Professional Documents
Culture Documents
TURKISH STANDARD
TS EN 13791
Nisan 2010
ICS 91.080.40
BASIN DAYANIMININ YAPILAR VE NDKML BETON BLEENLERDE YERNDE TAYN Assessment of in-situ compressive strength in structures and precast concrete components
TS EN 13791: 2010 standard, EN 13791: 2007 standard ile birebir ayn olup, Avrupa Standardizasyon Komitesinin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle baslmtr. Avrupa Standardlarnn herhangi bir ekilde ve herhangi bir yolla tm kullanm haklar Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve ye lkelerine aittir. TSE kanalyla CENden yazl izin alnmakszn oaltlamaz.
Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. Bu standard oluturan htisas Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.
Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.
Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.
TSEK
Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markas Kullanma Hakk) Kritere Uygunluk Belgesi; Trk Standardlar bulunmayan konularda firmalarn rnlerinin ilgili uluslararas standardlar, benzeri Trk Standardlar, dier lkelerin milli standardlar, teknik literatr esas alnarak Trk Standardlar Enstits tarafndan kabul edilen Kalite Faktr ve Deerlerine uygunluunu belirten ve akdedilen szleme ile TSEK Markas kullanma hakk verilen firma adna dzenlenen ve zerinde TSEK Markas kullanlacak rnlerin ticari Markas, cinsi, snf, tipi ve trn belirten geerlilik sresi bir yl olan belgedir.
DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
n sz
Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 13791: 2007 standard esas alnarak, TSE naat htisas Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 29 Nisan 2010 tarihli toplantsnda kabul edilerek yaymna karar verilmitir. Bu standardn kabul ile TS 10465: 1992 iptal edilmitir. Bu standardn kabul ile TS 3260: 1978 iptal edilmitir. Bu standardda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
indekiler
Giri ............................................................................................................................................................1 Kapsam.......................................................................................................................................................3 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar .............................................................................................3 Terimler ve tarifleri ....................................................................................................................................4 3.1 Standard basn dayanm ...................................................................................................................4 3.2 Karot basn dayanm .........................................................................................................................4 3.3 Yapda (yerinde) basn dayanm .......................................................................................................4 3.4 Yapda (yerinde) karakteristik basn dayanm...................................................................................4 3.5 Deney alan ..........................................................................................................................................4 3.6 Deney blgesi.......................................................................................................................................4 4 Semboller ve ksa gsteriler...................................................................................................................5 5 Prensipler ...................................................................................................................................................6 6 Basn dayanm snflarna bal olarak, yapdaki karakteristik basn dayanm..............................6 7 Yapda karakteristik basn dayanmnn, karot deneyleri kullanlarak belirlenmesi .........................7 7.1 Numuneler............................................................................................................................................7 7.2 Deney numunelerinin adedi .................................................................................................................7 7.3 Deerlendirme......................................................................................................................................7 8 Yapdaki karakteristik beton dayanmnn dolayl yntemlerle tayini ..................................................9 8.1 Genel....................................................................................................................................................9 8.2 Yapda basn dayanm ile ilikilendirilen dolayl deneyler (Alternatif 1) ............................................9 8.3 Snrl sayda karot ve temel eriden tayin edilen bantnn kullanm (Alternatif 2) ........................10 8.4 Yapdaki dayanm deney sonularnn farkl deney yntemleri ile kombinasyonu .. 