T.C.

MLL ETM BAKANLII

RADYO-TELEVZYON

SENARYO ER
321GM0003

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .......................................................................................................iii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3 1. TP VE KARAKTERLER ....................................................................................... 3 1.1. levlerine Gre Tipler ...................................................................................... 5 1.1.1. Evrensel Tipler ........................................................................................... 5 1.1.2. Toplumsal Tipler ........................................................................................ 5 1.1.3. Psikopatolojik Rahatszl Olan Tipler ..................................................... 6 1.1.4. Hayal rn Tipler .................................................................................... 6 1.1.5. Tarihsel Tipler ............................................................................................ 7 1.1.6. Dondurulmu Tipler ................................................................................... 8 1.1.7. Tip Deil, Koullarn Oluturduu nsan (ada Anlat) ........................ 8 1.2. Kiilik (Karakter) .............................................................................................. 8 1.2.1. Kiilik ve levleri ...................................................................................... 8 1.2.2. Senaryoda Kiiliin lenmesi.................................................................... 9 1.2.3. Birincil ve kincil Kiiler.......................................................................... 10 1.2.4. Kii Adlar ................................................................................................ 12 1.2.5. Kiilere Gre Oyuncu............................................................................... 16 1.2.6. Karakterin Oluturulmas ......................................................................... 17 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 24 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 25 RENME FAALYET-2 ........................................................................................ 26 2. SENARYODA DEVNM ..................................................................................... 26 2.1. yknn Devinimi.......................................................................................... 27 2.2. Kiilerin Devinimi........................................................................................... 28 2.3. D Devinim .................................................................................................... 29 2.4. Devinim....................................................................................................... 30 2.5. arad................................................................................................................ 32 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 34 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 35 RENME FAALYET3 ...................................................................................... 36 3. ZAMAN KULLANIMI.......................................................................................... 36 3.1. imdiki Zaman Sreklilii .............................................................................. 36 3.1.1. Paralel Kurgu............................................................................................ 37 3.2. Gemi Zaman Sreklilii............................................................................... 38 3.2.1. yknn Tmnn Gemi Zaman inde Anlatlmas .......................... 38 3.2.2. Geriye Dnlerin Kullanm ................................................................... 38 3.3. Gelecek Zaman Sreklilii.............................................................................. 42 3.4. Durumsal (Dsel) Zaman .............................................................................. 43 3.5. Zamann Dier Kullanmlar ........................................................................... 44 3.5.1. Gerilme..................................................................................................... 45 3.5.2. Zamandalk (Simltane) ......................................................................... 45 i

UYGULAMA FAALYET................................................................................... 46 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 47 RENME FAALYET4 ...................................................................................... 48 4. KONUMA RGS (DYALOG) .................................................................... 48 4.1. Sinema Dilinin Dier Dillerden Farklar......................................................... 48 4.1.1. Tiyatro-Sinema Konuma rgs Farklar .............................................. 48 4.1.2. Yaz Dili-Sinema Konuma rgs Farklar ........................................... 49 4.1.3. Gnlk Konuma-Sinema Konuma rgs Farklar ............................. 49 4.2. Konuma rgsnn levleri......................................................................... 50 4.2.1. Konuma rgs Bilgi Vermeli............................................................... 51 4.2.2. Konuma rgs Duygusal Bir Anlam Tamal .................................... 52 4.2.3. Duyguyu Ortaya Koyan Vurgu ................................................................ 53 4.2.4. Ara Sorular ............................................................................................... 54 4.2.5. Konuma rgs yknn Gelimesine Katkda Bulunmaldr ............. 54 4.3. Dncelerin ve Hatrlanan eylerin Verilmesi.............................................. 54 4.3.1. D Ses ya da Grsel Anlatm .................................................................. 54 4.3.2. Kiinin Kendi Kendine Konumas (Monolog) ....................................... 55 4.3.3. Grnt zeri Konuma (voice-over)...................................................... 55 4.4. Konuma rgs Yazarken Dikkat Edilecek Hususlar .................................. 56 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 59 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 60 RENME FAALYET5 ...................................................................................... 61 5. SENARYODA DER SESLER........................................................................... 61 5.1. Senaryoda ark ve Mzik Kullanm ............................................................. 61 5.2. Senaryoda Efekt Kullanm ............................................................................. 63 5.3. Senaryoda evresel Ses Kullanm ................................................................. 64 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 66 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 67 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 68 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 70 KAYNAKA ............................................................................................................. 72

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 321GM0003 Radyo Televizyon Ortak Alan Senaryo erii ekil ve mantk hatalarna dmeden karakterler oluturulup; zaman ve mekn rgsnn kurularak, senaryo ieriinin oluturulabilmesi ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir. 40/24 Senaryonun Temel geleri modl ile Senaryonun Dramatik Yaps modln alm olmak. Karakterler oluturup, zaman ve mekn rgsn kurabilme yeteneini alm olmak. Genel Ama Gerekli ortam ve aletler salandnda, ekil ve mantk hatalarna dmeden, karakterler oluturup zaman ve mekn rgsn kurarak senaryonun ieriini oluturabileceksiniz. Amalar Uygun ortam salandnda;

1.
MODLN AMACI

2. 3. 4. 5.

Senaryonun konusuna uygun birincil ve ikincil karakterler oluturabileceksiniz. Senaryoda yknn ve kiilerin devinimi ile srdrlebilirliini salayabileceksiniz. Senaryoda zaman kavram ile zaman ilikilerini kullanabileceksiniz. Uygun diyaloglar yazarak, bunlar uygun yntemlerle kullanabileceksiniz. Senaryoya mzik, efekt ve evresel ses ekleyerek, ses elerini tamamlayabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

DVD ve VCD filmleri, senaryo metin rnekleri, projeksiyon, DVD-VCD okuyucular, bilgisayar. Her faaliyet sonrasnda, o faaliyet ile ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak, modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Senaryo dersinin ieriinde be modl bulunmaktadr. Elindeki modl bu serinin ncs olan senaryonun ierii modldr. nceki iki modlden edindiiniz bilgilerle gzel senaryo yazmann yalnzca doutan gelme bir yetenek ii olmadn artk anladnz. Elbette yetenein ve ii sevmenin katksn inkr edemeyiz. Ama bunlarn gzel senaryo yazm iin gereken eylerden bazlar olduunu belirtmekte fayda var ama eitimin nemini bu konuda olmazsa olmazlardandr. Kukusuz ki tm dier ilerde olduu gibi, baarl senaryo yazmnda gereken donanmlar elbette pek de kolay elde edilebilecek eyler deildir. nsanlarn belleklerinden kmayacak bir senaryo kahraman oluturmak kolay deildir. Ka senaryo kahraman belleklerimizde kalc izler brakmtr? Mesleini sevip, iyi eserler ortaya koyan, yeterli eitim ve deneyim sahibi senaryo yazarlarnn, gzlemleri sonucu oluturduklar unutulmaz kahramanlar da vardr. Hareketleriyle, syledikleriyle, kiilikleriyle uzun yllar belleklerimizden kmayacak enstantaneler; belleklerimizde yer etmitir. Karakter oluturma zerinde bu kadar durduumuza bakpta, bu modln tm ieriinin karakter konusundan olutuunu sanmayn. Yine karakterin nemli bir yan olan: konuma rgs ve senaryoda zaman kullanm da modln dier konulardr. Yine senaryoda ark, efekt ve evresel ses kullanm ile bilgileri de bu modlde bulabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uygun ortam salandnda senaryonun konusuna uygun birincil ve ikincil karakterler oluturabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Sinemada ve televizyonda izlediiniz filmlerden beendiiniz karakterlerin sizi etkileyen taraflarn aratrnz. zlediiniz filmlerdeki karakterlerin diyaloglarn aratrnz. zlediiniz filmlerde kullanlan mziklerin, izleyici zerindeki etkisini aratrnz. Bu aratrma ilemleri iin internet ortamndaki bilgilerden yararlanp, VCD ve DVDlerin satld maazalar gezmeniz gerekmektedir. Televizyon ve film stdyolarnda gezerek senarist ve ynetmenlerden n bilgi edininiz.

1. TP VE KARAKTERLER
yky oluturan elerin banda insan esi gelir. Kahramanlar bitkiler, hayvanlar bile olsa anlatlan yine insandr, insana ynelik mesaj verme kaygsdr. nsan tanmak; yaznsal trlerin olduu kadar, grsel trlerin de ilevidir. nsanolunun i ve d dnyasn daha iyi tantmaya olanak salayacak hayatlarla okurun ve izleyicinin insanlar tanmak ile ilgili daarc geliecektir. Kiilik, bir insan dierlerinden ayran, davranlarn belirleyen, toplumsal kimliini kazandran tinsel yap esidir. Baka bir deyile, bir kii; duygu, dnce, davran, deer ve zelliklerinin topland tinsel yap esiyle kendisini dierlerinden ayrt ediyorsa, toplum iinde zgn bir durum kazanabiliyorsa, ahsna mnhasr kiilik zelliklerine sahiptir demektir. nsann deerleri, alkanlklar, alg ve tepkileri, gdleri, eilimleri, vb. zellikleri, kiilik yaps iinde yer alr ve toplumsal kimliine biim vererek, ahsn belli bir grnm kazanmasn salar. Kiiler hakknda konuurken, ou kez onlarn etkili en belirgin yanlarn rnein, sabrl, kararsz, cimri, cmert, kskan, sinirli, vb. zelliklerini kiilik zelliiolarak belirtmez miyiz? Bu genel aklamay sinema diline gre aklayacak olursak: Kiilik, filmde rol olan

kiilerin grnm ve davranlarn oluturan ayrntlarn tmdr. Konulu filmlerde, yknn gerekli olan temel elerden biri, insann kiilii (karakter)'dir. Kiiler grntnn canl esidir ve filmde grnleri, davranlar, devinimleri, konumalaryla ngrlen belirli amalar gerekletirirler. Film yksnde, dramatik yapy (ykleme) kiiler oluturduundan, kahramanlara kiilik verilmesi gerekir. Yaratacanz kiiler teknik olarak yalnzca bir ses ykseltici, yalnzca konuan bir az, devinen bir beden olmamaldr. nsan esinin, sinema sanatnda, ok nemli yeri vardr. Bu enin zelliklerinin dikkatle saptanmasn gerekir. Bu zellikler, film kiisinin ileniinde gerekli olan kurallar ve yntemleri belirler. Konulu filmlerde, televizyon dizisi ya da televizyon ve tiyatro oyunlarnda iki tr kii ile karlalr. Bunlardan birincisi kiilik (karakter), dieri ise tiptir. lerleyen sayfalarda daha ayrntl tanmlanacak olan kiilik, derinlemesine ele alnan; kendine zg zellikler iinde tinsel geliimi olan bireydir. Kiilik, kiinin d grnnn tesinde, anlam salayan i yaamyla belirginlik kazanr. rnein, gnlk yaamdaki bir sekreter, yalnzca grevini yapan kiidir. ykde kiinin yalnzca mesleiyle, yk iindeki yeriyle tanmlayp, birtakm belli kalplarla, dncelerle verilmesi yeterli deildir. Daha tesi, kiiliin yknn temel gereksinimleri dnda, kiinin ilevselliinden daha ileri dzeyde bulunduunu sylemek gerekir. Senaryoda yer alan sekreter, senaryodaki anlamyla, ykde tek ve zel yeri olmas nedeniyle kiiliktir. Ancak kiilie doru gelitirilme olana olmayan, donuk ve kalp kiilere kesinlikle tip denilir Senaryoda insan esini gelitirirken kiilik ve tipi birbirine kart yntemlerin rn olarak dnmemek gerekir. Kiilii olumlu, tipi olumsuz bir yaratm olarak grmeyin. Tip ve kiilik, film kiilerinin ele alnmasnda yalnzca bir ayrmdr. yk iinde, tip olsun, kiilik olsun ortak zelliklerde birleir. Her kiilikte, tipik zellikler bulunur; her tipin de izleyicinin hayal gcne ynelen kiilik uzantlar vardr. Tipi, verilen durum ve ilikiler dnda; gsterecei tepki, taknaca tavrla da dnmeniz gerekir. Kiilik zelliine giden bu ynelimle tipi gelitirme olana kazanrsnz. Kiiliin, tipin ayrntlarla donatlp gelitirilmii olarak dnlmesi, iyi izilen bir kiinin, kiilik mi, tip mi olduu hakknda kesin bir ayrm yaplamayacan gsterir. Ayn biimde, eitli ayrntlar verilen, ama ayrntlarn tipik yn belirlenmeyen kiiyi, kiilik (karakter) olarak grmek doru deil. Byle bir kiilik ok zneldir ve zel kiiliinin dnda, ilgi ekici olmayan bir film kiisidir. Ksaca, ister tip, ister kiilik olsun, , "btn byk kiilikler tipik deil midir? Hamlet'in ok bireyselletirildii kabul edilir. Oysa onda kendimizden bir eyler bulmasak onunla ilgilenir miydik?" der, Eric Bentley.

1.1. levlerine Gre Tipler

1.1.1. Evrensel Tipler
Bu kiiler her ada ve her yerde grlen, rastlanlan, soyut genel deerlerin ve deimeyen insan zelliklerinin simgesidir. Tm toplumlar iin her zaman geerli olan evren glerini, toplum deerlerini ve insansal gerekleri temsil ederler. Evrenin devinimini salayan kartlk ve atmalar gerekletirdikleri gibi, denge ve uyumunu da salarlar. Sorumluluk, zgrlk, yiitlik, erdem, iyilik gibi etik; gzellik, holuk, incelik gibi estetik deerleri gsterir; kskanlk, fke, kin, sevgi, tutku gibi insansal gerekleri belirlerler. rnein, vey ana, kskan kz karde, yal koca, cimri gibi.

Fotoraf 1.1: Cimri

1.1.2. Toplumsal Tipler

Belli bir an, dnemin toplumsal koullar, bir inan, i, ura, bir kltr evresinde grlr. eitli toplum birimlerinin ve kurumlarnn yeleri, toplumsal ilikilerdeki kart gleri simgeleyen kiilerdir. Toplumsal yaamn dramatik ve komik ynlerini canlandrrlar. Toplumsal tipler, toplumun portresini izerek, toplumun genel zelliklerini somutlatrdklar kadar, toplum sorunlarnn temel elerini belirlemekte de kullanlr. rnein falc, frk, yobaz, tefeci, zppe, dedikoducu gibi. Bu genel ayrm, daha zele indirgenebilir.

1.1.3. Psikopatolojik Rahatszl Olan Tipler

eitli kompleksler, hastalk aamasna varan dengesizlikler, kiisel yazgs ve evresiyle atma gibi insanlarn tinsel zelliklerinin bir ya da birkan gsteren kiilerdir. Bu olgu asndan bakldnda bu kesimdeki her tipin psikopatolojik ynden hasta (salksz) olduu grlr. atmalaryla dramatik durum yarattklarndan, film ve dizilerde bu tiplere sk rastlanr.

Fotoraf 1.2: Psikopatolojik rahatszl olan tipler, gnmzde gittike artan bir ekilde senaryo yazarlar tarafndan konu edilmektedir.

1.1.4. Hayal rn Tipler

Hayalden uydurulan ya da masallardan, efsanelerden aktarlan tiplerdir. Doast gler, soyut dnceler bu tiplerle verilir. Yaam hakkndaki grlerini simgeler; filme hayal ve gzellik boyutu katmakta kullanlr.

Fotoraf 1.3: Hayal rn tipler, izleyiciler tarafndan her zaman ilgin bulunmutur

1.1.5. Tarihsel Tipler

Yaam ve tarihe gemi olduklar iin ilgin, inandrc ve belirli ilevi olan tiplerdir. Ne denli znel bir yorumla ele alnrsa alnsn, tarihsel olaylardaki yerleri ile tipiktirler. Destanlardan alnan tipleri de ayn kme iinde grmek gerekir.

Fotoraf 1.4: Hacvat ile Karagz Neden ldrld? filminden tarihi karakterler

1.1.6. Dondurulmu Tipler

nceden gereki bir gzlemle saptanan ama zamanla kalplaan tiplerdir. Toplumlarn geliimi sonucu, yaamla ilintileri pek yoktur. Komik ve dramatik e olarak, belirli ilevleri olduundan kendilerini yaamn gerei adna deil, sanatn kendine zg gerei adna kabul ettirirler.

1.1.7. Tip Deil, Koullarn Oluturduu nsan (ada Anlat)

ada anlatm olan filmlerde; geleneksel anlatmdaki, n gzlem ve bu gzlem sonularndan genelleme ve soyutlama yaplarak belirlenen tip yerine, koullara gre oluan insan kavram ne kar. Bu insan, kendi iinde elikilidir. eliki ise, toplumdaki glerin elikili zelliini belirlemesi asndan anlamldr ve kiinin olduu kadar, toplumun da geliim dorultusunu gsterir. Bertolt Brecht, geleneksel anlatdaki tipik zellik yerine tavr kavramn ileri srer. Brecht, kiileri, insansal zellikleri deimeyen bir anlatm arac olarak deil, eitli durumlara kar takndklar tavrlar ile ele alr. Kiinin bal olduu snfn belirgin eilimlerini bu tavrlar belirler. Duru, devinim, ses tonu ve konuma biimi, belirgin tavr saptar ve kolay anlalacak biimde stilize eder. Ama kiiyi yaratan, toplumdaki ilevi olduundan, kii tamamlanm bir portre deildir ve ilevi deitike kiinin tavr da deiir. nceden saptanan bir genellemeyle, kiiyi geleneksel anlatmda olduu gibi dondurmak olanakszdr. Bertolt Brechte gre tipik olan; ne kadar silinse, ovulsa dkld yerden kmayan bir ya lekesi gibi deildir. Brecht, davranlar ile var olan kiiyi aklarken de; "asl sorun, o kiinin belli durumlarda nasl davranaca sorunudur." der.

