LOJSTK SEKTRNDE BLM TEKNOLOJLER Kresel rekabet ortamnda baarl olabilmek iin retilen rnlerin dnya zerindeki farkl

yerlerde bulunan ve birbirlerinden farkl olan mterilerin isteklerini karlamas koulu giderek daha nemli hale gelmektedir. Bu durum; tm iletmecilik etkinliklerinde lojistik sektrnn nemini giderek artrmaktadr. Bununla birlikte; lojistik sektrnde faaliyet gsteren iletmelerin biliim teknolojileri kullanmyla performans art salanmaktadr. Trkiyede faaliyet gsteren lojistik firmalarnn biliim teknolojileri kullanm dzeyi, biliim teknolojilerinin genel iletme performansna etkilerinin belirlenmesi asndan yardmc olacaktr. Kresel rekabet ortam; iletmeleri rettikleri rnlerini kaliteli ve ekonomik retmeye, daha etkin servis kalitesi vermeye ve mterinin istedii yer, mekan ve zamanda rnlerini teslim etmeye zorlamaktadr. Bu balamda gnmzde lojistik faaliyetleri; iletmelerin rekabet gcn dorudan etkileyen bir performans boyutu haline gelmitir. letmeler e zamanl olarak retim faaliyetleri ve pazarlama etkinliklerinin yansra lojistik birimlerine de nem vermek zorundadr. Lojistik faaliyetlerinin baars da, iletme performansna katkda bulunabilecek her tr teknolojiyi yaplandrmak ve mteri memnuniyetini salayacak zmler retebilmelerine baldr. Dolaysyla, gnmzde iletmelerin tm birimlerinde etkin bir biimde kullanlan biliim teknolojileri, lojistik sektrnde de iletmelere nemli almlar ve edinimler salamaktadr. Bilgisayar teknolojilerinin iletiim sistemleri ile btnletirilmesi, gnmzn artan kresel rekabet ortamnda hem rgt ii hem de rgtler aras iletiimde devrim niteliinde deiikliklere neden olmutur. Gnmzde bir ok iletme dorudan bilgisayar kullanm yerine bilgisayarlarn birbirlerine eitli ekillerde balanmalaryla oluturulan alardan yararlanmaktadr. Biliim sistemleri kullanan iletmelerde fonksiyonel birimler ve yneticileri corafi olarak nerede konumlandklar nemli olmakszn alar araclyla birbirine bal proje ekiplerinde grev almaktadrlar. Bu balamda, lojistik sektrnde de, sektrel birtakm zellikler de dikkate alndnda biliim teknolojileri etkin bir biimde kullanldnda genel iletme performansna nemli katklar salayacaktr. BLM TEKNOLOJLER, KAPSAMI VE UYGULAMALARI Bilgisayar ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler maliyet, zaman, kalite ve hizmet konularnda iletme faaliyetlerini srekli olarak etkilemekte ve deitirmektedir. zellikle biliim teknolojilerindeki gelimeler, iletme yapsnda kkl deiikliklere neden olmakta ve iletmelere, yeni pazarlara girmede, rnlerini ve hizmetlerini sunmada, srelerinin verimliliini artrmada, mteri kazanmnda ve mteri sadakatinin salanmasnda yeni yollar sunmaktadr. Genel olarak biliim teknolojileri, bilginin toplanmas, ilenmesi, saklanmas ve gerektiinde herhangi bir yere iletilmesini ya da herhangi bir yerden bu bilgiye eriilmesini salayan teknolojiler olarak tanmlanaca gibi, bilginin toplanmas, saklanmas, ilenmesi, eriilmesi ve datlmasna hizmet eden teknolojiler, uygulama ve hizmetlerin btn ve sistem zerindeki bilgilerin tm olarak da aklanabilir. Uygulamada tm iletmelerde ileyen bir biliim sistemi vardr. Bu veri ve bilgi aknda form ve rapor gibi enformasyon elemanlar az veya hi kullanlmayabilir. Yani bilgi ounlukla konuma ile iletilir. Fakat byle bir sistemde dzenli bilgi ak elde edilemez. Buna karn; biliim