14 Ek A (Bilgi iin) - Karot dayanmn etkileyen faktrler...............................................................................16 Ek B (Bilgi iin) - Dolayl deney sonularn etkileyen faktrler ................................................................18 Ek C (Bilgi iin) - Yapdaki dayanm ve standard deney numunelerinden elde edilen dayanm arasndaki bantya dair kavramlar .............................................................................................................19 Ek D (Bilgi iin) - Yapdaki dayanmn deerlendirilmesinde, planlama, numune alma ve deney sonularnn deerlendirilmesi iin klavuz .................................................................................................20 Kaynaklar.........................................................................................................................................................21 0 1 2 3
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Bu standardda, beton yaplar ve ndkml beton bileenlerde, basn dayanmnn yerinde (yapda) tayini iin uygulanacak teknikler verilmektedir. Yapdaki dayanm deneylerinde, malzeme ve uygulama (sktrma, kr, vb.) etkilerinin her ikisi de etkin olmaktadr. Bu standardda yer alan deneyler, EN 206-1e gre yaplan beton deneylerinin yerini alamaz. EN 206-1de, yaplar ve ndkml beton bileenlerde dayanm tayini iin klavuz olarak bu standarda atf yaplmaktadr. Aada, beton dayanmnn yerinde tayinine gerek duyulabilecek haller gsterilmitir: Mevcut yapnn modifiye edilecei veya yeniden tasarmlanaca durumlarda, Kusurlu iilik, yangn veya dier etkilerle betondaki bozulma sebebiyle yapdaki basn dayanm hakknda phe duyulmas halinde, yapsal yeterliliinin deerlendirilmesi halinde, naat yapm esnasnda beton dayanmnn yapda deerlendirilmesine ihtiya duyulduu hallerde, Standard deney numunelerinden elde edilen basn dayanmnn uygun olmamas halinde, yapsal yeterliliin deerlendirilmesinde, artname veya mamul standardnda belirtilmi olmas halinde, yapdaki beton basn dayanm uygunluunun deerlendirilmesinde. Bu standardda tanmlanan yerlerde, milli artlarn uygulanmasna izin verilir veya bu tr uygulama gerekli grlebilir. Bu standardn bu farkl kullanmlar ile ilgili ilemlere ait zet bilgi, Ak emas 1de gsterilmitir. zel imalat artlar ve bileen malzemeleri ile ekonomik tasarm iin, milli artlarn izin verdii hallerde, yapda llen basn dayanm ve standard deney numunelerine ait dayanmlarn deerlendirilmesinde c ksmi gvenlik katsays kullanlmas mmkn olabilir. Basn dayanmlarnn, beton kalitesinin veya inaat esnasndaki iiliin veya yapnn kullanm iin kabulnden nce kontrol edilmesinden baka amalarla deerlendirildii hallerde, ksmi gvenlik katsaysndaki uygun azaltma, milli artlara gre, her ie zel olarak belirlenmelidir.
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
EN 13791in tasarlanan kullanm Yeni beton yapdaki, beton kalitesi, uygun olmayan veya kusurlu icilik hakknda anlamazlk
Yapdaki dayanmn uygunluu, rnein; ndkml beton bileenler iin Dolayl yntemin, Alternatif 1 (Madde 8.1.2) veya Alternatif 2 (Madde 8.1.2) kullanlarak kalibrasyonu
Modifiye edilecek, yeniden tasarmlanacak veya hasar grm eski yapnn deerlendirilmesi
Yapnn yeterli dayanma sahip olup olmad Madde 9 uygulanarak tayin edilir H a y I r Yapsal yeterliliin, yapsal analiz yoluyla daha ileri ekilde aratrlmas ve sorumluluun belirlenmesi (klavuz verilmemitir)
Alternatif 1 (Madde 8.1.2) veya Alternatif 2 (Madde 8.1.3) kullanlarak dolayl yntemin kalibrasyonu
E v e t
Belirlenmi bant ve Madde 8.3.5 kullanlarak yaplan deerlendirmeye gre daha ileri aratrma
Karot saysnn 15 veya daha fazla olmas halinde Yaklam A (Madde 7.3.2) kullanlr
Ak emas 1
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Kapsam
Yaplardaki betonun ve ndkml beton bileenlerin basn dayanmnn yerinde tayini iin uygulanacak yntem ve ilemler verilmitir. Dolayl deney yntemlerinden elde edilen ve yapdan alnan karotlarn dayanmlar arasndaki bantnn belirlenmesi iin prensipler ve klavuz bilgiler verilmitir. Yaplardaki betonun veya ndkml beton bileenlerin, yerindeki basn dayanmnn dolayl veya birleik yntemlerle tayini iin klavuz bilgi salanmtr.
Bu standardda;
Bu standard, aadaki hususlar kapsamaz: Dolayl yntemlerin, karot dayanm ile korelasyon salanmakszn kullanlmasn, ap 50 mmden daha kk olan karotlar esas alnarak yaplan deerlendirmeyi, adetten daha az sayda karot esas alnarak yaplan deerlendirmeyi, Mikrokarotlarn kullanlmasn.
Not - Bu standard kapsamnda olmayan, yukarda verilen hususlarda, kullanm yerinde geerli kurallar uygulanr. Bu standard, beton basn dayanm uygunluunun, EN 206-1e veya EN 13369a gre deerlendirilmesine, EN 206-1: 2000, Madde 5.5.1.2 veya Madde 8.4de gsterilenler hari olmak zere elverili deildir.
