You are on page 1of 223

Jean Baudrillard

Simlakrlar ve Simlasyon

Jean Baudrillard

Simlakrlar ve Simlasyon
eviri: Ouz Adanr

JEAN BAUDRILLARD (1929-2007)


Fransz dnr ve sosyolog. Medya zerine yapt almalarla btn dnyada n kazanmtr. Simlasyon kuramyla gnmz siyas ve ideolojik akmlarna radikal eletiriler yneltmitir. Baudrillard'a gre artk gerek dnya ile imgeleri arasnda ayrm yapma becerisine sahip deiliz. Bugn, reklmlar 'ey'lerden ok imgeler satyor bize. Chanel, Calvin Klein veya GAP gibi markalarn temsil ettii nitelik veya deerden ok etiketlerini veya gstergesini satn alyoruz. Baudrillard'n en nl aklamas, Krfez Sava'nn gerekten yaanmad ile ilgiliydi. Ortadou'nun ekrandaki temsili dman iblisletirmek iin kullanld, grntleme aralaryla gdml fzeler frlatld ve hedefler vuruldu. CNN izleyicileri sava daha gerekleirken bir 'medya olay' olarak rahat ve geni koltuklarnda cipsi yiyerek izledi. Savan yeri ve blgesi herhangi bir snr iermiyordu. Bu sava yaylarak Bat'da televizyon ekranlarna tanmt. Fze bombardman ile imge bombardman arasnda bir ayrmn yaplamayaca noktaya dek stelik Baudrillard byle bir dnyada eletiri gcn tamamen yitirmi olduumuzu ne srer. zgn Metin Simulacres et Simulation Copyright 1982 Les ditions Galile

Trke evirinin yaym haklar Dou Bat Yaynlar'na aittir.

Franszca'dan eviren Ouz Adanr Yayna Hazrlayan Takn Tak Kapak Tasarm 3tasarm/ www.3tasarim.com Bask Cantekin Matbaaclk 1. Basm: Dokuz Eyll Yaynlar, Haziran 1998 2. Basm: Dou Bat Yaynlar, Nisan 2003 6. Basm: Ekim 2011 Dou Bat Yaynlar Yksel Cad. 36/4 Kzlay/Ankara Tel: 0 312 425 68 64 425 68 65 e-mail: dogubati@dogubati.com www.dogubati.com Sertifika No: 15036 ISBN: 978-975-8717-01-4 Dou Bat Yaynlar-3 Sosyoloji-2

NDEKLER

nsz.............................................................................................9 Gerein Yerini Alan Simlakrlar..................................................13 Retro Bir Senaryo Olarak Tarih.................................................71 Holocauste....................................................................................79 China Syndrom .............................................................................83 Apocalypse Now (Kyamet) ...........................................................90 Beaubourg'un Brakt zlenim/Etki.............................................94
in in Kaynama/Patlama ve Caydrma

Hipermarket ve Hipermal ...........................................................111 letiim Aralarnda in in Kaynayan/Patlayan Anlam ..........................................................117 Reklamn Mutlakiyeti Reklamn Hilii.......................................128 Clone Story .................................................................................139 Hologramlar ...............................................................................150 Crash..........................................................................................156 Simlasyon ve Bilimkurgu ..........................................................168 Hayvanlar ...................................................................................177
territoire et metamorphoses Yaam Alan ve Biimsel Dnme Uramalar

Kalnt ........................................................................................194 Sarmallaan Ceset ......................................................................202 Deerin Son Tangosu..............................................................209 Nihilizm zerine ........................................................................213 Dizin ..........................................................................................221

SMLAKR: Bir gereklik olarak alglanmak isteyen grnm. SMLE ETMEK: Gerek olmayan bir eyi gerekmi gibi sunmak, gstermeye almak. SMLASYON: Bir ara, bir makine, bir sistem, bir olguya zg ileyi biiminin incelenme, gsterilme ya da aklanma amacyla bir maket ya da bir bilgisayar program araclyla yapay bir ekilde yeniden retilmesi.
ATILF (http.atilf.atilf.fr) ve Petit Robert Szl

NSZ

nsan Bilimleri alannda XX. yzylda ortaya atlm en nemli kuramlardan biri kukusuz Jean Baudrillardn Simlasyon Kuramdr. lk ortaya kt andan bugne yaklak yirmiyirmi be yl gibi bir sre gemi olmasna karn Trkiyede bu kuram henz yeterince anlalmamtr. Yapsalcln bana gelenlerin Simlasyon Kuramnn bana gelmemesini dilerim. Bu kuramn bilinli ya da bilinsiz bir ekilde ortaya koyduu nemli gereklerden biri: Modern toplumlarla dnyann geri kalan lkeleri (zellikle de Trkiye gibi lkeler) arasndaki tarihsel sre farklldr. Gnmz Trkiyesinde yerli yersiz bir ekilde post-modern olarak nitelendirilen metinlerle, post-modern olmayan metinlerin Trkeye kazandrlma giriimleri giderek glemektedir. rnein Mehmet Ali Klbay gibi tarihiler bunu Trkenin gelimemiliine ya da toplumsal-kltrel gerilik gibi nedenlere balamaktadrlar. Oysa bu dncenin gerei yansttn syleyebilmek pek kolay deildir. nk Modern toplumlar gnmzde ulam olduklar aamada tkanp kalm durumdadrlar. Bu aamada retilen metinlerse bildik konular giderek daha karmak (kompleks, sofistike denilebilecek) bir hle getirerek akla(yama)mann tesine geememektedirler. Bu durumda gelimesini (nemli yanllar yaparak

10 nsz

geciktirse bile yine de) greceli bir hzla srdren Trkiye gibi bir lkenin artk tarihsel ve toplumsal adan kesinlikle bir duraklama dnemine girmi bulunan Modern toplumlara yabanclamas kendinden kaabilmenin olanaksz olduu bir sretir. nc, drdnc, vb. dnyalar iin bu bir tarih frsattr. deolojik ve kltrel adan Baudrillardn deyimiyle sonu gelen her kltr ya da uygarlk gibi o da evrenselleerek ortadan kaybolmak durumundadr. Dnya bu durumu iyi deerlendirirse, Modern toplumlarn elinden dnyaya dnya konusunda sylev ekme ayrcalna bir son vererek, durumu tersine evirebilir ve bu konuda en azndan (imdilik) bu birinciler kadar sz hakk olduunu gsterebilir (tabi Modern toplum kkenli dncenin byleyiciliinden kendini kurtarabilir daha dorusu hazra konma alkanlndan vazgeebilirse!). te yandan nasl olur da Simlasyon Kuram gibi bir kuram reten bir dnr, bu kuramdan nasl yararlanlmas gerektii konusunda herhangi bir fikre sahip olmaz? Bu soruyu yantlayabilmek pek kolay deildir. Kanmca Baudrillard iinde yaad a ve ait olduu tarihsel, toplumsal, kltrel, politik ve ekonomik srece zg yaplanmalar en doru ve salkl (en nesnel) ekilde alglayarak, en doru zmlemeleri retmi dnrlerden biridir. Ancak bu durum onun tm insanlk tarihiyle, tm dnya toplumlarn ayn dzey ve younlukta kavrayabilmi ve aklayabilmi olduunu gstermez. Bu noktada biz nl dnrn iinde bulunduu durumla Lumire kardelerin sinematograf icat ettikleri gnler arasnda bir benzerlik bulunduunu dnyoruz. yle ki: Sinematograf icat eden mucit kardeler bu icadn ne ie yarayabilecei ya da aradan elli ya da yz yl kadar bir sre getikten sonra bu aracn nasl bir toplumsal, kltrel, ekonomik ve politik anlam, ierik ve ileve sahip olabilecei konusunda en ufak bir fikre sahip deillerdi. Hi kukusuz o gnlerde bu ara konusunda tahmin yrtenler olmu ancak hi kimse gnmzde sinemann dn-

Simlakrlar ve Simlasyon 11

ya toplumu asndan sahip olduu yer ve nemi ngrememitir. Bu doaldr nk insanln gnmzde ulaabilecei durumu yetmi seksen yl ncesinin verileriyle tahmin edebilmek pek kolay bir i olmasa gerek. Ayrca doru tahmin yrtenler olduunu varsaysak bile bu insanlarn o gn iin inanlmas g olan bu tahminleri, iinde yaadklar toplumlara kabul ettirebileceklerine inanabilmek olanakszdr. Gnmzde Jean Baudrillardn iinde bulunduu durum, yzyl bandaki vatandalarnn durumuna benzemektedir. Doal olarak yeni bir kuram retmi olduunun bilincinde olan dnr, bakalarnn bu kuramdan nasl yararlanabilecei konusunda herhangi bir ey sylememektedir. Byle bir kuram retmi olan bir insandan daha fazlasn beklemek ona hakszlk yapmak anlamna gelecektir. Bu kuramla ne yapacana okuyucu karar verecektir. in dorusu da budur! Peki, Baudrillard gnmzde nereye oturtmak gerekiyor? Bu sorunun yantn, Mike Ganele, Monique Arnaudnun (Baudrillard Live) kendisiyle yapm olduklar syleide buluyoruz. Soru: Pek ok insan sizin post-modernizmin en byk rahiplerinden biri olduunuzu dnyor. Siz ne diyorsunuz? Yant: Bu rahiplik referansnn yersiz olduunu dnyorum. Sylenebilecek ilk ey, bir insann byk bir rahipten sz etmeden nce post-modernizmin ya da post-modernin ne anlama geldiini sormas gerektiidir. Bu kavrama benim kadar uzak biri olamaz. Post-modernizm bir deyimdir, insanlarn kulland hibir ey ifade etmeyen bir deyim. Hatt o bir kavram bile deildir, hibir ey deildir (s. 2l). Yant bu kadar kesin ve ak olmasna karn, dnyann birok lkesinde Baudrillard post-modern bir dnr olarak dayatlmaya allmaktadr. Bunun nedenleri konusunda daha nce aklama yapmtk. Simlakrlar ve Simlasyonda dnr, 1972 ylndan itibaren stnde almaya balad ve 1976 ylnda Simgesel Dei Toku ve lmle birlikte artk somut bir aklamaya sahip olan

12 nsz

simlasyon kuramn derinletirerek simlakrlarn tarihsel geliiminden sz etmekte ve daha sonra gncel simlasyon ve simlakr rnekleri sunmaktadr. Baudrillarda gre hl bysn btnyle yitirmemi bir sanat olan sinema, simlasyon evrenine yakan ykler sunarken, televizyon ve reklam bu simlasyon evrenine ait asal aralardr. rnein Coppolann Kyameti simlasyon evreninde bir sava simlakrndan baka bir eye benzemeyen Vietnam Savann beyaz perdedeki simle edilmi karldr. Buna karn Holocauste adl dizi film simlasyon evreninde Yahudi Katliamn anmsatmaktan ok unutturmaya ynelik bir giriimdir. Medyann gncel konumunun aklamasn yapt Kitle letiim Aralarnda in in Kaynayan Anlam balkl yazdaysa iletiim aralarnn iletiim deil iletiimsizlik, bir baka deyile yalnzca iletim arac olabileceklerini nk (rnein haber dzeyinde) olayla izleyici arasndaki mesafeyi ortadan kaldrarak bir anndalk ya da dorudan katlm izlenimi brakan bu aralarn aslnda hibir ey iletmediklerini (Modern toplumlar balamnda) dile getirdikten sonra gnlk yaam yanstmak yerine, gnlk yaam yeniden reten medya olmadan olay kmadn (yani medya varsa olay var) sylemektedir. nk gereklik, kitle ve simlasyon dzeyinde yeniden retilebilen bir eydir. Reklam, Hologram, Klon, Crash, Bilimkurgu, Hayvanlar, niversite, vb. toplumla ilgili pek ok konuda simlasyon ve simlakr rnekleri sunan bu metin, simlasyon kuramnn anlalmasn salayan temel talardan biridir. Okuyucuya bir kez daha, klasik terminolojilerin ok dnda yer alan ve ahsen byk bir keyif alarak okuduum bu metinleri ancak sabrl bir okuma sreciyle zmseyebileceini anmsatmak istiyorum. Ouz Adanr zmir, Mays 2005

GEREN YERN ALAN SMLAKRLAR


Hakikati gizleyen ey simlakr deildir. nk hakikat, hakikat olmadn sylemektedir. Simlakr hakikatin kendisidir. Ekleziyast

nsann aklna gelebilecek en gzel simlasyon alegorisi olduunu dndmz bu Borges masalnda: mparatorluun hizmetindeki haritaclarn izdikleri harita sonunda imparatorluun topraklarna birebir eit boyutlara sahip bir belgeye dnmektedir. Ancak kmeye balayan imparatorlukla birlikte lime lime olmu bu harita paralaryla lde karlaan insanlar vardr. Sonuta bu harap olmu soyut metafizik gzelliin, imparatorluun anna yakan bir grnme sahip olduu ve eskidike gereiyle birbirine kartrlan sahtesi gibi mparatorluun da bir le gibi rdke zne yani topraa dnt grlmektedir. Bu gncelliini yitirmi masal ikinci basamak (ordre) simlakrlarn gizli ekiciliine sahiptir.1 Gnmzdeki soyutlama biimlerinin haritaclk, sret karma, aynadan yansma ya da kavramla bir ilikisi kalmam1

Bkz. J. Baudrillard, Simgesel Dei Toku ve lm, Simlakrlar Dzeni blm, (Paris, Gallimard, 1975).

14 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

tr. Simlasyon kavramnn harita zerindeki bir toprak paras, bir tz ya da referans sistemiyle hibir ilikisi yoktur. Bir kken ya da bir gereklikten yoksun gerein modeller araclyla tretilmesine hipergerek yani simlasyon denilmektedir. Bir baka deyile harita ncesinde ya da sonrasnda bir toprak paras yoktur. Bundan byle nce harita, sonra topraktan gerein yerini alan simlakrlardan sz etmek gerekecektir. Borgesin masaln gnmze uyarlayacak olursak, artk harita zerinde lime lime olmu toprak paralaryla karlaldn sylemek gerekecektir. Bundan byle sada solda karlaacamz harabe ve ykntlar haritaya deil geree, lde karmza kan kalntlarsa mparatorlua deil bize, le dnm bir geree ait olacaklardr. Tersine evirdiinizde bile artk bu masaldan yararlanabilmek imknszdr. Olsa olsa mparatorluk alegorisinden yararlanabilirsiniz o kadar. nk gerekle gerein simle edilmi modellerini st ste bindirmeye abalayan ada simlatrler de benzer bir dayatmac yaklam sergilemektedirler. Ancak bu kez ortada ne harita vardr ne de toprak nk soyutlamay ilgin ve ekici klan haritayla toprak arasndaki o kesin ayrm artk yoktur. Oysa bu ayrm haritaya bir iirsellik, topraaysa bir ekicilik kazandryordu. Sihirli bir kavramla ekici bir gerek ite bu ayrmn iine gizlenmiti. Haritayla toprak arasndaki bu ideal beraberlii nce gklere kartp ycelten sonra da yerin dibine batran haritaclarn bu lgn projesinde yeniden canlandrc bir zellie sahip olan (gnmzde speklatif ve sylevsel zelliklerini yitirerek nkleer ve genetik bir ileme dnm) dgc de simlasyonla birlikte artk tarihe karmtr. Burada ortadan kalkan eyin ad metafiziktir. Bundan byle bir varlkla eitli grnmleri; gerekle gerek kavramna zg bir ayna/yansma (metafizik) olmayacaktr. Bundan byle gerekle gerek kavram arasnda dsel bir beraberlik de olmayacaktr. nk genetik minyatrletirme denilen ey, simlasyon evrenine zg bir boyuttur. Gnmzde gerek

Jean Baudrillard 15

artk minyatrletirilmi hcreler, matrisler, bellekler ve komut modelleri tarafndan retilmektedir. Bu sayede gerein sonsuz sayda yeniden retimi mmkn olmaktadr. Bundan byle rasyonel bir geree ihtiyacmz olmayacaktr zira gerek ideal ya da negatif srelerle baa kabilecek (boy lebilecek) bir durumda deildir. Artk ilemsel bir gerek vardr. Aslnda gerek bu deildir nk onu sarp sarmalayan bir dsellikten yoksundur. Bu atmosferden yoksun bir hiperuzamda kombinatuvar modellere benzeyen, sentetik bir ekilde retilmi gerek, dier adyla hipergerektir. Gerek ya da hakikate zg perspektifle bir ilikimizin kalmadn gsteren bu farkl bir uzama gei olayyla birlikte, tm gnderen sistemlerinin tasfiye edildii bir simlasyon ana girilmitir. Daha kts gsterge sistemleri bu gnderen sistemlerini yapay solunumla yaatarak, tm kombinatuvar hesaplar ve ikili kartlklarla tm edeerlik sistemlerinin iine yarayabilecek anlamdan daha da esnek (ductile) hle gelmektedirler. Burada bir taklit, sret ya da parodiden deil asl yerine gstergeleri konulmu bir gerek, bir baka deyile her trl gerek sre yerine ilemsel ikizini koyan bir caydrma olayndan sz ediyoruz. Gerein tm gstergelerine sahip, gerein tm aamalarna ksa devre yaptran kusursuz, programlanabilen, gstergeleri kanserli hcreler gibi oaltarak drt bir yana savuran bir makineden. Gerek bir daha asla geri dnmeyecektir. Bir lm daha dorusu lmenin imknszlat bir lr lmez dirilme sistemine zg model byle bir hayat ileve sahiptir. Bundan byle her trl dsel ve gerek ayrmndan yoksun, yalnzca ayn yrnge evresinde dolanan modellere dayal ve farkllk simlasyonu retiminden ibaret bir hipergerekten sz edebiliriz.

16 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

Kutsal Gnderenden Yoksun mgeler


Gizlemek (dissimuler), sahip olunan eye sahip deilmi gibi yapmak; simle etmek ise sahip olunmayan eye sahipmi gibi yapmaktr. Birincisi bir varla (u anda burada bulunmayan) dieri ise bir yoklua (u anda burada bulunmamaya) gndermektedir. Ancak bu olay sanldndan daha da karmak bir eydir. nk simle etmek -m gibi yapmak deildir. Hastaym gibi yapan kii yataa uzanp bizi hasta olduuna inandrmaya alr. Bir hastal simle eden kii ise kendinde bu hastala ait semptomlar grlen kiidir (Littr). yleyse m gibi yapmak (feindre) ya da gizlemek (dissimuler) gereklik ilkesine bir zarar veremez, yani bunlarla gereklik arasnda her zaman ak seik, gizlenmeye allan bir fark vardr. Oysa simlasyon bu gerekle sahte ve gerekle dsel arasndaki fark yok etmeye almaktadr. Simle eden kii gerekten hasta mdr, deil midir? nk bu insan gerek semptomlar retmektedir. Simle eden kiiye ne hastasn ne de deilsin denebilmektedir. Bu kiiyi nesnel bir ekilde hasta ya da salam olarak deerlendirebilmek mmkn deildir. Hakiki bir hastalk olup olmad anlalamayan bu ey, psikolojiyle tbbn elini kolunu balamaktadr. nk btn semptomlar retilebiliyorsa ve bir hastala ait semptom doal bir olgu olma zelliini yitirmise o zaman her hastaln simle edilebileceini hatt edilmekte olduunu dnebiliriz. Ama o zaman da tbbn bir anlam kalmamaktadr nk tp yalnzca nesnel nedenlerini belirleyebilecei gerek hastalklarla ilgilenmektedir. Psikosomatik rahatszlklarsa hastalk ilkesinin kysnda kesindeki kuytu alanlarda pek de inandrc olmayan gelimeler sergilemektedir. Organik bir semptomu bilinaltna havale eden psikanalizde ise semptom aslndan daha hakiki grlmek durumundadr. Hem simlasyon neden bilinaltnn giriine taklp kalsn ki? Bilinalt faaliyeti de klasik tbb semp-

Jean Baudrillard 17

tomlar gibi retilemez mi? Dler birer semptom olarak kabul edilmiyor mu? Oysa yabanclatrma yorumuna dayanan bir hekimlik her zihinsel rahatszlk biiminin, simlatrn bilmedii bir semptomlar dzenine sahip olduunun ve hekimin bu dzende grlecek bir aksamann farkna varmamasnn mmkn olmadn ileri srmektedir. Bu (1865 ylndan miras kalan) dncenin amac, ne pahasna olursa olsun hakikat ilkesinin varln koruyabilmek ve simlasyonun yol at sorunlar engelleyebilmektir. nk bu sorgulama hakikat, gnderen ve nesnel nedenin ortadan kalkmasna yol amaktadr. Hekimler hastalk ya da saln tesinde ya da berisinde dolanan bu verileri, baka bir deyile hastann hastal konusunda (hastal yeniden reten sylev) sylediklerini doru ya da yanl olarak deerlendirme konusunda aciz kalmaktadrlar. Simle edilen yleyse maskesini indirmenin mmkn olmad nk kiinin yalan sylediini2 kantlayabilmenin imknsz olduu bir bilinalt sylevinin bu ekilde tekrarlanmas karsnda psikanalizin yapabilecei bir ey yoktur. rnein ordunun eli kolu simlatrler karsnda balanmaktadr. Geleneksellemi uygulamalara dayanan ordu, bugne kadar belli kantlardan yola karak onlarn maskelerini drr ve cezalandrrd. Oysa gnmz ordusu, bir simlatr de tpk gerek bir ecinsel, bir kalp hastas ya da bir deli gibi re ayrabilmektedir. Askerlik psikolojisi denilen ey bile kartezyen belirtiler karsnda gerilemekte ve gerek mi yoksa sahte mi, retilmi bir semptom mu yoksa gerek bir semptom mu ayrmn yaparken tereddde dmektedir. Deliyi bu kadar iyi taklit edebilen biri herhlde gerekten delidir dncesine snmaktadr. Ordu pek de haksz deildir nk
2

Bu sylev, transfer srasnda bile zlememektedir. Birbirine karan bu iki sylev yznden psikanaliz, sonu gelmeyen bir tedavi yntemine dnmektedir.

18 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

bu bak as dorultusunda btn delilerin birer simlatr olduklar ve deli ile simlatr arasndaki bu fark ayrt edememeninse akla gelebilecek en pis ykc eylem biimi olduu sylenebilir. Klasik mantk, simlasyona kar tm kategorileriyle silahlanmaya almaktadr. Oysa gnmzde, simlasyon bu mant oktan ap geerek hakikat ilkesinin yerini almtr. Simlasyonun bilinli olarak setii tpla ordu dnda bir de din olaynn bulunduunu syleyebiliriz. Din konusunda bir tanrsal g simlakrna gnderme yaplmaktadr. Simlakrlarn mabetlere sokulmasn yasakladm nk doaya hayat veren tanrsal g yeniden canlandrlamaz. Bu doru deildir nk bu tanrsal g yeniden canlandrlabilmektedir. rnein bu g ikona ya da simlakrlar eklinde oaltldnda neler olup bitmektedir? rnein imgelere dayal grsel bir teolojiye dntrldnde hl ilh bir gcn zelliklerine sahip olabilmekte midir? Belki de kendi ihtiam ve ekiciliini devreye sokarak bu ilh gcn ortadan kalkmasna neden olmaktadrlar? konlar araclyla tezghlanan bu oyun sayesinde sonuta grntler alglanabilen ve anlalabilen bir Tanr Dncesinin yerini alabilmektedirler. Bin yldr sregelen ve ikonoklastlar (=kutsal imgeleri yok eden insanlara verilen ad. Kutsal imgelere tapnmaya kar olan Bizans mparatorlarnn yanda olan insanlar) hep korkutmu olan bu mcadele henz sona ermemitir.3 konoklastlarn, simlakrlarn sahip olduu bu mutlak-gten korkmalarna neden olan ey, ikonalarn Tanr dncesini insanlarn bilincinden silip atabileceklerini sezmenin yansra, sonu itibariyle bu korkun hakikatin Tanrnn asla var olmad, yalnzca simlakrlar araclyla var olabildii hatt kendi simlakrlarndan baka bir ey olmad dncesine gndereceinin farkna varm olmalardr. Zaten ikonoklastlar da bu yzden imgelerden nefret ediyor ve onlar yok etmeye alyorlard. Simlakrlarn, Platoncu bir Tanr
3

Bkz. M. Perniole, Icnes, Visions, Simulacres, s. 39

Jean Baudrillard 19

dncesini gizlemek ya da maskelemekten baka bir ey yapmayacana inansalard onlar yok etmeye kalkmazlard. nsan deiken bir hakikat dncesine her zaman boyun emitir. Bu o kadar nemli bir ey deildir. Oysa bu metafizik umutsuzluun kkeninde yatan ey imgelerin her eyi aka da vurmalarnn yansra sonu olarak bir modelden yola klarak retilen sradan grntler deil, zgn ve byleyici bir gce sahip imgeler olmalardr. Bu tanrsal gnderenler sisteminin ne pahasna olursa olsun yok olmaktan kurtarlmas gerekiyordu. Oysa bu grntlerde Tanrnn dolayl yansmalarn yakalayarak, onlar kutsayan ikonolatrlarn tersine ikonalar aalayan ve yadsyan ikonoklastlarn bu imgelere hak ettikleri deeri verdikleri grlmektedir. Buna karn ikonolatrlar ok modern ve maceraperest insanlardr. nk imgelerle oynanan bu Tanr yaratma oyunu srasnda Onun zaten l bir varlk olduunu ve resimler araclyla gerekletirilen bu yeniden canlandrmann gerekte hibir eyi temsil etmediini; bunun yalnzca bir oyun olduunu ve bu byk oyunun neminin de buradan kaynaklandn (ayn zamanda imgelerin maskesini drmenin tehlikeli bir ey olduunu nk imge ya da maskenin gerisinde hibir eyin bulunmadn) anlamlardr. Politikalarn Tanrnn gcl anlamda ortadan kaybolmasyla vicdanlarn dnyev ve grkemli bir ekilde gdmlenmesi (Tanrnn bir iktidar gsterisi aracna dntrlerek yok edilmesi) zerine oturtan Cizvitler de zaten byle yapacaklardr. Belli bir gten yoksun ve gstergelerden soyutlanm bir stratejiye yataklk etmekten baka bir ie yaramayan aknlk (=Tanr) burada sona ermektedir. Barok imgelerin gerisinde ya da perdenin arkasndaki ipler artk politikann eline gemitir. Sonu olarak imgeler her zaman lmcl bir gce sahip olmulardr. Tpk bir model olarak benimsedikleri Tanrnn ilh kimliini yok etmeye alan Bizans ikonalar gibi. ld-

20 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

rc bir gce sahip imgenin karsna, gerein grnen ve alglanabilen yanlarn sunan yeniden canlandrmann diyalektik gcyle klmaktadr. Bat, bu yeniden canlandrma olaynn nemine ya da gstergenin derin bir anlama sahip olabileceine, bir gstergenin, bir anlamn yerini alabileceine ve bir eylerin bu tabi ki Tanrdr bu dei tokuun gereklemesini saladna btn kalbi ve iyi niyetiyle inanmaktadr. Tanr bile simle edildikten, Tanrya olan inan, gstergelerine indirgenebildikten sonra gerisini varn siz dnn! te o zaman btn sistem yer ekiminin etkisinden kurtulmu bir ktle, devasa bir simlakra dnmektedir. Bu gerek d bir ey deil bir simlakrdr, gnderenden yoksun ve nerede balayp nerede bittii bilinmeyen, hibir eyin durduramad bir kapal devre iinde, gerein deil yalnzca kendi kendinin yerine geebilen bir ey. Yeniden canlandrmann kart olan simlasyon ite budur. Yeniden canlandrma: Gsterge ve gereklik arasnda bir edeerlik ilkesi (bu edeerlik topik bir ey bile olsa temel bir aksiyomdur) bulunduunu kabul etmektedir. Oysa simlasyon, eitlik ilkesi topyasna tamamen ters bir ey olup, gstergeyi kesinlikle bir deer olarak yadsmakta ve her trl gnderenin ters yz edilmesi ve ldrlmesi olarak grmektedir. Simlasyonu sahte bir yeniden canlandrma biimi olarak yorumlayarak onu emmeye alan yeniden canlandrmaya karlk; simlasyon bir simlakra dntrd yeniden canlandrma dzeninin tamamn sarp sarmalamaktadr. mgeye zg eitli aamalar/basamaklar yle sralanabilir: derin bir gerekliin yansmas olarak imge derin bir gereklii deitiren ve gizleyen imge derin bir gerekliin yokluunu gizleyen imge gerekliin hibir eidiyle ilikisi olmayan, kendi kendinin saf simlakr olan imge

Jean Baudrillard 21

Birinci durumda imge olumlu bir nitelie sahiptir nk imge burada bir tr yin grevi yapmaktadr. kinci durumda imge olumsuz bir nitelie sahiptir. Kt by trnden bir eydir. nc durumda imge bir grnmn yerini almaya yani bir byleme arac olmaya almaktadr. Drdnc durumdaysa imge artk grnt dzenine deil simlasyon dzenine ait bir eydir. Bir eyleri gizleyen gstergeler aamasndan gsterilecek bir ey kalmadn gizleyen gstergeler aamasna gei bir dnm noktasdr. nk birinciler ideolojilere zg bir hakikat ve sr teolojisine gnderirken; ikinciler bir simlasyon ve simlakrlar ana girilmi olduunu, artk ortada ne kendi kullarna sahip kabilecek bir Tanr, ne de gerekle sahte ve gerekle yapay bir ynteme bavurularak diriltilmi gerein birbirinden ayrlmasn salayacak bir Kyamet Gn olasl bulunmadn sylemektedirler. nk her ey zaten lm ve Kyamet Gn beklenmeden diriltilerek yaama dndrlmtr. Nostalji denilen ey, gerek, gerekliini yitirdii gn asl anlamna kavumutur. nk dnyann oluum srecini anlatan efsane ve gereklie ait gstergelerin saysnda inanlmaz bir art olmutur. Aslna benzeyen ikinci bir hakikat, nesnellik ve doru saysnda ar bir art vardr. Nesne ve tzden arndrlm bir ortamda hakikat, yaanan olay ve figratifte saysal bir art vardr. Madd retim lgnlna kout hatt ondan daha ileri bir lgnlk dzeyine ulaan gerek ve gnderen sistemleri retilmektedir. lgi alanmza giren simlasyon aamas bu trden bir eydir. Her yerde bir caydrma stratejisiyle rten gerek, neogerek ve hipergerei kapsayan bir stratejiyle karlayoruz.

22 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

yimser Bir Dirili yks ya da Ramses


Filipinler hkmeti, 1971 ylnda smrgeci, turist ve etnologlarn ulaamayacaklar bir blgede yaayan bir avu Tasadaylnn ilkel yaamlarna dnmesini salayan yasal dzenlemeyi yapt gn, etnoloji de paradoksal bir ekilde kendi lm fermann imzalar gibi olmutur. Sekiz yz yl aan bir sreden bu yana dier insanlarla kesinlikle herhangi bir iliki kurmadan vahi ormann derinliklerinde yaam olan bu insanlar sonunda antropologlarn elinden kaamayarak kefedilmilerdi. Ne var ki Tasadayllar kefeden antropologlar bu insanlarn kendileriyle iliki kurar kurmaz, kapatlm olduklar mezarlardan ak havaya kartlr kartlmaz toz hline gelen mumyalar rnei, yok olup gittiklerini grnce ormandaki yaamlarna dnmelerini istemek zorunda kalacaklard. yleyse etnolojinin yaayabilmesi iin nesnesinin lmesi gerekmektedir. Kefedilen nesne lerek, hem intikam almakta hem de kendini zmeye alan bilime meydan okumaktadr. Btn bilimler de zaten kendi varlklarn, kavradklarn sandklar nesnelerinin zaman iinde eriyip gitmesi gibi bir paradoks zerine oturtmaya mahkum edilmemiler midir? l nesne, gznn yana hi bakmadan bilimi ters yz etmekte ve o ilk balang noktasna geri gndermektedir. Tpk arkasna bakmas yasaklanm olan Orfeusun dayanamayarak ban dndrmesi sonucunda sevgili kars Eridikyann cehenneme geri gnderilmesi gibi. Byle bir paradoks iine dmek istemeyen etnologlar ise Tasadayllar bir gvenlik emberi iine alarak, aslnda kendilerini kurtarmaya almlardr. nk o andan itibaren Tasadayllara dokunmak yasaklanmtr. Kefedilmi bir maden yatann iletmeye almadan kapatlmas gibi insanlar da ormanlarna kapatlmlardr. Burada nesne kazanm, bilim kaybetmitir. Bilimin elinden kard nesne, bu kez bekretini koruyabilmitir. Burada bir fedakrlktan (bilim asla fedakrlk

Jean Baudrillard 23

yapmaz, o her zaman iin ldrc bir zellie sahiptir) ok kendi gereklik ilkesini korumaya alan bilimin yapt bir fedakrlk simlasyonundan sz edilebilir. Dondurularak buzlua yerletirilen Tasadayllar etnoloji iin kusursuz bir bahane, sonsuza dek kendisinden yararlanlabilecek bir tr gvencedir. Bu noktada Jaulin, Castaneda, Clastres gibi insanlarla ortaya kan usuz bucaksz bir anti-etnoloji olayyla karlalmaktadr. nk normal bir gelime srecini yaayan bir bilim giderek nesnesinden uzaklamak ve sonunda ondan vazgemek durumundadr. Bu durumda bilimsel zerklik fantastik bir eye dnmekte ve o saf, anlamsz biimine kavumaktadr. Camdan, saydam bir sandukaya benzeyen vahi orman adl ghettolarna geri gnderilen yerliler, bu yzden etnoloji disiplini ncesinde yaayan yerlilere zg bir simlasyon modeline dnmektedirler. Bylelikle kendi amalarn ap geen etnoloji, tamamen kendisi tarafndan yeniden yaratlm/retilmi yerlilere ait ham gereklik iindeki yerini alabilecektir, yani Vahiler, Vahiliklerini bile etnolojiye borlu olacaklardr! Ne byk marifet! Kendini vahileri yok etmeye adam grnen bir bilim iin ne byk zafer! te yandan bu dondurulan, sterilize edilerek ldresiye denebilecek kat nlemlerle koruma altna alnan ve babas ldkten sonra doan ocua benzeyen vahilerin bir gnderen sistemleri simlakrna, biliminse saf bir simlasyona dnm olduu sylenebilir. Benzer bir olayla Fransann Creusot blgesinde karlalmtr. Tarihin belli bir dneminde ortaya karak bu dneme tanklk eden ii mahalleleri, faaliyet hlindeki sanayi kurulular, erkei, kadn ve ocuuyla btn bir kltr canl canl bir tr ak hava mzesine dntrlm gibidir. Bu insanlarn davranlar, konuma biimleri ve alkanlklar belgesel bir film ekiminde olduu gibi canl canl fosilletirilmitir. Snrl bir alan zerine ina edilmesi gereken mze ortadan kalkm ve her yer mzeye dntrlerek yaamn bir paras hline getirilmitir. Keza etnoloji de snrl bir

24 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

nesnel bilim dal olmak yerine nesnesini zgr brakp, canl olan her eyi kapsayarak simlakrlara zg, her yerde hazr ve nazr, grnmez bir drdnc boyuta dnmektedir. Artk hepimiz birer Tasadayl, bir baka deyile o ilk grnmlerine ancak etnolojinin tezghndan getikten sonra kavuan evrensel bir etnolojik gerekliin varln nihyet ifa eden Yerlilere benziyoruz. Hepimiz canl canl anlamn yitirmi farkllklar ve bu anlamn yitirmi farkllklarn diriltilmesi ad altnda etnoloji ya da yldz giderek parlayan bir etnolojinin saf biimi olan antietnoloji tarafndan zmlenmi bulunuyoruz. yleyse etnolojinin, Vahilerin yaad ya da adna nc Dnya denilen bir yerlerde aranmas ok byk bir saflktr zira etnoloji her yerdedir. Metropollerde, Beyazlarn yaad yerlerde, tepeden trnaa incelenip zmlendikten sonra geree benzetilerek yapay bir ekilde diriltilmi bir simlasyon, hakikatin halsinasyona dntrld, geree antaj yaplan, nce ldrlen ve sonra da geri getirebilmek iin isteri dzeyine ulaan simgesel biimin her trn kapsayan bir gemi (tarihsel) aratrmasnn yapld bir dnyadadr. Vahilerin eli mahkm olduu iin bu cinayetin ilk kurbanlar onlar oldular, ancak bu cinayet gnmzde tm Batl toplumlar da iine alan bir boyuta ulamtr. Sonu olarak etnoloji, bize verebilecei tek ve son derste kendine bir son verilmesini salayacak (oysa Vahiler ondan ok nce bunun farkna varmlard) lmn intikam denilen srr ifa etmektedir. Bilimsel nesnenin kilit altna alnarak bir yerlere tklmas deliler ve llerin bir yerlere tklmasyla edeer bir anlama sahiptir. Elden ele dolaan bir delilik aynas (dncesi, aklamas), bulac bir hastalk gibi tm toplumu nasl bir daha iyiletirilemeyecek hle getirdiyse, keza bilim de kendisi iin bir kar ayna grevi yapan bu bulac bir hastal andran nesneyi ldren mikrobu kaparak, lmekten baka bir seenee sa-

Jean Baudrillard 25

hip olmadn kantlamaktadr. Grne gre bilim nesnesine egemen gibidir. Oysa nesne znenin farkna varamad bilinsiz bir tersine evirme srecinden yararlanarak, kendisini anlamsz ve bir sonuca gtrmeyen bir sorgulamaya tbi tutan bilime arzulad anlamsz ve bir sonuca gtrmeyen yantlar sunarak, gizliden gizliye onu ele geirmektedir. Toplum bu delilik aynasn krdnda (tmarhneler kapatlp delilere konuma zgrl tanndnda vs.) ya da bilim sahip olduu nesnellik aynasn krar gibi yaparak (nesnesine teslim olan Castaneda vb.), farkllklara boyun ediinde deien bir ey yoktur. nk ieri kapatlma biiminin yerini saylamayacak kadar ok ve her yanmz saran biimlerden oluan bir dzenleme almtr. Sahip olduu klasik kurumsal grnm ypranp, yok olan etnolojinin; dnyaya (kurmaca) bir farkllk martavalyla (kurmaca) bir Vahilik martavaln yaymaya alan bir antietnoloji sayesinde hayatta kalmaya alt grlmektedir. Etnoloji bu ii, antietnolojinin de yardmyla yeniden eski vahilik dzeyine ulatrd yani farkllk ve lmn mahvetmi olduu bizim dnyamz gizleme amacyla yapmtr. Benzer nedenler yznden, orijinalini koruma bahanesiyle Lascaux maarasnn ziyareti yasaklanm ancak be metre teye ayn maarann tpatp benzeri in edilerek ziyarete almtr (ziyaretiler nce gerek maaraya dikiz deliinden bir gz attktan sonra kopyasnn tamamn ziyaret edebilmektedirler). Orijinal maaray insanlarn belleinden silip atmann bir yarar salayacan sanmyorum nk gereiyle kopyas arasnda hibir fark yoktur. Bir kopya her ikisini de yapaylatrmaya yetmitir. Keza getiimiz gnlerde bilim ve teknik, uzun zamandan beri bir mze kesinde rmeye terk edilmi II. Ramsesin mumyasn tm olanaklarn zorlayarak kurtarmaya almaktadr. Her nedense Bat, simgesel dzenin drt bin yldan beri gzlerden ve ktan korumay baard bir eseri korumaktan aciz olduu gibi bir telaa kaplmtr. Oysa Ram-

26 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

ses bizim iin bir anlam ifade etmemektedir. Paha biilemeyen eyse onun mumyasdr nk mumya kltrel birikimin bir anlama sahip olduunu gsteren kesin bir kanttr. Gemii gn na karp depolayamad takdirde u bizim izgisel ve bir birik(im)tirme anlay zerine oturan kltrmz kme tehlikesiyle kar karya kalacaktr. te bu yzden Firavunlar mezarlarndan, mumyalarysa iine kapatlm olduklar o sessiz dnyadan ekip karma gereksinimi duyulmutur. te bu yzden onlar unutulmaktan kurtarmaya ve asker alandaki baar ve ereflerinin kutland bir trene ihtiya duyulmutur. Bu yaplrken de mumyalar bilime ve kurtuklara yem edilmilerdir. Oysa binlerce yldan bu yana onlarn bozulmadan kalmasn salayan ey srlaryd. O eski dzende rmeyi engelleme gc, lme stn gelmek demekti. Sahip olduumuz bilimsel dzeyse mumyalar onarmann tesine geememektedir. Bir baka deyile grnmesi gereken bir dzeni onarmaktan baka bir ey yapamyoruz. Oysa mumyalama ilemi gizli bir boyutu lmszletirilmek istenen efsanev bir almayd. Gemiimiz grntye dklmeli ve sreklilik tayan bir grnrle sahip olmaldr. Balang noktasn grebildiimiz bir efsane gnn birinde bizim de sonumuzun geleceini anlamamza ve rahatlamamza neden olmaktadr. nk biz asla sonumuzun geleceine inanmadk. te bu yzden Orly havaalannda Ramsesin mumyas iin tarih bir karlama treni dzenledik. nk Ramses byk bir asker ve despottu. Kukusuz yleydi. Bu treni dzenlememizin nedeni kendisiyle hibir ilikisi olmayan kltrmzn baka bir dzene ait l gc kendine ml edebilme isteidir. En byk arzusu budur nk onu kendi gemiine ait bir eymi gibi mezarndan kartm ve yok etmitir. sann retisinden bhaber Amerikal yerliler karsnda aknlktan kk dillerini yutan Rnesans dnemi Hristiyanlar gibi, biz de Ramsesin mumyas karsnda adeta bylendik. Kolonizasyonun balang yllarnda ncilin dayatt ev-

Jean Baudrillard 27

rensel yasalardan bir anlna kurtulma olasl karsnda insanlar aknlk ve hayretten ne yapacaklarn bilemeyecek hle gelmilerdi. Bu durumda iki seenekten birini onaylamalar gerekiyordu: Ya sa yasalarnn evrensel yasalar olmadklarn kabul etmek ya da bu yasalarn her yerde geerli olmadn gsteren Kzlderilileri yok etmek. Genel olarak Kzlderililer Hristiyanlatrlmlar ya da yalnzca kefedilmilerdir ki, her iki durumda da Kzlderililer asndan bunun anlam yava bir lmdr. Ramsesi yok edebilmek iin onu gn na kartp, bir mzeye yerletirmek yeterli olmutur. Mumyalar kemirip yok eden ey o kk kurtuklar deil, simgesel dzeni yer deitirmeye zorlayan, hibir konuda yetkin olmayan ve kendinden nce var olmu kltrleri rmeye ve lme mahkm etmekten baka bir ey bilmeyen, onlar nce ldrp sonra bilimsel yntemler araclyla diriltmeye alan bize zg bir tarih, bilim ve mze anlaydr. Tm bu srlara kar yaplan bir saldr, srdan yoksun bir uygarln saldrsdr. Bu, stne oturduu temellerden nefret eden bir uygarlktr. Nesnesini elinden karrm numaras yaparak o saf biimini korumaya alan etnoloji gibi, mzelik olmaktan kurtarma giriimi de yapaylk halkasna bir halka daha eklemekten baka bir anlama sahip deildir. Byk paralar harcanarak Cloyters of New Yorktan alnarak, alnd yere gnderilecek olan Saint-Michel de Cuxa manastrnn avlusunu evreleyen st kapal, kolonlu geit bunun en gzel kantdr. Herkes de bu geri dnme olayn alklamtr [Bu olay Champs-Elyses caddesindeki kaldrmlar aralardan kurtarma amacyla yaplan, yeniden ele geirme denemesine benzemektedir]. Bu stun balklar Amerikaya herhangi bir nedene dayanarak gnderilmedii iin Cloyters of New York tm kltrleri (deerin kapitalist anlamda merkezletirme mantna uygun bir ekilde) bir araya getiren yapay bir mozaiktir. Bu stun balklarnn geri gnderilmesiyse daha da yapay bir olaydr, baka bir deyile

28 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

simlakrn bir tur attktan sonra gereklikle st ste akmasdr. New Yorkta kimseyi kandrmayan stun balklar, bu simlasyon ortamnda kalsalard daha iyi olurdu. nk geri gnderme eylemi bir kurnazlktan baka bir ey deildir. Sanki hibir ey olmam gibi yapmak ve yaptlar eski yerlerine ulatndaysa sevin lklar atmak! Yine Amerikallar, Kzlderili saysn bu ktann kefinden nceki Amerikann sahip olduu dzeye getirdikleri iin kendileriyle vnmektedirler. Her eyin zerine bir kalem ekilmi olduunu, her eye yeniden balandn sylemektedirler. Hatt daha da ileri giderek biz daha iyisini yaptk ve balangtaki rakamn stne ktk demektedirler. Bu da szm ona uygarln stnln gsteren bir kant saylrm. Evet, uygarlk Kzlderili saysn Kzlderililerin kendi kendilerine retebilecekleri Kzlderili saysnn ok stne karmay becermitir. (Bu olayn kkeninde haince bir dnce vardr. nk ar retim buradaki Kzlderililerin baka bir yntemle yok edilmesi anlamna gelmektedir. Zira Kzlderili kltr de dier kabile kltrleri gibi snrl sayda insann varln zorunlu klmakta ve shide olduu gibi gereinden ok insann geliigzel bir ekilde dnyaya getirilmesine tepki gsterilmektedir. Sonuta Kzlderili nfusundaki art simgesel bir cinayete dnmektedir.) Grld gibi her yerde tuhaf denilebilecek bir ekilde orijinaline benzeyen bir evrende yayoruz. eyler harl harl kendi ikizlerini retmeye alyorlar. Ancak geleneklerin iddia ettii gibi bunun anlam eylerin ortadan kalkaca trnden bir sonu deildir nk eyler artk lmsz klnmlardr. Tpk funeral homesun (cenaze ileriyle ilgilenen irketler) ly gmlmeden nce, makyajla, modelin yaarkenki grnmnden daha doal ve mtebessim hle getirmeleri gibi.

Jean Baudrillard 29

Dsel ve Hipergerek
Disneyland btn simlakr dzenlerinin i ie gemi olduu kusursuz bir modeldir. Disneyland her eyden nce: Korsanlar, Gelecein Dnyas vb. eylerden oluan bir illzyon ve fantazm oyunudur. Bu dsel evren kendine den grevi baaryla yerine getirmektedir. Aslnda kalabalklar buraya eken ey elikileri ve gzellikleriyle gerek Amerikann minyatrletirilmi toplumsal bir mikrokozmosuna benziyor olmas ve alnan kolektif (din denilebilecek trden) keyiftir. Aracnz otoparka braktktan sonra ierde kuyrua giriyor ve sonunda darya yapayalnz ve kendi hlinize terk edilmi bir vaziyette kyorsunuz. Bu dsel evrendeki tek olaanst ey, ierdeki kalabalktan yaylan scaklk ve sevecenliin yansra insana pek ok deiik duygu yaatan bol miktardaki oyun ve oyuncan varldr. Bir konsantrasyon kampna benzeyen otoparkla ierdeki kalabalk arasnda tam bir tezatlk vardr. Baka bir deyile ierdeki bin bir eit oyuncak, insanlar bir nehir misali oradan oraya srklerken, dar kan insan yalnzla (oyuncana), arabasna doru ilerlemek zorunda kalmaktadr. Olaanst bir rastlant sonucu (bu trden rastlantlar kukusuz bu evrene zg bir ekiciliin bir rndr) bu zamann dondurulmu olduu ocuksu evren, bugn kendisi de dondurulmu bulunan bir adam tarafndan tasarlanarak hayata geirilmitir. Ad Walt Disney olan bu adam 180 derecelik bir s altnda dnyaya yeniden dnecei gn beklemektedir. Disneylandn her kesinde nesnel bir Amerika modeliyle karlaabilmek mmkndr. Bu grnt kalabalk ve bireylerin morfolojik yapsna kadar giden bir benzerlik gstermektedir. Burada Amerikann sahip olduu tm deerler minyatrletirilmekte ve izgi filmler araclyla oaltlarak, kendilerinden gemektedir. Tpk ii doldurularak ss eyasna dntrlen l vahi hayvanlar gibi. Buradan yola karak (L. Martinin, Utopiques, jeux despacesda ok gzel bir ekilde ak-

30 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

lad gibi) ideolojik bir Disneyland zmlemesi, digest of American way of lifela (Amerikan yaam biiminin zetlenmi hlinin) vlen Amerikan deerleri, idealletirilmi ztlklarla dolu bir gerekliin bu mekna uydurulmu hlinin eletirisini yapabiliriz. Btn bunlar kesinlikle dorudur, ancak btn bunlarn gizledii baka eyler vardr. Bu ideolojik tezgh nc basamak bir simlasyon olaynn gizlenmesini salamaktadr. Disneyland gerek lkenin, gerek Amerikann bir Disneylanda benzediini gizlemeye yaramaktadr. Bu durum sradan gndelik yaantsnn bir hapishaneyi andrmadn gizlemeye alan toplumsal bir yapnn hapishaneler in etmesine benzemektedir. Disneyland evreleyen Los Angeles ve Amerika, geree deil hipergeree ve simlasyona aittir. Burada sorun yanltc bir yeniden canlandrlm gereklikten (ideoloji) ok, gerein geree benzemediini gizleyebilmek ve gereklik ilkesinin devamn salayabilmektir. Disneylanddaki dsellik ne gerektir ne de sahte. Buras geree zg dsellii, gerei simetrik bir ekilde yeniden retebilmek amacyla tasarlanm bir caydrma (ikna) makinesidir. Bu ocuksu dsellie zg seflet ve yozlamln nedeni de zaten budur. Bu evrene ocuksu bir grnm verilmek istenmesinin nedeni, yetikinlere zg gerek ve baka bir evren bulunduu dncesini onaylatma arzusudur. Disneyland bir ocuksuluun gerek anlamda her yere hkim olduunu gizleyebilmek iin, yetikinlerin de buraya gelerek ocuklamalarna olanak tanmak ve gerekte ocuk olmadklarna inandrma amacyla kurulmu bir evrendir. Zaten Los Angelesta Disneylanda benzeyen Enchanted Village, Magic Mountain, Marine World vb. baka yerler vardr. Bu trden oyun ve elence merkezleri Los Angeles epeevre sarm durumdadrlar. Bu trden merkezler aslnda Los Angelesn, gerein enerjisinden yararlanan gerek d, dur durak tanmayan bir hareketlilik (ara, insan devinimi, vb.) sisteminden baka bir ey olmadn gsteren ve bunun kentin

Jean Baudrillard 31

sahip olabilecei tek sr olduunu belgeleyen kantlardr. Muazzam bir alana yaylm olan bu kent, aslnda bir uzam ve bir boyuttan yoksundur. Elektrik ve atom santralleri ya da sinema stdyolar gibi bu kent de artk kurmaca bir yk (film senaryosu) ve sonu gelmeyen bir kaydrmaca (travelling) hareketine benzemektedir. ocuksu glgelerle tahrif edilmi fantazmlardan oluan bir sempatik sinir sistemi gibi Los Angelesn da pabucu dama atlm eski dsellie ihtiyac olduunu sylemek yanl olmayacaktr. Baka yerlerde (hatt burada) pleri ileyerek yararl hle getiren fabrikalar gibi, Disneyland da dsele o eski grnmn iade etmeye alan bir mekndan baka bir ey deildir. Bugn dnyann her yerinde herkes pleri yeniden yararl bir hle getirmeye almaktadr. Bu anlamda ocuklarla insanlara zg dler ve fantazmlarla onlara ait masals, efsanev, dgleri bir kalnt ya da pe dnmektedirler. Hipergerek bir uygarl zehirleyen ilk nemli pislik (dk) Disneylanddr. Bu elence merkezi zihinsel dzeyde bir yeniden salna kavuturma (yeniden kazanma) grevini yerine getiren bir prototiptir. Zaten Kaliforniyada yerden mantar bitercesine ortaya kan tm cinsel, ruhsal, somatik (rcyclage) yeniden kazanm enstitleri de benzer bir amala kurulmutur. Sokaklarda birbirlerinin yzne bakamayan bu insanlar iin yz yze bakma enstitleri kurulmu; birbirine dokunamayan insanlarsa birbirine dokunma (contactothrapie) tedavisi grmeye balam; yrmeyi unutanlar iinse jogging kefedilmitir, vb. Yaamla ilgili her eye rnein yitirilmi yetenekler, yitirilmi vcutlar, yitirilmi toplumsallk ya da eski tadn yitirmi yiyecekler konusunda, hemen her alanda her eye eski ilevi yeniden kazandrlmaya allmaktadr. Alk ve oru tutma natural food, healthfood, yoga vb. isimler altnda yeniden kefedilmektedir. Burada Marshall Sahlinsin dnceleri ikinci dereceden bir gereklie dnmektedir. nk Sahlinse gre aln kkeninde doa koullar deil Pazar ekonomisi vardr. Gereksiz

32 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

ayrntlarla arapsana dndrlm bu muhteem pazar ekonomisinde sonu itibariyle alk bir alk-gstergesi, alksimlakrna dnmtr. Bu ise az gelimi bir lke insann simle eden bir davran biimidir (buna herkesin benimsemi olduu Marksist az gelimi insan modelini de ekleyebilirsiniz). nsan dlamayan bir kltrn kazand zafere, evre sal ve temizliinin yansra enerji ve sermaye krizini de kattktan sonra, buna bir de ie dnklk halkasn eklediinizde bu i tamamdr. Byle bir sistemin daha nce hi karlamam olduu zihinsel bir felket, zihinsel kabuuna ekilme ve iin iin kaynama felketiyle karlama olasl vardr. Bu felketin en belirgin gstergeleri belki de u acayip ikoluk, lks, Tanr ve para arasndaki inanlmaz koalisyondur. nanlmaz dzeydeki lks bir yaant iinde karlalan inanlmaz ztlklarla, akla gelebilecek en tuhaf dnce ve davranlarn bir arada bulunmas.

Politik frklk
Disneylandn tasarlanma biimiyle Watergate skandalnn tasarlanma biimi arasnda hibir fark yoktur (bu dsel oyun da ilki gibi nceden belirlenmi yapay snrlarn tesinde herhangi bir gerekliin bulunmadn gizlemeye almaktadr) Bu skandal, olgular ve if edili biimleri arasnda hibir fark bulunmadn gizlemeye almaktadr (CIA grevlileriyle Washington Post gazetecileri ayn yntemlere bavurmaktadrlar.) Politik skandal sonu olarak bir yandan ahlk ve politik bir ilkeyi eski salna kavuturmaya alrken, dier yandan da dgcn harekete geirerek yitip gitmekte olan gereklik ilkesine o ilk grnmn yeniden kazandrma gayreti iindedir. Byle bir skandaln if edilmesi yasalara sayg duyulduunu gstermektedir. Belki de Watergatein baarabildii tek ey herkesi Watergatein bir skandal olduuna inandrmaktr. Bu

Jean Baudrillard 33

anlamda Watergatein ok gl bir zehirleme yntemi olduu sylenebilir. nk bu skandal sayesinde dnyaya bir doz politik ahlk yeniden rngalanmaktadr. Bu noktada Bourdieu nn u saptamasna katlmamak mmkn deil: G ilikilerinin znde yatan ey, g ilikilerine benzememeye alarak gcnn tamamn bu gizlilikten almaktr. Bu aklamaya dayanarak ahlksz ve vicdansz bir kapitalin ancak ahlk bir topyann ardna gizlenerek var olabilecei dnlebilir. Bu adan kamusal ahlk diriltmeye alan herkesin (if ya da infial duyma yoluyla, vb.) aslnda kapitalist dzen iin alt sylenebilir. Zaten Washington Post gazetecileri de byle yapmlardr. Zira byle bir saptama, olsa olsa ideolojinin forml olabilir. Zaten Bourdieu olayn ideolojik yann ortaya koyduunda aslnda g ilikilerini kapitalist egemenlie zg bir hakikat olarak kabul ettirmeye almakta ve bunun da bir skandal olduunu sylemektedir. yleyse Bourdieu de Washington Post gazetecileri gibi determinist ve ahlk bir konuma sahiptir. Bu adan deerlendirildiinde aslnda yaplan ey, dzenin ahlk adan temizlenip paklanmas ve ovulup parlatlarak yeniden devreye sokulmasndan baka bir ey deildir. nsanlarn ahlk ve politik vicdan anlaylarna gre anlamsz ve dinamik biimlere benzeyen g ilikilerinin tesine geildiindeyse karmza toplumsal dzene zg simgesel iddetin gerek bir iddete dnt bir hakikat dzeni kmaktadr. Kapital de zaten rasyonel bir varlk olarak kabul edilmek ve rasyonellik adna yarglanmaktan baka bir ey istememektedir. Ahlkl bir varlk olarak kabul edilmek ve ahlk adna yarglanmak istemektedir. nk ikisi arasnda hibir fark yoktur. Bunu farkl bir ekilde yorumlayabilmek mmkn. rnein eskiden bir skandal gizlenmeye allrd; gnmzdeyse tam tersine bunun bir skandal olmad gizlenmeye allmaktadr. Watergate bir skandal deildir. Kesinlikle deildir nk herkes onun bir skandal olmadn gizlemeye almaktadr.

