T.C.

ANKARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS KAMU YNET M ve S YASET B L M ANAB L M DALI

DOAN AVCIOLU ve DEVR M GAZETES

Yksek Lisans Tezi

Kemal Bar TILI

Ankara-2005

T.C. ANKARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS KAMU YNET M ve S YASET B L M ANAB L M DALI

DOAN AVCIOLU ve DEVR M GAZETES

Yksek Lisans Tezi

Kemal Bar TILI

Ankara-2005

T.C. ANKARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS KAMU YNET M ve S YASET B L M ANAB L M DALI

DOAN AVCIOLU ve DEVR M GAZETES

Yksek Lisans Tezi

Tez Danman : Yrd. Do. Dr. Mehmet Yeti

Tez Jrisi yeleri Ad ve Soyad

Do. Dr. Mithat Sancar

mzas
........................................

Yrd. Do. Dr. Mehmet Yeti

Yrd. Do. Dr. Fethi Akyel

.........................................

Tez Snav Tarihi 3 Ekim 2005

Teekkr Bu tezin gerek okuma gerekse yazm srecinde getirdii neri ve eletiriler, bana kar gsterdii anlay ve sabrdan tr, danmanm, deerli hocam Mehmet Yetie; ktphane ve sahaf gezintilerim srasnda eksik kaynaklarn tamamlanmasnda bana elik eden, yazm srecinde ise tezimi okuyup eletiri ve tavsiyelerde bulunan dosttan te kardeim Ferhat Kla; benden maddi ve manevi desteklerini eksik etmeyen annem Saadet ncez, teyzem Suat zerel, aabeyim smet mit Tlya; sevgisini her daim yanmda hissettiim, canm canan dilediim Ebru Babacana; Devrim Gazetesinin eksik saylarnn tamamlanmasnda yardmc olan Milli

Ktphane ve TBMM Ktphanesi alanlar ile bir ok kez ge saatlere dek ktphanelerinin ett salonlarn paylatm, alma azimleriyle rnek stanbul niversitesi Cerrah Paa Tp Fakltesi rencilerine; manevi yardmlarn benden esirgemeyen sevgili dostlarm Ali Gnere, Hakan Kvraka, Egemen ar Mzraka, Berker Banka, Aytl Tamere ve zlem Eroluna teekkr ederim.

 NDEK LER

GR

B R NC BLM

1. 27 Mays 1960dan 10 Ekim 1965 Genel Seimlerine Trkiyede Siyasal Ve Toplumsal Durum 7

2. Doan Avcolu ve Yn Hareketi 2.1. Yn Hareketinin Douu: Yn Dergisi 2.2. Yn Dergisinin k ve Yn Bildirisi 2.3. Yn Dergisinin Yazar Kadrosu ve lenen Konular 2.4. Yn Dergisinin Kapan 23 24 33 36

3. Doan Avcolunun Kemalizm ve Sosyalizme likin Dnceleri 3.1. Kemalizmin Baars ve Baarszl 3.2. Sosyalizm: Kemalizmi Tamamlama 3.2.1.Sosyalizm: Gerek Milliyetilik 3.2.2.Sosyalizmin eitleri 3.2.3.Trkiye in Sosyalizm: Trk Sosyalizmi 3.3.Sosyalist Mcadelenin Trkiyedeki Unsurlar 38 44 49 54 57 61

3.4.Sosyalist Mcadelenin Baars

67

K NC BLM

1. 10 Ekim 1965 Genel Seimlerinden 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna Trkiyedeki nemli Siyasal ve Toplumsal Gelimeler 70

2. Doan Avcolu ve Devrim Gazetesi 1.1. Devrim Gazetesinin k ve Devrim Bildirisi 1.2. Devrim Gazetesinin Yazar Kadrosu, Okuyucu Kitlesi ve lenen Konular 2.3.Devrim Gazetesinin Kapan 2.4.Devrim Gazetesine Ynelik Tepkiler 90 111 112 81

2. Doan Avcolunun Devrim Gazetesinde izdii Devrim Modeli 3.1.Devrimin Nitelii: Ulusal Kurtulu Devrimi 3.2.Neden Ulusal Kurtulu Devrimi? 3.3.Ulusal Kurtulu Devriminin Unsurlar 3.4.Darbe Deil; Devrim 3.5.Devrimin Baars: Halkn Partisi ve Halkn Diktatrl 118 120 122 128 131 136

3. Doan Avcolu ve 9 Mart Olay : Baarsz Bir ktidar Yry 139

II

SONU

163

ABSTRACT

166

ZET

167

KAYNAKA

169

III

GR

Bu alma yakn dnem siyasi tarihimizin nemli dn ve eylem insanlarndan birisi olan Doan Avcolunu ve Onun 27 Ekim 1969 ile 27 Nisan 1971 tarihleri arasnda yaynlad Devrim Gazetesini konu almtr. Bu almann amac, bir dn ve eylem insan olan Doan Avcolunun, Devrim Gazetesi sayfalarnda Trkiyeye ilikin dile getirdii siyasi, ekonomik ve toplumsal dncelerin hangi artlar altnda, hangi nedenlerden kaynaklanarak ekillendiini sorusunun yantn verebilmektir. Bilindii gibi, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinden 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna uzanan, yaklak on yllk dnem, Trkiyede sosyalist hareketin yaygnlamasna, sosyalizmin geni kitlelere ulamasna sahne olmutur. Mete Tuncaynda belirttii zere,1 dnemin Trkiyesine gemiten miras gelen sosyalizm tabusunun krlmasnda, baka bir deyile sosyalizmin kapal kaplar ardnda gizlice konuulmaktan, kamuoyunda aka tartlr hale getirilmesinde Doan Avcolu nemli bir pay sahibi olmutur. Sosyalizm tabusunun krlmasnda pay sahibi olmu olan Doan Avcolu, dnemin Trkiyesinde yaplan sosyalizm tartmalarnda da etkin bir ekilde yer almtr. Sz konusu bu dnem, Doan Avcolunun lhan Seluk, Mmtaz Soysal, lhami Soysal gibi yakn arkadalaryla birlikte yaynlad, ba yazarln stlendii, Yn Hareketi ismiyle de bilinen, Yn Dergisi yllardr. Yn Dergisi, Trkiye i Partisi ile birlikte dnemin

sosyalizm tartmalarnn iki kart kutubunu oluturmutur. Yn Dergisi ile

Mete Tuncay, Avcolunun Arkasndan , Yapt, say 47 / 2 ( Aralk Ocak 1983 ) den aktaran Hikmet zdemir, Doan Avcolu , 1.B., Ankara, Bilgi Yaynevi, ubat 2000, s 315.
1

T P arasnda, Mehmet Ali Aybarn Trkiye i Partisinin genel bakanlna seilmesiyle balayan, 10 Ekim 1965 Genel Seimlerinden sonra artan bu kutuplama: Trkiyedeki toplumsal snflar sosyalizme geite nasl bir tutum taknacaklardr ? Devrimci savam hangi snflar arasnda olacak ve devrimci savama hangi snf nclk edecektir ? Trkiyede sosyalist hareket iktidara demokratik yolla m, yoksa ihtilalci yolla m gelecektir ? eklinde formle edebileceimiz sorulara verilen yantlarn etrafnda cereyan etmitir.2 Trk solunun 1960l yllardaki en demokratik atmosferli dergisi 3 olarak niteleyebileceimiz, 27 Aralk 1961 tarihinden 30 Haziran 1967 tarihine dek toplam 222 say yaynlanacak olan Yn Dergisi Doan Avcolu ismi ile zdeleirken, Avcolunun bu dnemdeki grleri, yukardaki sorular nda, u ekilde zetlenebilir: Trkiye siyasi bamszln ekonomik bamszlk temeline oturtamam azgelimi bir lkedir. Trkiyede, bamszlktan taviz vermeksizin, devrimler yoluyla dzen deiikliini gerekletirerek, ksa srede ada uygarla ulama amacn gden Kemalist devrim yarda kalmtr. Yarda kalm Kemalist devrimi

tamamlayacak, ksa srede Trkiyeyi ada uygarlk dzeyine ulatracak tek yol ise sosyalizmdir. Ne var ki Trkiyede, ii snf henz niceliksel ve
2

etin Yetkin, Soldaki Blnmeler , 1.B., stanbul, Toplumsal Dnm Yaynlar, Mays 1998, s 69. 3 Ergun Aydnolu, Trk Solu: Eletirel Bir Tarih Denemesi 1960 1971 ,1.B., stanbul, Belge Yaynlar, Kasm 1992, s 46.

niteliksel adan devrimci eyleme nclk edebilecek birikime sahip deildir. Trkiyeye tutucu gler koalisyonu egemendir; bu nedenle, Trkiyede sosyalist hareketin, ok partili demokratik siyasal dzen iinde iktidara gelme olasl ok zayftr. Devrimci eyleme, ii snf niceliksel ve niteliksel olgunlua eriinceye dek, devrimci bir gelenee sahip olan asker sivil aydnlarn liderliinde zinde gler nclk edebilir. Yaln Kkn Kemalizmin akn dnr 4, Yurdakul Erin Trkiye aydnlanmasnn sosyalizme alan u beyi 5; Demirta Ceyhunun kapkulu ideologu 6, Blent Ecevitin otoriter rejim zlemcisi 7 olarak

niteledii Doan Avcolu, alt yllk Yn deneyimiyle edindiklerini 8, 1968 ylnda yaynlad Trkiyenin Dzeni isimli almasnda olgunlatrm, 27 Ekim 1969 ile 27 Nisan 1971 tarihleri arasnda haftalk Devrim Gazetesini kartmtr. Benim, yksek lisans tez konusu olarak Doan Avcolu ve Devrim Gazetesini sememde, Doan Avcolunun yakn dnem siyasi tarihimizde bir dn ve eylem insan olarak sahip olduu tarihsel nemin etkisi olduu kadar; bu gne dein, Doan Avcolu ve onunla zdeleen Yn Dergisi - ya da Yn Hareketi - zerine Trk siyasal yaznnda daha nceden kaleme alnm ve deerli bilgiler ieren yaptlar bulunmakla birlikte, zel olarak Doan Avcolunu ve Onun Devrim Gazetesi sayfalarnda dile

4 5

Yaln Kk, Bir Soran Olursa , stanbul, Tarih Yok, Tekin Yaynevi, s 54. Yurdakul Er, Devrimci Doan ile Akll Yarbay Chavez , Sol, say 197 ( Mart 2003 ), s 23. 6 Demirta Ceyhun, Kapkulu deologu , Ant, say 120 ( 15 Nisan 1969 ), s 8. 7 Blent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik , stanbul, Tekin Yaynevi, Tarih Yok, s 49 8 Hikmet zdemir, Bir lk Yapt: Trkiyenin Dzeni , Yapt, say 47 2, ( Aralk Ocak 1983 / 84 ), s 102.

