T.C.

FIRAT NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

G SSTEMLER ETM N MATLAB GUI TABANLI BR YK AKI SMLATR

lyas TOSUN

Tez Yneticisi Yrd. Doc. Dr. Seluk YILDIRIM

YKSEK LSANS TEZ ELEKTRK ETM ANABLM DALI

ELAZI, 2008

T.C. FIRAT NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

G SSTEMLER ETM N MATLAB GUI TABANLI BR YK AKI SMLATR

lyas TOSUN

Yksek Lisans Tezi Elektrik Eitimi Anabilim Dal

Bu tez, .......................... tarihinde aada belirtilen jri tarafndan oybirlii /oyokluu ile baarl / baarsz olarak deerlendirilmitir. Danman: Yrd. Do. Dr. Seluk YILDIRIM ye ye : Doc. Dr. brahim TRKOLU : Yrd. Doc. Dr. Zafer AYDOMU

Bu tezin kabul, Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun ......./......../............ tarih ve .................................. sayl kararyla onaylanmtr.

TEEKKR

Bu tez almasnda beni srekli olarak daha iyisini yapacama inandran ve yardmlarn esirgemeyen deerli hocam ve tez danmanm Sayn Yrd.Do.Dr. Seluk YILDIRIMa ve ayn zamanda elektrik mhendisi Harun YALINa teekkr ederim. Bana bu alma boyunca sabrla destek olan eime teekkr ediyorum.

NDEKLER 1.GR............................................... .....................................................................................1 2. G SSTEMLERNDE BARA ADMTANS VE EMPEDANS MATRSLER.4

2.1 Bara Admitans ve Empedans Matrisleri..............................................4 2.2. Ybara yapmndaki aamalar..5 3. GAUSS-SEDEL METODU LE G AKII.......................................................17
4. MATLAB GU LE KULLANICI ARAYZ TASARLAMA........................................22 4.1 Gui Editr............................................................................................................................22 4.2 Gui Editrnn Balatlmas............................................... ..................................................23 4.3 Gui Standart ubuu.............................................................................................................23 4.3.1 Dosya (File) Mens..........................................................................................................23 4.3.2 Dzen (Edit) Mens............................................... ..........................................................24 4.3.3 Grnm (View) Mens............................................... ...................................................24 4.3.4 Yap (Layout) Mens............................................... ........................................................25 4.3.5 Aralar (Tools) Mens............................................... ......................................................25 4.4 Gui Bileenlerini Oluturma Ve Dzenleme.........................................................................26 4.5 Gui Bileenleri Ve zellikleri...............................................................................................26 4.6 Bileenlerin Programlanmas............................................... .................................................27 5. G SSTEMLER ETM N MATLAB GUI TABANLI BR YK AKI SMLATR .31 5.1. Programn Genel Grnm ................................................................................................31 5.2 . ki Baral Sistem........................................32 5.3. Baral Sistem.....................................................................................................................34 5.4.Drt Baral Sistem..........................................................38 5.5.Be Baral Sistem.......42 5.6.Alt Baral Sistem...46 5.7.Yedi Baral Sistem..51 5.8. Teorik Sonular le Similatr Sonularnn Karlatrlmas ......56 6. SONULAR............................................... ...........................................................................62 KAYNAKLAR...........................................................................................................................63 ZGEM...............................................................................................................................64

EKLLER LSTES ekil 2.1.ki ulunun ak devre ( z ) parametreleri.......6 ekil 2.2 ki ulunun ksa devre ( y ) parametreleri...............................................................6 ekil 2.3 G sistemini ilikin empedans diyagram.............................................................8 ekil 2.4 G sistemini ilikin admitans diyagram...............................................................9 ekil 2.5 G sistemini ilikintek hat diyagram .... ....11 ekil 2.6 G sistemini ilikin empedans diyagram......................................................... ........13 ekil 2.7. G sistemini ilikin admitans diyagram....................................................................14 ekil 3.1 baral devre.............................................................................................................19 ekil 3.2 Admitans deerlerine dntrlm baral devre..........19 ekil 4.1 Matlab Gui Editrnn genel grnm......................................................................22 ekil 4.2 Dosya (File) Mens.....................................................................................................23 ekil 4.3 Dzen (Edit) Mens....................................................................................................24 ekil 4.4 Grnm (View) Mens.............................................................................................24 ekil 4.5 Yap (Layout) Mens..................................................................................................25 ekil 4.6 Aralar (Tools) Mens................................................................................................25 ekil 4.7 Grid and Rulers penceresi.............................................................................................26 ekil 4.8 Matlab Gui obje kutusu.................................................................................................26 ekil 4.9 Property Inspector aracnn grnm.......................................................................28 ekil 5.1 Programn genel grnm.........31 ekil 5.2 ki baral sisteme ait g devresi..................................................................................32 ekil 5.3 ki baral sisteme veri girii seilmesi..........................................................................33 ekil 5.4 ki baral sisteme ait yk ak analizinin sonular...........................................................34 ekil 5.5 baral sisteme ait g devresi.................................................................................35 ekil 5.6 baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi................................................35 ekil 5.7 baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi.........35 ekil 5.8 baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi...............................................35 ekil 5.9 baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi..............................................................36 ekil 5.10 baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi........................... .........................36 ekil 5.11 baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi........................... .........36 ekil 5.12 baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi........................... ................................36 ekil 5.13 baral sisteme ait yk ak analizi sonular...............................................................38 ekil 5.14 Drt baral sisteme ait g devresi 38 ekil 5.15 Drt baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi.............. ............................39 ekil 5.16 Drt baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi................................................39

II

ekil 5.17 Drt baral sisteme ait gerilimin a deeri girdi penceresi .......................................39 ekil 5.18 Drt baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi................ ........................................39 ekil 5.19 Drt baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi................ .................................40 ekil 5.20 Drt baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi................ .................40 ekil 5.21 Drt baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi................ .........................................40 ekil 5.22 Drt baral sisteme ait yk ak analizi sonular.42 ekil 5.23 Be baral sisteme ait g devresi................................. ............................................42 ekil 5.24 Be baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi............................................43 ekil 5.25 Be baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi................................. ...............43 ekil 5.26 Be baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi...........................................43 ekil 5.27 Be baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi..........................................................43 ekil 5.28 Be baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi...................................................44 ekil 5.29 Be baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi................................ ...44 ekil 5.30 Be baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi................................. .........................44 ekil 5.31 Be baral sisteme ait yk ak analizi sonular..............................................................46 ekil 5.32 Be baral sisteme ait g devresi.................. ...........................................................47 ekil 5.33 Alt baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi............................................47 ekil 5.34 Alt baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi.................................................48 ekil 5.35 Alt baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi...........................................48 ekil 5.36 Be baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi..........................................................48 ekil 5.37 Alt baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi...................................................48 ekil 5.38 Alt baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi..................................49 ekil 5.39 Alt baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi...................................................49 ekil 5.40 Alt baral sisteme ait yk ak analizi sonular...................................... ......................51 ekil 5.41 Yedi baral sisteme ait g devresi...................................... .....................................51 ekil 5.42 Yedi baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi.................. ........................52 ekil 5.43 Yedi baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi.................. ............................52 ekil 5.44 Yedi baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi.........................................53 ekil 5.45 Yedi baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi..................................................53 ekil 5.46 Yedi baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi.................. ...............................53 ekil 5.47 Yedi baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi.................. ...............54 ekil 5.48 Yedi baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi...................................................54 ekil 5.49 Yedi baral sisteme ait yk ak analizi sonular.................. .........................................56 ekil 5.50 baral sisteme ait empedans devresi...................................................................57 ekil 5.51 baral sisteme ait admitans devresi......................................................................57

III

ekil 5.52 baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi...................................... .......59 ekil 5.53 baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi..................................................59 ekil 5.54 baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi....................................................59 ekil 5.55 baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi....................... .............................59 ekil 5.56 baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi.................. ..................................60 ekil 5.57 baral sisteme ait sonu penceresi.................. .....................................................61

IV

SMGELER LSTES I V R Y P Q S : Akm (A). : Gerilim (V) : Diren (). : Admitans (1/ ). : Aktif G (W). : Reaktif G (VAR) : Grnr G (VA)

TABLOLAR LSTES Tablo 2.1. Transformatr ve iletim hatt verileri.12 Tablo 3.1 terasyon tablosu...20 Tablo 5.1 terasyon tablosu...58

VI

ZET Yksek Lisans Tezi G SSTEMLER ETM N MATLAB GUI TABANLI BR YK AKI SMLATR lyas TOSUN Frat niversitesi Fen Bilimleri Enstits Elektrik Eitimi Anabilim Dal 2008, Sayfa: 64

Bu tez almasnda G Sistemleri Analizi eitiminde kullanlmak zere MATLAB GUI tabanl bir eitim simlatr hazrlanmtr. Bu simlatrde, bara empedans ve bara admitans matrisleri yardmyla yk ak analizleri yaplmtr. Bu almada, MATLAB paket program ierisinde bulunan GUI editr kullanlmtr. ncelikle programn arayz gelitirilmitir. Bu arayz sayesinde, program mensnde rnek olarak tanmlanm eitli g sistemi modellerine kullanclar kolaylkla deiken atayabilmektedir. Uygulamalarda, ok baral rnek g sistemlerinin tek hat diyagramlar kullanlmtr. G sistemine ilikin parametreler girildikten sonra, program tarafndan bu deerlere bal olarak sistemin bara admitans ve bara empedans matrisleri oluturulmutur. Daha sonra bu matrisler kullanlarak, sistemin istenilen noktasndaki akm, gerilim ve g deerleri Gauss-Seidel yntemiyle hesaplanmtr. Elde edilen sonular, saysal ve grafiksel olarak gsterilmitir.

