ARTHUR

RIMBAUD

ILLUMINATIONS

m
C E H E N N E M D E BR MEVSM

eviren: Erdoan Alkan

DNYA KLASIKLERI

Cumhuriyet

DNYA KLASKLER DZlSl: 140

ILLUMINATIONS CEHENNEMDE BR MEVSM

Bu kitap Cumhuriyet Dnya Klasikleri Dizisi'nde Sn. Erdoan Alkan'n izniyle baslmtr.

Yayma hazrlayan: Egemen Berkz Dizgi: Yeni Gn Haber Ajans Basm ve Yaynclk A.. Bask: ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti. ubat 2001

Hmanizma ruhunu anlama ve duymada ilk aama, in san varlnn en somut anlatm olan sanat yaptlarnn be nimsenmesidir. Sanat dallar iinde edebiyat, bu anlatmn d nce eleri en zengin olandr. Bunun iindir ki bir ulusun, dier uluslarn edebiyatlarn kendi dilinde, daha dorusu kendi dncesinde yinelemesi; zek ve anlama gcn o yaptlar orannda artrmas, canlandrmas ve yeniden yarat mas demektir. te eviri etkinliini, biz, bu bakmdan nem li ve uygarlk davamz iin etkili saymaktayz. Zeksnn her yzn bu trl yaptlarn her trlsne dndrebilmi ulus larda dncenin en silinmez arac olan yaz ve onun mima risi demek olan edebiyatn, btn kitlenin ruhuna kadar ile yen ve sinen bir etkisi vardr. Bu etkinin birey ve toplum ze rinde ayn olmas, zamanda ve meknda btn snrlar delip aacak bir salamlk ve yaygnl gsterir. Hangi ulusun ki tapl bu ynde zenginse o ulus, uygarlk dnyasnda daha yksek bir dnce dzeyinde demektir. Bu bakmdan evi ri etkinliini sistemli ve dikkatli bir biimde ynetmek, onun genilemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemeyen Trk aydnlarna kran duyuyo rum. Onlarn abalaryla be yl iinde, hi deilse, devlet eliyle yz ciltlik, zel giriimlerin abas ve yine devletin yar dmyla, onun drt be kat byk olmak zere zengin bir e viri kitaplmz olacaktr. zellikle Trk dilinin bu emeklerden elde edecei byk yarar dnp de imdiden eviri etkin liine yakn iigi ve sevgi duymamak, hibir Trk okurunun elin de deildir. 23 Haziran 1941. Milli Eitim Bakan Hasan li Ycel

SUNU
Cumhuriyetle balayan Trk Aydnlanma Devrimi'nde, dnya klasiklerinin Hasan li Y cel nclnde dilimize evrilmesinin, kuku suz nemli pay vardr. Cumhuriyet gazetesi olarak, Cumhuriyeti mizin 75. ylnda, bu etkinlii yineleyerek, Trk okuruna bir "Aydnlanma Kitapl" kazandr mak istedik. Bu erevede, 1940'l yllardan balayarak Milli Eitim Bakanl'nca yaynlanan dnya klasiklerini okurlarmza sunmaya baladk. Byk ilgi gren bu etkinlii Milli Eitim Bakanl'nca yaynlanmam -ancak Aydn lanma Devrimi yarda kalmasayd yaynlanaca na kesinlikle inandmz- dnya klasiklerini de katarak srdryoruz. Cumhuriyet

ARTHUR RIMBAUD (1854-1891) Jean-Nicoas-Arthur Rimbaud, Fransa'nn gneyin deki Charleville adl kk bir kentte dodu. Dikbal, zor ba ruhlu bir kadn olan annesi daha Rimbaud domadan babasn evden karmt. Ozann ocukluk yaam bas klar ve kasabann tekdzelii iinde geti. tik iirlerini yazdnda on be yandayd. retme ni Izambard ona her ynden yardmc oluyor, nl yazar larn betiklerini tantyordu. On alt yanda evden kat; ky ky, kent kent yayan dolat. Bu kalar yinelendi. Verlaine'e yazd, iirlerini gnderdi. Verlaine'den co kun bir yant ald. Zhal iirleri ve apkn Trenler'in ozan onu Paris'e aryordu. Rimbaud cebinde Esrik Ge mi, Paris'in yolunu tuttu. ki ozan Paris'te babo bir yaam srmeye balad lar. Zamanlarnn ou meyhanelerde geiyordu. Rimbaud'yla ecinsel ilikisi yznden Verlaine'in karsyla ara s ald. Rimbaud ve Verlaine nce Belika, daha sonra Lond ra'da birlikte kaldlar. Kavga ettiler, bartlar, yeniden bo9

zutular. Verlaine Belika'da Rimbaud'yu vurdu ve hapse dt. Artk aralan tmyle almt. Cehennemde Bir Mevsim ve Illuminations ozan, iirin kuyruklu yldz ya zn brakp kendini yollara vurdu. talya, Hollanda, Avus turya, Almanya, sve ve Norve yolculuklarndan sonra Kbrs zerinden Afrika'ya yneldi. Habeistan'da silah kaakl, kle tecimi (?) yapt... Ayanda, bacanda kanser tmr kt. Marsilya'da baca kesildi, bir sre sonra da ld. Otuz yedi yamdayd. Yirmi bir yamda iiri brakt. Drt yl iir yazd ve lmszler betiinin ilk sayfalarnda yer ald. Rimbaud iiri Rimbaud'un iir sanatm yorumlamak iin, nce oza nn yaad dnemdeki toplumsal, kltrel ve sanatsal or tam tanmak gerekir. Rimbaud iir yazmaya balad yllarda Fransa'daki sanat dnyasna Romantizm ve Parnasse Okulu egemen. te yandan Sembolizm de filizleniyor. Kapsam ynnden iirde, sanat sanat iindir, "saf iir" (posie pure) ar ba syor. Baz airler toplumsal sorunlar, ii sorunlarn i liyorlar ama iirleri arlk koyacak gte deil. Roman ve yk zaman zaman toplumculua, "realisme"e yneliyor. Ne var ki, bu "ralisme" ayrnt gerekiliinden teye gi demiyor. an sanat akmlarn imdi biraz daha yalandan iz leyelim.

10

Romantizm On altnc yzylda balayan ve on sekizinci yzyl so nuna dek sren Klasik Okul, iirin kaynan eski ada, Yunan ve Roma uygarlnda anyor; ozanlar yaptlarna ko medya, tragedya, epitr, satir, fabl gibi isimler veriyorlar. i ir dili tumturakl ve yce kavramlar iliyor. Dizeye, Yu nan lleri egemen. Biim abas bata geliyor, ozanlar eski biimlerle yazyorlar. iirlerin temas yaama vg; ama bu vlen yaam, sokaktaki adamn deil, soylunun, derebeyinin, soylular iinden kan yiitlerin, kiilerin ya am. Dinde reform, din savalarna yol am; yazn da di nin propaganda arac olmaya ynelik. Ksacas yzyla, soylular (aristocrates) ve din adamlar (ruhban snf) ege men; iir de soylularn sanatna, soylularn beenisine y nelmi. Ekonomik gc elinde bulunduran Fransz burjuva zisi 1789'da devrim yaparak siyasal erki ele geirir. Soy lularn ve ruhban snfnn saltanatma son verir. Krall kaldrp Cumhuriyet ynetimini kurar. Yzyla ve topluma burjuvazi (kentsoylular) arl n koyunca toplumsal deiime kout olarak sanat akm da deiir. Klasizmin tahtna Romantizm oturur ve yeni akm eski akmn kurallarn ortadan kaldrr. * Artk yalnz soylularn yaam ykleri deil, her ey iirin konusudur. * Tumturakl, klasik iir dilinin yerini geliigzel bir sesle yazlan, kiisel duygulan, kentsoylunun duygulann yanstan diri ve canl bir halk dili alr. * Soylu kiilikler iirden srlr; bireyin imgelemi, d gc ve duyarll, "ben "in kendinden geii ve kii sel lirizm egemen olur. 11

* Ozanlar biime deil, ze arlk verir. * Yunan lsnn yerini on iki heceden oluan ulu sal Fransz ls, aleksandrinler alr. Zengin Uyaklar gz den der. * Romantik iirin lirizminde doa ve insan kaynar. * Sanat zgrlesin tiyatro, klasik trajeciinin kuralla rn bir yana atar. * Romantizmin iirde kurucusu kabul edilen Hugo, tekdze kuralcln yerine, daha yumuak olan dzgn anlatm koyar. * iir, insann duygularn olduu kadar, yoksulluu nu ve toplumsal sorunlarm da kendine dert edinir. Lamartine, Hugo, Musset, Vigny, Nerval ve ilk d nemlerinde Gautier ve Baudelaire romantizmin nl ozan lardr. Parnasse Okulu Malvarl azalan soylular rahatlarn srdrmek iin evlilik yoluyla kentsoylularla kaynarlar. Kentsoylular da soyluluk unvanm kazandran byk topraklar satn alarak snf deitirirler. 1804'de Cumhuriyet'in yerini mparator luk alr. 1848'e dek Fransa'y krallar ynetir. 1848'de kin ci Cumhuriyet, 1852'de kinci mparatorluk, 1870'de n c Cumhuriyet kurulur. Yani soylular siyasal erke de ye niden ortak olurlar. Bu kaynama iir sanatnda da sente ze yol aar ve Parnasse Okulu doar. Parnasse Okulu'nun iir grn yle zetleyebili riz:
* Sanat sanat iindir: Doasyla sanat yarar gzet meyen bir uradr. O halde, sanattan yararl hibir ama

12

kayglarna gzellik dindifebif. lmsz olan yalnzca gzelliktir. Gzellikten baka amac olmad iin ozan plastik sanatlarla balantsn glendirmek, gzeli elde etmek uruna btn abalar gstermeli, ii rdslantya b rakmamaldr. (Gautier) * Biim, ve teknik: zorunludur: Bir y.pt ne kadar tek nik bir almann ve yenilmi glklerin rnyse o ka dar gzeldir. Sanat kolayl srgn etmelidir. (Gautier) Parnasse'lar dize stnde nemle dururlar, ritimle ri, tiz ve tam uyaklar severler. "Uyak dizenin ta kendisi dir. " (Bariville) Oysa romantizmde, bilindii gibi, tumtu rakl, klasik iir dilinin yerini geliigzel bit sesle yazlan, kiisel duygulan yanstan, diri, canl bir halk dili almt. Romantik iirin kurucusu kabul edilen Hugo, tekdze ku ralcln yerine, daha yumuak olan dzgn anlatm koy mutu. * Kiisel lirizme ve kiisellie paydos: Kiisel tema lar ve onun ok yinelenen eitlemeleri dikkati yorar, t ketir. Leconte de Lisle kiisellie yle kar kar: "Nes neli aramalyz, kiisel olmayana ynelmeliyiz. Bu, duygu suzluk anlamna gelmez. Lirizmi artk bir yana brakalm. iir bireysel bir destanda kanatlanamaz. Bilge bir kuak tanz. an aydnlk yoluna girmek iin gemie ynelme liyiz, gemiten gnmze gelmeliyiz. Bilimin yoluna, po zitivizmin yoluna byle girebiliriz. Artk gemii, imge lemlerle ya da yerel renklerle artrmak deil de, en ye ni belgelerin yardmyla, fikirleri, olaylar, zden yaam, varolma, inanma, dnme, davranma nedenini, eski soy lar oluturan her eyi yeniden yaatmak sz konusudur. 13

Uzun zamandan beri birbirlerinden ayrlm olan bilim ve sanat birbirleriyle kaynamasa bile birlemek zorunda drlar. " Oysa, bilindii gibi, romantizmde, bireyin imgele mi, dgc ve duyarll, "ben "in kendinden geii ve ki isel lirizm egemendir. Theophil Gautier, Theodor de Banville, Leconte de Lisle, Verlaine ve Heredia Pamasse Okulunun temsilcile ridir. Delikanl Rimbaud da balangta kendini bir Parnasse' olarak duyumsar. 24 Mays 1870 tarihinde, ada Parnasse dergisinde yaynlanmas dileiyle Theodore de Banville'e Sensation (zlem), Ofelya ve Credo in Unam (Gne ve Ten) iirlerini gnderirken unlar yazar: "Sevi dolu aylardayz; yam on yedi. (...) Esin perisinin yle parmak ularyla dokunduu bir ocuk olan ben inanla rm, umutlarm, cokularm, u ozanlara vergi eyleri di le getirmeye giritim, bahar dediim bu ite benim. (...) Ben de Parnasse' olacam (...) u dizeleri okurken burun kvrp surat asmayn sakn: Credo in Unam (Gne ve Ten) parasna Parnasse'lar arasnda ufak bir yer ayrtabilirseniz beni umut ve sevinten lgna dndrm olursunuz... Parnasse'n son srasnda bile olsa yer almak ozanlar iin bir umut, bir inan oluturur. (...) Bana des tek olun biraz, gencim, bana el uzatn..." Sembolizm Rimbaud'nun iire balad yllarda, ad henz kon mamt ama, yeni bir iir akm daha douyordu. Nerval ve Baudelaire Sembolizmin (simgecilik) ilk temellerini at mlard. Daha sonra Verlaine, Rimbaud ve Mallarme de 14

sembolizmin ncln yaptlar. nclerden biri de Rimbaud olduu iin bu akm da ksaca aklamakta yarar var. Sembolizmin kurucular Romantizmin ve Parnasse Okulunun ozanlar arasndan kt. Bu ozanlardan drd ele avuca smyordu. Baudela ire lmsz dizelerini btn akmlarn dnda yazyor ve gelecekteki btn akmlarn kaplarn aralyordu. Verlaine, souk plastik gzellie bakaldnyor, tl altndan g rnen, rtl, duygulu, ince bir gzellii yazyor, gelenek sel biimin yan sra yeni biimler aratryordu. Fransz iirinde duraklan, ift sayl heceler birlii salar. Verte rne "tekli dizeden ama" diyordu ve be, yedi, dokuz, on bir, on heceli dizeler yazyordu. Bazen ayn iirinde de iik sayda heceden oluan dizeleri birlikte kullanyordu. Rimbaud Mays Srgn iirini uyaksz dizelerle yazd. Gi derek, ly tmyle atp Marine (Gemicilik) ve Mouvement'da (Devinim) zgr dizeye yneldi, sonunda dizeyi de atp iirin tanrs dedii Baudelaire gibi, yaptn dzyazlm iirle vurgulad, llluminations ve Cehennemde Bir Mevsim'den nce yazdklannm, ll dizelerinin ya klmasn istedi. Mallarm "Dzyaz diye bir ey yoktur.
Dzyaz birbirine gemi yan yana dizelerden oluur" di

yecek kadar ileri gitti nceleri. Ama somadan, dnceyi en iyi biimde ll dizenin younlatrdn ileri srd ve geleneksel dizeyi savundu. Mallarm, Parnasse Okulu'na, biimde deil, iirin znde yapt deiikliklerle ykyordu. Ak anlatma, nesnelerin adlandrlmasna kar
yd: "Bir nesneyi adlandrmak, iirin drtte n yok etmektir, nesneyi esinlemek, ite d budur. Sembol olu turan bu gizem en yetkin biimde yle kullanlabilir: Bir ruh halini gstermeliyiz, ya da, tersine, bir nesneyi seip,

15

bir dizi zmlerle, bu ruh durumunu ortaya karmak iin, nesneyi azar azar antrmalytz" diyordu.

Parnasse Okulu'nun egemen olduu dnemlerde bu drt ozan, sembolizmin drt ncs, plastik gzellie, so mut nesnellie kar kyor; insann, nesnenin, doann gi zemlerini, bilinaltnn seslerini aratryordu. Sembolizm yle zetlenebilir: Sembolistler souk plastik gzellii, nesnellii savu nan, zdeki (materialiste) ve olgucu (positiviste) Parnasse'lara tepki olarak ortaya ktlar; lkcl (idalis me) ve sezgicilii (intuitionisme) savundular. Btn ilke ler ve btn dnemler iin geerli bir gzellik kavramnn var olacama inanmazlar. Durukun (statique) karsnda yer alr, oluumu (devenir) kutsarlar. Klasisizme, iir sesi sylevci olduu ve akl hocal yapt iin; Romantizme, gzya tecimiyle urat, anlatm pek yaln olduu iin; Natralizme (doalclk) ruhsuz olduu iin kzarlar. rtl gzellii severler. Doaya, nesnelere, olayla ra, buulu bir canm ardndan bakarlar. Anlamda da rt ly severler. Gerein, yalm, ok ak biimde deil, sem bollerle sunulmasn; iirin anlamna okurun, bilinciyle, bi linaltyla, sezgilerle yaklamasn isterler. Sembolist ozan konuya, bir sembolle ya da birden ok sembolden oluan szckler topluluuyla girer, dnceyi gelitirir, aar ve ana dn' (mre-ide) ortaya kor. Duyumlar (renk, koku, ses..) dncelerin iaretleri dir. Dnceye duyumlardan gidilir. Ozan, duyumlar ara sndaki iletiim am sembollerle, szckler ve imgelerle kurar ve ruhsal geree ular. Baudelaire, iletiimler (Cor respondances) iirinin iki drtlnde, gelecekte doacak bir akm da zetler gibidir: "Bir tapnaktr doa, direkle16

rinden akan / Anlalmas g, kark sesler duyulur/Ve kii, tandk gzleriyle ona bakan/Simge ormanlarndan geip yola koyulur... / Geni aydnlk gibi ve gece gibi ka ra/O derin birlik iinde, sesler, kokular, renk / Uzaktan uzaa karan yanklara denk / Birbirlerini ite byle ya ntlamakta. "

Sembolistler Avrupa tinselciliinin, gizemciliinin, metafiziinin son halkalarn olutururlar. Gerein iin deki gizi ararlar. Bir benzetmeyle, Parnasse' ozan, orma n; sembolist ozan, ormann ruhunu yazar. Evrenin ve olay larn gizemim ele geirmeye alrlar. iir yrein bir sarkdr, Parnasse'lannki gibi nes nellii deil, bireysel bir znellii yanstr. Anlatm bs btn kapal deil, ama rtldr. Nesneler aka anlatl maz, ustaca artrlr. Dil, gerekdmn, bilinaltnn, dn kaplarn amaya yarayan bir anahtar. nemli olan szcklerin tns ve arm. En iren bir szck bile arm ve ezgi gc varsa iirde yerini alr. Sembolistler dilbilgisi kurallarna, cmle kurgusuna (syntaxe) sk sk ya balanmaz. Ezgiye byk nem verir, iiri ve mzii, iki sanat birletirirler: "Mzik, her eyden nce mzik. " (Paul Ver laine) Efsaneler, masallar, d, ruhsalhk balca konulan. Byyle, dinsel trenlerle, falclkla (occultisme) ilgilenir, ilkel insann bilgeliine sayg duyarlar. Parnasse'lar gibi onlarn iirlerinde de sk sk Yunan mitolojisinin tannlan, yan-tannlan, Alman mitolojisinin perileri, masal kahramanlan yer alr. Sembolistler en byk devrimi iirin znden ok bi iminde yaptlar. zgr dizenin, giderek serbest iirin ku17

rucusu onlardr. "Dizelerin dzeni, sylei ve biim yap s, geleneksel forml, yeni uyum iin yeterli deildi. Ayrn tlar oaltmaya elveren, klavyeleri daha yumuak, yeni

bir alg gerekiyordu." (R. Sabatier.) Verlaine ve Rimbaud gibi ncler, bu konuda da kaplan araladlar. Parnasse Okulu'nun sanat gr, geleneksel biime, dizeye arlk veriyordu. Sembolistler drtl, l aan balama ncelik tamdlar. iirde, artk dize deil,
balam nemli. "Balam (kta) iir gerelerinin iinde tld bir deirmendir. Balam, zenginletirilmi seslerle armlardan oluan dnce saptar. Bu sesler ve armlar ok saydaysa balam uzun, az saydaysa

ksadr." (R. Sabatier.) Sembolizm'de balam ve zgr dize nem kazanr. Albert-Marie Schimidt bu konuda zetle unlan syler: "Sembolistler lnn zgrletirilmesi ad altnda zgr dizeyi savundular, ama bunun ak bir tanmn yapama dlar. Ghil kendisini izleyenlere 'gzden geirilmi ve buy
ruk altna alnm eski alexandrini' (on iki heceli dize)

nerdi, ama neriye pek aldran olmad. 1886'da herkes, an disiplinli Parnasse'c dizenin yerini yeni bir biimin almasm istiyordu. Geleneksel eski dize saylarnn yerini, bir tr znel ezginin (melodie) almas bekleniyordu. Bu z lemi zaman zaman yanstan ozanlara raslanmad deil. Ama yeni ritimleri hangi kurallara dayanyordu, bu ritimler neden gerekli, aklamyorlard. Veremli Laforgue, birbir lerine eit olmayan dizelerden olumu uzun destanlarn gs arlarn dindirdiini sylyordu, o kadar. Rimbaud'nun Marine (Gemicilik) ve Mouvement (Devinim) iir leri dzyaz deil. Peki onlara dize denebilir miydi? Ver18

laine Art Poetique'inde (iir Sanat) baz kurallar ileri s ryordu, ama benimsenmemiti. Neden? nk sembolistlerde dize deil, balam egemen ha le gelir. Sembolistlerin zgr dizeli iiri bir grup ritim di zisini ierir. stnlk balanmdr. Balam ise esinden nce var olan bir biim deil, iirsel gereklerin iinde tld bir deirmendir. Balam trde klan, zen ginletirilmi, bazen de ana sese katlan seslerle arm larn yer ald tek bir dncenin aklanmasdr. Eer bu sesler ve armlar ok saydaysa balam uzun, az saydaysa ksadr. Balam iindeki tinsel (spirituel) elerden her biri grece bir zerklie sahiptir. Biim iin bir terim bulamadklarndan, ona bazen l (mtre), bazen sz topluluu (groupe verbal) derler. Balamda tam uyaklardan ve ok zgn yarm uyaklardan (assonance) kanlmasn nerir, aksi taktirde balam ak nn kesilebileceini sylerler. llerden hibiri iin zel bir tonlama koulu ileri srmezler. Deyi, dnce bilinaltndan bilince nasl kyorsa iir de ona gre yazlacak tr. iir Sanat'nda. Verlaine de buna benzer eyler syl yor, ama sylediklerini kendi de pek uygulamyordu. Ay rca sembolistlerin zgr dizesi syleyi, deyi lksne uygun olarak bir dncenin eilimlerini yanstr. Bunun doal sonucu olarak da; sembolistlere gre eletirmenle rin, bir iirin yapm dizelere gre eletirmeye hakk yok. zgr dizeyi iyi kullananlar okurda derin ve cokun duygular uyandrr; bu dizeler, okurun kendisiyle konu masn, i dialogue'u salar, gelitirir ve i atmalar ya ttrr. Ne var ki, okurlarn ounun bellekleri eski iirin, geleneksel iirin anlaryla doluydu. Ayrca uyaklarn, ge leneksel iirin dinlendirici bir yan vard. Sembolizm, de19

