Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri

Uur TAKIRAN 2007 1

DEVRE ANALZ TEKNKLER

Bu zamana kadar kullandmz Kirchoffun kanunlar ve Ohm kanunu devre problemlerini
zmek iin gerekli ve yeterli olan eitlikleri saladlar. Fakat bu kanunlar kullanarak
imdiye kadar izlediimiz yntemler biraz daha metodik ve algoritmiktir. Bu metodlarla
herhangi bir devredeki akm ve gerilim hesab olduka kolaylam olmaktadr.

zm metotlarna girmeden nce, bu yntemleri anlatrken kullanacamz terimlerin ne
manaya gediini inceleyelim.

Dm: ki veya daha fazla devre elemannn ularnn birletii noktalar dm olarak
adlandrlr. ekil.DT.1 iin a, b, c, d, e, f, g, h, i, j noktalarnn hepsi dmdr.

Temel Dm: veya daha fazla devre elemann birletii dm temel dm olarak
adlandrlr. ekil.DT.1deki dmler ierisinde yalnzca c, d, e, f, i, j temel dmdr.

Yol: Hibir devre elemannn iki defa olmamak zere, temel devre elemanlarnn yan yana
olanlar zerinden gidilerek izlenen sraya yol ad verilir. ekil.DT.1deki
2
V ,
4
R ,
1
i ,
6
R bir
yol oluturmaktadr. Yine
2
i ,
7
R ,
3
V , de bir yol oluturmaktadr.
+

ekil.DT.1. Temel terimlerin incelenmesi iin rnek devre

Kol: ki dm birletiren yola kol ad verilir. rnein a ve b dmn birletiren
1
R
direnci bir kol oluturmaktadr. Yine
4
V gerilim kaynann olduu yol,
2
i akm kaynann
olduu yol bir koldur.

Temel Kol: Baka bir temel dmden gemeden iki temel dm birletiren yola temel kol
denir. ekil.DT.1deki
1
V ,
1
R ,
2
R yolu
2
i yolu,
4
V ,
8
R yolu,
3
R yolu,
6
R yolu,
1
i i1 yolu,
4
R
yolu ve
2
V ,
5
R yolu temel kol rnekleridir.

Halka: Bir dmden balayarak, yine ayn dme geri dnen yola halka ismi verilir.
ekil.DT.1 deki halka rnekleri ise aadaki gibidir;
3 4 8 7 7 6 1 3 2 1 1 2 6 5
, , R V R R R R i V V V R i R R

Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 2
evre: inde baka bir halka olmayan halkaya evre ad verilir. ekil DT.1. iin
4 1 1 2 3 3
R V R R R V halkas,
2 4 1 5
V R i R halkas,
1 3 7 6
i V R R halkas,
7 3 4 8
R R V R halkas,
8 4 2
R V i halkas ayn zamanda birer erevedirler.

Dzlemsel Devre: Birbiri zerinden atlama yapmadan bir dzlem zerine (rnein kada)
izilebilen devrelere dzlemsel devre ismi verilir. zerinden atlama yaplm devreler illaki
dzlemsel olmayan devre olmayabilirler. Bu devrelerin bir ksm dzlemsel olarak izilebilir.
rnein ekil DT.2deki devre, ekil DT.3teki gibi tekrar izilebilir.


ekil.DT.2 rnek dzlemsel Devre ekil.DT.3. ekil.DT.2deki devrenin
dzeltilmi hali


Yine de baz devreler vardr ki dzeltmeler sonucunda dahi atlamasz izilmez. Bu durumdaki
bir devreye dzlemsel olmayan devre ad verilir. ekil DT.4deki devre byle bir devredir.

R4
R7
R3
R5
R6
R2 R1
R8 R9
V1
+
-

ekil.DT.2 Dzlemsel Olmayan Devre

Greceimiz metodlar ierisinde evre akmlar yntemi yalnzca dzlemsel devrelere
uygulanabilirken, dm gerilimleri yntemi hem dzlemsel hem dzlemsel olmayan
devrelere uygulanabilir.

Dm gerilimleri ynteminde, her dme bir gerilim atanarak, Kirchoffun akm kanunu
vastasyla denklemler elde edilir. Fakat bizim iin gerekli olan ise temel dm saysnn bir
eksii kadar denklemdir. Yani Dm gerilimleri ynteminde toplam denklem says;

1
1
e
ds n =

burada
e
n , temel dmlerin saysdr.

Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 3
evre akmlar ynteminde ise Kirchoffun gerilim kanunu, toplam evre says dolaysyla
denklem says
2
ds ise;
2
( 1)
e e
ds b n =
formlnden hesaplanr. Burada be toplam temel kol saysdr.

Dm Gerilimleri Metodu

Dm gerilimleri metodu temelde, temel dmlere bir gerilim atanarak ve her dm iin
Kirchoffun akm kanunun yazlmasn temel alan bir yntemdir. Bu yntemle btn temel
dmlerdeki gerilimler hesaplanr. Bu deerler devrenin dier noktalar iin bir referans
zellii tar. Bu deerler vastasyla devrenin herhangi bir noktasndan geen akm veya
herhangi iki nokta arasndaki gerilimi hesap etmek mmkndr.

Aadaki rnekle birlikte, dm gerilimleri yntemi ile devre zmn inceleyeceiz.
Gerekli olan denklem sayas
1
3 1 2 ds = = .


ekil.DT.5 Dm Gerilimleri Yntemi in rnek Devre

lk olarak yaplacak i devredeki dmlerin tespitidir. Buradaki rnek iin 1, 2, 3, ve 4
dmdr. Fakat esas kullanacaklarmz ise temel dmlerdir, yani 1, 2 ve 4 tr. Temel
dmlerin bir tanesi toprak dm, yani sfr volt noktas olarak seilir ve ( veya
veya ) iaretleriyle gsterilir. Bu sfr noktas olarak seilen dm genellikle en ok
devre elemannn bal olduu dm olur. Bu kesin bir kural olmamakla beraber genel bir
kabul olmutur. Baz durumlarda sfr noktas dier dmler arasndan seilebilir. Bundan
sonraki adm geriye kalan temel dmlere gerilim atamak yani her bir dmdeki gerilimleri
1 2 1
, ,......,
e
n
V V V

gibi iaretlenir. Burada bir 1 dm iin

1
V ve 2 dm iin
2
V iaretini
kullanalm.

Bundan sonraki aamada her bir iaretlenen dm iin, sfr noktas hari Kirchoffun akm
kanunu yazlr. 1 dm iin;
0
a b c
i i i + + =

Burada ,
a b
i i ve
c
i ynlerine dikkat edilerek ve Ohm kanunundan eitlikler yazlr yani;
1
1
k
a
V V
i
R

= ,
1 2
3
c
V V
i
R

= ve
1
2
0
b
V
i
R

=
1 1 1 2
1 2 3
0
k
V V V V V
R R R

+ + =
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 4

Grld zere ,
a i
i R nin bulunduu koldan geen akmdr ve denklemi ona gre
yazlmtr.
b
i ve
c
i de ona gre yazlm ve en sonunda ise en bata yazlan denklemde yerine
konmutur.

2 dm iin denklemi yazalm.
0
d e f
i i i + + =
2 1
3
d
V V
i
R

= ; yn
c
i ye terstir, o yzden bu eklide yazlmtr.
2
4
0
e
V
i
R

= ve
f k
i i = akm kaynann yn
f
i ye terstir.
Dolaysyla ikinci denklem
2 1 2
3 4
0
k
V V V
i
R R

+ =
eklinde yazlabilir. Bylelikle iki bilinmeyenli iki denklem bulunmu olur. Dier deerler; R
direnler ve kaynak deerleri devrede verilmi olmaldr. ki bilinmeyenli iki denklem ise
dorusal cebir vastasyla kolaylkla zlebilir. Aada verilen rnekle durum daha ak bir
ekilde anlalabilir.

rnek.DT.1: ekil.DT.5 teki devrede
1
R =8 ,
2
R =3 ,
3
4 R = ve
4
12 R = dur.
20
k
V v = ve 5
k
i A = ise,
4
R zerinden geen akm hesap ediniz.
Saysal deerleri yukarda bulduumuz denklemlerde yerine yaznz.
1 1 1 2
1 2
2 1 2
1 2
20
0 17 6 60 2
8 3 4
5 0 3 4 60 3
4 12
V V V V
V V x
V V V
V V x

+ + = =

+ = + =

1 2
1 2
34 12 120
9 12 180
V V
V V
=
+ =


1
25 300 V =
1
300
12
25
V v = =
1
2
60 60 36 96
24
4 4 4
V
V v
+ +
= = = =
4
2
4
24
2
12
R
V
i A
R
= = =

Dm Gerilimleri Yntemi zel Durumlar

Baml Kaynaklar: Dm gerilimleri ynteminde, dm gerilimleri devrenin herhangi
bir yerindeki gerilimin ve akmn hesap edilmesi iin yeterlidir. Bu yzden baml
kaynaklarn olmas durumu deitirmez. Baml kaynaklarn kontrolleri ise dm
gerilimleri deikenlerinden faydalanarak hesaplanr. Aadaki rnei inceleyelim.

rnek.DT.2: Aadaki devrede iaretli dm gerilimlerini znz.

Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 5


Devreyi dikkatle incelediimizde
iaretli olan dm gerilimlerinin
birinin daha zme balamadan belli
olduunu grrz. Bu
2
V dir.
Grld zere 25vluk gerilim
kayna
2
V nin dm ile toprak
arasna baldr. Dolaysyla
2
V =25v
olur.
1
V iin:
1 1 2 1 1
25
1 0 1 0
10 20 10 20
V V V V V
+ = + =
1 1
2 20 25 0 V V + =
1
45
3
V =
1
15 V v =

Sper Dm: Eer iki dm arasna bir gerilim kayna balanm ise kollardan geen
akm direk yazamayz. Fakat dolayl yollardan dm gerilimlerini yazabiliriz. Aadaki
rnei inceleyelim.

rnek.DT.3
1
V dm iin
1 1
0
10 50
x
V V
i + + =
x
i : gerilim kayna zerinden
geen akm direk
bilemediimizden gerilim
kayna zerinden geen bir
akm tanmland:
2
V dm iin
2
2 0
10
x
V
i + + =
Bu iki denklemi toplarsak
x
i terimleri yok olur.
1 1 2
2 0
10 50 10
V V V
+ + + = elde edilir. (Denklem 1*)

Fakat eksik olan bir denklem daha bulunmaldr. nk 2 bilinmeyenli denklemleri zmek
iin en az iki adet denklem lazmdr. Bu ise kontroll gerilim kaynan yerine yazarak
bulunur.
1 1
1 2 1 2
50 50
10 10
V V
V V i i V V = = =
1 2
4 0 V V =
Bylece ikinci denklem elde edilmi oldu. Denklemler zlrse:
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 6
1 1 2
1 2
5V 100 5 0
4 0 (5)
V V
V V X
+ + + =
=

1 2
1 2
6V 5 100
20 5 0
V
V V
+ =
=


1
14 100 V =
1
100
7.142
4
V v = =
2
28.57 V v =

Denklem (1*) ksaca yazabilmek iin sper dm yntemi ad verilen bir yntem
uygulanabilir. Bu yntem gerilim kaynaklarnn arasna bal olduu her dm iin
uygulanabilir. Eer sper dm iin Kirchoffun akm kanununu yazarsak:
1 1 2
2 0
10 50 10
V V V
+ + + =
Denklem (1*)elde ederiz.



evre Akmlar Metodu

evre akmlar metodunda temel olan evrelerin tespit edilerek evreler ierisinde akmlar
dolatnn varsaylmasndan ibarettir. Daha sonra evre iin Kirchoffun gerilim kanunu
yazlr. Sonu olarak ( 1)
e e
b n adet denklem elde edilir. Bu denklemlerle evre akmlar
hesaplanr. Yine dm gerilimlerinde olduu gibi evre akmlar devrenin herhangi bir
yerindeki gerilim ve akmlarn hesaplanmas iin yeterlidir. ekil.DT.6y ele alalm.

VR 12
VR 22 VR 32
VR 43 Vk1
+
-
Vk 2
+
-
+
-
-
-
+
+
+
+
+
+
-
-
-
-
R1
VR 33
VR 41
VR 21
i1
R4
R3 R2
i3
i2