1.2. Kiilik (Karakter)

1.2.1. Kiilik ve levleri
Kiilik yaratm roman ve tiyatrodan sinemaya gelen bir edir. Her sanat dal kiinin yalnzca tipik ynn deil, karmak ve anlalmas zor, karakterini de yanstmaya gereksinim duyar. Bu durumda, kii ayrntl bir, birey portresi olarak sunulur. Bunun iin de kiilik (karakter) izim yoluna bavurulur. Kiilik; ykde ilevi asndan zellikle sivriltilen, tipik zellikleriyle yetinmeyen, trl insansal ayrntlarla donatlan bir kiidir. Tpk tip gibi, kiiliin de, yknn (filmin) olaylarn gelitirmek, dnce esini iletmek gibi bir grevi vardr. nsansal zellikler, bu grevi gerekletirebildikleri srece kiiyi zenginletirir. Tipletirmedeki gibi abartma, sivriltme, doruk noktasna karma, znellikten btnsellie geme gibi tipik ynler olmad iin, kiilik yaratm, deiik bir yaklamla gerekletirilir. lerleyen sayfalarda ayrntl greceiniz gibi bu yaklam kiiyi; fizyolojik, sosyolojik, psikolojik tm boyutlaryla tanmay gerektirir. Kiinin filmde kiilik olarak ele alnmas, d grn yannda insansal, toplumsal zellikleri ve tinsel gerekleri ile dengeli bir biimde belirtilmesi demektir. Yazar, insanlk ve toplum hakkndaki grn yanstmak zere setii tipe oranla kiilii, insan ok ynl canll ve ayn zamanda en gizli gerekleri ile verir. Ancak, kiilii ieren filmlerin de tek amacnn, tm ynyle bir insan portresi

sunmak olduunu sylemek doru deildir. Film yklerinde; tek bir ynyle, tek bir dorultuda gelien kiiler ar basar. Kiinin kiilik yaps, eitli olaylar karsndaki ynelimleri ile tepkilerine ilikin ok deerli ipular, gzlem, aratrma, inceleme ve hayalgc bir araya getirildiinde elde edilir. Bu alma sonunda, kiilii oluturan zellikler, tipte olduu gibi, z ve vurgulu olana indirgenmese bile yine de bir elemeden geirilir. Gereksiz ayrnt, tip iin olduu kadar kiilik iin de zararldr. Yazarn kiilii oluturacak bileimi yapmas iin, psikolog veya sosyolog olmasna gerek yoktur. Nedeni, bireyin kiiliinin, gncel yaamdaki gibi, filmlerde de duraan deil, devingen olmasdr. Bir insann kim olup olmadn bilmek yetmez. Niin yle olduunu ya da olmadn da bilmek gerekir. Her biri kendi iinde inandrc, tipik olan eitli zellikler, belli durumlar ve olaylar bir araya getirilir ve ortaya bir sentez kar. te kiilik, bu karmak bileimin sonucudur. Kiilik; tipik ve inandrc zellikleriyle genel, bu zelliklerin yazarn amacna uygun yeni bir bileimde kullanlmasyla zel olan kiidir. Genel yan ile geree yaklar, inandrc olur; zel yanyla hayranlk uyandrr. Kii hakknda, izleyicinin istediinden ok daha fazla bilgi verilmesini isteyen, kiiler iin tam bir gemi yks yazlabilecei grnde olan yazarlar, okullar mevcuttur. Bu ynelimle, her bir yaam iin, 'tpk bir annenin gnl gibi', ne oldu, ne bitti, nerede yaar vb. gibi, ayrntl alma yaplr. Ama, bu ayrntl bilgilerin yknn geliiminde, kiilerin yaamnn sergilenmesine yardmc olmasdr. Bu konuda bilimkurgu ve fantezi yazar Roger Zelazny'nin2 alma yntemidir. Zelazny, tm kahramanlarna, hepsini senaryo yksne koymad ilgin dipnot biiminde gemi yklerini yazar. yksn yazarken, kiilerin bu gemi ykleri onun yararl bir bavuru kaynadr.

1.2.2. Senaryoda Kiiliin lenmesi

Bir kiilik hakknda bilgilenme iin iki yol vardr: Fiziksel devinimleri, Kendisinin ya da dier kiilerin, hakknda syledikleri

Szckler dnda, kiinin fiziksel devinimleri de yksek sesle konuur. Fiziksel devinimlerle kiiler, kendileri hakknda ya da dier kiilerin sylediklerinden ok ey syler. Kederli ve dramatik masallarla kulaklar doldurulmak istenmezse, kiiye (kadn/erkek) o zaman kk ya da byk bir eyler yaptrlr. Bu teknii kullanmak zordur, ama doru kullanldnda ok etkilidir ve yknn ileriye doru ynelimini salar. Dikkat edilecek olursa, bu yntem kiinin gemiini anlatmaya kar deildir. Bir kiinin gemii hakkndaki bilgi; niin, ne ya da neler yapacak-yapmayacak gibi durumlar, dier bir kiiyle aklanr. Bu, yalnzca konumay kullanarak sonuca giden yklerde kullanlr. Her ne kadar, nceden kiiletirme almas yapsanz da kiilik hakknda var olan eyleri, syledikleri ve yaptklarn yazarken bulmaya aln, varlklarn aklamalarna izin verin ve o zaman, belki kendi kendinize; "hayret, A. hakknda bunu bilmiyordum, kullanabilirim diyebilirsiniz. Senaryoda bunu bir damla olarak, kiilik geliimi aamasnda kullanabilirsiniz.

Bir baka yaklam, sradan kiileri yazar iken, kendinizi kstlamayp, onlara olaanst gerek d yaam yaratmanzdr. Bu yaklamda, kiiler ok iyi ilenmi grlebilir ama ilevlerinin fazla olmamas bir risktir. Senaryoda ayrntl allmayan kiiler, yalnzca amaca uygun varlklarn srdrrler. Bylece yk, izleyicide kimi eylerin olumayaca, yaamn derinliklerine sahip olunamayaca duygusunu uyandrr. zleyici, kiiye ya duygusal yaknlk bayla ya da eletirel tavrda yaklar. Duygusal yaknlama, kii ile kendi arasnda bir benzerlik kurma, kiinin yneliminde kendi aclarn grme eilimi yaratr. Eletirel tavr, izleyicinin kiiyi, beenmedii kiilerle zdeletirmesine yol aar. Kiinin kiiliinde, toplumun aksayan ynlerini eletirir, knar, yarglar. Gldr kahramanlar, izleyicinin eletirel tavrla alglad kiilerdir. Kara Gldr ise, gldry buruklatrarak eletiriye gr as kazandrr. ada anlatml filmler, izleyicinin kiilere duygusal olarak yaknlamamasn, eletirel tavrn srdrmesini ister. zleyici, baka davran olaslklar olmasna karn, kiiyi belli bir durumda, belli bir davran biiminde grr; ayn koullar altnda kendisinin nasl davranacan ve nasl davranmas gerektiini dnr. Kiilerin lalettayin biiminde anlatlarak geilmesi, kahramann (ya da ikincil kiilerin) derinliine ilenmesinde sorun yaratr. yi ilenen kii, izleyici iin ok ilgin olabilir. rnein, iren kasap, alkolik bykbaba. zleyici byle kiilerin endieleri, kukular hakknda, gerekten bir eyler bilmek istiyor mu? Sorunun cevab hayr ise bu kiiler ilgin olmayabilir. rnein, Alan Rickman'n Robin Hood, Prince of Thieves (Robin Hood, Hrszlar Prensindeki Nottingham erifinin yapt eyleri bilmek izleyici iin gerekli miydi? O, izleyici iin tmyle kt bir adamdr. William Shakespearn Henry IV ve Henry Vdeki karakteri, yazarn Windsorun en Kadnlar oyunu iin, arka plnda oluturduu Sir John Falstaffd. Sir John Falstaffn ocukluu hakknda, herhangi bir ey biliniyor mu? Shakespeare biliyor muydu? O, yalnzca Shakespearein yaratt iman, ikici, korkak, en ve melankolinin karmaas bir kiidir Fazla bilgiye gerek de yoktur.

1.2.3. Birincil ve kincil Kiiler

Birincil kiiler, yknn bakahraman olan kiilerdir. Senaryonun konusu genellikle onlarn zerine olduu iin bu karakterlere eksen karakter de denilir. Birincil kiiler; Oyunun ynnn, gidiini belirler. atmay yaratr. Gl ve ne istediini bilirler. yi bir birincil kii, bir eyi istemekle yetinmez onu elde etmek iin hereyi yapar.

Senaryodaki her karakter birincil kii olamaz. Uysal, dirensiz, amasz, korkusu hedefinden byk olan, gl tutkular olmayan karakterlerden birincil kii olmaz, olsa da srkleyici bir senaryo kmaz. Kahramann kiiliini ortaya koymak iin dier bir yntem, ikincil kiilerin varldr. Arkada, akraba, yannda alanlar, kartlar, rakipleri vb. Kiiler, karlatrma yoluyla

10

kahraman izleyiciye daha iyi tantr. Bir gre gre, baarl filmleri, ktlerden ayran balca zellik, ikincil kiilerinin kiiliklerinin iyi ilenmesidir. kincil kiiler yazlrken, onlara da birtakm zellikler ve derinlik verilmelidir. Bu tr ayrntlara tikel ya da ayrc zellikler denir. Tikler, devinimler, tipik konumalar, kimi tepkiler, giysilere zg bir ayrnt, zel bir nesnenin (aksesuar) kullanlmas gibi tikel zellik, ayrntlar ou kez ikincil kiiyi dierlerinden ayrt etmeye yarar. Kiinin ayrc zellii, dilerinin arasnda inedii bir ey, kard bir ses, elinde srekli oynad bir nesne, azndan dmeyen bir sz, bir syleyi bozukluu, zel bir srtma biiminde ya da fiziksel bir zr, topallama vb. olabilir. Bu tr zellikler kiinin tin yaps hakknda kesin bilgi vermese bile, izleyicinin bir kiilii, bireysel, ayrc ve zgn ynleriyle sezmesini salar. Her kiinin tikel ve ayrc zellii bulunmas, ii kolaylatrr. Yalnz bu zelliklerin ykyle ilgili olmas, yknn iinde ve izleyici iin hibir zaman yapay bir e gibi kalmamas, doal olmas gerekir. Kimi zaman ayrc zellik, kiilii hakknda bilgi verme amac gtmeden, yalnzca kii zerine dikkati ekmek iin kullanlr. Bunlara gimmick denilir Ama kimi durumlarda, kiiliin n sraya getii de grlr. kincil kiiler iki durumda verilebilir yi Duygular Tayan Karikatr Ktler: Bunlar gerekten mthi kiilerdir ve kiiliinde g ve iddet vardr. Sevgiyle yazdnzda, oyuncu onu sevgiyle oynar. Silence of the Lambs (Kuzularn Sessizlii)nde Anthony Hopkins'in oynad Hannibal Lecter, Robin Hood: Prince of Thieves {Robin Hood: Hrszlar Prensi)'de Alan Rickman'm oynad Nottingham erifi kiiliklerini anmsayn.

Fotograf 1.5: Anthony Hopkins'in oynad Hannibal Lecter

Gerekten Ktler: Bu kiilerin kendilerini hakl gsteren, benimsedii nedenleri, gerekeleri vardr. rnein Hitler'in gerekesi: Yahudilerden ve kendisine gre aalk olan rklardan dnyay temizlemek, yalnzca stn rkn yaayaca bir dnya yaratmaktr. Hamlet'de, Hamletin annesi Gertrude'yu gerekten seven, Hamlet in babasn ldren, Claudius, Hamlet'i de sevdiine kendini inandrr. Bu ad geenler tam anlamyla ktdr ama hep yanl anlaldklarn iddia ederler.

11

Kt adamn gl grnm, kahraman, atmay, ksaca sylersek dramay gelitirici byk engeli ya da engelleri oluturur.

Fotoraf 1.6: Erol Tan Susuz Yaz (1963-Metin Erksan) filminde oynad, kylnn ba bels konumundaki rolyle

1.2.4. Kii Adlar

Bir kiiye ad verdiinizde, ona bir beden veriyorsunuz, bu nedenle kiinize verdiiniz adlar konusunda olduka titiz davranmak gerekir. Adlar, kiilerin kiiliini duyumsayarak tasarlamak gerekir. Aslnda adlar ok ey anlatrlar. zellikle de isimleri tayan kiileri en fazla birbuuk iki saat sren bir filmde, bir iki sahne boyunca gryorsak. Bylece, bir karakterin uzun uzun nasl biri olduunu anlatmak yerine, onu belli armlar uyandran bir isimle tantrz. Burada kukusuz kltrel armlardan da yararlanrz. Kemal Sunaln apal rolleri oynad filmlerdeki ad genellikle ya Apti, ya da abandr. Mkremin, delikanll az ok artrr. Tarkan, kahramanlk arm yapar. Trkan, Gnl, Sevim, Pervin gibi isimler annelerinin dizinin bandan ayrlmayan namuslu mahalle kzlarn akla getirir. Cneyt, Murat ya da Kemal, efendi ve terbiyeli adamlar akla getirirken; Behet, Haydar, Tayyar biraz daha kt tipleri akla getirir vs.Gerekten de dnmeye deer: Namuslu bir kasiyer kzn ad Filiz olabilir mi? Askeri lisede okuyup gelecei parlak olan bir temen adaynn ad Kemal olabilir mi? Hzl araba kullanmaktan holanan ve kzlara laf atan mahallenin bknna en uygun isim Serdar olabilir mi? Kasabn ekingen ama alkan rana Mustafa ismi yakr m? Madamn paralarn artan bakc kza Kezban ismini vermek roln gereini karlar m? Bir mafya babasna Haydar adn vermek doru olur mu? Onunla mcadele eden gen ve idealist bir hukukunun ismi Vedat olabilir mi? Burada seilen ismin rengi, tonu, tns ok nemlidir. Sert bir delikanl iin daha uygun isimler Kerem ya da Ekrem mi, yoksa Mlyim ya da Mfik midir? dealist bir gen gazetecinin ad Hulsi mi olmal; yoksa Uur, Umut gibi bir isim mi daha uygun olur? 1990larda gzellik yarmas kazanan gen bir kzn yksn anlatacaksanz, adn Mzeyyen ya da Kerime mi koyarsnz yoksa Burcu, Esin, Sibel, Ebru, Esra ya da Defne mi? Pek ok fkrada olduu gibi, kimi filmlerde isimler cinsiyete ilikin yanlglar yaratmak iin kullanlr. rnein uzun uzun Duygu diye birinden szedilir ama bu kii erkek

12

kar. Ya da tersi, mit diye sz edilen biri aslnda kadndr. te yandan, isimler kadar, lkaplar da nemlidir. rnein mahalle delikanlsnn ad Ekremdir, ama herkes ona Eko der. Mzeyyene komu teyzeler ksaca Mzi diye hitap eder. Tekine ksaca Teko, Mahmuta ise Maho derler vb. Bu ksaltmalar ve lkaplar karakterin ilk izlenimini belirli lde deitirir. Lakap kullanm zellikle kiileraras ilikilerin derecelerini ve atmosferini belirtmenin yararl bir yoludur. Eko, Teko ya da Maho, karakterlerin bir klie ya de eteye ye olduklarn ima etmeye ya da vurgulamaya yarayabilir sz gelimi. Bir de nek, Profesr, Jilet vb. lkaplar vardr. Bunlar da karakter hakknda ipucu verir. rnein Jilet lakapl biriyle kavgaya tutumann, salmz asndan yararl olmayaca aktr. Adn neydi? Michael Wilkins Tamam, imdi beni dinle Michael Adnz neydi? Wilkins Michael Wilkins Evet Bay Wilkins, Size sylemek istediim. Bu diyaloglarla yalnzca isim kullanmndan ve diyaloun gidiatndan bile, kiilerin yalar, iliki dereceleri ve aralarndaki hiyerarik dzen hakknda bir eyler renebiliyoruz. Oysa kiileri daha grmediniz. simler bazen ak ya da rtk imalar yapar. Angel Heartta insan klna giren eytann ad Bay Luciferdir. Lucifer ise aslnda eytann adlarndan biridir. Bir Alman TV dizisinde insan klndaki eytann ad Baron Lefuettir. Lefueti tersten okuduunuzda Teufel szc kar. Bu da eytan szcnn Almancasdr. iddeti seven, kadn dkn, arsz ve kanun tanmaz bir dedektifin ad olsa olsa ya Mike Hammer, ya da Dirty (kirli) Harry olabilirdi.

13

Fotoraf 17: Adlar, kiilerin kiiliini duyumsayarak tasarlamak gerekir (Muhsin Bey-ener en)

14

Kahramann ismi onunla zdelemi olmal, onu anlatmaldr. Baz durumlarda kahramann ad filmin ad da olmaktadr. Yukarda ve yanda grdmz iki rnekten birincisinde kahramanmz Yavuz Turgulun Muhsin Bey filmindeki Muhsin karakteri stanbullu, musikiye ve ieklerine dkn, deerlerine bal eski usul bir adamdr. 80'lerde hzla deien ehre ve kyden kente gn getirdii kltr erozyonuna yabanc kalm ve ilkeleriyle yaamaya devam etmitir. Muhsin adnn szck anlam da gnlnden okca veren dir. Muhsin Bey, gerekten bir kent soylu olup, isminin sonundaki bey sfatn tam anlamyla hak etmektedir. kinci kahramanmzn ad Salako olup; saf, cahil, bir Anadolu ocuunu anlatmakta, bir anlamda filmi izlemeden karakter hakknda izleyiciye bilgi vermektedir. Kiiler bilinli konulan takma adlar olmadka yeterli gereklikte ve inanlabilir adlara gereksinirler. Ama adlar bize kimi eyleri syleyebilir; nansal nedenlerle Ahmet, Mehmet, Ali, Hamza, Cafer sk rastlanan erkek; Emine, Aye sk rastlanan kadn adlardr. Temel, Dursun, Fadime hemen Karadeniz yresi insanlarn artrr. Berivan, Baran adlarna Anadolunun dousunda ska rastlanr. Toplumsal durumlarn moda ettii adlar da vardr, rnein: Can, Evren, Merve, Ahu, Aysel. Amca Reat ocukken adn ritmli olarak sylediimiz sevecen bir bakkaldr. Tm kiilere ad vermek durumunda deilsiniz. Ama kiileri; 1. Hrsz, 2. Hrsz gibi deil, iman Hrsz, Alayc Hrsz ya da Yalnz Adam gibi tanmlayc bir sfatla ayrmak gerekir. Bu senaryonuzu okuyan kiide (yapmc ya da ynetmen), o kiiliklere ilikin bir grnt yaratr. Kiiye bir ad ya da sfat vermemekle, onlarn nemli olmadn vurgularsnz ki, bu da onaylanacak bir yaklam deildir. Kadnlara erkek, erkeklere kadn adlar vermemeliyiz. Ancak baz isimlerin hem kadn hem erkek ismi olduu da unutulmamaldr. rnein, Deniz. Kimi profesyonel senaryo yazarlar kadnlara eitli nedenlerle, rnein erkek yreklilii gsterdii gerekesiyle erkek ad vermeyi sever. Ancak bu dnce ok doru deildir. Kadna erkek, erkee kadn ad verecekseniz gerekenize daha salam kantlar gstermelisiniz. Anlalmas zor ya da resmiyet bildiren adlar kullanlmamaldr. Bu ilgiyi baka yne eker. Kiiler hakknda espri yapmay dnmyorsanz, nllerin adn (Gandhi gibi) kullanmayn. Yabanc ad kullanmnda dikkatli olun. Yabanc gerek adlar iin almanaklara ya da ansiklopedilere bakn ve o lkenin tarihinden adlar sein. Yeni balayan ou senaryo yazar, sanki bir yazn yks yazyormuasna Yakkl Gen diye balayp sonra ayn kii iin, rfan adn kullanarak srdrr. Adlarn, kii tanmlarnn i ie girdii karmak senaryo nerisi yk ilerledike; "Yakkl Gence ne oldu, bu rfan kim, nereden kt? gibi sorulara neden olur. Baka bir rnek: yk balangcnda kahramannz Yalnz Adam olarak belirttiniz diyelim. yk ilerledikten sonra Yalnz Adam kadn kahraman ile bulumaya baladnda, adnn Yaln olduunu yazdnz zaman senaryoyu okuyan, Yalnn kim olduunu anlamakta glk ekecektir.

