TEKSTL MALZEMELERNE YANMAZLIK ZELLNN KAZANDIRILMASI

ala GNSAL

YKSEK LSANS TEZ KMYA MHENDSL

GAZ NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

EYLL 2007 ANKARA

ala GNSAL tarafndan hazrlanan TEKSTL MALZEMELERNE YANMAZLIK ZELLNN KAZANDIRILMASI adl bu tezin Yksek
Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm. Prof. Dr. Nursel DLSZ Tez Danman, Kimya Mhendislii Anabilim Dal Bu alma, jrimiz tarafndan oy birlii ile Kimya Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir. Prof. Dr.Mbeccel ERGN Kimya Mhendislii Anabilim Dal, Gazi niversitesi Prof. Dr. Nursel DLSZ Kimya Mhendislii Anabilim Dal, Gazi niversitesi Prof. Dr. Metin GR Kimya Mhendislii Anabilim Dal, Gazi niversitesi Prof. Dr. Sleyman TEKEL Malzeme Anabilim Dal, Gazi niversitesi Do. Dr. Tuncer AYKARA Kimya Anabilim Dal, Gazi niversitesi Tarih: 28/09/2007 Bu tez ile G.. Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulu Yksek Lisans derecesini onamtr. Prof. Dr. Nermin ERTAN Fen Bilimleri Enstits Mdr

TEZ BLDRM Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildirim.

ala GNSAL

iv

TEKSTL MALZEMELERNE YANMAZLIK ZELLNN KAZANDIRILMASI (Yksek Lisans Tezi) ala GNSAL GAZ NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS Eyll 2007 ZET Sanayileme ile birlikte, insanlarn gvenlii de nemli bir konu haline gelmitir. Tekstil sanayisinin gelimekte olan blm lifler, kumalar ve koruyucu giysilerde yeni gelimeler bulunmaktadr. G tutuur tekstil endstrisi; retim teknolojisi, evre dostu, toksik olmayan ve tekstillerin konfor zelliini tamamlayc g tutuurluk sistemlerinin retilmesi eklinde olmaktadr. Bu tr malzemelerin kullanld gnlk yaamda ve otomotiv, uzay ve havaclk alanlarnda meydana gelen kazalar sonucunda kan yangnlarn sebep olduu can ve mal kayplar, sz edilen malzemelerin kullanmnda yeni kriterlerin ve yaptrmlarn ortaya kmasna neden olmaktadr. Konulan kurallar ve snrlamalar ise, gnlk hayata giren tekstilden modern ulam aralarnda kullanlan plastik malzemelere kadar, doal veya sentetik polimerik malzemelerin yanmaya dayankl hale getirilmesi amacyla youn bilimsel ve teknolojik aratrmalar yaplmasna yol amtr. Bu almada tekstilde geni kullanm alanna sahip akrilik yn elyaf karm malzemeler retilmitir. Akrilik, yn elyafa ve viskon kumaa alev geciktirici kimyasal ve viskon kumaa plazma polimerizasyonu uygulanmtr. Bu amala akrilik ve yne organofosfor yapsnda kimyasal, viskon kumaa borik asit, organofosfor yapsnda kimyasal ve plazma polimerizasyonda monomer olarak

v trimetilborat, yzey aktifletirme iin argon ve oksijen gazlar kullanlmtr. almada plazma polimerizasyon yntemi, kimyasal uygulamada absorpsiyon (ektirme) ve emdirme kurutma (pad dry) yntemi kullanlmtr. Hazrlanan numune gruplarnn karakterizasyonu aamasnda; termal zelliklerinin belirlenmesi iin termogravimetrik analiz (TGA), kaplama yzeylerinin karakterizasyonunda taramal elektron mikroskobu (SEM) kullanlmtr. Yanma zelliklerinin belirlenmesi iin ise limit oksijen indisi (LO), ve kimyasal uygulama sonucunda rnn haslk zelliklerinin grlmesi iin haslk testi ve suya kar davrann belirlemek iin temas as lm, mamuln retimi srasnda alma performansnn belirlenmesi amacyla nem tayini yaplmtr. LO testi sonularndan, viskon kuma iin borik asitin ve emdirme kurutma ynteminin, akrilik yn karm iin organofosforun ve absorpsiyon (ektirme) ynteminin ok iyi bir alev geciktirici etki gsterdii grlmtr. Akrilik yn karmna % 20 organofosfor ierikli kimyasaln absorpsiyon (ektirme) yntemi ile uygulanmas numunelerin LO deerini 18,7den 19,75e arttrmtr. Viskon kumaa borik asit emdirme kurutma yntemi ile uygulandnda numunenin LO deeri 18,8 den 55 in de zerine kmtr. Borik asit ve emdirme kurutma ynteminin beraber kullanlmas LO deerini arttrmtr. TGA termogramlarndan alnan sonular da bunu desteklemektedir. Haslk testi sonucunda numunelerinin kullanm esnasnda herhangi bir sorun karmayacak lde olduu belirlenmitir. Temas as testinde ise oksijen ile plazma aktifletirmenin en hidrofilik yap oluturduu belirlenmitir. Kaplanan yzeylerin incelendii SEM mikrograflarndan, oksijen plazmann yzeyi aktifletirdii kaplamann baarl olduu grlmtr.

Bilim Kodu Anahtar Kelimeler Sayfa Adedi Tez Yneticisi

: 912.1.092 :Tekstil malzemeleri, alev geciktirici, borik asit, trimetil borat, organofosfor : 177 : Prof. Dr. Nursel DLSZ

vi IMPROVEMENT OF FLAME RETARDANCY OF TEXTLE MATERALS (M.Sc. Thesis) ala GNSAL GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY September 2007 ABSTRACT Together with the industrialization, the safety of human turned into an important subject. The developing field of textile industry includes new developments in fibers, fabrics and protective clothes. Unflammable textile industry produces environmentalist, non-toxic and comfort implementing unflammable systems. The life and goods losses in fires that are followed by the accidents in daily life, automotive, space and aeronautic fields cause the arise of new criterion and sanctions. The laws and restrictions have excited the scientific and technological researches in order to make natural and synthetic polymeric materials ranging from daily used textiles to plastic materials used in modern transport vehicles resistant to flame. In this study, acrylic and wool mixture materials that are widely used in textile industry were used. Flame resistant chemical was applied to acrylic and wool, and plasma polymerisation was applied to viscon fabric. For doing this, organophosphorus was applied to acrylic and wool, boric acid and organophosphorus was applied to viscon fabric. In plasma polymerization trimetylborate was used as monomer and argon and oxygen gases were used for surface activation. The production technique was blend method and the chemical application was pulling and pad dry.

vii During the characterization step of materials, thermogravimetric analiz (TGA) were used for the determination of thermal properties, scanning electron microscopy (SEM) for the characterization of plated surfaces, limit oxygen index (LOI) for the determination of burning properties, fastness test for the observation of the fastness application and water. LOI test results show that boric acid with pad dry method have a very good flame resistant effect on viscon fabric and organophosphorus with pulling method have a very good flame resistant effect on acrylic wool composition. The application of both 20% organophosphorus containing chemical and pulling method to the acrylic wool composition increased the LOI value of the samples from 18,7 to 19,75. The application of both boric acid containing chemical with emdirme kurutma method to the acrylic wool composition increased the LOI value of the samples from 18,8 to over than 55. Using both boric acid containing chemical and pad dry method has increased the LOI value. The TGA thermograms have supported this result. At the end of the fastness test, the samples were proved not to cause a problem during the usage. In the contact angle test, it was assumed that plasma activation with oxygen gives the most hydrophilic structure. SEM micrographs used for the observation of the plated surfaces showed that the plate activated by the oxygen plasma is successful. properties of the product after the chemical contact angle measurement for the determination against

Science Code Key Words Page Number Adviser

: 912.1.092 : Textile materilas, flame retardant, boric acid, trimetyl borate, organophosphorus : 177 : Prof. Dr. Nursel DLSZ

viii TEEKKR almalarm boyunca yardmlarn ve katklarn eksik etmeyen tez ynetmenim Prof. Dr. Nursel DLSZ e, SEM sonularm almamda byk emei olan Dr. Blent BOSTAN a, almalarm esnasnda yardmn esirgemeyen Hande YAVUZ a, TGA sonularn almamda yardmlar iin ROKETSAN A. alanlarndan Faruk YILDIRIMa, laboratuar almalarm yrtmemde bana gerekli destei veren Atlantik Halclk A.. ye teekkrlerimi sunarm. Eitim hayatmn tm dnemlerinde, her zaman maddi manevi destekleriyle yanmda olan, moral veren aileme ve hayat arkadam Mira BAYRAKLI ya teekkrlerimi sunarm. Rahmetle andm ve her zaman yanmda olduunu bildiim canm babam Emin GNSALa sevgilerimin teekkrlerin en byn sunarm. Ayrca almalarm sresince; 2006 02 sayl Ulusal Bor Aratrma Enstitsne, Babakanlk Devlet Planlama Tekilatnn 2001K120590 sayl projesi kapsamnda kurulan laboratuar kullanmama imkan tanyan Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesine ve Devlet Planlama Tekilatna teekkr ederim.

ix NDEKLER Sayfa ZET....... ABSTRACT TEEKKR.... NDEKLER.. iv vii viii ix

ZELGELERN LSTES xii EKLLERN LSTES..... xiii

RESMLERN LSTES...... xv SMGELER VE KISALTMALAR...... xvii 1. GR. 2. POLMERK LFLER 3. TEKSTL KMYASI VE TEKNOLOJS. 3.1. Tekstil Elyafnn Snflandrlmas.. 1 4 9 9

4. TEKSTLDE YARDIMCI KMYASALLAR 17 4.1. Tekstilde Yardmc Kimyasal Uygulama Yntemleri. 4.2. Tekstilde Yardmc Kimyasallarn Snflandrlmas... 17 22

5. YANMA.. 33 5.1. Yanma Mekanizmas. 35 5.2. Yanma nleyici Test Metotlar. 39 5.3. Yanma nleyiciler. 41 5.4. Alev Geciktirici Lifler 47 6. PLAZMA SSTEM.. 49

x Sayfa 6.1. Plazma Kimyasnn Uygulama Alanlar. 54 6.2. Plazma Polimerizasyonun Mekanizmas ve Kinetii. 7. NUMUNELERN KARAKTERZASYONU 55 59

7.1. Termal Karakterizasyon... 59 7.2. Yzey Karakterizasyonu.. 61

7.3. Haslk Testi.. 62 7.4. Nem Tayini... 63 8. LTERATR ALIMALARI 66 9. DENEYSEL ALIMALAR.. 71 9.1. Malzemeler 71 9.1.1. Akrilik elyaf. 71 9.1.2. Yn elyaf. 71 9.1.3. Viskon kuma. 72 9.1.4. Alev geciktiriciler. 72 9.2. Numunelerinin Hazrlan.. 73 9.3. Numunelerin Karakterizasyonu.. 75 9.3.1. Yanma karakterizasyonu.. 75 9.3.2. Termal karakterizasyon 75 9.3.3. Yzey karakterizasyonu. 75 9.3.4. Haslk karakterizasyonu. 76 9.3.5. Hidrofilite karakterizasyonu... 76 9.3.6. Nem karakterizasyonu 76

xi Sayfa 10. DENEYSEL BULGULAR VE TARTIMA. 77 10.1. LO Yanma Testi 10.2. Taramal Elektron Mikroskobu (SEM).. 10.3. Termal Testler 10.4 Haslk Karakterizasyonu. 10.5 Hidrofilite Karakretizasyonu.. 77 82 87 95 104

10.6 Nem Tayini.. 105 11. SONU VE NERLER. 107 KAYNAKLAR.. 111 EKLER.. EK-1 rnek oksijen indisi deeri hesaplamas. EK-2 Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas. EK-3 ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu. EK-4 Baz numune gruplarnn X50 bytme SEM mikrograf............................ EK-5 Baz numune gruplarnn X500 bytme SEM mikrograf......................... 115 116 118 155 168 173

ZGEM 177

xii ZELGELERN LSTES izelge izelge 2 .1. Baz polimerlerin polimerizasyon derecesi ve molekl arl.. izelge 2.2. Molekl arl ve liflerin kazand zellikler 5 5 Sayfa

izelge 4.1. Tekstil yardmc maddelerinin snflandrlmas 22 izelge 5.1. Baz tekstil liflerinin termal zellikleri. 48 izelge 6.1. Balanma enerjileri... 51

izelge 9.2. Hazrlanan numuneler ve uygulanan ilemler... 74 izelge 10.1. Hazrlanan numunelerin gruplar ve LO deerleri 79

xiii EKLLERN LSTES ekil ekil 2.1. Endksiyom kuvvetinin oluumu. ekil 2.2. Polimerizasyon reaksiyonu.. ekil 2.3. Polikondensasyon reaksiyonu.. ekil 2.4. Poliadisyon reaksiyonu ekil 3.1. Tekstil elyafnn snflandrlmas. Sayfa 6 7 8 8 11

ekil 4.1. Yzey aktif gruplar 25 ekil 4.2. Bir kap iindeki sv moleklleri.... 26 ekil 4.3. Yzey aktif maddelerin su iinde dalm..... 26 ekil 4.4. Yzey aktif madde konsantrasyonu ve suyun yzey gerilimi arasndaki iliki. 27 ekil 4.5. Misel oluumu....... 27 ekil 6.1. Maddenin hallerinin partikl scakl ile ilgisi... 50 ekil 10.1. Viskon kuma numune gruplarnn LO deerleri 80 ekil 10.2. %50 yn %50 akrilik numune gruplarnn LO deeri .. 80 ekil 10.3. %80 yn %20 akrilik numune gruplarnn LO deeri .. 80 ekil 10.4. %20 yn %80 akrilik numune gruplarnn LO deeri.81 ekil 10.5. %100 yn numune gruplarnn LO deeri...81 ekil 10.6. %100 akrilik numune gruplarnn LO deeri.81 ekil 10.7. A numune grubunun TGA ve trev termogram 88 ekil 10.8. B numune grubunun TGA ve trev termogram. 88 ekil 10.9. C numune grubunun TGA ve trev termogram. 89

xiv ekil Sayfa

ekil 10.10. G numune grubunun TGA ve trev termogram...89 ekil 10.11. X6 numune grubunun TGA ve trev termogram.. ekil 10.12. K numune grubunun TGA ve trev termogram.......................... ekil 10.13. X11 numune grubunun TGA ve trev termogram......................... ekil 10.14. X15 numune grubunun TGA ve trev termogram......................... ekil 10.15. X24 numune grubunun TGA ve trev termogram......................... ekil 10.16. X10 numune grubunun TGA ve trev termogram......................... ekil 10.17. X16 numune grubunun TGA ve trev termogram......................... ekil 10.18. D numune grubunun TGA ve trev termogram............................. ekil 10.19. X18 numune grubunun TGA ve trev termogram.......................... ekil 10.20. Viskon kuma numune gruplarnn bozunma scaklklar ekil 10.21. Yn akrilik karm numune gruplarnn bozunma scaklklar... 90 90 91 91 92 92 93 93 94 94 95

ekil 10.22. Numune gruplarnn nem deeri 106

xv RESMLERN LSTES Resim Resim 5.1. LO test cihaz Resim 6.1. Plazma reaktrnn ematik grn..... Resim 7.1. Haslk test elyaf Resim 10.1. A numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf... Resim 10.2 B numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf. Resim 10.3 C numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf Resim 10.4. D numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf. Resim 10.5 E numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf. Resim 10.6. F numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf. Resim 10.7. G numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf. Resim 10.8. H numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf... Resim 10.9. K numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf Sayfa 40 52 62 82 83 83 84 84 85 85 86 86

Resim 10.10. A numunesinin haslk deneyi zelti sonucu. 96 Resim 10.11. A numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu. 96 Resim 10.12. B numunesinin haslk deneyi zelti sonucu. 97 Resim 10.13. B numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu. 97 Resim 10.14. C numunesinin haslk deneyi zelti sonucu. 98 Resim 10.15. C numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu. 98 Resim 10.16. D numunesinin haslk deneyi zelti sonucu 99 Resim 10.17. D numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu.. 99 Resim 10.18. E numunesinin haslk deneyi zelti sonucu Resim 10.19. E numunesinin haslk test kuma sonucu... 100 100

xvi Resim Resim 10.20. F numunesinin haslk deneyi zelti sonucu. Resim 10.21. F numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu.. Resim 10.22. G numunesinin haslk deneyi zelti sonucu Resim 10.23. G numunesinin haslk test kuma sonucu Resim 10.24. K numunesinin haslk deneyi zelti sonucu. Resim 10.25. K numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu.. Resim 10.26 D numune grubunun temas as lm .. Resim 10.27. E numune grubunun temas as lm Resim 10.28. G numune grubunun temas as lm Sayfa 101 101 102 102 103 103 104 105 105

xvii SMGELER VE KISALTMALAR

Bu almada kullanlm ksaltmalar, aklamalar ile birlikte aada sunulmutur.

Ksaltmalar A B C

Aklama lem grmemi viskon kuma Emdirme kurutma yntemi ile borik asit uygulanm viskon kuma 55 watta 3 d argon plazma uygulandktan sonra emdirme kurutma yntemi ile borik asit uygulanm viskon kuma

D E

Emdirme kurutma yntemi ile organofosfor uygulanm viskon kuma 55 watta 3 d argon plazma uygulandktan sonra emdirme kurutma yntemi ile organofosfor uygulanm viskon kuma

55 watta 3 d oksijen plazma uygulandktan sonra emdirme kurutma yntemi ile organofosfor uygulanm viskon kuma

55 watta 10 d oksijen plazma uygulandktan sonra emdirme kurutma yntemi ile organofosfor uygulanm viskon kuma

H I J

55 watta 30 d trimetilborat plazmas uygulanan viskon kuma Absorpsiyon (ektirme) yntemine gre %1 organofosfor uygulanan viskon kuma Aabsorpsiyon (ektirme) yntemine gre %2 organofosfor uygulanan viskon kuma

xviii Ksaltmalar K L X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 X10 X11 X12 X13 X14 X15 X16 X17 X18 X19 X20 X21 X22 X23 X24 X25 Aklama Absorpsiyon (ektirme) yntemine gre %5 organofosfor uygulanan viskon kuma Absorpsiyon (ektirme) yntemine gre %20 organofosfor uygulanan viskon kuma %50 Yn, %50 Akrilik %50 Yn, %50 Akrilik, %1 organofosfor %50 Yn, %50 Akrilik, %2 organofosfor %50 Yn, %50 Akrilik, %5 organofosfor %50 Yn, %50 Akrilik, %20 organofosfor %80 Yn, %20 Akrilik %80 Yn, %20 Akrilik, %1 organofosfor %80 Yn, %20 Akrilik, %2 organofosfor %80 Yn, %20 Akrilik, %5 organofosfor %80 Yn, %20 Akrilik, %20 organofosfor %20 Yn, %80 Akrilik %20 Yn, %80 Akrilik, %1 organofosfor %20 Yn, %80 Akrilik, %2 organofosfor %20 Yn, %80 Akrilik, %5 organofosfor %20 Yn, %80 Akrilik, %20 organofosfor %100 Yn %100 Yn, %1 organofosfor %100 Yn, %2 organofosfor %100 Yn, %5 organofosfor %100 Yn, %20 organofosfor %100 Akrilik %100 Akrilik, %1 organofosfor %100 Akrilik, %2 organofosfor %100 Akrilik, %5 organofosfor %100 Akrilik, %20 organofosfor

xix Ksaltmalar LOI SEM TGA DSC Aklama Limit Oksijen ndeksi Taramal Elektron Mikroskopu Termogravimetrik Analiz Diferansiyel Taramal Kalorimetre

1. GR Kullandmz ara ve gereler, giysiler, yaadmz ortamlardaki mobilya, yap ve dekorasyon malzemeleri, otomobil, tren ve uak gibi tatlarn retiminde kullanlan doal veya sentetik malzemeler gibi gnlk hayatmzda var olanlarn byk blm uygun artlar altnda yanmaya eilimlidir. nsanlk tarihi yangnlar nedeniyle toplumlarn grd can ve mal kayplarnn rnekleri ile doludur. Buna ramen, yeri doldurulamaz stn zellikleri nedeniyle kolayca yanabilen aa, deri ve sentetik polimerlerden yaplan eitli eya ve malzemelerin kullanm giderek daha da yaygnlamtr. Bu tr malzemelerin kullanld gnlk yaamda otomotiv, uzay ve havaclk alanlarnda meydana gelen kazalar sonucunda kan yangnlarn sebep olduu can ve mal kayplar, sz edilen malzemelerin kullanmnda yeni kriterlerin ve yaptrmlarn ortaya kmasna neden olmaktadr. Konulan kurallar ve snrlamalar ise, gnlk hayata giren tekstilden modern ulam aralarnda kullanlan plastik malzemelere kadar, doal veya sentetik polimerik malzemelerin yanmaya dayankl hale getirilmesi amacyla youn bilimsel ve teknolojik aratrmalar yaplmasna yol amtr. Doal ve sentetik polimer malzemeler daha geni alanlarda kullanlmaktadr. Polimerlerin tutuabilirliini ve toksik duman retimini azaltmak iin alev geciktiricilerin kullanm, yeni malzemelerin gelitirilmesi ve uygulanmasnn ok nemli bir paras haline gelmektedir. Yanmazlarn gerekli olduu byk pazarlarn en nemli inaat, elektrik ve elektronik elemanlar ve nakliye ile ilgili endstrilerdir. Alev giderici malzemelerin ev iin kullanlmas konusundaki gelimeler, tketicilerin gvenlik konusunda bilinlenmesi ve evresel yaynlardan dolaydr. Srekli deien dzenlemeler, standartlar ve test metotlarna karlk yeni yanmazlk sistemlerinin gelitirilmesi gerekmektedir [1]. Son yllarda tekstil sanayi hem ekonomik, hem de teknolojik ynden hzla gelimeye balamtr. Doal hammadde olan ipek, yn, pamuk vb. insanlarn her gn artan ihtiyalarn ve taleplerini karlayamamaktadr. Bu sebepten dolay daha ucuz maliyetli olan suni ve sentetik hammaddeler kullanlmaya balanmtr. Tekstil

2 sanayi byklk ynnden gda sanayinden sonra ikinci sray almaktadr. Kimyasal elyaf eitli kullanm alanlarna ve zelliklerine sahip olduundan ok yaygn olarak retilmektedir [2] . Tekstil alannda kullanlan liflerin hemen hepsi birer polimerizasyon rn olup baz kimyasal maddelerin sentezleri ile olumaktadr. Her sentez olaynn ise bir polimerizasyon ilemi ile gerekletii bilinir. Bu gibi olaylarda rol oynayan reaksiyonlar kimyada kondanzasyon ve adisyon diye esas prensipleri ynnden ikiye ayrlrlar. Polimerizasyon; ayn altyap ve zellikteki kk molekller bir araya gelerek byk molekl zincirlerini yani makro moleklleri olutururlar [2]. Gnlk yaantda nerede olursak olalm (ev, okul, iyeri veya ulam aralar) evremizde bulunan eya veya makinelerden can ve mal gvenlii asndan beklenilen en nemli zellik herhangi bir nedenle aleve maruz kalndnda tutumama zellii gstermeleridir. Bu nedenle yangn gvenlii, pek ok farkl endstri kollarnda son yllarda artan bir nem arz etmektedir. Aleve maruz kalnmas durumu iin duman ve s detektrleri, pulvarize su pskrtme sistemleri ve daha baka erken uyar sistemleri gelitirilmektedir. Fakat tm sistemler bu ortamlarda bulunan malzemelerin, g tutuurluk kazandrlm malzemeler olmas ile daha verimli hale gelebileceklerdir [3]. G tutuma zelliine sahip rnlerin kullanmnn ya da dier bir deyile kullanlan rnlere g tutuurluk salanmas gerektiinin farkna varlmasnn yaklak 400 yllk bir gemie sahip olduu grlmektedir. Syle ki; Paris tiyatrolarnda g tututuu ifade edilen kanvaslar (1638) ve Oxfordda raporlanan "Tutumayan Giysi" (1684) bu konuda kaydedilmi olan en eski rnekler olarak karsmza kmaktadr. Gnmzde ise sadece tiyatrolarda kullanlan perdeler ya da giysiler deil, neredeyse her rn iin g tutuurluk zelliinin kazandrlmas gerektii ve bu ynde youn Ar-Ge almalarnn yaplmakta olduu grlmektedir [4].

3 Bu almada tekstilde geni kullanm alanna sahip akrilik yn elyaf karm malzemeler kullanlmtr. Akrilik, yn elyafa ve viskon kumaa alev geciktirici kimyasal ve viskon kumaa plazma polimerizasyon uygulanmtr. Bu amala akrilik ve yne organofosfor yapsnda kimyasal, viskon kumaa borik asit, organofosfor yapsnda kimyasal ve plazma polimerizasyonda monomer olarak trimetilborat, yzey aktifletirme iin argon ve oksijen gazlar kullanlmtr. Teknik olarak plazma polimerizasyon yntemi, kimyasal uygulamada ektirme (absorpsiyon) (absorpsiyon) ve emdirme kurutma (pad dry) yntemi kullanlmtr. Hazrlanan numune gruplarnn karakterizasyonu aamasnda; termal zelliklerinin belirlenmesi iin termogravimetrik analiz (TGA), kaplama yzeylerinin karakterizasyonunda taramal elektron mikroskobu (SEM), yanma zelliklerinin belirlenmesi iin ise limit oksijen indisi (LO) kullanlmtr. Kimyasal uygulama sonucunda rnn haslk zelliklerinin grlmesi iin haslk testi ve suya kar davrann belirlemek iin temas as lm, mamuln retimi srasnda alma performansnn belirlenmesi amacyla nem tayini yaplmtr.

4 2. POLMERK LFLER Bugn tekstil alannda kullanlmakta olan yapay elyaflarn birer polimer veya makro molekl denilen byk molekll rnlerden olutuklar bilinmektedir. Bu polimer veya makro molekllerden istenildii gibi yararlanlmas ve retim srasnda sorunlarn ortaya kmasn engellemek iin sahip olmalar gereken nitelikleri vardr. Bu nitelikler; polimerler arasnda etkili ekim kuvveti bulunmaldr, polimer madde uygun zc ierisinde znmeli veya stldnda paralanmadan eriyebilmelidir, polimerler lineer yapda olmal ve belirli bir molekl arlna, dolays ile polimerizasyon derecesine sahip olmaldr, bol ve ucuz olarak bulunan hammaddelerde elde edilebilmeli, erime scakl ok yksek veya ok dk olmamal, kolayca tutumamaldr. Yapay lif retiminde en nemli hususlarn banda kullanlacak polimerin polimerizasyon derecesi gelir. Polimerizasyon Derecesi: Polimer maddelerden molekl byklnn

belirlenebilmesi iin polimerizasyon derecesinin bilinmesine gerek duyulur. Bunun iin polimerizasyon olaynn gz nne alnmas yeterli olur. Bilindii gibi bir polimer madde ayn trden olan, ya da olmayan birok molekl birlemesi ve daha byk molekllerin olumasndan meydana gelir. Polimer maddelerin yapsnda, belli aralklar ile tekrarlanan birimler ya da monomerler yer alr. te bu monomerlerin says da polimer maddenin polimerizasyon derecesini gsterir ve n ile gsterilir. Molekl arl: Bir polimerde molekl arlnn bilinmesi o polimerin kullanlaca yeri ve balca zelliklerini belirlemesi bakmndan nem tar. Molekl arl ayn makro molekl polimerizasyon derecesi ile yakndan ilgilidir. Yan sentez yolu ile de edilecek polimer madde molekl arl ynnden belli bir bykle erimeden liflerde aranan tm zellikleri gsterecek bir nitelik kazanamaz [5]. izelge 2.1de deiik polimer cinslerinin ortalama polimerizasyon dereceleri ve molekl arlklar, izelge 2.2de ise ortalama polimerizasyon derecelerine bal

5 olarak liflerin deiik molekl arlklar ve bu liflerin sahip olduu zellikler grlmektedir [5]. izelge 2.1. Baz polimerlerin polimerizasyon derecesi ve molekl arl [5]

POLMER CNS

ORTALAMA POLMERZASYON DERECES

MOLEKL AIRLII

Polipropilen Poliakrilonitril Polivinilklorr Polietilontereftalat Polyamid 6 Polyamid 6.6

7000 -10000 1000 -2000 800 -1000 110 -130 100 -200 50 -100

32000- 42000 5300 -10600 6400 -8000 1900 -2200 1100 -2200 1100 -2200

izelge 2.2. Molekl arl ve liflerin kazand zellikler [5]

MOLEKL AIRII

LF ZELLKLER

4000 den kk 4000 -6000 6000 -8000 8000 -10000 10000 dan yukar

Lif zellii grlmez, molekl zinciri ksa olur. Lif zellii zayf ve gevrek, molekl zinciri ksa olur. Lif zayf, az gevrek, molekl zinciri uzunca olur. Olduka salam, esnek, molekl zinciri uzun olur. Salam, esnek, erilip bklp ve molekl zinciri uzun olur.

Makromolekller (Polimerler) Aras ekim Kuvvetleri: Makromolekler bir maddenin molekl arl ve polimerizasyon derecesi yannda nemli bir etkende bunlar arasndaki ekim kuvvetleridir. Makromolekller aras ekim kuvvetleri

6 oluturduklar balar ile lineer yapdaki zincirin olumasn salarlar. Sz konusu ekim kuvvetleri ikincil ekim kuvvetleridir. Bunlar; Van der Waals kuvvetleri, dipol ynlenme kuvvetleri, endksiyon kuvvetleri, hidrojen kprleridir. Van der Waals kuvvetleri: Molekller arasnda etki gsteren ynlenmi ekim kuvvetleridir. Bu kuvvetlerin oluumu kuantum mekaniine dayanr. Atom ekirdeini saran elektron klfnn elektriksel arlk noktas atom merkezinde deil, ekirdein evresinde hareket halinde bir yerdedir. Bu nedenle atomlarda hzla yn deitiren bir elektriksel momentler olumaktadr. Bu momentlerde komu molekln elektron klflarnda kar momentler domasna ve dolays ile karlkl ekim kuvvetlerinin olumasna sebep olmaktadr. Van der Waals kuvvetleri scakla bal olarak deimemekle beraber ikincil ekim kuvvetleri arasnda en zayf ekim kuvvetidir. Dipol Ynlenme Kuvveti: Polar atom grubu ieren molekllerde oluan, ekim kuvvetleridir. Elektronegatiflii farkl olan iki atom birbirine balandnda, elektronegatiflii daha yksek olan atom, elektronlar kendine doru ekmekte ve bylece bir yk kutuplamas olumaktadr. Bu ekilde oluan dipoller, komu makromolekller ile kar karya geldiklerinde birbirlerini ekmekte ve bu ekilde makromolekller zincirlerin birbirine balanmas salanmaktadr. Van der Waals kuvvetlerine gre ba enerjileri daha yksektir. Endksiyon kuvvetleri: Bir atom grubunun elektron bulutunun, komu bir elektriksel alann etkisi ile deforme olmas (kaymas) sonucu oluan dipollerin gsterdii ekim kuvvetleridir. Endksiyonda oluan dipoln ekseni hareketli olduundan scakln artmas bu balar etkilememektedir.
Alan Etkisi

Polerize olabilen atom grubu ekil 2.1. Endksiyom kuvvetinin oluumu [5]

Endksiyon ile oluan Dipol

7 Hidrojen Kprleri: Kendisinden daha elektronegatif bir atoma bal hidrojen atomu ieren molekler arasnda oluan, ynlenmi olduka etkin bir kuvvettir. Polimerizasyon Reaksiyonlar Tekstil alannda kullanlan liflerin hemen hepsi birer polimerizasyon rn olup baz kimyasal maddelerin sentezleri ile olumaktadr. Her sentez olaynn ise bir polimerizasyon ilemi ile gerekletii bilinir. Bu gibi olaylarda rol oynayan reaksiyonlar kimyada kondanzasyon ve adisyon diye esas prensipleri ynnden ikiye ayrlrlar. Polimerizasyon ayn altyap ve zellikteki kk molekller bir araya gelerek byk molekl zincirlerini yani makromoleklleri olutururlar. Polimerizasyon ile poliamid, polipropilen, poliakril ve polivinilklorr polimeri oluur.

Tek Molekller Zincir Molekl

ekil 2.2. Polimerizasyon reaksiyonu [5] Polikondensasyon farkl yapdaki kk molekl zincirlerini bir yan rn ayrlmas ile balanmasdr. Yan rn genellikle su olmaktadr. Amonyak, karbon dioksit, nitrojen, metanol gibi. yan rnlerde oluabilmektedir. Polikondenzasyon ile poliamid(6.6) ve polyester polimerleri oluur.

