Dil Oyunlar ve Oyun Teorisi zerine....

Mustafa Altun 8 Austos 2003 "Bir szcn anlam onun nasl kullanlddr." nk szck, dilimize dahil olduu zaman rendiim ey budur. (Kesinlik stne, 61) Bu yzden "kural" ve "anlam" kavramlar arasnda bir mtekabiliyet vardr. (Kesinlik stne, 62)." "Mekn-d, zaman-d bir haylden deil, meknsal ve zamansal bir olgu olan dilden bahsediyoruz... Ama ondan, oyunun kurallarn anlatrken, satran talarndan bahsettiimiz gibi bahsediyoruz, fiziksel zelliklerini betimliyoruz." 'Bir szck gerekte nedir?' sorusu, 'Satranta bir ta nedir?' sorusuna benzer." (Felsef Aratrmalar, 108) Wittgenstein'dan[1] Kesinlik stne ve Felsef Aratrmalar adl almalarnda Wittgenstein, dili genel anlamyla bir satran oyununa, szckleri de ileri srlen talara benzetir. Dilbilimciler de modern zamanlarda Saussere'dan balayarak dili bir sistem olarak grme eilimindedir. Noam Chomsky Kartezyen yaklamyla bunu daha st seviyeye getirerek biyolojik anlamda da btn insanl kapsayan bir dil sisteminden yola karak kuramn temellendirir. John Nash'le zirvesini bulan Oyun Teorisi'nde de sistem yaklamyla karar verme mekanizmalarn betimleyen stratejik bir oyun dzenei zerine matematiksel hesaplamalar da ieren bir tutum sergilenir. Hayatn bizatihi kendisinin oyun olduu gereinden hareketle tiyatro da Oyun Teorisi'ne benzer biimde hayat modelleyen, simle eden bir grnt arz eder. Btn bu yaklamlarn hepsi de kimi doal konuma diliyle, kimi matematik diliyle, kimi de hem szel, hem de vcut diliyle "oyun"un ne olduuna dair ipular sunarlar. Wittgenstein'n szlerine dnersek, "Bir szck gerekte nedir?" cmlesiyle, "Satranta ta nedir?" cmlesi matematikteki zdelik ilkesine benzer bir ilikiyi gndeme getiriyor. Wittgenstein'n dilin bir oyun olduunu zdelik kurarak ifade etmesi ne kadar doru bir yaklam? Belki de bunun sorgulanmas gerekiyor. Bunun iin "oyun"un ne olduunu tanmlamalyz. Oyun, belirli kurallar dahilinde iki ve daha fazla oyuncunun kazanmaya odakl eylem stratejileri belirlemesiyle belirli bir zaman dilimi iinde karlkl olarak oynanr. Kimi oyunlar rastlantsaldr, talih oyunlar gibi, kimi oyunlar hem rastlantsal, hem de kiinin beceri ve ngrsne dayanr, tavla gibi, kimi oyunlar da sadece ve sadece kiinin bilgi, beceri ve ngrsne baldr, satran gibi. kategori iinde dil oyunu acaba hangisine dahildir? Genellikle szckleri bilinli olarak setiimizi varsayarsak, dil oyunu satranca daha yakndr, diyebiliriz. Ama

bilinci yerinde olmann ls ne? Dil kazalarnn sebebi beynin kontrol elden karp rastlantya dayanmas mdr? Wittgenstein'dan John Nash'e geldiimizde, Oyun Teorisi'nde de rasyonalite kavram bilgi, beceri ve ngry ieren bir karar verme srecini betimliyor. Duygunun, istemsiz davrann; kurallara ve uygun stratejiler gelitirmeye dayal bir oyunun dengelerini alt st edebilecei Nash sonras Oyun Teorisi gelitiricilerinin eletirdii bir nokta olarak karmza kyor. Dil kazalar ile karar verme srecini etkileyen duygu ve istemsiz davranlar arasnda bu balamda bir iliki kurulabilir mi? Sanrm buna evet, diyebiliriz. Zaten bu eletirel yaklam, yeni bir oyun teorisini gndeme getirmi: Tiyatro teorisi.[2] rrasyonel etkenleri de iine alan yeni bir oyun teorisi yaklam. Kurallar hie sayanlar da kapsad sylense de Oyun Teorisi'ne toptan kar olanlar, bu teoriyi ortaya atanlar hayatn bizatihi kendisini soyut matematik kavramlaryla ifade ettikleri iin imknsz istemekle itham ediyorlar. Anlalan o ki, hemen btn oyun yaklamlar, bir tr modelleme ya da simlasyona dayanyor. Ta eski Yunan'dan bu yana dile getirilen doay ya da gerei taklit etme eiliminin baka bir yansmas. Ama nasl ki, taklit hibir zaman asln yerini tutamazsa, bu yaklamlar da krlerin fili tarifi misali sistem yaklamlar ya da modellemeler yoluyla hakikatin srrna tam anlamyla mazhar olamayacaklardr. Kanmca her model ve simlasyon, bunu gerekletirenin bilgisinin snrlarnn dna kmayaca iin eksik ve gdk kalacaktr. Ama bu realite, bizim oyuna dair dncelerimizi kkten deitirmemeli. Oyun, hayatmzn merkezinde yer almaya devam etmeli. Kendimizi, bakalarn ve evreni anlamamz belki de buna bal. Kim bilir? Kaynaklar: [1] Robert Fogelin, "Wittgenstein'n Felsef Eletirisi", Wittgenstein: Sessizliin Grameri, Cogito Dergisi, Yap Kredi Yaynlar,stanbul, Gz 2002, Say: 33, s.95 [2] Oyun Teorisi ve Rekabet Oyunlar,http://www.ytukvk.org.tr/arsiv/oyun.htm (5 Austos 2003'te indirilmitir.)