getirdii dncellerini ayrntl bir ekilde inceleyen herhangi bir almaya rastlanlmamasnn da etkisi olmutur. Doan Avcolu ve Devrim Gazetesi baln tayan yksek lisans tezim, iki blmden olumaktadr. lk blmde, Doan Avcolunun, Devrim Gazetesinde Trkiyenin siyasi, ekonomik ve toplumsal yaps zerine dile getirdii dncelerinin salkl bir ekilde anlalabilmesinin, her eyden nce, Onun genel siyasal dnce yapsna nfuz edilmesi suretiyle gerekletirilebileceini dndm iin, Doan Avcolunun Devrim Gazetesi ncesindeki dn ve eylem servenini anlatmaya altm. Doan Avcolunun Devrim Gazetesi sayfalarnda dile getirdii dncelerin oluum srecini anlayabilmek iin elzem nitelikte olan tezin bu ilk blm, bireyin, iinde bulunduu tarihsel koullarn etkisinden bamsz olmad

gereinden hareketle, 1960 1965 aras Trk siyasal yaamnn genel bir panoramasn zetleyerek balamaktadr. Bu ksmn hemen devamnda, Doan Avcolunun Yn Dergisi ve Yn Hareketi ile olan ba zerinde durulmu; takip eden son ksmda ise Doan Avcolunun Yn Dergisi sayfalarnda, Kemalizm ve sosyalizme ilikin dile getirdii dnceler analiz edilmitir. Devrim Gazetesinin incelenmeye alld tezin ikinci blm drt ksmdan olumaktadr. Bu blmn ilk ksmnda ncelikli olarak, 1965 1971 aras Trkiyede meydana gelmi nemli siyasal ve toplumsal gelimeler anlatlm; ikinci ksmda ise Devrim Gazetesinin ayrntl bir incelemesine yer verilmi; zetle, gazetenin kuruluu, k, yazar kadrosu, bildirisi, ele ald konular ve toplumun eitli kesimlerinden ald olumlu,

olumsuz tepkiler zerinde durulmutur. Tezimizin ikinci blmnn, Doan Avcolunun, Devrim Gazetesinde izdii Devrim Modeli balkl, nc ksmnda ise, Devrimin Nitelii: Ulusal Kurtulu Devrimi , Neden Ulusal Kurtulu Devrimi , Ulusal Kurtulu Devriminin Unsurlar , Darbe Deil: Devrim , Devrimin Baars: Halkn Partisi ve Halkn Diktatrl alt balklar altnda, Avcolunun Yn Dergisinde ekillendirdii ve sosyalist sylemin ne kt iktidar stratejisinin yerini Kemalist sylemin ne kt iktidar stratejisine brakp brakmad sorusunun yant aranmtr. kinci blmn drdnc ve son ksm olan Doan Avcolu ve 9 Mart : Baarsz Bir ktidar Yry balnda ise, Madanolu Cuntas olarak bilinen gizli ittifak ile kurulmu olan iliki balamnda 9 Mart Olay ismiyle anlan askeri mdahale giriiminde Avcolu ve Devrim Gazetesinin oynam olduu rol zerinde durulmutur. Doan Avcolu ve Devrim Gazetesi baln tayan bu yksek lisans tez almas dorudan doruya Doan Avcolunun 1961 1971 yllar arasnda Trkiyeye ilikin dile getirdii siyasi, ekonomik ve toplumsal dncelerinin analizini yapmaya alarak; Yn Dergisi ve Yn Hareketi zerine yazlm iki nemli almadan, Hikmet zdemirin Kalknmada Bir Strateji Aray: Yn Hareketi isimli doktora almas ile Devrim Gazetesi ksmen deinen Gkhan Atlgann Kemalizm ile Marksizm Arasnda Geleneksel Aydnlar: Yn ve Devrim balkl yksek lisans almasndan ayrlmaktadr. Gerek zdemir gerekse Atlgann almalarndan farkl olarak bu almada, Doan Avcolunun Yn Dergisi ve Devrim Gazetesindeki yazlarna arlk verilmi; bu nedenle, Doan Avcolunun dn ve eylem

yaamnda nemli bir yer tutan Yn Dergisinin ve Devrim Gazetesinin dier nemli isimlerinin kaleme ald yazlara elden geldiince atfta

bulunulmamaya allmtr. Bu alma Doan Avcolu zerine yaplm bir biyografi denemesi deildir. Kanmca bir dn ve eylem insannn biyografisini yazmaya almak g ve cretli bir itir. Sz konusu bu glk, bir biyografi almasnn, konu ald kiiyle ilgili akla gelebilecek her eit belgenin toplanmasn - kitaplar, makaleler, el yazlar, resimler, yakn dostlarndan dinlenen hatralar gibi -, toplanan belgelerin ayrntl bir biimde incelenerek, ele alnan insann olanca gerei ile ortaya konulmasn gerektirmesidir. Doan Avcolu ve Devrim Gazetesi baln tayan bu yksek lisans tezinde, Doan Avcolunun 1961 1971 yllar arasnda yazm olduu kitaplar ve makalelerden; Doan Avcolunun dncelerini konu alan, ya da yer veren yakn dnem siyasi tarihimiz zerine yazlm kitap, makale gibi ikincil kaynaklardan yararlanlmtr.

B R NC BLM

1. 27 MAYIS 1960DAN 10 EK M 1965E TRK YEDE S YASAL VE TOPLUMSAL GEL MELER

Trkiyede 1946 ylnda i ve d gelimelerin etkisiyle balayan ok partili demokratik siyasal yaam, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi ile kesintiye uram, iktidarda bulunan DP ynetimi drlerek geici bir askeri ynetimin ardndan, 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna dek srecek yeni bir dnem balamtr. Bu yeni dnemle birlikte Trkiye, hzl bir siyasallama sreci iine girmi, siyasete olan katlm artm, cumhuriyet tarihi boyunca ok ksa aralklar hari kamuoyu nnde kendilerini ifade edebilme olanana sahip olamayan, iktidarlarn basklar ve soruturmalar ile kar karya kalan ve yasaklanan siyasal dnceler kamuoyu nnde kendilerini zgrce ifade edebilme ve rgtlenme olanaklarna kavumulardr. Gerek rgtlenme gerekse mdahale srecine bakldnda, ordunun hiyerarik yapsnn dna klarak gerekletirilen, bu ynyle Cumhuriyet tarihinin dier askeri mdahalelerinden ayrlan 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinin nedenleri zerinde, ksa da olsa, durmak; 1960l yllar Trkiyesinin yaad nemli gelimelerin ve Doan Avcolu ve Devrim Gazetesi baln tayan almamzn hangi siyasal, toplumsal ve ekonomik gelimelerin etkisi altnda ekillendiinin anlalmasnda bize yardmc olacaktr. 27 Mays 1960 tarihinde, Trk Silahl Kuvvetlerinin

iktidarda bulunan Demokrat Parti ynetimine kar gerekletirdikleri askeri eylem, siyasal tarihimizde farkl terimlerle anlmaktadr: Kimi yazarlar gerekletirilen askeri eyleme devrim , ihtilal gibi terimleri uygun bulurken; kimi yazarlar da darbe , cunta gibi terimleri uygun bulmaktadr; oysa, Blent Tanrn de belirttii gibi, 27 Mays 1960 tarihinde gerekletirilen askeri eyleme mdahale veya hareket gibi nesnel terimlerle yaklamak daha uygun decektir.1 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi Trkiyede () brokrasinin ve onumla birlikte aydn orta tabakann, iktidar mcadelesinde, ordunun mdahalesiyle, komprador burjuvaziyi ve toprak aalarn DP ahsnda ()2 alt etmesi, 1946 ylnda balayan ok partili demokratik siyasal yaam biimsellikten kurtararak daha ileriye tamasdr. 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesini douran siyasal, ekonomik ve toplumsal nedenler, ok partili demokratik siyasal yaamn balad 1946 ylndan itibaren on drt yl boyunca meydana gelecek gelimelerde aranmaldr. Bilindii gibi smet nnnn cumhurbakanl koltuuna oturmas ve Milli ef unvan almasyla3 siyasal, toplumsal ve hukuksal denetimlerini sklatrarak, giderek baskc kimliini arttran; Cumhuriyet Halk Partisi dnda herhangi bir muhalefet partisinin yasal zeminde rgtlenmesine izin vermeyen, basn denetim altna alan, ii snfnn sendikal at altnda
Blent Tanr, Osmanl Trk Anayasal Gelimeleri , 3.B., stanbul , AFA Yaynclk, 1996, s 277. 2 Behice Boran, Trkiyede Sosyalizmin Sorunlar , stanbul, Gn Yaynlar, Mays 1968, s 51. 3 Trkiyede eflik sisteminin balangc olarak CHPnin 1927 ylnda kabul ettii tzk deiiklii kabul edilebilinir: Yaplan deiiklikle, tzkte Cumhuriyet Halk Frkasnn Umumi Reisi, frkann banisi olan Gazi Mustafa Kemal Hazretleridir.() Partinin Deimez genel bakan, onu kuran Kemal Atatrktr. ifadesi yer almtr. Tek Parti ynetiminin Milli ef dnemi hakknda ayrntl bilgi elde etmek iin b.k.z: Cemil Koak, Trkiyede Milli ef Dnemi , 2.B., stanbul, letiim Yaynlar, 1998.
1

rgtlenmesine yasak getirerek her trl grev ve lokavt yasa d ilan eden tek parti ynetimi ( 1925 1946 ), kinci Dnya Savann sona ermesiyle bir yol ayrmna gelmi, nnde iki seenek belirmiti: Birinci seenek, tek partili dzenin gittike artan bir hzla tam bir baskya dnmesiydi. kinci seenek ise dzenin demokratiklemesi olarak grlyordu. 4 Cumhurbakan nn, partisi iinden kan kimi atlak seslere kulak tkayarak, tercihini dzenin demokratiklemesi ynnde kullanm ve bylelikle Trkiyede ok partili demokratik siyasal yaama geilmitir. nnnn dzenin demokratiklemesi seeneinden yana tercih

kullanmasnda, ite geni halk ynlarnn tek parti ynetimine kar besledii olumsuz duygularn; dta ise kinci Dnya Sava sona ermesiyle gvenlik endiesine den Trkiyenin, paras olmak istedii Bat dnyasnn Trkiyeden baz demokratik almlar gerekletirmesi beklentisi iinde olmasnn etkisi bulunmaktadr. Bilindii zere, 7 Ocak 1946da kurulan DP, 14 Mays 1950 genel seimlerine tek parti ynetimimden rahatszlk duyan toplumsal muhalefetin gcn arkasna alarak girmi ve sandktan iktidar partisi olarak kmtr.5 DPnin tek parti ynetimine kar ykselen ve yaygnlaan toplumsal muhalefetin gcn arkasna almasnda en byk etmen Yeter, Sz Milletindir slogan ile akllarda yer eden, tek parti dneminin tm anti demokratik
4

uygulamalarn

iktidara

gelmelerinin

ardndan

yapacaklar

Emre Kongar, 21. Yzylda Trkiye 2000li Yllarda Trkiyenin Toplumsal Yaps , 1.B., stanbul, Remzi Kitabevi, Mart 1998, s 144. 5 %89.3 gibi yksek saylabilecek semen katlmyla gerekleen 14 Mays 1950 genel seimlerinde, CHP oylarn % 39.98ini alarak 69 milletvekili; D Pde oylarn % 53.59n alarak 408 milletvekili karmtr. 14 Mays 1950 genel seimlerinin ayrntl sonular iin b.k.z: Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, Trkiyede ok Partili Politikann Aklamal Kronolojisi 1945 1971 , 1.B., Ankara, Bilgi Yaynevi, Temmuz 1976, s 66.