lemc hakkn ald; okurlar iiri skc bulup gnce oku maya yneldi. " " On dokuzuncu yzyl sonarinda ortaya kan sembo lizm, giderek byk etkinliini yitirdi. Ruhsalla ilgilenen bu sanatlarn elinde henz psikanaizmin silahlan yok tu. l ve uyaklanyla geleneksel, iirin dinlendirici yan na alkn okur dnmekten holanmyordu. Ar aba is teyen, akm sonunda santlannn bazlarm da yedi. Yk seliten sonra d balad. Yirminci yzyln balannda da ozanlar onun kaltndan yararlandlar. Ve tm ataklk lara ak bu iir kendi banndan bir baka iir akmm, ger ekstcl kard. Nerval, Baudelaire (1821-1867), Verlaine (18441896), Rimbaud (1854-1891) ve zellikle Mallarm sem bolizmin ncleridir. Rimbaud'nun ilk iirleri olan zlem ve Gne ve Ten'de sembolizmin gizemli mnltlanna raslanr. Aylakl m (Fantezi) sembolik iir trdr. Bilindii gibi sembo lizmde masal eleri sk sk yer alr. Aylaklm'daki Rim baud krlar iindeki Parmak ocuk'tur. Kargalar korkun brokratlar ve Baudelaire'in Baykularh gibi devinimsizlii simgeler. 1871'de Verlaine'in ans zerine Paris'e giderken yannda Fransz dilinin ve yaznnn en gzel iirlerinden biri, Esrik Gemi vard. Sembolik biimde yazlan bu iir ozann dlerini yanstr. Bu yenilik dolu gzel iir ayn za manda ocuksu bir ahlatm da ierir: "Akamlar alat yor, aladm, ok aladm. " Esrik Gemi derin zlemlerle elikilerin bir bileimidir. Rimbaud ocukken okuduu renkli dergilerdeki ykleri, betimlemeleri, resimleri ve o20

cuk imgelemini denizcilik terimlerinden yararlanarak me tafizik sembollere dntrr. iirde kendi yaamm an latr. O iinde kaybolduu dalgalara kaplm esrik bir ge midir. Gemi Rimbaud'nun simgesidir. Seslilerde sesli harfleri renklere dntrr. lerde yazaca Szn Simyas'nda sesli harflerin rengim ve b tn duyularla alglanabilecek yeni bir iir dili bulduunu syleyecektir. Sembolist Rene Ghil daha sonra, harflerle renkler arasndaki ilikiyi gelitirmeye alacak. Yldz pembe alad szckleriyle balayan, bam sz m, yoksa bir iirin blm m olduu bilinmeyen bir drtlkte sembolizmin bir dier esi olan iletiim, duyu lar arasndaki iletiim yer alr. Doa nnde hep d iindedir. Gen Oise'a, rmaa bakp dlere dalar. Su, ka, kurtuluu simgeler. Sabah Dncesfnde dlgerlerden sz ederken "Ta onlara ben gisu" der. An iirinde de ayn ekilde su esi ilenir. Devinimsiz kayk tutsak Rimbaud'nun semboldr. Annesinin zorbaca tutumunu, Charleville'deki tekdze ve skc yaa mm ve evden kam bu iirde anlatr. Mays Srgnnde biim ve dize yeniliklerine yneldiini gryoruz. Uyaklar atilmtr ama son hecelerde ince bir ezgi vardr. On doku zuncu yzyl iiri bylece, Verlaine ve Rimbaud ile zgr dizenin admlarn atar. En yksek kulenin arks 'nda ozan alabildiine mutsuz. Onu bu karamsarla iten belki de Ko mn ayaklanmasnn bastrlmas. Karamsarl "Yaamm yitirdim" diyecek kadar ileri gtrr. Altn a saf, temiz ocuklua ardr. ocukken dinledii halk trklerinin ez gilerini yanstr bu iirinde: "Yasanm ne gzel / Ey gzel ato." Yeni Evliler*deld fare belki kan-koca Verlaine'lerin ev lilik yasanma Rimbaud'nun sokuluu, belki de Rimbaud21

Verlaine ecinsel yaamna Veriaine'nin kans Mathilde'in. katlmasn simgeler. Misel w Kristin iirinde Misel Al manya'nn, Kristin ise Fransa'nn sembol. ki lke arasn daki sava ve bara zlem dile getirilir. Anlamszln da yer ald Alk Treni imge ynnden ok zengindir. an biimindeki kahkaha iekleri, nlama, aln sar vuru lar, kokular, sesler ve renkler birbiriyle kaynar. Mutluluk ozan ve insan Rirnbaud'ya en yalan sinlerden biridir. Antoine Adam "Mutluluk yatandan tap yaylmak isteyen Rimbaud'nun en gzel, arks" diyor. Roliand de Rcneville'e gre b iirde Hindistan'n.yce bilgeliine zlem an latlr. Henry Miller ise "Tanr'y bulmann kvanc var" di yor. Kimileri sz edilen horozun ncil'den trediini sy lyor. Robert Goffin kvanl bir yorum yapyor: "Mutlu lukta, birbirlerinden bir sre ayr kalan Rimbaud-Verlaine iftinin bulumalar dile getiriliyor. 'ato' birlikte kurduk lar dleri (spanya'da atolar kurmak gibi) ya da gsz lklerini (iskambilden atolar gibi) simgeliyor." Rimbaud'nun Sanat Gr Rimbaud sanat grn aklayan zel yazlar yaz mad. Bu konuda elde yalnzca, retmeni Georges Izambard'a ve Douai'de tant air Paul Demeny'ye yazd mektuplar var. Ayrca, Rimbaud Cehennemde Bir Mev sime koyduu Szn Simyas uzun iirinde de iir serve nine degin aklamalarda bulunuyor. Bunlara ancak ipu cu gzyle baklabilir. Nitekim, her tmcemn, her szc n zerinde durarak hayli yazlar yazld, eletiriler, spe klasyonlar yapld. Rimbaud'nun sanatn ben de kendi g rme gre yorumlayacam. nce, ozamn bu mektup laryla Szn Simyas'ndan alntlar vermekle balayalm. 22

Izambard'a Mektubu
te yine retmensiniz. Kendimizi topluma adamak zorundayz demitiniz; retim kurulandasnz; herkesin gittiiyoldan gidiyorsunuz. (...) Aslnda yalnzca znel i iri kendi ilkelerinize uygun buluyorsunuz. Deyimi ba layn, niversitedeki yemliinize dnmekte direnmeniz bu nun kant. Hibir ey yapmak istemedii iin hibir ey yapmadan doyuma ulam insanlar vardr, sonunda siz de onlardan biri olacaksnz. Ayrca zel iiriniz de korkun yavan olacak. Bakalarnn umduu gibi bir gn sizin il kelerinizde de nesnel iiri grebileceimi umarm. (...) u sralar iip aylaklk ediyorum. Neden mi? air olmak, g rlmezi grmek, bilici klmak istiyorum kendimi: Siz an layamazsnz bunu, ben de kafanza sokamam. Tm duyu'larn dzenini bozarak bilinmeze ulamak sz konusu.. aclar ok byk, ama gl olmak, air domak gereki yor ve ben air gryorum kendimi. Bu benim suum de il. Dnyorum demek yanl, dnlyorum demeli. Szck oyununu balayn. BEN bir bakasdr. Varsn odun bir gn kendini ke man olarak grsn. Bilmedikleri konular stne sz yr ten bilinsizler de vz gelir bana! (...)

Demeny'ye Mektubu
Her eski iir sonunda Yunan iirine, uyumlu yaama gelip dayanr. Eski Yunandan Romantizme dek -Ortaayalmzca yaznclar, uyaklar var. (...) Romantizm hibir zaman iyi deerlendirilemedi. Kim deerlendirecekti? Eletirmenler mi? (...)

23

nk BEN bir bakasdr. Bakr bir gn kendini bo razan halinde bulursa bu bahrin suu deil. uras gn gi bi ak: Dncenin geliip aldm gryor, ona bak yor, onu dinliyorum. Kemann yaym yle bir ekince sen foni derinlerde kprdayp deviniyor ya da bir srayta sahneye kyor. (...) Ozan olmak isteyen kimse ilknce btnyle kendini incelemelidir; ruhunu aratrr, denetler, dener, renir. Ruhunu tanr tanmaz ileyip gelitirmesi gerekir! Basit gi bi grnr bu: Her beyinde doal bir geliim tamamlanr. (...) Ruhu ejder klmaktr sz konusu olan. (...) Bilici (voyant) olmak, grlmezi grmek gerekir di yorum. Btn duyular uzun sre sonsuzca ve bilinle bo zup deitirerek kendini grlmezi gren bir bilici klar ozan. Btn ak, ac ve lgnlk biimlerini bozup dei tirerek: Kendini aratrr, btn aular kendinde tketir ve zn alkor. Szle anlatlamaz bir ikencedir bu ve bu ikenceyi yaayan kimsenin btn bir inanca, insanst bir gce gereksinimi vard ve insanlar arasnda o artk byk hasta, byk cani, byk ve yce bir bilgin haline gelir! zira bilinmeyen'i bulmutur! Herkesinkinden zaten daha zengin ruhunu ayrca ileyip gelitirdii iin, bilinmeyene varmtr. arp, gnl gzyle, grdklerinin bilincini yitirse de onlar grd bir kez. Duyulmam saysz eyin arasnda srayp dursun, anas alasn, yetmez, ardndan daha korkun almalar gelecek, teki silinecek ve ayn ortam iinde yerini dier korkun iiler alacak! (...) De mek ki air tam bir ate hrsz. nsanlktan, hatta hayvan lardan bile sorumlu. Bir eyler bulduu zaman bunlar bakalarna da duyumsatmah, dinletmeli; bakalar da onlar tanmal. telerden getirdii ey biim iinde gelir-

24

se, ozan da biimde sunmal. Biimsiz gelmise, o da bi im kaygsndan uzakyazmal. Dil bulma konusuna gelin ce, her sz zaten dnce olduundan, evrensel bir dil de yaratlacak. Fosilden daha l Akademi yeleri bile sz lk dzenleyebiliyor. Alfabenin ilk harflerinden balayan aklevvellerden sz etmiyorum. Ruha ruh olacak bu dil, d ncede koku, ses, renk diye ne varsa hepsini zmleyecek. Kendi zamannda, evrensel ruhta uyanan bir yn bi linmezi tanmlayacak air. Dncenin formelletirilmesinden te, geliimin aklanmasndan te eyler verecek. (...) Ozan gelimenin arpan olacak. Gelecek materyalist. Sa ylar ve uyumla dolu iirler kalc olmak iin yazlacaklar ama sonunda yine biraz eski Yunan iirini yanstacaklar. (...) Bu arada ozandan z ve biimde yenilik istiyoruz. (...) Lamartine bazen grlmezi gryor ama eski biim ler iinde boulup kalyor. nat Hugo son yaptlarnda
derin bir gr sahibi olduunu ortaya koydu. Sefiller ger ek bir uzun iir. (...) Musset melek tembelliiyle bizlerin, ackl kuaklarn bana acl ve gizli grntleriyle t ve tekilerden on drt kez daha pislik. Ciddi, tatsz tutsuz ykler ve ataszleri! u; Geceler, Rolla, Namuna, Kadeh denen rnler! Hepsi de Franszca, yani iren mi iren. Franszca yazlm ama Paris diliyle deil. (...) Thophile Gautier, Leconte de Lisle, Thodore de Banville gibi ikinci romantikler grlmezi daha bir g ryorlar. Ancak, grlmeyeni grmek, duyulmayan duy mak lleri diriltmekten baka ey. Bu adan Baudela ire grlmeyeni gren gerek bir bilici, ozanlar kral, gerek bir tanr. Ne var ki, ok sanat bir ortamda boy verdi, o pek vlen biimcilii nemsiz. Bilinmezlik bu-

25

lununca, o kendisiyle birlikte kendi biimini de getirir. (...) Parnasse denen yeni okulun da grlmeyeni gren iki bi licisi var: biri Albert Merat, dieri gerek bir air olan Paul Verlaine.

Szn Simyas'ndan
Nice zamandr tm olas grnmleri edinmekle v nyor ve gln buluyordum ada resmin ve ada i irin nllerini. Sama sapan resimleri, kap aynalklarn, dekorlar, adr tiyatrolarndaki resimli perdeleri, tabelalar, halk bezeklerini seviyordum; kilise Latincesini, alakalem ya zlm ak kitaplarm, eskilere degin romanlar, peri ma sallarn, ocukken okunan kk kitaplar, eski operala r, aptalca nakaratlar ve basit halleriyle seviyordum eski trden yazn. (...) Tm bylere inanyordum. Rengini buldum sesli harflerin: A kara, ak, 1 krm z, O mavi, yeil. Her sessiz harfin biimini ve devinimi ni yeni bir dzene koydum ve harfler arasndaki igdsel. ses uyumlaryla bir gn btn duyularca benimsenebilecekiirsel bir sz bulmakla vndm. (...) e incelemey le baladm. Sessizlii, geceleri inceliyor, szle anlatla mayan eyleri saptyordum. Saptyordum hayal alemlerini. (.,) Sz simyamda iirsel eskiliin haylice yeri vard. Yaln sanrya altm, dpedz, fabrika yerine cami, meleklerce yaplm bir tamburlar okulu, gkyz yolla rnda atl arabalar, gln dibinde salon; canavarlar, gizem ler gryordum; bir gldr oyunu ad dehetler sayor du nmde.

26

Sonra, byl kukuculuumu szcklerin ansyla akladm! Usumun dankln kutsal bularak bitirdim. Babotum, ar bir hastalk ateiyle yz yzeydim. mre niyordum hayvanlarn mutluluuna. (...) Sevdim l, kavrulmu baheleri, solgun yzl dk knlar, ltlm ikileri. Pis kokulu dar sokaklarda ba bo dolayordum ve kapal gzlerle, sunuyordum kendi mi ate tanrsgnee. (...) Gkyznden laciverdi ayrdm. (...) Masals bir operaya dndm, her varln bir mutlu luk yazgs var, bunu grdm. (...) Aktre, gsz beynin rn. Her yaratkta, varln o yarata borlu bir baka yaamlar var gibi geldi bana. (...) Bir domuzu bylece se ver oldum. Delilikten -tutsaklanm delilikten- doan her tr yanlgy yaadm. Hepsini sayabilirim tek tek, anah tar bende. Salm tehlikeye dt. Ylg bastryordu. Gnler ce uyuyup kaldm, uyandmda kendimi yeniden en ber bat dler iinde buluyordum. Sonum gelmiti, gsz dm. (...) tik iirler Arthur Rimbaud'nun drt yllk iir servenini iki d nem iinde ele alabiliriz: Dizeler ya da lk iirler dnemi ve Dzyazlm iirler (Cehennemde Bir Mevsim ve Illu minations) dnemi. Ozann ilk iirleri gemi airlerden esinler tar. Fran sz Akademisi'nden Robert Sabatier'ye gre zlem 'de (Sen sation) Franois Coppe'nin, Gne ve Ten'de Banville'in, 27

simgeciliin ilk izlerini sunan Ofelya'da. Banville ve Musset'nin etkisi vardr. Aslmlarn Balosu Villon, Hugo ve Gautier'yi bir araya getirir. Ermi Tartufn Yazgs Baudelaire'in alayc grnden kalkar. Demirci, Doksan iki l lerinde Hugo'nun; Mzik, Vens, ilk Akam ve Gariplerde Hugo ve Glatigny'nin izleri bulunur. Dolap ve Kuytuda Uyuyan Asker Baudelaire'in,?/ee iirini dndrr. Kr Tanrsnn Ba Verlaine'den esinlenmitir. lk Kudas Trenleri'nde Baudelaire'den, alnm Yrekte Montaigne'in bir tmcesinden kalkar... rnekleri oaltmayalm. Elbette ki halkalar birbirini tamamlayarak zinciri olutu racak ve ozan kendi lkesinin kendisinden nceki ya da ada ozanlarndan etkilenecektir. nemli olan sonunda zgn iiri, zgn sesi bulmaktr. Rimbaud kendi zgn iirini ve sesini buldu. ylesine zgn bir iir kurdu ki so nunda gerek simgecilik, gerek gerekstclk akmlar nn ncs haline getirildi. Ne var ki Rimbaud ve Rimba ud iiri, Verlaine'in de dedii gibi hibir okul ve akm iin de yer almayacak kadar bamszdr. Baz sanat ve dnrler ilgilerini ve beenilerini daha ok ozann Cehennemde Bir Mevsim ve Illuminati ons kitaplarndaki dzyazlm iirler stnde younlatrrlar. Oysa Dizeler'i, ilk iirlerinin ou da byk nem tar. Verlaine'i dinleyelim: "Felix Fenon, Arthur Rimbaud'nun Illuminations 'undan sz ederken hakl olarak bu ya ptn btn yaznn dnda ve kukusuz stnde olduunu syledi. Bu yarg, dier yaptlar, iirler ve Cehennemde Bir Mevsim iin de geer akadr. " Demek ki Rimbaud'yu anlamak ve tanmak iin onun Esrik Gemi, Sesliler, An, Yediya Ozanlar, Mzik, Sabah Dilei, Aylaklm, lk Ku das Trenleri, alnm Yrek, Utan gibi nl iirlerini 28

okumak gerekir. Bu iirlerin pek ounda Rimbaud szdizimine yenilik getirir. Jean Cocteayu hayran klan da bu yeniliktir. znel iir, Nesnel iir Rimbaud'nun ike balad yllarda, Parnasse'lann gndeme getirdii "znel iir - nesnel iir" konusu tart lyordu. Parnasse'lar Romantizm Okulu'nun airlerini yalnzca kiisel, znel duygu ve dnceleri, kiisel liriz mi dile getiren iirler yazp bkknlk dourmakla sulu yorlard. Ve iirin nesnel (objektif) olmas gerektiini ile ri sryorlard. Neydi bu nesnel iir? Parnasse'lann sz clerinden Leconte de Lisle'in szlerini yineleyelim: "Nes neli aramalyz, kiisel olmayana ynelmeliyiz. Bu duygu suzluk anlamna gelmez. Lirizmi artk bir yana brakalm. iir bireysel bir destanda kanatlanamaz. Bilge bir kuak tanz. an aydnlk yoluna girmek iin gemie ynel meli; gemiten gnmze gelmeliyiz. Bilimin yoluna, pozitivizmin yoluna byle girebiliriz. Artk, gemii im gelemlerle ya da yerel renklerle antrmak deil de; en yeni belgelerin yardmyla, fikirleri, olaylan, zden yaa m, varolma, inanma, dnme, davranma nedenini, eski soylan oluturan her eyi yeniden yaratmak sz konusu dur. Uzun zamandan beri birbirlerinden ayrlm olan bi lim ve sanat, birbirleriyle kaynamasa bile birlemek zo rundadr." zetlersek, Parnesse'lara gre: 1) Nesnel iir kiisel olmayana ynelen iirdir. Ama bu duygusuzluk anlamna gelmez. 2) Nesnel iir toplumun gemiini aratrr, imdiki za mana gemiten gelir. Eski soylar da iirin konusudur. 29

3) Nesnel iir fikirleri, olaylar, zden yaam, kii nin varolu, inan, dnce ve davran nedenlerim belge lerin yardmyla ele alr. 4} iir bilimle ve btn gzel sanatlarla birleir. iire yeni balayan delikanl Rimbaud, btn gen a irler gibi ada nllerden etkileniyor, ama kendini daha ok bir Parnasse' olarak duyumsuyordu. Gne ve Ten ad l iirini ada Parnasse dergisinde yaynlamas iin Theodore de Banville'e gnderirken ekledii ksa mektupta kendisinin de bir Parnasse' olduunu yazyordu. Ancak, yaln bir dehann filizlenmeye balad gen Rimbaud da nesnel iir ok daha kapsamldr. retmeni Izambard'a ve air Paul Demeny'ye yazd mektuplardan biz u sonucu karyoruz: Rimbaud'ya gre Antik Yunan'dan romantizme ve Parnasse'lara dek, iki bin yldr yazlan iir znel iirdir. znel iir korkun tatszdr. znel iir yalnzca uyumlu yaam dile getirir. Oysa yzyllardan beri yaam deiti, artk uyumlu bir yaam iinde deiliz, o halde iirde de klasik uyumu neden ara yacaz? Gerei ve yaam yemden yaratmak zorundayz. Bunu da ancak kendimizi bir bakas gibi dardan izleye rek (BEN bir bakasdr) ve her varlktaki yaamlar ince leyerek gerekletirebiliriz. znel iir yalnzca d estetie, biime ve uyaa ar lk verir; iir deil de kouk, bir tr uyakl dzyazdr. Uyaklar ekilip alnnca geriye kof bir ierik kalr. znel iir yalnzca lirik duygulan ya da cokulan yan str. Oysa duygular ve cokular zneldir. znel iir eylem yaratmaz, yalnzca ssl dizeler ve szck oyunlanyla eyleme tempo tutar, alk tutar. Oysa iir eylemi yaratmal ve eylemin nnde olmaldr. 30

znel iiri eletirmekle balayan Rimbaud Klasik Okulu, andaki Romantizm Okulu'nu ve Parnasse'lan karsna almakla ie balar. Beendii yalnzca iki air var: airlerin Tanrs Baudelaire ve airler Prensi Verlaine znel iir lkcdr, nesnel iir ise ieriiyle lkc deil materyalisttir, nk sanayi devrimi balamtr, "ge lecek materyalisttir", "hep say ve uyumla dolu olan" iir ler kalc olabilecektir. znel iir eyleme katkda bulunmaz, tempo tutar, ozanlar yurtta olduklar iin nesnel iir "artk eyleme tem po tutmayacak, nde gidecektir". Nesnel iir yenilikidir, "ozandan yenilik isteyelim, dnce (z) ve biim olarak-", "Lamartine kimi kez g rlmezi grendir ama eski biim iinde boulup kalr". Ne

yapmaldr ozan? "Getirdii eyin biimi varsa o da bir bi im sunacaktr, biimi yoksa o da biimsizi sunacaktr". Dil Nesnel iirin dili evrenseldir. Paul Demeny'ye yazd mektupta unlar sylyor: "Bir dil bulmak konusuna ge
lince, her sz zaten dnce olduundan, evrensel bir dil yaratmak zaman gelecektir. (...) Ruha ruh olacaktr bu dil; koku, ses, renk diye ne varsa dncede hepsini zet leyecektir.

