TRKYE TARH

gerekleemeyen abd ziyareti

e. ahmet tonak

behice borann mektuplar

12 Eyll 1980 askeri darbesinden ksa bir sre sonra balayan Behice Borann yurtdndaki srgn hayat 10 Ekim 1987de lm ile son buldu. Borann srgn yllarnda ben de ABDde idim. Benim kendisine yazdm 18 Eyll 1981 tarihli mektup ile balayan yazmalarmz yaklak 1.5 yllk bir sreye yayld. Bu ksa yazda Borann bana yazd 3 mektubu yaynlyorum. Mektuplarn muhtevasn deerlendirmeye gemeden nce yazmalarmzn geri plann aktarabilmek iin 1979 yazna dnmem gerekiyor.
12 Mart 1971 askeri darbesinden sonra 1973de ilkin svee, oradan da ABDye gitmek zorunda kalmtm. 1979da New School for Social Researchde iktisat doktoras yapmaktaydm. Bir yandan da 1972de Yeni Ortam gazetesinde baladm gazetecilik maceram srdrmeye alyordum. Hem Cumhuriyet gazetesine Amerika Mektubu bal ile yazlar gnderiyor hem de Onat Kutlarn kurduu ASA adl ajansa haber geiyordum. Bu meyanda o sralar New Yorkda bir grup radikal gazetecinin balatt 15 gnlk haber dergisi Seven Daysle de temas halindeydim. Hatta bu derginin 30 Mart 1979 tarihli saysnda Seyla Benhabib ile birlikte Abdi pekinin ldrlmesinin akabinde The Next Iran or the Next Brasil? balkl bir yazm da yaynlanmt. O yaz Trkiyeye gideceimi bilen Seven Daysin editrlerinden Jon Steinberg benden dergi iin bir eyler yapp yapamayacam sormutu. te, Borann 27 Ekim 1981 tarihli mektubunda szn ettii r-

56

1979 ylnda Osman Sakalsz tarafndan TPin Sultanahmetteki binasnda, Borann odasnda yaptm rportaj srasnda ekilmitir.

portaj Steinbergin talebi zerine 1979 yaznda Seven Days iin yapm olduum rportajdr. Yan sayfadaki fotorafta Osman Sakalsz tarafndan TPnin Sultanahmetteki binasnda, Borann odasnda o rportaj srasnda ekilmitir. 1979 yaznda Trkiyenin siyasi ahvali malumunuzdur. O ortamda yaplm bir rportajn haliyle sol ve sa kamplamalar, devletin, lkclerin sosyalistlere saldrlar, yakn gelecekte olabilecek gelimelere younlamas gerekiyordu. Nitekim yle de olmutu. Ama ksa bir sre sonra siyasi ortam daha da kzm ve sonunda 12 Eyll 1980de askeri darbe yaplmt. Darbe sonras bir dizi gelime, Trke yaplm olan bu rportaj ngilizceye evirip, Borana iletmemi hayli geciktirdi. Tam olarak hangi tarihte iletebildiimi hatrlamyorum. Ama, Borann eline ilk azda gemedii 27 Ekim 1981 tarihli mektubundan anlalyor. Boran, []nceki kanal araclyla postalanan daha baka mektup ve yaynlarn da [kendisine] ulamad[n] belirterek, cevabnn gecikmesinden sorumlu olmadn sylyor. 27 Ekim 1981 tarihli mektuptan da anlalaca zere iki konu zerinde durmuuz. lki, rportaj konusu, dieri ise Borann ABDyi 43 yl sonra ziyaret ederek bir dizi niversitede konumalar yapmas. Rportaj konusunda benden farkl dnd ak. Belki biraz da gecikmi olmamn verdii acelecilikle 1979 yaznda yaplm olan rportajn bir post[s] crip[t] ile yaynlanabileceini dnmm. Oysa, Boran o rportaj btnnde, ingilizce deyimiyle outdated olmu diyerek bana katlmyor. Nedense, iki yl nce yaplm rportaj drt yl nce yaplm olarak hatrlyor ve hakl olarak o gnn koullarnda yaplm kimi deerlendirmeler[in] daha sonraki gelimelerin nda artk geerliliini yitirmi olduunu belirtiyor. MSP ve MHPye ilikin benim sorduum sorularn artk gndemden dtn, yeni bir yaz yazmasnn

daha doru olacan da dnyor Boran. [E]ditrn yazy budama ihtimalini nlemek iin de, benden hem yaznn hangi uzunlukta olmas gerektiini bildirmemi istemi hem de ngilizce yazabileceini eklemi. Yeni yaznn arlnn 12 Eylln nedenlerine, ncesine ve sonrasna

kaydrlacan, ama Trkiyedeki sol, ilerici harekete,Trkein MHPsi ve lkclerine de belli lde deinece[ini] 27 Ekim 1981 tarihli mektuptan reniyoruz. 5 ay sonra 22 ubat 1982de aldm mektupta ise Boran szkonusu yazy ancak Mart ay iinde gnder[ebileceini]