dzenlemelerle kaldracaklarn vaat etmeleri, lkede demokrasi rzgar estirmeleridir6. Ne var ki lkede esen demokrasi rzgar ok uzun srmeyecektir. DP, demokrasinin geni ve ileri bir anlayla hayata geirilmesi ynnde seim meydanlarnda verdii szleri tutmayacak; iktidar ile muhalefet arasnda ki ilikiler gerginliini koruyacak ve yava yava artacaktr. DP iktidarnn 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesiyle yklmasnda: Tek parti - tek ef sistemini canlandrmak isteyiinin, Kemalist Devrimlerden verdii dnlerin ve lke ekonomisini ynetmekte gsterdii baarszlklarn etkisi olmutur. DPnin 1950 1954 yllarnda uygulamaya koyduu, anti demokratik dzenlemeler, 1954 ylndan itibaren daha da artacak, 1957 ylnda balayan iktidarnn son dneminde ise doruk noktasna ulaacaktr. Bu dnemde iktidarna ynelik eletirilere kulak tkayan DP ynetimi, bata muhalefet partileri olmak zere, basn, radyo, niversiteler, sendikalar ve yarg organlar zerinde youn siyasal bask kuracaktr: rnein, 1957 genel seimleri ncesinde muhalefetin, DPye kar seimlerde, g birlii yapmas engellenecek; DP kart gazeteciler eitli gerekelerle yarglanp,

tutuklanacak ve hapis cezalarna arptrlacak; memurlara kar alnan bir dizi nlemler ile bata niversiteler olmak zere Yargtay, Dantay ve Saytay gibi kurumlarn bamszlk ve zerklikleri yara alacaktr.7

DP, parti programnn ilk maddesinde, partinin kurulu gerekesini () lkede demokrasinin geni ve ileri bir anlayla gerekletirmek () eklinde ifade etmekteydi. Ayrntl bilgi iin b.k.z.: Cem Eroul, DP Tarihi ve deolojisi , 2.B., Ankara, mge Kitabevi, Nisan 1990, s 11- 12. 7 Mete Tuncay, Siyasal Tarih ( 1950 1960 ) , Trkiye Tarihi4: ada Trkiye 1908 1980 , editr Sina Akin, 5.B., stanbul, Cem Yaynlar, Temmuz 1997, s 181.

10

DP iktidarnn sonunu hazrlayan sre 27 Ekim 1957 genel seimlerinden sonra balamtr.8 Bu srete, DP gerek meclis ii gerekse meclis dndan iktidarna ynelik eletirilere tahamml etmekte glk ekmi, eletirilere olduka sert karlklar vermitir.9 Ne var ki DP ynetimi ald btn bask tedbirlerine ramen giderek glenen ve yaygnlaan muhalefet dalgasn yok edememi, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesiyle devrilmitir. DPnin, muhalefetin tepkisini eken, uygulamalarndan nemli bir ksm da Kemalist Devrimlere kar taknd olumsuz tavrlar, Kemalist Devrimlerden verilen dnlerdir. DPnin iktidarnn ilk yllarndan balayarak slami evrelerle balarn koparmamaya dikkat etmi, onlar honut edecek admlar atmaktan, sonularnn ne olacan hesaplamakszn, ekinmemitir. DP iktidar dneminde slami evreler, siyasal ve toplumsal alanda yeniden etkinlik kazanmlar, 1960l yllarn ikinci yarsndan itibaren bu etkinliklerini giderek arttrmlardr. DPnin ileri gelenleri, bata Cumhurbakan Celal Bayar ve Babakan Adnan Menderes olmak zere, hibir ekilde, slami evrelerin cumhuriyet ynetimini ykarak lkede teokratik bir idareye dayal ynetim kurulmasn hedef alan amalarn paylamamlardr. Ne var ki DPnin ileri gelenlerinin bu iyi niyeti, Kemalist Devrimlerden verilen tavizler
1958 ylnda yaplmas gereken seimler, DP tarafndan bir yl erkene alnmtr. Bu kararn alnmasnda lkede muhalefetin gittike g kazanmasnn etkisi vardr. 27 Ekim 1957 seimlerinde CHP oylarn yaklak % 41ini, Cumhuriyeti Millet Partisi ve Hrriyet Partisi de oylarn yaklak % 11ini alrken; DP ise % 48ini almtr. Ayrntlar iin b.k.z.: Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, s 171. 9 Bilindii zere, 1957 seimlerinde DP, meclisteki 610 sandalyeden 424n alm, demokrasi bir say rejimidir () bu rejimde ynlar ne isterse o olur anlayn srdrerek, muhalefet zerindeki basksn younlatrmtr: DPnin benzer anti demokratik uygulamalar ve bask nlemleri 1958 ylndan itibaren daha da artm, 1960 ylna girildiinde ise doruk noktasna ulamtr. CHP genel bakan smet nnnn 29 Nisan 1959da Uak geziyle birlikte patlak veren, karlkl atmaya varan iktidar ile muhalefet arasnda karlkl gerilim Nisan 1960 gelindiinde DP iktidarn iyice endielendirmi, DP iktidar muhalefeti yok etmek iin harekete gemitir: 12 Nisan 1960da nn hakknda, DP, meclis soruturmas am; 12 Nisan 1960da 15 DP milletvekilinden oluan bir komisyonu kurmu; 27 Nisan 1960da kurulan komisyona olaanst yetkiler veren bir yasay meclisten geirmitir.
8

11

nedeniyle, lkede zellikle aydnlarn ve ordu iinde baz subaylarn DP iktidarna ynelik kuku ve ekincelerinin artmasna yol am ve 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinin nemli nedenlerinden birisi olmutur. DP ynetiminin, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesiyle yklmasna giden srete, uygulanan yanl ekonomi politikalar da lkenin iine dt siyasal ve toplumsal skntlarda etkili olmutur. DP, yukarda da belirttiimiz zere, tek parti ynetiminin anti demokratik uygulamalarndan ve bask nlemlerinden rahatszlk duyan toplum kesimlerinin de desteini alarak iktidara gelen; gerekte ise, kinci Dnya sava srasnda palazlanan, byk toprak sahipleri ile ticaret burjuvazisinin snfsal karlarn temsil eden bir partiydi. Parti programnn () 43. maddesinde, zel sermeye

etkinliklerinin, ekonomik yaamn temelini oluturduunu 10 syleyen DP, gerek iktidarnn ilk dneminde ( 1950 1954 ) gerekse duraklama ( 1954 1957 ) ve k dnemlerinde ( 1957 1960 ) tutarl bir ekonomi politikas yerine deien, yalpalayan, devletilik ile zel giriimcilik arasnda bocalayan bir politika 11 gtm; ekonomide planszl hakim klarak, lke kalknmas iin gerekli yapsal dnmleri salayamamtr. DP iktidarnn ilk dneminde lke ekonomisinde yaanlan byme ve canllk, iktidarnn ikinci dneminde yerini durgunlua brakm; plansz ekonomik bymenin skntlar bu dnemde su yzne kmtr.

Nihayetinde,

27 Mays 1960 tarihinde, yukarda belirtmeye altmz

nedenlerden tr, silahl kuvvetler iinde rgtlenen bir grup subay gerek muhalefet zerinde kurulan siyasal basklar gerekse Kemalist Devrimlerden
10 11

Kongar, s 357. Cahit Talas, Ekonomik Sistemler , 5.B., Ankara, mge Kitabevi, ubat 1999, s 548.

12

verilen dnler ve ekonomik skntlarn maddi yaam koullarnda olumsuz yansmalar sonucunda lke ynetimine el koymu, DP iktidar

drlmtr. 27 Mays 1960 sabah radyoda okunan bildiride:

Sevgili Vatandalar, () Bu harekata Silahl kuvvetlerimiz, partileri iine dtkleri anlamaz durumdan kurtarmak ve partiler st tarafsz bir idarenin nezaret ve hakemlii altnda en ksa zamanda adil ve serbest seimleri yaptrarak, idareyi hangi tarafa mensup olursa olsun, seimi kazananlara devir ve teslim etmek zere girimi bulunmaktadr. Giriilmi bu teebbs, hibir ahsa ve zmreye kar deildir ()

ifadelerine yer veren; bildiriye () Btn ittifaklarmza ve taahhtlerimize sadz. NATO ve CENTO ya inanyoruz ve balyz. Dncemiz, Yurtta Sulh, Cihanda Sulhtur. ifadeleriyle son veren 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesini gerekletiren Milli Birlik Komitesi12 ( MBK ) subaylarnn, yukarda aklamaya altmz nedenlerden tr, her ne kadar bildiride aka belirtilmemise de hedefi DP iktidaryd. Mdahaleyi gerekletiren subaylar, ihtilalin ikinci gnnden itibaren Babakanlk binasnda bir araya gelerek Milli Birlik Komitesi ad altnda toplantlar yapmaya balamlard. MBK iinde ayr eilimi barndryordu13 ve gruplarn zerinde uzlatklar tek husus ise () ne olduu ve nasl gerekletirilecei etraflca tartlmam ideolojik ynnden ok ()

12

Doan Akyaz, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi , 1.B., stanbul, letiim Yaynlar, 2002, s 135. 13 bid. s 88 106.