Anahtar Kelimeler : Bara admitans matrisi, Bara empedans matrisi, Gui Editr, Gauss-Seidel Metodu

VII

ABSTRACT

Master Thesis

A MATLAB GUI Based Load Flow Simulator For Teaching Power Systems

lyas TOSUN

Firat University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Electrical Education
2008, Page : 64

In this thesis it is aimed to prepare a MATLAB based training Simulator to be used in teaching Power Systems analysis. In this Simulator, load flow analyses were studied through bus admittance and bus empedance matrices. In this study the GUI editr, which is in the MATLAB packet program, were used. Firstly, an interface has been developed. By the help of this interface users could assign many variables for differend power system models which were defined as samples in the program menu. In the application, per unit diagrams of the multi-bused model power systems were used. After power system parameters were entered, the programmer builts bus admittance and bus empedance of the system based on the parameters entered .Then using these matrices, current, voltage, power values were calculated through GaussSeidel method in any point of the system.
Keywords: Bus admittance matrices, Bus empedance matrices, Gui, Gauss-Seidel Method

VIII

1. GR
Elektrik enerjisi tketimi, teknolojideki gelimeler ve nfus artna bal olarak gn getike artmaktadr. retim merkezleri ile tketim merkezleri arasndaki uzaklklarn fazla olmas, uzun iletim hatlar yksek gerilim kullanlmasn zorunlu klmaktadr. Bir g sisteminin planlamas iletimi ve kontrolnde, matematiksel modelinin kurulmas, bara admitans ve empedans matrisleri olduka nemli yer tutar. G analiz problemlerinin bilgisayarda zm 1950li yollarda balamtr. Bu tarihte bilgisayarlarda yk ak analizi ile uygulamalar yaplmas g sistemleri adna byk faydalar salamtr. 1960l yllarda programdaki hassasiyet, uygulama metotlar ve iletim sistemlerindeki problemler hzl bir ekilde ilerlemitir. Olduka basit modeller ve problemler paralara ayrlarak kolayca zmlenebiliyordu. Bu yllarda yk ak analizinde nemli gelimeler salanmtr. Gnn bilgisayarlar, Gaus-Seidel metotu gibi yntemler sayesinde byk sistemler zerinde alma yapmay mmkn klmtr. 1970li yllarda temel g ak ve dinamik simlasyon metotlar daha hzl bir ekilde gelimitir. Ayn zamanda, bilgisayar performans hzla gelierek mhendislik uygulamalarndan daha kk bilgisayarlar, daha ok kullanlr hale gelmitir. Ticari yazlmlarla birlikte analitik metotlar daha geni bir alanda kullanlmaya balanmtr. 1980li yllarda aratrmalarn uzun konusu olan yeni metotlar, g sistemleri analizi iin pratik yntemler olarak ortaya kmtr. Gn getike daha modern bilgisayarlar yaplarak bu modern bilgisayarlarn gcyle, algoritmik ve matematie ait birok problem kolaylkla zm bulmutur ( Mitsche,1993). Gnmze kadar eitim ve ticari amal birok yk ak simlasyonu programlar hazrlanmtr. Gzel (2004), tarafndan yaplan bir almada g sistemleri derslerinde kullanlmak amacyla yk ak analizi yapan grafik kullanc arabirimine sahip bir program, gelitirilmi ve anlatlmtr. Gelitirilen program; 1971de IEEE alma grubu tarafndan standardize edilmi IEEE genel veri formatna ve Power Tech. Inc.(PTI) yk ak veri format ile alan yk ak hesaplama programlarna veri gnderip alabilmektedir. 1990l yllarda gelimeye balayan grsel iletim sistemleri ile birlikte uygulama programlarnda standart kullanc arabirimi olumaya balamtr(Gzel, 2004). Yazar (1995), yapt yksek lisans tez almasnda bir g sistemi ebekesinin nesneye dayal modelini oluturmu ve bir yk ak analizi ile basit bir grafik kullanc arayz oluturmutur. Bu kullanc arayz, daha sonra esnek ve ortamdan bamsz olarak kullanm imkan salamtr.

Pata (1997), hazrlad yksek lisans tezinde, tasarm aamasnda nesneye ynelik teknoloji kullanldnda, analiz aamasndaki nesnelerin gerekli eklemelerle tasarm aamasnda dorudan kullanlabileceini gstermitir. Tezinde esnek bir grafik arayz olan, yeni elemanlarn eklenmesinin kolay olduu bir g sistemi ematik program tasarlamtr. Mevcut sistemlerin en iyi ekilde iletilmesi ve gelecekte sistemlerdeki gelimelerin planlanmas ynnden g sistemlerinin analizinde yk ak ok nemlidir. Yk ak analizi, ok baral bir g sisteminde deiik ykleme artlar altnda hatlarn aktif ve reaktif glerini, baralarn gerilimini ve hatlardan akacak akmlar belirlemeyi amalar. Bunun iin bara says kadar lineer olmayan cebirsel denklem zm gerekir. G sistemlerinde gerilim ve akm deerlerini, volt ve amper biriminde almak yerine per-unit yani birim deer olarak almak birok kolaylk salar (Yalnz vd., 2004). Bu tez almasnda, bara empedans ve bara admitans matrisleri kullanlarak, yk ak analizleri iin MATLAB GUI editr tabanl eitim amal grsel bir program yaps oluturulacaktr. Bylece yk ak analizleri, kullanl arayzler yardmyla kolaylkla yaplabilecektir. Bu tez almasnda, g sistemleri eitimi iin iki baral, baral, drt baral, be baral, alt baral, yedi baral olmak zere sistem modelleri zerinde allmtr. Bu sistem modellerine ait akm, gerilim ve g deerlerinin bulunmas iin MATLAB GUI tabanl bir yk ak simlatr gelitirilmitir. Bu simlatr, MATLAB iinde bulunan GUI editr ile programlanmtr. ncelikle programn arayz gelitirilmitir. G sistemleri eitimi iin Matlab Gui tabanl bu yk ak simlatr, kullanc asndan rahat bir arayze sahiptir. Bu arayz sayesinde kullanclar deikenleri rahatlkla probleme atayabilmektedirler. G sistemleri eitimi iin Matlab Gui tabanl yk ak simlatrnn en byk avantaj, ayn pencere zerinde btn ilemlerin grntlenmesidir. Problemin zmnden sonraki analiz sonular ekranda grntlenmektedir. G sistemlerinde yk aknn bulunmas amacyla tasarlanan bu program, bu alanda alan, eitim gren kiiler iin byk bir kolaylk salayacaktr. Grafiksel bir arayze sahip olan bu simlatr program kullanl algoritmas ile ok hzl ilem yapmaktadr. Kullanc, hazrlanan programda iki baral, baral, drt baral, be baral, alt baral, yedi baral sistemleri ayn anda ekranda grebilecektir. G sistemleri eitimi iin hazrlanan programda kullanc istedii sistem modelini kullanarak hesaplama yapabilecektir.

G sistemleri eitimi iin hazrlanan programda, sistem modeli altndaki butonlara baslarak sisteme veri girii yaplacaktr. Veri girileri yapldktan sonra sistem modelinin altnda hesapla butonuna basarak sistem modelinin yk ak analizi yaplacaktr. Simlatrn hazrlanaca ortam olan MATLAB GUI (Matlab grafiksel kullanc arayz), grafik tabanl uygulamalarn son kullancya interaktif olarak hitap etmesini salayan bir platformdur. Kullanc, ele alnan yk ak analizleri iin sisteme ait verileri, programn editrnde eitli pencereler araclyla kolaylkla girebilecektir Bu amala hazrlanan tez aadaki blmlerden olumutur: kinci blmde, g sistemlerinde bara admitans ve empedans matrislerinin elde edilmesindeki aamalar incelenmitir. nc blmde, Gauss-Seidel metodu ile yk ak problemlerinin saysal zm yaplmtr. Drdnc blmde, Matlab Gui yardmyla kullanc arayz tasarlama ile ilgili kavramlar aklanmtr. Son blmde ise, g sistemleri eitimi iin gelitirilen Matlab Gu tabanl yk ak simlatr tantlarak programn altrlmas, her sistem modeli iin ayr ayr veri girileri ile hesaplamalar ve bu hesaplamalar sonucunda elde edilen akm, gerilim, g deerleri gsterilmitir.

2. G SSTEMLERNDE BARA ADMTANS VE EMPEDANS MATRSLER Bir g sisteminin salkl, kesintisiz, temiz olarak kurulmas ve iletilmesi iin bir seri almann yaplmas gereklidir. Bu almalar planlama srasnda yaplmas gerektii gibi iletim esnasnda da, sistemin deien durumlardaki davrann anlamak iin gerekletirilmelidir. Bu almalar balca u ekilde sralanabilir: Yk ak, arzal durum, koruma, topraklama, kararllk, geici rejimler, izolasyon, koordinasyon, ekonomik yk dalm, g kalitesi, elektromagnetik uyumluluk. Bu almalardan en nemlilerden biri yk akdr. Normal artlar altnda g sistemlerinin srekli hal durumunda altklar kabul edilir. Yk ak hesaplamalar alma artlarnn belirlenmesi ve sistemin durumunun anlalmas iin gerekletirilir. Sistemin olas uzun ve orta dnemli deiikliklere mukavim olup olmad ngrlen yk deiimlerine gre yaplacak yeni yk ak hesaplamalaryla belirlenir (Gzel, 2002). Yk ak analizi; her bir barann aktif, reaktif gc, gerilim bykl ve faz as ile ilgilenir. Yk ak hesaplamalarnda (salnm, gerilim kontrol ve yk baras olarak) baralarn tipi belirlenir. G sisteminde salnm baras denilen bir referans baras seilir. Bu referans bara, genellikle, gerilimi az deien ve dier baralara eit uzaklkta olan sistemin elektriki olarak merkezindeki bir bara seilir. Bu barada gerilim bykl ve faz as sabit tutulur, sistemin g kayb salnm barasndan salanr. Gerilim kontroll barada retilen gerilim bykl ve aktif g belirlidir. Makinelerin karakteristiine gre bu tip baralarda reaktif g limiti de belirlenebilir. Bu tip baralara PV baras da denir. Yk barasnda , g P jQ sabittir ve PQ baras olarak da isimlendirilir (Gzel, 2002). 2.1. Bara Admitans ve Empedans Matrisleri Bara admitans matrisi gsterimi, birbirine bal ebekelerin dmlerine uygulanan akmlar, dmlerdeki gerilimler ve admitanslarla alakaldr. Bara admitans matrisi; eitli ebeke bileenlerinin elektriksel davrann karakterize eden bir basit gsterim olarak oluturulur. ebeke bileenlerinin basit izahndan bara admitans matrisi belirlemek iin kolay elde edilen bir yaklam salanr. Bu yaklam iin, analitik temel graf teorisi iinde kendi altyaps ve ebekelerin multiport (ok girili) gsterimi kullanlr. Fiziksel g sistemi iindeki her bara veya her dm noktas en fazla veya be barayla balantldr. Bara admitans matrisinin bu durumu seyreklik olarak bilinir. Matrisin bu zellii tanmas ve onu datmak iin saysal yntemlerin gelimesi, g sisteminin bilgisayarl analizini kolaylatrmtr.