ekil.DT.6 evre Akmlar Ynteminin Uygulanmas


Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 7
ekil.DT.6daki devrede adet evre olduu grlmektedir. Devrede drt adette temel
dm bulunmaktadr. Devrede alt adette temel kol vardr. Gerekli olan denklem says
6
e
b = ve 4
e
n = iin ( 1) 6 (4 1) 7 4 3
e e
b n = = = tr. Bu say ise evre saysna eittir.
evreler tespit edildikten sonra her evre iin evre iinde dolanarak devresini tamamlayan
evre akmlar tespit edilir. Bu akmlarn ynleri ya hepsi saat ynnde, ya da saat ynnn
tersi ynde tespit edilir. Burada ve ilerde hep saat yn tercih edilecektir. Bundan sonra ise
evre akmnn yn referans alnarak Kirchoffun gerilim kanunu yazlr.
1
i halkas iin bunu
yazalm.
1 21 41
0
k R R
V V V + + = Burada
21
R
V ve
41
R
V ,
1
i akmna gre pozitif kabul edilir.
1 41
21
0
k R
V V V + + =
21
V gerilimi bir sonraki aama iin dikkatle seildi.
Eer
21
R
V ve
41
R
V ,
1
i akmna gre seilmise denklemi yeniden yazarsak;
1
1 2 2 1 3 4
( ) ( ) 0
k
V i i R i i R + + =
2
R zerinden geen akmn
1 2
( ) i i olduuna ve
4
R zerinden geen akmn
1 3
( ) i i
olduuna ve kabul edilen referans gerilim ynlerine dikkat ediniz.
2
i halkas iin ise
22 12 32
0
R R R
V V V + + + =
denklemi yazlp, deerleri yerine konursa
2 2 1 1 2 2 3 3
( ) ( ) 0 R i i Ri i i R + + =
Burada
22 21
R R
V V = olduuna ve bunlarn
1
i ve
2
i akm ynlerine gre alndna dikkat ediniz.
3
i halkas iin ise
43 33 2
4 3 1 3 3 2 2
0 ( ) ( ) 0
k
R R R k
V V V R i i R i i V + + = + + =
Bu ekilde denklemler bulunmu olur. Sonu denklem sistemini zerek elde edilir.

rnek.DT.4: ekil.DT.6daki devrede
1
35 ,
k
V v =
1
50 , R =
2
25 ,
k
V v =
2
250 , R =
3
50 R = ve
4
25 R = ise
1
i ,
2
i ve
3
i evre akmlar katr?

Denklemlerde deerleri yerlerine yazalm.

1 2 1 3 1 2 3
35 ( )250 ( )25 0 275 250 25 35 i i i i i i i + + = =
2 1 2 2 3 1 2 3
250( ) 50 ( )50 0 250 350 50 0 i i i i i i i i + + = =
3 1 3 2 1 2 3
25( ) 50( ) 25 0 25 50 75 25 i i i i i i i + + = + =

Denklem sistemini zelim
6
275 250 25
250 350 50 1000000 10
25 50 75

= = =


1
35 250 25
0 350 50 300000
25 50 75

= =


1 1
/ 0, 3 i A = =
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 8
2
275 35 25
250 0 50 200000
25 25 75

= =


2 2
/ 0, 2 i A = =

3
275 250 35
250 350 0 100000
25 50 25

= =


3 3
/ 0,1 i A = =


evre Akmlar Yntemi zel Durumlar
Baml kaynaklarn devrede bulunmas evre akmlar yntemini deitirmez nk evre
akmlar devrenin herhangibir yerindeki gerilim ve akmn belirledii iin kk
deiikliklerle devre zlebilir. Bunun iin rnek.DT.5i inceleyelim.

rnek.DT.5: evre akmlar yntemi kullanarak 20luk diren zerinden geen akm
hesaplaynz.
i
25 ix
10 ohm 20 ohm
80 v
+
-
+
-
x
i1
Vx
i3
i2
+
-
5 A
2 A


ekle bakldnda iki adet akm kayna
Kirchoffun gerilim kanunu yazmak iin
bir problem oluturur gibi gzkmektedir.
Fakat dikkatli bir incelemeyle
2
2 i A =
olduunu kolaylkla bulabiliriz. Bylece
bilinmeyen says bir adet azlm olur.
1
i
halkas iin denklemi yazalm. 5A lk akm
kayna zerindeki gerilime
x
V diyelim.
1 2
25 ( )10 0
x x
i i i V + + + =
3
i halkas iin yazalm
3 2
( )20 80 0
x
V i i + + + =
Bu iki denklemi toplarsak,
1 2 3 2
25 ( )10 ( )20 80 0
x
i i i i i + + + + + = elde edilir.