13

hayranlk ve duygu yn n plana kartlm () Atatrk inklaplarna dn14 fikriydi. MBK nin yrtme kurulu isim listesinin aklanmasndan sonra, meruluunu Geici Anayasa dan alan geici bir hkmet kurulmu, devlet bakan belirlenmitir. MBK, askeri mdahalenin gerekletirilmesinden sonra kamuoyuna mdahalenin bandaki isim olarak akladklar, orgeneral Cemal Grseli devlet bakanl grevine getirmi; aralarnda baz MBK yeleri ile sivillerin yer ald hkmet kurmutur. Kurulan hkmetin ncelikli grevi, Geici Anayasann 1. maddesinde belirtilen, yeni bir anayasa hazrlanmas ve seim kanununda yaplacak deiikliklerin ardndan yaplacak ilk genel seimlerde iktidar TBMM ne brakma dncesi olmutur15. Bylelikle MBK, ilerinde daha nce belirttiimiz gibi, farkl

dnenler olsa da iktidar uzun sre elinde tutmayacan da belli etmitir.16 6 Ocak 1961 tarihinde almalarna balayan Kurucu Meclis iki ayakl bir yapya sahip olmu, bir yanda MBK yeleri dier yanda Temsilciler Meclisi hazrlanan anayasa taslana oluturduklar anayasa komisyonu ile son eklini vermek iin faaliyette bulunmutur. Bu arada MBK, DP hari, askeri mdahale sonrasnda 13 sayl bildiriyle faaliyetlerini yasaklad siyasal

14 15

bid., s 135. Tanr, s 279. 16 MBK mdahalenin gerekletirilmesinden sonra bir yanda yeni anayasa ve seim kanunu zerinde almalara zaman yitirmeksizin balarken; dier yanda da, iktidardan devrilen DP ynetimi ve DP ynetimi ile ibirlii yaptklarn dndkleri sivil ve asker baz brokratlar tutuklayarak gz altna alm, tutuklananlar yarglamak iin de Yassadada Yksek Adalet Divan ad altnda zel bir mahkeme kurmutur: Yaplan yarglamalar sonucunda, 15 Eyll 1961 tarihinde, aralarnda eski cumhur bakan Celal Bayar ve babakan Adnan Menderesin de yer ald 519 sanktan on be kii idama mahkum edilmi, nde gelen ok sayda DP yneticisi de eitli hapis cezalarna arptrlmtr. Ayrca MBK, mdahale sonrasnda orduda bozulan hiyerarik yapy yeniden tesis etmek, niversitelerde de reform yapmak ad altnda aralarnda 135 generalin de yer ald yaklak be bin subay ve 147 retim yesi ve grevlisini emekliye sevk etmitir.

14

partilerin yeniden faaliyete gemelerine izin vermi; partiler 1 Nisan 1961 tarihinde yeniden siyasi faaliyetlerine balamlardr.17 6 Ocak 1961 tarihinde almalarna balayan Kurucu Meclis, 27 Mays 1961 tarihinde anayasa komisyonunun youn bir alma sreci iinde hazrlad ve son eklini verdii anayasa metnini / taslan 260 kabul, 2 ekimser oyla kabul etmi; kabul edilen metnin 9 Temmuz 1961 tarihinde halk oylamasna sunulmasn karara balamtr. 9 Temmuz 1961 tarihinde yaplan halk oylamasyla da 1961 Anayasas, % 61.5 evet , 38.5 hayr oyuyla kabul edilmi18; halk oylamas % 80in zerinde bir katlmla gereklemitir.19 9 Temmuz 1961de yrrle giren, 1961 Anayasas yasama, yrtme, yarg alanlarnda yaplan bir ok yenilii de bnyesinde

barndrmtr.20 Kukusuz en nemli yenilik ise temel hak ve zgrlkler alannda yaanmtr: 1961 Anayasas temel hak ve zgrlkleri , kii

17

Temsilciler Meclisi yeleri ise - devlet bakan, MBK ve hkmet yeleri dnda siyasi parti temsilcilerinden, il temsilcilerinden, yarg organlar temsilcilerinden, baro temsilcilerinden, ii sendikalar temsilcilerinden, esnaf ve tarm teekklleri temsilcilerinden, niversite temsilcilerinden, retmen teekklleri temsilcilerinden olumutur. Ayrntlar iin b.k.z.: Tevfik avdar, Trkiyenin Demokrasi Tarihi 1950 1995 , 2.B., Ankara, mge Kitabevi, Mart 2000, s 105. 18 Bedia Feroz Ahmad, s 234. 19 Halk oylamasnda 1961 Anayasasna % 38.5 lik gibi yksek saylabilecek bir oranda hayr oyunun kmas byk lde, MBK yelerinin ciddi saylabilecek yasaklamalarda bulunmamasndan kaynaklanm; DP mirasna sahip kan ve siyasal partilerin almalarna yeniden balamasna izin verilmesiyle kurulan Adalet Partisi ( AP ) ve Yeni Trkiye Partisi ( YTP ) halk oylamasnda takndklar tutum ve 27 Mays 1961 Askeri Mdahalesine gsterdikleri st kapal tepki halk oylamasnda % 38.5lik hayr oyunun kmasnn en nemli nedeni olmutur. 20 1961 Anayasas ile Trkiye yasama alannda ift meclis( Cumhuriyet Senatosu ) ve ( TBMM ), meclis ye saysnn dondurulmas; yrtme alannda ayn kiinin arka arkaya cumhurbakanl makamna seilmesinin nlenmesi, meclis yesi olmayan kiilere babakanlk ve bakanlk yollarnn almas, meclisin hkmeti denetleyebilmesi iin meclis aratrmas ve meclis soruturmas yollarnn getirilmesi; yarg alannda ise, anayasa mahkemesinin kurulmas, yarg gvencesi, yarg denetiminin getirilmesi...gibi dzenlemeler yaplm; niversitelere, radyoya ve basna zerklik salanmtr.

15

haklar , ekonomik toplumsal haklar, siyasal haklar balklar altnda ayrntl bir ekilde dzenlemitir.21 Hatrlanaca gibi 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinin siyasal partilerin

gereklemesinden sonra MBK, geici bir sre iin

faaliyetlerine yasaklama getirmi, bu yasaklama Kurucu Meclis almalarnn balamasna dek srmt. Kurucu Meclis toplanp, almalarna

baladnda lkede yasal olarak faaliyet gsteren iki parti vard. Bu partiler nnnn genel bakanln yapt CHP ile O. Blkbann genel bakanln yapt Cumhuriyeti Kyl Millet Partisi ( CKMP ) idi. Bu dnemde kapatlan DPnin yerini hangi partinin ya da partilerin alaca sorusunun cevab ise henz belirsizlii korumakta; MBK zelikle komite iinde ki radikal subaylar - DP tabanndaki partileme faaliyetlerini dikkatle izlemekteydi. Partilerin siyasal faaliyetlerine izin verilir verilmez, DPnin siyasal mirasna sahip kmak isteyen iki parti kuruldu: Bu partiler emekli orgeneral Ragp Gmpalann genel bakanln stlendii Adalet Partisi ( AP ) ile Ekrem Alicann genel bakanln stlendii Yeni Trkiye Partisiydi ( YTP ). AP, 11 ubat 1961de; YTP ise, 13 ubat 1961de kurulmu; partilerin kuruluu MBKnce desteklenmiti. AP ve YTP arasnda, DPnin siyasal tabanna en yakn gzken parti ise APydi. Bu durum, bir ksm MBK yesi hari, silahl kuvvetler iinde memnuniyetle karlanmt. Zira APnin genel bakanln emekli bir asker stlenmiti. APnin genel bakanlnda emekli bir askerin bulunmas eski DPlilerin ve semenlerin 27 Mays
21

1960

askeri mdahalesine

kar dmanca

bir tutum

iine

Ayrntl bilgi iin b.k.z: Prof. Dr. Cem Eroul, Anatzeye Giri , 4.B., Ankara, maj Yaynclk, 1996, s 240 243.

16

girmeyecekleri eklinde yorumlanmaktayd. YTPye gelince; DP tabannn byk bir ksm, YTPni 1955 ylnda DPden istifa eden ve 1957 seimleri sonrasnda CHP katlan Hrriyet Partisinin devam olarak gryor ve benimsemiyordu. zetleyecek olursak yaklaan genel seimler ncesinde DP tabanna en yakn gzken parti YTP deil, APydi. Kurucu Meclisin oluturulmas, yeni anayasa taslann hazrlanmas ve 9 Temmuz 1961de yaplan halk oylamasyla yrrle girmesinin ardndan 15 Ekim 1961 genel seimlerin yaplaca tarih olarak belirlenmiti. Yaklaan genel seimler ncesinde kimi MBK yelerinin endielerinin giderilmesi gerekmekteydi. Bu amala, yaklaan genel seimler ncesinde, siyasi parti liderlerinin ve MBK yelerinin katld 31 Austos 1961 tarihinde balayan 5 Eyll 1961 tarihinde sonulanan yuvarlak masa toplantlar adyla bilinen bir dizi grme gerekletirilmitir: Yaplan grmelerde siyasi parti liderleri 27 Mays 1961 Askeri Mdahalesini siyasi karlarna alet etmeyeceklerine, MBKni seim meydanlarnda eletirmeyeceklerine, Atatrk reformlarn koruyacaklarna, slamiyeti siyasal amalar dorultusunda kullanmayacaklarna, ar sol ve sa dncelere kar mcadele edeceklerine ilikin MBK yelerine garanti vermiler, genel seimlerin belirlenen tarihte yaplmas zerinde antlama salamlardr. Bylece Trkiyede 1965 seimlerine dek belirgin bir ekilde srecek, silahl kuvvetlerin siyasal hayatta srekli glgesinin hissedilecei, kimi yazarlarn askeri demokrasi dedii yeni bir dneminde perdesi aralanmtr. 15 Ekim 1961 tarihinde yaplan genel seimlere CHP, AP, YTP, CKMP katlm; CHP oylarn % 36.7ni, AP oylarn % 34.7ni, CKMP oylarn %

17

13.9nu, YTP ise oylarn % 13.7sini almtr. Bu sonularla TBMMde CHP 173 milletvekili, AP 158 milletvekili, CKMP 65 ve YTPde 54 milletvekili sandalyesi elde etmi; Cumhuriyet Senatosuna ise CHP 36 senatr, AP 71 senatr, YTP 27 senatr, CKMP ise 16 senatr sokmutur.22 Seim sonular silahl kuvvetler iinde alkantya sebep olmu; 14lerin tasfiyesinin ardndan MBK iinde yatt dnlen gr ayrlklar tekrar su yzne kmtr. 21 Ekim 1961 tarihinde stanbul Harp Akademilerinde bir araya gelen bir grup orta ve st rtbeli subay seim sonularn deerlendirmi; imzaladklar bir protokolle, en ge 25 Ekim 1961 tarihine dek, hem MBK nin hem de siyasi partilerin feshedilmesi ve faaliyetlerinin yasaklanmas ynnde karar almtr. Bu kararn alnmasnda genel seimlerde DPnin siyasal mirasn paylaan partilerin AP ve YTPnin - aldklar oy orann etkisi olmutur. Trk siyasi tarihine 21 Ekim Protokol adyla geen bu olay, dnemin Genelkurmay Bakan Cevdet Sunayn abalaryla, 24 Ekim 1961 tarihinde, devlet bakan C. Grsel bakanlnda siyasi parti liderlerinin de katlmyla gerekletirilen ve ankaya Protokol adyla bilinen toplantyla zme kavumutur. ankaya Kknde imzalanan protokole siyasi parti liderleri, meclisin almasyla birlikte, CHP lideri smet nnnn babakanlnda bir hkmet kurulmasn, devlet bakan Cemal Grselin cumhurbakanlna seilmesini kabul etmiler; ayrca imzalan bu protokolle siyasi parti liderleri, Yassada mahkumlarna af karmayacaklarna ve emekli edilen yaklak 5000

22

Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, s 239.