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yaplmas artyla uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmemesi hlinde en son basks kullanlr. EN, ISO, IEC vb. No EN 206-1: 2000 EN 12350-1 EN 12390-1 Ad (ngilizce) Concrete - Part 1: Specification, performance, production and conformity Testing fresh concrete - Part 1: Sampling TS No1) TS EN 206-1: 2002 Ad (Trke) Beton - Blm 1: zellik, performans, imalat ve uygunluk
EN 12390-2
Testing hardened concrete - Part 1: TS EN 12390-1 Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds Testing hardened concrete - Part 2: TS EN 12390-2 Making and curing specimens for strength tests
EN 12390-3
EN 12504-1
Beton - Sertlemi beton deneyleri - Blm 1: Deney numunesi ve kalplarnn ekil, boyut ve dier zellikleri Beton - Sertlemi beton deneyleri - Blm 2: Dayanm deneylerinde kullanlacak deney numunelerinin hazrlanmas ve krlenmesi Testing hardened concrete - Part 3: TS EN 12390-3 Beton - Sertlemi beton Compressive strength of test deneyleri - Blm 3: Deney specimens numunelerinde basn dayanmnn tayini Testing concrete in structures TS EN 12504-1 Beton - Yapda beton deneyleri Part 1: Cored specimens - Taking, - Blm 1: Karot numuneler examining and testing in Karot alma, muayene ve basn compression dayanmnn tayini
1)
TSE Notu: Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir. * iaretli olanlar bu standardn basld tarihte ngilizce metin olarak yaymlanm olan Trk Standardlardr.
TRK STANDARDI Ad (ngilizce) Testing concrete in structures Part 2: Non-destructive testing Determination of rebound Number compression Testing concrete in structures Part 3: Determination of pull-out force Testing concrete in structures Part 3: Determination of pulse velocity TS No TS EN 12504-2
TS EN 13791/Nisan 2010 Ad (Trke) Yaplarda beton deneyleri Blm 2: Tahribatsz deneyler Geri srama deerinin tayini Yaplarda beton deneyleri Blm 3: ekip karma yknn tayini Beton deneyleri - Blm 4: Ultrases gei hznn tayini
EN 12504-3 EN 12504-4
TS EN 12504-3 * TS EN 12504-4 *
Terimler ve tarifleri
Bu standardn amalar bakmndan, EN 206-1: 2000de ve aada verilen terimler ve tarifleri uygulanr.
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
4
f f fm(n) F fis
c
k k1 k2 n R
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Prensipler
Basn dayanmnn, karot deneyleri kullanlarak dorudan yapda belirlenmesi, referans yntemi oluturur. Bu yntem iin Madde 7ye baklmaldr. Yapdaki basn dayanm, Madde 8.2de ve Madde 8.3te verilen dier deneyler yoluyla veya Madde 8.4te akland gibi bu deneylerin birleimi kullanlarak dolayl ekilde de belirlenebilir. Dolayl deneylerin kullanld hallerde, bu dolayl deneyler ile karot deneyleri arasndaki bantya ilikin belirsizlik dikkate alnmaldr. Deney verileri, yapdaki karakteristik dayanm ve EN 206-1e gre tekabl eden dayanm snfnn belirlenmesinde kullanlabilir.
C8/10 C12/15 C16/20 C20/25 C25/30 C30/37 C35/45 C40/50 C45/55 C50/60 C55/67 C60/75 C70/85 C80/95 C90/105 C100/115 Not 1 Not 2 -
Ayn beton harmanndan alnan standard deney numunelerinde llen basn dayanm, yapda llen basn dayanmndan daha az olabilir. Ksmi gvenlik katsays c = 0,85, EN 1992-1-1: 2004ten alnmtr.
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
basn
dayanmnn,
karot
deneyleri
Karotlar, EN 12504-1e gre alnmal, incelenmeli ve hazrlandktan sonra EN 12390-3e gre deneye tabi tutulmaldr. Uygulanmasnn elverili olmad haller dnda karotlar, deneyden en az 3 gn ncesinden itibaren laboratuvar ortam artlarnda tutulmaldr. Not 1 - Karot dayanmn etkileyen faktrler iin Ek Aya bavurulmaldr. Not 2 - Uygulamadaki baz artlar sebebiyle, deneyden nceki laboratuvar artlarna maruz braklma sresinin 3 gn olmamas hlinde, bu sre kayda geirilmelidir. Standard ilemden olan bu sapmann, deney sonucu zerindeki etkileri deerlendirilmelidir. Yapdaki beton basn dayanmnn, karot kullanlarak tayin edilmesi halinde, aada verilenler dikkate alnmaldr: Uzunluu ve anma ap birbirine eit ve 100 mm olan karotlarn deneye tabi tutulmasyla bulunan dayanm deerleri, ayn artlarda oluturulan ve kre tabi tutulan 150 mmlik kp numune dayanmna eittir. Anma ap en az 100 mm ve en fazla 150 mm olan ve uzunluk/ap oran 2,0ye eit olan karotlarn deneye tabi tutulmasyla elde edilen dayanm deerleri, ayn artlarda oluturulan ve kre tabi tutulan, ap 150 mm ve uzunluu 300 mmlik silindir numune dayanmna eittir. aplar 50 mmden balayarak 150 mmye kadar kan ve yukarda verilenlerden farkl uzunluk/ap oranlarna sahip karotlardan elde edilen deney sonularnn dntrlmesinde, uygunluu kantlanm dntrme katsaylar esas alnmaldr.