teknolojilerinin yaplandrld sistemler, iletmelerin btn birimlerinde kullanlmaktadr. Biliim sistemi; yneticinin karar vermesi iin gerekli bilgiyi deiik kaynaklardan toplayan, ileyen, saklayan ve veriyi raporlayan bir bilgi sistemidir. Pazarlamada satlarn takibi, pazar aratrmalar ve bunlardan elde edilen bilgilerin deerlendirilmesinde, sat raporlarnn hazrlanmas ve snflandrlmasnda, datmda, satlan rn miktarlar ve satclarn elindeki rn miktarnn bilinmesinde, elde mevcut hazr rnlerin miktarnn takibinde ve sipari vermede biliim teknolojileri etkin bir biimde kullanlmakta ve iletmelere nemli faydalar salamaktadr. retimde; retimin planlamas ve kontrolne ynelik olarak gelitirilen programlar sayesinde bu tr ilemler daha kolay ve hzl bir ekilde yaplmaktadr. Finansal konularda, planlama, tahminlerin yaplmas, muhasebe kaytlarnn tutulmas ve takibi, fatura dzenleme vb. birok faaliyet biliim teknolojileri sayesinde daha kolay ve hzl yaplabilir hale gelmitir. Tablo 1de biliim sistemleri kapsamnda; ynetsel biliim sistemleri ve fonksiyonel biliim sistemleri yer almaktadr. Gnmzde biliim sistemleri bir iletmenin rekabet stnl salamalarnda kritik rol oynamaktadrlar. Biliim sistemleri alanndaki gelimeler, bu sistemlerin lisans kullanm haklarndan ve teknolojik altyap/kalifiye igc yetersizliinden kaynaklanan maliyetlerin azalmas ile birlikte piyasadaki rekabet yapsnn deitirilmesi ve rekabet stnlnn elde edilmesi konusunda yeni frsatlar sunmaktadr. letmeler biliim sistemlerini etkin bir biimde kullanarak; verimlilik art salayabilmekte, maliyetlerini azaltabilmekte, yeni rnler, hizmetler ve sreler gelitirerek rakiplerine kar stnlk elde edebilmektedir. Tablo 1. Biliim Sistemleri Unsurlar

Tablo 1. (Devam)

LOJSTK KAVRAMI, NEM VE LOJSTK SEKTR Lojistik kavram Yunanca kkenli olup, hesaplama yapmada yetenekli, herhangi bir nedene ynelik aritmetik ilikilendirme anlamna gelen logistikos kelimesinden bakalaarak tremitir. lk olarak 1840 ylnda Fransz Akademisi tarafndan tamaclk ekillerini birletiren ve koordine eden anlamna gelen logistique olarak tannmtr. Askeri bir terim olarak daha yaygn bir kullanm alan bulan lojistik, uzun dnemde toplumun genel refah dzeyini artrmaya yardm amacyla, rnlerin kaynandan nihai kullanclarna ulamalarn planlamak, organize etmek, tama ve depolama ilemlerini gerekletirmek ve bu sreci verimli ve optimal seviyede altrmak olarak tanmlanabilir. Bir baka tanma gre lojistik, tketici ihtiyalarn karlamak zere hammaddenin, sre ierisindeki envanterin, nihai mamlun veya ilgili bilginin k noktasndan son kullanm noktasna kadar etkin ve maliyet yk en azlanm bir biimde ulatrlabilmesi iin yaplan planlama, uygulama ve kontrol srecidir. Son olarak lojistik kavram; mteri ihtiyalarn karlamak amacyla, hammaddelerin, ilenmekte olan paralarn, son rnlerin ve bunlara ilikin bilgilerin, kaynaktan tketilecei noktaya kadar etkin ve ekonomik bir ekilde akn ve gerektiinde depolanmasnn planlanmas, uygulanmas ve kontrol edilmesi srecidir eklinde tanmlanabilir. Bu tanmlardan yola klarak, lojistik sektrnn faaliyet alannn nakliye, depolama, envanter ynetimi, sipari ileme, ambalajlama, satnalma, tedarik, biliim hizmetlerini kapsad grlmektedir. Lojistik sektrnde ynetsel faaliyetler; retim, satnalma, fiziksel datm, pazarlama ile ilgili sat sonras hizmet organizasyonu gibi balklar altnda toplanabilir: retimle ilgili olarak: Sat ihtiyacn karlayacak retim dzeyi belirleme, i merkezleri ierisinde malzeme aknn optimizasyonu, depolama alanlarnn ve malzeme tama sistemlerinin planlanmas ve dzenlenmesi. Fiziksel datmla ilgili olarak : Ulatrma hizmeti seimi, giden ve gelen sevkiyat izelgelenmesi, datm merkezleri faaliyet organizasyon ve planlamas.

