ISSN: 1309 - 9132, www.kmu.edu.

tr

KM Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi 12 (18): 109-114, 2010

2. Rportaj:

Friedrich Von Hayek: Klelikten zgrle*

Rportaj Yapan: Lucia Santa Cruz eviren: Can Madenci Dr., Marmara niversitesi 82 yanda olmakla birlikte yan gstermiyor. Zamann ak birok fiziksel faaliyeti brakmaya zorlam olsa bile ince yapl ve atik biri. Yorulmak nedir bilmeyen bir dac ve usta bir yry. Bugn ise enerjisini entelektel almasyla snrlandrmak zorunda. Hatta ilide bulunduu sre boyunca, saysz ykmllne ramen, Friedrich von Hayek mevcut zamann Law, Legislation and Liberty adl kitabnn nc cildinin son blmlerini tamamlamak iin kullanyor. almasnn ierecei konularn bir dizinini gsteriyor bize. Bunlarn arasnda unlar var: zgrlk ve Mlkiyet Ahlk, Piyasann Evrimi: Ticaret ve Medeniyet, Zehirlenen Dil, iler ileri Smryor, Yanltc Rehberler Olarak statistikler, Sosyalist Tasavvurun Gerici Nitelii, Entelektellerin Megalomanl. nermelerine ister katln ister katlmayn, Hayekin bklmez mant onu okumay entelektel bir zevk hline getiriyor. Hafif szlerin ve efsanelerin onun yazlarnda yeri yok. Her eyden phe ediliyor. nsanln karlat ve yeni zmler araynda ortaya konulmadan ve iyice incelenmeden braklan hibir sorun bulunmuyor. 1974 ylnda Nobel ktisat dl kazanm biri olarak Hayek basit bir iktisatdan ok daha fazlas ediyor. Kelimenin tam manasyla bir filozof. II. Dnya Sava srasnda yaynlanan The Road to Serfdom adl almas, bir gn, siyas dnce tarihinde bir kilometre ta ve sosyalizmin gelimesinin insanlarn zgrl zerindeki etkileri hakknda o zamana dek yaplan en salam saldr olabilir. Batnn demokratik kurumlarna gizlice szan totalitarizm tehlikesini gzler nne seriyor kitabnda Hayek. Neo-liberal snflandrmasndan kanmasna ramen, modern liberalizmin babasnn dncesi, ilk formle ediliinden yllar sonra, fikirlerin o doal yavalyla yaylyor. Keynesin ngilteredeki ve Birleik Devletlerdeki entelektel ve siyas evrelerde hkm srd 30lu ve 40l yllar boyunca yalnz kalm bir peygamber olarak, bugn Avrupal ve Kuzey Amerikal gen akademisyenler arasnda takipileri olan saygn bir kii. Ayn zamanda, Reagan ve bayan Thatchernki gibi hkmetler arasnda kendisini nde gelen bir ilham kayna olarak grenler bulunuyor. ilide, Kamu almalar Merkezinin Onursal Bakan sfatyla, ancak byk ahslarn sahip olabilecei o tevazuyla, kendisiyle rportaj yaplmasna izin veriyor. Konuma tarz sakin. ngiliz vatandaln ald Byk Britanyada geirdii yllardan sonra ngilizcesi mkemmel. Yine de gl ve melodik bir Avusturya aksan var. Kusursuz bir ekilde giyinmi. Kurucusu olduu Mont Pelerin Topluluunun yelerine verdii verilen Adam Smith resimli kravata taklyor. El Mercurio ile syleisine balarken espri yapyor: Ltfen sama oturun. Sol kulam iitmiyor. Sizin de anlayacanz zere, birok siyas akaya msait bir durum bu. Kamu Aratrmalar Merkezinin bakanln kabul etmi, nk ili kendisini ilgilendiriyor: Grdm az sayda eyden hareketle, bir ili mucizesinden bahsetmek abartma olmayacak sanrm. Son yllarda kaydedilen ilerleme bir hayli byk olmu. Evet, ayn yolda devam etmenin nemine dikkati ekerdim. Enflasyonu tamamyla durdurmak ve fiyat kontrollerinden ya da her trden sendika ayrcalndan kanmak zorunludur. Sendikalara kar deilim, fakat dier vatandalarn sahip olmad ayrcalklarla yetkilendirilmeleri dncesine karym. Zira ekonomiyi altst edebilirler. Bugn neredeyse her siyas hareketin bayranda zgrlk yazyor. Bu durum ksmen bunun farkl ve hatta zt kavramlar gzlerden saklamasndan, sadece anlamlarn nanslarn deil, kavramlarn esas zn de gizlemesinden kaynaklanyor. zgrlk denildiinde bundan ne anlyorsunuz? Bireylerin zgrlnden bahsediyorum. Bu terimin temsilci bir meclisteki ounluun zgrl anlamna geldiine inanmak, onu ktye kullanmak olur. Zira bu meclis snrsz yetkilere sahip olduunda, bu kanlmaz olarak bireylerin zgrln snrlamaya varacaktr. Birey asndan zgrlk, devletin zor kullanmna maruz kalmamas iin, uymas gereken kurallar nceden bilmesi gerektii anlamna gelir. Bu yoldan, zgrlk zorlamann olmamas demektir. Herkes iin ayn olan ve

