Islam:

Sunizm Sunnici (arab. - ) jeden z trzech gwnych ortodoksyjnych odamw islamu (pozostae to: szyici i charydyci) wierny ortodoksyjnej tradycji sunny, uznajcy wszystkich kalifw do 1924 r. za prawowitych nastpcw Mahometa. Stanowi oni 75-90% wszystkich muzumanw. Sami siebie okrelaj jako "ludzie tradycji i wsplnoty" (arab. Ahl ul-Sunna wa'l-Dama'ah) Po upadku Kalifatu w 1924 r. sunnici stracili wadz zwierzchni. Due znaczenie wrd wielu sunnitw, gwnie pochodzenia arabskiego, zdoby fundamentalistyczny ruch Wahhabitw (zwizany ze szkoa hanbalick). ---------------------------------------------------------------------Szkoy: Hanaficka Szkoa hanaficka (od Abu Hanify an Numana ibn Thabita zwanego wielkim Imamem, VIII w.) opiera si na Koranie, sunnie oraz osobistej opinii prawnikw, tzw. raj. Jest najpopularniejsza, bo obejmuje jedn trzeci wiata islamu Turcj, Bakany, yzny Pksiyc, czciowo Afganistan, Pakistan; nie ma jej w Afryce Pnocnej . Szkoa ta stanowi 35-40% ortodoksyjnych muzumanw. Uchodzi za najbardziej otwart filozoficznie i religijnie spord wszystkich szk sunnickich. Niemal wszyscy polscy muzumanie s hanafitami. ---------------------------------------------------------------------Malikicka Szkoa malikicka (od Malika ibn Anasa, VIII w.) opiera si tylko na tym, co spisane, a wic na Koranie i hadisach, kieruje si take interesami ummy muzumaskiej. Jako jedyna kieruje si rwnie zwyczajami i praktykami mieszkacw Medyny z pierwszych lat islamu (amal ahl al-medina). Przyjta jest w Afryce Pnocnej, w Grnym Egipcie. Stanowi okoo 20-25% wszystkich ortodoksyjnych muzumanw. ---------------------------------------------------------------------Szaficka Szkoa szafiicka (od Asz-Szafiego, IX w.) opiera si na Koranie i sunnie oraz na analogii i zgodzie prawnikw. Mao rozpowszechniona: Dolny Egipt, Afryka Wschodnia, Azja Poudniowo-Wschodnia. Szkoa do zachowawcza, nie opierajca swych pogldw na autorytetach religijnych. Stanowi 10-15% ortodoksyjnych muzumanw. ---------------------------------------------------------------------Hanbalicka Szkoa hanbalicka (od Ibn Hanbala, IX w.) konserwatywna, jeli chodzi o kult, Koran i hadisy; ma mao zwolennikw, zachowaa si dziki ruchowi Muhammada Ibn Abd al-Wahhaba z XVIII w. Wystpuje w Arabii Saudyjskiej, Katarze, Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Stanowi 4-5% wszystkich ortodoksyjnych muzumanw. Szybko rozwijajca si, jednak tylko w swej wahhabickiej odmianie. ---------------------------------------------------------------------Wszystkie jednak szkoy prawa sunnickiego uwaane s za rwnie prawowierne. W sunnizmie ujawni si ostatnio ruch odrodzeniowy zwany salafizmem, zmuszajcy wiernych (mumin) do wysiku (dihad) w zdobywaniu wiedzy o wierze (ilm udin) i zakazuje jakiegokolwiek naladownictwa madhabw (szk prawno teologalnych). -------------------------------------------------------------------------------Wahhabizm Wahhabizm to islamski ruch religijny i polityczny powstay w XVIII wieku na terenie Arabii. Opiera si na fundamentalizmie - tj. gosi powrt do rde: pierwotnej czystoci islamu, prostoty i surowoci obyczajw. Za podstawy wiary wahhabici uznaj Koran i hadisy, interpretowane dosownie. Ruch ten zwalcza mistycyzm muzumaski (sufizm), potpia kult witych oraz witych miejsc (z wyjtkiem