34 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

Btn bunlar aslnda kapitalin yeniden o ilk balangtaki (bu kez sahneye konulmu) bir grnp, bir kaybolan anlalmas g zalimliinin temelini oluturan ahlkszla benzedike, giderek karanlk bir grnm arz eden ahlk anlaynn, artan bir panik duygusuyla gizlenmesinden baka bir ey deildir. Aydnlanma kuramndan komnizme kadar giden ve ahlkla ekonomi arasnda bir edeerlik sisteminin bulunmas gerektiine inanan sol dnce aksiyomuna gre asl skandal budur. Kapitalin byle bir szleme yapm olabileceinden dem vurulmaktadr. Oysa aydnlanm dnce kapitale kurallar empoze ederek onu denetim altna almaya almtr. Bugn devrimci dncenin yerini alm olan eletirel dnceyse kapitali, oyunu kuralna gre oynamamakla sulamaktadr. Bu iktidar hakszlklar zerine kurulmutur. Bu bir snf adaletidir. ktidar bizi smryor gibi eyler sylemektedir, sanki kapital ynettii toplumla bir szleme yapmm gibi. Bu edeerlik aynasysa kapitalin karsna sol dnce tarafndan konulmaktadr. Byle davranarak kapitalin bu tuzan iine deceini, bu toplumsal uydurmacasna kanacan ve tm topluma kar ykmllklerini yerine getireceini umut etmektedir. nk kapitalizm bunlar yapt zaman devrim yapmaya gerek kalmayacaktr. Kapital bu edeerlik formln yaama geirdii takdirde sorun kendiliinden zlm olacaktr. Kapital, egemenlii altndaki toplumla hibir zaman byle bir szleme imzalamamtr. Kapital, toplumsal ilikiler adl bycln rndr nk kapital topluma kar bir meydan okuma biimidir. Ona kendi yntemleriyle yant vermek gerekmektedir. Kapitali, ahlk ya da ekonomik rasyonellikten yola klarak bir skandal olarak sunamazsnz. Kapital kendisine simgesel kurallara gre meydan okunmas gereken bir meydan okumadr.

Jean Baudrillard 35

Sarmal Bir Olumsuzluk Biimi ya da Mbiys eridi


Watergate, sistem muhaliflerine kurulan bir tuzak, iktidar glendirebilmek amacyla gerekletirilen bir skandal simlasyonudur. Filmde bu tuza kuran kiiliin ad Deep Throattr. Nixondan kurtulabilmek iin sol eilimli gazetecileri perde arkasndan gdmleyen bir Cumhuriyet partili. Neden olmasn? Bu hari tm dier varsaymlar geerlidir. nk aslnda sol kendiliinden ve ok doal bir ekilde san grevlerini yerine getirmektedir. Burada iyi niyetli bir yanllktan sz etmek saflktr nk sa da kendiliinden solun grevlerini yerine getirmektedir. Sonu olarak bu olay tm gdmleme varsaymlarnn her zaman iin tersine evrilebileceini gsteren bir frldak oyununa benzemektedir. nk gdmleme: Olumluyla olumsuzun karlkl olarak birbirlerini retmenin yansra aktifle pasif kavramlarnn dland, rastlantsal bir nedenselliktir. Politik gereklik ilkesini kurtarmann tek yolu, bu ortalkta babo bir ekilde dolanan nedenselliin nedensiz bir ekilde durdurulmasndan gemektedir. Politik bir geree benzerlik (ve doal olarak nesnel zmleme, mcadele, vs.) ancak ncllerle sonularn nceden belirlenebildii szlemesel, snrlar belirlenmi bir alan derinliinin yzey dzeyinde simle edilmesiyle ayakta durabilmektedir. izgisel bir sreklilikle diyalektik bir kutuplamadan yoksun braklm bir sistemde herhangi bir olay ya da eylemin nasl ortaya ktn izleyecek olursanz, simlasyonun sapttrd bir ortamda her trl determinasyonun eriyip buharlatn; her eylemin herkesin iine yaradktan sonra akla gelebilecek tm anlamlara brnerek ortadan kaybolduunu grrsnz. rnein talyadaki bombal saldrlar kimin iidir? Ar sol gruplarn m? Ar sa provokasyonun mu, yoksa tm ar ulara mensup terristlere kar bir tepki oluturabilmek amacyla iktidardaki merkez saclarn ii mi? Belki de gvenlik glerinden vazgeilemeyeceini gstermek isteyen bir polis

36 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

senaryosudur! Btn bunlarda bir gereklik pay vardr. Ortada bir kant olup olmamas ya da olgularn nesnellii lgnca yorumlar yaplmasn engelleyememektedir. Bunun nedeni simlasyon mantnn her eyi egemenlii altna alm olmasdr. Bu mantn bir olgular ve nedenler mantyla hibir ilikisi yoktur. nk simlasyonun en belirgin zellii en nemsiz olgular bile kapsayan gerein yerini alm modellerden olumasdr. nce modeller vardr. Bir bomba gibi yrngeye yerletirilen bu modeller olayn gerek ekim merkezini oluturmaktadrlar. Bu yzden olgularn kendilerine zg bir rotalar yoktur. Modeller araclyla olgulara ulalmaktadr. Tek bir olgunun tm modellere ait olabilmesi mmkndr. Bu nceden belirlenmilik, bu daha domadan nce ad koyma ilemi, bu ksa devre yaptrma eylemi, modelle olgunun birbirlerine kartrlmas (olguyla model arasnda anlamsal bir fark yoktur. Negatif bir elektrik akm da yoktur. in iin kaynayan zt kutuplar) vardr. Modelle olgunun birbirlerine kartrlmas her defasnda elikili olanlar da dahil olmak zere bin bir trl yorumun yaplmasna neden olmaktadr. Genelletirilmi bir sreten yola klarak modeller gibi, dei toku edilebildikleri lde bir gereklie kavuabilen olgularla ilgili bu yorumlarn hepsi geerlidir. Sosyalist partiye saldran komnistler, sanki soldaki birlii zellikle bozmak istiyor gibidirler. Bu direniin daha radikal bir politika gdlmesine yol aabileceini iddia etmektedirler. Aslnda iktidara gemek gibi bir niyetleri yoktur. Genelde sol, zelde de Sol birlik iinde zayflam bulunan kendi konumlar asndan elverisiz saylabilecek bu tarih koullarda iktidardan kamaya ya da vazgemeye altklarn sylemek daha m doru olur? Berlinguer: talyada komnistlerin iktidara gelmesinden korkmayn! dedii zaman bu szler ayn zamanda: Komnistlerden korkmayn nk iktidara geldiklerinde kapitalist dzende hibir deiiklik yapmayacaklardr.

Jean Baudrillard 37

Komnistlerin iktidar ele geirmesinden korkmayn nk onlar hibir zaman iktidara gelemeyecekler (bunun nedeni iktidara gemek istememeleridir) zaten gelseler bile bu ii ancak vekleten yapabileceklerdir. Aslnda ortada gerek anlamda iktidar diye bir ey kalmadndan birilerinin iktidara gelmesi ya da yeniden gelmesinin bir sakncas yoktur. Ya da ben Berlinguer olarak, talyadaki komnistlerin iktidar ele geirmelerinden korkmuyorum! Bu ak ve seik bir dnceye benzemekle birlikte sanld kadar net deildir. nk sylemek istediinin tam tersi bir anlama da gelebilir (bunun iin psikanalitik bir yoruma gerek yoktur), Komnistlerin iktidar ele geirmelerinden korkabilir ve bu dncenin kendince geerli nedenleri olabilir. Btn bu sylenenler doru olabilir. Bunun nedeni yalnzca tm politik sylevler gibi karmak olmas deil ayn zamanda iktidarn da sylevi gibi belli bir konuma4 sahip olma olanakszldr. Bu mantk yalnzca u ya da bu partiye zg bir mantk deildir. steseler de istemeseler de tm bu sylevler bu mantn egemenlii altndadrlar. Bu karmak durumun iinden nasl klacaktr? Gordiyum dm iin bir kl darbesi yeterli olmutu. Mobiys eridini ikiye bldnzde yzeylerini tersine evirmenin olanaksz olduu (burada varsaymlarn tersine evrilebilirlii sona ermemektedir) ikinci bir sarmalla karlarsnz. Burada hibir ey zlmedii gibi tam tersine her ey daha da karmaklamaktadr. Bu cehennem azabnn kkeninde anlam kavranmas g

Burada yalnzca sylenenlere ne anlam verilmesi gerektiinden kaynaklanan bir umutsuzluk deil ayn zamanda bir anlam doalamasndan, sama bir anlam ya da ayn anda ortaya karak karlkl olarak birbirlerini yok eden birok anlamdan sz edilebilir.
4

38 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

bir kurnazlk ve eytanlkla deiiklie uratan simlasyon vardr. Frankonun armaan ettii Burgoslu mahkmlar sayesinde yklp, kmekten kurtulan Bat demokrasisinin tehlikeye dm, ayakta durmakta zorlanan hmanizmas; nedense spanyol kitlelerin bu yakksz yabanc mdahale yznden, Franko ynetimiyle yekvcut olup kar kmasna yol amtr. Tezghlanan olaylar tuhaf ve enfes denilebilecek bir ekilde tezghlayanlarn aleyhine dndnde sizce hakikat nerede aranmaldr? Sistemle, sisteme ters den alternatifi dbkey bir aynann iki ucunda yekvcut olmu gibidirler. Bundan byle sadan sola tersine evrilebilen, san solu bir mknats gibi kendine doru ektii, ksrdnglemi bir politikann yoldan km, eik perspektifi iine girmi bulunuyoruz. Bu eim, komtasyonun ktlk meleine benzemektedir nk sistem, sonsuz grnen kapitalin bir anlamda balang noktasyla bulumasyla sonsuzluk-tesi bir sisteme dnmtr. Arzu ve libidinal uzam konusunda da benzer eyler sylenebilir. Arzuyla deer, arzuyla kapital arasnda bir birleme yok mudur? Arzuyla yasa arasndaki birleme, yasann zevkten drt ke olmu biimi (zaten arzunun srekli olarak gndemde bulunmasnn nedeni de budur). Lyotarda gre, zaten yalnzca kapitalizm orgazm olabilmektedir. Oysa sra ona gelinceye kadar hepimizin, kapitalizmin iinde, zevkten drt ke bir vaziyette yaamakta olduumuzu sylemesi gerekirdi. Deleuzen sunduu arzu kavram insan aptallatracak kadar ok anlama sahiptir. Deleuze anlalmaz bir ekilde arzuyu tersine evirerek arzu kendiliinden devrimci ve hi farknda olmadan ne istediini bilen, bask altna alnmak ya da paranoyak ve faist sistemlerin egemenlii altna girmek isteyen bir eydir demektedir. Kurnazca bir eimle kendisine yn deitirtilen arzu devrimi de bylelikle tarih devrimle ayn karmaa iine itilmi olmaktadr.

Jean Baudrillard 39

Gnderen sistemlerinin tamam ksrdngsel, Mbiys eridini andran bir biime sahip sylevlerini, bilinli olarak birbirlerine kartrmaktadrlar. Bundan birka yl ncesine kadar cinselliklei birbirlerine kran krana kart iki terimken, bugn cinsellik talebiyle, i talebi ayn srecin birer paras hline gelmilerdir. Eskiden tarih zerine ekilen sylevlerdeki iddetin kkeninde doaya kar koyma arzusu, arzunun kkenindeyse iktidara kar koyma istei vard. Bugn ikisi de hem gsterenlerini hem de ieriklerini (=senaryolarn) dei toku etmi gibidirler. Can ekimekte olan bir lkeye skandal, fantazm ve simle edilmi lmle (bunu olumsuzluk ve bunalm ynteminin kullanld bir tr hormon tedavisi olarak nitelendirebiliriz) yeniden hayat vermeye alan Watergate trnden bir olay ya da benzeri caydrma yntemlerini sayp dkerek tm ilemsel olumsuzluk biimlerini gzden geirmek olduka uzun bir zaman alabilir. Btn bunlar arasndaki ortak payda gerein dsel, hakikatin skandal, yasann yasak ineme, almann i, sistemin bunalm ve kapitalin de kendini devrim araclyla kantlama giriimidir. Tpk (Tasadayllar konusunda olduu gibi) etnolojinin kendisini ancak nesnesinden kopma kouluyla kantlamas gibi. Bu arada: Tiyatronun kendini antitiyatro, Sanatn antisanat, Pedagojinin antipedagoji, Psikiyatrinin de antipsikiyatri araclyla kantlama giriimlerinden sz etmeyi gereksiz buluyoruz, vb. Saf ve temiz bir grnme sahip olmak isteyen her ey kartna dnmektedir. Tm iktidarlar ve kurumlar kendi kendilerinden ancak kendilerini yadsyabildikleri lde sz edebilmektedirler. Bir lm simlasyonuna bavurarak, gerek lmn elinden kaabileceklerini sanmaktadrlar. Kendi lmn sahneye koyan (oynayan) bir iktidar az da olsa bir yaama (var

40 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

olan) ve yasal bir kurum olabilme hakkna sahip olabileceini dnmektedir. rnein, Amerika Birleik Devletleri bakanlar konusunda olduu gibi. Kennedy cinayeti gerek anlamda bir politik boyuta sahipti. Oysa Johnson, Nixon ve Ford yalnzca hayal, simle edilmi suikastlere hedef olabildiler. nk onlar birer iktidar kuklas olduklarn gizleyebilmek iin bu trden yapay tehditlerin yarataca auradan (cazibe, ekicilik) yararlanmak istediler. Eskiden krallar lmek zorundaydlar (tanrlar da). Zaten onlar gl klan ey de buydu. Gnmzn krallarysa aalk bir lme numarasna yatmaktadrlar. Bunu yapmalarnn nedeni iktidarn avantajlarn elden karmama isteidir. nk iktidar onlarn elinden zaten oktan kayp gitmitir. Kendi lm sayesinde yeniden yaama dnebileceini dnmek. Varln bunalm, olumsuzluk ve iktidar-kart bir aynayla srdrebileceine inanmak. Bunlar bildik (dj-vu) ve lp gitmi (dj-mort) her trl iktidarla ksrdnglemi bir sorumsuzluk ve asal bir biime dnm yokluklarna bir son vermek isteyen her trl kurumun bavurabilecei trden zm bahaneleridir.

Gerein Stratejisi
Mutlak bir gereklikten sz edebilmek ne kadar gse, illzyonun sahnelenmesinden sz etmek de o kadar g bir eydir. llzyondan sz edebilmek imknszdr nk ortada gerek diye bir ey kalmamtr. Burada bir parodiye dnen politikayla hipersimlasyon ya da kar saldrya geen simlasyondan sz ediyoruz. rnein bir bask arac olan polisin, simle edilmi bir soyguna gerek bir soygundan ok daha iddetli bir tepki gsterip gstermeyeceini kim garanti edebilir? nk gerek bir soygunun dzeni bozmaktan baka bir amac yokken, dieri yani simlakr, bizzat gereklik ilkesinin kendisine saldrmaktadr.

Jean Baudrillard 41

Yasalara kar gelmek ya da iddete bavurmak pek nemli bir ey deildir nk onlar yalnzca gerein bllme biimiyle ilgilenmektedirler. Oysa simlasyon ok daha tehlikeli bir eydir nk hep nesnenin tesine gemeye ve dzenle yasann aslnda simlasyondan baka bir ey olamayacaklarn anlatmaya almaktadr. Byle bir tehlikeyi gze almaya deer mi? nsan nasl olur da bir su ilemi gibi yapp, stelik bunu kantlamaya kalkar? Byk bir maazada bir eyler alyormu gibi yapn. Maazann gzclerini bunun simle edilmi bir hrszlk olduuna nasl inandracaksnz? Gerek hrszlkla, simle edilen hrszlk arasnda hibir nesnel fark yoktur. Gerek bir hrszlk srasnda ne yaplyorsa, simle edilen bir hrszlk olaynda da ayn eyler yaplmakta; ayn gstergelere bavurulmaktadr. Kurulu dzen asndan bunlarn gerek gstergelerden hibir fark yoktur. Sahte bir soygun dzenleyin. Silahlarnzn hibiri gerek olmasn. Yasal adan sulanmamak iin bulabileceiniz en nemli kiiyi rehin aln. Fidye isteyin ve olayn herkes tarafndan duyulabilmesi iin elinizden geleni yapn. Elinizden geldiince hakikate yaklan ve kusursuz denebilecek bir simlakr araclyla dzenin gerek tepkisini ln. Byle bir eyi baarabilmeniz mmkn deildir. Yapay gstergeler kanlmaz ekilde gerek elemanlarla i ie geeceinden polisin biri size ate edecek; bir banka mterisi kalp krizi sonucu lecek ve istediiniz palavra fidye size denecektir. zetle kendinizi hi istemediiniz hlde, ilevlerinden biri her trl simlasyon giriimini annda yutarak, geree indirgemek olan bir gerein iinde bulmanz iten deildir. Zaten kurulu dzen de budur. Kurumlarla adaletin devreye girmesinden nce olaya bizzat kurulu dzen mdahale etmektedir. Simlasyon srecinin yaltlmasn imknszlatran ey, ortalkta gerekten baka bir ey gremeyen; gerekten baka bir ey dnemeyen bir dzenin varldr. nk bu dzen yal-

42 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

nzca gerein bulunduu bir ortamda var olabilmektedir. Bir su simlasyonu ortaya kartld zaman eylem ya daha hafif bir ekilde cezalandrlacak (nk byle bir suun cezas olamaz) ya da kamu dzenini bozmakla sulanacaktr. Bu asla bir su simlasyonu olarak kabul edilmeyecektir. nk gerekte simlasyonun edeerlisi olan bir ey yoktur. nk simlasyon dzeyinde bask (polis) diye bir ey yoktur. ktidar kendisine meydan okuyan bir simlasyona karlk vermekten cizdir. Bir erdem simlasyonunu nasl cezalandrabilirsiniz ki? Oysa bir erdem simlasyonu da en az bir su simlasyonu kadar ciddi bir olaydr. Parodi, boyun emeyle, yasak ineme arasndaki farkn dourduu yasay devre d brakmaktadr. Kurulu dzenin buna kar yapabilecei hibir ey yoktur. Zira yasalar ikinci basamak simlakrlar arasnda yer almaktadrlar. Simlasyon ise her trl toplumsal olguyla, her trl iktidarn stne oturtulduu hakikiyle sahte, edeerliklerle rasyonel ayrmlarnn tesine gemi durumdadr. Gerein bulunmad yerde dzene saldracaksnz. te bu yzden simlasyon her zaman iin geree saldrmaktan yanadr. Kukunun olduu yerde en emin yol budur (zaten ordu da simlatrlere bu yzden deli muamelesi yapmaktadr). Bu giderek iinden klmaz bir duruma dnmektedir nk simlasyon yaltlmas giderek gleen hatt imknszlaan bir olguya dnmektedir. Bunu baarmasn salayan ey ise bizi evreleyen gerein tepkisizliidir. Bunun tersi de dorudur (ve bu tersine evrilebilirlik hem iktidarn gszl, hem de simlasyon dzeneinin bir paras hline gelmitir). nk bundan byle gerein retilii srecini yaltabilmek imknszlat gibi gerei kantlayabilmek de imknszlaabilmektedir. te bu yzden btn soygunlar, uak karmalar, vs. bir tr soygun simlasyonuyla uak karma simlasyonuna benzemektedir. nk bu olaylar bir anlamda her gn, medyay ynlendirerek, bulmaca dzeninin bir parasna dnmekte ve

Jean Baudrillard 43

daha nceden hazrlanarak sahneye konulan ve sonular daha balangcndan itibaren bilinen eylere benzemektedirler. Gerek sonularyla kimsenin ilgilenmedii olaylar yalnzca bir yinelenmeye mahkum edilmi bir gstergeler btnne dnmek zorundadr. Ancak bu durum onlarn etkinliini btnyle safd edememektedir. Tam tersine bir amatan yoksun hipergerek ve birbirlerini dourup, birbirlerine neden tekil etmekten baka bir ie yaramayan olaylar (tpk tarih grevler, bunalmlar, vb. gibi)5 bir anlamda bir dzen tarafndan denetlenebilmeleri imknsz eylere dnmektedirler. nk dzen yalnzca gerek ve rasyonel nedenlerle, sonular zerinde etkili olabilmektedir. Oysa kesintisiz bir simlasyonun yineleme gcyle yerekimi yasalarna uymayan bu tuhaf nebula karsnda gerein yapabilecei bir ey yoktur. Bu trden bir baarszla kar iktidarn bavurabilecei tek silah, tek strateji her tarafa yeniden gerek ve gnderen sistemleri yerletirerek, bizi toplumsal gerekliin varlyla ekonominin ciddiyeti ve retimin amalar bulunduuna inandrabilmektir. Bunu baarabilmek iin bunalm syleviyle birlikte (neden olmasn?) arzu sylevine de bavurmaktadr. Arzularnzn gerekletiini dnn! sz iktidarn retebilecei en son slogandr, zira gnderen sistemlerinden yoksun bir dnyada gereklik ilkesiyle, arzu ilkesinin birbirine kartrlmas bulac bir hastalk gibi her yan saran hipergereklikten daha az korkutucudur.

Enerji bunalm ve ekoloji sorunlar, bir felket filmi gibi sahneye konulmaktadrlar. kisi de hem stil hem de maliyet asndan u anda Hollywooda ok para kazandran filmlere benzemektedirler. Bu filmleri nesnel bir felket fantazmyla karlatrmann bir anlam yoktur. Asl nemli olan, tam tersine, toplumsaln gncel dile getirili biiminin bir felket filmi senaryosuna uygun olduu gereidir (Bkz. M. Makarius, La Stratgie de la Catastrophe, s. II).
5

44 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

Hipergereklik ve simlasyon, insan her trl ilke ve amatan caydrabildii gibi, bu caydrma yeteneini uzun sre kendisinden yararlanm olan iktidara kar da kullanabilmektedir. Zaten bugne kadar kapital her trl gnderen sistemiyle, insancl amalarn yok oluuna katkda bulunmu ve bu frsattan ilk nce o yararlanmtr. Bu ekilde davranarak doruyla yanl, iyiyle kt arasndaki ayrmlar ortadan kaldrmtr. stelik btn bunlar iktidarn temel ta hline getirdii radikal bir dei toku ve edeerlik yasas oluturabilmek iin yapmtr. lk kez kapital soyutlayc, caydrc, balar kopartc ve toprak btnln bozmaya ynelik bir rol stlenmitir. Gereklikle gereklik ilkesini birbirine kartran kapital ayn zamanda bu gereklii, her trl kullanm deeri, gerek edeerlik ilkesi, retim ve zenginlii ortadan kaldrarak yok etmitir. Uruna mcadele edilen eylerin sahip olduklar gerek dlk ve gdmlemenin gc sayesinde gya bir gerekliin ortadan nasl kaldrlm olduunu grdk. Kapitali yok etmek isteyen mantn bugn ondan bir fark yoktur. Son iktidar krnts da, yaratm olduu bu felket sarmaln (spiralini), kalan son gereklik yla yok etmeye alrken, aslnda, bu felketin gsterge saysn arttrmak ve simlasyon oyununu hzlandrmaktan baka bir ey yapamamaktadr. Gerein rettii tarih tehditlere kar iktidar her zaman bir caydrma ve simlasyon oyununa bavurmutur. Bu ii kesintisiz bir ekilde rettii geree edeer gstergeler araclyla (tabi bu arada btn kartlklar da darmadan ederek) yapmtr. Gnmzde simlasyon tarafndan tehdit edilen (gstergeler oyunu iinde yok olup giden) iktidar: Hem gerek, hem de bunalm reterek yapay toplumsal, ekonomik ve politik mcadele biimleri sunmaktadr. Oysa at alan skdar oktan gemitir. amzdaki temel hastaln ad: Gerein retimi ve yeniden retimi denilen eydir. Ekonomi politiin altn yllarna zg dier retim eitlerinin: Deer retimi, mal retimi,

Jean Baudrillard 45

vb.nin ne zamandr bir anlam kalmamtr. Uzun yllardan bu yana toplumun hi durmadan retip, yeniden can vermeye alt ey, ite o elinden karm olduu gerektir. te bu yzden madd retimin bizzat kendisi gnmzde hipergerek bir eye dnmtr. Bugn madd retim geleneksel retimin tm zelliklerine sahip olmakla birlikte, onun ok daha byk, devasa boyutlara ulatrlm yansmasndan baka bir ey deildir (keza hipergereki sanatlarn tm derinlik ve enerjisiyle, tm anlam ve ekiciliini bir yeniden canlandrma sreci iinde yitirmi olan geree akl almaz bir ekilde benzettikleri gerek ite byle bir gerektir. Bylelikle simlasyonun rettii hipergerek, gerein her yerde artc biimde ona benzemesine neden olmaktadr). ktidar ise uzun yllardr kendine benzeyen gstergeler retmekten baka bir ey yapamamaktadr. Byle baknca doal olarak ortaya bir baka iktidar grnts kmaktadr. Bunun ad: Kolektif iktidar gstergeleri talebidir. Ortadan kaybolan iktidarn evresinde kutsal denebilecek bir birlik olumutur. Az ya da ok herkes bu politik kn yaratt terre ortak olmaktadr. Sonu olarak iktidar oyunu yerini, iktidar eletirme saplantsna brakm gibidir. Ortadan kaybolmaya balayan iktidarla birlikte bu kez de ortaya iktidar lecek mi saplants kmtr. Ortadan tamamyla kalkt gn ise mantksal olarak bir iktidar halsinasyonu srecine girmi olacaz. Bu saplantyla hemen her yerde karlalmaktadr. Herkes bir yandan bu saplantdan kurtulmaya alrken (kimse iktidara sahip olmak niyetinde deildir, herkes iktidar bir bakasna kakalama eilimindedir), bir yandan da iktidar zleminin yol at bir rperti hissetmektedir. Bu iktidarsz toplumlara zg bir zlemdir ve bu zlem bir zamanlar faizmin ortaya kmasna neden olmutur. Faizm ise, yitirmi olduu iktidarn yasn tutan ve ondan bir trl kopmak istemeyen bir toplumun sahip olduu abartl miktardaki gnderen (referans) sistemidir.

46 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

Tkenmeye balayan bir politika dnyasyla birlikte Cumhurbakanlar, (Clastres) ilkel toplumlarda bir iktidar kuklasndan baka bir ey olmayan kabile eflerine benzemektedirler. Kennedy iktidarndan sonra gelen tm bakanlar, sanki onu kendileri ldrm gibi, bu cinayetin hesabn verme durumuyla kar karya kalmlardr. Bu hesap verme hem hayal, hem de olgular dzeyinde geerlidir. Bir kusura dnen bu cinayet arkadan gelen bakanlar arasnda bir tr su ortaklnn olumasna neden olmutur. Sonu olarak bu cinayetin bedelini simle edilmi suikastlerle demeye almlardr. nk byle bir cinayet ancak simle edilebilirdi. Bakan Johnsonla Fordun hedef olduklar bu baarsz suikastlerin nceden planlanm suikastler olduu ya da en azndan birer saldr simlasyonu olduklarn dnebiliriz. Kennedyler en azndan bir eyleri: Politika ve politik tz temsil etmekteydiler. Zaten bu yzden gerekten ldrldler. Oysa ondan sonra gelen bakanlar politika ve politik tzn bir karikatrne ya da bo bir film eridine benzemektedirler. Johnson, Ford ve Nixonun suratlar her nedense bir maymunu andrmaktadr. Bunun nedeni belki de bir iktidar maymunundan baka bir ey olamamalardr. Hibir zaman iin geerli bir lt olmay becerememi olan lm, bu durumda olduka anlaml bir konuma sahip olmaktadr. Efsanev bir isme sahip olan James Dean, Marilyn Monroe ve Kennedy gibi insanlar gerekten lmek zorundaydlar (bunun nedeni romantizm deildir. Bunun nedeni temel bir ilke olan tersine evirme ve dei toku olaydr). Oysa bu dnem oktan sona ermitir zira iinde yaadmz dnemin ad artk simlasyon yoluyla cinayetler, genelletirilmi simlasyon estetiiyle, szde-cinayetler dnemidir. lmn yeniden alegorik bir anlama sahip olmas iktidar cezalandrmaktan baka bir ey deildir. nk bu ekilde cezalandrlmayan bir iktidar ne bir tze, ne de kendine ait bir gereklie sahip olabilmektedir.

Jean Baudrillard 47

Bu nceden tezghlanm bakan suikastleri Batl toplumlardaki muhalefet, sol ve eletirel sylev gibi olumsuzluklarn da konumunu simgelemektedir. ktidar bu muhalefet simlasyonundan yararlanarak kendi yokluu, kendi sorumsuzluu ve kendi gc konusundaki kukular bertaraf etmeye almaktadr. Zaten bu iktidar da para, dil ve kuramlar gibi dalgalanmaya braklmtr. Yalnzca eletiri ve olumsuzlama, bir hayalete dnm iktidarn gerekliini gndemde tutabilmektedir. Gnn birinde eletiri ve olumsuzlama tkenirse, iktidarn buna kar alabilecei tek nlem onlara yapay bir ekilde yeniden can vermek ve bir halsinasyona dntrmektir. te bu yzden spanyadaki lm cezalar Batl liberal demokrasiler asndan, lmekte olan demokratik deerler sistemini bir tr tevik anlamna gelmektedir. Bu tazelenen kann kendilerini daha ne kadar idare edebileceini sanyorlar? Tm iktidarlar kanlmaz bir k sreci iine girmi bulunuyorlar. Devrimci glerse bu k srecini ne yazk ki hzlandramadklar gibi ou kez tam tersini yapyorlar. Sistem sk sk bu gc kendine kar kullanarak her trl tz ve amac yok etmeye almaktadr. Byle bir srele ba edebilmek iin sisteme kar koymaya kalkmak anlamsz bir giriimdir. Onu bu ekilde yok edebilmek mmkn deildir. nk sistemi ldrebilecek bir ey varsa o da sistemin lmnn engellenmesidir. Sistem de zaten bizden bunu istemektedir: lmesini engellememizi ve olumsuz anlamda onu yeniden diriltmemizi arzulamaktadr. Burada devrimci praxisle diyalektik sona ermektedir. Her nedense Nixon, ruhsal dengesini yitirmi sradan biri tarafndan ldrlmeye layk bulunmamtr [bakanlarn gerekten ruhsal dengesi bozuk kiilerce ldrlmesi tarih asndan hibir eyi deitirmemektedir. Burada solun, sa tarafndan tezghlanan komploya kar ayaklanmas gereksiz ve anlamszdr. ktidar lme mahkm edeceini nceden haber vermek gibi eyler ilkel toplumlardan bu yana srp gelmitir. Bu trden olaylarn kkeninde ya eytanlar ya da deliler ve

48 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

nevrozlular vardr. Ne var ki bu insanlarn toplumsal ilevi bakanlara saldranlarnki kadar nemlidir]. Ancak Watergate bakan yine de ritele uygun bir ekilde lme mahkm etmitir. Sonu olarak Watergate de iktidar gncel bir ekilde ldrme oyunundan/tezghndan baka bir ey deildir. Bu adan Amerikan bakanlk kurumu Avrupallarnkinden ok daha ilgintir nk ilkel iktidarlarla vahi ritellerin tm iddet ve dengesizliine sahiptir. Oysa gnmzde bakanlarn yasal adan mahkm edilmeleri artk cinayetten saylmyor. nk mahkmiyet anayasaya uygun bir eylemdir. Sonu olarak Nixon tm iktidarlarn gerekletirmeyi dledii eyi yani yeterince ciddiye alnmak, hayat bir tehlikeye dnmek ve sonunda iktidardan drlerek, skartaya atlmay becermitir. Oysa Ford byle bir ansa sahip olamamtr. lm bir iktidar simlakr olarak tm iktidar gstergelerini, kendine kar dzenlenen bir cinayet araclyla tersine evirmekten baka bir ey yapmamtr. Onu ileden karan ey de zaten bu lme kar iktidarszlktan kaynaklanan bir erbetlenmiliktir. Kraln kutsal ve resm bir trenle ldrlmesini isteyen primitif ritellerin tersine (kendini kurban etme szn veremeyen biri ne kral ne de ef olabilmektedir), modern politikann hayl gc Devlet bakannn lmn elden geldiince geciktirmek ve gizlemekten teye geememektedir. Bu saplant devrimlerle karizmatik liderler dneminde daha bir younlamtr. Hitler, Franko ve Maonun yasal miraslar olmadndan(!), iktidar srdrebilecek yeni liderler de bulunmadndan, bu liderler kendilerine ramen sonsuza dek yaamak zorundadrlar. Popler mitler onlarn lmesini engellemektedir. Firavunlar dneminde de benzer eyler oluyordu. Birbirlerinin ardna sralanan tm Firavun hikyelerinde kahramanlarn ad istisnasz bir ekilde nedense hep Firavundur. Bugn de sanki Maoyla Franko pek ok kez lm ve yerlerini her seferinde sosieleri (ikiz denilebilecek benzerleri) alm ve yeniden yaama dnm gibidirler. Politik adan bir-

Jean Baudrillard 49

birlerine benzedikleri srece, devlet bakanlarnn u ya da bu kii olmas hi nemli deildir. nk ok uzun bir zamandan beri devlet bakanlar (hangisi olursa olsun) kendi simlakrlarndan baka bir eye benzemiyorlar. Zaten onlarn iktidarda kalmalarn salayan ey de budur. nk hi kimse bu yaayan/gerek insann grlerini paylamayaca gibi, onun peinden de gitmeyecektir. Asl lider lm olduundan sadkat gsterisi benzerine yaplmaktadr. Bu mit, kraln trensel bir ekilde ldrlme zorunluluu karsnda uranlan hayl krklnn srp gitmesinden baka bir ey deildir. Gnmzde de farkl bir durumda bulunduumuz sylenemez. Ayn tkeni srecini yaayan toplumlardan hibiri bugne kadar gerek, iktidar ya da toplumsaln kendisini teki dnyaya yollayamamtr. Biz bu gerek iktidar ve toplumsal yapay bir ekilde gelitirip glendirerek onlardan kurtulmaya alyoruz. Bu iin sonu kukusuz sosyalizme kacaktr. Bu beklenmedik yn deiiklii ve tarihle hibir ilikisi bulunmayan ironi sonucunda, Tanrnn lmyle ortaya kan dinler gibi, toplumsaln lmyle ortaya kan bir sosyalizmden sz edilecektir. Bu akla havsalaya smayacak dzeyde bir tersine evirme olaydr. Bu bir erdemsizlik rnei, dolambal yoldan iktidara gelmektir. Tpk ortalkta bir iktidar bulunmadn gizlemeye alan iktidar rneinde olduu gibi. Bu sonsuza kadar srp gidecek bir simlasyon rneidir. nk bir yap, bir strateji ve g ilikileriyle, uruna mcadele edilecek bir nedenden oluan hakiki iktidarn tersine, bu simlatif iktidar, varln toplumsal talebe borludur. yleyse simlatif iktidar, bir arz ve talep nesnesidir yoksa iddet ve lmn egemen olduu bir ey deil. Politik niteliini yitirmi bir iktidarsa, kitlesel retim ve tketim dzenine ait sradan bir mala dnmtr. ktidar atei tamamyla snm, geriye yalnzca salkl bir evren d kalmtr. alma konusunda da benzer eyler sylenebilir. retim cokusuyla retim zerine kurulan iddet oyunlar artk sona

50 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

ermitir. Gnmzde herkes retmektedir. Oysa bu arada alma kavramnn hi fark ettirilmeden baka bir eye dntrlm olduu grlmektedir. alma da (Marxn ideal anlamda aklad ancak bugnknden ok farkl olan) bir gereksinim, bir bo zamanlar deerlendirme gibi toplumsal bir talep nesnesine dntrlmtr, yani yaamn genel gidiatn belirleyen temel bir kurum olmaktan kmtr. alma srecinin anlamn yitirmesine kout olarak, alma da toplumsal bir talebe dnmtr.6 alma da iktidarn getii aamalardan gemitir. alma senaryosu (nceden belirlenmi bir sre) ise aslnda alma ve retme olaylarnn gerekten de sona ermi olduklarn gizlemeye almaktadr. Grev senaryosunun gerekte grevin sona ermi olduunu gizlemesi gibi. nk grev bundan byle ii brakma deil, alma hayatnn bir ritele dnm, yarm yamalak bir alternatifidir. Grev balad anda fabrika ynetimine el koyan personel (gcl dzeyde) bir yandan grevde olduunu sylerken, dier yandan da normal retimi srdrmektedir. Bu bir bilimkurgu yks deildir. Sz konusu olan ey alma srecine uydurulan klftr. stelik bu klfn ad grevdir.
alma ya da i alannda yaplan yatrmlardaki arta karn tketim alanndaki harcamalarda bir d grlmektedir. Otomobilin kullanm deeri ve prestij denilen ey sona ermitir. Hz ve alma nesnesini kar karya getiren ak sylevi de sona ermitir. Bundan byle bu sylevin yerini tketim nesnesi stnde younlaan bir sylev almtr. Otomobilin zellikleriyle uyumlu hle getirilen bir sylev (daha az benzin tketin, gvenliinizi dnn, hz artk eski moda bir kavramdr, vb.) zorlayc, dolaysz ve etkin bir ynlendirme biimi olmaya almaktadr. Baka bir deyile kutuplara yer deitirilerek oyun srdrlmek istenmektedir. alma bir gereksinime, arabaysa bir alma rnne dnmek zorunda kalmaktadr. Tm aralar arasnda hibir fark bulunmadn gsteren en gzel kant budur. Politikann anlamn ve nemini yitirmesiyle birlikte seme hakk dzeninden seme ykmll dzenine geilmi olunmaktadr.
6

Jean Baudrillard 51

Bir retim bunalmna dntrlen grev, modas gemi ara gerele yaplan bir dk retim srecine benzemektedir. Oysa byle bir durumda ne grev ne de almadan sz edilebilir. Yaplmas gereken ey ikisinden ayn anda sz etmektir. Sonu olarak ortaya bambaka bir ad olan: alma sihirbazl, gz aldatmacas (bir melodram dememek iin), bir retim scnodrame, bombo bir toplumsal sahnesinde oynanan kolektif bir dramaturji kmaktadr. Burada alma ideolojisinin isi bile yoktur (nesnel smr sreciyle gerek alma srecini gizlemeye alan ey geleneksel etiktir) yalnzca bir alma senaryosu vardr. Tpk bir iktidar ideolojisi deil de, bir iktidar senaryosundan sz edilebilecei gibi. deoloji, gstergelerin gerekliin stne yktklar bir sululuk duygusundan baka bir ey deilken; simlasyon gereklie ksa devre yaptrlarak, gstergeler araclyla yeniden yaratlan eydir. deolojik zmlemenin amac nesnel sreci yeniden oluturmakken; hakikati bir simlakr eklinde sunmaya kalkmak sahtekrlktan baka bir ey deildir. te bu yzden iktidar, ideolojik sylevlerle ideoloji stne ekilen sylevlerin hepsiyle ayn gr ve dnceleri paylamaktadr. nk bunlar hakikatle ilgili sylevler olup hepsi olumludur. zellikle de devrimci olanlar simlasyonun ldrc darbelerine kar son derece etkilidirler.

Panoptiin Sonu
Amerikan televizyonu (TV-vrit) gnlk yaam ideolojisiyle gereklie ait sradanlk ve zgnl hl bir referans olarak almaktadr. rnein 1971 ylndaki Loud ailesi deneyinde olduu gibi. Yedi ay aralksz bir ekilde srdrlen ekim sonucunda 300 saatlik bir film elde edilmitir. stelik bu filmin ne senaryosu ne de scripti vardr. Bir ailenin yaad dramlar, keyifli anlar hibir atlama ve srama olmadan, kesintisiz bir ekilde el dememi bir hikye gibi sunulmutur. Ksaca bu

52 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

brt (ham, ilenmemi) bir tarih belgedir. Televizyonun, insanolunun aya ayak basmasn gstermesi kadar nemli bir belge, stelik gnlk yaantmzla ilgili bir belge. Olayn kt olan yan, bu filmin ekimi bitirildikten sonra ailenin darmadan olmasdr. Loud ailesi boanm vs. Bu durum bizi iinden klmaz bir tartma ortamna srklemektedir. Bu paralanmann nedeni televizyon mudur? Peki televizyon olmasayd, bu aile yaantsn srdrebilecek miydi? Loud ailesini sanki TV kameras evin iinde deilmi gibi ektik yaklamysa daha da tuhaftr. Ynetmen: Aile sanki biz orada deilmiiz gibi davrand ve yaad diyerek kendi kendine bbrlenmektedir. Bu sama ve paradoksal bir formldr nk ne doru ne de yanltr. Sadece topik bir formldr. Sanki biz orada deilmiiz gibi szyle sanki siz oradaymsnz gibi sz ayn anlama gelmektedir. Zaten yirmi milyon seyirciyi batan kartan ey de ite bu paradoks, bu topyadr. Bu program izleyen seyircilerse, gerekte rntgencilik yaparak alacaklar zevkten fazlasn almlardr. Sz konusu olan ey, gnlk hakikatin bir paras olan bir sr ya da ahlkszlk deildir. Sz konusu olan ey gerek ya da hipergerek estetiin sunduu bir tr rpertidir. Hem iine hile katlm hem de insan dehete drecek bir gerekliin yaratt rperti. nsan hem yabanclatran hem de ok yakndan izleyerek bakmz anormalletiren, ar saydamln sonucu olan bir rperti. Gsterge ibresi normal anlam izgisi altna dt anlarda anlam bolluunun, arlnn getirdii bir haz. ekimler anlamsz olana ar anlam yklemektedirler. Bugne kadar geree hi bu kadar ok yaklalmamt (sanki o evin iindeymiiz gibi). Gerei hipergeree dntren mikroskopik simlasyonun sunduu haz budur. Pornografik filmlerdeki grntler de aa yukar bu konuma sahiptirler. Pornonun byleyicilii metafizik olmaktan ok cinseldir. Zaten iin bandan itibaren byle bir ailenin seimi hipergerek bir olaydr. deal, tipik bir Amerikan ailesi. Kaliforniya

Jean Baudrillard 53

da yaayan, garaj, be ocuu olan, toplumda iyi bir yere sahip, meslek adan olduka iyi para kazanan, dekoratif bir ev kadnna (housewife) ve uppermiddle standing (orta snfn st katmanlarndaki yaam kolaylklarna) sahip bir aile. Bu anlamda Loud ailesini lme mahkm eden ey ite bu kusursuzluktur. American way of lifen ideal kahraman olan bu aile, Antika kurban trenlerinde yapld gibi mediumun (aracn ya da televizyonun) klar altnda yceltilmek ve ldrlmek zere seilmitir. Modern fatum (modern yazg) ite budur. Kokumu, rm site toplumlar artk Tanrlarn gazabna uramamaktadr. nk bir kamera objektifi, tpk bir laserin yapt gibi yaanan gereklii ldrebilmek iin onu paralarna ayrmaktadr. Ynetmen: Loud ailesi televizyon ekrannda grnmeyi kabul ederek kendini lme mahkm etmi bir ailedir diyecektir. yleyse sz konusu olan ey gerekten bir kurban trenidir. Yirmi milyon Amerikal seyirciye sunulmu bir kurban treni. Kitle toplumunu anlatan (liturgique) dramatik zelliklere sahip bir tren. TV-Hakikat. ok anlamll, anlam karmaasn anlatacak daha gzel bir terim bulunamazd. Sz konusu olan ey, bu ailenin hakikati midir yoksa televizyonunki mi? Gerekte Loudlarn hakikati, televizyonun hakikatidir. Hakikat televizyonun kendisidir. Bu hakikat dnce, ayna, perspektif kurallar, panoptik sistemle baka zg bir hakikat deildir. Bu hakikat aratran, soruturan anketle; yoklayp, paralarna ayran lasern; delikli bir film eridine dnm yaamsal kalplarla davranlarmz belirleyen genetik kodun yansra duygusal evrenimizi de rgtleyen hcrelere zg geici bir hakikattir. TV adl medium araclyla Loud ailesinin kar karya kalm olduu hakikat, ite byle bir hakikattir. Bir anlamda bu bir ldrme eylemidir. Burada hl hakikat denen bir eyden sz edebilmek mmkn mdr? Bu panoptik sistemin sonu olur. Televizyon hakikati grebilen yegne gz deildir. deal denetim dzeni de effafln zo-

54 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

runlu klm olduu deildir. nk effaflk nesnel bir uzamla (Rnesans devri uzam gibi), gl bir despotik bak zorunlu klmaktadr. Bu da bir hapsetme ve gzaltna alma sistemidir. Panoptiin odak noktas krlese bile her zaman d grn zerine kurulan ve bakanla baklan arasndaki kartlk stnde oynayan ok kurnazca bir gz altna alma biimi. Loud ailesi baka gereklerin de farkna varmamz salamtr: Artk siz televizyona deil, televizyon sizin nasl yaadnza bakyor ya da siz Panie Gerek Yoku deil; Panie Gerek Yok sizi izliyor. Panoptik gzetleme sisteminden (gzetlemek, cezalandrmak), aktifle pasifin yok edildii bir caydrma sistemine geilmitir. Bundan byle model ya da baka boyun eme zorunluluu ortadan kalkmtr. nk bundan byle: Model sizsiniz!, ounluk sizsiniz!. Modelle gerein birbirine kart istatistik ilemlerdeki gibi gerekle mediumun birbirine kart (Loud ailesi rneine baknz) hipergerek bir toplumsal da byle bir eydir. Artk ikna etme deil (propaganda, ideoloji, reklam, vb.), caydrma stne oturan toplumsal, yani bizim ilikilerimizin ulam olduu son aama budur: Haber sizsiniz, toplumsal sizsiniz, olay sizsiniz, bu sizin sorununuz, sz sizin, vs. Bu tersine evirme yznden model, iktidar, bak ve mediuma zg srecin herhangi bir nn belirleyebilmek imknszlamaktadr nk bunu yaptnz anda zaten kar tarafa gemi oluyorsunuz. Bu noktada artk ne bir zne, ne bir odak noktas, ne merkez, ne de evrenin snrlarndan sz edebilmek mmkndr. nk burada yalnzca bir daireyi andran bir eimden baka bir ey yoktur. Burada iddet ya da gzetleme yoktur; yalnzca haber vardr. Gizli bir iddet, zincirleme tepki, iin iin kaynama-patlama ve gerei andran bir eylerin iinde devinmeye devam ettikleri uzam simlakrlar vardr. Perspektif ve panoptik kuram gzmzn nnde yok olup gitmektedir. Bu, iktidarn nesnel z konusundaki tm klasik zmlemelerle dayanma iinde olan ahlk bir varsaymd. yleyse bu bir gsteriye benzeyen

Jean Baudrillard 55

her eyin de sonu demektir. rnein Loud ailesi konusunda televizyon bir gsteri arac deildir. Bundan byle situationnistelerin szn ettikleri bir gsteri toplumu olmaktan ktmz gibi, gsteri toplumunun zorunlu kld zgn bir yabanclama ve bask tipine de sahip deiliz. Bundan byle mediumu da o eski biimiyle alglayamayz. Mediumla mesajn (Mc Luhan)7 birbirine kartrlmas yeni an ilk nemli ve
Mediumla/mesaj karmaas alcyla gnderici karmaasnn bir sonucudur. nk alc/gnderici ikilisi her trl ikili (ya da kutuplam) yapya bir son vermitir. Oysa dilin sylevsel zelliini oluturan ikili yapyla anlamn nceden belirlenmi eklemlenme biimi bizi Jacobsonun nl ilevler izelgesine gndermektedir. Bu balamda sylev, szcn gerek anlamnda oradan oraya dolanan bir eydir, bir baka deyile sylev bir noktadan yola kp bir baka noktaya ulamak yerine bundan byle hangisinin nerede olduunun belli olmad gnderici ve alc konumlar arasnda herhangi bir ayrm yapmadan belli bir ksrdngsel dzeni izleyerek ortaya kan eydir. yleyse bu durumda iktidara zg ya da gnderici bir sreten sz edebilmek olanakszdr. Srekli olarak el deitiren iktidarn kkenlerini ortaya karabilmek giderek glemektedir. Klasik tanmn yitiren iktidar, egemenle baml konumlarnn srekli tersine dndrld bir eye benzemitir. Durmadan el deitiren bir iktidar, bilgi ve sylev, srelerin ve kutuplarn yerlerinin belirlenmesini olanakszlatrmaktadr. rnein psikanalitik yorumlamada yorumlaycnn sahip olduu iktidarn kkeninde yorumlad kii vardr. Bu durum her eyin deimesine neden olmaktadr nk iktidarn geleneksel sahiplerine bu gc nereden alyorsunuz sorusunu sormamza yol amaktadr. Seni kim dk yapt? Seni kim kral yapt? Kim yapt? Yant ancak Tanr olabilir. nk sorulan sorulara yant vermeyen tek varlk Tanrdr. Oysa seni kim psikanalist yapt sorusuna hekim, sen (yani hasta) yantn verebilir! Bu durumda ters bir simlasyonla zmlenenden zmleyene, pasiften aktife geilmekte ve sonu olarak kutuplarn srekli olarak nasl yer deitirdikleri ve dolaysyla iktidarn bu ksrdng iinde kusursuz bir gdmleme nesnesine dnerek aslnda, nasl yok olup gittii grlmektedir. Bundan byle
7

56 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

byk formldr. Szcn yazl anlamnda artk medium diye bir ey yoktur. nk medium gerein iine yaylm ve dalm olduundan alglanmas imknszlamtr. stelik gerei en ufak bir ekilde etkileyememektedir. Sonu olarak szn ettiimiz ey dur durak tanmayan, kronik bir hastalk gibi gerein iine yerleerek onu deitirmeye alan bir mediumdur. Burada mediumun, szgeten geirerek sunduu haber ya da bir lazer nn bolukta oluturduu boyutlu bir reklam imgesi gibi bir hayalete dnm bir gerekten sz ediyoruz. Tpk yaamn iinde zlerek eriyen televizyon ya da televizyonun iinde zlerek eriyen yaam gibi. Yaamla televizyon birbirlerinden ayrlmas imknsz bir solsyona benzemektedirler. Loudlar gibi biz de yalnzca medya ve modellerin antajna, iddetine, basksna ve
iktidar ynlendirici ve bakn egemen olduu bir dzene deil, dokunma ve yer deitirmenin egemen olduu bir dzene aittir. Bunun yansra Devlet/aile arasndaki ksrdnglemi ilikinin toplumsal ve kiisel imgelerin metastatik dzenlemesi ve baboluu sayesinde nasl srdrldne bir bakmak gerekir (J. Donzelot La police des Familles). Bundan byle u nl: Nereden aryorsunuz? Nereden biliyorsunuz?, Gcnz nereden alyorsunuz? sorularn, nnda verilecek bir Sizden sz ediyorum, bu gce sizin sayenizde kavutum! yantn almadan sorabilmek olanakszlamtr. Burada im edilmeye allan ey konuan sizsiniz, yleyse bilen ve iktidarn sahibi olan da sizsinizdir. Bu muazzam bir amaz, dolayl bir konumaya benzeyen bir antajdr. Konutuu varsaylan ancak kendisinden bir yant alnamayan ve kendi hakknda sorulan sorulara bile hep yant sizsiniz ya da yant zaten sorunun iinde, vb. yantlarn veren kesinlikle caydrlm bir zneye benzemektedir. Bu ele geirildii sanlan szn ok karmak yollardan boazlanmasdr. Konuma zgrl ad altnda zorla yaptrlan itiraflar. zneye getirilen kendi sorularna kendi yant verme zorunluluu. Yantn sorudan nce gelme (yani sorunun nne ya da yerine gemesi) nceliine sahip olmas (zaten yorumlamann tm iddeti de burada gizlidir. Tabi szn bilinli ya da bilinsiz zerk bir ekilde kullanm da).

Jean Baudrillard 57

saldrsna deil ayn zamanda televizyona zg o hissedilir grnmeyen iddet, gizliden gizliye ele geiriliyor ve elektrik enerjisi akmna mruz braklyoruz. Bu tersine evirme simlakr ya da kutuplara yer deitirtme olay, her trl gdmleyici sylevin srrn oluturan u dhice bir kaak dvtr. Sonu olarak iktidar sahnesinin ortadan kalkt gnmzde buna iktidarn srr deniyor. Btn sylevlerin yklendikleri ve zamanmzn en belirgin zelliini oluturan u fantastik sessiz ounluk olaynn kkeninde de ayn ey vardr. Btn bunlar demokrasi simlakr denilen eyle birlikte ortaya kmlardr. Bir baka deyile iktidarn Tanrdan alnp halka verilmesiyle balamtr. Gcn bir yerlerden (Tanr, ulus, vb.) alan iktidar yerine bir yeniden canlandrma biimine dnm iktidarla balamtr. Bu Kopernikin savunduklarnn tam tersini ne sren; iktidar ve bilginin artk akn denilebilecek bir gne ya da k kaynana sahip olmadn savunan bir devrim gibidir. Her eyin ba artk halktr. Her ey halka aittir. Evrensel gdmleme simlakr ya da halk oylamas senaryolarndan gncel kamuoyu aratrma numaralarna kadar giden bu mthi yenilenme hareketi yava yava yerli yerine oturmaktadr. Bu sylevin zorunlu kld olumsuzluklar gz ard etmemek gerekiyor nk burada sz konusu olan ey ne bir hastalk ne de bulac bir mikroptur. Medyay, gerei hipergeree dntren genetik bir koda benzetmek yanl bir ey olmayacak. Tpk mikromolekler kodun, anlam, bir yeniden canlandrma ortamndan skp alarak, programlanm bir sinyalizasyon ortamna yerletirmesi gibi. Burada sz konusu olan ey, o bildik geleneksel nedensellik ynteminin kendisidir. Bu yntem bir perspektif sunan, determinist, aktif, eletirel ve analitik bir yntemdir. Zaten bu yntem o yzden birtakm sonular sunabilmekte; bir aktifle bir pasife; zneyle nesneye sahip olabilmektedir. te bu anlamda televizyon bizi izlemekte, bizi kendimize yabanclatr-

58 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

makta, gdmlemekte ve bilgilendirmektedir... Btn bunlar olup biterken biz de analitik medya dncesiyle aktif ve etkin bir d etken; kendini gerek ve anlamla snrlandrmay semi perspektif ( boyutlu) bir haber dncesinin varln srdrmesine katkda bulunmaktayz. Oysa televizyonu bir nedenle sonu, bir zneyle nesne arasna minimal bir mesafe koyan, o eski iki kutuplu nkleer kaslma ve klme emasna uygun bir ekilde zt kutuplar yok edebilen bir gce sahip DNA yntemi gibi grmek gerekiyor. Genetik kodlama srasnda ortadan kaybolan ey de bu farktr. Belirleyebilme gcnden yoksunlamay, molekller aras bir rastlantdan ok iliki yokluunda aramak gerekir. DNA ekirdeinden bilgilendirdii-oluturduu tze kadar giden molekler komut sreci iinde artk bir sonu, bir enerji, bir determinasyon ya da bir mesaj aamas yoktur. Komut, sinyal, (impulsion) itepi, mesaj, vs. Btn bunlar olan biteni anlamamza yardmc olmaktadrlar. Ancak bu konuyu, hakknda hibir ey bilmediimiz bu boyutu kayt, vektr ve kod zme terimlerinden yararlanarak analojik bir ekilde aklamaya alanlar vardr. Oysa bu bir boyut bile deildir ya da ona drdnc boyut demek gerekecektir (zaten Einsteinc grecelik terimleriyle konumak gerekirse bu drdnc boyut da farkl kutuplardan oluan zaman ve mekn boyutunun yutulmasyla aklanmaktadr). Sonu olarak btn bu sre olumsuz bir ekilde alglanabilir. Bundan byle bir kutbun dierinden ayrlmasn salayabilecek hibir ey yoktur. ki kutup sanki akl almaz bir ekilde birbirine gemitir. Sanki o geleneksel iki kutuptan biri, dieri tarafndan emilmi gibidir. Bu bir implosiondur (iin iin kaynama, patlama diyebileceimiz bir ekilde bir kutbun, dieri iinde erimesi olay). Yldz hl parlayan nedensellik, determinasyon ve ayrmlama yntemlerinin pozitif ve negatif elektrik enerjileriyle birlikte yutulmalar. Bu bir anlam implosionudur. Simlasyon da zaten tam bu noktada devreye girmektedir.