110

C. Madenci / KM Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, 12 (18): 109-114, 2010

herkese bilinen standartlarn olduu bir yapy gerekli klar bu. Bylece herkes makul planlar yapabilir ve kendi amalarn gerekletirmeye alabilir. Devletin dier yetkileri elinde bulundurmayaca anlamna da gelmez bu durum. Sadece dier bask aralarna sahip olmamaldr. Devletin gerekli altyapy salayarak faydal pek ok ey yapabileceine inanyorum. Yine de, burada tekeli elinde tutmamaldr. unu syleyebilirim ki, sadece etkin anlamda dierlerinden daha iyi i grd durumda byle yapmaldr. Negatif bir zgrlk tasavvuru mu bu? Evet, etkili bir tasavvur. zgrlk tasavvuru negatif bir tasavvurdur. Kimi insanlarn zel eyler yapmak iin olan baz haklardan yararlanmalarna izin veren ve pozitif zgrlk olarak bahsedilen ey, kanun nnde eitlik dncesi ve btn devletlerin herkese ayn ekilde davranmas ykmll ile uzlatrlamaz. Baz insanlar sadece grnte eit olan varlklar iin eitliki biimde kanunlar yapmann doru olmadn iddia ediyor. Siz ne dnyorsunuz? Kimi lkelerdeki kimi hkmetlerin, hi kimsenin altna dmeyecei minimum bir seviyeyi garanti altna almaya ihtiya duymas mmkndr. Bununla birlikte, adalet de facto [fiili] eitlik olarak dnldnde, bu baarlamaz. nsanlar farkldr ve hibir ey eit olmayan varlklar eit klmaktan daha adaletsiz olamaz. Tekrar ediyorum, herkesin devletten grd davran eit olabilecek tek eydir. Garip grnebilir belki, ama medeniyetin itici bir gc olarak zgrln gerilemesi karsnda u soruyu sormak zorunda kalyoruz: zgrlk neden gereklidir? Genelde retorik argmanlar duyuyoruz, fakat sizin bunun iin ampirik argmanlarnz var gibi grnyor Ziyadesiyle var ve gerekten de bir hayli ampirik bunlar. Dnya nfusunu doyurabilmemizi sadece serbest piyasa dzeni salyor. Eer piyasay kullanmaya hi balamam olsaydk, varlmz vahi toplayclar olarak mutlu bir ekilde srdrmeye devam ederdik. Ancak piyasay kullandk; piyasa ve bunun imkn verdii iblm olmadan sa kalmay baaramayacak olan birtakm kiileri hayatta tutabilmek iin kii bana verimlilii arttrmay baardk. Doruyu sylemek gerekirse, eer nfus fazlasn ortadan kaldrmak ya da ldrmek istemiyorsak, buna devam etmemiz gerekiyor. Sadece bir medeniyet yaratmakla kalmadk, ayn zamanda varl piyasa dzenini srdrmeye bal olan bir nfus da yarattk. Bu amalar planlamayla da baarlamaz m? unu syleyebilirim ki, gnmzde ve modern toplumun gittike artan karmakl ile, daha nce