Birbirine bal ebekelerin her faz gsterimi bara admitans matrisi kullanlarak gelitirilecektir. Bu gsterimin geliiminde referans noktas olarak ntr alnr. Btn dm veya baradan geen akmlar dm veya bara gerilimleriyle izah edilecektir. G sistemlerinde bara admitans matrisleri, dm admitans denklemlerinden hareketle karlr. Bara empedans matrisleri, g sistemi gzl ise evre denklemlerinden karlr. Dmden geen akmlarla ve dm gerilimleri arasndaki balant aadaki denklem ile tanmlanr.
I = Ybara . V

(2.1)

Burada, I= Dmden geen akm Ybara . = Bara admitans matrisi V= Dm gerilimi Birbirine bal ebekelerin her bir bileke elementi bir dal olarak adlandrlr. Bu modelde dal empedans Z, dal admitans Y olarak gsterilecektir. Dal empedans Z ayn zamanda basit empedans olarak nitelendirilebilir. Dal admitans Y ayn zamanda basit admitans olarak nitelendirilebilir. 2.2. Ybara Yapmndaki Aamalar Bara admitans matrisi aadaki zelliklere sahiptir. Ybara simetriktir. Self admitans (kegen terimler), inci dmyle ilgili btn bileenlerin basit admitansnn toplamna eittir. Yij, Ybaran ijinci elementi, i ve j dmyle baml btn bileenlerin basit admitanslarn negatifine eittir. Birbirine bal g sistemlerinin ebeke modelinin oluturulmas iin yaplmas gerekenler unlardr. Dmler, baralar temsil eder. Dallar, iletim hattn ve transformatrleri temsil eder. Devreye verilmi akmlar generatr ve yklerden akar.

N dml ebeke gncelletirilebilir, N dml ebekeye ait bara admitans matrisi aadaki gibidir.

Ybara

Y12 Y11 Y Y22 21 = .......... ............. YN2 YN1

............. Y2N ............. ............... ............. YNN ............. Y1N

(2.2)

Bu matris bara admitans matrisi olarak adlandrlr.

i1 i1 v1

i2

[Z]

v2

i2

ekil 2.1 ki ulunun ak devre ( z ) parametreleri ekil 2.1de iki kaplnn kaplarna balanan bamsz akm kaynaklar ile uyarldnda denk. (2.3) ile ifade edilen bant elde edilir. Bu bantdaki matrisler kegen matrislerdir.

V1 Z11 V = Z 2 21

Z12 I1 . Z 22 I 2

(2.3)

Bu bantya giren Z ij parametrelerine ak devre parametreleri denir. ki kapl devre

ularna balanan gerilim kaynaklar ile uyarldnda denk.(2.4) ile verilen bant elde edilir.

i1 i1 v1

i2

[Y]

v2

i2

ekil 2.2 ki ulunun ksa devre ( y ) parametreleri

ekil 2.2deki parametreler matris formunda yazlrsa,

I1 Y11 I = Y 2 21

Y12 V1 . Y22 V2

(2.4)

olarak bulunur. Bu matrisler kegen matrislerdir. Bara admitans matrisi karldktan sonra bu matrisin tersi alnarak da bara empedans matrisine geilebilir.

Z bara =

1 Ybara

(2.5)

olarak ifade edilir. Bara gerilimlerinin deeri,

Vbara = Z bara * I bara

olarak yazlr. Pu (per-unit) deerinden gerek deere gemek iin,

(2.6)

Vgercek = Vbaz * Vpu

formlnden yararlanlr. bamsz dm olan bir ebeke iin,

(2.7)

Ybara

Y11 Y12 = Y21 Y22 Y31 Y32

Y13 Y23 Y33

(2.8)

Bara admitans matrisinin inversi bara empedans matrisi olarak adlandrlr ve Zbara olarak tannr. Buna gre, Zbara = Y-1 bara yazlr ve bamsz dml bir ebeke iin, (2.9)

Z bara

Z11 Z 12 = Z 21 Z 22 Z 31 Z 32

Z 13 Z 23 Z 33

(2.10)

Elde edilir. Ybara kegen gre simetrik olduundan ayn ekilde Zbara da simetrik olur. Ybara ve Zbara arasndaki yakn bir bant olmas nedeni ile bu iki matrisin admitans ve empedanslar iin byk harfler kullanlm ve bu suretle kk harflerle gsterilen evre empedanslarndan ayrlmtr. Zbaray elde etmek iin bara admitans matrisinin hesaplanmasna gerek yoktur. Zbara hesapladktan sonra Zbara nn tersi alnarak Ybara hesaplanabilir. Matristeki deiik empedanslarn fiziksel manalarn anlamak iin, bunlarn dm admitanslar ile karlatrldnda incelemeye dm denklemlerinden aadaki gibi gsterilerek balanabilir (akr, 1986). I= Ybara . V bamsz dmden meydana gelen bir ebekenin 2. dmnde, I2 = Y21 V1 + Y22 V2 + Y23 V3 (2.12) (2.11)

1 ve 3 dmleri referans dmle ksa devre edilerek V1 , V3 sfra drlr ve I2 akm 2 dmne enjekte edilirse, 2 dmn self admitans:

Y22 =

I2 V2

v1 = V3 = 0

(2.13)

rnek 2.1
j0,3 a j0,3
d

b I1 j0,1 I2

j0,3
c

j0,3

j1,1 EA e

I4

j1,0 g EC

I3

j0,95 f EB

ekil 2.3. G sistemini ilikin empedans diyagram

E A = 1,5 0
0

(p.u) (p.u)
0

E B = 1,5 15

E C = 1.5 36,9

(p.u)

zm 2.1

Devredeki gerilim kaynaklar edeer akm kaynaklar ile deitirildiinde aadaki devre elde edilir.

-j3,33

-j3,33

1 -j3,33

-j10 -j3,33 4

I1

-j0,91 -j1,0

-j1,05

I3

I4
0

ekil 2.4. G sistemine ilikin admitans diyagram

(Devrede gsterilen deerler per-unit cinsinden deerlerdir.) ekil 2.4deki devrede I1, I3, I4 kaynak akmlar ekil 2.3den aadaki gibi hesaplanr.
I1 = E A 1.50 0 = = 1,36 90 0 = 0 j1,36 Z ae j1,1 E B 1.515 0 = = 1,58 75 0 = 0,41 j1,52 Z cf j0,95 (p.u)

(2.14)

I3 =

(p.u)

(2.15)

I4 =

E C 1.5 36.9 0 = = 1,5 126.9 0 = 0,9 j1,2 Z gd j1,0

(p.u)

(2.16)

Per-unit cinsinden self admitanslar,

Y11 = j0,91 j3,33 j3,33 = j7,57 Y22 = j10,0 j3,33 j3,33 = j16,66
Y33 = j1,05 j3,33 j3,33 = j7,71

(2.17) (2.18) (2.19) (2.20)

Y44 = j1,0 j3,33 j3,33 j10,0 = j17,66

Per-unit cinsinden karlkl admitanslar,

Y12 = Y21 = + j3,33

Y13 = Y31 = 0

(2.21) (2.22)

Y14 = Y41 = + j3,33

Y23 = Y32 = + j3,33

(2.23) (2.24) (2.25) (2.26)

Y24 = Y42 = + j10,0

Y34 = Y43 = + j3,33
Drt bamsz dm iin standart formda devrenin dm denklemleri aadaki gibidir.

I1 = Y11 V1 + Y12 V2 + Y13 V3 + Y14 V4 I 2 = Y21 V1 + Y22 V2 + Y23 V3 + Y24 V4 I 3 = Y31 V1 + Y32 V2 + Y33 V3 + Y34 V4 I 4 = Y41 V1 + Y42 V2 + Y43 V3 + Y44 V4
Admitans ve akm deerleri yerlerine yazlrsa,

(2.27) (2.28) (2.29) (2.30)

j1,36 = j7,57V1 + j3,33V2 + 0 + j3,33V4

0 = j3,33V1 j16,66V2 + j3,33V3 + j10,0V4 0,41 j1,52 = 0 + j3,33V2 j7,71V3 + j3,33V4 0,9 j1,2 = j3,33V1 j10,0V2 + j3,33V3 j17,66V4
denk. (2.11)den hareketle ( I = Y.V ) matris formda aadaki gibi yazlr:

(2.31) (2.32) (2.33) (2.34)

j3,33 0,0 j3,33 V1 0 j1,36 j7,57 0 + j0 j3,33 j16,66 j3,33 j10,0 V2 . = 0,41 j1,52 0,0 j3,33 j3,33 V3 j7,71 j10,0 j3,33 j17,66 V4 0,9 j1,2 j3,33

(2.35)

Yukardaki kare matris, bara admitans matrisi Ybara olarak tannr. Denklemin her iki taraf sadan admitans matrisinin tersi ile arplrsa aadaki sonu elde edilir.

10

 j0,420 j0,333 j0,282 j0,322

j0,333 j0,620 j0,327 j0,352

j0,282 j0,327 j0,406 j0,314

j0,322 0 j1,36 1 j0,352 0 + j0 0 = . j0,314 0,41 j1,52 0 j0,377 0,9 j1,2 0

0 1 0 0

0 0 1 0

0 V1 0 V2 . 0 V3 1 V4

(2.36)

Yukardaki, kare matris, bara empedans matrisi Zbara olarak adlandrlr. Sol taraftaki matris arpm yaplrsa,

1,385 j0,174 V1 1,370 j0,182 V = 2 1,377 j0,115 V3 1,370 j0,211 V4

elde edilir. Buradan da dm gerilimleri V1 = 1,385 j0,174 = 1,39 7,15
0

(2.37)

pu

(2.38) (2.39) (2.40) (2.41)

V2 = 1,370 j0,182 = 1,39 7.57 0 pu V3 = 1,377 j0,115 = 1,38 4.78 V4 = 1,370 j0,211 = 1,39 8.75 0 olarak yazlr.
rnek 2.2
0

pu pu

ekil 2.5de gsterilen 5 baral sistem zerinde allacaktr. Hat ve transformatr verileri iin parametreler Tablo 2.1de gsterilmitir. Tablo, dallarla birletirilmi bara numaralarn salayan ebeke topolojisiyle alakal bilgi salar. Buna ek olarak tablo, uygun olarak seilmi ksmndaki p.u da her hat iin seri empedans verilmi sistem iin bara admitans matrisine karar verilir.
2 1 4 5

T1

T2

ekil 2.5 G sistemine ilikin tek hat diyagram

11

Tablo 2.1 Transformatr ve iletim hatt verileri

Bara 1 2 3 2 4
zm 2.2

Bara 2 3 4 4 5

R(p.u) 0.004 0.02 0.02 0.01 0.006

X(p.u) 0.0533 0.25 0.25 0.15 0.08

edeer modeli kullanarak her iletim hatt model alnr. Ybaray toplamadan daha nce her daln basit admitans hesaplanr. Btn admitanslar per-unit cinsindendir.
y12 = 1 = 1.400 j18.657 0.004 + j0.0533

(2.42)

y 23 =

1 = 0.318 j3.975 0.02 + j0.25

(2.43)

y 34 = y 23 = 0.318 j3.975
y 24 = 1 = 0.442 j6.637 001 + j0.15 1 = 0.932 j12.43 0006 + j0.08

(2.44) (2.45)

y 45 =

(2.46)

Basit admitanslar hesapladktan sonra Ybara elementlerini toplamaya balanabilir.