Tek molekller

Zincir Molekl

Yan rnler

ekil 2.3. Polikondenzasyon reaksiyonu [5] Poliadisyon deiik tipteki molekller birleerek bir makromolekl oluturur. Bu reaksiyonda yan rn olumaz. Kk molekl ile birleerek uzun zincir moleklleri olutururlar. Poliadisyon reaksiyonu sonunda poliretan polimeri oluur. Tek molekl

Zincir Molekl ekil 2.4. Poliadisyon reaksiyonu [5]

9 3. TEKSTL KMYASI VE TEKNOLOJS Tekstil sanayisi lke ekonomisinde ve dnya ticaretinde ok byk nem tamaktadr. Son yllarda tekstil sanayi hem ekonomik, hem de teknolojik ynden hzla gelimeye balamtr. Doal hammadde olan ipek, yn, pamuk vb. insanlarn her gn artan ihtiyalarn ve taleplerini karlayamamaktadr. Bu sebepten dolay daha ucuz maliyetli olan suni ve sentetik hammaddeler kullanlmaya balanmtr. Tekstil sanayi byklk ynnden gda sanayinden sonra ikinci sray almaktadr. Kimyasal elyaf eitli kullanm alanlarna ve zelliklerine sahip olduundan ok yaygn olarak retilmektedir [2] . Tekstil kelimesi, elyafn elde edilmesinden kuma halinde elde edilmeye kadar geirdii tanmdr. Gerilebilme, bklebilme ve birbiri zerine yapma kabiliyeti olan ince iplik veya liflere elyaf denir. Bir tekstil elyafnn ticari bakmdan deerli olabilmesi iin mukavemet, esneklik, iyi bir eirme kabiliyetine sahip olmas gerekir. Bundan baka elyaf nem ekme, yumuaklk, kolay boyanabilme zelliklerine sahip olmaldr [2]. 3.1. Tekstil Elyafnn Snflandrlmas Lifli materyaller kaynana gre doal ve sentetik olmak zere iki byk gruba ayrlrlar; Bitkisel elyaflar: Bitkisel elyaflara rnek olarak pamuk, keten, kenevir, jt gibi elyaflar gsterebiliriz. Yaplar genellikle selloz olduundan bitkisel elyaflara sellozik elyaf da denir [6]. Hayvansal elyaf: Kimyasal olarak protein yapsnda olduundan hayvansal elyaflara protein elyaf da denir. Hayvanlardan elde edilen btn elyaf trleri bu snfa aittir. Bunlara rnek olarak yn, kamir, angora, devety, kei kl gibi eitli elyaflar gsterebiliriz. pek bceinin salgsndan elde edilen doal ipek de bu tr elyaflardandr [6].

10 Doal anorganik elyaf: Anorganik yapda lifler halinde doal olarak bulunan asbest bu snftandr. Asbest bir silikat filizidir. Doal elyaflar grubuna ait olan elyaflardan en nemlisi pamuk ve yndr. Doal ipek az miktarda retildiinden dolay giyim ve dier taleplere olan ihtiyalar karlayamamaktadr. Bu nedenle kimyasal elyaf geni apta retilmektedir [6]. Kimyasal elyaf: Kimyasal elyaf suni ve sentetik olmak zere ikiye ayrlr. Suni elyaf kimya fabrikalarnda doal organik hammaddelerden (selloz), ayn zamanda anorganik maddelerden ( Si bileiklerinden, metaller ve onlarn erintilerinden) elde edilir [6]. Sentetik elyaf ise basit kimyasal maddelerden polimerizasyon ve polikondenzasyon metodu ile elde edilen elyaf trleridir. Sentetik elyaflar sentetik polimerlerden elde edilir. Sentetik elyaflar kullanlan polimerlerin makromolekl yapsna bal olarak karbonzincirli elyaf karbonzincirli polimerlerden, heterozincirli elyaflar ise heterozincirli polimerlerden elde edilir. Karbonzincirli sentetik elyaflarn en nemlisi poliakrilonitril, polietilen polivinil alkoller, polivinilklorr, heterozincirli elyaflardan ise poliester ve poliamidler gsterilebilir. Sentetik elyaflardan yaygn olarak kullanlan poliamidler (kapron, naylon), poliesterler (lavsan, terilen), poliakrilonitriller (nitron, orlon, dralon), poliklorvinil (klorin), polivinil alkoller (vinol) ad ile isimlendirilirler. Aadaki ekilde tekstil elyaflarnn snflandrlmas gsterilmitir [6].

11 Tekstil Elyaf

Doal Elyaf Bitkisel Elyaf Tek hcreli ok hcreli Bast Elyaf Sert Elyaf Hayvansal Elyaf Yn ve kllar pek Yn Moher Deve Kamir Lama Angora Alpaka Gerek ipek Yabani ipek Mineral Elyaf Asbest

Tekstil Elyaf Kimyasal Elyaf Suni Organik Viskoz, Asetat Suni Anorganik Cam, Metal Sentetik Karbonzincirli Heterozincirli Poliolefinler Poliakrilonitril Polivinilklorr Polivinilalkol ekil 3.1. Tekstil elyafnn snflandrlmas [2] Poliamidler Poliester

12 Yn Ynn kimyasal yaps C72H112N18O12S dr. Yn peptit zincirleri ile birbirine balanm, 22 deiik aminoasit ieren keratin olarak adlandrlan bir protein lifidir. Yn fiziksel zellikleri, mukavemet, eirilebilirlik, incelik, uzunluk ve safszlklar bir koyun cinsinden dierine deiir. Yn lifinin izoelektrik noktas, + veya ykl gruplarn birbirine eit olduu ve tuz balar yapt blge olarak tanmlanr. Bu izoelektrik blgesinde yn lifleri deformasyon, reaksiyon ve kimyasal maddelere kar en byk direnci gsterirler [7]. R- CH- NH3 COOzoiyonik R-CH-NH3+ COOH Asidik Ortamda R-CH- NH2 COOBazik Ortamda

Dier yandan bu blgenin altnda iyonize olmu asit gruplarnn etkisiyle katyonik ve bu blgenin zerinde karboksilat gruplarnn etkisiyle anyonik bir karakter gsterirler. Yn moleklleri, lifin mekaniksel zellikleri zerinde nemli bir etkiye sahip, sistin ba denilen dislfr ba iermektedir. Sistin ba, normal nem artlarnda kararl olan kovalent bir badr. Bununla beraber yksek scaklk ve buharlama artlarnda bu ba hidroliz olarak slfonik asit u gruplarn oluturmaktadr. Alkali artlar sistin balarnn krlmasna neden olmakta ve serbest kkrt olumaktadr [7]. Ynn fiziksel zellikleri; ynn younluu: 1,31g, nem alma zellii:%18, kopma uzamas: kuru ynde %3035, slak ynde %80100 dr. Yn liflerinin tenasitesi olduka dktr ve tipine bal olarak deiir. Buna gre merinos ynleri 3-5 g/tex, adi yn 30 g/tex dr. Yn lifleri a kar olduka hassastr. Gne na maruz kaldnda sararr [8]. Ynn kimyasal zellikleri; suyun etkisi; souk su snrl lde yn lifini iirir. Scak su veya 100 0C deki buhar hidrojen balarn bozar. ayet bu etki indirgen

13 maddenin etkisiyle birleirse sistin kprleri de zarar grebilir. Soutma ile yn lifine farkl bir ekil kazandrlabilir. Asitlerin ve bazlarn etkisi; ok seyreltik asitler ve bazlar life zarar vermezler, sadece iirirler. Normal konsantrasyonlarda asitler bir zarar vermezler ancak bazlar etkileyebilirler. ok yksek konsantrasyonlarda bazlar ve baz asitler (slfrik ve hidrolik asit) yn hidrolize ederler [5]. Oksidanlarn ve indirgenlerin etkisi; sistin balar baz indirgenler varlnda kopabilir ancak reaksiyon oksidasyonla geri evrilebilir. Oksidasyon ortamnda sistin balar geri dnmsz olarak zarar grr [6] . Ynn boyama ncesi grd ilemler; boyamadan nce ynl malzemelerin iyi bir ekilde temizlenmesi, ak ton ve canl farklar iin n aartmadan geirilmesi gerekir. Kuman hangi aamada boyanaca ve boyamadan sonra grecei ilemlere gre ilem ak belirlenir. Deerli kumalar, boyamadan nce, krklk durumunun nlenmesi iin n ilemlere tabi tutulurlar. Preslenmi mamullerin preslenmeden nce boyanmalar, nfuz etmi bir boyama asndan tercih edilir. nk presleme ile son derece sklam kuman boyanmas zordur [57]. Elyaf halinde boyanacak ynl malzeme boyama ncesi; toz dkme, ykama, gerekli ise aartma, ilemlerinden geirilir ve yapak boyama aparatnda boyanr. Karbonize ilemi daha sonra yaplr. Tops halinde boyamada; toz dkme, yapak ykama, taraklama, tarama, tops ykama, gerekli ise tops aartma, ilemleri yaplr. niversal aparatlarda boyama ileminden sonra gerekirse lizz ilemi yaplr. plik halinde boyama ynlde yaygn deildir. Gerekli durumlarda elyaf ve tops iin geerli ilemler sz konusudur. Kuma halinde boyanacak ynl mamulde ilem sras nemlidir. rnek bir ilem sras vermek gerekirse; kuma ykama, aartma, boyama, karbonize gerekli ise dinkleme yaplr. Yn, zayf alkali ortamda yksek scaklklarda yprandndan, ynn terbiyesinde alkali ortamda alrken ok dikkatli olmak gerekir. Sulu ortamda yaplan germe, skma, ovma gibi her trl mekanik ilem de ynn keelemesine neden olur. Yn daha ok, renkli olarak kullanldndan aartlmas pamuunki kadar nem tamaz [5-7].

14 Akrilik Elyaf Akrilik elyaf yapay lifler arasnda yne en ok benzeyendir. Kimyasal yapsnda % 85 orannda akrilonitril ieren elyaflar akrilik elyaf olarak adlandrlr. nceleri % 100 akrilonitril polimerizasyonu ile homopolimer olarak retilen orlon, sert, krlgan ve boyanmas zor olduu iin, ikinci bir monomer ilavesi ile kopolimere dntrlm ve zellikleri tekstilde kullanma uygun hale getirilmitir. Akrilik elyafta yn tuesi ve grnm verilebilme kolayl, kolayca ykanabilme ve eklini koruma, gveye yaa ve kimyasallara dayankllk, mkemmel haslkta parlak renklere boyanabilme, gne na kar yksek dayankllk, grnm ve dokunum olarak doallk ve scaklk en iyi bilinen zellikleri arasndadr [9]. Akrilik elyafn fiziksel zellikleri; mikroskobik grn yzeyi przsz, yeknesak bir ubuk grnmndedir. Birka tane dzgnsz, aralkl paralel izgiler ierir. Enine kesitleri farkllk gsterir. Genelde yuvarlak veya sekiz eklindedir. Genellikle kesikli elyaf halinde kullanlrlar. Filament olarak pratikte kullanm alan ok azdr. retimde istenilen incelik elde edilebilir. Hacimlilik ve kaplama kabiliyeti iyidir. Beyaz ya da beyaza yakn renkte retilir. Normal halde parlaktr; ancak kullanm yerine gre matlatrlabilir. Parlak, yar mat veya mat olabilir. Parlaklk derecesi, elyafa ilave edilen pigmentin cinsine baldr. Orta veya iyi derecede bir mukavemete sahiptir. yi derecede elastikiyete sahiptir. Burumaya kar son derece direnlidir. Sar alevde yanar ve kl brakr. Akrilik elyafn kimyasal zellikleri; hidrofob olduundan ok fazla su emmez, su iine brakldklarnda, lif ularndan su emerler. Zayf organik ve anorganik asitlere dayankl, deriik slfrik asitte znrler. Soukta dayanm iyidir. Scakta ve bazlardan olumsuz etkilenir, sararma ve kahverengiye dnm olur. Scaklk dayanm snrldr. nemli kullanm alanlar; rg eya dekoratif kumalar, masa rtleri, battaniyeler, hallar ve demelik kumalardr [9].

15 Viskon Kuma Viskonun hammaddesi kayn aacdr, yumuack bir dokusu olan viskon kuma da teri, pamuktan daha fazla emer. Viskonun tenle uyumlu bir yaps ve kaygan dokusu vardr, olduka zarif grnen viskon kumann giyimi de rahat ve kolaydr. Viskonun nem alma zellii, pamuktan daha yksektir. Normal koullarda %11 -14 orannda rutubet toplamakta, ime zellii yksek olduundan %80-120'ye kadar su emebilmektedir. Kuru dayankll ise pamuktan daha dk, yaken dayankll kuruya oranla yzde 40 -70 dmekte, uzamas yzde 1530 ile pamua gre iki kat daha fazladr. Viskon pamuktan ok daha yksek olan nem alma zelliinden dolay boyanmaya ve baskya ok elverili bir kumatr. Ayrca renklerin daha parlak grnmesini salar, parlak olmas istenilen kumalarda, krep kumalarda ve rglerde parlaklk efekti vermek amacyla kullanlr. Astar kumalarnda, bluz, gmlek, tirt, elbise, dekorasyon ve bayan i amar retiminde tercih edilmektedir. Viskon elyaf pamuk, keten ve yn gibi dier elyaf kartrlarak da kullanlmaktadr [10]. Rayon olarak da adlandrlan sellozik yapl, kat hamurundan olan viskonun ok ynll ve renk alan uzunluu, onu ev demecilii ve hazr giyimde popler bir elyaf haline getirmitir. Ultra ince viskon, bluz ve elbiselere ipeksi bir grnm ve tue verir. Yksek slak modll viskon, tek bana veya karm olarak krmayan kumalarda kullanlr. Rengi iyi tutar ve kuru temizleme yaplmadan ykanabilirler. Atee dayankl rayon/yn karmlar ticari olarak uak koltuklarnda kullanlrlar. Selloz, aa ve pamuk dkntsnden kimyasal ilemlerle elde edilen viskon, elyaf pamua nazaran daha parlaktr, ipek grnmndedir. Tek bana retim yaplabildii gibi pamuk ve polyesterle karm yaplabilir, slak mukavemeti ok dk olduundan tek kullanldnda zel viskon tercih edilir. Yksek scaklkta ayrr, zayftr, sktrlnca kolay krr [10]. Anma dayankll zayftr, gveye kar dayankl, bceklere kar hassastr, kimyevilere kar hassastr abuk yanar, gne na kar dayankldr, emici zellii ve canl renklere boyanabilmesi dolaysyla moda kumalar iin aranlan trleriyle

16 elyaftr, ykanmas ok kolaydr, ok ge kurur, kolay t olur. Viskon kuman zellikleri; rahat ve yumuaktr, yksek emilimlidir, kolay boyanabilir ve bask yaplabilir, statik ve tylenme problemi olmaz, ykanabilir ve kuru temizlenebilir, ykandnda fark edilir derecede ekme yapabilir, bu yzden sadece kuru temizlenmelidir. Kullanm alanlar; hazr giyim bluz, elbise, ceket, spor gmlek, spor kyafet, kravat, takm elbise, i elbiseleri, bayan i amar, astar, pantolon, bayan apkas, ev tekstili, perde, battaniye, yatak araf, masa rts ve demeliklerde, endstriyel tbbi rnler, dokusuz yzeylerde, oto lastikleri ve ayrca kadn balarnda kullanlr [10].

17 4. TEKSTLDE YARDIMCI KMYASALLAR 4.1 Tekstilde Yardmc Kimyasal Uygulama Yntemleri Kuru terbiye ilemlerinden farkl olarak, ya terbiye ilemleri srasnda tekstil mamul, eitli kimyasal maddelerle temas haline getirilmektedir. Bunlarn bir ksm istenilen terbiye zelliini salayan maddelerdir, dier ksm ise bu zelliin salanmasnda yardmc olan maddelerdir. Genel olarak bunlarn hepsine birden terbiye maddesi denilmektedir. Ya terbiye ileminde birinci adm, terbiye maddesinin terbiye grecek tekstil mamulyle temas haline getirilmesidir. Bu ileme "aplikasyon" denir. Elyaf ve ipliklerin terbiyesinde aplikasyon yerine preperasyon terimi kullanlmaktadr. Mamule aplike edilen terbiye maddesinin reaksiyonu ise bazen aplikasyonla birlikte bazen de aplikasyondan sonra bir reaktrdeki bekletme srasnda gereklemektedir. Terbiye maddesinin tekstil mamullerine aplikasyonu eitli yntemlere gre yaplabilmektedir. Bunlar; ektirme (absorpsiyon), emdirme, aktarma, srme, pskrtme eklinde sralanabilir. ektirme (absorpsiyon) ve emdirme yntemleri ile aplikasyon, tekstil terbiyesinde son derece nemli bir yere sahip iseler de, gnmzde ki evreci yaklamlar nedeniyle, zellikle daha az su tketimi asndan dier yntemler de giderek nem kazanmaktadr [11]. ektirme Yntemi (Absorpsiyon Yntemi) ektirme (absorpsiyon) yntemi ile yaplan aplikasyonun esasn terbiye ilemi grecek mamuln uzun karm (flotte) orannda uzun sre muamele edilmesi oluturmaktadr. Bu ilem srasnda dier btn aplikasyon yntemlerinde farkl olarak aplikasyona birlikte reaksiyon da meydana gelmektedir. ektirme (absorpsiyon) ynteminin nemli sakncalar, flotte orannn uzun olmas sebebiyle su, terbiye maddesi ve enerji tketiminin yksek olmasdr. Bu nedenle ektirme (absorpsiyon) yntemine uygun terbiye makineleri ve cihazlar ierisinde de flotte oranlar dierlerine nazaran daha ksa olanlar tercih edilmektedir. lem sresinin uzun (genellikle 30 dakikadan fazla) olmas sebebiyle ektirme (absorpsiyon) yntemleri kesintili allan yntemlerdir. Dolaysyla el emei gereksiniminin

18 yksek, cihaz balama srsnn uzun olmas da bu yntemin dier nemli sakncalardr [11]. ektirme (absorpsiyon) yntemine gre aplikasyonda ilem sresi uzundur. nk bolca flotte iindeki kimyasal maddelerin byk bir ksmnn lifler tarafndan dzgn bir ekilde ekilip alnmas uzun zaman ister. Bu nedenle ektirme (absorpsiyon) yntemine gre almada kullanlan kimyasal maddelerin afinitelerinin, yani kuma oluturan liflere kar bir ilgilerinin olmas gerekmektedir. Byle olmasna karn yine de ilem sonunda hibir zaman zeltideki kimyasal maddelerin tmnn lifler tarafndan ekilip alnmas mmkn deildir. Belirli bir sre sonunda zeltide kalan kimyasal maddeler ile kuma zerine gemi olanlar arasnda aadaki gibi dinamik bir denge olumaktadr [11]. Kuma zerindeki Kimyasal maddeler Flottede kalan Kimyasal maddeler

Bu denge, meydana geldikten sonra, alma srasnda pH deeri, flotte scakl ve tuz ierii deimedii srece pek fazla deimez. Aplikasyon srasnda bir taraftan flottedeki kimyasal maddeler kuma zerine geerken, kuma zerine daha nce gemi bir ksm maddelerin de liflere balanmas gereklemektedir. ektirme (absorpsiyon) prensibine gre alan tekstil makineleri haspel, jet, overflow, jigger, levent boyama aparatlar, iplik boyama aparatlar ve boyama yldzlardr [11]. Bu yntemin avantajlar; ilem sresi ve scakl kontin ve dier sistemlerden farkl olarak istenildii gibi ayarlanabilir, yatrm maliyeti, kontin sistemlere gre dktr, kk partileri ilenmesi mmkndr. Dezavantajlar ise; atk su, kullanlan boyarmadde, terbiye maddesi ve yardmc madde kimyevi tketimi, stma, soutma flotte sirklasyonu nedeni ile enerji tketimi asndan maliyeti yksektir [12].

19 Emdirme Kurutma ( Pad Dry ) Tekstil mamulnn zellikle kumalarn bir tekne veya kvetteki flotte ierisinden ksa srede geirilip sklmas eklinde yaplan aplikasyon ilemine emdirme denir. Emdirmede istenilen durum, terbiye maddelerinin tekstil mamulne kar olan ekiminin dk olmasdr. Bylece emdirme srasnda mamul flotteyle slanr ve bir ksm flotteyi emer. Emdirilen kumataki flottenin fazlas, tekne kndaki silindirler arsndan sklarak uzaklatrlr ve yeniden emdirme teknesine dner. Tekstil mamul tarafndan emilen flottenin konsantrasyonu, kvetteki flotte konsantrasyonu ile ayndr. Bylece kvetteki flotte konsantrasyonunun zamanla deiiklie uramas nlenmi olur. Tekstil n terbiyesinde ve bitim ilemlerinde kullanlan maddelerin ounluu, boyamada kullanlanlardan farkl olarak tekstil mamulne kar fazla baml deillerdir. Bu nedenle bu ilemlerde en fazla kullanlan aplikasyon yntemi emdirmedir. Emdirme yntemini avantajlar; flotte orann ksal, dolays ile daha az su tketimi, daha az atk su, kullanlan boyarmadde ve kimyasal tketimi azl, uzun metrajlarda ekonomiklii, doldurma, boaltma zamann ksa olmasdr. Dezavantajlar; yatrm maliyetinin yksek olmas, uzun metrajl partilerin ilenmesinde rantabil olmas, flotte konsantrasyon ayarlarnn titizlik istemesi, mamuln ksa srede flotte alamsn salayacak dzeye hidrofil olmas, flotte konsantrasyonun ayn seviyede ve sabit konsantrasyonda tutulmasnn ilave donanmlara gerek duyulmasdr [11]. Yatan yaa emdirmede ise ykama sonras etkili bir su uzaklatrma ileminden geirildikten sonra ve zerinde %50-70 su bulunan kumaa bu hali ile ikinci bir emdirme ilemi yaplmaktadr. Yatan yaa emdirmede; bir ya terbiye ileminden sonra ikinci bir ya terbiye ilemi yaplacaksa, tekstil mamul ara kurutmaya tabi tutulmadan allabilmesi bir avantaj olarak ortaya kmaktadr. Bu avantajlarna ramen birok terbiye dairesinde yatan yaa emdirmenin uygulanmamasnn sebebi; bu yntemin biraz daha fazla dikkat ve biraz daha fazla hesap gerektirmesidir. Emdirme yntemine gre aplikasyonda alnan flotte ok nemlidir ve alnan flotte

20 miktarn etkileyen balca faktrler; skma silindirlerinin basnc, tekstil mamulnn lif cinsi ve doku yaps, kuman grd n terbiye ilemleri, kuma gei hz, flotte scakl, emdirmede kullanlan yardmc maddeler ve yntemler eklinde sralanabilir. Emdirme iin kullanlan en basit ve en yaygn makine fularddr. Fulardlarn esasn, ierisinde flottenin bulunduu bir tekne ile skma merdaneleri oluturmaktadr. Tekne ekline, merdane saysna ve yerletirili ekline gre ok deiik fulard ekilleri bilinmektedir [11]. Srme Viskozitesi yksek olan terbiye flotteleri, kuman bir yzne dorudan srlebilir. Bu ekildeki aplikasyon sonucu, yksek miktarda terbiye maddesi mamul yzeyine aktarlabildiinden ve ounlukla terbiye maddesi mamuln yzeyinin rttnden bu ileme kaplama da denilir [13]. Pskrtme Son yllarda nemi artan bir flotte aldrma yntemidir. Bu yntemde su veya terbiye flottesi pskrtme donatm yardmyla kuman tek veya ift yzne pskrtlmektedir. Kuma hibir mekanik zorlamayla karlamadndan hassas dokunmu ve rlm kumalarda da uygulanabilen bu yntemin baka avantajlar da vardr. Kuma flotte ierisine girmediinden terbiye maddesinin liflere substantifliinin olmas ba-son farkna yol amamaktadr [13]. Aktarma zel fulardlarda yaplan bu aplikasyon ynteminde genellikle kuman kendisi flotteye daldrlmaz. Terbiye maddesini ieren flotte, flotte ierisinde dnen bir merdane tarafndan alnr ve kuman alt yzne aktarlr; bu metotta mamuln ald flotte miktar ok azdr. Bu durumda kurutmadaki enerji giderleri ve migrasyon sorunu ortadan kalkar, kuma flotte ierisine girmediinden, konsantrasyon deimesi veya kirlenme sz konusu olmaz, kumaa eit ve dzgn dalm

21 salanmas zorluklar vardr. Bunlar aan konstrksiyonlar mevcut ise de, yaygn bir yntem deildir [13]. Aktarma yntemi ile aplikasyonun avantajlar; aplikasyonu takip eden kurutma srasnda kumatan daha az suyun uzaklatrlmas gerekeceinden enerji tasarrufu salar. Ara kurutmalar srasnda daha fiske olmam terbiye maddelerinin yer deitirme(migrasyon) tehlikesinin azalmasdr. Kumaa aktarlan flotte miktar; aktarma merdanesinin yzey yaps, rakle ve dier merdanelerin pozisyonlar, flottenin viskozitesi, kuman gei hz ve aktarma merdanesinin dn hzna baldr [13]. Kpkle Aplikasyon 1980li yllarn ortasna doru bir ara ok hzl bir gelime gsteren bir az flotte aldrma yntemi de kpkle aplikasyondur. Tekstil sanayisinde kullanlan kpklerde sv olarak, normal aplikasyon yntemlerinde kullanlan sulu flotteler, gaz olarak da hava kullanlmaktadr. Kpkl aplikasyon sistemlerinde kpk, zel jeneratrlerde srekli olarak retilip aplikasyon donatmna gnderilmektedir. En yaygn kpk jeneratr tipinde, jeneratr zel dili yapya sahip rotor(dnen) ve statr (duran) ksmlardan olumaktadr. Kpn kumalarn bir veya iki yzne aplike edilmesi emdirme, aktarma, srme ve hatta film-bask yntemlerine gre alan cihazlarda yaplmaktadr. [14] Kpk eklindeki flotteler iyice kvaml olduklarndan, bunlarn kuma yzeyine aplikasyonundan sonra ya merdaneler arasndan geirilerek veya kuman br yznden emilerek, kuma ierisine nfuzu salanmaldr [14]. Vakumla Aplikasyon Vakumla aplikasyon emdirme yntemine gre almann bir benzeridir. Bu alma eklinde skma silindirleri fazla etkin deildir. Kuma zerindeki flottenin uzaklatrlmas esas olarak skma silindirleri arkasna yerletirilmi olan vakum

22 dzenei ile emerek yaplmaktadr.Vakum teknolojisi u anda terbiyenin birok ilem basamanda baar ile kullanlmaktadr. Vakumla aplikasyonda, fulardda emdirilen kuma ok hafif bir basnla skma silindirleri arasndan geirilir. Bylece kuma yzeyindeki fazla flotte yeniden emdirme teknesine gnderilir. Asl kesin ve homojen flotte aplikasyonu ise skma silindirleri kna konulan vakum dzenei ile yaplmaktadr. Vakumla emilen fazla flotte seperatrden geirilerek havadan ayrlp fitler edildikten sonra yeniden emdirme teknesine geri verilmektedir. Emdirme yntemi ile almaya gre hem daha etkilidir hem de kuman ezilme sorunu yoktur. Bu husus sonuta kuman tutum zellikleri bakmndan son derece nemlidir [13]. 4.2. Tekstilde Yardmc Kimyasallarn Snflandrlmas Tekstil materyallerinin daha iyi boyanabilmesi iin ve kumaa bir takm tutum ve zellikler kazandrabilmek iin boyama ileminden nce, boyama ileminde ve boyama ileminden sonra kullanlan maddelere tekstil yardmc maddeleri denir [12]. izelge 4.1. Tekstil yardmc maddelerinin snflandrlmas [12]

23 Sadece su ve boya kullanarak yaplan ticari nemde bir boyama veya bask prosesi yok gibidir. Pratikte her boya tekstil sistemi yardmc maddeler diye bilinen baz ilave rnlerin kullanmn gerektirir. Bu durum asrlarca nce doal kp ve mordan boyalarnn doal liflere uyguland zamanlarda bile geerliydi. O dnemlerde yardmc maddelerin de ou boya ve lifler gibi doal kkenli, gbre ve idrar kullanlan yardmc maddeler arasndayd ve sabun tekstilde kullanlan ilk yzey aktif madde idi. Gnmzde de yardmc maddelere olan ihtiya hala devam etmektedir. rnein boyama ve baskdan nce tekstil malzemesi hala temizlenmeyi ve slatlmay gerektirmektedir. Sbstantif olmayan kp ve kkrt boyalarn sbstantif duruma getirmek, sbstantiviteyi salayan artlar stabilize etmek ve bu boyalar tekrar sbstantif olmayan znmez durumlarna dndrmek iin hala bir takm maddeler kullanlmaktadr. Mordan boyarmaddeleri hala uygun elatlama maddeleri gerektirmekte, dispers boyarmaddeler hala dirpergatr maddelerine ihtiya duymaktadr. Ayrca boyalarn liflerin ve renklendirme proseslerinin gnmzdeki eitlilii yardmc maddelerin kullanm iin ilave nedenler yaratmtr. Sonu olarak boyacnn yardmc maddelerin fonksiyonunu bilmesi ve onlarn kullanmn gereki ekilde deerlendirmesi ve srekli kontrol altnda tutmak zere donatlmas her eyden nemlidir [15]. Boyama ve bask yardmclar iin bir snflandrma istersek yzey aktif ve yzey aktif olmayanlar eklinde kabaca ikiye ayrmak mmkndr. Yzey aktif olmayan yardmc maddeler organik ve anorganik basit elektrolitler, asitler ve bazlardr. rnein sodyum klorr, sodyum asetat, slfrik asit, asetik- asit ve sodyum karbonat gibi maddeler; sodyum dikromat, bakr slfat, hegzametafosfat gibi kompleks yapc maddeler; hidrojen peroksit, sodyum klorit gibi oksidasyon maddeleri; sodyum ditionit gibi redksiyon maddeleri yzey aktif olmayan yardmc maddelerdir [15]. Yzey aktif maddeler ise, genelde organik yapl aktif olmayanlarn oundan daha kompleks olan maddelerdir. tensid veya tansion aktif terimleri ile de ifade edilen bu maddeler tekstilde kullanlan yardmc maddelerin en geni ve nemli gurubunu oluturur [15].

24 Yzey Aktif Maddeler Yzey aktif maddeler bir sv iinde znebilen veya disperslenebilen ve zndkleri/disperslendikleri svnn yzey gerilimini dren maddeler diye tanmlanabilirler. Genelde olduka az miktarda yzey madde ile boyutlarda yzey gerilim dleri elde edilebilir. rnein 0.2 gr/l sodyum oleat suyun yzey gerilimini yar yarya drr. Sulu tekstil prosesler ok nemlidir. nk eer bir tekstil prosesinde kullanlan su veya sulu zelti yzey aktif madde ihtiva ediyorsa, tekstil malzemesinin bu sulu sistemle slanmas ve bylece muamelesi kolaylar yzey aktif maddelerin slanmay kolaylatrmaktan baka bir biri iinde znmeyen veya ok g znen iki svdan birinin dieri iinde dalmasn salama (emlsiye etme), kat/svdan dan oluan dispers sistemlerin koagle olmadan kolloid halde kalmasn salama (kolloid koruma), tekstil yzeyi zerindeki kir ve yabanc maddeleri uzaklatrma (temizleme), boyalarn znmesini kolaylatrma (zme), tekstil malzemesini sararak boyalarn life hzl nfuzunu nlemek ve bylece dzgn boyamalar elde etme (egalize ve geciktirme), tekstil malzemesine yumuaklk kayganlk verme gibi ok eitli fizikokimyasal etkileri vardr. Ancak bir yzey, aktif madde genelde tek bir fizikokimyasal etki meydana getirmez. Yani temizleme, slatma, kprme, emlsiye etme, dispersleme, vb. etkileri beraberce meydana gelirler. Ancak yzey aktif maddenin kimyasal yapsna (hidrofob zincirin uzunluu-ksalna, hidrofil polar gurubun cinsine, molekldeki yerine, saysna, ifte ba ihtiva edip etmemesine vb. faktrlere ) bal olarak bu zelliklerden biri dierlerine gre daha stndr. stn zellik esas alnarak o yzey aktif madde deterjan, slatc, emlgatr, dispergatr, geciktirici gibi isimler alr. Yzey aktif maddeler esas itibaryla ile elektrostatik gc zayf olduka byk hidrofobik gruplara(uzun hidrokarbon zincirlerine) ve polar gleri kuvvetli olduka kk hidrofilik gruplara sahip maddelerdir. Uzun hidrokarbon zincirli ve tek polar gruplu bir yzey aktif madde ekil 4.1. deki gibi gsterilebilir [15].