hi olmad kadar imknsz bunu baarmak. Karar alabilmek iin gerekli olan btn bilgiyi gerekten tek bir kii ya da bro elde edebilseydi ok kolay olurdu bu. Fakat piyasann herkes tarafndan bilinen olgulara uyarlanmas meselesi deildir bu. Piyasann kimsenin btn veriyi kendi btnl iinde bilmedii bir durumda ileyiiyle ilikili bir meseledir. nsanlarn piyasaya getirdikleri bilginin kullanmna balyz. Piyasa byk bir bilgisayar gibi hareket eder. Her durumda ne yaplmas gerektiini gsteren ey, piyasann sonular, yani piyasann gnderdii otomatik sinyallerdir. Bu yoldan piyasa, herkese mmkn olan en iyi ekilde nasl katkda bulunabileceklerini bireylere gsteren temel bir rehber gibi hareket eder. Dier sistemler ise insanlara ne yapacaklarn dikte ettirmemizi gerektirir. Daha da kts, onlarn ne yapmalar gerektiini bilmeyiz. Dolaysyla iktisad zgrlk ok nemlidir diyorsunuz. ktisad zgrl dier zgrlklerden ayrmak imknszdr. zgrlk deneme yapabilme becerisinden oluur ve insanlar ancak eriebildikleri btn kaynaklar kullanabildiklerinde deneme yapabilirler. ktisad zgrlk ve entelektel ya da kltrel zgrlk arasndaki ayrm yapaydr. ktisad zgrl ortadan kaldrdktan sonra, entelektel zgrl teminat altnda alan hibir sistem yoktur. zgr bir ekonominin temelleri bir kez atld m, siyas zgrln de kendiliinden ortaya kacana inanyor musunuz? Ya da iktidarda olup da, vatandalarn birok haktan mahrum brakan, ancak iktisad zgrl geni lde muhafaza eden otoriter bir ynetimin olduu bir durum dnlebilir mi? Bu mmkn olabilir. Siyasi zgrlkten ne kastettiinize bal. ounluun zgrlnden bahsediyorsanz evet, ama eer siyas zgrl keyf yetkilerin olmamas biiminde tanmlamak isterseniz, bu durumda bunun herkese ayn derecede uygulanabilir olmas gerekir. Bunun iin belirli haklarn bir listesinin kartlmas da gerekmez. Herkes iin geerli olan ayn deimez kurallarn uygulanmas dnda, devletin bireyleri zorlayan yetkilerinin olmadn belirtmek yeterlidir. Fakat sz edilen yasalarn sadece deimez olmalar deil, ayn zamanda doalar itibariyle cebr de olmamalar gerektiini dnmyor musunuz? Herkes iin ayn olan yasalarn deil. Zira bunlarn onlar formle edenlere de uygulanmalar gerekir. Bir gei dneminde kstlamalarn zorunlu olabileceini kabul ediyorum, fakat daim bir durum olarak arzulanr bir ey deildir bu.

C. Madenci / KM Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, 12 (18): 109-114, 2010

111

Modern siyaset teorisindeki en yaygn karklklardan biri de, demokrasi ve zgrlk tasavvurlar arasndaki karklk olarak ortaya kyor. Bu fikri nceden aklamtnz, fakat bu ikisinin hangi anlamda farkl ve hatta karlkl dman tasavvurlar olduklarn biraz daha ak olarak belirtebilir misiniz? zgrlk belirli bir derecede demokrasiyi gerekli klar, fakat bu snrsz demokrasi ile, yani her eyi kapsayan yetkileri olan kanun koyucu ve temsilci bir meclisin varl ile uyumlu deildir. Byle olsa bile, zgrln var olmas iin, ounluk tarafndan kabul grmeyen bir hkmete bireylerin son verebilmeleri ok nemlidir. Bu balca deerdir. Demokrasinin benim hijyenik olarak adlandrdm, yani siyas srelerin salkl yrtlmesini temin etme eklinde bir grevi bulunuyor. Kendi bana bir hedef deildir bu. Amac zgrle hizmet etmek olan, usle ilikin bir kuraldr. Ancak bu hibir ekilde zgrlkle ayn deerde tutulamaz. Bu sonuncusu demokrasiyi gerektirir; ama zgrln olmamas, sadece bir sreliine dahi olmamas yerine demokrasiyi geici olarak, tekrar ediyorum geici olarak, feda etmeyi tercih ederim. Bireysel zgrlk ile demokrasi arasnda herhangi bir iliki var m? zgrln gerektirdii tek ey, bireyin devletin eylemlerini snrlayacak eyler yapabilmesidir. Ne yapmas gerektiine dair devlete olumlu talimatlar vermenin zgrln bir paras olduuna inanmyorum. Gerek u ki, devletin kimi eyleri yapmasn engelleme hakkn kullanmazsak, kimse zgrle sahip olamaz. Yine de aka grlyor ki, demokrasi Batda bir gvenilirlik krizi yayor. Sizce bunun nedeni nedir? nsanlar demokrasinin kanun yapmaya muktedir olduunu sandlar. Bireysel davranlara ilikin genel standartlar saptamann kanun yapmak anlamna geldii gnlerde doruydu bu. Kanun niteliine sahip olsun ya da olmasn, bugn otoriteden kan her eye kanun adn takyoruz. Montesqiueunn eski kuvvetler ayrl ilkesi paraland. Bir zamanlar, kanun yapmaktan bahsettiimizde ok farkl bir eye atfta bulunuyorduk. Bugn ise kanun yapcnn otoritesi kadiri mutlak hle geldi. Kuvvetler ayrlndan tamamyla yoksun bulunuyoruz, nk meclis sadece kanun yapmakla ilgili yasalar elinde tutmuyor, ayn zamanda ynetim de yapabiliyor ve tm takdir hakkn bu srete kullanyor. Dier bir tabirle bu sorunlar demokrasinin kendisine deil, onun iledii belirli biimlere bal bulunuyor. Benim kanaatim bu ynde. Bir sonraki kitabm olan Law, Legislation and Libertynin nc cildinde yeni bir demokratik hkmet rgt neriyorum. Bu rgt farkl amalar olan iki kamaradan oluuyor. lki, yetkileri genel kurallar saptamakla snrl ve tam anlamyla kanun