15

Buradaki srpriz, kadn kahramana olsun, senaryonuzu okuyana (yapmcya ve ynetmene) deil. Senaryonun herhangi bir yerinde Adam diye belirttiiniz kiiyi, baka bir sayfada Naci Bey diye adlandrmayn. Kiiyi batan nasl tanmladysanz sona kadar ayn tanmla srdrn. Bu uygulama kim kimdir bulmacasn zmekten kurtulan yapmcy ya da ynetmeni de mutlu eder.

1.2.5. Kiilere Gre Oyuncu

Kimi senaryo yazar, yazaca kiilie uygun oyuncuyu saptadktan sonra senaryosunu yazar. Bu da senaryo yazm srasnda kiilik yaratmada bir baka yntemdir. Yldz oyuncu iin yazlan bir senaryoda her ey, izleyicide beeni uyandrmak amacyla, yldz oyuncuya gre dzenlenebilir. Bu tr yapmlarda, yldz oyuncu her ey, dier tm eler bahanedir.

Resim 1.1: Kartal Tibete uygun bir karakter Tarkan

Oynayacak oyuncular dnerek yazmak, tutarl kiiler yaratmnda yazara kolaylk salar. Ama her tr filmde ayn oyuncunun o role uygun olarak dnlmesi, filmi sradanlatrr. Three Days of the Condor (Akbabann Gn), Up Close and Personal (ok Yakn ok zel). Bu filmleri izlerken, Robert Redford'un deiik durumlarda nasl tepki verdiine dikkat edin. Butch Cassidy and the Sundance Kid'deki tm tepkileriyle, ad geen filmlerdekine benzer bir kiidir Redford. Oynad bu benzer roller dnda onu deiik bir rolde dnmeniz olas m?

16

Fotoraf 1.8: Akbabann Gnnde Robert Redford

Elbette yldz oyuncu deil, onun kiiliinin kullanmas dnlecek. Peter Sellers gibi oyuncular ok ynl olabilir. Gl kiilikler yaratan byle bir oyuncuyu, her yk iin rahatlkla dnebilirsiniz. Ama sert tavr ve baklar ile kalplaan, tm filmlerinde (ve dizilerinde) bu kalb yineleyen bir oyuncuyu, gldr filminde dnmeyin! Temel olarak, yky tasarlarken, rol oynayacak oyuncu ile birlikte dnmek gerekir. Bylece tutarl bir kiilik geliimi, elde ettiiniz ey olacak. Kiiliklere, doru oyuncu seimi yky zenginletirir, gvenilir yapar. Senaryonuzdaki kiilikler iin kimleri dndnz kimseye sylemeyin. inizi doru yapmsanz, izin verin, senaryonuzda kiiler kendileri iin konusun. Baz grlere gre Kasting sanatn deil becerinin/ustaln tekniidir. Kasting, bir prodksiyonda, rollerin datlmas ve figrasyonun salanmas ve bunlarn organize edilmesi ilemidir. Prodksiyona balamadan nce ve sonra ihtiya duyulan oyuncu, yardmc oyuncu ve figrasyon kadrosunun salanmas ve bu ilemler iin gerekli iletiim, ulam, konaklama, kostm gibi yardmc hizmetlerin sunulmas, kasting kavram iinde kabul edilir.

1.2.6. Karakterin Oluturulmas

Karakter senaryonun temelini oluturur. Yazar senaryosunu yazarken en nemsiz bir szc bile kda dkmeden nce, karakterinin kiiliini bilmek zorundadr. Yazar bir kahraman zerinde karar verip, senaryosunu yazarken kahramann kiiliini tm hatlaryla oluturmann ve ona bir can vermenin yollarn arar. Burda yazar nce karakterin i yaantsn oluturur. yaant, kahramann doumundan filmin balad ana kadar olan sreyi verir, yani kiilik oluturma aamasdr. Bu blm izleyiciye sahnede gsterilmez ancak yazar tarafndan ok iyi saptanm ve kda dklm olmas gerekir. Daha sonra kahramann d yaants saptanr. D yaant ise filmin balangcndan bitimine kadar olan sreyi kapsar. Bu da kiiliin aa kartlma aamasdr. Kahramann

17

iyice saptam yazar, artk onu senaryoda yer alan dier insanlarla ilikiler iine sokmaya balar. Onu kefetmeye bir bak as kazandrmaya alr buna da karakterize etmenin balang noktas denir. Bir karakterin boyutu vardr: Fizyolojik Boyut (Fiziksel Grnm)

Kiinin fizyolojik boyutunu ortaya koyabilmek iin aadaki sorularn yantlanmas gerekir. Cinsiyet: Ya (Ka yanda gsteriyor?): Vcut yaps: Arl: Boyu: Sa rengi: Gz rengi (Gzlkl ya da kontakt lensli): Cilt rengi: Cilt tipi: Yzn biimi: Belirgin izler/iaretler (Yzn belirgin zellii: Tavr, devinim ve duru): Grn (yakkl, gzel, irkin, iman, zayf, temiz, pasakl, zarif, dudaklarnn yaps vb.): Salkl m? Deilse, niin? D grnmdeki kusurlar: Biimsel bozukluklar: Doaya aykr ynleri: Doutan gelme: Kaltmla gelen: Sosyolojik Boyut Kii; nesnelerin fiziksel ve manevi dnyas dnda bulunan ve topluluklarn toplumsal dnyasnda doar, byr ve geliir. Bu hi deimeyen, yarn da deimeyecek bir gerektir. Bireyin yaad a ve toplum, iinde bulunduu evre koullar, onun bilgi edinme evresini ve buna bal olarak geliimini olumlu ya da olumsuz ynde etkiler. Kii, her eyden nce toplumsal bir varlk olduundan, bu tr etkilenmenin olmas kanlmaz ve doaldr. Resim, iir, heykel, dans gibi sanatlarda kiiyi bir btn olarak ele alabiliriz. Oysa sinema, tiyatro ve yazn sanatlar, kiiyi her zaman teki kiilerle ilikide grr ve deerlendirir. Bu sanat dallarnda kii toplumsal varl ile btnleir. Sinemada kiiyi, ister tipik ynleriyle, ister ayrntlaryla, toplumsal ilikiler iinde iletmenin yollar mevcuttur. Bu yollardan bir ksm yazar tarafndan gerekletirilir, bir ksm ise yazarn betimlemesine bal olarak ya da zgr olarak ynetmen ve oyuncular tarafndan uygulanr.

18

Senaryonuzda gl kiilik yaratm ve ortaya konulmasnda, kiinin evresiyle verilmesinin yarar byktr. Kiiliin gelimesi, her bireyin kendi doasndan gelen zellikleri (psikolojik boyut) ve koullarnn yan sra, evresiyle kurduu ilikilere ve zellikle bireysel olarak dier kiilerle ya da insan topluluklaryla kurduu ilikilere geni lde baldr. Kiileraras ilikiler, aile, arkadalk balar kiiliin bir ynn belirler. Bu ilikiler kart kiilerle yapldnda senaryoda etki artar. rnein yal/gen, zengin/yoksul, patron/ii vb. Senaryo yksndeki kiiliklerin sosyolojik boyutu aadaki sorularn yantlar verilerek ortaya konulabilir:

Toplum iindeki snf (ii, ynetici, ehirli, kyl):

Gemii:

o o o o

Doum yeri: ocukluk tipi: lk ans: zerinde etkisi olan ocukluk ans ve etkisinin sebebi?

Ev yaam:

Aile ii ilikiler: Anne ile ilikisi Baba ile ilikisi: Kardeler (Ka tane? Doum sras, her biri ile ilikiler) Kardelerin ocuklar Ana/babann alkanlklar: Ana/babanm zihinsel geliimleri Ana/babann kusurlar (ksz/yetim) Ana baba ayr ya da boanm Savsaklama (Kar/kocalk durumu)

Ura: o Yapt i o alma sresi o alma koullar: o Geliri (Parasal Kazanc) o Sosyal gvenlikli olmas ya da olmamas: o alt yere kar tutumu : o almaya uygunluu.

19

Eitimi: o Okuduu okullar ve zellikleri: o Okulda sevdii ya da sevmedii dersler ve sebebi? o Ald notlar o Yetenekleri o Eilimleri evre iindeki yeri: o Kii nerede yayor? o Kii nerede yaamak istiyor? o Arkadalar arasndaki durumu?(nder ya da deil) o Spor/sanat etkinliklerinde ve kulplerdeki yeri/konumu: o Kii, dierleriyle nasl balant kuruyor? Nasl anlayor? o Yabanclar? o Arkadalar? o Kars/Kocas/Sevgilisi? o Erkek kahraman/Kadn kahraman? Kii, kahraman grnmn nasl salyor? lk izlenim: o Nasl? o Hangi oluumlar bu izlenimi deitirebiliyor? Kii hakknda ailesinin/arkadalarnn ok holandklar nedir? o Kii hakknda ailesinin/arkadalarnn hi holanmadklar nedir? ok byk baarlar: o Kk baarlar: o zel tavr ve hareketleri: o Konuurken kulland deyimler: o Konuurken kulland anlam glendirici szckler (kfr, vs.) zel ilgileri (sevdii, holand eyler, meraklar): o Sevdii renk: o Sevdii giysi-Neden? o En az sevdii giysi-Neden?

20

o o o o o

Tak ve dier aksesuarlar: Mzik (Hangi tr, niin?): Yazn (Roman, yk, iir, vb.Hangi tr?Niin?)Sinema/Tiyatro Hangisi? Niin? Yiyecek: Meraklar (kitap, dergi, gazete okuma, pul vb.biriktirme; bahe ii, ava gitme, araba kullanma, vb.)

Alkanlklar: o Sigara, hangisi? Ne zaman ve ka tane? o ki, hangisi ne zaman ve ka tane? o Para harcama alkanlklar (tutumlu, msrif mirasyedi, vb.)Niin? o Bunu yapmaya ne derece nem veriyor? o Ne derece az nem veriyor? o ok deer verdii eyas/mal, niin? Dinsel inanlar: Irk/Milliyet:

Psikolojik Boyut

Senaryoda kiilik izilirken, insan davrannn yalnzca yzeysel grnmn deil, altnda yatan anlam da gz nne almak gerekir. Bu nedenle kiilik yaratmnda zerinde en ok durulmas gereken boyut, psikolojik boyuttur. Kiinin psikolojik boyutunun ortaya karlmas iin aadaki sorularn yantlanmas gerekir: Cinsel yaam, ahlksal ltler Kiisel davranna yn veren gler (nermeler) ve tutkular Umduunu bulamama, d krklklar Huyu (sinirli, uysal, karamsar, iyimser) nasl ve niin o huya sahip? e dnk ya da da m dnk, niin? Yaama kar tutumu (ezik, savakan, saldrgan) Saplantlar Yasaklar Bo inanlar lgin huylar ve gdler Yetenekler

21

Dil ve yetenek becerileri zellikler Dnsel davranlar Hayal gc (imgelem) Yarg gc Beeniler Denge, Zek dzeyi Kendine zg garip yanlar Belirgin beceriksizlikleri yi kiilik zellikleri ( Byk pimanlklar, kk pimanlklar) Kiilik kusurlar Kiinin karanlk gizleri: Baka biri tarafndan biliniyor mu? Biliniyorsa kendisi mi sylemi? Biliniyorsa, dierleri nasl renmi?

Kiiliinin ortaya kmayan beenilecek yn nedir ve niin bu yn beenilecek trdendir? Kii en ok neden etkileniyor? Niin? Huzurlu olduu zamanki davranlar Hasta olduu zamanki davranlar Kendisi hakknda neler dnyor ncelikleri

Dier insanlarn bildii, kendisinin de utand; gemiteki baarszlklar ve bu durumun sebebi? Bir isteinin olaca sylendiinde en ok ne ister, nedir istei? Neden? Kiiliinde en gl kaynak (Bunu ya bir biimde gsterir ya da gstermez) Kiinin gsz yanlar (Gsz yanlar evresindekilerce biliniyor mu? Bilinmiyorsa, kii bunu nasl gizliyor? ncitilebilecei en byk yan nedir?) Kendini Alglamas: Kii bir szckle kendini tanmlayabilir mi? Kii kendini bir paragrafla nasl tanmlayabilir? Kiinin fiziksel ynnde dikkati ekici en iyi zellii nedir? Kiinin fiziksel karakteristiinde dikkate deer, en kt zellii nedir?

Bunlar dikkate deer, gereki zellikler mi? Deilse niin deil? Dierlerinin kendisini nasl grdne ilikin, kiinin dnceleri nelerdir?

22

Kiinin kendisi hakknda, deitirmekten ok holanaca drt nemli eyi ne olabilir? (nem srasna gre) Niin? rnein birinci derecede nem verdii eyi deitirdiinde, kii dnd kadar mutlu olabilir mi? Olmazsa, niin? Ama/Amalar: Yakn ama/amalar: Uzun zamana yaylan ama/amalar: Kii bu ama/amalar baarmak iin neler tasarlyor? Dierleri, kiinin bu amaca varmasnda nasl etkili olabilecekler?

23

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler Bu ilemler srasnda, ayrntlara dikkat ediniz. Bol bol kitap okuyup, sinema filmi izleyerek hayal gcnz

levlerine gre tipleri analiz ediniz. Kiilii (karakter) ve ilevlerini inceleyiniz. Bir karakter oluturunuz.

zenginletiriniz. zlediiniz filmlerdeki tiplerin benzerlerini, yakn evrenizde gzlemlemeye alnz. Sinema teknolojisindeki gelimeleri yakndan takip ediniz. Denemeler yaparak, ifade gcnz zenginletiriniz.

24

LME VE DEERLENDRME

Aada ki ifadeler doru ise parantezin iine D yanl ise Parantezin iine Y harfi yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ( )Senaryoda kiilik ve tip, birbirine kart yntemlerin rndr. ( )Evrensel tipler; her yerde rastlanlan, soyut, genel deerlerin ve deimeyen insan zelliklerinin simgesidir. ( )Toplumsal tipler, toplumun portresini izdikleri kadar, toplumsal sorunlarn belirlenmesinde de kullanlr. ( )Psikopatalojik tipler, tamamen hayal rn uydurma tiplerdir. ( )kincil kiilerin bir nemli grevi de kahramann kiiliinin, ortaya kmasn salamaktr. ( )Karakterin; fizyolojik, sosyolojik ve ekonomik olmak zere temel boyutu vardr. Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular, faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

25

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA

Uygun ortam salandnda, yknn ve kiilerin devinimini salayabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Senaryoda, hareket unsurunun eksikliinin dourabilecei sonular aratrnz. Bir senaryoda anlatlanlarn szle mi, yoksa grnt araclyla m anlatlmasnn daha etkileyici olduunu aratrnz.

Aratrma ilemleri iin; internet ortamnda, DVD ve VCD satan maazalarda gezmeniz gerekir. Ayrca, televizyon kanallar ve film irketlerine giderek metin yazarlar ve ynetmenlerden n bilgi edinebilirsiniz.

2. SENARYODA DEVNM
Devinim; yaln anlam iinde, zorunlu bir takm sebepler, gerekeler, itici glere dayanarak gelien, film yksnn akna bir deiiklik getiren, etki uyandran dnce ya da izleyicinin ilgisini uyank tutan, gldren / coturan eylemdir. Kii ve teknik adan dnldnde; hibir sebebe, gerekeye, itici bir gce dayanmayan eylem, devinim deil, yalnzca eylemdir. Kii asndan ele alnrsa; korkma, ackma, me, sevme gibi herhangi bir itici g, devinim saylabilir. Baka bir deyimle devinim; gerekesi olan bir sonucun, eylem olarak grnmdr. Bir film, senaryo yazm aamasndan balayarak, ekimi ve kurgusunun tamamlanna dek nedenleri, gerekeleri olan eylemlerin oluturduu devinimler dizisinin bileimidir. Niin devinime bavurulur? Filmin genel havasn vermek, dramatik etki yaratmak. iin bavurulur. Konuyu ak-seik gstermek. amac ile bu yaplr.

yk akn hzlandrmak, yavalatmak iin devinime bavurulur. Bylelikle filmin tmnn ya da kimi sahnelerinin ritmi salanr. Kiilerin fizyolojik, sosyolojik ve psikolojik boyut ve durumlarn daha etkili vermek iin bu yaplr.