Not 3 - Yukarda verilenler haricinde numune boyutlar ve uzunluk/ap oranlarna sahip numuneler iin uygunluu kantlanm dntrme katsaylar da, karotlarn kullanld yerde geerli hkmler ierisinde yer alabilir. Karotlarn kullanld yerde geerli hkmlerde veya proje artnamesinde gerekli grlmesi haricindeki normal artlarda, karot deney sonularnda, karot alma yn dikkate alnarak dzeltme yaplmaz.
7.3 Deerlendirme
7.3.1 Genel
Yapdaki karakteristik basn dayanm, Madde 7.3.2de verilen, A yaklam veya Madde 7.3.3te verilen B yaklam kullanlarak deerlendirilmelidir. A yaklam, en az 15 karotun kullanld, B yaklam ise 3-14 karotun mevcut olduu hllerde uygulanmaldr. Mevcut yapdaki, hakknda herhangi n bilgi bulunmayan beton basn dayanmnn tayininde, her iki yaklamn kullanm, geerli teknik dokmanlarda tarif edilebilir. 7
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
7.3.2 A yaklam
Deney blgesinin yapdaki karakteristik basn dayanm, aada verilen bantlarla hesaplanan deerden kk olandr: fck,is = fm(n),is - k2 x s veya fck,is = fis,en dk + 4 Burada; s k2 Deney sonularnn standart sapmas veya 2,0 N/mm2den byk olan, Hkm belirten milli dokmanlarda verilen deer alnr veya byle bir deer verilmemise 1,48 olarak alnr. (2) (1)
Dayanm snf, yapda belirlenen karakteristik dayanm deeri kullanlarak, izelge 1den tayin edilir. Not 1 - Karotlardan elde edilen dayanm sonularndan en dk olan kullanlarak tayin edilen karakteristik dayanm, en dk karot dayanm sonucunun, dikkate alnan yap veya yap bileenindeki en dk dayanm temsil ettii kabulne dayanr. Not 2 - Karotlardan elde edilen dayanmlarn, iki grup oluturur tarzda dalm gstermesi hlinde, dayanm tayin edilen blge, iki deney blgesine blnebilir.
7.3.3 B yaklam
Deney blgesinin yapdaki karakteristik basn dayanm, aada verilen bantlarla hesaplanan deerden kk olandr: fck,is = fm(n),is - k veya fck,is = fis,en dk + 4 Burada; k dir. Deney sonucu adedi nye bal olarak izelge 2den seilen uygun deer (4) (3)
izelge 2 - Az saydaki deney sonularna bal k deeri n 10-14 7-9 3-6 Not k 5 6 7
Deney sonucu adedinin az olmasndan kaynaklanan belirsizlik ve ayn gvenilirlik seviyesinin salanmasna duyulan ihtiya sebebiyle, bu yaklamla genellikle, daha ok sayda deney sonucu kullanlarak elde edilenden daha dk karakteristik dayanm deeri elde edilir. Yapda belirlenen bu karakteristik dayanmn ok emniyetli ekilde deerlendirildii hllerde, daha ok sayda deney sonucu elde edilmesi iin, daha fazla sayda karot alnmas veya Madde 8.4te verilen birleik teknikler yaklamnn uygulanmas nerilir. Bu sebeple, bu Maddede aklanan yaklam, standard deney sonularna gre beton kalitesinden phe duyulan hllerde kullanlmamaldr. Bu gibi durumlarda kullanlacak uygun yaklam detaylar iin Madde 9a baklmaldr.
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
8.1 Genel
8.1.1 Yntemler
Bu Maddede verilenler, yapdaki beton dayanmnn tayini iin karot deneyleri haricindeki yntemlere uygulanr. Dolayl deneyler, yapdaki beton dayanmnn tayini iin karot deneylerine alternatif oluturur veya snrl saydaki karotlardan elde edilen verilere ilave veri temin eder. Dolayl deney yntemleri, yaps gerei ksmen tahribatl veya tahribatsz deneylerdir. Dolayl deney yntemleri, karot deneyleri ile kalibre edildikten sonra aadaki yollarla kullanlabilir: Tek bana, Dier dolayl yntemlerle kombine edilerek, Dier dolayl yntemler ve dorudan yntemle (karot alnmas) kombine edilerek.
Dolayl yntemlerle yaplan deneylerde, dayanm haricindeki bir zellik de tayin edilebilir. Bu durumda, dolayl deney sonular ve karot basn dayanmlar arasndaki bantnn kullanlmas gereklidir. Beton dayanmnn yapda tayini iin iki alternatif deney yntemi, Madde 8.1.2de ve Madde 8.1.3te verilmitir. Dolayl deney ynteminin sadece bir veya iki karot deney sonucu ile kombine edilmesi hlinde, yorumlamada kullanm yerinde geerli hkmler esas alnmaldr.