koyucu nitelikte olan bir topluluk; ikincisi de, bu trden dorudan bir hkmet olacak. Elbette, bu hkmet ilk kurulun saptad genel kurallarla snrlanacak. Bu kamaralarda otorite nasl oluturulacak? Bir seim sistemi yardmyla, fakat her defasnda farkl bir seim sistemi olacak bu. Ynetime ilikin grevlerin olduu kamarada, temsil, farkl blgesel menfaatlere dayandrlabilir. Dier yandan, kanun yapc kamarada daha ok uzmanlara, yani kendi alanlarnda bilgili ve tecrbeli insanlara ihtiya duyulacak. Bu insanlar da seim yoluyla belirlenecek, ama bu seim parti siyasetine dayal olmayacak ynetimden sorumlu toplulukta byle olabilir ve daha uzun dnemler iin geerli olacak. Parti basksna maruz kalmalarndan kanmak iin, bu insanlar yeniden seilebilir olmayacaklar. Sylemeye gerek yok ki, idareden sorumlu kurul lkenin genel kanunlarna tbi olacak. Doal hukuka ve zgrlk ile mlkiyetin, diyelim, devletten nce geldiine inanyor musunuz? Geleneksel anlamda hayr, ama belirli bir adan evet. En iyi kanunlarn evrimsel bir sre vastasyla seildiine inanyorum. Bunlar entelektel yoldan ina edilmemilerdir. Medeniyetin dier rnleri gibi, gelenein kendisinde de bir tasarm srecinin sonucu olan yaplardan daha fazla bilgelik olduu hakl bir ekilde sylenebilir. Btn geleneklerin iyi olduunu sylemek istemiyorum bununla. Geleneklerin meziyetlerini gstermeleri gerekir. Geleneklerin ortaya kard kurumlarn baarsyla llebilir bu ve genel olarak denilebilir ki, hukuk ve zgrlk gelenei dier geleneklerden daha baarl olduunu kantlamtr. Bunun, rnein, mlkiyet hakk ile ne gibi bir ilikisi bulunuyor? Bu devletten nce mi gelir ya da Kantn belirttii gibi, sadece mlk edinme anlamna gelmedii iin, bunu gerektirir mi? Devlet hukuka destek olmak iin gereklidir, fakat hukuk devletin yarats deildir. Baarl olduuna inandmz bir evrimin rndr. Bunun nedeni bu evrimin devlet tarafndan emredilmesinden deil, tasarm yoluyla asla yaratlamam trden bir hudutsuz dzen yaratmasndan kaynaklanyor. Diktac bir ynetimin totaliter bir demokrasiden daha liberal olabilecei eklindeki ak paradoksa daha nce eitli vesilelerle deinmitiniz. Bununla birlikte, sizin yaptnz gibi olumsuz yoldan dnldnde dahi, diktatrlklerin zgrlkle atan baka niteliklerinin de olduu muhakkaktr Diktatrlklerin nde gelen tehlikelerinin olduu aikrdr. Ancak bir diktatrlk kendisine snrlar koyabilir ve bilinli olarak kendisine snrlar koyan bir diktatrlk, politikalarnda, snrl olmayan demokratik bir meclisten daha fazla liberal olabilir. Belirli bir zaman