Mekki i Medyny), podkrela czowieczy aspekt natury Mahometa. Na poziomie polityki dy do stworzenia harmonijnych stosunkw midzy sprawiedliwym i agodnym wadc a bezwzgldnie posusznym mu ludem. Nazwa wahhabizm pochodzi od imienia twrcy tego ruchu, muzumaskiego teologa Muhammad Ibn Abd al-Wahhaba (1703-1792). Z ekspansywnego charakteru wahhabizmu wyniky walki z Arabami wschodnimi, szeryfami z Mekki, Turkami z Bagdadu (1798) i z Egiptem (1811 22, 183740). Gwnymi punktami wahhhabizmu byy miasta Rijad i Hail, midzy ktrymi z czasem rozwina si rywalizacja. W 1921 r. Abd al-Aziz, wadca Rijadu, wcieli pastwo Hail do swego i stworzy krlestwo Nadd, a swego syna Fajsala mianowa wicekrlem Hidazu (1926). Abd al-Aziz, sutan Naddu opanowa rodkow Arabi, a po Syri, wybrzea Morza Czerwonego oraz na wschodzie kraje nad Zatok Persk. Od 1822 Wahhabizm ma wielu zwolennikw te w Indiach. Wahhabizm jest szczeglnie popularny w Arabii Saudyjskiej, gdzie w XVIII wieku wahhabici zawarli sojusz z dynasti Saudw, co wywaro znaczny wpyw na pniejszy ksztat tego najbardziej konserwatywnego z pastw muzumaskich. Poniewa wahhabici sprzeciwiali si zazwyczaj wprowadzaniu innowacji technologicznych i modernizacji, od dziesicioleci trwa w tym pastwie spr midzy ortodoksyjn i reformatorsk frakcj elit saudyjskich. Spotka mona stwierdzenia, e idee wahhabickie stanowi trzon ideologii Braci Muzumaskich oraz al-Kaidy, z ktr ostatni sympatyzuje cz duchownych wahhabickich. Za wyznawc wahhabizmu czsto uznawany jest sam Osama bin Laden. Znawcy tematu podkrelaj, e nie ma takiego zwizku i e na ideologi bin Ladena wpyny wspczesne pogldy Ajmana az-Zawahiriego. W obozach treningowych al-Kaidy wykorzystywano teksty wczeniejszego, XII-wiecznego myliciela islamskiego: Ibn Tajmiji. Wikszo wahhabitw potpia zarwno Braci Muzumaskich, jak i bin Ladena. Niemniej jednak, zachodni eksperci potpiaj wahhabizm za nieelastyczno i niech do przystosowania si do norm wspczesnego wiata. Wahhabizm postuluje wyszo islamu nad wszystkimi religiami, oraz wynikajc z tego faktu potrzeb uzyskania dominacji nad nimi. Antysemityzm, antyamerykanizm, wrogo do instytucji wieckich oraz postawy skrajnie antyintelektualne s propagowane w rodowiskach wahhabickich na caym wiecie. Wykorzystujc fundusze zamonych arystokratw saudyjskich, duchowni wahhabiccy szerz te idee w wieckich krajach muzumaskich (Bonia i Hercegowina, Albania, kraje Azji rodkowej, Malezja, Turcja). Amerykaski politolog Francis Fukuyama nazwa wahhabizm "islamskim faszyzmem". Wahhabizm bywa te mylony z bardziej oglnym ruchem w islamie: salafizmem, polegajcym na powrocie do wczesnych rde islamu. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------VI w. Szyizm (8%) Szyizm (od arab. , si'at Ali - stronnictwo Alego) - obok sunnizmu i charydyzmu stanowi jeden z trzech podstawowych nurtw wspczesnego islamu, przez sunnitw zawsze przedstawiany jako innowacja w religii. Drugi po sunnimie co do liczby wyznawcw. Pierwotnie szyizm by wyznawany gwnie przez muzumanw pochodzenia arabskiego, ale za panowania dynastii Safawidw (1501-1773) doszo do nieomal cakowitej szyizacji Persji, ktra obejmowaa wtedy m.in. obecne terytoria Iranu i Azerbejdanu, cz Afganistanu i Pakistanu, a przejciowo rwnie poudniowy Irak i Bahrajn na Pwyspie Arabskim.