Y11 = Y12 = 1.400 j18.657 Y12 = Y21 = Y12 = 1.400 + j18.657

Y13 = Y14 = Y15 = Y31 = Y41 = Y51 = 0 Y22 = y12 + y 23 + y 24
Y22 = 1.400 j18.657 + 0.318 j3.975 + 0.442 j6,637 = 2.16 j29.269

(2.47) (2.48) (2.49) (2.50)

Y23 = Y32 = Y23 = 0.318 + j3.975

(2.51) (2.52) (2.53) (2.54)

Y24 = Y42 = Y24 = 0.442 + j6.637

Y25 = Y52 = 0 Y33 = y 23 + y 34

12

Y33 = 0.318 j3.975 + 0.318 j3.975 = 0.636 j7.95

Y34 = Y43 = Y34 = 0.318 + j3.975 Y35 = Y53 = 0

(2.56)

(2.55)

Y44 = y 24 + y 34 + y 45
Y44 = 0.442 j6.637 + 0.318 j3.975 + 0.932 j12.43 = 1.692 j23.042

Y45 = Y54 = y 45 = 0.932 + j12.43 Y55 = y 45 = 0.932 j12.43

Bu hesaplamalar sonucunda Ybara matrisi u ekilde elde edilir:
(1.40 j18.65) ( 1.40 + j18.657 ) = 0 0 0

(2.57) (2.58)

( 1.40 + j18.657 )
(2.16 j29.269) ( 0.318 + j3.98) ( 0.442 + j6.64) 0

Ybara

( 0.318 + j3.98) ( 0.442 + j6.64) 0 (2.59) ( 0.636 j7.95) ( 0.318 + j3.98) 0 ( 0.318 + j3.98) (1.692 j23.042) ( 0.932 + j12.43) ( 0.932 + j12.43) (0.932 j12.43) 0

rnek 2.3

Baral bir g sisteminin empedans cinsinden karl ekil 2.6da verilmitir. Bu sistemin bara admitansnn bulunmas izah edilecektir.
E1 E2

z10 1 z12 z13 3 z34 4 z23 z35

z20 2

z25 5 z56 6

ekil 2.6. G sistemine ilikin empedans diyagram

Empedans deerlerinden admitans deerlerine gecmek iin,

13

y ij =

1 z ij

(2.60)

formlnden faydalanlr. G sistemindeki bamsz gerilim kaynan bamsz akm kaynana dntrmek iin,

I1 =

E 10 z10

(2.61) forml kullanlr. kinci bamsz gerilim kaynan bamsz akm kayna olarak edeeri,

I2 =

E 21 z 20

(2.62)

formllerinden yararlanlr. G sisteminin admitans edeeri ekil 2.7de verilmitir.

I1 1

y10

I2 y12

y20 2

y13 3 y34 4

y23 y35

y25 5 y56 6

ekil 2.7. G sistemine ilikin admitans diyagram

ekil 2.7deki g sistemine ilikin dm denklemleri,

I1 = y10 V1 + y12 (V1 V2 ) + y13 (V1 V3 ) I 2 = y 20 V2 + y12 (V2 V1 ) + y 23 (V2 V3 ) + y 25 (V2 V5 ) 0 = y13 (V3 V1 ) + y 23 (V3 V2 ) + y 34 (V3 V4 ) + y 35 (V3 V5 ) 0 = y 34 (V4 V3 )

(2.63) (2.64) (2.65) (2.66)

14

0 = y 25 (V5 V2 ) + y 35 (V5 V3 ) + y 56 (V5 V6 ) 0 = y 56 (V6 V5 )

elde edilir. Bu denklem takmlar dzenlenirse,

(2.67) (2.68)

I1 = (y10 + y12 + y13 )V1 y12 V2 y13 V3 I 2 = y12 V1 + (y 20 + y12 + y 23 + y 25 )V2 y 23 V3 y 25 V5 0 = y13 V1 y 23 V2 + ( y13 + y 23 + y 34 + y 35 )V3 y 34 V4 y 35 V5 0 = y 34 V3 + y 34 V4 0 = y 25 V2 y 35 V3 + (y 25 + y 35 + y 56 )V5 y 56 V6 0 = y 56 V5 + y 56 V6
olarak bulunur. Bu ifadelerden admitans deerleri,

(2.69) (2.70) (2.71) (2.72) (2.73) (2.74)

Y11 = y10 + y12 + y13 Y22 = y 20 + y12 + y 23 + y 25 Y33 = y13 + y 23 + y 34 + y 35 Y44 = y 34 Y55 = y 25 + y 35 + y 56 Y66 = y 56

(2.75) (2.76) (2.77) (2.78) (2.79) (2.80) (2.81) (2.82) (2.83) (2.84) (2.85) (2.86)

Y12 = Y21 = y12

Y13 = Y31 = y13 Y23 = Y32 = y 23 Y25 = Y52 = y 25 Y34 = Y43 = y 34 Y35 = Y53 = y 35

15

Y56 = Y65 = y 56
olarak bulunur. Bu ifadeler n baral bir sistem iin matris eklinde dzenlenirse,

(2.87)

I1 Y11 I Y 2 21 . = . . . I n Yn1

Y12 Y22 . . Yn2

. . Y1n V1 . . Y2n V2 . . . * . . . . . . . Ynn Vn

(2.88)

olarak yazlabilir. Bu ifadenin genelletirilmi hali,

I bara = Ybara * Vbara

(2.88)

eklinde ifade edilir. Burada I bara baraya gelen bamsz akm kaynaklarnn cebirsel toplamn,

Ybara bara admitansn, Vbara bara gerilimlerini gstermektedir.

16

3. GAUSS-SEDEL METODU LE YK AKII Yk ak analizinin zmnde karlalan zorluklar, deiik baralar iin tarif edilen verilerin farkllndan ileri gelir. Yk ak problemlerinin saysal zmleri, bilinmeyen bara gerilimlerine tahmini deerler verip tarif edilen aktif ve reaktif gler ve baralardaki tahmini deerlerden her bara iin yeni bir gerilim deeri hesaplamak suretiyle yaplr. Her bara iin hesaplanan bu yeni gerilim deerleri dier bara gerilimlerinin hesaplanmasnda kullanlr. Bu ileme iterasyon denir. terasyon ilemine, her baradaki deiim tarif edilen minimum deerden kk oluncaya kadar devam edilir (akr, 1986).

A 11 A 21 . . A n1
( x 1i +1) =

A 12 A 22 . . A n2

. . A 1n x 1 y1 . . A 2n x 2 y 2 . . . . . = . . . . . . . . Ann x n y n

(3.1)

1 ( y1 A 12 .x (2i ) A 13 .x 3i ) ......A 1n .x in A 11

(3.2)

x (2i +1) =

1 ( ( y 2 A 21 .x 1i +1) A 23 .x 3i +1) ......A 2n .x in A 22 1 ( y 3 A 31 .x 1i +1) A 32 .x (2i +1) ......A 3n .x in A 33

) )

(3.3)

( x 3i +1) =

(3.4)

. . .

x (ni +1) =

1 (y n A n1 .x 1(i+1) A n2 .x (2i+1) ......A nn 1 .x (i+11) ) n A nn

(3.5)

Bu algoritmann sona erebilmesi iin;

x (ki +1) x (i) (0) k

(k=1,2,..,n)

(3.6)

ifadesinin salanmas gerekmektedir.

17

zme bara gerilim bantlar kurularak balanr. Bara gerilimleri, generatrlerden veya baralara bal yklerden gelen aktif ve reaktif glerin fonksiyonudur. Yine bu bara gerilimleri tahmini olarak verilmi veya daha nce dier baralardan ve dmlerin self ve karlkl admitanslarndan hesaplanmtr. rnek olarak drt baral bir sistem incelenecek olursa, bir numaral bara salnm baras olarak kabul edilebilir. ki numaral bara ile zme balanr. Dmlerin self ve karlkl admitanslar cinsinden 2 numaral barada sisteme giren akm,

I 2 = Y21 .V1 + Y22 .V2 + Y23 .V3 + Y24 .V4

(3.7)

eklinde yazlr. ki numaral barada sisteme girmesi planlanan aktif ve reaktif gler P2 ve Q2 ise

V2 .I * = P2 + jQ 2 2
yazlr. Buradan I 2 zlr ve denk.(3.7) de yerine konursa,

(3.8)

P2 jQ 2 = Y21 .V1 + Y22 .V2 + Y23 .V3 + Y24 .V4 * V2

ve buradan da V2 zlrse,

(3.9)

P jQ V2 = 2 * 2 (Y21 .V1 + Y23 .V3 + Y24 .V4 ) V2

elde edilir. Toplam N sayda baraya sahip bir sistemde herhangi bir k barasnda hesaplanan gerilim,

(3.10)

Vk =

N 1 Pk jQ k Ykn .Vn ) ( * Ykk Vk n =1

(3.11)

denklemi ile verilir. Burada n k , Pk ve Q k ise k barasnda verilen aktif ve reaktif glerdir. Denklemin sa

tarafndaki gerilim deerleri bara iin hesaplanan en son deerlerdir (akr, 1986).