8.1.3 Alternatif 2 - Daha nce belirlenmi bant kullanlarak, snrlar belirli dayanm aral iin karotlarla kalibrasyon
Madde 8.3te, yapdaki beton dayanmnn, temel eri gibi tesis edilmi bant ve karot deneyleri yoluyla tesis edilen temel eri telenmesi esas alnarak, snrlar belirli dayanm aralnda deerlendirilmesi ilemleri tarif edilmitir. lemler, geri sramal eki deneyleri, ultrases gei hz deneyleri ve ekip karma deneyleri iin tarif edilmitir. Not Dolayl deneylerden elde edilen sonular, beton dayanmndan baka ok sayda faktrden etkilenebilir. Bu hususta Ek Bye bavurulmaldr.
8.2.3 Deney sonular ve yapdaki beton basn dayanm arasndaki bantnn tesis edilmesi
Yapdaki beton basn dayanm ile dolayl deney sonular arasndaki banty tesis etmek iin kapsaml bir deney program yaplmaldr.
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Bu bantnn tesis edilmesinde, 18 sonu ifti kullanlmaldr. Bunlardan, 18 adedi karot deney sonucu ve 18 adedi ise dolayl deney sonucu olmaldr. Bu deney sonular, ilgili dayanm aralnda olmaldr. Not 1 - Bir deney sonucu ifti, ayn deney alanndan elde edilen karot deney sonucu ve dolayl deney sonucundan oluur. Not 2 - Yukarda verilen deney sonucu adetleri asgari adetlerdir. Ancak ou durumlarda, bantnn tesis edilmesinde kullanlan veri grubunda nemli derecede daha yksek sonu adedinin bulunmas avantaj salar. Deney sonular arasndaki bantnn tesis edilmesinde aada verilen ilem admlar uygulanr: Deney program ierisinde elde edilen deney sonucu iftlerine regrasyon analizi uygulanarak en uygun doru veya eri belirlenir. Dolayl deney sonular, deiken olarak alnr ve bu deikenlerin fonksiyonu olarak yapda basn dayanmlar tayin edilir.
Not 3 - En uygun eriyi veya doruyu (best-fit curve) elde etmek iin kullanlan veriler, verilerin dalm blgesinde dzgn dalm olmaldr. Deney sonularnn standart belirsizlii hesaplanmal ve en uygun doru ve erinin gven snrlar ile her deney sonucunun tolerans snrlar belirlenmelidir. Bant, alt dayanm frekans yzdelik deerinin 10 olmasna gre tayin edilir. Dayanm tayininde kullanlan bant, dayanm deerlerinden % 90nn, belirlenen dayanm deerinden daha yksek olmasnn beklendii gvenlik seviyesini salar.
Not 4 -
Deney blgesine ait, yapdaki karakteristik basn dayanm, aada verilen deerlerden kk olandr: fck,is = fm(n),is 1,48 x s veya fck,is = fis,en dk + 4 Burada; s deney sonularnn standart sapmasdr. (6) (5)
8.3 Snrl sayda karot ve temel eriden tayin edilen bantnn kullanm (Alternatif 2)
8.3.1 General
Geri sramal eki deneyleri, ultrases gei hz deneyleri ve ekip karma deneyleri, temel eri belirlenip, bu erinin, karot deneyleri ile tayin edilen seviyeye kadar telenmesi yoluyla, basn dayanmnn yapda tayin edilmesinde kullanlabilir. Bu teknikler, ayn malzemeler ve imalat ilemi ile imal edilen normal betonlar ihtiva eden bir beton grubunu deerlendirmek iin kullanlabilir. 10
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Deney blgesi, beton grubundan seilir ve fnin (teleme deeri) belirlenmesinde en az 9 deney sonucu ifti (karot deney sonular ve ayn deney alanndan tayin edilen dolayl deney sonular) kullanlr. Dolayl deney sonular ve yapdaki basn dayanm arasndaki banty veren erinin elde edilmesi iin temel erinin, f kadar telenmesi gerekir. Yapdaki beton dayanmnn tayini iin, belirli bir betonda dolayl deneyler yaplr ve yapdaki beton dayanm ile yapdaki karakteristik basn dayanm, daha nce tesis edilmi bant kullanlarak hesaplanr.
8.3.2 Deneyler
Cihazlar, deney ilemleri ve deney sonularnn gsterilii, EN 12504-1, EN 12504-2, EN 12504-3 ve EN 12404-4ten ilgili olanna uygun olmaldr.