Fakat bu denklem
x
V deerleri yazmadan da izikli yol izlenerek de Kirchoffun gerilim
kanunundan yazlabilir. Bylece akm kayna kaldrlarak elde edilen ereveye sper evre
ismi verilir. Bu ekilde yazlan denklem bir denklemi yok ettii iin fazladan bir denklem
daha yazmak gerekir. Bu ise akm kaynann bal olduu koldan geen akm yazarak
bulunur.
3 2
5 i i A = (akm kaynann yn
1
i ile ayn ynde)
Denklemlerdeki fazladan bilinmeyen
x
i ise
1 2
i i ye eittir.
Tm deerler yerine yazlrsa;
1 1 3
25( 2) 10( 2) 20( 2) 80 0 i i i + + + =
1 3
15 20 50 20 40 80 0 i i + + + =
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 9

1 3
1 3
15 20 70
15/ 5
i i
i i
+ =
=

1 3
1 3
15 20 70
15 15 75
i i
i i
+ =
=


3 3
5 5 1 i i A = =
1 3 1 1
5 1 5 6 i i i i A = = =
20 3 2
1 2 1 i i i A

= = =

Dm gerilimleri yntemi genelde evre akmlar yntemine gre avantajldr. Fakat baz
durumlarda devre daha bilinmeyenli denklem sistemine dntrlebiliyorsa daha az
bilinmeyenli denklem sistemi tercih edilir. Bu arada dzlemsel olmaya devrelere yalnzca
dm gerilimlerinin uygulanabildiini unutmaynz.

Kaynak Dnm
Baz durumlarda Gerilim kaynana seri bal diren, akm kaynana paralel bal bir dirence
dntrldnde devrede baz sadelemeler olur. Eer gerilim kaynana seri bal direnci
akm kaynana paralel bal dirence dntrlebilecek bir yntem bulunursa bu
uygulanabilir.

ekil.DT.7deki dnm yapabilmek iin
L
R yk direnci zerinden geen akmlarn ve
L
R
zerinde den gerilimlerin eit olmas gerekir.
Vk
+
-
-
Rs
RL
+
VL
il

ik Rp RL
il
+
-
VL


Soldaki devre iin
k
L
S L
V
i
R R
=
+
ve
.
k L
L
S L
V R
V
R R
=
+


Sadaki devre iin
.
k p
L
P L
i R
i
R R
=
+


L
R =0 iin /
L k S
i V R = ve
L k
i i = olmaldr.
Dolaysyla /
k k S
i V R = olur.
L
R = iin
L k
V V = ve .
L k p
V i R = olur.
Eer
k
V y ilk denkleminde yerine yazarsak;
. /
k k p S p S
i i R R R R = =
Sonu olarak kaynak dnm iin gerekli formller bulunmu olur. Kaynak dnmler
ift tarafldr.


Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 10
rnek.DT.6:

11 V
+
-
5 ohm
21 ohm
3 ohm
10 ohm
6 A
ix

Kaynak dnmn kullanarak
x
i akmn
hesap ediniz. 11vluk gerilim kaynann
g retip retmediini bulunuz
6Alik 10 devre elemanlarna kaynak dnmn uygulayalm.
1
6.10 60
k
V v = = 10
S
R =
Devreyi tekrar izelim

.

10luk ve 3luk direnler seri hale gelir
ve 13luk bir direnle deitirilebilir

60vluk gerilim kayna 13 luk dirence
tekrar kaynak dnm uygulayalm.
1
60 /13 4, 615
k
i v A = =
1
13
P
R =



21 ve 13 luk diren paralel
olduundan:
2
21.13
8, 029
21 13
P
R = =
+




Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 11

4,615lik akm kayna ve 8,029luk
dirence tekrar kaynak dnmn
uygularsak
2
4, 615 . 8, 029 37, 058
k
V v = =
2
8, 029
P
R =




Devrenin bu haliyle
x
i i hesaplayalm.
11 37, 058
2
5 8, 029
x
i Amper

= =
+

Dolaysyla
x
i ters yndedir. Bu durumda 11 vluk gerilim kayna g tketir.

Gerilim kaynana paralel diren dntrlrken yalnzca gerilim kayna ve akm
kaynana seri diren dntrlrken yalnzca akm kayna seilir.

Vk
+
-
Rp

Vk
+
-

Rs
ik

ik




Thevenin ve Norton Edeer Devreleri



ki Ulu Karmak Devre Thevenin Edeeri Norton Edeeri

Herhangi bir devre, devre zerinde belirlenmi iki noktadan doru bakldnda bir gerilim
kayna ve bir seri diren olarak sadeletirilebilir. Bu sadeletirmeye Thevenin edeerinin
bulunmas denir. Ayn ekilde bu sadeletirme bir akm kayna ve buna paralel bal diren
olarak yaplrsa Norton edeeri bulunmu olur.