"Sayklamalar II" iirinde, kendi iir dilini yle ak

lar: "Rengini buldum seslilerin! - A kara, ak, 1 krmz, O mavi, yeil. Sessizlerin biimini ve devinimini dzen ledim ve igdsel uyumlarla, bir gn btn duyumlara, anlamlara ak olabilecek iirsel bir sz bulmakla vn dm. (...) Bir incelemeydi balangta bu. Sessizlikleri, ge-

31

celeri yazyordum, szle anlatlmayanlar not ediyordum. Saptyordum badnmelerini. (...) Sz simyamda iirsel eskiliin hayli yeri vard. Yaln sanrya altm; dpedz, fabrika yerine cami, meleklerce yaplm bir tamburlar okulu, gkyznn yollarnda atl arabalar, bir gln di binde salon; canavarlar, gizemler gryordum; (...) Son ra byl kukuculuumu szcklerin sanrsyla akla dm, usumun dankln kutsal bularak bitirdim.(...)"

Verlaine Illuminations'a yazd nszde Rimbaud'dan sz ederken "ok byk bir air, kesenkes zgn, tad benzersiz, ok byk bir dilci" der. Paul Claudel de

Fransz dilinin Rimbaud'yla en yksek noktaya ulatn syler. Rimbaud'nun iirinde dilin nemi pek byktr, "ruha ruh olacaktr bu dil; koku, ses, renk diye ne varsa d ncede hepsini zetleyecektir". Demek ki sz, duyular aras bir iletiim aracdr, yalnzca dnceyi deil, koku, ses, renk, tm duyulan iletir. Baudelaire'in Conespondances sonesindeki u dizeleri anmsayalm: "O derin birlik
iinde, sesler, kokular, renk /Uzaktan uzaa karan yan klara denk/Birbirlerini ite byle yantlamakta". Btn

duyulara ak olabilecek "iirsel sz" iin ozan sesli harf lerin rengim bulur, sessiz harflerin biimini ve devinimi ni dzenler. Sann iindeki Rimbaud duyularn allm dzenini bir kez bilinli bir ekilde bozunca artk organik, inorga nik, canl, cansz, doadaki tm varlklarla, bitkilerle, hay vanlarla, madenlerle, talarla, hatta grntlerle bile b tnleiyor. Tm varlklar sanki onun teki yaanlandr, canldr, devinim, iindedir, konuurlar: "Durdu bir tavan
evliya otlarnda (...) ve dua etti ebemkuana. Oy! Gizle nen deerli talar, -bakp duran iekler. (...) O zamandan

32

beri ay iitti akallar kekik llerinde uluyan. (...) Yr dm uyararak canl ve lk soluklar; ve deerli talar bak t, ve grltsz kalkt kanatlar. Serin ve krpe aydnlk larla dolmaya balayan kei yolunda ilk tanmam bana adn syleyen bir iekle oldu. (...) ocuk ve afak aa cn eteine att kendini. Uyandklarnda lendi. " Rimbaud sanrlarn szckleriyle yazar. Aksi taktir de dncede, kavramda zgr olamazd. Rimbaud'nun iir dilini zaten kavramlarn kendisi, i irin yaps getiriyor. Nasl dlerde bir nesne biim dei tirip baka bir nesne olarak kendini ortaya koyuyorsa, bi linalt, bilinst ve bilincin ortaklaa rn olan Rim baud iirinde de szckler simgeler halinde kendiliinden geliyor. Yeni bir dilyaratmaya gerek yok. D, sanr, d sel grnt (vision) kendi dilini birlikte getiriyor. Grlmezi Gren Yalva: "Voyant" "Ozan olmak istiyorum ve kendimi grlmezi gren bir yalva (voyant) klmak istiyorum. (...) Tm duyularn bozulmasyla (drglement) bilinmeze erimek sz konu su burada" diyor. Ne zaman bozulur duyular? Delilik ha linde, ryada; bir tr gndz ryas, gz ak rya say labilecek hayal kurma atmda ve esriklikte. Delilikte bilin yoktur; rya, hayal ve esrilikte ise bulanktr. Sigmund Freud'u dinleyelim: "Ryay uyandmzda kalan blk pr k anlarla anmsyoruz. Anmsayabildiimiz bu ksma 'ryann bilinen kapsam ' diyoruz. Bilinen kapsam ou za man sama, kark, birbiriyle ilgisiz ve dzensizdir. Oysa bu dzensizliklerin altnda bir dzen vardr. Birbirlerinden kopuk gibi grnen eyler bir btnn, ruhsal yaantm

zn paralardr. Ryay belleimizde kalan ksmlarnn anlamn hesaba katmakszn elemanlarna ayrrsak ben zerlik iplikleri birbirine dolar ama sonunda bizi birbir leriyle ilikili bir dnceler balantsna gtrr." Freud hayal, yani gndz d stne de unlar syler: "Hayal zaman arasnda dalgalanr. Ruhsal eylem gnn bir iz leniminden, imdiki zamann sunduu, kiinin byk z lemlerinden birini uyarmaya elverili bir olanaktan kal kar, oradan gemiteki bir olaya, ounlukla bir zlemin gerekletirilmi olduu ocukluk dneminin bir olayna uzanr ve o zaman, ruhsal eylem, gemile ilikili ve ge miteki bir arzunun gerekleme bimi altnda ortaya kan bir durum oluturur. Halihazrdaki olanak ve annn izlerini tayan uyank d ya da hayal byle meydana ge lir ve gemi zaman, imdiki zaman ve gelecek zaman, ar zu teli boyunca sralanr. (...) air, gndz rya grendir, iir gndz ryasdr." Rya ya da hayal halini, yani du yularn dzensizliini Rimbaud, bir tr ak hipnoz olan sanr (hallucination) ile gerekletirir. Paul Claudel'e g re sanr haline kiinin ve anlarnn henz tam anlamyla ve ayn zamanda uyanmad sabahn erken saatlerinde (Bu uyank olduum dakikadr bana arnmhn grn tsn veren - Rimbaud.) ve uzun yrylerde varlr. Rimbaud'nun lkeler aras yayan yolculuklar yapan "rakip siz bacaklar" olduunu biliyoruz. Yalva (voyant) Rim baud bilinmeyeni bulmak iin duyular bozar, ama bu boz
ma bilinli olmaldr. "Tm duyular uzun sre, sonsuzca ve bilinle bozup deitirerek kendini yalva, grlmezi g

ren klar ozan ". Bilinmeyene ulamak iin zaman zaman afyona bavurduu olur, ancak afyonun sanrlarna rabet
etmez: "Yeter!.. Kulama fsldanan yanlglar, byler,

34

yalanc kokular, ocuk alar mzii". Afyonun yalanc sanrsna Barbar iirinde de "yok onlar" diyerek kar kar: "Kanayan et adr ipei stnde denizlerin ve kuzey ieklerinin; (yok onlar)." Ksacas nasl ryadaki dzen sizliin, uyum bozukluunun altmda bir dzen varsa; Rimbaud da bir baka dzene, bilinmeyene ulamak iin d zensizlii, duyulardaki bozukluu bilinli bir ekilde sa lar. Zaman ve Mekn Tpk gndz ryas olan hayallerdeki gibi gemi, imdiki ve gelecek zaman arzu teli boyunca sralanr. De iik zamanlar kadar, deiik mekanlar da birbiri stne biner. Bu Mevsim Yzme Havuzu iirinde havuzda ykanan lar, sa'nm kutsad yoksullara, sakatlara dnr. Deniz burnundaki bir otel (Burun) ya da eski bir yap onu alp Kartaca'ya gtrr. Barbar (Ykc) iirinde adrlarda ya ayan atalarnn yanndadr. Kt Karida. da ayn zlemi dile getirir. Kentler II'de zamann Londra's eski Londra ile kaynar. Teker zleri ve Sahneler ocukluk gnleridir, a dr tiyatrolarnda grd oyunlardr. Eski'de imdiki za manla gelecek zaman birleir, zgr yaam gerekleir: "Gezin gece, o kalam, o ikinci kalan ve sol baldrm oy natp tatl tatl". Krallk iirinde bir d gerek olur, bilin alt ve bilin bir araya gelerek imdiki zamanla gelecek zaman aktrr: "(...) bir erkekle bir kadn baryorlard meydanda: 'Dostlarm ece olsun bu kadn!', 'Ece olmak istiyorum!' (...) btn bir sabah (...) btn bir len son ras gerekten kral oldular".

35

Biim Paul Demeny'ye yazd mektupta airden sz eder ken "teler'den getirdii eyin biimi varsa oda bir biim sunacaktr, biimi yoksa o da biimsiz verecektir" diyor. unu anlyoruz: iirde biim ille de klasik biim deildir. Her iir ya da her sz kendi biimini beraberinde getirir. Sz ya da dize klasik "forme"u taacak durumdaysa onu* bir ereve iinde tutsak etmemek gerekir. Rimbaud'nun szn ettii "biimsizlik" gerek anlamda iirin ya da s zn kendi getirdii yeni biimdir, Illuminations'daki sin ler gibi. RimbaudD/ze/er'inde, yani ilk iirlerinde eski biim leri dener. Dizeler giderek zgrleir, rnein Mays Sr gnlerinde uya tmyle atar, baz iirlerinde anlam fe da etmemek iin ly de aksatr. Gemicilik ve Devininii ise tmyle zgr dizelerle yazar. Rimbaud'ya serbest i irin kurucusu diyebiliriz. Cehennemde Bir Mevsim ve IIluminations'taki yaptlar ise uyaklarn ie atld dzyazlm iirlerdir. erik Rimbaud "eski ve gnmz iiri eyleme tempo tutu yor, gelecek yllar materyalist bir aa ait, air bir yurt ta olduuna gre iir eylemin nnde gitmeli" diyor ama iirinin ierii eyleme nclk etmiyor. Belki de yanp s nen bir Komn ayaklanmasnn cokusu bu. Rimbaud'nun "kesenkes zgn, ok byk bir air, ok byk bir dilci" olduuna ilk dikkat eken Paul Verlaine "Illuminations "da ki nsznde, bu dzyazlm iirlerin bir konusu, konu bir36

ligi olmadn, en azndan kendisinin byle bir btnlk bulamadm yazar. Freud'un u tmcelerini bir kez daha aktaralm: "Hayal zaman arasnda dalgalanr. Ruhsal eylem gnn bir izleniminden, imdiki zamann sunduu, kiinin byk zlemlerinden birini uyarmaya elverili bir olanaktan kalkar, oradan gemiteki bir olaya, ounluk la bir zlemin gerekletirilmi olduu ocukluk dnemi nin bir olayna uzanr..." Rimbaud daha ok, bu zlemin gereldetirilmi ya da gerekletirilmemi olduu ocuk luk dnemim yazd. Ne diyor Tristan Tzara: "Rimbaud, kendini kendi kouluna kart aralarla anlatan bir ocuk luktur". Teknik Terimler Rimbaud romantik, soyut szcklerden oluan iire teknik terimleri, bayndrl, geometriyi soktu: "Kprler, kimi dz, kimi tmsekli, batakiler stne alarla inen ya da yana yatm tekiler", "ats elikle rlm on be bin ayak apndaki bir sanat yaps bu kmbet.", "Funda ln akntlar / emberler dizip douya doru / Akyor asna k burgalar arpm/Dalgakran 'n yan yzle rine doru. (...) Acunun lke aclar bunlar/Arayan kim yasal ve kiisel serveti / Spor ve rahatlk yolculuk ediyor onlarla /Bu gemide gtryorlar /Eitimini soylarn, s nflarn ve hayvanlarn ". zgr Dize Hugo zgr dize konusunda baz denemeler yapyor du: "Olum para kesemi doldur, / Vur/Eyeri, atm hazr37

la, / Frla." Ancak bunlar daha ok akrobasi oyunlaryd. Rimbaud zgr dize servenine nce baz iirlerindeki ba z hecelerin saysn bile bozarak balad. Mays Srgn lerinde uya att, tm iiri uyaksz yapt. Denizcilik tam bir zgr dize rneidir. Illuminations ve Cehennemde Bir Mevsim'e ise dizeden tmceye geti, ancak tmcelere i uyaklar koydu. Bilinmeyen Izambard'a mektubunda "tm duyularn dzenini bo zarak bilinmez'e erimek sz konusu" diyor. Demeny'ye yazd mektuba bakalm: "Her sz zaten dnce oldu undan evrensel bir dil de yaratlacak. (...) Ruha ruh ola cak bu dil, dncede; koku, ses, renk diye ne varsa hep sini zmleyecek. (...) Demek ki air, hayvanlardan bile so rumlu." Szn Simyasina da bir gz atalm: "imreniyor dum hayvanlarn mutluluuna. (...) Her yaratkta, varl n o yarata borlu baka yaamlar var gibi geldi bana, bir domuzu bylece sever oldum." imdi baz iirlerini yeniden grelim Rimbaud'nun: "Durdu evliyaoar ve devinen aniekleri arasnda bir tavan (...) dua etti ebemkuana (...) deerli talar giz leniyor, iekler bakyordu." "Snrndan ormann nlyor, patlyor, iiyor d iekleri (...) inen bir kilise, kan bir gl var." "Serin ve krpe aydnlklarla dolmaya balayan kei yolunda, ilk tanmam bana adm syleyen bir iek le oldu. amlar arasnda salarn datan sarn ala yana glmsedim." Bilinmeyene nasl varlacak? Izambard'a yazd mektupta "Tm duygu ve anlam38

lann bilinli bir ekilde bozulup deitirilmesiyle bilinme ze erimek sz konusu burada" diyordu. Szn Simyas'ndaki baz dizeler tanma biraz daha aklk getiriyor: "Yaln sanrya altm: Dpedz, fabrika yerine cami, meleklerce yaplm bir tamburlar okulu, gkyznn yolla rnda atl arabalar, bir gln dibinde salon; canavarlar, gizemler gryordum..." Sanrm Bilinmeyen'e Rimbaud sanryla, hayalle ve dle ulamaya alt. Tm duygu ve anlamlar deitiri lip bozulacak, ama bunlar bilerek yaplacak. Nitekim za man zaman bilinmeyene ulamak iin alkol ve afyona ba vurduu olur, ama bunun yanltc bir grnt olduunu anlayp deneyiminden vazgeer. rnein Cehennem Ge cesi iirine afyon yutarak balar, ancak bilinaltmn afyon la uyanlmasrna, afyonun d ve sanrlarna rabet etmez. "Okkal bir au yuttum. - kez cennetlik olsun bana ulam t! - im yanyor. Buruyor kollarm, bacaklar m aunun iddeti, biimsizletiriyor, yere vuruyor beni. (...) Grr gibi olmutum, iyiye ve mutlulua dnm, esenlii. Betimleyebilir miyim hayali? Cehennemin hava s hi sevmez ilahileri. Milyonlarca ekici yaratklard on lar, tatl tinsel bir konser, g ve bar, soylu tutkular., bun lar gibi bir eyler? (...)- Yeter! Kulama fsldanan yanl glar, byler, yalanc kokular, ocuk alar mzii. (...)" der. Rimbaud afyonun yaratt yalanc sanrya, saykla maya, yalanc grnt ve yalan de Ykc (Barbar) iirin de de, "yok onlar" diyerek kar kar: "Kanayan et ad r ipei stnde denizlerin ve kuzey ieklerinin (yok on lar)..."
Demek ki, esriklikle, dlerle, afyonla bile bilinme

yene varmak zor. Geride tek sanrlarla en iyi uyum kuran 39

szcklerin bys kalyor. Bu byy, aslnda Rimbaud'dan nce Nerval ve Baudelaire de aratrmt. Kitap kurdu Rimbaud'nun Nerva'den hi sz etmemesi ok il gin. Oysa, daha yllar nce Nerval, Yaldzl Dizeler sone sinde bilinmeyenin kapm aacak anahtar veriyordu: nsan zgr dnr, sen misin tek dnen Yaamn her nesnede can bulduu dnyada Elindeki glerde zgrln var ama Verdiin tlerin tmnden baka Evren. Her iek ayn ruhtur doada filizlenen Sayg duy hayvandaki devinip duran ruha Her ey duyarl, her ey senden gldr daha Bir ak gizemi vardr her madende dinlenen. Bir gz seni izliyor kr bir duvarda bile Unutma, madde varsa ona bal sz de var Kullanma nesneleri hoyrat bir ama ile Her karanlk varlkta gizli bir tanr yaar Ki O'nun gzlerinden yeni bir gz douyor Her tan kabuunda saf bir ruh oalyor. airi "voyant" (bilici) klmak ve bilinmeye ulamak Baudelaire'in de tutkusu. Rimbaud iir dilinden sz eder ken "ruha ruh olacak bu dil; koku, ses, renk, ne varsa d ncede hepsini zetleyecektir" diyor. Nerval gibi Baude laire de bilinmeyene, koku, ses ve rengi yanstan, zetle yen szckler bysyle ulamak ister, letiim sonesinde, unlar yazar: 40

Bir tapnaktr Doa, direklerinden akan Anlalmas g, kark sesler duyulur Ve kii, tandk gzleriyle ona bakan Simge ormanlarndan geip yola koyulur. Aydnlk gibi geni ve gece gibi kara O derin birlik iinde, sesler, kokular, renk, Uzaktan uzaa karan yanklara denk Birbirlerini ite byle yantlamakta.

Rimbaud, bilinmeyene gtren byk forml Nerval'den ve "airlerin Tanrs" dedii Baudelaire'den mi al yor?
yle de olsa, Illuminations ve Cehennemde Bir Mev

simce kendinden nceki ozanlarn ounu ap, en byk adalarndan daha bir ncelik ve gvenle, hem ann hem de gelecek kuaklarn iirine damgasn vuruyor. Erdoan Alkan

41

ILLUMINATIONS (*)'

(*) Rimbaud betiine bu ad ingilizce olarak koydu. Franszcasyla il gili olmad iin Trkeye evirmedik. Freskler ve kap stlerindeki kk resimler anlamna geliyor. Franszcadaki anlamysa: Prltlar.

43

TUFANDAN SONRA Biter bitmez Tufan dn, Durdu evliyaotlannda ve devinen anieklerinde bir tavan ve rmcek ann arasndan dua etti ebemkuama. Deerli talar gizleniyor, -iekler bakyordu, oy! Kirli anacaddede kasap tezgahlan kuruldu ve ekil di kayklar gravrlerdeki gibi kat kat resmedilmi denize doru. Mavi Sakarn evinde, akt kan, - mezbahalarda, Tann mhrnn pencereleri soldurduu sirklerde. Kan ve st aktlar. Kunduzlar ev yaptlar. Ttt ayevlerinde "mazagranlar". Camlarndan hl sular akan byk evde, yasl ocuk lar bakt grkemli imgelere. Bir kap arpt, - ve ky alannda ocuk, gzkamatran sanakta, evirdi tm kulelerin rzgr glleriyle dolu kollarm. Bayan xxx bir piyano yerletirdi Alplere. Katedralin yzbinlerce sunanda kutsand ayin ve kudas trenleri. Kervanlar kalkt. Buzlu gece kaosunda kutbun, kurul du Splendide Otel. 44

O zamandan beri Ay, duydu kekik llerinde uluyan akallar, -meyve bahelerinde mrldanan oban trkle rini. Sonra, tomurcua durmu mor ulu aata Eucharis, bu ilkyazd dedi bana. - Kayna, gl; - Kpk, yuvarlan kprnn ve aala rn stnde; - Kara araflar ve orglar, - imekler, gkgrlts, - ykselin ve yuvarlann; - Sular ve aclar, ykse lin ve ykseltin tufanlar. nk dindiinden beri tufanlar, - oy gmlen deer li talar, oy alm iekler! - bir skntdr gider! ve o , Ece, mlekte atei harlayan Byc Kadn, hi anlatr m bize, ylnz kendi bildii, bilmediimiz eyi.

45

OCUKLUK I Bu put, kara gzler ve san kl, anasz babasz, odsuz ocaksz, Meksika ve Felemenk masallanndan soylu; vah i gk, vahi krlar yurtluu, kouyor, gemisiz dalgalann insafszca Yunan, Slav ve Kelt adlan takt kylarda. Snnnda ormann - nlyor, patlyor, iiyor d iek ler, - portakal dudakl kz bacak bacak stne atm ayr lardan kaynayan duru tufanda, ebemkuaklannm, bitkile rin, denizin glgeleyip arasndan getii, giydirip kuatt plaklkta. Denize komu taraalarda firdnen bayanlar; ocuk su ve devce, buzu zlm korular ve baheciklerin ya l toprandaki tak, bakr yeili kpkte grkemle kara, gen anneler ve baklan ha yolculuklanyla dolu byk rahibeler, sultanlar, hkmdar yryl, hkmdar giy sili eceler, kk yabanc kzlar, usul usul ac eken mut suzlar. Vakit "tatl beden"in, "tatl yrein" vakti, sknt bit miyor ki! 46

II

O bu, kk l kz, gl fidanlannn ardnda. - niyor peronu lp gitmi gen anne - Amcaolunun faytonu hay kryor kumsalda - Kk Karde (Hindistan'da kendisi) orda, batan gnein nnde, karanfiller ayrnda. - eb boy lu tabyaya dikine gmlen yallar. Altn yapraklarn anoulu kuatm evini generalin. Gneydeler - Krmz yolun stndeki han bombo. ato satlk; pancurlan sklm. - Kilisenin anahtarn papaz gtrm olmal. - Parkn yresindeki beki kulbeleri bo. Darabaar ok yksek, aalarn hrdayan dorukla r grlyor sadece. erde bir ey yok zaten. Ykseliyor ayrlar rzgr glleri kopmu kk ky lere. Sulama havuzunun kapa ak kalm. Ey hal te peler, ln deirmenleri, adalar, deirmen talan. Byl iekler vzldyordu. Beik gibi sallyordu onu yamalar. Masals bir incelikteki hayvanlar dolayor du, scak gz yalannm sonsuzluundan yaplm engin de ylyordu bulutlar. III

Ormanda bir ku var, cvlts durdurur sizi, allatrr yznz. Bir saat var almayan. Bir su birikintisi var beyaz hayvanlann yuva yapt. nen bir kilise ve kan bir gl var. Kk bir fayton var ormanda terk edilmi ya da, kordelalarla ssl, inen doludizgin keiyolunu. 47

Giysili kk tiyatrocular var, ormann kysndaki yolda. Ve a ve susuz olduunuz an, biri var sizi avlayan. IV Taraamn stnde dua eden ermiim, - Filistin Denizi'ne doru otlayan uysal hayvanlar gibiyim. Bilginim karanlk koltuktaki. Sryor dallar ve ya mur kitapln penceresine. Yayasym byk yolun; bodur ormanlardan geen bentlerin uultusu admlarmda. Bakp duruyorum batan gnein zgn, altn annmhna. Yksek denize uzanan dalgakran stnde; terk edil mi ocuk bendim ve o kk uaktm aln gnee deen aal yolu izleyen. V Da yollan tal. Tepeler katrtrnaklanyla kapl. Dal kprdamyor. Kular ve kaynaklar ne kadar uzak Yryo rum, belki de dnyann sonundaym. Kiralasnlar bana, izgiler imentodan, kabartma, bu kirele badanalanm mezan - yer altnda, uzaklardaki. Dirseklerim masada oturuyorum, gr bir kla lam ba styor aptalca sevdiim gnceleri, bu ilgisiz betikleri. Yeralt salonumun stnde, sonsuz bir uzaklkta ku rulmu evler, sisler younlayor. amur krmz belki de kara. Canavar kent, sonsuz gece! Az yukarda lamlar. Yanlarda yeryuvarlanm dol48

gun i eperleri. Belki de gk uurumlar, ate kuyular. Belki burda, bu dzlemde buluuyor aylar ve kuyruklu yl dzlar, denizler ve masallar. Safir, maden kreler dlyorum ac saatlerinde. Ses sizliin ustasym. u grnen kk k neden saranp sol sun tonozun kesinde?