18

rnek 3.1
1 Z12 2

Z13

Z23

ekil 3.1 baral devre

ekil 3.1de verilen baral devrede verilenler;

Z12 =0,25 pu Z13 =0,1 pu Z 23 =0,2 pu

V1 = 10 0 p.u
P2 = 1,2 p.u

P3 = 1,2 p.u

Gauss-Seidel metodu kullanarak V2 ve V3 gerilimleri aadaki ekilde hesaplanr:

V1 = 10 0
Y12=4

S2=P2=1,2

Y13=10

Y23=5

3 S3=-P3=-1,5

ekil 3.2 Admitans deerlerine dntrlm baral devre

Ybara

Y11 = Y21 Y31

Y12 Y22 Y32

Y13 14 4 10 Y23 = 4 9 5 Y33 10 5 15

(3.12)

19

Gauss-Seidel metodu uygulanrsa;

V2 (i + 1) =

1 Y22

S* 2 * Y21 .V1 (i + 1) Y23 .V3 (i) V2 (i) S* 3 * Y31 .V1 (i + 1) Y32 .V2 (i + 1) V3 (i)

(3.13)

1 V3 (i + 1) = Y33
V2 (i + 1) = V3 (i + 1) = 0,4
* 2

(3.14)

3 + 4 .V (i + 1) 5 .V (i) 1 3 9 V (i) 9 0,1 2 1 + .V1 (i + 1) .V2 (i + 1) * 3 V3 (i) 3

(3.15)

(3.16)

Tablo 3.1 terasyon tablosu

i 0 1 2 3 4 5

V2

V3

1 1,1333 1,0621 1,0885 1,0784 1,0781

1 0,9 0,9333 0,9224 0,9180 0,9171

terasyon sonucunda baralarn gerilimleri

V2 =1,0178
V3 =0,917

pu pu

(3.17) (3.18)

olarak bulunur. Baralarn gleri ise,

* * * * S 2 = V2 Y21 .V1* + Y22 .V2 + Y23 .V3*

(3.19)

S 2 = 1,078( 4.1 + 9.1,078 + (5).0,917) S 2 = 1,2041 pu

20

* * * * S 3 = V3 Y31 .V1* + Y32 .V2 + Y33 .V3*

(3.20)

S3 = 0,917[(10) + (5).1,078 + 15.0,917] S3 = 1,4993 pu

* * * * S1 = V1 Y11 .V1* + Y12 .V2 + Y13 .V3*

(3.21)

S1 = 14 + (4).(1.078) + (10).(0,917) S1 = 0,518 pu

olarak bulunur.

21

4. MATLAB GUI LE KULLANICI ARAYZ TASARLAMA 4.1. Gui Editr Matlab program ile Gui tasarlamann en pratik yolu Guide editrn kullanmaktr. Guide editr, grnm tasarmn ve tasarlanan komponentlerin zelliklerinin belirlenmesini salayan bir editrdr. Guide editr Gui yi kaydetmek ve altrmak iin iki dosya kullanr: Grafik dosyas (Dosya ad .fig) : Gui nin genel grnm ile ilgili kod ve aklamalar, komponentleri ve komponentlerin zellik deerlerini ieren grafik dosyasdr. M dosyas (Dosya ad .m ) : Gui yi altrmak iin kullanlan ve komponentlerin ilevlerinin alt fonksiyonlar halinde kaydedildii bir fonksiyon dosyasdr.

ekil 4.1 Matlab Gui Editrnn genel grnm

22

4.2. GUI Editrnn Balatlmas Guide editr, komut penceresinde guide yazlarak ya da MATLAB penceresinde File mensnden New ve daha sonra Gui seilerek alr. 4.3. GUI Standart ubuu Matlab Gui standart ubuu, Matlab alma penceresindeki standart ubuun zellikleri yan sra, kendine zg baz seenekler iermektedir. 4.3.1. Dosya (File) Mens

ekil 4.2 Dosya (File) Mens

New: Yeni bir pencere aar. Open: Daha nceden kaydedilmi dosyay aar. Close: Aktif figr kapatr. Save: Aktif figr kaydeder. Save as: Aktif figr farkl kaydeder. Export: Bu zellik seildiinde .fig (Gui alma yzeyi) ve .m (Obje ilevleri) uzantl olarak hazrlanan bir Gui uygulamas tek bir dosyadan oluan bir M fonksiyon olarak kaydedilebilir.

Preferences: Matlab Gui penceresinde, obje kutusundaki objelerin daha rahat seilebilmesi iin Dosya mensnden Preferences penceresi alr. Printer: Yazdrma komutudur.

23

4.3.2. Dzen (Edit) Mens

ekil 4.3 Dzen (Edit) Mens

Undo: Son deiiklikleri geri alr. Redo: Geri alnan deiiklii tekrarlama ilemi. Cut: Seilen objeyi keser. Copy: Seilen objeyi kopyalar. Paste: Seilen objeyi yaptrr. Clear: Seilen objeyi temizler. Select All: Tm objeleri seer. Duplicate: Seilen objeyi oaltr.

4.3.3.Grnm (View) Mens

ekil 4.4 Grnm (View) Mens

Property Inspector: Obje zellikleri penceresini aar. Object Browser: alma yzeyindeki objelerin listesini aar. M-file Editor: M-Dosya editrn aar. Component Calbacks: Seili objenin ilevini grntler. Figure Callbacks: Figr penceresine ait ilevler seilir.

24

4.3.4. Yap (Layout) Mens

ekil 4.5 Yap (Layout) Mens

Snap to Grid: Objeyi blmlenmi alana oturtur. Bring to Front: Objeyi en ne getirir. Send to Back: Objeyi en arkaya gnderir. Bring Forward: Objeyi bir adm ne getirir. Send Backward: Objeyi bir adm arkaya getirir.

4.3.5. Aralar (Tools) Mens

ekil 4.6 Aralar (Tools) Mens

Run: Gui uygulamasn balatr. Align Objects: Objeleri hizalar. Grid and Rulers: Piksel cetveli ve blmlendirme penceresini aarak alma yzeyini ince izgilerle istenilen llere bler.

25

ekil 4.7 Grid and Rulers Penceresi

Menu editor: Men editrn aar. Tab Order editor: Sekme editrn aar. GUI Options: Uygulama zelliklerini aar.

4.4. Gui Bileenlerini Oluturma ve Dzenleme Gui oluturmak iin kullanlabilecek elemanlar, Guide editr, pencerenin sol tarafnda yukardan aaya bir palet eklinde hazr bulundurur. Bu elemanlar, Guinin bileenleri haline getirmek iin fare kullanlr. Bileeni istenen byklkte yerletirmek iin, yzey zerinde fare ile tklanarak bileenin bir kesi belirlenir ve basl tutulan fare gezindirilerek bileenin kar kesi olarak tayin edilen noktada fare braklr. 4.5. Gui Bileenleri ve zellikleri

ekil 4.8 Matlab Gui Obje Kutusu

26

I. Push Button

: Push button

bir kontrol butonu olup istenilen bir ilevin

gereklemesi iin bu butona fare ile tklanmas gereken yerlerde kullanlr. Basl konumdan normal konuma dnerken callback fonsiyonu ileme konulur. II. Toogle Button : Toogle button fare ile zerine tklandnda basl kalr, tekrar tklandnda ise eski konumuna dner. zerine tklandnda yani her konum deiiminde callback fonksiyonu ileme koyulur. III. Radio Button: Kullancya birok seenek sunan ve kullancdan bu seeneklerden sadece bir tanesini semesi istenir. Gui ktsn, iaretlenen duruma gre sonulandrmak iin kullanlr. IV. Checkbox : Kullancya birok seenek sunan ve kullancnn bu seeneklerden istediini iaretleyebilir. aretleme butonlarna atanan zellikler, iaretli olduunda ileme konulur, aksi durumda ileme konulmaz. V. Edit Text : Kullancnn karakter dizisi girmesini salar. Kullancnn metin girmesi gereken yerlerde kullanlr. VI. Static Text : Uygulamalarda aklama kutucuklar ve sonularn ekranda grntlenebilecei ekran olarak kullanlr. VII. Slider : Fare ile oklara veya ubua tklanarak yukar-aa ya da saa-sola hareket edilmesini salayan, grnty saysal deerlere karlk gelecek ekilde kaydran bileendir. VIII. Frame IX. Listbox : Gui objelerinin bir btnlk ierisinde olduunu gstermede kullanlan : Kullanc iin birok seenei kutucuk iinde grntlemeyi salayan kutucuktur. bileendir. Kullancnn bir seenei veya birka seenei ayn anda semesi salanabilir. X. Popup Men : Ok blmne tklandnda birok seenein grntlendii, men dzenindeki bileendir. Farkl gruplarda ve birbiriyle balantl seeneklerin, yer tasarrufu yaparak grntlenmesine imkan salar. XI. Axes : Gui figr yzeyinde grafik, resim veya hareketli grnt oluturmada kullanlr. 4.6. Bileenlerin Programlanmas Guide editrnde oluturulan bileenleri programlamak ve zellik kazandrmak iin komponent zerinde sa tklanarak Property Inspector ara kutusuna ulalr. Burada rnek olarak sadece Push Button incelenmitir. Dier bileenler de benzer ekilde programlanabilir. Push Button objesi Gui ekranna yerletirildikten sonra, zerinde sa tklanr ve aadaki ekran grntlenir.

27

ekil 4.9 Property Inspector aracnn grnm

ekil 4.9da grlen Property Inspector aracnn ierisinde bulunan ifadelerin anlamlar u ekildedir : BackgroundColor : Arka plan rengini belirlemek iin kullanlr. Busy Action : Guideki ilemlerin st ste gelmesi durumunda, ilem srasn belirler. ButtonDownFcn : Bileen zerinde veya bileene be piksel yaknlkta, fare ile tklandnda altrlacak olan fonksiyonu m-dosyasndan aran komutun girildii blmdr. CData : Bileenin yzeyinin alacal renkler almasn salayan zelliktir. MATLAB komut penceresinde oluturulan matrissel bir deiken Enter Expression yerine kullanlabilir. Yalnz bu zellik kullanld zaman bileen zerindeki yaz grntlenemez. Callback : Guide editrnde hazrlanan Gui kaydedildikten sonra, Guinin tm kodlarn ieren m-dosyasnn iine, bileenin gerekletirecei ilemleri ieren callback fonksiyonun ats oluturulur. Gui altrlp bileen etkin klndnda, bu blme girilen komut ile m-dosyasndaki bileenin callback fonksiyonu iindeki komutlar ileme konulur. Guide editrnn bu blme otomatik olarak girdii satr u ekildedir :

28

deneme1('pushbutton_Callback',gcbo,[],guidata,(gcbo)) o o o o o deneme1 : Gui ile oluturulan dosyann ve ayn zamanda m-dosyasnn ad pushbutton2_Callback : Tag blmne girilen callback fonksiyonunun ad gcbo : Tag blmne girilen komponent zerine dnen bir komuttur. [ ] : stenirse sonradan kullanlmak zere bo braklan eventdata ifadesi guidata(gcbo) : handles yapsna dnen bir komuttur. : Bu bileen zerinde etkisi yoktur.