Baz durumlarda devrenin iinden ok ular arasndaki davran ile ilgileniyorsak Thevenin
ve Norton edeeri ska kullanlr. Bunu yaparken uygulanan yntem ular arasndaki
ve
veya
=
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 12
gerilimi hesaplamaktan balar. Bu ulara herhangi bir ey bal deilken yaplan gerilim
hesab Thevenin edeer gerilimini verir. Bu iki u ksa devre edilerek ksa devre zerinden
geen akm hesaplanrsa buna da Norton edeer akm denir. Bu belirlenen ulara srayla
voltmetre ve ampermetre balanmas gibidir.

Kaynak dnmnden,

.
th N N
V I R = ve /
N th th N th
I V R R R = =
deerleri hesap edilebilir. Thevenin ve Norton edeerinin bulunmasn standart yntemle
aadaki rnekle inceleyelim.

rnek.DT.7: a ve b ular arasndaki edeer Thevenin devresinin bulunuz. (standart yntemi
kullanarak)
25 V 5 A
+
-
2 ohm
5 ohm
a
b

a ve b ular arasndaki gerilimi V
1
hesap ederek bulalm. Dm gerilimleri iin V
1
yeterlidir
ve
1 ab th
V V V = = dir.
1 1
1 1
25
5 0 25 2 20 0
4 2
V V
V V

+ = + =
1 1 1
3 45 45/ 3 45/ 3 15
th
V V V v V = = = = =
a ve b ular ksa devre edildiinde geen akm ise
25 0
5 6, 25 5 11, 25
4
N
v
I A

= + = + =
1.333
th
th
N
V
R
I
= =

rnek.DT.8: a ve b ular arasndaki edeer Norton devresini hesaplaynz.
11, 25
N
I = ve 1, 333
N th
R R = =

rnek.DT.9: Kaynak dnmn kullanarak a ve b ular arasndaki Norton ve Thevenin
edeerini hesaplaynz.
25vluk gerilim kayna ile 4 luk direnci dntrelim.
25 / 4 6, 25
k
i v A = = ve 4
P
R =

a
b
4 ohm 6,25 A 6 A 2 ohm

Bu devre akm kaynaklar toplanarak ve 4
ve 2 luk direnlerin edeerleri
bulunarak hesaplanr.
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 13


Rth
1,33 ohm
Vth
15 V
+
-
a
b

Bu devre zaten Norton edeeridir. Thevenin edeeri kaynak dnmnden
15
th N N
V I R v = = ve 1, 33
th N
V R = =

Not: Thevenin veya Norton edeerini bulurken bazen kaynak dnm kullanlamayabilir.
Bu durumda standart ynteme geri dnlr.

rnek.DT.10: Aadaki transistrl ykselte, edeerinin a ve b ular arasndaki Thevenin
edeerini bulunuz.

a ve b ular akken 100.2
ab
V Ki = olur
i ise
4
10 10
100
mV v
i

= V bilinmediinde v yerine yazlmaldr.

ab
V V = dir dolaysyla yerine yazalm;
4
10 10
100
ab
mV v
i

=
i tekrar yerine konursa
4
4
10 10
100.2 ( 10 10 )2000
100
ab
ab
mV v
Vab K mV v

= = +
3 4 4
0.5 10 10 10 (5 ) 10 10
ab ab ab ab
v x mV v v v x mV

= + =
3
4
10 10
4 100 25
10
ab ab th
x
v v v V

= = = =

a ve b ular ksa devre edilirse
100
N
I i = olur. i ise
4
10 10
0
100
ab
mV v
i v v

= = = olduundan
3
4 4 2
2
10 10 10
10 100.10 10
100 10
N
mV x
i I A

= = = = =
2
25
/ 2500
10
th th N
v
R V I

= = =

Baz durumlarda
th
R direkt olarak hesaplanabilir. Bunun iin art ise devrenin tamamen dire
ve bamsz kaynaklardan olumas gerekir. Bu durumda gerilim kaynaklar ksa devre ve
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 14
akm kaynaklar ak devre yaplarak devre yeniden izilir ve edeer devre direnci
hesaplanr.

rnek.DT.11: rnek.DT.7deki
th
R direncini gerilim kaynaklarn ksa devre ve akm
kaynaklarn ak devre yaparak hesaplaynz.
Devreyi tekrar izelim:(Gerilim kaynaklar ksa, akm kaynaklar ak)


4 . 2 8
1, 333
4 2 6
ab
R

= = =
+

Eer devrede kontroll kaynaklar varsa, yine bamsz kaynaklar yukardaki gibi ksa devre
ya da ak devre yaplr. Fakat bu ilem kontroll kaynaklara uygulanmaz. Onun yerine a ve b
ular ara sra test gerilimi uygulanr ve sonu bu ekilde hesaplanr

rnek.DT.12: rnek.DT10daki devrede
th
R direncini test gerilimi yntemi ile bulunuz.