49

MASAL Allm bir grkemi srdrp durmaktan bkmt bir hkmdar. Olaanst sevda devrimleri dlyor ve bu dlerini de, Tann'ya ve sse tapmaktan baka ey bilme yen kadnlaryla gerekletiremeyeceim" gryordu. Ger ei, gerek arzuyu, zl doyumu yaamak istiyordu hkmdar. Gnah olsun olmasn, istiyordu bunu. stelik buy ruunda bir hayli asker vard. Dp kalkt btn kadnlar ldrtt. Nasl da ta lan oldu o gzellik bahesi! Kl altnda can verirken k ranla andlar onun adm. Yenilerini istemedi. - Yine de ba ka kadnlar ortaya kt. Av dn ya da elencelerden soma yannda kim varsa ldrd. - Kimse de ayrlmad yanndan. Deerli hayvanlar zevk iin boazlad. Saraylar yak trd. zerlerine yryp dilim dilim dorad insanlar. - Bitip tkenmek bilmedi kalabalk, altn atlar, g zel hayvanlar. Kendinden geebilir mi yakp ykarak, vahetle genleebilir mi insan? Halktan t kmad. Destekleyen de ol mad. Bir akam gururla, atm drt nal Sryordu. Kars50

na bir Peri kt, anlatlamaz,-hatta szcklere smaz bir gzellikteydi. Yznde, edasnda, ok deiik, karmak bir sevdann!., olaanst, hatta dayanlmaz bir mutlulu un mutusu vard! Hkmdarla Peri sanrm tam salk iinde yok olup gittiler. Nasl lmezlerdi ki? Birlikteydi ler ya, ldler. Saraynda ld o hkmdar, belli bir yaa gelince. Hkmdar periydi. Peri de hlmmdar. Tutkumuz bilge mzikten yoksun.

51

GSTERMELK OYUN Sevimli, gl soytarlardr onlar. Niceleri dnyalar nza girdi. yle, parlak yetilerini, bilinlerinize degin de neyimlerini bile kullanmaya pek almadan, gereksinim duymadan. Ne olgun insanlardr onlar! Gzleri yaz gece sine benzer alk, krmz, kara, renk, altm yldzlar a klm elik; yzler arpk, kuruni, soluk, yangndan kal ma sesler lgn gll, ksk! Vahice yryorlar eskimi giysileriyle! - Genler de var ilerinde - nasl da gzlerini dikmiler Kerubi'ye? Sesleri korkun, tehlikeli, cokun p narlar var. ren bir lks iindeki onlar kente geriden gnderiyorlar. Ey fkeli ask yz ve onun ac Cenneti! Ne fakirleri nize benzer, ne de baka sahne soytarlarna bunlar. Kt bir ryadan arta kalan bir tatla, yank trkler syler, a larlar, urularn, yartannlann ili yklerini oynarlar ta rihin ve dinlerin tesinden gelen bir tinsellikle. inliler, Hotantolar, ingeneler, apallar, srtlanlar, Molochlar, yal bunaklar ve uursuz iblisleriyle, bu gsteride onlar, halk oyunlarn, orta oyunlarn, annelerin olduu kadar, hayvanlarn sevgilerini de sergiler. En yeni oyunlar, sev da trklerini de kendi yorumlaryla dile getirebilirler. Us52

ta hokkabazlardr, yerleri de, kiilikleri de deitirirler, manyetik gldr sanatna sahipler. Gzler alev alev ya nar, kan ark syler, kemikler geniler, gzyalar ve kr mz telcikler oluk oluk akar. Gldrrler ya da dehet sa arlar ve oyuncularnn izleri ya bir dakika srer, ya da ay lar boyunca. Bu yabanl oyunun anahtar yalnz bende var.

53

ESK

Pan'n gzelim olu! iekler ve salkmlarla tal al mm yresinde gzlerin, deerli kreler, dnp duruyor. arap tortusu bulak avurtlarn kyor. Ildyor dilerin. Gsn benziyor kitaraya, sansn kollannda alg sesleri. arpyor yrein ifte cinsin uyuduu karnda. Gezin ge celeyin oynatp tatl tatl, o kalam, bu kalan ve u sol bacan.

54

BEING BEAUTEOUS (*) Kar nnde boylu boslu bir Gzel Varlk. l uul tular ve sar mzik emberleri ykseltiyor, geniletip tit riyor o carm bedeni, tpk bir grnt gibi; arap rengi ka ra yaralar alyor gzelim tenlerde, iliklerin stnde, g rntnn yresinde yaamn z renkleri koyulayor ve dans edip belirginleiyor sonra. Titreimler ykseliyor, n lyor ve bu izlenimlerle lgna dnm tat, dnyann, biz den uzak gzellik anamza mzrak mzrak att lmcl slklarla ve bouk mziklerle, - bir gidip bir geliyor. Ey kll yz, kl levhas, kristal kollar! Bu gzelim havada, aalar arasnda, stne ullanmak zorunda kal dm arap barda!

(*) iirin aslnda ngilizce. "Gzel Varlk" anlamnda.

55

YAAMLAR I Ey kutsal lkenin koca yollan, tapnan taraalan! Ne oldu bana ataszlerini aklayan brahman? O zamanlardan, ordan, gryorum yallan yine de! Ansyorum gm ve gne saatleri rmaklara doru, krn omzumdaki elini ve okaylarmz biberli ovalarda ayakta. - Lal gvercinle rin kanatlan, dncemin yresinde grlyor. - Srgn olduum bu yerde bir sahnem oldu ri orda oynanr tm ya znlarn ackl bayapttan. Duyulmadk zenginlikler gs terirdim sizlere. Bulduunuz hazinelerin yksn gz lemliyorum. Gryorum somay. Bilgeliim alkant ka dar horlanm. Nedir ki benim hiliim, sizi bekleyen uyu ukluk yannda? II Bir mucidim benden ncekilerden ok daha baka de erde; hatta bir mzisyenim, akn anahtan gibi bir eyi bulan. imdi, beyfendisiyim g sade kekre bir krn, duygulanmak istiyorum dnp ansn dilenci ocuklu56

un, rakln ya da tahta ayakkablarla geliin, kalem kavgalarnn, be ya da alt dulluun ve gl bam engel olduu iin dost uultulara eriemediim u ya da bu ba lay gecelerinin. Eski gksel kvan paymdan yakndm yok: Bu sade havas kekre krn hani hani iliyor acmasz kukuculuumu. Ama zaten bu kukuculuk artk ie yara mayacandan ve kendimi yeni bir kargaaya adadm iindir, - bekliyorum beterin beteri bir deli olmay. III Bir ambarda tamdm dnyay, on iki yamda kapa tldm; sergiledim insanlk gldrsn. Tarihi bir arap hanede rendim. Rasladm tm kadnlarna eski ressamlann, bir Kuzey kentindeki u ya da bu trende. Eski bir arsmda Paris'in bana eski bilimler retildi. Yam yre si Dou grkemli bir evde tamamladm sonsuz yaptm ve nl keme ekildim. Kanm mayaladm. Grev bitti. Bunu dnmeye gerek bile yok. Artk tam tamna gmt tesindenim ve grevler yok.

57

GD Grld yeteriyle. Grnt var oldu btn hallerde. Edinildi yeteriyle. Kentlerin uultular, akam ve g nete ve her zaman. Tarmd yeteriyle. Yaamn duraklan. - Ey Uultular ve Grntler! Gidi yeni efkat ve yeni grltnn iinde.

58

KRALLIK Gzel bir sabah, tatl m tatl bir halkn iinde, onur lu bir erkekle bir kadn baryordu genel alanda: "Dostla rm, ece olsun istiyorum bu kadn!" "Ece olmak istiyorum!" Glyordu ve titriyordu kadm. Ermi, smavdan gemi dostlara sesleniyordu adam. Karlkl kendilerinden gei yorlard. Ve, lal rengi duvar ktlarnn evler stnde yksel dii btn bir sabah ve palmiye bahelerinin kysnda y rdkleri bir lesonras gerekten kral oldular.

59

BR SADUYUYA Pamann bir vuruu davula, boaltyor tm sesleri ve yeni uyum balyor. Attn bir adm ayaa kalkdr yeni insanlarn ve dmeleri yola. Ban evriliyor: Yeni sevi! Bam evriliyor, - yeni se vi! "Deitir nasiplerimizi, aclan ele, zamandan bala yarak" diye sesleniyor bu ocuklar arklarla sana. "Yk selt nerede olursa olsun talihlerimizin ve dileMerimizin t zn" diye yalvanyorlar sana. Ezelden kp geldin, her yere gideceksin.

60

ESRKLK SABAHI Ey benim yim! Ey benim Gzelim! Yalpalamadan yrdm acmasz bandomzka! Cinlerin ikence ar k! Hurra, duyulmadk yapt ve anl anl beden, ilk kez! ocuklarn glleriyle balad, bitecek onlarla bu. Kala cak btn damarlarmzda bu au, dnerken bandomz ka, eski uyumsuzlua kavutuumuzda bile. Ey imdi bu ikenceleri hakkeden bizler! Getirelim zlemle yan yana, yaratlm bedenimiz ve ruhumuza verilmi o insanst szleri: O szleri, o lgnl. ncelik, bilim, iddet! Sz verildi bize iyilik ve ktlk aacnn karanla gmle cei, zorba drstlklerin srlecei, arnm sevdiimizi alp gtrelim diye. Baz irenmelerle balad bu ve biti yor, - emanet edemeden bizi o sonsuzlua hemen, - biti yor kokular bozgunuyla bu. ocuklarn gl, klelerin suskunluu, erdenlerin sertlii, burdaki biimler ve nesnelerin rpertisi, kutlu ol sun ansyla bu uyann. Hoyrata balamt bu, alev ve buz meleklerle bitiyor ite. Kk esriklik uyan, kutsal! Bize dl verdiin maske karlnda ancak. Onaylyoruz seni, yntem! Dn, biz yatan her birine n ve an verdin, unutmuyoruz. nan cmz var auya. mrmz tmyle verebiliriz her gn. te Canakyclann vakti. 61

TMCELER akn drt gzmz iin tek bir kara ormana, - iki sadk ocuk iin kumsala, - aydn sevgimiz iin mzikli bir eve dntnde dnya, - bulacam sizi. u dnyada, tek basma yaayan, durgun ve gzel, "du yulmadk bir ss"le evrili yal bir adam olsun sadece ye ter, - ayaklarnza kapanrm. Tm anlarnz gerekletirsem, - sizi kul kle eden kadn ben olsam, - yldnrdrm sevdamdan. Gl olduumuzda - kim geriler? Biz ok kvanly ken, - kim gln der? ok kt olduumuzda, - ne ya parlard bizle? Sslenin, dans edin, gln. - Asla salamayacam Se viyi pencereden. Arkadam, dilenci kz, canavar ocuk! umurunda m senin bu mutsuz kadnlar, bu ii kzlar ve benim sknt larm! Balan bize dayanlmaz sesinle, sesin! tek dalkavu u bu iren umutsuzluun. Bulutlu bir sabah, temmuz. Havada bir kl tad uu yor; - terleyen bir odun kokusu ocakta, - suya batm i ekler, - talan olmu gezdiim yerler, - tarlalarda arklarn ince suyu, -peki nerde oyuncaklar, gnnkler?
62

Teller ektim ankulesinden ankulesine; kordelalar pencereden pencereye; yldzdan yldza altm zencirler ektim ve dans ediyorum. Ttyor srekli yukardaki gl. Hangi byc kadn dorulacak beyaz batan gnein stnde? Hangi mor yap raklar inecek? Akarken kamu giderleri kardelik trenlerine, abyorlar pembe ate anm bulutlarda. Ho bir im mrekkebin tadn uyandran kara bir ba rut iseliyor usulca geceme. -Ksp klarm avkenin ya taa atyorum kendimi ve karanlktan yana dnnce, siz leri gryorum, kzlarm! ecelerim!

63

LER Ey scak ubat sabah! Uyandrd tatsz Gney sama yoksulluk anlannz, gen mutsuzluumuzu. Henrika'nn pamuk eteklii vard siyah beyaz kareli, giyilen geen ada, kurdeleli bir bal, ipek boyun at ks. Bir yastan ok daha acklyd bu. yle bir. dolatk kentin dnda. Kapalyd hava ve kkrtyordu o Gney rzgr altst olmu bahelerin ve kurumu imenlerin tm irkin kokularn. Benim kadar yormam kadnm bu. Geen aym su basknndan kalma ve ykseke bir keiyolundaki yarkta minik balklan gsterdi bana. Duman ve tezgah grltleriyle, bizi izliyordu kent uzaktan uzaa yollarda. Ey teki acun, gkyz ve glge liklerin kutsand konut! Gney anmsatyordu bana mut suz olaylanm ocukluumun, yaz umutsuzluklanm, yaz gnn hep benden uzaklatrd korkun g ve bilim ni celiini. Hayr! Hep yalnzca nianl kszler kalacamz bu cimri lkede geilmeyeceiz yaz. Dilerim bu katla m kol sevgili bir imgeyi srklemesin artk.

64

KPRLER (GMS KRSTAL GKLER) Gms kristal gkler. Garip grnmyle kprler, kimi dz, kimi tmsekli, batakiler stne alarla inen ya da yana yatm tekiler ve dier aydnlanm kvrmlarn da suyun yenilenen o biimler,.ama hepsi de yle uzun ve ince ki kmbetlerle ykl kylar alalp klyor. Kimi nin yresinde hl viran evler. Kimi; direkleri, iaretleri, ince duvar korkuluklarm ayakta tutuyor. Kesiiyor ve ak yor ezgili uyumlar, kyor ky yamalarn alg telleri. Ayrt ediliyor krmz bir ceket belki teki giysilerden ve alglardan. Halk trkleri mi bunlar, konser paralan m derebeylik alarndan, kucaklamalardan kalntlar m? Su gri ve mavi, geni, denizin bir kolu gibi. - Gn ykse inden den ak bir gne yok ediyor bu gldry.

65

KENT Kentin plannda olduu kadar evlerin i ve d mima risinde de her trden eski zevkin umursanmad anaken tin, gelip geici, halinden pek fazla ikayeti olmayan bir yurttaym. Hibir inan antmm Merini gsteremezsiniz burda. Erdem ve dil en basit dzeye inmi, pes! Birbirle rini tanmak gerei duymayan bu milyonlarca insan, yle sine ayn eitimi, ayn uray, ayn yall srdryor lar ki yaamm bu gidii sama istatistiklerin Avrupa halk lar iin ngrd zamandan ok daha ksa srede sona erer. Nitekim penceremden yeni tayflar gryorum yuvar lanarak gelen youn ve sonsuz kmr dumanlarnda, aalardan glgemiz, yaz gecemiz! - Tze tanralar, Ye ni Erinnyeler gryorum, yerim yurdum ve tm yreim olan, yreimi andran kr evinin nnde, - lm de g ryorum gz yasz hamarat kzmz, cariyemiz lm ve umutsuz Seviyi ve yolun amurunda uluyan gzel bir Su gryorum.

66

TEKER ZLER Yaz afa uyandryor sada yapraklan, buulan, par kn kesinden gelen grltleri ve soldaki kylarn mor glgelerinde nemli yolun binlerce hzl teker izleri. Perile rin geit treni. yle: Yaldzl tahta hayvanlarla, direkler ve alaca perdelerle ykl arabalan ekiyor drtnala benek li yirmi sirk at. Acayip hayvanlarda ocuklar ve insanlar. - Eski faytonlar ya da masallardaki ssl arabalar gibi bay raklarla donanm, ieklerle bezenmi yirmi tatta ocuk lar, bir kr oyunu iin bayramlklann giymi. - Ve sayvan larnn altnda, dizilmi abanoz sorgulan, mavi, kara ve kocaman ksraklarn tnsa kalkp ektii tabutlar.

67

KENTLER Kentlerdir bunlar! Halktr, onun iin ykseldi o gze lim Allenghany ve Lbnan dalan! Grnmez raylar ve makaralar stnde devinen kristal ve ahap da evleri. Dev yontular ve bakr palmiyelerle evrilmi yal yanarda azlan ezgilerle kkryor atelerde. Da evlerinin ardna aan su yollannda nlyor sevdal lenler. an havalannn av hayknyor boazlarda. Dev arkclardan oluan topluluklar, doruklarn kadar parlak giysiler ve flama lar iinde, kouyorlar. evrimlerin ortasndaki sahanlklar da yiitliklerini amyor Rolandlar. Uurumun kprle rinde ve hanlann atlannda gkyznn alev sca, di rekleri bayraklarla donatyor. Meleksi Kentaurlann lar arasnda gezdii yksekliklere kadar ulayor k ta pnmann. En yksek tepelerin bile stndeki, Vens'n lmsz dousuyla rahat kam bir deniz, dalgalann korosuyla, deerli incilerin ve mhreboncuklannm uultusuyla ykl, - deniz, lmcl kprler sap karanyor ki mi zaman. Bryor aklanlarda armalarmz ve kupalanmz kadar byk, devirilmi iekler. Krmz ve st be yaz giysileriyle Mab halaylan kyor dere koylarndan. Yu karda, ayaklan alayann ve brtlenlerin iinde geyik68

ler memesini emiyorlar Diane'n. Hknyor kent yresin deki Bacchante'lar, ay yanyor, uluyor. Giriyor demircile rin ve keilerin maaralarna Vens. arklarla kule can lan szcln yapyor halklann. Ykseliyor kemikle kurulmu atolardan bilinmeyen bir mzik. Deiiklie uruyor tm efsaneler ve saldnyor kasabalara Ren geyik leri. Frtnalann cenneti kyor. Srekli gecenin trenini dans ediyor vahiler. Ve ben, topluluklann yeni emei v d, bulumamz gereken tepelerin masals hayaletlerini atlatamadan, youn rzgr altnda dolap durduumuz bir Badat bulvanmn devinimine kantm bir an. Hangi uurlu eller, hangi tatl an geri verecek bana uy kularmn, en kk devinimlerimin kaynakland o yeri.

69

SERSERLER Nice acmasz akamlan borlu olduum zavall kar de! "Tutkuyla yapmyordum bu ii. Dalga gemitim gszlyle. Benim hatam yznden yine srgn ve kle ce bir yaama dnebilirdik." Talihsiz olduumu sylyor, sama sapan erdemler buluyordu bende ve garip nedenler sralyordu. Bu eytans bilgini alayla yantlayp pencerenin n ne atyordum kendimi ve iinden ender mzik eritleri ge en knn telerinde gelecekteki bir gece lksnn haya letlerini yaratyordum. Biraz da sala degin bu elenceden sonra bir ot mindere uzanyordum. Ve hemen her gece, yasta koyar koymaz ban, - ryasmdaki haliyle! az kokmu ve gz leri yerinden uram, kalkp zavall karde, aptalcasna ha zin dn uluyarak beni salona ekiyordu. Dorusu tm zdenliimle, onu Gnein olunun il kel haline getirme grevini stlenmitim, ve - maaralann arabyla, yolun kurabiyesiyle beslenip dolayorduk babo, ben yeri ve forml bulma telamdaydm.

70

KENTLER II Da gibi haliyle resmi akropol ada barbarln mi mari anlaym en an noktaya vardnyor. Hep gri bir g n donuk m, yaplarn saltanatl parltsn, topran sonsuz karn betimlemek olanaksz. Mimarinin klasik gr kemleri gln bir byklk zentisiyle yeniden uygulan m. Hampton Court'dan yirmi kez daha geni bir alanda alm resim sergilerindeyim. Ne resim! Bakanlklarn merdivenlerini Norveli bir Nabuchodonosor yaptrm; grebildiim kadanyla, yaplarda alan kk grevli ler Brennuslulardan daha gururlu, dev yontulara, inaata nezaret eden bekiler, dier ilgililerin grnm karsn da titredim. Yaplarn, alanlar, avlular, kapal taraalar ev resinde toplanmas ilerinden etmi arabaclar.stn bir ustalkla ilenmi ilkel bir doay yanstyor parklar. Yu kar mahallede tuhaf yerler var: Gemisiz, bombo bir de nizin kolu yuvarlyor pul pul mavi rtsn byk sokak fenerleriyle donanm nhtmlar arasnda. Ksa bir kpr Sainte-Chapelle kubbesinin tam altndaki gizli kapya g tryor. Yaklak on be bin ayak apnda elik bir sanat yapt bu kubbe. Baku-kprlerin, sahanlklarn, hallerin ve yap ayak71

lannn baz yerlerine bakarak kentin derinliini kestirebi leceimi sandm. Hesapta olmayan bir tansk: Akropol'n stnde ya da altodaki dier mahallelerin ykseklii, al akl ne kadar? amzdaki bir yabanc iin bunu kes tirmek olanaksz. Kemerli geitleriyle ar, mimarisi de imeyen, yuvarlak, byk bir alan eklinde. Maazalar, dkknlar grlmyor, ama yoldaki kar inenmi. Lond ra'da pazar gezintisi yapanlar kadar ender raslanan birka Hint mihracesi elmas bir arabaya doru gidiyor. Krmz kadifeden birka sedir: Fiyatlar sekiz yzle sekiz bin ru pi arasnda deien ikiler satlyor. Bir ara tiyatrolar d nyorum, sonra kendi kendime dkknlarda zaten yete rince ackl oyunlar oynanyordur diyorum. Polisler geli yor usuma, yasalar kim bilir ne acayiptir, buralarda polis de bulunmaz, servenci de; kafamdan bu dnceyi de si lip atyorum. Ikla donanm bir d mahalle, gzel bir Paris soka kadar zarif. Nfusu birka yz kii kadar; evleri da nk deil ve garip bir biimde gzden kayboluyor krda, ormanlar ve dev tarm iletmeleriyle sonsuz baty doldu ran bir Kontlukta, kovalarken vahi soylular k altnda gnlklerini.