18

dolayndaki subayn da grevlerine iade edilmeyeceklerine ilikin sz vermilerdir.23 ankaya Protokol nn imzalanmasndan sonra TBMM ve Cumhuriyet Senatosu birleik bir oturumda toplanarak, devlet bakanl grevini yrtmekte olan C. Grseli 26 Ekim 1961 tarihinde

cumhurbakanlna semitir. Cumhurbakanlna seilen C. Grsel, ankaya Protokol ne uygun bir ekilde, 10 Kasm 1961 tarihinde hkmeti kurma grevini CHP genel bakan nnye vermitir. 20 Kasm 1961 tarihinde bakanlar kurulu listesini meclise sunarak greve balayan I. nn Koalisyonunu bekleyen en nemli sorun lkenin ekonomik ve siyasi istikrara yeniden kavuturulmas olmutur. Ne var ki hkmet bu sorunlarn zm iin gerekli olan admlar atamam, kamuoyunun hkmetten bekledii ekonomik ve siyasi istikrar

salayamam ve eski DPlilerin aff tartmalarn srekli gndemde tutan hkmetin AP kanadnn koalisyonda derin atlaklar yaratmas sonucunda, koalisyon, 25 Mays 1962 tarihinde babakan nnnn istifasyla son bulmutur.24 25 Mays 1962 tarihinde nn babakanlnda ki CHP AP koalisyon hkmetinin son bulmasnn ardndan cumhurbakan C. Grsel yeni hkmeti kurma grevini yeniden nnye vermitir. Hkmeti kurma grevini alan nn 25 Haziran 1962 tarihinde YTP, CKMP ve Bamszlar
23

Feroz Ahmad, Demokrasi Srecinde Trkiye ( 1945 1980 ) , 2B., ev., Ahmet Fethi, stanbul, H L Yaynlar, Mart 1996, s 178. 24 Kanmzca I. nn Koalisyonu nun 25 Mays 1962 tarihinde son bulmasnn nedenleri koalisyon ortaklarnn ekonomik ve siyasi konularda sahip olduklar farkl bak alarnda aranmal, kuruluunun ilk gnnden itibaren uzun soluklu olmayaca belli olan bu koalisyonun, yaklak alt ay iktidarda kalmas 22 ubat 1962 tarihinde bir grup radikal subayn Albay Talat Aydemir ve Binba Fethi Grcan nclnde giritii baarszlkla sonulanan darbe giriiminde aranmaldr.

19

arasnda II. nn Koalisyonunu kurmutur. II. nn Koalisyonu srasnda 1961 Anayasasnn lkenin gndemine tad planl kalknma , I. Be Yllk Kalknma Plan ile; alanlara sendika kurma, grev ve toplu szleme yapabilme olanan tanyan ekonomik ve sosyal haklar ise, 24 Temmuz 1963 tarihinde kabul edilerek yrrle giren 274 ve 275 Nolu yasalar ile hayata geirilmitir. II. nn Koalisyonunun bir baars da Albay Talat Aydemirin 20 21 Mays 1963 tarihinde giritii askeri mdahale giriimini baarszlkla sonulandrmasdr. 22 ubat 1962 tarihinde gerekletirdii darbe giriiminin ardndan emekliye sevkedilen Albay T. Aydemirin ikinci darbe giriiminin en nemli sonucu silahl kuvvetler st ynetimine 27 Mays 1960 sonrasndan itibaren bir trl salanamayan hiyerarinin yeniden salanmas ve lke gndeminden askeri mdahale sylemini uzun bir sre iin kaldrmas olmutur. II. nn Koalisyonu, gerekletirdii nemli reformlarn dnda ald baz kararlar ve yapt baz icraatlarla da eletirilmi ve tepkiyle karlanmtr.25 25 Haziran 1963 tarihinde kurulan II. nn Koalisyonu, 2 Aralk 1963 tarihinde sona ermitir. II. nn Koalisyonunun da sona ermesi zerine Cumhurbakan C. Grsel yeni hkmetin kurulmas grevini lkenin erken genel seimlere gitmesini isteyen AP genel bakan R. Gmpalaya vermitir. R. Gmpalann hkmeti kurma grevini almas, her ne kadar
25

Eski DPlilere tannan ksmi af; 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi sonrasnda Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinden tutuklanarak srgn cezasna arptrlan 55 aann cezalarnn kaldrlmas; 11 Ocak 1963 tarihinde mecliste iinde btn siyasal parti temsilcilerinin yer ald Komnizm ile Mcadele Komisyonu nun kurulmasna destek verilmesi II. nn Koalisyonu nun tepki ve eletirilerle karlanan kararlarna ve icraatlarna rnek gsterilebilinir.

20

hkmeti kurmak da baarsz olmu olsa da, olduka anlamldr. R. Gmpalann hkmeti kurma grevini almas, silahl kuvvetlerin APne ynelik olumsuz bak asnn ortadan kalkmaya ve aradaki buzlarn erimeye balad anlamna gelmektedir. R. Gmpalann 21 Ekim Protokolnn imzalanmasndan balayarak silahl kuvvetler karsnda partisini uzlamac ve tavizkar bir tutum ierisine sokmas, parti iindeki arlarn tasfiye etmesi R. Gmpalann hkmeti kurma grevini almasnn nedenini aklamaktadr. R. Gmpalann hkmeti kuramamas zerine Cumhurbakan C. Grsel hkmeti kurma grevini . nnye vermi, 16 Aralk 1962 tarihinde, babakan olarak atamtr. Babakan olarak atanan . nn 23 Aralk 1963 tarihinde YTPnin dardan desteini alarak mecliste yer alan 33 bamsz milletvekili ile III. nn Koalisyonunu kurmutur. III. nn Koalisyonunun kurulmasnda en nemli etken, 1950lerin ilk yarsndan itibaren Trk d politikasnn nemli sorunlarndan biri haline gelen, Kbrs Sorununun yeniden alevlenmesi olmutur. Ksaca zetlemek gerekirse, III. nn

Koalisyonunun en nemli gndem maddesini bu sorun tekil etmi ve koalisyonunun, belki de, 11 ubat 1964 tarihine dek iktidarda kalmasn salayan etmen olmutur. 11 ubat 1964 tarihinde III. nn Koalisyonu hkmeti btesinin mecliste AP nclnde oluturulan muhalefet cephesince reddedilmesi zerine babakan bulmutur. III. nn Koalisyonunun da son bulmas zerine Cumhurbakan C. Grsel, AP nclnde meclisteki sa partiler arasnda drtl bir . nnnn istifasyla son

21

koalisyonun kurulmasn teklif etmi; bu teklifin kabul grmemesi zerine de yeni bir teklif sunarak sa partilerin bamsz bir babakan aday zerinde uzlaarak hkmet kurmalarn istemitir. Sa partiler bamsz senatr H. Hayri rgpl isminde uzlaarak 26 ubat 1964 tarihinde lkeyi sekiz ay sonrasnda yaplacak seimlere gtrecek hkmeti kurmulardr. APnin parti iinden deil de parti dndan bir adayn babakanlnda kurulan bir koalisyon iinde yer almay kabul etmesinin nedenini de 29 Kasm 1964 tarihinde yaplan parti kongresinde Sleyman Demirelin vefat eden R. Gmpala yerine genel bakan seilmesidir. Anayasann TBMM ve Cumhuriyet Senatosu yesi olmayan kiilere babakanl yasaklamas, ancak bakanlk yolunu amas ve de Demirelin siyasette yeterince tecrbe sahibi olmamas APnin bamsz bir ismin babakanlnda koalisyon hkmeti iinde yer almasn salamtr. H. H. rgpl babakanln da kurulan yeni hkmet bir seim hkmeti olmu, lkeyi 10 Ekim 1965 genel seimlerine tamtr. Hkmetin en nemli gndemini genel seimlerin tekil etse de, kurulan bu hkmetin en nemli zellii AP ile silahl kuvvetler arasndaki buzlarn byk lde erimi olmasdr. AP genel bakanlna seilen Demirel, halefi R. Gmpalann silahl kuvvetlere kar izledii uzlamac ve tavizkar tutumu srdrm, izlemi olduu bu siyaset partisinin, 10 Ekim 1965 genel seimleri sonrasnda hkmete tek bana gelmesinde etkili olmutur.

22

2. DOAN AVCIOLU VE YN HAREKET

2 .1 Yn Hareketinin Douu: Yn Dergisi

27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi ile Trkiyede alan bu yeni dnemin konumuz asndan - Trk siyasal yaamna getirdii en nemli yeniliklerden biri, kukusuz, sosyalist dncenin kamuoyu nnde aka tartlmaya balamasdr. Cumhuriyetin ilk yllarndan balayarak, ok partili demokratik siyasal yaama geiin ilk alt ay hari26, iktidarlarn bask ve kovuturmalarna urayan, yasaklanan sosyalist dnce, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinin at bu yeni dnemde, 1961 Anayasasnn snrlarn izdii hak ve zgrlkler alan iinde, zgrce ifade edebilme olanana kavumu, geni halk ynlarnca yakndan izlenme olanana kavumutur. 1960l yllarn banda Trkiyede, gemi yllarn aksine, sosyalizmin kamuoyu nnde aka tartlmaya balanmasnda Yn Dergisi ile Mehmet Ali Aybarn genel bakanla seilmesiyle yeniden yaplanp rgtlenen Trkiye i Partisinin ( T P ) nemli katklar olmutur. Bu blmde Yn

26

Ocak 1946da DPnin kurulmasnn ardndan lkede esmekte olan demokratikleme rzgarndan sosyalist hareket de yararlanmak istemi; 14 Mays 1946da Esat Adilin genel bakanlnda kurulan Trkiye Sosyalist Partisi ( TSP ) ile 20 Haziran 1946da . Hsn Demerin genel bakanlnda kurulan Trkiye Sosyalist Emeki Kyl Partisi ( TSEK ) atlar altnda rgtlenmilerdir. Ne var ki CHP iktidar bu partilerin siyasal faaliyetlerine tahamml gsterememi, bu partiler skynetim komutanlklar tarafndan komnizm propagandas yaptklar gerekesiyle, bir biri ardna, kapatlmlardr.

23

Dergisi ve bu dergide dile getirilen konulara, zet bir ekilde, deinilmeye allacaktr. Zira burada bizi asl ilgilendirmekte olan Yn Dergisidir: Doan Avcolunun Devrim Gazetesinde yer verdii dncelerinin salkl bir ekilde anlalmas, Yn Dergisinde ele ald dncelerinin de gz nne alnmasn zorunlu klmaktadr. Bu durum Doan Avcolunun, Yn Dergisinin kurucular ve nde gelen ideologlar arasnda yer almasndan kaynaklanmaktadr. Hatta u rahatlkla sylenebilir ki, Yn Dergisi denilince akla ilk gelen isim Doan Avcoludur. te bu nedenle, aadaki balkta Yn Dergisine ve Yn Bildirisine eilmeye alacaz.