Szyici nie uznaj trzech pierwszych kalifw. Rozdzia od sunnitw dokona si w wyniku sporu o wadz po mierci kalifa Alego. Szyici nie uznali nowego kalifa, za Alego uznali za pierwszego imama. Prawowitymi nastpcami Mahometa dla szyitw s jedyni potomkowie Alego i crki proroka, Fatimy. W chwili obecnej wpywy szyizmu utrzymuj si gwnie na terytorium dawnej Persji (90-96%), w Iraku (56-61%) i Libanie (ok. 30%). Z szyizmu wywodzi si wiele pomniejszych nurtw, a wrd nich warto wymieni Druzw, alewitw, alawizm (nusajryzm), babizm, bahaizm i jazydyzm. Najbardziej znanym szyit w XX wieku by ajatollah Ruhollah Chomeini. W Polsce czsto uywa si okrelenia szyizm na bdcy jego odamem imamizm. Mniejszo szyicka zamieszkuje take Polsk. ---------------------------------------------------------------------Gazie: Imanici Imamici - gwny i najbardziej zachowawczy nurt szyizmu uznajcy pierwszych 12 imamw. Lista imamw: 1. Ali ibn Abi Talib (600 - 661) 2. Hasan ibn Ali (625 - 669) 3. Husajn ibn Ali (626 - 680) 4. Ali ibn Husajn (Zain al Abidin) (658 - 713) 5. Muhammad al Bakir (676 - 743) 6. Dafar as Sadik (703 - 765) 7. Musa al Kazim (745 - 799) 8. Ali ar Rida (765 - 818) 9. Muhammad at Taqi (810 - 835) 10. Ali al Hadi (827 - 868) 11. Hasan al Askari (846 - 874) 12. Muhammad al Mahdi (868 - wedug imamitw do dzi yje w ukryciu) Ok. 110 mln. wyznawcw, gwnie: Iran (ponad 95% populacji), Azerbejdan (ok. 70%), Irak (ok. 60%), Liban (ok. 30%), Pakistan (ok. 15%). Islam imamicki jest od XVI wieku religi pastwow Persji, a obecnie Iranu. W Polsce przedstawicielem islamu imamickiego jest Stowarzyszenie Jednoci Muzumaskiej. ---------------------------------------------------------------------VII w. - Ismailici Ismailizm (popularna, cho bdna ich nazwa to siedmiowcy) - ugrupowanie religijne i polityczne w islamie szyickim. Jego pocztki sigaj VIII wieku; wyodrbni si podczas konfliktw o wadz po mierci szstego imama Dafara as-Sadika. Dafar as-Sadik na nastpc wyznaczy wasnego syna, Ismaila, ktry jednak zmar jeszcze za ycia ojca (ok. 760 roku). Wikszo szyitw wobec tego uznaa za kolejnego imama drugiego syna Dafara as-Sadika - Mus. Za Ismailem opowiedziay si dwie odrbne grupy ismailickie. Pierwsza uwaaa, e Ismaiil odziedziczy funkcj imama, wicej nawet - nie umar wcale i jest mahdim. Grupa ta nie przetrwaa zbyt dugo. Drugie ugrupowanie opowiedziao si za synem Ismaila - Muhammadem ibn Ismailem, podzielili si oni w cigu wieku na pi podgrup (obecnie istniejce wyznania ismailickie wywodz si z jednej z tych podgrup). Wskutek konfliktw o wadz jak rwnie sporw doktrynalnych o osob mahdiego (mesjasza, ktrego przyjcia oczekiwali), nastpoway dalsze podziay w obrbie tego odamu i powstaway nowe sekty. W X wieku ismailici stworzyli w Egipcie i Afryce Pnocnej dynasti kalifw fatymidzkich pierwszy konkurencyjny dla Abbasydw kalifat szyicki. W XI wieku spord ismailitw wyonili si Druzowie. W XII -XIII wieku znaczne wpywy uzyska w Iranie ruch nizarytw (asasynw), od ktrych wywodz si aga khanowie w Indiach. Isma'ilici prawdopodobnie odegrali rwnie wan rol w powstaniu Ahl-e hakk i sufizmu. Niegdy ugrupowanie liczne i bardzo wpywowe. Obecnie jest ich ok. 20-22 mln., gwnie w Indiach, Tadykistanie i USA. ---------------------------------------------------------------------Asasyni (NIZARYCI, Haszyszynowie) (z arab. al-hasziszijjin - 'zjadacze haszyszu', inny rdosw: assa - 'stranik twierdzy') skrajny odam muzumaskich ismailitw, sekta szyicka. DZIAALI OD XII DO XIII WIEKU. Werbowali przez porwanie, narkotyzowanie, przebudzenie w raju, narkotyzowanie i przebudzenie ponowne. Asasyni wywodzili si ze rodowisk krytykujcych tempo i kierunek przemian, niezgodnych ich zdaniem z nauk Koranu. Okoo 1090 roku jako gwn