25

ekil 4 .1. Yzey aktif gruplar [15] Bir yzey aktif madde de eer hidrofob ksm molekl (-) elektrik ykl grubunda bulunursa anyon aktif, (+) elektrik ykl grubunda bulunursa katyon aktif madde adn alr. Hidrofob ksm hem anyonda hem de katyonda bulunursa anfoterik yzey aktif maddeler oluur. Suda zlmelerine ramen iyonlarna ayrlmayan maddelere non-iyonik yzey aktif maddeler denir [15]. Yzey Gerilimi lk olarak yzey geriliminin ne olduunu izah edecek olursak; ekil 4.2.deki daireler bir kap iindeki sv molekllerini gstermektedir. Sv ktlesi iindeki her molekl komu molekller tarafndan btn ynleriyle eit olarak ekilmektedir. Oysa yzeyde bulunan molekller btn ynlerde eit ekilmemektedir ve daha kuvvetli olan yatay kuvvetlerin yaratt gerilime yzey gerilimi denir [15]. Yzey gerilimine sahip byle bir svya yzey aktif bir madde ilave edildiinde svnn yzey gerilimi der. Yzey aktif maddelerin ilave edildikleri svnn yzey gerilimini drme etkisi polar gc zayf uzun hidrofobik gruplar ve polar gc kuvvetli kk hidrofilik gruplar nedeniyle zelti iinde moleklsel ynlenme (oryantasyon) potansiyeline sahip olmalarna balanr. yle ki, yzey aktif madde suya ilave edildiinde, polar grup hidrofilik olduundan suyun iine doru ynlenirken, hidrofob grup ara yzeye doru ynlenir. Bylece suya ilave edilen yzey aktif madde moleklleri su ierisinde dalmak yerine hidrofil balar suya batk, hidrofob kuyruklar sudan kan pozisyonda su-hava arasnda konsantre olurlar (ekil 4.3.)

26

ekil 4.2. Bir kap iindeki sv moleklleri [15]

ekil 4.3. Yzey aktif maddelerin su iinde dalm [15]

Hidrofob zincirlerin sudan uzaklama eilimi su molekllerini aaya eken kuvvete ters istikamette bir kuvvet yaratarak yzey geriliminin azalmasna sebep olur [15]. Misel oluumu: Btn yzey aktif maddeler sulu zeltilerinde tipik kolloidal elektrolit zellik gsterirler. Yani zelti iinde misel diye bilinen az veya ok dzenli genellikle elektrik ykl molekl kmeleri oluturmaya eilimlidirler. Saf su 72x1000 N/m lik bir yzey gerilimine sahiptir. Bunun iin yzey aktif madde yava yava ilave edildiinde yzey gerilimi, belli bir yzey aktif madde konsantrasyonunda anszn dzgnlemeye balayncaya kadar olduka hzl bir ekilde der. Dzgnlemenin balad konsantrasyon kritik misel konsantrasyonu

27 (cmc) olup, bu noktada yzey aktif madde moleklleri zelti iinde kmeler halinde toplanrlar. Bu kmeler az ok kresel veya tabakasal biimindedir [15]. Aada grafik suyun yzey aktif madde konsantrasyonuna kar yzey gerilimini, ekiller ise kresel ve tabaka halindeki misel oluumlarn gstermektedir.

ekil 4.4.Yzey aktif madde konsantrasyonu ve suyun yzey gerilimi arasndaki iliki [15]

ekil 4.5. Misel Oluumu [15] Misel meydana getirme kabiliyeti yzey aktif maddelerin emlsiye etme, dispersleme ve zme maddeleri olarak etkinliklerinde hayati nem tar [15]. Yzey aktif maddeler kullanm amalarna, fiziksel zelliklerine, znrlklerine veya kimyasal yaplarna gre snflandrlabilirler. Kullanm amacna gre snflandrmada; eitli slatclar, deterjanlar, emlsiyonlatrc maddeler vb. gibi snflarda toplanabilir. Ancak tek bir maddenin bu farkl zelliklerin tmn ya da birkan olduka etkili bir ekilde gstermesi mmkndr. Bu nedenle kullanma gre yaplan snflandrmann snrl bir deeri vardr. Hidrofob grubun kimyasal

28 yapsn temel alan bir snflandrma da yaplabilir [15,17]. Bu snflandrma aadaki gibidir; Anyonik Yzey Aktif Maddeler Bu snfn esas zellii bir anyonik grup zerinden veya slfonat, nadiren de fosfat karboksimetil veya dier bir grup zerinden olduka kk bir katyona balanm uzun zincirli bir hidrofobtan olumasdr. Karboksilik asitler; petrokimya endstrisinin gelimesinden nce doal yalardan elde edilmeleri itibar ile en eski tip yzey aktif maddelerdir. Aadaki genel forml ile gsterilirler; R- COO -- X + Burada R uzun hidrofob zincirini, X ise katyonu temsil eder. Birok karboksilat sabun halinde kullanlrlar. Bunlar trigliserid yalarn ve mumlarn alkali sabunlamasyla elde edilirler. Bunlar aadaki genel formlle gsterilebilir [15,17]. .

Uygun koullar altnda sabun en iyi deterjandr. Ancak dezavantajlar da vardr. Bunlar; sert sularda kullanld zaman znmeyen kelekler meydana getirmesi bununda sabunun israfna neden olmas, asidik zeltilerde kullanlamamas, ykama zelliinin yannda slatma ve dispergatr zellikleri de mkemmeldir. Islatma maddesi olarak zellikle nemli olanlar disodyum alkenil sksinatlardr. Burada R grubu 3 -14 karbon atomu ihtiva edebilir.

29 R-CH= CH- CH COO Na+ CH2 COO- Na Karboksilatlarn balca dezavantaj asit ve sert su ile kelmeye ynelik olmalardr. nk karboksilatlarn serbest asitleriyle kalsiyum ve magnezyum tuzlar znr deillerdir. Bu avantaj daha geni alma artlarna tolerans gsterebilen alternatif rnleri bulunmasnn teknik sebebidir. Slfatlar; uzun zincirli ya asitlerinin slfatlar ve slfirik esterleri karboksilatlarn ilk alternatifi olmutur Slfatlarn mutedil asidik artlara ve sert suya kar karall karboksilatlarnkinden ok daha iyidir ve birok ama iin yeterlidir. Bununla beraber, daha kuvvetli asidik artlarda hidroliz olabilirler. Baka bir slfatlanm rn olan ester slfatlar zellikle kpk yapc, slatc ve emlgatr olarak yararldr. Aadaki slfatlanm btil risinoleat buna rnektir [15,17].

Slfolanm anyonik yzey aktif maddeler aadaki genel yapya sahiptir; R-SO3-Na+ Slfolanm anyonik yzey aktif maddelerin rnein C16H33-OSO3-Na+ yapsna sahip basit alkil trevleri olduu gibi, aromatik ve zellikle alkillenmi aromatik (alkilaril) tipleri teknik ve ticari bakmdan nemlidir. rnein aada forml verilen sodyum dodesil benzen slfonat ev tipi ykama tozlarnda yllardan beri en ok kullanlan yzey aktif maddedir [15,17]. .

30 Slfoksinatlar: Sadece teknik zellikleri bakmndan deil, tek bir moleklde iki hidrofil grubu kombine etmesi bakmndan nemlidir.

Sodyum dioktilslfoksinat Ancak tekstil proseslerinde slfosksinat diesterleri monoesterlerden daha byk bir ticari neme sahiptir en nemli rnek sodyum dioktilslfosksinattr. Katyonik Yzey Aktif Maddeler Bunlar yumuatc, su tutmaz apre maddesi olarak veya direkt boyalarn fiksajnda kullanlr. Tekstil terbiyesinde kullanlan en nemli katyonik yzey aktif madde tipleri kuartener amonyum tuzlardr. Bu tiplerde ve dier katyonik yzey aktif maddelerde en ok rastlanan anyonlar klorr ve bromrdr. Bu tip katyonik yzey aktif maddeler iin tipik bir rnek olan setiltrimetil amonyum klorr aada grlmektedir [17].

Azot atomuna bal drt alkil grubuda maddenin zelliklerinin dengesini deitirmek zere deitirilebilirler. Kuartener amonyum tuzlar kadar nemli bir baka tip katyonik yzey aktif madde de pridinyum tuzlardr;

31

Burada R uzun zincirli bir alkil grubu gstermektedir. rnein setil pridinyum klorr byle bir yzey aktif maddedir;

Non-yonik Yzey Aktif Maddeler Non-iyonik yzey aktif maddeler geni bir pH aralnda stabil olma ve sert suya veya elektrolitlere kar dayankl olma gibi nemli zelliklere sahip olup dier yzey aktiflere iyi uyum salarlar, tekstil liflerine kar sbstantiviteye sahip deillerdir. Hal skme ve kontin kasar ilemlerinde ve aprede vaks emlsifiyeri olarak kullanlr [17]. Hemen hemen btn non-iyonik yzey aktif maddeler anyonik ve katyonik yzey aktif maddelerle ayn tip hidrofoblar ihtiva ederler. znrlk ve yzey aktif zellikleri etilen oksit ilavesi ile salanr. Bu tip maddelerin genel forml yledir; R (OCH2CH2)X OH Genellikle hidrofoba bal olarak suda znrlk ve deterjan zellikleri x = 6 olduu zaman grlmeye balar. Ancak teorik olarak etoksillenme hemen hemen sonsuza kadar devam edebilir. Her ne kadar x = 50 olan homologlar biliniyorsada optimum yzey aktif madde zellikleri genellikle x = 10 -15 olduu zaman elde edilir [17].

32 Amfoterik Yzey Aktif Maddeler Amfoterik yzey aktif maddeler hem anyonik, hem de katyonik grup ihtiva ederler. Bylelikle alkali ortamlarda anyonik yzey aktif madde, asidik ortamlarda katyonik yzey aktif madde olarak davranrlar. Bu ar noktalar arasnda yer almalar ve izoelektrik nokta diye bilinen blgede (bu blge zorunlu olarak deil ama genellikle pH n 7 olduu blgedir) anyonik ve katyonik zellikler karlkl dengededir. Molekln Zwitter iyonik diye tanmland bu blgede yzey aktif zellikler ve znrlk en dk seviyesindedir. Testil terbiyesinde zel nemi olanlar betainler diye bilinen tri-sbstite alkilaminoasitlerdir. N -alkil betainler ve asilamino-alkil betainler tipik rneklerdir [15,17].

N -alkil betainler

Asilamino-alkil betainler

33 5. YANMA Gnlk yaantda nerede olursak olalm (ev, okul, iyeri veya ulam aralar) evremizde bulunan eya veya makinelerden can ve mal gvenlii asndan beklenilen en nemli zellik herhangi bir nedenle aleve maruz kalndnda tutumama zellii gstermeleridir. Gelien teknoloji ve sanayilemenin artmas, nfusun giderek oalmasna paralel olarak toplu yerleim blgelerin fazlalamas, yangn riskinin ve buna bal olarak yangnn maddi ve manevi zararlarnn artsna neden olmaktadr. Avrupa Birlii lkelerinde ve dier gelimi lkelerde meydana gelen yangn says, lkemizde meydana gelen yangn saysna oranla fazladr. rnek olarak stanbulda ylda 15.000 civar yangn meydana gelirken Avrupann nemli ehirlerinde bu say 50.000 mertebesindedir. Ancak buna ramen ortaya kan maddi ve manevi zarar lkemize gre ok azdr. Bunun en nemli sebebi yangn nleyici ve yaylmasn engelleyici tedbirlerin alnm olmas, bireylerin yangn konusunda daha bilinli olmalardr [18]. Bu nedenle yangn gvenlii, pek ok farkl disiplin ve endstri kollarnda son yllarda artan bir nem arz etmektedir. Aleve maruz kalnmas durumu iin duman ve s detektrleri, pulvarize su pskrtme sistemleri ve daha baka erken uyar sistemleri gelitirilmektedir. Fakat tm sistemler, bu ortamlarda bulunan malzemelerin g tutuurluk kazandrlm malzemeler olmas ile daha verimli hale gelebileceklerdir. Yanma: s, oksijen ve yakt ls bir araya geldiinde gereklesen kimyasal bir olaydr. Bu bileenden s, alevlenmeyi balatan etkendir ve k, ate gibi evresel kaynaklardan salanr. Yanma iin gerekli oksijen atmosferde bulunmaktadr. nc bilesen olan yakt ise malzemenin yapmnda kullanlan polimerin kendisidir [19]. Bir yangnda ortalama scaklk 500Cye ve ok sratli olarak da 800 C ile 1200 Cye kadar ulaabilir. Yangn kt ortamn zelliklerine gre ok ksa bir srede byyerek ortamda yaylabilir. Yangn esnasnda en nemli konu binadaki insanlarn sratle tahliyesidir. Yangnda elik yap malzemelerinin bir nlemi alnmaz ise 600
o

C zerinde deforme olmaya balar [20].

34 Polimerler ise ok yksek oranda karbon, hidrojen ve oksijen ieren bileikler olduklar iin kolaylkla ve hzla yanarlar (tahtadan 4 kat daha hzl). Polimerlerin yanmas srasnda s ile birlikte yanma rn zehirli ve yanc gazlar ortaya kar. Ayrca, s etkisiyle polimer zincirlerinin kk paralara veya molekllere paralanmasyla ortam daha yanc hale gelir. rnein polipropilenin yanmas srasnda, kendisinden daha yanc olan propan gaz aa kar. Yanmann yaylmas; yanmann iddetine, polimerin buna tepkisine bamldr. Polimerin doal olarak yanmaya dayankl olmas iin: dk scaklklarda kmrlemenin ok fazla olmas, 400oC stnde ssal kararlla sahip olmas (yksek erime scakl), 400oC altnda meydana gelen bozunma rnlerinin yanmayan gazlardan olumas (CO2, HCl, H2O vs.) gerekir [1]. Bir ideal yanmay geciktirici polimer sentezi iin: Ateleme ve alev yaylmasna kars yksek direnlilik, Dk tutuma hz, Dk hzda ve miktarda duman meydana gelmesi, Yanabilen gazlar dk seviyede tutuabilmeleri ve zehirli olmamas, Kullanm srasnda yancln iddetinin azaltlabilmesi, Belirli kullanm alan iin zelliklerinin ve grnlerinin kabul edilebilir olabilmesi, Maln fiyatna etkisinin az olmas gereklidir [1]. u an, doal ve sentetik polimer malzemeler birok alanda kullanlmaktadr. Her naslsa, yangn tehlikeleri bu polimerik malzemelerin kullanm ile birleti bu da can ve mal kaybna neden olmaktadr. Polimerlerin yanabilirliini ve duman veya baz maddelerden kan pis kokulu duman retimini azaltmak iin yanmay geciktiricilerin kullanm, yeni malzemelerin tatbiki ve geliiminin en nemli paras olmaktadr. Yanmay geciktiricilerin talep edildii balca sektrler arasnda, inaat, elektriksel ve elektronik paralar ve ulamla ilgilenen endstri dallar yer almaktadr. rnein, uak teknolojisi endstrisinde, metallerin yerini alacak daha gl, ekonomik olarak ilgi ekici, malzeme arlnda azalma olurken ayn

35 zamanda kazan ykn arttracak avantajl kompozit malzemeler gelitirilmektedir. Bu yeni malzemeler, termooksidatif karallk, dk tutuabilirlik, yksek scaklklarda malzemenin dayanm artrma, dk korozyon, daha iyi yorulma mukavemeti ve daha dk cihaz maliyeti gerektirmektedir. Tabi ki ayn zamanda yapsal malzemelerin metaller ile rekabeti nemlidir. Baka bir tarafta, evsel uygulamalarda kullanlan alev geciktirici malzemelerin geliimi, ounlukla tketicilerin gvenlii ve evresel atklar iin artarak nem tamaktadr. Genel olarak baslca alev geciktiricilerin evresel etkileri ve zehirlilik deerlerinin lm ve tketici rnlerinde kullanlan alev geciktirici eitleri hakknda bilgi toplamak ve tehis etmek iin aratrmalar yaplmaktadr. rnein, Avrupa Birlii (AB), bromlu difeniloksit yanmay geciktiricilerinin kullanmn snrlamay nermitir. nk yanma srasnda yksek derecede toksik ve kuvvetli karsinojenik bromlu furanlar ve dioksinler oluabilir. Yeni alev geciktirici sistemlerin, sk sk deien yeni evre ynetmelikleri, standartlar ve test metotlarnn isteklerini karlamak iin gelitirilmeleri gereklidir [21]. 5.1. Yanma Mekanizmas Herhangi bir organik malzemede yanma olay basamakta meydana gelmektedir; a) rnn snmas, b) Makro molekllerin termik olarak paralanmas (piroliz), c) Tutuma ve yanmann balamasdr. Belirli bir enerji verilmesi durumunda, rnn snmas yani yzey scaklnn artmas o rnn baz termik zelliklerine (zgl s, s iletkenlii, erime ve buharlama ss) bal olarak deiir. Yzey scakl belirli bir noktaya ulatnda piroliz balamaktadr. Pirolizin yava olmas durumunda yanc gaz karm meydana gelmezken, artan scakln etkisiyle piroliz hz da arttndan yanc gaz karm meydana gelmekte ve bir kvlcmla kendiliinden tutuabilmektedir. Piroliz reaksiyonu rnleri sralanacak olursa;

36 1) Yanc gazlar; tutumaya neden olur. 2) Yanmayan gazlar; atein soumasna ve zellikle ar yanma gazlar yanan yzeyin etrafn sararak hava oksijeni ile temasn azalmasna yardmc olur. 3) Yanmayan sv paralanma rnleri; bu rnlerin buharlama ss scakln dmesine yardmc olur. 4) Kat kmrleme artklar; yanc gazlarn darya difzyonunu azaltr ve s izolasyonu salayarak termik paralanmay yavalatr [22]. Polimerlerin Yanmas Polimerler yanabilen maddelerdir. Evlerde veya sinema, tiyatro vb. yerlerde polimerlerden yaplm hal, sandalye, mobilya, koltuk, panel tr eyalar yaygn kullanlr. Polimerlerin yanmas srasnda s ile birlikte yanma rn toksik ve yanc gazlar ortaya kar. Ayrca, s etkisiyle polimer zincirlerinin kk paralara veya molekllere paralanmasyla ortam daha yanc hale gelir [19]. Yanma asama zerinden gerekleir. lk aamasnda polimerik malzeme snr, ikinci aamada s etkisiyle bozunmaya baslar ve son aamada bozunma sonucu oluan yanc gazlar alevlenerek malzeme tutuur. Yanma blgesi, polimerik malzeme yzeyine dik dorultuda zellikleri farkl birka katmana ayrlr [19]. Malzemenin yanma blgesinden yeterince uzaktaki i ksmlar yanmadan etkilenmemi blgedir. Bu katmann hemen zerinde snm, ancak yanmann zararlarnn gzlenmedii tabaka yer alr. Daha sonra yanmann etkisi ile bozunmu ve kurum, zift vb atklarn bulunduu malzeme yzeyindeki piroliz blgesine geilir. Piroliz blgesine en yakn katman, polimerin bozunmas ile oluan gazlarn bulunduu katmandr. Gaz katmanndaki yanc gazlar, hava (oksijen) ile kararak alevlenme blgesinde yanarlar ve en d katman olan yanma rnleri blgesine geerler [19]. Alevlenme, polimerin bozunarak oluturduu yanc gazlarn havadaki oksijenle etkiletii anda grnen bir olaydr. Yanma srasnda polimer zincirleri daha yanc

37 olan kk zincirlere veya molekllere paralanrlar ve ortamn alevlenme zellii srekli artar. Polimerin yanmas srasnda oluacak gazlarn tr, polimerin ve katk maddelerinin yapsna yakndan baldr. Poli(vinil klorr), politetrafloretilen gibi yaplarnda halojen atomlar bulunan polimerler yandnda karbon, hidrojen veya baka atomlar yannda halojenler de salnr. Halojen atomlar hidrojenle birleirler ve HF, HCl, HBr, HI tr ar gazlar olutururlar. Ar gaz tabakas yanma blgesinin stn rterek oksijeni yanma blgesinden uzak tutar ve yanmay engeller. Termoset polimerlerin yanmas srasnda malzeme yzeyinde daha ok kl gibi kat yanma atklar oluur ve bu atk tabakalar ileri yanmay nler. Polimerler genelde yanc maddelerdir, ancak alev kaynandan uzaklatrldklarnda yukarda verilen rneklere benzer etkiler sonucu ou polimerin yanmas durur. Bu nedenle polimerler, kendiliinden snebilen malzemeler grubunda deerlendirilirler [19]. Yanma srasnda aa kan zehirli gazlar, en az alevler kadar insan sal asndan tehlikelidir. Evlerde kullanlan hallar, plastik sandalyeler, giyecekler ve koltuk, kanepe demelerin ou polimerlerden yaplmtr ve yanma srasnda zehirli gazlar salabilirler. Bu tr malzemelerin alevlenme zelii, ilerine alevlenmeyi geciktirici ad verilen kimyasallar katlarak azaltlr [19]. Polimerler veya reaktif monomerler doal olarak alev geciktirici P, Si, B, N ve dier muhtelif elementleri iermektedirler. Yanmay nleyicilii arttrmak iin, kendi baslarna veya geerli hacimde ticari polimerlere eklenerek kullanlabilir. Bu molekllerin sentetik kimyas, bunlarn termal kararllklar ve alev geciktirici zellikleri ile birlikte tartlmaktadr [21]. Alevlenmeyi geciktiricilerin, polimerin yanmasn belli sre engellemesi veya yavalatmas sralanan olumlu sonulara yol aar. Yanma yerinden uzaklama zaman 15 kat artar. Yanma ssnn yalnz %25 kadar dar salnr. %50 daha az malzeme yanar. Zehirli gazlarn te biri dar salnr [19]. Yanmann nlenmesi yanmann admlar gz nne alndnda yanmann nlenmesi iin eitli yntemler vardr;

38 Isnn uzaklatrlmas veya soutma uygulanmas; snn belli bir noktada birikmesini nleyen s-absorblayc rnlerle yaplabilmektedir. Piroliz scaklnn (Tp) ykseltilmesi; materyali sya dayankl hale getirmektedir. Buharlamann nlenmesi; uucu olmayan kmr halindeki rnlerinin olumasnn salanmas anlamna gelmektedir. Bu etki kat fazda etkili olan kkrt, fosfor ve bor ieren g tutuurluk maddeleriyle elde edilmektedir. Oluan asitler tekstilin hidroksil gruplar ile birlikte salam, uucu olmayan esterler oluturmaktadr ve bu da kmrleme olumasn desteklemektedir. Yanmann nlenmesi; oksijenin yanma blgesinden uzaklatrlmas ve dolaysyla oksidasyonun durdurulmasyla yaplmaktadr. Bu prensip, karbondioksit ve karbon tetraklorr ieren yangn sndrclerde kullanlmaktadr. Gaz faznda etkili olan bir yanma nleme yntemidir [23]. Polimer Yanma nleme Mekanizmas Polimer yanma nleyicilerin tanm, ikinci dnya savasndan bu yana birtakm kkl deiikliklere uramtr. Ana gelimeler; klorine parafin, antimon oksit, klorin ieren doymam poliesterler, oksijen indeks metodu, yanma nleyici sistemler, gelitirilmitir [24]. Yanma nleyiciler, snma, piroliz, tutuma veya alev yaylmas srasnda yanma srecini blmek iin kimyasal ve/veya fiziksel bir mekanizma araclyla ya buhar evresinde ya da younlama/svlama/youma evresinde harekete geerler. rnein, doldurucularn (filler) birlemesi temelde polimerin hafifletilmesini ve ayrma gazlarnn younlamasnn azaltlmasn salar. Suyla kartrlm (hydrated) doldurucular (filler) ayn zamanda yanma yzeyindeki piroliz blgesini soutmak iin endotermik olarak zlrler ya da alev almayan gazlar salarlar. Yanma nleyici mekanizmalarn bir baka esas kategorisi entmesan (intumescent) olarak bilinir ki bunda maddeler atee ya da sya maruz kaldklarnda ierek genelde karbonlu, gzenekli bir kpk yn olutururlar ve bu s, hava ve piroliz rnne bir bariyer grevi grr. Entmesan malzemeler formlasyonunda, genelde

39 bir tabaka oluturucu arac, tabaka oluumu iin bir katalizr ve kpren bir arac bulunur. Halojenli olanlar buhar evresinde seyreltici ve scaklk drc veya alevin bymesini nleyen veya yavalatan serbest radikal tuza olarak davranrlar. Fosforlu olanlar polimerik maddenin zerinde bir tabaka (char) oluturarak yanmann balamas iin gerekli s ve hava transferini engelleyerek etkili olurlar. Halojen atomlar (bromin ya da klorin gibi) yaygn olarak kullanlsa da yanma srasnda oluan hidrojen halidin zehirlilii ve metal paralar paslandrmas ak dezavantajlardr. Bu tip zehirli ve andrc gazlarn olumasn nlemeye ynelik giderek artan bir talep, halojen iermeyen yanma nleyicilerin gelitirilmesini salamtr. Bu incelemenin ana oda da budur. Polimerlerde yanma nleyicilii salamada iki yaklam bulunmaktadr. Bunlar, toplamsal (additive) tip ve reaktif tip olarak bilinir. Yaygn olarak kullanlan toplamsal tip yanma nleyiciler genelde fiziksel yollarla polimeriklerle birletirilirler. Grnrde bu en ekonomik, hzl ve kolay yoldur. Ancak, dk uyumluluk, szlme ve mekanik zelliklerdeki azalma gibi problemleri vardr. Reaktif yanma nleyicilerin uygulanmas, ya yeni yanma nleyici polimerler tasarlanmasn ya da var olan polimerlerin zincir iinde veya asl bir grup olarak yanma bir nleyici bir birimle ko-polimerizasyonunu ierir. u anda yeni polimer tasarm retim ve ilenmede yeterli uyumluluktan yoksundur ve kullanlacak yeni malzemenin seilmesiyle ilgili masraftan dolay ekonomik deildir. Bu durum, modifikasyon yaklamnn daha ok tercih edilmesine yol aar nk elektron paylamyla (covalently) yanma nleyici birimin polimer srt kemiine yerletirilmesi kalc yanma nleyicilik verir ve zgn fiziksel ve mekanik zellikler korunur. Aratrmalar bu ynde younlamtr ve sonular birimin arlnn kk bir yzdesinin bile polimer zinciriyle birletirilmesinin polimerin yanma nleyiciliini dikkate deer lde ilerletebildiini gstermektedir [25]. 5.2 Yanma nleyici Test Metotlar Tutuabilirlik testleri (ya da UL94) (ignitability tests(or UL94)) Alev yaylma testleri (flame spread tests) Oksijen kstlama endeksi (LOI) (limiting okygen index (LOI))

40 Is salma testleri (koni kalorimetre) (heat release tests (Cone calorimeter)) Duman testleri (smoke tests). LOI (akc bir oksijen-nitrojen karmndaki) mum gibi aa ynl alev parlamasn desteklemek iin gereken minimum oksijen konsantrasyonunu ler. Kendi kendini sndrmenin geerlilii iin LOI 26dan byk olmaldr. Ekipmann ucuz ve gerekli rnek miktarnn dk olmas sebebiyle bu metot uygundur. Ancak, bir malzemenin gerek boyutlardaki yanma performansna yalnzca LOI deeriyle ulalamaz nk dk s girdisi ve benzetilmi yksek oksijen konsantrasyonu sz konusudur [26].

Resim 5.1. LO test cihaz Limit oksijen indisi (LO) test metodu: LOI test metodu malzemelerin alevlenebilirlii ve yanma karakteristiklerini grme asndan en iyi test metotlarndan birisidir. LOI deeri, bir materyalin havada yanmaya devam etmesi iin gereksinim duyduu % oksijen miktar anlamna gelmektedir. Yksek LOI

41 deeri standart atmosfer ortamlarnda o malzemenin daha zor yanma karakteristiine sahip olduunu gstermektedir. LOI deeri 25ten byk olan materyal havada genelde kendiliinden snmekte; 25ten kk olan ise ok kolay yanmaktadrlar [23]. Teste gre oksijen indisi: belirli deney artlarnda yanmakta olan bir numune zerine, yanmann devamn salamak iin, 23 oC scaklkta gnderilen oksijen azot gazlar karmndaki oksijenin hacimce yzdesi iin mmkn en kk konsantrasyondur. Testte prensip olarak, kk bir deney numunesi, ierisinden yukar doru bir oksijen ve azot karm geen effaf bir baca iine dey olarak yerletirilir. Deney numunesinin st ucu tututurulur ve arkasndan deney numunesinin yanma davran gzlenerek yanmann devam sresi veya yanan deney numunesi uzunluu, bu tr bir yanma iin nceden belirlenmi snr deerlerle mukayese edilir. Farkl oksijen konsantrasyonlarnda, bir seri deney numunesi kullanlarak yaplan deneylerle, yanmann devam etmesi iin gerekli en kk oksijen konsantrasyonu deeri tahmin edilir [27]. 5.3 Yanma nleyiciler Fosfor ieren yanma nleyiciler Fosfor ieren yanma nleyicilerin alan olduka geni ve malzemeler ok ynldr. Fosfinler, fosfin oksitler, fosfonyum birleimleri, fosfonatlar, elementel krmz fosfor, fosfitler ve fosfatlar. Ana hatlaryla ksma ayrlrlar; Basit reaktif fosfat monomerleri Lineer polifosfazenler Aromatik devresel fosfazenler Burada tartlan btn birleimler ya btn polimer zincirleridir, ya da elektron paylamyla kopolimer zincirinin parasn olutururlar. Bunlar polimer zincirlerine homopolimerizasyon, ko-polimerizasyon, yzey modifikasyonu ya da karma

42 yoluyla yerletirilebilirler. Bu birleimler ounlukla yanma nleyicilik

fonksiyonlarn, karbonlu kelti ya da tabaka miktarn arttrarak, younlama evresinde yerine getirirler ki iki tabaka oluturucu mekanizma vardr; a) Ayrma dahilindeki kimyasal reaksiyonlarn ynn CO yada CO2 yerine karbon reten reaksiyonlardan yana deitirmek, b) Koruyucu tabakadan oluan bir yzey tabakas oluturmak. Yaptrclarda, kaplamalarda ve havaclk ve elektronik endstrilerindeki karmak kompozitlerdeki yaygn kullanmlarndan dolay, yanma nleyici epoksi reinelerine olan talep olduka fazladr. Epoksi reinelerinde yanma nleyicilii gelitirmenin en etkili yolu polimer srt kemiine ya da yan zincirine fosfor ieren kimyasal birimler yerletirmektir [25]. Bir epoksi reinesinde salanabilen en yksek yanma nleyicilik derecesi, fosfor ieren oksiranlar ya da fosfor ieren krleme araclar kullanlarak elde edilmitir. Fosfor ieren oksiranlarn daha iyi yanma nleyicilik vermelerinin sebebi, basite onlarn arlk yzdelerinin daha ounun fosfor olmasdr. Dikkat eken bir baka basit yap, 9,10-dihydro-9-oxa-10-fosfafenantren-10-oksittir (DOPO). DOPO bazl epoksit kullanlarak elde edilen polimer 54e varan LOI deerine sahiptir. Bu malzemelerin iyi yanma nleyicilie ulamas iin, epoksi reinesi zincirine yalnzca %1.7 (w/w) fosfor eklenmesi yeterlidir. Fosfor ierii ne kadar fazla olursa LOI deeri o kadar yksek olur [25]. Post-polimerizasyon, fosforilasyon ve fosfonilasyon yanma nleyicilii gelitirmede olduka etkilidir. Fosforil PVOH rneklerinde artan fosfor ieriiyle beraber sabit bir oranda artan LOI deeri gzlenmitir. Vinil fosfatlarn PS, poli(metil metakrilat) (PMMA) poli(akrilonitril) ve poli(akrilamit) gibi rn polimerleri olarak kopolimerizasyonu, arttrlm yanma nleyicilii beraberinde getirmitir. Poli(fosfat ester)ler yalnzca iyi yanma nleyicilik sergilemekle kalmaz, ayn zamanda cazip plastikletirme zellikleri de tarlar. Bu polimerlerin LOI deerinin srekli >40 olduu anlalmtr. Poli(fosforamit ester)ler solsyon ya da arayzeysel

43 polikondensasyonla sentezlenebilir. Bu polimer snf yksek LOI deerinin (>50) de ortaya koyduu dk alev alrlk ve ok yksek kok brakm (% 5278) ile ayrt edilir. Yanma nleyici bir poli(ester) poli(etilen-1,4-terephthalate) (PET) ya da poli(etilen-2,6-naphthalate) (PEN) ile kopolimerize edilmi, ortaya kan fosfor ierikli kopolyesterler, PET ve PEN iin ayr ayr 0.75 ve 0.5 wt% gibi dk fosfor ierikleriyle olaanst yanma nleyicilik sergilerler [25]. Polifosfazenler polimer zincirlerinde fosfor bulunmasndan dolay, kaltsal olarak yanma nleyicidirler, yksek s stabilitesi, aleve dayankllk, LOI deeri ve dk duman evrimi zellikleri sergilerler. LOI deeri 27 -33 civarlarndadr. skeletsel nitrojen ve fosfor atomlar olan siklotrifosfazenler, yanma nleyicilik ve kendinisndrebilirlik gibi allmadk s zellikleri sergilerler. Amino siklotrifosfazenler bis- ya da tris-maleimido trevleri hazrlamak ve gelitirilmi alev ve s dayankll olan polimerler elde etmek iin bunlarn polimerizasyonunda kullanlrlar Alev zellii test edildiinde, nerdeyse alev almaz olduu sylenir [26]. Silikon eren Yanma nleyiciler Aratrmalar, deiik polimerik malzemelere nispeten az miktarda silikon bileimleri eklenmesinin, hem younlama evresinde tabaka oluturma hem de buhar evresinde aktif radikallerin tutulmas yoluyla, onlarn yanma nleyiciliklerini nemli lde arttrdn gstermitir. Bunlar evre dostu toplamsallar olarak deerlendirilirler nk kullanmlar mevcut malzemelerle karlatrldnda evre zerindeki zararl etkide bir azalmaya yol aarlar. Kil ve kaolin gibi silikon malzemelerden elde edilen organik-inorganik nano-kompozitler, yaynlarda yeni bir kavram olarak ortaya kmaktadr. Ancak burada odak noktas polimerlerin srt kemiini ya da asl grubunu oluturan reaktif lineer silanlar/siloksanlar ve silseskioksanlar olacaktr. Kovalent balanma ieren soljel srecinden elde edilen organik-inorganik nanokompozitler de dahil edilmitir. Is yayma orannda toz siloksanlar %70 -80, sv siloksanlar % 4978 azalma salarlar. Hidroksille balanm poli(dimetil siloksan) (PDMS) dorudan epoksi reinesi formlasyonunda kullanlabilir. Epoksi reinesi sistemine siloksan birimleri eklenmesi, hem matris sisteminin hem de kompozit