Jean Baudrillard 59

ki kutupluluun sona ermi olduu tm alanlarda; rnein politika, biyoloji, psikoloji, medya, vb. alanlarda simlasyon evresine geilmitir. yleyse bu evre salt bir gdmleme evresidir ancak bu bir edilginlik evresi deildir nk aktifle pasif arasnda bir fark kalmamtr. te DNA bu rastlantsal indirgemeyi canl bir tz gibi sunmaktadr. Loud ailesi rneinde televizyon denilen arata bu belirsizlik had safhaya ulamaktadr. nk Loudlarn televizyon karsndaki konumlar canl tzn, kendi molekler kodu karsndaki tznden daha aktif ya da daha pasif deildir. Genetik kod ya da televizyon olaynda, en yaln elemanlarna indirgendiinde bile, kendisi ya da gereklii zlemeyen bir (neblz) bilmece vardr.

Yrngesel ve Nkleer
Nkleer, simlasyonun ulaabilecei en st aamadr. Oysa yaamn klcal damarlarna kadar iten ie szm caydrc bir sistem, korkutabilmek iin o muazzam gcn bir gsteri nesnesine dntrmek zorundadr. Askya alnan nkleer tehlike, dnyann her yerinde srp giden nedensiz iddet olaylarnn yansra, bize sunulan seeneklerden oluan rastlantsal dzenekle medyann merkezindeki caydrma dzenini kilitlemekten baka bir ie yaramamtr. Davranlarmzn en nemsizi bile ntralize edilerek, anlamsz ve birbirinden farksz (edeerli) gstergeler tarafndan belirlenmektedir. Tpk strateji oyunlarn dzenleyen anlamsz gstergeler gibi. Oysa gerekler baka trldr ve buradaki bilinmeyen, nkleer silahlarn tamamna hipergerek bir grnm kazandran simlasyonun bir deikeninden baka bir ey deildir. stelik bu simlakr, btn dnyay egemenlii altna alp, tm olaylar anlamszlatrarak, anlam ksa sreli geici senaryolara, yaamysa bir hayatta kalma mcadelesine hatt sradan bir iddia, bir meydan okumaya dntrmektedir. Bu karl lmle denmeye

60 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

demeyecek kadar anlamsz bahis, ortaya bile konulamadan devale olmu bir senede benzemektedir. nsann yaantsn paralize eden eyin ad atom bombas atma tehdidi deildir. Yaammz kanser eden eyin ad caydrmadr. stelik bu caydrma oyunun kkeninde bulunan ey gerek bir nkleer sava olaslnn ortadan kalkm olmas bile deildir. nk bir gstergeler sisteminde gerein gerekleme ihtimali nceden yok edilmi durumdadr. Herkes nkleer bir sava ihtimaline inanyormu gibi yapmaktadr. Askerlerin byle bir olasla inanmalar anlalmas kolay bir davrantr nk onlar bunu byk bir ciddiyet iinde ve strateji konusundaki tm bilgilerini ortaya dkerek yapmaktadrlar. Oysa ortada bu dzeyde herhangi bir iddia ya da meydan okuma yoktur. Zaten durumun zgnl de toptan yok oluun ihtimal d olmasndan kaynaklanmaktadr. Caydrmann amac bir sava ihtimalini devre d brakmaktr. Bu yaylmak, daha da bymek isteyen sistemlere zg arkaik bir iddettir. Caydrma: Metastaz ya da gerileme zelliine sahip sistemlerde karlalan, iin iin kaynayan-patlayan ntralize olmu bir iddettir. Bu sistemde caydrmann ne znesi, ne rakibi ne de stratejisi vardr. Caydrma, evrensel boyuttaki proje ve arzular yok etme zelliine sahip bir yapdr. Truvada nasl bir sava olmadysa, gnmzde de bir nkleer sava olmayacaktr. Atom silahlarnn giderek karmaklaan yapsyla birlikte nkleer bir toza dnme ihtimalimiz de giderek bir bahaneye dnmektedir nk bu giderek karmaklatrma ii, nceden saptanm tm hedefleri imdiden ap gemi olduundan artk olmasyla olmamas arasnda bir fark kalmayan bir semptoma dnmtr. Nkleer savala hibir ilgisi olmayan caydrc zellie sahip evrensel bir denetleme, kilitleme ve gvenlik sisteminin yerli yerine oturtulmasndaki (dnyay havaya uurma fikri, belki bir anlna o da souk sava yllarnda henz nkleer dzenle, geleneksel savan birbirine kartrld bir srada sz konusu olmu olabilir) ama tm

Jean Baudrillard 61

gerek olaylarn yansra, daha genelinde, sistem iinde bir olay niteliine sahip olabilecek ve onun dengesini bozabilecek her eyi kapsayabilmektedir. Terr dengesi aslnda bu dengenin yol am olduu bir terrden ibarettir. Caydrma bir strateji deildir. Tpk speklatif para yrngesine zg ak sreciyle dnyadaki tm para alm satmn denetleyen uluslararas sermayeler gibi, caydrma da, nkleer silahlara sahip barol oyuncular arasnda dei toku edilmekte ve el deitirmektedir. Bylelikle uluslararas para piyasalarnda gerek bir retim referansndan yoksun speklatif sermaye dolanm gibi nkleer bir yrngede dnp duran gerek bir yok etme referansndan yoksun yok edici nitelikteki para, yeryzndeki tm potansiyel atma ve iddetin denetlenebilmesini salamaktadr. Gezegen boyutlarndaki bu tezgh, dnyamzn bana ok byk bir nesnel tehdit ad altnda rlmeye allan bu orap ya da dier adyla Demoklesin klc sonu olarak, bugne kadar hi var olamam maksimal bir denetleme sisteminin kurulmasna neden olmutur. nk byle bir denetleme sisteminin asl amac, bu gvenlik hipermodeli araclyla btn dnyay bir uyduya dntrebilmektir. Ayn dnce, bar amal olduklar sylenen nkleer santraller iin de geerlidir. Bartan yana olmann sivil ya da asker olmayla bir ilikisi yoktur. Tersine evrilmesi imknsz denetleme tertibatlarnn bulunduu; gvenliin en nemli eye dnt; gvenlik normunun (sava da dhil olmak zere) eski yasalarla tm iddet olaylarnn yerini alm olduu, her yerde gelien ve yaygnlaan bir caydrma sistemiyle karlamaktadr. Bu caydrma sisteminin evresinde giderek genileyen eyin ln adysa; tarih, toplum ve politikadr. Muazzam bir gerileme tm kartlklar, tm hedefler ve atmalarn kaslp kalmasna neden olmaktadr. Onlar durduran, ntralize eden ya da donduran ey ite bu evrensel tehdittir. Bundan byle hibir bakaldr olay, hibir hikye kendi doal mecrasn (mantksal

62 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

silsilesini) izleyerek geliemeyecektir. Bundan byle strateji diye bir ey olmayacak, sava tehdidi (saldr) askerlerin elinde bir ocuk oyuncana dnecektir. Artk politik hedefler lmtr, geriye yalnzca nceden belirlenmi atma ve hedef simlakrlar kalmtr. nsanln uzay macerasyla, nkleer glerin trman benzer ilevlere sahiptir. Bu durum 1960l yllarda Kennedy ile Kruevin kolayca bir araya gelerek bar iinde yaama ve gelime dncesini benimsemelerini salamtr. yleyse uzay aratrmalarnda ulalan son hedef, son aama nedir sorusunu sorabiliriz. Ayn fethi ne anlama gelmektedir, uzaya uydular yollamann amac nedir? Btn bunlarn amac evrensel bir yerekimi modeli oluturmaktr. Baka ne olabilir ki? Btn bunlarn amac bir uydulama modeli, hibir eyin rastlantsal olmad, programlanm bir mikro-evren hline getirilmi uzay kapslnn kusursuz bir ekirdek grevi yapmas deil midir? Yalnzca rota, enerji, hesap, fizyoloji, psikoloji ve evreden oluan, hibir eyin rastlantsal olamayaca, normlarn her eyi egemenlikleri altna alm olduklar bir evren. Yasadan yoksun ancak ayrntlara zg ilemsel ikinliin yasa yerine getii bir evren. Her trl anlam tehdidinden arndrlm, yerekiminin etkisinden kurtulmu ve mikroplarn yok edilmi olduu (sterilize) bir evren. Zaten insan byleyen ey de ite bu kusursuzluktur. nk insanlar byleyen ey Aya ayak basmak ya da bir adamn uzayda yrmesi deildir (byle bir ey olsa olsa daha nce grlen dlerin gereklemesi anlamna gelecektir). Hayr, insanlar hayrete dren ey teknik programlamayla maniplasyonun dzeyidir. Programlanm bir servene zg ak dzeninin ikinleen byleyiciliidir. nsann olaslklara hkimiyeti ve kusursuz bir norm dzeni karsndaki bylenmedir. Bu korku ve itepiden yoksun bir lme benzeyen modelin yaratt kaygdr. Kar gelmeden kaynaklanan bir cazibeye sahip dzen hl ahlksz bir dsel retim peinde koarken; norm bylemekte, artmakta ve

Jean Baudrillard 63

dondurma ilemiyle her trl dsele kar kmaktadr. Artk kusursuz bir program konusunda aka bile yaplamamaktadr. Program izlemek bile byleyici bir olaya dnmektedir. Bu kusursuz bir dnyann rndr. Bu programlanm kusursuzluk, bu maksimal gvenlik ve caydrclk modeli toplumsala da srayarak onu da ynlendirmeye balamtr. Nkleer tehlikenin gerek sonular toplumsaln iindedir, yoksa baka bir yerde deil. Teknik kusursuzluk, toplumsal kusursuzlua modellik yapmaktadr. Bundan byle toplumsal yaamda da hibir ey rastlantya braklamayacaktr. Zaten yzyllar nce balam ve gnmzde hzlandrlm bir evresini yaayan ve devrimci bir zellie sahip olduu sanlan toplumsallama bu anlama gelmektedir. Ne var ki, bu toplumsallama tam aksi ynde ilerleyen, iin iin kaynayan/patlayan ve tersine evrilmeyen bir srecin iine girmitir. Bu sre iinde her trl rastlant, kaza, snrlandrma, ama ve kartln iinde genelleerek normlara boyun emi haberiletiim mekanizmalarnn sinyalletirilmi saydamlna mahkm bir toplumsaln karmak yaps ya da yapsal bozuklukla yz yze gelinmektedir. Gerekte uzay ve nkleer alana ait modellere zg bir ama yoktur. Onlarn amac ne Ay kefetmek ne de asker ve stratejik bir stnlktr. Onlar yalnzca ve yalnzca birer simlasyon modelidir, o kadar. Evrensel bir denetleme sistemine ait ynlendirme modelleridir (nk bu senaryonun barol oyuncular da zgr deildir zira herkes uydulam bir durumdadr).8 Sakn grnme aldanmayn: nk uydulatrma olaynda uydulaan, gerekte uydulat sanlan deildir. Bir uzay aracnn belirlenmi yrngesine bakldnda asl uydulaann dnya olduu sylenebilir. Merkezka, hipergerek ve anlamsz bir
Paradoks yani bombalar tertemiz nesnelerdir. Sahip olduklar tek kirletici zellik patlamadklar zaman evreye satklar bir gvenlik ve denetleme sistemidir.
8

64 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

eye dntrlen srecin ad dnyaya zg gereklik ilkesidir. Aslnda bir denetleme sistemi olan bu sre: Bar iinde birlikte yaama gibi yrngesel bir sre grnmn aldnda, yeryzndeki tm mikro-sistemler zerkliklerini yitirerek birer uyduya dnmlerdir. Tm olaylarla enerjiler bu merkezka (eksantrik) yerekimi denilen ey tarafndan emilmektedir. Her ey sanki tek bir denetleme mikro-modeline (yrngelemi uydu) indirgenmeye allmaktadr. Tpk biyoloji evreninde her eyin genetik kodun molekler mikro-modeline indirgenmeye allmas gibi. Ayn anda trmana geen nkleer ve genetik gibi iki temel caydrma kodu, her trl anlam ilkesini emerek, gerein evreye yaylmasn imknszlatrmaktadr. 1975 ylnn Temmuz aynda yaanan iki olay bu olguyu kesin bir ekilde dorulamtr. Bu olaylarn birincisi Amerikan ve Sovyet sper uydularnn uzaydaki bulumasdr. Bar iinde birlikte yaamann en u noktas; dieriyse inlilerin zaman iinde ideogramlardan oluan alfabelerini terk ederek Latin alfabesine geii benimsemi olmalardr. Bu sonuncu olay soyut ve bir model zelliine sahip bir gstergeler sisteminin yrngeleme sistemine girmeyi kabul etmesi anlamna gelir ki, bu yrnge stil ve yazmla ilgili daha nceleri zgn bir ekilde var olmu tm biimleri kendiliinden yutacak demektir. Burada uydulaan ey bir dildir. Bu, in usul bir bar iinde birlikte yaama formldr. ki uydunun gkyznde bulutuu anda, yeryznde de bu olay gereklemitir. ki Byn yrngeleen uuuyla, yeryznde kalan tm dierlerinin ntralize olup, homojenlemeleri. Yrngeleme srecinin getirdii caydrcla karn, her nedense nkleer kod ya da molekler kod yeryzndeki olay says, haberin yerkre zerinde oluturduu bitiik dzen ve hz nedeniyle giderek artmaktadr. Ancak bu olaylar ayn sre iinde, aklanmas olanaksz bir ekilde, anlamlarn yitirmektedirler. Onlar zirveye trmanm olan bir simlasyonun (duplex) ayn anda farkl merkezlerden yaymlanan bir sonucundan

Jean Baudrillard 65

baka bir ey deildirler. Bunun en gzel rneiyse Vietnam Savadr. nk bu sava olabilecek en devrimci ve tarih bir amaca kout denilebilecek bir caydrma srecinin yerli yerine oturtulmu olduu bir anda ortaya kmtr. Vietnam Savann anlam nedir? Bu sava hem zamanmzn en nemli tarih olay hem de tarihi gmen bir olaya benzemektedir. Bylesine acmasz, uzun ve vahi bir sava nasl olur da bir hokkabaz numarasna benzer ekilde, birdenbire, aniden duruverir? Amerika neden bozguna uramtr? (bu ABD tarihinin en byk bozgunudur). Bu bozgunun Amerikann i yaants stnde hi mi etkisi olmamtr? Bu sava gerekten de ABDnin yeryz boyutlarndaki stratejisinin baarszl anlamna gelmi olsayd Amerikan politik sistemiyle lkedeki i dengeyi de zorunlu olarak allak bullak etmesi gerekirdi. Oysa byle bir ey olmamtr. yleyse baka eyler oldu. Bu sava, birlikte bar iinde yaama dncesine en zor anlarndan birini yaatmaktan baka bir ie yaramamtr. Bu sava inin, bu bar iinde birlikte yaama srecinin iine alnmasn salamtr. Uzun yllar boyunca inin bu savaa somut bir ekilde mdahale etmemesi salanmtr. Bu arada in de dnya boyutlarndaki bir modus vivendinin ne olduunu anlamtr. Bu arada evrensel bir devrim stratejisinden; glerle, imparatorluklarn paylald bir srece geilmitir. Bundan byle radikal bir alternatiften, bir temele oturtulmu mnavebeli bir politik sisteme geilmitir (Pekin-Washington ilikilerinin normalletirilmesi). Zaten Vietnam Savann asl amac da budur. Bu anlamda ABD, Vietnam terk etmitir ama sava da kazanmtr. Hedefe ulald an, sava kendiliinden sona ermitir. te bu yzden bu kadar kolay bir bozgun ve kle karlalmtr. Ayn eyleri Vietnam iin de syleyebilmek mmkn. nk (komnist Vietnamllar da) salkl bir politika ve disiplinli bir iktidarn var olmasn engelleyen tm unsurlar ortadan

66 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

kaldrmadka sava devam ettirmilerdir. Sava silahl direni gruplarndan, dzenli Kuzey ordusuna devredildiinde sona erdirilmitir. nk ulalmak istenen hedefe varlmtr. yleyse bu tarafta da hedef politik bir deiikliin salanmasyd. Amerikallar asndan bu ii baaran Vietnamllara yardm etmemek iin ortada bir neden kalmamt. Bata bir komnist iktidarn bulunmas o kadar da nemli deildir nk ortaya en azndan kendisine gvenebilecek bir dzen kmtr. stelik bu dzen kapitalizm ncesi arkaik ve vahi toplumsal yaplanmalarn ortadan kaldrlmasnda kapitalizmden daha etkin olmutu. Cezayir Sava srasnda da benzer bir senaryoya bavurulmutu. Bu sava ve bundan sonraki her savan ikinci bir yz olacaktr nk silahl iddetin gerisinde, rakipler aras ldrc bir ztlama vardr. stelik bu ztlama bir hayat memat sorununa dnm gibidir (aksi takdirde insanlar bu trden olaylar yznden lme gnderebilmek imknszlaacakt). Bu lmne mcadele ve dnya boyutlarndaki amansz bir kar srtmesi simlakrnn gerisinde, iki rakibin temelde ad sylenmeyen ve hi sylenmemi bir eylere kar ok sk bir dayanma iinde olduklar sylenebilir. Bu iki rakibin su ortakl sayesinde, savan nesnel sonular tribal, cemaat tipi, prekapitalist yaplarla, tm dei toku, dil ve simgesel rgtlenme biimlerinin ortadan kaldrlmas eklinde olmaktadr. Bu savan nesnesi (ya da asl amac), ite btn bu yok edilenlerdir. Sava gerekte muazzam bir lm gsterisine dntrlm bir tertibat olarak, toplumsaln terrist bir yntemle rasyonalize edilme srecinde bir ara olmutur. Tutulan yol ister komnizm, isterse kapitalizm olsun toplumsaln stne oturduu iktidar ite bu trden bir cinayet ilemi olacaktr. Komnizmle kapitalizm arasnda katksz bir su ortakl vardr. Bir baka deyile bu iki rakip kendi egemenlik alanlar iinde, toplumsal ilikiler dzeyinde, birbirine benzeyen bir boyun eme biimi oluturabilmek iin (bunu gerekletirebilmek iin her iki taraf

Jean Baudrillard 67

muazzam zverilerde bulunmay kabul etmilerdir) bir iblm yapmlardr. rnein, Kuzey Vietnamllar, Amerikallarn ekilme senaryosu konusunda, kendilerine verilen tleri dinlemek zorunda kalmlardr. nk bu senaryonun doal olarak onlar rezil etmemesi gerekiyordu. Bu senaryo yle zetlenebilir. nce Hanoy ok iddetli bir ekilde bombalanmalyd. Bir simlakrdan baka bir ey olmayan bu ar bombardman atei karsnda Vietnamllar, oyun kural gerei, uzlamaya yanamak zorunda kalacaklard. Nixon ise Amerikan halkna askerlerini geri ektii numarasn yutturacakt. Her ey nceden inceden inceye planlanmt. Geriye son rtularn geree benzemesini salamaktan baka yapacak bir ey kalmyordu. Sava ahlkyla yce sava deerlerinden sz edenler fazla zlmesinler: nk sava bir simlakra benzedii zaman bile insana yeterince ac ektirebilmekte ve sonu olarak bu savan gazileri de dierleriyle ayn dzeyde bir deere sahip olabilmektedirler. Bu adan hedefe ulama konusunda bir sorun yoktur, tpk toprak snrlarnn belirlenmesi ve disipline dayal bir toplumsalln gerekletirilmesi konusunda bir sorunla karlalmamas gibi. stnde durmaya demeyecek bir ey varsa o da rakipler arasndaki rekabete dayanan zt amalar ve savan ideolojik ciddiyeti denilen eydir. Sz edilmeye demeyecek bir ey varsa o da zafer ya da bozgunun gerekliidir. nk sava, grnmlerinin ok tesinde zaferler kazanmay baarabilen bir sretir. Zaten gnmzde bizi egemenlii altna alm olan bar iinde birlikte yaama (ya da caydrma) sreci, gerekte savala barn tesinde bir eydir. Caydrma her zaman iin sava ve barla edeerli bir eydir. Orwell: Sava bar demektir diyordu. Burada iki farkl kutbun birbiri iinde eriyip gidiine ya da birbirlerine taze kan tamaya alma giriimlerine tank olmaktayz. Kartlklarn zamansal akmas hem bir parodi

68 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

hem de her trl diyalektiin sonudur. Bu yzden bir savan gerekliinin farkna bile varmadan yanndan geip gidebilmek mmkn olmaktadr. Bir baka deyile bu sava gerekte sona ermi olduu tarihten ok nce sona ermiti. Savaa daha savalrken bir son verilmiti. Belki de byle bir sava hi balamamt. Buna benzer baka olaylarn da (petrol krizi, vs.) yapay bir evre olmann dnda, tarih bir aratrma giriimini engelleyebilme amacyla uydurulan kriz, felket ve tarihe zg senaryolar, (ersatz) uyduruk ve kurmaca olaylar hibir zaman iin ortaya kmam, hi var olmamtr. Amalarn doruluu ve gerekliiyle olgulara zg nesnellik illzyonunu srdrebilmek iin resm haber senaryosuyla medyann tamam emre hazr bir ekilde beklemektedirler. te bu yzden tm olaylar tersine evirmek zorundayz. Aksi takdirde (talyada iktidardaki komnistler gibi, Gulag Takmadalarnda yaayanlarla Sovyetler Birliinden kaanlarn farkna i iten getikten sonra varrz. Tpk bu olaylarla ayn zaman dilimi iinde ortaya kan ve can ekimekte olan bir etnolojinin, i iten getikten sonra farkllklarn yitirmi Vahilerin farkna varmas gibi) btn bu olaylarn ayrdna, farkna varlmas gereken anda deil ok sonra varabiliriz. Olaylarn anlamlarn ortaya ktklar anda yitirmi olduklarnn farkna ok ge varlmaktadr. Bu olaylar gstergelerin yapay ve anlk prltlar sayesinde bir havai fiek gibi bir grnp, bir kaybolmaktadrlar. Btn bu olaylarn art arda sralanmasnda hibir mantk bulunmad gibi, akl almaz boyuttaki bir edeerlik ilkesine boyun edikleri ve kendi sonularyla kesinlikle ilgilenmedikleri grlmektedir [oysa bu olaylarn neden olduklar bir sonu bile yoktur. Bu olaylar mthi bir (saf) grnt olmann tesine geememektedirler.] Gncel olaylar (ya da haberler) adl film insanda bir kitsch, bir retro ya da bir porno izlenimi uyandrmaktadr. Herkes bunun byle olduunu bilmekle birlikte kimse bu gerei kabul etmeye yanamamaktadr. Simlasyonun gereklii tahamml edilmesi imknsz bir gerekliktir. Artaudnun Vah-

Jean Baudrillard 69

etin Tiyatrosundan bile daha acmaszdr. Vahet Tiyatrosu, yaama en azndan dramatik bir biim verme denemesiydi. Tek bir damla bile kan dkmeden, tm nemli dncelerin yok edilmesini salayan bir sistemde, insan srkleyip gtrecek ideal bir iddet, yaam biimi ve vcuda sahip olma abasyd. Oysa bizim iimiz bitmitir. Bizim iin gerek bir vahet dramaturjisi retme ya da gerek bir iddete bavurma ans sfrdr. Yaammza egemen olan ey simlasyondur. Bizim iin geriye retro ya da tm yitirmi olduumuz gnderen sistemlerine parodik, fantomatik bir ekilde yeniden hayat vermekten (diriltmekten) baka yapacak bir i kalmamtr. evremizde ne olup bitiyorsa hepsi caydrcln souk altnda olup bitmektedir. yleyse Artaud da ya da vahete zg referans sistemi de herkes ve her ey gibi bir revivala yeniden gndeme getirilme hakkna sahiptir. te bu yzden nkleer tehlikenin giderek bymesi, nkleer bir felket ya da bir kazaya neden olmas iin yeterli deildir. Gen olarak nitelenebilecek gler Amerikallarn Hiroimada yaptklar gibi (nk yalnzca Amerikallar bu bombann kullanm deeri hakkna sahip oldular. Bundan byle atom bombasna sahip olacak gler) atom bombasna sahip olduklar iin bu bombay kullanabileceklerini dneceklerdir. Atom severler kulbne girme (ii dnyas iin sendikalama gibi bir eydir bu), ok ksa bir sre iinde her trl iddete dayal mdahaleden vazgeilmesini salamaktadr. Sorumluluk, denetleme, sansr ve kendi kendini caydrma olay her zaman iin sahip olunan g ve silahlardan daha hzl bir tempoda gelimektedir. Zaten toplumsal dzenin srr da burada yatmaktadr. rnein btn bir lkeyi tek bir manivelay dndrerek ktrm etme olaslna sahip olan elektrik teknisyenlerini, byle bir silah kullanmaktan alkoyan ey sorumluluktur. Total ve devrimci bir grev efsanesi de bu olanaklar saland anda ortadan kaybolmaktadr. Toplumsala byle olanaklar

70 Gerein Yerini Alan Simlakrlar

tannd iin bu trden sonularla karlalmaktadr. Zaten caydrma sreci de byle bir eydir. te bu yzden gnn birinde nkleer glerin kolaylkla atom bombas ve atom silahlar ihra edebileceklerini dnebiliriz. Tehdit yoluyla denetim yerini bomba ya da bombaya sahip olma gibi ok daha etkili bir pasifikasyon stratejisine brakacaktr. Kendi atom silahlarna sahip olacaklarn dnen kk glerin gerekte satn alacaklar ey bir caydrma virsdr. Onlar kendilerini caydracak bir virs satn alm olacaklardr. Bu trden lkelere sattmz santraller iin de ayn eyi syleyebiliriz. Onlara her trl patlama riskiyle, her trl tarih iddete yol aabilecek ntron bombasndan istedikleri kadar satabiliriz. Nkleer tehlike bu anlamda her yerde hzlandrlm birbiri iine yaylma srecini balatm ancak bu arada evresindeki her eyi dondurarak, her trl canl enerjiyi de yutmutur. Nkleer, hem var olan tm enerji eitlerinin en nemlisi; hem de btn enerji denetim sistemlerinin maksimum dzeye kartlmas demektir. Denetleme ve kilitleme dzeni, gcl/sanal dzeydeki zgrletirme hareketleriyle ayn gelime hzna sahiptir. Modern anlamda devrimlerin gereklemesini engelleyen ey de bu mantktr. Enerjileri donduran ey sahip olduklar ate gcdr. Enerjileri caydran ey bizzat kendileridir. Sahip olduu ntralize olmu, ie yaramaz, anlalmaz, patlamas imknsz glerin bizzat kendi stnde muazzam bir bkknlk ve kesine ekilme duygusu yaratt sistemde, bunlarn gerisinde hangi ama, g, strateji ya da znenin yatt belli deildir. Belki de btn bunlarn gerisinde, bir felket sreci iinde yok olup gidecek btn bu enerjilerin iednk bir ekilde patlama olasl vardr. Szcn yazl anlamnda ya da bir baka deyile btn srecin tersine evrilerek minimal bir nokta, tm enerjilerin tersine evrilerek minimal bir dzeye indirgenmesi vardr.

RETRO BR SENARYO OLARAK TARH

iddetin belirleyici olduu tarihsel ve gncel bir dnemde (bu iki dnya savayla souk sava arasnda kalan sre olsun), dsel bir ierik olarak deerlendirilen mit, sinemada belirleyici bir rol oynamtr. Bu dnem, nemli despotik ve efsanev dirililerin altn adr. Tarihsel iddetin de etkisiyle gerein dna itilen mit sinemaya snmak durumunda kalmtr. Gnmzdeyse bu kez tarih ayn senaryo dorultusunda sinemay belirlemektedir. Tarihsel ama, adna dnya boyutlarnda bar iinde birlikte yaama denen ve sesi soluu kmayan gndelik yaama zg u tekdzelik, muazzam bir ntralizasyon sreci tarafndan yaantmzn dna itilmitir. nemini ve anlamn yitirmi tarihinden bir anda ya da yava yava koparak, gnahlarndan arndrlabilen bir toplum, mitleri yeniden yaama dndrme srecine benzer bir sre araclyla ekranlar zerindeki yapay diriltiliini kutlamaktadr. Tarih yitirmi olduumuz bir gnderenler sistemidir, yani tarih artk bize zg bir mittir. Zaten ekran zerindeki mitlerden nbeti devralmasnn nedeni de budur. Politikann niversiteye girii gibi bir dnce bizi nasl keyiflendirdiyse, sine-

72 Retro Bir Senaryo Olarak Tarih

ma araclyla bir tarih bilincine sahip olma gibi bir dnceden alnacak keyif de bir illzyondan baka bir ey olmayacaktr. Ayn yanl anlama ve kandrmaca bu konu iin de geerlidir. Tarihi terk eden politika niversiteye girmitir. Bu tzn yitirmi ve kendisine yasal bir yzeysel uygulama alan sunulmu retro bir politikadr. Bu politika cinsellik ya da meslek ii eitim (ya da bir zamanlarn sosyal sigortas) gibi ldkten sonra liberalletirilen bir politikadr. Bu tarih dnemde yaanan en nemli olay, en byk travma, o ok gl referans sistemlerinin can ekimeye balam olmalarnn yansra gerek ve rasyonelin bir simlasyon ann baladn haber vermeleridir. Oysa pek ok kuak ve zellikle de sonuncusu olumlu ya da olumsuz bir devrim dncesinin pei sra, tarihin arkasndan srklenip gitmitir. Gnmzde tarihin, ardnda gnderenlerinden arndrlm, akmlardan etkilenebilen, duyarsz bir (nebula) ktle brakarak ekip gitmi olduu gibi bir izlenime sahibiz. Gemi bir tarihe ait hayallerin biriktirildii, ideolojiler ve retro modalarn tepeleme yld yer ite bu boluktur. nsanlar artk btn bunlara pek inanp, umut balamamakla birlikte en azndan faist de olsa tarih ve iddet diye bir eyin var olduu ve bir lm kalm mcadelesinin yaand o eski gnleri diriltmeye almaktadrlar. inde yaanlan bu bolukla tarih ve politika adl bu kanser ve deer kaybndan kaabilmek iin her yol mubahtr. Tm ieriklerin karmakark bir ekilde dile getirilerek, tm gemi tarihin geliigzel bir ekilde diriltilmesi bu rahatszlkla doru orantl bir eydir. Seici ideolojik dnce yerini dur durak bilmeyen bir nostalji, yani sava, faizm, devrimci mcadele ya da belle poqueun aaal gnlerini biriktirme/yeniden retme eylemine brakmtr. Tm farkllklar ortadan kaldrldndan artk hibir ayrm yaplmakszn her ey ayn yapmack ve skc coku gsterisiyle ayn retro ekicilik iinde birbirine kartrlmaktadr. Anlamn yitirmi olsa bile bize ok yakn bir tarih gemiin ayrcal vardr (faizm, sava, sava

Jean Baudrillard 73

sonras gibi konular ileyen saysz film bize daha tahrik edici, daha youn, daha ba dndrc ve daha bildik kokular sunmaktadr). Bu durumu (belki bu da retro bir varsaymdr) Freudu fetiizm kuramyla aklayabiliriz. Bu travma (gnderen sistemlerinin yitirilmesi) ocuktaki cinsel ayrmn kefedilmesine benzemektedir (en az bu keif kadar ciddi, nemli ve tersine evrilmesi olanaksz bir eydir). Bir baka deyile bir nesnenin fetiletirilmesi dayanmas zor (insana ac veren) bir kefin (=cinsiyet ayrm) gizlenmesini amalamaktadr. Zaten Freud da, bu, herhangi bir nesnel deil, ou kez ocukta travma yaratan keiften hemen nce farkna varlm en son nesnedir demektedir. yleyse fetiletirilen tarih zellikle bizim gndermelerden yoksun amzdan hemen nce yaanm olan dnemi kapsayacaktr. Bylelikle retro denilen dnemde faizmle tarihe neden ncelik tannd ortaya kmaktadr. Bunun politik bir akma ya da benzerlikle ilikisi yoktur. Faizmi anlatan filmlerden yola karak bunlarn faizmin yeniden canlanmasna neden olacana inanmak safa bir dncedir. Artk faist bir dnemde yaamadmz, daha da kt bir baka dnemde yaadmz iin, vaheti retro szgecinden geirilerek, estetize edilen faizm yeniden ekici bir grnme sahip olabilmektedir.1
Bugne kadar hibir yorumlamann (ne egemen snflarn politik gdmlemesi zerine oturtulmu Marksist yorum, ne Reichn cinsellii bask altna alan kitleler yorumu ne de Deleuzec despotik paranoya yorumu) tam olarak aklamay baaramad faizmin, ortaya k biimi ve sahip olduu kolektif enerjinin srr yle aklanabilir. Batda deer ve kolektif deerlerin ekiciliklerini yitirmeye, yaamn ada bir rasyonellik ve tek boyutlu bir grnme kavuturulduu, toplumsal ve bireysel yaamn btnyle ilemselletirilmi olduu bir srada faizm, mitik ve politik gnderen sistemlerinin irrasyonel boyutlara ulatrlmas, kolektif deerin (kan, rk, halk, vs.) lgnca abartlmas, lmn ya da politik bir lm estetiinin yeniden enjekte edilmesi anlamna gelmektedir. Bir kez daha bu deer felketiyle
1

74 Retro Bir Senaryo Olarak Tarih

Tarih ancak ldkten sonra sinemaya byle grkemli bir giri yapabilmitir (tarih teriminin de bana ayn ey gelmi ve ldkten sonra fosillemi tarih bir an, bir ant, bir kongre, bir figr olarak yeniden ortaya kmtr). Tarihin sinema araclyla yeniden rngalanmaya allmasnn bilinlenmeyle deil, yitirilmi bir gnderenler sistemine duyulan zlemle ilikisi vardr. Bu sinemann tarihe hi nem vermedii, gncel bir sre, bir dirili deil bir direni biimi olarak gsterilmedii anlamna gelemez. Gerek yaamda da sinemadakine benzeyen bir tarih olmutur, ancak bugn bu tarih ortadan kaybolmutur. Sinemann bize gsterdii (bizden alnm) tarihin tarihsel gerekle olan ilikisi, resim alannda klasik gereki grntlerle neo-figrasyon arasndaki ilikiden youn deildir. Neofigrasyon bir yandan benzerlikten yardm dilenirken, bir yandan da yeniden canlandrlan nesnelerin artk namevcut olduklarn, yani hipergerek bir eye dnm olduklarn gsteren kesin bir kanttr. Bu resimlerdeki nesneler hiperbenzerlikten kaynaklanan bir parlakla (tpk gncel sinemadaki tarihin parlakl gibi) sahiptirler ki, bu da onlarn aslnda hibir eyi yeniden canlandramayan, geree benzeyen bombo grntler olduklar anlamna gelmektedir. Bu bir lm kalm sorunudur, yani bu nesneler ne canldr ne de l. Zaten bu yzden ni bir gerek kaybna urayacak olursak gerein tpks, kubu ntralize edilmi ve pasifletirilmi yaam biiminden kurtulabilmek iin her yol mbahtr. Faizm btn bunlara kar bir direnme, ok derinden gelen, irrasyonel, eytan bir direnme biimidir. Eer byle olmasayd yani faizmden daha da kt saylabilecek bir eylere kar bir direni anlamna gelmeseydi, bylesine kitlesel bir enerjiyi peinden srkleyemezdi. Faizme zg iddet ve terrn kkeninde Batda ok derinlere kadar inmi bulunan gerekle rasyonelin birbirine kartrlmasndan kaynaklanan bir baka terr vardr ve faizm bu terre verilen bir yanttr.

Jean Baudrillard 75

sursuz, kaybedilmi bir ikizi olarak onun yerini alabilecektir. Chinatown, Akbabann Gn, Barry Lyndon, 1900, Bakann Adamlar, vb. dhil olmak zere btn bu tarih filmlerdeki kusursuzluk insan endielendirmektedir. Bu yaptlar izlerken insann gerek filmlerden ok kusursuz benzerler, kombinatuvar (ya da McLuhanc anlamda mozaik) bir kltrn getirdii olaanst kurgulama olanaklar, muazzam foto, kino ya da sentetik tarih grntlerle kar karya olduuna inanas gelmektedir. Bir konuda anlaalm. Sz konusu olan ey bu filmlerin nitelikleri deildir. Sorun bu filmler karsndaki duyarszlmzdr. rnein Last Picture Show. Bu filmi izlediim srada dalgnlkla onun 50li yllara ait zgn bir prodksiyon olduunu dnmtm. Kk bir Amerikan kentine zg atmosferi ve grenekleri anlatan, vs. gzel bir film olduunu dnmtm. imde kk bir kuku uyanmt nk bu film gereinden de iyi, ayn konuyu ileyen benzerlerinden daha gzel ve derli toplu bir filmdi. O dnemin dier filmlerinde grlen duygusal, ahlk ve psikolojik izlerden eser yoktu. Onun 1970li yllara ait bir film olduunu rendiim zaman aknlktan neredeyse kk dilimi yutacaktm. 1950li yllara ait filmlerin hipergereki bir yeniden sunumu cilalanm, temizlenmi, kusursuz bir retro film. u sralarda sessiz film yaplacandan dem vuruluyor. Kukusuz bu filmler de asl retilmi olduklar dnemden ok daha gzel bir ekilde yaplacaklardr. Belli bir dneme ait filmler yeni biimleriyle yeniden gndeme getirilmeye allmaktadr. Oysa bu iki film tipi arasndaki fark, gerek insanla ona benzeyen otomat arasndaki fark gibidir. Bir baka deyile bu filmler kusursuz, olaanst artefactlar sinemay sinema yapan halsinasyon ve d gcnden baka eksikleri olmayan dahice simlakrlardr. Grdmz filmlerin byk bir ounluu (en iyileri) bu trden filmlerdir. Bu trn en gzel rnei Barry Lyndondur. Ondan daha iyisi yaplmam, yaplmayacaktr. nk bu bir yeniden canlandrma deil, bir simlasyondur. Bu filmdeki tm

76 Retro Bir Senaryo Olarak Tarih

zehirli nlar temizlenmi, gerekli ve yeterince malzeme kusursuz bir ekilde yerli yerine oturtulmutur. Hibir hata yoktur. Gerei sylemek gerekirse bu filmden estetikle ilikisiz cool, souk, ilemsel, denklemsel ve gdmlenmi bir keyif alnmaktadr. Viscontinin (Leopar, Senso, vb. filmlerini dndmzde, ki bu filmler kimi alardan Barry Lyndonu andrmaktadrlar) filmleriyle karlatrdmzda yalnzca aradaki stil farkn deil ayn zamanda sinematografik yaklam farkn da grebilirsiniz. Viscontide anlam, tarih, ekici bir dil, bo anlar, tutkulu bir oyunculuk vardr. Bu tutku hem filmlerin tarihsel ieriklerinden hem de sahneye konulma biiminden yansmaktadr. Kubrickte bunlarn hibiri yoktur. O, filmini bir satran tahtas gibi grmekte ve tarihi ilemsel bir senaryoya dntrmektedir. Doal olarak bu yaklam biimi bizi, o eski anlam oyunu ve anlama meydan okuma kartlna yani, ayrnt zenginliine nem veren usla, geometrik us kartlna gtrmemektedir. inde yaadmz anlamdan yoksun filmler anda artk bunlar eitli boyutlarda, kocaman karmak sentetik grnt sistemleridir. Sanki Leonenin westernlerinde de buna benzeyen bir eyler var? Bilemiyorum. Btn gelimeler bu yndedir. rnein Chinatown lazer tekniiyle yeniden tasarmlanm bir polisiye roman gibidir. Aslnda bu bir kusursuzluk sorunu deildir nk teknik kusursuzluk da anlamn bir paras olabilir. Bu durumda retro ya da hipergereki bir teknikten sz edilemeyeceinden insanda bir sanat olduu izlenimini brakacaktr. Burada teknik kusursuzluk modele borlu olunmakta, gnderene zg taktik deerlerden biri gibi alglanmaktadr. Anlama ait gerek bir szdiziminin (syntaxe) bulunmad bir yerde, btne zg taktik deerlerden bakasyla karlaamyoruz. rnein, akla gelebilecek her eyi yapan CIA adl mitolojik makine, her ii yapan bir stara benzeyen Robert Redford, hikyeyle ilgili zorunlu bir referansa benzeyen toplumsal ilikiler ve si-

Jean Baudrillard 77

nemann zorunlu kld st dzeyde bir teknik sihirbazlk bu filmde hayranlk uyandracak bir uyum iindedir. Sinema en fantastik ya da mitik olandan gereki ve hipergereki olana doru giden bir geliim izgisi izlemitir. Sunduu gncel rnlere baklacak olursa sinemann teknik adan giderek mutlak geree yaklat, gerei tm sradanl, hakikati tm plakl ve can skclyla verdii hatt tekniin salad kendine gven duygusuyla gerein kendisi, hemen u anda burada olann ta kendisi, anlamsz bir ey, inanlmaz bir lgnlk modeline dnt grlmektedir. Keza fonksiyonalizme zg nesne, ilevi ve kullanm deeri arasndaki en uyumlu akmann dizayn araclyla saland iddiasnn da pek akl banda bir giriim olmad grlmektedir. Bugne kadar gstergeler konusunda hibir kltr, bylesine naif, paranoyak, priten ve terrist bir bak asna sahip olmamtr. Gerek her zaman iin terristtir. Bu gerekle yzde yz rtme/akma arzusu sinemann ayn zamanda kendi kendisiyle de rtmesine neden olmaktadr. Bu elikili bir durum deildir, hatt bunun hipergerein tanm olduu sylenebilir. Sinema canl ve arpc bir betimleme, bir ayna ilevi gren bir eydir. Kendi kendini taklit edebilmekte, kendi kendinden kopya ekebilmekte, kendi klasiklerini yeniden ekebilmekte, zgn mitlerini yeniden gndeme getirebilmekte, zgn sessiz filmlerden daha da kusursuz olan sessiz filmler yapabilmektedir. Btn bunlar mantkldr. Yitirilmi nesne (yani biz) nasl anlamn yitirmekte olan bir gnderen sistemi tarafndan bylenmise(k), sinema da yitirilmi bir nesne olarak kendi kendisi tarafndan bylenmitir. Eskiden sinema ve (kendine zg tekniin lgnca kullanm da dhil olmak zere romanesk, mitik, gerek dn kapsayan) dsel arasnda canl, diyalektik, dopdolu ve dramatik bir iliki vard. Bugn sinema ve gerek arasndaki iliki bunun tam tersi saylabilecek negatif bir ilikidir nk hem gerek hem de sinema zgn-

78 Retro Bir Senaryo Olarak Tarih

lklerini yitirmilerdir. Birbirlerine doru asla birbirlerine kavuamayacaklar bir dzlemde ilerleyen iki souk medyann, mutlak bir gerek iinde yok olmaya alan sinemayla uzun bir sreden bu yana sinematografik (ya da televizel) hipergereklik tarafndan emilmi bir gerein, cinsellikten arndrlm nianll, cool bir su ortakl ve iletiimden yoksun birliktelii. Tarih, belki de bilinaltyla birlikte son byk gl mitti. Bu mit olaylarla nedenler arasnda nesnel bir mantksal sreklilikle syleve zg bir anlatm sreklilii olabilecei olasln dolayl bir ekilde gndeme getirmektedir. Tarihle roman ayn yalardadr. Giderek yitirdiimiz ey, ite bu bir olay ya da ykye ait mitik enerjiyle masals zelliktir. Giderek baarl ve ikna edici bir mantn ardnda yatan tarihe sadk kalma ya da kusursuz bir grnt elde etme saplants (baka bir filmdeyse bulak ykamakta olan Jeanne Hilmannn gndelik yaamna ait, gerek zaman dilimi iinde kaydedilmi, kusursuz grntler vardr. Gemiin gerekliine, gemi ya da gnmzden bir sahneye bu olumsuz anlamdaki sadakat; gemi ya da gnmze ait mutlak bir simlakrn kusursuz bir yeniden sunumu tm deerlerin yerini almtr. Bizler bu srecin su ortaklar olup, bu durumu tersine evirmenin bir olana yoktur. nk sinema, tarihin ortadan kaybolmasna ve egemenlii bir arivin eline geirmesine bizzat katkda bulunmutur. Fotoraf ve sinema, yararlandklar mitlerden vazgeme pahasna, tarihin adalatrlma srecine grsel ve nesnel bir biim kazandrarak byk lde katkda bulunmulardr. Bugn sinema tasfiye edilmesine katkda bulunduu tarihin yeniden yaama dndrlebilmesi iin tm teknik olanaklarn onun hizmetine sunabilir. Ancak ilerinde yok olup gidecei hayaletlerden baka bir ey retemez.

HOLOCAUSTE

Bir katliam unutmak da katliam trnden bir eydir. nk bir katliam unutmak insann bir bellei olduunu, bir tarihle bir toplumun varln, vb. unutmak demektir. Bu unutma olay en az katliam olaynn kendisi kadar nemlidir, ancak bu arada, bizim bu katliam olay ve hakikatine tank olabilme ansmz sfrdr. Bu unutma olay ok tehlikeli bir eydir. Unutma olay yapay bir bellekle engellenebilir (gnmzde etrafmz sarm olan bu yapay bellekler insan belleinin yerini alarak, doal bellei unutturmaya almaktadrlar). rnein Yahudi katliamnn yeniden sahneye konulmas eklinde yapay bir bellek retebilirsiniz. Oysa bu konuda gerekten bir eyleri yerinden oynatmak ve derinlemesine etkileyebilmek iin ok ama ok ge kalnmtr. stelik bu i souk bir iletiim arac olarak nitelendirebilecek ve dnyaya unutma, caydrclk ve yok etme duygusu yayan ve bunu esir kamplarndakinden ok daha sistemli bir ekilde yapabilen televizyon adl ara tarafndan gerekletirilmektedir. Televizyon her trl tarihsel olaya son verebilen gerek zmdr. Televizyonda Yahudiler gaz odalar ya da frnlardan geirilerek deil ses ve imge eritlerinden geirilerek

80 Holocauste

yok edilmektedir. Bylelikle unutma, yani yok etme sonunda estetik bir boyuta da sahip olabilmekte ve sonunda kitlesel bir dzeye ulaarak gemie ait grntler iinde eriyip yok olmaktadr. Tarihsel ve toplumsal adan bugne kadar aza alnamayan, sylenmesi ayp olduu iin gizlenen, bir tr sululuk duygusu eklinde srp gitmekte olan ey artk herkes tarafndan bilinmektedir. Herkes bu yok etme olay (film) karsnda titremi ve alayp zrlamtr. Bu da olayn (katliamn) bir daha asla yinelenmeyeceini gsteren en gvenilir kanttr. Az bir masraf ve birka damla gzyayla kotarlan(!) byle bir olayn tam da yinelenmeyecei dnld bir srada, bu katliam kamuoyuna sunduunu iln eden televizyon adl gnah kartma arac tarafndan yeniden yaatlmakta ve retilmektedir. Bellekler ve tarih nasl yok edilmeye alldysa, televizyon da onlar ayn ekilde unutturmaya, yok etmeye ve katletmeye almaktadr. Katliam olay tersine evrilmekte, iin iin kaynatlmakta, hibir yank brakmadan emilmesi salanmakta ve Auschwitz adl karadeliin yerini televizyon adl karadelik almaktadr. Bize, televizyonun bu diziyle Auschwitz zerindeki ipotei kaldrarak bu konuda herkesi bilinlendirdii palavras sklmaktadr. Oysa bizzat filmin kendisi katliamn baka bir kla, bu kez bir yok etme kamp deil bir caydrma arac (medium) klna sokularak srdrlmesinden baka bir ey deildir. Hi kimsenin anlamak istemedii bir ey varsa o da Holocauste adl bu dizinin her eyden nce (ve zellikle) televizyon dizisi hline getirilmi bir olay daha dorusu televizel bir nesne olduu (bu unutulmamas gereken temel bir McLuhan kuraldr) gereidir. Bir baka deyile soumu (kllenmi) bir tarihsel olay yeniden stma denemesidir. Bu olay trajik, ancak geen zaman nedeniyle scakln yitirmi, souk bir olaydr. Bu daha sonra baka biimlerin iine yerleen (buna souk sava, vs. de dhildir) souk, soutucu zellie sahip, caydrc

Jean Baudrillard 81

ve yok edici sistemlere ait ve souk kitleleri de kapsayan (bu katliam srasnda ldkleri iin bu olayla daha da yakndan ilgilenen, muhtemelen onu ynlendiren en kzgn kitle, bu ie lmne inanm ve kendi lmlerinden de emin olan Yahudilerdir) ilk nemli olaydr. Bu soumu olay televizyon adl souk iletiim aracyla yeniden stlarak, bu grntler karsnda caydrc zellie sahip gerek bir rperti hissedecek ve heyecan duymadan izleyecek, kendileri de souk olan kitlelere sunulacaktr. Sonu olarak gerek katliam bir tr iyi niyetli bir felket estetiiyle unutulmaya mahkm edilecektir. Bu tarihsel olay yeniden gndeme getirebilmek amacyla politik ve pedagojik bir tezgh kurulmu ve doal olarak olay bu kez bir televizyon gsterisi olmann tesine gememitir) olaya bir anlam yklenmeye, dizinin ocuklar ve bakalarnn dgc zerinde neden olabilecei sonular trnden bir korku duygusu yaratlmaya allmtr. Tm pedagog ve sosyal danmanlar sanki bu yapay yeniden canlandrma bir tr bulac hastalk tehlikesi arz ediyormu gibi onu hafifletmeye (szmeye) almlardr! Oysa asl tehlike tam tersi bir ey olan souktan, soua giditedir. Souk sistemlere zg toplumsal tepkisizlik ve zellikle de televizyondadr. Dolaysyla bu souk katliam canavarndan yola karak herkesin harekete gemesi ve yeniden toplumsal; scak bir toplumsal retmesi; scak tartmalarn olmas yleyse iletiimin gerekletirilmesi gerekiyordu. Oysa ortada stnde konumaya, tartlmaya deer bir olay, bir tarih ya da bir sz yoktur. Zaten asl sorun da budur. yleyse ama her ne pahasna olursa olsun bunlarn retilmesidir. Sonuta televizyon yayn stne l topra serpilmi bir toplumsal yeniden harekete geirebilmek iin olup bitmi (l) bir olayn yapay scaklndan yararlanmaktadr. Bu olayn etkisinin feed-back yntemiyle srdrlebilmesi iinse ek bir aratan yararlanlmakta, anketlerle yaynn kitlesel etkisi ve mesajn kolektif sonular belirlenmeye allmaktadr. Oysa bu anketlerin yapabildikleri bir ey varsa o da televizyon

82 Holocauste

adl aracn baarlarndan sz edilmesini salamaktr. Bunun iin, bu iki eyin srekli olarak birbirine kartrlmas gerekmektedir. Buradan yola kp souk televizyon nn insann dgcn (buna ocuklarn dgc de dhildir) neden etkileyemedii sorusunu sorabiliriz. Bunun nedeni televizyonun dselle olan ilikilerinin kopmasdr nk televizyondan yansyan grnt bir imge bile deildir. Televizyon imgesiyle hl youn bir dselliin rn olma zelliini koruyan (ancak televizyon tarafndan zehirlendii iin giderek bu zelliini yitiren) sinema imgesini karlatrabiliriz. nk sinema imgelerden olumaktadr. nk sinema yalnzca beyaz bir perde ve grsel bir biim deil ayn zamanda bir mittir. nk hl bir ikiz, bir fantazm, ayna, d olabilme vs. zelliine sahiptir. Televizyon imgesindeyse bunlarn hibiri yoktur. Televizyon imgesi insan yerine mhlayp, mknatslayabilen bir zellie sahip deildir. Hibir ey im edememektedir. Belki televizyon ekran diye bir ey yoktur. Bir baka deyile televizyon minyatrletirilerek beynimizin iine yerletirilmi, tm nronlara bir transistor ilevi ykleyen ve dmesine basar basmaz manyetik bir ses/grnt band gibi (bir bant yoksa bir imge deil) gzlerinizin nnden akp geen sizin ekran, televizyonun da sizi izleyen gzlere dnt bir terminaldir.

CHINA SYNDROM

Her eyin televizyon ve haber dzeyinde olup bittii bir dnyada yayoruz. rnein Yahudi katliamnn Holocauste adl televizyon dizisi yznden anlamn yitirmesi gibi, Televizyon adl souk iletiim arac bu ii o kllenmi katletme dzeninin yerini alarak becermitir. Byle bir film araclyla toplumun bana gelen ktlkten tamamen arndrlaca sanlyordu. Keza China Syndrom adl film, televizyon haberciliinin, gerekleme olasl ok az olan, insann neredeyse yalnzca d dzeyinde gerekleeceine inanabilecei nkleer bir tehlikeden daha nemli bir ey olduunu gstermektedir. Film bu olguyu bir anlamda farknda olmadan dile getirmektedir. nk televizyon ekibinin olay yerindeki varl rastlantsal deildir. Tam tersine olaylar televizyon ekibi nkleer santralin iine girdikten sonra balamaktadr. nk televizyon gnlk yaantnn bir modeli, olup bitecekleri nceden haber veren, gerek dnya ile olan balantmz, bize dnya grntleri sunarak koparan (telefission) bir eydir. Rene Thoma inanmak gerekirse genelde televizyon ve televizyon habercilii btn bir sistemi kesinlikle niteliksel deiime uratabilecek

84 China Syndrom

eyler olup, birer biimsel ve topolojik felkete benzemektedirler. Bir baka deyile Televizyon ve nkleer tehlike benzer eylerdir, yani scak ve negantropik, enerji ve haber kavramlarnn gerisinde her ikisinin de souk sistemlere zg caydrc bir gce sahip olduklar sylenebilir. Televizyon da zincirleme giden bir nkleer sretir, ancak ondaki patlamann iin iin kaynama eklinde olduu sylenebilir nk olaylarn sahip olduklar anlam ve enerjinin ateini drerek, onlar ntralize etmektedir. Keza nkleer tehlike olaynda da szde bir patlama riski olaslyla scak bir felket ya da evrenselletirilmeye allan bir caydrma sistemi gizlenmeye allmaktadr. Filmin sonunda basn ve televizyonun toplu olarak ikinci kez nkleer santrale dalmalar bir drama yol aarak, teknik mdrn zel Tim tarafndan ldrlmesiyle sonulanmaktadr. Bir baka deyile gereklemeyecei bilinen bir nkleer felket yerine dramatik bir lm olay konulmaktadr. mgeler araclyla hemen nkleer santral ve televizyon arasndaki benzerliin farkna varlabilmekte, nkleer santralin kontrol ve uzaktan kumanda odasyla bir televizyon stdyosu arasnda neredeyse hibir fark bulunmad grlmektedir. Nkleer santrallerin komut konsollar neredeyse televizyon stdyosundaki kayt ve yayn konsollarnn aynsdr. Olaylar bu iki kutup arasnda cereyan etmektedir. nc yani reaktrn kalbi diyebileceimiz ve yknn temelini oluturan kutup konusundaysa seyirciye bir ey gsterilmemektedir. nk gerein kendisi gibi o da gizlenmekte ve grnmez bir hle getirilmektedir. Aslnda film asndan reaktrn pek bir nemi yoktur. Filmde nkleer tehlike olasl ortaya kt srada grntler seyircinin dgcn etkileme asndan zayf kalmaktadr. Dram yalnzca gsterildii ekran zerinde bir inandrcla sahip olabilmektedir yoksa dgcnde deil.