72

AKAM SAATLER . I

Ikl bir esenlik bu, ne sayrlk atei, ne de can skn ts, yatakta ya da ayrda. Dosttur bu, ne ateli, ne gsz. Dost. Sevilen kadndr bu, he ac ektiren, ne ac eken. Se vilen kadn. Hi aranmam hava ve dnya. Yaam. - Sahi bu muydu? - D serinliyor. II Diree yeniden vuruyor k. ki ucundan salonun an lamsz sslerle uyumlu ykseklikler kavuuyor birbirine. Gece bekisinin karsndaki duvar, aa kesme, freze sa natlarnn, hava eritlerinin, yerbilim olaylarnn birbirini izleyen ruhsal bir zinciridir. - Duygusal kmeler d, yo un ve hzl, tm grntler arasndaki her trden insan larla. 73

III Gece, gvertenin evresinde tekne boyunca, dalga dalga uulduyor akam saatlerinin lamba ve hallar. Akam saatlerinin denizi tpk Amelie'nin memeleri. Duvar hallar yarya kadar, akam kumrulannn ii ne atld zmrt renkli dantela korular. Kara ocan kapa, gerek gneleri kumsallarn; bylerin kuyular, oy: u biricik grnm afan.

74

GZEML niinde yamacn, melekler dndryor yn entarile rini elik ve zmrt otlaklarda. Sryor alev imenler tepenin doruklarna dek. Sol da dan rk topra, kymlar ve savalarla ezilmi, ve ykma uram grltler kambur srtlarn ren. Sada ki bayrn ardnda doularn, evrimlerin izgisi. Grntnn ok stnde, mhreboncuklannm, insan cl gecelerin dnp duran ve srayan uultusuyla biim lenirken erit, Tatllk yldzlarla, gkyzyle, kalan ne varsa onlar la bezenmi, bayrn amacnda - tam yzmze kar ini yor sepet gibi ve orda, aada, ho kokularla doldurup maviliyor uurumu.

75

AFAK Kucakladm yaz afam. Saraylarn nnde dal kmldamyordu henz. Su lyd. Terk etmemiti glgeler orman yolunu. Yrdm uyararak canl ve lk soluklan; ve deerli talar bakt ve sessizce havaland kanatlar. Serin ve krpe aydnlklarla dolmaya balayan kei yolunda, ilk tanmam, bana adm syleyen bir iekle old# amlar arasnda salann datan sansn alayana glmsedim; tannay setim gm dorukta. Tek tek kaldrdm tlleri o zaman. Kollarm sallayp aalkl yolda. Horoza tut dedim, ovay at. Kente girdi, kayordu an kuleleri ve kubbeler arasndan; koup mer mer rhtmlarda dilenci gibi, kovalyordum onu. Bir defne ormanna yalan, yolun yukansnda, sardm onu ylm kanatlanyla ve duydum biraz olsun o sonsuz bedenini. ocuk ve afak ormann eteine att kendim. Uyandklannda lendi.

76

EKLER Altn bir sradan, - ipek kordonlar, gri tller, yeil ka difeler ve gneteki tun gibi kararan billur diskler arasn da, - gryorum asm yksk ieinin, tel tel gm, tel tel gzler ve salardan halda. Akik stne serpilmi sar altn paralan, zmrt kmbetli mahun stunlar, ak atlar ve ince yakut ubuklar dan demetler evreliyor su gln. Mavi gzler kocaman ve kar biiminde bir tanr gibi, deniz ve gk ekiyor mermer taraalara krpe ve gl gl leri bek bek.

77

SADE AKAM DUASI Bir esinti duvarlarda yapay gedikler ayor, - bouyor dikine dnn virane atlarn, - ocaklarn stlerini dar madan ediyor, - rtyor pencereleri. Dayayp ayam su oluuna, asma boyunca, - indim, . d bkey camlan, kabark kaplamalan ve frdolay sedirleriyle an yanstan o saltanatl arabaya. Uykumun tek ve tenha cenaze arabas, hdklmn oban kulbesi, tat, eski bir anayolun imenlerini izleyip saparken, sa aynann stndeki oyukta dnyordu solgun ay yzler, yapraklar, gsler. - ok koyu bir yeille ok koyu bir mavi kaplyor g rnty. Bir kum lekesinin yakmlannda koumlar zlyor. - Seslenecekler mi burda, frtnaya, Sodomelulara ve Solymallara ve vahi hayvanlara ve ordulara. (Srecek mi arabac yeniden, koacaklar m d hayvanlan, ulu aalar altmda, gzlerime kadar daldrmak iin beni ipek kaynaa?) Ve gndermek iin bizi, alkalanan sularn, dkl m ikilerin arasnda kamlanm bizleri, oban kpek lerinin sesinde yuvarlanmaya... - Bir esinti darmadan ediyor ocam stlerini. 78

GEMCLK Arabalar gm ve bakr Pruvalar elik ve gm Dvyor kp, Kaldryor katmanlarn brtlenlerin. Fundaln akntlar ekilen denizin sonsuz teker izleri, Akyor emberler izip douya doru, Ormann direklerine doru, Acsma k burgalar arpm Dalgakrann yanyzlerine doru.

KI LEN nlyor mzikli opera kulbelerinin arkasnda a layan. Srdryor fskiye fiekleri, Menderes'e komu meyve baheleri ve aal yollarda, - yeilleri ve batan g nein krmz klarn. Horace'n Su Perileri, salar Bi rinci mparatorluk dnemindeki gibi yaplm, - Sibirya Danslar, Boucher'nin inli kzlar.

80

SIKINTI zlerlerimi srekli yok etmi olan o kadm kendini bir gn bana balatr m dersiniz, - onarr m rahat bir son yoksun yllan, - baanl gemi bir gn uyutur mu bizleri kanlmaz toyluun utancnda? (Ey palmiyeler! elmas! - Ey sevi! g! - tm kvan lar, tm utkulardan yce! - kesinlikle, her yerde, blis, Tann, - u varln genlii; Ben!) Esiz bilimsel bulular, toplumsal kardelik devinim leri, lekelenmi ilk ocuksu safln evre evre artlmas ka dar kutlu olabilir mi? Gr ki bizi uysallatran Dii Vampir, ya onun verdiiyle gnl oyalayalm, ya da hepten gudubet olalm bu yuruyor. Skc havayla ve denizle, yaralara; sessizliiyle sula rn, boucu scakln, aclara; ve suskunluun korkun al kantsnda glen ikencelere gidiyoruz yuvarlanp.

81

ANAKENT ivit boazdan Ossian denizlerine dek, erguvan gk yznn artt gl ve portakal rengi kyda beliriverdi, manavlardan beslenen yoksul yeni evlilerin acele oturdu u, ykselen ve kesien bulvarlar. Zenginlikten eser yok. - Kent. Yasl okyanusun olabildiince kard, uursuz, ka ra dumanlarla ekillenmi, kvrlan, gerileyen, alalan gk yznde, korkun eritler halinde ardarda sis rtleriyle, bozguna uram asfalt lnden doruca kayor tolga lar, tekerler, sandallar ve sarlar. - Kavga. Bam kaldr: Bir tahta kpr var, kemerli; Samarie kentinin son bostanlar bunlar; bunlar souk gecenin kam lad fener almdaki kl yz kalplan; etekleri zil a lan akl ksa su perisi, rman kysnda; imir kafataslan bezelye karklarnda, - ve baka glge oyunlan. - Kr. Bu yollar itler ve duvarlarla bezenmi, yeiline yeni kavuan ve insafsz iekler, canla canan diye anlan, ce hennemlik am kuma zncn, - Rhen tesi byl aksoylularm, eskilerin mziine duyarl Japon ve Guaranie soylularnn mallan, hanlar var artk amayacak kaplan82

n; - eceler var ve yitirmediysen gcn, yldzlar bilimi var. Gkyz. Bu kar prltlar, bu yeil dudaklarn, bu buzlar ve bu kara bayraklarn, bu mavi nlar, kutup gneinden gelen bu krmz kokularn arasnda Onunla diditiin sabah var. - Gcn.

83

BARBAR Gnlerden ve mevsimlerden, varlklar ve lkelerden ok sonra, Kanayan et cadn (*) ipei stnde denizlerin ve ku zey ieklerinin; (yok onlar). Eski canakyclardan uzak, -yreimize ve bamza hl saldnp duran - eski kucaklamalara yeniden brnm, - Oy! kanayan et cadn ipei stnde denizlerin ve ku zey ieklerinin; (yok onlar) Tatllklar! Kra boralan gibi yaan korkar. - Tatllklar! - Son suza dek bizim iin karbonlam yeryz yrei, o yre in elmas rzgr yamuru gibi at ateler, - Oy dnya! (O hl iitilen, o hl duyumsanan eski fener alaylan, eski alevlerden uzak.) Korlar ve kpkler. Mzik, girdaplarn dn ve buz paralanmn arp yldzlara. (*) iirin Franszcasndaki paviilon (pavyon), kk ev, adr, pana yr cadn, bayrak anlamlarna geliyor. Rimbaud bu iiri, Verlaine ile birlik te Brksel'de bir panayr gezdikten sonra yazd. Bu nedenle ben de adr szn uygun buldum. (.N.) 84

Ey tatllklar, ey dnya, ey mzik! Ve orda, biimler, terler, salar ve gzler dalgalanan. Ve ak gzyalar kay nayan, - ey tatllklar! - Ve kuzey yanardalarnn, kuzey maaralarnn dibine dek ulaan kadn sesi... - adr...

85

UCUZLUK Satlk bende, satmad Yahudilerin, soyluluun ve suun tatmad, kargmm sevdann, ynlarn iren d rstlnn bilmedikleri; ne zamann, ne bilimin bilmek zorunda olmadklar; Yeni tondaki sesler; koro ve orkestra glerinin kar dee uyan ve annda uygulan: iimizi dkmek iin tek frsat! Satlk, paha biilmez bedenler, tm soylarda, tm dnyada, tm dllerde, erkein diisinde ei benzeri olma yan! Zenginlikler fkrsn, isteyin! Kelepir elmaslar, kay d kuydu yok! Satlk, ynlar iin kargaa, merakls iin srekli do yum, sadk kzlar ve sevdal erkekler iin acmasz lm! Satlk evler ve gler, sporlar, peri oyunlar, eksiksiz rahatlklar ve grlt, devinim ve bunlarin salad ge lecek! Satlk, hesap uygulamalar ve grlmemi uyum s ramalar. amaz bulular ve amaz zmler, hemen teslim. lgn ve sonsuz atlm grnmez grkemlere, acma86

sz zevklere - ve ldrtan gizleri onlarn her irkeflie kar - ve o korkun kvanc kalabala kar. Satlk: Bedenler, sesler, gvenilir sonsuz gnen, as la satlmayacak eyler. Ucuzluk bitmedi henz! Yolcular pey vermek zorunda deil bu kadar erken.

87

FAIRY (*) Erden glgeliklerde ssl besisulan ve yldzl sessiz likte kaygsz klar bir araya geldiler Helen iin. Kzgn sca yazn brakld eline dilsiz kularn ve lm sevda lar, gp gitmi trlarn koylaryla birlikte brakld be delsiz bir yaslar sandalna. - Oduncu kzlarn, kesilmi aalarn alt yanndaki se lin uultusuna kansan trklerinden, koyaklardan yans yan ngraklar ve bozkrlarn lklarndan sonra. ocukluu iin Helen'in rperdi krkler ve glgeler, - ve yoksulluklarn bar ve efsaneleri gn, - Ve onun gzleri ve dans, hl stn deerli pullu lardan, souk saygnlklardan, tek bir ssn, tek saatin zev kinden.

(*) iirin ad ingilizce, "Peri" anlamna geliyor. (.N) 88

SAVA ocukken grm biledi imi gkler; her nadan iz ler kald yzmde. Grlmemi eyler oldu. imdi de, ka nlmaz deiimi zamann, sonsuzluu matematiin sr gn ediyor beni, acayip bir ocuklua, akl almaz efkat lere katlanp iyi yurtta olduum u dnyadan. - ster hak ka, ister gce, ister manta dayansn, hi hesapta olmayan bir sava dlyorum. Mzikli bir tmce kadar ak bu.

89

GENLK I PAZAR Geim derdi bir yana, kanlmaz inii gkyznn ve kapy alan anlar ve ardarda gelen olaylar reklenir evine, beynine ve dnyana. - te karbonik vebal bir at kayor, tarlalar ve aa lar boyunca, krlarda. Bir yerlerinde dnyann, ac oyna yan ackl bir bayan i ekiyor akl erdiremedii terk edil menin ardndan. Frtnaya, esriklie, yasalara belbalyor mutsuzlar. Karglan ilerine atyor kylar boyunca kk ocuklar. Ykseliyor kitlelerin cokun eylemi, kulak verip ses lerine, almaya yeniden balayalm.

90

GENLK . II SONE Sade yapl insan, meyve bahesinde sarkm bir ye mi deil miydi ten; - ey ocuk gnler! - sap savrulacak bir hazine deil miydi beden; - ey sevi, Psyche'nin babelas ya da gc deil miydin sen? Aklanlar vard topra n, eceler ve sanatlar douran, soyunuz ve sizden son ra gelenler sua kkrtt sizi, yasalara bodu sizi: Yazg nz ve babelanzd dnya. Ama imdi, bu dolup taan emek, sen ve senin hesaplarn, sen ve senin sabrszlklarn, hi mi hi zorlanmam, snrlanmam dansmz ve sesi nizden baka bir ey deil artk, ki - karde ve ll in sanlkta, grntsz evrende - ikili bir bulu ve basan ola yyla, bir mevsim, g ve hak, yanstyor deeri ancak im di bilinen dansnz ve sesinizi, bak.

91

GENLK III YRM YA Eitici srgn sesler... Nice aclardan gemi fiziksel saflk... - Adagio. - Oy! yeniyetmeliin o sonsuz bencilli i, hamarat iyimserlik; nasl da iekliydi dnya o yaz! Ha valar ve biimler lyor... - Bir koro gerek, gszl, yoksunluu dindirecek! Camlarn, gece ezgilerinin koro su... Srad srayacak gergin sinirler dorusu.

92

GENLK IV SAVA Antoine'n eytana uyduu yalara sen daha henz girdin. Ksa srm uarlklar, ocuksu gururdan doan hrnlklar, ruhsal knt ve korku. Ama balayacaksn bu ie: Uyumun ve mimarln tm olanaklar devinime geecekler yrende. Yetkin ve umulmadk varlklar sunacaklar.kendilerini senin deney lerine. Eski halklar ve babo lksler merak evrene akn edecek. Bellein ve duyularn yaratc gcnn tek besini olacak. Ya dnya, neye dner sen ktnda? Herhalde hibir ey kalmaz imdiki grnmlerden.

93

BURUN Epire ve Ploponnse, ya da byk Japonya, ya da Arabistan kadar geni bir burun oluturan bu villa ve ek yaplarnn tam karsnda altm afak ve rperen tanyeri bu luyor teknemizi. Dinsel tren alaylarnn stt yaplar; s cak iekler ve Baks enlikleriyle sslenmi kumullar; b yk su yollan Kartaca'nn, orostopol Venedik'in rhtmlan; tembel lavlan Etna yanardann ve iek herkleri, su herkleri. Buzullar, Alman kavaklanyla evrili yunaklar; esiz park yamalan; imdi klarla, ikilerle, zengin mel tem rzgrlanyla dolu pencereleri ve taraalan yolcular ve soylulann buyruuna ak olan, mimarisi en zarif ve en b yk talyan, Amerikan ve Asya yaplarnn tarihinden se ilmi ve gnn her saatinde nyzlerini Taranto ky dans larnn da grkemle ssledii bu otele, Palais-Promontaire'a, Scarbo ya da Broklynvri "royal"ler, "Grand"lann deirmi cepheleri ve onlarn raylan sadan soldan giriyor, tepeden ullanyor, soluk aldrmyorlar.

94

SAHNELER Sryor eski Gldr ezgileriyle, blyor oban de yilerini: Tiyatro bulvarlar. Talk bir alan boydan boya kaplayan uzun, tahta bu sedir ve alanda, kabuklan soyulmu aalarn altmda kay naan barbar bir kalabalk. Siyah tl koridorlarda, izleyip admlanm ellerinde fe nerler ve ktlarla dolaan insanlarn, yor oyuncu kular, seyirci tekneleriyle kapl bir takmadann sallad dubal kpr stne. ada kulplere ya da eski Dou'ya zg salonlan frdolay kuatan, yukarda kk odacklarda lirik sahne ler, eilip selamlyor halk fltn ve davulun eliinde. Korularla talanm bir amf itiyatronun tepesinde gs teri yapyor peri tayfas, - ya da yalnzca sallanp arklar sylyorlar dalgalanan aalann glgesindeki, baaklardaki Beotienlere. Balkonla n klar arasnda bulunan n blmenin ke sitii yerdeki sahnemizde kopuyor mzikli oyun.

95

TARHSEL AKAM Herhangi bir akamdayz diyelim, bizim geim kay glarmzdan elini eteini ekmi safdil bir turist var ve us ta bir el coturuyor ayrlarn klavsenini; eceler ve gzde lerin byl aynas gln dibinde kt oynanyor; batan gnein stnde ermi kzlar, peeler ve uyum telleri ve destans ezgiler. Titriyor safdil turist, avclar ve av kpekleri geerken. Damla damla akyor sahne oyunu im adr tiyatrolarnn stne. u sama dzlklerde yoksullarn ve gszlerin ektii sknt! Kle grntsyle Almanya kuruyor iskelesini ayla ra doru; tatar ller aydnlanyor; Kutsal mparatorluun orta yerinde kaynayor eski ayaklanmalar; merdivenleri ve ta koltuklanyla, Afrikal ve Batllardan oluan kk bir dnya kuruldu kurulacak. Ardndan bir bale, denizler ve nl geceler balesi, nemsiz bir kimya ve umulmadk ez giler. Vapurun bizi boaltaca her yerde ayn karabys burjuvazinin. En toy fiziki bile anlar, doru olup olmad n kantlamak bile yrei szlatan bu zel havaya, fizik sel pimanlklar sisine katlanmak olanaksz artk. 96

Yetti! Vakit arnma vaktidir, karlm denizlerin, ye ralt patlamalarnn, zaptedilmi gezegenin ve Tevrat'ta ve Norme'larda aka belirtilmi, akl banda insann unut mamas gereken, kesin kkl temizlikler, kyamet vakti dir. yle ki, byle bir son bir efsane sonuna hi de benze meyecek!

97 1

BOTTOM "(*) Yce kiiliine ters dse de bu gerek, -tasann sil melerine doru havalanan ve aksanm glgelerinde kana dn srkleyen, alaca, koca bir ku buluyordum kendimi Hanm'n evinde. Taplas taklan ve fiziksel bayaptlanna katlanan yatann eteinde, di etleri mor, kl acdan aarm iri bir ay, konsollarn kristal ve gm gzleriydim. Karanla ve kzgn bir akvaryuma dnt her ey. Sabah, - kavgac bir haziran afamda, - ben, yakanm du yuran, savurup duran eek, kotum krlara, Sabineli kzlar gelip boynuma atlncaya dek.

(*) iirin ad ngilizce. "Dip" anlamna geliyor. 98

H Hortense'n tm vahi davranlar karsnda buluyor tm vaheti de. Yalnzl akn makinalamas; usanc sevdann dinamiinden. ocukken, eitli dnemlerde, hep gzetim ve denetim altodayken, soylarn stne titre dii salkt o. Kaps hep ak yoksullua. O'nun o tutku sunda, o eyleminde, orada, yok olup gider gnmz insan larnn erdemi. - Ey, kanl toprakta ve parlak hidrojende, korkun rperii toy sevdalarn! - Bulun Hortense'.

99

DEVNM Irman avlanlan, avlanlarm yamacmda titreim Bodoslamada girdap Cavlann ivedi gc Akntnn o ksa ba dndren tutkusu Gtryor grlmedik, duyulmadk klarla Ve kimyasal yenilikle Gtryor Vadinin ve strom'un (*) girdaplanyla evrilmi Yolcular. Dnyay ele geirecek onlar Aryorlar kendi kimyasal servetlerini Spor ve rahat da yolculuk ediyor onlarla Bu gemide birlikte gtryorlar Eitimini soylarn, snflarn, hayvanlarn Dinlenii ve badnmelerini Gtryorlar birlikte Tufan na ncelemelerle geen o etin akamlara. Strom: Irmak, sel, akarsu anlamnda Almanca szck.

nk aygtlar arasnda, kan, iekler, ate Ve taklar arasndaki sylei Ve bu kaak teknedeki sabrsz hesaplar Gsteriyor bize - Devingen su yolunun tesinde Bir su bendi gibi yuvarlanan Ve srekli aydnlanan devce inceleme stoklan var; Onlar ki ama dm uyumlu bir cokunun Ve bulu yiitliinin. Hava umulmadk bir anda bozulunca zaman zaman Soyutlanyor gemide iki gen - lkel yabanlk yznden mi o hep cezasz kalan? arklar sylyor ve bir yerlere gnderiliyor onlar.

101

CANDAN BALILIK Hemirem Louise Vanaen de Voringhem'e. - Kuzey Denizine dnm mavi bal. - Deniz kazasna urayan lar iin. Hemirem Leonie Aubois dAshby'ye. Baou - uuldayan, pis kokulu yaz otu. - Stmaya yakalanan anneler ve ocuklar iin. Lulu'ya, - iblis'e - zlem duyan Seviciler ann ve o an eksik eitiminin kiliselerine. Erkekler iin! Falan ca Hanm'a. Bir zamanlarki yeniyetmeliime. O kutsal yalya, ke i ya da papaz. Yoksullarn ruhuna. Ve yce rahipler katma. Ve de her tr ibadet yerinde tapnlan ve anlan esin leri ya da ciddi kusurlarmz gerei ortaya km olan olaylar arasndaki her trden dine. Bu akam balk gibi yal, krmz gecenin on aylan gibi kl, yksek buzlarn Circetosu'na, - (yrei amber ve kavdr), benim, bu gece blgeleri gibi dilsiz ve o kutup alkantlanndan daha gl yiitliklerden nceki biricik duam iin. Neye mal olursa olsun, nerde olursa olsun, fiziktesi yolculuklarda bile. - Daha ne olsun. 102

DEMOKRAS "Kt bir manzaraya gidiyor bayrak, ve lehemiz bas tryor davulu. "En hayasz kahpelii besleyeceiz kentlerde. Kl tan geireceiz ussal bakaldrlar. "Biberli ve posas kalm lkelerde! - Acmasz sana yi iletmelerinin ya da sava iletmelerinin buyruunda. "Elveda buralara, gideceiz neresi olursa olsun. Biz gnll askerler, acmasz felsefemiz olacak; bilim uru na bilgisiz, rahat uruna ezilmi; kkrdamak srp giden bir dnya iin. Gerek yrytr bu. leri!"