44 malzemelerin dielektrik gcn, karlatrmal dayanm endeksini, yzey direncini ve ark direncini arttrr. Hidroksille balanm PDMS ayn zamanda bir blok kopolimer biimindeki poli(retan)larn yancln arttrmak iin kullanlr. Silikonize blok kopolimerin PDMS ierii ne kadar yksekse, LOI deeri de o kadar yksektir. Siloksan katlmas ayn zamanda, yksek performans havaclk ve dier mhendislik uygulamalarnda gereken eilebilirlik ve arpma zelliklerini de gelitirir [26]. Bir baka hafife Bu daha komplike yaklam, silikon ieren epoksitlerin

sentezlenmesidir.

epoksitler

kendi

balarna

krlenip

homopolimerler

oluturulabilir ya da baka epoksi komonomerleriyle kartrlp krl epoksi matrisleri elde edilebilir. Silikon ieren epoksinin diamin krleme aracsyla kartrlmas, reine sistemine %9dan daha yksek bir silikon ierii salar ve bu mkemmel yanma nleyicilik ve yksek tabaka brakm demektir. Poli(sitiren) (PS) ve polivinilalkol (PVOH) bir dizi klorosilan ile silile edilmi ve sonular azaltlm yanclk ve arttrlm tabaka brakm asndan nemlidir. Kimyasal balanma younlama evresinde silikonu tutar ve bu cams bir tabaka oluumuna yol aan hayati bir sretir ve s ile ktle transferine kar bir bariyer grevi grr. Polihedral oligomerik silseskioksan (POSS) reagentlar, monomerler ve polimerler nanoglendirilmi plastiklerin hazrlanmas iin yeni bir kimyasal hammadde teknolojisi olarak ortaya kmtr. POSS reagentlarnn lineer termoplastikler yada termoset alarna eklenmesi, polimerik sistemin kompozisyonu, lokal yaps ve zincir hareketliliini modifiye etmek iin kullanlabilir. Bu modifikasyonlar birok polimerik reinenin termal, oksidatif ve boyutsal stabilitelerini etkileyip, arttrlm cam gei ss, arttrlm oksijen geirgenlii, azaltlm yanclk ve s evrimine ve modifiye mekanik zelliklere yol aarak bunlarn zelliklerini ok sayda yksekperformans mhendislik uygulamalarna ykseltebilir [25]. Yanmaz poli(imid)/silika nano-kompozitler bir sol-gel ileme metodu kullanlarak hazrlanr. Sonuta silika partikllerinin polimer matrislerinde agregasyonundan (toplanma) kalm olur; bunun yerine partikller polimer matrislerine homojen

45 olarak datlr. Yanma srasnda, yzeyde silika oluur ve polimerin ileri ayrmasn nleyebilir, s ve alev dayanklln arttrr [25]. Bor eren Yanma nleyiciler Boratlar ve borik asit, zellikle halojene polimerler ve halojen polimer sistemleriyle, sinerjistik etkisi olan yerlemi yanma nleyicilerdir. Bor bileikleri younlama evresinde harekete geip ayrma srecini CO ya da CO2 yerine karbon oluumu lehinde ynlendirirler. Ayn zamanda, yanma nleyiciliin, karbon oksidasyonunu nlemek iin oksijen ulamna bir bariyer grevi yapan koruyucu bir tabaka (char) oluumuyla ilgili olduu varsaylmaktadr. Bor ieren yanma nleyiciler, antimon oksit gibi geleneksel yanma nleyicilere daha ucuz, daha az toksik alternatifler olarak gelitirilir. nceleri aromatik borik asitler yanma nleyici olarak kullanlrd ancak artk devre d kalma srecindedir. Polimere karboran birimlerinin dahil edilmesinin yanma nleyicilik balantl uygulamalar olmasa da, karboran ieren polimerlerin tabaka (char) oluturma zellikleri vardr. Tris(2-hidroksipropil) borat ki borik asitten hazrlanabilir, reaktif tip bir yanma nleyicidir ve kat PU-poli(izosiyanrat) kpklerinde kullanlr. Genel olarak, polimere karboran birimleri dahil edilmesi arttrlm termal stabiliteye yol aar, yanma nleyicilik balantl uygulamalar olmasa da, karboran ieren polimerlerin tabaka (char) oluturma zellikleri bu alanda ele alnabilir [26]. Poli(eter keton)lar esas alan lineer, termoplastik polimerler gelitirmeye alm bu malzemelerin nitrojen altnda 850 dereceye kadar ok yksek ktle retansiyonu (%93e kadar) ile ayrt edildii ve yanmaya ar diren gsterdikleri grlmtr. Gelitirilen poli(karboran siloksan asetilen) bazl seramik malzemeler, yksek s stabilitesi, sertlik, kimyasal eylemsizlik, ilenebilirlik ve zlerek tek bir polimerik sistem olma gibi istenilir zelliklere sahip olduklar iin caziptirler. Is uygulandnda, yksek tabaka (char) oluturur [28].

46 Azot eren Yanma nleyiciler Azot ieren yanma nleyiciler evre dostudur nk daha az toksiktirler ve polimerlerde bulunanlara ek olarak element barndrmazlar. Yanma srasnda hi dioksin ve halojen asitleri yan rn ve dk duman evrimi yoktur. Ayn zamanda geri dnm iin de uygundur. En nemli reaktif tip organik nitrojen yanma nleyiciler melamin ve trevleridir. Klorlu kauuk, vinil ve epoksi kaplamalar gibi deiik melamin fosforik asit tuzlarnn oluturduu kaplamalar, kat PU kp ya da naylon sistemlerde uygulanmlardr. yi yanma nleyicilik bahederler. Yancl azaltmak iin yaygn olarak kullanlan bir strateji, piroliz blgesini soutmak iin endotermik olarak su evrimi salayan hidratl alumina (Al2O3.3H2O) gibi bileimlerin kullanmn ierir. Varlklar reinenin hidrolizini salad ve ayrmaya yol at iin bu fillerlarn poli(siyanrat)larla kullanlmamasna zen gsterilmelidir [26]. zlerinde yanma nleyici zellikler olan yeni azot ieren polimerler

gelitirilmektedir. Oksazen reinesi bu yeni gelimelerden biridir. Avantajlar; iyi mekanik ve elektrik zellikler, iyi ilenme karakteristikleri ve dk younluk, az zehirlilik ve az andrclk. Polimere NH- ba ilave edilmesinin daha iyi yanma nleyicilik zelliine sahip olduu ortaya kmtr [25]. Kark Elementler Organometalik ve inorganik gei metal bileikleri toplamsal yanma nleyiciler olarak yaygn olarak kullanlmlardr. Mg, Cr, Mn, Sn, Ba ve Unun yakt zengin (H2-O2-N2) karmlarndaki hidrojen atomlarnn yeniden karmasn glendirdii kefedilmitir. Na, Co, Ni, Cu, V, Zn, Ga, Th, Ge ve La metalleri o kadar etkili deillerdir, Ca, Sb, Pb, Ti ve Si bileimleri ve birok bakalar inhibitr aktivitesi gsterirler. Zor ksm, metali polimer zincirine yerletirip, azaltlm malzeme miktar kullanarak onun yanma nleyicilik zerindeki etkisini arttrmak ve ayn zamanda mekanik ve dier zelliklere gelebilecek herhangi bir zarar minimumda tutmaktr [25].

47 Antimon polimeri baka polimerlerle Sb2O3ten daha uyumludur ve yanma nleyici olarak ondan neredeyse iki kat daha etkilidir. Vanadyum bileikleri apraz bal, metal koordineli polimerler hazrlamak iin kullanlr. Btn kopolimerler, iinde koordinasyon blgesi VO(acac)2nin bulunduu 4-vinil piridin birimi ierirler. LOI deki ve entmesan tabaka (char) oluumundaki byk artn altnda yatan yanma nleyicilik mekanizmas henz bilinmemektedir, ama FeCl3nkyle benzer olduu dnlmektedir. Nikel ve inko bileimleri eklenmesinin LOI ve tabaka (char) brakm zerinde ya hi etkisi yoktur ya da ok az vardr. Koordinasyonun ve buna bal olarak yanma nleyici etkinin gei metalinin d orbitallerinin boluuyla ilgili olduu nerilmitir [26]. 5.4 Alev Geciktirici Lifler Birok lif yksek scakla dayankl olduklar iin alevlenmeyi geciktirici olarak kullanlmaktadr. Doal, rejenere, sentetik ya da onlarn karmlar halindeki birok tekstil lifi, ou yanc olan olduka kararsz rnler oluturarak 400 oCnin altnda bozunmaktadrlar. Tutuma scaklklar 400600 oC arasnda ve snrlayc oksijen indeksi yanmay destekleyecek ekilde %25in altndadr. Yalnzca yn lifinin LOI deeri 25,2dir, o da yanmay destekler fakat zorlukla desteklemektedir. Baz tekstil liflerinin termal zellikleri izelge 5.1de verilmitir. Is, lifte kimyasal olduu kadar fiziksel deiiklik de yapmaktadr. Termoplastik liflerde, fiziksel deiimler iki aamaldrlar. Birinci fiziksel deiim camlama scaklnda (Tg) gereklemekte; ikinci deiim de erime scaklnda (Tm)de erime seklinde olmaktadr. Bunun yannda kimyasal deiimler, termal bozunmalarn (piroliz) olutuu Tp scaklnda ve ardndan oksidasyon ve yanmann olutuu Tc scaklnda meydana gelmektedir [29]. Yanma zellikleri bakmndan konvansiyonel tekstil lifleri drt gruba ayrlmaktadr: a)Yksek derecede yanc lifler: Sellozik lifler (pamuk, viskoz, asetat, triasetat, keton) bu gruptadr. Karbon, yakt gibi davranan hidrojen ve yanmay destekleyen oksijenden olumaktadr.

48 b)Yanmay glkle destekleyen lifler: Protein lifleri (yn, ipek) bu gruptadr, nk azot ierirler. Azot yanmamakta ve yanmay desteklememektedir. Bu yzden lifler ok zor yanmaktadr. Oluan karbonlu yap da alevi nleme eilimindedir. c)Eriyerek yanan lifler: Naylon ve perlon gibi poliamidler, terilen ve dacron gibi poliesterler, orlon ve crylon gibi akrilikler bu gruptadr. Bu lifler kolaylkla yanmaktadrlar ve dk yumuama ve erime scaklklarna sahiptirler. Alevle karslatklarnda eriyerek alevli bir ekilde btnyle yanmaktadrlar. d)Yanmayan lifler: Bu grupta, polivinilklorr (Vinyon, Rovyl, Thermovyl) lifleri bulunmaktadr. Liflerin ierdii klor yapsal olarak g tutuurdur ve liflere ok iyi g tutuabilirlik zellii katmaktadr [29]. izelge 5.1 Baz tekstil liflerinin termal zellikleri [29]
Lif Yn Pamuk Viskoz Triasetat Naylon 6 Naylon 6.6 Poliester Akrilik Polipropilen Modakrilik PTFE Nomex Kevlar PBI 172 50 50 8090 100 -20 <80 -17 275 340 >400 290 215 265 255 >220 165 >240 180210 375 560 Yumuama (o C) Erime (o C) Piroliz ( C) 245 350 350 305 431 403 420477 290 469 273 >220 310 590 >500
o

Tutuma (o C) 600 350 420 540 450 530 450480 >250 550 690 532 500 >550 500

AH (kJ/g) 27 19 19 39 32 24 32 44 11 30

LO % 25,2 18,4 18,9 18,4 2021,5 2023 2021,5 1818,2 18,6 26,830 60 28,5 29 4042

49 6. PLAZMA SSTEM Plazma terimi, ilk defa 1929da Langmuir tarafndan iyonlarna ayrlm bir gaz olarak tanmlanmtr. yonlarna ayrlm gaz olan plazma, ierisinde iyon, elektron, uyarlm atom, foton, ntral atom veya molekl ieren bir karmdr. Plazma maddenin kat, sv ve gaz hallerinden olduka farkllk gstermesinden dolay maddenin drdnc hali olarak da ifade edilir. Bu haller arasnda esas fark sahip olduklar enerjidir. ekil 6.1de grld gibi, 8000 Kin zerinde madde kat ve sv halini koruyamaz ve scakln 10 000 Kin zerine kmasyla tm atomlar ve molekller iyonlar. Aslnda evrenin bilinen ksmnn % 99u plazma olarak deerlendirilir. Plazma, doada gne ve baz yldzlar iinde (gaz scakl 106108 K), yldrmda ve elektrik boalmasnda (gaz scakl 104105 K) grlr. Plazmalar genellikle, plazma trlerinin scaklklarna bal olarak scaklklar 106 108 K ulaabilen yksek scaklk plazmalar (yldzlar, termonkleer reaktrler), buna karlk scaklklar 106 Kin ok aasnda olan dk scaklk plazmalar diye iki temel gruba ayrlrlar. Dk scaklk plazmalar da scak plazma ve souk plazma olarak kendi aralarnda iki ksma ayrlrlar. Scak plazmann gaz scakl 1000 Kn zerinde olup, genelde. imek akmasnda, elektrik arklarnda ve dier yksek enerjili ortamlarda oluur. Souk plazmann gaz scakl 1000 Kden dk olup genelde 300400 K civarndadr. Dk scaklk plazmalarnda molekller, iyonlar, elektronlar termodinamik olarak dengede deildirler. Elektron scakl 104105 K (110 eV) ularken, iyon scakl ise oda scaklna yakndr. Bu nedenle bu plazmalara souk plazma denmektedir. Plazma haline gei iin, gaz halindeki maddeye enerji vermek gerekir. Gerekli olan bu enerjiyi, s, n, manyetik ve elektrik enerjisi eklinde vermek mmkndr. Bunlardan pratikte en ok kullanlan ve en nemli olan elektrik boalmasyla plazma elde etmektir. Bu tr plazma iin g kaynaklar doru akm (DC), dk frekans, radyo frekans (RF) veya mikrodalga frekansdr (MW) [30].

50

PLAZMA GAZ SIVI KATI

100

1000

10000

100000

Scaklk ( K) 0.01 0.1 Enerji (eV) ekil 6.1. Maddenin hallerinin partikl scakl ile ilgisi [30] Plazmay oluturan DC, dk ve yksek frekansl AC ve mikrodalga boalmalar elektrik veya elektromanyetik alanlarn doasna bal olarak tanmlanabilir. Plazmalar karakterize eden balca parametreler; ortalama serbest yol (free path), Debye uzunluu, plazma scakl ve ortalama elektron enerjisidir. Burada serbest yol, bir partikln iki arpma arasndaki dairesel mesafesidir ve arpmann muhtemel yapsndan tr spesifik bir dalm vardr. Bu durum aadaki denklem ile aklanabilir [31].
1 (r1 + r2 ) 2 N

10

(6.1)

Burada; r1 ve r2 arpan partikllerin yaraplar, N partikl younluudur (birim hacimdeki partikl says). Plazma elektriksel olarak ntraldr. Her bir partikln elektrik alan, evresini saran partikllerin elektrik alan ile etkileirler. Plazma blgesi dnda her bir partikln alan ihmal edildiinde sistemin ntrallii salanabilir. Her bir partikl potansiyel enerjisinin etrafndaki partikln elektrik alan ile kaplanmas debye uzunluu ( )

51 olarak adlandrlr ve ntrallemenin bozulduu hacmi tanmlar. Bu parametre aadaki bant ile verilmektedir [31].

D =

0 kTe
ne e 2
(6.2)

Burada; d serbest blgenin geirgenlii, e elektron yk, k Boltzman sabiti, Te elektronlarn scakl ve ne elektron younluudur (birim hacimdeki elektron says). Plazma kaplama prosesinde reaksiyon emberi ierisine gaz veya uucu bileikler gnderilir. Dk basn boalmas plazma iinde yzeyde paralanma ve/veya iyonlama meydana gelir. yonlama ve kaplama prosesleri boyunca g younluu, kimyasaln gaz ak hz, kimyasal gazn asal tayc gaza oran, basn, reaksiyon sresi, reaktr geometrisi, plazma frekans, reaktr scakl gibi deikenler kolaylkla kontrol edilebilir. yonlam trlerin oluumunda gerekli enerji aral 0-2 eV olurken elektronlar ve yar kararl atomlar 20 eVun zerinde enerjiye ularlar. Bununla beraber elektronlarn sahip olduu 0.52 eV enerji aral organik yaplar da dahil btn kimyasal balar krmak iin yeterlidir (izelge 6.1). izelge 6.1. Balanma enerjileri [31] Bir atomlu molekler C-H C-N C-Cl C-F C=O C-C Enerji/eV 5,3 7,8 4,0 5,7 11,2 6,3 ok atomlu molekller C=C CC CH3-H C2H5-H CH2CH-H CHC-H Enerji/eV 7,6 10,0 4,5 4,3 4,8 5,7

52

Resim 6.1. Plazma sisteminin grn [32] Plazma reaksiyonu boyunca iyonizasyon, ntralizasyon, rekombinasyon,

polimerizasyon, dalama, implantasyon, kartrma ve toplanma gibi prosesler e zamanl olarak oluur. Reaktr iine yerletirilen kaplanacak malzeme zerinde, uygun artlar altnda bir tabaka veya birikinti oluur. Eer bir organik bileiin (dier bir deyile, karbon ve/veya hidrojen, oksijen, halojen, fosfat, silikon ierikli) gaz faz ierisine molekl gnderilirse kaplama ve polimerizasyon mmkndr [32]. Plazma ortam herhangi bir organik molekl paralamak iin yeterli enerjiye sahiptir. Molekl yksek oranda atomlarna ayrtnda kaplama meydana gelir ve iyi kalitede film retilebilir fakat retilen filmin yaps balangta kullanlan kimyasaln yapsndan olduka farkllk gsterir. rnein; tetrafloroetilen gaz yksek flor (CF, -CF2, -CF3 ) gruplar ierikli plazma film oluumuna neden olur. Oluan bu film, geleneksel serbest radikal polimerizasyon yntemiyle hazrlanan poli(tetrafloroetilen) ne (Teflon) benzemez. Geleneksel kimyasal teknikler baz kimyasallar iin zellikle silikon ierikli ince film kaplamalar iin uygun olmamaktadr. Son yllarda, silikon temelli plazma kaplamalar iin ok miktarda organosilikon bileikler denenmektedir. Bu bileikler zellikle eliklere uygulama asndan iki misli balanma zelliine ve dk toksik zellie sahip olmas

53 nedeniyle gittike nem kazanmaktadr. Plazma kaplamann nemli bir kaplama teknolojisi olmasnn birok nedenleri vardr. Plazma kaplamann avantajlar: Proses zc kullanmay gerektirmez. (Bu zelliinden dolay kuru teknolji diye adlandrlr. Karmak geometrili malzemelerin japlanmas mmkndr. Ultra ince gzeneksiz filmler hemen hemen tm malzemeler zerine kaplanabilir. rnein; polimerler metaller camlar seramikler fiberler Geleneksel kimyasal teknikler ile polimerlemeyen mononerlerle plazma filmler retilebilir. Kaplanmak istenen malzeme dk gaz basnc altndaki kapal bir sistem iine yerletirlir. Dolaysyla dier kaplama tekniklerine gre kaplanan yzey daha steril olmaktadr. Kaplanacak yzeye iyi yapma kabiliyetine sahiptir. Plazma film kompozisyonunun zellikleri plazma proses parametreleri ve kullanlan monomer eidine baldr. Plazma proses parametrelerinin kaplanan film zellikleri zerine etkileri birok literatrde mevcuttur. En yaygn kullanlan parametreler W/FM orandr. Burada; W boalma gc, F monomer ak hz ve M monomerin molekl arldr. Plazma film kaplamalar biyomalzemelerde, korozyon ve oksidasyondan koruma amal, optik amal, elektrik-elektronik amal, metal polimer ara yzeyinde yapma zelliini artrmak amacyla ve ayrca kompozit malzemelerin ara yzey zelliklerini gelitirmek amacyla eitli alanlarda kullanlmaktadr. Organik ince filmlerin plazma polimerizasyonlarnn temel zellikleri, potansiyel uygulama alanlar ve yzey karakterizasyonlar ile ilgili bilgiler baz derleme makalelerde mevcuttur [33].

54 6.1. Plazma Kimyasnn Uygulama Alanlar Ik boalmas ile oluturulan polimer filmler, benzersiz zelliklerinin tretildii birok uygulama alan bulmaktadr. Plazma polimerlemi filmlerin, mevcut bir malzemenin yzeyini koruduu veya modifiye ettii kefedilmitir. Meyve suyu kutular ve elik paneller iin koruyucu kaplama oluturmas incelenmitir. Byrne ve Brown farkl kumalar zerinde, argon ieren farkl vinil monomerlerin k boalmas ilemini almlardr. Leke karlmas, su iticilii ve boyanabilirliin ok ksa bir srede baarlabildiini bulmulardr. Sentetik polimerlerin ipek zerine plazma alamasnn kullanm, bzlme salama amacyla geni olarak incelenmitir [32]. Bir polimerin ilenmesi, yzey tabakasndaki deien kimyasal bileim, molekl arlk ve biime bal olarak, slanabilirliinde ve yapmasnda deiime yol aar. Genelde inert gazlar, azot ve hidrojen gaz plazmalar apraz balanmadan dolay, yksek molekl arlklara ularlar, halbuki oksijen plazmalar, hzlandrlm blnmeden dolay dk molekl arla ularlar. Schonhorn ve Hansen, inert gaz plazmalarda ilem gren polietilenin, yzey tabakalarnda, daha yksek yapma mukavemetine ve gelimi yapma balarna yol aan apraz balanmann arttn gstermitir. Plazma polimerlemi malzemeler, ayrca benzersiz optik zellikleri iin de kullanlabilirler. rnein, hekzametildisiloksann plazma polimerizasyonu ile bir lazer k kayna film hazrlanmtr. Etkin bir k kayna olduka dk salm kayb gstermelidir. Ik boalmas ile retilen filmler, ekilsizdir, k dalga boyuna kyasla przszdr ve saacak ierii yoktur ve refraktif indis deerinde ani farklar gsteren blgeleri yoktur [34]. Plazma teknikleri, son zamanlarda elektronik sanayinde, zellikle mikro elektrik retim iin, yaygn olarak kullanlr hale gelmektedir. Plazma polimerizasyonun dier uygulama alanlar arasnda, metaller ve dier reaktif yzeyler iin koruyucu kaplamalarn retimi, ters ozmos membranlarn ve optik plastikler iin kaplamalarn retimi ve radyasyon dayanml kaplamalarn oluturulmas vardr [33]

55 6.2. Plazma Polimerizasyonun Mekanizmas ve Kinetii Plazmadaki polimerizasyonun, elektriksel boalma eidi (kapasitif ve ya indktif), boalma artlar (g, basn, debi, frekans), reaksiyon kabnn geometrik faktr (an eklinde veya borusal oluu) gibi baz proses artlarna bal olmas beklenir. Bu sebeple, organik buharn, plazma etkisiyle polimerlemesi ile olan polimerizasyon mekanizmas olduka karmaktr ve genel durum iin belirli bir ekilde tanmlanamaz. Halbuki greceli nemin artlara gre deimesine ramen, aadaki bak alar yaklak tm durumlara uygulanabilir grnmektedir. Inml polimerizasyona paralel olarak, olduka yksek dozda k boalmas nin polimerizasyonu, nml polimerizasyona karlk gelir. Westwood et al

tahminine gre, k boalmasndaki doz oran, ilk radikal konsantrasyonlarnn artt ve ilk radikallerin yeniden birlemesinin, vinil veya olefinik ift balarn eklenmesiyle olan radikal ilerleme ile desteklendii nml polimerizasyondaki doz oranna gre 106 kere yksektir. Sonu olarak, vinil bileikleri ve doygun vinil bileikleri, yaklak ayn hzla polimerleirler [35]. Plazma Hal Polimerizasyonu Monomer, plazma artlarnda fazla derecede ayrma veya paralanmaya urayabilir. rnein, gaz halindeki akrilik asit plazma polimerletiinde, polimer daha yksek karboksilik asit grubu eksiklii gsterir ve daha hidrofobiktir, bu da karboksilik asit gruplarnn polimerleme srasnda paralandn gsterir. Gaz fazndaki plazma polimerizasyon iin reaksiyon genelde tek bir mekanizma (plazma hal polimerizasyonu olarak adlandrlr) ile ilerler plazma hal polimerizasyonu, genel olarak aadaki forml kullanlarak ifade edilebilir: Balama Yeniden birleme Yeniden balama Mi-----------Mi* Mk----------Mk* Mi*+Mk*-----------Mi-Mk (Mi-Mk) ------------(Mi-Mk)*

56 Burada i ve k tekrarlanan birim says (rnein balangtaki malzeme iin i=k=1), M* ise her iki ykl olabilen bir iyon, uyarlm molekl veya M tarafndan retilen, ancak balangtaki malzemenin molekler yapsn korumakta olmayan bir serbest radikal vb. reaktif trleri ifade eder. Yani, M bir para hatta orijinal malzemeden kopan bir atom olabilir [35]. Plazma hal polimerizasyonunda, polimer oluum hzn ve plazma polimerlerde tutulan serbest radikallerin konsantrasyonlar ile dorudan ilgili olan, zamanla retilen plazma polimerlerin zelliklerini belirleyen balca fonksiyon; 1) l ba ve/veya aromatik yap 2) ift ba ve/veya halkal yap 3) doygun yapdr Plazma hal polimerizasyonunun mekanizmas, ayrca, ksa kinetik zincir uzunluklu, yksek dallanma ve aprazlama dereceli, yksek derecede serbest radikal kalnt konsantrasyonlu ve yksek paralanma dereceli plazma polimerlerin karakteristik zelliklerini aklar. Gaz fazdan retilen plazma hal polimerleri genelde sradan polimerler gibi zclerde zlmezler ve genelde kimyasal yaplar ve bileimleri, balang monomerleri ile tamamen balantl olmayabilir [35]. Vinil monomerleri gibi baz monomerlerin sv halde plazma polimerizasyonunda, sistemin sonradan polimerlemek zere braklmas artyla sradan katlma polimerizasyonu mekanizmas ile takip edilebilir. Plazma polimerizasyon, aslnda sradan trde bir polimerizasyondur. Plazma polimerizasyon ile polimer oluturmak iin, balang malzemesi olarak, olefinik ift balar, l balar veya halkal yaplar gibi klasik polimerleebilir yaplar iermelidir. Plazma polimerizasyon, gaz faznda bir yan rn oluturmaz nk polimerizasyon, polimerleebilir bir yapnn kullanm ile meydana getirilir. Proses, aadaki klasik zincir ilerleme mekanizmas ile ematik olarak ifade edilebilir:

57 M* + M ------MM* Mi* +M ------Mi* + 1 Mi* + Mk* ------Mi-Mk ilerleme sonlanma

Plazma polimerizasyon, monomer oluan reaktif sitelere (rnein, serbest radikaller) ulaabilir olduu srece, plazma srene kadar meydana gelebilir, halbuki plazma hal polimerizasyonu, sadece plazma artlarnda meydana gelir. Plazma hal polimerizasyonu ve plasma-induced polymerizationun kapsam, vinil bileiklerinin ve ayn trden doygun bileiklerin uzaklatrlma (deposition) hzlar karlatrlarak gz nnde canlandrlabilir. Ik boalmas polimerizasyonunun hem plazma polimerizasyon hem de plazma hal polimerizasyonundan oluabileceini vurgulamak gerekir. Bu iki mekanizmadan hangisinin baskn rol oynayaca, sadece balang malzemesinin kimyasal yapsna deil, ayn zamanda da boalma artlarna ve mevcut fazlara da baldr. Plazma polimerizasyon, sv ve kat fazlarda uygulanabildii gibi, gaz fazda da uygulanabilir. Elde edilen rnler, genellikle, apraz balanmamtr ve sradan polimerler gibi bilinen zclerde znebilirler [35]. Monomerlerin Plazma Polimerizasyonu Organik ve organometalik bileiklerin byk ounluu, plazmaya yerletirilmi substrat zerinde ince bir film oluturmak iin polimerletirilebilirler. Filmler, ak ve przszdr, apraz balanmas yksektir. Havaya maruz braklnca oksijen ieriindeki hzl art, yksek konsantrasyonda reaktif radikalik siteler bulundurduklarn gsterir. Plazmada filmler oluturmann yannda, yalar ve tozlar oluturmak da mmkndr. Organik bileikler, plazma ile kolayca polimerleirler. Monomer, olduka ok ayrma veya bozulmaya urayabilir. Yksek konsantrasyonlu iyonlar ve serbest radikaller retilir ve plazma polimerizasyondaki aktif trler; aktifletirilmi molekller veya atomlar, serbest radikaller, iyonlar veya iyon radikaller olabilir. Serbest radikaller, hidrojen ayrma ile oluturulabilir, rnein,

58 RH ------ R. + H. Halkal yapnn ve ift balarn almas, C=C ve C=N gibi l balarn almas ve aromatik yapnn almas veya paralanmas. Son zamanlarda, tetraflouroetilen (TFE), perfloro2-butil-tetra hidrofuran (PFBTHF) etilen ve stirenin plazma polimerlemesi, H. Yasuda ve C.R. Wang tarafndan allmtr. Polimer kelmesinin scakla ball, farkl monomer ak hzlar ve g bileimleri iin, substrat scakl -50 ile -800C aralnda incelenmitir. Polimer kelme hznn artan substrat scakl ile azald gzlenmitir. Bu bant, test edilen farkl monomerler iin ayn denklemi izlemese de, baz monomerler iin polimer kelme hzlar ile substrat scakln ilikilendiren baz deneysel denklemler kurulmutur. Plazma polimerizasyon reaksiyonunu takip etmek olduka zordur ve kimyas ok karmaktr. yonlama derecesi, ortalama elektron enerjisi, alan mukavemeti ve ara rnlerin tabiat normal olarak bilinmektedir ve sadece belli kurgular ile saptanabilmektedirler. Bu da ancak basn, ak hz, g, substrat scakl, elektrot ayrtrma ve reaktr konfigrasyonu gibi kolaylkla takip edilebilen deneysel parametrelerin etkileri takip edilerek yaplabilmektedir [35].