Clipping

CreateFcn : Bileen oluturulduunda MATLAB programnn altrd callback fonksiyonudur. Yeni oluturulacak bileen iin bu fonksiyon altrlr. DeleteFcn : Bileen silinmeden nce MATLAB program tarafndan altrlan callback fonksiyonudur. Enable : Bileenin aktif olup olmamasn salar. FontAngle : Bileenin stndeki metnin karakter asn belirler FontName : Yaz karakterini gsterir. Font Size : Bileenin stndeki yaz boyutunu belirlemek iin kullanlr. FontWeight : Bileen stndeki metnin karakter tipini belirler. FontUnits : Bileenin stndeki yaznn byklnn ifade edilmesini salar. ForegroundColor : Bileenin stndeki yaz rengini belirlemek iin kullanlr. Ayrca bileenin seili olduunu belli eden ve bileeni evreleyen siyah erevenin rengini deitirmek iin kullanlr. HandleVisibility : Gui ile ilgili handle (kulp) fonksiyonlarnn komut penceresinden grntlenip grntlenmemesini ayarlamak iin kullanlr. HitTest : Bu bileen zerinde etkisi yoktur. HorizontalAligment : Bileeninin zerindeki yaznn, Position zelliinde belirtilen alan iinde, yatay olarak ne ekilde grntleneceini belirlemek iin kullanlr. Interruptible : No seenei seilirse, bu bileene tklandktan sonra ilem srmekte iken baka bir bileene ilem yaptrlmak istenildiinde, ilk ilem sonlandrlr ve sonra ikinci ileme geilir. Yes seenei seilirse, nce ikinci ilemi sonlandrr, daha sonra birinci ileme dner ve birinci ilemi sonlandrr. ListBoxTop : Bu bileen zerinde etkisi yoktur. Max : Value blmne girilmesine izin verilen maksimum deeri belirtir. Min : Value blmne girilmesine izin verilen minimum deeri belirtir. Position : Bileeninin Gui zerindeki eksen konumunun belirlenebilmesini salar.

29

SelectionHighlight : On seenei seildiinde, bileen ile ilem yaptrldktan sonra bileenin etraf belirginletirici siyah bir kutucua dnr. Off seenei seildiinde ise ilem yaptrldktan sonra bileen siyah ereve iine alnmaz. SliderStep : Gui altnda bileen zerinde, Slider ubuunun, oka her tklandnda yatay veya dey eksenlerde girilen deerler kadar hareket etmesini salar. String : Bileenin zerindeki Push Button yazs yerine grntlenecek olan metnin grntlenmesini salar. Style : Bileenin cinsini deitirmek iin kullanlr. Tag : Bu blme girilen metin, bileenin m-dosyasndaki callback alt fonksiyonunun ismi olarak atanr. Guide editrnn oluturduu handles yani Guide kullanlan btn bileenlerin handle kulplarn ieren yapya girilen metni de ekler. Callback fonksiyonunun m-dosyasndaki yaps u ekildedir: function varargout = pushbutton2_Callback(h, eventdata, handles,varargin) o Pushbutton2_Callback : Tag blmne girilen pushbutton2 metninin sonuna belirgin olmas iin _Callback eklenerek, bu fonksiyonun ad olarak kaydedilir. o o h : Komponentin kulpu. varargin : Fonksiyona atanan deerleri ieren deikendir.

TooltipString : Gui penceresinde fare, bileen zerinde bekletildiinde beliren ve komponentle ilgili aklamay ieren metnin grntlenmesini salar. UIContextMenu : Bileenin zerinde farenin sa tuuna tklandnda belirmesi istenen mennn, Menu Editr ile oluturulan Context menleri arasndan seilmesini salar. Units : Position blmne girilen deerlerin birimini belirlemeye yarar (zsar, 2005).

30

5. G SSTEMLER ETM N MATLAB GUI TABANLI BR YK AKI SMLATR Bu tez almasnda, g sistemleri analizi derslerinde kullanlmak zere

MATLAB GUI Tabanl Bir Yk Ak Simlatr gelitirilmitir. Bu simlatrde, bara empedans ve bara admitans matrisleri yardmyla yk ak analizleri yaplmtr.
Programn tasarlanmas iin teknik programlama dili olan MATLAB 6.5den yararlanlmtr. Programn tasarm, MATLAB ierisinde bulunan ve grafiksel bir ortamda program yazmay ve dzenlemeyi salayan GUIDE editrnde yaplmtr.

ncelikle programn arayz gelitirilmitir. Bu arayz sayesinde, ekran penceresinde rnek olarak tanmlanm 2 baraldan 7 baralya kadar 6 adet g sistemi modellerine kullanclar kolaylkla deiken atayabilmektedir. analizini yapabileceklerdir.
5.1 Programn Genel Grnm

Bylece kullanclar

kolay bir ekilde bara admitans ve bara empedans matrislerini elde ederek yk ak

ekil 5.1 G sistemleri eitimi iin Matlab Gui tabanl bir yk ak simlatrnn genel grnm

G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr, bara empedans ve bara admitans matrisleri yardmyla yk ak analizleri yapmaktadr.

31

Program bir pencere zerinde iki baral sistem, baral sistem, drt baral sistem, be baral sistem, alt baral sistem ve yedi baral sistem olarak tasarlanmtr. G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr penceresinde baralarn altnda empedans veri deerlerinin girii iin Z Gir butonu, gerilim deerlerinin veri girii iin V Gir butonu, g deerlerinin veri girii iin S Gir butonu ve sisteme ait verilerin hesaplanmas iin HESAPLA butonu mevcuttur. 5.2 ki Baral Sistem G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr penceresinden ki baral sistemin zm iin sisteme ait verilerin girii yaplmaldr. Empedans veri deerlerinin girii iin Z Gir butonuna baslarak istenilen empedans deerleri per-unit cinsinden girilir, gerilim deerlerinin veri girii iin V Gir butonuna baslarak istenilen gerilim deerleri perunit cinsinden girilir, g deerlerinin veri girii iin S Gir butonuna baslarak g deerleri per-unit cinsinden girilir ve sisteme ait verilerin hesaplanmas iin HESAPLA butonuna baslarak sisteme ait zm yaplr. Sisteme ait sonular word belgesinde rapor halinde grntlenir.

ekil 5.2 ki baral sisteme ait g devresi

32

ekil 5.3 ki baral sisteme veri girii ve yk ak analizi

BARA ADMTANS MATRS Bara admitans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Ybara= 0.049815-2.881i,-0.049815+2.881i -0.049815+2.881i,0.049815-2.881i BARA EMPEDANS MATRS Bara empedans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Zbara= Bara admitans matrisi tekil olduu iin bara empedans matrisi hesaplanamamtr. DEVRE GERLMLER, Devre gerilimleri birimi per-unit cinsindendir. V= 1.1 0.98704-0.15659i DEVRE GERLMLERNN GEREK DEER, Devre gerilimleri birimi Volt cinsindendir. V= 11 9.8704-1.5659i DEVRE AKIMLARI Devre akmlar birimi Amper cinsindendir. I= 4.5676-3.1763i -4.5676+3.1763i DEVRENN PER-UNIT CNSNDEN GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir.

33

S= 0.50243+0.34939i -0.50058-0.24199i DEVRENN GEREK GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi Voltamper cinsindendir. S= 5.0243+3.4939i -5.0058-2.4199i DEVRENN AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. P= 0.50243 -0.50058 DEVRENN GEREK AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi Wat cinsindendir. P= 5.0243 -5.0058 DEVRENN REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. Q= 0.34939 -0.24199 DEVRENN GEREK REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi VAR cinsindendir. Q= 3.4939 -2.4199

ekil 5.4 ki baral sisteme ait yk ak analizinin sonular

5.3 Baral Sistem G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr penceresinden baral sistemin zm iin sisteme ait verilerin girii u ekilde yaplr. Empedans veri deerlerinin girii iin Z Gir butonuna baslarak istenilen empedans deerleri per-unit cinsinden girilir, gerilim deerlerinin veri girii iin V Gir butonuna baslarak istenilen gerilim deerleri per-unit cinsinden girilir, g deerlerinin veri girii iin S Gir butonuna baslarak g deerleri per-unit cinsinden girilir ve sisteme ait verilerin hesaplanmas iin HESAPLA butonuna baslarak sisteme ait zm yaplr. Sisteme ait sonular word belgesinde rapor halinde grntlenir.

34

ekil 5.5 baral sisteme ait g devresi

ekil 5.6 baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi

ekil 5.7 baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi

ekil 5.8 baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi

35

ekil 5.9 baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi

ekil 5.10 baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi

ekil 5.11 baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi

ekil 5.12 baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi

36

BARA ADMTANS MATRS Bara admitans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Ybara= 14,-4,-10 -4, 9,-5 -10,-5,15 BARA EMPEDANS MATRS Bara empedans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Zbara= Bara admitans matrisi tekil olduu iin bara empedans matrisi hesaplanamamtr. DEVRE AKIMLARI Devre akmlar birimi per-unit cinsindendir. I= 5.2252 11.137 -16.362 DEVRE GERLMLER, Devre gerilimleri birimi per-unit cinsindendir. V= 1 1.0775 0.91675 DEVRENN GEREK GERLMLER, Devre gerilimleri birimi Volt cinsindendir. V= 10 10.775 9.1675 DEVRENN GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. S= 0.52252 1.2 -1.5 DEVRENN GEREK GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi VA cinsindendir. S= 5.2252 12 -15 DEVRENN AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. P= 0.52252 1.2 -1.5 DEVRENN GEREK AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi Wat cinsindendir.