TOPLUMSAL TARH 184 NSAN 2009 57

Benim yazmalarmda ortaya kan Borann giderek ABDyi ziyaret etmekten baya heyecanlanddr. lk teklifime 27 Ekim 1981 tarihli mektubunda Oraya birka haftalna gelebilir miyim, u an birey syliyemeyeceim derken bile, bence, bu olas ABD ziyaretinin ona genlik yllarn hatrlatt sezilmekte.
yazmasna ramen, maalesef bu Trkiyedeki gelimelere ilikin yaz.. hibir zaman yazlamad. Sanyorum, zellikle srgn hayatnn zorluklar, bozulan sal ve dier siyasi sorumluluklarnn bu taahhtn yerine getiremeyiinde pay olmutur. Bence, Borann ABDyi ziyaret istei bu mektuplamalarn en ilgin yandr. Boran zerine yazlanlardan, hatta kendisinin beyanlarndan ABDde geirdii drt yln gzel hatrlanan bir dnem olmad izlenimi kyor. En kapsaml biyografik alma olan Gkhan Atlgann kitabndaki (2007) u referanslar bile bu izlenim iin yeterlidir: [D]rt seneye yakn renimime Amerikan Michigan niversitesinde devam ettikten sonrafark ettim ki sosyoloji, bize retilen sosyoloji, bir bilim deildir. Ve baya bunalma girdim, gerekten bir bunalma girdim. (s. 36) Borann Michigan niversitesindeki sosyoloji renimi olduka skntl geecekti. (s.36) rencisi Mbeccel Kray kendisiyle Behice Boran hakknda yaplan bir syleide unlar sylyor: Bir karacier problemi vard; o hep bakm istiyordu. O da undanm: Amerikadayken, amipli dizanteri gibi bir ey vardr O karacierde tahribat yapm; o hep tekerrr ediyordu. Arlar, vesaire. (s. 44) Benim yazmalarmda ortaya kan ise, Borann giderek ABDni ziyaret etmekten baya heyecanland-

dr. lk teklifime 27 Ekim 1981 tarihli mektubunda Oraya birka haftalna gelebilir miyim, u an birey syliyemeyeceim derken bile, bence, bu olas ABD ziyaretinin ona genlik yllarn hatrlatt sezilmekte. Dier ykmllkleri ve tarih konusunda belirsizlikler yznden gelirim diyememekte, ama daha sonras iin dnlebilir diyerek ilgisini ima etmektedir. Nitekim, 3 Aralk 1981de yazd mektupta, artk ABDyi ziyaret kararn vermitir ve son zamanlamay karar sizin diyerek bana brakmtr. Mektubunu, gelecek yl grmek zere diye bitirmesinden de, Borann artk kendini onca yl sonra ABDde tahayyl etmeye baladn sezmekteyiz. O sralar, geliini engelleyebilecek tek faktr olarak vize alamayabileceini dnmekle birlikte, benden de davetiyeyi biraz erken gnder[memi] isteyerek, eer bir sorun karsa, uraabilmem iin ek bir zaman kalmas gereini bana hatrlatmaktadr. Yine o mektupta, bana ulamayan, belki de hi bitirilmeyen yukarda bahsedilen yazy Borann ngilizce olarak yazmaya baladn, ama Amerikadan dneli krk yl geti, bu srede de hi ngilizce yaz yazmak frsatm olmad demesinden bu ngilizce yazma iinde biraz zorlandn anlyoruz. 22 ubat 1982 tarihli mektup zc bir mektuptu. Boran, salnn bozulduundan bahisle, azar, azar, ama srekli zayfl[adndan] sz ederek, kendisi iin ok ilgin olacak bu krk yl sonra[ki] ziyaret[i] gze alam[adn] sylyordu. Borann belki, drt buuk ylm geirdiim Michigan niversitesine kadar da uzanabilirim diye dnyordum cmlesinde bir hsran vard. ok zlmtm ve hala zlyorum bu beraber planladmz, ama gerekletiremediimiz krk yl sonraki ABD ziyareti iin. Ne gelecek yl, ne daha sonra grme frsat olmad. Onbinlerle cenazesinde yrmekle yetindik.
istanbul bilgi niversitesi, direktr, uluslararas ekonomi politik yksek lisans program

TRKYE TARH

kaynak
Atlgan, Gkhan. 2007. Behice Boran: retim yesi, Siyaseti, Kuramc. stanbul: Yordam Kitap.

ahmet tonak

58