Satnalma ile ilgili olarak: Satn alnanlar iin tedarikilerin seimi, hammaddeler, fiyat dzeyleri ve spesifikasyonlar, miktar ve dzey belirleme, iin belirli blmlerini gerekletirecek taeronlarn seimi. Sat sonras hizmet faaliyetlerinin organizasyonunda ise: Sat tahmininin mteri gerek ihtiyalarna uygunluunun onaylanmas, mterinin teslim tarihlerine uyan teslim izelgeleri ve mteri ihtiyalarna uyan ambalaj gibi konular lojistik yneticisi faaliyet alan iindedir. Forrester Researchun gerekletirdii bir aratrmaya gre Fortune 500 irketlerinin %78i tama hizmetlerini, %54 datm hizmetlerini, %46s ise retimi outsource etmi konumdadr. Bunun sonucunda nc parti lojistik endstrisi dnya genelinde 50 milyar $lk bykle ulam durumdadr. Lojistik sektrnde biliim teknolojileri uygulamalar, zellikle Internetin iletmelerde yaygn bir biimde kullanmyla ivme kazanmtr. Sektrde kullanlan biliim sistemleri; kurumsal kaynak planlama, depo ynetim sistemleri, nakliye ynetim sistemleri, ileri planlama sistemleri, uydu ara takip sistemleri, sipari sistemleri, veri taban ynetimi, elektronik veri degiimi, Intranet ve ekstranet, POS takip sistemleri, web tabanl kataloglar ve operasyonel programlar olarak sralanabilir. Lojistik faaliyetlerinin her aamasnda biliim teknolojileri yaplandrlarak, iletmeye aadaki nemli edinimleri salamaktadr: Tedariki iletmelerde alanlarla herhangi bir iletiim kurmadan, dorudan salanan on-line hizmet ile mterilerin rnleri semesine ve sipari vermesine olanak salamaktadr. Tama srasnda gnderilen siparilerin ve tat aralarnn takip edilmesine ve izlenmesine olanak salamaktadr. rnein Euteltracks ad verilen Filo Ara Takip Uydu sistemleri (GPS) araclyla tm lojistik aralarnn konumlanmas ve takip edilmesi salanarak, mteri ve iletmenin e zamanl bilgilenmesi gerekletirilmektedir. Tm lojistik ilemlerinde o iin gerekletirilmesine ynelik uzman sistemlerden yararlanlmas, ilemlerin ve evraklarn elektronik ortamda standart bir format zerinden gerekletirilmesi ve hazrlanmas salanmaktadr. Teslimatn gecikmesi, stok kontrol, teslimat veya sipari zamanlarnn deitirilmesi gibi nedenlerle ortaya kan sorunlar hakknda mteriler veya alclara e zamanl olarak iletiim kurma frsat vermesi ve bu durumun iletme veri tabannda grlmesini salamaktadr. rnein; cep telefonu ebekesi ileticilerinin veritabanlarnda bulunan ve bir cep telefonunun ak olduu anda hizmet ald baz istasyonunu gsteren bilgi kullanlarak lojistik ynetiminin yer belirleme ve izleme ilevleri gerekletirilebilir. Dnya apnda zaman ve mekan kst olmakszn mterilerle iletiim olana salamaktadr. Sipari veren iletmelere verdikleri sipariin durumunu her aamada ve srede kendi iletmelerinden kontrol etme ve bilgilenme olana salamaktadr. Mteri ilikileri konusunda yaanabilecek her trl sorunsaln etkin bir biimde zmlenebilmesinde nemli bir destek unsurudur. nteraktif iletiim kanallar sayesinde, mterilere iletme ile ilgili btn birimlere dorudan ulaabilme frsatlar sunarak mterilerin iletmeye gven duymalarn salar. Siparie gre retilen rnlerde ya da teslimat srecinde meydana gelebilecek her trl deiiklikleri annda taraflara iletebilme olana salamaktadr. demelerin elektronik ortamda yaplmasna, hesaplarn ve bor durumunun kontrol edilebilmesine olanak salamaktadr.