kwater obrali persk cytadel Alamut, a po zerwaniu z szyickimi Fatymidami w Kairze osiedlili si w grach Libanu. Zaozycielem sekty jest Hasan ibn Sabbah Hasan ibn Sabbah zwany take jako Sinan, przywdca syryjskich nizarytw, by znany jako "Starzec z Gr". Zgromadzi on rzesz oddanych mu ludzi, wpaja e walka i mier przyniesie im wieczne ycie w raju. Stosowa tortury i zabjstwa by wzmocni dyscyplin wrd swoich onierzy. Podawa te swoim zwolennikom haszysz przed wysaniem ich na samobjcze misje. To co o nich wiadomo pochodzi gwnie ze rde spisanych przez wrogw. Asasyni zyskali sobie ponur saw zabjcw, wykonujcych swoj misj nawet za cen wasnego ycia. "Gdy w XII wieku rozpuszczono plotki o przybyciu pary asasynw do Francji w caym kraju wybucha panika." Stosowali terror wobec swoich przeciwnikw religijnych i politycznych, walczyli z krzyowcami; wyniszczeni w XIII w. Przez wielu historykw okrelani mianem protoplastw wspczesnych terrorystw. Asasyni mieli take kontakty z Templariuszami, poniewa mieli wsplnych wrogw, po krucjatach chronili si wrd Rycerzy wityni. Przekazywali im swoj fanatyczn ide.. koniec wyznacza 1293 rok ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bohrowie Bohrowie (Bohra, Vohra, Musta'ilici) - jedna z dwu gwnych obok chodw gazi ismailityzmu. Nazwa ich pochodzi od sowa vohorvu (vyavahar), co w gudarati zanczy "handlowa". Twierdz i ich przywdcy da'iowie s zastpcami imamw. yj gwnie w Indiach (w Gujaracie) i w Mumbaju, gdzie znani s z prowadzenia duych orodkw naukowych. Pocztkowo wikszo z nich pochodzia z warny braminw, pniej za stali si kupcami. Znacznie silniej zasymilowali si w hinduskim spoeczestwie ni chodowie. Jest ich obecnie 1,5-2 mln. Dziel si na kilka grup posiadajcych odrbne linie da'iw (daty oznaczaj czas oderwania si od "gwnej" gazi wyznania [Dawoodi]): * Dawoodi (zwani te Daudi) * Jafari bohrowie (1426) * Sulaimani bohrowie (1592) * Alavi bohrowie (zwani te Aliyah;1625, ostatecznie 1637) * Hebtiahs bohrowie (1754) * Atba-i Malak bohrowie (1840) * Postpowi Bohrowie Dawoodi (ok. 1980, uznaj da'ia Dawoodi) ---------------------------------------------------------------------Chodowie Chodowie (nizaryci) - jedna z dwch gwnych obok bohrw gazi ismailityzmu.

Ich protoplastami s asasyni, cho obecni chodowie odegnuj si od przemocy. Pochodzili gwnie z warstw ludnoci zajmujcych si handlem, przede wszystkim spord kupcw. Twierdz i ich przywdcy s wspczesnymi imamami. yj gwnie w Indiach, a w szczeglnoci w stanie Gujarat. W Indiach istnieje silny antagonizm midzy sunnitami, a chodami. Najliczniejsz ich grup s aga khanowie. Jest ich okoo 20 mln. ---------------------------------------------------------------------Aga chanowie Aga chanowie - gwne ugrupowanie chodw (odamu ismailitw) uznajce dynasti Aga Chanw za imamw szyickich. S uwaani za najbardziej postpow grup w islamie, a przez wikszo muzumanw uznawani s za skrajnych heretykw. Zamieszkuj gwnie Indie, Tadykistan, Afganistan i USA. Obecnie jest ich ponad 15 mln. Odgrywali i odgrywaj powan rol w polityce wspczesnych Indii oraz Tadykistanu. Prowadz szeroko zakrojon dziaalno misjonarsk na Zachodzie i w Azji rodkowej. ---------------------------------------------------------------------Nurty: ---------------------------------------------------------------------Alawizm Alawizm, nusajryzm - prd religijny na obrzeach islamu, wywodzcy si od Ibn Nusayra an-Namiriego (zm. ok. 873r.). Ich najwybitniejszym teologiem by yjcy w X wieku Husajn ibn Hamdan al-Chasibi. Czcz Alego ibn Abi Taliba, pochodz od isma'ilitw. Alawici s zwolennikami reinkarnacji, pozostajcymi pod wpywem neoplatonizmu, a wiele ich wierze wykazuje silny wpyw chrzecijastwa, zaratustrianizmu i kultw astralnych. Celem wyznawcy