Jean Baudrillard 85

Harrisburg,1 Watergate ve Network adl film bir araya geldiinde ortaya China Syndrom kmaktadr. Bu lemenin iinden kabilmek imknszdr nk hangisinin dierinin sonucu ya da semptomu olduu belli deildir. Watergatein yol at ideolojik argman, nkleer patlama tehlikesinin (Harrisburgun bir sonucu) yaratt bir semptom mudur, yoksa enformatik modelin (Networkun bir sonucu) rettii bir semptom mudur? Gerek (Harrisburg), dselin (Network ve China Syndrom) yaratt bir semptomdan baka bir ey deil midir? Yoksa tersi mi dorudur? Bunlar birbirlerinden ayrabilmek olanakszdr, zaten bu bir ideal simlasyon takm yldzdr. yleyse China Syndrom muhteem bir balktr nk semptomlarn tersine evrilebilme olasl ve ayn sre iinde birbirlerine yaklamalar bizim sendrom dediimiz eyi oluturmaktadr. Adnn China Syndrom olmasysa ona kafa kartrc ya da in ikencesi trnden iirsel ve zihinsel bir lezzet katmaktadr. China Syndrom ve Harrisburg arasnda akl almaz bir benzerlik vardr. Rastlantnn bu kadar da biraz fazla olmuyor mu? Simlakrla, gerek arasnda sihirli bir bant kurmaya gerek kalmadan China Syndromun gerek Harrisburg kazasndan haberdar olduunu anlyoruz. Ancak bununla nedensel mantk arasnda bir iliki yoktur. Bunun gerei modellere ve simlakrlara balayan gizil benzerlik ve bilinli yknmeyle ilikisi vardr. Filmde Televizyon kanal araclyla farkna varlan nkleer santraldeki kazayla Harrisburgdeki nkleer kazann filme dntrlerek gecikmeli bir ekilde seyirciye aktarlmas arasndakine benzer bir iliki vardr. Dnn ki, bir film gerek olayn ortaya kmasndan ok nce ayn olayn gerekleme srecini bize adm adm izletmek gibi tuhaf bir ey yapmaktadr. nk gerek olay simlakrnn gsterdii her eye,
Filmin gsterime girmesinden birka gn sonra Three Miles Islandda bulunan nkleer santralde bu tr bir olay yaanmtr.
1

86 China Syndrom

buna caydrclk asndan ok nemli olan felketin gereklemeyip seyirciyi merakta brakmas da dhil olmak zere, tpatp benzemitir. Gerek, filmdeki simlakrna benzemeyi becermi ve bir felket simlasyonu retmitir. Bu olaydan yola kp, mantmz tersine evirerek China Syndromu gerek olay ve Harrisburgu da onun simlakr olarak kabul etme arasnda byk bir keyifle atlabilecek bir admlk mesafe vardr. nk ayn mantk dorultusunda filmde nkleer tehlike, televizyonun yaratt bir gereklik olarak ortaya kmakta ve gerekteyse Harrisburg olay China Syndrom adl filmin bir sonucuna benzemektedir. Ancak bu film, zgn bir Harrisburg olaynn ortaya kmasn salayan bir prototip de deildir. Biri gerek, dieri onun simlakr deildir nk ortada yalnzca simlakrlar vardr ve Harrisburg bir anlamda ikinci dereceden bir simlakrdr. Bir yerlerde zincirleme bir tepki olumutur ve belki de bu yzden lm tehlikesiyle kar karya kalabiliriz. Ancak bu zincirleme tepki, asla nkleer kkenli olmayp simlakrlar dzeni ve simlasyon evrenine ait bir zincirleme tepki yani geree ait tm enerjinin muazzam bir gsteriye benzeyen nkleer bir patlama eklinde deil de gizli ve srekli bir iin iin kaynama eklinde yutulmas, gnmzde korkutma amal tm patlama biimlerinden ok daha lmcldr. Patlama hep bir vaat, bir umut olmutur. rnein Harrisburgde herkes filmdeki gibi nkleer patlamann gerekleecei n beklemekte ve patlasa da biz de u ne id belirsiz panik duygusuyla caydrma amal nkleer patlama dncesinden kurtulsak diyecek hle gelmektedir. u reaktrn kalbi gerek yok etme gcn gstererek, bize gerekten yok edici bir enerjiye sahip olduunu kantlayarak bu felket gsterisine tank olmamz salasa diyecek hle gelmektedir. Aslnda herkes nkleer bir felket gsterisine tank olamayacan bilmektedir. nk nkleer enerji bir gsteriye dnemez (Hiroima artk gemite kalmtr). Zaten nkleer bir felket gs-

Jean Baudrillard 87

terisi de bu yzden gerekleememektedir. Daha nceki enerji biimlerine benzeseydi kukusuz bir gsteriye dnmesine itiraz edilmeyecekti. Ortaya kan bu ikinci kyamet olaslysa kurtarc bekleyen libidomuzun temel gdas hline gelmitir. Byle bir kyamet olayyla bir daha asla karlamayacaz. nk bundan byle hep ie ynelik, iin iin kaynama/patlamalar olacaktr, yoksa asla da dnk patlamalar deil. Bundan byle enerjinin asla bir gsteriye, destans bir biime dnmesine [da dnk bir patlamann romantizmiyle ekiciliine, ki bunlar ayn zamanda devrimin zellikleridir] tank olmayacaz. Olsa olsa simlakrlarn souk enerjisiyle souk haber sistemlerinin iine homeopatik dozlarda (azar azar) kartrlmasna tank olabileceiz. Yalnzca var olmalar bile bir olay kmas iin yeterli olan iletiim aralar Tanrdan baka ne isteyebilirler ki? Bu durumdan herkes ikyeti olmakla birlikte gizliden gizliye bu olaslk tarafndan bylenmi gibidir. Bu bir simlakr mantdr. Bundan byle ilh bir yazgdan ok gerein yerini alm modellerden sz edilebilir. Ancak bu sonuncular da bir yazg kadar acmaszdr. Zaten olaylar da bu yzden anlamlarn yitirmilerdir. Bir baka deyile olaylar anlamsz eyler deildirler sadece yerlerine gemi olan modelleriyle akmak zorunda olan srelere dnmlerdir. Keza China Syndromda anlatlan yk, Fransz Elektrik Kurumu (EDF) gazetecilere Fessenheimdeki santral gezdirdii srada yinelenseydi mthi bir ey olurdu. Kameramann o byl merceinin ya da iletiim aralarnn o an orada bulunmalarndan kaynaklanacak bir kaza! Ne yazk ki hibir ey olmad. Hayr oldu! nk simlakrlarn mant ylesine gldr ki, bu ziyaretten bir hafta sonra sendikalar nkleer santrallerde atlaklar bulmaya baladlar. Bir buluma ya da benzer zincirleme tepkiler mucizesi! Filmin asl konusu, Jane Fonda kiiliinin neden olduu Watergate trnden bir olay ya da televizyonun nkleer santrallerde gizlenmeye allan gnahlar aa karmas trn-

88 China Syndrom

den bir ey deildir. Tam tersine asl konu, televizyonun nkleer fizikte grlen zincirleme reaksiyonlar ve bunlara ait yrngenin bir ikizine dnmesidir. Zaten filmin sonunda (tam bu noktada filmin kendisi ortaya atm olduu argmana kar acmaszlamaktadr). Jane Fonda canl yaynda gerekleri topluma aklad srada (maksimum dzeye kartlmaya allan Watergate trnden bir etki), bu grntlerin ardndan ekran zerinde niden beliren sradan bir reklam grnts Fondann grntsn ekran yzeyinden silip atmaktadr. Network etkisi, Watergate etkisinden ok daha gl olduundan Harrisburg etkisinin iine yaylp dalarak gelimektedir. Bir baka deyile nkleer bir tehlikenin yaratt etkiden ok, nkleer bir felket simlasyonunun iine yaylarak gelimektedir. Simlasyon her zaman gerekten daha etkilidir. Nkleer bir felket simlasyonu bu evrensel ve bildik caydrma giriiminin gizli stratejik nedenidir. Amac halklar salt bir gvenlik ideolojisi ve disiplini dorultusunda ynlendirebilmek, onlar atlak ve kaak metafiziine uygun hle getirmektir. Bunun iin atlan bir kurmacaya dntrlmesi gerekmektedir. nk gerek bir felket eylerde gecikmeye neden olabilir. Da dnk tipte bir patlamaya benzeyeceinden (stelik bu felket olaylarn aknda hibir deiiklie neden olmayacaktr. rnein Hiroima olay insanlar evrensel bu caydrma srecini yaamaktan alkoyabildi ya da geciktirebildi mi?) bu ters ynde (yani gelimeye kar, gelimenin tersi saylabilecek) bir kaza olacaktr. Filmde gerek bir patlamann gsterilmesi ok kt bir gereke olabilirdi. Bu durumda film sradan bir felket filmine dnebilirdi. nk bu trden nemsiz filmlerde nemli olan tek ey felket olaydr. Oysa China Syndrom etkileyiciliini felket olgusunu filtre edebilmesine, olay nnda nkleer tehlikeyi orada hazr bulunan televizyon kameralar araclyla damtarak vermesine borludur. Bize (bir kez daha farknda olmadan) sylemeye alt bir ey varsa o da nkleer felke-

Jean Baudrillard 89

tin gereklememi olduu, gereklemek gibi bir niyetinin olmaddr. Zaten gerekte de nkleer felketin gereklememesi gerekmektedir. Tpk souk sava yllarnda atom silahlarnn kullanlmamas gerektii gibi. nk insanlar korkutma politikas, bu sonsuza dek srp gidecek her an bir nkleer patlama olabilir olasl zerine kurulmutur. Atom bombasyla nkleer santraller, caydrma amal bir kanser hastal gibi her yan sarmlardr. Felketin gcn aptalca bir ekilde gstermek yerine dur durak bilmeyen haber alar iine homeopatik, molekler dozlarda rngalamak ok daha akllca bir eydir. Gerek bulatrma yntemi, yani zihinsel bir felket stratejisine uygun bir yapsal bozuklua neden olan budur, yoksa biyolojik ya da radyoaktif yntem deil. ok dikkatli bir ekilde izleyecek olursak filmin bize Watergatetekinin tam tersi denebilecek bir eyler sylemeye altn grebiliriz. nk gnmzdeki temel strateji sonsuza dek srdrlmeye allacak bir felket simlasyonu araclyla zihinsel bir terr yaratma ve caydrma dncesi zerine kuruluysa, bu senaryoyu gizleyebilmenin tek yolu bir felket yaratmak, gerek bir felket retmek ya da yeniden retmektir. Zaman zaman doa da byle yapmaktadr. Zaman zaman Tanr bu trden doal felketler yaratarak insanlar iinde bulunduklar bu terr dzeninden geici olarak kurtarmaktadr. ie yaadmz terrizm de zaten byle yapmakta ve bu gizli gvenlik saldrsna kar gerek, elle tutulabilen somut bir iddete bavurmaktadr. Terrizmin ne yapmaya altn zaten bu yzden anlayamyoruz.

APOCALYPSE NOW (KIYAMET)

Coppolann Kyameti yap biimiyle, Amerikan ordusunun savama biimi arasnda bir fark yoktur. Zaten film bu olguyu ok gzel bir ekilde kantlamaktadr. nk Coppola, filmini Amerikan ordusununkine benzer bir haddini bilmezlik, teknik rahatlk ve inanlmas g benzer bir saflkla yapm... ve sonuta da benzer bir baar elde etmitir! Bir kafa bulma, teknolojik ve psikedelik bir hayl kurma biimi olarak sava. Bir zel efektler silsilesi olarak sava. Vietnam Sava ykl bir film hline gelmeden ok nce filme ekilmi ya da bir filme dntrlm olan bir savatr. Bu sava teknolojik testler arasnda grltye gitmitir. Zaten Amerikallar iin sava demek, nce teknolojik deneme yapmak yani silahlarn, yntemlerini ve glerini test edebilecekleri devasa bir alan demektir. Zaten Coppola da sinemann mdahale gcn yani inanlmaz madd koullara sahip, haddini aan bir zel efekt makinesine dnm bir sanatn olanaklarn test etmekten baka bir ey yapmamaktadr. Bu anlamda, baka aralardan yararlanlm olmasna karn Coppolann filmi, yarm kalm bir sava olan Vietnam Savann bir uzants, bir tr bitirilmi, en st

Jean Baudrillard 91

dzeyde yceltilmi hlidir. Sava bir filme, filmse bir savaa dnm, yani teknik bu iki olay ayn potada buluturmutur. Westmoreland, gerekte nasl savatysa, Coppola da tpk yle savamtr. Doal olarak Gney Vietnam cehennemini yeniden canlandrabilmek iin Napalm bombalarnn atld Filipin ormanlar ve kylerinin oluturduklar o mthi ironik grntleri saymazsak! Bu film olan biten her eyin tpatp aynsn yeniden yapmtr. rnein ekim srasnda da o insafsz Msr tanrs Molochun ald keyfin bir benzeri yaanmtr. Milyarlar harcanr, yani o kadar ara gere ve malzeme yok edilir, o kadar olay yaanrken de kutsal bir keyif alnmtr. Bu film bir olanaklar ve olaylar enliidir. Dnya apnda tarih bir olay olarak tasarlanan bu film arpc bir paranoyann rndr. Yaratcnn usunda Vietnam Sava budur, bir baka deyile ona gre byle bir sava olmamtr. nann ki adna Vietnam Sava denilen bir ey hibir zaman gereklememitir. Bu sava yalnzca bir d, yani Napalm bombalaryla tropik ormanlar sayesinde baroklaan bir dtr. Asla politik bir ierie sahip olmam ya da zaferi amalamam (psikotropik) bir ilcn neden olduu bir d, ama ayn zamanda sava srasnda bu sava grntlerini eken bir gcn says belirsiz bir kurban verme gsterisi. Coppola Vietnam Savana adad bu sper filmle bir kitle gsterisine dnm olan bu savaa da bir son verecektir. Filmde savaa kar herhangi bilinli bir tavr alma, herhangi bir eletiri, gerek savala gsterisi arasna konmaya allan herhangi bir mesafe (yabanclatrma) yoktur. Bir baka deyile filme vahi bir nitelik kazandran ey, savan yol at ahlk psikolojisi tarafndan kirletilmemi olmasdr. Coppola, kimseden ekinmeden helikopter pilotunun bana bir hafif svari alay apkasn geirebilmekte ve Wagner mzii eliinde ona bir Vietnam kyn bombalatabilmektedir. Bunlar yabanclamay hedefleyen eletirel gstergeler deildir. Film, bunlarla dolup tamaktadr. Bunlar yalnzca birer zel efekttir. Cop-

92 Apocalypse Now (Kyamet)

polann filmi de ayn tarih megalomanyak dnce tarafndan gdmlenmitir. Filmin ekili biimi Amerikan ordusunun savama tarzna benzemektedir. Filmde de ayn anlamsz kudurganlk ve abartl bir kukla oyununu andran sava grntleriyle karlalmaktadr. Btn bu korkun grntleri bizim suratmza arparak, insann kendi kendisine byle bir vahet nasl olabilir sorusunu sormasna neden olmaktadr (savan vahetinden deil, bu filmin grntlerinden sz ediyoruz)! Bu soruya verilebilecek bir yant ya da getirilebilecek bir deerlendirme yoktur. Wagneri dinlerken nasl keyif alyorsak, bu korkun eyi izlerken de benzer bir keyif alabilmek mmkn. Ancak bu esnada anlamsz, drst ve bir deer yargs nitelii tamayan ve bu filmle Vietnam Savann ayn kumatan biilmi olduklarn, hibir eyin onlar birbirlerinden ayramayacan ve bu filmin de savan bir paras olduunu dile getiren bir fikir araya sktrlmtr. Grne gre Amerikallar gerek sava kaybetmi olsalar bile bu Amerikan filmi kendi savan kazanmtr. Apocalypse Now dnya apnda bir zaferdir. Sinemann gc sna ve asker aralarn gcne eit, hatt onlardan daha byktr. Sinemann gc Pentagonla, hkmetlerin gcne eit, hatt onlardan daha byktr. Zaten film de bu andan itibaren ilginlemeye balamakta yani bizi birka yl ncesine gtrerek (hatt birka yl ncesine bile gtrd sylenemez nk zaten filmin kendisi bu sonulanamayan savan bir evresidir), politik terimlerle konumak gerekirse, bir savata neyin mantksz neyin yok edici olduunu gstermektedir. nk Amerikallarla Vietnamllar daha sava srasnda uzlamlar ve atmalar biter bitmez de Amerikallar Vietnamllara ekonomik yardmda bulunmulardr. Amerikallar tropik ormanlarla kentleri hangi manta uyarak yok ettiler, ekonomik yardm hangi manta uyarak yaptlarsa filmi de ayn manta uyarak ekmilerdir. Eer bu iki olgu yani iyilikle ktlk, ahlk ve ideoloji arasnda herhangi bir fark bulunmadn, bunlarn ne iyi ne de kt olduklarn,

Jean Baudrillard 93

buna karlk ykp yok etme ve retim srelerinin birbirlerinin yerini alabileceini; bomba yadrmadan film eridine kadar uzanan tm teknolojilerin organik metabolizmasyla eylerde ikin bir devrimcilik potansiyeli bulunduunu anlamadmz srece ne sava anlayabiliriz ne de filmi.

BEAUBOURGUN BIRAKTII ZLENM/ETK


in in Kaynama/Patlama ve Caydrma

Beaubourgu etkileyici bir mekn, bir makine ya da bir ey olarak m adlandrmak gerekiyor bilemiyorum. Ik ve gstergelerle donatlm, eitli a ve devrelerden oluan bu iskelet bir bilmeceye benzemektedir. simsiz, yani yzeysel bir deiiklie uratlan [animasyon, z (erk) ynetim, enformasyon, medya] tersine evrilmesi olanaksz ve dipten dibe iin iin kaynayan/patlayan toplumsal ilikiler adl bir yapy zorla isimlendirmeye almak. Kitlesel simlasyon oyunlarndan oluan bir anta benzeyen Merkez, her trl kltrel enerjiyi emerek yok eden bir l yakma frn gibidir. Bu olay biraz 2001 adl filmde, tm ierikleri somutlatrabilen, emebilen ve yok edebilen siyah antsal kayaya benzemektedir. Beaubourgu epeevre saran mahalle bir cil vazifesi grmektedir (yaplarn duvarlar temizlenip, boyanmakta, gsterili ve salkl tasarmlar yaplmaktadr). zellikle zihinsel adan, merkez, evresinde boluk yaratmaya alan bir makine gibidir. Bu adan nkleer santrallere benzedii sylenebilir nk bu santrallerin yaratabilecekleri gerek tehlikeler gven-

Jean Baudrillard

95

sizlik, evre kirlilii ya da patlama olasl deil evrelerinde oluturulan maksimal gvenlik sistemi, yani tm evreyi kapsayan bir denetim ve caydrma oyunu, bir baka deyile tm evrenin teknik, ekolojik, ekonomik ve jeopolitik bir cillama srecinden geirilmesidir. Nkleer tehlike o kadar da nemli deildir nk nkleer bir santral tm toplumsala yaylabilecek ve kesinlikle bir caydrma modeli olarak nitelendirilebilecek (tm dnyay bar iinde birlikte yaama ve nkleer sava tehlikesi simlasyonu ad altnda ynlendiren de ayn olgudur) mutlak bir gvenlik modeli olarak gelitirilmi bir ana kalp (model) gibidir. Merkez de bu modele uygun bir ekilde alarak, kltrel sznt ve politik caydrma grevini yerine getirmektedir. Bununla birlikte Merkezdeki dengeli bir akkan madde dolanmndan sz edebilmek mmkn deildir. Havalandrma, soutma, elektrik a gibi geleneksel akmlarda hibir sorun yoktur. Buna karn ziyareti ak iyi dzenlenmemitir. Plastik saydam borularn iinde yryen merdivenler arkaik bir zmdr. Bana kalrsa ziyaretiler, rnein, girite emilmeli ve bir yerlere doru frlatlmalyd, en azndan bylesi, bu iskeleti oluturan akkanlarn barok ileyiine uygun bir zm olurdu. Yaptlar, nesneleri, kitaplar tayan malzemeyle, gya ok ilevli i mekn oluturan malzemelerin hibiri yerinden bile kprdamamaktadr. Merkezin iinde ilerledike devinim giderek azalmaktadr. Bu durum yolcular uzay dizaynl ftrist bir merkezden uydulara, vb. doru gnderen ama sonunda basbaya yolcu uaklarna bindiimiz Roissy havaalanndaki durumunun tam tersidir. Uyumsuzluk her ikisinin ortak zelliidir (Ya u bir baka akkan olan parann Beaubourgdaki dolanma, emilme ve salma biimi konusunda ne sylenebilir?). Bu merkezde alan personelin davranlarnda da benzer bir elikiyle karlalmaktadr. Bu ok ilevli (polyvalent) uzamda grevlilerin kendilerine ait bir alma alanlar yoktur.

96

Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

Ayakta durup, srekli olarak hareket eden bu insanlar rahat, esnek, gsterili bir davran biimi sergilerlerken, dolaysyla modern bir meknla uyum iinde bulunduklarn kantlamaya almaktadrlar. Oysa bir keye bile benzemeyen kelerine oturduklar zaman bu keden evreye yapay bir yalnzlk duygusu, kendi dnyasna kapanm insan izlenimi yaymaktadrlar. Bu insanlarn tm enerjilerini bireysel bir savunma iin tketmeye mahkm eden gzel bir caydrma taktiidir. Her nedense bu elikiyle yani devingen, deiken, rahat (cool) ve modern bir d grnme sahip (i mekn eski burumu deerler zerine oturtulmutur) ey dediimiz Beaubourgda karlayoruz. Bir grlebilirlik, saydamlk, ok ilevlilik, consensus ve iliki kurma ideolojisine eklemlenen ve stelik bir de gvenlik antaj yaptrmyla kar karya bulunan bu caydrma merkezi, gnmzde sanal bir toplumsal sylevin btn zelliklerine sahiptir. Gerek tm toplumsal ilikileri temsil eden bir alan, gerekse kltr ileyii asndan Beaubourg, ileri srd hedeflerle tamamen eliki iinde olan dhice bir modern anttr. Byle bir ant yapma fikrinin devrimci dnce sahiplerinin deil de her trl eletirel dnce yeteneinden yoksun yani hakikate daha yakn olan mevcut dzenin mantn savunanlarn aklna gelmi olmas rahatlatc bir dncedir. nk ancak bu sonuncular denetlemekten ciz olduklar, kazand baarnn srrn aklayamayacaklar eylerin gncel konumlarn elikilerine kadar kusursuz bir ekilde yanstabilecek Beaubourg gibi bir makine yaplmas konusunda inat edebilirlerdi. Doal olarak Beaubourgun sunduu kltrel ieriklerin tamam addr nk bu mimar biime uyabilecek en uygun ierik olsa olsa isel bir boluk olabilirdi. Bu meknn insann zerinde brakt genel bir izlenim varsa o da derin bir koma durumudur. Bu arada bir animasyon izlenimi brakmaya alan eylerin aslnda bir reanimasyona benzediini ve byle olmasnn daha uygun olacan nk kltrn zaten oktan

Jean Baudrillard

97

lm olduunu syleyebilmek mmkn. Beaubourgun ayplansa bile hayranlk uyandracak bir ekilde dile getirdii kltrn lm zafer lklaryla kutlanabilir ve erefine bir zamanlar fallik bitkinlik simgesi olan Eyfel Kulesinin gncel edeerlisi bir ant ya da anti-ant dikilebilirdi. in iin kaynayan, hipergerek ve toplumdan btnyle kopmu bir kltrn ansna dikilecek bir ant. Oysa gnmzde transistorlu devrelere dntrlen bu kltre muazzam bir ksa devre yaptracak olay sabrszlkla beklenmektedir. Beaubourg yani kendi arl altnda ezilen bir kltr figr, tpk direnli dzgn bir geometrik yzeye niden saplanp/sabitlenen otomobil tekerlekleri gibi Sezar usul bir basn altndadr. u d yzeylerin/kaportalarn arpmasyla gerekleen ideal bir kazann elinden sa kurtulan yerine; aralarn mekanik ve metalik i yapsna bal ok kk meknsal boyutlara indirgenmi llere uygun demir boru, levye, kaporta, metal ve insan eti paralarnn karmakark bir grnm sunduklar binlerce kbik demir parasndan oluan isel bir kazaya uram Sezarn arabalar gibi. Beaubourgun sunmaya alt kltr paralanm, bklp kesilerek, presleme yntemiyle en yaln ve kk elemanlarna indirgenmi bir kltrdr. Beaubourg l, donmu bir metabolizma olup etrafa k hzmeleri yayan mekanik bir bilimkurgu yaratna benzemektedir. Oysa burada kltrn tamamn, zaten ezici bir grntye sahip Beaubourg adl iskelet iinde paralamak ve ezmek yerine Sezarn yaptlaryla Dubuffet ve kar-kltr sergilenmektedir ki, bunlarn tersine evrilen simlasyonu, lm bir kltre ait gnderen sistemi grevi yapmaktadr. Gstergelerin bu yararsz ilemselliini simgeleyen bir ant kabir olabilecek Beaubourg adl bu iskeletin iinde Tinguelynin abuk bozulan ve kendi kendilerini yok eden makineleri, kltrn sonsuzluu bal altnda tekrar tekrar sergilenmektedir. Bylelikle her ey, ayn devinim iinde ntralize edilmekte, yani Tinguelynin

98

Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

sergiledii eylerin ii (ileri doldurularak dekoratif nesnelere dntrlen gerek l hayvanlar gibi) mze zellii tayan bu kurum tarafndan doldurulurken, Beaubourg da grev edindiini syledii o szde sanatsal ieriklerine indirgenmi olmaktadr. Neyse ki btn bu kltrel deerler simlakr binann d1 mimar grnmne bakar bakmaz sfrlanmaktadr. nk borularla rlm bu hassas (bilinli) d cephe grnts, evrensel bir fuar ya da sergi binasn andrmaktadr. Bu grntsyle her trl geleneksel zihniyet veya antsallk anlayn deitirebilecek bir gce sahip olan bu bina, iinde yaadmz an bundan byle asla sreye baml olmayacan; sahip olabileceimiz tek zaman anlaynn, hzlandrlm bir yinelenme ve yeniden-yinelenme, devre ve transit akkanlar eklinde olabileceini aka haykrmaktadr. Bizim kltrmz hidrokarbrler, rafine etme, filtreden geirme, kltrel molekllerin paralanmas ve bu paralarn yeniden sentetik bir rn hline getirilmelerinden ibarettir. Mze-Beaubourg, bu olguyu gizlemeye alrken iskelet-Beaubourg bunu yzmze haykrmaktadr. Zaten iskeletin gerekten bu kadar gzel ve i meknlarn da gerekten bu kadar baarsz olmasnn nedeni budur. Kltrel retim ideolojisi denilen ey her trl kltrn antitezidir; tpk grsel ve ok ilevli mekn antitezi olmas gibi, zira kltr sr, ayartma, reti, gelimi bir ritelle kstl bir simgesel dei toku alandr. Hibir ey bunu deitiremez. Kitlelerin ve Beaubourgun houna gitse de gitmese de bu byledir. yleyse Beaubourgun iine neler konulmalyd sorusuna: Hibir ey yant verilebilir. nk bu boluk anlam ve estetik duygusu zerine oturtulmu her trl kltrn ortadan
Beaubourgun kltrel bir ileve sahip olmasn engelleyen baka eyler vardr. rnein keyif alabilmek iin saa sola saldran bir ziyareti kitlesi gibi (bu konuya ileride deineceiz).
1

Jean Baudrillard

99

kayboluunu simgelemekten baka bir ie yaramayacaktr. Bu bile olduka romantik ve i paralayc bir dncedir. Oysa bu boluk bir anti-kltr bayapt olabilirdi. Belki de kendi ekseni etrafnda dnp duran ve srekli yanp snen klarn, mekn izgisel bir ekilde tarayp bld bir ortamda ziyareti kalabal asal bir devingen unsur olabilirdi(?) Aslnda Beaubourg bir simlakrlar dzeninin ancak kendinden nceki dzenin desteiyle ayakta durabildiini gstermektedir. Burada akkanlardan oluan bir iskeletle d yzey balantlar bize ierik olarak derin bir geleneksel kltr sunmaktadr. Ortaya ilk kan simlakrlar (yani anlam) dzeni, kendinden sonra gelen ve hem gsteren/gsterilen hem de ieren/ierik ayrmndan haberdar olmayan bir dzene bo bir tz sunmaktadr. yleyse Beaubourgun iine neler konulmalyd? sorusu sama bir sorudur. Bu sorunun bir yant yoktur. nk bu, isellik ve dsallk ayrmndan yoksun bir sistemdir. Mbiys eridine benzeyen hakikatimiz byle bir eydir. fade ettii her ieriin tersi saylabilecek bir anlama sahip olan ve dolaysyla ieren tarafndan balangta yok edilen bu (gerekletirilmesi kukusuz olanaksz) topyann doruluu Beaubourg tarafndan onaylanmaktadr. Oysa Beaubourgun iine ill bir ey konulmas gerekiyorsa bu bir lbirent, sonsuz sayda kombinezon sunabilen bir ktphane olabilir ya da bir oyun veya piyango ekilii araclyla insanlara yeni birer yazg datm yeri, zetle Borgese zg bir evren hline getirilebilir ya da iine embersel bir grnm sunan Harabeler yerletirilebilirdi. Borgesin yksnde anfitiyatroda oturan kalabalk renci grubu arasndan giderek daha az sayda insann birbirlerinin dlerinde yaamay srdrd (hayr d rn bir Disneyland deil, uygulamal bir kurmaca laboratuarndan sz ediyoruz) bir yer. eitli yeniden canlandrma srelerinin, yani difraksiyon, iin iin kaynama/patla-

100 Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

ma, boyut kltme, geliigzel zincirleme art arda gelmeler ya da geliigzel bir ekilde ortala dalmalarn denendii bir yer. San Franciscodaki Exploratorium ya da Philip Dickin romanlarnda olduu gibi. Ksaca bir simlasyon ve byleme kltr, yoksa sanld gibi bir retim ve anlam kltr deil. Sefil bir antikltr kapsamna girmeyecek tek neri bu olabilirdi. Byle bir ey mmkn mdr? Bu lkede deil! Oysa bu kltrle her yerde ve hibir yerde karlamyorsunuz. Bundan byle tek gerek kltrel uygulama, u bizim kitlelere, yani bize ait (ikisi arasnda artk bir fark yoktur) ve anlamdan yoksun gstergelerin rastlantsal ve iinden klmas olanaksz bir ekilde gdmlenmesi zerine oturan bir uygulamadr. Bir baka adan deerlendirildii zaman bile Beaubourgun iereni ve ierii arasnda bir uyumsuzluk yoktur. Bu dnce ancak resm kltrel projeye nem verildiinde bir doruluk payna sahip olabilmektedir. Oysa yaplmaya allan ey bunun tam tersidir. nk Beaubourg anlam zerine oturan u nl geleneksel kltre, binann d yzeyini oluturan akkan ve borularn trdei saylabilecek (nc grup) simlakrlara ait rastlantsal bir gstergeler dzeni grnm kazandrmak iin harcanan muazzam abadan baka bir ey deildir. Zaten kitlelerin buraya davet edilmelerinin nedeni de kendilerini bu yeni semiyrjik dzene altrabilmektir. Tabi bu i kendilerine bir anlam ve bilgece kltr kazandrma gibi ters bir bahaneye dayanlarak yaplmaktadr. yleyse Beaubourg, aslnda bir kltrel caydrclk antdr aksiyomundan yola kmak gerekmektedir. Kltrn insan bir ey olduu dncesini savunmaktan baka bir ie yaramayan o ok eski senaryoyla kitleler aslnda lm bir kltrn yasn tutmak gibi keyifli bir olaya katlmaya davet edilmektedirler. Onlar da bu davete koa koa icap etmektedirler. Beaubourgun yol at en ironik ey budur. Bir baka deyile kitlelerin Beaubourga komalarnn nedeni yzlerce yldr kendilerini yoran, bktran bu kltr karsnda salya aktmak deil,

Jean Baudrillard 101

her zaman nefret etmi olduklar bir kltrn yasn tutma frsatn kitle hlinde ilk kez ellerine geirmi olmalardr. Beaubourgun kltrel adan kitleleri kandrmay amalad gibi bir dnce tamamen yanltr. Kitleler sonunda kltrn ulat en st aama olan kar-kltr de dhil olmak zere kltrn ldn, parampara, yani gerekten tasfiye olduunu gsteren bu ilemsel fahielie tank olup, keyif alabilmek iin koa koa Beaubourga gitmektedirler. Kitleler Beaubourga, dayanlmaz bir cazibeye sahip felket blgelerinden birine koar gibi komaktadrlar. Daha da gzeli bu kalabalklar Beaubourg iin bir felket, yani son anlamna gelmektedir. Saylar, kalabalklar hlinde dolamalar, bylenmilikleri, her eyi grme ve elleme arzular her binay ykabilecek trden nesnel bir lmcl davrana tekabl etmektedir. Younluklar yalnzca binay tehlikeye atmakla kalmayp, olaya katlma ve ilgilenme biimleriyle de bu animasyon kltrnn sunduu ierikleri yok edebilecek kapasitededir. Bu grh davrannn kltrel amala bir ilikisi yoktur. Baarl ve abartl olduu lde beklenen ilikinin tam tersine yol amaktadr. nk potansiyel bir felket alanna benzeyen bu yap iinde dolaan kitleler bir felkete yol aabilecek temel unsurdur, yani kitle kltrne ancak kitle bir son verebilmektedir. Bo bir alanda dolaan kitle bir akma dnrken, ayn zamanda opaquelk ve tepkisizliiyle de bu ok ilevli alan dmdz etmektedir. Katlmaya, simle etmeye, modellerle oynamaya davet edilen bu kitle, kendisinden istenilenden fazlasn yaparak, sunulan nesnelerle o kadar ok oynayp, olaylara yle youn bir ekilde katlmaktadr ki, hem kltrel giriim hem de binann altyapsn tehlikeye sokmaktadr. Bylelikle kltr simlasyonuna bir tr parodi, bir hipersimlasyonla karlk veren ve aslnda kltrn sermayesi olmas gereken kitleler, Beaubourg denilen utan abidesinin temsil ettii bir kltr yok etme aracna dnmektedirler.

102 Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

Bu kltrel caydrcln baarsn kutlamak gerekir. Tm antisanatlar, solcular ve kltr eletirmenlerinin gc devasa bir kara delie benzeyen Beaubourgun sahip olduu caydrma gcnn zerresi bile deildir. Bu gerekten de devrimci bir eylemdir nk bu istem d, lgnca ve denetlenmesi olanaksz bir giriimdir. Oysa kltr yok etmek isteyen her anlaml giriimin onu diriltmekten baka bir ie yaramad grlmektedir. Beaubourgun sahip olduu tek ierik ziyareti kitlenin bizzat kendisidir. Merkez, bu kitlelere bir karanlk oda, bir enerji dntrcs gibi davranmakta ya da bir rafinerinin petrol rnlerini ya da ham madde akn input-output terimleriyle aklamas gibi kitleleri input-output terimleriyle aklamaktadr. eriin burada kltr, orada haber ya da mal olmasnn bir nemi yoktur iletiim srecine zg bir dayanak olduu hi bu kadar ak ve seik bir ekilde ortaya konulmamtr. Aracn (medium) ilevi kitleler oluturup, trde bir insan ve zihniyet ak retmektir. Banliylerde oturan ve alma (i) merkezleri tarafndan her gn belli saatlerde emilen ve geri pskrtlen, belli istasyonlarda ara deitirmek zorunda kalan kitleler gibi Beaubourgda da devasa boyutlara ulaan bir gelgit vardr. Bu da bir tr itir. Test ve anketlerle, ynlendirici sorgulama almalar yani ziyaretiler buraya kendi kendilerine sorduklar sorularn nesne-karlklarn semeye (bulmaya) ya da burada sergilenen nesnelerin kendilerine ynelttii gdmlenmi ve ilevsel sorularn yant olmaya gelmektedirler. yleyse bu bir i ve disiplin dzeninden ok, dayatt koullar bir hogr kandrmacasna benzeyen, programlanm bir disiplin dzenidir. Geleneksel kapitalist kurumlarn ok tesinde bir yerlerde bulunan hipermarket gibi bir kltr hipermarketi olan Beaubourg gelecekte karlalabilecek her trl denetim altna alnm toplumsallama biimine imdiden modellik yapmakta, yani beden ve toplumsal yaamn (i, elence, medya, kltr) dank ilevlerini bir araya getirip, tm kart ak-

Jean Baudrillard 103

kanlar entegre devre terimlerine dntrmektedir. Toplumsal yaamn ilemsel simlasyonuna ait bir zaman-mekn. Bunun iin tketiciler kitlesiyle rnler kitlesi arasnda bir edeerlik ya da benzerlik olmas gerekmektedir. Hipermarkette olduu gibi Beaubourgda da bu iki kitlenin birbiriyle karlamas ve birbirine karmas gerekmektedir, zaten onlar geleneksel kltr yerlerinden (ant mzeler, galeriler, ktphaneler, kltr evleri, vs.) ok ayr eyler hline getiren de bu zellikleridir. Mal bir hipermala, kltr de bir hiperkltre dntren tehlikeli kitle tam da bu noktada ortaya kmaktadr, bir baka deyile belirli gereksinimler ya da farkl dei toku biimlerine deil bir eit tamamyla iaretlerden oluan evren ya da bir kapal devrenin bir ucundan dierine durmakszn gidip gelen bir itki, yani sonu gelmeyen bir seim yapma, okuma, gnderen, marka, dekodaj etkileimi. Hipermarketlerdeki tketim nesneleri gibi buradaki kltrel nesnelerin amac da sizi entegre olmu bir kitle, transistorize olmu bir akm ya da mknatslanm bir molekl konumunda tutabilmektir. Btn bunlar, yani maln hipergerek bir ey olduunu bize hipermarket retmitir. Beaubourg da bize kltrn hipergerek bir ey olduunu retmektedir. Geleneksel mzeyle birlikte btn kltrler birbirlerine gemi, gruplam, blnm ve kltr hipergerek bir eye dntren her eyi estetize etme sreci balamtr. Mze, en azndan, bir bellee benzerken; Beaubourgda kltr bir bellekten ok bir depo, ilevsel bir yeniden datm merkezine benzemektedir. Bu olgu, yani uygar dnyada adm banda karmza kan nesne stoklar, insan stoklar bir baka deyile kuyruklar, beklemeler, trafik skklklar, (konsantrasyon) younlamalar, kamplar, bu birinciyi tamamlayan daha genel bir olguya yol amaktadr. Kitle retimi de zaten budur. Bu kitlesel retim ya da kitlelere hizmet amacyla yaplan retim deil, kitle retimiyle ilikili bir eydir. Her trl toplumsallama biiminin son rn olan kitle bir anda toplumsalla son ver-

104 Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

mitir. Oysa bize toplumsaln kendisi olarak yutturulmaya allan kitle, tam tersine toplumsaln iin iin kaynayp, ortadan kaybolduu yerdir. Kitle toplumsaln iin iin kaynad ve dur durak tanmayan bir simlasyon sreci tarafndan yutulduu, giderek youn bir grnm arzeden eydir. Bu da ibkey bir ayna rneine gtrmektedir. Bu aklamaya gre, kendilerini bu aynada gren kitleler giderek kitlesellemek isteyeceklerdir. Bu tipik bir marketing yntemi, yani saydamlk ideolojisinin her ynyle bir anlama kavutuu yerdir. Belki de akla gelebilecek en kk ideal kltr modelinin sahneye konulmasyla kltrn ve uzants saylabilecek kitlenin hzla yaygnlap geliebilecei dnlmektedir. Ayn srele zincirleme tepkinin grld nkleer operasyon ya da spekler by operasyonunda karlamaktayz. Bylelikle mal dzeyinde hipermarket neyse kltrel dzeyde de Beaubourg ilk kez o anlama sahip olmutur. Bir baka deyile kusursuz bir ksr dng operatr ya da aklnza gelebilecek her eyi temsil edebilen bir ey (mal, kltr, kalabalk, basnl hava). Eer nesne stoklama ii, insan stoklanmasna yol ayorsa nesne stounun yol at gizli iddetin insanlarda bunun tersi saylabilecek bir iddet trne yol at sylenebilir. Aklnza gelebilecek her trl stok iddet ykldr. Her insan kitlesi de zgn bir iddetle ykldr. Kitlenin ekim gc ve neden olduu tepkisizliin giderek younlamasndan kaynaklanan bir iddet. Bir atalet oda olan kitle ayn zamanda yepyeni, aklanmas olanaksz ve da dnk iddetten farkl bir iddet biiminin de merkezidir. Tehlikeli kitle. in iin kaynayan kitle. Ziyareti says 30.000i at takdirde Beaubourgun iskeleti yamulabilir. Yapnn bir mknats gibi ektii kitle yapnn kendisini yok edebilecek bir deikene dnmektedir. Binay tasarlayanlar bunu bilinli olarak yapm olabilirler mi (nerede o gnler)? Eer binay ve kltr ayn anda yok etme ans tanyacak e-

Jean Baudrillard 105

kilde programladlarsa, o zaman, Beaubourg bu yzyln en pervasz nesnesi ve en baarl happeningidir. Beaubourgu yamultun! Bu yeni devrimci bir gndem maddesi olabilir. Onu yakmaya almak ya da varln tartmak anlamsz bir eydir. Onu ziyaret edin yeter! Beaubourgun baarsnn nedeni artk bir sr deildir. nsanlar merkez binay ykmak iin ziyaret etmektedirler. evresine bir felket kokusu yayan, hassas bir mimariye sahip bu byk binay yamultabilmek iin, akn akn ziyarete gitmektedirler. Kukusuz o caydrc komuta itaat etmekte, yani kendilerine tketilmek ve yok edilmek zere sunulan bir kltrle yamultabilecekleri bir bina verildiinde syleneni yapmaktadrlar. Ama ayn zamanda srarla, ancak bunun farknda olmadan, bu yok olua tank olmak istemektedirler. Binay yok edebilmek iin, Merkeze akn akn komak kitlenin gerekletirebilecei tek eylem biimidir. Kitle kltrne ait byk bir binaya yani Beaubourgun kltr kazandrma adl meydan okuyan tavrna, kitle sanki bir mermiye/bombaya dnerek meydan okumakta, ona arl yani en anlamsz, en aptalca, en az kltrel saylabilecek yanyla karlk vermektedir. Sterilize edilmi bir kltr kitlesel dzeyde renmeleri istendiinde, kitle, bu meydan okumaya, bir sre sonra vahi bir gdmleme biimine dnen, ykc bir akn akn saldrma eylemiyle karlk vermektedir. Zihinsel bir caydrma giriimine dorudan bir fiziksel caydrma eylemiyle karlk vermektedir. Bu da onun meydan okuma biimidir. Kitlenin kurnazl oyunu kuralna gre oynamasndan kaynaklanmaktadr ama o bununla yetinmeyip iine kapatld simlasyon srecine, amalarn aan ve yok edici bir hipersimlasyon ilevi gren en akrak bir toplumsal srele karlk vermektedir.2
Bu tehlikeli ve Beaubourgun ne anlama geldiini kesinlikle anlam bulunan bir kitleye oranla, Vincennes niversitesi rencilerinin al gecesi yaptklar gsteri olduka komik kalyordu.
2

106 Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

nsanlar her eyi alp gtrmek, yamalamak, yemek, yutmak ve gdmlemek istemektedirler. Onlar grme, deifre etme ve renme olayyla pek ilgilenmemektedirler. Kitlesel olan tek duygu gdmleme duygusudur. Organizatrler (sanatlar ve aydnlar) bu denetlenmesi olanaksz isteksizlikten korkmaktadrlar nk onlar kltrn seyirlik bir olay olmaktan ok retici bir ey olduuna inanmaktadrlar. Anlalmaz bir kltre kar verilebilecek, bir mabedin kaplarn krarak tecavz etmeye benzeyen, bu zgn ve vahi yant, yani bu etkin, yok edici bylenme olayn gz ard etmektedirler. Alnn ertesi gn kalabalk tarafndan demonte edilerek, karlacak bir Beaubourg, bu kltrel demokrasi ve saydamlk adl sama meydan okuma dncesine kar verilebilecek en gzel yant olabilirdi. Herkes bu fetiletirilmi kltrden birer feti-somun gtrebilirdi. nsanlar buraya dokunmak amacyla gelmektedirler. Baklar dokunur gibidir. Bu baklar elle dokunma arzusunun bir parasdr. Buras dokunma zerine oturtulmu bir evrendir, yoksa grsellik ya da sylev ekme zerine deil. nsanlar gnmzde artk gdmlemek/var olmak, datmak/datlmak, dolamak/dolatrlmak gibi dorudan yeniden canlandrma, mesafe ya da dnce dzenine ait olmayan bir srecin iine sokulmulardr. Bu bir panie kaplma olayna, panie kaplm bir dnyaya benzemektedir. Hibir grnr nedeni olmayan yava ekim bir panik... Tkanp kalm bir topluma zg isel bir iddet yani iin iin kaynama/patlama. Beaubourgu artk yakamazsnz nk bu olasla kar her trl nlem alnmtr. Yangn, patlama ve ykma bu trden bir ant yok edebilecek alternatifler arasnda deildir. (Quaternaire) Drdnc zamana ait sibernetik ve kombinatuvar bir dnyay yok etmenin yolu, iin iin kaynamadan gemektedir. Ykc eylem ve iddet araclyla ortadan kaldrma bir retim biimine uygun dmektedir. ebeke, a, kombinatuvar ve

Jean Baudrillard 107

k akmlarndan oluan bir evreneyse tersine evirme ve iin iin kaynayp/erime uygun dmektedir. Kurumlar, devlet, iktidar, vs. iin de ayn ey geerlidir. Btn bunlarn elikiler araclyla ortadan kalkacan dlemek bir d olarak kalmaya mahkmdur. nk artk giderek karmaklaan kurumlar, feed-back, ok gelikin denetim devreleri nedeniyle kendiliklerinden iin iin kaynamaya balamlardr. ktidar da iin iin kaynamaktadr. ktidar gnmzde bu ekilde ortadan kaybolmaktadr. Ayn ey kent iin de geerlidir. Yangnlar, savalar, veba, devrimler, marjinalleen sululuk, felketler, yani antikent sorunsalyla, kente zg isel ve dsal olumsuzluklarda gerek bir yok olu biimine kyasla arkaik bir eyler vardr. Bir yeralt kenti senaryosu bile (yaplarn in usul gmlme biimi) naif bir senaryodur. Halen kentler genel bir retim ya da bir yeniden canlandrma emasyla ilintili bir yeniden retim emas dorultusunda yinelenmemektedirler (kinci Dnya Savandan sonra kentler bu emaya uygun bir ekilde restore edilmiledir). Kentleri diriltebilmek artk bir rya. erik dzeyinde de bu byle (kentler artk zaman iinde birikmi sibernetik bellek araclyla genetik koda benzer bir ekilde kendini durmadan yineleyebilmektedir). Borgesin btn o coraf alan kaplayan ve onun ikizi saylabilecek harita topyas sona ermitir. Bugn simlakr retimi ikiz ya da dplikasyon yoluyla deil genetik minyatrletirme sayesinde gerekletirilmektedir. Burada da yeniden canlandrma ve iin iin kaynama sona ermitir nk bundan byle kentler de hi kimseye ait olmayan ve hibir eyi unutmayan bir bellek tarafndan en kk boyutlara indirgenmektedir. Tersine dndrlmesi olanaksz, ikin, giderek younlaan, potansiyel olarak tkanm ve zgrletirici bir patlamaya asla tank olmayacak bir dzen simlasyonu. Bir zamanlar kltrmz bir zgrletirme gcne (rasyonel) sahipti. Bu kltr ister kapital, ister retici glerin zgr-

108 Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

letirilmesi, ister akl ve deer alanlarnn tersine evrilmesi olanaksz uzantlar, isterse evrensele kadar giden bir uzay fetih ve kolonizasyonuna (isterse gelecee ynelik toplumsal ve toplumsal enerji biimlerini ngren devrime) ait olsun emada bir deiiklik yoktur. Bu yava yava ya da ni ataklarla yaylp, genilemeye alan bir sistem ve zgrletirilen bir enerji zerine kurulmu bir ema ya da her eyi egemenlii altna alma zerine oturtulmu bir dselliktir. Bu kltre elik eden iddetse ortaya ok daha geni, byk bir dnya, yani retim dnyasnn kmasna neden olmutur. Bu tr bir iddet diyalektik, enerjetik, katartik bir iddettir. Bu toplumsala yn veren ve sonunda toplumsal alann btnyle tkanmasna yol aan bir iddettir. Bu belirlenmi, analitik ve zgrletirici bir iddettir. Gnmzde ortaya, geleneksel da dnk iddet emasna uymad iin, henz zmlemeyi beceremediimiz bambaka bir iddet tr kmtr. Bu, bir sistemin genilemesi sonucunda deil, fizikteki takmyldz sistemlerine benzeyen bir sistemin bzlmesi ve tkanmas sonucunda oluan iin iin kaynama/patlama cinsinden bir iddettir. Toplumsaln akl almaz boyutlarda younlamasyla, ar derecede dzenli bir sistem, ar yklenmi bir (bilgi, enformasyon, iktidar) ayla, tm klcal boluklara kadar egemen olabilen, abartl boyutlara varm bir denetim sonucunda ortaya kan bir iddet. Bizim bu iddeti anlayamaymzn nedeni dgcmzn yaylmac sistemler mant dorultusunda ynlendirilmi olmasdr. Bu mantk belirsizliin srp gitmesine yol amakta ve iddette bu emaya uygun bir ekilde retilmektedir. nk klasik belirleyicilik ve nedensellik modellerinden nbeti devralan bu rastlantsal modeller bildik yaylmac sistemlerden her ynde (ister yldz isterse toprak altna kk salma biiminde olsun) ve her ekilde genileyen retici ve yaylmac sistemlere geii simgelemektedirler. Enerjileri zgrletirmek, younluklar yaygnlatrmak, arzuya molekler bir biim vermekten

Jean Baudrillard 109

yana olan btn felsefe akmlar ayn ynde yani klcal boluklara kadar tkanma ve sonsuzlua ynelik bir alama dorultusunda ilerlemektedirler. Molerle molekler arasndaki fark bir modlasyon farkndan ibarettir. Belki de bu, yaylmac sistemlere zg temel enerjetik sre iinde yer alan, en son modlasyondur. Bin yl sren bir enerjiyi zgrletirme ve salverme evresi ve bir tr maksimal dzeye ulam bir parldama, k sama srecinden sonra (Bataillen kayp ve kazan kavramlaryla, o muhteem antropolojisini zerine oturtmu olduu tkenmek bilmeyen bir parltya sahip gne mitini, bu bak as dorultusunda yeniden gzden geiriniz. nk bu bizim k saabilen ve devrimci zellie sahip felsefemize ait son miti genel bir ekonomi dncesine ait son havai fiektir. Ancak bunun bizim iin bir anlam kalmamtr) bir iin iin kaynama, toplumsaln tersine evrili evresine geiyorsak o zaman baka. Tkanma noktasna gelmi bir toplumun devasa boyutlara ulaan tersine evrilme sreci. Yldz sistemleri n yayma glerini yitirdikten sonra da varlklarn srdrrler; yani nce yava bir iin iin patlama srecine boyun eerler, daha sonra da giderek hzlanp, mthi bir sratle klrler ve bir kara delik grnmn alncaya kadar evrelerindeki tm enerjileri yutarak dtan ie doru eilip, kvrlan sistemlere dnp, bizim bildiimiz anlamda tkenmek bilmeyen bir yansma ve sonsuz bir potansiyel enerji kayna olarak bildiimiz dnyay ilerine ekerek yok ederler. Belki de byk metropoller (eer bu varsaymn bir anlam varsa kukusuz yle olmas gerekiyor) bu anlamda iin iin patlayan merkezlere dnmlerdir. Kapital ve devrim gibi iki kavramn ada olan ve altn an kapatarak bugn anlamn yitiren toplumsaln emildii ve yutulduu merkezler. Politikay sarp sarmalayan bir tepkisizlik ortamnda niden ya da yava yava dtan ie doru kvrlan bir toplumsal (Bu tersine evrilmi bir enerji midir?). Dilin yaptn yapmamak yani iin

110 Beaubourgun Brakt zlenim/Etki

iin kaynamay olumsuz, tepkisiz, geriletici bir sre olarak dayatp bunun tersi olan gelime, devrim gibi kavramlar yceltmemek gerekir. in iin kaynama/patlama sonularn n grebilmenin olanaksz olduu bir sretir. lk iin iin patlama olay, kukusuz 1968 Mays, bir baka deyile devrimci terimlerle yaplan yorumlamann tam tersine, toplumsal tkanmaya kar gsterilen ilk iddetli tepki; bir bzlme ve bizzat olaya katlanlarn, toplumu daha st bir konuma gtrmeyi amalayan ideolojisiyle elien toplumsaln egemenliine kar, bir meydan okumadr. Hlen bu ryann etkisi altnda bulunduumuz sylenebilir. Zaten 1968 olaylarnn byk bir blm bu devrimci dinamikle ilgili olup, devrimci bir iddettir. Ancak ayn anda ortaya belli bir konuda niden dtan ie doru kvrlan bir toplumsal ve bunun sonucunda da niden iin iin kaynamaya balayan bir iktidar kmtr. Ksa srede ortaya kan bu iin iin kaynama o gn bu gndr devam etmektedir. Toplumsaln, kurumlarn ve iktidarn bu iin iin kaynamas derinden derine srp gitmektedir. 1968 Mays enerjisini nerden ald belli olmayan devrimci bir dinamiin rn deildir. Tam tersine devrimin, hatt devrim fikrinin kendisi bile iin iin kaynamakta/patlamaktadr ve bu iin iin patlamann yol aaca sonular devriminkinden ok daha nemlidir. Kukusuz 1968 Maysndan bu yana ve 1968 Mays sayesinde toplumsal giderek byyen bir le benzemektedir (katlma, ynetim, genelletirilmi zerk ynetim, vs.) Ancak toplumsal ayn zamanda 1968dekine oranla pek ok konuda kendinden tamamen kopmu ve btnyle tersine evrilmi durumdadr. Tarihsel akln anlayabilecei trden bir hafif deprem geirmitir.