2. 2 Yn Dergisinin k ve Yn Bildirisi Bir lkede yada toplumda bir dncenin / ideolojinin olumasnda, yerlemesinde ve gelimesinde dergilerin nemli rolleri bulunmaktadr. zellikle gelimekte olan lkelerde sol dncenin genel olarak sosyalist ideolojinin - olumasnda, yerlemesinde ve gelimesinde dergilerin rolleri / ilevleri daha da artmakta ve nem kazanmaktadr. Bu durum dnyann bir ok lkesinde olduu gibi Trkiyede de kendini belirgin bir ekilde gstermektedir: 1920li yllarda yaynlanan Aydnlk dergisi, 1940l yllarda yaynlanan Yurt ve Dnya dergisi, Admlar dergisi, sol dncenin Trkiyede oluumuna ve yerlemesine, snrl imkanlar dahilinde, hatr saylr katklar salamlardr. Dergilerin sol dncenin geliimine esas katklar ise 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi sonrasnda alan yeni dnemde meydana gelmitir. Bu yeni dnemde Yn, Dnm, Ant, Emek, Trk Solu gibi pek ok nemli dergi yayn hayatna atlm, bu dergiler sol / sosyalist kltrn

24

Trkiye topraklarna serpilmesine katkda bulunmulardr. Hi kuku yok ki, bu yeni dnemde, Trkiyede sol dncenin geliiminde en nemli grev ve rollerden birisini Yn Dergisi stlenmitir. Yn Dergisi 20 Aralk 1961 tarihinde yayn hayatna atlm, aydnlarn 1960 sonrasnda giritikleri en nemli muhalefet organn ad olmutur. Kimi yazarlarca Kemalizm ve sosyalizm arasnda kurmu olduu ilikiden tr Sol Kemalistler diye anlan; kimi yazarlarca kk bir grubun iktidara gelme isteini yanstt sylenen Yn Dergisi, 1960l yllarda at teorik tartmalarla, Trk solunda etkileri gnmze kadar uzanan zgc ve evrenselci sol ayrmasnn da kaynaklarndan birisini oluturmutur.27 1961 ylnda Trk aydn yeniden boluktadr ve ynn bulma ihtiyacndadr :28 Bu dnemde baz Trk aydnlarnn kendilerini yeniden bolukta hissetmelerinin ve ynlerini bulma ihtiyacnda olmalarnn nedeni ise 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinin zerlerinde yaratt olumlu havann dalmakta oluudur. 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesini, balangta, sevinle karlayan; mdahale ile birlikte lkenin ihtiya duyduu siyasal, ekonomik ve kltrel reformlarn gerekletirilecei beklentisi iinde olan bir ok aydn, ok gemeden, hayal krkl yaam ve lkenin sorunlarnn zm iin bir yn aray iine girmilerdir. Bu aydnlara gre, 27 Maysn, beklentilerinin aksine, yaratt hayal krklnn nedenleri, lkenin ihtiya duyduu siyasal, ekonomik ve kltrel reformlarn istenilen lde

27

zgc Sol , Evrenselci Sol tartmas iin b.k.z.: Suavi Aydn, Milli Demokratik Devrimden Ulusal Sol a Trk Solunda zgc Eilim , Toplum ve Bilim: Trkiyede Solun Kaynaklar , say 78 ( Gz 1998 ), s 59 87. 28 Yaln Kk, Cumhuriyet Dneminde Aydnlar ve Dergileri , Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, cilt 1, letiim Yaynlar, stanbul, Eyll 1983, s 143.

25

gerekletirilmemesinden, sosyal dncelerin susturulmu olmasndan kaynaklanmtr: 27 Mays, sosyal ve ekonomik dncenin boulmas yznden, byk bir boluk iinde kald. 27 Mays bu fikri boluk mahvetti. 29 Bu boluu doldurma amacyla yola kan aydnlarda, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinin en nemli ve olumlu sonucu olarak niteleyebileceimiz 1961 Anayasasnn salad hak ve zgrlkler ortamndan yararlanarak, lkenin sorunlarnn zmne ynelik dncelerini dile getirecekleri bir derginin kartlmas ynnde hazrlklara girimilerdir. Doan Avcolu, Mmtaz Soysal, lhan Seluk, lhami Soysal, Cemal Reit Eybolu ve Hamdi Avcolu gibi isimlerin bir araya gelmesiyle de Yn Dergisi domutur. Bu isimlerin bir araya gelmesinde ise nc isim Doan Avcolu olmutur. lhan Seluk, Doan Avcolunun aklnda 1958 ylndan itibaren bir dergi karmak dncesinin bulunduunu ve zaman zaman bu konu zerinde konutuklarn belirtmektedir: Belki Doanda bu fikir daha eskiden de vard ( ) sabrla zamann beklemiti. 30 Doan Avcolu Yn Dergisinin hazrlk srecinden balayarak dergiyle yakndan ilgilenmitir. Yn Dergisi, Yaln Kkn de belirttii zere, bir dergiden ok bir hareket olarak gelimi; yakn dnem siyasi tarihimizde Yn Hareketi ismiyle de anlmtr. Doan Avcolu Yn Dergisi nin Yn Hareketi ne dnmesinde nemli katklar salamtr. Gerek Yn Dergisi gerekse Yn Hareketi denilince akla ilk gelen, hem Yn Dergisi ile hem de Yn Hareketi ile

29 30

Doan Avcolu, Devekuu Politikas , Yn Dergisi, say 56 ( 9 Ocak 1963 ), s 3. lhan Seluk, Yeni Ufuklara Doru Yol Alrken, Yn Dergisi, say 222, 30 Haziran 1967, s

5.

26

ismi zde tutulan isim, yani Doan Avcolu olmu; Yn Dergisinde Trkiyeye ilikin dile getirilen siyasal ve sosyal grlerin esas temsilcisinin Doan Avcolu olduu sylenmitir.31 Yeri gelmiken belirtelim, bu gr ksmen doru kabul etmek gerekmektedir; Doan Avcolunun Trkiyenin siyasal ve sosyal yapsna ynelik dncleri byk lde Yn Dergisinde ekillenmekle birlikte, Yn Dergisinin esas temsilcisinin Doan Avcolu olduunu sylemek, derginin oluumuna katkda bulunmu dier nemli isimleri yok saymak anlamnda da gelebilecektir. 20 Aralk 1961 tarihinde yayn hayatna atlan Yn Dergisinin isim babas ise Mmtaz Soysaldr. Soysal, Gkhan Atlgan ile yapt syleide, 27 Mays 1960n zerlerinde yaratt hayal krkln kastederek konu hakknda, unlar sylemitir: nk, bir ynszlk aknl geiren Trkiyeye k yolu udur diye bir yn gstermek iddiasndaydk. O nedenle hem ksal hem de amaca uygunluu bakmndan Yn ok uygundu 32 Yaln Kk ise Doan Avcolunun derginin k hazrlklar srasnda Yn isminden ok Devrim ismi zerinde durduunu kaydetmektedir: Ancak o sralarda Devrim ismini tayan baka bir derginin bulunmas ve Doan Avcolunun isim hakkn alamamas nedeniyle Yn isminin tercih edilmek zorunda kalndn belirtmektedir.33 Derginin ba yazlar arlkl olarak Doan Avcolu imzasn tamakla birlikte; Mmtaz Soysal, lhan Seluk, Sadun Aren, lhami Soysaln

Sadun Aren, T P Olay 1961 1971 ,1.B., stanbul, Cem Yaynevi, Kasm 1983, s 209. Gkhan Atlgan, Kemalizm ve Marksizm Arasnda Geleneksel Aydnlar: Yn ve Devrim , ( Baslmam Yksek Lisans Tezi ), Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Gazetecilik Ana Bilim Dal, 2001, s 249. 33 Yaln Kk, Aydn zerine Tezler 5 , 2.B, stanbul, Tekin Yaynevi, 1997, s 637.
32

31

27

isimlerin imzalar da derginin ba yazlarnda yer almtr. Yn Dergisi yaynland ilk dnemde yaklak 30 bin tiraja ulam, bu tiraj zaman iinde 10 bine kadar dmtr: O tarihlerde siyasal ideolojik bir yayn organ iin bu tiraj son derece yksek saylmaldr. 34 Bu gn bile her hangi bir siyasal ideolojik bir derginin, Yn Dergisinin 1960l yllarda elde ettii tiraja ulatn yada ulaabildiini sylemek gerekten zordur. 20 Aralk 1961 yayn hayatna atlan Yn Dergisi daha ilk saysnda gerek i gerek d kamuoyunun ilgisini ekmi ve ses getirmitir. erde, derginin k hem olumlu hem de olumsuz tepkiler almtr. Yn Dergisinin k hakknda verdiimiz bu bilgilerden sonra Yn Bildirisi ile ilgili bilgilere gz atmaya alalm:

Yn Bildirisi Yn Dergisinin ilk saysnda yer alan, aralarnda akademisyenlerden siyasetilere, yazarlardan sanatlara, hukukulardan doktorlara,

sendikaclardan iilere, retmenlerden rencilere...vb uzanan deiik meslek ve sosyal gruplardan35 insanlarn imzalarnn bulunduu Yn Bildirisini Mmtaz Soysal kaleme almtr36: Soysaln hazrlad metin ilk haliyle kurucular tarafndan tartlm ve son ekli verilerek imzaya alm

Hikmet zdemir, Kalknmada Bir Strateji Aray: Yn Hareketi , 1.B, Ankara, Bilgi Yaynevi, Aralk 1986, s 53 54. 35 Hikmet zdemirin verdii bilgiye gre, Yn Bildirisinin balangta 164 kii imzalam, ilerleyen gnlerde bu sayya 878 kii daha eklenerek 1042 kiiye kmtr. Yn Bildirisine imza atm kiilerin isimleri ve mesleklerine ilikin ayrntl bilgi iin b.k.z.: Ibid., s 301 327. 36 Ergun Aydnolu Eletirel Bir Tarih Denemesi 1960 1971: Trk Solu isimli almasnda Yn Bildirisinin byk bir ihtimalle Doan Avcolu tarafndan kaleme alnm olabileceini kaydetmektedir: b.k.z Ergun Aydnolu, Eletirel Bir Tarih Denemesi 1960 1971: Trk Solu , 1.B., Belge Yaynlar, Kasm 1992, s 39. Gkhan Atlgan ise Mmtaz Soysal ile yapt grmeye dayanarak Yn Bildirisinin Mmtaz Soysal tarafndan kaleme alndn belirtmektedir .