alawizmu jest przejcie do sfery gwiazd poprzez siedem wciele. Alawici nosz czsto chrzecijaskie imiona i obchodz wita Boego Narodzenia i Wielkanocy. W przeszoci blisko wsppracowali z francuskimi wadzami kolonialnymi, a cz z nich przyja nawet chrzecijastwo. W 1922 r. wadali wasnym pastwem ze stolic w Latakii. Od 1946 r. wcieleni do Syrii. Alawici stanowi ok. 7-17 procent ludnoci Syrii i praktycznie sprawuj w tym kraju wadz od czasu objcia rzdw przez prezydenta Hafiza al-Assada 12 marca 1971 roku (kariera wojskowa bya jedyn moliwoci awansu spoecznego dla alawitw, co uatwio im pniej przejcie wadzy w kraju i utrzymanie jej). Szyici uznaj ich za muzumanw, ale wrd sunnitw zdania s podzielone- wielu uwaa ich za niewiernych. ---------------------------------------------------------------------Druzyzm Druzowie (ar. duruz) hermetyczna grupa wyznaniowa, ktra wyonia si z egipskiego isma'ilizmu w XI wieku. Gwnymi zaoycielami religii druzyjskiej byli Muhammad ibn Isma illa ad-Darazi i Hamza ibn Ali Ahmad. Sami wyznawcy nazywaj siebie Muwahhidun. Darazyci - druzowie osiedlili si w pnocnej Syrii w 1017 roku. Obecnie najwiksze skupiska druzw znajduj si w Libanie w pobliu gry Hermon, w grach wok Bejrutu i Sydonu. Mniejsze grupy zamieszkuj w grach Hauran w Syrii i w pnocnej czci Izraela - Wzgrza Golan. Ich liczebno ocenia si na okoo 500-600 tys. W dalszym cigu odgrywaj znaczc rol polityczn w Libanie, gdzie stanowi 8% populacji i obsadzaj 8 miejsc w 128-osobowym parlamencie. W Izraelu su obowizkowo (poza szejkami - wtajemniczonymi w nauki) w armii. Wyznanie druzyjskie czy cechy religii muzumaskiej z wpywami chrzecijastwa, gnostycyzmu oraz dawnych wierze bliskowschodnich. Poniewa ich doktryna religijna, opierajca si na 111 traktatach (risala) odbiega znaczco od ortodoksji muzumaskiej, przez wieki uwaani byli za ruch heretycki, a nawet religi odrbn od islamu. Sprzyja temu hermetyczny charakter wsplnoty (maestwa wewntrz grupy, nie przyjmuj nowych wyznawcw), skrywanie wierze oraz niektre specyficzne pogldy. Religia druzyjska jest monoteistyczna. Uznaj oni kairskiego kalifa Al-Hakim Bi-amr Allaha (zm. 1021) za inkarnacj Boga, wierzc, e yje on dalej w ukryciu. Uznaj siedmiu nieomylnych i pozbawionych grzechw prorokw, m.in. Adama, Abrahama i Jezusa. Wierz w wdrwk dusz (reinkarnacj), ktra spenia si gdy dusza jednoczy si z al-aaqal al kulli - Kosmicznym Umysem utosamianym z Wol Bo. Druzowie nie uznaj piciu filarw Islamu. Wsplnota druzw dzieli si na dwie grupy: ukkal (wiedzcy, mdrcy) i duhhal (niewiadomi). witymi ksigami s Qur'an - Koran, Nowy Testament i ich wasne religijne pisma Kitab al-Hakima. Najwaniejsze wito druzyjskie to Nabi Szuajb. ---------------------------------------------------------------------Alewizm Alewici lub Alawici tureccy - wyznawcy islamskiego systemu religijno-etycznego. W chwili obecnej alewici stanowi 20-30% ludnoci Turcji. W sferze religijnej ich wierzenia s mieszank imamizmu i pierwotnego turkmeskiego szamanizmu, a w sferze politycznej wspieraj socjaldemokratw i pozostaj silnie skceni z konserwatystami islamskimi. Etnicznie s Turkami, Kurdami, Zaza, Turkmenami lub Azerami. Podobnie jak u Druzw nie mona nawrci si na alewizm - alewit trzeba si urodzi. Dlatego zwolennicy filozofii alewickiej urodzeni jako niealewici tworz odrbny bektaszyzm. ---------------------------------------------------------------------x Bektaszija Bektaszijja (albo bektaszyci) - suficki tarikat powstay w XIII wieku na terenie Anatolii, czcy wiele rnorodnych tradycji religijnych, w imperium osmaskim posiadajcy due znaczenie polityczne z racji popularnoci wrd zwykej ludnoci i wpyww w korpusie Janczarw. Istnieje do dzisiaj. Zaoycielem bractwa by haddi Bektasz Rumi. Wyznawao wiar synkretyczn z elementami szamanizmu, chrzecijastwa oraz ezoteryzmu. Czonkowie bractwa nie przestrzegali praw szariatu i odrzucali wszystkie filary islamu. W wiecie islamu uznawani byli za heretykw. Bractwo dziaao do 1925 roku. W latach 50 XX wieku bektaszyci wznowili swe praktyki w Turcji, Albanii i Kosowie. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Zajdyzm Zajdyci - najmniejsza i najbardziej zbliona do sunnizmu (i mutazylitw) grupa szyitw. Powstali w VIII wieku jako zwolennicy imamatu Zajda ibn Alego ibn Husajna, brata Muhammada al Bakira - uznawanego za imama przez imamitw i ismailitw. Prawo do imamatu mia uzyska poprzez wywoanie rewolty przeciw kalifom (jego brat by wwczas bierny). Uznaj pierwszych 5-ciu imamw (wliczajc Alego), ktrzy jednak nie s postaciami nadprzyrodzonymi, a gwnie przywdcami i zarzdcami. Jako jedyni szyici tolerowali czciowo wadz pierwszych kalifw. Uznaj, e imamat nie musi przechodzi z ojca na syna, a warunkiem wystarcajcym jest pochodzenie od Alego. Nie uznaj imamickiej koncepcji ukrytego imama, dzielc pogldy z ismailitami poprzez wiar w yjcych imamw. Zajdyci wystpowali w Jemenie i Persji. W latach 864 / 865 - 928 rzdzili w Tabarestanie. Duchowni zajdyccy sprawowali wadz w Jemenie Pnocnym w latach 897 (893, imamat powsta dopiero w 964) - 1962 (z licznymi przerwami), uywajc czsto tytuu kalifa. Ostatni raz stracili wadz we wrzeniu 1962, kiedy to po mierci imama Ahmada ibn Jahja (18 wrzenia) jego syn i nastpca Muhammad zosta obalony przez lewicowych wojskowych (26 wrzenia). Zajdyci jako jedyni szyici stworzyli koncepcj wakatu na pozycji imama- imamowie mog zanika i powraca. Takie dwie przerwy midzy imamatami miay miejsce w latach 928 - 964 i od 1962; obecnie zajdyci oczekuj trzeciego imamatu. Wierz rwnie, e imamem moe by w tym samym czasie wicej ni jedna osoba. Zajdyci licz ok. 12 mln. wyznawcw (szacunek na 2006), niemal wycznie w Jemenie, gdzie stanowi 48% populacji kraju oraz Arabii Saudyjskiej. Zanikaj w wyniku presji wahhabitw, ktrzy prowadz w Jemenie intensywn akcj zwalczania "herezji zajdyckiej" oraz rzdowego programu antyzajdyckiego prowadzonego w Arabii Saudyjskiej od 2000 roku (zamknito wtedy wszystkie meczety zajdyckie w tym kraju i przekazano je imamom sunnickim). ---------------------------------------------------------------------Odamy: Darudija Darudija (Abu'l Darud Zijad ibn Abi Zijad) - bya najstarsz oraz najbardziej ortodoksyjn sekt zajdyck. Odrzucaa towarzyszy proroka jako jego ewentualnych nastpcw i kalifw. Twierdzili, e Mahomet zostawi jasne wskazwki, e to Ali powinien zosta jego natpc i imamem. Do aktywni przez pierwsze dwa wieki Islamu, ale zaniknli wchonici przez bardzo zbliony imamizm. ---------------------------------------------------------------------Sulajmanija Sulajmanija (Sulajman ibn Jarir) - druga w kolejnoci powstania sekta, ktrej wyznawcy uwaali, e kwestia imamatu powinna by rozwizana na zasadach dyskusji tzn. - dyskusja jast dopuszczalna, ale imamem i nastpc proroka powinien zosta Ali i jego potomkowie. Abu Bakr, Umar i Uthman byli wedug nich w powanym bdzie, ale nie zgrzeszyli. Talha, Zubair i Aisza przez swj "grzech" wyczyli si ze wsplnoty wiernych i zostali uznani za niewiernych. ----------------------------------------------------------------------