Giriteki bamsz gerilim kaynan ksa devre edelim.
+

T
th
T
V
R
i
= 100
2
ab
T
V
i i
K
= + 100
2
T
T
V
i i
K
= +
i bu sefer u ekilde hesaplanr.
4
10
100
i v

= deerin negatif olduuna dikkat ediniz.

T
V V = olduundan
4
10
100
T
i v

= yerine yazarsak
1 ( 10 4)
100
2 100
T T
i v
K
| |
= +
|
\

4
3
4
(0, 5 10 10 )
4 10
T
T T
i
i x v vt
x

= =

4
/ 4 10 10000
2500
4
T T
th
T T
V i x
R
i i

= = = =

Maksimum G Transferi

G transferi olay elektrik asndan iki ekilde incelenir. lk ksm iin retilen gcn ne
kadarnn verimli bir ekilde transfer edildiidir. G retim istasyonlarndan, yke transfer
edilen g yzdesi ne kadar bykse o kadar verimlidir denir. kincisi ise transfer edilen
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 15
gcn byklyle ilgilidir. Bu tip sistemlerde retilen g ok snrl ve kk olduundan
retilen gcn maksimum deeri yke transfer edilmek ister. Bu durumda maksimum g
transferi kurallar uyarlanr. Herhangi bir devre Thevenin edeeri olarak yazlabildiinden
karmak devre bir Thevenin edeeri ile yer deitirilir.



RL
i a
b

RL
i a
b
+
-
Rth
Vth

ekil.DT.10 Maksimum G Transferi

Yk direnci zerinde harcanan gc yazarsak.
2
2
. .
th
L L L
th L
V
P i R R
R R
| |
= =
|
+
\

Gcn
L
R ye gre trevini aldmzda ve sfra eitlediimizde maksimum g transferi iin
gerekli olan
L
R deerini hesaplayabiliriz.
2
2
4
( ) 2( )
0
( )
th
L L th L
P
th
RL th L
R R R R R
d
V
d R R
( + +
= =
(
+
(


th
V sfr olamayacandan keli parantezin ii dolaysyla;
2
( ) 2( ) 0
th
L L th L
R R R R R + + =
2 2 2
2 2 2 0
th
th L L L th L
R R R R R R R + + =
2 2 2 2
0
th
L th L th L
R R R R R R = = =

Sonu olarak
L
R yk direnci maksimum g transferi iin
th
R ye eit olmaldr.

rnek.DT.13: Aadaki devrede maksimum g transferi iin
L
R ne olmaldr.
L
R
P ne
olmaldr (
max
P ) ve retilen gcn ne kadar yke transfer edilmektedir.






ab th
V V = (
L
R bal deilken)
30.40
24
30 20
ab
V v = =
+

20.30
30 20
th
R =
+
(40vluk bir gerilim kayna
ksa devre edilirse)
12
th
R =

Dolaysyla maksimum g transferi iin 12
L th
R R = = olmaldr.
L
R devreye bal iken;

Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 16
2
2 2
max
24 24
. .12 .12 12
12 12 24
L
th
P L
th L
V
R P R W
R R
| |
| | | |
= = = = =
| | |
+ +
\ \
\


40vluk gerilim kaynanca retilen g ise: (
L
R bal iken)
. 12
L
ab th
L th
R
V V volt
R R
= =
+

30
12
0, 4
30 30
ab
V
i A

= = =

12
1
12 12
L
ab
R
V
i A = = =

Bu durumda kaynaktan ekilen akm
20 30
1, 4
L
R
i i i i A

= = + =
retilen g ise . 40 .1 56

P v i v A W = = =
Transfer edilen g yzdesi =
PL 12W
% 100 % 100 %21,43
P 56W
x x = =

Sperpozisyon Metodu

Bir dorusal sistemde birden fazla kaynak tarafndan besleniyorsa sistemin doal tepkimesi
her bir kaynak iin dier kaynaklar izole edilerek hesaplanan tepkilerin toplamna eittir.
Sistemin dorusal olmas yeterli arttr.

Ohm Kanunu; grafiksel ifade ve bamsz kaynaklarn i direnci

Bir diren zerinden geen akmn, gerilime olan grafii izilirse, bu Ohm kanununun
grafiksel ifadesi olur. Grafik bir dorudan oluur ve eimi direncin ters deerini verir. Bunun
nasl olduunu grelim.