103

CN Mademki aky apt evi kpkl ka ve uultusuna ya zn, efkattir ve imdiki zamandr o - o antt ikileri, besin leri, odur albenisi kaak yerlerin, duraklann olaanst ta d. efkattir ve gelecek zamandr, fkeler ve skntlar iin deki bizlerin ayaa kalkp frtnal gkyznde ve coku bayraklarnda geiini grdmz gtr ve sevdadr o. Sevdadr, en amaz l, yeniden bulunmu l. umulmadk ahane us ve sonsuzluktur o; yazglann sevil mi makinas. yi biliriz ayncalm hepimiz, dehetini tat tk, bizimkim de tattk; ey salmzn kvanc, yetenek lerimizin cokusu, bencil efkat ve ona kar byk tutku, kendi sonsuz yaam iin bizi seven ona kar... * Ve bizler anmsarken onu, o geziyor ilden ile... Ve bir gn ekip giderse Tutku, alarsa canlan, verdii sz de n lar: "Benden uzak olsun artk bu boinanlar, bu eski be denler, bu eler ve bu yaanm yllar. Karaya vurmu bir adr bu a!" ekip gitmeyecek o, yeniden inmeyecek bir gky znden, kadmlann fkesinin, erkeklerin keyfinin ve btn bu gnahn bedelini demeyecek; nk her ey olup bit mi, var olan ve sevilen o. 104

Ey soluklan onun, balan, koulan onun; biimler ve eylemin yetkinliinin korkun ivedilii. Ey dourganl zihnin, sonsuzluu evrenin! Bedeni! dlenen kurtulutur, yeni iddetle dllenmi ltfn knldr! Grnm, grnm! tm eski diz kler ve ar dndan ykselen znlerdir. I! daha youn bir mzikte nlayan ve rpman aclann yok oluu! Adm! eski istilalardan daha da byk gler! Ey O biz! kaybolmu erdemlerden daha erdemli gu rur! Ey dnya! ey yeni ykmlann aydnlk arks! Hepimizi tand, hepimizi sevdi o; bu k gecesi, bir burnundan bir burnuna karalarn, uultulu kutuptan.

105

CEHENNEMDE BR MEVSM

C E H E N N E M D E BR M E V S M

O MEVSM, HAVUZ O mevsim, be geitlerdeki havuz insann iini karar tyordu. Uursuz bir yunakt sanki, yamurdan yatan pe rian ve kara; cehennem imeklerinin ncs o frtnal havayla solgunlam i basamaklarda dilenciler itip kakar larken birbirlerini, akaya alyordun sen onlarn mavi kr gzlerini ve sakat organlarna giyindikleri beyaz, mavi a marlarn. Ey asker yuna, ey hamam! Hep karayd su yun rengi ve hibir sakat suya dmyordu, hayal iindey ken bile. lk ciddi eylemini orda yapmt sa; kir pas iindeki zrllerle. Gnlerden bir gnd, bir ubat, bir mart, ya da bir nisan gn, kiydi saat, ledensonras gnei byk bir k engelini, kefelenmi sulara salyordu; ve ben or da, sakatlarn ardnda ve biraz uzaktaydm, o tek gne nnn, yan yatm ak bir melei andran yunakta, tomur cuklar, kristaller ve bceklerle uyandrd her eyi gr yordum, sonsuzca solgun tm yansmalar kprdyordu, bi raz duyarl yrekler nnde bu sakat insanlar canavarlar dan bile korkun klan tm gnahlar, iblisin uar ve di rengen oullan atlmak istiyordu bu suya. Sakatlar, artk hrldamadan, arzuyla iniyorlard havuza. 109

lk girenler iyileip kyordu, yle syleniyordu. Ama hayr. Gnahlar onlar yeniden frlatp atyordu merdivetllere, baka, yerler aramaya zorluyordu; nk onlarn iblisi ancak sadakann bol olduu yerlerde barnabilir. Bitti bitecekti len, sa geldi: Kimse ne bir ey yk yor, ne hayvanndan iniyordu. Asmalarn son yapraklan gi bi sanyd havuzda k. Bir diree yaslanm kutsal-Efendi, bakyordu Gnahn oullarna; dillerine dilini kanp iblis glyordu. Yamata uzanm olan nmeli doruldu. Ve onun pek rahat bir admla geidi ap kentte gzden kaybolduunu grd onlar, Kargnmlar.

110

CEHENNEMDE BR MEVSM Anmsayabildiim kadaryla, eskiden, bir lendi ya antm, at tm ieklerin, tm araplarn akt. Bir akam Gzellii dizlerime oturttum. - Ve ac bul dum onu. - Svdm. Silahlandm tzeye kar. Katm. Ey byc kadnlar, ey mutsuzluk, ey kin, si ze emanet edildi hazinem. Her insancl umudu usumdan silip atmay baardm, boazlamak iin onu yrtc bir hay van sessizliiyle her kvanca saldrdm. Cellatlar ardm lrken tfeHerinin dipiini di lemek iin. Afetleri ardm kumla, kanla boulmak iin. Tek tannmd mutsuzluk. amurlara uzandm. Su gne inde kurulandm. Delilie yaman bir oyun oynadm. Budalann o korkun gln tad bana ilkyaz. Ve son falsoma da yapmak zereyken, itahm belki de yeniden kabartabilecek olan eski lenin anahtarn ara may dndm. yiliktir bu anahtar. - Belli ki d grmtm, bu d nce onu gsteriyor. Alnm o canm haha iekleriyle defheleyen ibli sim haykryor: "Sen hep srtlan kalacaksn...", "Tm i111

tahlannla, bencilliinle ve byk gnahlarnla lm hak etmeye bak." Ah! lmden fazlasyla aldm paym: - Ama, sevgi li eytan, senden tek dileim, daha az fkeli bir gz ve bu arada birka da gecikmi kk alaklk. Yazarn retim ve eitim yetilerinden yoksun olmasn bilirim pek sever sin, ite kopanyorum senin iin u birka iren sayfay lanetli defterimden.

112

KT KAN G gzm, ku beynim ve kavgadaki toyluum Galyal atalarmdan kald bana. Onlarnki kadar barbarca bu luyorum klm. Ama salarm yalamyorum. alarnn en ahmak hayvan yzcleri ve ot yakc laryd Galyallar. Onlardan kalma bana: Puta tapma, gnah tutkusu; oy! ' btn irkeflikler, fke, ehvet, - grkemli ehvet; - zel likle de yalan ve tembellik. Btn uralardan ireniyorum. Ustalar da, iiler de, hepsi hdk, hepsi iren. Kalem tutan el saban tutan el kadar deerlidir!. Ellerin a! - Asla ellerimle geinme yeceim. Uakln ^onu yok. Drstlk dilencilikse ben yokum. Caniler idililer gibi tiksindiriyor beni; ben be nim, el dememi, o kadar. Ama! tembelliimi imdiye dek ynlendirip srdre cek kadar dilimi bylesine yalanc klan kimdi? Hibir eyden, kendi bedenimden bile yararlanmadan ve bir karakurbaasndan daha babo, nme gelen yer de yaadm. Avrupal bir tek aile kalmad tanmadm. Benim ailem gibi her eyi nsan Haklarna borlu aileleri demek istiyorum. - Her tr iyi aile ocuunu tamdm. *** 113

Fransa tarihinin herhangi bir dneminde gemiim olsayd! Amanerdee!.. Aalk bir soydum hep, ok ak. Ayaklanmay kav rayamyorum. Yalnzca yamalamak iin ayaklanmt so yum: ldrmeyip saldran kurtlar gibi. Kilisenin byk kz, Fransa'nn tarihini anmsyo rum. Ben, kyl, ziyarete giderdim kutsal topraklan; ka famda Souab ovalanndaki yollar, Bizans grntleri, Ku ds'n kale bedenleri: Kur perilerinin arasndaym ve bir den yreimde Meryem inanc douyor, armha gerilen isa'ya acyorum. - Gnein kemirdii bir duvarn dibinde, mlek krklan ve srganlar stne oturmu czzamlym. - Daha soma, svari, kamp kurardm Almanya gece leri altmda. Oy! yine: Krmz bir dzlnde ormann, yal ka dnlar ve ocuklarla dans ediyorum. Bildiim yalnzca bu topraklar ve hristiyanlk. Kendi mi hep o gemite grmek isterdim. Ve hep yalnz, kimse siz; sahi, hangi dildi konutuum? Ne isa'nn, ne de O'nun temsilcileri olan Derebeylerinin meclislerindeki benim. Kimdim geen yzylda: Yalnz bugn buluyorum kendimi. Ne gebeler var artk, ne garip savalar. Her e yi kaplad aalk soy - halk denen eyi, usu, ulusu ve bi limi. Oy! bilim! Yeniden dzene kondu her ey. Beden ve ruh iin - dua yerine, - tp var, felsefe var, gzden geiril di her ey, kocakan ilalan, halk trkleri. Ve prenslerin elenceleri, yasakladklan oyunlar! Corafya, kozmografya, mekanik, kimya!.. 114

Bilim, yeni soyluluk! lerleme! Dnya yryor! Ne den dnmesin ki? Saylarn tans bu. Tin'e gidiyoruz. Hi amaz, ke hanet bu sylediim, duyuyorum, aklamaya kalksamam zndksn diyecekler, susmal. *** Kabaryor yine zndk damarm! Tin yakn: Neden yardm etmiyor bana sa, yreime soyluluk ve zgrlk katarak? Yazk, vadesi doldu ncil'in! ncil! ncil. Bekliyorum Tann'y oburca. Aalk soydanm ol dum olas. te Armorkrae kumsalmdaym. Yansn akamda kent ler. Gnn doldu; gidiyorum Avrupa'dan. Yakacak cier lerimi deniz havas; yazlatracak tenimi yitik iklimler. Yzeceim, ot dveceim, avlanacam ve de ttn iece im; kzgn demir gibi sert likrler ieceim, - o sevgili atalarmn atein evreisnde yaptklar gibi. Dneceim, demir kollar ve demir bacaklarla, derim kararm, gzlerim fkeli: Yzmden okunacak gl bir soydan olduum. Altnm olacak: Aylak ve kaba olaca m. Scak lkelerden dnen vahi sakatlara bile ila ve rip bakyor kadnlar. Siyasete burnumu sokacam. Kur tulacam. u an cehennemliim, yurdumdan ireniyorum. yi si kumsalda szp bir uyku ekmek. *** Gidemiyorum. irkefimi, aklm erdiinden beri ac l kklerini brme sren, - gkyzne ykselen, beni d ven, yere alan, srkleyen irkefi yklenip u yollan te pelim. 115

Son kez, yine saf, yine ekingen kalmal. Tamam. Tiksintilerimi, ihanetlerimi dnyaya tamak yok. Haydi bakalm! Yryn benimle, srtmdaki yk, l, can sknts, fke. Kime kiralasam kendimi? Hangi hayvana tapsam? Hangi mbaree saldrsam? Hangi kalpleri krsam? Han gi yalan syleyip dursam? - Hangi kanda yrsem? En ok da u yasalardan kendimi korumalym. - Ya am kat, vurdumduymazlk kolay, - burumu yumruun la kaldr kapan tabutun, otur iine, boul. Bylece ne yallk derdi kalr, ne de tehlike korkusu: Dehet, Fran szlarn harc deil. - ylesine kimsesizim, oy!, hangi ermi olursa olsun, ite sumryorjum yetkinlie can atan zlemlerimi ona. Ey zverim, ycelerden yce iyilikseverliim, u lml dnyada! De profundis Domine, kafay m ttm ne! Ufack bir ocukken, zindana atlm, pes etmeyen o tayfaya kar hayranlk duyardm; varlyla ihya ettii hanlar, odalar ziyaret ederdim; onun gzyle grrdm mavi g ve krn iekli emeini; yazgsn duyumsardm kentlerde. Bir ermiten daha gl, bir yolcudan da ha saduyuluydu. - Oydu, tek o! utkusunun ve usunun tek tan. K gecelerinde, yollarda evsiz barksz, urbasz, ek meksiz asz yrrken, sarlp kucaklard bir ses buz tut mu yreimi: "Ya gszlk ya da g: Se bakalm, g dedin. Ne nereye gittiini, ne niin gittiini biliyorsun; her yere gir, her eyi yamtla. lm eek kurttan korkmaz." 116

Ertesi sabah gzlerim yle dalgn, yle canszd ki Tasla dm insanlar belki de grmeden getiler beni. Yan odada bir lamba dolarken nasl grnrse ay na ve ormanda hazine, ite yle krmz ve kara grn yordu kentlerdeki amur bana! Ne ans diye barm ve bir deniz grmtm gkyznde, alevler ve duman de nizi, sada solda bir milyar yldrm gibi yanyordu tm zenginlikle Ama, ikili sofralar ve kadnlarla dostluklar yasaklan mt bana. Tek bir arkadam bile yoktu. fkeli bir kala baln nnde, bir idam mangasnn karsnda, anlaya madklar bir mutsuzlukla gzleri yal, urad hakszl balayan biri - Jeanne d'Arc - gibi gryordum kendi mi! - "Rahipler, retmenler, efendiler, yanl i yapyor sunuz tzeye teslim ederken beni. Hibir zaman bu halk tan biri olmadm; hristiyan deildim hi, cehennem aza bnda ark syleyen soydanm; yasalardan anlamam; ak tre nedir bilmem, yontulmamn tekiyim! Yanl i yap yorsunuz." Dorudur bu, gzlerim kapal nza. Hayvanm, Zenciyim. Ama kurtulmu olabilirim. Sizler gstermelik zencilersiniz, sizler kafadan sakatlar, yrtclar, pintiler. Tecimen, zencisin sen; yarg, zencisin sen; general, zenci sin sen; imparator, yal bit, zencisin sen: eytann retti i kaak likr itin. Stma ve kanser soluyor bu halk. Sa katlar ve yallar kazanlarda kaynamay isteyecek kadar saygm. - Yaplacak ey en ktsnden, gitmek, u soytar larn nne bk kemik atmak iin lgnln kol gezdii bu ktay terk etmek. te Ham oullarnn gerek krallna giriyorum. 117

Doay tanm mym? Kendimi tanm mym? - Su salm. lleri karnma gmyorum. lk, davul, dans, dans, dans! Beyazlar karaya karken hilie yuvarlanaca m saati bile kestiremiyorum. Alk, susuzluk, lklar, dans, dans, dans, dans! *** Karaya kyor beyazlar. Dualar! Vaftize katlanmak, giyinmek, almak gerek. Yreime vurdular son darbeyi. Ummadm anda, oy! Hi ktlk yapmadm. Gnlerim kaygsz geecek, pimanlklar canm yakmayacak. Cenaze mumlar gibi kat n ykseldii, iyilie hemen hemen ta gibi sar ruhun aclarn duymayacam artk. yi aile ocuunun yazgs, saydam gzyalaryla kapl mevsimsiz tabut. Se fildik kt kukusuz, irkef kt; kaldrp atmak gerek bir kenara kokumuluu. Ama sadece yaln bir hzn alamayacak saat! Btn aclarn unutulduu cennette oyna mam iin kk bir ocuk gibi karacaklar m beni? Acele etmeliyim! Baka yaamlar var m? Zenginsen uyuyamazsn. Hem zenginlik her zaman kamu malyd. Yalnzca kutsal sevi aar bilimin kaplarn. yiliin oynan d bir sahneden baka ey deil doa. Hoakalm ham hayaller, lkler, yanlglar! Hak yolunu gsteren arks doruluyor meleklerin kurtarc tekneden: Kutsal sevda bu. - ki sevda! Canm verebilirim u dnya iin, canm verebilirim sadakat iin. Gidiimle aclan artacak olan can lar geride braktm. Sizler, beni kurtardnz batan gemi den; tekiler dostlanm deiller mi? Onlan da kurtarn! 118

Toparladm kendimi. Dnya yi- Kutsayacam yaa m. Seveceim kardelerimi. Artk bu verdiim szler ne ocuk sz, ne de yallk ve lmden kurtulu umudu. Tanr bana g veriyor ve Tann'ya krediyorum. Sknt sevgilim deil artk. Cokuianyla birlikte y kmlarm da bildiim kudurganlklar, sefillikler, lgnlk, - omzumdaki btn yk indirdim. Kantarn topunu ka rmadan tartalm, sulu muyum, susuz mu. Birka sopayla kurtuldum demezdim. Bir gemide ger dee girecekmiim, sa da kaynatam olacakm, buna inan myorum. Aklm peynir ekmekle yemedim. Tam dedim. Esen likle zgrlk istiyorum: Nasl srdrebilirim zgrl? Gelge zevkler terk etti beni. Artk ne sadakata, ne kutsal seviye gereksinim duyuyorum. O duyarl olduum ala ra da zlemim yok. Herkes kendince hakl, hor grr, iyi lik yapar. Saduyunun kutsal merdiveninde en st basama a konduruyorum kendimi. Allm mutlulua gelince; ister evcil, ister deil., hayr, bu benim iim deil. Sefih mi sefihim, gsz m gszm. Yaam emekle yeerir, eski bir gerektir bu; ya benimki, yeteriyle oturakl deil henz yaantm, eylemin, dnyann o en deerli noktasnn stndeki uzaklarda bir yere dalgalanp uuyor. Evde kalm kza dndm nasl da, lm sevecek ka dar bile yrekli olmayan! Tanr bana da verseydi o kutsal, o gksel esenlii, dua gcn, eski ermilere verdii ka dar. - Ermiler, gller! Keiler ve sanatlar, oalan ge rekmedii kadar!

119

Yeter! ite ceza. -leri! Cierlerim yanyor oy, akaklarm zonkluyor! Yuvar lanyor gece gzlerimde u gnele! Yreim., kollarm, ayaklarm. Nereye gidiyoruz? Kavgaya m? gszm! ilerliyor dierleri. Ara gereler, pusatlar., ve zaman! Ate! Ate edin stme! Burdaym! Teslim olurum yoksa! - Alaklar! Kendimi ldryorum! Atlan ayaklan altna atyorum kendimi! Oy! - Alacam buna. Tam bir Fransz yaam olurdu bu, onurun dar gei di!

120

CEHENNEM GECES Okkal bir au yuttum. - kez cennetlik, olsun bana ulam t! - im yanyor. Buruyor kollarm, bacakla rm aunun iddeti, biimsizletiriyor, yere vuruyor beni. Yanyorum susuzluktan, havaszlktan bouluyorum, haramyorum. Cehennem bu, bitmeyen eza! Bakn nasl da ayaa kalkyor ate! Nasl da yanyorum! Defol, iblis! Her eyin iyilie ve mutlulua dntn, esenlii hayal meyal grr gibi olmutum. Betimleyebilir miyim acaba hayali? Cehennemin havas parlak szlerden holan maz! Milyonlarca ekici yaratk vard, tatl bir tinsel kon ser, g ve bar, aksoylu tutkular falan vard. Aksoylu tutkular! Yaam durmad henz! - Cehennem azab ya bitmez se! Kendini sakatlamak isteyen, bir insan cehennemde ya nar, deil mi? Cehennemde sanyorum kendimi, demek ki cehennemdeyim. Din betii uygulanyor. Vaftizimin klesiyim. Byklerim, hem beni mutsuz ettiniz, hem kendini zi. Ben, zavall susuz! - Saldramaz zndklara cehennem. - Yaam durmad henz! Daha sonra daha da artacak cehennemlik olmann tad. Bir cinayet, hemen imdi, ya salarn buyruuyla hilie yuvarlanaym. 121

Kes sesini, sesini kes dedim sana!.. Ayptr, knyor: atein iren, fkenin ok aptalca olduunu syleyen ey tan. - Yetti artk!.. Kulama fsldanan yanlglar, byler, sahte trlar, ocuksu mzikler. - Gerei ve tzeyi gr yorum: Yarglarm salkl, amaz, yetkinlie hazrm... Gurur. Kafamn derisi kuruyor. nsaf. Tanrm, korkuyo rum. Susadm, ok susadm! ocukluum, otlar, yamur, talar stndeki gl, anlar on ikiyi alarken ay ... u anda an kulesinde eytan. Meryem! Kutsal Bakire!.. - reniyorum aptallmdan. urada duranlar, iyiliimi isteyen drst canlar deil mi? Gelin... Azmn stnde bir yastk var, iitmiyor be ni, hayalet onlar. Hem sonra, kimse dnmez bir baka sn. Yaklamasnlar. Ktye gidiyorum, kukusuz. Bir yn sanr. Hep grp durduum eyler: Ne tari he inaan var, ne de ilkeler artk. Onlar azma hi alma yacam: airler ve kahinler de kskantr. Binlerce kez en zenginim, denizler kadar cimri olalm. te tamam! Yaamn saati az nce durdu. Dnyada deilim artk. - Dinbilim ciddidir, kukusuz cehennem ye rin altnda, - cennet de yukarda, gkyznde. - Coku, ka rabasan, alevler yuvasnda uyku. Art niyetlerle dolu krdaki ilgi... eytan, Ferdinand ko uyor yabani tohumlarla... Al brtlenler stnde sa y ryor dallarm emeden... Hrn sular stnde yrrd sa. Deniz fenerinin nda grdk onu, beyaz - zmrt bir dal gann yamacndayd beyaz giysileri ve siyah salaryla... Aacam rtsn tm gizemlerin: Dinsel ya da do al gizemlerin, lmn, douun, gelecein, gemiin, kozmogoninin, hiliin. 122

Dinleyin! On parmamda on hner! - Hem kimse yok, hem bi ri var burada: Hazinemin hepsini birden yaymak istemem. - Zenci sarklan m dilersiniz, yoksa huri rakslar m? G rnmez olaym m, suya dalp yz bulaym m? ster misiniz? Altn yapanm, ilalar yapanm. Gvenin o halde bana, inan yree rahatlk verir, yol gsterir, iyiletirir, Hepiniz gelin, - kk ocuklar siz de, - avutaym sizleri, konusun sizin iin de inancn y rei, - canm yrei! - Zavalllar, emekiler! dualarla iim yok, mutlu olmam iin bana sizin gveniniz yeter. - imdi gelelim bana. Bylece daha az krgn olurum dnyaya. Beterin beterini tatmadma kr. Hep tatl l gnlklarla geti mrm, ite bu beni kran. Bo ver! Asabildiimiz kadar asalm yzmz. Belli, dndayz dnyann.' t yok. Duyarlm da kalmad. Oy! atom, Saksonyam, st ormanm. Akam lar, sabahlar, geceler, gndzler... Bitkinim! Cehennemim olmal fkem iin, cehennemim olma l gururum iin - ve tembelliim iin; bir cehennemler kon seri. Bitip tkeniyorum. Mezar bu, solucanlara gidiyorum, iren mi iren! eytan, soytan, kertmek istiyorsun be ni efsunlarnla. Vur diyorum! bir dirgen darbesi daha! Ver diyorum! bir damla ate daha! Ah! yaama yeniden kavuuyorum! Grp tandm arpk yanlarmz. Ve bu zehri, bin kez cehennemlik bu pc! Gszlm, dnyann vahetini! Tannmac, gizle beni, glkle duruyorum! - Gizliyim ve bu benim. Atetir bu, cehennemliiyle birlikte dorulan. 123