8.3.3 lem
Dolayl yntem sonucu ve yapdaki beton basn dayanm arasndaki bantnn belirlenmesinde, aada verilen ilem sras kullanlmaldr: a) En az 9 deney alan ihtiva eden deney blgesi seilir. b) Her deney alanndan bir adet olmak zere, EN 12504-2ye uygun geri sramal eki deney sonucu, EN 12504-3e uygun ekip karma deney sonucu veya EN 12504-4e uygun ultrases gei hz deney sonucundan uygun olan tayin edilir. c) Her deney alanndan bir adet olmak zere karot alnr ve EN 12504-1e gre deneye tabi tutulur. d) ekil 1de gsterilen prensipler uygulanarak, karot dayanmlar (y ekseninde), dolayl deney sonular da, ekil 2, ekil 3 ve ekil 4te gsterilenlerden uygun olan kopyalanarak, x ekseninde gsterilmek suretiyle eksen takmnda iaretlenir. e) Her deney yerine ait olmak zere, karot numunelerden elde edilen deer ve temel eri, f = fis - fR, v veya F ile verilen deer arasndaki fark belirlenir. f) n adet sonuca ait fm(n) ortalama deer ve standart sapma belirlenir. g) Temel erinin telenmesi gereken mesafesi, f, f = fm(n) k1 x s bants kullanlarak hesaplanr. Burada k1 izelge 3ten elde edilir. Not Temel eri, telemenin daima pozitif olmas iin, aa konumda yerleecek ekilde ayarlanr.
h) Yerinde dayanm tayin edilmek zere zerinde ilem yaplan betona ait olmak zere, dolayl deney ynteminden elde edilen sonu ile yapdaki beton dayanm arasndaki bantnn tesis edilebilmesi iin temel eri, f kadar telenir.
11
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Aklama: 1 f1n 2 3 R F v Temel eri Her karot dayanm ile temel eri dikkate alnarak bulunan dayanm deeri arasndaki fark Temel erinin teleme mesafesi, f Yerinde dayanm tayin edilmek zere, zerinde ilem yaplan betona ait, dolayl deney ynteminden elde edilen sonu ile yapdaki beton dayanm arasndaki bant EN 12504-2ye gre geri sramal eki deeri EN 12504-3e gre ekip karma kuvveti EN 12504-4e gre ultrases gei hz
ekil 1 - Yapdaki basn dayanm ile dolayl deneylerden elde edilen veriler arasndaki bantnn elde edilmesi prensibi
Aklama: R EN 12504-2ye gre geri srama deeri ekil 2 - Geri sramal eki deneyi iin temel eri 12
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Aklama: v EN 12504-4e gre ultrases gei hz, km/s ekil 3 Ultrases gei hz deneyi iin temel eri
Aklama: F EN 12504-3e gre ekip karma kuvveti, N ekil 4 ekip karma deneyi iin temel eri ekil 2, ekil 3 ve ekil 4te verilen temel eriler veya bu erilerin bytlm kopyalar, grafik hesaplamalar iin izin alnmakszn kullanlabilir. Saysal hesaplamalarda kullanlmak zere, bu erilerin matematiksel fonksiyonlar aada verilmitir: ekil 2 Geri sramal eki: fR = 1,25 R - 23 fR = 1,73 R - 34,5 20 R 24 24 R 50 13
ICS 91.080.40 ekil 3 Ultrases gei hz fv = 62,5 v2 497,5 v + 990 ekil 4 ekip karma kuvveti fF = 1,33 (F 10)
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
4 v 4,8
10 F 60
Bunlarn dnda tesis edilmi yeterli bantlar ve temel eriler de kullanlabilir izelge 3 iftli deney adedine bal katsay k1 iftli deney sonucu adedi n 9 10 11 12 13 14 15 Katsay k1 1,67 1,62 1,58 1,55 1,52 1,50 1,48
8.4 Yapdaki dayanm deney sonularnn farkl deney yntemleri ile kombinasyonu
Not - Bu standardda kombinasyon yntemlerinin kullanmna ilikin klavuz bilgi verilmemitir. Farkl yntemlerin kombinasyonu iin Milli mevzuata ve uzmanlk yaynlarna bavurulmaldr.