Mterilerle olan her trl iletiimin iletmeye getirecei maliyet yknn azaltlmasn ve verilen her trl hizmetin etkinliini artrmaktadr. letmelerin uluslararas pazarlara almasnda ve iletiim kurmasna olanak salamaktadr. letme lojistii balamnda datm yaplacak ve/veya toplanacak rnlerin en etkin bir biimde programlamaya olanak salamaktadr.

LOJSTK SEKTRNDE BLM TEKNOLOJLER KULLANIMININ LETME PERFORMANSINA ETKLER Trkiyede faaliyet gsteren lojistik firmalarnn biliim teknolojileri kullanm dzeyini tespit edebilmek ve kullanlan biliim teknolojilerinin genel iletme performansna etkilerini belirleyebilmek iin eitli aratrmalar yaplmtr. Bir aratrmada Konya ilinde faaliyet gsteren ve UTKAD (Uluslararas Tamaclk ve Lojistik Hizmet retenler Dernei) veritabanna kaytl iletmelerde anket uygulamas yaplarak, elde edilen cevaplar istatistiksel analizler kullanlarak deerlendirilmitir. Aratrmada UTKAD yesi iletmelerin dikkate alnmasnn nedenlerinin banda; lojistik kavramnn Trkiyede farkl anlamlarda kullanlmasdr. Sadece belirli bir eyann tamacl ile uraan iletmelerin kendilerini lojistik irketi olarak tanmalarnn yansra fiili olarak lojistik hizmeti vermesine ramen bu durumu ticari nvanlarnda belirtmeyen iletmeler de mevcuttur. Trkiyede bu durum, lojistik sektrnn ticari i hacminin ve faaliyet gsteren iletme says ve alanlar ile ilgili bilgilerin net olarak belirlenmesini gletirmektedir. Bu bakmdan, Trkiyede sektrn en nemli kurumlarndan biri olan UTKADn veri taban dikkate alnmtr. Konya ilinde lojistik sektrnde faaliyet gsteren UTKAD yesi 44 iletmeye dorudan grme yntemi ve elektronik posta kanallar kullanlarak anketler gnderilmitir. Dorudan grme yntemi ile 8, e-mail yoluyla 13 iletmede anket uygulamas gerekletirilmitir. Buna gre aratrmade elde edilen dnm oran % 44,8dir. Ana ktleden seilen rnekler zerinde geri dn orannn genellikle % 20 ile % 40 arasnda deitii nceki almalar dikkate alndnda, aratrmada elde edilen geri dn oran istatistiki adan kabul edilebilir bir oran olarak deerlendirilebilir. Anketlerin deerlendirilmesi srecinde SPSS 13.0 for Windows programndan yararlanlmtr. Anket sorularndan elde edilen sonular tablolar halinde aada sunularak yorumlanmtr. Tablo 2de aratrmaya katlan iletmelerin faaliyet srelerine gre dalm yer almaktadr. Tablo 2. Aratrmaya Katlan letmelerin Faaliyet Srelerine Gre Dalm 7