112

C. Madenci / KM Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, 12 (18): 109-114, 2010

noktasnda tek umut olmas ihtimaline ramen, bunun pek de baarl olamayacan kabul etmem gerekiyor. Kesin bir umut deildir bu, nk daima bireyin iyi niyetine bal olacaktr ve gvenilir ok az birey vardr. Fakat belirli bir anda mevcut olan tek imkn ise, bunlara ramen en iyi zm yolu olabilir. Bu da ancak diktac ynetim admlarn grlebilir bir ekilde snrl demokrasiye ynelttiinde mmkndr. zgrln ahlk deerleri gelitirmenin kayna ve nkoulu olduunu yazyorsunuz Bir kii ancak zgrlkten bununla srarla bireysel zgrlkten bahsediyorum faydalandnda ahlk yoldan davranta bulunabilir. Bu kii ancak kendisinin bildii ve seim yapabildii bir alana sahipse ahlkl hareket edebilir, nasl hareket etmesi gerektiine kendisi karar veriyorsa mmkndr bu. Siyaset teorisinde ahlk hangi rol oynuyor? Dediim gibi, ahlk inanlarmzn zihnimiz tarafndan oluturulmadna inanyorum. Aksine, tpk dier doal organizmalar gibi, bizim ynlendirmediimiz evrimsel bir sre vastasyla seilmilerdir. Neden dolay kimi ahlk kurallarn, tabir caizse, daha baarl olduklarn anlamak iin, ahlk adan baarl olmakla neyi kastettiimizi anlamamz lazm. u sonuca vardm ki, evrim srecinde, en geni sayda kiiyi hayatta tutmamza imkn veren ahlk deerleri semeyi baardk. Ahlkn buna mlkiyeti ve szlemeleri de dahil ediyorum yaamlarn tartlmas yoluyla deerlendirilmesi gerekiyor. Dier sistemlere kyasla, sadece tek bir hukuk sisteminin geni sayda insan daha etkili bir ekilde hayatta tutmaya yatkn olduunu tarih kantlam bulunuyor. Geri bu kimilerini sarsabilir, ancak kapitalizmin proletaryay, yani baka trl hayatta kalamayacak kimseler topluluunu yaratmasyla kantland bu. Proletaryay oluturan insanlar gerekte kapitalizmin dnda baka bir yoldan var olamazd. Liberalizmin ahlk adan tarafsz olduuna ya da ulamaya alt amalarn bir deerler hiyerarisi tadna inanyor musunuz? zgr bir toplum, niha tahlilde, yaamlarn muhafaza edilmesine indirgenebilecek olan baz ahlk kurallarn varln gerektirir. Ancak btn yaamlarn deil, zira daha geni saydaki dier yaamlarn korunmas iin bireylerin yaamlarnn feda edilmesi zorunlu olabilir. Bu yoldan ancak yaamlarn tartlmasna, yani mlkiyete ve szlemelere ynelik kurallar ahlk saylabilirler. Ailev ve cinsel ahlktan bilinli olarak uzak duruyorum, nk konunun uzman deilim. Bu alanda konumak daha zor, zira doum kontrol gibi baz yenilikler aile hayatn kkten deitirdi. Gerekli olan ey, baz ahlk