En az 15 adet karot alnan, ok sayda beton harman kullanlarak imal edilmi deney blgesi iin aada verilen artlarn salanmas hlinde, blgedeki betonun yeterli dayanma sahip olduu ve EN 206-1e uygun olduu kabul edilir. fm(n),is 0,85 (fck + 1,48 x s) ve 14 (7)
TRK STANDARDI
Not 1 - Herhangi bir karotta belirlenen yetersiz dayanm, genel problemden ziyade yerel bir problemi ifade edebilir. Alternatif olarak, iki taraf arasnda mutabakat salanmas kouluyla, en az 15 adet dolayl deney sonucunun ve deney alanlarndan alnm, en dk dayanm salayan iki adet karot sonucunun bulunmas ve aadaki artn salanmas artyla, blgedeki betonun yeterli dayanma sahip olduu kabul edilir. fis, en dk 0,85 (fck 4) (9)
Bir veya birka beton harmannn kullanld kk bir blgede, artname hazrlayc, deneyimlerine dayanarak karot alnacak iki blgeyi belirler ve alnan bu karotlardan elde edilen dayanmn, aada verilen art salamas hlinde, blgedeki betonun yeterli dayanma sahip olduu kabul edilir. fis, en dk 0,85 (fck 4) (10)
Deney blgesindeki beton dayanmnn yeterli olduunun kabul edilmesi, burada kullanlan betonun uygun beton grubundan geldii sonucunun dourur. Not 2 - Beton dayanmnn 0,85 (fck 4)den daha dk olmas hlinde, tasarm kabulleri deimi olur ve bu durumda yap, yapsal yeterlilik bakmndan tahkik edilmelidir. Yapdaki beton dayanmnn dk kmasnn ok sayda sebebi vardr. Betonun, artname gereklerini salamamas, yetersiz skma veya antiyede betona kontrolsz su ilavesi bu sebepler arasnda saylabilir. Beton imalats ve kullancs, beton dayanmnn yetersizliine sebep olan unsurlardan nemli olanlarn tanmlanmasna ihtiya duyabilir. Ancak, betondaki boluklar, karot ierisinde donat bulunmas ve betonun, deney esnasndaki olgunluu da bu unsurlar arasnda dikkate alnmaldr. Bu standarda, bu hususlarda klavuz bilgi yer almamaktadr.
10 Deerlendirme raporu2)
Deerlendirme raporunda aada verilenler yer almaldr: a) b) c) d) e) f) Deerlendirmenin amac, Yap veya ndkml beton bileenlerin tanm ve tarifi, Betonla ilgili olarak temin edilebilen bilgi (karm oranlar, dayanm snf, beton ya vb.). Deerlendirme yntemi; Alternatif 1 veya Alternatif 2ye gre karot deneyleri veya dolayl yntemler, Alternatif 1in uygulanmas hlinde, bantnn tesis edilmesi. Aadakileri ihtiva eden deney program: Deney yntemleri, Karotlar (boyutlar, uygulanan ilemler, maruz kald artlar, vb.), Numune alma plan, Deney adedi, varsa, standard deney ynteminden olan sapma (deneyden nce bekleme sresi gibi). g) h) g) Deney verileri ve sonular, Hesaplar, Yapdaki karakteristik basn dayanmnn tayini ve gerekliyse EN 206-1e gre edeer basn dayanm snf.
2)
TSE Notu: Deerlendirme raporu burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO/IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir. 15
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
A.2.2 Boluk
Boluk orannn artmas, dayanm drr. Yaklak % 1 boluk, dayanm % 5 % 8 orannda drmektedir.
A.2.4 Kusurlar
Karottaki atlaklar, deiik sebeplerden kaynaklanr. Bu sebepler arasnda, yass, ine ekilli tanelerin veya yatay donat ubuklarnn altnda toplanan su ve yresel ayrma sebebiyle boluklarn oluumu saylabilir. Bu tr karotlardan elde edilen dayanmlarn geerlilii ve bu dayanmlarn genel olarak yapdaki beton dayanmn temsil etme yeterlilii ayr ayr deerlendirilmelidir.
16
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
A.3.6 Donat
Dayanm tayininde kullanlan karotlarn donat ubuu ihtiva etmemesi nerilir. Bunun salanamamas hlinde, donat ubuu (boyuna ekseni dnda) ihtiva eden karotlarda llen dayanm der. Boyuna ekseninde veya bu eksene yakn konumda donat ubuu ihtiva eden karotlar dayanm deneyi iin uygun deildir.
17
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
zellikle, deney blgesine ok yakn donat elii bulunmas da deney sonularn etkileyebilir. Dayanm ve ekip koparma kuvveti arasndaki bantnn tesisi iin kullanlacak dier bilgiler de EN 125043te verilmitir.
18
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Ek C (Bilgi iin) Yapdaki dayanm ve standard deney numunelerinden elde edilen dayanm arasndaki bantya dair kavramlar
Karotlar ve yapdan elde edilen basn dayanm, ayn beton harmanndan alnan standard deney numunelerinden elde edilen dayanmdan genellikle daha dktr. Bunun ok sayda nedeni arasnda, betonun skma derecesi ve antiyedeki kr uygulama artlar saylabilir ve dayanmlar arasndaki bu fark, yap elemanndaki dayanmn tayin edildii yere baldr. Yapdaki betonda, yerinde yaplan deneylerden aada verilenler elde edilmitir: 1. 2. 3. Yapdaki dayanm, bir yapsal eleman bnyesinde rasgele ve genellikle dzenli tarzda deikenlik gsterebilir. Yapdaki dayanmn, yapsal elemanlarn bnyesindeki deikenlik bykl, bir elemandan dierine farkllk gsterebilir. Betonun kalba dklme yksekliine bal olarak, yapdaki betonun dayanm, demeler de dhil olmak zere, betonun dkld yzeye yaklatka azalr. Bu azalma yzeyde, beton ktleye gre % 25e kadar ykselebilir. Yzeydeki dk dayanml blgenin kalnl genellikle, en stteki 300 mm veya beton tabaka kalnlnn % 20sinden kk olan kadardr.