26

zleyicinin iletiyi alglamasna yardmc olacak gzel ve ilgin grnt dzenlemesi elde etmek iin devinime bavurulur. imdi sylenenleri biraz daha aalm: Herhangi bir film irdelendiinde, drt temel devinim gze arpar : Bir btnl oluturan ykleme ile oluan devinim. ykde grsel olarak yer alan oyunculara ve nesnelere ilikin devinim (oyuncularn devinimi, varlklarn, nesnelerin yer deitirmesi): Bu iin bir yan. Dier yan ise; devinen kii ya da nesnelerin, deiik ekim lekleriyle grsel anlatm btnleyen, duraan ya da devinimli kamera ile saptanmas (kamerann kendi ekseninde ve ileri, geri; saa, sola; yukar, aa devinim). Oyuncu ve kamerann bir arada devinmesi: Oyuncu, nesne ve kamera deviniminin ayr ayr oluu ya da oyuncu ve kamerann kout devinimi, film yksne ou kez dinamik bir anlam katar. yk ak ve ynetmenin yorumuna gre ekilen, deiik leklerdeki ve uzunluktaki ekimlerin sralan (kurgu). Grld gibi sinemadaki devinim yaln deil eitli kaynaklardan oluan, organik olarak i ie ilenen drt devinimi kapsar.

2.1. yknn Devinimi

Sanatsal etkinlik kazanmas iin, yk deviniminin titiz bir biimlemeden geirilmesi gerekir. Bu biimleme, kart gleri simgeleyen yk kiilerinin iyi belirlenmesini, dengelenmesini, geliim ritminin gzetilmesini, eitli eler arasnda uyum kurulmasn gerektirir. Film yksndeki devinim (ierdii anlam bozmamak kouluyla), gsterilen eylemlerin olabilirlik ve derinliiyle izleyiciyi sarsar ve etkiler. yi hazrlk yapan bir yazar, senaryosunu yazarken her eyi; sanki tamamlam, izleyicinin karsna kacak duruma getirmi gibi bir btn olarak belleinde yaatr. yknn u ya da bu sahnesinin, btn iindeki yerini, kendinden nceki ve sonraki sahnelerle balantsn, bu sahneler iinde oyuncu-nesne-kamera devinimlerinin dzenini iyi bilir. yksn, anlam daha youn ve etkili bir biimde sunmak, gerekleri daha doru yanstmak iin gnlk yaam akn tersine evirmek, durdurmak, abuklatrmak, atlamak gibi dzenlemelerden yararlanr. Devinimle olaylarn/yknn geliimi salanr. Olaylar yaratan, gerekletiren kii, tipine/kiiliine uygun davran ve devinimlerle olay rgsn srdrr. Olaylarn geliiminde dolantsal biimlemeden yararlanlr. Dolantsal biimlemede, atmalar douran ve onlar izleyen durumlar ve ilikiler, kolay zmlenmeyecek bir karmaklk ierir. Bu dzenlemeyi baar ile uygulayan yklerde, kiiler ile olaylar arasnda organik bir ba bulunur. Karmaklk, izleyiciyi filme merak ve cokuyla balar.

27

Dolant dzenlemesini, yapay merak esi olarak kullanan kiiler ve olaylar arasndaki ilintiyi gstermeyen yklerde devinim, zorlama durumlar ve rastlantlarla yrr. Tpk toplum portresi izen yklerde grld gibi, grnm renklendirici kiilerin devinime katklar ya hitir ya da bir dereceye kadardr. Bu yklerde olaylarn geliimi mekaniktir.

2.2. Kiilerin Devinimi

Sinema, insan tamamlanm bir portre olarak deil, gznnde oluan canl bir varlk olarak ele alr. szn anmsayn. Bu oluum, devinimle salanr. Sinemada, bir amaca ynelik devinimlerle olaylar gelitiren kii/kiiler, olaylar gerekletirirken kendilerini de var eder. Nasl birbirine benzeyen kiiler olmazsa, devinimde de bir olay srekli yineleme hakk yoktur. Bir devinimde salt bir imge; bir kalp ya da bir kavram durumuna gelirse, ite o zaman her ey (kiilerin kiilikleri, yaadklar ve tinsel konumlar) kocaman bir yalan olur. Toplumdan bir ya da birka kesit alp, bu kesiti gereki bir gzlemle izleyen ve sorunu bir durum olarak sunan ykler, kiileri; sorunlar simgeleyecek biimde tipletirir. Her kii, bir deer yargsn ya da toplumsal bir gc belirtir. Bir toplum portresi izilmek istendiinde, kiilerin devinimi, belli bir durum erevesinde, serimlenen sorununun balantlarnda, durumu pekitirir biiminde ele alnr. Kii ilikileri konuma rgsne (diyaloga) dayanr. Konuma rgs; kimi zaman bir kartl, kimi zaman dnce alveriini ieren gnlk konumalar ya da ekimeler biimindedir. Baarl almalarda, gnlk konumalarn ardnda, nemli bir yaam gerei ya da toplum sorununun yatmakta olduu duyumsanr. Devinim d geliimden ok, durumun i devinimlerini gsterecek biimde dzenlenir. Bu dzen, devingen glere ilikin bir doruyu dile getirmesi yannda estetik bir etki yaratr. Sinemada kiilerin devinimi iki adan ele alnr: Birincisi, kiinin bir g olarak dnlmesi ve bu gcn deviniminin ve geliiminin ortaya konulmas. kincisi yknn biimsel dzenlenmesinde kiinin devinimli kullanl amacnn ne olduu. yknn biimsel dzenlenmesinde, kiinin nasl bir devinim iinde kullanld incelenirse, belli bal iki devinim grlr. Senaryoda, kii ya da varlklarn fiziksel davranlarla grsel yanstlan eylemler btn d devinim ve izleyicinin dncelerine, duygularna, duyarllna ynelen devinim, i devinim olarak tanmlanr. ve d devinimin uyumu, birlikteliin dramatik akn salar.

28

2.3. D Devinim
Sinema estetii tek szle zetlenebilir: Devinim. Nesnelerin gzle alglanan ve eylemin i deviniminin de yer ald, d devinimin tamamdr. Grsel durumlarn ne olduunu tanmlayan, tiyatroda sahnede, sinemada perdede grdnz d devinim, jest-mimik ya da niteleme-anlatmaolarak da adlandrlr. D devinimi, kendi iinde ayrntlayalm. Fiziksel devinim gvdeseldir. Gerekesi olan, gvdeyle yaplan eylemlerin tmdr. Ama duraan bir gvdede de yaratc bir g bulunabilir. rnein, az sonra balayacak olan yar iin kulvarda, balang duruunu alan koucularn yzndeki anlam ve gergin kaslarn oluturduu fiziksel grnmde, yarn tm gizli gc yok mudur? Tersini dnn, devinimli bir grntde, devinimin mekanik olarak grntlenmesi, hayal gcnn g ald kaynaklar yok etmiyor mu? D devinim yazlrken, edilgen tmcelerden saknmak gerekir. Bunlar anlatm bozar. Anlatmlar geni zaman kipiyle yazlr. Fiziksel (d) devinim ile ilgili, aada yazlan rneklerin hangisi daha iyidir? Remzi parmaklaryla kirli salarn svazlarken, hcresinde amaszca gezinir.

Bu rneklerden birinci rnek daha dorudur. nk anlatm dorudan ve grseldir. Konuyla ilgili ek bir aklamaya ihtiya duyulmamaktadr. Bu rnekte olduu gibi, izleyicinin belleinde oluturmak istediiniz etkileri devinimle verin. Konuma devinimi, renkli ve gerilimli konumalarla varolur (Sinemaya gre, televizyon oyunlar / dizileri daha ok, konuma devinimi ile gelitirilir). Remzi hcresinde amaszca, parmaklar kirli salar arasnda geziniyor

29

Salon iinde yksekten giden top. Erman topu yakalamak iin koar, kayar ve der. zleyicilerin, soluklarn tutmu baklar. Hidayet soldan koar, Zplayan topu yakalamaya alr.

2.4. Devinim
Hemen her ykde, i atmayla iletilen bir i devinim bulunmaktadr. devinim, kiiler arasndaki karmak ilikinin, deiik ve yeni yanlarnn ortaya kmasdr. Kiilere ilikin bilgi artnca, yknn vermek istedii dncenin gelitirilip aklanmas da mmkn olur. Filmler genellikle kiinin ne dndn, ne duyumsadn ve ne tasarladn izleyiciye sylemez ama dnce ve duygularn sonular devinimle aka gsterilebilir. Bu, her an gelitirilen olaylarn kurgusuyla yaplr. Fiziksel devinime dnmeye elverili olmayan tinsel gerekler ve olaylar, soyut anlamlar, birey ya da toplumla ilgili dnceler, sz ya da filmin yardmc elerinin (k, dekor ve mzik) katks ile ortaya konur. devinimin iki itici gc vardr: Kiinin kendi isel drtleri Kartlarn tutkular ya da eitli kayglarnn kiiyi etkilemesi

Bu iki faktr ile Devinim oluur. Kii, bu gleri dikkate almadan, dnmeden verdii karar ve hatal davranlaryla ykma; bilinli karar ve davranlaryla zafere ya da mutlulua ynelir. devinim, kiinin direncinin azalmaya baladn ayrmlamas ile balar. Kii yenilgiye doru adm adm giderken, sorumluluun ne lde kendinde olduunu dnr. Kendine acma ve kendini sulama arasnda gidip gelen i atma, kiinin devinimine derinlemesine yeni bir yn verir. devinim, dzeyde ele alnr: Duygusal Devini: yknn duygu yannn devinimi ve etkisi ile geliir. Anlamsal Devinim: Daha ok simgesel yaptlarda, simge gcyle ilerleyen, eitli atma ve ilikilerin simgelerle gsterildii devinimdir; likilerle Gelien Devinim: Kiilerin birbiriyle olan iliki ve atmalaryla ilerler.

devinimle kiiyi/kiileri gelitirmek, ayrmsal bir biimleme anlay gerektirir. Dzlem zerindeki dairesel, zikzakl ya da bir noktaya ynelik devinim yerine, zaman ve yer deiimine dayanmadan, durum iinde geliimi gstermek zorunluluu vardr. Bunun iin durumun kk esnekliklerinden, elden geldiince yararlanmak, her frsat en sonuna dek ve teki durumlarla da dengeleyerek kullanmak gerekir. D devinim asndan olduka yaln ve

30

duraan, ama yine de nemli bir ak gsteren yklerde, geliim kiilerin i devinimi ile salanr. devinim youn yklerde kartlk ve atmalarn titizce dzenlenip, kiinin dtan belli olmayan gerekleri ayrntl olarak ortaya karlr ve i dnyas aydnlatlr. Kiinin yaam biimi ve koullar ile sk ilintilidir bu dnya. rnein nlenemez bir biimde yozlaan ve ryen toplumun etkisi, kiiler iin de kanlmaz olarak ayn deil midir? Genel olarak baktmzda: geliime de nem veren Bat filmlerine gre, gemiteki Trk filmlerinin yalnzca portre izimini ne kardklar; belli tipleri, ilikileri ve durumlar bu portre araclyla sergiledikleri grlr. Yazarn gzlemi ya da eletirisi, iliki eitlemesi, yineleme yoluyla younluk kazanr. zleyicinin balangtaki gzlemi, film gelitike keskinleir (Filmleri izlemekle bu saptamay somutlayabilirsiniz). Kiilerin ve sorunlarnn derinliine incelenmesi, uyumsuzluklarnn nedeni gsterilmek istendiinde, kiilerin atmas younlatrlr. Kiiler ve ilikileri hakkndaki bilgi geniletilir. Devinim, duruma derinliine bir boyut ekler ve gerilimi artrr. Kii sistemi ile olaylarn geliimi arasnda sk balant gsterilmek istendiinde, durumlardan ok olaylara nem verilir ve olaylarn geliimi ile salanr devinim. Bu tr yklerde olaylarn itici gc, kiidir. Koullarn yenik drd kii, olaylarn etkisi ile bilinlenmeye balar. Bilinlenme, kiiyi istemsizlikten isteme, edilgenlikten etkinlie doru yneltir. Balangta kt adamn elinde olan g, direnme ve savunmayla etkili bir d ve i devinim salayarak kahramann eline geer. yknn zafer ya da yenilgiyle bitmesi nemli deildir. Asl olan, toplumsal bir anlam tayan dramatik devinimin salanmasdr. Devinim, tpk yaamda olduu gibi ykde kart glerin, birinin dierine karlkl etkisi ile gerekleir. ykde, her kiinin, devinimleriyle bir btn oluturacak biimde canlandrlmasnda ilk sorumluluk yazarndr. Oyuncunun oynarken ne duymas ne yapmas gerektiini ncelikle yazar kararlatrr. Bylece, iyi bir oyuncu elindeki senaryoyu iyice belleine ve tinine sindirerek her eyden nce yarataca kiilii bir btn olarak nasl anlamas, bu btnl salamak iin ne yapmas gerektiini bilir. Senaryosunda devinimi salamak isteyen yazar, ele ald her gcn itici enerjisini saptamak ve bu enerjiyi kartlklar ve atmalar biiminde devinime dntrmek zorundadr. Bu g, kiilerle, sinema tekniinin verilerinde somutlatrlr. Deer ve kazan ayrmlarnn dourduu kartlklar, geimsizlik, kavga, ekime gibi d ve i atmalara yol aar; atmalar, insan kiiliindeki geliimi gsteren devinimlerle ele alnr. Kii kar durmayla ya kendini tketir ya att glere ayak uydurur, ya da kartlarnn stesinden gelir. Kamera Devinimine ilikin aklamalar Senaryonun Dsal Yaps (Biim) blmnde ayrntl olarak aklanacaktr.

31

2.5. arad
Grntye dayanan yaz biiminin en nemli rneklerinden biri araddr. arad simgelerle tanmlanan bir dncenin izleyiciye iletilmesidir. Baka bir deyile arad, televizyon ve sinemada olaylarn sahnede gsterilerek anlatlmas yntemidir. Televizyon ve sinemada izleyiciye birey anlatmann en etkili ve kolay yolu onu sahnede gstermektir. Ancak baz acemi yazarlar en etkili ve dramatik yntemin sahnede gstermek olduunu bilmeden senaryolarnda gelien olaylar diyaloglar (konuma rgs) araclyla anlatma yoluna giderler. Oysa televizyon ve sinemada anlatlmak istenenlerin byk ksm sahnede gsterme araclyla anlatldnda ok daha etkili ve dramatik olur. Televizyon ve sinemada sese, ancak grntnn yetersiz olduu durumlarda bavurulmaldr. arad seyirci tarafndan en ksa zamanda anlalmaldr. arad, bu ama iin zel olarak hazrlanm bir oyunla ortaya konur. arad yntemini kullanrken; oyuncunun ve dekorun konuyu destekleyici biimde dzenlenmesi gerekir. Kamera ise, gerek oyuncularn davranlarn gstererek, gerekse dekor zerindeki ayrntlar ortaya koyarak izleyicinin arad anlamasna yardmc olur. Ksaca arad oluturmak iin oyuncu, dekor ve kamera hareketi olmak zere geden yararlanrz. Su imek isteyen bir insan anlatmak istediimizi dnelim: Bunun iin en kestirme yol, oyuncuya susadm dedirtmektir. Ancak bunun dramatik hibir yan olmaz; Bu durumu aradn esini kullanarak daha dramatik biimde anlatabiliriz. yle ki; Eer dekor bir odann ii ise, izleyici nce odann iinde bir eyler arayan adam grmelidir. Adam ne aramaktadr? Bir srahi ve bir bardak masann stnde durmaktadr. Demek ki dekorun ayrntlar olarak bir srahi ve bir bardaa gerek vardr. Bu da ikinci grnt gesini oluturur. Yalnzca bir srahi ve barda gstererek bir anlam ortaya koymu olmayz; onun iin imdi de nc grnt gesi olan kamerann kullanlna bavurmalyz. Yalnzca srahi ve bardan bulunduu bir ereveleme yapmalyz. Bylece adamn dikkatinin, srahi ve bardaa evrilmi olduunu izleyiciye gstermi oluruz. Sonuta izleyici, adamn ne aradn ve niin aradn anlar. En sonunda yine aktrn devinimine yer veririz; aktr gider ve bardaa su doldurur, ier. Senaryo kurallarna gre bunu yazacak olursak;

Bir adam odann iinde oraya buraya bakarak bir eyler aramaktadr. Odann bir kesindeki kk bir masann zerinde duran bardak ve srahinin ekimi. Adam, hemen o tarafa ynelir, srahiden ald su ile barda doldurur ve ier.

32

Bir baka rnek;

Odann iinde bir kz, bir erkek kar karya konumaktadrlar. ERKEK (Israrl): Seni seviyorum Anlyor musun? KIZ (zgn): Yavaa dner. Ar ar odann br tarafna yrr. Olduu yerde kalm olan erkek grnr. zgn ve armtr. Kza doru yrdnde gzlerinde acl bir anlam vardr. Bu rnekte arad iki satrlk bir karlkl konumann yerini almtr. Erkek seni seviyorum. Anlyor musun?demitir. Ancak kz; Buna olanak yok. ok zgnm ama ben seni sevmiyorum.demek yerine, arad ile yant vermitir.

33

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
yknn devinimini salaynz. Kiilerin devinimini salaynz.

neriler
Bu ilemler srasnda ayrntlara dikkat ediniz. Bol bol okuyarak, film izleyerek hayal

D devinimi salaynz. devinimi salaynz. Sahneyi arad ile anlatnz.

gcnz zenginletiriniz. zlediiniz filmlerde seici olunuz. Denemeler yaparak ifade gcnz zenginletiriniz Sinema teknolojisindeki gelimeleri, yakndan takip ediniz.