59

7. NUMUNELERN KARAKTERZASYONU 7.1. Termal Karakterizasyon Termal Analiz, bir maddenin kontroll biimde stlmas ya da soutulmas srasndaki fiziksel zellik deiimlerinin scakln fonksiyonu olarak llmesi ve yorumlanmasdr. Tam bir termal analiz sisteminde maddenin arlk kayb, dnm scaklklar ve enerjileri, boyut deiimleri, viskoelastiklik zelikleri gzlenir. Bu lmler kimyasal tepkimelerin ve dinamik zeliklerin aydnlatlmas, bileim analizi, rn kalite kontrol asndan faydal olur. Termal analizin en geni uyguland alanlar arasnda seramik malzeme, plastikler, yaktlar, toprak ve kil endstrisi saylabilir [36]. Diferansiyel taramal kalorimetre (DSC) Diferansiyel Taramal Kalorimetre ile termal karakterizasyon ise deiimlerin absorplanan veya aa kan snsn, scakln fonksiyonu olarak llmesi ve tanmlanmas temeline dayanmaktadr. DSC yntemi ile maddelerin cams gei scakl, erime, kaynama, kristallenme ve termal bozunma yaplar incelenir. DSC hcresi esas olarak iki adet kalorimetreden oluur. Bunlardan birine rnek ieren kapsl dierine referans ieren kapsl yerletirilir. Deien scaklkla birlikte her iki kapsle aktarlan s fark mili volt olarak alglanarak buradan rnek kapslndeki rnein ald veya verdii s kayt edilir. Bu s fark organik veya inorganik esasl herhangi bir malzemedeki enerji alverii ile paralel giden herhangi bir fiziksel veya kimyasal deiimi scakln veya zamann fonksiyonu olarak aklayabilme olana verir. Bu tr termal analizde de rnek madde ve bir referans maddesi belli bir scaklk program altnda kontroll olarak stlr veya soutulur. Bu esnada eer referans maddede fiziksel yada kimyasal bir deiiklik oluyorsa ya enerji aa kacak ya da enerji absorplanacaktr. Dolaysyla referans madde ve rnek scaklklarn ayn dzeyde tutabilmek iin sistem tarafndan rnekten s alnmas veya rnee s verilmesi gerekir. Bu s alverii, rnek maddenin geirdii dnmde sz konusu olan enerji deiimi ile ayndr. Diferansiyel Taramal

60

Kalorimetrede (Diferential Scanning Calorimetry) bu enerji dengesi gzlenir ve yorumlanr [36]. Termogravimetrik analiz (TGA) Bu analiz teknii bir maddenin scaklndaki deiim srasnda meydana gelen dnmlerdeki arlk deiimlerini kantitatif olarak verir. rnein bir maddenin dehidratasyonu veya bozunmas srasndaki arlk deiimlerini zaman veya scakla bal olarak gzlemek olana vardr. Arlk deiimi yksek scaklklarda fiziksel veya kimyasal balarn kopmas veya oluumu sonucunda meydana gelir. Bu esnada ortaya kacak uucu maddeler sistemden ayrlaca iin arlkta azalma kaydedilir. TGA verileri eitli kimyasal tepkimelerin mekanizmas ve termodinamiini aydnlatabilecei gibi oluan rnler hakknda da fikir verir [36]. Termogravimetrik yntemden elde edilen bilgiler, DSC ynteminden elde edilen bilgilere oranla daha snrl olup, bunun baslca nedeni scaklk deiiminin analitin ktlesinde bir deiim oluturmas gerektii iindir. Enerji deiimi yaratan dnmler (fiziksel veya kimyasal) mutlaka bir arlk deiimi yaratmayabilir. Byle bir deiim prosesinin DSC termogram alnabilecekken, termogravimetrik incelemede hibir ey gzlenmeyecektir. Saf bir kat maddenin ergimesi buna rnektir. Ergime srasnda dardan enerji absorplanr fakat hibir arlk deiimi olmaz. Ancak bunun aksi dorudur. Yani genellikle her arlk deiim prosesinde mutlaka bir enerji deiimi de olur. Bu esnada absorplanan veya serbest kalan enerji miktar veya DSC yoluyla llebilir [37]. Termogravimetrik yntemlerin uygulamalarnn younlat en nemli alan, polimerlerle ilgili almalar olarak gsterilebilir. Termogramlar, hazrlanan eitli polimer rnleri iin bozunma mekanizmalar hakknda bilgi verir. Bunlara ek olarak, bozunma ekilleri her bir polimer iin karakteristik olduundan, bunlarn tannmalarnda da kullanlabilmektedir [37].

61

7.2. Yzey Karakterizasyonu Taramal Elektron Mikroskobunda (SEM) grnt, yksek voltaj ile hzlandrlm elektronlarn numune zerine odaklanmas, bu elektron demetinin numune yzeyinde taratlmas srasnda elektron ve numune atomlar arasnda oluan eitli giriimler sonucunda meydana gelen etkilerin uygun alglayclarda toplanmas ve sinyal glendiricilerinden geirildikten sonra bir katot snlar tpnn ekranna aktarlmasyla elde edilir. Modern sistemlerde bu alglayclardan gelen sinyaller dijital sinyallere evrilip bilgisayar monitrne verilmektedir [34]. Yksek enerjili demet elektronlar numune atomlarnn d yrnge elektronlar ile elastik olmayan giriimi sonucunda dk enerjili Auger elektronlar oluur. Bu elektronlar numune yzeyi hakknda bilgi tar ve Auger Spektroskopisinin alma prensibini oluturur. Yine yrnge elektronlar ile olan giriimler sonucunda yrngelerinden atlan veya enerjisi azalan demet elektronlar numune yzeyine doru hareket ederek yzeyde toplanrlar. Bu elektronlar ikincil elektron (seconder electrons) olarak tanmlanr. kincil elektronlar numune odasnda bulunan sintilatrde toplanarak ikincil elektron grnts sinyaline evrilir. kincil elektronlar numune yzeyinin 10 nm veya daha dk derinlikten geldii iin numunenin yksek znrle sahip topografik grntsnn elde edilmesinde kullanlr [34]. Mikroskopta bir seferde 10 mm yksekliinde 9 mm apnda 4 adet numune incelenebilmektedir. Mikroskopta yaplacak incelemelerde numuneler genellikle inorganik ve organik olarak iki grupta toplanabilir. Ayrca inorganik numuneler de metal ve metal-olmayanlar seklinde iki gruba ayrlabilir. Metal numuneler iletken olduklar iin yzeyleri kaplama yaplmadan incelenebilir. Ancak metal olmayan yaltkan numunelerin yzeyleri en fazla 20 nm mertebesinde iletkenlii salayan altn veya karbon ile kaplanmas gerekmektedir. Karbon kaplama genellikle X-snlar ile yaplacak analizlerde uygulanr. Yksek znrle ve kontrasta sahip numune grnts elde etmek iin, incelenecek numuneler metal olsa bile yzeylerine altn kaplama ilemi uygulanmaktadr [38].

62

7.3. Haslk Testi Haslk, bir tekstil materyalinin renginin retim ve kullanm esnasnda karlat eitli etkenlere kars gsterdii diren gcdr. Haslklar kullanm esnasnda istenen haslklara ve retim esnasnda istenen haslklara ayrlr. Kullanm esnasnda istenilen haslklar; k, ykama, srtnme, ter, zc, t vb. retim esnasnda istenen haslklar; asit, alkali, soda, piirme, klorlama merserize, kalevi dinkleme, karbonize, asidik dinkleme, kaynatma, dekatur, su vb. haslklardr [2]. Ykama hasl Materyalin cinsine ve kullanm amacna bal olarak farkl ykama koullar uygulanmaktadr. Tekstil materyal kuma halinde ise 10*4 cm byklnde boyal kuma test elyafna dikilerek, litresinde 0,5 gr/l fosfatsz ece deterjan bulunan zelti hazrlanr. Bundan sonra rnekler 60 oC de on dakika alkalandktan sonra durulanr ve kurutulduktan sonra diki sklerek test elyafna lekeleme derecesi grsel olarak tayin edilir [2].

Resim 7.1. Haslk test elyaf 1.Asetat 2. Pamuk 3. Naylon 4. Poliester 5. Akrilik 6. Yn

63

7.4. Nem Tayini Tekstil elyaf d ortamn rutubetine gre kendisinin de ierdii nem miktarna bal olarak rutubet alr veya verir. Bylelikle arl ve zellikleri d havann durumuna gre deiiklik gsterir. Nemli havaya braklan kuru bir kuma zerine su toplar; nemli bir kuma ise kuru havaya brakldnda su kaybeder. Bu olay bir mddet devam ettikten sonra absorblama veya su kayb durur. Bir elyafn suyu absorblama ve kuruma esnasnda suyu ortama verme hzlar birbirine eittir. Suyu abuk absorblayan elyaf trlerinin kuruma hzlar da ayn ekilde hzl olmaktadr. Elyafn nem alma miktar ise nemi absorblama hzna bal deildir. Absorblama hznn fazla olmas nem ekme miktarn etkilememektedir. Tekstil liflerinin nem ekme miktarlar lifin cinsine, zerindeki yabanc madde miktarna, depolama koullarna, molekl diziliine, atmosfer koullarna, polimerizasyon derecesine ve mamuln formuna (elyaf, iplik, kuma vs) baldr. Tekstil liflerindeki nem miktarlar, mamuln retimi srasnda uygulanan ilemlerin dzgnl ve verimi asndan istenmeyen olumsuzluklarla karlamamak iin baz snrlar arasnda tutulmaldr. Bu snrlarn dna klmas durumunda iplik retim aamasnda statik elektriklenmenin artmasna bal olarak kopularn artmas, dokuma makinesinde kopulardan dolay fazla zaman kayb, iplikteki yzen elyaf orannn artmasndan dolay iplik dzgnszlnde arlnda ve mukavemetinde gibi sorunlar olumsuzluklarn artmas, mamul farkllama

dourabilmektedir [2]. Elyaf trne gre nem alma miktarlarnn deiiklik gstermesinin sebebi liflerin molekl dizililerindeki ve polimerizasyon derecelerindeki farkllklardr. Liflerin molekl dizililerine baktmzda amorf blge oran fazla olan liflerin kristalin blge oran fazla olan liflere gre nem alma miktarlarnn att grlr. Amorf blgelerde molekller arasnda dzgn bir sralan olmadndan molekl zincirleri arasndaki boluklarn kristalin blgelere gre daha fazla olmas ve kristalin blgelerdeki molekllerin birbirlerine hidrojen balaryla balanmas amorf blgelerin nem almaya daha yatkn olduunu gsterir. Polimerizasyon derecesinin

64

yksek olmas da nem alma miktarn artracaktr. Polimerizasyon derecesinin artmasyla su moleklleri daha fazla ba yapma ans bulacandan elyaf bnyesine daha fazla su girebilecektir. Elyaf trlerine gre nem alma miktarlar Selloz liflerinin nem alma zellikleri: Dier elyaflarla kyaslandnda selloz liflerinin nem alma kabiliyetinin yksek olduunu syleyebiliriz. Kendi aralarnda karlatrdmzda ise doal selloz liflerinde amorf blge %30, kristalin blge %70 tir. Rejenere selloz liflerinde ise bu oran %3540 kristalin %6065 amorf blge olarak ekillenmitir. Doal ve rejenere selloz liflerinin su ile etkinlikleri buradan da anlalaca zere rejenere selloz liflerinin nem alma kabiliyetleri daha fazladr [2]. Su moleklleri selloz moleklleri ierisine giremezler yani burada intermiselar bir ekilde etki gsterirler. Bu arada dipol oluturan su moleklleri miseller aras blgedeki ve kristalitlerin d yzeyindeki selloz makromolekllerinin hidroksil gruplar ile dipol ekim kuvvetleri ve h- kprleri zerinde birbirine balanrlar. Lif eksenine paralel olarak yerlemi olan lif elementleri, suyu miseller aras blgedeki kristalitlerin d yzeyindeki OH gruplaryla tutarak balar. Doal bir selloz lifi olan pamuun yapsna bakldnda rejenere selloz lif trlerine gre polimerizasyon derecesinin ve kristalin blge orannn fazla olduu grlr. Pamuun slandnda rejenere sellozlarn aksine mukavemeti artmaktadr. Rejenere selloz liflerini oluturan selloz makromoleklleri ksa olduklarndan aralarndaki ekim kuvvetleri ok fazla deildir. Bu yzden rejenere selloz liflerine lif eksenine suyun yapm olduu gibi paralel ynde bir kuvvet etki ettirildiinde makromolekller ve bunlarn oluturduu kristalitler birbiri zerinden kayarak lif kopmasna yol aarlar. Dolaysyla ya kopma dayanmlar kuru kopma dayanmlarna gre daha dktr. Pamuun ise polimerizasyon derecesi yksek olduundan (25009000) makromolekller arasndaki ekim kuvveti fazladr. Bu nedenle pamuun makromolekllerinin birbiri zerinden kaymasyla kopmas daha zordur [2].

65

Protein liflerinin nem alma zellii: Doal protein lifi olan ynde amorf blgeler fazladr ve yn %33 lk kapasiteyle en ok nem absorblayabilen elyaftr. Aslnda ynn yzeyinde bulunan epitkula zarndan dolay su itici bir zellie sahiptir. Hatta ynl kumalar yamurda giyildiinde ilk esnada slanmadklar grlr. Fakat yn elyaf ayn zamanda pullu bir yapya sahip olduundan dolay daha sonra suyu yapsna bu pulcuklarn birletii noktalardan almaya balar. Yn ok fazla nem ekebilir fakat nem ekme ve nemi verme hz dktr. Sentetik liflerin nem alma zellikleri; sentetik elyaflarn genel zellikleri olarak makromolekllerin dzgn bir ekilde dizildiklerinden kristalin blgelerin fazla olduu grlmektedir. Bu sebeple nemin elyaf yapsna gemesi doal elyaf trlerine nazaran zordur. Su molekller arasna giremeyeceinden ancak elyaf yzeyinde bir film tabakas eklinde bulunabilir [2].

66

8. LTERATR ALIMALARI Song ve arkadalar halojen olmayan alev geciktirilmi poliamid 6/organoklay nanokompozitin hazrlanmas ve zeliklerini incelemilerdir. Halojen olmayan alev geciktirilmi poliamit6/organoklay (PA6/OMT) nanokompozit, organoklay (OMT) eriterek kartrma teknii ile magnezyum hidroksit (MH) ve krmz fosforun (RP) alev geciktiriciliini birlikte etkilerini grmek iin hazrlanmtr. OMTnin eklenmesi nanokompozitin mekanik zeliklerini gelitirmitir. Koni kalorimetre, LO ve UL-94 testleri, PA6 iine MH-RP ve OMT eklenerek bir etki meydana geldiini gstermitir. MH-RP ve OMT ieren PA6nn alev geciktirici zelii, sadece MH-RP veya OMT ieren PA6dan daha iyi kmtr [39]. Lecoeur ve arkadalar pamuk iin alev geciktirici formulasyonlar incelemiler. almada selloz dokuma alev geciktiriciler: Ignilys FDR (feutric S.A.), diguanidine hydrogen fosfat ve 3-aminopropiltrietoksisilan kullanmlardr. Ignilys FDR nin pamuk kuma zerine uygulanmas yksek derecede alev geciktiricilik vermitir ve inaat malzemelerinde uygulanan Fransz standard FD P 92-507na gre M1 snfna uygunluk gstermitir. Pamuk kumaa %70 orannda 200 g/l Ignilys FDR uygulanmas ve 120 oCde kurutulmas ile %41 LO deeri vermitir. Fosforik asit ile APS birleimi pamua alev geciktiricilik ve kalclk katabildii fakat sert rahatsz edici bir his verdii grlmtr. Diguanidin hidrojen fosfat sellozik kumaa alev geciktirici dayanm vermemitir [40]. Hui ve Xin-rong nano boyutta Mg(OH)2 alev geciktiricilerin hazrlanmas ve zeliklerini incelemilerdir. rnlerin zelikleri lazer tanecikli, X-ray krlma, taramal elektron mikroskobu, limit oksijen ierii ve slanma as lmleri ile belirlenmitir. Nano boyutta magnezyum hidroksitin, limit oksijen ierii %31,5 ile plastikler, sentetik lastikler ve sentetik elyaflar gibi makro molekl bileimler iin etkili bir alev geciktirici katk olarak uygulanabilecei sonucuna varlmtr. %60 orannda Mg(OH)2 ilavesiyle polietilenin limit oksijen ierii %32,5 elde edilmitir [41].

67

Yine Sain ve arkadalar yaptklar almada polipropilen reine, talas/pirin kabuu takviyeli kompozitlere, magnezyum hidroksitin (Mg(OH)2) alev geciktirici etkisini oksijen indisi testi ve yatay yanma testi yntemlerini kullanarak incelemilerdir. %25 magnezyum hidroksit kullanm ile alev geciktirici kullanlmayan kompozit malzemeye gre yanabilirlik %50 orannda azaltlmtr. Yine LO testi sonularna gre polipropilenin %24 OI, PP-talas kompozitin %26 OI deerine karlk %25 Mg(OH)2 kullanm ile %34 OI deeri elde edilmitir [42]. Fernandes ve arkadalar poliester/sisal(liflerinden halat vb yaplan bir bitki) alev geciktirilmi kompozitlerin termogravimetrik deerlendirmesini yapmlardr. Doymam poliester/sisal kompozit UL 94 V0 deerini elde etmek iin katk olarak dekabromdifeniloksit ve antimon trioksit birleimi kullanlarak formle edilmitir. Alev geciktirilmi rnekler 1 s den daha az bir zamanda kendiliinden snme gstermitir. Numuneler iin UL 94 V testleri uygulanmtr. Alev geciktirilmi rnekler polimer sistemler iin ok yksek gvenlik standard olan 0.72 s de kendiliinden snme zelii gstererek V0 snfna girmitir [43]. Martin ve arkadalar bor ieren stirenik monomerlerin polimerlerinin apraz balanmasn ve alev geciktiriciliini incelemilerdir. Stirenik monomerler 2,2-bis(4vinylbenzyl)propan1,3-diol ve 5,5-bis(4-vinylbenzil)-2-fenil[1,3,2]-dioksa- borinan malzemelerinin zelikleri zerinde borun etkisini test etmek iin sentezlenmi ve kopolimerletirilmitir. Bor ieren kopolimer, bor iermeyene ve polystirene gre daha yksek termal kararllk ve kmr oluumu gstermitir. Bor bileimi ile LOI deerleri arttrlmtr. En yksek LO deeri B:ST (70:30) orannda %20.6 olarak bulunmutur [44]. Baysal, borlu bileikler ve doal sepi maddeleriyle emprenye edilen saram odununun yanma zelliklerini incelemitir. almada, borik asit ve boraks karm (7:3; arlk:arlk) ile ilem grm saram odununun yanma zellikleri incelenmitir. Sonulara gre; doal sepi maddeleri genel olarak incelenen yanma parametreleri zerinde negatif ynde etkide bulunmutur. Doal sepi maddelerinin ardndan uygulanan ikincil bor emprenyesi ile doal sepi maddelerinin her yanma

68

aamasnda yanma parametreleri ile ilgili, olumsuz zelliklerinin bir ou istatistiksel anlamda nemli lde azaltlmtr. Dolaysyla sepi maddeleri ile borlu bileiklerin birlikte emprenyesinde borlu bileiklerin d kullanmlarda ksa srede odundan ykanarak uzaklamas zelliinin giderilmesine ynelik ileri aratrmalara ihtiya duyulduu gz nne alnmtr [45]. Garba, baz tropikal odunlarda (Obeche, Opepe, Iroko) inko boratn alev geciktirici etkisini incelemitir. Odunlara inko borat aslama yaplmtr ve bunlarn alev yaylma hz, son parlt zaman ve alev scaklnda kesin olarak bir azalma gzlenmitir. LOI deeri ve kmr oluumunda art kaydedilmitir [46]. Aslan ve zkaya odun esasl levhalarn yanma dayanmn aratrmlardr. Deneyde, fra ile srme ve daldrma yntemleri, potasyum karbonat (2K2CO3.3H2O), boraks (Na2B4O7.10H2O) ve wolmanit-CB maddeleri ile Kontrplak, OSB, MDF levhalar kullanlmtr. Yanma deneyleri, DIN4102 Part:1 standard B1 Yanma snfna gre hazrlanm deney dzeneklerinde yaplmtr. Elde ettikleri sonulara gre, yanma tehlikesinin bulunduu yerlerde malzeme olarak MDF nin, yanmay geciktirici madde olarak da potasyum karbonat kullanlmas gerektii ve ayrca kimyasal madde nfuzu iin kullanlan yntem olarak daldrma ynteminin ok iyi sonu verdiini saptamlardr [47]. LeVan ve Tran alev geciktirici uygulamalarda borun roln incelemilerdir. almada, Southern am odununa, boraks-borik asit arlka 0 dan %20 oranna kadar farkl ykleme derecelerinde uygulanmtr. Yanma testleri sonularndan deerlendirilmitir ki boraks borik asitin %7,5ten fazla yklemesi, alev geciktirici snflandrmas iin ASTM E 84 snf 1 ile uygunluk gstermitir. Testler sonucunda elde edilen sonular; alev geciktiricilik, kimyasallarn ykleme derecelerinin bir fonksiyonudur [48]. Liu ve arkadalar (KSS), sulfonate-silsesquioxane-fluoro poli(amino propil/fenilalev geciktirici (PAPSQ) ieren ve

policarbonatn, alev geciktiricilii zerine almlardr. Potasyum difenilslfon slfonat silseksioxan)

69

pooli(vinilidenfluorid) (PVDF) ieren bisfenol A polikarbonatn alev geciktiricilii LOI ve UL 94 e gre test edilmitir. Arlka edeer %0.10.3 KSS, PAPSQ, PVDF kullanlarak yaplan yklemede, 1.6 mm kalnlktaki rnekler iin yksek LO ve UL 94 V0 derecesi elde edilmitir. katk malzemesinin etkileiminden PC bileiminin alev geciktiricilii gelitirilmitir. PC nin alev geciktiricilii KSS, PAPSQ ve PVDF ile gelitirilmitir ve 1.6 mm kalnlkta numuneler basaryla UL 94 V0 derecesini elde etmitir. alev geciktiricinin kombinasyonu hzl kmrleme oluturmak iin PCnin bozunma hzn arttrmtr [49]. El Alfy pamuklular iin yar dayankl g tutuurluk maddelerinin aplikasyonunu anlatmlardr. re fosforik asit zeltisi pamua eitli katalizrler varlnda, emdirme kurutma (pad dry) kondenzasyon metodu ile uygulamtr. Verimlilik amonyum, molibdat, kursunasetat, bakr sulfat olarak bulunmutur [50]. Akoval ve Takrouri poliester kumalarda apraz ba oluumunu salamak iin eitli g tutuurluk uucu monomerlerinin varlnda souk plazma ynteminin uygulanmasn nermilerdir. %10 polisiloksan, PSR10 zeltisi ile emdirilmi poliester kumaa dk scaklktaki oksijen plazmasnn uygulanma ileminden sonra kuma be dakika sreyle yanan sigara ile temas ettirildiinde erimeye kars iyi bir dayanm gsterdiini gelitirmitir [50]. Bernhard ve arkadalar farkl yanmaz malzemeler ve katklar ieren polikarbonat (bisfenolA)/akrilonitril-btadien-stiren (PC/ABS) karmnn yanmazln belirlemek iin, piroliz yanma ak kalorimetresi (PCFC) incelenmitir. ok basamakl ayrtrmay test etmek iin stratejiler nerilmitir. Is verme kapasitesi (HRC) ve toplam verilen s (HR), PCFC ile elde edilmitir ve kmrleme verimi ve uucularn yanma ssyla ilikili olduu gelitirilmitir. Damlama ve rnek kalnl gibi fiziksel etkilerin yan sra yanmann engellenmesi gibi kimyasal etkiler de, piroliz ve yanmann kk miktarda bir rnekte gereklemesinden dolay tanmlanmamtr. Scaklk veya oksijen konsantrasyonunu artrmak, gerek yangnlarda olduu gibi tamamlanmam yanma ile sonulanmaktadr. Yanabilirlik (UL94,LOI) ve koni kalorimetredeki alevli yanmayla olan bantlar tartlmtr.

70

En iyi bant HR ve LOI arasnda bulunmutur. HRC ve kmr kalntsnn LOI ile, HRC ve HRnin koni kalorimetresi iindeki s verme oranyla makul bir bants vardr. PCFC sonular ile oksijen bombas veya koni kalorimetre testinin sonular birletirince atein davran hakknda yeni bir anlay gelitirilmitir [51]. Tota ve arkadalar plazmay desteklemek iin, argon gaz kullanlan atmosfer basnl plazma gelitirmi ve plazma polimerlemi metil metakrilat (PPMMA) filmleri elde etmek iin kullanmlardr. Elde edilen filmlerin kimyasal yaps ve bileimi FT-IR ve XPS analizleriyle belirlemilerdir. Plazmada belli bir seviyeye kadar buharlaan monomerin konsantrasyonunu arttrnca, plazmann lif eklinde bir dearjdan kzarma eklinde bir dearja dnt, bunun sonucunda da monomer yapsnn byk oranda korunduu tespit edilmitir [52].

71

9. DENEYSEL ALIMALAR 9.1. Malzemeler 9.1.1. Akrilik elyaf almada AKSA Akrilik Kimya Sanayi A.. den temin edilen 8,9 Dtex 130 mm akrilik elyaf kullanlmtr. Akrilik elyaf yapay lifler arasnda yne en ok benzeyendir. Kimyasal yapsnda % 85 orannda akrilonitril ieren elyaflar akrilik elyaf olarak adlandrlr. nceleri %100 akrilonitril polimerizasyonu ile homopolimer olarak retilen orlon sert, krlgan ve boyanmas zor olduu iin, ikinci bir monomer ilavesi ile kopolimere dntrlm ve zellikleri tekstilde kullanma uygun hale getirilmitir. Akrilik elyafta yn tuesi ve grnm verilebilme kolayl, kolayca ykanabilme ve eklini koruma, gveye yaa ve kimyasallara dayankllk, mkemmel haslkta parlak renklere boyanabilme, gne na kar yksek dayankllk, grnm ve dokunum olarak doallk ve scaklk en iyi bilinen zellikleri arasndadr. 9.1.2 Yn elyaf Yn elyaf Punya firmasndan temin edilen 3435 mikron arasnda yeni zelanda yn kullanlmtr. Ynn kimyasal yaps C72H112N18O12S dr. Yn peptit zincirleri ile birbirine balanm, 22 deiik aminoasit ieren keratin olarak adlandrlan bir protein lifidir. Ynn fiziksel zellikleri, mukavemet, eirilebilirlik, incelik, uzunluk ve safszlklar bir koyun cinsinden dierine deiir. Yn lifinin izoelektrik noktas + veya ykl gruplarn birbirine eit olduu ve tuz balar yapt blge olarak tanmlanr. Bu izoelektrik blgesinde yn lifleri deformasyon, reaksiyon ve kimyasal maddelere kar en byk direnci gsterirler. Ynn younluu: 1,31 g/l, nem alma zellii:%18, Kopma uzamas: kuru ynde %3035 slak ynde %80100 dr. Yn liflerinin tenasitesi olduka dktr ve tipine bal olarak deiir. Buna gre

72

merinos ynleri 3-5 g/tex, adi yn30 g/tex dr. Yn lifleri a kar olduka hassastr. Gne na maruz kaldnda sararr. 9.1.3 Viskon kuma almada Birlik Mensucattan temin edilen kurutma k viskon kuma kullanlmtr. Viskonun hammaddesi kayn aacdr. Yumuack bir dokusu olan viskon kuma da teri, pamuktan daha fazla emer. Viskonun tenle uyumlu bir yaps ve kaygan dokusu vardr. Olduka zarif grnen viskon kumann giyimi de rahat ve kolaydr. Viskonun nem alma zellii, pamuktan daha yksektir. Normal koullarda yzde 11 -14 orannda rutubet toplamakta, ime zellii yksek olduundan yzde 80-120'ye kadar su emebilmektedir. Kuru dayankll ise pamuktan daha dk, yaken dayankll kuruya oranla yzde 40 -70 dmekte, uzamas yzde 15-30 ile pamua gre iki kat daha fazladr. Viskon pamuktan ok daha yksek olan nem alma zelliinden dolay boyanmaya ve baskya ok elverili bir kumatr. Ayrca renklerin daha parlak grnmesini salar. Viskon kumalar, parlak olmas istenilen kumalarda, krep kumalarda ve rglerde, parlaklk efekti vermek amacyla kullanlyor. Astar kumalarnda, bluz, gmlek, tirt, elbise, dekorasyon ve bayan i amar retiminde tercih edilmektedir. Viskon elyaf pamuk, keten ve yn gibi dier elyaf trleriyle kartrlarak da kullanlmaktadr. 9.1.4. Alev Geciktiriciler Alev geciktirici olarak Gemsan A. den temin edilen AR04/A28 adl organofosfor kimyasal, Innotra San ve Tic. A. den temin edilen Fire Q adl borik asit kimyasal, Fluka firmasndan temin edilen trimetilborat kullanlmtr.

73

9.2 Numunelerinin Hazrlan almada elyaf numunesi hazrlanrken izelge 9.2 de belirtilen ekilde akrilik elyaf, yn, viskon kuma ve alev geciktirici kullanlmtr. Her bir numune kendi iinde ayr bir ekilde Blm 4.1 deki absorpsiyon (ektirme) ve emdirme kurutma (pad dry) yntemine gre hazrlanmtr. almada bulunan numune gruplarndan izelge 9.2de verilen ektirme (absorpsiyon) yntemine gre hazrlanan X5 numunesinin hazrlanmasn rnek vermek gerekirse; laboratuar koullarnda 10 g numune iin %50si kadar yani 5 g akrilik elyaf ve 5 g yn harmanlanmtr. Tamam 10 g olan numune hazrlanmtr. 10 g numune bir behere alnarak su ile 1000 ml ye tamamlanarak kaynama noktasna geldiinde 20 g organofosfor kimyasal eklenmi ve kartrlmtr. Yirmi dakika sresince ektirme (absorpsiyon) ilemi tamamlanm ve numune ocaktan alnm ve etvde 100 oC de 20 d kurutulmutur. Emdirme kurutma (pad dry) yntemiyle allan numune grubundan izelge 9.2. de grlen B numunesinin hazrlanmasna rnek vermek gerekirse; bir boyutta viskon kuma yatay bir kvette bulunan borik asit kimyasal emdirilip skldktan sonra doal ortamda kurutulmaya braklmtr. Plazma sisteminin uyguland bir dier yntemle hazrlanan izelge 9.2. de grlen H numunesinin hazrlanmasna rnek vermek gerekirse; plazma cihaznn ierisine yerletirilen numune 55 Watt gte, 30 d sre ile trimetil borat monomeri uygulanarak viskon kuman yzeyinde radikal noktalar oluturularak polimerizasyon salanmtr.

74

izelge 9.2 Hazrlanan numuneler ve uygulanan ilemler

Numuneler Akrilik, % A B C D E F G H I J K L X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 X10 X11 X12 X13 X14 X15 X16 X17 X18 X19 X20 X21 X22 X23 X24 X25 50 50 50 50 50 20 20 20 20 20 80 80 80 80 80 100 100 100 100 100 50 50 50 50 50 80 80 80 80 80 20 20 20 20 20 100 100 100 100 100 Viskon, % 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Borik asit Borik asit
Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor Organofosfor

Yn, %

Kimyasal

ektirm e oran, %

Emdirm e Kurutma

Uygulanan Plazma

Plazma Sresi (d)

X X X X X X Argon Oksijen Oksijen

Trimetil borat

Argon

3 3 10 30

1 2 5 20

1 2 5 20 1 2 5 20 1 2 5 20 1 2 5 20 1 2 5 20

75

9.3. Numunelerin Karakterizasyonu 9.3.1 Yanma karakterizasyonu

LO yanma testi Numunelerin yanma testleri Dynisco Polymer TestLimiting Oxygen Index Chamber cihaz kullanlarak yaplmtr. Testler ASTM D 286300 standardna uygun olarak gerekletirilmitir. Elde edilen test sonularnda ASTM D 286300 de belirtilen ynteme gre hesaplama yaplarak numune gruplarnn oksijen indisi deerleri hesaplanmtr. 9.3.2 Termal karakterizasyon

Termogravimetrik analiz (TGA) TGA analizleri iin SETARAM SETSYS Evolution 1760 analiz cihaz kullanlmtr. Analiz azot atmosferinde 35oCden 700oCye kadar 10oC/min stma hznda gerekletirilmitir. Elde edilen termogramlara dayanarak numune gruplarnn termal zelikleri belirlenmitir. 9.3.3. Yzey karakterizasyonu

Taramal elektron mikroskobu (SEM)

Viskon kuman ektirme (absorpsiyon), emdirme kurutma (pad dry), plazma uygulamalar sonucunda kaplanan yzeyleri iletken yzey elde etmek ve daha iyi grnt alabilmek iin 90 sn 0,02 mbar/pa vakum altna 8 mA da altnla kaplanarak Poloran Sputter Cooter Taramal Elektron Mikroskobu (SEM) kullanlarak, X50, X250 ve X500 bytme oranlarnda incelenmitir. ncelemeler sonucunda,

76

viskonkuma ile farkl yntemlerle uygulana alev geciktiricinin etkileimi, oksijen plazmann yzeyi aktifletirdii kaplamann baarl olduu grlmtr. 9.3.4 Haslk karakterizasyonu Ykama haslk testi Kaplama yaplan viskon kumaa kullanm amacna bal olarak farkl ykama koullar uygulanmaktadr. Viskon kuma 10*4 cm boyutlarnda boyal kuma test elyafna dikilerek, litresinde 0,5 gr fosfatsz ece deterjan bulunan zelti hazrlanr. Bundan sonra kuma 60 oC de on dakika alkalandktan sonra durulanr ve kurutulduktan sonra diki sklerek test elyafna lekeleme derecesi grsel olarak tayin edilmi ve sonucun olumlu olduu gzlenmitir. 9.3.5 Hidrofilite karakterizasyonu Temas as lm Temas acs lm iin KRUSS DSA 100 cihaz kullanlmtr. Viskon kuma ile dzgn krksz bir yzey oluturularak cihazdan damlalar damlatlm ve temas as lm alnmak istenmitir. Fakat net bir lm sonucu gzlemlenememitir ve buradan hareketle yzeylerin ar derecede hidrofilik olduu kansna varlmtr. 9.3.6 Nem karakterizasyonu

Etvde nem lm yntemi Nem lm iin etv cihaz kullanlmtr. lk tartm alnan numune etv scakl 102 oC iken etv ierisine yerletirilerek 30 d sure ile bekletildikten sonra ikinci tartm alnarak nem lm hesaplamas yaplarak numune ierisindeki mevcut nem bulunmutur.