HPERMARKET VE HPERMAL

Otuz kilometrelik bir alan iinde karnza kan ok iaretleri sizi, u byk seip alma merkezleri olan hipermarketler, yani birok bakmdan yeni bir toplumsallk biiminin gelimekte olduu u hiperalanlara doru ynlendirmektedir. Bir hipermarketin nasl btn bir yerleim blgesi nfusunun merkezi hline geldiine, alma ve alveri saatleriyle yol gzerghlar ve eitli gnlk alkanlklar nasl ynlendirdiine bir bakalm. Bu hipermarketler, i merkezleri tarafndan belli saatlerde pskrtlen banliy yolcularnn tren, metro, otobs aktarma istasyonlarnda neden olduklar devasa gelgit olayna benzer bir hareket yaratmaktadrlar. Burada karmza kesinlikle bir baka tr alma, toplumsal bir kltr yaratma, karlatrma ve inceleme yapmayla toplumsal bir yasa ve yarglamaya dayal biim kmaktadr. nk insanlar buraya kendi kendilerine sorabilecekleri her trl sorunun nesnelemi-yantlarn bulmaya ve aralarndan bir seim yapmaya gelmektedirler. Daha dorusu nesnelerce oluturulan ilevsel ve ynlendirilmi bir sorunun karl olmaya gelmektedirler. Nesneler burada bir mal olma zelliklerini yitirerek,

112 Hipermarket ve Hipermal

tadklar anlam ve mesajn zlp, onaylanmas gereken trden gstergelerle oktan semeli bir teste benzemektedirler. Bize sorular sorup, yant vermeye zorlamaktadrlar. stelik yantlar sorunun iindedir. Medya mesajlar da benzer bir ekilde i grmekte ve bunlar da insan ne bilgilendirmekte ne de insanla iletiim kurmaktadr. Medyann mesajlar bir referandum, sonu gelmeyen testler, ksrdnglemi yantlar, zetle kodun geerliinin snanmasndan baka bir ey deildir. Baklarmz etkileyebilecek bir rlyef, bir perspektif, bir ufuk noktasndan yoksun olan hipermarket; dzenlenme biimi nedeniyle art arda gelen ve edeerli gstergelere benzeyen reklam panolar ve rnlerden oluan total bir ekrana benzemektedir. Bu hipermarketlerde yalnzca n sahne dzenlemesiyle uraan, yani boalan raflar dzenleme iinden sorumlu insanlar vardr. Bunlar tketicilerin at delikleri tkamakla grevlidirler. Bu derinlikten yoksunlua bir de self-service olayn ekleyin, yani her yeri birbirine benzeyen, alcyla satcnn kar karya gelmeyip, insanlarla eylerin bir araya getirildii dolaysz bir gdmlenme meknn. Peki kim kimi gdmlyor? Bu simlasyon evreninde bask bile ancak bir gstergeye dnt lde onunla btnleebilmektedir. Bu ikna etme evreninde caydrc bir gce dnen bask, dierlerinden farksz bir gstergedir. Hrszl nlemek amacyla konulan televizyon kameralar bu simlakrlardan oluan dekorun bir paras gibidir. nk kusursuz bir gvenlik sistemi maazann maliyetinden daha byk bir yatrm yapmay gerektirecektir. Byle bir gvenlik sistemi maaza asndan verimli bir yatrm olmayacaktr. yleyse var olan gvenlik dzeni basky antran, yani bask simlasyonuna benzeyen bir eydir. Bu gstergelemi basknn dier gstergelerle bir arada bulunmasnda hibir saknca yoktur. Hatt bu gstergenin tam tersi bir anlama sahip ve sizi rahatlatarak sakin sakin alveri yapmaya davet eden devasa panolar bile. Aslnda bu panolar da sizi o

Jean Baudrillard 113

polis grevi yapan kameralar kadar iyi ya da kt bir ekilde gzetlemekte ve izlemektedirler. Televizyon kameras size bakarken, siz de kalabaln arasnda kendi kendinizi izliyorsunuz. Tketim adl etkinliin bir paras olmamz salayan srsz bir ayna gibi. Bu dnyay kendi iine kapatan bir ikiye blme ve ikizini retme oyunu. Hipermarketler kendilerini besleyen ve bir buluma merkezi hline getiren otoyollardan, otomobillerle rtl bir alana benzeyen parkinglerden, bilgisayar terminalinden, (daha geri planda benzer halkalardan oluan) btn etkinlikleri yanstan ilevsel bir ekrana benzeyen kentten ayr bir ekilde ele alnamaz. Hipermarket byk bir montaj fabrikas gibidir. Aradaki tek fark mantken art arda gelen safhalardan olumak zorunda olan alma dzeni yerine, buradaki grevlilerin (ya da hastalarn) ortalkta alk alk dolanarak alma zincirinin bir blmnden dierine geliigzel bir ekilde gidip gelmeleridir. Yine alma dzeninden farkl olarak insanlar buraya istedikleri zaman gelmekte, semekte ve satn almaktadrlar. Ancak burada da yine de yasaklarn bir hogr, kolaylk salama ve hipergereklik cils ardna gizlendii programlanm bir disiplin dzeni ve montaj bandyla karlalmaktadr. Kapitalin geleneksel kurumlar ve fabrikann tesinde bir yerlerde bulunan hipermarket, gelecekte karmza kacak her trl toplumsal denetim biimi, yani toplumsal yaam ve birlikteliin dank ilevlerini (i, bo zamanlar deerlendirme, beslenme, salk, ulam, medya, kltr) tek bir homojen at (zaman/mekn) altnda buluturma modelidir. Tm kart akmlarn kapal devre terimiyle yeniden yorumlanmasndan baka bir ey deildir. Toplumsal yaamla bir yerleim ve trafik dzenine ait ilemsel bir simlasyonun gerekletirildii zaman-mekn. Gelecei nceden haber veren bir model olarak hipermarket (zellikle de ABDde) yerleim blgelerinin dalmn belirlemektedir. Oysa geleneksel arlar kentin tam merkezine yerletirilerek kentliyle kylnn bulumasn salard. Hipermar-

114 Hipermarket ve Hipermal

ket krsal kesimle kentin ortadan kalkarak yerini kyle-kent aras bir yere (agglomeration) brakan yeni bir yaam biiminin davurumudur [tketime edeer, onun mikromodeli, tamamyla iaretlerden oluan ilevsel bir kent d banliy tipi alveri yeri (zoning)]. Dahas hipermarket tketim merkezi olmann tesinde bir anlama sahiptir. Burada sergilenen nesneler zgn bir gereklikten yoksundur, bir baka deyile nemli olan onlarn gelecee zg toplumsal iliki modelini andran seriler, daireler ve seyirlik eyler eklinde dzenlenmi olmalardr. Bir biim olarak hipermarket modernliin nasl sona ereceini anlamamza yardmc olmaktadr. Byk kentler yaklak yzyllk (1850-1950) bir sre iinde modern (ou u ya da bu ekilde bu bal tayordu) byk maazalarn douuna tank olmulardr. Ancak ulamla birlikte ortaya kan bu asal modernleme sreci kentsel yapy allak bullak etmemi ve kentler, kent olarak kalmlardr. Oysa yeni kentler, hipermarket ya da shopping centerlarn uydularna dnmlerdir. Bu uydulara programlanm bir tama dzeniyle ulalmaktadr. Bunlar kentten ok bir banliyye benzemektedirler. Ortaya sibernetik zellie sahip yeni bir yaplama biimi kmtr (bir baka deyile yaama ve yerleim alanyla ulam alan asndan genetik kodunkine benzeyen molekler komut senaryolarnn ayns). Bu yaplama nkleer ve uydu zellikleri tayan bir biime sahiptir. Hipermarket bir ekirdek gibidir. Modern bir kent bile onu emememektedir. evresinde oluturduu yrngeye banliyler oturtmakta, kimi zaman da niversite hatta fabrika gibi yeni yerleim alanlar iin, bir gref vazifesi grmektedir. Bu XIX. yzyla ait ya da merkez bir yaps olmayan ve kent yrngesini bozmadan banliyye yerleen fabrikaya deil, elektronik kumanda dzenine sahip otomatik montaj fabrikasna bir baka deyile meknsal zorunluluktan tamamen arndrlm bir alma dzeni ve bir ileve sahip fabrika tanmna uyan fabrikaya benzemektedir. Bu fabrikada da hiper-

Jean Baudrillard 115

market ya da yeni niversitede olduu gibi zerkleen (ticaret, i, bilgi, bo zamanlar deerlendirme) ve yer deitiren (ki bu olay, kentin modern yaylma biimini belirlemektedir) ilevlerden ok ilevlerin birbirleriyle olan balantlarn kopartan bir model, belirsiz ilevlerle karlalmaktadr. Kent dna tanm hipergerek bir model, bir kentle hibir ilikisi kalmam sentetik bir yerleim blgesi ekirdeine benzeyen bu fabrika, kentin, kendi kendisiyle olan tm balantlarn kopartmtr. zgn bir toplumsal senteze benzeyen, belli bir alana ve nitelie sahip kent, hatt modern kentin bile lm anlamna gelen bu fabrikalar kente zg negatif uydulardr. Bu yerleme biimiyle, eitli ilevlerin rasyonelletirilmesi arasnda bir iliki olduu dnlebilir. Oysa belli bir ilev konusunda hiperuzmanlalarak anahtar teslimi dzeyine gelinmise, bu fabrikann zgn amacn yitirerek bambaka bir eye yani ok ilevli bir ekirdek, oul bir input-output dzenine sahip kara kutulardan oluan bir btn, yapsal bir bozulma ve deformasyon merkezine dnm olduunu gsterir. Bu fabrikalarla bu niversiteler artk birer fabrika ya da niversite deildirler. Zaten hipermarketlerin de bir pazar yeriyle artk uzak-yakn hibir ilikisi kalmamtr. Bu yeni ve tuhaf meknlarn en kusursuz rnei, kukusuz yaam alann ntralize edebilen bir caydrma gcne sahip olan nkleer santraldir. Bu meknlarn grnr ilevlerinin gerisinde gizlenen asl ilevleri caydrmadr. levlerini yitiren ilevsel ekirdekler hipergereklemektedir. Artk birer simlasyon kutbuna dnm bulunan bu yeni nesnelerin evresinde eski garlar, fabrikalar ya da geleneksel ulam sistemleri yani modernlie zg eylerden ok bir hipergereklik, gemi ve gelecekten yoksunlatrlm ilevsel ayn andalk, her eyi etkileyebilme arzusu vardr. Doal olarak ayn zamanda yeni bunalm ya da felket biimleri de vardr. rnein Mays 1968 Sorbonneda deil Nanterrede balamtr, bir baka deyile Fransada ilk kez bir bilim yuvasnn kendi duvarlar dna kartlarak hiperilevsel hle geti-

116 Hipermarket ve Hipermal

rilmesinin, yani programlanm neo-fonksiyonel bir dzen iinde bilgiye ilevini ve amacn yitirtmenin, meknsal ve anlamsal zarar vermeyle eanlaml bir ey olduu grlmtr. Bu noktada sahip olduu gnderenler sistemini yitirerek yrngeye oturtulmu bir uydu modeline (bilim, kltr) kar ortaya yeni ve zgn bir iddetin kt grlmtr.

LETM ARALARINDA N N KAYNAYAN/PATLAYAN ANLAM

Her geen gn daha ok haber ve bilgiye karn giderek daha az anlamn retildii bir evrende yayoruz. Bu bak asndan yola karak varsaymdan sz edebiliriz: Birinci varsayma gre haber, anlam (negantropik unsurdur) retmekte ancak tm alanlarda karlalan genel bir anlam kaybn engelleyememektedir. letiim aralar araclyla istediimiz kadar mesaj ve ierii yeniden topluma pompaladmz varsaysak bile anlamn yok olu srecinin hz, anlamn pompalanma srecinin hzndan daha yksektir. Bu durumda var olan iletiim aralar yetersiz kalacaklarndan devreye ek iletiim aralarnn sokulmas gerekmektedir. Bunun adysa zgr konuma ya da bireysel yayn hcreleri eklinde sonsuz sayda oaltlabilen iletiim aralar hatt anti-iletiim aralar (korsan radyolar, vb.) ideolojisidir. kinci varsayma gre haberin anlamla hibir ilikisi yoktur. yleyse, haber bir baka dzen ya da gruba aittir. Haber, anlamla anlam dolanm ya da dolam dzeni dnda kalan

118 letiim Aralarnda in in Kaynayan/Patlayan Anlam

ilemsel bir modeldir. Bu Shannon varsaymna gre iletiim evreninde retilen haber saf bir aratr. Teknolojik zellie sahip bu aralarn ierdii herhangi bir anlam yoktur. yleyse iletiim aralar tarafndan retilen haberlerin anlamlar baka alanlara zg deer yarglar tarafndan belirlenemez. Bu trden bir anlam genetik kod tarafndan retilen koda benzemektedir, bir baka deyile aktarlan haberden ne anlyorsanz anlam odur. Haberin sahip olduu anlam byle bir eydir. Oysa bizim bildiimiz anlam baka bir eydir. Anlam, Monodun Rastlant ve Zorunluluk balkl metninde aklad gibi sonradan ortaya kan bir eydir. Bu adan haber enflasyonuyla anlam deflasyonu arasnda hibir anlaml ilikinin bulunmad sylenebilir. nc varsayma gre, haber, anlam dorudan yok ya da ntralize eden bir ey olduu lde haber enflasyonuyla anlam deflasyonu arasnda, olduka belirgin ve zorunlu bir iliki vardr. Anlam yitiminin dorudan iletiim aralar yani anlam yok edip, ikna edici bir haber biime sokan kitle iletiim aralarnn mdahaleleriyle bir ilikisi vardr. En ilgin varsaym bu sonuncusudur, ancak u anda kabul gren dncelerin tam tersini savunmaktadr. Nereye baksanz toplumsallamann iletiim aralarnn gnderdii mesajlarla ilgilenme dzeyiyle doru orantl bir ekilde lldn grrsnz. letiim aralar ve gnderdikleri mesajlarla ilgilenmeyenler gcl ya da gerek dzeyde toplumsallamam insanlar olarak kabul edilmektedir. Haber her yerde hzl bir anlam dolanmn salamakla ykmldr. Bu durum ekonomik adan Kapitalin hzl bir ekilde el deitirme zorunluluu sonucunda retilen art deer olayna benzetilebilir. Haber, iletiim yaratan bir ey gibi sunulmaktadr. Boa retilen haber oran muazzam boyutlara ulasa bile, genel bir consensusa dayanlarak bu haddinden ok anlamn toplumsaln klcal damarlarna kadar datlmas istenmekte ve bu yzden boa retilen haber kadar anlam retimi konusunda da kimsenin sesini

Jean Baudrillard 119

karmad grlmektedir. Tpk kendinden kaynaklanan bozukluklara ve irrasyonel yanlarna ramen madd retimin daha ok zenginlik ve toplumsal uyum retmesini isteyen bir consensus gibi. Hepimiz bu efsanenin su ortaklaryz. Bizim modernliimizin banda da madd retim vardr sonunda da! Zaten madd retim olmasayd bizim toplumsal rgtlenmemiz inandrc olmazd. Oysa sahip olduumuz toplumsal rgtlenme dzeni yine madd retim yznden kmektedir. Haberin anlam rettiini sandmz srada aslnda tersi olmaktadr. Haber kendi rettii ierikleri yok etmektedir. letiimi ve toplumsal yok etmektedir. Bunun iki nedeni vardr. 1. letiim kurmak yerine sahneledii iletiim oyunu iinde kaynayp gitmektedir. Anlam retmek yerine sahneye koyduu anlam retimi oyunu iinde kaynayp gitmektedir. Bu devasa simlasyon srecini biz ok yakndan tanyoruz. Ynlendirici olmayan karlkl konumalar (interview), konuma hakk tanmalar, izleyici telefonlar, her trl katlma biiminden yararlanma, konumayanlara antaj yapma, yani Bu sizin sorununuz, haber demek siz demektir, vb. Drt bir yanmz bu trden bir hayal ierik, homeopatik (dozda) bir a ya da uyankken grlen d trnden bir iletiim, bir haber ayla sarlmtr. Seyretme arzusunun sahneye konulduu ksr dngsel bir dzenleme, bir tr iletiim antitiyatrosu, sonu olarak geleneksel kurumun olumsuz anlamda salna kavuturularak, yeniden devreye sokulmas yani kapal devre bir olumsuzluk sreci. Bu haber simlakrn ayakta tutabilmek iin muazzam bir enerji harcanmaktadr. Bunun amac bizi radikal bir anlam yokluu gereiyle kar karya getirecek ni bir simlasyondan kurtulma olayn engelleyebilmektir. Burada iletiimin ortadan kaybolmasnn m simlakrn bu boyutlara varmasna neden olduu ya da caydrc amalara sahip simlakrlarn m ilk nce ortaya karak (gerein yerini alarak geree bir son veren model) her trl iletiimin olasln ortadan kaldrm olduu gibi bir soru sormak gereksizdir.

120 letiim Aralarnda in in Kaynayan/Patlayan Anlam

Burada hangi terimin ncelikli olduu sorusu yersizdir nk ncelikli bir terim yoktur. Bu, ksrdnglemi bir simlasyon sreci, yani hipergerek bir sretir. Anlam ve iletiim hipergereklemitir. Geree bir son veren ey gerekten daha da gerek gibi grnendir. Birer kapal devreye benzeyen iletiim ve toplumsal bir yem ilevine sahiptirler. stelik bu yem bir mitin gcne sahiptir. Sistemin kendi gerekliini kantlayabilmesi iin gstergelerin (haberin) srekli olarak yinelenmesi gerekmektedir. Olmayan varln imgeler yani gstergelere dnerek yineleten sistem bu sayede bir gereklik katsaysna sahip olabilmektedir. Habere inanlmasnn ve iman edilmesinin nedeni de zaten budur. Oysa bu inan biiminin arkaik toplumlardaki mitlere inanma biimi kadar karmak bir ey olduu sylenebilir. nk insanlar hem inanrlar hem inanmazlar. Bu konuda kendi kendilerini sorgulamay gereksiz bulurlar. Yalan sylediklerini biliyorum, ama herhlde o kadar da deil. Sistemin bizi iine kapatm olduu bu anlam ve iletiim simlasyonuna kitlenin tamam, yani her birimiz bir tr ters bir simlasyonla karlk veriyoruz. Sistemin caydrclna kar souk bir tavr alyor ya da daha da karmak bir inan biimiyle karlk veriyoruz. Mit diye bir eyin varl, insanlarn mite inandklarn gstermez. Eletirel dncenin bizi bu tuzaa drmeye almasnn nedeni, kitlelerin aptal ve naif olduu gibi bir nyarg sayesinde ayakta duruyor olmasdr. 2. letiimin bu anormal boyutlara ulaan grnts, iletiim aralar ve haber bombardmannn toplumsal yapy bozmalarn engelleyememektedir. Haber, anlamla toplumsal ard arkas kesilmeyen bir tr nebulay andran yeniliklerle deil, bunun tam tersi saylabilecek mutlak bir antropiye1 mahkum ederek yapmaktadr.
Burada haberi yalnzca iletiimin toplumsal boyutu iinde ele alyoruz. Oysa bu varsaym sibernetik haber kuramna uyarlamak ok
1

Jean Baudrillard 121

yleyse iletiim aralar toplumsallamay salamaya ynelik aralar deil, toplumsaln kitleler iinde iin iin kaynamasn/erimesini salayan aralardr. Zaten bu mikroskopik gsterge dzeyindeki anlam erimesinin makroskopik dzeydeki uzantsndan baka bir ey deildir. Bu olay gncelliini henz tm boyutlaryla yitirmemi olan McLuhann medium is message formlnden yola karak zmleyebilirsiniz. Burada anlam, anlama ait ieriklerin tmnn egemen bir iletiim arac tarafndan yutulmas demektir. Olay kmasn salayabilen tek ey iletiim aracdr. eriklerin tutucu ya da ykc olmas arasnda bir fark yoktur. Bu durum her trl antimedya, korsan radyoculuk gibi olaylar iin de ciddi bir sorundur. Ancak McLuhann bile iinden kamad daha ciddi sorunlar vardr, zira tm ieriklerin ntralizasyonunun tesinde,
ilgin sonular dourabilir. nk oradaki temel varsaymda da haber negantropinin, yani antropiye direnme, gereinden ok anlam ve rgtlenmenin eanlamls olarak kabul edilmektedir. Oysa bunun tam tersi olan bir varsaymn yani: HABER (Information) = ANTROPnin ileri srlmesi daha uygun olacaktr. rnein bir sistem ya da olay konusunda haber ya da bilgi sahibi olmak zaten bir anlamda bu sistemi ntralize etmek ve sistemde antropi anlamna gelmektedir (bu rnei genelde tm bilimsel alanlara, zellikle de insan bilimleriyle sosyal bilimlere doru geniletebiliriz). Yanstlm bir haber ya da yaymlanm bir olay zaten bu haber ya da bu olayn aptan, deerden dm hlidir. letiim aralarnn 1968 Maysna mdahale etme, yani araya girme (yorumlama) biimlerini bu bak as dorultusunda zmlemekten kanmaynz. renci hareketinin yaygnla(trl)mas genel bir grev eylemine yol am ancak bu (televizel) olay aslnda harekete zg yaylma ve buluma biimini ntralize eden bir kara kutuya dnmtr. Eylemlerin haber araclyla evrenselletirilmeye allmasndan kuku duymak gerekir. Dnyann drt bir yanna gnderilen mesajlar araclyla oluturulmaya allan bu hem elektronik hem de dnyev dayanma kampanyalarndan kukulanmalyz. Farkllklar evrenselletirmeye alan strateji bir antropik sistem stratejisidir.

122 letiim Aralarnda in in Kaynayan/Patlayan Anlam

iletiim arac kendi gcnden bir biim olarak yararlanarak gerei dntrebilir. Tm ierikler iptal edilseler bile bir biim olarak iletiim aracnn kendisi devrimci ya da ykc bir kullanm deerine sahip olabilir, kim bilir? Zaten McLuhann formln gidebilecei en u noktaya kadar gtrdnzde ulaacanz nokta budur. Oysa yalnzca mesajn iletiim arac iinde eriyip gitmesinden deil, ayn devinim iinde iletiim aracnn gerein iinde eriyip gitmesiyle iletiim arac ve gerein de (iletiim aracyla iletiim tanmnn birbirine karmas gibi) bir tr hipergerek bir nebula iinde eriyip gitmesinden sz etmek gerekir. Tipik modern biimlerden biri olan iletiim aralar da dhil olmak zere tm modern biimlerin geleneksel konumlar bugn tartmal bir hle gelmitir. McLuhann simlasyon ana ait emektar forml Medium is message (mesaj iletiim aracnn kendisidir) yayc gerekte alcdr tm kutuplar birbirlerine kararak ksr dngsel bir grnme brnmlerdir. Panoptik ve perspektif uzam sona ermitir. Btn bunlarla modernliimizin hem ba hem de sonunda karlalmaktadr, bir baka deyile tm ierik ve mesajlar iletiim arac tarafndan buharlatrlp yok edildiinde geriye kalm tek ey gibi grnen bu forml gidebilecei en u noktaya kadar gtrdmzde, iletiim aracnn bizzat kendisi de buharlap yok olmak durumuyla kar karya kalmaktadr. Aslnda iletiim aracna bir inandrclk katarak, ona farkl, belirgin bir iletiim arac konumu kazandran ey mesajdr. Mesajdan yoksun bir iletiim arac bizim tm nemli gncel deer ve yarglama sistemlerimiz gibi tanm belirsiz bir eye dnecektir. Etkisini nnda hissettiren tek bir model mesaj, iletiim arac ve gerei ayn anda retmektedir. Sonu olarak medium is message yalnzca mesajn deil, ayn zamanda iletiim aracnn da sonu demektir. Szcn yazl anlamnda artk iletiim arac diye bir ey yoktur. zellikle elektronik kitle iletiim aralarndan sz ediyorum. Bir baka

Jean Baudrillard 123

deyile bir gereklikle bir dieri, gerein bir konumuyla baka bir konumu arasnda araclk yapan bir sre yoktur. Ne ierik ne de biim dzeyinde. in iin kaynama denilen ey budur. Kutuplarn birbirleri tarafndan emilmeleri, iletiim arac ve gerek gibi belirgin kartlklarn yok edilmesi de dhil olmak zere farkl anlamlar reten kutuplara sahip sistemlerde kutuplarn birbirlerine ksa devre yaptrmalar yleyse iki kutup ya da bir kutupla dieri arasnda araclk yapma ya da diyalektik bir mdahalede bulunabilme olanakszl. letiim aralarnn etkisi denilen ey ksr dngsel bir grnm arz etmektedir. Szcn yazl anlamnda anlam bir kutuptan dierine tek ynl bir ekilde srdrebilmek olanakszdr. Bu tehlikeli, ancak zgn durumu gidebilecei en u noktaya kadar gtrmem gerekiyor nk bundan baka seeneim yok. erie dayal bir devrim dlenmesi aynen biime dayal bir devrim dlenmesi kadar anlamszdr. nk iletiim arac ve gerek iinden kmann olanaksz olduu tek bir nebulaya dnmlerdir. Bu ierik erimesi, anlam emilmesi, iletiim aracnn giderek anlamszlamas, iletiim diyalektiinin tamamnn modele zg ksr dnglemi bir biim iinde tamamyla eriyip gitmesi, toplumsaln kitleler iinde iin iin kaynayarak bir felket duygusuna yol amas, insann umutsuzlua kaplmasna neden olabilir. Oysa bu saptama habere bak biimimizi temelinden belirleyen idealizme oranla dorudur nk hepimiz kudurmu bir anlam ve iletiim idealizminin, yani anlama dayal idealist bir iletiimin peinden gittiimizden doal olarak lmmz de bu perspektif dorultusunda anlamn elinden olacaktr. Oysa felket (lm) teriminin byle bir felketimsi son ve yok olu anlamn kazanmas ancak sistemin bize dayatmaya alt retim ve izgisel bir kapitalizm anlayyla mmkndr. Etimolojik anlamda felket szc bizi ortadan kaldrlmas olanaksz haberin snrlar, anlamn snrlar denilen bir erilik, aa doru sarmal bir ekilde inen yineleme dze-

124 letiim Aralarnda in in Kaynayan/Patlayan Anlam

nine gtrmektedir. Bunun tesinde bizim iin bir anlam ifade eden hibir ey yoktur. Anlam antajna bo verdiimiz anda felket gncel dgcmzn rettii nihilist ve lm gibi bir anlama sahip olma ayrcaln yitirmektedir. Anlamn tesine getiinizde karnza anlamn ntralize edilmesi ve erimesiyle elde edilen bir ekicilik kyor. Toplumsal adl snrn tesine getiinizdeyse karnza toplumsaln ntralize edilmesi ve erimesiyle oluan kitleler kyor. Gnmzde sorun, bu karlkl meydan okuma oyununu iyi deerlendirmekten ibarettir. Anlama meydan okuyan sessiz kitleler (bu kesinlikle pasif bir direni biimi deildir) iletiim aralarnn sunduklar anlamla, aralarn ekiciliine meydan okumaktadr. Bu bak as dorultusunda deerlendirildikleri zaman anlam diriltmeye ynelik tm marjinal ve alternatif abalar nemsiz giriimlere benzemektedirler. Doal olarak kitlelerle kitle iletiim aralar arasndaki bu iinden klmas olanaksz karmaa bir paradoksa benzemektedir. Anlam ntralize eden iletiim aralarnn biimden yoksun (haberden yoksun) bir kitle retmelerinden sz etmek daha doru olacaktr, yoksa iletiim aralarnn rettikleri tm mesajlar yantsz brakp, emerek ya da mesajlar kendince dntrerek iletiim aralarna kar baaryla direnen kitlelerden sz etmek mi? Eskiden letiim Aralar in Atta kendilerine yant verilemedii ve tersine evrilemedikleri iin kurumlam bir model olarak iletiim aralarn mahkum etmitim. Ya bugn ne yapyorum? Bugn bu yantszlk biimini bir iktidar stratejisi rn gibi deil, kitlelerin iktidara kar yrttkleri bir tr kar-strateji gibi gsteriyorum. O hlde? O hlde, kitle iletiim aralar ya kendilerinden kitleleri gdmleyebilme amacyla yararlanan iktidarn yannda ya da anlam yok eden, anlama iddetle saldran ve bylenmek isteyen kitlelerin yannda(?) Kitleleri byleyen ey iletiim aralar mdr, yoksa kitleler mi iletiim aralarn bir gsteri arac olmaya zorlamaktadrlar? Mogadiscio Stammheim olaynda ileti-

Jean Baudrillard 125

im aralar bir yandan politik nedenlerle terrizm ve korku smrs yaplmasn ahlk adan mahkm ettirmeye alrlarken dier yandan da aklanmas olanaksz bir manta dayanarak, terrist eylemin sahip olduu o hayvan ekiciliini sunarak, insanlar bylemeye almlar ve bu yzden de birer terriste benzemilerdir. Bu zm olanaksz bir ahlk sorundur (bkz. Umberto Eco: Terrizmden sz etmemek ya da iletiim aralarnn yararl bir kullanmndan sz edebilmek mmkn mdr?) letiim aralarnn yararl kullanm diye bir ey olamaz. letiim aralar anlamla yanlgy birlikte srtlayp gtrmekte ve bunlar diledikleri ekilde kullanmaktadrlar. Bu srecin denetlenebilmesi mmkn deildir nk bunlar sisteme zg isel simlasyonla sistemi yok edici simlasyonu kesinlikle Mbiys eridi tr, ksrdnglemi bir mantkla yanstmakta ya da iletmektedirler. Byle olmasnda hibir saknca yoktur. Bunun bir alternatifi ya da mantksal bir zm yoktur. Tek alternatif mantksal adan bu olay gidebilecei en u noktaya kadar gtrmek ve felket trnden bir zm nermektir. Burada bir dzeltme yapmamz gerekiyor. Bu sisteme oranla bizler bir double bind konumunda (popler bir deyimle aklamak gerekirse bu konum aa tkrsen sakal yukar tkrsen byk konumudur .n.) bulunuyoruz. Tpk ocuklarn byklerin evreninde karlatklar trden zorunluluklar gibi. ocuklar bir yanda zerk, sorumlu, zgr ve bilinli varlklar olmak zorundayken te yandan boyun emek, tepki gstermemek, itaat etmek ve kurallara uymak zorundadrlar. ocuk, btn bu alanlarda mcadele etmek durumundadr. rnein, uymak zorunda kald elikili bir mecburiyete ikili bir stratejiyle kar koymaktadr. Kendisinden bir nesne olmas istendiinde buna her trl itaat etmeme, kar koyma, zgrlk arzusu ksaca bir zne tavryla kar koymakta; bir zne olmas istendiindeyse bu kez ayn inat ve kararllkla bir nesne direnii gstermektedir. Bir baka deyile bir ncekinin tam

126 letiim Aralarnda in in Kaynayan/Patlayan Anlam

tersi denebilecek bir ekilde davranmakta, yani ocuksulamakta, ar uyumlu olmakta, kendisine her syleneni yapmakta ve edilginleip, aptallamaktadr. Nesnel olarak her iki strateji de ayn deere sahiptir. Gnmzde direnen-zne tek tarafl bir deerlendirmeye tbi tutulmakta ve olumlu olarak nitelendirilmektedir. Tpk politikada yalnzca zgrleme, haklarna sahip, davurma uygulamalarnn politik bir zneye benzeyebilmek iin geerli ve ykc eyler olarak kabul edilmesi gibi. Oysa byle bir deerlendirmenin bizim aalayc yabanclama ve edilginlik terimleriyle zdeletirdiimiz nesneye zg tm uygulamalarla zne konumu ve anlamdan vazgeme (tpk kitlesel uygulamalar gibi) uygulamalar gibi ok daha st dzeyde yer alan kart zmden bhaber olduu grlmektedir. zgrletirmeye ynelik uygulamalar sistemin yalnzca bir yzn, yani bize srekli olarak saf bir nesne olmamz ihtar eden yzn gsterirken bizden bir zne olmamz, zgrlememizi, ne pahasna olursa olsun konumamz, oy vermemizi, katlmamz ve oyunu oynamamz isteyen dier yzn gizlemektedir. Bu antaj ve ihtar da en az dieri kadar ciddidir. Hatt gnmzde ok daha ciddi boyutlara ulam olduu sylenebilir. Varln bask ve cezalandrmayla kantlamaya alan bir sistemde stratejik direniin ad zgrlk isteyen zne olabilir. Oysa byle bir olay, sistemin bir nceki evresini kapsamaktadr. Byle bir durumla karlasak bile stratejik adan ayn zmlere bavurmak gereksizdir. nk gnmzde sistem kendini herkese maksimum sz hakk tanyarak, maksimum dzeyde anlam retiminden yana bir tavr koyarak kantlamaya almaktadr. yleyse direni stratejisinin ad anlam retimi ve konumay reddetmek (ya da bir tr yadsma ve reddetme biimi olarak deerlendirilebilecek sisteme ait mekanizmalara hiperuyumlanma simlasyonu) olabilir. Kitle de zaten byle yapmakta, sistemin mantn tamamyla benimseyerek bu mant kendisine kar direnmek amacyla kullanp, bir tr ayna grevi yaparak, sistemin gnderdii anlam hibir

Jean Baudrillard 127

ekilde etkilenmeden kendisine geri gndermektedir. Bugn bu stratejinin belirleyici olmasnn nedeni (doal olarak hl bir stratejiden sz edebilmek mmknse) sistemin bu aamaya gelmi olmasdr. Gdlecek stratejide yanlmak ok ciddi bir eydir. Yalnzca zgrlk ve zgrletirici eylemlerle bir tarih znesine bal kalan, grup ve konuma hakknn bilincine varlmas hatt znelerle kitlelerin bilinaltlarnn bilincine varlmasn isteyen tm gdmleyici hareketler, sistemin gstermi olduu ynde ilerlediklerinin farknda bile deildirler. nk gnmzde sistem kesinlikle eski zindeliine sahip anlam ve sz retimi istemektedir.

REKLAMIN MUTLAKYET REKLAMIN HL

Gnmzde tm sanal/gcl davurum yntemleri reklamclk tarafndan emilerek yutulmutur. Bir derinlikten yoksun, anlk ve nnda unutulma zelliine sahip olan reklamlar, tm zgn kltrel biimlerle tm zgn dil yetilerini yutmaktadrlar. Buna yzeysel bir biimin zaferi, tm anlamlandrma biimleri arasndaki en kk ortak payda, anlamn sfr derecesi, antropinin tm olas sz (mecazlar) oyunlarna kar kazand zafer de diyebilirsiniz. Reklamda gstergenin enerjisi en alt seviyeye inmektedir. Bu bir eklemlenme deil grnme zelliine sahip, bir gemi ve gelecekten baka bir eye dnme olasl bulunmayan bir biimdir. nk reklam kendinden nceki biimleri egemenlii altnda tutmaktadr. Tm gncel eylem biimleri reklama benzemeye almakta ve pek ou da bu biimin iinde yok olup gitmektedirler. Yalnzca marka olay zerine oturtulan ya da byle adlandrlan bir reklamclk anlay iinde deil [bizzat reklam yapma biiminin kendisi (reklam tm yntemleri hafifletip hzlandrarak birbirlerine kar-

Jean Baudrillard 129

trmaktadr), basit, ilemsel, az buuk ayartc ve uzlatrmac bir biim zerine oturmaktadr]. Daha genelinde reklam, tm tuhaf ieriklerin birbirlerine dntkleri anda, birbirleri iinde yok olabildikleri bir biimdir. Oysa dopdolu olarak nitelendirilebilecek nermelerden oluan ve birbirlerine eklemlenebilen anlamlar (ya da bir stil) birbirlerine dntrlemezler, tpk birbirlerine dntrlmesi mmkn olmayan oyun kurallar gibi. Propaganda aamalarn izleyerek olduka uzun saylabilecek bir sre sonunda propagandann nasl her eyi birbirine dntrebilen yani her eyi yzeyselletirebilen, her eyi reklam malzemesi hline getirebilen, mutlak bir kombinezonlar dzenine dnm olduunu (yleyse profesyonel reklamn bu olayn yalnzca bir aamas olduunu anmsatmakta yarar var) zebiliriz. Reklam ve propaganda Ekim Devrimi ve 1929 Ekonomik Bunalmyla birlikte nem kazanmlardr. Her ikisi de kitlesel fikir ya da mal retimi kkenli olup balangta iki ayr eyken zaman iinde birbirine meyletmi olan iki kitlesel dil yetisidirler. Propaganda nce politikaclarla politik partilerin toplum nazarnda o na kadar oluturmu olduklar imajdan yararlanarak bavurduklar bir temel hedeflerini, kendilerini ve pratiklerini pazarlama ve satma yntemi olmutur. Rekabete, yani mal ve markaya yaslanm bir toplumdaysa ileride tek ve hakiki bir byk itici g modeline dnecek reklama benzemeye balamtr. Politika ve ekonomi arasndaki bu ama birlii bize, bizim toplumumuza zg bir durumdur nk ayn dil yetisi hem ekonomi hem de politikay belirleyerek aralarnda hibir fark kalmam olduunu, bu toplumun szcn gerek anlamnda artk ekonomi politiin egemenlii altna girmi olduunu gstermektedir. Bir baka deyile zgn bir sre (toplumsal elikinin tarihsel aklamas) olarak, sadece yzeysel younlamalardan oluan d misali, elikiden yoksun bir dil tarafndan yutulmu, zlm ve eritilmitir.

130 Reklamn Mutlakiyeti Reklamn Hilii

Politikann dilinden sonra toplumsaln dili de bu dinamik dil yetisinin byleyiciliine kapldnda, yani sahip olduu toplumsallk imajn dayatabilmek iin bir referanduma gitmeye ya da kendi reklamn yapmaya baladnda bir sonraki aamaya geilmitir. Tarihsel bir belirleme gcne sahip bir toplumsal, sonunda her yolu deneyerek kendi reklamn yapan kolektif bir giriime dnmtr. Bunu anlamak iin her reklamn hangi toplumsal art deerin retilmesine katkda bulunduuna bakmak yeterlidir (Werben, Werben). Duvar afilerinde, spikerin insan batan karan scak ses tonlarnda, ses eridinin tiz ve bas sesleriyle, gzlerinizin nnden akp geen eitli renk tonlarna sahip imge eridinde bir toplumsallama ars vardr. Her yerde toplumsallamadan sz edilmektedir. Sonu olarak mutlak bir reklam dzeni mutlak bir toplumsallamaya yol amtr. Bir baka deyile toplumsal, tamamyla zlp erimi ve basitletirilmi bir toplumsallama talebi ve duvar afilerinden yansyan km bir toplumsal yansmasndan ibaret bir eye dnmtr. Duvar afilerinde hayalete dnm bir toplumsallk vardr. Bizler bir senaryoya indirgenmi toplumsaln hayat kaym okuyucularna benziyoruz. Sonu olarak reklam, tm dier dil yetileri aleyhine saylabilecek bir gelime temposuyla giderek ntr, birbirinin ayn, duyarlktan yoksun, Yves Stourdzenin dedii gibi bizi epeevre kuatan (bylelikle ok tartmal bir ey olan inan ve etkinlik sorunu da bir anda ortadan kaybolmaktadr. nk reklam dnmeye iten gsterilenler yerine eskiden birbirlerinden fark olan gstergeleri ayn dzeye indirgeyerek, onlar byle olmas gerektiine inandrmaktadr) szdizimsel-kart (asyntaxique) bir nebulay andran bir retorie dnmtr. Bylelikle reklamn sahip olduu gcn gncel snrlar ve ortadan kaybolu koullarn anlamamz kolaylamaktadr. nk gnmzde nemini ve anlamn yitirmi olan reklam geleneksel bir alkanla dnmekte ve bir anda yirmi yl nce sahip olduu toplumsal ahlk ve dramatrjinin dna itilmektedir.

Jean Baudrillard 131

Bunun nedeni insanlarn artk reklama inanmamalar ya da onu sradan gnlk yaamn bir paras gibi grmeye alm olmalar deildir. Reklam bir zamanlar tm dil yetilerini yalnlatrabilen byleyici bir eyken, reklamn bu yalnlatrma gc gnmzde daha basit ve ilemsel dil yetilerine sahip enformatik tarafndan elinden alnmtr. Bir ses, bir imge-band, bir grnt modeli sunan ve dier byk iletiim aralaryla atba giden reklamn ektii sylevler arasnda oluturduu kombinatuvar dalm modeli, etrafmz epeevre saran ve hl bir retorik zelliine sahip sloganlar, gstergeler, iaretler ve sesler; yzyln sonuna yaklamakta olduumuz u gnlerde simle etme ilev ve zelliklerini yitirerek bu ii u manyetik erit ve elektronik sreklilie devretmilerdir. En yaln biimleriyle reklamda karlatmz dsel ve bir gsteri zelliine sahip sreler sibernetik dil yetileri, microprocessus ve dijital teknoloji araclyla ok daha yaln (buna mutlak yalnlk da denebilir) biimlere indirgenmilerdir. Zaten reklam fersah fersah geride brakm olan bu sistemler, gnmzde, reklamn byleyiciliinden yararlanmaya kalkmaktadrlar. Reklamn egemenliine bir son verebilecek, hatt bir son vermi olan ey terimin enformatik anlamndaki bilgidir (enformasyon). Bu olay insan hem korkutmakta hem de heyecanlandrmaktadr. Reklam tutkusu gnlk yaantmza girmi olan bilgisayarlarla birlikte minyatrletirilmi bir enformatie doru kaymtr. K. Ph. Dickin bir tr meme ba olarak adlandrlabilecek (papoulas) bu dnm bize ok nceden haber vermitir. Bu, vcuda yerletirildikten sonra kendisinden kurtulmann ok g olduu bir tr yayc vantuz, elektronik parazit, transistorlu, reklam yayn yapan bir (implant ya da) greftir. Bu meme ba aslnda tam anlamyla olumam bir ara biimdir. Vcuda yerletirilen bir tr protezdir ancak beyine durmadan reklam mesajlar gndermektedir. yleyse bu melez, ancak reklama zg koullandrmayla karlatrldnda nefis bir

132 Reklamn Mutlakiyeti Reklamn Hilii

ara kademeye benzeyen, bireyleri otomatik bir pilota balar gibi enformatik ve psikotik alara balama tasladr. Gnmzdeki reklamn en ilgin yan zgn bir biim ya da bir iletiim arac olarak younluunu yitirmesi ve ortadan kaybolmasdr. Reklamclk artk bir iletiim ya da haber-bilgi verme arac deildir (acaba hi olmu mudur?). Acaba reklam u kendi varlklarn kantlayabilmek iin her an referanduma giden ar gelimi sistemlere zg bir lgnlk hastalna yakalanarak bir reklam parodisine mi dnmtr? Bir zamanlar sna bir mal nasl ayn zamanda kendi kendinin reklam arac olduysa (zaten o zamanlar baka reklam yapma biimi ya da tr yoktu), gnmzde de reklam bunun tam tersini yaparak ticar bir mala dnmtr. Reklam m, yoksa ticar bir mal m? kisi birbirine karm durumdadr (kendini gln bir duruma sokmasna neden olan erotizm ise, aslnda yalnzca kendi kendine gnderme yapan bir sisteme ait auto-erotique endeksten baka bir ey deildir. Burada kadn vcudunun yabanclamas gibi bir eyden sz etmek samalktr). Kendi kendinin mesajna dnen bir iletiim arac olarak (bunun anlam bundan byle reklam denilen eyin var olmu olmaktan baka bir amac olmayacadr ki, bu durumda reklama inanma ya da inanmama gibi bir sorundan sz edebilmek de mmkn deildir) reklam, toplumsalla tam bir uyum iindedir nk bu aamada tarih zorunluluk denilen ey saf ve yaln bir toplumsallk talebi tarafndan emilip yutulmutur. Bu noktada toplumsaldan bir irket, bir hizmet kurumu, bir yaam ya da bir hayatta kalabilme biimi gibi i grmesi istenmektedir. Nasl doann korunmasndan sz ediliyorsa gnmzde toplumsaln da kurtarlmas gereken bir eye dnt sylenebilir nk toplumsal bizim yuvamzdr. Oysa bir zamanlar toplumsal devrim demekti. Bu dnce artk rafa kaldrlmaldr nk toplumsal artk bu illzyon gcn yitirmi ve arz-talep dzeninin bir paras hline gelmitir. Tpk almann kapitalin karsnda yer alan bir g olma niteliini yitirerek

Jean Baudrillard 133

sradan bir i sahibi olmaya indirgenmi olmas yani bir mal olarak alglanmaya balanmas (muhtemelen de zor bulunan bir mal) ve dierleri gibi sradan bir hizmete dnm olmas gibi. yleyse bundan byle tpk toplumsal gibi almann, bir i sahibi olmann salad cokunun da reklam yaplabilecektir. Gnmzde reklam bu toplumsal biimlendirmeye, bin bir kla sokarak vmeye, eksiklii her geen gn daha derinden hissedilen bir toplumsal inatla ve kkrtc bir ekilde anmsatmaya alma biimidir. Metrodaki folklorik danslar, gvenlik konusunda sonu gelmek bilmeyen kampanyalar, eskiden yalnzca elenceyle ilgili afilerde grlen glmsemenin yarn ie balyorum gibi afilerde grlmeye balanmas ve iiyle iverenler arasndaki uyumazlklara bakan mahkeme yelerinin seiminde yararlanlan: Kimse benim yerime oy veremez tr, bu neye benzedii belli olmayan bir zgrlkten sz eden ve toplumsal yadsd zaman bile toplumsal bir zellik tayan muhteem bir sahtekrlk rn bir slogandr. Eer reklam uzun bir sredir bkp usanmadan olayn ekonomik yann da ieren: Satn alyorum, tketiyorum, keyif alyorum trnden bir ltimatomu srekli olarak dile getirip yineledikten sonra, bugn, akla gelebilecek her ynteme bavurarak: Oyumu veriyorum, katlyorum, ben buradaym, bu benim sorunum trnden szckleri usanmadan yineliyorsa bu bir rastlant olamaz. Reklam, kamusal alana ait her eye kar duyarsz kalndn gsteren, paradoksal bir aalama aynasdr. Bir panik olaynn tersini dnn yani denetlenmesi olanaksz, panie yol aan zincirleme kitlesel tepki iinde eriyip gidecek bir toplumsal. Ancak toplumsal ayn zamanda ters bir tepki, yani zincirleme bir kitlesel tepkisizlik iinde de eriyip gidebilir. Bu tkanm toplumsal, kendi varln srdrebilecek hle getirilmi, enformatize edilmi ve bir otomatik pilota balanm (kiisel) mikro-evrenin iinde eriyerek gidebilir. Bunun ilk rnei reklam, yani bir teleks eridine benzeyen ard arkas

134 Reklamn Mutlakiyeti Reklamn Hilii

kesilmeyen, dzenlenmi gstergelerden oluan erittir. Herkes kendi tepkisizliinin iine gmlmtr. Bu, tkanm evrende yaandn haber veren bir biimdir. Duyarsz ve tkanm bir evren. Duyarszlatrlm ve patlama aamasna gelmi bir evren. te byle bir evrende Paul Virilionun yok oluun estetii dedii ey btn aklyla ortaya kmaktadr. te byle bir evrende fraktal nesneler, fraktal biimler ve hibir eyden etkilenmeyen tkankln yaratm olduu fay (knt) blgeleriyle, kendi kusurlarn tmyle sergileyen (saydam) bir toplumun kitlesel bir ekilde yadsnd, bastrlm duygularn davurulduu bir aknlk sreciyle karlalmaktadr. Reklam gstergeleri gibi biz de saysal adan oaldka gcmz yitiriyor ve tepkisizlik denilen eyin elinden kurtulabilmek anlamszlayor, inanlmaz ekilde oalarak, n gemesine bazen izin verip bazen vermiyor; bir eylerin yrngesine girip, bir eyler tarafndan ynlendiriliyor, bir eylerin uydusu oluyor ve kendi kendimizi arivliyoruz. Btn eritler, yani ses ve imge bantlar gibi yaama zg alma, elence, ulam bantlar, vs. de birbirlerine karp tek bir reklam band hline gelmektedirler. Her yerde karnza bu ya da drt bant kyor ve siz de bunlarn akma noktas zerinde bulunuyorsunuz. Bu yzeysel bir tkanmlk ve byleyiciliktir. Ne var ki byleyicilik etkisini srdryor. Kusursuz bir reklam kenti olan Las Vegas (yani lgncasna reklam yllar olan 1950li yllardan kalan ve bugn hl o retro zelliklere sahip Las Vegas) grdnzde bunun ne demek olduunu anlyorsunuz. nk gnmzde farkl kentlerin ortaya kmasna neden olacak enformatik programlama mant reklam gizlice mahkm etmitir. Gn batmnda Las Vegasa l tarafndan baktmzda reklam klarnn prl prl aydnlatt bir kent grrsnz. Gn doarken le geri dndnzde reklamn duvarlar ssleyen ya da enlendiren bir ey deil duvarlarn grlmesini engelleyen, sokaklar, bina yzeylerini, tm mimariyi yok eden, her trl dayanak ve derinlii ortadan kal-

Jean Baudrillard 135

dran bir ey olduunu grrsnz. Zaten her eyin reklam denilen yzey tarafndan emilmesi, anlamszlatrlmas (burada grlen gstergelerin ne olduklar nemli deildir) insan artc bir hipergerekliin iine sokarak rahatlatmakta ve ayartma adl kar konulmayan bu bo biimi hibir eyle dei toku etmeyecek hle gelmemizi salamaktadr.
Dil yetisi kendi ikizi tarafndan srklenip gtrlrken, ayn anda en iyiyle en kty yan yana getirebilen tkenmi bir aklclkla buluturarak: Herkes inanmak zorundadr gibi bir formle indirgemektedir. Kitle iletiim aralaryla bize masaj yapanlarn verdikleri mesaj budur. J. L. Bouttes, Le Destructeur dIntensites.

yleyse reklam da haber gibi anlaml younlamalara son vererek, tepkisizlii hzlandrmaktadr. Tm anlam ve samalk oyunlarnn bkknlk veren yinelenme srecine bakn. Ayn eyle iletiimin tm dzenek ve yntemlerinde de karlaabilirsiniz (iliki kurma ilevi yani Beni duyuyor musunuz? Beni izliyor musunuz? Konusana ya! gibi. Gnderge ilevi hatt poetik ilev, antrma, ironi, sz oyunlar, bilinalt bile buna dhildir. Bunlar tpk porno filmlerde kimseyi kandramayan yorgunluk emareleriyle bezeli bir mstehcenlik anlaynn sahneye koyduu cinsel ilikiye benzer bir ekilde sahneye konulmaktadr. te bu yzden bundan byle reklam bir dil gibi zmlemek anlamsz bir giriimdir nk artk baka eyler vardr, yani bu dil (keza grnt) dublrn ne dilbilim ne de gstergebilim zebilir. nk onlarn asl derdi tm ilevleri komik derecede abartlan dil yetisinin bu durumundan hi etkilenmeden, anlamn nasl ortaya ktn belirleyebilmek, bir baka deyile glnlemi (samalam), gln olduklar ve tm nemlerini yitirerek kolektif bir gsteri nesnesine dntkleri iin tketilen gstergelerden oluan muazzam bir alan aratrmasdr. Tpk beyaz perde zerinde devasa boyutlara

136 Reklamn Mutlakiyeti Reklamn Hilii

varan kurmaca, gln, baroklam bir cinsel ilikinin kolektif bir gsteri nesnesine dntrlerek tketildii porno filmler gibi. Orgazm hlindeki heykellerde din ierii yok eden barok sanat, sahtenin gln bir zafer kazanmasn salamtr. Ya reklamcln altn anda ne yaplmtr? Sorun bir nesnenin bir imge tarafndan yceltilmesi miydi, yoksa muazzam reklam harcamalaryla satn alma ve tketimin yceltilmesi mi? Kapitalin ynlendirilmesinde reklamn rol nedir? Oysa yaplan aklamalarda reklamn ekonomik ve toplumsal boyutu her zaman iin atlanm ve bu soru yantsz kalmtr. Reklam her zaman boyun emeden fazlasn yapm ve ekonomi politikle ticar eyay yanstan bir ayna ilevine sahip olmutur. Parampara olsa da yzeysel gelimesini srdren bir dnyada, bir ara grkemli bir dselliin temsilciliini yapmtr. Ticar mal gnmzde doyuma ulat (tkand) iin artk yeni bir ey retmeyen bu dnyaya deil, kendi stne kapanm bir dnyaya aittir. Bu yzden bir anda o grkemli dselliini yitirmi ve bir anlamda ayna evresinden, yas tutma evresine gemitir. Artk bir ticar eya sahnesi yoktur. Yalnzca anlamsz ve mstehcen biimlere sahip ticar eya vardr. Reklam da zaten bu tkanm ve bo biimi grntlemekten baka bir ey yapmamaktadr. te bu yzden reklama zg bir alan yoktur. Reklam biimiyle grntlerinin bir anlam kalmamtr. rnein Forum des Halles muazzam bir reklam alandr. Bir tr reklam propagandasnn yapld alan. Bu reklamlardan geilmeyen alanda aslnda hi kimsenin, hibir firmann reklam yoktur. Buras gerek anlamda bir ticaret merkezi ya da mimar btnsellie sahip bir alan deildir. Tpk Beaubourgun bir kltr merkezi olmamas gibi. Bu tuhaf nesneler, bu super gadgetler bizim antsal bir grnm kazanan toplumsallmzn reklamn yapmaktan baka bir ey yapmamaktadrlar. Forum des Halles gibi bir yer reklamn (publicit) ne hle geldiini, kamusal ala-

Jean Baudrillard 137

nn (domaine public) neye dnm olduunu ok iyi bir ekilde gstermektedir. Ticar eya tpk haberlerin kendilerini arivlere, arivlerin beton snaklara, fzelerin ise atomik silolara gmd gibi gmmektedir. Bundan byle mutlu ve ortalkta ak sak bir ekilde dolanan bir ticar eya olmayacaktr. Ticar eya artk gneten kaan, glgesini yitirmi bir adama benzemektedir. Keza bu adan Forum des Hallesin bir cenaze levzmats dkknna benzediini syleyebiliriz. Iksz, siyah bir gnein nlar karsnda saydamlaan, topraa gmlm bir ticar eyann ssl psl lks tabutuna benzeyen bir ey. Bir ticar eya sandukas. Forum des Hallesdeki her ey lm anmsatmaktadr. u siyah, beyaz ve somon renkli mermerler gibi. Buras siyah, gsterili ve mat betondan yaplm bir mcevher kutusu gibidir. Yer altna ina edilmi ta bir mekndr. Suyla ilgili hibir ey yoktur. rnein Parly 2deki gibi gz yanlsamasna neden olan ve sudan bir perdeye benzeyen sv bir gadget bile yoktur. Yalnzca sahneye konulmu kibirli bir yas tutma biimi vardr. Buradaki tek elenceli ey, insann yrrken, dikey bir konumda bulunan beton karolar stne den ve gz yanlmasna neden olan glgesidir. Bu kendine ramen canl duvar devasa boyutlara sahip gzel bir gri tuvale benzemekte ve bir gz yanlsamasna neden olmaktadr. Bu duvar ayn zamanda Forumda oluturulan haute couture ve konfeksiyon sektrne ait aile mezarlyla tam bir tezat oluturmaktadr. Duvar stne den bu glge gzeldir nk glgenin olmad bir yer altnda glgesini yitirmi bir dnyay anmsatmaktadr. Bu kutsal meknn kamuya almasndan sonra insann dileyebilecei tek ey, Lascaux maaralarnda olduu gibi evre kirliliinin Forumu bir daha temizlenemeyecek bir ekilde pisletmemesi iin (RERtren/metrodan kan kitlesel dalgalar dnecek olursak) blgenin nnda trafie kapanmas ve tm

138 Reklamn Mutlakiyeti Reklamn Hilii

alann bir kefen beziyle kaplanarak, ticar eyay ulaabilecei en st aamaya kardktan sonra imdi de mezara gmen bir uygarln el dememi kant olarak saklanmasdr. Buras Tautavelden, Marxa oradan Einstein ve nihyet Dorothee Bise kadar giden uzun sreci anlatan bir fresk gibidir... Bir paralanmay tasvir eden bu freski neden koruma altna almayalm ki? Gelecein yeralt aratrmaclar, glgesinden kurtulabilmek iin Forumla birlikte yeraltna kaan, ayartcl ve kandrc imgelerini de (sanki onlar bilinli olarak teki dnyaya yollamak ister gibi) kendisiyle birlikte yer altna gmm bir kltr bulacaklardr.

CLONE STORY

Vcut tarihinin bandan sonuna kendisiyle en ok karlalan ey protez olup, bunu vcudun ikizi olarak adlandrabiliriz. Oysa ikiz bir protez deil, ruh ya da glge gibi dsel bir grntdr. Aynadan yansyan ikiz saplants znenin peini brakmamaktadr nk aynadaki grnt onun iin hem kendi benzeri hem de kendisiyle hibir ilikisi bulunmayan bir eydir. Bu yzden kendi lsne benzettii, bir grnp bir kaybolan bu aksini aynada grdke ondan eytan grm gibi korkup, kamaktadr. Bu her zaman byle deildir nk znenin ikizi somutlap grnr hle geldiinde, bu, lmn soluu ensesinde anlamna gelebilmektedir. kizin dsel gc ve zenginlii, yani zneyi kendine yaknlatran ve kendinden uzaklatran (heimlich/unheimlich) zelliklerin kkeninde ikizi somutlatrma olanakszl ve dolaysyla bir hayal rn olarak kalmay srdrmesi vardr. Yaam boyunca herkes kendine kusursuz bir ekilde benzeyen bir ikiz dlemi ya da dlyor olabilir. Ancak bunun bir dten baka bir ey olma ans yoktur nk bu d geree dntrmeye kalktmz anda onun ldn grrsnz. (lkel) ayart-

140 Clone Story

ma sahnesi konusunda da ayn ey sylenebilir. nk bu sahne asla gereklemedii, yalnzca anmsanabildii, bir hayal rn olarak kalabildii lde etkilidir. Yaadmz dnem bu hayali de dier hayaller gibi gerekletirmeye, onu et ve kemikten olumu bir canlya dntrmeye almakta ve anlalmas olanaksz sama bir tavrla ikiz oyunu yerine sonsuza kadar Deimeyecek l Dierini koymaya almaktadr. Bir baka deyile hayal Beni, gerek Ben yerine koyarak sanki gerek Ben lm gibi yapmak istemektedir. Klonlar ve klonlama. Sonsuza dek srp gidebilecek bir klonlama yntemiyle bireyselletirilmi bir organizmann her hcresi bu varln tpatp aynsnn dnyaya getirilmesini salayabilecek bir ana kalp eklinde tasavvur edilebilir. Birka ay nce ABDde bir ocuun bir sardunya iei gibi yetitirilerek dnyaya getirildii syleniyordu. Bu klonlatrma yoluyla dnyaya getirilen ilk klon ocuktur (yani ilk kez bitkisel bir oalma yntemine bavurularak dnyaya bir insan getirilmitir). Bu babasnn verdii tek bir tohumla btnyle babasnn ayns, kusursuz bir ikizi, yeniden domu birebir benzeri1 olan ilk ocuktur. lmle balants olan bir cinsel retim yerine sonsuza dek srp gidebilecek bir birebir ikizini yaratma d. kiye blnen hcre d. Dierinden (yani kar cinsten) vazgeilerek (oysa yine de bir kadn rahminin dllendii bir kadn yumurtasnn varl zorunludur. Nereden bakarsanz bakn anonim ve ksa mrl bir dayanaktr bu. Onun yerine dii bir protezden de yararlanlabilir) tpksnn aynsnn dnyaya getirilmesini salayan en saf akrabalk biimi. Genetik yntemle karmak varlklar olan insanlar tek hcrelilere benzetmeye alan bir tek hcreliler topyas.