SAYIKLAMALAR I ILGIN KIZ! CEHENNEMLK KOCA! ' Bir cehennem hayat arkadamm itiraflarn dinleye lim: "Ey kutsal Eim, Tanrm, kullarnn en mutsuzu ben cariyenin sesine kulaklarm kapama. Perianm. Ayyam tekiyim. Kirliyim. Bu nasl yaam! "Bala, yce Tanrm, bala! Oy! bala! Nice gzyalar dktm! Dkeceim de! "Geleceim yzyze kutsal kocayla! Klesi olarak dodum O'nun - teki derse dsn! "u an yerin yedi kat dibindeyim, ey dostlar!.. Dost lar m, ne dostlar... Bu nasl sayklama, nasl ikence... Sama! "Oy! ac ekiyorum, hayknyorum. Ac ekiyorum gerekten. Yine de, en aalk yreklerin bile aalad ben, dilediimi yapabilirim. "Neyse, ilerde de yirmi kez syleyip duracamz g nahmz dkelim, - o ylesine garip ve anlamsz gnah! 124

"Tutsaym, lgn erden kzlar yitirmi cehennem lik Koca'nm. blisin ta kendisi. Ne hortlak, ne hayalet. Bil geliini yitirmi, cehennemlik olmu, canl cenaze bana ge lince, - kimsenin ldrecei yok! Nasl anlatsam bilmem ki! Artk konuamyorum bile. Yalym, alyorum, kor kuyorum. Biraz serinlik Tanrm, ne olur, ne olur biraz se rinlik! "Dul bir kadmm... - Duldum... - dorudur, ciddi bir insandm eskiden, iskelet olmak iin gelmedim yeryz ne!.. - o kard beni. Tm grevlerimi unutup ardna d tm. Ne yaam! Gerek yaam yok. Dnyada deiliz. O nerde, ben orda, baka are yok. ok vakit ate pskr yor bana, bana, u zavall ruha. blis! - blis o, biliyor mu sunuz, insan deil. -"Ne diyor cehennemlik koca: "Kadnlar sevmem ben, akn yeniden icad gerek, belli. Kadnlarn istedikleri tek ey kendilerini salama almak, tek istedikleri gvenli bir ortam kazanmak, yrei ve gzellii hesaba kattklar yok; souk bir horgr geriye kalan, gnmzde evliliin be sini. Ya da ben kadnlar mutluluun iaretleriyle gryo rum, iyi arkadalar haline getirebilirdim onlar, her eyden nce parlamaya hazr odun yn gibi duyarl hayvanlarca paralanm arkadalar!" "Alakl utkuya, vaheti albeniye dntrp dinli yorum onu." Uzak soydanm: Atalarm skandinavyaly d: Delip kendi brlerini ierlerdi kann. - Bedenimin her yann baklayp yaracam, dvmeler yapacam, korkun olmak istiyorum tpk bir Mool gibi: Grecek sin, uluyacam sokaklarda. fkeden kudurmak istiyo rum. Sakn mcevherler gsterme bana, srnrm, kv ranrm halda. Zenginliim her yerde kana bulansn iste125

rim. almayacam asla..." Yakalyordu beni nice iblisi geceler, bouup duruyorduk, greiyordum onunla! ok zaman, geceleri, esrik, dikiliyor sokaklarda ya da evlerde karma, yreimi korkudan atlatmak iin. - "Besbelli, ke secekler boazm; iren olacak." Oy onun, adm att her yere Cinayet kokusu yayd o gnler! "Gn olur, duygulu bir taral azyla, gma getiren l m dnyamzdan hi eksik olmayan mutsuzluklar, etin almalar, yrekler acs ayrlklar diline dolar. Kafay ektiimiz batakhanelerde, iinde bulunduumuz kma z, kpeke yaantmz dnp alard. Kaldrmal kara sokaklarda ylp kalm ayyalar. Yreinde kk o cuklara kar huysuz bir annenin acma duygusu vard. Din dersine giden kk bir kz gibi boynu eik bam alp giderdi"bazen. - Tecimmi, sanatm, tpm, her konuda bil gilik taslard. - Peinden ayrlmyordum, byle gerek! "Kafasndan okuyordum evresindeki dnyay, giy silerini, araflarn, mobilyalarn; baka grnmesine uygun silahlar veriyorum eline. Neyi nasl grmek ister se ben de yle gryordum her eyi. Skntl, keyifsiz an larnda, iyi kt demeden uyuyordum acayip ve karmak davranlarna. Dnyasna hi mi hi girmediimden de emindim. Uyuyup kalnca sevgili bedeni; nice geceler, saatlerce ba ucunda uyank, neden bylesine gerekler den kamak istediini dnp dururdum. Nasl bir istek tir bu kimsede grlmemi. Toplum iin gerek bir tehli ke olduunu biliyor, ama onun hesabna endie de duy muyordum. - Yaam deitirecek gizleri mi var acaba? Hayr arad da bu diye yantlardm kendimi. Ksacas er demi byseldi ve ben de bu erdemin tutsa olup ktm. 126

Baka hibir can bu erdeme katlanacak gc, salt o koru sun, sevsin diye harcanan umutsuz gc bulamazd ken dinde. Zaten, bir bakasyla birlikte hi dnmedim onu: Melei belli zaten, onun melei, asla bakasnn olamaz, - kanm bu. Hani sizden ok ok az soylu birini grme mek iin saraynz boaltrsnz ya, ite byle bir saraydaym gibi ruhuna yerlemitim: te byleydim. Yaz! ylesine balydm oma. Ne istiyordu sanki, benden, renksiz, alak varlmdan? Ne gldryordu, ne de l dryordu! Birka kez, hazin bir fkeyle; "Seni anlyo rum" diyecek oldum, aldrmad bile. "Bylece gnbegn acm tazeleyerek - oktan silip atmamlarsa defterlerinden eer, bana bakan tm gzler de olduu kadar, kendi gzlerimde de akn ve yitik, er demini daha bir kanksyordum. pleri, dost kuca be nim iin gkyzyd, girdiim ve zavall, dilsiz, sar ve kr, hep kalmak istediim hznl bir gkyz. Alma ya da baladm. ki tatl ocuk gibi gryordum ikimizi, henz Cennetinde zgr gezinen. Uyumluyduk, cokulu, alyorduk birlikte. Ama yreime ileyen bir okay tan sonra konumaya balard: "Garip gelecek sana btn bu geen gnler, bir gn buralarda olmadmda. Kollarm boynuna dolanmadnda, bam yreimde dinlenmedii, u az gzlere demedii zaman. nk gitmem gereke cek ok uzaklara bir gn. Hem soma tekilere de yardm c olmam gerek; grevim bu. ac olmasa da..., sevgili can... "Onu gitmi dndm an, bam dner, kaybo lurdum korkun bir karanlkta: lmde. Beni brakmaya cana sz verdirirdim. Yirmi kez verdi o ak szn. Be nim "seni anlyorum" deyiim kadar sudand onun sz de. 127

"Ahi hi mi hi kskanmamtm onu. Beni terk etme yecek, yle sanyorum. Hali ne olur sonra? Hibir deneyi mi yok; alamaz da. Uyurgezer gibi yaamak sevdasn da. yilik, yardmseverlik yeterli mi gerek dnyada? Za man olur iine dtm ackl durumu unuturum: G ve recek bana o, ilden ile gezeceiz, llerde avlanacaz, kim sesiz, gamsz. Uyandmda, - onun byl gcyle, ya ya salar, gelenekler deimi olacak; ya da dnya hep ayn ka lp beni zlemlerimle, kvanlanmlaT aldrmazlklarmla babaa brakacak. Oy! Nice ac ektim, dl olarak bana ocuk butiklerindeki servenli yaam verecek misin bana? Veremez. lks ne bilmiyorum. Pimanlklar, umutlan olduunu syledi: lgisi yok bu szlerin benimle. Tann'yla m konuuyor? Tann'ya bavurmalydm belki de. Uuru mun en dibindeyim, dua edemiyorum artk. "Alaylann anlyamadm, aclarn aklasayd anla yabilir miydim acaba? Saldnyor stme, dnyada benim le ilgili ne varsa onlardan utan duymam iin urayor sa atlerce, alasam fkeleniyor. - "Gzel ve sessiz eve giren u gsterili delikanlya bir bak: Ad Duval, Dufour, Armand, ya da Maurice, ya da onun gibi bir ey. Bir kadm gnln kaptrd ite bu hay laz puta: Kadn l, kukusuz imdi gkyznde ermi ol du. ldreceksin beni, tpk delikanlnn o kadm ldr d gibi. Yazgmz bu bizim de, bizim gibi iyilikseverle rin..." Yazk! Gn oldu, bir eyler yapmak isteyen tm in sanlara gln sayklamalann elindeki bir oyuncak gzy le bakt; uzun uzun vahice glerdi. - Gn olur gen bir an neye, bir ablaya dnerdi. Hi deil biraz daha az yabanl olsayd! Esenlie kavuurduk. Tatl haliyle bile ldryor 128

SAYIKLAMALAR n SZN SMYASI te. lgnlklanmdan bilinin yks. Nice zamandr, tm doal grnmleri edinmekle vnyor ve gln buluyordum ada resimle ada i irin nllerini. Sama sapan resimleri, kap aynalklar, dekorlar, a dr tiyatrolanndaki resimli perdeleri, tabelalar, iirin n llerini seviyordum. Kilise Latincesini, alakalem yazl m ak betiklerini, eskilere degin romanlar, peri masal larn, ocukken okunan kk betikleri, eski operalar, aptalca nakaratlar ve basit halleriyle, seviyordum eski tr den yazm. Hal seferlerine kmak, bilinmedik yeni lkeler bul mak, yenilgiyle sonulanan din savalarn yemden amak, allm dzeni deitirmek, uluslarn, ktalarn yerlerini deitirmek geiyordu dmden: Tm bylere inan yordum. Rengini buldum sesli harflerin! - A kara, ak, 1 kr mz, O mavi, yeil. Her sessiz harfin biimini ve devi130

nimini yeni bir dzene koydum, ve harfler arasndaki i gdsel ses uyumlanyla bir gn btn duyularca benimsenebilecek iirsel bir sz bulmakla vndm. eviriyi imdik bu ie katmyordum. (*) e incelemeyle baladm. Sessizlii, geceleri inceliyor, szle anlatlamayan eyleri saptyordum. Saptyordum hayal alemlerini.. *** Uzak, kyl kzlardan, kulardan, srlerden km ne iiyordum bu alnn dibinde? Fndkfidanlaryla nasl da donanm, gr, Ilk, yeil bir lensonrasnn sisinde. Bu krpe, gen Oise'da ne iebilirdim ben, - Dal sessiz, gk bulutlu, iek yok imenlerde! Kulbemden uzakta, usulca, mataramdan Ne ieceim? Biraz terleten altn likr. a gzleri gibi bir han tabelasnn Dalmtm. - Frtna kaplad g. Akamla Kayboldu erden kumlarda suyu aalarn, Tanr yeli buzlar atyordu batakla; emiyor, - bakp alyordum altna. lkyaz, sabahn drd, sryor Yatakta akn derin uykusu Koruda kutlu akamn kokusu Buulanp duruyor (*) Rimbaud "Sakl tutuyordum" diyor. Ben bu szlerini "eviriyi im dilik bu ie katmyordum" eklinde yorumladm. (E.A.) 131

Dlgerler, surda, u byk yerde - zerlerinde sadece gmlek Hesperus Kzlarnn gneinde almaya balam bak. Kpkten llerinde, usulca Tavan kaplamas hazrlyorlar Ki kent orada Yapay gkleri boyayacak Bir Babil kralnn uyruklar Bunlar, Vens, bu byl iiler Brak biraz tal Aklarn Sevini bunlara da ver. Ey obanlarn Ecesi! ki sun, bak seni gzlyorlar, Akt dudaklarna bengisu len denizini zlyorlar. Sz simyamda iirsel eskiliin haylice yeri vard. Yaln sanrya altm: Dpedz, fabrika yerine cami, meleklerce yaplm bir tamburlar okulu, gkyz yolla rnda atl arabalar, gln dibinde salon; canavarlar, gizem ler gryordum; bir gldr oyunu ad dehetler sayor du nmde. Sonra byl kukuculuumu szcklerin sannsyla akladm! Usumun dankln kutsal bularak bitirdim. Babotum, ar bir sayrlk ateiyle yz yzeydim: m reniyordum hayvanlarn mutluluuna, vaftizsiz len ocuk132

lann masumluunu simgeleyen trtllara, erdenlik uykusu, kstebeklere! Gittike hrmlayordum. Hoa kal diyordum dn yaya romanslarda: EN YKSEK KULENN ARKISI Gelsin, o gnler gelsin, Yrekler sevdalansn. Sabrederek bekledim Unutulmaz o yllar. Gklere ekip gitti Korkular ve aclar. Oldu kara bir yara Susuzluk damarmda. Gelsin o gnler gelsin, Yrekler sevdalansn. Kirli pis sineklerin Yaban uultusunda Gnnkle, karamukla Serpilip ieklenmi Ve unutulup gitmi Bir ayr gibi tpk. Gelsin o gnler, gelsin Yrekler sevdalansn. 133

Sevdim l, kavrulmu baheleri, solgun yzl dk knlar, ltlm ikileri. Pis kokulu dar sokaklarda ba bo dolayordum, ve kapal gzlerle, sunuyordum kendi mi, ate tanrs gnee. . "General, ykk tabyalarnda eski bir top kalmsa, to pa tut bizi kuru keseklerle. Grkemli maazalarn came-, knlarnda! Salonlarda! Tozunu yedir kente. Paslandr oluklar. Kzgn yakut tozlanyla doldur kadnlarn sslen me odalarn..." Oy! Hann ayakyolunda kafay bulmu, hodana tutkun sinek, erittii bir gne nn!

134

ALIK tahmz var diyelim Hep ta toprak m yiyelim, y Soframda her zaman hava, Demir, kmr, ve de kaya! Dnn alklarm, kemirin Seslerin imenini, Kahkaha ieklerinin Emin en akrak zehrini. Yiyin, krk akl bunlar, Bunlar kilise talar, Eski tufanlarn akl unlar, Gri vadilere salm somunlar. Yemi tavuklar, yapraklar altnda Tkryor gzelim telekleri, Tkryor ve haykryordu kurt: Ben de perianm tpk kurt gibi. Yeillikler, meyveler Devirilip toplanmay bekliyor;

s Ama itler stndeki rmcek Yalnzca mor menekeleri yiyor. Sleyman'n sunaklarnda ben de Uzanp uyusaml kaynasam n'olurl Kouyor damlalar pasn stnde Cedron'a karyor. Ve sonra, ey mutluluk, ey us, gkyznden laciverdi ayrdm, nk lacivert karaya girer, ve yaadm katksz n altn kvlcmn. Seve seve, soytar ve olabildiince akn bir kalba giriyordum. Bulundu yeni batan! Ne? Sonsuz olan Denizdir karan Gnee. Gnlne kulak ver Sonsuz ruhum sen Yalnz geceye ve Ateli gne ramen. Seim meimmi, Dayanma falan!.. Bo ver bunlar Haydi havalan... Yok orda umut Kurtulu bir tek; 136

Bekle bilimi, Ceza gelecek. Yarn unutunuz Atlastan korlar. Grev olmal Btn arzunuz. Bulundu yeni batan! Ne? - Sonsuz olan. Denizdir karan Gnee. *** Masals bir operaya dndm: Her varln bir mutlu luk yazgs var, bunu grdm: Eylem yaam deil de, ki mi gc, bir fkeyi har vurup harman savurma biimi. Ak tre gsz beynn rn. Her yaratkta, varln o yarata borlu birok ba ka yaamalar var gibi geldi bana. Bu bey ne yaptn bil miyor: Bir melek. u aile enik srs. oklarnn nnde, teki yaamlarndan birinin bir anyla konutum yksek sesle. - Bir domuzu bylece sever oldum. Delilikten - tutsaklanm delilikten - doan her tr yanlglar yaadm. Hepsini sayabilirim tek tek, anahtar bende. Salm tehlikeye dt. Ylg bastryordu. Gnler ce uyuyup kaldm, uyandmda kendimi yeniden en ber bat dler iinde buluyordum. Sonum gelmiti, gsz dm, tehlikelerle dolu bir yolda, dnyann bir ucuna, ka ranln ve kasrgalarn yurdu Kimmerler lkesinin o snr boylarna srkleniyordum. 137

Bir yerlere gitmem, beynime en byleri oyala mam gerekti. Denizde, sanki bu kirden beni o artmak zo rundaym gibi bel baladm, sevdiim denizde, gr yordum kalkp ykseliini o avutucu han. Kargnmtm bir yol ebemkuamca. Mutluluk alnyazmd, pimanlklarmsa, kurdumdu: G ve gzellik uruna feda edileme yecek kadar byk bir yaamm var. Mutluluk! lesiye tatl diiyle, uyaryordu beni horoz terken, -admatutinum, Christus venitokunurken, - enkaranlk kentlerde. *** Ey mevsimler, atolar! Hatasz hangi ruh var! nceledim uzun uzun Bysn mutluluun. Selam ona, sesi her an Gelir Galya horozundan. Bu by, ruhu, bedeni Ald, gsz koydu beni. Ey mevsimler, atolar! Ah, kurtulu vakti ancak lm saati olacak! Ey mevsimler, atolar! *** Geti bunlar. Gzellii selamlamay biliyorum imdi. 138

OLMAYACAK EY Ah! u ocukluk yaantm, her trl havada, hayal aleminde yzercesine sade, en kaytsz dilenciden daha kaytsz, yersiz yurtsuz, esiz dostsuz olmaktan gurur du yup dolatm byk yol, ne aptallkt. - Ayrmna yeni va ryorum! - Bugn artk bizimle pek az konuda uyuan kadnla rmzn o temizlik ve salk asalaklarn, okama frsatm karmayan o herifleri hor grmekte haklymm. Haklymm tm horgrlerimde: Katma gre ; Kayor muyum? Aklyorum. Daha dn yle szlanyordum: "Bu dnyada yeterin ce kargnmlardan myz, Tanrm! Ben ki nice zamandr o cehennemlikler srsndeyim! Hepsini tanrm. Hep ta nrz birbirimizi; ireniriz birbirimizden, iyilik nedir bil meyiz. Ama uysalz; dnyayla ilikilerimiz uyumlu." Ga rip mi bu? Dnya! Satclar! Saf yrekliler! - Onursuzlar deiliz. - Ya sevgili kullan Tann'nn, onlar nasl karlar d bizi? nsan var huysuz, insan var gle, insan var sev gisi dzmece, yanlarna yaklamak zor, ya ok atak ola caksn, ya da ok alakgnll. Tanrnn biricik kullardr. Ama kimseyi kutsamazlar! 139

ki paralk usuma yeniden kavuunca, - ki gelip gei yor bu! - Gryorum ki tedirginliklerim Batda olduumu zun ayrmna zamannda varmaymdan douyor. Batnn bataklklarnda! Bozulmu a, hurdas km biime, yolundan' sapm devinime bel baladmdan deil... Ge elim! u anda usum, Dounun knden bu yana in san usunun karlat en yrtc gelimeleri yklenmek is tiyor ille... stiyor bunu usum!... Eski halime dndm! - Dizginler usun elinde, Batda olmam buyuruyor. Dilediim sonuca ulamak iin onu susturmam gerekirdi. Cehennemin dibine kadar yolu var, ehitlerin palmi ye elenklerinin, sanatn nlarnn, mucitlerin gururunun, yamaclarn iddetinin, diyor, Douya ve ilk ve sonsuz bil gelie yeniden dnyordum. - Tam bir tembellik d bu galiba, yontulmam! Yine de, ada aclardan kurtulma zlemini hi mi "hi duymuyordum. Kafamdaki, Kuran'm arma bilgelii de deildi. Ama, bilimin o ilk duyurusu, hristiyanlktan beri, insann kendini sahnelemesi, bilinen eyleri yeniden kantlamaya kalkmas ve bu kantlarla kubarmas ve dn yaya tek gzlkle bakmas gerek bir kym deil mi? n ce bir ikence, aptalca; kayna tinsel samalklarmn. Doann houna gitmeyebilir belki! sa varsa Bay Prudhommelar da var. Sis rettiimiz iin deil mi? Suda yetitirdiimiz sebzelerle birlikte stmay da yiyoruz. Ya ayyalk! ya t tn! cehalet! ve zveriler! - Btn bunlar dnceden, ilk yurdumuz Dounun bilgeliinden yeteriyle uzak eyler 140

deil mi? Bu trden aular retiliyorsa ada bir dnya neden? Kilise adanlan yantlayacak: Anlald. Siz aslnda Aden'den sz etmek istiyorsunuz. Dou halklannm tari hinde size degin hibir ey yok. - Dorudur; dlediim Aden'dir. Ya eski soylarn o annml, ve bunun dlerimdeki yeri! Filozoflar: Dnyann ya yoktur. nsanlk yer dei tirir yalnzca. Batdasnz ama gnlnz ektiince eski, kendi Dounuzda da oturabilirsiniz, - hem rahata otura bilirsiniz. Usum, kendini kolla. Esenlie degin sert kararlara bo ver. al, abala! - Yazkl yeterince hzl deil bilim! - Gryorum yine uyukluyor usum. u andan itibaren uyank olsayd hep, geree ular dk, belki u an alayan melekleriyle bizi kuatm olan geree!... - u ana dek uyank kalmsa, bunun nedeni ok eski bir zamanda zararl igdlere boyun emediimdir... - Hep iyice uyank olsayd usum, su stnde yrrdm bil gece!... Ey annmlk! Armmlk! Bu uyanklk andr bana annml sunan. - Tannya usla gidilir! Yrekler acs mutsuzluk!

141

MEK almak! Dtm uurumda zaman zaman byle bir patlama olur. ada kilise, yani Herkes haykrr: "Hibir ey bo una deil; bilime koalm, ileri!" Ama te yandan baka larnn yreine ktler ve nskinlerin cesetleri yaar... Ah! abuk, biraz abuk; gelecek gnlerin sonsuz dlleri ordalar, gecenin tesinde., elimizden kasnlar m? Ne ie yararm orda? Tanmadm ey mi almak; bilim de fazla yava. Drtnala gidedursun yakar, k grleyedursun. Yapacam ok basit, hem hava da amma scak; bo verecekler bana. Zaten grevim var, bitirip bir kenara koyacam, nasl oklar vnyorsa, ben de gre vimle vneceim. mrm yprand. Gidelim! imize kapanp tembel tembel oturalm, acyn! Yaayp gideceiz elenerek, ca navarca sevdalar ve inanlmaz evrenler dleyerek, yak narak, ve paylayarak dnyann grnmlerini, soytary, di lenciyi, sanaty, haydutu, - rahibi! Hastanede yatarken keskin bir gnnk kokusu geldi burnuma: Kutsal trlarn bekisi; gnah karan papaz, kurban... 142

O iren ocukluk eitimimi dnyorum orda. Da ha baka!... Yirmi ylm yrmek, bakalar yirmi yl y ryorsa... Hayr! hayr! Bakaldmyorum lme imdi! Gururum karsnda pek hafif kalyor alma: hanetim yeterince azap vermez dnyaya. Saa sola, son anda saldracam... O zaman - oy! - sevgili zavall ruh, bizim iin sonsuz luk kayplara karmaz myd o zaman!