77

10. DENEYSEL BULGULAR VE TARTIMA 10.1. LO Yanma Testi Numunelerin yanma testleri ASTM D 286300 standardna uygun olarak gerekletirilmitir. Elde edilen test sonularndan, standartta belirtilen ynteme gre numune gruplarnn oksijen indisi deerleri hesaplanmtr. EK-1de rnek bir LO deeri hesaplamas verilmitir. ASTM D 286300 standardna gre yaplan oksijen indisi tayini, hesaplamada kullanlan izelgeler ile birlikte daha ayrntl olarak EK3de aklanmtr. Her bir numune grubu iin en az 15 numune test edilmitir. Numunelere izelge 9.2.deki gibi ilemler uygulanmtr. Elde edilen LO testi sonularna dayanarak numune gruplarnn LO deerleri, ASTM D 2863-00de verilen ynteme gre hesaplanmtr ve izelge 10.1.de verilmitir. EK-2de numune gruplarnn oksijen indisi hesaplamalar ayrntl olarak verilmitir. lk olarak herhangi bir ileme tabi tutulmadan %100 viskon kuma A numunesi olarak adlandrlm ve LO deeri 18,8 bulunmutur. Viskon kumaa emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile borik asit uygulanarak B numunesi elde edilmitir, A numunesine 55 watta 3 dakika argon plazma uygulandktan sonra emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile borik asit uygulanarak C numunesi elde edilmitir ve bu uygulamalar sonucunda LO deerinin 55in zerinde bir deere ulalmtr. LO sisteminde lebilen maksimum deer 55 olmasndan dolay bu deerin zerindeki lm yaplamamtr. Ak hz deiimi yaplarak st deerlerin lm yaplabilmesi dnlmtr. ekil 10.1 de grld gibi viskon kumaa emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile alev geciktirici borik asit uygulamas yapldnda ok iyi alev dayanmna sahip olduu grlmtr. Viskon kumaa emdirme kurutma (pad dry) ve ektirme (absorpsiyon) yntemine gre organofosfor alev geciktirici uygulandnda pad dry ynteminin daha olumlu sonular verdii gzlemlenmitir. Alev geciktirici

78

uygulamann yanna ek olarak plazma ilemi ile yzeyin aktifletirilmesinde alev dayanmn arttrmtr. Oksijen plazmann argon plazmaya oranla numuneye daha iyi bir alev dayanm verdii belirlenmitir. Viskon kumaa organofosfor alev geciktiricisi emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile uygulanarak D numunesi hazrlanm ve saf viskona gre 9,11 birimlik ilerleme gzlemlenmitir. Viskon kumaa 55 watta 3 dakika argon plazma uygulandktan sonra organofosfor emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile uygulanarak E numunesi oluturulmu 28,25 deeri elde edilmitir. Viskon kumaa 55 watta 3 dakika oksijen plazma uygulandktan sonra organofosfor geciktiricisi emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile uygulanarak F elde edilerek 10,1 birim ilerlenmi, ayn ilemlerin uyguland yalnzca oksijen plazma sresinin 10 dakika olduu numune G numunesinde ise 9,65 birimlik bir art gzlemlenmitir. Viskon kumaa 55 watta 30 dakika trimetilborat plazmas uygulanmas ile H numunesinde 21,2 deerine ulalmtr. Viskon kumaa %1 orannda ektirme (absorpsiyon) yntemi ile organofosfor uygulanarak I numunesi, %2 ile J, %5 ile K, %20 ile L numuneleri olumutur. ektirme (absorpsiyon) yntemine gre uygulamalarda %1 uygulamasnn hibir etkisi olmamtr fakat %5 uygulamasnda en iyi sonuca varlm ve 20,35 deeri llmtr. Tm elde edilen deerler ekil 10.1. de grafiksel olarak ifade edilmitir. %50 yn %50 akrilik karm X1 numunesi ve LO deeri 18,7 dr. X1 numunesine %1, %2, %5, %20 orannda ektirme (absorpsiyon) yntemi ile organofosfor uygulanarak sras ile X2, X3, X4, X5 numuneleri elde edilmi ve bu karm sonrasnda ektirme (absorpsiyon) orannn arttrtmas olumlu bir etki gstermitir ve bu art ekil 10.2. de gzlemlenmektedir. %20 akrilik %80 yn karm X6 numunesidir ve X6 numunesine %1, %2, %5, %20 orannda ektirme (absorpsiyon) yntemi ile organofosfor uygulanarak sras ile X7, X8, X9, X10 numuneleri oluturulmutur. Bu oluumun sonular ekil 10.3 den

79

gzlemlenerek yn orannn fazla olduu karmda en olumlu sonu ektirme orannn arttrlmas ile elde edildii dnlmtr. %80 akrilik %20 yn karm X11 olarak belirtilmitir. Bu numuneye %1, %2, %5, %20 orannda ektirme (absorpsiyon) yntemi ile organofosfor uygulanarak sras ile X12, X13, X14, X15 numuneleri ortaya kmtr. Bu gruptaki en olumlu sonu ekil 10.4. de grld gibi %20 orannda organofosfor uygulamas sonucunda elde edilmitir. %100 yn elyaf X16 numunesidir, %100 yn olan mala %1, %2, %5, %20 orannda ektirme (absorpsiyon) yntemi ile organofosfor uygulanarak sras ile X17, X18, X19, X20 numuneleri oluturmutur. %100 saf yne ektirme yntemine gre uygulanan alev geciktirici arasnda %2 uygulamas ile %6 lk art ile ekil 10.5.de gzlemlenmektedir. %100 akrilik elyaf X21 numunesi olarak adlandrlmtr. X21 numunesine %1, %2, %5, %20 orannda ektirme (absorpsiyon) yntemi ile organofosfor uygulanarak sras ile X22, X23, X24, X25 numuneleri retilmitir. ekil 10.6.da grld zre ektirme yntemine gre uygulanan alev geciktirici arasnda %5 uygulamas ile en yksek art gstermitir. izelge 10.1. Hazrlanan numunelerin gruplar ve LO deerleri
Numune Gruplar LO, % Numune Gruplar LO, % Numune Gruplar LO, % Numune Gruplar LO, %

A B C D E F G H I J

18,80 > 55 > 55 27,91 28,25 28,90 28,45 21,20 18,80 19,00

X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 X1O

18,70 18,65 19,13 19,68 19,75 19,25 19,35 19,55 19,65 19,70

X11 X12 X13 X14 X15 X16 X17 X18 X19 X20

17,70 17,71 17,20 18,65 20,65 20,20 20,39 21,47 20,80 21,00

X21 X22 X23 X24 X25 K L

18,55 18,65 18,68 19,15 19,02 20,35 19,75

80

60 55 55

50

40

LOI DEER, %

30

27,91

28,25

28,9

28,45

20,8 20 18,8

19

19,6

20,35

19,75

10

0 A B C D E F G H I J K L
NUMUNE GRUPLARI

ekil 10.1 Viskon kuma numune gruplarnn LO deerleri

20 19,8 19,6 L D R E O E ELR 19,4 19,2 19 18,8 18,6 18,4 18,2 18 X1 X2 X3 X4 X5 %50 YN %50 AKRLK UYGULAM ALARI

ekil 10.2. %50 yn %50 akrilik numune gruplarnn LO deeri

19,8 19,7 19,6 L D R O E E 19,5 19,4 19,3 19,2 19,1 19 X6 X7 X8 X9 X1O %80 YN %20 AKRLK UYGULAM ALARI

ekil 10.3. %80 yn %20 akrilik numune gruplarnn LO deeri

81

21 20 LO D EER LER 19 18 17 16 15 X11 X12 X13 X14 X15 %20 YN %80 AKRLK UYGULAMALARI

ekil 10.4. %20 yn %80 akrilik numune gruplarnn LO deeri

22 21,5 LO DEERLER 21 20,5 20 19,5 X16 X17 X18 %100 YN UYGULAMALARI X19 X20

ekil 10.5. %100 yn numune gruplarnn LO deeri

19,2 19,1 19 18,9 L D R O E E 18,8 18,7 18,6 18,5 18,4 18,3 18,2 X21 X22 X23 X24 X25 %100 AKRLK UYGULAM ALARI

ekil 10.6. %100 akrilik numune gruplarnn LO deeri

82

10.2. Taramal Elektron Mikroskobu (SEM) Blm 9.2de anlatlan yntemle hazrlanan deney numunelerinden alnarak alev geciktirici ile kaplanan yzeylerinin analizi Blm 9.3.3de anlatlan ekilde yzey karakterizasyonuna tabi tutulmutur. SEM mikrograflarndan viskon kumaa oksijen plazma ile yzeyde aktif gruplar oluturularak alev geciktirici kaplamann baarl olduu ve plazma sresinin uzun tutulmasnn kaplamada daha etkin rol oynad grlmektedir. Organofosfor ile kaplanan viskon kuman yzeyinde elyaflar aras yapnn borik aside gre kaplanandan daha iyi olduu gzlemlenmitir.

Resim 10.1. A numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

83

Resim 10.2 B numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

Resim 10.3 C numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

84

Resim 10.4. D numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

Resim 10.5 E numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

85

Resim 10.6. F numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

Resim 10.7. G numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

86

Resim 10.8. H numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

Resim 10.9. K numunesinin X250 bytmede SEM mikrograf

87

10.3. Termal Testler Viskon kuma merkezli numune gruplarna alev geciktiricilerin etkisini incelemek zere termal testler uygulanmtr. Blm 9.2de anlatlan yntemle hazrlanan numune gruplarndan alnan rnekler Blm 9.3.2de belirtildii gibi termal karakterizasyon testlerine tabi tutulmutur. Yanma testinde borik asitin dier alev geciktiricilere gre daha iyi sonu vermesine dayanarak, borik asitin bata olmak zere, organofosfor, plazma, emdirme kurutma (pad dry), absorpsiyon (ektirme) gibi yntemlerin etkisini incelemeye ynelik numuneler seilmitir. norganik bor bileimleri madde yzeyinde cams koruyucu tabaka oluturarak, yanma iin gerekli oksijen ve sya kars koruma grevi yaparlar. Borik asit dk erime noktasna (en. 171 oC) sahiptir. Istma ilemi srasnda su kaybederek ilk olarak metaborik aside (HBO2) ve daha sonra yine su kaybederek borik okside (B2O3) dnr. 325oC zerinde borik oksit cams yap oluturur ve sadece 500 oCde dklebilir duruma gelir. Cams kaplama ve kmr oluumuna kars kuvvetli eilim, maddenin oksijen ve sya kars baarl ekilde korunmasn salar. Bu bilgilerden yola karak borik asit ieren numunelerin TGA termogramlarnda gzlenen madde kayplarnn numune grubunun yapsnda bulunan borik asitin su kaybetmesine bal olduu dnlmtr. TGA termoramlarndan elde edilen bozunma scakl deerleri karslatrldnda alev geciktirici ilavesi ile bozunma scakl deerinin yaklak 326 oCden 330 oC ye ykseldii grlmtr.

88

Figure:

Experiment: VK 17.04.07

Crucible: Kuartz

Carrier gas: N2 - Coeff. : 1 Mass (mg): 35.5

17/04/2007 Procedure: (Zone 1) SET SYS Ev olution - 1750

TG/% 0 -5 -10 -15

T1=152 C

dTG/% /min 0

-2

-20 -25 -30 -35 -40 -45 -50 -55 -60 -65 -70

-4

-6

-8

-10

-12

-14

-16

-18 -75 50 100 150 200 250 300

Tmax=326 C

350

400

450

500

550

Furnace temperature /C

ekil 10.7. A numune grubunun TGA ve trev termogram

Figure:

Experiment: VK-FQ-17.04.2007 (Zone 1)

Crucible: Kuartz

Carrier gas: N2 - Coeff. : 1 Mass (mg): 29.1

17/04/2007 Procedure: SET SYS Ev olution - 1750

TG/% 0 -5

dTG/% /min 0.0

-0.5 -10 -15

T2=247 C

-1.0

-20 -25

-1.5

-2.0 -30 -35 -40 -45 -50 -55 50 100 150 200 250 300 -2.5

-3.0
T4=368 C

-3.5
T1=154 C

-4.0
T3=330 C

350

400

450

500

550

600

650

700

750

Furnace temperature /C

ekil 10.8. B numune grubunun TGA ve trev termogram

89

Figure:

Experiment: VK-FQ-Ar55 18.04.2007 (Zone 1)

Crucible: Kuartz

Carrier gas: N2 - Coeff. : 1 Mass (mg): 29.1

18/04/2007 Procedure: SET SYS Ev olution - 1750

TG/% 0

dTG/% /min

0.5

-5 0.0

-10 -0.5 -15

T2=245 C

-1.0 -20 -1.5 -25

-2.0 -30

-35

T1=145 C

-2.5

50

100

150

200

250

300

T3=337 C

350

400

450

500

550

Furnace temperature /C

ekil 10.9. C numune grubunun TGA ve trev termogram

Figure: Experiment: VK-FQ-10DK OKSJN PL 55W 19.4.07 Crucible: Kuartz Carrier gas: N2 - Coeff. : 1 Mass (mg): 25.39

19/04/2007 Procedure: (Zone 1) SET SYS Ev olution - 1750

TG/% -5 -10 -15 -20 -25 -30 -35 -40 -45 -50 -55 -60 -65 -70 -75 -80 50 100 150 200 250
Tmax=264 C T3=390 C T1=144 C

dTG/% /min 0.0

-2.5

-5.0

-7.5

-10.0

-12.5

-15.0

-17.5

-20.0

-22.5 300 350 400 450 500 550 Furnace temperature /C

ekil 10.10. G numune grubunun TGA ve trev termogram

90

% 80 Yn%20 Akrilik lem grmemi

110.0 0.4

100.0

Extrapolated Onset Analysis: 282.49 [C] 96.289 [%]

90.0

0.2

d(WtChng)/d(Temp) (b Q [_uninit_]

0.0

WtChng (b Q [%]

80.0

70.0 -0.2

60.0

50.0

WtChng = 43.134 [%] Temp = 699.9 [C] Temp = 315.32 [C]

-0.4

40.0 0.0

100.0

200.0

300.0

400.0

500.0

600.0

700.0

-0.6 800.0

Temp [C]

ekil 10.11. X6 numune grubunun TGA ve trev termogram

Vizkon elyaf %5 AR 022
110.0
100.0

0.5 Extrapolated Onset Analysis: 296.73 [C] 90.143 [%]

0.0

90.0

d(WtChng)/d(Temp) (b Q [_uninit_]

80.0

)
70.0

-0.5

WtChng (b Q [%]

60.0

50.0

-1.0

40.0

30.0

WtChng = 15.045 [%] Temp = 699.84 [C]

-1.5

20.0

Temp = 332.77 [C] 10.0 0.0

100.0 200.0 300.0 400.0 500.0 600.0 700.0

-2.0 800.0

Temp [C]

ekil 10.12. K numune grubunun TGA ve trev termogram

91

%20 Yn %80 Akrilik Islemsiz

110.0 1.2
1.0 100.0

Extrapolated Onset Analysis: 285.43 [C] 95.203 [%]

90.0

0.8

d(WtChng)/d(Temp) (b Q [_uninit_]

0.6

) WtChng (b Q [%]
80.0

0.4

70.0

0.2

0.0 60.0

WtChng = 47.126 [%] Temp = 699.71 [C]

50.0

-0.2

-0.4

Temp = 323.01 [C] 40.0 0.0

100.0 200.0 300.0 400.0 500.0 600.0 700.0

-0.6 800.0

Temp [C]

ekil 10.13. X11 numune grubunun TGA ve trev termogram

%20 Yn %80 Akrilik% 20 AR 022 (2)

110.0 0.4

100.0

Extrapolated Onset Analysis: 262.94 [C] 97.267 [%]

0.2

90.0

d(WtChng)/d(Tem (b Q p) [_uninit_]

0.0

WtChng (b Q [%]

80.0

70.0

EndRegion2

-0.2

60.0

WtChng = 46.404 [%] Temp = 699.95 [C] -0.4

50.0

Temp = 292.63 [C] 40.0 0.0

100.0 200.0 300.0 400.0 500.0 600.0 700.0

-0.6 800.0

Temp [C]

ekil 10.14. X15 numune grubunun TGA ve trev termogram

92

% 100 Akrilik%5 A2 022

110.0 0.2

100.0

0.0

90.0

-0.2

d(WtChng)/d(Temp) (b Q [_uninit_]

WtChng (b Q [%]

80.0

Extrapolated Onset Analysis: 303.51 [C] 94.481 [%]

-0.4

70.0

-0.6

60.0

-0.8

WtChng = 46.218 [%] Temp = 698.04 [C]

50.0 -1.0

Temp = 315.28 [C] 40.0 0.0 -1.2 800.0

100.0

200.0

300.0

400.0

500.0

600.0

700.0

Temp [C]

ekil 10.15. X24 numune grubunun TGA ve trev termogram

%80 Yn %20 Akrilik% 20 AR 022
110.0 0.6

100.0 0.4 90.0

Extrapolated Onset Analysis: 259.37 [C] 91.757 [%] d(WtChng)/d(Tem (b Q p)

0.2

80.0

WtChng (b Q

[_uninit_]

[%]

70.0

0.0

60.0 -0.2 50.0

WtChng = 38.944 [%] Temp = 699.81 [C]

-0.4

40.0

Temp = 291.79 [C] 30.0 0.0 -0.6 800.0

100.0

200.0

300.0

400.0

500.0

600.0

700.0

Temp [C]

ekil 10.16. X10 numune grubunun TGA ve trev termogram

93

Islem grmemis yeni Zel yn

110.0
100.0 0.2

0.4

90.0

Extrapolated Onset Analysis: 243.15 [C] 85.947 [%]

0.0

d(WtChng)/d(Temp) (b Q [_uninit_]

80.0

WtChng (b Q [%]

)
70.0 60.0 -0.2 50.0

40.0

WtChng = 22.992 [%] Temp = 699.89 [C]

-0.4

30.0

Temp = 321.12 [C] 20.0 0.0

100.0 200.0 300.0 400.0 500.0 600.0 700.0

-0.6 800.0

Temp [C]

ekil 10.17. X16 numune grubunun TGA ve trev termogram

Viskon +AR 22 Daldirma

110.0
100.0

0.4 Extrapolated Onset Analysis: 167.02 [C] 93.464 [%]

0.2

90.0

0.0

d(WtChng)/d(Tem (b Q p)

80.0 -0.2

70.0

Temp = 400.12 [C] [_uninit_]

-0.4

WtChng (b Q

[%]

60.0

50.0

Extrapolated Onset Analysis: 302.58 [C] 59.95 [%]

-0.6

40.0

Temp = 202.12 [C] Extrapolated Onset Analysis: 377.98 [C] 20.948 [%]

-0.8

30.0

-1.0

20.0

WtChng = 10.97 [%] Temp = 699.88 [C] -1.2 Temp = 326.6 [C]
100.0 200.0 300.0 400.0 500.0 600.0 700.0

10.0 0.0

-1.4 800.0

Temp [C]

ekil 10.18. D numune grubunun TGA ve trev termogram

94

%100 YZ Yn %2 AR 022
110.0
100.0

0.1

Extrapolated Onset Analysis: 251.53 [C] 86.362 [%]

0.0

90.0 -0.1 80.0

d(WtChng)/d(Tem (b Q p) [_uninit_]

WtChng (b Q [%]

70.0

-0.2

60.0

-0.3

50.0 -0.4 40.0

WtChng = 21.69 [%] Temp = 675.21 [C]

30.0

-0.5

Temp = 313.82 [C] -0.6 700.0

20.0 0.0

100.0

200.0

300.0

400.0

500.0

600.0

Temp [C]

ekil 10.19. X18 numune grubunun TGA ve trev termogram

338

336

334

332

Bozunma Scaklklar

330

328

326

324

322

320 A B C Numune Gruplar D K

ekil 10.20. Viskon kuma numune gruplarnn bozunma scaklklar

95

325 320 315 Bozunma Scakl 310 305 300 295 290 285 280 275 X6 X10 X11 X15 Numune Gruplar X16 X18

ekil 10.21. Yn akrilik karm numune gruplarnn bozunma scaklklar 10.4 Haslk Karakterizasyonu Blm 7.3. de anlatlan yntemle hazrlanan numune gruplar anlatld gibi haslk testine tabi tutulmutur. Kaplama yaplan viskon kumaa kullanm amacna bal olarak farkl ykama koullar uygulanmaktadr. Ykama esnasnda karlalabilecek bir sorun olan haslk deerini incelemek amacyla haslk testi yaplmtr. Haslk testi sonucunda herhangi bir sorunla karlalmayacan gstermitir. Sadece borik asitli numune grubundan suya hafif bir renk geii olmu fakat bu durum test elyafna yansmamtr.

96

Resim 10.10. A numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.11. A numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu

97

Resim 10.12.B numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.13. B numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu

98

Resim 10.14. C numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.15. C numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu

99

Resim 10.16. D numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.17. D numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu

100

Resim 10.18. E numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.19. E numunesinin haslk test kuma sonucu

101

Resim 10.20. F numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.21. F numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu

102

Resim 10.22. G numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.23. G numunesinin haslk test kuma sonucu

103

Resim 10.24. K numunesinin haslk deneyi zelti sonucu

Resim 10.25. K numunesinin haslk deneyi test kuma sonucu

104

10.5 Hidrofilite Karakterizasyonu Bir tekstil prosesinde kullanlan su veya sulu zelti yzey aktif madde ihtiva ediyorsa yzey gerilimi deceinden, tekstil malzemesinin bu sulu sistemle slanmas ve bylece muamelesi kolaylar. Yzey aktif maddelerin slanmay kolaylatrmaktan baka bir biri iinde znmeyen veya ok g znen iki svdan birinin dieri iinde dalmasn salama (emlsiye etme), kat/svdan oluan dispers sistemlerin koagle olmadan kolloid halde kalmasn salama (kolloid koruma), tekstil yzeyi zerindeki kir ve yabanc maddeleri uzaklatrma (temizleme) boyalarn znmesini kolaylatrma (zme), tekstil malzemesini sararak boyalarn life hzl nfuzunu nlemek ve bylece dzgn boyamalar elde etme (egalize ve geciktirme), tekstil malzemesine yumuaklk kayganlk verme gibi ok eitli fizikokimyasal etkileri vardr. Bu zellikleri kaybetmemek amacyla viskon kumaa eitli numune gruplarnda temas as lm yaplmtr. Tm numune gruplarnda hidrofilik bir yap olduu gzlenmitir . On dakika sre ile oksijen plazma uyguladmz numune grubunun daha hidrofilik olduu rahatlkla gzlemlenmistir. lm esnasnda tm numunelerin temas as ok ok kk olduundan net olarak alnamamtr sadece gzlemlere dayal olarak gelitirilmitir.

Resim 10.26 D numune grubunun temas as lm

105

Resim 10.27. E numune grubunun temas as lm

Resim 10.28. G numune grubunun temas as lm 10.6 Nem Tayini Tekstil liflerindeki nem miktarlar, mamuln retimi srasnda uygulanan ilemlerin dzgnl ve verimi asndan istenmeyen olumsuzluklarla karlamamak iin baz snrlar arasnda tutulmaldr. Elyaf trne gre nem alma miktarlarnn deiiklik gstermesinin sebebi liflerin molekl dizililerindeki ve polimerizasyon derecelerindeki farkllklardr. Liflerin molekl dizililerine baktmzda amorf

106

blge oran fazla olan liflerin kristalin blge oran fazla olan liflere gre nem alma miktarlarnn att grlr. Amorf blgelerde molekller arasnda dzgn bir sralan olmadndan molekl zincirleri arasndaki boluklarn kristalin blgelere gre daha fazla olmas ve kristalin blgelerdeki molekllerin birbirlerine hidrojen balaryla balanmas amorf blgelerin nem almaya daha yatkn olduunu gsterir. Polimerizasyon derecesinin yksek olmas da nem alma miktarn artracaktr. Polimerizasyon derecesinin artmasyla su moleklleri daha fazla ba yapma ans bulacandan elyaf bnyesine daha fazla su girebilecektir.

8,00% 7,00% NEM DEER,% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00%

A E C

B D F X24 G K G K X11 X15 X16 X18 X1O X6

X11

X15 X16

X18 X1O X24

X6

NUMUNE gruplar

ekil 10.22. Numune gruplarnn nem deeri

107

11. SONU VE NERLER Gelien tekstil endstrisinde her geen gn mteri ihtiyalar artmaktadr ve her rnde kullanm yerlerine gre eitli zellikler kazandrlmas gerei duyulmaktadr. Yanmaz zellikli tekstil rn kullanlmas askeriye, havaclk, ev tekstili, uzay personeli gibi giderek artan oranlarda ihtiya haline gelmitir. Akrilik, yn ve viskon elyaflar gnlk tekstil rnlerinde % 80 orannda kullanm bulunmaktadr. Yaygn olarak kullanlan bu rnlerde yanmazlk zellii kazandrlmas bu almada hedeflenmitir. Bu amala yaplan almada; alev geciktirici olarak borik asit, organofosfor, trimetilborat kullanlmtr. Teknik olarak plazma polimerizasyon yntemi, kimyasal uygulamada absorpsiyon (ektirme) ve emdirme kurutma (pad dry) yntemi kullanlmtr. Hazrlanan numune gruplarnn karakterizasyonu aamasnda; termal zelliklerinin belirlenmesi iin termogravimetrik analiz (TGA), kaplama yzeylerinin karakterizasyonunda taramal elektron mikroskobu (SEM), yanma zelliklerinin belirlenmesi iin ise limit oksijen indisi (LO), ve kimyasal uygulama sonucunda rnn haslk zelliklerinin grlmesi iin haslk testi ve suya kar davrann belirlemek iin temas as lm, mamuln retimi esnasndaki alma performansnn deerlendirilmesi iin nem tayini yaplmtr. Numune gruplarna uygulanan LO testi sonularnda alev geciktiricilerin tamamnn akrilik, yn ve viskon kumaa alev dayanmn arttrd ayn yntemle uygulanan alev geciktiriciler iinde en iyi sonucu borik asitin verdii grlmtr. Yine ayn alev geciktiricilerin uygulanmasnda emdirme kurutma (pad dry) ynteminin alev geciktirmeye byk lde etkisi olduu grlmtr. Aslan ve zkaya [47], yaptklar almada kimyasal madde nfuzu iin kullanlan yntem olarak emdirme (daldrma) ynteminin ok iyi sonu verdiini saptamlardr. Takviyesiz saf viskonun LO deeri 18,8 iken, emdirme kurutma yntemi ile borik asit uygulanmas ile 55 deerinin stne ykselmitir, buna karlk ayn yntem ile organofosfor uygulamas sonucunda 27,91e ykselmitir.

108

30 dakika trimetilborat plazmas sonucunda ise bu deer 20,8 olarak bulunmutur. Viskon kumaa dakika argon plazmas uygulandnda 28,25e ykselmiken, dakika oksijen plazmas uygulanmasnda 28,9a ykseldii grlmtr. Akoval ve Takrouri [50], poliester kumaa dk scaklkta oksijen plazmas uygulanmas ile kuman erimeye kar iyi bir dayanm gsterdiini gelitirmilerdir. Viskon kumaa absorpsiyon ektirme yntemine gre uygulanmasnda %5 organofosfor uygulamas sonucunda ise 20,35 deeri elde edilmitir. %50 akrilik %50 yun saf hali LO deeri 18,7 iken ektirme (absorpsiyon) yntemine gre uygulanan %20 organofosfor uygulamas sonucunda 19,75 deerine ulalmtr. %20 akrilik %80 yun saf hali LO deeri 19,25 iken ektirme (absorpsiyon) yntemine gre uygulanan %20 organofosfor uygulamas sonucunda 19,7 deerine ulalmtr. %80 akrilik %20 yun saf hali LO deeri 17,7 iken ektirme (absorpsiyon) yntemine gre uygulanan %20 organofosfor uygulamas sonucunda 20,65 deerine ulalmtr. %100 yn saf hali LO deeri 20,2 iken ektirme (absorpsiyon) yntemine gre uygulanan %20 organofosfor uygulamas sonucunda 21,47 deerine ulalmtr. %100 akrilik saf hali LO deeri 18,55 iken ektirme (absorpsiyon) yntemine gre uygulanan %20 organofosfor uygulamas sonucunda 19,15 deerine ulalmtr. Levan ve Tran [48], almalarnda alev geciktiricilik kimyasallarn ykleme derecelerinin bir fonksiyonudur sonucuna varmlardr. TGA termogramlarndan alnan bozunma scakl deerleri karslatrldnda borik asit esasl alev geciktirici ilavesi ile bozunma scakl deeri 326 oC den 330 0C ye artt grlmtr. Ayrca argon plazma uygulamas sonucunda malzemenin bozunma scakln arttrmtr denebilir. Borik asit esasl alev geciktirici ve argon plazmas bir arada uygulanmas ile bozunma scakl 337 oC ye ykselmitir. Fakat organofosfor ve on dakika oksijen plazmas beraber uygulandnda bozunma scakln 264
o

C drm ektirme (absorpsiyon) yntemi ile uygulanan

organofosfor 332 oC arttrmtr. % 100 yn elyafn bozunma scakl 321 oC iken ektirme (absorpsiyon) yntemine gre %2 orannda uygulanan alev geciktirici bu scakl 313 oCye drmtr.

109

%80 akrilik %20 yn karmnda ektirme (absorpsiyon) yntemine gre %20 orannda organofosfor uygulamas sonucunda bozunma scakl 323 oCden 292
o

Cye d gstermitir.

Uygulanan alev geciktirici ve plazma polimerizasyonun SEM mikrograflarndan, oksijen plazmann yzeyi etkin olarak aktifletirdii, emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile kaplanan numune gruplarnn kaplamasnn ektirme (absorpsiyon) metoduna gre yaplan kaplamadan daha baarl olduu grlmtr. Borik asitle emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile kaplanan numune grubunun SEM mikrograflar sonucunda malzemede az miktarda ypranma olduu grlmektedir. Nem tayini sonularndan saf viskonun %7,48 neme sahip olduu grlmektedir, Amorf blgelerde molekller arasnda dzgn bir sralan olmadndan molekl zincirleri arasndaki boluklarn kristalin blgelere gre daha fazla olmas ve kristalin blgelerdeki molekllerin birbirlerine hidrojen balaryla balanmas amorf blgelerin nem almaya daha yatkn olduunu gsterir, bu deer pad dry yntemi ile borik asit uygulamas ile %2,47 e dmtr. Polimerizasyon derecesinin yksek olmas da nem alma miktarn artracaktr. Polimerizasyon derecesinin artmasyla su moleklleri daha fazla ba yapma ans bulacandan elyaf bnyesine daha fazla su girebilecektir. Ayn malzeme argon plazma ile aktifletirildikten sonra nem deeri artm %4,35 olmutur. Viskon kuma organofosfor ile emdirme kurutma (pad dry) yntemi sonucunda %1,57 olarak bulunmutur. Malzemeye emdirme kurutma (pad dry) ile organofosfor uygulamas yapldktan sonra ayr olarak oksijen plazma ve argon plazma uygulamas sonucunda byk oranda nem fark grlmtr, oksijen plazmann nem deeri ok dk kmtr. Haslk testi sonular incelendiinde viskon kumaa emdirme kurutma (pad dry) yntemi ile borik asit uygulanan numune haslk testinin zeltisine bir miktar rengini vermi fakat bu miktar test kumasnda etkili olacak miktarda olmad grnmektedir, borik asit ile uygulamann yannda argon plazmaya tabi tutulan viskon kuma hasl daha iyi bir sonu vermitir, bunun kayna plazma ile kimyasaln uygulanmasnda daha iyi mgrasyon olmas sylenebilir. Oksijen plazma,

110

borik asidin emdirme kurutma (pad dry) ile uygulanmasnda oksijen plazma sresinin uzun tutulmasnn olumlu etki gsterdii acktr. Viskon kumaa organofosfor alev geciktirici uygulandnda ise haslk durumunda tekstil materyalinin kullanm ok iyi diren gsterdiini kantlamaktadr. ektirme (absorpsiyon) ve emdirme kurutma (pad dry) ynteminin haslk deerine gre deerlendirilmesi yapldnda ektirme (absorpsiyon) ynteminin daha olumlu sonu verdii grlebilmektedir. Temas as lm yaplan numunelerin hibirinde net bir lm alnamamtr. Bunun sebebi tm viskon ierikli numune gruplarnn hidrofilik yap olmasndan kaynaklanmaktadr. Ancak on dakika oksijen ile plazma polimerizasyona tabi tutulan numunenin dier numune gruplar ierisinde daha etkin hidrofilik yap gzlemlenmitir. Bunun sebebi plazma ile oksijen polimerizasyonunda radikalik gruplarn oluturulmasdr. Tekstil prosesinde kullanlan su veya sulu zelti yzey aktif madde ihtiva ediyorsa, tekstil malzemesinin bu sulu sistemle slanmas ve bylece muamelesi kolaylar, tekstil yzeyi zerindeki kir ve yabanc maddeleri uzaklatrma (temizleme) boyalarn znmesini kolaylatrma (zme), tekstil malzemesini sararak boyalarn life hzl nfuzunu nlemek ve bylece dzgn boyamalar elde etme (egalize ve geciktirme), tekstil malzemesine yumuaklk kayganlk verme gibi ok eitli fizikokimyasal etkilerinden dolay tekstil sektr iin olumlu sonular elde edilmitir. Tekstil malzemelerinin alev dayanmnn gelitirildii almada LO test metodu kullanlmtr. LO deerleri lmnde sabit ak hz kullanlmtr. Sabit ak hznda almada maksimum deerin zerinde sonu alnamad durumda, ak hznn deitirilerek LO deeri lmne gidilebilir. Ayrca, deney numunelerinden alnan ok kk rneklerle analiz yapan TGA yntemi yerine numunenin btnn analiz edebilecek bir termal karakterizasyon yntemi olan dinamik mekanik analizleyici (DMA) kullanm daha salkl sonular almay salayabilir.