37

P= 5.2252 12 -15 DEVRENN REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. Q= 0 0 0 DEVRENN GEREK REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi VAR cinsindendir. Q= 0 0 0 ekil 5.13 baral sisteme ait yk ak analizi sonular

5.4 Drt Baral Sistem G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr penceresinden drt baral sistemin zm iin sisteme ait verilerin girii yaplmaldr. Empedans veri deerlerinin girii iin Z Gir butonuna baslarak istenilen empedans deerleri per-unit cinsinden girilir, gerilim deerlerinin veri girii iin V Gir butonuna baslarak istenilen gerilim deerleri per-unit cinsinden girilir, g deerlerinin veri girii iin S Gir butonuna baslarak g deerleri per-unit cinsinden girilir ve sisteme ait verilerin hesaplanmas iin HESAPLA butonuna baslarak sisteme ait zm yaplr. Sisteme ait sonular word belgesinde rapor halinde grntlenir.

ekil 5.14 Drt baral sisteme ait g devresi

38

ekil 5.15 Drt baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi

ekil 5.16 Drt baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi

ekil 5.17 Drt baral sisteme ait gerilimin a deeri girdi penceresi

ekil 5.18 Drt baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi

39

ekil 5.19 Drt baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi

ekil 5.20 Drt baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi

ekil 5.21 Drt baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi

BARA ADMTANS MATRS Bara admitans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Ybara= 2, -1, -1, 0 -1, 2, -0.5,-0.5 -1,-0.5, 3.5,-1 0,-0.5, -1, 2 BARA EMPEDANS MATRS Bara empedans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Zbara= 1.35,1,0.7,0.6 1,1.3333,0.66667,0.66667 0.7,0.66667,0.73333,0.53333 0.6,0.66667,0.53333,0.93333

40

DEVRE AKIMLARI Devre akmlar birimi per-unit cinsindendir. I= -9.9089 6.2969 14.257 11.834 DEVRE GERLMLER, Devre gerilimleri birimi per-unit cinsindendir. V= 1 1.5881 1.4028 1.6901 DEVRENN GEREK GERLMLER, Devre gerilimleri birimi Volt cinsindendir. V= 10 15.881 14.028 16.901 DEVRENN GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. S= -0.99089 1 2 2 DEVRENN GEREK GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi VA cinsindendir. S= -9.9089 10 20 20 DEVRENN AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. P= -0.99089 1 2 2 DEVRENN GEREK AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi Wat cinsindendir. P= -9.9089 10 20 20 DEVRENN REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. Q=

41

0 0 0 0 DEVRENN GEREK REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi VAR cinsindendir. Q= 0 0 0 0 ekil 5.22 Drt baral sisteme ait yk ak analizi sonular

5.5 Be Baral Sistem G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr penceresinden be baral sistemin zm iin sisteme ait verilerin girii yaplmaldr. Empedans veri deerlerinin girii iin Z Gir butonuna baslarak istenilen empedans deerleri per-unit cinsinden girilir, gerilim deerlerinin veri girii iin V Gir butonuna baslarak istenilen gerilim deerleri perunit cinsinden girilir, g deerlerinin veri girii iin S Gir butonuna baslarak g deerleri per-unit cinsinden girilir ve sisteme ait verilerin hesaplanmas iin HESAPLA butonuna baslarak sisteme ait zm yaplr. Sisteme ait sonular word belgesinde rapor halinde grntlenir.

ekil 5.23 Be baral sisteme ait g devresi

42

ekil 5.24 Be baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi

ekil 5.25 Be baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi

ekil 5.26 Be baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi

ekil 5.27 Be baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi

43

ekil 5.28 Be baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi

ekil 5.29 Be baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi

ekil 5.30 Be baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi BARA ADMTANS MATRS Bara admitans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Ybara= 2.5,-1,0,-1,-0.5 -1,1.5,-0.5,0,0 0,-0.5,1.5,0,-1 -1,0,0,1.5,-0.5 -0.5,0,-1,-0.5,2 BARA EMPEDANS MATRS Bara empedans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Zbara= Bara admitans matrisi tekil olduu iin bara empedans matrisi

44

hesaplanamamtr. DEVRE AKIMLARI Devre akmlar birimi per-unit cinsindendir. I= -29.103 5.107 7.0103 9.2914 7.6943 DEVRE GERLMLER, Devre gerilimleri birimi per-unit cinsindendir. V= 1 1.9581 2.8529 2.1525 2.5993 DEVRENN GEREK GERLMLER, Devre gerilimleri birimi Volt cinsindendir. V= 10 19.581 28.529 21.525 25.993 DEVRENN GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. S= -2.9103 1 2 2 2 DEVRENN GEREK GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi VA cinsindendir. S= -58.206 20 40 40 40 DEVRENN AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. P= -2.9103 1 2 2 2 DEVRENN GEREK AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi Wat cinsindendir.

45

P= -58.206 20 40 40 40 DEVRENN REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. Q= 0 0 0 0 0 DEVRENN GEREK REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi VAR cinsindendir. Q= 0 0 0 0 0 ekil 5.31 Be baral sisteme ait yk ak analizi sonular

5.6 Alt Baral Sistem G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr penceresinden alt baral sistemin zm iin sisteme ait verilerin girii yaplmaldr. Empedans veri deerlerinin girii iin Z Gir butonuna baslarak istenilen empedans deerleri per-unit cinsinden girilir, gerilim deerlerinin veri girii iin V Gir butonuna baslarak istenilen gerilim deerleri perunit cinsinden girilir, g deerlerinin veri girii iin S Gir butonuna baslarak g deerleri per-unit cinsinden girilir ve sisteme ait verilerin hesaplanmas iin HESAPLA butonuna baslarak sisteme ait zm yaplr. Sisteme ait sonular word belgesinde rapor halinde grntlenir.

46

ekil 5.32 Alt baral sisteme ait g devresi

ekil 5.33 Alt baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi

47

ekil 5.34 Alt baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi

ekil 5.35 Alt baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi

ekil 5.36 Alt baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi

ekil 5.37 Alt baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi

48

ekil 5.38 Alt baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi

ekil 5.39 Alt baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi BARA ADMTANS MATRS Bara admitans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Ybara= 3,-1,-1,0,0,0 -1,3,-0.5,0,-1,0 -1,-0.5,3,-1,-0.5,0 0,0,-1,1,0,0 0,-1,-0.5,0,2,-0.5 0,0,0,0,-0.5,0.5 BARA EMPEDANS MATRS Bara empedans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Zbara= 0.72881,0.54237,0.64407,0.64407,0.57627,0.57627 0.54237,0.91525,0.71186,0.71186,0.84746,0.84746 0.64407,0.71186,1.2203,1.2203,0.88136,0.88136 0.64407,0.71186,1.2203,2.2203,0.88136,0.88136 0.57627,0.84746,0.88136,0.88136,1.5254,1.5254 0.57627,0.84746,0.88136,0.88136,1.5254,3.5254 DEVRE AKIMLARI Devre akmlar birimi per-unit cinsindendir. I= 6.1155 13.58 -20.776 6.7257 9.0896 3.4509

49

DEVRE GERLMLER, Devre gerilimleri birimi per-unit cinsindendir. V= 1 1.6372 0.75125 1.4238 2.1779 2.8681 DEVRENN GEREK GERLMLER, Devre gerilimleri birimi Volt cinsindendir. V= 10 16.372 7.5125 14.238 21.779 28.681 DEVRENN GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. S= 0.61155 2.2234 -1.5608 0.95761 1.9796 0.98975 DEVRENN GEREK GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi VA cinsindendir. S= 12.231 44.467 -31.216 19.152 39.593 19.795 DEVRENN AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. P= 0.61155 2.2234 -1.5608 0.95761 1.9796 0.98975 DEVRENN GEREK AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi Wat cinsindendir. P= 12.231 44.467 -31.216 19.152 39.593 19.795 DEVRENN REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir.

50

Q= 0 0 0 0 0 0 DEVRENN GEREK REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi VAR cinsindendir. Q= 0 0 0 0 0 0 ekil 5.40 Alt baral sisteme ait yk ak analizi sonular

5.7 Yedi Baral Sistem G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr penceresinden yedi baral sistemin zm iin sisteme ait verilerin girii yaplmaldr. Empedans veri deerlerinin girii iin Z Gir butonuna baslarak istenilen empedans deerleri per-unit cinsinden girilir, gerilim deerlerinin veri girii iin V Gir butonuna baslarak istenilen gerilim deerleri per-unit cinsinden girilir, g deerlerinin veri girii iin S Gir butonuna baslarak g deerleri per-unit cinsinden girilir ve sisteme ait verilerin hesaplanmas iin HESAPLA butonuna baslarak sisteme ait zm yaplr. Sisteme ait sonular word belgesinde rapor halinde grntlenir.

ekil 5.41 Yedi baral sisteme ait g devresi

51

ekil 5.42 Yedi baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi

ekil 5.43 Yedi baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi

52

ekil 5.44 Yedi baral sisteme ait gerilim a deeri girdi penceresi

ekil 5.45 Yedi baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi

ekil 5.46 Yedi baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi

53

ekil 5.47 Yedi baral sisteme ait S glerinin a deeri girdi penceresi

ekil 5.48 Yedi baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi

BARA ADMTANS MATRS Bara admitans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Ybara= 2.5,-1,-1,0,0,0,0 -1,3.5,-1,0,-0.5,0,0 -1,-1,2.5,-0.5,0,0,0 0,0,-0.5,2,-1,-0.5,0 0,-0.5,0,-1,5,0,-1 0,0,0,-0.5,0,0.83333,-0.33333 0,0,0,0,-1,-0.33333,1.6667 BARA EMPEDANS MATRS Bara empedans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Zbara= 0.7373,0.36188,0.48138,0.2085,0.095827,0.16098,0.089692 0.36188,0.51575,0.38896,0.18951,0.10858,0.15192,0.095535 0.48138,0.38896,0.81448,0.33174,0.13098,0.25052,0.12869 0.2085,0.18951,0.33174,0.86269,0.24609,0.62682,0.27302 0.095827,0.10858,0.13098,0.24609,0.30647,0.24044,0.23197 0.16098,0.15192,0.25052,0.62682,0.24044,1.7759,0.49944 0.089692,0.095535,0.12869,0.27302,0.23197,0.49944,0.83907 DEVRE AKIMLARI Devre akmlar birimi per-unit cinsindendir.