Bkz. D. Rorvik, A son image: la copie dun homme, Paris, Grasset, 1978.
1

Jean Baudrillard 141

Bir cinsellie sahip olan varlklar, bir cinsellik ncesi retim biimine yani geriye doru gitmeye zorlayan ey bir lm itepisi deilse nedir? Zaten cinsellikle ilikisi olmayan bu rneksemeli reme ve oalma biimi bizim hayal gcmzn derinlerinde bir yerlerde gizlenmi olan bir lm ya da lm itepisi anlamna gelmiyor mu? Bu reme biimi cinsellii yadsyan ve yok etmeye alan bir eydir nk cinsellik yaamsal sreklilik demektir, bir baka deyile tehlikeli ve lmcl bir yeniden retim biimi. Bu arada bir cinsellie sahip bu varlklar metafizie benzer bir yoldan her trl bakalama biimi, yani Ayny bakalatrabilecek her trl yaklam yadsyarak, ayn kimlii sonsuza dek srdrme ve doumla ilgili tm aamalardan arndrlm saydam bir genetik yazlma doru iten bir lm itepisi. lm itepisini bir kenara brakalm. Sz konusu olan ey bir kendi kendini dourma fantazm mdr? Hayr, nk bu olay her zaman biri erkek biri dii olan bir ana ve bir baba figrn zorunlu klmaktadr. zne onlar devre d brakarak yerlerine gemeyi dleyebilir ancak bu ii remenin simgesel yapsn yadsmadan yapmak, kendi kendinin ocuu olmay kabul etmek durumundadr. Oysa bu yine de birinin ocuu olmak anlamna gelecektir. Halbuki klonlatrma Analk ve Babaln yansra genlerinin birbirine karmasn, farkllklarnn karmaklamasn, zellikle de iki kiinin varln zorunlu klan reme eylemini radikal bir ekilde ortadan kaldrmaktadr. Bir klon retmek isteyen kii kendi kendini dourmamakta, kendine ait tm bltlerin yardmyla bir srgn gibi gelimektedir. Gerekten de Oidipus zellii tayan her trl cinsellie nnda oalma ve rnekseme yoluyla reme, yani insana zg olmayan bir cinsellikle son veren bitkisel bir dallanma ve budaklanmann eitlilii konusunda tartlabilir. Burada sz konusu olan ey, artk kendi kendini dourmak deildir nk Ana ve Baba kuku uyandran bir zne zgrl yararna deil kod olarak adlandrlabilecek bir kalp yararna orta-

142 Clone Story

dan kaybolmaktadr. Artk bir ana ve bir babaya deil bir kalba ihtiyacmz olacaktr. Genetik kod adl bu ana kalp bundan byle cinsellik konusunda her trl kukuya son veren ilemsel bir yntemle dnyaya sonsuz sayda ocuk getirebilecektir. Bundan byle bir zne olmayacaktr nk bir kimlik (kopyas) tekrar sz konusu olacandan zne (Ben ve teki olarak) blnmesi diye bir ey de olmayacaktr. Ayna evresi klonlamada znenin ideal alter egosundaki narsistik ve bellek d (immemoriale) dsel projeksiyon yznden bir imge araclyla gereklemek durumundadr, yani znenin aynada kendine yabanclamasndan sonra her aynaya baknda kendini tanmasn salayan ya da aynaya her baknda kendi lsn grdn sanmasna neden olan ayartc ve lmcl bir imge. Oysa klonlama olaynda bunlarn hibiri yoktur. Burada ne medyum vardr ne de imge. Seri/sna retim rn nesnelerin hibiri dierinin tpatp ayns deildir. Bu nesnelerden birine baktnzda dierini grm olmaz ya da unutmazsnz. Bu nesneler birbirlerine eklenerek oalabildiklerinden cinsellie dayal remeyle nesnelerin lml olduklarndan bhaberdirler. stnde durulan ey ikizlik deildir nk kizlerde iki kii olmann salad bir zgnlk, daha ilk andan itibaren bir deil ki kii olmaktan kaynaklanan zel ve kutsal bir byleme gc vardr. Oysa klonlamada aynnn yinelenmesi yani: 1+1+1+1+1, vs.den baka bir ey yoktur. Ne ocuk ne ikiz ne de narsistik bir yansmaya benzeyebilen klon genetik yoldan nesneletirilen bir ikiz, baka bir deyile her trl bakalama ve hayal gcn ortadan kaldran bir eydir. retici bir teknolojinin lgnlk boyutlarna ulaan yceltilmesi. Bir bltn reyebilmek iin hayal bir aracya ihtiyac yoktur. Tpk paralanm bir solucann her bir parasndan yeni bir solucann reyebilmesi, tpk bir Amerikal genel mdrn her hcresinin yeni bir genel mdr retebilme yeteneine sahip olmas gibi. Tpk hologramn her bir parasnn hologra-

Jean Baudrillard 143

mn tamamn yeniden retebilen bir kalba dnebilmesi gibi. Her bir hologram paras tamamlanmada biraz sknt ekse bile btnn sahip olduu bilgilerin yzde yzne sahiptir. Btnsellik olayna ite bu ekilde bir son verilmitir. Eer btne ait zellikler her bir parada bulunabiliyorsa o zaman btn, anlamn yitirmektedir. Bu ayn zamanda birbirlerine eklenebilen trden bir hcre blnmesi dzenine sahip olmama gibi bir srra sahip vcut ya da adna vcut denilen tuhaf eyin sonu demektir (bu bir paradokstur nk klonlatrma sonsuza dek bir cinsellie sahip varlklar retecektir, zira klonlar modelin ayns olmak zorundadrlar). Bu durumda cinsellik yararsz bir ileve dnmektedir. Zaten cinsellik diye bir ilev yoktur. Cinsellik bir vcudu vcut yapan eydir. Vcut kendine ait tm paralarla, bu paralarn ilevlerinin tesine geen bir eydir. Cinsiyet (ya da lm, bu durumda ikisi arasnda bir fark yoktur) bir vcut konusunda sahip olunabilecek bilgilerin tm demektir. Peki bu bilgilerin bir araya getirildii yer neresidir? Genetik formldr. Zaten genetik forml de bu yzden cinsellik ve lmden bamsz, zerk bir reme biimi bulmaya alacaktr. Daha imdiden biyo-fizyo-anatomik bilim organlar ve ilevlerine blnerek, vcudun analitik ayrma srecini balatmtr. Mikromolekler genetik ise dorudan genetik kodla balantl ve btn bu hayallerin domasna neden olan ok daha stte yer alan (nkleer) ekirdek, komut hcresi dzeyindeki soyutlama ve simlasyonun mantksal bir sonucundan baka bir ey deildir. levsel ve mekanist bir bak asndan her organ ksm ve farkl bir protezdir, bir baka deyile bunun ad geleneksel simlasyondur. Sibernetik ve enformatik bir bak asndan ise, bu vcuda ait her hcre onun embriyon cinsinden bir protezine dnmektedir. Her hcrede kaytl olan genetik forml tm vcutlara ait gerek birer modern proteze dnmektedir. Genelde kabul grd ekliyle eer protez bozuk bir

144 Clone Story

organn yerine geen yapay bir organ ya da bir vcudun yerine getirmesi gereken grevi yerine getiren arasallam bir uzantysa, o zaman, vcutla ilgili tm bilgilere sahip olan ve bu vcudun kendi kendini kendisi araclyla sonsuza dek srdrp gtrmesini salayabilecek olan DNA formlnn en kusursuz protez olduu sylenebilir DNA forml tarafndan bakldnda bu vcut kendine ait says belirsiz serilerden oluan protezlerden ibaret bir eydir. Her trl mekanik protezden hem ok daha karmak hem de ok daha yapay bir sibernetik protez. nk genetik kod doal deildir, yani zerk bir btne ait her soyut para bu btnn yerini (etimolojik anlam pro-thesistir) alarak deimesine yol aabilecek yapay bir protezdir. Bir canlya ait btn verilerin iinde younlat yani bu canlyla ilgili tm bilgilerin iine kapatlm olduu (genetik simlasyondaki inanlmaz iddetin kaynanda da bu vardr) ileri srlen genetik kodun bundan byle yeniden retilmek yerine yalnzca yinelenme yntemiyle elde edilerek ayn komutlara boyun eecek birbirlerinin tpatp ayns olacak varlklar retmeye yarayacak yapay bir ey, ilemsel bir protez, soyut bir kalba benzeyecei sylenebilir.
Bir sperm, bir yumurtayla karlatnda sahip olabileceim genetik servet artk bir daha deimemek zere sabitlenmi demektir. Bu servet beni ortaya karan ve almam salayan tm biyo-kimyasal srelerin bir zetinden olumaktadr. Bu zetin birer yazl kopyasn bugn beni oluturan on milyarlarca hcrenin her birinde bulabilirsiniz. Bu hcrelerin her biri benim nasl ben olabileceimi aklayabilecek bilgiye sahiptir. Daha benim karacierim ya da kanma ait bir hcre olmadan nce, o bana ait bir hcreydi. Kuramsal olarak bu hcrelerden biriyle benim aynm saylabilecek ikinci bir varlk yaratabilmek mmkndr. Profesr A. Jacquard

Jean Baudrillard 145

yleyse tarihsel adan klonlatrma, vcudun bir modele dntrlmesinin, soyut ve genetik bir formle indirgenen bireyin seri hlinde oalmaya mahkm ediliinin son aamasdr. Burada Walter Benjaminin teknik yeniden oaltlabilirlik dneminde sanat yapt konusunda sylemi olduklarn yinelemek gerekecektir. Seri hlinde retilen yaptn yitirdii ey, sahip olduu aura, yani u anda burada olma gibi tuhaf nitelikle, sahip olduu estetik (zaten ritel biimini nceden estetik nitelik iinde yitirmi olmaktadr) biimdir ve Benjamine gre bu kendinden kalmas olanaksz yeniden retilmeye mahkumiyet, onu politik bir biime dntrecektir. Orijinal yitirilmitir. Asl yalnzca nostaljik ve retrospektif bir tarih tarafndan yeniden oluturulabilir. Benjaminin de varln sinema, fotoraf ve ada kitle iletiim aralarnda saptam olduu bu biimin en gelimi ve modern rnekleri artk ayn anda snrsz sayda oaltlabilme zelliine sahip, orijinale gerek bile duymayan srelerdir. Bu olayla yalnzca kitle iletiim aralarndaki mesajlar dzeyinde deil, bireyler dzeyindeki klonlatrmada da karlayoruz. Aslnda yalnzca bir mesaj, bir bilgi ve mesaj deposu, enformatik bir tz olarak tasarland gn vcudun bana da benzer bir ey gelmitir. nk bu durumda Benjaminin sna nesneler ve kitle iletiim imgeleri konusunda yararlanm olduu terminolojiden seri hlinde yeniden retilen vcutlar konusunda yararlanmamz engelleyebilecek bir ey gremiyorum. retimin yerini yeniden retim, tm olas vcutlarn yerini ise genetik bir model almaktadr. Bu tersine evirme ii teknolojinin ortaya kmasyla mmkn olmutur. Teknolojik gelimeyi gidebilecei en u noktaya kadar gtrerek onu sanayi ana ait total bir medyum olarak betimleyen, aralarnda hibir fark bulunmayan, birbirinin tpatp ayns olan nesne ve imge reten devasa bir protez. Benjamin o sralarda gnmzde birbirinin ayn olan varlklar retme (hibir zaman iin orijinale geri dn sz konusu olmama) aamasna kadar gidebilecek bir tek-

146 Clone Story

nolojik gelimeyi ngrememiti. Sanayi dneminin protezleri dsal, yani exotechniquestir. Oysa bizim bildiklerimiz dal budak salan cinsten iselletirilmi: esotechniques protezlerdir. Bundan byle yumuak teknolojilerle balantl bir genetik ve zihinsel software ana girmi bulunuyoruz. Sanayilemenin altn andaki mekanik protezler vcut zerinde oynayarak grnmn deitirebilmekteydiler. D gcmzn ters bir mantkla metabolize ettii dsal protezlerle birlikte bu teknolojik metabolizma vcut imgesinin bir paras hline gelmitir. Oysa simlasyon evreninde ulam bulunduumuz bu geriye dn olmayan nokta (dead line) yani vcudun en kuytu noktalarna, anonim ve mikro-molekler merkeze kadar szarak, iselleen dolaysyla kendinden sonraki tm simgesel devreleri yakarak kendini vcuda zg bir model olarak dayatan protez, btn vcutlarn bu modelin kusursuz bir kopyas hline gelmesine ve bylelikle vcut, vcut tarihi ve aamalarnn da sona ermesine neden olmaktadr. Bu durumda insan kendine ait temel formln kanserli bir metastazna dnmektedir. Zaten X adl bir kiiden klonlatrma yoluyla tretilecek bireyler de (bir kanser hastalnda ayn hcrenin oalmas gibi) kanserli bir metastaza benzemeyecekler mi? Genetik kodu ortaya karan dnceyle, btn bir insan minimal bir formle indirgeyerek, tpksnn aynsn yeniden retmek zorunda brakan kanser patolojisi, yani en yaln eleman belirleyen kod arasnda ok yakn bir iliki vardr. Kanser, btnn organik yasalarna aldrmayan temel bir hcrenin sonsuz sayda oalmas demektir. Klonlatrma olaynda da ayn ey vardr, Aynnn kopyasnn kartlmasn ve ayn kalpla sonsuz sayda varlk retilmesinin nnde herhangi bir engel yoktur. Bu olaya eskiden cinsel reme kar kyordu, oysa bugn kimliin genetik kalbn kartabilmek ve bireylerdeki rastlantsal ekicilie zg farkllatrma aamalarnn tmn ortadan kaldrabilmek mmkndr.

Jean Baudrillard 147

Eer tm hcreler ncelikle ayn genetik forml iermek zere tasarlandysalar, bu durumda onlar temel formln kanserli bir (yalnzca bireyler birbirlerinin ayns olmakla kalmayacak, bir bireyin tm hcreleri hepsinde ayn olacaktr) uzantsndan baka bir ey olarak nitelendirmek mmkn mdr? Sna nesnelerle balayan metastaz, hcresel rgtlenmeyle sonulanmaktadr. Kanserin, kapitalist dneme ait bir hastalk olup olmad sorusuysa anlamszdr. ada patolojiyi ynlendiren bir hastalk olarak kanser, kodun iltihaplam bir biimi olup, ayn gstergelerle ayn hcrelerin dur durak bilmeden yinelenmesi anlamna gelmektedir. Vcut adl sahne tersine dndrlmesi olanaksz bir teknolojik gelime sonucunda deimek zorunda kalmtr. rnein doal evreden yapay bir ekilde yararlanma anlamna gelen gnete yanma, yani gnei vcuda ait bir protez gibi grme eyleminden (burada simle edilen ey doal evredir, oysa vcudun gereklii denilen bir ey olmas da gerekmiyor mu?) meknda iyot yla (yine eski bir mekanik teknik) ya da hap ve hormonlarla bronzlama (kimyasal ve az yoluyla alnan protez) ve nihyet genetik formle mdahaleyle bronzlamaya (kukusuz en ileri aama budur ancak bu yine de bir protezdir aradaki tek fark vcuda kesinlikle entegre edilmi olmas ve deri adl yzey ya da bedensel girinti kntlar yoluyla alnmamasdr) uygun vcut eitleri vardr. Biimsel dnme urayan ey genel emadr. Bozuk ya da eksik bir organ onarmaya yarayan geleneksel protez, vcudun genel yapsnda herhangi bir deiiklie neden olmamaktadr. Organ nakilleri de ayn trden eylerdir. Peki ya psikotroplar ve uyuturucu maddeler araclyla gerekletirilen zihinsel vcut retimi konusunda neler sylenebilir? Deien tek ey vcut adl sahnedir. Psikotrop vcut, yeniden canlandrma, ayna ve sylev perspektifine zg uzama gerek duymadan isel denilebilecek ekilde biimlendirilmi bir vcuttur. Sessiz, zihinde oluturulan ve bu hliyle bile molekler (yoksa spekler deil) bir

148 Clone Story

vcut. Dorudan metabolize edilerek, eylem ya da gz gibi bir aracya gerek duymayan ikin, bakalamas olanaksz; sahne ve aknlktan yoksun, beyinsel, isalgsal akmlarn isel patlamaya benzeyen metabolizmalara mahkm edilmi olduu, duyarsz nk alglamay deil isel terminallerle (zaten bu yzden vcut hileip, anlamn yitirmi bir duyarllk iine hapsedilebilir. Bunun iin kendisini evreleyen dnyay deitirmeden hassas noktalaryla olan balantsn kesmek yeterlidir) balantl bir vcut. Daha imdiden homojenlemi, dokunsal anlamda kendini yenileyebilen bir doku ve zihinsel esneklie sahip, her eit psikotropizme ak, nkleer ve genetik gdmlemeyi andran, bir baka deyile vcut imgesinin tamamyla yok olduu, ne kendisi ne de dierleri tarafndan yeniden canlandrlmasnn olanakl olduu, genetik bir formle dntrme ya da biyo-kimyasal bir devinimle ekirdei alnm ve anlamszlatrlm vcutlar, yani geriye dn olmayan, kendisi de klcal damarlara kadar etkin olabilen bir molekler teknolojinin gklere kartlmas. NOT: Kanserli yaylmay, genetik kodun komutlarna sessiz bir kar gelme biimi olarak da yorumlayabiliriz. Kanser, canl varlklarn nkleer enformatik alglanma mantna hem uyan hem de akl almaz boyutlara ulam bu mantn yadsnmas demektedir. nk gidiat total bir zlme, total bir enformasyondan yoksun braklmaya dorudur. Richard Pinbas, Fictions (Gizemli Bir Hastalk Konusunda Sinoptik Notlar) adl almasnda bunu organik balant kopukluu konusunda gelitirilen devrimci bir patoloji olarak adlandracaktr. Buna enformasyonel sistemlerde negantropiye direnen organizmalarn antropik lgnlklar da denilebilir (Yaplandrlm toplumsal formasyonlar asndan kitleler de ayn konjonktre boyun emektedir, bir bakma kitleleler de her trl organik toplumsal yaplanmann dnda kalan kanserli metastazlardr).

Jean Baudrillard 149

Klonlatrmada da ayn karmaayla karlalmaktadr nk klonlatrma ynlendirici bir varsaym yani kodla genetik enformasyonun kazand bir zafere benzemekle birlikte ayn zamanda bu uyumu bozan eksantrik bir bozgundur. Zaten grne gre (ancak bunu ilerideki bir tarihe brakabiliriz) klonlam ikiz bile dnyaya gelmesini salayan orijinalin tpatp ayns olamayacaktr. Bu klonlam ikiz ancak genetik kodun kendisini deitirdii lde deiebilecektir. Birbirine geen binlerce veri iermesi nedeniyle ikiz yine de farkl bir varlk olacaktr. Evet babasnn mavi gzlerine sahip olabilir, ancak bu yeni bir olay deildir. Ve klonlatrma deneyi en azndan enformasyon ve koda egemen olunduu zaman bile bir sreci denetleyebilmenin olanaksz olduunu herkesin kesin bir ekilde grmesini salayacaktr.

HOLOGRAMLAR

Kendi aksini suda izleyen Narsisten bu yana, gereklii tm canllyla hemen o an yakalayabilme hayali bugnlere kadar srp gelmitir. Gerei dondurabilmek (kaydedebilmek) amacyla yakalamak. Vadesi dolan ikizini askya almak. Tanr kendi yaratt kullarn zerine nasl eiliyorsa siz de hologramnzn zerine o ekilde eilebiliyorsunuz. nk yalnzca Tanr duvarlarn ve insanlarn iinden geebilme ve onlarn karsnda bir ruh gibi durabilme gcne sahiptir. Oysa biz kendi iimizden geerek, kendi kendimizin karsna bir ruh gibi dikilmek istiyoruz. Karnzdaki uzam iinde holografik ikiziniz muhtemelen devinir ve konuurken siz de byle bir mucize gerekletirmi olacaksnz. Bir d olma zelliini yitirecei iin bu olay kukusuz ekiciliini de yitirmi olacaktr. Televizyon stdyosu insanlar holografik kiiliklere dntrmektedir. Tpk gerek bir elin (irrel) gerek d bir hologramn iinden hibir direnile karlamadan gemesi gibi, televizyon stdyosunda oturan insan da projektr klar sayesinde, uzamda, somut ve saydam bir kiilie dnerek (rnein milyonlarca televizyon izleyicisinin) ktlenin iinden hibir

Jean Baudrillard 151

direnile karlamadan geiyormu izlenimini brakmaktadr. Bu arada hologramn iine daldrlan elin de gerek d bir eye dnt unutulmamaldr. n taraftan yanstldnda holografik halsinasyon kusursuz olduu kadar byleyicidir de. Sanki onunla sizin aranza giren bir ey yok gibidir (hologramn insanda brakt etki fotografik ya da sinematografik etkiden ok farkl deildir). Bu gz yanlmasnda da karmza kan bir zellik olmakla birlikte resimdekinden farkldr nk burada perspektif bak sanki tersine evrilmi yani seyirci olarak siz ka noktasnn kendisine dnm gibi oluyorsunuz... Tren vagonu ya da satran rneinde olduu gibi rlyefin gze batmas gerekmektedir. Bununla birlikte hangi tip nesne ya da biimlerin holojenik olacaklarn kefetmek gerekmektedir nk sinemann tiyatroyu, fotorafn resme ait ierikleri yeniden retmesi gibi hologram da boyutlu bir sinema olmaktan baka bir misyona sahip olamaz. Klonlarn hikyesinde olduu gibi hologram da bkp usanmadan bir ikizin aurasna sahip olma hayali peinde komaktadr. Oysa benzerlik bir dtr ve en alt dzeyde kalsa bile bir illzyon ve dselliin varln srdrebilmesi iin yle kalmak zorundadr. Asla gerekten yana olmayn. Asla dnya ve zneye tpatp benzeyen ikizlerinden yana olmayn. nk o zaman hem ikili (karlkl) iliki ortadan kaybolur hem de her trl ayartma sona erer. Oysa hologramla birlikte, tpk klon konusunda olduu gibi, zne hakkndaki tm bilgiler somut bir projeksiyon ve saydamlatrmayla iletildiinden illzyon, sahne ve srra son veren ters bir bylenme ve arzudan sz edilebilir. Kendi aksini grme hayalinden (ayna, fotoraf) sonra imdi sra kendi aksi etrafnda dolanmaya ve zellikle de bir hayalete dntrlen kendi aksimiz ya da vcudumuzun iinden gemeye gelmitir. Holografik zellikler tayan herhangi bir nesne ncelikle medyumlarn vcudundan kt sylenen uucu madde (ectoplasme) rnei vcudunuzdan karak yaylan bir

152 Hologramlar

k gibidir. Oysa bunun bir anlamda estetiin sonu ve medyumun zaferi olduu sylenebilir, tpk sofistike edile edile (giderek daha karmak bir hle getirile getirile) mziin ekicilik ve kavramsal boyutuna son veren streofonik ses dzeni gibi. Hologramda, antrmalardan yararlanan grnmler kuralna uygun bir yapya sahip gz yanlsamasnn ayartc zeks yoktur. Hologram bir eyin ikizini retebilen byleyici bir ey olmak istemektedir. Macha gre evren ikizi olmas yani aynadan yansmas olanaksz bir eyse, bu durumda hologramn bizi bir baka sanal evrende yaatt sylenebilir. yleyse bu evrenin ad nedir? Her zaman dlerimizi sslemi olan hologram (oysa bunlar uyduruk kaydrk eylerdi) bizi duygulandrmakta, ktan klona benzeyen ikizimiz yani vekleten bizim admza doamad iin, bizi bu sreci yaamaktan alkoyarak, kendi vcudumuzun iinden geip, arkasndan kmak gibi rktc bir duygu yaatmaktadr. Kusursuz bir imge olan hologram dselliin sonu demektir. Daha dorusu hologram bir imge bile deildir. Gerek medyum younlatrlm, rafine edilmi, grnmez ya da yanstc zellik tamayan ancak soyut bir simlasyon na benzeyen lazerdir. Lazer/bak. Sizi bir tmrden kurtarr gibi ikizinizden kurtaran kl ameliyat. imizde (Vcudumuz, bilinaltmz?) saklanan ve srr zlememi gizemli biim olarak, srr zlmedii srece dgcmz beslemi olan bu ikiz lazerle vcuttan syrlp alnmakta, sentetize edilerek iinden yryp geebileceimiz bir ekle sokulmaktadr. Bu tarih bir andr nk zihinsel bir simlakr dzeni ve evredeki zel efektler sayesinde bir masal dnyasnda yaamaya mahkm edilen bizim gibi insanlar iin bir tr yazg anlamna gelen rahatln en u biiminin bir paras hline gelmitir. Toplumsal ya da toplumsal adl hayalet bile k hzmeleriyle tasarlanp oluturulan, havas alnm kolektif bir mutluluk hayaleti, bir zel efekte dnmtr.

Jean Baudrillard 153

Simlakr boyutlu olup, geree iki boyutlu simlakrdan daha ok benzer. boyutlu simlakr geree daha yakn olduunu iddia etmektedir. Oysa gizli hakikat yani her eyin srrn gizleyen boyut olarak sunduu drdnc boyut bir anda somutlaarak zerimizde tuhaf bir izlenim brakmaktadr. Simlakr giderek kusursuz bir grnm kazandka (bu nesneler kadar sanat yaptlar ya da toplumsal ve psikolojik iliki modelleri iin de geerlidir) karmza (simlasyonun ktlk meleinden daha da kt olan ve iimize yerleen inanszln ktlk melei olarak nitelendirilebilecek) her eyin yeniden canlandrma, ikiz ve benzerliin elinden kaabildii bir durum kmaktadr. Ksaca gerek diye bir ey yoktur ve nc boyut denilen ey iki boyutlu dnyann; drdnc boyut ise boyutlu bir evrenin yaratt dsel bir eydir... Art arda eklenen bu boyutlar sayesinde gerek retiminde de bir art grlmektedir. Ancak bu durum bir kar hareketin de trmana gemesine neden olmutur, bir baka deyile gerekten ayartc ve doru olan tek ey bir boyut eksiiyle oynayabilendir. Kim ne derse desin bu gerek ve gereki halsinasyon retimi adl kouturmacnn bir sonu yoktur nk bir nesne bir baka nesnenin tpatp aynsysa bu o nesnenin kusursuz bir benzeri olduu anlamna deil ondan daha da kusursuz bir ey olduu anlamna gelir. Kesinlik gibi birebir benzerlik de yoktur. Kesin zaten ar kesin anlamna gelmektedir. Kesin olan tek ey gerein kendisi olduu iddias tamadan gerein ayns olabilendir. Bu birbirine doru giden iki bilardo topundan birincinin dierine, ikinciden daha nce arpacan syleyen paradoksal formle benzemektedir ya da biri, dieri kendine arpmadan nce ona arpmaktadr. Bu manta gre zamansal dzende bir ezamanllk olasl yoktur. Ayn ekilde grntler dzeninde de bir e zamanllk yoktur. Birbirinin tpatp ayns olabilen hibir ey yoktur ve holografik yeniden retim tpk her sentetik gerek ya da gerei diriltmeye alan gelip geici istek gibi (bu olay bilimsel deneyler iin de geerli-

154 Hologramlar

dir) gerein kendisi olmaktan vazgeerek hipergerek olmay yelemektedir. yleyse hologram hibir zaman yeniden retilen bir ey (hakikat) deerine sahip olmam hep bir simlasyon olarak kalmtr. Hayr, bu doru deildir nk hologram alp geilmi bir hakikat simlasyonu bir baka deyile hakikat tesi bir hakikat simlasyonudur. Peki, hakikatin yani yalanc olann tesine deil de hakikatten daha hakiki grnen hakikatin tesine geildiinde neler olmaktadr? Kukusuz akl d olaylar ve hakikat dzeni asndan hakikatin yadsnmasndan daha ykc olabilecek trden saldrlarla karlalmaktadr. Potansiyel gerekle potansiyel hakikat tuhaf ve ldrc bir gce sahiptirler. Belki de bu yzden pek ok vahi kltr ikizleri nce tanrlatrp sonra da kurban ediyordu nk hiperbenzerlik orijinalin lm, yani anlamszlk demektir. Her trl snflandrma ya da anlamlandrma biimiyle her trl anlam modeli mantksal olarak X ssne ykseltilerek yok edilebilir. Gidebilecei en u noktaya kadar gtrldnde bu mantk tpk bir insann kendi nfus kdn yutarak anlamn yitirmesi gibi herhangi bir hakikatin kendi hakikat ltn yutarak anlamszlamasna yol amaktadr. rnein yeryz ya da evrenin arln greceli bir kesinlikle hesaplayabilirsiniz, ancak bu yapld an anlamn yitiren trden bir ilem olacaktr. nk bu ilem gnderme yapabilecei bir gereklik ya da zerinde yansyabilecei bir aynadan yoksun olacaktr. Bu hipergerek ikizinin iinde tm boyutlaryla yer alan gerek ya da genetik ikizinin (klon) sahip olduu tm bilgilere sahip olan gerek bireyin annda dsel bilimler kapsamna girmesi trnden bir kusursuzluk rneidir. Bir btn olarak ele alndnda evren yeniden canlandrlmas, aynada yansyan grntsyle bir btn oluturabilmesi ve kendine anlam verilebilmesi olanaksz bir eydir. Evrene bir anlam vermeye, anlamsal bir boyut kazandrmaya kalkmak en az evrenin arln hesaplamak kadar sama bir eydir. Anlam, hakikat ve gerek ancak yerel olabilir ve kstl bir alanda ortaya kabilir. Bunlar ksm

Jean Baudrillard 155

nesnelerdir. Ksm ayna ve edeerlilik oyunlardr. Her trl ikizleme, her trl genelletirme, her trl snrlar zorlama ve her trl holografik gelime (evrenin abartlm bir grntsn yaratma hevesi) bu ksm nesnelerin sama bir grnme brnmelerine neden olmaktadr. Bu bak as dorultusunda fen bilimlerinin bile tehlikeli bir ekilde dsel bilimlere doru kaydklar grlmektedir. nk onlarda eylerin kendi kendilerine benzediklerinden sz eden naif ve inat bir anlamann yansra dnyay en kk ayrntlarna kadar bozarak yeniden yapmak gibi nesnel bir heves ya da holograma benzeyen bir eyler vardr. Gerek ya da gerek nesnenin kesinlikle kendinin ikizi, tpksnn ayns olmas, aynaya bakan bir insann yz kendine ne kadar benziyorsa gerein de kendine o kadar benzemesi gerektii dnlmektedir. Gerein tek tanm bu gcl benzerlikle snrl olandr. Oysa holografik olan da dhil olmak zere bu tanm zerine oturan btn giriimler baarszla mahkmdurlar nk kendi glgesinin, grnmeyen grntsnn iinde yitip giden nesneyi ve srrn gz ard etmektedirler. nk bu glge sayesinde gerek kendi kendinin ikizi olmaktan kurtulmaktadr. Bu evrende szcn gerek anlamnda kendi glgesinden kurtulan (kendi kendini ap geen) gerek, saydamlaarak gzden kaybolmaktadr.

CRASH

Klasik (hatt sibernetik) bir perspektiften bakldnda teknoloji, vcudun bir uzantsdr. levsel adan insan organizmasnn daha karmak hle getirilmi bir biimi olan teknoloji doaya kafa tutmaya ve ona stnlk taslayp egemenlii altna almaya almaktadr. Marxtan McLuhana makineler ve dil yetisi ayn pragmatist bak as dorultusunda, insan vcudunun organik bir paras olmakla ykml ideal doal (mekanik anlamda) araclar/aralar, uzantlar ve medya-medyatrler olarak deerlendirilmilerdir. Bu rasyonel bak as dorultusunda vcut bir aratr. Oysa Crashn1 o barok ve sanki bir kyametten sz eden versiyonunda teknik, tam tersine, vcudun anatomik yapsn ldrc darbeler vurarak paralayan/bozan bir eydir. Teknik artk ilevsel bir aratan ok, lmn bir uzants gibidir. Aalayc bir anlatmla (kurmacayla deil) rnein, organlar kopan ve paralanan bir vcut, benliini yitiren zne misali (nedense psikanaliz hl bunun zerine oturmay srdrmek1

J. G. Ballard, Crash, Calman-Levy, 1974.

Jean Baudrillard 157

tedir), simgesel yaralar almakta ve insann rzna geecek kadar iddet ykl, devrimci bir bak asyla vahi bir ameliyat andran teknoloji birbirine kartnda yara ve cinsel haz; ard arkas kesilmeyen i ve d organ kesimleri, hacamat ilemleriyle beden zerine alan koca deliklerin zel bir versiyonu hline gelmektedir. alma dzenine zg mekaniklemi klelikse bunun yumuatlm bir karikatr gibidir. Organlarn yitirmi, artk onlar araclyla haz alamayan, btnyle teknik izlere maruz kalma, paralanma ve yaralanma srecine boyun een, bir gnderen sisteminden yoksun ve snrsz cinselliin yklenmi olduu parlak bir vcut.
l ve parampara olmu bedenine ait her organ, yznn eitli grnmleri, tenindeki her ben izi ve cesedin duruu, vcudu parampara eden teknolojik bir ilemle biimsel dnme uratlyordu... Aralarn birbirleriyle arpmasn izleyen herkes, o tannmaz hle gelen cinsel organla, o insafsz otomobil teknolojisinin (bilimle) birbirine gemi olduu, bu paralanm kadn cesedi grntlerini unutamayacaklard. Herkes kendi arabas iinde oturup nl yldzn yaralarn kendi hayl gcyle rtmeye alp, bir yandan aracn kullanmak iin kalplam bir davran biimini benimserken dier yandan yumuak, smks maddeleriyle sertleen organn okayacakt. Herkes dudaklarn o kanl yara dayayp (...), gz kapaklarn iaret parmann yrtlm kirilerine bastrarak, erkeklik organn, diilik organnn ftk gibi imi eperlerine srtecekti. Hasretle beklenen nl yldzla hayranlarnn bulumas sonunda bir araba kazas sayesinde gerekleecekti (s. 215).

Tekniin kavranmas ancak otomobil kazalarnn yardm yani ara ve bizim bedenimize kar bir iddet olayna dntnde mmkn olmaktadr. Oysa ikisi arasnda bir fark yoktur nk her trl ok, arpma, arpma ve kazayla ilgili meta-

158 Crash

lrjik bilgiyle vcut semiyrjisinde karlaabilmek mmkndr. Bu anatomik ya da fizyolojik bir ey olmaktan ok vcut zerinde oluan bir tr yeni cinsel organlar olarak nitelendirilebilecek ezikler, yara bere izleri, sakatlanmalar ve yaralanmalar semiyrjisidir. retim dzeninde tamamlayc, btnleyici bir ileve sahip bir i gc olarak kabul edilen vcuda, sakatlanma dzeninde anagram (evrik sz eklinde dalmyla) ilevi gren bir vcutla kar klmaktadr. Bundan byle (erogene) cinsel istek uyandran blge yoktur nk anlk bir dearj hizmeti vermesi iin her organ bir delie dntrlmektedir. Oysa vcudun tamam sanki (ilkel toplumlardaki reti amal ikencelerde olduu gibi. Oysa bizde byle bir ey yoktur) bilinli bir ekilde kendine ait gstergelerin her biriyle dei toku edilebilecek bir gstergeye dnmek ister gibidir. Vcut ve teknik birbirleri araclyla lgnca gsterge yaymaktadrlar. Bu bir tensel soyutlama ve tasarmlamadr. Btn bunlarn gerisinde bir duygusallk, bir psikoloji, duygusal bir kabarma ya da bir arzu, bir libido ya da lm itepisi trnden bir ey yoktur. lm, vcuda kar giriilen bu nlenemez iddet aklamasnn iinde doal bir yere sahiptir, ancak bu asla sadiste veya mazoiste bilinli ve sapk bir iddet ya da anlam ve cinsel ilikiyi (neye oranla?) arptmaya ynelik bir iddet deildir. Bask altnda tutulan bir bilinalt (etkilemeler ya da zihinsel yeniden canlandrmalar) yoktur ya da varsa psikanalitik modele gre kendisine zorla anlam yklenmi ikincil bir okumaya uygun bir bilinalt vardr. Vcutla teknik arasndaki bu karmda ikin bir samalk ve vahilik vardr nk bu karm birinin nnda dierine dnmesi eklinde gereklemekte ve ortaya daha nce hi grlmemi trden bir cinselliin kmasna neden olmaktadr. Ayn vcuda ait anlamsz gstergelerin yazya dklmesiyle ortaya kan bir tr potansiyel aknlk biimi. New York metrosundaki graffitilerde rastlanan trden bir simgesel izme, yaralama ve iz brakma riteli.

Jean Baudrillard 159

Bir baka ortak nokta da, Crashta yalnzca sistem d rastlantsal gstergelerle karlalmasdr. Burada otomobil kazas, bildiimiz trafik kazalar gibi insann klcal damarlarna kadar giden bir onarm ilemi deildir. Bu bo zamanlarn deerlendirmek isteyen yeni snflar iin lm itkisi adl kalntnn onarlmas trnden bir eydir. Araba artk evcilletirilmi duraan bir evrenin (evin) uzants deildir nk bundan byle zel ve evcil bir evren yoktur, olsa olsa kesintisiz bir trafik dzenine ait figrlerden sz edilebilir. Asal ve tersine evrilmesi olanaksz bir ey olan lmn anormalliini sradan bir eye indirgeyen Kazayla artk her yerde karlayoruz. Kaza, marjinal deil, dzenin tam merkezinde yer alan bir eydir. Kaza, bundan byle o grkemli rasyonel evrene zg bir istisna deil, bir Kuraldr. Kural yok etmi bir eydir. Kaza, genel sistem muhasebesi iinde kendi kaderine terk edilen bir lanetli pay bile deildir. Her ey tersine dnmtr. Sama bir ey olan Kaza, yaam biimlendiren bir eye, yaamn cinsel organna dnmtr. Sonu olarak otomobil ya da otomobile zg o manyetik alan kazaya neden olan tm tnel, otoyol, elik kpr, yol deitirme yoncalar ve evrensel bir prototip olan mobil yol barnaklarn egemenlii altna alarak tkenmez bir kaza metaforuna dnmektedir. Kazann egemen olduu bir evrende psikolojik rahatszlktan, yleyse sapklktan da sz edilemez. lm gibi kaza da nevrotik bir basklama, kalnt ya da yasak ineme dzenine ait olamaz. Kaza lmden yola klarak oluturulan yeni bir yaam stratejisi dzenlemesi (girite yeni bir sapklk mantndan sz eden yazara ramen Crash ahlk bir bak asndan yola karak sapk bir metin okur gibi okumamak gerekiyor), sapk saylamayacak bir orgazm olma biimidir. Bundan byle lm, yaralanmalar, sakatlanmalar idi edilmenin tam tersi saylabilecek metaforlardr. Aslnda tersi bile deildirler. Sapka olduu sylenebilecek tek ey fetiist metafor, feti, dil yetisi ya da model araclyla ayartmadr. Bu metinde lm, cinsel

160 Crash

organlar, hatt vcut bile bir fantazm, bir metafor, bir tmce eklinde alglanamamaktadrlar La Colonie Penitentiairein Makinesinde, metinsel bir dayanak ilevi gren yara bere iindeki vcuttan farkldrlar. Keza Deleuzee gre Kafkann makinesi bile bunun yannda priten, baskc bir anlam retim makinesine benzemektedir nk Crashtaki teknoloji k saan, ayartc, mat ya da masum bir teknolojidir. Ayartcdr nk anlamszdr. Paralanm, perian insan vcutlarndan baka bir ey yanstamayan yaln bir aynadr. Vaughann vcudu bzlm krom paralar, burumu amurluklar ve spermlerin slatt bir sa aksam gibidir. Birbirine gemi, birbirleri tarafndan ayartlm, iinden klmas olanaksz bir vcut ve teknoloji.
Vaughann yanat benzin istasyonunda yanp snen neon kl tabela, korkun yaralar, n panonun ezdii yetikin bir kz ocuunun memeleri, ksmen paralanm memeler... n panodaki elik bir araba markas amblemi tarafndan kesilip, paralanm memeler; direksiyon milinin (arpma srasnda) ve n camn neden olduu cinsel organ yaralaryla bezenmi bu fotoraflarn zerine ll renkli krmz bir k dyordu... Paralanm erkeklik organlar, ezilmi yumurtalklar, kesilmi diilik organ fotoraflar bu souk k altnda gzlerimin nnden akp geiyorlard. Bu belgelerin byk bir ounluu yaralanmaya neden olan mekanik ya da dekoratif paralarn yakn ekim, bytlm grntleriyle tamamlanmaktayd. atal batrlm gibi grnen bir erkeklik organn gsteren fotorafn hemen yan banda bir el freninin grntsyle karlalmaktayd. Yakn ekim zedelenmi bir diilik organnn hemen stnde, retici firma ambleminin grld yakn ekim bir direksiyon gbeiyle karlalyordu. Bu yrtlm cinsel organlarla aralarn kasa aksam ya da npanoya ait paralarn bulumas ortaya etkileyici l

Jean Baudrillard 161

birimleri, yeni bir ac ve arzu dolanmyla ilgili maddi birimler kmasna neden oluyordu (s. 155).

Tpk bir vcut dncesinden yoksun vahilerin vcutlar zerinde yaralar aarak bu dnceye bir iddet eylemiyle kar kmalar gibi, vcut zerinde oluturulan her izik, her iz ve her yara suni bir tersine evirme ilemine benzemektedir. Yalnzca simgesel dzeyde yaral bir vcut (kendisi ve dierleri iin) var olabilir. Cinsel arzu, vcutlarn sahip olduklar gstergeleri dei toku edebilme ve birbirine geirme/kartrma olasl demektir. Oysa cinsel organlarla cinsel eylemleri kendilerine atfetme alkanlna sahip olduumuz birka doal delik, tm yaralar ve kazalarn neden olduu tm yapay delikler (neden yapay olsunlar ki?), i ve d olarak ayrmlanma zelliklerini yitirmi yarklardan oluan kimi topografik uzamlar gibi, ters yz edilmi bir vcut karsnda anlamlarn tamamen yitirmektedir. Bizim dndmz ekliyle cinsel iliki bir vcudun; doal yollardan ok yapay, bir simlakr, bir kaza araclyla iinde yer alabilecei tm simgesel ve kutsal uygulamalarn ayrntl ve uzmanlam bir tanmndan baka bir ey deildir. Cinsel iliki nceden belirlenmi blgeler zerinde arzu olarak adlandrlan itkisel younluun azalmasndan baka bir ey deildir. Cinsel iliki bir tr, vcudun tamamn kapsayacak bir ekilde anagramlatrlan simgesel yara eitlerinden olumaktadr. yleyse bunun ad cinsel ilikiden baka bir eydir nk cinsel iliki denilen ey ayrcalkl bir gsterenin bellee geirilmesi ve birka sradan izden baka bir ey deildir. Bu, vcudun dei toku edebilecei tm gstergelerle zerinde oluturabilecei yara says yannda solda sfr kalr. Vahiler dvme, ikence ve reti yoluyla btn vcuttan bu amaca uygun bir ekilde yararlanabiliyorlard. Onlarda cinsellik simgesel dei toku dzenine ait ok nemli ve ok itibarl saylamayacak sradan bir metafordu. Oysa biz (orgazm olma da dhil olmak zere) onu organik ve ilevsel bir ey olarak

162 Crash

dayatarak, zaman iinde gereki ve saplantsal gnderene dntrdk.


Saatte 40 km gibi bir hza ulatmzda Vaughan, parmaklarn kzn deliinden ekti ve kalalarndan tutup, evirerek erkeklik organn iine soktu. elik kpr zerinde ilerlemekte olan aracn farlar nmz l l aydnlatyordu. Aynada Vaughanla sevimekte olan kz grebiliyordum. Arkamzdan gelen aralarn farlar, onlarn yapk vcutlarn Lincolnun siyah bagaj kapayla ierideki eitli krom aksam zerine yanstyordu. Kzn memesi diklemiti. Sol gsnn grnts klln zerinde oynayp duruyordu. Vaughann blk prk kala grntleriyle, kzn gbei n camn parlak erevesi zerinde tuhaf bir anatomik figr oluturuyordu. Vaughan kz kucana oturttu ve erkeklik organn yeniden soktu. Cinsel ilikinin hz, saat ve devir gstergelerinin kl camndaki yansmalarn izleyebiliyordum... Araba 80 kmlik bir hzla elik kprye trmanrken, Vaughann memelerinden tutarak vcudunu arkaya doru bkt kzn bedeni arkadan gelen aralarn farlar tarafndan aydnlatlyordu. Kzn diklemi gsleri hzlanmakta olan aracn cam ve krom kafesi iinde prl prl parlyordu. Vaughann kzn kalalarn iddetle ileri geri oynatma dzeni yol kenarna her yz metrede bir dikilmi lambalarn fla gibi yanp snen klaryla akmaktayd... Erkeklik organ kzn diilik organna girerken eliyle kzn kn iki yana doru amakla megul olduu srada, aracn iini dolduran sar kta kzn ans grnyordu (s. 164).

Buradaki erotik terimler birer teknik terimden baka bir ey deildirler. rnein (cul, queue, con, vb.) k, sap, fer yoktur. Ans, rectum, vulva, verge (kam), coit (iftleme) vardr. Burada argo yoktur, bir baka deyile cinsel iddetle ili dl olunmamaktadr. Yalnzca ilevsel bir dil vardr nk bir biimle dieri arasnda yani krom paralaryla mukoza arasnda

Jean Baudrillard 163

bir uyum vardr. lm ve cinsel iliki arasnda da ayn iliki vardr nk ikisi birlikte orgazm olma eylemine eklemlenen bir tr sper-tasarm iine oturtulmulardr. Zaten burada sz konusu olan ey, orgazm olmaktan ok en basit ve saf biimiyle bir dearj olma eylemidir. Kitabn bandan sonuna kadar karmza kan iftlemeyle spermin sahip olduklar duygusal deer, arka plandaki yaralarn sahip olduu iddet ya da metaforik deerden daha ok deildir. Bunlar birer imza gibidir. Son sahnede X paralanm ara kalntlarn spermiyle damgalamaktadr. Sapka olsun ya da olmasn, orgazm olma eylemi okuyucuya her zaman teknik bir ara/let, mekanik bir yap, gerek nesneler ve ou kez de fantazmlar araclyla iletilmitir. Araya her zaman gdmleyici sahneler ya da nesneler konulmas gerekmektedir. Buradaki zevk almann ad orgazm olmadr bir baka deyile teknik aracn yaratt iddetle ayn dalga uzunluu buluan/birleen ve yalnzca teknikle trdeletirilebilen otomobil adl nesne.
nanlmaz bir trafik tkanklnn tam ortasndaydk. Otoyolla Western Avenuey birbirine balayan yol ve yukar doru kan elik kpr arasnda kalan btn yollar aralar tarafndan tkanmt. Londrann batsna doru uzanp giden kenar mahallelerin ardndan batmakta olan gnein nlar aralarn n camlarndan belli belirsiz bir ekilde yansyorlard. Alacakaranla doru ilerleyen akam saatinde stop lambalar, sellozlu maddelerle dolu muazzam bir ovann ortasndaki ate klar gibi yanyorlard. Aracn ak olan penceresinden kolunu karm olan Vaughan parmaklarn sabrszlkla kap zerinde tkrdatmaktayd. Samzdaki iki katl yksek otobs, insanda yzlerden oluan bir falez (yalyar) izlenimi brakyordu. Camlarn gerisinden bize bakan yolcular mezarlklarda st ste istiflenen lleri andryorlard. Bizi daha hogrl bir yldz evresinde yrngeye oturtmaya yetecek olan

164 Crash XX. yzyla ait o inanlmaz enerjinin tamam sanki bu evrensel grnmde bir deiiklik olmamas iin harcanyordu (s. 173). Kaza evrede, Western Avenue ve elik kpr kulvarlar boyunca uzanp giden muazzam bir trafik tkanklna yol amt. Bu kaskat bir grnme sahip kasrgann tam merkezinde kendimi ok huzurlu hissediyordum. Bu usuz bucaksz araba kuyruklarnn zerimde yaratm olduu saplantlar sanki bir anda uup gitmiti (s. 178).

Oysa Crashta teknolojiyle cinselliin birbirlerine karmalarnn (bu birleme bir lm dncesine yol amaktadr, yoksa bir yas tutma dncesine deil) dnda yer almakla birlikte bu karmn ayrlmaz bir paras olarak kabul edilebilecek bir baka boyut, fotoraf ve sinema boyutu vardr. Kaza ve sonu gelmeyen bir ara trafiine doymu parlak asfalt yzey bir derinlie sahip olmamakla birlikte yine de Vaughann kamerasna ait objektif tarafndan grntlenmekte yani yinelemektedir. Vaughan kaza fotoraflarn tank-kant belgeler gibi stoklamaktadr. Tezghlamaya alt bu ok nemli olayn genel provas (tek bana aracnda lyle yldzn Elizabeth Taylorla arparak lmesi ayn anda gereklemektedir. Oysa bu arpma aylar ncesinden tekrar tekrar simle edilerek kusursuz bir hle getirilmitir) bir film ekimi srasnda yaplmtr. Bu hipergereki kopukluk olmadan bu evren hibir eye benzemeyecektir. Teknoloji, cinsellik ve lmn birbiriyle kaynatrlmasn salayan bir ey varsa o da suretini karma ya da ikinci dereceden bir grsel sergilemedir. Aslnda fotoraf burada ne bir ara ne de yeniden canlandrma dzenine ait bir eydir. Burada sz konusu olan ey, ne imgenin daha da soyut hle getirilmesi, ne de tamamyla kontrolden kmasdr. Fotografik film eridi (tpk otolar ve evlerdeki transistorlu radyo mzii gibi) hipergerek, metalik ve bir yek vcut grnm sunan ara trafii ve trafik aklar tarafndan oluturulan ev-

Jean Baudrillard 165

rensel eridin bir parasdr. Fotoraf, teknik ya da vcudun tesine gemeyi becerebilmi bir ara deildir. Olayn tasarlan nyla, yeniden retili hatt gerek retili nnn akt bir evrende btn her ey ayn anda olup bitmektedir. Burada zamansal bir derinlik yoktur. Ne gemi ne de gelecek vardr. Aslnda kamerann objektifi (gz) zamana kout bir ekilde derinlik, duygu, uzam ve dil yetisinin yerini almaktadr. Kamera bizi bir baka boyuta tamaz, yalnzca iinde yaadmz evrenin bir srr olmadn gsterir.
Havada yaratlan basn dalgasyla enesi kalkan manken iyice geriye doru kayklmt. Elleri bir kamikaze gibi aracn komut kollarna balanm, srt ise lm aletleriyle doldurulmutu. Onun kadar soukkanl dier drt mankenden oluan aile, kardaki arabann iinde onun gelmesini bekliyorlard. Yzlerine irek (ayn gruba ait olduklarn belirten) gstergeler izilmiti. Kulaklarmzda niden bir krba krts nlar gibi oldu. Bir baka deyile lm kablolar raylarn yanndaki otlarn iinde dne dne srklenerek kaydlar. Metalik bir patlamayla birlikte bir motosiklet aracn n tarafna arpt. Her iki ara seyircilerin ta kesmi baklar arasnda ilk sralara doru srklendiler. Motorla srcs n kaportann stnden uarak, n cama arptktan sonra paralanarak kara bir ktleye dnm olan tavanda dans etmeye baladlar. Arabann iskeleti geriye doru metre kayarak raylarn stnde durdu. n kaporta, n cam ve tavan kmt. erdeki aile fertleri alt alta st steydiler. Kadnn srtnda patlayarak paralanan n camn prltl krntlar paralanm vcudunu kaplamt... Mankenin yz ve omuzlarndan kartlan parlak ve sivri cam paralar arabann evresinde gm renkli kardan bir rt ya da i karartc bir konfeti ynna benziyordu. Helene, sanki zihinsel engelli bir ocua yardm eder gibi elimden tuttu ve

166 Crash Ampex sistemde her eyi yeniden grebiliriz. Kazay yava ekim gsterecekler dedi (s. 145).

Crashta her ey hiperilevseldir nk ara trafiiyle kaza, teknikle lm, cinsel ilikiyle simlasyon senkron tek bir makine gibidirler. Bu, maln hipermala dnt hipermaaza bir baka deyile hipermal ve evresini saran ara trafiinin dur durak bilmeyen grntlerinden oluan evrenin tpksdr. Oysa Crashtaki ilevselci tavr kendi rasyonelliini yok etmektedir nk ilevsizlik denilen eyden bhaberdir. Bu, paradoksallk snrlarn ykarak, amaya gidebilecek kadar radikal bir ilevselciliktir. Bir anda belirginliini yitiren bu ilevselciliin, ilgi ekici bir eye dnt grlmektedir. Bu ne iyi ne de kt, yalnzca ok ilevli bir eydir. Hedefe bir anda kestirmeden ulamak isteyen lm ya da moda gibi. Bir tartma konusu hline geldiinde bile o eski ilevselciliin byle bir ey yapabilmesi sz konusu deildir, bir baka deyile bunun hi de kestirme saylamayacak, uzun bir yolun gtrmedii yere gtren, daha da iyisi dsel bilimler yntemiyle bir Littre (Szlk) taklidi yaparak, hibir yere kmayan ancak dierlerinden daha ksa bir yol olduunu syleyebiliriz. Zaten Crash, hl u normal dnyaya ait itici glerin geleceini dlemeye alan ve o eski ilev/ilevsizlik iftinin etrafnda dnp duran tm dier bilimkurgu yklerinden ayran zellik de budur. Kurmaca da ayn oyun kuralna gre gereklii ap gemekte ya da tersi olmaktadr. Crashtaysa ne dgc vardr ne de gereklik nk hipergereklik her ikisine de bir son vermektedir. Bundan byle tehlikeli bir gerilemeden de sz edilemeyecektir. Bu simlasyon ve lm araclyla deien ve bir bakasnn yerine geen; arzudan yoksun iddet ykl bir cinsellikle ntralize edilmi vahi ve rzna geilmi bedenlerle dolu izlenimi brakan; metalik ve koyu renklerden oluan ii bo hiperteknik dnya iyi midir yoksa kt m? Bunu asla renemeyeceiz. Bu dnya yalnzca byleyicidir

Jean Baudrillard 167

ve byleyicilik bir deer yargs deildir. Crashn gerekletirdii mucize budur. Hl eski ilevsel dnyaya ait bu eletirel yarglama ve ahlk bakla hibir yerde karlalmamaktadr. Crash (burada da yazarn girite bas bas bararak bizi srekli olarak teknolojik evrenin dna kmaya zorlayan bu vahi dnyaya kar koyucu ilev demesine karn) hipereletirel bir yapttr. Pek az kitap ya da film her trl ereklilik ya da eletirel olumsuzluun ortadan kayboluunu bu kadar sradan ve iddetli bir ekilde sergilemektedir. Nashville, Otomatik Portakal bu trden filmlerdir. Borgesten sonra ve bir baka dzlemde, Crash bundan byle kendisinden kaamayacamz simlasyon evrenine ait ilk byk romandr. Bu asembolik evrenin kitle iletiimselletirilmi tz bir tr ters yz etmeyle (neon klar, beton, araba, erotik mekanik) sanki ilkel bir reti dzenine zg byk bir g tarafndan belirlenmi gibidir.
Sirenlerin uultusu arasnda son ambulans da uzaklat. nsanlar kendi aralarna dndler. Blue-jeanli gen kz yanmzdan geip gitti. Onunla birlikte ilerleyen ve elini kzn omuzuna atm olan olan parmaklarn kzn meme ularna srterek sa gsn okamaya balad. Birlikte st kartmalarla bezeli, sarya boyanm, bagaj olan bir spor arabaya bindiler. Havada ar bir cinsellik kokusu vard. Tandk olalm ya da olmayalm hepimiz toplu hlde, bir cinsel iliki bayramna gidilmesini buyuran bir yin treninden sonra mabedi terk eden kongre yelerine benziyorduk. Az nce tank olduumuz kanl eucharistieye zg gizemi yeniden yaayabilmek iin, gecenin bir vaktinde, hi tanmadmz partnerlerimizle yola koyulmutuk (s. 179).