111

KAYNAKLAR

1. Duygu Ksakrek, Yanmaya Dayankl Polimerler, XVII Ulusal Kimya Kongresi, -20 (2003). 2. Kurbanl, R., Boya ve Tekstil Kimyas ve Teknolojisi , Seluk niversitesi Mhendislik Fakltesi, Konya, 103-105 (2002). 3. Foreword. Handbook of Flame Retardant Chemicals and Fire Testing Services, Technomic Publishing Company, Inc. Pennsylvania, USA, (1988). 4. Raether, L.O., Kidder, R.C., "The Market For Flame Retardants in the U.S.A Current Analysis". Handbook of Flame Retardant Chemicals and Fire Testing Services, Technomic Publishing Company, Inc. Pennsylvania, USA, 1-5 (1988). 5. Kank M, Tekstil Boyacl, Literatr Yayn, 104-110, (1994). 6. Yakartepe M., Yakartepe Z. Tekstil Terbiye Teknolojisi , OG Kitabevi, 211223, (1995). 7. Bird C.L, The Theory and Practice of Wool Dyeing, Morrow Company, 60-105 (1972). 8. Dabanovi K, Yn iplik teknolojisi, Sagem Eitim Yaynlar, 98-104 (1993). 9. Weill, E.D., Flame Retardancy of Polymeric Materials, Marcel Dekker nc., New York, 3-7 (1975). 10. Jarecki, L. , New Fibres in Western Europe , Tekstile Int., Amer, 50-60, (1988). 11. Alkan, F., Terbiyede Maliyet Hesab Bitirme Projesi, ukurova niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, , Adana, 64-67, (2004). 12. Karak, F., Ynn Terbiyesi ve Apresi , ukurova niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Adana ,90-96, ( 2004). 13. Bozkar, K., Terbiyede Maliyet Hesab, ukurova niversitesi MhendislikMimarlk Fakltesi, , Adana, 25-27 (2004). 14. Kara, N., Ynn lemleri , ukurova Fakltesi, Adana, 89-90, (2004). niversitesi Mhendislik-Mimarlk

15. iftci A., Tekstil Boyama ve Basksnda Kullanlan Yardmc Maddeler Smer Yayn, Bursa , 2-5, (1996).

112

16. Doan H., Tekstil Endstrisinde Kullanlan Boyarmadde ve Tekstil Yardmc Maddelerinin ncelenmesi, Gelbim Yaynevi, stanbul, 6-7, (2003). 17. Tikyeli F. Tekstil Endstrisinde Kullanlan Kimyasal Maddeler ve Yardmc Kimyasal Maddeler , St mam niversitesi, Kahramanmara, 32-35, (2004). 18. nternet: Yangn Yaltm, http://www.izoder.org.tr/docs/yangin_yalitimi.pdf (2006). 19. Saak, M., Polimer Kimyas, Gazi Kitabevi, Ankara, 85-89, 221-224, 275-297, 393-397 (2002). 20. Gnaydn, S., Yangna Kars Gvenli Kablolar, 3 E Dergisi, Austos, 123, (2004). 21. Shui-yu Lu, Ian hamerton., Recent developments in the chemistry of halojenfree flame retardant polymers., Progress In Polymer Science, 27:1661-1712 (2002). 22. Ex.Ed. Bikales, N.M., Encyclopedia of Polymer Science and Technology Plastics, Resins, Rubbers, Fibers., John Wiley and Sons Inc., USA,7:1-64 (1967). 23. Kutlu B. , Isya Dayankl ve Isdan Koruyucu Giysilerin Termal Analizi ve Performans zelikleri, Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits, zmir, 6, 41, 48, 49 (2002). 24. Lu, S.Y. , Recent Developments In The Chemistry of Halogen Free Flame Retardant Polymers, Prog-Polym. Science, 27, 16611712 (2002). 25. Kracklauer J. In: Lewin M., Atlas SM., Pearce EM., editors. Flame Retardant Polymeric Materials, New York: Plenum Pres, 115-118, (1978). 26. Lewin M. Flame Retardancy of Polymeric Materials. Chem Oggi Chem Today, 67, 15, 41 (1997). 27. American Society for Testing and Materials, D 2863-00 Standart Test Method for Measuring the Minimum Oxygen Concentration to Support Candle-like Combustion of Plastics (oxygen Index), ASTM International, 452-464 (2000). 28. Kandola BK., Harrock AR., Complex Char Formation In Flame Retardant Fber/Intumescent Combinations : Physical and Chemical Natura of Char, Textile Res J, 69 ,37481 (1999).

113

29. Kutlu B., Isya Dayankl ve Isdan Koruyucu Giysilerin Termal Analizi ve Performans zelikleri, Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits, zmir, 6, 41, 48, 49 (2002). 30. A. Grill, Cold Plasma in Materials Fabrication, IEEE Press, Piscataway,3-7,1619 (1993). 31. F., Denes, Synthesis and Surface Modification by Macromolekuler Plasma Chemistry Trip ,23-31 (1997). 32. E. Johnston and B. D. Ratner Surface Characterization of Plasma Deposited Organic Thin Films J. of Electron Spect. and Related Phenomena, , 81, 303317 (1996). 33. Z.-F. Li and A. N. Netravali Surface Modification of UHSPE Fibers Through Allyamine Plasma Deposition. II. Effect on Fiber and Fiber/Epoxy nterface J. Appl. Polym. Sci., 44, 333-346 (1992). 34. I. Langmuir, The Interaction of Electron and Positive Ion Space Charges in Cathode Sheaths Phys. Rev., 33, 954-989, (1989). 35. N. Inagoki, Ph. D, Plasma Surface Modification and Plasma Polymerization, U.S.A, 1-21 (1996). 36. Togrul, T., nstrmental Analiz, Editr, Ankara niversitesi Fen Fakltesi Kimya Mhendisligi Blm, 101-117 (1995). 37. Skoog, D.A., Holler, F.J., Nieman, T.A., Principles of Instrumental Analysis 5th ed., Saunders College Publishing, London, 798-808, 546-553 (1998). 38. nternet: Taramal Elektron Mikroskobu (SEM), http://www.istanbul.edu.tr/eng/metalurji/sem.htm (2006). 39. Song, L., Hu, Y., Lin, Z., Xuan, S., Wang, S., Chen, Z., Fan, W.,Preparation and properties of halogen-free flame-retadded polyamide 6/organoclay nanocomposite, Polimer Degradation and Stability, 86:535-540 (2004). 40. Lecoeur, E., Vroman, I., Bourbigot, S., Lam, T.M., Delobel, R., Flame Retardant formulations for cotton, Polimer Degradation and Stability,74: 487492 (2001). 41. Xu, H., Deng, X., Preparation and properties of superfine Mg(OH)2 flame retardant, Transactions of Nonferrous Metals Society of China, 16:488-492 (2006).

114

42. Sain, M., Park, S.H., Suhara, F., Law, S., Flame retardant mechanical properties of natural fibre-PP composites containing magnesium hydroxide, Polimer Degradation and Stability, 83: 363-367 (2004). 43. Fernandes, Jr, V.J., Araujo, A.S., Fonseca, V.M., Fernandes, N.S., Silva, D.R., Thermogravimetric evaluation of polyester/sisal flame retarded composite, Thermochimica Acta, 392-393: 71-77 (2002). 44. Martin, C., Hunt, B.J., Ebdon, J.R., Ronda, J.C., Cadiz, V., Synthesis, crosslinking and flame retardance of polymers of boron-containing difunctional styrenic monomers, Reactive & Functional Polymers, 88-96, (2006). 45. Baysal, E., Borlu Bilesikler Ve Dogal Sepi Maddeleriyle Emprenye Edilen Saram Odununun Yanma zellikleri, Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi, 19 (1-2): 59-69 (2003). 46. Garba, B., Effect of zinc borate as flame retardant formulation on some tropical woods, Polimer Degradation and Stability, 64: 517-522 (1999). 47. Aslan, S., zkaya, K., Farkl Kimyasal Maddelerle Emprenye Edilmis Ahsap Esasl Levhalarn Yanma Mukavemetinin Arastrlmas, Sleyman Demirel niversitesi Orman Fakltesi Dergisi, 1302-7085:122-140 (2004). 48. LeVan S.L., Tran, H.C., The role of boron in flame-retardant treatments, Forest Products Research Society, 39-41 (1990). 49. Liu, S., Ye, H., Zhou, Y., He, J., Jiang Z., Zhao, J., Huang, X., Study on flame retardant mechanism of polycarbonate containing sulfonatesilsesquioxane- fluoro retardants by TGA an FTIR, Polimer Degradation and Stability, 91: 1808-1814 (2006). 50. Khas. H., Department of Tekstile Techology, Indian of Techology, New Delhi, ndia, 222-289, (1998). 51. Schartel B., Pyrolysis combustion flow calorimeter: A tool to assess flame retarded PC/ABS materials, Hughes Technical Center, Germany, 78-82, (2007). 52. Kasih T., Poly(methyl methacrylate) Films Deposited via Non-Equilibrium Atmospheric Pressure Plasma Polymerization Using Argon as Working Gas, Plasma Process, Japan, 81-88, (2007).

115

EKLER

116

EK-1. rnek oksijen indisi deeri hesaplamas A numune grubu iin rnek hesaplama: tututurma ilemi olarak EK-3de belirtilen A ilemi uygulanmtr. ASTM D 2863-00da belirtilen ynteme gre testler gerekletirilir. Burada X tepkisi olumsuz, yani malzemenin 180 saniye sonunda yanmaya devam ettiini, O tepkisi olumlu, yani malzemenin 180 saniye ierisinde sndn gsteriyor. izelge 1.1. %1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda, bir ift X ve O tepkisi iin oksijen konsantrasyonu tayini Oksijen konsantrasyonu, % 21 (V/V) Yanma sresi, s 23 Yanan uzunluk, mm Tepki (X veya O) x 20 46 x 19 77 x 18 >180 o

Bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu: %18 (V/V) (Bu konsantrasyon, %0.2 ardk deiimlerle yaplacak ilk lm iin tekrar kullanlacak olan konsantrasyondur) izelge 1.2. Oksijen indisi tayini (Oksijen konsantrasyonunda ardk deiimler iin kullanlan adm bykl: %0,2 (V/V)) NL serisi lmleri NL serisi lmleri Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) Yanma sresi, s Yanan uzunluk, mm Tepki (X veya O)
18 >180 O 18,2 >180 o 18,4 >180 o 18,6 >180 o 18,8 87 x 18,6
>180

cf
18,8 >180 o 19 67 x 18,8
>180

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 , Satr (1 16) : 3, k deeri :, Sonu: k = 0,38

NL: %0.2 adm byklnde ilk farkl sonucun elde edilinceye kadar yaplan oksijen konsantrasyonu denemeleri, cf : son deney numunesi iin uygulanan oksijen konsantrasyonu, d: adm bykl ve k: Dixon un alt - st metoduna gre yaplan tayinlerden oksijen indisi konsantrasyonu hesaplamak iin kullanlan bir faktrdr ve son be lmn sonucuna gre standartta belirtilen izelgeden (EK-3) bulunur. OI = cf + kd = 18,8 + (0,38x 0,2) =%18,8 (OI nn kaydedilmesi iin virglden sonra bir basamak veriliyorsa) =% 18,8 (d nin dorulanmas ve hesaplanmas iin, virglden sonra iki basamak veriliyorsa)

117

EK-1. (Devam) rnek oksijen indisi deeri hesaplamas izelge 1.3. Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Son alt sonu cf 1 2 3 4 5 n 6 Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) ci1) OI ci - OI (ci OI)2 18,8 18,88 -0,076 0,005776 19 18,8 18,6 18,8 18,6 18,88 18,88 18,88 18,88 18,88 0,124 -0,076 -0,276 -0,076 -0,276 0,015376 0,005776 0,076176 0,005776 0,076176

Toplam (ci OI)2

= 0,1851

1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas:
(c OI ) 2 = i n 1
1/ 2

0,18 = 5

1/ 2

= 0,189

2 = 0,12 3

d = 0,2

3 = 0,28 2

2 3 <d < 3 2

OI geerlidir.

2 3 > d ise, daha byk d deerleri ile veya < d ise, daha kk d 3 2 deerleri ile ilemler tekrarlanr. Gerektiinde, adm byklnde deiiklikler yaplarak yukardaki dorulama artlar salanncaya kadar ileme devam edilir. Aksi takdirde

118

EK-2. Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : A 1 21 23 x 2 20 46 x 3 19 77 x 4 5 18 >180 o

%O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %18(V/V)

NT SERS 1 2 3 4 1 NL SERS 2 3 c 4 5

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 18 18,2 18,4 18,6 19 18,8 18,6 Yanma sresi, s >180 >180 >180 >180 67 67 >180 Tepki ( 'X veya O') x x 0 0 0 0 o Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : 18,88 18,88% 0,38 Satr (1 16) :3

18,8 >180 o

19 67 x

18,8 >180 o

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 18,8 18,88 -0,076 1 19 18,88 0,124 2 18,8 18,88 -0,076 3 18,88 18,6 -0,276 4 18,8 18,88 -0,076 5 18,6 18,88 -0,276 6

(CI-OI)2 0,005776 0,015376 0,005776 0,076176 0,005776 0,076176

Toplam S (ci OI)2 0,19 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,192382951 1
0,12826

1/ 2

< 0,2 < 0,29 OI Deeri geerlidir

2 3

<d<

<d 3 < 2

119

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : B 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
20 >180 O

2
30 >180 O

3
40 >180 O

4
50 >180 O

5
55
>180

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %55(V/V)

NT SERS 1 2 3 4 1 NL SERS 2 3 c 4 5

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O') Stun (2, 3, 4 veya 5) : k deeri : 0,00 0,00% Satr (1 16) :

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 0 0,00 0 1 0 0,00 0 2 0 0,00 0 3 0 0 0,00 4 0 0,00 0 5 0 0,00 0 6

(CI-OI)2 0 0 0 0 0 0

0 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0n 1

1/2

3 2 <d< 2 3

0 < 0,2 < 0 55 inde stnde byk deer kmtr; OI Deeri geerlidir

120

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : C 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
20 >180 O

2
30 >180 O

3
40 >180 O

4
50 >180 O

5
55
>180

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %55(V/V)

NT SERS 1 2 3 4 1 NL SERS 2 3 c 4 5

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O') Stun (2, 3, 4 veya 5) : k deeri : 0,00 0,00% Satr (1 16) :

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 0 0,00 0 1 0 0,00 0 2 0 0,00 0 3 0 0 0,00 4 0 0,00 0 5 0 0,00 0 6

(CI-OI)2 0 0 0 0 0 0

0 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0 1

1/ 2

0 < 0,2 < 0 55 inde stnde byk deer kmtr; OI Deeri geerlidir

2 3

<d<

3 2

121

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : D 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
20 >180 O

2
21 >180 O

3
25 >180 O

4
27 >180 O

5
28 86

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %27(V/V)

NT SERS 1 2
27,8 >180 O

1 27,8
>180

NL SERS 2 3
28 87 X 27,8 64 X

c 4
27,6 90 X

5
27,8 100 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

28 98 X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : 27,92 27,92% 0,6

Satr (1 16) :1

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 27,8 27,92 -0,12 1 27,6 27,92 -0,32 2 27,8 27,92 -0,12 3 27,92 28 0,08 4 27,8 27,92 -0,12 5 28 27,92 0,08 6

(CI-OI)2 0,0144 0,1024 0,0144 0,0064 0,0144 0,0064

Toplam S (ci OI)2 0,16 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,177988764 1
0,11866

1/ 2

< 0,2 < 0,27 OI Deeri geerlidir

2 3

<d<

3 2

122

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : E 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
28 >180 O

2
29 56 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %28(V/V)

NT SERS 1 2
28,2

3
28,4

1 28,2
56

NL SERS 2 3
28 >180 O 28,2 88 X

c 4
28 >180 O

5
28,2 29 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

28

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : 28,29 28,29% 0,46

Satr (1 16) :6

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 28,2 28,29 -0,092 1 28 28,29 -0,292 2 28,2 28,29 -0,092 3 28,29 28 -0,292 4 28,2 28,29 -0,092 5 28,2 28,29 -0,092 6

(CI-OI)2 0,008464 0,085264 0,008464 0,085264 0,008464 0,008464

0,2 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0,202180118 n 1
0,13479

1/ 2

< 0,2 < 0,3 OI Deeri geerlidir

2 3

<d<

<d< 3 2

123

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : F 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
27 >180 O

2
29 >180 O

3
30 98 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %29(V/V)

NT SERS 1 2
29,2 100 X

1 29
>180

NL SERS 2 3
29,2 48 X 29 >180 O

c 4
29,2 88 X

5
29 82 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

29 >180 O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : -0,02 29,00 29,00%

Satr (1 16) :5

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 29 29,00 0,004 1 29,2 29,00 0,204 2 29 29,00 0,004 3 29,00 29,2 0,204 4 29 29,00 0,004 5 29,2 29,00 0,204 6

(CI-OI)2 1,6E-05 0,041616 1,6E-05 0,041616 1,6E-05 0,041616

Toplam S (ci OI)2 0,12 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 1 0,158048094
0,10537

1/2

< 0,2 < 0,24 OI Deeri geerlidir

2 3

<d<

3 2

124

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : G 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
28 >180 O

2
29 78 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %28(V/V)

NT SERS 1 2
28,2 >180 0

3
28,4 67 X

1 28,4
89

NL SERS 2 3
28,2 98 X 28 >180 O

c 4
28,2 >180 O

5
28,4 34 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

28 >180 0

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : -0,76 28,25 28,25%

Satr (1 16) :10

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 28,4 28,25 0,152 1 28,2 28,25 -0,048 2 28 28,25 -0,248 3 28,25 28,2 -0,048 4 28,4 28,25 0,152 5 28,2 28,25 -0,048 6

(CI-OI)2 0,023104 0,002304 0,061504 0,002304 0,023104 0,002304

0,11 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,1514093791
0,10094

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

125

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : H 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
20 >180 O

2
21 56 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2
21,2 24 X

1 21,2 X

NL SERS 2 3
21 >180 O

c 4 21,4
43 X

5
21,2 56 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

21 >180 O

21,2
>180 O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : -0,17 21,17 21,17%

Satr (1 16) :4

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 21,2 21,17 0,034 1 21,4 21,17 0,234 2 21,2 21,17 0,034 3 21,17 21 -0,166 4 21,2 21,17 0,034 5 21 21,17 -0,166 6

(CI-OI)2 0,001156 0,054756 0,001156 0,027556 0,001156 0,027556

Toplam S (ci OI)2 0,11 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,150556302 1
0,10037

1/ 2

2 3

<d<

3 <d< 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

126

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : I 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
21 23 x

2
20 46 x

3
19 77 x

4
18 >180 o

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %18(V/V)

NT SERS 1 2
18,2 >180 0

3
18,4 >180 0

4
18,6 >180 0

1 18,8 18,8 67 x 67 x

NL SERS 2 3
18,6 >180 o 18,8 >180 o

c 4
19 67 x

5
18,8 >180 o

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

18 >180 0

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : 18,88 18,88% 0,38

Satr (1 16) :3

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 18,8 18,88 -0,076 1 19 18,88 0,124 2 18,8 18,88 -0,076 3 18,88 18,6 -0,276 4 18,8 18,88 -0,076 5 18,6 18,88 -0,276 6

(CI-OI)2 0,005776 0,015376 0,005776 0,076176 0,005776 0,076176

Toplam S (ci OI)2 0,19 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,192382951 1
0,12826

1/ 2

< 0,2 < 0,29 OI Deeri geerlidir

2 3

<d<

<d 3 < 2

127

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : J 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
19 102 X

2
18 >180 O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %18(V/V)

NT SERS 1 2
18,2 >180 O

3
18,4 >180 O

4
18,6 >180 O 43

1 18,8 18,8 65 X X

NL SERS 2 3
18,6 >180 0 18,8 >180 O

c 4
19 >180 O

5
19,2 56 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

18 >180 O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : -1,25 18,95 18,95%

Satr (1 16) :2

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 19,2 18,95 0,25 1 19 18,95 0,05 2 18,8 18,95 -0,15 3 18,95 18,6 -0,35 4 18,8 18,95 -0,15 5 18,6 18,95 -0,35 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,1225 0,0225 0,1225

Toplam S (ci OI)2 0,35 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 1 0,266458252
0,17764

1/ 2

< 0,2 < 0,4 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

128

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : K 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
19 >180 0

2
20 >180 0

3
21 68 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2
20,2 >180 0

3
20,4 98 X

1 20,2
>180

NL SERS 2 3
20,4 >180 O 20,6 50 X

c 4
20,4 76 X

5
20,2 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

20 >180 0

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : 0,76 20,35 20,35%

Satr (1 16) :10

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 20,2 20,35 -0,152 1 20,4 20,35 0,048 2 20,6 20,35 0,248 3 0,048 20,4 20,35 4 20,2 20,35 -0,152 5 20,2 20,35 -0,152 6

(CI-OI)2 0,023104 0,002304 0,061504 0,002304 0,023104 0,023104

Toplam S (ci OI)2 0,14 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,164574603 1
0,10972

1/ 2

< 0,2 < 0,25 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

129

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : L 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
19 >180 O

2
20 58 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2
19,2 >180 O

3
19,4 >180 O

4
19,6 58 X

1 19,6
98

NL SERS 2 3
19,4 >180 O

c 4 19,8
>180 O

5
20 58 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

19 >180 O

19,6
>180 O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : -1,25 19,75 19,75%

Satr (1 16) :2

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 20 19,75 0,25 1 19,8 19,75 0,05 2 19,6 19,75 -0,15 3 19,75 19,4 -0,35 4 19,6 19,75 -0,15 5 19,4 19,75 -0,35 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,1225 0,0225 0,1225

0,36 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas
(c i OI) = n 1 0,266458252
2

1 / 2

0,17764

< 0,2 < 0,4 OI Deeri geerlidir

2 3 <d< 2 3

130

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X1 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
17 >180 O

2
18 >180 O

3
19 >180 O

4
20 89 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2
18,8 56 X

3
18,6 88 X

4
18,4 >180 O

1 18,4
>180

NL SERS 2 3
18,6 >180 O

c 4 18,6
>180 O

5
18,8 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')

19 65 X

18,8
77 X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :4 k deeri : 18,70 18,70% -0,5

Satr (1 16) :12

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 18,8 18,70 0,1 1 18,6 18,70 -0,1 2 18,8 18,70 0,1 3 18,70 18,6 -0,1 4 18,4 18,70 -0,3 5 18,6 18,70 -0,1 6

(CI-OI)2 0,01 0,01 0,01 0,01 0,09 0,01

0,14 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,167332005 1

1/ 2

0,11155 < 0,2 < OI Deeri geerlidir

0,25

2 3

< d<

3 2

131

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X2 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
20 54 X

2
19 >180 O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2 18,8 >180 0 3 4 1 18,8 >180 0 NL SERS 2 3 19 64 X 18,8 58 X c 4 18,6 90 X 5 18,4 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s 98 Tepki ( 'X veya O') X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : 18,65 18,65% 1,25

Satr (1 16) :2

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 18,4 18,65 -0,25 1 18,6 18,65 -0,05 2 18,8 18,65 0,15 3 18,65 19 0,35 4 18,8 18,65 0,15 5 19 18,65 0,35 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,1225 0,0225 0,1225

Toplam S (ci OI)2 0,36 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 1 0,266458252
0,17764

1/ 2

< 0,2 < 0,4 OI Deeri geerlidir

2 3 <d< 2 3

132

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X3 2

19 >180 O

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 18 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

3
20 64 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2 19,2 >180 O 3 19,4 84 X 4 1 19,4 86 X NL SERS 2 3 19,2 64 X 19 86 X c 4 18,8 90 X 5 18,6 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : 18,98 18,98% 1,92

Satr (1 16) :15

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 18,6 18,98 -0,384 1 18,8 18,98 -0,184 2 19 18,98 0,016 3 18,98 19,2 0,216 4 19,4 18,98 0,416 5 19,2 18,98 0,216 6

(CI-OI)2 0,147456 0,033856 0,000256 0,046656 0,173056 0,046656

Toplam S (ci OI)2 0,45 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n0,299311209 1
0,19954

1/ 2

< 0,2 < 0,45 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

133

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X4 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
21 88 X

2
20 76 X

3
19 >180 O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2 19,2 >180 O 3 19,4 >180 O X 4 19,6 1 19,6 54 X NL SERS 2 3 19,4 >180 O 19,6 >180 O c 4 19,8 86 X 5 19,6 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :4 k deeri : 19,68 19,68% 0,38

Satr (1 16) :3

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 19,6 19,68 -0,076 1 19,8 19,68 0,124 2 19,6 19,68 -0,076 3 -0,276 19,4 19,68 4 19,6 19,68 -0,076 5 19,4 19,68 -0,276 6

(CI-OI)2 0,005776 0,015376 0,005776 0,076176 0,005776 0,076176

Toplam S (ci OI)2 0,19 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0,192382951 n 1
0,12826

1/ 2

< 0,2 < 0,29 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

134

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X5 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O 2
20 64 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2 19,2 >180 O 3 19,4 >180 O 4

19,6 42 X

1 19,6 54 X

NL SERS 2 3 19,4 >180 O 19,6 >180 O

c 4 19,8 >180 O 5 20 86 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : -1,25 19,75 19,75%

Satr (1 16) :2

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 20 19,75 0,25 1 19,8 19,75 0,05 2 19,6 19,75 -0,15 3 19,75 19,4 -0,35 4 19,6 19,75 -0,15 5 19,4 19,75 -0,35 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,1225 0,0225 0,1225

0,36 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,266458252 1

1/ 2

0,17764

< 0,2 < 0,4 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

135

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X6 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O 2
20 54 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2 19,2 >180 O 3 19,4 46 X 4 1 19,4 66 X NL SERS 2 3 19,2 88 X 19 >180 O c 4 19,2 >180 O 5 19,4 68 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2,3,4 veya 5) :3 k deeri : -0,76 19,25 19,25%

Satr (1 16) :10

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 19,4 19,25 0,152 1 19,2 19,25 -0,048 2 19 19,25 -0,248 3 19,25 19,2 -0,048 4 19,4 19,25 0,152 5 19,2 19,25 -0,048 6

(CI-OI)2 0,023104 0,002304 0,061504 0,002304 0,023104 0,002304

0,11 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0,151409379 n 1
0,10094

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

2 3 <d< 2 3

136

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X7 2

21 64 X

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') 0

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2 19,8 65 X 3 19,6 76 X 4 23 X 1 >180 >180 O O NL SERS 2 3 19,4 76 X 19,2 >180 O c 4 19,4 >180 O 5 19,6 34 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 20 Yanma sresi, s 34 Tepki ( 'X veya O') X

19,4 19,2 19,2

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : -1,25 19,35 19,35%

Satr (1 16) :7

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 19,6 19,35 0,25 1 19,4 19,35 0,05 2 19,2 19,35 -0,15 3 0,05 19,4 19,35 4 19,2 19,35 -0,15 5 19,8 19,35 0,45 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,0025 0,0225 0,2025

Toplam S (ci OI)2 0,32 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0,250998008 n 1
0,16733

1/ 2

< 0,2 < 0,38 OI Deeri geerlidir

2 3 <d< 2 3

137

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X8 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O 2
21 84 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2 19,8 54 X 3 19,6 87 X 4 1 NL SERS 2 3 19,4 >180 O 19,6 >180 0 c 4 19,8 64 X 5 19,6 >180 0

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 20 Yanma sresi, s 74 Tepki ( 'X veya O') X

19,4 19,2 19,2 90 >180 >180 X O O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : -0,25 19,55 19,55%

Satr (1 16) :14

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 19,6 19,55 0,05 1 19,8 19,55 0,25 2 19,6 19,55 0,05 3 19,55 19,4 -0,15 4 19,2 19,55 -0,35 5 19,4 19,55 -0,15 6

(CI-OI)2 0,0025 0,0625 0,0025 0,0225 0,1225 0,0225

0,24 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 1 0,216794834
0,14453

1/ 2

< 0,2 < 0,33 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

138

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X9 2

21 34 X

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2 19,8 >180 O 3 4 1 19,8 >180 O NL SERS 2 3 20 56 X 19,8 67 X c 4 19,6 90 X 5 19,4 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 20 Yanma sresi, s 86 Tepki ( 'X veya O') X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : 19,65 19,65% 1,25

Satr (1 16) :2

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 19,4 19,65 -0,25 1 19,6 19,65 -0,05 2 19,8 19,65 0,15 3 0,35 20 19,65 4 19,8 19,65 0,15 5 20 19,65 0,35 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,1225 0,0225 0,1225

Toplam S (ci OI)2 0,36 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0,266458252 n 1
0,17764

1/ 2

< 0,2 < 0,4 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

139

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X10 2
21 45 X

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %55(V/V)

NT SERS 1 2 19,8 90 X 3 19,6 61 X 4 19,4 >180 O 1 19,4 >180 O NL SERS 2 3 19,6 >180 O 19,8 54 X c 4 19,6 >180 O 5 19,8 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 20 Yanma sresi, s 68 Tepki ( 'X veya O') X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :4 k deeri : 19,70 19,70% -0,5

Satr (1 16) :12

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 19,8 19,70 0,1 1 19,6 19,70 -0,1 2 19,8 19,70 0,1 3 -0,1 19,6 19,70 4 19,4 19,70 -0,3 5 19,6 19,70 -0,1 6

(CI-OI)2 0,01 0,01 0,01 0,01 0,09 0,01

Toplam S (ci OI)2 0,14 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,167332005 1
0,11155

1/ 2

< 0,2 < 0,25 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

140

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X11 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
20 78 X

2
19 65 X

3
17 O

4
18 O

>180 >180

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %18(V/V)

NT SERS 1 2 17,8 >180 O 3 4 1 17,8 >180 O NL SERS 2 3 18 65 X 17,8 36 X c 4 17,6 >180 O X 5 17,8

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 18 Yanma sresi, s 90 Tepki ( 'X veya O') X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : -0,37 17,73 17,73%

Satr (1 16) :3

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 17,8 17,73 0,074 1 17,6 17,73 -0,126 2 17,8 17,73 0,074 3 0,274 18 17,73 4 17,8 17,73 0,074 5 18 17,73 0,274 6

(CI-OI)2 0,005476 0,015876 0,005476 0,075076 0,005476 0,075076

Toplam S (ci OI)2 0,18 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,1910267 1
0,12735

1/ 2

< 0,2 < 0,29 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

141

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X12 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 17 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O 2
18 45 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %17(V/V)

NT SERS 1 2 17,2 >180 O 3 17,4 O 4 1 87 X NL SERS 2 3 17,6 >180 O 17,8 56 X c 4 17,6 >180 O 5 17,8 65 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 17 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

17,6 17,8 17,8 O X

>180 >180 88

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : -0,45 17,71 17,71%

Satr (1 16) :6

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 17,8 17,71 0,09 1 17,6 17,71 -0,11 2 17,8 17,71 0,09 3 17,71 17,6 -0,11 4 17,8 17,71 0,09 5 17,4 17,71 -0,31 6

(CI-OI)2 0,0081 0,0121 0,0081 0,0121 0,0081 0,0961

0,14 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,1700588131
0,11337

1/ 2

< 0,2 < 0,26 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

142

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X13 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
19 87 X

2
18 45 X

3
17 >180 O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %17(V/V)

NT SERS 1 2 17,2 43 X 3 4 1 17,2 76 X NL SERS 2 3 17 >180 O 17,2 54 X c 4 17 >180 O 5 17,2 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 17 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : 0,02 17,20 17,20%

Satr (1 16) :5

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 17,2 17,20 -0,004 1 17 17,20 -0,204 2 17,2 17,20 -0,004 3 17,20 17 -0,204 4 17,2 17,20 -0,004 5 17,4 17,20 0,196 6

(CI-OI)2 1,6E-05 0,041616 1,6E-05 0,041616 1,6E-05 0,038416

0,12 Toplam S (ci OI)2 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,1560102561
0,10401

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 3 2

143

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X14 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
20 54 X

2
19 >180 0

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19(V/V)

NT SERS 1 2 18,8 >180 O 3 4 1 18,8 >180 O NL SERS 2 3 19 99 X 18,8 76 X c 4 18,6 54 X 5 18,4 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s 100 Tepki ( 'X veya O') X