54

I= -83.829 67.72 51.969 35.781 61.319 26.618 51.992 DEVRE GERLMLER, Devre gerilimleri birimi per-unit cinsindendir. V= 1 4.7254 6.1576 8.9433 5.2186 12.022 8.6551 DEVRENN GEREK GERLMLER, Devre gerilimleri birimi Volt cinsindendir. V= 10 47.254 61.576 89.433 52.186 120.22 86.551 DEVRENN GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. S= -8.3829 32 32 32 32 32 45 DEVRENN GEREK GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi VA cinsindendir. S= -167.66 640 640 640 640 640 900 DEVRENN AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. P= -8.3829 32 32 32 32 32

55

45 DEVRENN GEREK AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi Wat cinsindendir. P= -167.66 640 640 640 640 640 900 DEVRENN REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. Q= 0 0 0 0 0 0 0 DEVRENN GEREK REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi VAR cinsindendir. Q= 0 0 0 0 0 0 0 ekil 5.49 Yedi baral sisteme ait yk ak analizi sonular

5.8 Teorik Sonular le Similatr Sonularnn Karlatrlmas Bu uygulamada baral sisteme ait devre nce klasik zm yntemi uygulanarak devre zm yaplp istenen parametreler bulunacak ve ardndan da g sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl yk ak simlatr kullanlarak devre zm yaplacak ve elde edilen sonular karlatrlacaktr. Aada verilen baral devre iin veriler u ekildedir;

V1 = 10 P2 = 1.2 P3 = 1.5

(p.u ) (p.u ) (p.u )

56

Z12=0.25 p.u

Z13=0.1 p.u

Z23=0.2 p.u

3
ekil 5.50 baral sisteme ait empedans devresi

Devrenin teorik zm u ekilde yaplr: ncelikle verilen baral empedans devresi admitans devresine dntrlr. baral sisteme ait empedans devresi, aadaki ekilde baral admitans matrisi devresine dntrlr.
V 1 =1 1 Y12 =4 Y12 =4 2

S2=P2=1.2

Y13 =10 3

Y23 =5

S3=P3=-1.5
ekil 5.51 baral sisteme ait admitans devresi

YBARA

Y11 = Y21 Y31

Y12 Y22 Y32

Y13 Y23 Y33 10 5 15

(5.1)

YBARA

14 4 = 4 9 10 5

(5.2)

Gauss-Seidel Metodu kullanlarak sonular yle bulunur:

57

Vk (i + 1) =

S* 1 . k * YBARA (k , k ) Vk (i)

n =1

k 1

YBARA ( k , n ) Vn (i + 1)

n = k +1

BARA ( k , n ) Vn (i)

(5.3)

S* _ 2 V2 (i + 1) = . YBARA ( 2,1) V1 (i + 1) YBARA ( 2,3) .V3 (i) YBARA (2,2) V2 (i) * 1

S* . 3 * YBARA (3,1) .V1(i +1) YBARA (3, 2) V2 (i +1) YBARA (3,3) V3 (i) 1

(5.4)

V3 (i + 1) =

(5.5)

V2 (i + 1) =

3 + 4 .V (i + 1) + 5 ..V (i) 1 3 9 V2 (i) * 9

0,1 2 1 + .V1 (i + 1) + ..V2 (i + 1) * 3 3 V3 (i)
Tablo 5.1 terasyon tablosu

0,4

(5.6)

V3 (i + 1) =

(5.7)

0 1 2 3 4 5 V2=1,078 V3=0,917 (p.u) (p.u)

V2 1 1,1333 1,0621 1,0885 1,0784 1,0781

V3 1 0,9 0,9333 0,9224 0,9180 0,9171 (5.8) (5.9) (5.10) (5.11)

S 2 = V2 [YBARA ( 2,1) * V1 * + YBARA ( 2,2) * V2 * + YBARA ( 2,3) * V3 *]

=1.078[(-4).1+9.1,078+(-5).0,917] =1,2041 (p.u)

S 3 = V3 [YBARA (3,1) * V1 * + YBARA (3,2) * V2 * + YBARA (3,3) * V3 *]

(5.12) (5.13)

=0.917[(-10)+(-5).1,078+15.0,917] =-1,4993 (p.u)

G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatrnde zm ise u ekilde yaplr:

58

G sistemleri eitimi iin matlab gui tabanl bir yk ak simlatr altrldnda, baralar adl menden 3 baral devre iaretlenir ve o devreye ait ekil ekrana gelir. Ayrca ekrana gelen devreye ait empedans deerleri, g deerleri ve gerilim deerleri girilir Program bu verileri kullanarak hesaplama yapar ve sonular ekrana getirir.

ekil 5.52 baral sisteme ait empedans deeri girdi penceresi

ekil 5.53 baral sisteme ait gerilim deeri girdi penceresi

ekil 5.54 baral sisteme ait Vbaz deeri girdi penceresi

59

ekil 5.55 baral sisteme ait S g deeri girdi penceresi

ekil 5.56 baral sisteme ait Sbaz deeri girdi penceresi

BARA ADMTANS MATRS Bara admitans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Ybara= 14,-4,-10 -4, 9,-5 -10,-5,15 BARA EMPEDANS MATRS Bara empedans matrisi birimi per-unit cinsindendir. Zbara= Bara admitans matrisi tekil olduu iin bara empedans matrisi hesaplanamamtr. DEVRE AKIMLARI Devre akmlar birimi per-unit cinsindendir. I= 5.2252 11.137 -16.362 DEVRE GERLMLER, Devre gerilimleri birimi per-unit cinsindendir. V= 1 1.0775 0.91675 DEVRENN GEREK GERLMLER, Devre gerilimleri birimi Volt cinsindendir. V= 10 10.775 9.1675 DEVRENN GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. S= 0.52252 1.2 -1.5 DEVRENN GEREK GRNR GLER Devre grnr g deerlerinin birimi VA cinsindendir. S= 5.2252

60

12 -15 DEVRENN AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. P= 0.52252 1.2 -1.5 DEVRENN GEREK AKTF GLER Devre aktif g deerlerinin birimi Wat cinsindendir. P= 5.2252 12 -15 DEVRENN REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi per-unit cinsindendir. Q= 0 0 0 DEVRENN GEREK REAKTF GLER Devre reaktif g deerlerinin birimi VAR cinsindendir. Q= 0 0 0

ekil 5.57 baral sisteme ait sonu penceresi

baral g sisteminin teorik ve simlatr sonular karlatrldnda sonularn ayn olduu grlmektedir. Dolaysyla bu simlatr kullanlarak daha ok uygulama yaplabilir ve yk ak analizinin daha iyi renilmesi salanabilir.

61

6. SONULAR Bu tez almasnda, g sistemleri eitimi iin iki baral, baral, drt baral, be baral, alt baral, yedi baral olmak zere 6 adet temel g sistemi modeli zerinde allmtr. Bu sistem modellerine ait akm, gerilim ve g deerlerinin bulunmas iin MATLAB GUI tabanl bir yk ak simlatr gelitirilmitir. G sistemleri eitimi iin hazrlanan bu simlatr, kullanc asndan rahat bir arayze sahiptir. Bu arayz sayesinde kullanclar deikenleri rahatlkla probleme atayabilir ve yk ak analizlerini daha kolay bir ekilde yapabilir. G sistemleri eitimi iin hazrlanan programn en byk avantaj ayn pencere zerinde btn ilemlerin grntlenmesidir. Problemin analizi ile ilgili btn aamalar grafiksel arayz zerinde gerekletirilmektedir. Problemin zmnden sonraki analiz sonular ayr bir pencerede rapor halinde grntlenmektedir. G sistemleri eitimi iin hazrlanan bu simlatr zerinde allarak gelitirilebilecek bir yapya sahiptir. Gui bileenleri istenilen ekilde dzenlenerek yeniden kodlanabilir. Sonularn doruluunu kontrol etmek amacyla baral bir g sisteminin yk ak analizi teorik olarak hesaplanm ve simlatr sonularyla karlatrlmtr. Simlatr yardmyla hassas sonular elde edildii grlmtr. Sonu olarak, bu almada g sistemlerinde yk ak problemlerini zmek iin MATLAB GUI ortamnda gelitirilen simlatr yardmyla, bara admitans ve bara empedans matrisleri kullancnn atyaca deerlere gre oluturulmakta ve bu matrisler Gauss-seidel metoduyla zlerek hzl bir ekilde akm, gerilim ve g deerleri hesaplanmaktadr.

62

KAYNAKLAR

[1] Arifolu, U., G Sistemlerinin Bilgisayar Destekli Analizi, Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti., stanbul 2002. [2] Arifolu, U., Matlab 7.04 Simulink ve Mhendislik Uygulamalar, Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti., stanbul 2005. [3] akr, H., Elektrik G Sistemleri Analizi, Yldz Teknik niversitesi, stanbul 1986. [4] akr, H., Enerji letimi (Elektrik Hesaplar), Yldz Teknik niversitesi, stanbul 1986. [5] Gzel,T. ve Hocaolu M.H. G Sistem Analizi in Grafik Kullanc Arabirimi, Bursa 2004. [6] Keyhani A., (2005), Ders Notlar, The Ohio State University ,columbus [7] Mutlu A., Yalcinoz T., Eitim amacyla kullanlmak zere Matlab GUIde yk ak program, Elektrik-Elektronik-Bilgisayar Mhendislii gelitirilen

Sempozyumu, pp. 6-10 (Elektrik), ELECO'2004. [8] Pata A.M., An Object Oriented Graphical User Interface For Power System Analysis Aplications , Ankara 1997. [9] Uzunolu, M., Kzl, Ali. ve Onar, .A., Kolay Anlatm ile leri Dzeyde Matlab, Trkmen Kitabevi, stanbul. (2002), [10] Yazar ., An Object Oriented Graphical User Interface For Power System Modeling, Ankara 1995.

63

ZGEM

lyas TOSUN, 1978 ylnda Osmaniyede dodu. lk ve orta renimini Adanada tamamlad. 1995-1999 yllar arasnda Frat niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektrik Eitimi Blmnde lisans eitimini tamamlad. Mezuniyetten sonra Kahramanmaran Gksun ilesinde 60.Yl Cumhuriyet Endstri ve Meslek Lisesinde elektrik retmeni olarak almaya balad. 2007 ylnda tayini Hatayn skenderun ilesinde Mesleki Eitim Merkezine kmtr. Halen skenderun MEMde elektrik retmeni olarak grev yapmaktadr.

64