34

28

ve 1042 kii tarafndan imzalanmtr. imdi Yn Bildirisine biraz daha yakndan bakmaya alalm. Yn Bildirisi drt madde ve bu maddelere bal on be fkradan olumaktadr: Trk halknn, ok etin iktisadi siyasi ve sosyal meseleler ortasnda, kendisini btn zlemlerine kavuturacak bir yn aramakta olduu bu gnlerde, toplum hayatnn eitli kesimlerinde grev alm olan bizler, altna imzalarmz bu bildiri ile, ortak inanlarmz aklamay doru

bulduk , szleri ile balayan, byle bir bildirinin mesellerimizi zmekte faydal olabilecek olumlu tartmalara yol aacan dnyoruz szleri ile devam eden Yn Bildirisine yakndan bakldnda, bildiride, kalknma , plan ve yeni devletilik gibi kavramlara ilk bakta dikkat ekildii grlmektedir. Yn Bildirisine biraz daha yakndan bakldnda ise ne kan esas kavramn kalknma kavram olduu, plan kavramnn kalknma kavramn tamamlad, Ynclerin yeni devletilik kavramn ise, yukarda belirttiimiz, iki kavramn baarsn salayacak anahtar kavram olarak ele aldklar grlmektedir. Peki neden Yncler bu kavramlara ihtiya duymulardr ve bu kavramlara ykledikleri temel anlamlar nelerdir ? imdi bu sorularn yantlarn, Yn Bildirisi zerinden arayalm. Kalknma kavram Yn Hareketinin ana kavramndan biridir: dier kavramlar ise, ilerleyen ksmlarda Doan Avcolunun dncelerine eilirken deinilecek olmakla birlikte, bamszlk ve sosyalizm dir.37 Bu kavramlardan beklenilen ise Trkiyenin ada uygarlk dzeyine ulamasn

37

Yn Bildirisinde sosyalizm kavram terim olarak gememektedir. Doan Avcolunun Niin Sosyalizm ? balkl yazsnda kalknmada (...) tek kar sosyalizm demesiyle birlikte sosyalizm kavram Ynn gndemine oturacaktr. Yaznn ayrntlar iin b.k.z.: Doan Avcolu, Niin Sosyalizm , Yn Dergisi, say 3 ( 31 Ocak 1962 ), s 3.

29

salamaktr. Bu kavram da, Yn Dergisinde sk sk yer alan, yazarlarn zenle deindikleri ve iledikleri kavramlar olmulardr. Yalnz, Yn Bildirisinde bamszlk ve sosyalizm kavramlarna dorudan yer verilmemi, bu kavramlar, ilerleyen saylarda kalknma kavram ile birlikte ele alnp, ilenmeye balanmtr. Kalknma kavram, Yn Bildirisinde, sanayileme ile e anlamda kullanlmtr. Yn Hareketi kalknma nn gerekletirilmesiyle Trkiyenin temel siyasi, ekonomik ve kltrel sorunlarnn zlebileceinin nemle stnde durmu, Atatrk Devrimleriyle ama edilen ada uygarlk dzeyine ancak bu yol ile ulalabileceinin altn izmitir. Yn Bildirisinde kalknmann nemi u szler ile yer almtr:
Atatrk Devrimleriyle ama edinilen ada uygarlk seviyesine ulamann, eitim davasn sonulandrmann, Trk demokrasisini yaatmann, sosyal adaleti gerekletirmenin ancak, iktisadi alanda hzla kalknmakta, yani milli istihsal seviyesini hzla ykseltmekte gstereceimiz baarya bal olduuna inanyoruz.

Yeri gelmiken hemen belirtelim, Yn Bildirisinin Trkiyenin tm sorunlarn zmek gibi bir amac yoktur.38 Yn Hareketine gre Trkiyenin temel sorunlarnn zm Atatrkn lmnden bu yana bir trl

gerekletirilemeyen kalknmaya ilikin sorunun zmne baldr. Yn Hareketine gre kalknma salanamad takdirde Trkiyenin 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi ile giritii ikinci demokrasi denemesinin baarya ulama ans yoktur: Demokrasi, her eyden nce, insan haysiyetine

38

Prof. Dr. J. M. Landau, Trkiyede Ar Akmlar: 1960 Sonras Sosyal ve Siyasal ekimeler , ev. Erdin Baykal, 1.B., Turhan Kitabevi, Ankara, 1978, s 75.

30

dayanan ve insan stn deer sayan bir rejimdir. Ala, isizlie, evsizlie are bulamayan bir rejimin, ne kadar zerine titrersek titreyelim, demokrasi olmaktan kmas ve bir gn kmesi tabidir. Trk demokrasisinin yaatlmas, al, isizlii ve evsizlii ortadan kaldracak yksek bir istihsal seviyesine gtren yollar bulmakla mmkn olabilir. Bildiride kalknma kavramnn belirtilmitir:
in en hazin taraf, Trkiyenin kaderine hakim olabilecek durumda olan evrelerde, kar karya bulunduumuz etin meselelerin uuruna henz varlamam olmasdr ( ) kkl reformlara girimeden kalknmann baarlamayaca ( ) unutulmaktadr. Bu yzden hem kalknma istenmekte, hem de kkl reformlara kar konulmakta ve yeni davranlar yadrganp ktlenmektedir.

neminin

Trkiyenin

hakim

evrelerince

anlalamad

Kalknma kavram Yn Bildirisinde planlama kavram ile birlikte ele alnmtr. Yncler, planlamay kalknmann olmazsa olmaz olarak

grmler ve planlamann kalknmay belli bir amaca yneltecek tek geerli yol olduu olduunu syleyerek savunmulardr. Yncler, Yn Bildirisinde planlamann baarsnn ancak Trk toplumuna yn verebilecek durumda bulunan evrelerin ak bir kalknma felsefesi zerinde anlamalaryla mmkn olabileceini kaydetmilerdir. Kalknma felsefesini ise sz konusu bildiride u szlerle ifade etmilerdir: Kalknma felsefemizin hareket noktalar olarak, btn imkanlarmz harekete geirmeyi, yatrmlar hzla arttrmay, iktisadi hayat btnyle planlamay, ktleleri sosyal adalete kavuturmay, istismar kaldrmay ve demokrasiyi ktlelere maletmeyi zaruri sayyoruz.

31

Yn Bildirisinde iktisadi hayatn btnyle planlanmasn ngren Yncler, cumhuriyetin ilk dneminden itibaren oluan karma ekonomik sistemin korunacan; ancak arln, zel sektrden ( teebbsten ) ok devlet sektrne verilmesi gerektii belirmilerdir: Trkiyenin iktisadi hayatnda zel teebbsn birlikte yaatan karma sistem kalacaktr. Fakat, arlk merkezi zel teebbs olan bir iktisadi sistemin [ ekonomik sistemin ], bugnk yapsyla Trkiyeyi hzla ve sosyal adalet iinde, ada uygarlk seviyesine inanmyoruz. Yncler, Yn Bildirisinde zel teebbs arlkl bir kalknma stratejisinin zaaflarn ve zararlarnn nedenlerini dile getirdikten sonra, Trkiyenin hzla ve sosyal adalet iinde kalknmasn salayacak yol olarak Yeni Devletilik kavramn ortaya atmlardr. Peki neden yeni devletilik gibi bir kavramn ortaya atma gerei duymulardr ? Yeni devletilik kavramn ortaya atmalarnn en nemli nedeni olarak, Yncler,

cumhuriyetin ilk yllarnda uygulamaya konan Kemalist Devletiliin gelimekte olan burjuvazinin elinde dejenere olmasn, devletin zel teebbse kar salama aracna dnmesini gstermiler; Trkiyenin kalknmas iin gerekli reformlar gerekletirilebilecek, halktan yana, bir

devletilik sistemine ihtiya duyulduunu syleyerek Yeni Devletilik kavramn gelitirmilerdir.. Yn Dergisinin kna ve Yn Bildirisinin ieriine yukarda ana hatlaryla deindik. imdi de Yn Dergisinin yazarlarna ve dergide ele alnan konulara gz atalm.

32

2. 3 Yn Dergisinin Yazar Kadrosu ve lenen Konular

Sosyalizmden sosyal demokrasiye uzanan bir yelpazede Yn Dergisi dnemin nde gelen siyaset adam, akademisyen, gazeteci, romanc, air, izer, edebiyat ve sinema eletirmeni, spor yazar, lise ve niversite rencilerine sayfalarnda yer vermitir. Yn Dergisinde yazm olan siyaset adamlarna Blent Ecevit, Deniz Baykal, Cemal Madanolu, Muzaffer Karan, Mihri Belli, Turan Gne; akademisyenlere Muammer Aksoy, Trkkaya Atav, Bahri Savc, Mete Tuncay, Glten Kazgan, Taner Timur, A. Taner Klal ...vb.; gazetecilere Nadir Nadi, Ali Gevgili, Oktay Eki, Abdi peki, etin Altan, rsan

ymen...vb.; romanclara Kemal Tahir, Orhan Kemal, Yaar Kemal, Rfat Ilgaz..vb.; airlere Ceyhun Atuf Kansu, kran Kurdakul, Can Ycel Cahit Irgat, F. Hsn Dalarca...vb; izerlere Turan Seluk...vb.; edebiyat ve sinema eletirmenlerine Mehmet Fuat, Fethi Naci, Nijat zon, Onat Kutlar, Attila Dorsay..vb.; spor yazarlarna Kahraman Bapum...gibi isimler rnek gsterilebilir.39 : Yn Dergisi iinde oluan bu geni yazar kadrosu gibi bir yazarlar topluluu, belki bir daha hibir siyasi dnce dergisinde oluamayacaktr. Fakat yukarda yer verdiimiz isimlerin hepsini Yn yazarlar arasnda saymak doru deildir. Yn Dergisi ne bir kiiye - rnein Doan Avcoluna -indirilebilir; ne de her yazs yaynlanan isim Yn Yazar olarak kabul edilebilir.40 Yn Dergisinin yazar kadrosu hakknda en detayl

Hikmet zdemir ise Yn Hareketi zerine yapt doktora almasnda Yn yazarlar arasnda dergide birden fazla yazs km isimleri Yn yazarlar arasnda saymaktadr. Konu hakknda daha ayrntl bilgi iin b.k.z: zdemir, s 328 333. 40 bid., s 59.