kurallarn kabul etmemizdir. Sahip olduumuz ahlk bizim semediimize inanyorum, fakat miras aldmz mlkiyet ve szleme gelenei u andaki nfusumuzun varoluu iin zorunlu bir nkouldur. Bu gelenei ksmen ve deneysel adan gelitirebiliriz. Mlkiyet hakknn bir deer yargsna dayandn sylemek, yaam koruyup korumamann bir deer yargs meselesi olduunu sylemekle ayn eydir. Bugn var olan herkesi hayatta tutmann gerekli olduunu kabul ettiimiz andan itibaren baka seeneimiz kalmyor. Tek deer yargs, yaamn korunmasna ilikin yaptmz hesaplarla ilgili olandr. Katolik kilisesinin geleneksel olarak liberalizme kar ktn syleyebilir misiniz? Tam olarak deil. Kilise ngiltereden gelen liberal akmlara deil, sadece Avrupa rasyonalist liberalizmine kar kt. Zira Fransz Devriminin etkisiyle bu rasyonalist liberalizm, kilise liberalizm kart olmadan nce kilise kart hline gelmiti. Byle olsa bile, ilikiler her zaman uyum iinde deildi. 19. yzylda kilise bilime kar gayet zgrlk kart bir tavr taknmt. imdi ise, bilim ile kilise arasnda bir uzlamaya ynelik pek ok mit var. Bunun iin yaplan giriimlerde ben de yer aldm. Drt ay nce, bilim ile kilisenin uzlamasna ilikin sorunlar tartmak zere, dier bir dzine Nobel dl sahibiyle birlikte Vatikanda bir grmeye katldm. Papann ne kadar ileri gitmeye istekli olduunu bilmiyorum. unu sylemeliyim ki, kendisinin doum kontrol hakkndaki ar doktriner fikrine katlmyorum. Ama bu vesileyle, kilise asndan tartma konusu olmayan krtaj haricindeki btn konularda rahata konuabileceimiz sylendi. Kilise liberalizm kart olmasa bile, kapitalizm kart din aklamalar vard. Bakn, kapitalizm kelimesini sevmiyorum ve bu kelimeyi deitirmekten memnunluk duyardm. Ancak kilisenin piyasa ekonomisine resm olarak kar ktn zannetmiyorum. Faizle ilgili eski doktrinler de tarihe kart. Aralarnda Alman bapiskoposunun da olduu kardinaller dahil, kilisenin nde gelen temsilcileri sosyal piyasa ekonomisini destekliyorlar aslnda. Kilise tarafndan yaplan resm bir muhalefet yok, sadece birka kstlama kaldrld. Bundan baka unu da sylemek gerekir ki, rahiplerin sosyalist hareketlerle ilikili olmas neredeyse sadece spanyolca konuan lkelere mahsustur. Liberalizmin maddiyatlk yarattn dnmyor musunuz? Hayr, kesinlikle hayr. Amalarmz gerekletirmeye yarayan madd aralar bizim iin eriilebilir klyor.

C. Madenci / KM Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, 12 (18): 109-114, 2010

113

zgrlk ve eitlik arasnda yaanan srekli gerilimi ilk ortaya koyan kii muhtemelen Tocqueville idi. Bu ikisi arasnda ounlukla ortaya kan atmann nedeni hakknda ne dnyorsunuz? Uygulanabilir olan tek eitlik kanun nndeki eitliktir. Bundan daha fazlasn istediiniz anda zgrlkle derhal atmaya girer bu. Amacnz madd eitlik yaratmak ise, bu ancak zgrl snrlamakla baarlabilir. Fakat eitlik dncesinin liberalizmin bir ayrcalk olmaktan kp evrensel bir deere dnmesine yardm ettiini syleyemez misiniz? Ancak kanun nnde eitlikten bahsettii mddete syleyebilirim. Frsat eitlii salamann gerekli olduunu dnmyor musunuz? Bunu baarmak da gayet g bir itir. Devletlerin yaratt frsatlarn eit olmas gerekir, fakat nesnel bir eitlik salamak mmkn deildir. nsanlar bir hayli farkldr. Farkl aileleri, farkl salk seviyeleri, eit olmayan biyolojik yaplar vardr. Fakat, rnein, eitim alannda belirgin frsat farkllklar olmamasnn nemli olduunu dnmyor musunuz? Bu adan baz tedbirlerin alnmas yaral olur. almalarn finanse edemeyen yetenekli kiilere yardm edilmesi arzulanr bir eydir, ancak en kabiliyetli yelerinden onlar yoksun brakarak ii ailelerine zarar verip vermediimizi bilmiyorum. Arz ve talep yasasnn tarihsel adan farkllklar ve eitlii korumad kltr gibi hususlar hakknda ne dnyorsunuz? nceden, devletin bu konuda bir eyler yapmas gerektiini dnyordum. Ancak bo zamanlarla ilgili tm faaliyetlerin zel giriimlerin elinde olduu Japonya deneyimi, devletlerin en uygun oyuncular olmadna beni inandrd. Asla da olamadlar ne Yunanistanda, ne Rnesans boyunca, ne de mzikal adan doruk noktas olan 18. yzylda. Kltrn en byk tevikileri daima iadamlar olmutur. Paras olan snflarn kltr himaye etmesi daha uygundur. Bizim zamanmzda liberalizm kat ekilde yaplandrlm bir doktrinden ziyade, geleneksel olarak bir dnce biimiydi; pragmatik ve ampirik bir odak noktas, deneme-yanlma ilkesinin bir uygulanyd. Bu adan, neo-liberalizmin esas itibariyle farkl olduuna inanan insanlar bulunuyor. Zira neo-liberalizm gayet tutarl bir kresel ideoloji olarak snflandrlabilecek olan gayet salam bir yap ortaya koyuyor. rnein, byk liberal Karl Popperin, tpk bilimsel hipotezler gibi, politikann