34

LME VE DEERLENDRME

Aada ki ifadeler doru ise parantezin iine D yanl ise Parantezin iine Y harfi yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. ( ) Devinime bavurma nedenlerinden bir tanesi de dramatik etki yaratmaktr. ( ) Devinime bavurulduu zaman, yknn ak hzlanmaldr. ( ) Kiilerin devinimini, d ve i devinim olmak zere ikiye ayrabiliriz. ( ) D devinimi yazarken edilgen tmceler kullanlmaldr. ( ) devinim hemen hemen her ykde vardr ve i atmayla iletilir. ( ) devinim, kiinin yaam biimi ve koullaryla ilgili deildir. ( ) aradla anlatm, senaryo yazarlarnn her zaman tercih etmeleri gereken bir yntemdir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular, faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

35

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Senaryoda zaman kavramn ve zaman ilikilerini kullanabileceksiniz

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: zlediiniz filmlerdeki imdiki zaman srekliliine dikkat ediniz. zlediiniz filmlerdeki imdiki zaman srekliliinin geriye dnlerle ve ileri gidilerle nasl bozulduuna dikkat ediniz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamnda alp, VCD ve DVD satan maazalar gezmeniz gerekmektedir. Senaryoda zaman sreklilii konusunda bilgi edinmek iin senaryo yazarlaryla grnz.

3. ZAMAN KULLANIMI
Senaryo evresinden balayarak, zaman ve mekn srekliliinin aklc/doru kullanm, almann baar ya da baarszlnn bir gstergesidir. Zaman ve meknn doru kullanm, iyi dzenlenmesi, yknn grnt ve ses deerlerini glendirir. Grsel anlatmn baars, izleyicinin ilgisini yk zerine younlatrr. zleyici ardk ekimlerde, zaman ve mekn srekliliinden rahatsz olursa, filmin bys bozulur. Film, birbirleriyle ilikisi olmayan grntlerin karmakark bir yn olur. Kanlmaz sonu, elbette ki baarszlk olacaktr. Filmsel zaman drt temel sreklilik boyutunda ortaya konur: imdiki, Gemi, Gelecek, Durumsal (Dsel) Zaman.

3.1. imdiki Zaman Sreklilii

Olayn / yknn filmde sanki, imdi oluyormucasna gerek zamana benzer sreklilikle sergilenmesi, imdiki zaman srekliliini gsterir. Bu tr sreklilik, filmde yknn anlatmnda en yaygn kullanlan ve fazla karmak olmayan bir sunum biimidir. imdiki zaman srekliliinde olaylar dizisi, yazarn ngrd erevede ileriye doru geliir. Ne oyuncu, ne de izleyici bir sonraki anda ne olacan bilmez. Bu zellik, filmin sonuna dek izleyicinin ilgisini yk zerinde uyank tutmaya yardm eder. zleyicinin yky bu yaklamla izlemesi, ykye katlmlarn glendirir.

36

Televizyonda canl yaynlanan futbol ma ya da tek bir yerde balayp gelien ve sonulanan her olay, imdiki zaman sreklilii anlatmna rnek olarak verilebilir. O anda oynanan man ya da o anda balayp gelien olayn sonucunu nceden kim bilebilir?

3.1.1. Paralel Kurgu

Bir yk noktasn kapsayan paralel film kurgusu, iki yaklam kullanlarak baarlabilir; Ksa sreli ekimler Uzun ana ekimler

Eer ksa tek ekimler kullanlrsa, birbirleriyle ilikili iki ya da daha fazla aksiyon, eitli ve birden fazla kamera konumundan ayr ayr grntlenir. Bu ekimler yle bir yntemle kurgulanr ki bak noktas bir aksiyondan dierine srayla deiir. Bylece tm olay ya da sahne birletirilir. Kullanlan her ekim, her film paras, aksiyon ve kar aksiyon dizileri biiminde, tm yk izgisini kapsayan birer doruk noktadr. Bu yntemle, tm olay ancak ekimlerin tm beraberce kurgulandklarnda kavranabilir. Tek ekim ve ana ekim yaklam arasndaki temel fark ite buradadr. Adndan da anlalabilecei gibi ana ekim, olayn tek bir kamera konumundan tmyle kaydedilmesidir. Uygulamada bu tr ana ekimlerden daha fazla elde etmek iin iki ya da kamera konumu ayn anda kullanlabilir. Bu ana ekimlerden seilen blmler paralel kurgulanrsa, kaydedilen tm olay her ana ekimin en iyi ve en nemli blmlerinin kullanlmasyla yeniden oluturulur. Sonuta, ksa tek ekim yntemine benzer blmlenmi bir manzara elde edilir. yi bir film yapmcs her iki yntemi de kullanr. Her iki yntem de tek bir ekimle kaydedilen bir sahneye gre daha dinamik ve daha grsel avantajlara sahiptir. Paralel kurgu, iki anlatm izgisi arasndaki ilikiden kaynaklanan daha byk olanaklara sahiptir. Bilgi derecesi ykdeki karakterler arasnda ya da film ve seyirci arasnda paylatrldnda daha deiik seenekler grlebilir: Her iki yk izgisi de birbirini destekler ve her ikisindeki bilgi (srayla) yknn kurulmasna yardm eder. yk izgisinin birinde hareket ya da ama ayn tutulur iken dierinde, bu dzenli tekrarlar karsndaki tepkiler deiir. Her iki anlatm izgisindeki karakterler dier grubun yaptklarndan habersizdir. Olgularn tmn sadece seyirci bilir. Her iki yk izgisinde verilen bilgi eksiktir. Bu durumda tm olgulara karakterler sahiptir. lgisini srekli uyank tutmak amacyla seyirci olacaklardan habersiz braklr.

37

Bu yaklamlardan hangisinin kullanlacana film yapmcs ve yk yazar karar vermelidir. Ancak tek bir konu unutulmamaldr. Paralel film kurgusu istenen bilgiyi seyirciye aktarmakta her zaman en iyi yntemi salayacaktr. ki temel e, aksiyon ve kar aksiyon, sunuun tamamlanmasna yardm edecektir.

3.2. Gemi Zaman Sreklilii

Filmlerde gemi zaman sreklilii iki biimde ele alnr: yknn tm gemi zaman iinde geer. yk, imdiki zamandan gemi zamana uzun ya da ksa geriye dnlerle anlatlr.

3.2.1. yknn Tmnn Gemi Zaman inde Anlatlmas

yk ya tmyle gemi zaman iinde, imdiki zaman srekliliine benzer bir biimde yazlr ya da gemi, imdiki zamanda geecek bir ykye balang olarak verilir. rnein, tarihsel olaylarn getii zaman dilimi iinde, imdiki zaman srekliliinde geiyor gibi anlatlmas. Gemiteki olaylarn imdiki zaman srekliliindeki sunumunda tek sorun yk tarihsel ya da yakn gemie sahip ise izleyicinin olayn sonucu hakknda bilgisi olmasdr. Yazarn ustal ite burada ortaya kar. zleyici, izlemekte olduum olay u an olmakta duygusundan ok izlemekte olduum olay gemite oldu duygusuna kaplmaldr. yknn imdiki zamandan gemi zamana uzun ya da ksa geri dnlerle anlatlmas ya da dier bir tanmla, olgunun ikinci blmde ya doruk noktasnda ya da olayn ortasnda balatlmas ve daha nceki dnemlerde getiinin anmsatlmas yntemidir.

3.2.2. Geriye Dnlerin Kullanm

Geri dnler, birok nedenden sakncaldr ama senaryo yazmnda nemli ve gl bir anlatm tekniidr. Yararnn yannda byk soruna da sebep olur. Buna ramen yelenen yntemlerden biridir. Geri dnlerin yararn u ekilde aklayabiliriz: Geri dnler ile gemie bal, gerekli kimi eyler ya da atma, tiyatrodaki gibi szel anlatmla deil, dorusal zaman aknda grsellikle anlatlr. Gemiin byle anlatlmasnda anlatma gster uygulamas etkilidir. Geri dnler yerinde ve doru kullanldnda yklemenin zenginletirilmesi asndan ok gl bir yoldur.

38

Geri dnlerin kullanlmasndaki saknca ise kimi kez, ykleme (dramatik yap) gerei sonucun, filmin banda verilmesi ile izleyicinin ykye ilgisini yitirmesidir. yknn bu yntemle anlatlmas, ilgi ekici dzenlenmeler iermez ise izleyicinin tepkisini tahmin etmek zor olmasa gerek. Ne olursa olsun, uzun ya da ksa geri dnler yk anlatmnda yine etkinliini srdrmektedir. ki eit Geri Dn vardr: Uzun geri zaman Ksa geri zaman

Uzun Geri Zaman

Uzun geri zamanda zaman, birka dakikadan daha uzun geriye gtrlr. Sanki bir kum saatini ba aa evirmek gibi. Uzun geri zaman, rnein, ounlukla gemiteki bir olayn, bir gizin aratrlmasnda, kiilerin tanklna bavurulduunda kullanlr. Tanklarn anlatmlaryla durum, geriye dnlerek canlandrlr. Tanklarn anlattklar, birbiriyle elikili biimde verilir. Film izleyiciye ya tanklardan birinin anlattnn doru olduu duyumsatlarak ya da hangi tann anlatmnn doru olduu konusunda kuku iinde braklarak bitirilir. Buna bilmece geriye dn denilir. Akira Kurosawa'mn Rashamon filmi buna bir rnek olarak gsterebiliriz. Uygun ve gerei gibi kullanlmadnda, uzun geri zamanlar kimi karmaalar ierir. Birden fazla geri dn kullanmay dnyorsanz, ok uzun geri zamanlarda, izleyicinin ykye ilgisini yitirme tehlikesi olduunu bilmeniz, bu konuda dikkatli olmanz gerekir. Zaman kullanmnda imdiden gemie, gemiten gemie ve imdiye yaplacak karmaa rastgele deil izleyicinin olaylar birbirine balayaca bir dzende yazlr. zleyicinin kafasn; belirgin olmayan, bir anahtar vermeden, geri dn iinde, geri dn kullanm kartrr. Buna en iyi rnek Bird filmidir. Film, jazz efsanesi Charlie Parkerin salnn iyi olmad ellili yllarda balar. Uzun geri zaman: Parkerin dorukta olduu 1945 yldr. Sonra, yeni bir uzun geri zamanla 1936'ya gidilir. Bu anlatm teknii, Charlie Parkeri tanyan jazz merakllar iin geerlidir ama dier izleyiciler iin karmak ve kafa kartrcdr. rnekte de grld gibi, uzun geri zaman iinde fazla sayda geri dn yapldnda, olay rgsnn ileriye doru geliimi engellenir, yknn olaan geliimi bozulur, bu da izleyiciyi artr. Uzun geri zamanlar doru ve yerinde kullanlmadnda, yknn o ana dek oluturduu gerilim ve hz debilir. Uzun geri zaman, kimi zaman yknn sonucuna yakn balatlr. Kiinin gemi yaamnda; filme konu olan olay, geriye dnle getii zaman iinde grsel olarak anlatlr. Geriye sayma grntnn stnde szel anlatm srerken, olay aynen gemiteki gibi srdrlr. Bu durumda izleyici, filmin balad noktaya yaklatn anlar.

39

Bu anlatmla, yaanan andaki durumun tersi de verilebilir. rnein, iine kapank bir adamn, gemiinde ok apkn olmas, uzun geri zaman anlatmyla canlandrlabilir. Filmin geri kalannda gemiin etkileri, izleri imdiki durumuyla verilir. Uzun geri zamann, bir biimde ama d kullanm nemli bir sorundur. rnein, yknn elenceli ya da youn annda, kiinin birden len yakn arkadan hatrlamasnda, nasl bir anlatmn yelenecei konusunda kendinize soracanz sorular vardr: len yakn arkadan cenaze treni. Kiinin arkadann elinden tutarak alamas Uzun geri zamana geri dn yaparak: ki arkadan kimi anlar verilir. Yakn ekimle len arkadan hatrlayan kiiye ilikin, kimi eylerin gsterilmesi.. . yk aknda, uzun geri zamana dnerek, kimi anlarn verilmesi ya da yakn ekimlerle hatrlanan olaya ya da kiiye ilikin kimi eylerin gsterilmesi... Hangisi istenen anlam yerine getirir? Ve sorularn yantlarn verdikten sonra sahnenin nasl olmas gerektiine ilikin en doru karar vermek gerekir. Baka bir duruma rnek udur: Adam, ldrd sevgilisinin mezar banda intihar eder. Bu durum, iki deiik ykleme (dramatik yap) ile gerekleir: Birinci Anlatm: imdiki zaman: Mezar banda zntl bir adam Uzun geri zaman: Adamn, sevgilisini neden ldrdn anlatan bir yk imdiki zaman: Sevgilisinin mezar banda, adamn intihar

kinci Anlatm: imdiki zaman anlatm ile adamn sevgilisini neden ldrdn anlatan bir yk ve adamn sevgilisinin mezar bandaki intihar

40

imdi kendinize u sorular sorabilirsiniz: Birinci nerideki gibi yknn uzun geri zamanla anlatlmasna gerek var m, yoksa ikinci nerideki gibi yknn anlatm kronolojik bir dzenleme ile daha m etkili olacaktr? Hayal krklna uramamak iin pln yapar iken; Geri dn olarak setiiniz uzun geri zamann amacnz dorultusunda; etkili, salam, doru yerde, istenen noktada olup olmadn saptamaktr. Uzun geri zamann, izleyiciye bilgi aktarmnda gerekten yardmc olup olmadn belirlemektir.

Ksa Geriye Dnlerin Kullanlmas (Flasback)

Zamann olaan ak iinde, ksa bir an geriye gidilmesi de zamansal bir vurgulamadr. Ksa geri zamanlar, zaman atlamalar gibi kk llerde ( yalnzca birka kare ile) anlam ve grnt sreklilii salamak adna kullanlr. Bu, zihinsel bir aldanla ilgili deildir. Grnt asndan srekli olmayan bir devinimin alnp, z asndan iindeki sreklilii srdrmek iin yaplr. Bunu, yaln bir kap ama rneiyle grelim: 1. ekim: Oyuncunun oturduu yerden kalkp kapya yry, kap tokman tutuu ve tokma evirii. 2. ekim: Zaman geriye alnr. 1.ekimdeki bir an, 2.ekimin arasna konulur ve 2. ekim srdrlr. 2. ekim, 1. ekimdeki bir anlk devinimi yineler. Yinelenen bu anlk grnt, izleyicinin dikkatini ekmek amacyladr. Bu ilem ksa geri zaman olarak adlandrlr.

Geri Zamanlar; Ne Zaman, Hangi Durum ve Nedenler ile Kullanlr?

yk anlatm imdiki zamanla snrlanmayp, zaman iinde geri gidilerek; yknn geliimine katkda bulunmas amac ile nemli olaylarn aklanmasna katkda bulunulur.

41

yknn balad andan nce; gerekleen herhangi bir olayn, gemite neler olduunun gsterilmesinde, yknn gemiine ilikin bilgiler verilmesinde kullanlr. yknn daha nce gsterilmeyen bir blmnn sunulmas amac ile yararlanlr. Daha nce gsterilen bir olayn anmsatlmas amacndaki vurgu yinelenmesinde, yk iinde gizli kalm bir noktann aklanmasnda, Oyunculara, yk iinde kendi ile ilgili blmleri anlatma/gsterme olana verilmesinde geri zaman dnm kullanlr. yknn akna katk getirecek zlenen ve gemite olmu olay/durum, ile ilgili bilgi ya da hatrlatma olarak verilir (Nostaljik geriye dn). Daha ok psikolojik filmlerde kullanlan, hafza kaybna urayan kiinin gemii anmsamasnda (Travma geriye dn) da bavurulan bir yntemdir. yknn, tmnn geriye dnler ile hatta geriye dnler iinde de geriye dnler yaplarak anlatlmasnda (Bylece, ykde, nceden olan, ancak izleyiciye gsterilmeyen imdiye yakn ya da uzak bir olay gsterilebilir.)

Yukarda sralanan yarar ve tehlikelerine karn, geri zaman dnleri izleyici tarafndan ou kez filmin en ilgin paras olarak duyumsanr. Geri zamanlarn ana kurallarndan biri; kabul gren bir varsayma gre, geri dn baladnda, grnt bir kiinin yznde ise bu anda yaplacak geri zaman, o kiinin anlarn gsterir. zleyiciyi artmayacak ya da bir hile tarznda izleyicinin dikkatini ekmeyecek olan bu geri zamanda, ilgin dramatik efektler kullanlr. zlediiniz filmlerde grmsnzdr: Gemii anmsatmak; grnty bulanklatrmak, anmsanan eyi grntnn bir kesinde gstermek ya da doal grntleri deiik renklerde vermek gibi yntemler kullanlarak yaplr.

3.3. Gelecek Zaman Sreklilii

Gelecek zaman sreklilii iki kesimde ele alnr:

Gelecek zaman iinde olabilecek olaylarn anlatm imdiki zamandan balayp, gelecek zamana yaplan atlaylarla olaylarn anlatm.

42

Gelecek zaman iinde olabilecek olaylarn anlatmnda izleyici, gelecek zaman iine gtrlr. Olay sanki imdi oluyormu gibi, imdiki zaman srekliliinde sunulur. Bu durumda izleyici olay, Olay byle olacak! ya da olabilir? dncesiyle izler. leriye doru atlama, geriye dnn tam tersidir. Zaman iinde ileriye gidilmesi, olaylarn nasl olaca ya da olabilecei; bir dncenin ya da bir tasarnn nceden grselszel dramatik yap iinde anlatlmasdr. Daha sonra imdiki zamana dnlr. Gelecekteki bir gizli gcn etkisi, bir bilim adamnn, uzay gemisiyle dier gezegenlere nasl ulaabileceini aklamas, birini ldrmeyi ya da bir yeri soymay tasarlayan kiinin soygunu yaparkenki hli, ileri atlanarak gelecek zaman iinde, grsellikle verilebilir. Ksaca, gelecek zaman iinde grsel olarak anlatlan yk, bir bilim-kurgu biliciliini, bir sanayi tasarmn ya da ykdeki bir kiilik tarafndan dlenen olaylar ierir. Bu tr anlatmda, izleyici zaman konusunda bilgilendirilip, olay izlemede bir karmaa iine dmesinin nlenmesi, yazmda dikkat edilecek en nemli noktadr. leriye atlama ile olayn tmnn, gelecek zaman iinde sunulmas arasnda bir ayrm vardr. Birincisinde, imdiki zaman iinde, gelecek zaman geici olarak yer alr. Olay sunulduktan sonra imdiki zamana dnlr (Back to the Future - Gelecee Dn). kincisi ise, tmyle gelecek zaman iinde geen yk anlatr.