Tablo 2de grld gibi, iletmelerin % 38,1inin 6-10 yl aras faaliyet gsterdikleri grlmektedir. 1-5 yl aras faaliyet gsteren iletmelerin oran % 33,3tr. Aratrmaya katlan iletmelerin % 19u 11-15 yl aras faaliyet gsterdii grlmektedir. 15 yldan fazla sredir faaliyet gsteren 2 iletme bulunmaktadr. Aratrmaya katlan iletmelerin, lojistik sektrndeki rekabet dzeyini alglamalar Tablo 3de grlmektedir. Tablo 3. Aratrmaya Katlan letmelerin Sektrel Rekabet Dzeyi Alglamalar

Tablo 3de grld gibi lojistik sektrndeki rekabet dzeyi aratrmaya katlan iletmelerin nemli bir ounluu (%90,5) tarafndan ok yksek grlmektedir. Rekabetin ok yksek dzeyde alglanmas; gnmzde lojistik sektrne girilerin hzla artmas, kresel ve ulusal lekli iletmelerin tm Trkiyedeki blgesel pazarlara girmesiyle aklanabilir. Tablo 4de aratrmaya katlan biliim teknolojilerinin yl nceki ve u andaki kullanm dzeyi grlmektedir. Tablo 4. Aratrmaya Katlan letmelerin Biliim Teknolojilerinin Yl nce ve u Andaki Kullanm Dzeyi

Aratrmaya katlan iletmelerde; yl ncesi biliim teknolojileri kullanm dzeyi ortalamalar srasyla, Internet (3,43), Barkod Okuma ve letim Sistemleri (3,05), Yerel Alan Alar (2,96), Metropolitan Alan Alar (2,78), Elektronik Veri Deiimi (2,66), Geni Alan Alar (2,64) eklindedir. letmelerin yl ncesinde bu teknolojilere gre depo ynetim sistemleri, radyo frekans teknolojileri, uzman sistemler, btnleik tedarik zinciri sistemlerini daha az kullandklar grlmektedir. Gnmzde ise Tablo 4de grld gibi aratrmaya katlan iletmelerin giderek artan bir ortalama ile Interneti kullandklar grlmektedir. Bununla birlikte srasyla, Yerel Alan Alar, Fonksiyonel Biliim Sistemleri, Barkod Okuma ve letim Sistemleri ve Ynetim Biliim Sistemleri aratrmaya katlan iletmelerde gnmzde dier biliim teknolojilerine gre daha ok kullanld grlmektedir. Tablo 4de grld gibi, yl nce iletmelerin tamamna yaknnn biliim teknolojilerini dk dzeyde kullandklar grlmektedir. Bugnk duruma bakldnda, iletmelerin biliim teknolojileri kullanm dzeylerinin yl ncesine gre artt grlmektedir. Tabloda da grld gibi her bir biliim teknolojisi iin son yldaki art Wilcoxon testine gre istatistiksel bakmdan anlamldr. Tablo 5de aratrmaya katlan iletmelerin biliim teknolojilerini kullanm amalarnn nem dzeyi grlmektedir. Tablo 5. Aratrmaya Katlan letmelerin Biliim Teknolojileri Kullanm Amalarnn nem Dzeyi