da hibir deere ya da niha geree sahip olmayan varsaymsal bir nermeden baka bir ey olmad eklindeki dncesiyle nasl uzlatrlabilir bu? Popper ve ben nerdeyse her konuda hemfikiriz. Mesele u ki, ikimiz de neo-liberal deiliz. Kendilerini bu ekilde tanmlayanlar liberaller deil, sosyalistlerdir. Yenilenme aray iinde olan liberalleriz biz, nk temel adan deitirilmesi mmkn olmamakla birlikte gelitirilmeye msait olan eski bir gelenee balyz. Bunun aksi rasyonalist yap-kuruculua, yani insanlarn zihinlerinde tasarlanm olan ve evrimsel nitelikteki kltrel sreleri dikkate almayan bir plna gre dayatlan bir toplumsal yapy ina etmenin mmkn olduu eklindeki dnceye kaplmak demektir. rnein, gayet tutarl bir modeli ulusal hayatn her alannda uygulama giriiminin olduu ili rneinde, sizin yap-kuruculuk olarak adlandrdnz birtakm zelliklerin olduunu dnmyor musunuz? Durumu herhangi bir yargda bulunacak kadar iyi bilmiyorum. ktisatlarn gvenilir olduklarn biliyorum. Fakat bu model tek bana ekonomiden daha fazlasn kapsyor Bunun nedeni muhtemelen pozitivizmin ve faydacln Latin Amerikada son derece byk bir etkiye sahip olmasndan kaynaklanyor. Bentham ve Comte bu ktada nde gelen entelektel kiilerdi, liberalizm de her zaman iin yap-kurucu nitelikteydi. rnein, Milton Friedman byk bir iktisatdr. Kendisiyle neredeyse her konuda hemfikirim. Ancak para arznn mekanik olarak kullanlmasnda ayn grte deilim. Ben de iktisatym, ama bundan daha fazlas olduumu dnmeyi tercih ederim. Sadece iktisatdan ibaret olan birinin iyi bir iktisat dahi olamayacan her zaman sylerim. Evet, Friedman ktisad Aratrmalar Dairesi gelenei iinde Mitchelln etkisi altnda kalarak yetimitir. Mitchell, kurumlar kendimiz yarattmz iin onlar dilediimiz ekilde deitirebileceimizi savunur. Bu entelektel bir yanlgdr. Yanl ve hakszdr. Bu adan, Milton Friedman benden daha yap-kurucudur. Bylece, dier bir deyile, her ne kadar zgrlk yaratmaya alsa da, btn kurumlar kapsayan ve kendiliinden gler tarafndan yaratlmadan kendini dayatan bir model liberalizmle atmaya varabilir. Evet. Talmon insann kendisini balca iki arzuyla savarken bulduunu syler: Her eyi zen ve iine alan bir itikat vastasyla kurtulua erime arzusu ve zgrlk. unu da ekleyeyim ki, bu iki amaca ayn anda ulamaya almak kanlmaz olarak zorbala

114

C. Madenci / KM Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, 12 (18): 109-114, 2010

varr. Her eyi kapsayan ve zen bir ament hline dnen bir zgrlk araynn her durumda belirli zorbalk biimlerine varacan dnyor musunuz? Evet, elbette. Nihayetinde, yle bir dnldnde, bu bir tevazu meselesidir. Ne kadar az ey bildiimizi kabul edebilme meselesidir.

u gr hakkndaki yorumunuzu da renmek isterim: 20. yzyldaki btn ahlk ve entelektel aldatmacalardan Hegel, Marx ve Freud sorumludur. Belki meseleyi biraz abartl bir ekilde ortaya koymak olur bu. yle syleyeyim: Onlar yanlglarla dolu bir yolun en arpc temsilcileriydiler.