3.4. Durumsal (Dsel) Zaman

Sinemada, yukarda sralanan, saatle saptanan gerek zaman dnda, kiilerin eitli durumlarda yaadklar, durumsal (dsel ya da psikolojik) zaman da kullanlr. Durumsal zaman, bir olay gzleyen bir kiinin zihinsel davranlarn, anmsamalarn, dncelerini ya da gzledii olayn, arptlan biimde alglanmasn kapsar. Durumsal zaman sreklilii bir karabasan, sayklamay, sarholuu ya da dier arptlan dnceleri anlatmakta kullanr. Bir filme ritm kazandrmada temel olan durumsal zaman, gerek zaman deildir. Gerek zaman olmad iin de, sunulma ynteminde ya da sresinde bir snrlama yoktur. Bu kullanmda zaman, gerek yaamda olmayacak biimde paralanarak, ksaltlarak, uzatlarak, arptlarak ya da birka olay, birbiri iine kartrlarak, sreklilik yntemi gzetilmeden sunulur. Olaylar yava devinimlerle, anlk ksa grntlerle ya da grnt dondurularak, uzun uzun verilebilir. Durumsal zaman kullanmnda, birbiriyle ilikisi olmayan gerek ya da dsel olaylar, ak ya da arpk dnceler ya da imdiki zaman/gemi zaman/gelecek zaman birbiriyle kartrlr. Ancak durumsal zamann bir anlam yok gibi alglanmas da yanltr. zleyici ne olup bittiini anlamaldr. Durumsal zamana gei, uygun ses efektleri ve grsel geilerle doru biimde ele alnmal ve aklanmaldr (Nightmare on Elm Street-Elm Soka Kbusu). leriye atlama ile olayn tmnn, gelecek zaman iinde sunulmas arasnda fark vardr. Birincisinde imdiki zaman iinde, gelecek zaman; geici olarak yer alr. Olay sunulduktan sonra imdiki zamana dnlr (Back to the Future-Gelecee Dn). kincisi ise, tmyle gelecek zaman iinde geen yky anlatr (Star Wars-Yldz Savalar).

43

Gerektiinde bir film yksnde, zaman elerinden yalnzca biri kullanlabilir. Ya da birka birbirine kaynatrlarak kullanlr. rnein: Filmin yks imdiki zamanda oluyormucasna balar, daha sonra zaman iinde ileriye gidilebilir ya da geriye dnlebilir. Filmde zaman ksaltlr, uzatlabilir ya da dondurulabilir. Film yks, hem gerek hem de durumsal (dsel) zaman kullanlarak anlatlabilir. Senaryo yazar, zaman kullanmnda bu uygulamalar yaparken, deien zamanlar vurgulamal ve kullann izleyiciye, kolaylkla kavrayabilecei bir biimde vermelidir.

3.5. Zamann Dier Kullanmlar

Filmin tr, gerilim ya da devinim (action) ise, kukunun/merakn dili ark olaca inanc ile grnt iine, uygun yerlere saat konulur. Film iinde kullanlan bu saat, zamanla yaran kahramana kar bir snrlamadr. Haydutlar belli bir saat iinde yok edilmelidir (High Noon-Kahraman erif). Virs belirli bir sre iinde denetim altna alnmazsa kasaba bombalanacaktr (Outbreak-Tehdit). Bakan, susuz yolcularla dolu bir ua, tam dou sahillerine geldiinde, gkyznde patlatlarak yok edilmesi iin emir verir (Executive Decision - Kritik Karar). FBIin grevlendirdii kii, belirlenen sre iinde kt adam yakalamaldr (Midnight Run-Geceyars Av). stedikleri para verilmez ise kente zehirli gaz fkrtmay tasarlayan kt adamlarn, bu eylemi ne zaman yapacann bilinmedii durumlar da olabilir (The Rock-Kaya). Kt adamlarn amalarn bilmeyen, ama baarl olmamalar iin var gcyle alan dedektif ve eylem sonunda binadaki tm insanlarn havaya uurulabilecei kukusunu tayan izleyici bu durumda belirli bir saate/dakikaya sahip deildir (Die Hard-Zor lm). Bir senatr ldrmeyi tasarlayan kt adamlar, stadyuma belirledikleri zamanda patlayacak saatli bomba yerletirir. Bombann ne zaman patlayaca kar tarafa bilinmez (The Last Boy Scout-Son Grev). Zaman kullanm, kahramann grevini younlatrr ve zamann azalmas cokuyu artrr. (Yazar olarak, sizin de kullanabileceiniz ortalama bir buuk saatiniz var.) Saat kullanm bir kural deildir. yle izlediiniz filmleri bir dnn: Kuku, merak, coku, korku yaratc filmlerin hangisi saat kullanmaya gereksinmi? Kuku, gerilim ve devinim cokusu, sktrlan bir ilmiktir; kahraman ya tehlikeye atlr ya da gizemli zmlerle evresi sarlr. Ya da her ikisi birden yaplr. rnein, seri katil filmlerinde (Silence of the Lambs-Kuzularn Sessizlii/Seven-Yedi) belirli bir zaman darl yoktur ama bir sonraki kurban ldrlmeden, kt adamn yakalanmaya allmas durumu da yatsnamaz bir gerektir. Saat kullanm olmakszn, gerilim ve coku yknn sonuna dek srer.

44

Susuz adamn sulanmas, gerilim ve coku yaratr (North by Northwest-Gizli Tekilat). Polisler tarafndan yakalanmadan nce kahraman aratrma yaparak, susuzluunu kantlamaya alr (The Fugitive-Kaak). Saat, Hitchcock'un terimiyle Mac Guffin (mikrofilm teyp-gemiteki mektup), kiinin sonuta kurtulmasn/balanmasn salar ama yalnzca saat, yky toparlayc ge deildir. Tm yklerinde saat srekli varsa, bu o yazarn ya usa ilikin tembelliinin ya da kukuyu, merak ykseltecek dili arknn olmadnn bir gstergesidir. Umutsuzlua kaplmaya gerek yok! Kuku, tehlike ve gizem baka yntemlerle de salanabilir; yeter ki ilmii sktracak yntemi bulun.

3.5.1. Gerilme
Gerilme, bir olgunun nesnel sresinin znel olarak geniletilmesidir. Bu, yavalatlan bir ekim deildir. Saniyeler geniletilerek ve olgularla doldurularak, fizik olarak imknsz bir durum yaratlr. rnein, zamann birden durmas, her eyin devinimsizlemesi, yalnzca kahramann yaamn srdrmesi ve ardndan, zamann olaan ak iine girmesi/yaamn kald yerden hibir ey olmam gibi srmesidir.

3.5.2. Zamandalk (Simltane)

Zamandalk, birbirleriyle ilikili iki ya da daha ok olgunun ayrmlarnn, ayn anda ortaya ktklarn belirtecek ekilde, anlatlmas yntemi olarak tanmlanabilir. Bu yntemle ayn anda sren yaamsal iki zaman, birinden dierine geerek srdrlr. Herhangi bir gerilim filminde bu kullanma rnek sahneler grebilirsiniz.

45

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Senaryoda kullanlacak zaman dilimi ve yntemini seiniz. Senaryoda zaman ilikilerini kullannz.

neriler Bu ilemler srasnda ayrntlara dikkat ediniz. Bol bol okuyarak ve film izleyerek, hayal gcnz zenginletiriniz. evrenize aratrc ve gzlemci bir gz ile daha dikkatli baknz. Senaryo denemeleri yaparak, ifade gcnz zenginletiriniz.

46

LME VE DEERLENDRME

Aada ki ifadeler doru ise parantezin iine D yanl ise Parantezin iine Y harfi yaznz. 1. ( ) Paralel kurgu, ksa sreli ekimlerle veya uzun ara ekimlerle olmak zere 2 ekilde gerekletirilir. ( ) Olayn, imdi oluyormucasna sergilenmesine imdiki zaman sreklilii denir. ( ) Gemi zaman srekliliinin tek bir biimi vardr. ( ) Bilmece geriye dnte izleyiciye kukudan uzak kesin bilgi verilir. ( ) Gelecek zaman srekliliinde, gelecek zaman iinde olabilecek olaylarn anlatm da yaplr. ( ) Durumsal zaman sreklilii, genellikle olumlu durumlar anlatmakta kullanlr. ( ) Filmlerde zaman ne uzatlabilir ne de ksaltlabilir; bire bir gerek zaman gibi olmaldr.

2. 3. 4. 5.

6. 7.

DEERLENDRME Cevaplarnz, cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek, kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular, faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz, dier faaliyete geiniz.

47

RENME FAALYET4 RENME FAALYET4

AMA
Uygun ortam salandnda, kullanabileceksiniz. uygun diyaloglar yazarak uygun yntemlerle

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Sinema dilinin, dier edebi sanat dallarnn dilinden ve gnlk konumalarmzdan farklarn aratrnz. zlediiniz filmlerde, diyaloglar aracl ile izleyiciye anlatlanlar aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn, VCD, DVD ve kitap satan maazalar gezmeniz gerekmektedir. Ayrca televizyon kanallarna ve prodksiyon irketlerine giderek senaryo yazarlar ve ynetmenlerden n bilgi edininiz.

4. KONUMA RGS (DYALOG)

4.1. Sinema Dilinin Dier Dillerden Farklar
Yedinci Sanat olarak adlandrlan sinema, kendinden nceki sanatlardan kimi eleri geliim sreci iinde nce aynen; zamanla zelliklerine ve koullarna uyarlayarak kullanr oldu. Dier sanatlardan gelen elerden biri konuma rgsyd. Yanl bilgilendirmemek iin yazn dilinden ve zellikle tiyatrodan gelen konuma rgs ile sinemadaki konuma rgs ayrmn ortaya koymak gerekir.

4.1.1. Tiyatro-Sinema Konuma rgs Farklar

Herhangi bir tiyatro oyununu incelediimizde; yknn jest, mimik, devinim ve teki grsel aralarndan yararlanmasna karn, konuma rgsyle gelitiini rahata grrsnz. Tiyatro oyunu doaldr ki iletisini, snrl, belki o anda deimesi olanaksz, boyutlu meknda, karlkl konuma biiminde verir. Tiyatro oyununun konuma rgs, youn olarak oyunun geliimine yn verici bir yapdadr. Rene Clair'in dedii gibi, kr grebiliyorsa tiyatro oyunu amacna varr. Tiyatroda konuma rgs ok nemlidir. Bir film senaryosunun grsel tanmlarnn yapld ksmna bakmadan; konuma rgsn okuduunuzda, yknn ne anlattn kesin olarak anlayamayz. Bunun nedeni, konuma rgsnn sinemada tiyatroya oranla daha ekonomik kullanlmasdr. Sinema, tiyatrodan daha geni anlatm aralarna ve yntemine sahiptir.

48

Bu da filmdeki konuma rgsnn, tiyatrodaki konuma rgsnden daha deiik bir boyutta olduu gereini ortaya koyar. Ksaca ve alt izilerek sylenirse, sinema ve tiyatro konuma rgs birbirine kartrlmamaldr. Sinemada, konuma rgs, dier elerle birlikte yknn ana iletisini vermek iin kullanlan yollardan yalnzca biridir. Konuma rgs, yalnzca dorudan doruya izleyicinin iitme duyusuyla ilikilidir. zleyicinin iitme duyusuyla ilgili zellikleri ise unlardr: itme alan genitir, bu nedenle bellekte seme yapar. Herhangi bir sesi duymak, yorumlamak kiinin o an iinde bulunduu duruma baldr.

Yine Rene Clair'in dedii gibi, sar duyabiliyorsa film amacna varr.

4.1.2. Yaz Dili-Sinema Konuma rgs Farklar

"Okunmak iin yazlm szlerle, sylenmek iin yazlm szler ayr ayr seilmelidir." "Diyaloun orta noktas, youn slplu yaz diliyle, yzeysel konuma dili arasnda yer almaldr." Birbirini tamamlayan bu iki grten yola kldnda rahatlkla sylenebilecek olan udur: Romanda/ykde rahatlkla yazlan her bilgi, dnce senaryoda, romanda ya da ykdeki gibi verilemez. te yandan senaryoda iyi bir konuma rgs yazl dil ya da yazn biimlerinegre yazlmaz. Senaryoda her ey, ncelikle grsel anlatm iinde dnlr.

4.1.3. Gnlk Konuma-Sinema Konuma rgs Farklar

Film konuma rgs, izleyicinin bireysel bellei ile yz yze olduundan, dorudan gnlk konuma ile yaknlk gsterir. Sam Goldwyn, yazarlarna konuur gibi yazmalarn tleyerek, "Eer bir ileti yazmak istiyorsanz, dil birliini koruyun." der. Kimi kuramclar ve senaryo yazarlar konuma rgsnn kr krne gerei yanstmamas gerektiini belirtirler. Konuma rgs, gerek yaama uygun, doal olarak yazlmaldr. Ama bu, gerek yaamdaki konumalarn senaryoya aynen yazlmas demek deildir. nk gerek yaamdaki konuma rgs, ou kez yerinde sayan, ayn eyleri yineleyen ve konudan konuya atlayan bir ak gsterir. Senaryo yazar konuma rgsn, filmin gerektirdii anlatm ve tanmlamalarn iinde kalarak, gnlk konuma iinden en uygun tmceleri seip ayklayarak, bayalktan, yapaylktan kanarak, anlaml ve ekonomik bir biimde yazmaldr. Senaryoda konuma rgs, yazarn en g grevlerinden biridir. Konuma diline uygun, seme ve ayklama yaplarak konuma rgs yazmak kolay deildir. Alfred Hitchcock, bir film yazarken, diyalog eleriyle grsel eler arasnda kanlmaz olarak bir ayrm yaparz. Olanaklar elverdiince grsel olan, n plna almalyz. Sinemada bir yk anlatlrken ancak bavurulacak baka yol kalmadnda diyalog kullanlmaldr.der. nk konuma rgsne ar yklenme, grsel anlatm geri plna iter.

49

Senaryo yazmnda konuma rgsnn, uygun, zorlamasz ve elikisiz bir biimde ykdeki yerini almas ok nemlidir. Sinemada konuma rgs, anlatmn aralarndan biridir. Hemen tam bu noktada, anmsatlacak bir t ''anlatma, gster." ilkesidir. ncelikle, yky, filme zg yntemle, grsellikle anlatmaya aln. Filmde karlkl konuma yoluyla her eyi izleyiciye aktarmak, kolayclktr. Bir senaryo yazarnn en byk hatalarndan biri, herhangi bir glkle karlat zaman Bunu bir dizi diyalogla hallederiz." diye dnmesidir. Konuma rgs, aslnda yky gzleriyle anlatan insanlarn azndan dklen, dier tm seslerin arasnda herhangi bir ses olmaldr. Lagos Egri Szckleri savurmayn, koruyun" diye balad szn, "sanat bir semedir, fotoraf deil; eer gereksiz sz ynna boulmazsa, dnce daha da geliebilir" diye srdrr. Anlatmda konuma rgs kullanlacaksa, bu kiilerden ve atmalardan domal; kiilikleri aklamal, bir amaca ynelik olarak eylemi yrtmelidir. Ksaca kiiler konumak iin konumamal, gerekmedike grsel anlatmda zorlamaya girilmedike konuma rgs kullanlmamaldr. Tamamen kiilere bal olduundan, konuma rgs iin temel bir biim yoktur. Tm kiiler ksa ve z konumayabilir, tm konumalar etkin olmayabilir. Parlak szler uruna kiilikten deil, kiilik adna parlak szlerden vazgeilmelidir. Canl, renkli ve devingen bir konuma, kiiliin zararna olmadan da ortaya konulabilir. Bununla birlikte, kiilerin var olan scakl olsa bile, ayn dzende tekdze skc konuma rgs yazmak da tehlikelidir. (Senaryo yazm bittikten sonra, yknn kurgusu, oyuncu ve kamera devinimleri, geiler gibi elerle birlikte, konumalarn anlatma bir katks olup olmad iyice belirlenmelidir.) Szn z, olay sergilemek iin grsel arlkl ya da szel arlkl, hangi anlatm yntemini seerseniz sein, temel ilgi hep izleyicinin dikkatini uyank tutmak olmaldr.

4.2. Konuma rgsnn levleri

Genel olarak, dikkat ve estetik ilgi salayan konuma rgsnn, filmdeki temel ilevi iki biimde ortaya kar: Konuma rgs temel alnr, szel anlatm yoluna gidilir. Konuma rgs ya da ses grnty destekler, grsel anlatmn tepkisini glendirir. Franszlarn ayrmyla, konuma rgsnn ykde ilevi vardr: Yazarn sz (mot d' auteur), durumun sz (mot de situation), kiinin sz (mot de caractere). Bu grlerden yola kldnda, senaryo konuma rgsnn ilevi ana balk altnda aklanabilir: Bilgi verir, duygusal bir anlam tar ve yknn geliimine katkda bulunur.