Bir dorunun eimi:
2 1
2 1
y y
m
x x

ekil.DT.11deki dorunun eimi ise
2 1
2 1
i i
m
v v

olur
eer
1
0 v = ise ,
1
0 i = olduundan
2 2
2 2
0 1
0
i i
m
v v R

= = =

1
m
R
= ise
2 1
2 1
v v
R
i i

eklinde yazlabilir.

ekil.DT.11. Direncin
akm-gerilim grafii

ekil.DT.12de akm ve gerilim kaynann grafii grlmektedir. Grafiklerin eimlerinden
faydalanarak akm ve gerilim kaynann direnlerini hesaplayalm.





V
1
V
2

V
i
1

i
2

i
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 17








Gerilim Kaynann Grafii Akm Kaynann Grafii


Gerilim kayna iin ii diren hesab:
2 1
2 1
2 1
0
k k
v v
R v v v v
i i

= = =

2 1
0
0 R
i i
= =

Akm kayna iin i diren hesab
2 1
2 1
2 1
0
k k
v v
R i i i i
i i

= = =

2 1
0
v v
R

= =
Sonu olarak gerilim kaynann i direnci sfr, akm kaynann i direnci sonsuzdur.

Tekrar sperpozisyon yntemine dnersek, devrenin zm iin bata bir kaynak seilir ve
dier bamsz kaynaklar gerilim kayna ise i direnci sfr olduundan ksa devre ve akm
kayna ise i direnci sonsuz olduundan ak devre yaplr. Devre tek kaynak iin zlr.
Daha sonra bir baka kaynaa geilir. zm bu kaynak iinde tekrarlanr. Bu ilem btn
kaynaklar iin tekrarlanr. En son zm her bir kaynak iin bulunan zmlerin toplamdr.

rnek.DT.14: rnek.DT.6daki devreyi ve 21uk diren zerinden geen i akm
sperpozisyon yntemi ile znz.

Yalnzca 11vluk gerilim kayna iin;


1
3 10 13
S
R = + =
1
3.2
8, 03
3 2
P
R = =
+

1
1
11
0.844
5
x
P
v
i A
R
= =
+

211
8, 03 11
. 0.322
5 8, 03 21
v
i A = =
+





V
k

V
i
i
k

V
i ekil.DT.12
Gerilim ve
Akm
Kaynann
Gerilim
Akm
Grafikleri
Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 18
Yalnzca 6Alik akm kayna iin;

1
5.21
4, 038
5 21
P
R = =
+

1 1
3 7, 038
S P
R R = + =
2
4,131
P
R =
2
1
2
2 3
6. 24, 785 3, 521
P
S
V
V R v i A
R
= = = =
1 2 3
.3 24, 785 3.3, 521 14, 22 V V i v v = = =
2
1
14, 22
2, 844 2
5 5
x
V
i A

= = = =
1
212
0, 677
21
V
i A = =
1 2
0,844 2, 844 2
x x x
i i i A = + = = ve
21 211 212
0, 0** i i i A = + =

rnek.DT.15: Aadaki devrede
x
i akmn sper pozisyon yntemi ile hesaplaynz.

ix
100 ix
10 ohm 20 ohm
80 v
+
-
+
-
5 A
2 A


Yalnzca 2Alik akm kayna iin;

100 ix1
ix1
10 ohm 20 ohm
-
2 A
i1


1
1
2
x
i i A + = ve
1
100
30
x
i
i

=
1
1
100
2
30
x
x
i
i A + =

1 1
100 30 60
x x
i i + =
1
60
0,857143
70
x
i A = =

Devre Analizi Ders Notlar Devre Analiz Teknikleri
Uur TAKIRAN 2007 19
Yalnzca 5Alik akm kayna iin;

100 ix2
ix2
10 ohm 20 ohm
-
5 A
i2







2
2
5
x
i i = +
2 2
2
100 10 20
x x
i i i = +

2
2
80
10
x
i
i =

2
2
80
5
10
x
x
i
i + =

2 2
50 10 80
x x
i i + =
50
0, 714
70
x
i A = =


Yalnzca 80 voltluk gerilim kayna iin;

100 ix3
ix3
10 ohm 20 ohm
-
80 V
+
-



3
3
100 80
30
x
x
i
i

=
3 3
30 100 80
x x
i i =
3
80
1,14
70
x
i A = =
1 2 3
1
x x x x
i i i i Amper = + + =