SMLASYON VE BLMKURGU

Simlakrlar gruba ayrlr: Uyumlu, iyimser ve Tanrnn yaratt ideal doann tpksn/ikizini oluturmay amalayan imgeleme, taklit ve kopyalama stne kurulmu doalc, doal simlakrlar, Tm retim dzenini kapsayan enerji ve g stne kurulmu, makinelerle somutlaan, retici zellie sahip, retken simlakrlar. Evrensel boyutlara insana inanmay hedefleyen, srekli bir yaylma eiliminde olan ve nerede balayp nerede bittii belli olmayan bir enerjiyi zgrletirme (arzu, greceli topyalarla simlakrlar grubuna aittir) peinde koan simlakrlar, Information=bilgi, model ve sibernetik oyunlardan oluan, total bir ilemsellik, hipergereklik ve mutlak bir denetimi hedefleyen simlasyon simlakrlar. Birinci grupta, topya reten bir dsellikle karlayoruz. kincide bilimkurgu reten bir dsellik. Gnmzde ncye zg bir dsellikten sz edebilmek mmkn mdr? Bu soruya olsa olsa o eski gnlere zg gzelim bilimkurgusal dselliin lm ve yerini baka eylerin almaya balam olduu

Jean Baudrillard 169

trnden bir yant verilebilir. Bu dnce hem roman hem de kuram kapsamaktadr. Ayn belirsizlik ve anlamszln belirledii alnyazs zgn birer tr olarak bilimkurgu ve kurama bir nokta koymutur. Aralarnda belli bir mesafe yoksa ne gerekten sz edilebilir ne de dselden. Gerekle dsel arasndaki bu mesafe modelin karna kemirilmeye, yok edilmeye balandnda neler olmaktadr? Oysa bir simlasyon grubundan (dzeninden) dierine geite de genel eilim, bu mesafenin emilerek, yerini ideal ya da uydurma bir dsel evren retimine brakmasndan yanadr: topyada en st dzeye ulaan bu mesafe ortaya kesinlikle farkl bir evrenle bir aknlk kmasna yol amaktadr. Aknln ok derinlere hatt bilinaltna kadar nfuz edebildii romantik d bunun bireysel bir biimidir. Zaten bu evrende gerek ve dsel dnya arasndaki mesafe en st dzeyde olup, topya adasnn karsndaki ktann ad gerektir. Bilimkurguda bu mesafe byk lde ksalmaktadr. nk bilimkurgu nitelik asndan, ou kez, gerek retim dnyasndan nitelik asndan farkl olmamakla birlikte bu dnyann gereksiz bir ekilde abartlm projeksiyonundan (bir perde zerinde yanstlmasndan) baka bir ey deildir. Mekanik ya da enerjetik uzantlarla hzlar ya da glerin n ssne ykseltildii bu emalar ve senaryolar aslnda ayn mekanik ve metalrjik, vb. dnya tarafndan retilmektedirler. Bu dnyada insann yerini robotlar almaktadr. Sanayileme ncesine ait snrlar belli bir evrenin karsna/yerine, ideal bir alternatif evren olan topya konuluyordu, bir baka deyile snr tanmayan potansiyel bir retim evrenine kendi olanaklarn ekleyen bilimkurgu bu snr tanmazln boyutlarn daha da geniletiyordu. Model patlamasnn yaanmaya baland bir dnemde bu mesafe neredeyse sfrlanmtr. Modeller aknlaamadklar ya da yanstc olamadklarndan gerein karsna dsel bir

170 Simlasyon ve Bilimkurgu

evrenle kamazlar. nk ortaya kacak gerein yerini onlar aldklarndan, kurgulanm bir gerek dncesinin varlna kesinlikle tahamml edememektedirler. kinletikleri iin hibir dsel aknlk biimine yaam hakk tanmamaktadrlar. Yalnzca sibernetik anlamda bir simlasyon evreninin yaamasna bir baka deyile bu modelleri (senaryolar, simle edilmi durumlara allmasn salama, vs.) keyfinize gre gdmleyebileceiniz bir evrenin var olmasna msaade etmektedirler. Oysa bu durumda gerein gdmlenmesi ve gerein retilmesi arasnda bir fark kalmayacandan kurmacaya da (dgcne) gerek kalmayacaktr. Gerekliin kurmacay ap geebildii gnlerde, bunun, dselliin varln kantlayan en nemli gsterge olduu sylenebilirdi. Oysa modelin bir kopyasndan baka bir ey olmayan bir gerein, modeli ap geebilmesi mmkn deildir. Gereklik ilkesinin egemen olduu bir dnyada gerek, dsel adl bir bahaneye sahipti. Simlasyon ilkesinin belirledii gnmz dnyasndaysa gerek, modelin kopyasndan baka bir ey olamamaktadr. Paradoksal bir ekilde gerek bizim iin hakiki bir topyaya dnmtr oysa bu topyann gerekleme olasl sfrdr nk bu topya yitirdiimiz gerei bir daha ancak ryamzda grebileceimizi syleyen trden bir eydir. Sibernetik ve hipergerek bir aa zg bir bilimkurgu belki de yalnzca tarihe ml olmu dnyalar yapay bir ekilde diriltildiinde sona erecektir. Gemie ait olaylar, kiilikleri, anlamlarn yitirmi, modas gemi ve de orijinal srelerinden arndrlm ideolojileri en kk ayrntsna kadar yine gemite yaanm olan hakikatin bir tr sanr (serap) gibi (in vitro) tpatp benzerini yeniden oluturmaya kalkmasnn bundan baka bir anlam olabilir mi? Ph. Dick Simulacres (Simlakrlar) balkl yaptnn Kuzey-Gney savan anlatan blmnde aynen byle yapmtr. Bu boyutlu devasa hologramda, kurmaca, gelecei yanstmaya alan bir ayna grevi

Jean Baudrillard 171

grmek yerine, gemii tm ayrntlaryla, umarsz bir ekilde, bir tr halsinasyona dntrmenin peinde komaktadr. Bir baka evren dleyebilmemiz imknsz nk aknlktan yoksun bir dnyada yayoruz. Klasik anlamdaki bilimkurgu, yaylmac bir politikann egemen olduu bir dnyaya aitti. XIX. ve XX. yzyllarn kolonizasyon ve keifleriyle su ortakl yapan, meknsal aratrmay n planda tutan ykler iinde kendine bir yer edinmi gibiydi. Oysa burada nedenle sonu arasnda hibir iliki yoktur. nk gnmzde yeryznn yzeyi sanal/gcl anlamda kodlanp bir haritaya dntrlm, hatt gereksiz ayrntlara kadar belirlenmi ve tketilmi olduundan bizde dnyann bir eylerin iine hapsedildii izlenimini brakmaktadr. nk evrensel Pazar, mallar kadar dsellii de yok eden deerler, gstergeler ve modellerden olumaktadr. Bilimkurgunun (teknik, zihinsel ve kozmik) aratrmalar yapan evreni ilevini ite bu yzden tamamen yitirmemitir. Bu iki olay gemi yzyllara zg o muazzam patlama ve yaylma srelerinin yerini alan genel bir iin iin kaynama (implosion) srecinin n ve arka yz gibidir. Bir sistem gidebilecei en u noktaya kadar giderek, doyuma ulat, yani tkenmeye balad zaman bir tersine evirme olayyla karlalmaktadr. Bu arada dselin bana bir eylerin gelmesi kanlmazdr. Bugne kadar hep belli bir dsellik rezervine sahip olduk oysa bu dsellik rezervine bir anlam kazandran eyle gereklik katsays arasnda belli bir orant vardr. Bu dnce coraf ve meknsal keifler iin de geerlidir. Dselliin ulap, iinde dolanabilecei bkir bir alan kalmad ve harita tm coraf alanlar belirlediinde, gereklik ilkesi de ortadan kaybolmaktadr. Dnya yzeyini bir gnderen olmaktan kartan uzayn fethi bu anlamda geriye dn olanaksz bir noktann da habercisidir. Gerekliin snrlar sonsuzlua ekilince, bu, snrlar belli bir evrende i uyum anlamna gelen gereklik ilkesinin kanama yapmasna neden olur. Dnyann kefinden sonra ger-

172 Simlasyon ve Bilimkurgu

ekleen uzayn kefi, insanla kendi gerekliini yitirtme ya da bir simlasyonun hipergereklii iine itmeyle edeerli bir eydir. Aya gnderilen son uzay aracnn iine yerletirilen ve bylelikle kendisine bir uzay katsaysnn yklenmi olduu sylenebilecek iki oda, bir mutfak bunun en gzel kantdr. Dnyaya ait, iinde oturulan sradan bir mekna kozmik bir deer katlarak, uzayda yceltilmesine tank olunmaktadr. Uzaysal aknlkta uydulaan gerek. Bu, metafizie, hayallere ve bilimkurguya bir son vermek demektir. Yeni an ad hipergereklik adr. Bu noktadan itibaren bir eylerin deimesi gerekmektedir. nk bilimkurguyu cazip hle getiren bir evren yaratmak, bu evreni dntrmek ya da ona akl almaz boyutlar kazandrmak, abartmak artk olanakszdr. Bundan byle gerekten yola karak gerek olmayan, gerek verilerden yola karak dsel bir eyler retebilmek mmkn deildir. Bu srecin tersine dnm olduunu ve bu yeni srete eskisinin yerine gerekliini yitirmi yeni durumlarla kendilerine gerein, sradanln, yaanmln renkleri yklenmeye ve bu arada yaantmzdan kp gitmi olan gerei kurmacayla yeniden yaratacak olan simlasyon modellerinin konulacan syleyebiliriz. Bize kimi zaman insan rktebilen ayrntlara kadar gidilerek yeniden oluturulmu/retilmi ok baarl bir gerek, gndelik olaylar ve yaanmlk sanrs sunulmaktadr. Tpk koruma altna alnarak yeniden remeleri salanmaya allan hayvanlara ait bir doal park ya da bir doal botanik bahesi gibi. Btn bunlar bizde, neredeyse gereinin zerine gelip yapan ve aralarnda bir fark bulunduunu saptayabilmenin imknsz olduu bir ikiz izlenimi brakmaktadr. Oysa bunlarn hepsi bir tzden yoksun, gerekliklerini oktan yitirerek, hipergereklemi eylerdir. Bu anlamda sahip olduu kefetme ekiciliinin kendisine katm olduu o saf ve zgrlk saan roman olma zelliini yitiren bilimkurgu, buna karn, bizim gncel evren anlaym-

Jean Baudrillard 173

za uygun bir ekilde adna gerek dnya dediimiz, u evrensel simlasyon paralarna yeniden can vermeye, onlar gncelletirmeye ve yeniden gndelik yaamn bir paras hline getirmeye alarak iin iin denebilecek bir ekilde geliecektir. Bu tersine dndrme ya da bu tersine dndrlm durumun aklamasn bundan byle hangi yaptlar yapacaktr? Grne gre K. Philip Dickin ykleri, tabiri caizse, bu yeni uzam iinde kendilerine yeni bir ekim merkezi bulmaya alyorlar denebilir. Oysa byle bir aklama geerliini yitirmitir nk bu yeni evren yerekimine kardr (antigravitationnel), eer hl bir yerekiminden sz etmek gerekiyorsa bu yklerin gerek ve dsel adl deliklerin evresinde dnp durduklar sylenebilir. Bu yklerde ne alternatif bir kozmos, kozmik bir egzotizm ya da folklordan sz edilmektedir, ne de galaksiler aras kahramanlk yklerinden. Bu yklere ait tm veriler mutlak bir simlasyon evrenine aittir. nk hibir eyin nereye ait olduu belli deildir. Her ey ikindir. Gemi ya da gelecek yoktur. yklerle ilgili tm veriler (coordonnes) bolukta braklm (zihinsel, zamansal, meknsal ve gsterge anlamnda demek istiyoruz) gibidirler. Bu, mevcut bir gerek evrene paralel olarak yaratlm, birincinin tpatp bir benzeri ya da var olabilmesi mmkn olacak trden bir evren deildir. Byle bir evren hem olabilir hem de olamaz. Bu hem gerek hem de gerek d bir evrendir. Hipergerein ta kendisi yani bir simlasyon evrenidir, ksaca bambaka bir evren. Bunun bir simlasyon evreni olmasn salayan ey Dickin simlakrlardan bilinli bir ekilde sz etmi olmas deildir (bilimkurgu bunu her zaman yapmtr, ancak bunu her zaman iin asl dnyann ikizini (double) reterek yapay veya dsel bir ekilde benzeterek yapmtr. Bu yklerde artk bir ikiz yoktur. Dorudan doruya gereinden, kendisini yanstabilecek bir ayna, bir yanstma arac ya da topyadan yoksun bir ikizden sz edilmektedir. Simlasyon evrenine zg saydamlk soluktur/bulanktr, dsal bir grnmden yoksun olduu iin

174 Simlasyon ve Bilimkurgu

de alp geilebilmesi olanakszdr. Bir anlamda bu evrende aynann iine yerleerek dnyay oradan izleyebilmek yani bir ayna grevini yerine getirebilmek bile mmkn deildir zira bu ancak aknln altn anda yaplabilen bir eydi. Bu konuda Ballardn geliim izgisi belki daha inandrc bir rnek oluturacaktr. Yazm olduu ar fantazmagorik, bir d andran, ilk artc ve iirsel yklerinden biri olan ve artk bir bilimkurgu yks olarak nitelendirilemeyecek ancak gnmzde (IGH ya da Beton Adas balkl yklerine oranla) kukusuz bir bilimkurgu modeli/rnei olarak gsterilebilecek Crasha bir gz atalm. Bizim dnyamz anlatan Crash adl bu ykde yeni olarak nitelendirilebilecek hibir ey yoktur. Bu ykde anlatlan trafik ve kaza, teknik ve lm, cinsellik ve fotoraf makinesi objektifi, vb. her ey hiperilevseldir. Sanki her eyin senkronik bir ekilde alt, simle edilmi byk bir makineden sz edilmektedir. Bir baka deyile bize zg, bizi evreleyen bolukta, birbiriyle i ie gemi hiperilevsel modellerin hzlandrlmasndan sz edilir gibidir. Crash o eski (mekanik ve mekanist) ilev/ilevsizlik ifti evresinde dnp duran btn dier bilimkurgu yaptlarndan ayran ey, bildiimiz (normal) dnyay ayn ana konular ve amalar dorultusunda gelecek adl bir zaman dilimi iinde yanstabilmesidir. Az nce aklam olduumuz kurallar erevesinde kurmaca, gereklii ap geebilmektedir (ya da tersi olmaktadr ki, bu ok daha ilgin bir eydir). Oysa Crashta ne kurmaca vardr, ne de bir gereklik. nk hipergereklik denilen ey her ikisine de ayn anda son vermektedir. Gnmze zg bize ait ada bilimkurgu rnekleri olarak Jack Barron ya da Sonsuzluk, Herkes Zanzibarann kimi blmleri verilebilir. Aslnda bu anlamda bir bilimkurgudan sz edilemez nk bu tr bir bilimkurguyla her yerde karlalmaktadr. Modellerin ak dzeni iinde, bilimkurgu dediimiz ey, u anda burada, yan bamzdadr. evremizi saran u simlasyon adl kantlanmas imknsz hakikatin iindedir. Bu ilemsel dnya-

Jean Baudrillard 175

nn tepkisizlii sayesinde onu doal ve ilenmemi hliyle grebilmek mmkndr. Bat Almanyada bulunan ancak hibir ey retmedii hlde isiz insanlara geleneksel alma srecine ait iler verip altran ve tm faaliyetleri fabrikalar aras karlkl sipari, rekabet, yazma, muhasebe ilemlerinden ibaret olan ve hep birlikte muazzam bir ebeke oluturan u simlakr-fabrikalar adl gereklik hangi bilimkurgu yazarnn aklna gelebilir? Zaten gnmzde byle bir gereklikle kimse ilgilenmemektedir. Anlamsz bir ekilde bou bouna alp, reten bu fabrikalarn rettikleri maddeler gnlk yaamda hibir ie yaramamaktadr. stelik bu hayalet fabrikalardan biri gnn birinde gerekten ifls etmi ve alanlar ikinci bir kez isiz brakmtr. Simlasyon budur. Bunlar yalancktan fabrikalar deil, gerek ya da hipergerek fabrikalardr. Sonu olarak bunlar ciddi olarak tanmlanabilecek fabrikalara ait gerek retimin de hipergereklik evreni dorultusunda yorumlanmasna neden olmaktadrlar. Burada insan hayretler iinde brakan ey, gerek/yalanc fabrika kartl deil, tam tersine ikisi arasndaki farkszlktr. Oysa bu farkszlk gerek fabrikalardaki retimin de bu simlakr iyerlerininkinden farkl bir amaca sahip olmadklar dncesini artrmaktadr. retim adl yknn bu blmne gerek bir bilimkurgusal nitelik kazandran ey, ite bu hipergerek dzeydeki benzerliktir. Gnmzde karmak bir grnm sunan bilimkurgu dnyasnda, iinden klmas en g olan ey (hl byk lde) ikinci grupta yer alan retici/yanstc (=dsel bir dnya yaratan) bir dsellikle nc grup simlasyon olay iinde yer alan dsellik arasndaki ayrmn kalkm olmas, yani belirsizliktir. rnein ikinci gruba zg tipik bir rnek olan mekanik robotlarla aslnda nc gruba ait olan sibernetik, bilgisayarl makineler arasnda kesin bir ayrm yapabiliyoruz. Ancak bir dzey, dierinin iine karp onu kirleterek, safln bozabilir. rnein nc gruba ait bilgisayar, sper mekanik bir ara, sper bir robot ve ayn zamanda ikinci grup simlakrlara zg

176 Simlasyon ve Bilimkurgu

bir retkenlie sahip sper gl bir makine gibi i grebilir, bir simlasyon srecinden ok, belli ama ve hedeflere sahip bir evrenin reflekslerine sahip olabilirler (buna 2001deki bilgisayarn deer karmaas ve bakaldrmasyla, Herkes Zanzibaradaki almanazar da dhildir.) Birinci gruba ait (opratique) gdmleyici bir zellie sahip (teatral bir konuma, teatral ve fantastik bir dzenee sahip u teknik adl byk opera) olanla, ikinci gruba ait (opratoire) gdmleyebilme zelliine (sanayilemi, retici, g ve enerji reten bir konuma) sahip olan nc gruba (oprationnel) gdmlenebilene (metatekniin sibernetik, rastlantsal ve deiken konumuna) ait tm veriler bilimkurgu dzeyinde birbirleriyle i ie geebilirler. nc gruptan bakasnnsa bizim ilgi alanmza girmediini syleyebiliriz.

HAYVANLAR
territoire et mtamorphoses Yaam Alan ve Biimsel Dnme Uramalar

Engizisyon celltlarnn sorunu neydi? Onlar Ktln, Ktlk lkesinin itiraf edilmesini istiyorlard. Sululara kazara su ilemi olduklarn, ilh dzenin bir paras olan Ktlk ilkesine istemeden uymu olduklarn syletmek gerekiyordu. Bylelikle itiraf olay insan rahatlatan bir nedenselliin srdrlmesini salarken; te yandan ikence, yani ktln ikence yoluyla yok edilmesi bir neden olarak ktlk retiminin (bu ne sadiste ne de balatc trden bir ikencedir) ba tc edilmesine neden oluyordu. Aksi takdirde imandan en kk sapma bile Tanrnn yaratt her eyden kuku duyulmasna neden olabilirdi. Laboratuarlarda ya da fzelerde hayvanlardan bilim adna yine bylesine vahi bir ekilde yararlanr, onlar kt emellerimize alet edip elektrotlar ve ameliyat baklaryla tehdit ederken kendilerine zorla itiraf ettirmeye altmz ey nedir? Bilimin hayvanlardan bekledii bir ey varsa, o da, hibir zaman varlndan emin olamad ve gizliden gizliye umudunu kesmeye balad bir nesnellik ilkesi itirafdr. Hayvanlara hay-

178 Hayvanlar

van olmadklarn, akla ters den radikal tuhaf ve anlalmaz yanlar iermesine ramen hayvanlk, vahilik diye bir eyin bulunmadn itiraf ettirmek. Buna karn en hayvan, en tuhaf ve anormal davranlarn bile bilim tarafndan fizyolojik mekanizmalar, beyinsel balantlar eklinde zlebildiini gstermektedir. Hayvanlarda hayvansal olanla o hayvan belirsizlik ilkesinin yok edilmesi gerekmektedir. yleyse deney, bir amacn arac olmaktan ok gncel bir meydan okuma ve gnahtan arndrma ikencesidir. Akla uygun bir ortam oluturamayan bilimsel deney, eskiden inancn topluluk nnde barta arta itiraf ettirmeye alan ikenceciler gibi hayvanlara bilimsel denek olduklarn itiraf ettirmeye almaktadr. Hastalk, lgnlk, hayvanlk gibi grnr nedenlerin, gerekte ak bir nedensellik anlay asndan geici bir atlak oluturduklarn itiraf ettirmek. Eskiden ilh akl nasl kendini kantlama deneyleri yaptysa, bugn de bilim srekli benzer deneyleri her yerde tekrarlamaktadr. Bu anlamda hepimiz, zerlerinde srekli testler yaplan ve son aamada her biri akl (rasyonel) yoluyla aklanabilecek refleks davranlar gsteren birer deney hayvan saylrz. Sessizlikleri nedeniyle bizim iin zlmesi olanaksz vahi bir dzeni temsil eden hayvanlarn dnyasnn bilinmezliine bir son verilerek, reflekse dayal bir hayvanlk anlay gelitirilmeye allmaktadr. yleyse liberal yok etme dzeninde hayvanlara ncelik tannmaktadr! Hayvanlar modern yntemlerle inceleme yollarnn hepsi, hayvanclkta deneyden sna zorlamaya giden deneyler aslnda insanlar gdmlemenin ara kesitleri gibidir.
Lyonda yaplan bir kongrede Avrupal veterinerler sna boyutlarda hayvan yetitiren iletmelerdeki psiik rahatszlklar ve hastalklarn giderek artndan endie duymaktadrlar.

Science et Avenir, Temmuz 1973.

Jean Baudrillard 179

Tavanlarda hastalkl bir huzursuzluk hli grlmekte, kendi pislikleriyle beslenmeye balamakta ve ksrlamaktadrlar. Tavan, sylentiye gre doutan rahatsz ve uyumsuz bir hayvandr. Enfeksiyonlara ve parazitlere kar ar duyarldr. Antikorlara kar diren kazandklarndan diiler ksrlamaktadr. lm oranlar neredeyse doal denebilecek bir art gstermektedir. Tavuklardaysa histeri tm grubu etkilemekte ve kolektif psiik tansiyon tehlikeli boyutlara ulaabilmektedir. Bu durumda btn tavuklar, kmesin drt yanna doru uuup barmaya balamaktadrlar. Kriz sona erince genel bir bezginlik, bir terr ortamyla karlalmakta ve hayvanlar bir kede suskun, fel olmu gibi durmaktadrlar. En ufak bir olay krizin yinelenmesine neden olmakta ve bu durum bazen haftalarca srebilmektedir. Tavuklara yattrc illar verilmeye allmtr... Domuzlardaysa etoburlama olayyla karlalmaktadr. Hayvanlar birbirlerini srmaktadr. Danalar ise kimi zaman evrelerindeki her eyi lnceye dek yalamaktadrlar. Sna yntemlerle yetitirilen hayvanlarn psiik adan ac ektikleri dorudur... Bu yzden bir zoo-psikiyatri zorunlu hle gelmektedir... Huzursuz bir psiik yap normal gelime asndan engel tekil etmektedir. Lo alanlar, krmz k, eitli oyuncaklar ve yattrclarn hibiri iyi gelmemektedir. Tavuklarda bir yeme hiyerarisi, yani bir pick order vardr. Bu ar kalabalk yaama koullarnda sona kalanlar hemen hi beslenememektedirler. Bu pick ordera son verilerek, yem verme demokratik bir datm yntemiyle zlmeye allm, ancak giriim tam bir baarszlkla sonulanmtr. nk bu simgesel dzenin bozulmas hayvanlarn yaantsnda bir karmaa ve kronik dengesizlie yol amtr. Gzel bir samalk rnei. Daha nce tribal toplumlarda benzer bir iyi niyetli demokratik giriimin hangi felketlere yol atn biliyoruz.

180 Hayvanlar

Psikolojik rahatszlklar hayvanlarda fizyolojik hastalklara yol amaktadr! Olaanst bir bulu! Farelerde, domuzlarda, tavuklarda kanser, mide lseri ve kalp damar phtlamasna bal enfarktsler grlmektedir! Aratrmann yazar sonu olarak hayvanlar iin daha byk alanlar yaratlmasn tek olas zm olarak gstermektedir. Biraz daha geni alanlar yaratlrsa hlen gzlenen pek ok rahatszlk ortadan kalkacaktr. En azndan hayvanlar bu kadar sefil, perian olmayacaklardr. Sonu olarak aratrmacmz bu kongreden honuttur: Sna yntemlerle retilen hayvanlarn kaderiyle ilgili gncel aratrmalar, grlecei gibi bir kez daha iyi bilinen bir ahlk ve doal olarak bir kar anlayyla bulumaktadr. Doayla istediiniz gibi oynayamazsnz. Hayvanlardaki rahatszlklarn boyutlar iletmenin verimlilii asndan zarar veren bir dzeye ulam bulunduundan, bu verim dkl iletme sahiplerinin hayvanlara daha normal yaam koullar salamasna yol aabilecektir. Salkl bir retim iin bundan byle hayvanlarn zihinsel salyla da ilgilenmek gerekecektir. Ayn aratrmac hayvanlarn yeniden salkl bir psikolojik yapya kavuabilmeleri iin tpk insanlar gibi onlarn da tatile gnderilebileceini ngrmektedir. nsaniyet, normallik ve yaam standardnn bir verimlilik olay olduu bundan daha gzel ve iyi bir ekilde ifade edilemezdi. Art deer hastalna yakalanm olan bu hayvanlarla; sna konsantrasyon, bilimsel bir ekilde rgtlenen alma dzeni ve zincir (bant) usulyle alan fabrikalar arasndaki paralellik olduka aydnlatcdr. Burada da kapitalist iletmeciler insanbilimler ve fabrika arasndaki psiko-sosyolojik boyutu kefedip, iin nitelii ve grevlerin anlamlandrlmas gibi yenilikler ve bululara bavurarak smr biimini neredeyse insann gzlerini yaartacak bir ekilde gzden geirmek zorunda kalmlardr. Bu yntemlere zm olmayan bir lm olayyla karlk veren hayvanlar, insanlarnkinden ok daha parlak bir rnek sunmaktadrlar.

Jean Baudrillard 181

lmn sna rgtlenme biimine kar hayvanlar, ancak intihar ederek meydan okuyabilmektedirler. Betimlenen btn anormallikler intiharla ilikilidir. Bu direniler sna anlayn (verimin dmesi) baarszl anlamna geldii gibi, zellikle de uzmanlarn yrttkleri mant sarsmaktadr. Refleks ve makinelemi hayvan davranlar mantyla rasyonel manta gre bu anormal davranlar aklanamamaktadr. Bu yzden iletmelerin niha amac olan lm konusunda herhangi bir deiiklie yol amayan liberal ve insancl bir bakm dzenine mahkm edilmi hayvanlar psikolojik, irrasyonel ve bozuk bir psikolojik yapyla dllendirilmektedirler. Bylelikle kendileri iin hazrlanan lm dzenine uyumlanamayan hayvanlarn daha nce kefedilmeyen psiik yaplarnn incelenmesi de yeni bir bilimsel inceleme alan hline gelecektir. Tpk tutuklular hcrelere tkmak olanakszlat zaman tutuklu psikolojisi, sosyolojisi ve cinselliinin yeniden kefedilmesi gibi! Tutuklunun zgrlk, cinsellik ve normallie gereksinim duyduu ve hapishane yaamna ancak bu ekilde tahamml edebildii kefedilmitir.1 Tpk sna yntemle retilen hayvanlarn normlara uygun bir ekilde lebilmek iin belli yaam koullarna sahip olmas gerektii gibi. Burada hibir eliki yoktur. retim zorunluluunun gereklerini yerine getirebilmek iin ii, sorumluluk almak ve zerk ynetimi bilmek durumundadr. Uyumlanabilrnein Teksastaki bir hapishanede tutuklu bulunan drt yz kadn ve erkek, dnyann en yumuak cezaevi ynetimine sahiptir. Getiimiz haziran aynda bu hapishanede bir ocuk domu ve son iki ylda yalnzca kii kamtr. Kadn ve erkek tutuklular le yemeklerini birlikte yemekte ve grup psikolojisi seanslarnda bir araya gelmektedirler. Her tutuklu kendi odasna ait tek anahtarn sahibidir. Kimi tutuklular bo odalarda bir araya gelebilmektedirler. Bugn itibariyle otuz be tutuklu bu hapishaneden kam, ancak byk ounluu kendiliinden geri dnmtr.
1

182 Hayvanlar

mek iin her insann psiik bir yapya ihtiyac vardr. Bilinli ya da bilinsiz bir psiik yapnn baka bir varolu nedeni olamaz. Altn a srp giden bu psiik yap tm alanlarda rasyonel toplumsallatrmann olanaksz olduu bir dnemle akacaktr. nsan mucizev bir yntemle rasyonel davranlara sahip bir varla indirgeyebilmek mmkn olsayd, bugn ne insan bilimleri ne de psikanaliz diye bir ey olurdu. Karmak yaps snrsz bir ekilde uzatlp, geniletilebilecek psikoloji adl disiplinin ortaya kmasnn kkeninde (iileri) ldrnceye kadar smrebilme, (tutuklular) ldrnceye kadar kapal tutabilme, (hayvanlar) ldrnceye kadar imanlatma olanakszl vardr. amaz bir edeerlikler yasasna gre: u kadar kalorisi olan enerji ve zaman iin=u kadar igc u sua=u kadar ceza u kadar gdaya=optimal arlk ve sna lm. Bu tehlikeli gelime engellendiindeyse ortaya psikolojik yap, nevroz, psiko-sosyal, vb. eyler kmakta ve bu lgnca denklemlere bir son vermek yerine zerinde uzlama salanm edeerlikler ilkesi srdrlmektedir. Yk hayvan olup insanlar iin altlar. Deney hayvan olup bilimin sorularn yantlamaya zorlandlar. Tketim hayvan olup sna ete dntler. Psikolojik rahatszlklar fizyolojik hastalklara yol am hayvanlar olarak bugn bu psikoloji terminolojisini bilmek ve kendi psikolojik yaplar ve bilinaltlarndaki ktlkleri aklamak durumundalar. Onlarn bana btn bu ileri aanlar bizleriz. Bizim yazglarmzla hayvanlarnki hep ayndr. Bu olay nsann, ayrcalkl bir varlk olarak Hayvandan nce geldiini kabul ettirmeye alan nsan Akln bozguna uratan ac bir rvantr. Hayvanlarn insanlk d bir konuma geileri akl ve insan sevgisinin (humanisme) gelimesiyle birlikte olmutur.

Jean Baudrillard 183

Bu, rkla paralel giden bir mantktr. Nesnel bir hayvanlk dzeninden ancak nsann ortaya kmasndan bu yana sz edilebilir. Gemiten gnmze insanla hayvann karlkl konumlarn belirleyen soy aacn oluturabilmek ok gtr ancak ikisi arasndaki uurum, bir baka deyile uzay boluu ve laboratuvar adl cehennemlerde hayvanlar, sorulan sorulara, bizim yerimize yant vermeye zorlayan ya da Afrikadaki rezervler ve hayvanat baheleri adl cehennemlerde canl birer rnek olarak muhafaza edip, arivledikten sonra yok eden anlayn gerisinde rk denilebilecek bir duygusallk yatmaktadr (Brigitte Bardot ve bebek fok balklar gibi). Bu, kleliin ortadan kaldrlmasndan sonra ortaya kan gerek rklk gibi, hayvanlarn evcilletirilmesinden sonra ortaya kan bir uurumdur. Eskiden hayvanlar, ilh ve kutsal varlklar olarak kabul ediliyorlard. lkellerde insan egemenlii diye bir ey yoktur. Hayvanlarn dzeni uzun bir sre insanlar iin bir referans dzeni olmutur. Kurban edilmeye deer ilk varlklar bir Tanr olarak grlen hayvanlard. nsan, hayvandan sonra kurban edilmeye deer ikinci varlk olabilmitir. nsanlar, hayvanlarn bir devam olarak gsterilmektedir. rnein Bororolar kendilerinin (araras) hayvan ruhlar tayan varlklar olduklarna inanmaktadrlar. Bunun mantk-tesi ya da Lvi-Straussun hayvan grnmne brndrm olduu zihinsel snflama dzeniyle bir ilikisi yoktur (hayvanlarn konutuklar bir dilin varl ve bunun onlarn tanrsal zelliklerinin bir paras olarak kabul edilmesi bile mthi bir dncedir. Bu, Bororolarla, Araraslarn dzenli bir yinelenmenin (cycle) bir paras olduklarn ve bu yinelenme dzeninin bizim oluturduumuz her tr snflandrma ve ayrmlayc kartl dladn gstermektedir. Yapsal kartlk eytan bir eydir nk insan olan hayvanlardan ayrarak onu bir alt snfa drdkten sonra hayvanla insan farkl kimliklere blerek kar karya getirmektedir. Yinelenme dzeniyse simgesel bir eydir nk

184 Hayvanlar

konumlarn tersine evrilmesini salamaktadr. Bu anlamda Bororolar hayvan ruhuna sahip varlklardr, tpk Kanakl yerlilerin lleri iin, hayvan grnmne brnerek canllar arasnda dolanyorlar demeleri gibi (Acaba Deleuzen hayvanlamak dedii byle bir ey midir? Birer Pembe Panter olun demesinin nedeni bu mu?). Ne olursa olsun bize kadar ulaan tm mitolojiler hayvanlarn ilh ve kutsal bir soya sahip olduklarn gstermektedir. Avlanma srasndaki ldrme eyleminin bile, deneysel bir paralanmann tersine, simgesel bir iliki olduu sylenebilir. Sna hayvan retimine karlk evcilletirme simgesel bir iliki biimidir. Bunu anlamak iin hayvanlarn kylerdeki konumlarna bakmak yeterlidir. te yandan hayvanlarn da katld bir akrabalk sistemi olan ve bir toprak paras, bir klann varln zorunlu hle getiren evcilletirmenin konumuyla evde baklan hayvann konumunu (rezervlerle sna hayvan yetitiriciliinin dnda kalabilen tek hayvan tr budur) birbirine kartrmamak gerekir. leri sahiplerinin sevgisiyle doldurulmu kpek, kedi, kular ve hamsterler gibi ev hayvanlarndan sz ediyoruz. Hayvanlarn kutsal kurbanlktan, ambians mzii bulunan kpek mezarlklarna; kutsal meydan okumadan, ekolojik duygusalla izlemi olduklar yol, zaman iinde sradan bir varla dnen insann sradan konumu konusunda yeterince bilgi vermektedir. Bu olay bir kez daha hayvanlarla insanlar arasnda ngrlmemi bir karlkllk ilikisi bulunduunu gstermektedir. Hayvanlar aaladmz gsteren en belirgin iaret kendilerine kar beslediimiz duygulardr. Onlar ne kadar seviyorsak, o kadar aalyoruz demektir. Hayvanlar sorumsuz ve insanlk d bir yaama mahkm edilip aalandklar oranda, insan sevgisi ve efkatiyle dllendirilmektedirler. Tpk masumluk ve ocuklua mahkm edilerek sevgi ve efkat gsterilen ocuklar gibi. Duygusallk, hayvanln en alt boyutlara indirgenmi biimidir. Bu rk olarak nitelenebilecek trden

Jean Baudrillard 185

bir acma duygusudur ve biz hayvanlara bile bu trden bir duygusallk yklemeye alyoruz. Eskiden hayvan kurban eden insanlar, onlar birer hayvan olarak grmezlerdi. Hatt bizim tiksintiyle karladmz hayvanlar biimsel olarak mahkm eden ve cezalandran u Ortaa bile onlara bizden daha yakndr. Ortaada hayvanlar sulamak onlar onurlandrmak anlamna geliyordu. Gnmzdeyse onlar adam yerine koymayarak, hi muamelesi yapyor ve bu dnceden yola karak kendileriyle insanca ilikiler kurmaya kalkyoruz! Artk onlar kurban etmiyor ve cezalandrmadmz gibi, bununla gurur duyuyoruz. Oysa bunun nedeni onlar evcilletirmi olmamzdr. Daha da kts onlar insana zg bir adalet anlayndan ok, toplumsal iyilikseverlik ve efkat hatt cezalandrma ve lmden ok, kasaplk et olarak yok etmeye ve deney hayvan olarak ldrmeye lyk grdmz bir dnyaya ait varlklar hline getiriyoruz. Gnmzde kendilerine kar gdlen iddetin tamamen ortadan kalkmasyla hayvanlar inanlmas g bir durumla kar karyadrlar. Kurban etme, yani hayvanlarla ili dl olmann (Bataille) yaratt iddetin yerini hayvanlarla mesafeli olmann yaratm olduu duygusal ya da deneysel iddet almtr. Korkunluk kavram anlam deiikliine uramtr. Bir terr ve bylenme nesnesi olan hayvan korkunluk anlam deiikliine uramtr, ancak bu asla olumsuz bir korkunluk deildir, zira her zaman iin karmak bir anlama sahip olmutur. rnein kurban treni, mitoloji ve hayvan figr kakmal nesneler de bir dei toku ve metafor nesnesi olmutur. Tm tehdit ve biimsel dnme urama (metamorfoz) eitlerinin ssledii ve yaayan insan kltrnn iine gizlice yaylarak bir tr dost olma biimini andran bu korkunluu biz, gsteri zellii tayan bir korkunlukla dei toku ettik. Bu, ormanndan ekilip alnarak, bir mzikhol yldzna dntrlen King-Konga zg bir korkunluk trdr. Burada kltrel senaryo bir anda tersine dnmektedir. Eskiden kltrel hayvan

186 Hayvanlar

vahi hayvan, yani canavar yok ederdi. Her yere yaylan kanlardan bitkiler, insanlar ve kltr fkrrd. Bugn artk, KingKong sanayilemi metropolleri ykmaya ve bizi her trl gerek vahetten kurtarmaya gelmektedir. Vahetle yapm olduu anlamay (filmde bu olay kadnn ilkel bir ekilde hayvana sunulmas eklinde ortaya kmaktadr) bozmu olan l bir kltr yok etmek iin gelmektedir. Filmin byleyiciliinin kkeninde bu anlamn tersine evrilme olay yani insanlk dna ait olann, insann hesabna geirilmesi ve tm insanln avlanan hayvana dnmesinin yansra kadnla hayvann karlkl olarak birbirlerini ayartmalar bir baka deyile bir dzenin dierini ya da insan ve hayvan dzenlerin birbirlerini mthi bir ekilde ayartmalar vardr. Kong, bugne kadar insanlarla hayvanlar arasnda hi yaama geirilmeden hep simgesel ve bir ritel eklinde var olmu tabu saylabilecek bir su ortakln, ayartma yoluyla bir dzenin dierine dnebilirlik olasln yeniden ortaya kartt iin lmtr. Hayvanlarn izledii yol, temelde delilik, ocukluk, cinsellik ya da zenciliin izlemi olduu yoldan pek farkl deildir. Dlama, iine kapanma ve ayrmclk mant sonucunda, ortaya kendinden kalmas olanaksz bir ters yz etme karak iddeti de ters yz etmi ve tm toplumu (tabi ki dlanmann merkezinde yer alan radikal sorgulamadan kurtulduktan sonra) delilik, ocukluk ve aa rklar aksiyomuna indirgemitir. Bunun uygarlama sreciyle gz kamatrc bir paralellii vardr. ller ve baka pek ou gibi hayvanlar da bu sonu gelmez yok etme yntemiyle kendi bnyesine katma yani trleri nce yok edip sonra da onlara sz hakk tanyarak, kendi yok olu nedenlerini kendilerine itiraf ettirme srecinden gemilerdir. Hayvanlara tannan bu sz hakk delilere, ocuklara ve cinsellie (Foucault) tannan sz hakk gibi bir eydir. Bu olay hayvanlar ylesine aknla uratmtr ki, insanlarla olan balarn koparttklar gnden bu yana kuku uyandrc bir suskunluk evresine girmi olduklar sylenebilir.

Jean Baudrillard 187

Delilik denilen meydan okuma biimine tarihsel adan bir bilinalt varsaymyla karlk verilmitir. Snrlarn samalk boyutlarna kadar genileten ve bundan byle samaln yarataca terre hak ettii yeri verecek olan bir anlam sistemi, bilinalt, delilik (ve daha genelinde her anormal ve tuhaf oluumun) psiik, itepi, bask altnda tutma vb. terimlerle mantksal bir sylev ekmeye almaktadr. Deliler bizi bir bilinalt varsaymn kabul etmeye zorladlar, biz de karlnda onlar bu bilinalt adl tuzaa drdk. nk ilk aamada Bilinalt, Akla kar gelerek ona bir son vermeye kalkm ve deliliin hl potansiyel dzeydeki akl yok edebilme gcne sahip olsa bile, sonradan kendisini klasik akla oranla evrensel bir akl iine hapsedecek delilie kar kacaktr. Eskiden deliler dilsizdi. Oysa bugn herkes onlar dinlemektedir nk gnmzde, eskiden sama ve zlmesi olanaksz grnen deli mesajlarn zebilen bir yntem bulunmutur. Artk ocuklar da konumaktadr. ocuklar, artk byklerin evreni dnda kalan anlalmas olanaksz tuhaf yaratklar deildirler. Anlam reten ocuklarn bir anlam olmaldr. Konumalarnn nedeni onlara bir konuma zgrlnn tannm olmas deil, byklerin kafay altrarak bu sessizliin bir tehdide dnmesini engelleyecek bir kurnazlk dnm olmalardr. lkellere bile sz hakk tannmaktadr. Konumalar istenmekte ve syledikleri dinlenmektedir. Onlar artk bir hayvan gibi grlmemektedir. Zaten Lvi-Straussda ilkellerin zihinsel yaplarnn bizimkilerin ayns olduunu sylemedi mi? Psikanaliz de onlar dip kompleksi ve libidoyla buluturmad m? Bize ait kodlarn tmne uyduklarna gre bir sorun yok demektir. Eskiden sessizlie mahkm etmi olduumuz insanlar bugn konumaya mahkm ediyoruz. Doal olarak farkl eyler sylyoruz nk gndemi belirleyen madde: Farkllktr. Tpk eskiden Akl birliinin gndemi belirlemi olmas gibi. Bunda aracak bir ey yok nk dzende bir

188 Hayvanlar

deiiklik yok. Akln emperyalizminden sonra imdi de farklln neo-emperyalizmi. nemli olan hibir eyin bu anlam imparatorluuyla anlam blm dzeninin elinden kamamasdr. Doal olarak btn bu olup bitenlere ramen ne deliler, ne ller, ne ocuklar ve ne de vahiler bizimle konumaktadrlar. Zaten bizim de onlar hakknda pek fazla bir ey bildiimiz sylenemez. Ancak dzen asndan nemli olan Akln rezil olmaktan kurtulmas ve herkesin konumasnn salanm olmasdr. Hayvanlar konumazlar. Giderek daha ok konuulan, insann itiraflara ve konumaya zorland bir evrende yalnzca onlar sessiz kalmakta ve bu yzden hakikat dnyasndan giderek uzaklamaktadrlar. Oysa bizi hayvanlara yaknlatran ey budur. Bir evre sorunu hlini alm olan hayatta kalma sorunlar nemli deildir. Asl sorun her zamanki gibi sessizlikleridir. Konumaktan baka bir ey yaplmayan, gstergeler ve sylevin hegemonyas altndaki bir dnyada hayvanlarn sessizlii bizim anlam dzenimizi giderek tehdit etmektedir. Doal olarak onlar konuturabilmek amacyla, hibiri masum saylmayacak pek ok yntem bulunmutur. Masallarda hayvanlar, insanlara zg ahlk sylevler ekmilerdir. Totemizm kuramnda yapsal syleve tahamml etmek zorunda kalmlardr. Laboratuarlarda her gn bize (anatomik, fizyolojik ve genetik) nesnel sylevler ekmektedirler. Erdemlerle gnahlar konusunda bir metafor grevi yaptktan sonra ekolojik ve enerjetik bir model, biyonikteyse mekanik bir model grevini yerine getirmiler, bilinalt iin fantazmatik bir repertuar oluturmular ve son olarak da Deleuzen hayvanlama rneinde arzunun yaamsal bir alandan tamamyla mahrum brakld modele dnmlerdir (belli bir yaama alann temsil eden hayvanlar yaamsal bir alandan mahrum brakma modeli olarak sunmak paradoksal bir dncedir). Btn bu metafor, kobay, model, alegori karmaas iinde hayvanlarn (besleyici bir kullanm deerine sahip olduklarn unutma-

Jean Baudrillard 189

dan) ektii sylev olduka aktr. Hibir yerde gerek anlamda konumamakta, yalnzca kendilerinden beklenen yantlar vermektedirler. Bylelikle insanlar o ksr dnglemi kodlaryla ba baa brakarak, sessiz sedasz bir ekilde bizi zmlemektedirler. Bir dlama eyleminden sonra, her zaman, kendinden kalmas olanaksz bir tersine evirme olayyla karlalmaktadr. Delilerde akl bulunmadn sylemek, er ya da ge bu akln kkten darmadan edilmesine yol amaktadr (bir anlamda deliler almaktadr. Hayvanlar bilinalt, bask altnda tutma ve dil yetisiyle kartrlan simgesellikten yoksun brakmak, bugn, ruhsal yaantmz belirleyen ve hayvanlarla aramzda bir fark olduunu syleyen delilik ve bilinalt gibi kavramlarn geerliliinin tartlmasna neden olaca gibi, er ya da ge bir gn, bu kavramlardan kurtulmamz salayacaktr. Eskiden nsan ayrcalkl klan ey bilin tekelini elinde tutmasyken, bugn ayrcalkl klan ey bilinalt tekelini elinde tutuyor olmasdr. Hayvanlarda bilinalt olmadn herkes bilir. Kukusuz onlar da d grmektedirler, ancak bu biyo-elektrik trden bir varsaymdr. nk d simgesel dzene tayabilen yegne ara olan dil yetisine sahip deillerdir. Kendi fantazmlarmz hayvanlarn dlerine tayabilir, onlarn dleri konusunda eitli dnceler uydurabilir ve bu oyunu bizimle paylatklarn dnebiliriz. nk bylesi iimize daha ok gelir. Gerekte hayvanlar bilin ya da bilinalt dzeniyle aklayamayz. Burada sz edilen ey, onlarn bu yoldan aklanmas deil, tam tersine bu bilinalt varsaymnn hangi adan sorgulanmasna yol atklar ve bizi hangi deiik varsaym retimine doru ittikleridir. Onlarn sessizliinin anlam ya da anlamszl budur. Bizi bir bilinalt varsaymna srkleyen delilerin sessizlii bu trden bir sessizlikti. Bizi baka bir varsayma iten hayvanlarn sessizlii de bu trden bir eydir. Onlar anlamyoruz ve

190 Hayvanlar

anlayamayacaz, oysa onlarla bir ekilde anlaabildiimiz sylenebilir. Eer onlarla birlikte yaayacaksak bu ii hi olmazsa genel bir ekoloji gstergesinin ardna snarak, ekonomi politikten kap kurtulmu insan glgeleriyle hayvan hayaletleri ve doal unsurlarn birlikte yaayacaklar Platonun maarasnn geniletilmi bir biimine benzeyen dnya adl oyukta yapmayalm. Hayvanlarla yapm olduumuz gl mutabakat yok olmaya yz tuttuu bir srada, grne gre, bunun tam tersi saylabilecek metamorfoz ve yaam alan adl gstergelerle dile getirilmektedir Hayvanlar bir trn sonsuza dek srp gitmesini salayabilen en amaz varlklarken, onlar birer biimsel dnme urama modeline dntrdk. Akla gelebilecek her trl olas biimsel deiim modellerine. Kimilerine gre hayvanlardan daha babo ve gebe varlklar yoktur. Oysa onlarn temel yasas yaam alanlardr.2 Ancak bu yaam alan kavram konuHayvanlarn baboluu bir masaldan ibarettir. Bugn bilinalt ve arzunun baboluk ya da gerlik gstergeleriyle yeniden canlandrlmas da bu trden bir eydir. Hayvanlar asla babo yaratklar olmamlardr. Modern toplumun zorunlu kld yaam koullarnn aksine ortal zgrletirmeyle ilgili masallar kaplamtr. Doa ve hayvanlar vahi yaratklar olarak sunulmakta, gereksinimlerin karlanmas, bugn arzularn gerekletirmeye dnmektedir. Zira modern Rousseauculuk belirsizleen bir i-tepi, babolam bir arzu ve sonsuz evrendeki gmenlie benzemektedir. retilmekten baka bir ey istemeyen kodlama, babo gler masalnn ayns. Oysa zgr, bkir, snrlar ve bir yaama mekn olma zelliine sahip olmayan, herkesin iinde istedii gibi dolanabildii bir doa egemen dzenin dgcnden baka hibir yerde yoktur. Ekonomik ve kapitalist dzene zg benzer bir yaama alanndan yoksun braklma (doa, arzu, hayvanslk, bir yere bal olmama) vahi yaam yanstan ideal bir emadr. Bu durumda zgrl yaratan ve ona bir derinlik kazandran eyin kapitalizm olduunu kabul etmek gerekecektir. yleyse deerin (kentsel, sna, baskc vb.) toplumsal dzenle2

Jean Baudrillard 191

sundaki tm yanl anlamalardan kurtulmak gerekmektedir. Burada sorun bir zne ya da bir grubun kendine zg yaam alanyla kurmu olduu iliki deildir. Bu birey, klan ya da trn organik zel mlkiyet hakk trnden bir ey deildir. Bu ekolojik boyutlara sahip bir psikoloji ve sosyoloji fantazmdr. Btn bu gereksinimler3 sistemini zetleyen evreci bir alan ya da bir tr hayat fonksiyon deildir.
mesiyle karsna kartlan dsel vahilik arasnda karlkl bant vardr. nk biri, dieri rnek gsterilerek, dieriyse beriki rnek gsterilerek bir yaama alanndan yoksun braklmlardr. Zaten gncel kuramlarda uygarlk soyut bir grnm kazandka arzunun da buna kout olarak, iinde yaadmz gerek ve dsellii belirleyen koda, merkez yapdan uzaklaan daha zgr ancak benzer bir anlama sahip olduu grlmektedir. Doa, zgrlk, arzu, vs. kapitalin tersi saylabilecek bir d anlamna gelmedikleri gibi, bu kltrn gerekletirdii aama ya da ykmlar konusunda yol gsterici bir konuma sahip olmaktadrlar nk sistemin greceli bir hle getirdii yaama alanndan yoksun brakmay onlar mutlak bir zorunlulua dntrmektedirler. zgrlk istei sistemden daha hzl bir ekilde ayn ynde gitme arzusundan baka bir ey deildir. Hayvanlar ya da vahiler doaya bizimkine benzer bir anlam yklememektedirler nk onlar iin doa snrlandrlm, belirlenmi ve herkesin bir dierininkine girmesinin kesinlikle yasak olduu yaam alanlarndan ibarettir. 3 Henri Laborit de yaama alann igd ya da zel mlkiyet terimleriyle yorumlamay reddetmektedir. Hipotalamus ya da baka bir yerde yaama alan kavramyla ilikili sinir kanallar ya da hcre grubu bulunduuna dair kesin bir bilgi yoktur... Beyinde bir yaama alan merkezi olmad sylenebilir... zel bir igdye bavurmann bir yarar yoktur. Bunun yaplmasnn nedeni kltrel davranlara kadar geniletilen gereksinimlerin belli bir ileve kavuturulmasn salayabilmektir. nk bugn bu terminoloji ekonomi, psikoloji ve sosyolojide, vs. ortaklaa bir ekilde kullanlmaktadr. Bylelikle yaama alan hayat neme sahip, iinde mutlu olunan bir mekna dnmektedir... Bu kapal alan, yani bu yaama alan organizmayla srekli

192 Hayvanlar

Yaama alan terimi bize zg bir zgrlk ve sahiplenme duygusunu ieren bir mekn da deildir. ster kltrel, isterse davranla ilgili olsun bir igd, bir gereksinim ya da bir yapyla ilikisi olmayan yaama alan u ya da bu ekilde bilinaltna kar kmaktadr. Bilinalt snrlanamayan, yer altna gmlm, bask altnda tutulan bir yapdr. Yaama alanysa ak ve snrldr. Bilinalt znenin fantazmlar ve bask altnda tutmann srekli yinelendikleri bir alandr. Yaama alanysa snrl bir akrabalk ve dei toku alandr. zneden ve istisnadan yoksun bir hayvanlar ve bitkiler, bir mal ve zenginlik, akrabalk ve tr, kadnlar ve ritel zerine kurulu bir dzen. Bu zneden yoksun dzende her ey dei toku edilebilmektedir. Bu mutlak bir ykmllk alandr. Burada istisnasz her eye karlk verilebilmekte, ancak hi kimse lmemektedir nk her ey bir baka biime brnmektedir. Burada ne zne, ne lm, ne bilinalt ne de bask altnda tutma vardr nk art arda sralanan biimleri hibir ey durduramamaktadr. Hayvanlarn bilinalt yoktur nk bir yaama alanlar vardr. nsanlar kendi yaama alanlarn yitirdikleri gn ortaya bilinalt denilen ey kmtr. Yaama alanlaryla birlikte insanlar biimsel dnme urama olanan da yitirmilerdir. Bilinalt bu kayp nedeniyle srekli ve umutsuz bir ekilde yas tutan bireysel yapdr. Hayvanlar da bu zlemi temsil eden varlklar. Artk hayvanlar bize izgisel ve biriktirmeye dayal bir
iliki iinde olan bir mekndr. Bu yaama alan iinde hayvan kendi varln koruyabilmek iin termodinamik bilgi alveri mekanizmasn harekete geirmektedir... nsanlarn giderek bamsz bir konuma kavumalaryla birlikte modern byk kentlerin belirgin zellii olan su ortakl sayesinde bu bireysel yaama alannda mthi bir daralma olmutur.... Meknsal, ilevsel ve homeostatik bir kavram. Sanki bir insan, bir grup ya da bir hayvann var olabilmesi yalnzca iine kapand alann dengeli bir yapya sahip olmasyla i ve d bilgi alverilerindeki homeostaza balym gibi.

Jean Baudrillard 193

akln brakt izlerle bilin ve bilinaltnn brakt izlerin tesinde yer alan vahi, simgesel, snrl bir alan zerinde kesintisiz tekrar ve tersine evirmelerden oluan bir dnyada yaamyor muyuz sorusunu sormaktadrlar. Bizim kltrmz ve belki de btn kltrlerin oluturduklar enerji biriktirimi ve zgrletirimi zerine oturtulmu bulunan ideal emann tesinde yer alan da dnk bir patlamadan ok bir iin iin kaynama; enerji yerine bir biimsel dnme urama; zgrlkten ok ritel meydan okuma hayalleri grmyor muyuz? Oysa hayvanlar soru sormuyorlar susmay yeliyorlar.