Tabirija Tabirija zwana te Butriyya lub Salihiyya (Kathir an-Nawa Al-Abtar and Hasan ibn Salih) to najmodsza ortodoksyjna szkoa (wspczeni zajdyci wywodz swe pogldy gwnie z tej szkoy). Od poprzedniej rni si tylko znacznie agodniejszym traktowaniem Usmana. ---------------------------------------------------------------------Wasyci Wasyci - nieortodoksyjna szkoa zajdyzmu powstaa w wyniku imamickich i sunickich wpyww na zajdytw pozostaych na terenie obecnego Iraku (po zabjstwie Zajda wikszo zajdytw wyemigrowaa do Arabii). Wastyci nie uznaj Zajda za prawdziwego imama, a jedynie za witego, a ich doktryna nieznacznie tylko odbiega od sunnizmu. Uznaj imamw imamickich , nadaj im jednak mniejsze znaczenie. Ich najwiksza grupa nosi nazw Saadat-e-Bara (gwnie Indie i Pakistan). ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------657 r. - Charydyzm (ok.2%) Charydyzm (arab. ,chawrid) - najmniejszy z trzech nurtw islamu obok sunnizmu i szyizmu. By pierwsz grup rozamow w tej religii, co miao miejsce wskutek sporu o sukcesj do tronu kalifa. Charydyci oddzielili si od gwnego nurtu islamu podczas bitwy pod Siffin (657). Ali przyj pertraktacje, czym zrazi do siebie cz swych zwolennikw, uwaajcych i jedynie walka rozstrzygn moe spr o sukcesj po proroku. Wyznaj egalitaryzm i skrajnie surow etyk - nie uznaj rozrnienia midzy wiar a czynami, twierdzc i osoba popeniajca ciki grzech staje si niewiernym. Obecnie istnieje tylko najmniej radykalna ich ga: ibadyci w Algierii, Omanie i Bahrajnie. Charydyci czuli odraz do koncepcji goszcej, e namiestnictwo Proroka jest dostpne tylko dla czonkw wybranych klanw, jak to utrzymuj sunnici i szyici. Twierdzili za, e kalifem moe by obrany kady gboko wierzcy i prawy muzumanin, podobnie zreszt jak w przypadku odejcia od czystego islamu, powinien by usuwany. Charadyci byli i pozostaj nadal surowymi fundamentalistami, interpretujcymi Koran w sposb dosowny. Charadyci angaowali si w gwatowne zamachy terrorystyczne, skierowane przeciwko muzumanom nie podzielajcym ich pogldw. Jedyn pozosta po nich podsekt s ibadyci, yjcy w Omanie i pnocno-wschodniej Afryce. Rnice, jakie wystpiy w historii islamu, odnosiy si mniej do zagadnie teoretycznych i dogmatycznych, a wicej do zagadnie spoeczno-politycznych. Sekty w islamie rniy si midzy sob w sprawach teologii, ale wiksze rnice wystpoway w sprawach praktycznych, jak np., kto powinien kierowa spoecznoci muzumask. ---------------------------------------------------------------------Gazie: Azrakici Azrakici (Azraq) - najbardziej radykalna ga charydyzmu, ktrej zaoycielem by Nfi ibn al-Azrq. Powstali w Persji w 685 roku po odzieleniu od ibadytw i powstaniu przeciw kalifowi. Uwaali innych muzumamw za niewiernych i pogan oraz, e obowizkiem charydyty jest ich eksterminacja. W odrnieniu od innych charydytw mordowali rwnie dzieci. Szybko zaniknli, zniszczeni przez innych muzumanw (rzezie azrakitw w latach 698 - 699, po ktrych przetrwali tylko kilkadziesit lat), ale te radykalno swej filozofii. ---------------------------------------------------------------------Sufryci Sufryci (Sufri) - odam charydytw istniejcy w VII i VIII wieku, a zaoony przez Zijda ibn al-Asfara. Potpiali oni zabjstwa polityczne oraz zabjstwa dzieci. Stosowali w praktyce takijj (ukrywanie wasnej wiary i podawanie si za wyznawcw innej grupy w islamie). Uwaali, e Sura 12 nie jest czci Koranu. Utworzyli w 757 roku niezalene pastwo Midrarid w centralnej czci zachodniego Maghrebu. ---------------------------------------------------------------------Ibadyci Ibadyci (ar. al-Ibjah) - najbardziej umiarkowany i jedyny obecnie istniejcy ruch w onie charydyzmu. Jego zaoycielem by Dabir ibn Zaid al Azdi z Omanu. Nie s tak surowi w traktowaniu innowiercw i pozostaych muzumanw jak pozostali charydyci. redniowieczna algierska dynastia Rustamidw wyznawaa ibadytyzm. Obecnie wyznawcy tego nurtu rzdz w Omanie (75% populacji kraju). Wystpuj te w Tanzanii (g. Zanzibar), Algierii (g. w Mzab), Libii (g. Dabal Nufusa) oraz Tunezji (g. wyspa Derba).Obecnie jest ich okoo 4-5 mln. Znaczna cz dowdztwa antyfrancuskiej partyzantki w Algierii w