50

4.2.1. Konuma rgs Bilgi Vermeli

Aristoteles, Poetikasnda; " diyaloglar, kiiler kendi aralarnda konumaktan ok izleyiciye bilgi aktarmak istediklerinde aklamalar ierir. Byle bir diyalog gereki ve akla uygun bir durum iin kullanlmam, dram yazar istedii iin yazlmtr" der. Konuma rgs, yknn iletisini, olaylar ve gerekli bilgileri aktarmada, bunlar arasndaki ilikileri kurmada, yorumlamada gereklidir. Bu anlamda, iki oyuncu arasndaki konuma birbiri iin deil, izleyici iindir. Konuma rgsnde bilgi vermek iin bilgilik taslamaya da gerek yoktur. Senaryonuzu hibir zaman slogan krss yapmayn. Elbette senaryo yazarnn, kahramanlarnn azndan syleyecei kimi eyler olabilir. Ama izleyici asndan, duygudaln bozulmasna neden olmamak iin, bu szler, kahramann, izilen kiiliinden karak sylev ekmesi biiminde deil, doal ve ustaca verilmelidir. Yine kar olduu eyi anlatmak iin, yazarn kahraman uzun boylu konuturmas da gerekmez. Bilgi gerektiren konularda, doruyu renmedike konuma rgsnde kullanmaktan saknn. Konuma rgs nceki olaylara ilikin bilgi vermelidir. yknn balad andan nceki olaylarn getii zaman ve meknla, ykde grnmeyen eitli kii ve davranlar grsellikle verilmeyecekse izleyiciye aktarlabilmelidir. Senaryo yazar, eitli nedenlerle grntye gelmeyecek olaylar, durumlar dolayl konuma ile aklayabilir. Ama bu tr konumalar da fazla uzatmak doru deildir. Konuma uzadka yapaylk oran da o denli artar. Kiilii Aklayc Bilgi Vermek

Konuma rgs, yalnzca dzenlenmi durumlar deil, ayn zamanda kiilii de belirtir. Nietzche, "her sz, her aza yakmaz"; Jean Aurence, "diyaloglarn, tpk giyinme biimi gibi, kiilii yansttna inanyorum"; Field, "diyalog, belli bir hareket biimiyle tanmlanan kiilie baldr." der. Konuma rgs kullanmnda nemli olan, kiinin kendi olaynda deil, olaylar hakknda ne duyumsaddr. rnein, A Fistful of Dollar (Bir Avu Dolar)'da, karsn ve ocuunu kurtarmada kendisine yardmc olan Man With No Name'e, bakas iin niin yaamn tehlikeye attn sorar. Man With No Name hrltl bir sesle "Bir zamanlar sizinki gibi bir ailem vard ve yardm edecek bir kii yoktu." yantn verir. imdi, gsterilen olayla koutluk kurarak, Man With No Name'in ailesine ne olduunu sezinlediniz deil mi? Ama onun olayla balantl duygularnn ne olduunu bilmek istiyor musunuz? zleyiciye, kiinin kim olduunu syleyen ve ileride ne olabileceini duyumsatan bir szck olsa bile her konuma; temann gereklerine, konuann fizyolojik, toplumsal ve psikolojik boyutlu kiiliine bal uygun biimle yazlr. Dier bir anlatmla kiinin cinsiyeti, ya, eitim durumu, ii, gelir dzeyi, toplumdaki yeri, bulunduu ortam, lkesi, psikolojik durumu, huyu vb. gibi etkenlere uygun olarak konuturulur; genler gen, yallar yal gibi konuturulmaldr. Doallk, inandrclk, eitlilik, renklilik bylelikle salanr. Biim eitlilii, tmce uzunluu/ksal, tmce yaps, konuma hz, konuma zellikleri (kekemelik, kesik kesik konuma, dokunakl ve etkili konuma, ocuksu konuma, dik sesle

51

konuma, mahalle kars edas, klhanbeyi edas vb.), kullanlan deyim, terim ve szckler, nlemler, susmalar, yinelenen szler, yanslamalar, konumaya elik eden bak, mimik, jest, devinimler, slk alma, dili aklatma, homurdanma vb. seslerle salanr. okbilmiler uzun tmcelerle, kararl olanlar kesin dille, yallar ar ar konuur.

4.2.2. Konuma rgs Duygusal Bir Anlam Tamal

Konuma rgs aklc olmaktan ok, kiiler arasndaki atmalar ve tin durumlarn ortaya koyabilmeli, verilen duruma ilikin duyguyu yanstmaldr. Konuma rgsndeki bir tmce ile ierdii psikolojinin sresi uyumlu olmaldr. Gnlk konumada bile sylenen szler, konuan kiilerin syleyi biimlerine ve duygusal durumlarna gre eitlilik gsterir. rnein ok uzun bir tmce, sinirli sylenemez. nk sinirli olma durumu anlktr. ok hlini yanstan ifade, uzun bir tmceyle yanstlamaz. Konuma rgs yazlrken, szcklerin sralan da nemlidir. rnein atak, ok dinamik konumalarda ilk ve son szckler nemlidir. Yaplacak bir espride srpriz ya da vurucu szck/szckler, tmcenin en sonuna getirilirken; olaan bir konumada, bir tmcenin ilk szc, o tmcenin en gl ve vurgulu yeridir. Buna anahtar szck denilir. "O gz kart, seni kzdrdysa!.." ya da "Seni kzdrdysa, kart o gz!.." rneklerinde, ikinci tmcede gz szc sona getirildiinden anahtar szck geciktirilmi, anlam gsz duruma gelmitir. Senaryoda kahraman ya da kartnn sakin olmas, sinirlilii ya da mutluluu tekdze verilmeyip, birtakm duraksamalar ve kopukluklar iermelidir. Bir szck haykrla sylenecekse, szcn ' V' ya da ' O' gibi geni nlleri iermesi ve onlarla bitmesi oyuncuya kolaylk salar. nsanlar btn duygu ve dncelerini, apak belirtmezler. Kimileri zellikle saklar. stelik dolayl anlatmn, dorudan anlatmdan daha etkili olduu unutulmayarak tm duygu ve dnceleri sze dkmemek, jest, mimik gibi anlatm aralarndan yararlanmak gerekir. Kimi duygu, dnce ve zelliklerinin anlalmasn, olaylarn gidiine brakmak uygun olacaktr. Konuma rgsnde duyguyu belirtmek iin, kii adndan sonra ayra tan yararlanlr. Ayra iindeki bilgi, oyuncuya konumadaki i devinimi yanstmada, szcklere/tmceye nasl anlam vererek tonlamas gerektiini bildiren bir yntemdir.

52

rnek:

UUR (neleyici) Elbette, seni seviyorum. BELMA (Patlamamak iin kendini tutar) Bir an iin ciddi olur musun?

4.2.3. Duyguyu Ortaya Koyan Vurgu

Ksa bir an sessizlii belirtmekte kullanlan duygu vurgusu yaln bir jest-mimik trdr. CAFER Hangi cehennemdeydin? (vurgu) (Buraya dier kiiden uygun jest ya da mimik yazlr) Hey, hop, bekle bir dakika, kendini da banda m sanyorsun?

Vurgu, sylenen szlerin karsndakini etkileme ya da konuana dnme sresi tanmadr. Konuma rgsnde, konumann tartmn (ritmini) belirleyerek, duyguyu glendirici bir edir. Vurgunun belirtilmesi uygulayclara fazla gelebilir. Yazar olarak konumalar yazyorsunuz, yleyse sessizlikleri niin yazmayasnz?!. Konumalar kadar, sessizlikler de ayn derecede nemli deil mi? Vurgunun belirtilmesi, konumalar sessizlikle doldurmak deildir; bir vurguya gereksinim duyulduunda yazlmaldr. Aadaki rnei inceleyerek, vurgu annda ne yapldn grn: CAFER Hangi cehennemdeydin? Tahsin pikince srtr CAFER ( SRDRR ) Hey, hop, bekle bir dakika! Kendini dabanda m sanyorsun?

53

4.2.4. Ara Sorular

Kimi yazarlar, konuma rgs yazmnda izleyiciye duyumsatmak istenen, alt izilmek istenen konumalar iin ara sorular kullanlmasn savunurlar. Kimi yazarlar ise soru-yant ynteminin gerekli olmadn, bunun yerine kiinin devinimde bulunmasn ya da devinimsiz bir duruun ya da sessiz kalmasnn daha etkili olabileceini ileri srmektedirler. Yeterli sebep yoksa konumay gelitirmeyecekse iki kii arasndaki ara sorulara gerek yoktur.

4.2.5. Konuma rgs yknn Gelimesine Katkda Bulunmaldr

Kiiler konuturulmak iin konuturulmamaldr. Konuma bir amaca ynelik olmal; yky, gnlk yaamdaki konumalar gibi yerinde saydrmayp ileri gtrmelidir. Dier bir anlatmla, konuma rgs ok daha ksa ve ok daha zl olmaldr. Konuma rgs: Dier elerle birlikte, yknn temasn ortaya koymaldr. Kiilikleri ortaya karabilmeli, onlar betimleyebilmelidir. Duygu ve anlam yaratmal ve yknn geliimine katkda bulunmaldr.

Senaryo baarl olsa bile, bir ynelim, bir konuma yeterli aklkta deilse ve bilgi verici ayra yok ise oyuncunun tonlamas tmcenin ngrlen anlamnn tam kart olabilir. Oyuncu; "yk geliimi boyunca Hasann, Trkandan nefret ettiini grdk. imdi onu grnce niin sevindi?" diye dnr. zenli ve dikkatli bir alma, bu karkla neden olmaz. Ynetmen ve oyuncunun yanl olan, yeniden ele alp betimleyecek zaman yoktur. Hata istenmeyeceine gre, burada sizden istenecek hatann tmn makaslamanzdr.

4.3. Dncelerin ve Hatrlanan eylerin Verilmesi

4.3.1. D Ses ya da Grsel Anlatm
Kiinin dncelerini, yz anlatmyla (mimik) izleyiciye vermek olanakszdr. nk gerek yaamda yz, kiilerin ne dndklerini ya da ne duyumsadklarn yanstmaz. Senaryolarn zgn sorunlarndan biri; dncelerin ve hatrlamalarn aklanmasdr. Roman ya da ykde kullanlan "kahraman yle dnyordu:" trnden bir aklama senaryoda yer almaz. Kiiler romanda dnrler; oysa filmde d ses (off voice) kullanlmyorsa, ancak dnrken gsterilebilir. Grsel ya da szel bir anahtar vermedike, kiinin ne dndn anlamakta elbette olas deil. Byle bir durumda senaryo yazar, kiinin o andaki durumunu izleyiciye: Grsel yntemlerle iletmeye alr. Dnceler/anmsamalar, karlkl konumayla verilebildii gibi, grntyle de verilir. Gemite yaplan ya da gelecekte yaplacak bir iin dnlmesi, geriye ya da ileriye gidilerek, olay olduu gibi ya da olaca gibi grselletirilir. Dnme sahneleri iin dier bir yol, tepkinin annda gsterilmesidir. rnein Birine kzan kiinin, tepkisini evresindeki eyleri tekmeleyerek gstermesi gibi.

54

4.3.2. Kiinin Kendi Kendine Konumas (Monolog)

Dncelerin/hatrlamalarn verilmesinde bir dier yol, tiyatrodaki gibi, oyuncunun tek bana kendi kendine (monolog) konumasdr. Kiinin kendi kendine konumas, gnmz filmlerinde pek kullanlmayan bir konuma biimidir. Doalla aykr olan bu kolay iletim yolu, gemite kald. Byle bir durum olduunda ncelikle baka yollar aranmaldr. Ama unu da unutmamak gerekir ki; yerinde ve zenli kullanldnda kendi kendine konuma ok etkili olabilir. Dnce hangi yolla verilirse verilsin, yerinde ve gerei gibi kullanlmadnda hepsi izleyiciye yapay gelir. Senaryonun % 99' unun konuma olmas, izleyicinin ilgisini bir para azaltr. nk sinema grsel ierii n plnda olan bir sanattr. Sonra, izleyici en azndan konuan bir kafann tesinde, kimi eyler grmek ister. Kendi kendine konuma (monolog) yazma durumunda, kendinize sorun, "Kiinin konumalarn dinleyen kiinin, kimi devinimlerle ya da evredeki kimi eylerin paralanma durumu var m?". Uzun bir monolog ( kendi kendine konuma ) metni, paralanarak sayfann hzl okunmasn salar.

4.3.3. Grnt zeri Konuma (voice-over)

Gemi bir olay anmsatmak, bir dnceyi belirtmek, i atmay ya da bilinaltn yanstmak iin d ses kullanlr. Kiiyle birlikte izleyicinin duyduu bu sese, i ses ya da kafa sesi denilir. Filmde i ses, grnt zerine drlr. Dier bir i ses rnei, filmin banda kullanlan bir sz yeri geldike, kiinin belleinde yinelenir. Buna anmsatc sz denir. ses (kafa sesi) ya da anmsatc szn yinelenmesiyle merak esi younlatrlp, izleyicinin ilgisinin oaltlmas amalanr. rnein, "Sen bu ii yapamazsn! gibisinden anmsatc bir szn sylenmesine neden olan kiinin ya da sz destekleyici bir grntnn zerine verilir. "Acaba baarabilecek mi?" sorusu yaratlarak, izleyicinin olay daha dikkatli izlemesi salanr. Anmsatc szleri syleyen, duruma gre, ya sz syleyen kii ya da bir bakas olabilir. Grnt zeri konumann bir dier biimi, yknn anlatmyla ilgilidir. Grnt st anlatm yapan duruma gre, ya yknn iinden biri ya da yknn kahramannn sesidir. Grnt zeri konuma kimi filmlerde oka kullanlr. Bunun nedeni;

Kurallara uygun biimde kullanldnda, dncelerin verilmesi dnda, kiilerin oluumundaki bir aama verilir, kiilere bir derinlik kazandrlr. ekici bir zellii olmasdr. Edinilen bilgiyi aklayp, olay dizisinde belirli devinimleri eyleme geirmede kolay bir yoldur. Ya da anlatmda belirli sraylar (atlamalar) salayp, yky hzla ilerletmede uygun/yaln bir yol olmasdr.

55

4.4. Konuma rgs Yazarken Dikkat Edilecek Hususlar

Konuma rgs tamamen kiilerin geliimine baldr. nk seneryodaki kiilerin hepsinin konumas ksa, z ve etkin olmayabilir. ahsn kiilii skc olsa bile, o insana skc konuma rgs yazmak risklidir. Konuma rgs, doal konuma dilini yeleyerek, yumuatlan, resmi olmayan bir yaklamla yazlr. Dil doal olmaldr ama bu, her senaryoda argo ve gnlk konuma dili kullanlmas anlamna gelmez. Yersiz kfrl konuma, izleyici asndan irkilticidir. Kfr kullanm, yalnzca kendine zg bir etki, youn fkeli bir an yaratma ya da gldrme gerekesiyle olmaldr. in kolayna kap, kfrl konuma kullanlmamaldr. Yersiz kfrl konumann senaryoya ne gibi bir katks olduunu bir dnn? zlediiniz filmleri hatrlayn, kfrl konuturulan kiiler kimlerdir? ykde eer gerekiyorsa, elbette ive ve aksan kullanlacaktr. Yalnz gereki olmak amacyla, senaryoyu batan sona yerel szck ve deyimlerle yazmak, iveyi yalnzca gldr si olarak kullanmak onaylanacak bir durum deildir. stelik kullanlan iveyi herkes anlamayabilir. Ama aratrma yaparak, uzmanlara danarak, kiilerin havas ve tavrna uygun yresel/blgesel ive, birka yerel szck ve deyimle yalnzca ilk konumalarda belirtilebilir. Dierlerini oyuncuya brakn. Konuma rgsnn tmn, yazm klavuzuna uygun szcklerle yazmak gerekir. Dolaysyla ive ve aksan lsnce, ayarnca kullanlmaldr. Bir cmle iine, bir sr olay, dnce, ad ve gereksiz szleri tka basa doldurmaynz. Uygun ve yeterli miktarda szck semeye zen gsterip; konuma rgsnn, yknn geliimini engellemesine frsat vermeyiniz. lke olarak ksa, bir solukta sylenebilir cmleler kurun. ehov'un, "ksalk ve aklk, baarnn kz kardeidir" szn kulanza kpe yapn. Tersi durumda, yetenekli de olsa, bir oyuncunun uzun cmleyi kavramas ve sylemesi gtr. Oyuncu szcklere hkim olamazsa, almasnda onlar perinlemezse, izleyici hzla filmden kopar. Bir duyguyu, bir dnceyi ya da bir olay; kiinin tipini ve karakterini de dikkate alarak, karmak bir cmle yapsndan kanarak, en ekonomik/zl ve kvrak bir biimde yazn. zleyicinin iletiyi anlamasn engelleyen, kulaa yapay gelecek, ok debdebeli, uzun, ssl, ayrntl, dolambal sesleri ieren biimsel yazma biiminden kann. Uzun konumalar ksaltarak, en ekonomik duruma getirmek gerekir. Ksaltma yaplrken, zn yitirilmemesine dikkat edilmelidir. Ksaltma yaplamyorsa, uzun konuma; izleyicinin ilgisini datmayacak biimde, oyuncu, kamera devinimleri, kar tepki alarla ve araya koyulacak sorularla paralanarak, tekdzelikten kurtarlabilir.

56

Oyuncular dnerek, setiiniz szcklerin, birlikte sylenmesi zor harflerden olumamasna byk zen gsterin (, vb.). Kiiliin slubu asndan gerekli deilse, Trkesi olan szckler yerine ngilizce, Franszca vb. szckler kullanmayn. Yinelemeyi nleme amacyla bir cmlede hakikat, teki cmlede gerek szcn kullanmayn. Yinelenme bu yolla nlenmez ama dil aureye evrilir Duraksamaya, yanl anlamaya, anlalmamaya yol amamas iin cmlelerin ak, anlalr olmasna nem verin. Aklk, szcklerin yerinde kullanlmas, anlam doru aktaracak biimde sralanmas, dolambal/kark anlatmdan kanlmas, nemli szn/szcn eylem szcne yanatrlmas, gerekli deil ise iki anlaml szck kullanlmamas vb. ile gerekletirilir. Bu kural, gerektiinde imal, kapal, rtk, yarm konumaya engel deildir. Konuma rgs yazmnda kiilerine, herhangi bir ey syletmek iin bir kavramdan dierine ya da bir olaydan dierine ya da bir konudan baka konuya gemek durumu ortaya ktnda, yazarlarn ou, yeni bir durum ne srer. Deiimin birdenbire olumadn, basamak basamak gelitiini biliyorsunuz. Deiimi yanstan konuma rgs de buna uygun olarak cmle cmle gelitirilir. Bunun iin araya, iki cmleyi balayan bir gei cmlesi, bir 'kpr cmlesi yazldnda, geiin yumuak ve akc olmas salanabilir. Bylece izleyicinin dikkati de dalmaz. (Bu kural da ou kurallar gibi geerli bir gereke olduunda krlabilir.) Dilin akc olmasna nem verin. Bunun iin ses uyumsuzluundan kann. Cmlelerin birbirinden kopuk olmamas iin cmleleri birbirine zamir, bala gibi szcklerle balayp, anlamn birinden tekine akmasn salayn. Trkenin kendine zg uyumu, ezgisi, syleyiine dikkat ederek, onu yakalamaya aln. airanelikten, edebiyat yapmaktan kann; yazn sanatna zg sz oyunlarndan uzak durun, syleyi gzelliine kaplp sz uzatmayn. Yukarda aklanan konuma rgs kurallarn gz ard etmeyin. Rastlant sonucu kafiyeli duruma gelmi cmleler ilgiyi dattndan, bunlar kullanlmamaldr. Ama yazlan, gldr filmi senaryosu ise kafiyeli konuma filme bir katk getirebilir. Konumalar, olay diri tutmayp, canszlatryorsa bunlar yeniden yazarak daha enerjik hle getirin. Eer bu konumalar gerekmiyorsa, kullanmaktan vazgein. Yazarken yazmak dnda bir yol varsa konuma rgsne bavurmayp gsterin. yle ki, izleyici herhangi birisinin konumasn iitmekten ziyade anlatlan eyleri grmelidir (Ancak dramatik sebeplere sahip olmadka da, gstermeyin).