KALINTI

Her eyi alp gtrseniz geride hibir ey kalmaz dncesi yanltr. Kalntnn ya hep ya hi denklemiyle hesaplanmas yani geriye kalandan kartlmasysa hepten yanltr. Evet, kalnt diye bir ey vardr ancak tek bana bir gereklie sahip olamaz. nk kalnt bir blmlenme, bir snrlandrma ve bir eleme ileminin sonucudur... Baka? Bir kartma ilemiyle aklanan kalnt ancak bu ekilde bir gereklie sahip olabilmektedir... Daha baka? in tuhaf yan kartlardan oluan bir ikilide kart terim yoktur. rnein sa/sol, ayns/dieri, ounluk/aznlk, deli/ normal, vb. eylerden sz edebilirsiniz ama kalnt konusunda ne syleyebilirsiniz ki? izginin (/) teki tarafna ne koyabilirsiniz? Btn ve kalnt, ilveler ve kalanlar, ileme dhil olanlar ve olmayanlar (kalanlar). Bunlar ayrmlayc zellii olan kartlklar deildir. Oysa izginin te yannda kalnt kart bir ey vardr hatt bu ey bir yapya sahip grnmekle birlikte bir yapdan yoksun, tuhaf bir asimetrik zellik gsteren, ayrcalkl ve belirgin bir

Jean Baudrillard 195

terimdir. Bu belirleyici terimin bir ad yoktur. Bu anonim, dengesiz ve tanmlanamayan bir terimdir. Bu pozitif bir terimdir, ancak bu pozitif gerekliin gerisinde yine negatif bir terim vardr. Olsa olsa onu, her eyden geriye kalan ey (kalnt) olarak tanmlayabiliriz. Kalnt terimi belirgin, ak ve seik ikili bir kartlk dzeni yerine, tersine evrilebilen ve dnerli bir yapyla asla hangisinin dierinin kalnts olduu anlalmayan ters yz edilebilir ikin bir dzene aittir. Baka bir dzende bu tersine evirme ya da i ie geirme olayn gerekletirebilmek mmkn deildir. Eril diinin diisi, normal delinin delisi ve sa da solun solu deildir, vs. Sorulmas gereken soruyu belki de yalnzca bir ayna sorabilir bir baka deyile gerek mi grntnn, yoksa grnt m gerein bir yansmasdr? Bu anlamda kalnty bir aynaya benzetebilir ya da buna kalntnn aynas diyebiliriz. Her iki durumda da sonu olarak yapsal bir ayrm izgisinin (/), anlam blen izginin belirsizletiini ve anlamn (yaznsal anlamda: bir noktadan dierine, terimlerin karlkl konumlaryla belirlenmi bir izgiyi izleyerek gidebilme olasl) ortadan kalktn grrsnz. Artk terimlerin karlkl konumlar diye bir ey yoktur. Gerek, yerini gerekten daha gerek olan bir imgeye brakarak ortadan kaybolurken kalnt, tam tersine, kendisi iin belirlenen yerde buharlap, uarak kalnts olduu eyin iinden tersine dndrlm bir anlamla yeniden ortaya kmaktadr, vs. Ayn ey toplumsal iin de geerlidir. Toplumsaln kalntsnn, toplumsallaamayann kalnts olup olmadn ya da bizzat toplumsaln kendisinin bir kalnt, muazzam bir p ynndan baka bir ey olup olmadn kim syleyebilecektir... Daha baka? Btnyle ortadan kalkm, hatt bir addan yoksun bir srete bile toplumsal bir kalnt olmaktan kurtulamaz. Belki de kalnt tm gerei kapsayabilecek boyuta ulamtr? Bir sistem her eyi emerek, yuttuunda ve her ey birbirine

196 Kalnt

eklenip ortada birbirine eklenecek hibir ey kalmad zaman bir kalntya dnmekte ve yle kalmaktadr. Le Monde gazetesinin Toplum bal altnda yaymlad yazlara dikkat edecek olursanz paradoksal bir ekilde gmenler, sulular, kadnlar, vs. trnden eylerle karlarsnz. Btn bunlar toplumsallatrlamayan unsurlardr. Patolojik zellikler tayan hastalar gibi bunlarn da toplumsal zellikler gsteren hastalar olduklar sylenebilir. Bunlar, toplumsaln her eyi kapsamasyla birlikte yaltmaya alt grupuklar, emilmesi gereken keseciklerdir. Toplumsaln ulaabildii niha noktada artk olarak nitelendirilen bu gruplar toplumsaln hukuk yaps iine ekilerek, geniletilmi bir toplumsallk anlay iinde kendilerine bir yer aramak ve bulmak zorunda kalmaktadrlar. Zaten toplumsal adl makine de bu artklar sayesinde kendinden sz ettirebilmekte ve bylelikle yeni bir enerji kaynana sahip olabilmektedir. Her ey toplumsal tarafndan emilerek toplumsallatrldnda neler olmaktadr? Bu aamaya gelindiinde toplumsal adl makine durmakta ve toplumsal dinamik denilen ey tersine dnmekte ve toplumsal sistemin tamam bu yntem sayesinde bir arta dntrlebilmektedir. Gelitike bnyesinde bulunan ya da evresini saran tm kalntlardan arnan toplumsal sonunda bir kalntya dnmektedir. Kalntlarn oluturduu bir kategoriyi Toplum olarak nitelendiren bir toplumsaln aslnda kendinin bir kalnt olarak nitelendirilmi olduu sylenebilir. Kalntyla kalnt olmayan ayrabilme olanakszl ayrmlayc sistemlere zg bir lm ve simlasyon evresinin temel zelliidir. Bu evrende her ey bir kalntya dnmektedir. Bunun tersine kalnty kalnt olmayandan ayran zorunlu yapsal ayrm izgisinin ortadan kaybolmasyla her terim dierinin kalntsna dnebildii gibi, gcl/sanal dzeyde, bir kalntyla karlamann olanaksz olduu bir tersine evrilebilirlik evresine girilmi olduu grlmektedir. ki nermeden her birinin ayn anda ayn gereklik deerine sahip olduklarn ve

Jean Baudrillard 197

birbirlerini dlamadklarn syleyebiliriz. Bu nermelerin her ikisi de tersine evrilebilme zelliine sahiptir. Kart terimlerin varl kadar tuhaf saylabilecek bir baka nokta da, kalntnn glnldr. Bu temayla ilgili tm tartmalar hep ayn dil oyunlaryla sonulanmakta, benzer bir karmaaya yol amakta ve cinsellik ya da lm konusundaki tartmalar kadar mstehcen olmaktadr. Glmeye yol aan bir karmakln sonucunda ortaya iki nemli tema: lm ve Cinsellik kmaktadr. Kalntysa insan gldren nc, belki de gerekten var olan tek temadr nk dier ikisi, kendilerini, birer tersine evrilebilirlik modeli olarak sunmaktadrlar. nsan neden gler? eylerin tersine evrilmesi bizi gldrr. Tersine evrilebilen en nl biimler lm ve cinselliktir. Erille dii ve yaamla lmn her an iin tersine evrilebilme olasl cinsellikle lm konusunun bir glme nedenine dnmesini salamaktadr. Kart terimlerin varlndan bhaber bir srete tek bana yaayan ve kendi glgesiyle,1 kendi hayali peinden koGlgesini Yitiren Adam, Peter Schlemihle yaplan gnderme rastlantsal deildir. nk glge de (Pragl rencide olduu gibi) aynadan yansyan imge gibi kusursuz bir kalnt rneidir. Tm arkaik dnem by dzeni boyunca glge, insann dklen salar, dks ya da trnak paralar gibi vcudun da att (drd) kalntlardan biridir. Bilindii gibi btn bunlar ayn zamanda ruhun, nefesin, Varln, zn metaforlar insana derinlemesine bir anlam kazandran eylerdir. Aynadan yansmayan ya da bir glgeye sahip olmayan bir vcut saydam bir eye, bir hie yani bir kalntya dnmektedir. Kalnt mstehcendir nk ne tersine evrilebilmekte ne de kendi kendisiyle dei toku edilebilmektedir. Mstehcen ve komiktir tpk insan glmekten ldren diiyle erkek, yaamla lm arasndaki benzerlik gibi. Bir kez glgesinden syrlan vcut saydam bir tze dnmektedir. Vcut gerekliini yitirmekte ve bu gerekliin tamamna, glgeleen vcut sahip olmaktadr (Pragl rencide de byle olmaktadr, aynayla birlikte paralanan grnt kahramann lmesine neden olmak1

198 Kalnt

an Peter Schlemihl gibi kalnt da kendini kartndan ayracak ayrm izgisinin (/) peinde komaktadr. Kalnt mstehcendir nk tersine evrilerek, kendi kendisiyle dei toku edilebilmektedir. Tpk diiyle-erkek, yaamla-lm arasndaki farkszlk gibi mstehcen ve komik kalnt da insann katla katla glmesine neden olmaktadr. Kalnt bugn gl ve gzde bir terimdir. nk gnmz dnyasnn baka bir ekilde alglanmasna yol amaktadr. Ayrmlayc bir kartlk stne oturan ve zayf teriminin bir kalnt ilevine sahip olduu o mantk artk sona ermitir. Bugn her ey tersine dnmtr. Psikanaliz kalntlarla ilgili (lapsus, dler, vs.) ilk kuramlatrma giriimidir. Bugn retime bal bir ekonomi politikle deil, bir yeniden retim, yeniden kazanmaya (ekoloji ve evre kirlilii), kalntya bal bir ekonomi politikle ynetiliyoruz. Bugn normallik, anlamsz bir kalnts saylan delilik zerinden deerlendirilmektedir. zerinde konuulmayan kadn sorunlar, deli, marjinal, sanatta dk ve kalnt, vb. tm alanlarda kalnt, istisnasz ayrcalkl bir yere sahiptir. Oysa btn bunlar bir tr tersine evrilmi bir yap, bask altna alnm olann yzeye kmas, kalntnn bir ar anlamllk ya da anlam fazlas eklinde geriye dnmesi (fazlalk, biimsel olarak kalntdan farkl bir ey deildir ve Batailledaki
tadr. Fantastik masallarda bu klasik bir emadr. Hans Christian Andersenin Glgesine de bakabilirsiniz). Bylelikle vcut kendi kendinin kalnts, kendi kendinin bir sonucundan baka bir ey olmamaktadr. Yalnzca geree ait bir dzen vcudun ayrcalkl bir gnderene dnmesini salayabilir. Oysa simgesel dzende hangisinin (gerek vcudun mu yoksa glgesinin mi) bir ncelie sahip olduunu syleyebilmek mmkn deildir. Glgenin vcuda galip geldii tersine evirme, asln urad deer kayb ve anlamszln darbeleri altnda yok oluuyla anlamn geriye kalan artklar karsnda urad sonu gelmeyen bozgun (Bu ister trnak kalnts, isterse kk a (J. Lacan) nesnesi olsun) bu hikyelerdeki korkutucu tuhaflk, gzellik ve ekiciliin temel unsurudur.

Jean Baudrillard 199

fazlaln yok edili biimi, hesabn kitabn bilme ve skntsn ekme zerine kurulmu bir ekonomi politikteki kalntlarn emili biiminden farkl deildir. Farkl olan felsefeleridir) yani kalntlam bir anlam zerine oturtulan meydan okuma eklinde de alglanabilir. izginin (/) teki tarafna gizlenen enerjilerden yararlanan tm zgrletirme biimlerinin srr bundan ibarettir. Oysa bizim kar karya bulunduumuz durum ok daha orijinaldir nk yalnzca basit bir tersine evirme ve kalntlarn pazarlanmas deil, her trl yap ve kartl yerinden oynatarak ortada bir kalnt bile brakmayan ve bunun sonucunda da her yeri kaplayan kalntnn, o ikiye blc izgiden (/) yararlanp kendi kendini yok ettii bir evrende yayoruz. Her eyi alp gtrrseniz geride hibir ey kalmaz demek yerine, eyleri srekli olarak tersine evirdiinizde ve artk toplama karma yapmann bir anlam kalmadnda geride hibir ey kalmaz demek daha doru olacaktr. Doum olay, daha sonra simgesel dzeydeki bir retiyle yinelenmedii (kltrel dou) takdirde bir kalntya dnmektedir. Bir yas ya da kolektif yas leniyle noktalanmayan lm bir kalntya dnmektedir. Mbadele dzeni tarafndan emilip yok edilemeyen doa bir kalntya dnmektedir. Bir cinsel iliki retiminden baka bir anlama sahip olamayan bir cinsellik kalntya dnmektedir. Toplumsal likiler retmekten teye geemeyen bir toplumsal kalntdan baka bir ey deildir. Gerein tamam kalntlamtr ve kalntlaan her ey bir hayal olmann tesine geemeyecei iin sonsuza dek yinelenecek hayallere dnmektedir. Her trl birikim bir kalntdan baka bir ey deildir. Bu anlamda kalnt birikimi bir ittifak dzeninin sona ererek yerini snrsz bir biriktirmeyle bitip tkenmek bilmeyen hesap kitap,

200 Kalnt

retim, enerji ve deerin sonsuza doru uzanan izgiselliklerine brakmas demektir. Snrl bir zaman dilimi iinde yaayabilenin gerek olma ans vardr, oysa bir sonsuzluk boyutuna sahip olan bir sre iinde sonsuzluk izgisinin altnda yer alan her ey (bu zaman stoklama biimi de her stoklama biimi gibi bir ibirliinin sona ermi olduunu gstermektedir) bir kalntya dnmektedir. Kalnt bir birikimin sonucudur. Bask altnda tutmaysa buna tamamyla ters ve simetrik bir yerdedir. Duygu depomuzla bask altnda tutulan duygularn zihinsel dzeyde canlandrlmasn salayan stok yeni ittifak alanmz oluturmaktadr. Her eyin bask altnda tutulduu bir yerde aslnda hibir ey bask altnda deildir. Stoklarn kendi kendine dalarak, hayal stoklarnn eriyip gidecei o salt bask altna alma noktasna ok yaklatk. Stoklama, enerji ve geriye kalan her eyle ilgili dgcmzn kkeninde bask altnda tutma vardr. Bask altnda tutma tehlikeli bir tkanma noktasna ulaarak, (tersine evrilip) belirginliini yitirdiinde enerjilerin zgrletirilmesine, tketilmesine, ekonomik bir ekilde kullanlarak retilmesine gerek kalmayacaktr nk enerji kavram kendiliinden buharlaarak yok olacaktr. Bugn kalnt, geriye kalan enerjiler, kalntlarn muhafaza edilmesi ve yeniden ilenmesi insanln temel sorunu hline getirilmitir. Enerji sorunu bu ekilde zlemez. zgrletirilen ya da tketilen her yeni enerji biimi yeni bir artk brakmak durumundadr. Her arzu ya da cinsel enerji, yeni bir bask altna alma biimi yaratacaktr. Bunda aracak bir ey yoktur nk enerji kavram ancak onu stoklayan, zgrletiren, bask altna alan ve reten sre, bir baka deyile, kalnt ve ikiziyle birlikte alglanabilmektedir. Enerji kavramn yok edebilmek iin enerji tketimini akl almaz boyutlara ulatrmak gerekmektedir. Enerji kavramn yok edebilmek iin zerindeki basky en st dzeye kartmak gerekmektedir. En son enerji katresi, en son ekolog tarafndan

Jean Baudrillard 201

tketildikten; en son vahi yerli, en son etnolog tarafndan zmlendikten; en son eya geriye kalan en son alma gc tarafndan retildikten; en son fantazm en son psikanalist tarafndan zmlendikten ve her ey geriye kalacak en son enerji tarafndan zgrletirilip tketildikten sonra, ite o zaman, her eyin bu muazzam enerji ve retim sarmalyla bask altna alma ve bilinalt sarmal sayesinde antropik ve felketi andran bir denklem iinde yer alabilecei ve btn bunlarn kalntya zg metafizik bir oyun olduu ve bu oyunun kendini grnmler eklinde sunaca grlecektir.

SARMALLAAN CESET

Toplumsal adan bir pazar ve i olma ilevini yitiren, kltrel bir tz ya da bilimsel bir amatan yoksun kalan niversite kmtr. Ortada gerek anlamda bir iktidar yoktur nk o da kmtr. Bu yzden yeni bir 1968 Maysnn gerekleebilmesi olanakszdr yani bilginin (niversitedeki sol aydn kesimi .n.) iktidar yeniden sorgulamak gibi bir niyeti yoktur. niversite ve iktidar arasndaki arpc kartln ya da bilgiyle iktidar arasndaki su ortaklnn su yzne kmas da ayn anlama gelmektedir. Bu olgu politik olmaktan ok simgesel saylabilecek bir yntemle tm toplumsal ve kurumsal yapya bir anda bulatrlmtr. Neden Sosyologlar Var? balkl metinde de bu durum, yani bilginin iine dt amazlar, bilememenin yaratt korkunun (bir baka deyile bilgi dzeninde bir deer birikimi salayamama olanakszl ve samal) nasl iktidar ortadan kaldrmaya ynelik bir silha dnt konusu sorgulanmaktadr. ktidarn bana da, bilginin bana gelenler gelecek ve benzeri bir rktc senaryoya uygun olarak iktidar, iktidarn elinden karacaktr. Bunlar 1968 Maysnn

Jean Baudrillard 203

sonulardr. Bugn bilgiden sonra ktidar da cehennem olup gitmi ve ele geirilmesi olanaksz bir eye dnmtr. ktidar artk iktidar elinden karmtr. Bundan byle bilimsel ierik ve siyas yaplanmadan yoksun bir niversite bolukta umaya mahkmdur ya da onun kendine bir yn verebilmekten ciz, yapay bir hayatta kalma mcadelesi veren tiyatro ve klalar gibi bir makine simlakrn yneten arkaik bir feodal dzene dnm olduu sylenebilir. niversitenin beklenmedik bir saldrya geme olasl sfrdr. Bugn yalnzca olayn parodi, simlakr tarafn n plana kararak can ekimekte olan bilgi ve iktidar oyunlarnn rmesini hzlandran dncenin bir anlam vardr. Bunun tam tersini yapan grev eylemleriyse, olas bir niversite idealiyle herkesin (nerede olduu bilinmeyen, artk bir anlam kalmam) bir kltre sahip olabilecei ryasn srdrmeye almaktadr. Grev, eletirel adan niversitenin alma dzeni iine yerleerek, ona bir alternatif ya da saaltc bir yntem olmaya almaktadr. nk grevciler hl bilimsel bir demokrasi ve tzn var olduunu dnmektedirler. Zaten bugn her yerde sol, bu rol oynamaya almaktadr. rm, dalm, yasalln ve bilincini yitirmi ve ileyi dzenine kendiliinden son vermi bulunan bir dzende sol, toplumsal ahlk, mantksal bir zorunluluk ve kendine zg bir adalet fikrini yeniden devreye sokmaya almaktadr. Umutsuzca yeniden iktidar retme ve yeniden iktidar salglama mcadelesine girimi bulunan sol, aslnda iktidar istedii ve iktidara inand iin de, sistemin kendisine son vermi olduu noktada iktidar diriltmeye almaktadr. Solun tm aksiyom ve kurumlarna teker teker bir son veren sistem; tarihsel ve devrimci amalarn teker teker hayata geirmekle meguldr. Keye skm olan solun ise, gnn birinde ben de yararlanabilirim umuduyla zel mlkiyetten kk iletmeye, ordudan ulusal gce, priten ahlktan kk burjuva kltrne, adaletten niversiteye giden tm kapitalist arklar diriltmekten baka bir

204 Sarmallaan Ceset

ans yoktur. Sistemin, vahice olduu doru ancak o tersine evrilebilmesi olanaksz bir devinim iinde yok etmi olduu her eye sahip kmaya almaktadr. te bu yzden politik zmlemelerde kullanlan btn terimlerin paradoksal ancak zorunlu denebilecek bir ekilde tersine evrilmi olduu grlmektedir. ktidar (ya da onun yerini alm olan ey) artk niversiteye inanmamaktadr. Sonu olarak bu kurumu belli bir ya grubuna ait insan bakm ve gzaltnda bulundurduu bir yer olarak grmektedir. Aralarnda bir seim yapmaya kalkmasnn bir anlam yoktur nk iktidar sekinlerini baka yerlerden semekte ya da baka ekilde arayp bulmaktadr. Diplomalar artk bir ie yaramadndan, datmay reddetmesinin bir anlam yoktur. Bu yzden sistem artk herkese bir diploma vermeye hazrdr. yleyse bu kkrtc politikann amac enerjileri, oktan lm ve rmekte olan gnderen sistemleriyle szde amalar zerinde (seim, i, diploma) younlatrmak deilse nedir? ryen bir niversite uzun mddet evresine zarar verebilir (rme simgesel bir mekanizmadr, yoksa politik deil. Simgesel olduu iin de bizim amzdan ykc bir anlama sahiptir). Bunu anlayabilmek iin ie rme olayndan balamak gerekir yoksa diriltmeyi dlemenin bir anlam yoktur. Bu rme olayn iddet ykl bir sre, alayc, meydan okuyan iddet ykl bir lme dntrp, simlasyonla oaltarak, niversitenin lmn btn topluma bir rme modeli riteli olarak sunmak gerekmektedir. Uzun zamandr sistemle ibirliindeki bu rml, artk ykc bir eylem alan, saldrgan bir tersine evirme olay olma zelliini yitirmi olan grevin umutsuz bir mcadeleyle olsa olsa yavalatabildii, geciktirebildii bu lm, artk ortal krp geirerek tm toplumsal yapya bulatrlacak bir duyarszlk modeli olarak sunmak gerekmektedir.

Jean Baudrillard 205

1968 Mays bunu baarmtr. niversiteyle kltrn yok edilme srecinin henz gnmzdeki boyutlara ulamad bir srada, renciler, mobilyalar kurtarmaktan ok (yitirilmi objeyi idealletirme yntemiyle yeniden diriltmeye almak), iktidara niversite denilen kurumu derhal yok etmek gibi bir iddiayla karlk vererek, sistemden daha hzl davranp, niversiteyi terk etmiler ve ona meydan okuyarak, bu bilim kurumunun bat yani tek bir meknda bir araya gelmeyi reddetme denilebilecek bilinli lm olayna karlk vermeye zorlamlardr. Bu bir niversite bunalm deildir nk bunalm bir meydan okuma deildir. Tam tersine sistemin oynad oyun niversiteyi lme mahkm emektedir. ktidarn yantlayamad soru da budur ya da bu soruyu ancak kerek yantlayabilecei sylenebilir (iktidar belki bir anlna lmtr ve biz bu lm izleme ansna iyi ki sahip olduk). 10 Maysta kurulan barikatlar bir alan yani u eski dkkn, Quartier Latini koruma ve mdafaa etmeyi amalayan barikatlara benziyorlard. Bu doru deildir nk bu grnmn gerisinde yatan gerein ad l bir niversiteyle l bir kltrn iktidara meydan okuyarak muhtemelen kendi lmlerini tasdik ettirmeleridir. Sistemin uzun vadede ngrd: Kltr ve bilimin tasfiye ilemini onlar nnda bir kendini kurban etme eylemi, yani kendi kendilerini tasfiye etme eylemine dntrmledir. Barikatlarn amac Sorbonneu kurtarmak deildi. rencilerin kar tarafa salladklar ey, niversitenin cesediydi, tpk Wattsl ve Detroitli zencilerin kendi atee verdikleri mahallelerinin kalntlarn kar tarafa sallamalar gibi. Bugn artk kar tarafa sallanabilecek bir ey kalmamtr. Artk bilim ve kltrden geriye kalan harabeler bile yeraltndadr, yani ller gmlmtr. Bundan eminiz nk Nanterrede yedi yl boyunca bu olayn yasn tuttuk. 1968 Mays lmtr. Yalnzca bir yas tutma fantazm olarak ara sra tekrarlanabilir. Bu fantazm simgesel yani politika tesi bir iddet olup, bilimsel-olmayan yere seren trden bir ilemdir. ktidara

206 Sarmallaan Ceset

ryerek kar kan biliminki kadar iddetli olacaktr. Bu mthi enerjiyle sarmaln ayn halkasnda deil bir st halkasnda yani iktidar-olmayanla ryen iktidarn eyle tokuturulduu srada karlalmaktadr. Neyle tokuturulduu srada? te btn sorun budur. Bu belki de zm olmayan bir sorundur. ktidar yitirilmektedir, hatt yitirilmitir. evremizde iktidar kuklalarndan baka bir ey yoktur ancak mekaniklemi bir dzen yanlsamas toplumu hl ynlendirmektedir. Bunun gerisinde denetim ya da artk hi deimeyecek bir kodun yol at, giderek byyen, anlalmas olanaksz sessiz bir terr, her birimizi minicik birer terminale dntrmektedir. Artk iktidara saldrmak anlamsz bir eydir. ktidar temsil etme, vekleten devretmeyle ilgili tm renci hareketlerinin (daha geni bir planda toplumun tamamn kapsayan bu hareketlerin), umutsuzluun yol at suya sabuna dokunmayan ie yaramaz olaylarn n plana ktklar sylenebilir. Anlalmaz bir Mbiys eridi numarasyla iktidar kendine kart bir eye dnm ve onunla birlikte politikann mantksal evreni de yerini simlasyon adl sonsuz bir evrene brakarak eriyip gitmitir. Bu simlasyon evreninde kimse kimseyi temsil etmedii gibi, kimse temsil edici bir zellie de sahip deildir. Bu evrende st ste ylarak, biriken her eyin ayn hzla dalp gittii grlmektedir. Bu evrende iktidar kurtarp, ynlendirebilecek hayal bir iktidar ekseni bile yoktur. Tarihle eletirinin sonsuza dek srp gideceini sandklar, o dz izgiye alk sekizgen zihinsel koordinatlarmzn alglayamad bir ktlk erisi izdii iin anlayp zmekten aciz kaldmz bu evren bize kar iddetle direnmektedir. Zaten mcadele edilmesi gereken yer de burasdr. Tabi bunun hl bir anlam kaldysa! Bizler birer simlantz, birer simlakrz (bu klasik grnm anlamna gelen bir ey deildir). Toplumsaln yuttuu ibkey aynalarla bir k kaynandan yoksun yanstclar, kkensiz, mesafe kavramndan bhaber bir gce benziyoruz. Mcadele de zaten bu taktik simlakr evreninde gerekletirilmek duru-

Jean Baudrillard 207

mundadr. Bu umutsuzca bir mcadeledir nk meydan okuma ve bylenme olaylarnda umut genellikle nemsiz bir yere sahiptir. Politika da dhil olmak zere tm deer eksenleriyle tm dava ve ahlk kuramlarnn tasfiye edilmesinin yaratt bu bylenme srecinden vazgememek gerekiyor. Zirveye yerlemi bir kapitalin can ekimesiyle ilgili bu gsteri, sitasyonistlerin betimledikleri eya gsterisinden ok daha ilgintir. Asl gcmz bu gsteri olayndan alyoruz. Bundan byle kapitalizme kar, devrimciler gibi, politik adan belirsiz ya da g ilikilerine dayal bir mcadeleyi srdrmeyeceiz. nk bir eksenden yoksun ve bir evren zellii bile tamayan bu evrende biz bir meydan okuma ve ayartma ilikisi iine girmi bulunuyoruz. yice ldrm bir kapitalizm hi utanmadan kr, art-deer, retimin amalar ve iktidarn temelleri gibi eyleri tasfiye ederek, kendi yaratt srecin son aamasnda; ilkel ritellere zg o yok etme eylemindekini andran derin bir ahlkszlk ve de ayartclkla bize meydan okumaktadr. Bu tr bir meydan okumaya daha byk bir meydan okumayla karlk vermek gerekir. Kapital de deer gibi sorumsuz, tersine evrilmesi, kendinden kalmas olanaksz bir eydir. Tek bana kendi paralan/dalyla ilgili inanlmaz bir gsteri sunabilmektedir. Kapitalin klasik temelleri adl lde deer hl geer akadr. Tpk uzun bir sre nce kutsalln yitiren bir dnyada din ya da niversite adl lde geerliini srdren hayalete dnm bir bilim gibi. Bu ln gebelerine dnp dnmemekse bizim sorunumuzdur, ancak bu ii mekanik bir deer yanlsamasndan kurtularak baarmak zorundayz. Kapital daha dorusu kapitalin lmyle birlikte biz de babo dolaan hayvan ve simlantlar yani inandrc bir grnme sahip canl hayaletler olarak tuhaf ve rktc bir simlakr ve l izlenimi brakan bir dnyada yaamaya baladk. lleen kentlerle kum kapl ller arasnda bir fark yoktur. Gstergelerden oluan vahi bir ormanla ormanlarn vahilii arasnda bir fark yoktur. Simlakrlarn rktcl doann-

208 Sarmallaan Ceset

kine edeerdir. almann almay, deerin deeri gmd, can ekien bir sistemden geriye tyler rpertici bir ayartclktan baka bir ey kalmamtr. Bataillen dedii gibi geriye bkir, rkek, gz alabildiine uzanp giden ve yalnzca rzgrn kmldatarak, yarenlik edebildii bir kum l kalmtr. Politik dzende bunlarn ne kadaryla karlalmaktadr? ok azyla. Oysa can ekimekte olan bir kapitalizme kar mcadele etmeliyiz. Kendi can ekime srecini bile kendi sahneleyebilen bu kapitalist oyunun bizi etkilemesine izin vermemeli ve bu oyunda can ekien tarafn asl biz olduunu anlamalyz. Kapitale kendi lmn kendi belirleme ansn tanmak ona devrimin tm ayrcalklarn tanmak demektir. Deer simlakryla kapital ve iktidar adl hayaletin belirledii bir dnyada; deer ve ticar mal yasasna boyun emi bir dnyadakinden ok daha gsz ve donanmsz olduumuz sylenebilir nk kendi lmn kendisi hazrlayan sistem bu sorumluluu elimizden alarak, yaammz adayabileceimiz bir amac da elimizden alm olmaktadr. Sistemin bu son kurnazl, yani her trl olumsuzluu emip yok ederek, kendi lm simlakryla bizi ayakta tutmaya alma numaras ancak daha st dzeyde bir kurnazlkla alp geilebilir. Bu bir meydan okuma m yoksa dsel bir bilim eklinde mi olmaldr? Sistemin bizi iine kapatm olduu simlasyon stratejisi ve lm adl bu amazdan ancak simlakrlara ait dsel bir bilim (pataphysique des simulacres) sayesinde kurtulabiliriz.

DEERN SON TANGOSU


Her ey darmadnksa oraya dzensizlik hkimdir. eyler, olmalar gereken yerde deillerse orada dzen vardr. Brecht

niversite yneticileri gerek bilgiyle gerek almann karl saylamayacak bir diploma verilmesi dncesi karsnda panie kaplmlardr. Bu paniin kkeninde politik bir ykclktan ok ieriklerinden kurtularak tek bana ilevsel bir biim eklinde yoluna devam edecei dnlen deer vardr. Bu arada niversiter deerler de (diplomalar, vs.) bolukta umay srdren kapitaller ya da euro-dolarlar gibi oalarak bolukta salnmay srdrecekler ancak bu ii neredeyse herhangi bir gnderen ve deerden yoksun bir ekilde yapacaklardr. Bunun bir nemi yoktur nk onlarn bu babo ekilde dolanmalar bile toplumsal bir deer ufku yaratma konusunda yeterli olmaktadr. Bu arada giderek geliecek bir hayl deer saplantsysa gnderenler sistemini (kullanm deeri, deiim deeri ve ierdii niversiter i gcn) yitirecektir. Bu ei benzeri olmayan bir deer terrdr. Grne gre bu yeni bir durumdur. Bu yenilik niversiteye hl gerek bir alma srecinin egemen olduunu sanan ve deneyimlerini, nevrozlarn ve yaamlarn ayn kuruma adayan insanlar iin geerlidir. niversitedeki retenler/retim ele-

210 Deerin Son Tangosu

manlaryla, renciler arasndaki gsterge (bilgi, kltr) dei tokuu bir sredir, zerine ac bir duyarszlk astar geirilmi gizli bir anlama (gstergelerin duyarszl beraberinde toplumsal ve insancl ilikilerde bir zlmeye yol amtr), bir psikodramla astarlanm simlakra (yani yitirilmi bir alma ve bilgi dei tokuu yerine utan verici bir scaklk duygusu, dipal bir dei toku ya da pedagojik bir ensest iliki konulmas talebi almtr) benzemeye balamtr. Bu adan niversite umutsuzlukla anlamn yitirmi bir deer konusunda, eitim vermeye alan bir yer olmay srdrmektedir. Bu tuhaf alma srecini yaayanlar son birka yldr alma ve bilimsel bilgi olarak kabul edilmeyen retimin yol at gerek bir umutsuzluk olayna tank olmaktadrlar. nk gnmzde okumay, renmeyi, rekabet etmeyi hl dleyen genlerin bu ie kendilerini veremedikleri grlmektedir. Mnzev bir kltrel zihniyet madd ve manev anlamda toptan yok olup gitmitir. Bu yzden grevin1 de bir anlam kalmamtr.
Gncel grev de giderek gncel alma srecine benzemeye balamtr. Bugnk grevlerde eski alma srecine benzeyen bir belirsizlik, bir anlamszlk, amatan yoksunluk, kararlla kar benzer bir alerji, ksrdnglemi bir sre, enerji konusunda benzer bir yas tutma biimi ve bitmek bilmeyen bir ksr dnglemeyle karlalmaktadr. Kurum-kart olmayla kurumdan yana olma arasnda bir fark kalmamtr. Salgn giderek bymekte ve nlem alabilmek giderek olanakszlamaktadr. Bundan sonra sra baka eye gelecektir. Hayr, gelmeyecektir nk bu tkanmay bir balang noktas olarak kabul ederek kararszl tersine evirebilmek ve amatan yoksunluu bir saldr arac hline getirebilmek mmkndr. Bu boucu ve ldrc durumdan, niversiteye zg bu zihinsel itahszlktan her ne pahasna olursa olsun kurtulmak gerekiyor. Oysa renciler derin bir koma evresine girmi bulunan bir kuruma yeniden enerji pompalamaya alyorlar ki, bunun adna olsa olsa zorla hayatta tutma denebilir. Bir tr umutsuzluk tedavisi anlamna gelen bu yntem bireylere uygulanabildii gibi kurumlara da uygulanabilmektedir. stelik bu her
1

Jean Baudrillard 211

Zaten biz de bu ekilde tuzaa drldk yani 1968 Maysndan sonra herkese diploma datarak kendi kendimizi tuzaa drm olduk. Bu eylemin neresi ykcdr, sorarm size? Bu kesinlikle ykc bir eylem deildir. Bizler geliip, saf bir grnm alm deer yani bir alma karl olmayan diplomalarn ncleriydik. Sistem bundan baka ne isteyebilirdi ki? Sistem, anlamlarn yitirerek ilemselleen deerlerden honuttu ve biz tam tersini yaptmz sanarak bu yolu ona gsterdik. rencilerin almadan diploma alma olay karsndaki aresizlikleri en az retim elemanlarnnkine eit, tamamlayc bir duygudur. Bu, o geleneksel anlamsz bir diploma sahibi olma ya da olmamann neden olduu korkudan ok daha gizli ve aldatc bir duygudur. Bir diploma sahibi olma garantisi, bilim ve seim yapma konusundaki tm aamalarn ieriklerini yitirmelerine neden olduundan, tahamml edilmesi olduka g bir duygudur. Zaten bu yzden diploma olay karmak bir hle getirilip, szde bir ykmllk yani bir alma simlakr karlnda verilen bir diploma simlakrna dntrlmektedir. Bunun bir tr saldr ya da kin duyma biimi olduu sylenebilir (retim eleman not vermeye zorlanmakta ya da otomatik bir not datc hline getirilmektedir) nk en azndan bu sayede gerek bir ilikiye benzeyen bir ilikiden sz edebilmek mmkn olabilirdi. Nerede o gnler? rencilerle retim elemanlar arasndaki yakn ilikiler bile, bir zamanlar onlar bilimsel ya da politik bir amacn evresinde buluturan ya da kar karya getiren bir su ortakl ya da iddet nostaljisi ya da o ilikileri anmsatan bir iliki biiminden baka bir ey deildir. Amansz bir deer yasas, Kapitalist yasa ekip gittiinde her yan nasl bir hzn, bir panik duygusu kaplayacaktr? Zaten bu yzden faist ve otoriter yasalarn yaayaca gzel
yerde lme kar koyma beceriksizlii eklinde alglanmaktadr. Oysa Nietszche: Dene bir tekme de sen vur! diyordu.

212 Deerin Son Tangosu

gnler henz sona ermemitir nk bunlar varlklarn srdrebilmek iin iddeti yeniden yaama dndrmektedirler. Bu iddete maruz kalmakla uygulamak arasnda bir fark yoktur. Ritel, alma, bilim, kan, iktidar, politika kkenli bir iddet olumludur! G ilikileri, atmalar, smr ve bask konusunda her ey ak seik ve berraktr! Btn bunlarn eksikliini duyuyor ve zlyoruz. Bugn niversitede byle bir oyunun oynandn syleyebilirsiniz (oysa tm politik dzenin ayn ekilde ilediini unutmamak gerekiyor). rnein zgr bir sylev eken retim eleman kendi kendini ynetme ve dier modern samalklar sayesinde bu iktidar oyununu srdrmektedir. Herkes ne yaptnn farkndadr. Sadece derin bir d krklyla yitirilmi roller, statler ve sorumluluklarn pei sra gelen o inanlmaz demagojinin yaratt felketten kaabilmek iin profesrn, bu ar-sol tarafndan yaratlm yasal bir alan iinde olsa bile, yeniden bir bilim ve iktidar mankeni hline dnmesini salamak gerekmektedir. Aksi takdirde kimse bu duruma tahamml edemeyecektir. Zaten bu uzlama sayesinde yani yapay bir oyunculuk sergileyen retim elemanyla su ortakl yapan renci sayesinde, eylerin, byle bir hayal pedagojik senaryo dorultusunda srp gittii hatt belki de sonsuza dek srp gidebilecei grlmektedir. Zira deerle alma lml olabilirler ama deer ve alma simlakrlar lmszdr. Simlasyon evreni gerek-tesi, sonsuzluk-tesi, yani hibir gereklik giriiminin kendisine bir son vermeyecei bir evrendir. Doal olarak bu evrenin tamamyla kerek yok olmas gibi lgnca bir umut dnda. Mays 1977

NHLZM ZERNE

Bugn nihilizm XIX. yzyl sonunda sahip olduu o Wagnerci ve Spenglerci isli ve karanlk anlama sahip deildir. Nihilizmin artk Tanrnn lmyle birlikte ortaya kan o metafizik radikallik ya da bir k Weltanschauunguyla bir ilikisi kalmamtr. Gnmzde olsa olsa saydamlam bir nihilizmden sz edebiliriz ve bu nihilizm bir anlamda kendinden nce var olmu tarihsel biimlerden ok daha acmasz ve radikaldir. Bunun nedeni u saydamlk ve bir bolukta yzer gibi olma hlinin hem sistem, hem de onu zmlediini iddia eden tm kuramlarn ayrlmaz bir parasna dnm olmasdr. Tanrnn lmn aka ifade etme cesaretini gsterebilmi tek insan Nietzschedir! Sonsuzlukla cesede dnen bir Sonsuzluun karsna dikilebilen byk nihilist. Oysa hipergerekliin egemenlii altna girmi, materyalist ya da idealist (Tanr lmedi, hipergerek bir eye dnt) bir gereklik simlakryla simlasyonun her eyi aklad, belirledii, her eyin simle edildii saydam ve hipergerek bir dnyada, kendi kullarna sahip kabilecek kuramsal ya da eletirel bir Tanr yoktur.

214 Nihilizm zerine

Dnyayla birlikte hepimiz canl canl lnetlenmi bir simlasyon hatt lnetlenmiten bile beter bir duyarsz caydrma evreni iine dtk. Nihilizm ise ykm yerine aklamas kolay olmayan bir simlasyon ve caydrma yntemiyle bir gereklie kavumutur. Tarihsel adan bakldnda aktif, iddet ykl bir hayal olan nihilizm, bir mit ve bir oyun sahnesi olma aamasndan bir saydamlk daha dorusu yalanc bir saydamlk aamasna gemitir. yleyse kuramsal adan, nihilizmden geriye kalm bir eyler var mdr? Bundan byle hilikle lmn bir meydan okuma, bir ama olarak sunulabilecei yeni bir oyun sahnesinden sz edilebilir mi? Eski nihilizm aklamalarna oranla bugn kukusuz yeni ve iinden klmas olanaksz bir konumda bulunuyoruz. rnein Romantizm ilk nemli nihilist k olarak deerlendirilebilir nk Aydnlanma Devriminin gerekletirdii grnmler dzeninin ykld tarihlere denk gelmektedir. Srrealizm, Dadaizm, absrd anlay ve politik nihilizm ise anlam dzeninin ykld tarihlere denk gelen ikinci nemli nihilist ktr. Birincisi estetik (dandy grnml) bir biime sahip olan bir nihilizmken, ikincisi tarihsel ve metafizik (terrizm) yani politik bir biimdir. Biz bu iki biimle ya ksmen ilikiliyiz ya da hibir ilikimiz yok. Saydam bir nihilizm estetik ve politik bir biime sahip olamayaca gibi Kyamet konusundaki son clz kvlcm ya da ayrntlar grnmler veya anlamn yok edilme sreciyle ilikilendirememektedir. Artk bir kyametten sz edilemez. Kyamet izlenimi brakmaya alan tek ey politik bir anlama sahip olmayan rastlantsal terrizmdir. Byle bir terrizmin ortaya kmasn ve ortadan kaybolmasn salayabilecek tek bir yntem vardr: letiim aralar. Oysa iletiim aralar o stnde toplumsal konularn yer ald bir sahne zelliine sahip deildir. letiim aralar bir bant, bir pist, delikli bir eritten baka bir ey deillerse, biz de onlarn seyircileri yani alclar olama-

Jean Baudrillard 215

yz. Kyamet gerekletiinden, gnmzde, ntr eyler ve biimlerle duyarszlk gerein yerini almtr. Bundan byle bir romantizmden, ntr olann estetiinden sz edip edilemeyecei konusunu size brakyorum. nk ben byle bir ey olabileceine inanmyorum. Gnmzde bizi devre d brakmaya alan bir sistemle bombo ve anlamsz biimlere duyulan bir hayranlk duygusuyla ba baa kalm bir durumdayz. Oysa hayranlk (grnmlerle ok sk bir iliki iinde bulunan ayartma ve diyalektik akl yrtmeyle sk iliki iinde olan anlamn tersine) kusursuz bir nihilist tutkudur. Yok olu biimine uygun bir tutku. Her trl yok olu biimi, hatt kendi yok olu biimimize bile hayranlk duyuyoruz. Kendimize ramen iinde yaamak zorunda kaldmz bir saydamlk anda melankolik ve bylenmi insanlar gibi davranyoruz. Ben nihilistim. Grnmleri (ve grnmlerin sahip olduu ayartcln), anlamn (yeniden canlandrma, tarih, eletiri, vs.) lehine yok eden muazzam sreci XIX. yzyln en nemli olay olarak kabul ediyor, varln onaylyor ve sorumluluunu alyorum. XIX. yzyl ya da modernlemenin gerekletirdii asl devrim grnmlerle dnyann byleyiciliine kesin bir ekilde son verip, onu hi dnmeden yorumlamas ve tarihin saldrgan ellerine terk etmi olmasdr. XX. yzyl ya da post-modernleme tarafndan gerekletirilen ve bir nceki yzylda grnmlerin yok edilmesine edeer muazzam anlam kym srecini ikinci bir devrim olarak kabul ediyor, varln onaylyor, sorumluluunu zerime alyor ve zmlyorum. Anlamla saldran, anlamla ldrrler. Diyalektik ve eletiri alanlar artk bombotur. Artk byle alanlar yoktur. Bundan byle bir anlam terapisi ya da anlam destekli bir terapi yoktur nk bundan byle terapi genel duyarszlk srecinin bir parasdr. zmleme sahnesiyse belirsiz, rastlantsal bir eye dnmtr. Kuramlar bolukta yzmektedirler [aslnda nihilizm

216 Nihilizm zerine

diye bir eyin var olabilmesi olanakszdr nk tm umutsuzluuna karn o hl belirginliini yitirmemi bir kuramdr. Bir Kyamet d retebilmekte, bir felket1 Weltanschauungunun belirleyiciliine sahip olabilmektedir]. Belki de zmleme o muazzam anlam dondurma srecinin en nemli parasdr. Anlam dondurma ve bir (Quaternaire) buzullatrma ana sokma konusunda yaplan ibirliine oranla, zmlemelerdeki anlam bolluu ve anlam rekabetinin ikinci dereceden sorunlar olduklar grlmektedir. Hangi yntemden yararlanrsa yararlansnlar kesin olan bir ey varsa, o da, zmlemelerin sonu itibariyle anlamn dondurulmas ve simlakrlarla duyarsz biimlerin gerein yerini almasna yardmc olduklarnn anlalmas gerektiidir. Bylece anlamszlk lnn boyutlar giderek bymektedir. Fokur fokur anlam kaynatan iletiim aralar. Fokur fokur toplumsal kaynatan kitleler. Sistemin hzlanmasyla orantl bir ekilde sonsuza dek byyebilecei dnlen bir kitle. Enerji kmaz. Duyarszlk noktas. Tkanma noktasna gelmi bir dnyann mahkum olduu tepkisizlik adl yazg. Tepkisizlik olaylarnn hzla artmakta olduu sylenebilir. Durdurulmu ya da dondurulmu biimlerde bir art grld ve gelimenin hastalkl (kanserdeki metastaz anlamnda) bir bymenin iine hapsedilmi olduu sylenebilir. Amalarnn tesine gemi hastalkl, anormal bir gelime biiminin srr byle bir eydir. Bu bizim gelitirdiimiz bir amalar yok etme yntemidir. yleyse ayn dorultuda
Yalnzca kendi kkleriyle ilgili dler reten ve kendi sonlar hakknda hibir fikre sahip olmayan kltrler vardr. Hem kendi kkleri hem de sonlarn sabit fikir hline getirmi olan baka kltrler vardr.... Bunlarn dnda kalan iki olaslk vardr... Yalnzca kendi sonlaryla (bizim nihilist kltrmz gibi) ilgili dnce retenlerle; kkenleri ve (yaklaan belirsiz) sonlar konusunda hibir fikre sahip olmayan kltrler.
1

Jean Baudrillard 217

daha uzaa, ok daha uzaklara gitmek yani simlasyon, hipersimlasyon ve anormal gelime araclyla anlam yok etmemiz, kendi lmmzyse hiperamalarla yadsmamz gerekiyor. Paskalya adalarndaki abideler ve yenge cinsi kabuklu deniz hayvanlar rneinde olduu gibi. Bu ayn zamanda kansere zg bir mstehcen sr deil midir? Anormal gelimenin normal gelimeden ald intikamla hzn tepkisizlikten ald intikam. Hzlandrma yntemiyle kitleler de bu muazzam tepkisizlik srecinin iine alnmlardr. Her trl anlam artyla anlam fazlasn yok eden ve yutan kitleler anormal bir gelime sreci iindedirler. Korkun boyutlara varan bir amallk olayna ksa devre yaptran bir elektrik devresi gibidirler. Bu tepkisizlik aamasyla onun evresinde olup bitenler, gnmzde insan byleyen ve kendisine ekebilen tek eydir (yleyse diyalektiin gizli ekicilii sona ermitir). Bu tepkisizlik aamasna bir ayrcalk tanyarak, sistemlerin tersine evrilmezliini (tersine evrilebileceklerini gsterebilmek amacyla) en u noktaya kadar gtren zmlemeler yapmak nihilist olmaksa o zaman ben bir nihilistim. Bir retim yntemine saplanp kalmak yerine, bir ortadan kaybolma yntemine saplanp kalmak nihilist olmaksa, o zaman ben bir nihilistim. Ortadan kaybolma, aphanisis, iin iin erime, Furie des Verschwindens ve politika tesi (gerek, anlam, sahne, tarih, toplumsal ve birey tarafndan) birer ortadan kaybolma biimi olarak bilinli olarak seilmi alanlardr. Gerei sylemek gerekirse buna nihilizm denilemez. nk ortadan kaybolma ya da u her eyin duyarlktan yoksun, geliigzel ve anlamsz inkr edili biiminde, nihilizme zg bir duyarlk, dokunakl ve coku dolu szler yoktur. Nihilizmin hl gl grnmesini salayan ey u efsanev enerjisiyle bu efsanev radikallik ve yadsma biiminin yansra, eylerin ortaya k biimlerini ngrp, dramatize etme yeteneidir. Hayl krklna zg o nostaljik ve ayartc ses tonunun byleyicili-

218 Nihilizm zerine

i bile artk hayal krklna zg bir ey olmaktan kmtr. Buna ksaca ortadan kaybolma denilmektedir. Nostaljik bir diyalektik altrmasna kout olarak bu ortadan kaybolma biiminin kesinletiini gsteren izlerle daha nce Adorno ve Benjaminde karlamtk. nk ortada varl hissedilen bir diyalektik zlemi dolanmaktadr ve en kurnaz diyalektik kukusuz bu bir anda zlemini ekmemizi salayandr. Daha derinlere inildiinde Benjamin ve Adornoda bir baka ses tonu yani sistemden kaynaklanan melankolik bir ses tonuyla karlalmaktadr. Her trl diyalektiin tesinde yer alan bu melankoli tedavisi olanaksz bir eydir. Etrafmz ironik bir ekilde epeevre kuatm olan bu saydam biimler sayesinde, bu sistem melankolisi gnmzde giderek basknlaan bir grnt sunmaktadr. Sistem melankolisi bizim iin giderek hayat bir tutkuya dnmektedir. Bu, geen yzyl sonuna zg kara sevda ya da insan sarp sarmalayan cinsten smscak bir melankoli duygusu deildir. Bunun tutkulu bir hn duygusuyla her eyi yok ederek ortal normalletirebileceini sanan nihilizmle de bir ilikisi yoktur. Hayr, melankoli ilevsel sistemlere, gncel simlasyon, programlama ve enformasyon sistemlerine zg temel bir niteliktir. lemsel sistemlerde melankoli, anlamn yok edilmesini ya da ortadan kaybolmasn salayan yntemlerin znde bulunan bir niteliktir. Bu anlamda hepimizin melankolik olduu sylenebilir. Tkenmi sistemlerde melankoli, ni bir duyarszlama ve sessizlik biimidir. yiyle kt, doruyla yanl arasndaki dengeyi koruyabilme ya da buna benzer deerleri birbirleriyle karlatrma hatt daha genelinde bir gler dengesiyle toplumsal meydan okuma ve amalardan umut kesildiinde geriye kalan eydir. nk sistem her yerde ve her zaman ok gldr, yani stn ve egemen bir konumdadr. Bu sistem hegemonyasna, arzuya zg kurnazlklarn yceltilmesi, gnlk yaantnn devrimci mikrolojisi yaplarak,

Jean Baudrillard 219

molekler (kiisel) dzeyde akntya kaplp, gitme olay yceltilerek ya da mutfa yerlere gklere koyamamak gibi eylerle kar klabilir. Btn bunlar kesinlikle baarszla uratlmas gereken bir sistemi ak bir ekilde baarszla uratabilecek trden zmler deillerdir. Sistemi baarszla uratabilen tek ey terrizmdir. ekilen bir sylevin ironik bir glmsemeyle sfrlanmas, klenin yadsnmay yadsyan o bir anlk tavryla efendisinin gcn sfrlayp keyfini karmas gibi, terrizm de her eyi tersine evirdii srada, alttakinin brakt izleri silerek onu sfrlandrmaktadr. Bir sistem, egemenliini ne lde dayatyorsa, insanlarn dgc de onun kar karya kald baarszlklardan o lde etkilenmektedir. Sisteme kar en ufak bir meydan okuma sanki zincirleme bir k izlenimi brakmaktadr. Bu duyarlln yitirmi ve nihilist politika sahnesinde, gnmzde, yalnzca bu baka bir eyle karlatrlmas olanaksz olan tersine evirme olay insanlar harekete geirebilmektedir. Dgcn harekete geirebilen tek ey terrizmdir. Egemenliini kabul ettirmi sistemlerde nihilist olma, bu iddet ykl ve alayc izgiyi sistemin kaldrabilecei en u noktaya kadar gtrerek, sistemi, bu meydan okuma eylemine, lme eylemiyle yant vermeye zorlamak anlamna geliyorsa o zaman, tpk bu ii silaha sarlarak yapan bakalar gibi, ben de kuramsal dzeyde bir terrist ve nihilist olduumu syleyebilirim. Bugn bavurabileceimiz tek silah hakikat deil, kuramsal bir iddettir. Oysa bu da bir topyadr. Gerek bir radikallikten sz edebilmek mmkn olsayd o zaman nihilist olmak ie yarayabilirdi lm, buna terristin lmn de katabilirsiniz, hl bir anlama sahip olsayd o zaman terrist olmak bir ie yarayabilirdi. eyler bu noktada iinden klmaz bir hl almaktadrlar. nk bu etkili radikal nihilizme, sistem, ntralize edici bir ni-

220 Nihilizm zerine

hilizmle karlk vermektedir. Sistem de nihilisttir nk kendisini yadsyanlar da dahil olmak zere herkesi bir umursamazlk ve aldrmazlk srecine sokabilmektedir. Bu sistemde lmn yokluu btn boyutlaryla hissedilmektedir. Bolonya Gar, Mnih Oktoberfestdeki lm olaylarna kar herkes duyarsz kalmt. Zaten terrizmin de sistemle kendine ramen su ortakl yapt nokta burasdr. Bu politik anlamda bir su ortakl deildir. nsanlarn olaylara kar duyarszlama srecini hzlandrarak sistemle su ortakl yapmaktadr. Bundan byle gerek fantazmatik gerekse politik bir lm olaynn yeniden canlandrlabilecei, sahneye konulabilecei trensel ya da iddet ykl bir sahneden sz edebilmek olanakszdr. Bunu sisteme zg o teki nihilizm ya da terrizmin zaferi olarak kabul edebilirsiniz. Olaylara bir gereklik gc kazandrabilecek bir sahne ya da minimal bir illzyon olayndan sz edebilmek olanakszdr. ili, Biafra, boat people, Bolonya ya da Polonya kimin umurundadr? Btn bunlar bir televizyon ekran zerinde yok olup giden grntlerden baka bir ey deildirler. Sonu vermeyen olaylar (ve sonu vermeyen kuramlar) anda yayoruz. Anlam kurtarabilmek mmkn deildir. Byle olmas kukusuz daha salkldr nk anlam da lml bir eydir. Oysa Aydnlanma ann egemenliini srdrebilmesi iin o ksa egemenlik sreci boyunca ortadan kaldrmay ama edindii grnmler bu anlam ya da anlamszlk nihilizmine kar baklk kazanm gibidirler. Ayartma da zaten tam bu noktada devreye girmektedir.

DZN

A
Antietnoloji, 25 Artaud, Antonin, 68, 69 Ayartma, 98, 135, 140, 151, 159, 186, 207, 215, 220 Champs-Elyses, 27 Cizvitler, 19 Clastres, Pierre, 23, 46 Cloyters of New York, 27 Coppola, Francis F., 12, 90, 91 Creusot, 23

B
Ballard, J. G., 174 Bardot, Brigitte, 183 Barok, 19 Bataille, Georges, 109, 185, 198, 208 Beaubourg, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 136 Bourdieu, Pierre, 33 Bolonya, 220 Borges, Georges L., 13, 14, 99, 107, 167 Bororolar, 183

D
Dean, James, 46 Deleuze, Gilles, 38, 73, 160, 184, 188 Disneyland, 29, 30, 31, 32, 99 Diyalektik, 215 Dorothee Bis, 138 Dubuffet, 97

E
Eco, Umberto, 125 Einstein, Albert, 138 Enchanted Village, 30 Eridikya, 22 Etnoloji, 25

C
Castaneda, Carlos, 23, 25 Cezayir Sava, 66

222 Dizin

F
Fantazm, 29, 31, 39, 82, 141, 160, 163, 189, 191, 192, 201, 205 Fantazmagorik, 174 Fantazmatik, 188, 220 Fonda, Jane, 87, 88 Ford, Gerald, 40, 46, 48 Forum des Halles, 136, 137 Foucault, Michel, 186 Franko, Francisco, 38, 48 Freud, Sigmund, 73

deogram, 64 kona, 18, 19 konoklast, 18, 19 llzyon, 29, 40, 68, 72, 132, 151, 220 mge, 18, 19, 20, 21, 56, 79, 82, 120, 131, 138, 142, 145, 146, 148, 152, 164, 168, 195 shi, 28

G
Gordiyum, 37 Gsterge, 20, 52

J
Jaulin, Robert, 23 Johnson, Lyndon B., 40, 46

H
Hanoy, 67 Hipergerek, 14, 15, 29, 31, 45, 52, 54, 59, 74, 97, 103, 115, 120, 122, 154, 164, 170, 172, 175, 213 i, 45, 74, 76, 164 lik, 43, 44, 78, 113, 115, 135, 166, 168, 172, 174, 175, 213 Hipersimlasyon, 40, 101, 105, 217 Hiroima, 69, 86, 88 Hitler, Adolf, 48 Hollywood, 43 Holografik, 150, 151, 153, 155 Hologram, 12, 143, 150, 151, 152, 154, 170

K
Kafka, Franz, 160 Kennedy, John F., 40, 46, 62 Kzlderililer, 27, 28 Kopernik, Mikolaj, 57 Kubrick, Stanley, 76

L
La Colonie Penitentiaire, 160 Laborit, Henri, 191 Lascaux, 25, 137 Leone, Sergio, 76 Lvi-Strauss, Claude, 183, 187 Los Angeles, 30

M
Magic Mountain, 30 Marine World, 30 Marx, Karl, 50, 138, 156

Simlakrlar ve Simlasyon 223 McLuhan, Marshall, 80, 121, 122, 156 Modus vivendi, 65 Mogadiscio Stammheim, 124 Monod, Jacques, 118 Monroe, Marilyn 46 Mbiys, 35, 39, 99, 125, 206

S
Sahlins, Marshall, 31 Saint-Michel de Cuxa, 27 Schlemihl, Peter, 197, 198 Sezar, Jl, 97 Simgesel, 11, 13, 24, 25, 27, 28, 33, 34, 66, 98, 141, 146, 157, 158, 161, 179, 183, 184, 186, 189, 193, 202, 204, 205 Simlatr, 14, 17, 18, 42 Stourdze, Yves, 130

N
Nixon, Richard, 35, 40, 46, 47, 67

O
Orfeus, 22 Orly, 26 Orwell, George, 67 Otomatik Portakal, 167

T
Tasadayllar, 22, 39 Taylor, Elizabeth, 164 Thom, Rne, 83 Tinguely, 97 Totemizm, 188

P
Pinbas, Richard, 148 Praxis, 47 Psikanaliz, 16, 17, 156, 187, 198

V
Vietnam Sava, 12, 65, 90, 91, 92 Virilio, Paul, 134 Visconti, Luchino, 76

Q
Quartier Latin, 205

W
Wagner, Richard, 91, 92 Washington Post, 33 Weltanschauung, 213, 216 Werben, 130

R
Ramses, 22, 25, 26, 27 Redford, Robert, 76 Rnesans, 26, 54

You might also like