143

SABAH Sevimli, yiit, destan yaratan, altn yapraklara yaz lacak olan bir genliim yok muydu bir zamanlar, amma ans! Suum, hatam neydi ki imdi byle gszm? Siz ler, ileri sren, hayvanlarn ac ac inlediklerini, sayrlarn umutsuz kaldn, kara dler grdn llerin, anla tn grelim, bu km, bu uyku neden. Ben ki artk, a zm asam, hep ayn dualar, Pater ve Ave Maria 'lan m rldanan dilenciden teye gidemez oldum. Konuamyorum artk. Yine de sanrm bugn, cehennemimle ilikimi kes tim. Tam cehennemdi o; eski, insanolunun kaplarn a t cehennem. Ayn lden, ayn gecede, gzlerim hep yorgun, ya amn Krallar, mneccimler, yrek, ruh ve us, telalan madan, uyanr gm yldzlara hep. Kumsallar, dalar ap biz, douunu yeni emein, yeni bilgelii, zorbalarn ve iblislerin kan, banazln sonunu selamlamaya ne zaman gideceiz, tapmaya - ilk ncler! - yeryzndeki Noel'e? Gklerin arks, yryen halklar! Yaam hor grme yelim tutsaklar. 144

VEDA Geldi gz! - Grevimiz kutsal aydnl bulmak, ta mam, ama neden hep var olan bir gnee zlem duyalm, - mevsimlere can atan insanlardan deilsek. Gz. Durgun sislerde ykselen teknemiz, yoksulluun limanna, gkleri ate ve amur benekli koca kente dmen kryor. Oy! lime lime paavralar, yamurda slanm ek mek, esriklik, beni armha geren binlerce sevi! Demek, bir gn hesap verecek olan milyonlarca l ruha, milyon larca l bedene sahip o gulyabani ecenin sonu gelmeye cek! te, tenimi amur ve veba kernirmi, salarm, kol tuk altlarm kurtlarla dolu, yreimde daha da iri kurtlar, bir kez daha kendimi, yasz, duygusuz, yabanclar aras na uzanm gryorum... lebilirdim orada... Ne korkun arm! reniyorum yoksulluktan. Rahatlklar mevsimi, ktan da korkuyorum. - Bazen gkte, kvanl, beyaz uluslarla kapl kumsal lar grrm. Yukarda byk altm bir tekne renk renk bay raklarm dalgalandrr sabahn melteminde. Trenlerin, ut kularn, aclarn tmn ben yarattm. Yeni iekler, yeni yldzlar, yeni tenler, yeni diller retmeyi denedim. Doa st gler edmdiimi sandm. Eh! yisi, gmmeliyim dgcm, anlarm! Gelip gemi tatl bir utku, sanat ve ykc utkusu! 145

Ben! Kendime sihirbaz ya da melek gzyle bakm olan ben, aktrelerden bamsz, geri verildim topraa ara ma greviyle, kavranacak kat gerekle! Hdk! Yanlm mym? yilik benim iin lmn kz karde i mi yoksa? Kendimi yalanlarla beslediim iin zr dilerim, olur biter. Artk gidelim. Ama tek bir dost el yok! nereye mtunmal? Evet, yeni zaman hi olmazsa ok ciddi. nk, utkuyu kazandm diyebilirim; di gcrtlar, alev soluklar, kokumu i ekileri giderek azalyor. B tn iren anlar silinip gidiyor. Kayor son pimanlkla rm, - Dilencilere, ekyalara, lmn dostlarna, her tr den geri zekllara imrenmem. - Cehennemlikler, ya c m alsaydm! Kesinlikle ada olmak gerekiyor. lahilere gerek yok; atlan adm geri almak yok. Ka t gece! Kurumu kan ttyor yzmde, ve u korkun aaktan baka hibir ey yok geride brakacam. Tin sel sava da adam adama yaplan sava kadar hoyrat; ama tze denen ey de zaten yalnzca Tann'mn tutkulandr. Yine de uyantr bu. imizdeki sertlii de, gerek se vecenlii de kabullenelim. Ki aarmca tan ateli bir sabr la silahlanm gireceiz grkemli kentlere. Tek bir dost el yok dentim. Ne iyi, bu demektir ki eski yalanc aklara glebilirim, u yalanc iftlerin ayb n yzlerine vurabilirim, - cehennemini grdm orda ka dnlarn; - ve artk yapabileceim tek ey bir ruhun ve bir bedenin iindeki gerei elde etmek. Nisan-Austos 1873 146

AIKLAMALAR TUFANDAN SONRA Mazagran: Adn Cezayir'deki "Mazagran" kyn den alan, telvesi az, hafif kahve. Bol su katarak, fincanla deil de bardakla iiliyor. GSTERMELK OYUN Kerubin: Tevrat'ta geen, meleklere verilen ad. Sodome ve Gomore kentlerinde sapklk ve ecinsellik hayli yaygnken Tanr iki melei, yani iki Kerubini Sodome'a gnderir. Delikanl khndaki iki melei Lut Peygamber evinde arlar. Gece, Sodome'lular Lut Peygamberin evi ni basar ve cinsel ilikide bulunmak iin delikanllarn ken dilerine verilmesini isterler. Kerubinler Sodome'lu erkek lerin gzlerini kla kamatrrlar, adamlar eve giremez. Ertesi gn de Tanr gkten ate ve kkrt yadrarak Sodome ve Gomore kentlerini yok eder. iirde Rimbaud "nasl da gzlerini dikmiler Kerubin'e" diyor. Belli ki topluluk oyuncu genlerden birine su lanyor. Nitekim Rimbaud "kente geriden gnderiyorlar" gibi, allmam, cinsellii de vurgulayan bir syleyie bavuruyor daha sonraki dize-tmcede. 147

ESK Sol bacam...: obanlarn tanrs Pan yan insan, yan hayvan bir yaratk. Ayaklan, boynuzlan ve kllanyla te ke, yzyse insan. Cinsel organ byk ve hep kalkk. Az gnca su perilerinin peinde koar. Kimi yorumculara g re, Rimbaud "sol bacak" derken Pan'm cinsel organn, ya ni nc bacan ima ediyor. Franszlar otuzbir ekmek anlamnda da "sol el" deyimini kullanr. YAAMLAR Ataszleri: Tevrat'n bir blm "Ataszleri" bal n tar. Yaam boyunca uyulmas gereken kurallar bu b lmde zl szler biiminde sunulur. Eski din bykleri Tevrat'taki bu blme "Panarete" derlerdi. Yunan kkenli szck "erdemlerin hazinesi" anlamna gelir. Rimbaud bu iirinde ataszlerinden sz ederken belki de eski bir Hint dinsel kitabna gnderim yapyor. Dulluk: Rimbaud iirlerinde sk sk bu szc kul lanr. Dulluk; soyutlanmann, yabanclamann, yalnzln ve terk edilmiliin simgesi. Sevide baanszlk anlamna da geliyor. Rimbaud'nun annesi kocas evi terk edince dul bir yaam srdrd. Szck belki bu nedenle de ozann i irlerinde zaman zaman yineleniyor. ESRKLK SABAHI Canakyclar: iirsel deneme amacyla Baudelaire gi bi Rimbaud da zaman zaman afyon yutard. Esriklik Saba h, ahin afyon yuttuu bir anda yazlma. Son dize-tmcedeki "assasin" katil, canakye, cani demek. Kken olarak 148

Franszcaya Arapadan geme. Hal seferleriyle adn hristiyan dnyasmda da duyuran, smailiye tarikatnn bakanlanndan Hasan Sabbah adamlarna nce afyon ya da es rar iiriyor, bilinleri esrarla bulanm fedailerine cennet di ye gzel bir baheyi gsteriyor, ldklerinde de cennete gi deceklerini sylyordu. Daha sonra da bu fedailerine d manlarm ldrtyordu. Afyonke ya da esrarke anlamn daki "hachischin - haschischin" bylece, cani, canakyc anlamnda Franszcaya girdi. Rimbaud iirde szcn ift anlamndan yararlamyor. eviride afyonke, haha, yutan gibi bir szck kullansaydk bu kez de "canakyc" anlam verilmemi olurdu. Nitekim Rimbaud da, Fransz szln de varolan "haschischin" szcn kullanmayp "assasin'i yeliyor. rneklersek: "Acemi" szc kkende Trkeye ranl anlamnda girmi ama daha sonra anlam deitir mi. Gnmz airi ya da yazan etimolojik kkene bal kalarak ranl yerine "Acemi" szcn kullansa bu kez de szcn konuulan dildeki anlam eksik kalmaz m? KENT Erinnyes: Yunan mitoloj isine gre Erinnye'ler (erinys) Alekto, Tisiphone ve Megaira adlann tayan tannadr. Kan kokusu alarak, su ileyenlerin, zellikle adam l drenlerin pelerine taklr, suluyu srekli kovalayarak ldrtrlar. tannalan olan Erinnye'ler bylece sululan cezalandrrlar. Rimbaud bilim sayesinde toplumun gelieceine ve sululann cezalandrlacana inanyordu. Ayn temay "Sonsuzluk" iirinde de iler: Kurtulu bir tek / Bekle bilimi / Ceza gelecek. 149

KENTLER Allenghany: Amerika'nn dousundaki dalar. Roland: Orta ada yaam olan ve ad daha ok i irlerde geen bir yiit. Charlmagnein komutanlarndan. 779 ylnda, Basque dallanyla yaplan bir savata ld rld. Franszlarn Roland arks adnda uzun bir destan lar var. Centaure - Centauresse (Kentaure): Mitolojide geen, yar insan, yan at biiminde yaratklar. Kentaure te yan dan bir takmyldzn da ad. Mab: Orta a efsanelerinde geen Dler Perisi. Di er perilerin doumlannda da ebelik yapar. Perinin ad n giliz masallarnda da geer. Diane (Diana): Roma mitolojisine gre, tannlar tan rs Jupiter ile Latone'un kz. Babasndan kendisini evlen dirmeyeceine degin sz alr, elinde ok ve yay, ormanlar tanras olarak geyiklerle dolar. Yunan mitolojisindeki Artemis ile zde.' Bacchante: Ba ve arap Tanns Bachus'un rahibele rine verilen ad. KENTLER II Hampton-Court: Londra'nn on dokuz kilometre g ney batsnda, Hampton kasabasnda, Times rmann sa yakasnda, Kardinal Wolsoy'un yaptrd krallk atosu. ok byk ve ok zengin bir galerisi var. Galeride her a a ve dneme degin yedi yz tablo, desen ve iki salonda da Arras ve Flandre hallan sergileniyor. atoyu ve sergi yi grmeye giden Rimbaud karsndaki dev mimariden et kilenir. 150

Nabuchodonosor: .. 605-562 yllan arasnda yaa yan Babil kral. Babil'in nl asma bahelerini ve daha bir ok deerli ant yaptrm. Brenns: Creuse ve Indre arasndaki bataklk blge ye Brennus ya da Brennous deniyor. Dize-tmcedeki bu szck baz yaynlarda Brahmans olarak geer. Rupi: Hint paras. Kontluk: Mahalle, ky, kasaba gibi, ngilterenin y netim birimlerinden. AKAM SAATLER "Gvertenin evresinde..": Rimbaud szc ingiliz ce yazyor: Steerage. Szck gverte yolculan iin kasaalt, ucuz biletli yolcular iin salon ve kamara, dmen gi bi anlamlara geliyor. AFAK alayan: iirde Almanca, "Wasserfall" olarak gei yor. SADE AKAM DUASI Sodome: Eski bir Filistin kenti. Halknn sapkl ve ecinsel alkanlklan yznden, Tevrat'a gre, Tann gk ten ate ve kkrt yadrarak kenti yok eder. Solyme: Yunanllar ve Romallar Kuds'e Solyme di yorlard. KI LEN Boucher'nin inli Kzlar: 1703-1770 yllan arasn da yaayan Fransz ressam Boucher'nin '"inli Kzlar" 151

adn tayan bir tablosu var. Tablo, aslnda resimden pek holanmayan Rimbaud'nun ilgisini ekmi. ANAKENT Ossian denizleri: Bu ad tayan deniz yok. Ossian, ad Korsika efsanelerinde geen bir masal yiidi. Guaranies: Gney Amerika'da, Uruguay dolaylarn da yaayan kk bir yerli topluluk. "Onunla diditiin..": Rimbaud annesinden sz edi yor. BARBAR "Kanayan et adr..": Rimbaud "pavillon" szc n kullanyor. Szcn drt anlam var, adr da bunlar dan biri. Yaptm aratrmalara gre en uygun den an lam. nk Rimbaud, bu iiri Belika'daki fuarlar ve Londra'daki bir sergiyi gezdikten soma yazd. adr, fuar adrlaryla sergi pavyonlarnn bilekesi. FAIRY "Ssl besi sular..": Ssl szcn Rimbaud n gilizce - Franszca karm, yeni bir uyarlama biiminde kullanyor. SONE Psyche: Milet kralnn kzndan birinin, en gzeli nin ad. Gzellii basma bela oldu ve onu kskanan Yunan Gzellik Tanras Aphrodites'in hmna urad. 152

YRM YA Adagio: Yava anlamna gelen talyanca bir mzik te rimi. GENLK IV Antoine: Rimbaud'nun szn ettii Antoine, 251285 yllan arasnda, Yukan Msr'da yaayan kei Saint Antoine. Malm mlkn datp lde ileke bir yaam srdrd. Memphis ve Arsinoe yaknlarnda ilk manast rm kurdu. blis, kadn klna girerek onu batan kar maya urar. Anatole France "Thais" adl romanmda Sa int Antoine'm manastr yaamna da deinir. Manastr ha len duruyor, ok iyi korunmu. Bir yazarlar toplants iin Msr'a gittiimde ziyaret ettim. BURUN Tekne: Rimbaud ngilizce, "brick" szcn kulla nyor. Bir anlam kiremit, tula; bir dier anlam iki direk li gemi. air ift anlaml szckleri kullanmay seviyor. Baks (Bacchus - Bakkhos): Ba ve arap Tanns Dionysos'un bir dier ad. Epire: Yunanistan'da, Makedonya'mn gneyinde, de niz kysndaki bir blge. Homeros zamannda buras Dodone Tapmayla nlym. Peleponnese: Yunanistan'n gneyindeki Pelops yanmadas. "Dinsel tren alaylarnn stt tapnaklar": Rim baud tapmak szcn Latince ve "fanum" olarak kul lanyor. 153

"...rhtmlar...": iirde szck ngilizce, "embarkments" olarak kullanlm. Scarbo: Amerika'da, Yorkshire'n banliys Scarbo rough. Rimbaud banliynn adn iirine Franszca oku nu biimiyle alm. Broklyn: Amerika'da, New York eyaletine bal bir kent. Doru yazl: Brooklyn. Taranto: talya'da danslaryla nl bir ky kenti. SAHNELER Beotienler: Beotie, bakenti Thebes olan, eski Yuna nistan'da bir blge. Beotieli, mecazi anlamda, aptal, cahil, hantal, doann ve sanatn gzelliklerim kavramaktan yok sun kimse. Bu s z c p kullanarak Rimbaud izleyicilerin, dolaysyla ynlarn bilgisizliini, budalalm st rt l dile getiriyor. "Uzun, tahta bir sedir... ": Rimbaud ngilizce 'Tier" szcn kullanyor. Szck; iskele, rhtm, kemer, kp r payandas, iki pencere ya da iki kap arasndaki duvar gibi anlamlara geliyor. air, izleyicilerin oturduu sedir ya da sedirleri iskeleye ve teknelere, oyun alanm ise rhtma benzetiyor. TARHSEL AKAM "Vapurun bizi boaltaca her yer...": ah "la maile" szcn kullanyor. "Maile" hem sandk, hem yk va puru anlamna geliyor, Rimbaud szcn ifte anlamn dan yararlanyor. yle ki: Rimbaud ve Verlaine Paris'i terk edip ngiltere'ye gidiyor. airin Yunan mitolojisine tutkusu biliniyor. Adn Bozcaada'ya (Tenedos) veren Te154

nes yiit Kyknos'un oludur. vey annesi, Tenes'i kendi sine gz koymakla sular, Kyknos buna inanr, Tenes'le kz kardeini bir sanda kapatp denize atar. Tanr Poseidon genleri korur ve Bozcaada'ya karr. Verlaine ve Rimbaud da aslnda Verlaine'in karsndan kamak iin Paris'i terk edip ngiltere'ye, Tenes ve kz kardei gibi bir adaya gidi yorlar. air, hem sandk, hem de vapur anlamna gelen "maile" szcn kullanarak Tenes'le zdeleir. eviri lerde karlalan nemli bir glk, ift anlaml szck lerden douyor. Anlamlardan birini yelemek zorunda ka lyoruz. "Malle" daha nceki baskda sandk olarak evir mitim, bu baskda vapur szcn kullandm. Norne'lar: skandinav mitolojisine gre yaam ve l m yneten tanra var: Veranda (imdiki zaman), Ur da (Gemi zaman) ve Skulda (gelecek zaman). Bunlara Norne'lar deniyor. Mali sknt iindeki Rimbaud fazla k t tketmemek iin iirlerini kk ktlara ve ok k k bir elyazsyla yazyordu. Bu yzden elyazmalannn kimi yerleri iyi okunamyor. "Nornes" szc de baz ya ynlarda "Nrmes" olarak geer. Tevrat'ta "Normes" (Ku rallar) balm tayan bir blm var. BOTTOM Hanm: Annesinden sz ediyor. Sabine'li kzlar: Sabine, Orta talya'da eski bir lke. Roma mitolojisine gre Romulus'un adamlar bir len (t ren) srasnda Sabineli kadnlar ve kzlar karp onlarla evlenirler. Sabine'in erkekleri daha sonra kzlarm kurtar mak iin Romulus'un adamlaryla savarlar. Kadnlar, ku caklarnda ocuklar, babalaryla kocalarnn arasna athr. 155

iirde Rimbaud annesine kzdnda evden krlara ka n anlatyor. Sabineli kzlar iirde belki annesini simgeliyor ve airin annesiyle uzlama zlemini dile getiriyor. H Hortense: iirde ad geen Hortense kimdir, bilinmi yor. air de zaten Hortense'in kimliini gizliyor. Kimi yo rumculara gre Hortense yeniyetme Rimbaud'nun otuzbir ekme alkanln ve bu alkanla kar tepkisini, usan cm, bkknlm simgeliyor. CANDAN BALILIK Baou: Szcn hangi dilden olduu bilinmiyor. Co ku ve heyecam belirten bir nlem mi? Rimbaud Ardennes blgesinden. Ardennes lehesinde benzer szckler var. rnein "aboyer" (havlamak) yerine "baoilli", "aboiment" (havlama) yerine "baoillime" szckleri kullanlyor. Yrei amber ve kavdr: iirde ingilizce "spunk" sz c kullanlyor. sko kkenli "spunk"n kav, mantar, k vlcm, alev ve kibrit gibi anlamlan var. Mecazi anlamda ise; cesaret ve g. KTKAN Souabe: Eski Almanya'da bir blge. Rimbaud iin Douya alan yollar. De profundis domine: llerin gmlmesi srasnda okunan Latince bir dua. "Tann gnahlarn balasn", "Tann korusun" anlamnda. iirde Rimbaud bir an iin Tann'ya snma gereksinimi duyar, ama hemen piman olur, "kafay m ttm ne!" der. 156

Armorique: Galya'nn bir blmne verilen ad, gn mzdeki Bretagne blgesi. CEHENNEM GECES airin afyon yuttuktan sonra yazd bir iir. Saksonya: Alman mparatorluuna bal bir krallk; Prusya, Bavyera ve Bohemya arasnda, bakenti Leipzig. ILGIN KIZ- CEHENNEMLK KOCA Sindeki lgn Kz (lgn Bakire) air Paul Verlaine, Cehennemlik Koca ise Arthur Rimbaud. Ecinsel ilikilerin de Rimbaud etken (aktif), Verlaine ise edilgen (pasif) idi. SZN SMYASI Oise: Gzya iirinin notlarna bakn. Cedron: Eski Kuds'n dousunda, Kuds ile Zeytin Da arasnda akan cokun su, sel. Ad Tevrat'ta geer. Ad matutinum, Christus venit: "Ad matutinum", La tince sabahleyin demek. Hristiyanlann bir pazar duas y le balar: "Ad matatinum, gallo canente spes redit." Anla m: Sabahleyin horoz sesleriyle umut yeniden douyor. iirdeki "Christus venit" ise aramba gnleri okunan bir duada geer ve anlam; sa geliyor. OLMAYACAK EY airin afyon yuttuu srada yazd iir. Bilinci bazen yitiyor, bazan yerine geliyor. Genelde, afyona ramen bi lincine egemen. Kafamdaki, Kuran 'n arma bilgelii de deildi: Rim baud Kuran'm salt Dou bilgeliinden kaynaklandna, 157

katkszlma inanmyor, onda, Bat deer yarglarna da yanan Tevrat'tan alnm kurallar buluyor. Kulland Fran szca szck: "Batarde", "pi" demek, pi bilgelik demek; Rimbaud'nun subay babas Kuzey Afrika'da grevliyken Kuran' incelemi ve Kuran' aklayan, yorumlayan bir de bror yazmt. Harrar'da yerleen babasnn yapt bu a lmay gelitirmek istedi, Fransa'dan evirileri getirtti. Birlikte alt mslmanlan daha iyi tanmak iin Ku ran' inceledi. Kimileri Rimbaud'nun Harrar'daki ocukla ra Kuran rettiini de ileri srerler. sa varsa Bay Prudhomme'lar da var: Bay Prudhomme yazar Ffenri Monnier'nin yaratt aptal bir tip. Rimbaud hristiyan dini bir ym budalay da birlikte yaratt de mek istiyor. Aden (Eden): Dinsel betiklerde geen yeryz cenne tinin ad Yirmi ylm yrmek bakalar yirmi yl yryorsa: Szck szck evrildiinde: "Yirmi yllarm (yalarm) gitmek, bakalar yirmi yl gidiyorsa." eitli yorumlar ya pld bu dize stne. Kimilerine gre ozan yirmi yl daha yaamak istediini sylyor. Oysa bu iiri yazd sralar da Rimbaud ondokuz yandayd ve yirmi yama hazrla nyordu. nk yirmi ya onun iin genliin mjdesiydi. Nitekim daha soma yazd ike "Yirmi Ya" adm verdi. SABAH Pater ve ave Maria: "Pater", Latince baba, tanr anla mnda; "ave Maria", yaasm Meryem Ana. Dualarda sk geen szler. 158