poowie XX wieku bya ibadytami z Kabylii. Sufizm Sufizm (arab. taawwuf - ) zbiorcze okrelenia dla rnorakich nurtw mistycznych w islamie. Pochodzi ono od sowa suf ( wena), bowiem czerpic wzr z chrzecijaskich mnichw sufi ubierali si we wosiennice. Sami Arabowie zwali sufich fakirami (faqr ,)co znaczy biedak, albo derwiszami (darw ,)co pochodzi od perskiego sowa ndzarz. Jest on prb osignicia jednoci z boskim Absolutem. W najpowszechniejszej formie polega na regularnych modlitwach, recytacji formu religijnych i boskich imion, grupowych piewach, studiowaniu witych pism islamu, a przede wszystkim na wyparciu si wasnego ego. Jednymi z najznaczniejszych sufi byli Rabia Al-Basri, Dunajd, al-Hallad, al-Ghazani i Ibn al-Arabi. Sufizm, bdc mistyczno-ascetyczn ciek do poznania Boga, nie posiada adnej sprecyzowanej doktryny. Nie znaczy to, e sufi lekcewayli teologi, jednak to nie teologia bya przedmiotem ich studiw. Dlatego sufizm rozwin si w jednakowym stopniu wrd sunnitw i szyitw, czerpic wiele inspiracji z monastycyzmu chrzecijaskiego i buddyjskiego. Czci wiatopogldu sufickiego jest te wiara w wahdat ul-wudud (jedno rzeczywistoci), utosamiana nieraz z panteizmem. Pierwsi sufi pojawili si ju w VII wieku w Basrze, jako spontaniczna prba szukania przez wiernych nowej religii kontaktu z Bogiem i poznania go, cho czasami usiuje si te wytumaczy powstanie sufizmu wzgldami czysto socjologicznymi - reakcj na przepych i dekadencj dworu kalifw z dynastii Umajjadw. W nastpnych stuleciach gwnym orodkiem sufizmu sta si Bagdad. Z czasem w obrbie sufizmu wyksztacio si wiele rnych drg (tarika) inicjacji mistycznej. Do XV wieku najpopularniejsza bya rifa'iyya, ktrej twrca, Ibn ar-Rif (1106-1182) mieszka na botach w poudniowej Mezopotamii. W okresie pniejszym jej miejsce w Mezopotamii zaja droga zwana kadirijja. W muzumaskich Indiach szczeglne znaczenie zdobya suhrawardijja, ktra oddziaywaa rwnie na hinduskich joginw. Wrd plemion berberyjskich w Afryce Pnocnej rozwina si sadilijja, natomiast w Imperium Osmaskim - bektaszijja. W publicystycznym ujciu sufizm jest islamem 'liberalnym', 'ekumenicznym' i 'postpowym', ktry jest przeciwstawiany 'sekciarskiemu', 'integrystycznemu' i 'wstecznemu' fundamentalizmowi. Jest to due uproszczenie. Sufizm, bdcy niewerbaln drog do poznania Boga, w ogle nie daje si opisa w jzyku ideologii istniejcych we wspczesnej Europie. Jest faktem, e wiele jego twierdze zostao zaadaptowanych przez New Age, i w tym sensie jest on atwiej przyswajalny dla ludzi Zachodu. Jednak zazwyczaj twierdzenia te zostay wyrwane z kontekstu, a ortodoksyjni sufi - przy caym nacisku, jaki kad na czysto intencji i uczucia - nie wzywaj do odrzucenia surowego prawa koranicznego: * Czowiek nie moe odrzuci tego, czego nie ma. Sufi, nawoujcy ludzi do odrzucenia zewntrznych form, zwracali si do tych, ktrzy te formy ju osignli (Sajjid Husajn Nasr). * Kto zajmuje si nauk prawa, a nie powica si sufizmowi, ten jest niemoralny; kto za zajmuje si sufizmem, a nie zwraca uwagi na nauk prawa, ten jest odstpc od wiary. Kto za czy obie te sprawy osiga prawd (imam Malik). W tym kontekcie warto wspomnie, e wedug niektrych rde duchowy przywdca Talibw, mua Omar jest derwiszem inicjowanym w tarice o nazwie Nakszbandijja. Wiele bractw sufickich osigno due znaczenie polityczne, niektre z nich tworzyy wasne struktury pastwowe (np. w Sudanie i Azji rodkowej).

Wrd nich specyficzn pozycj zajmuje sufizm Czeczenw. To wanie niezwyka solidarno bractw sufickich pozwolia temu niewielkiemu narodowi przetrwa okupacj rosyjsk. Zaznaczy jednak trzeba, e wspczesny ruch niepodlegociowy w Czeczenii inspiruje si raczej pochodzcym z Arabii Saudyjskiej wahhabizmem, ktry jest sprzeczny ze ciekami sufich.