Betonarme ve n gerilmeli beton yaplarn tasarmnda, betonun rasgele dalm gsteren malzeme olarak kabul edilebilecei eklindeki genel kabul grm prensip esas alnr. Bu prensibe gre, deney sonular normal dalm gsterir. Yapdaki beton dayanm ile standard numune dayanmlar arasnda fark olmas kanlmaz bir durumdur. Dier faktrlerle birlikte bu dayanm farkll da, beton dayanm iin tasarmda ksmi gvenlik katsays, c , uygulanmas yoluyla dikkate alnr.
19
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Ek D (Bilgi iin) Yapdaki dayanmn deerlendirilmesinde, planlama, numune alma ve deney sonularnn deerlendirilmesi iin klavuz
D.1 Planlama
Yapdaki veya ndkml beton bileenlerdeki basn dayanmnn tayin edilme amac, deney blgelerinin planlanmasn etkiler. Bir veya daha fazla sayda deney blgesi tanmlanr ve her deney blgesinde bir grup deney alan seilir. Deney alanlarnn byklnn seimi, kullanlan deney yntemine baldr. Bir deney blgesinden elde edilen deney sonucu adedi, deerlendirmenin gvenilirliini etkiler. Bir binadaki beton ksmn tamamna ait basn dayanm snfnn yerinde tayin edilecei durumda, yap betonu deney blgelerine ayrlr. Deney blgelerinin belirlenmesinde, bir blgedeki betonun, bir tipik deere sahip, ayn gruba dahil olduu ve genel kaliteyi temsil ettii kabul edilir. Karot verileri, tek tipik deerli (mod) dalm kabulnn gereki olup olmadnn kontrol bakmndan incelenmelidir. Yapdaki basn dayanmnn deerlendirilmesinde, yapsal eleman veya eleman blmnn yzeyine yakn blgesindeki beton dayanmnn en dk olduu, derine doru inildike daha yksek dayanm deerlerinin elde edileceine dikkat edilmelidir. Mevcut yapnn yk tama kapasitesinin tayin edilecei durumlarda, deneyler, yapnn en fazla gerilmeye maruz kalacak blmn temsil eden beton ksmnda younlatrlmaldr. Numune alnmas esnasnda, alnan numunelerin oluturduu boluklar, yapnn yk tama kapasitesini olumsuz etkilememelidir. Hasar tipi veya etki alannn belirlenecei hllerde, deney blgeleri, zararl etkilerin olduu bilinen veya meydana geldii tahmin edilen ksmlarda younlatrlmaldr. Bu gibi durumlarda, hasarl blgelerden alnan numunelerden elde edilen sonularn, hasarsz blgelerden alnan sonularla kyaslanmas yararl olabilir.
D.4 Deerlendirme
Yapdaki basn dayanmnn deerlendirilmesinde, betonun deney esnasndaki ya ve betonun rutubet durumu ile ilgili hususlar dikkate alnmaldr. Dayanm, herhangi bir yata tayin edilebilir, ancak dayanmn tayin edildii beton ya kayda geirilmeli ve gerekliyse dikkate alnmaldr. rnein, yk tama kapasitesinin tayin edilecei gibi durumlarda, esas olarak deney anndaki basn dayanm (yapdaki gerek dayanm) gereklidir. Yapnn rutubet durumu dikkate alnmaldr. Yap veya ndkml beton bileenin slak durumda olduu hllerde, alnan karot da benzer artlara sahip olarak doygun durumda, yap veya ndkml beton bileenin kuru durumda olduu hllerde, alnan karot da benzer artlara sahip olarak kuru durumda deneye tabi tutulmaldr. Aksi bir artn belirtilmedii genel durumda karotlar, Madde 7.1e gre kuru olarak deneye tabi tutulmaldr.
20
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS EN 13791/Nisan 2010
Kaynaklar
[1] [2] [3] EN 1992-1-1, Eurocode 2: Design of concrete structures Part-1-1: General rules and rules for buildings ENV 13670-1, Execution of concrete structures Part 1: Common rules and rules for buildings EN 13369 Common rules for precast concrete products
21