Stun (2, 3, 4 veya 5) : k deeri : 18,65 18,65% 1,25

Satr (1 16) :2

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 18,4 18,65 -0,25 1 18,6 18,65 -0,05 2 18,8 18,65 0,15 3 0,35 19 18,65 4 18,8 18,65 0,15 5 19 18,65 0,35 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,1225 0,0225 0,1225

Toplam S (ci OI)2 0,36 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 1 0,266458252
0,17764

1/ 2

< 0,2 < 0,4 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

144

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X15 2
21 45 X

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2 20,2 >180 O 3 20,4 O 4 49 X 1 78 X NL SERS 2 3 20,6 >180 O 20,8 98 X c 4 20,6 90 X 5 20,4 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

20,6 20,8 20,8 O

>180 >180

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : 20,65 20,65% 1,25

Satr (1 16) :7

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 20,4 20,65 -0,25 1 20,6 20,65 -0,05 2 20,8 20,65 0,15 3 -0,05 20,6 20,65 4 20,8 20,65 0,15 5 20,6 20,65 -0,05 6

(CI-OI)2 0,0625 0,0025 0,0225 0,0025 0,0225 0,0025

Toplam S (ci OI)2 0,12 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,151657509 1
0,10111

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

145

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X16 2
20 >180 O

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

3
21 86 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2 20,2 >180 0 3 20,4 99 X 4 1 20,4 123 X NL SERS 2 3 20,2 90 X 20 81 O c 4 20,2 65 X 5 20 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : 20,19 20,19% 0,94

Satr (1 16) :11

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 20 20,19 -0,188 1 20,2 20,19 0,012 2 20 20,19 -0,188 3 0,012 20,2 20,19 4 20,4 20,19 0,212 5 20,2 20,19 0,012 6

(CI-OI)2 0,035344 0,000144 0,035344 0,000144 0,044944 0,000144

Toplam S (ci OI)2 0,12 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,152357474 1
0,10157

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

146

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X17 2
21 45 X

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %20(V/V)

NT SERS 1 2 20,2 >180 O 3 20,4 >180 O 4 20,6 87 X 1 20,6 43 X NL SERS 2 3 20,4 98 X 20,2 >180 O c 4 20,4 102 X 5 20,2 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :4 k deeri : 20,39 20,39% 0,95

Satr (1 16) :11

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 20,2 20,39 -0,19 1 20,4 20,39 0,01 2 20,2 20,39 -0,19 3 0,01 20,4 20,39 4 20,6 20,39 0,21 5 20,4 20,39 0,01 6

(CI-OI)2 0,0361 1E-04 0,0361 1E-04 0,0441 1E-04

Toplam S (ci OI)2 0,12 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0,152708873 n 1
0,10181

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

147

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X18 2
22 55 X

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 21 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %21(V/V)

NT SERS 1 2 20,8 34 X 3 20,6 >180 O 4 1 20,6 >180 O NL SERS 2 3 20,8 >180 0 21 65 X c 4 20,8 >180 O 5 21 56 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 21 Yanma sresi, s 32 Tepki ( 'X veya O') X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : -0,94 20,81 20,81%

Satr (1 16) :11

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) SON ALTI SONU CIA OI CI-OI 21 20,81 0,188 1 20,8 20,81 -0,012 2 21 20,81 0,188 3 -0,012 20,8 20,81 4 20,6 20,81 -0,212 5 20,8 20,81 -0,012 6

(CI-OI)2 0,035344 0,000144 0,035344 0,000144 0,044944 0,000144

Toplam S (ci OI)2 0,12 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) 2 = n 0,152357474 1
0,10157

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

148

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X19 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 21 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O 2
22 45 X

%1 (V/V) O 2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : % 21V/V)

NT SERS 1 2 21,2 48 X 3 4 1 21,2 34 X NL SERS 2 3 21 87 X 20,8 >180 0 c 4 21 >180 O 5 21,2 65 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 21 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') 0

Stun (2, 3, 4 veya 5) :2 k deeri : -0,83 21,03 21,03%

Satr (1 16) :10

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 21,2 21,03 0,166 1 21 21,03 -0,034 2 20,8 21,03 -0,234 3 -0,034 21 21,03 4 21,2 21,03 0,166 5 21 21,03 -0,034 6

(CI-OI)2 0,027556 0,001156 0,054756 0,001156 0,027556 0,001156

Toplam S (ci OI)2 0,11 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,150556302 1
0,10037

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

149

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X20 2
21 >180 O

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 20 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

3
22 45 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %21(V/V)

NT SERS 1 2 21,2 >180 O 3 21,4 65 X X 4 1 21,4 NL SERS 2 3 21,2 >180 0 21,4 >180 0 c 4 21,6 76 X 5 21,4 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 21 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : 21,48 21,48% 0,38

Satr (1 16) :3

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 21,4 21,48 -0,076 1 21,6 21,48 0,124 2 21,4 21,48 -0,076 3 -0,276 21,2 21,48 4 21,4 21,48 -0,076 5 21,2 21,48 -0,276 6

(CI-OI)2 0,005776 0,015376 0,005776 0,076176 0,005776 0,076176

Toplam S (ci OI)2 0,19 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 1 0,192382951
0,12826

1/2

< 0,2 < 0,29 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

150

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X21 2
19 54 X

1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 18 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %18(V/V)

NT SERS 1 2 18,2 >180 O 3 18,4 >180 O 4 18,6 45 X X 1 18,6 NL SERS 2 3 18,4 89 X 18,2 >180 O c 4 18,4 >180 0 5 18,6 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 18 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :4 k deeri : -0,26 18,55 18,55%

Satr (1 16) :9

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 18,6 18,55 0,052 1 18,4 18,55 -0,148 2 18,2 18,55 -0,348 3 -0,148 18,4 18,55 4 18,6 18,55 0,052 5 18,4 18,55 -0,148 6

(CI-OI)2 0,002704 0,021904 0,121104 0,021904 0,002704 0,021904

Toplam S (ci OI)2 0,19 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = 0,196073456 n 1
0,13072

1 / 2

< 0,2 < 0,29 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

151

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X22 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
19 92 X

2
18 >180 0

%1 (V/V) O 2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %18 V/V)

NT SERS 1 2 18,2 >180 O 3 18,4 O 4 34 X 1 45 X NL SERS 2 3 18,6 98 X 18,4 >180 O c 4 18,6 >180 O 5 18,8 65 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 18 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

18,6 18,8 18,8 O

>180 >180

Stun (2, 3, 4 veya 5) :5 k deeri : -0,75 18,65 18,65%

Satr (1 16) :10

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 18,8 18,65 0,15 1 18,6 18,65 -0,05 2 18,4 18,65 -0,25 3 -0,05 18,6 18,65 4 18,8 18,65 0,15 5 18,6 18,65 -0,05 6

(CI-OI)2 0,0225 0,0025 0,0625 0,0025 0,0225 0,0025

Toplam S (ci OI)2 0,12 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 1 0,151657509
0,10111

1/ 2

< 0,2 < 0,23 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

152

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X23 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V Yanma sresi, s Tepki ( 'X veya O')
19 67 X

2
18 >180 O

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %18(V/V)

NT SERS 1 2 18,2 >180 O 3 18,4 >180 O 4 18,6 49 X 1 18,6 90 X NL SERS 2 3 18,4 >180 O 18,6 >180 O c 4 18,8 102 X 5 18,6 >180 O

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 18 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :4 k deeri : 0,38 18,68 18,68%

Satr (1 16) :3

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 18,6 18,68 -0,076 1 18,8 18,68 0,124 2 18,6 18,68 -0,076 3 18,68 -0,276 18,4 4 18,6 18,68 -0,076 5 18,4 18,68 -0,276 6

(CI-OI)2 0,005776 0,015376 0,005776 0,076176 0,005776 0,076176

Toplam S (ci OI)2 0,19 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,192382951 1
0,12826

1/ 2

< 0,2 < 0,29 OI Deeri geerlidir

2 3 <d< 2 3

153

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X24 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O 2
20 34 X

%1 (V/V) O2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %55(V/V)

NT SERS 1 2 18,8 98 X 3 18,6 >180 O 4 1 18,6 >180 O NL SERS 2 3 18,8 >180 O 19 >180 O c 4 19,2 >180 O 5 19,4 56 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s 65 Tepki ( 'X veya O') X

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : -1,92 19,02 19,02%

Satr (1 16) :15

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 19,4 19,02 0,384 1 19,2 19,02 0,184 2 19 19,02 -0,016 3 19,02 -0,216 18,8 4 18,6 19,02 -0,416 5 18,8 19,02 -0,216 6

(CI-OI)2 0,147456 0,033856 0,000256 0,046656 0,173056 0,046656

Toplam S (ci OI)2 0,45 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas

(c i OI) = n 0,2993112091
0,19954

1/ 2

< 0,2 < 0,45 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

154

EK-2. (Devam) Numune gruplarnn oksijen indisi deerlerinin hesaplanmas Malzeme : X25 1 %O2 Konsantrasyonu,% V/V 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') 0 2
20 34 X

%1 (V/V) O 2 konsantrasyonu aralnda bir ift iin O tepkisinin oksijen konsantrasyonu : %19 V/V)

NT SERS 1 2 19,2 >180 O 3 19,4 39 X 4 1 19,4 56 X NL SERS 2 3 19,2 >180 O 19,4 56 X c 4 19,2 87 X 5 19 34 X

%O2 Konsantrasyonu,%(V/V) 19 Yanma sresi, s >180 Tepki ( 'X veya O') O

Stun (2, 3, 4 veya 5) :3 k deeri : 0,73 19,15 19,15%

Satr (1 16) :8

OI = cf + kd =

Oksijen konsantrasyonunda, adm bykl %d nin dorulanmas Oksijen konsantrasyonu, % (V/V) OI CI-OI SON ALTI SONU CIA 19 19,15 -0,146 1 19,2 19,15 0,054 2 19,4 19,15 0,254 3 19,15 19,2 0,054 4 19,4 19,15 0,254 5 19,2 19,15 0,054 6

(CI-OI)2 0,021316 0,002916 0,064516 0,002916 0,064516 0,002916

Toplam S (ci OI)2 0,16 1) ci stunu, cf lmleri ve n = 6 iin yaplan be lmenin her biri iin uygulanan oksijen konsantrasyonlarn ihtiva eder. Standard sapmann bulunmas
(c i OI) = n 1 0,178379371
2

1/ 2

0,11892

< 0,2 < 0,27 OI Deeri geerlidir

3 2 <d< 2 3

155

EK-3. ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu Bu standard, belirli deney artlarnda, dik konumdaki deney numunelerinin yanmalarnn devam iin, azot-oksijen karmlarnda bulunmas gerekli en kk oksijen konsantrasyonunun tayininde kullanlan metotlar kapsar. Sonular, oksijen indisi deeri cinsinden verilir. Oksijen indisi (OI): Belirli deney artlarnda yanmakta olan bir numune zerine, yanmann devamn salamak iin, 23 C2 C scaklkta gnderilen oksijen-azot gazlar karmndaki oksijenin hacimce yzdesi iin mmkn en kk konsantrasyon. Testte prensip olarak, kk bir deney numunesi, ierisinden yukar doru bir oksijen ve azot karm geen effaf bir baca iine dey olarak yerletirilir. Deney numunesinin st ucu tututurulur ve arkasndan deney numunesinin yanma davran gzlenerek yanmann devam sresi veya yanan deney numunesi uzunluu, bu tr bir yanma iin nceden belirlenmi snr deerlerle mukayese edilir. Farkl oksijen konsantrasyonlarnda, bir seri deney numunesi kullanlarak yaplan deneylerle, yanmann devam etmesi iin gerekli en kk oksijen konsantrasyonu deeri tahmin edilir. Bu standardda verilen metotlara gre elde edilen sonular, bir malzeme tipinin veya formunun, gerek yangn artlar altnda arz edecei yangn tehlikelerini tarif etmek veya deerlendirmek iin kullanlmamaldr. Ancak, belli bir malzeme iin zel bir uygulama alan ile ilgili yangn tehlikesi deerlendirilirken, bu standarda gre elde edilen sonular, yangnla ilgili btn faktrleri hesaba katan genel bir yaklamda, anlaml bir katk salayabilir. Deney numunelerinin hazrlanmas:Numune hazrlama: en az 15 deney numunesinin hazrlanmasna yetecek kadar malzeme, numune olarak alnmaldr. Oksijen indisi, % 2 hata ile bilinen bir malzeme iin, 15 deney numunesi yeterli olabilir.

156

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu Oksijen indisi bilinmeyen veya tutarl yanma zellii gstermeyen malzemeler iin, 15 30 deney numunesi gerekebilir. Deney numunelerinin boyutlar ve hazrlanmas: izelge 3.1 de, en uygun deney numunesi formu iin verilen boyutlar salayan deney numunesi, kalplanarak veya kesilerek hazrlanr. Deney numunelerinin yzeylerinin temiz olduundan ve kalplama kntlar veya perdahlama apaklar gibi yanma davrann etkileyebilecek yzey kusurlar ihtiva etmediinden emin olunmaldr. izelge 3.1. Deney numunesi boyutlar
Deney numunesi formu1) I II III2) IV Uzunluk mm 80 150 80 150 80 150 70 150 Boyutlar Genilik mm 10 0,5 10 0,5 10 0,5 6,5 0,5 Kalnlk mm 4 0,25 10 0,5 10,5 3 0,25 Kalplama malzemeler iin Gzenekli malzemeler iin Alnd ekliyle levha malzemeler iin Elektrik yaltm iin, kendi halinde dik duran kalplama veya levha malzemeler iin alternatif numune boyutu V2) VI3) 52 0,5 20 10,5 0,020,104) Esnek film veya levha iin Alnd ekliyle ince film iin; film, standard bir ubua4) sarlabilen filmlere zgdr. Tipik kullanm alan

140 0 5
140 200

157

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu Bu boyutlarda kendi halinde dik durabilen malzemeler iin, I, II, III ve IV formundaki deney numuneleri uygundur. Deneyde desteklenmeye ihtiya duyan malzemeler iin, V formundaki deney numuneleri uygundur. III ve V formundaki deney numuneleri kullanlarak elde edilen sonular, sadece, ayn form ve ayn kalnlktaki deney numuneleri ile mukayese edilebilir. Bu tr malzemelerin kalnlklarndaki deiim miktarnn baka standardlarla kontrol edilecei farzedilir. VI formundaki deney numuneleri, rulo haline getirildiinde kendi halinde dik durabilen ince filmler iin uygundur. izelgedeki boyutlar, rulo yaplm orijinal bir film iin elde edilen boyutlardr. Rulo film hazrlamak iin Madde 7.2 ye baknz. Filmin kalnl, zellikleri verilmi bir ubua (ekil 3) sarlabilir kalnlklar olmaldr. Film, ok ince ise, elde edilen sonularn VI formundaki deney numuneleri ile elde edilen sonulara zde olmas iin, rulo halinde film hazrlanrken iki veya daha fazla filmi bir araya getirmek gerekebilir. Deney numunelerinin iaretlenmesi Deney numunesinin yanarak tkendii mesafenin llerek kaydedilmesi iin, kullanlan tututurma ilemi ve deney numunesinin formuna bal olarak bir veya daha ok seviyelerde enine izgilerle iaretleme yaplabilir. Kendi halinde dik durabilen deney numuneleri, tercihen en az iki bitiik yzeyi zerinde iaretlenmelidir. aretlemede sv boya kullanlyorsa, deney numunesi tututurulmadan nce mrekkep kurutulmaldr.

158

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu Kendi halinde dik durabilen malzemeler iin, deney numunesi, yanmann sonulanaca noktaya en az 15 mm uzaklktaki ksmndan kk bir kska ile tutturulmaldr. Alev yakt, nceden hava ile kartrlmam propan olmaldr. Yakt miktar, boru, baca iinde dik konumda iken ve alev, baca atmosferinde yanarken alevin dik olarak aaya doru uzunluu, 16 mm 4 mm olacak ekilde ayarlanmaldr. Numunenin st yzeyden tututurulup brakld deney iin iaretler lem A ya gre deneye tbi tutulan I, II, III, IV veya VI formundaki deney numuneleri, tututurma ucundan 50 mm mesafede iaretlenmelidir. Tututurma esnasnda ksmen yaklan numuneler iin iaretler V formundaki deney numuneleri iin, iaretler destek ereve zerine yaplr. Ancak, scakla dayankl malzemelerden alnan numuneler deneye tbi tutuluyorsa, deneyde kolaylk salamak iin tututurma ucundan 20 mm ve 100 mm mesafelerde iaretleme yaplabilir. I, II, III, IV ve VI formundaki deney numuneleri ilem B ye gre deneye tbi tutuluyorsa, tututurma ucundan 10 mm ve 60 mm mesafede iaretlenmelidir. Oksijen indisi tayini iin ilem Kullanlacak balang oksijen konsantrasyonu seilir. Mmknse bu

konsantrasyon, benzer malzemeler iin elde edilen deney sonularna gre seilir. Alternatif olarak, deney numunesinin havada tutumas denenir ve yanma davran not edilir.

159

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu Deney numunesi havada hzl yanyorsa, balang oksijen konsantrasyonu yaklak %18 (V/V) olarak seilir. Deney numunesi yava ve kararsz yanyorsa, balang oksijen yaklak %21 (V/V) olarak seilir. Deney numunelerinin havada yanmas devam etmiyorsa, balang oksijen konsantrasyonu, havada snmeden nceki tutumann zorluu veya yanmann sresine bal olarak en az %25 (V/V) olarak seilir. Deney numunesi bacann merkezine, numunenin st ksm, baca giri aznn en az 100 mm aasnda ve deney numunesinin yanmaya maruz kalacak en alt ksm, bacann tabanndaki gaz datm tertibatnn en az 100 mm yukarsnda olacak ekilde dik olarak yerletirilir. Gaz karm ve ak kontrol cihazlar, ierisinde istenen konsantrasyonda oksijen bulunan 23 C 2 C deki oksijen/azot karmnn bacadaki ak hz 40 mm/s 2 mm/s olacak ekilde ayarlanmaldr. Her deney numunesinin tututurulmasndan nce, en az 30 s sre ile baca, deneyde kullanlacak gaz karm ile temizlenir ve her deney numunesinin tututurulmas ve yanmas sresince, gaz ak hz sabit tutulur. Bu standardn amac bakmndan, tutuma, alevli bir yanma olaynn balamas anlamna gelir. Numune formuna gre, aada verilen alternatif iki tututurma ileminden birisi seilir : I, II, III, IV ve VI formundaki deney numuneleri (izelge 3.1.) iin, ilem A (st yzeyden tututurup brakma teknii) uygulanr. V formundaki deney numuneleri iin, ilem B (tututururken ksmen yakma teknii) uygulanr.

160

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu lem A Numunenin st yzeyden tututurulmas Numunenin st yzeyini tututurmak iin deney numunesinin sadece st ucundaki yzeyinde yanmay balatacak bir tututurucu kullanlr. Alevin grnen en alt ucu, alevi, deney numunesinin dik yzleri veya kenarlarnda fazla tutmamak artyla, gerekiyorsa btn yzeyi kaplayacak ekilde bir sprme hareketi ile, deney numunesinin st yzeyine uygulanr. Alev en ok 30 s sreyle tutulur ve bu esnada 5 s aralklarla deney numunesinin st yzeyini gzlemeye yeterli bir sre kadar alev ekilir ve numunenin yanp yanmad kontrol edilir. Yanmyorsa, alev tekrar numuneye tutulur. Yanmann devaml olduu grlnce, alev tamamen ekilir. Tututurucunun, 5 s sre ile st yzeyde tutulmasndan sonra btn st yzeyin yanmakta olduu grlr grlmez yanmann balad kabul edilir ve yanma sresi ile yanan uzunluun llmesine balanr. lem B Ksmen yakarak tututurma Kendiliinden yanarak ilerleyen bir tutuma salamak iin tututurucu deney numunesinin st yzeyinde ve yanal yzeyleri st yzeye yakn ksmlarnda bir yanma meydana getirmek amacyla kullanlr. Yanal yzeylerin st yzeye yakn ksmndaki tutuma, numune st yzeyinin yaklak 6 mm aasna sarkmamaldr ve alev, bu husus dikkate alnarak uygulanmaldr. Alev uygulama sresi, 5 s de bir verilen gzle muayene kesintileri de dahil, 30 s yi amamaldr.

161

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu Ayrca, yanal yzeylerde kalc yanma gzlenince veya numunenin yanan ksmnn alt snr, destek erevedeki (I, II, III, IV veya VI formundaki deney numuneleri zerinde) st referans iaretine inince, alev uygulama ilemi sona erdirilmelidir. Yanma sresinin ve yanan uzunluun llmesi iin numunenin grnr yanan ksm st referans iaretine ular ulamaz deney numunesinin tututuu kabul edilir. Yanmakta olan ksm, deney numunesinin yzeyinden aa doru akabilen yanan damlalar da kapsar. Mnferit deney numunelerinin yanma davrannn deerlendirilmesi Tututurma ilemlerinden uygun olan bir tanesine gre, deney numunesi tututurulur tututurulmaz yanma sresinin llmesine balanr ve yanma zellikleri gzlenir. Yanma sona eriyor fakat, 1 s iinde kendiliinden yeniden tutuuyorsa, gzlem ve lmelere devam edilir. Ne yanma sresi ne de yanan uzunluk, eldeki deney numunesi iin izelge 3.2. de verilen snr deeri amyorsa, yanma sresi ve uzunluu not edilir. Bu davran, O tepkisi olarak kaydedilir. Alternatif olarak, yanma sresi veya yanan ksmn uzunluu, izelge 3.2 de belirtilen ilgili snr deeri ayorsa, yanma zellikleri bu durum gz nne alnarak not edilir ve alev sndrlr. Bu davran, X tepkisi olarak kaydedilir. izelge 3.2. Oksijen indisi lmeleri iin kriterler
Alternatif kriterler1) Deney numunesi formu (izelge 2.1.) A I, II, III, IV ve VI st yzeyden tutuma B lerleyen yanma V B lerleyen yanma 180 180 180 Tututurma ilemi Tutumadan sonra yanma sresi, s Deney numunesi st ucunun 50 mm aas st referans izginin 50 mm aas st referans izginin zerinde) (ereve 80 mm aas Yanma mesafesi2)

162

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu Bu kriterler, farkl biimde veya farkl tutuma artlar veya ilemleri kullanarak deneye tabi tutulan deney numuneleri iin edeer oksijen indisi sonular vermeyebilir. Bir deney numunesinin grnr yanan ksmnn herhangi bir yeri, dik yzeyleri boyunca aaya doru inen yanan damlalar dahil, izelge 2.2. n drdnc stununda belirtilen seviyeyi geerse, yanma mesafesi alm saylr. Damlama, kmrleme, dzensiz yanma, kor halinde yanma veya gecikmi korlama gibi malzemeye zg yanma karakteristikleri de kaydedilir. Deney numunesi bacadan karlr ve gerekiyorsa, is vb. ile kirlenmi olan bacann i yzeyi veya tututurucunun zeri temizlenir. Bacann 23 C 2 C scakla soumas iin beklenir veya ayn ekilde artlandrlm bir baka baca ile deitirilir. Deney numunesi yeterli uzunlukta ise, ters evrilebilir veya yanm olan ucu temizlenebilir ve yeniden kullanlr. Byle deney numunelerinden elde edilen sonular, yanma iin gereken en az oksijen konsantrasyonunun yaklak deerini elde etmekte malzemeden tasarruf salayabilir. Ancak, deney numunesi, malzemenin iinde bulunduu scaklk ve nemde yeniden artlandrlmadan oksijen indisinin tayininde kullanlmamaldr. Ardk oksijen konsantrasyonlarnn seimi Kullanlan oksijen konsantrasyonunda geliigzel basamak boyutu seilerek yaplan belirli deiikliklerle, NT - NL = 5 deeri kullanlarak kk deney numuneleri iin alt - st metodu na dayanr. Deney sresince, deneye tabi tutulacak bir sonraki deney numunesi iin kullanlacak oksijen konsantrasyonu, aadaki gibi seilir :

163

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu nceki deney numunesinin yanma davran, X tepkisi vermise, oksijen konsantrasyonu azaltlr; aksi takdirde nceki deney numunesinin yanma davran, O tepkisi vermise, oksijen konsantrasyonu arttrlr. Biri O ve dieri X tepkisi veren iki oksijen konsantrasyonu, aralarnda hacimce yzde %1,0 (V/V) fark bulununcaya kadar, uygun kademe byklnde oksijen konsantrasyonu deiimleri kullanarak tekrarlanr. Bulunacak olan oksijen konsantrasyonlar iftinde O tepkisi veren, kullanlacak ilk oksijen konsantrasyonu olarak seilir. Oksijen konsantrasyonu deiimleri:lk deneydeki oksijen konsantrasyonu aynen uygulanarak bir deney numunesi ileme tabi tutulur. Bir seri NL ve NT sonucunun ilki olarak uygulanan oksijen konsantrasyonu (c0) ve X veya O tepkileri kaydedilir. Ardk oksijen konsantrasyonlar fark (d), toplam gaz karmnn %0,2 si (V/V) kadar olmaldr. Bu karmlarla, yakma ilemleri aynen tekrarlanarak c0 deerleri ve bunlara karlk gelen tepkiler not edilir. Btn bu ilemler, farkl bir tepki gzleninceye kadar tekrarlanr. Deney sonularnn, genellikle %0,2 nin (V/V) dnda bir d deerinin artlar saladn gstermesi halinde, bu deer d nin balang deeri olarak seilebilir. Drt deney numunesi daha, d = %0,2 (V/V) alnarak deneye tabi tutulur. Her deney numunesi iin uygulanan c0 ve gzlenen tepkiler kaydedilir. Son deney numunesi iin uygulanan oksijen konsantrasyonu, cf olarak gsterilir. %0.2 (V/V) deiimlerle gzlenen ilk farkl deer ile bu drt deney numunesinden elde edilen sonular, NT serisini meydana getirir. Buna gre,

164

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu NT = NL + 5 NT serisindeki (cf dahil) son alt deneyde gzlenen tepkiden oksijen konsantrasyonu lmlerinden, tahmin standard sapma, , hesaplanr. Bulunan sonular;
2 < d < 1,5 3

artn salyorsa, oksijen konsantrasyonu hesaplanr. Aksi takdirde d < 2/3 ise, ilemler; d iin daha byk deerler kullanlarak, eitlik salanncaya kadar tekrarlanr veya d > 1,5 ise, ilemler; d iin daha kk deerler kullanlarak, eitlik salanncaya kadar tekrarlanr. Ancak ilgili mamul standardnda aksi belirtilmedike d, %0,2 deerinin altna drlmemelidir. Hesaplama ve sonularn gsterilmesi
Oksijen ndisi

Oksijen indisi OI, hacimce yzde cinsinden aadaki bantdan hesaplanr: OI = cf + kd Burada; cf : NT lm serisinde kullanlan, niha oksijen konsantrasyonu deeri,

virglden sonra bir hane ile hacimce yzde cinsinden, d : oksijen konsantrasyon seviyeleri arasndaki fark, virglden sonra bir hane ile hacimce yzde cinsinden, k : izelge 2.3. den bulunan bir faktrdr.

165

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu nn hesaplanmas iin, OI virglden sonra iki haneyle hesaplanmaldr. OI sonularnn gsterilmesi iin bulunan sonu en yakn 0,1 deerine yuvarlatlr. En yakn deerde tereddt varsa, kk olan 0,1 deeri alnr. izelge 3.3. Dixon un alt - st metoduna gre yaplan tayinlerden oksijen indisi konsantrasyonu hesaplamak iin k deerleri
1 Son be lm iin tepkiler XOOOO XOOOX XOOXO XOOXX XOXOO XOXOX XOXXO XOXXX XXOOO XXOOX XXOXO XXOXX XXXOO XXXOX XXXXO XXXXX 2 a) -0,55 -1,25 0,37 -0,17 0,02 -0,50 1,17 0,61 -0,30 -0,83 0,83 0,30 0,50 -0,04 1,60 0,89 b) X O 3 OO -0,55 -1,25 0,38 -0,14 0,04 -0,46 1,24 0,73 -0,27 -0,76 0,94 0,46 0,65 0,19 1,92 1,33 XX 4 OOO -0,55 -1,25 0,38 -0,14 0,04 -0,45 1,25 0,76 -0,26 -0,75 0,95 0,50 0,68 0,24 2,00 1,47 XXX 5 OOOO -0,55 -1,25 0,38 -0,14 0,04 -0,45 1,25 0,76 -0,26 -0,75 0,95 0,50 0,68 0,25 2,01 1,50 XXXX ilgili tepkilerin OXXXX OXXXO OXXOX OXXOO OXOXX OXOXO OXOOX OXOOO OOXXX OOXXO OOXOX OOXOO OOOXX OOOXO OOOOX OOOOO Son lm tepkiler be iin 6 lk NL tayini iin k deerleri

lk NL tayini sonular, iken kullanlacak k deerleri, 6. stundaki

karsna gelen deerlerdir. Fakat, bu durumda k nn iareti zt alnacaktr. nk bu durumda, OI = cf kd dir.

166

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu k deerinin tayini k nn iareti ve deeri, deneye tbi tutulan deney numunelerinin tepkilerinin ekline baldr ve aada akland gibi, izelge 3.3. den tayin edilebilir: a) deneye tbi tutulan numunenin tepkisi O ve dolaysyla ilk zt tepki X ise; yaplan drt deneyde bulunan tepkiler gz nne alnarak izelge 3.3 n 1. stununda uygun satra baklr. k nn iareti ve deeri, bulunan NL serisin-deki O tepkilerinin says (izelgenin a) satrnda gsterilen), 2, 3, 4 veya 5. stunlardan hangisine uyuyorsa o stundan seilen satrdan bulunur. b) deneye tbi tutulan numunenin tepkisi X ve dolaysyla ilk zt tepki O ise; yaplan drt deneyde bulunan tepkiler gz nne alnarak izelge 2.3 n 6. stununda uygun satra baklr. k nn deeri, NL serisindeki X tepkilerinin says (izelgenin b) satrnda gsterilen), 2, 3, 4 veya 5. stunlardan hangisine uyuyorsa o stundan seilen satrdan bulunur, fakat k, ters iaretli olmaldr. Bu bakmdan, izelge 3.3de gsterilen k deerleri, iaret deitirir. Oksijen konsantrasyonu lmlerinin standard sapmas Oksijen konsantrasyonu lmlerinin beklenen standard sapmas, , aadaki bantdan hesaplanr :
1/ 2

n 2 (ci OI ) = i =1 n 1

167

EK-3. (Devam) ASTM D 2863-00 standardna gre deney numunelerinin oksijen indisi tayini metodu (Devam) Burada; ci : Srasyla NT serisindeki en son alt tepkiyi okurken uygulanan oksijen konsantrasyonu, %, OI : hesaplanan oksijen indisi deeri, (ci n : - OI)2 ye katks olan oksijen konsantrasyonu lmleri saysdr. Bu metot iin n = 6 dr. n < 6 iin metodun kesinliinde azalma olur. n > 6 durumunda alternatif istatistik kriterler geerli olur.

168

EK-4 Baz numune gruplarnn X50 bytme SEM mikrograf

Resim 4.1 A numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

Resim 4.2 B numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

169

EK-4. (Devam) Baz numune gruplarnn X50 bytme SEM mikrograf

Resim 4.3 C numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

Resim 4.4 D numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

170

EK-4. (Devam) Baz numune gruplarnn X50 bytme SEM mikrograf

Resim 4.5 E numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

Resim 4.6 F numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

171

EK-4. (Devam) Baz numune gruplarnn X50 bytme SEM mikrograf

Resim 4.7 G numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

Resim 4.8 H numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

172

EK-4. (Devam) Baz numune gruplarnn X50 bytme SEM mikrograf

Resim 4.9 K numunesinin X50 bytmede SEM mikrograf

173

EK-5 Baz numune gruplarnn X500 bytme SEM mikrograf

Resim 5.1 B numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

Resim 5.2 C numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

174

EK-5. (Devam) Baz numune gruplarnn X500 bytme SEM mikrograf

Resim 5.3 D numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

Resim 5.4 E numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

175

EK-5. (Devam) Baz numune gruplarnn X500 bytme SEM mikrograf

Resim 5.5 F numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

Resim 5.6 G numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

176

EK-5. (Devam) Baz numune gruplarnn X500 bytme SEM mikrograf

Resim 5.7 H numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

Resim 5.8 K numunesinin X500 bytmede SEM mikrograf

177

ZGEM Kiisel Bilgiler

Soyad, ad Uyruu

: GNSAL, ala : T.C

Doum tarihi ve yeri : 16.02.1982 Zonguldak Medeni hali Telefon e-mail : Bekar : 0 378 227 58 47 : caglagunsal@mynet.com

Eitim Derece Eitim Birimi Mezuniyet tarihi

Yksek Lisans Lisans Lise

Gazi niversitesi/Fen Bilimleri Enstits Kimya Mhendislii Blm Eskiehir Osmangazi niversitesi Yabanc Dil Arlkl Kksal Toptan Sper Lisesi
Yer

2007 2004 2000

Grev

Deneyimi

20062007
Yabanc Dil

Kayseri Atlantik Halclk A.

Boyahane efi

ngilizce
Hobiler

Sinema, basketbol, ar-ge