57

Konuma rgsndeki cmlelerin oynanarak sylendii unutulmamaldr. Senaryo metninin son denetlenmesi iin yaplan alma; yksek sesle okumak ya da bir oyuncu kadar olmasa bile oynayarak denetlenmesidir. Bu almada, yknn geliimi anlam olarak dikkate alnr; izleyicinin anlamasna ynelik alma yaplr. Oyuncunun szckleri rahat syleyebilmesi gz nne alnr. Cmlelerin akc olup olmad, kolayca sylenip sylenemedii, sylemeye soluun yetip yetmedii denetlenir. Syleyi zorluklar olan szckler pe pee gelmise deitirilir. Son kontrol yaparken almann, anlatmnda yer alan fazla cmle ve szckler; metne katks olmayan cmleler (fazlalklar); yanl kullanlan szckler ve cmleler (yanllklar); tekrarlanan szler, ak kesen yinelemeler, sk sk yinelenen adlar (yinelemeler) metinden karlr. Yazdklarnz denetledike, birok cmlenin, szcn gereksiz olduunun farkna varp metinden karacaksnz.

Tm bu aklamalardan sonra sylenebilecek son sz, konuma rgsn yeteri kadar nemsemek gerektiidir. Ancak u da unutulmamaldr: Konuma rgs, senaryonun/filmin bir esi olup, yknn tmnden daha nemli deildir. Bu nedenle konuma rgs, senaryodaki yerini zorlamasz ve elikisiz bir biimde almaldr.

58

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Sinema dilini dier dillerle karlatrnz. Senaryodaki konuma rgsnn, ilevlerini analiz ediniz. Konuma rgs yaznz. Bir hatrlama veya dnme sahnesine diyalog yaznz.

neriler Bu ilemler srasnda, ayrntlara dikkat ediniz. Bol bol okuyarak ve film izleyerek hayal gcnz gelitiriniz. Aratrmac ve gzlemci olunuz. Mekn farkllklarna dikkat ediniz. zlediiniz filmlerin nitelikli olmasna dikkat ediniz.

59

LME VE DEERLENDRME

Aada ki ifadeler doru ise parantezin iine D yanl ise Parantezin iine Y harfi yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. ( ) Sz sinemada, tiyatroya gre daha ok kullanlmaldr. ( ) Okunmak iin yazlm szlerle, sylenmek iin yazlm szler ayr ayr seilmelidir. ( ) Konuma rgsnn doal olmas iin gerek yaamdaki konumalar, senaryoya aynen yazlmaldr. ( ) Konuma rgsnn tek bir ilevi vardr, o da bilgi vermektir. ( ) Konuma rgs, duygusal bir anlam tamaldr. ( ) Konuma rgs kiilikleri ortaya karmamaldr. ( ) Oyuncunun kendi kendine konumasna monolog denir. ( ) Konuma rgsnde kesinlikle, ive veya aksan olmamaldr.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular, faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

60

RENME FAALYET5 RENME FAALYET5

AMA
Uygun ortam salandnda; senaryoya mzik, efekt ve evresel ses ekleyerek, ses elerini tamamlayabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr; Filmlerde kullanlan mzik trlerini aratrnz. Filmlerde kullanlan efekt ve evresel sesleri aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanp, DVD ve VCD satan maazalar gezmeniz gerekecektir. Televizyon kanallar ve prodksiyon irketlerinin mzik ve efekt arivlerinde alan kiilerden n bilgi alnz.

5. SENARYODA DER SESLER

Anlatmsal ya da tanmsal durumlarda, filmdeki kiilerden birinin iittii sese nesnel ses denilir. Tanmlanan, anlatlan, geree ilikin olmayan eler tarafndan ortaya konulan tm szler, mzik ve tm grltler anlatmsal ses olarak adlandrlr. Nesnel ses; filmdeki bir kiinin yalnzca imgeleminde ya da ansnda var olan mzik, grlt ya da bir szdr. zleyici, filmdeki gerek sesi filmdeki kiinin etkilendii iddette duyar ama olaan olarak deil. Bunlarn kullanm yle sralanr: Gerek sesle st ste bindirim (superpoze) oluturmak. rnein, kiilerin konumas zerine bir baka ses verilerek, o andaki durum daha da pekitirilir. Gerek ses yerine, duyulan baka bir ses. Bu anlatmsal sestir.

5.1. Senaryoda ark ve Mzik Kullanm

Sinemada mziin iki kullanm yolu vardr: Film iin mzik (Film Mzii), Mzik iin film.

61

Film iin Mzik (Film Mzii)

Sinemada mziin destekleyici katks, asal kullanl biimi film mziidir. Burada anlatma katk nedeniyle mzik, nemli bir e olarak karmza kmaktadr. Mzik, kamerann alglad grntye bir katk saladnda ya da anlatm arac olarak senaryo yazar/ynetmenin beenisine gre filme eklendiinde doallk kazanr. Filmde mzik hangi amalarla kullanlr? Tinsel ve duygusal atmosfer yaratmak iin: Mzikleri hl dillerde olan High Noon (Kahraman erif), The Good, The Bad and The Ugly (yi Kt ve irkin) ve Godfather (Baba) filmleri iyi birer rnektir. n planda ya da altta kullanlan mzik, sahnenin duygusal vurgusunu pekitirir. Kiilerin psikolojik durumlarn belirtmek iin: Kiinin en, durgun, zntl, sinirli vb. durumlarna uygun ya da kart mzikler kullanlr. Kiinin dnd ya da anmsad bir ses yerine kullanlr. Ayn kii grldke, psikolojik gelime olduka, ykde bir ilerleme salandka ayn mzik temas yinelenir (leitmotiv). Kartlklar vurgulamak iin mzikten yararlanlr. Gsz bir sahneyi renklendirmek iin filmde, mzie bavurulur. Destekleyici olarak merak, srpriz ve ok duygularn yaratmak iin mzik kullanlr. Herhangi gerek bir ses yerine kullanlr (Mzik, bir haykrn ya da bir grltnn sreeni olarak gerek ses yerine devinime elik eder).

Mziin birden durmas ya da birden balamas, dramatik dnm noktalarn vurgulamaya, belli anlar ya da durumlar ne karmaya yarayabilir. rnein, aniden kesilen mzik bizde bir beklenti yaratr. Hitchcock bir filminde, mziin belli bir ann bizzat doruk nokta hline getirir. Sahne son derece ustaca tasarlanmtr ve bunda mzik barol oynar. nk mzik gerilimi destekleyen bir unsurdan te, atmay zamana kilitlemenin bir arac olarak kullanmtr. nl bir politikac bir klsik mzik dinletisi srasnda ldrlecektir. Suikasti, ate edildiinin anlalmamas iin tam byk davul alndnda ate edecektir. Olayn gerekletirileceini renen gizli servis, gelen konuklara olay aktrmadan opera binasnda suikastiyi aramaya koyulur. Yzlerce konuk ierisinden hangisi suikastidir ve nereden ate edecektir? Klsik mzikteki ini klar ve parann atmosferi bu arama telan ok iyi yanstmaktadr. Sonra parann finaline geliriz: Mziin iddeti ve gerilimi artar, kenarda o ana kadar beklemi olan davulcu, yapaca vuru iin hazrlk yapmaya balar. Notalar bir bir geride braklr; parann finaline doru iyice gaza gelen orkestra efi, horoz gibi kabarr ve adeta kendinden geerek ellerini kollarn saa sola savurur. Birazdan davulcu davula darbesini indirecektir. Bu arada suikasti at pozisyonunu alr. Kahramanmz onu farkedip, suikastinin bulunduu balkona doru komaya balar ve bu arada mzik ldrtc biimde doruk noktaya (hem sahnenin, hem filmin, hem de mziin doruk noktasna) doru ilerler.

62

Vurmak zere olan davulcunun havada tuttuu davul tokma. Tetii ekmek zere gerilen parmak. Koan bir ajan Filme sonradan eklendii iin yazarn mzik konusunda fazla sz hakk yoktur; bir sahnenin geri plnnda uygun, istedii bir arky/mzii nermesi doru deildir. Ayrca yayn haklar gz ard edildiinden bu profesyonel bir yaklam da deildir. Ancak, yayn hakk alndnda, senaryoya nl bir arky/mzii nermede saknca yoktur. Szl ya da yalnzca enstrmantal mziin, ortama (evreye) katkda bulunacana, fon yresi salayacana inanyorsanz, bunu senaryoda geri plnda (background music) olarak gsterebilirsiniz. rnek; Radyodan "..." nin arks duyulur. Berkant rktc seslerle gitar almay srdrr.

Mziin bir an iin bile fon yresi salamak amacyla kullanm, ou zaman gereksiz bile olur. Byle bir yapmda mzik kullanldnda ve mzik gerekli duyguyu yaratmadan yoksunsa bu tekdzelikten baka bir etki yaratmaz. Senaryoda mziin ykseldii ya da geri plna dt yerleri belirtmemek uygun olur. Mzik iin Film Mzik sanat ile balantl olarak; nl bestecilerin, arkclarn hayatlarn anlatan filmler bu kapsam iinde yer alr. Sahnenin n plnnda, arknn/mziin kendisinin yeri olabilir. rnein film, nl bir mzisyenin yaam yksdr ve arksnn tmn bir araba sr sahnesinde radyodan verebilirsiniz. Bu durumda film, zerine ses kayt edilen herhangi bir aratan ayrmszdr. Bu aklama, bu tr filmlerin hepsi byledir anlamna gelmemelidir.

5.2. Senaryoda Efekt Kullanm

Efektler gnmz sinema ve televizyon yapmlarnn en vazgeilmez unsurlarndandr. Eskiden yalnzca ortam pekitirmek amacyla ses efektleri kullanlrd. Oysa gnmz sinema ve televizyon dnyasnda, senaryoya renk katmak amacyla, efektlere olduka sk bavurulmaktadr. Grsel efektler de en az ses efektleri kadar youn bir ekilde kullanlmaktadr. Baz filmler, etkili ve youn bir ekilde kullanlan efektleri sayesinde gie hslat rekorlar krmaktadr. Ses, ok ihmal edilen bir unsurdur. Oysa aada verilen ok nemli ilevleri yerine getirebilir:

63

Fon oluturmak Mekn tantmak Atmosfer yaratmak

rnein, geceleyin gsterilen bir iftlik evi dnn: Fonda crcr bcei sesi duyulmasyla bayku sesi duyulmas arasnda nemli bir fark vardr. Biri bizi romantik, dieri ise gerilimli bir sahneye hazrlar. Sonu olarak, eskiden masraf yapmadan yalnzca ortam oluturmak amacyla kullanlan efektler; gnmzde artk bu ilevlerinin dna kmtr. Youn ve abartl efekt kullanmyla grsel birer lene dnmlerdir.

5.3. Senaryoda evresel Ses Kullanm

Filmlerde grltler evre oluturur ve aklc bir kullanmla filme gereklik salar. Yine sesin dzeyi (volume) dramatik etkiyi arttrabilir. Baz sahnelerde doruk noktaya yaklatka, ses ve grltlerin iddeti de giderek artar. rnegin Kwai Kprs filminin sonunda, tam zerinden tren getiinde, kprnn havaya uurulup uurulmayaca sorunu ele alnmaktadr. Ne var ki, alnmas gereken bu karar erevesinde bir tartma kmaktadr. Tartma alevlendike yaklaan trenin sesi iddetlenir. Artan grltnn doruk noktas, tartmann beklenmedik biimde noktaland ve iddetli patlamann gerekletii andr. Sesin srekli iddetlenmesi, sahnenin dramatik ilerleyiine (tartma nasl sonulanacak?) de katkda bulunmutur. te yandan sahnenin iyaps (balang-gelime-son) desteklenmitir. Nesnelerin ya da kiilerin; uzaklap yaklatklarn, sesten anlayabiliriz. Dolaysyla ses, rnein bir tehdidin yaklap uzaklatn haber verebilir. Toplama kampndan kaan Yahudi tutsaklar dnn. Ka srasnda bir nbetiyi atlatmak zorundadrlar (Kamera znel bakla bir kez koridora "baknr", nbetiyi grr ve geri ekilir; sonra da nbeti bir daha gsterilmez. Sadece bekleenlerin tedirgin yz ifadesi ve nbetinin postal sesleri vardr). Koridordan gemek iin en uygun an kollamaya balarlar. Postal seslerini dinleyerek bu an belirlemeye alrlar. Ses giderek yaklar. Yakalanma korkusu balar fakat sonra ses uzaklar. Bu, bir iki kez tekrarlanr. Bu arada tutsaklardan biri haprr (bir nceki sahnede, kt koullar nedeniyle gribe yakalandn gstererek bu duruma hazrlk yaparz) ki bu gergin anlarn yaand zaman dilimidir. Olaylar atlatlr ve sonunda postal sesi kesilir. Nbeti gitmitir. Tutsaklar biraz bekler; hi bir ses yoktur. Ancak koridora frlaynca ne grsnler: Komutanlarn gittiinden emin olan gece nbetisi ayaklarn skan postallar karmtr ve srt kaaklara dnk olarak, be adm tede, bacaklarn bir sandalyeye uzatmtr.

64

Ama zellikle heyecan yaratmaksa, sesin temposu, hz ve ritmi de nemlidir. Yukardaki rnee dnelim: Ar ar ilerleyen postal sesini duyarz, grip olan tutsak haprr, postal sesi bir an iin kesilir, sessizlik, hzla yaklasan postal sesleri. Baka bir rnek: Kovalama sahnelerinde ayak sesleri, korna sesleri, kap ve tel rg ngrtlar, nefes alp verme sesleri vs. birbirine karr, iie geer ve mevcut gerilimi destekler. Grnt dndan gelen sesler, grntnn alann geniletir ve grmediimiz olaylar tanmlar, onlar anlamamza yardmc olur. Gelecee Dn-2de kahramanlarn, gelecee geri dnmek iin itme gcnden yararlanacaklar tren, kasabaya varmadan nce, zaman makinelerini alr vaziyete getirmeleri gerekir. Bu, ayn zamanda gelecee dn iin son firsatlardr. Ne var ki hazrlk srasnda beklenmedik olaylar ve aksamalar olur. Bunlar halletmeye alrken birden tren gelir. Bu bize gsterilmez. Trenin gelii, uzaktan duyulan sinyal sesiyle verilir. Zamana kar yar bir anda hzlanm, varolan engellerin yaratt gerginlik kat kat artmtr. Ses, bir motif ilevi de grebilir: rnein Thelma&Louise'deki kamyonlarn, erkeklerin dnyasn vurgulayan korna sesleri motif ilevi grmtr. Pek ok sava filminde, sk sk top sesleri duyarz. Bunlar bize en sakin ve neeli anlarda bile, savan kyasya devam ettiini ve filmdeki askerlerin her an scak atma tehdidiyle kar karya olduunu hatrlatr.

65

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Senaryonuza uygun mzik trn belirleyiniz. Senaryonuz iin ugun efektleri belirleyiniz. Senaryonuza uygun evresel sesleri belirleyiniz.

neriler Bu ilemler srasnda, ayrntlara dikkat ediniz. Bol bol okuyarak ve film izleyerek hayal gcnz gelitiriniz. Aratrmac ve gzlemci olunuz. Mekn farkllklarna dikkat ediniz. zlediiniz filmlerin nitelikli olmasna dikkat ediniz.

66

LME VE DEERLENDRME

Aada ki ifadeler doru ise parantezin iine D yanl ise Parantezin iine Y harfi yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ) Filmdeki kahramanlardan, herhangi birinin duyabildii sese nesnel ses denir. ( ) Bir filmdeki kiilerin psikolojik durumunu anlatmann yollarndan biri de; uygun mzik kullanmdr. ( ) Gsz bir sahne, etkileyici bir mzikle bile renklenmez. ( ) Film mziklerini, senaryo yazar belirler. ( ) Baz durumlarda mzik paralarnn tantm iin film ekilir.

DEERLENDRME Cevaplarnz, cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek, kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular, faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

67

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile kazandnz yeterlii, aadaki ltlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Karakter Yaratmak 1. 2. 3. levlerine gre tipleri ayrtrabildiniz mi? Kiilii (karakter) ve ilevlerini incelediniz mi? Karakter oluturdunuz mu? Evet Hayr

Senaryoda Devinim Oluturmak 4. 5. 6. 7. 8. yknn devinimini saladnz m? Kiilerin devinimini saladnz m? D devinimi saladnz m? devinimi saladnz m? Sahneyi arad ile anlattnz m?

Senaryoda Zaman Kullanabilmek 9. Kullanlacak zaman dilimini ve yntemi setiniz mi?

10. Senaryoda zaman ilikilerini kullandnz m? Senaryoda Konuma rgs Kurmak 11. Sinema dilini, dier dillerle karlatrdnz m? 12. Senaryoda, konuma rgsnn ilevlerini analiz ettiniz mi? 13. Konuma rgs yazdnz m? 14. Bir hatrlama veya dnme sahnesine, diyalog yazdnz m? Senaryoda Dier Sesleri Kullanmak

68

15. Senaryoya uygun mzik trn belirlediniz mi? 16. Senaryoya uygun efektleri belirlediniz mi? 17. Senaryoya uygun evresel sesleri belirlediniz mi?

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonucunda, eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

69

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 Y D D Y D Y

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 D Y D Y D Y D

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 D D Y Y D Y Y

70

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 Y D Y Y D Y D Y

RENME FAALYET-5N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 D D Y Y D

71

KAYNAKA KAYNAKA
AKYREK Feridun, Senaryo Yazar Olmak, stanbul 2004.

72