Tablo 5de grld gibi aratrmaya katlan iletmelerin biliim teknolojilerini kullanm amalar; mteri isteklerine hzl cevap verebilme, hizmet kalitesini artrma, iletiim ve sat maliyetlerinde azalma, ticari ilemlerin yrtlmesinde kolaylk ve hz salama, satlar artrma, dnya pazarlarna alma, daha hzl rn gelitirme eklinde sralanmaktadr. Gnmz kresel rekabet ortamnda mteri memnuniyetinin tm sektrlerde rekabetin nitelik ve nicelik bakmndan artmas nedeniyle nem kazanmasnn, lojistik sektrne de yansd grlmektedir. Tablo 6da aratrmaya katlan iletmelerin sz konusu amalara ulama dzeyi yer almaktadr. Tablo 6. Aratrmaya Katlan letmelerin Biliim Teknolojileri Kullanm Amalarna Ulama Dzeyi

10

Aratrmaya katlan iletmeler, biliim teknolojilerini kullanm amalarna ulama dzeyi asndan deerlendirildiinde hizmet kalitesini artrma ve mteri isteklerine hzl cevap verebilme amacna ulatklar grlmektedir. Bununla birlikte, iletiim ve sat maliyetlerinde azalma, daha ucuz rn ve hizmetler salama, satlar artrma, verimlilii ykseltme, hizmet esneklii salama gibi amalara ulama dzeyinin kullanm amac ortalamasna gre nispeten dk kald grlmektedir. Krizlere kar korunma amac ortalamasnn dk olmas dikkate alndnda; aratrmaya katlan iletmelerin biliim teknolojilerini krizlere kar korunmada bir ara olarak grmedikleri dnlebilir. Dnya pazarlarna alma amacyla biliim teknolojilerini kullanan iletmelerin bu amaca yeterince ulaamadklar da grlmektedir. Bunun nedeninin, kresel pazarlara almann biliim teknolojieri kullanmnn yansra birtakm rgtsel ve teknolojik altyapya da sahip olmay gerektirmesi olarak grlebilir. SONU VE DEERLENDRME Gnmz kresel rekabet ortamnda lojistik sektrnde faaliyet gsteren iletmelerin kaliteden dn vermeden maliyetlerini azaltarak mterilerine daha etkin hizmet verebilmelerinde biliim teknolojileri kullanm stratejik bir neme sahiptir. Lojistik sektr; doru rnn, doru yerde, doru zamanda ve kabul edilebilir bir maliyetle mterilere ulatrlmasdr. Bu balamda, tm

11

lojistik faaliyetlerinde biliim teknolojileri etkin bir biimde yaplandrlarak, iletme performans artrlabilir. Aratrmada incelenen lojistik firmalarnn biliim teknolojilerini kullanm dzeyi ve bu amalara ulama dzeyi nemli sonular ortaya koymaktadr. Lojistik sektr, Dnyada ve Trkiyede nemi giderek artan ve nemli lde teknolojik altyapy gerektiren bir yapdadr. Bu balamda, lojistik sektrndeki iletmelerin gnmzn rekabeti i yaamnda varlklarn koruyabilmeleri, byk lde biliim teknolojilerini kullanabilme yeteneklerine baldr. Aratrmaya katlan iletmelerin nemli bir ounluunun, yl ncesi ve gnmz karlatrldnda biliim teknolojileri kullanmna nem verdikleri ve biliim teknolojilerini mteri isteklerine daha hzl cevap vermede, daha etkin hizmet vermede ve ilem maliyetlerini azaltmada bir ara olarak grdkleri anlalmaktadr. letmenin sadece belirli alanlarnda kullanlan teknoloji kullanm, mteriler, bayiler ve alanlar arasnda entegrasyon asndan sorunlar dourabilecei yadsnamaz. Biliim teknolojilerinden beklenen faydalarn gerekleebilmesi iin, lojistik sektrnde faaliyet gsteren iletmelerin tm birimlerinde etkin bir biimde kullanlmas gerekmektedir.

KAYNAKA stanbul Ticaret niversitesi Fen Bilimleri Dergisi Yl: 4 Say: 8 Gz 2005/2 http://www.bilgiyonetimi.org

12

http://www.igeme.org.tr http://www.inet-tr.org.tr http://www.logisticsworld.com http://www.lojistik.org http://www.utikad.org.tr

13