39

33

bilgi zdemirin almasnda yer almaktadr.41 zdemir, derginin yazar kadrosunu drt gruba ayrmaktadr. lk grup yazar kadrosunda Yn

Dergisinin yneticileri ve ba yazarlarn gstermekte, bu isimleri Doan Avcolu, Mmtaz Soysal, lhan Seluk, lhami Soysal eklinde

sralamaktadr. Bu grubun, Yn Dergisinin ilk saysndan son saysna dek dergiden kopmamalarndan dolay olutuunu sylemektedir. Bu yazarlar dnda, kanmzca, zdemirin ikinci grupta yer verdii isimlerin de, Ynn dnsel yaps ve temel tezlerinin oluumuna yaptklar katklardan tr Yn Dergisinin ilk grup yazarlar arasnda saymak gerekmektedir. Bu isimler evket Sreyya Aydemir, Niyazi Berkez ve Sadun Arendir. Dolaysyla Yn Dergisinin grlerinin yukarda belirttiimiz isimler tarafndan temsil edildiini sylemek, sanrm, pek yanl olmayacaktr. Kendisini haftalk siyasi dn dergisi olarak tantm olan Yn Dergisi sayfalarnda siyaset, iktisat, felsefe, sosyoloji, edebiyat, sanat...gibi konulara yer vermitir. Yn yazarlarnn en ok iledii konularn banda sosyalizm, ortann solu, Atatrk ve Atatrklk, kalknma, devletilik, batclk, halklk, milliyetilik, bamszlk, parlamentoculuk, demokrasi...gibi konu ve kavramlar gelmitir. 20 Aralk 1961 tarihinde yayn hayatna atlan Yn Dergisi, sayfalarnda yer verdii konu ve kavramlaryla hem bir ok ilke imza atm hem de bir ok tabuyu ykm ve tartlamaz olanlar tartlabilir hale getirmitir: Bunlar arasnda sosyalizm, Trk d politikas, Krt Sorunu, kadn

41

bid., s 59 61.

34

sorunu, eserlerinin Trkiyede yaynlanmas yasaklanan Nazm Hikmeti de sayabiliriz. Trkiye de sosyalizm kavramna sayfalarnda yer veren, sosyalizmin kamuoyu nnde tartlmasn salayan, sosyalizmin geni kitleler ile bulumasna araclk ederek kitlesellemesine katk salayan ilk dergi, 27 Mays 1960 sonrasnda, Yn Dergisi olmu; Trkiyenin siyasi ve ekonomik dzenini ekinmeden eletirme cesaretini gstermitir. 27 Mays 1960 sonrasnda Trk d politikasnn 1946 sonrasnda ekillenen temel ynelimlerinin sorgulanmasnda ve bu ynelimlere

alternatifler nerilmesinde Yn Dergisinin nemli katklar olmutur. O gne dein partiler st anlayla srdrlen, ulusal bir konu olarak alglanan Trk d politikasnn tartlabilir ve eletirilebilir olduunun anlalmasnda Yn Dergisinin, T Ple birlikte, katklar yadsnamaz.42 Yn Dergisi, Krt sorununu da kamuoyunun nne getirmi ve yok saylan bir sorunun var olduunu syleyerek bu konuyu Trkiyenin gndemine sokmutur. 1960l yllarn ilk yarsnda Ahmet Hamdi Baarn Bar Dnyas dergisinde balatt tartma43, Yn Dergisi sayfalarnda Dou Sorunu balyla ele alnm, Dou ve Gney Anadolu Blgelerinde yaayan insanlarmzn skntlar gzler nne serilmitir. Yn Dergisinin att bu admlar Trkiye solunun Krt sorununa daha yakndan ilgi gstermesini salam; 1960larn ikinci yarsnda T Pin dzenledii Dou

Trk D Politikas: 1919 1980 , editr Baskn Oran, 1.B., stanbul, letiim Yaynlar, 2001, s 78 79. 43 Hamit Bozarslan, Krt Milliyetilii ve Krt Hareketi ( 1898 2000 ), Modern Trkiyede Siyasi Dnce: Milliyetilik, der. Tanl Bora, 1.B, stanbul, letiim Yaynlar, 2002, s 853.

42

35

Mitingleri ile balayan srete Trk solu Krt sorunu ile daha yakndan ilgilenir olmutur. Yn Dergisinin ykt tabular arasnda Trkiyedeki Nazm Hikmet dmanl da yer almaktadr. Trkiyede bulunduu dnem ierisinde eserlerini bastrmakta, yaynlatmakta zorluk eken, okuyucusuyla

buluamayan, grd siyasal basklardan tr Sovyetler Birliine kamak zorunda kalan Nazm Hikmet, lmnden ksa bir sre sonra Yn Dergisi sayfalarnda Trk okuyucusuyla yeniden bulumu; eserleri korkusuzca yeniden okunmaya balanmtr.

2. 4 Yn Dergisinin Kapan

Kendisini haftalk fikir ve sanat gazetesi olarak tanmlayarak, 20 Aralk 1961 tarihinde yayn hayatna atlan Yn Dergisi, bir kez yarg karar ile kapatlm bir kez de kendi istei ile kapanmtr. Yn Dergisinin yarg karar ile kapatlmas 5 Haziran 1963 tarihinde gereklemitir. Yn Dergisi, 5 Haziran 1963 tarihinde yaynlanan 77. saysnda Prof. Dr. Bahri savc imzasyla yer alan Kar htilal Akm balkl yazdan tr dnemin Ankara Skynetim Komutanlnca

kapatlmtr. Yn Dergisinin itirazlar sonucunda Dantayda grlen davada Ankara Skynetim komutan Cemal Tural, kararnda derginin kapatlma gerekesini 77. sayda yaynlanan Prof. Dr. Bahri Savc imzal Kar htilal Akm balkl yazya dayandrm; buna ek olarak, derginin 23 Mays 1963 tarihli 75. saysnda da Cemal Hsn Taray imzal Kim Sorumlu

36

 balkl yazdan dolay da uyar aldn syleyerek, derginin kapatlmasnn yerinde bir karar olduunu belirtmitir. Kanmzca Yn Dergisinin

kapatlmasnda, Hikmet zdemirin de belirttii zere44, Albay Talat Aydemirin 2021 Mays 1963 tarihinde giritii, baarszlkla sonulanan darbe giriimin etkisi olabilir. Yn Dergisinin yaynlarndan rahatszlk duyan kimi evreler, derginin Aydemirin darbe giriimine st kapal bir ekilde destek verdiini ileri srerek Yn Dergisinin susturulmas iin bu olaydan yaralanm olabilirler: Zira 1961 Anayasas, basn haklarn ada normlara uygun bir ekilde dzenlemi, basnn zgr olduu vurgulanarak, sansrn ancak anayasal dzenin tehdit altnda olmas durumunda geerli

olabileceini belirtmiti; zetleyecek olursak, gazete ve dergilerin kapatlmas ve yaynlanan yazlardan tr sansr uygulanmas zorlatrlmt. Derginin 23 Mays 1963 tarihinde yaymlanan 77. saysnda yer alan bir yazdan tr kapatlan Yn Dergisi, 14 ay kapal kaldktan sonra Austos 1964de tekrar yayn hayatna balam ve 30 Haziran 1967 tarihinde yaynlanan 222. saysna dek yayn hayatn srdrmtr. Yaklak be yllk yayn hayat boyunca ok sesliliin, toleransn ve seviyeli tartmann kmsenmeyecek bir rneini veren 45 Yn Dergisinin 222. saysndaki kapan yayn kurulunun ald kararla olmu, derginin bayazarlarndan lhan Seluk kapatma kararnn gerekesini Yeni Ufuklara Doru Yol Alrken balkl yazsnda haftalk Ynn amac, Trkiyenin tablosunu ve k yollarn srarl bir yaynla ve ana izgileriyle gzler nne sermekti

44 45

zdemir, s 57. Aydnolu, s 46.

37

szleriyle aklam,46 Yn Dergisi ile ulalmak istenen hedefe ulaldn belirtmitir.

3. DOAN AVCIOLUNUN KEMAL ZM ve SOSYAL ZME L K N DNCELER

3. 1 Kemalizmin Baars ve Baarszl

Kemalizm nedir ? sorusu, yant zerinde sosyal bilimcilerin uzla salayamad bir sorudur. Kimi sosyal bilimciler Kemalizmi hayatn btnn aklamaya alan sistemli bir dnya gr olarak ele alp, ideoloji diye nitelendirirken; kimi sosyal bilimciler ise Kemalizmi, hayatn btnn aklama iddias ve amac tamayan, eylem yn ar basan, siyasal bir doktrin olarak ele almaktadr.47 Kanmzca da Kemalizm, balca amac Trkiyenin adalamas olan; esnek ve pragmatik bir yapya sahip, hayatn btnn sistemli bir biimde aklama iddiasndan uzak, siyasal bir doktrindir. Kemalizmin temel ilkeleri cumhuriyetilik, halklk, milliyetilik,

devletilik, laiklik ve devrimciliktir.48 Saydmz bu alt ilkenin Kemalizmin ilkeleri olarak ifade edilmesi, Cumhuriyet Halk Frkasnn 1935 Kurultaynda
46 47

lhan Seluk, Yeni Ufuklara Doru Yol Alrken , Yn, say 222, 30 Haziran 1967, s 5. Toktam Ate, Atatrklk bir deoloji midir? , Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi 1 , der. Murat Belge, 1.B, stanbul, letiim Yaynlar, Eyll 1983, s 91. 48 Kemalizmin alt ilkesi iin b.k.z.: Toktam Ate, Atatrklk bir deoloji midir? , Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, cilt 1, der. Murat Belge, 1.B., stanbul, letiim Yaynlar, Eyll 1983, s 91 93.; Prof. Dr. Sina Akin, Ana izgileriyle Trkiyenin Yakn Tarihi , 3.B., Ankara, maj Yaynclk, s 209 211.

38

gereklemitir: Bu kurultayda, Cumhuriyet Halk Frkasnn 10 Mays 1931 tarihli nc Byk Kongresinde kabul edilen alt ilke Kemalizm olarak ifade edilmeye balamtr.49 Kemalizmin, yukarda belirttiimiz, alt temel ilkesi; esnek ve pragmatik yann yanstmaktadr. Kemalizmin esnek ve pragmatik yan, Ulusal Kurtulu Savann siyasal zorunluluklardan ve de d dnya elerinden etkilenmi bir devrim olmasndan kaynaklanmtr.50 Bilindii gibi Kemalizmin,

cumhuriyetilik, milliyetilik ve laiklik ilkeleri 1789 Fransz Devriminin; halklk, devletilik ve devrimcilik ilkeleri ise 1917 Ekim Devriminin etkilerini tamaktadr. 1920ler Trkiyesinin koullarnn yaratt siyasal bir doktrin olan Kemalizm51, sahip olduu esnek ve pragmatik yapdan dolay, nce Cumhuriyetin kurucusu ve ilk cumhurbakan Atatrkn Ebedi ef ; Atatrkn lmnden sonra da, cumhurbakanl makamna seilen smet nnnn Milli ef unvanlarn almalaryla balayan srete giderek kendi iinde ( ) bir teori, bir epistemoloji, bir metodoloji tamakszn bir dogma 52 haline gelmi; ok partili siyasal hayata geilmesi ile birlikte Atatrklk ad altnda ifade edilen resmi bir ideolojiye dnmtr. Kemalizmin bu zellii 1960l yllarn bana kadar srm; 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi sonras alan yeni dnemde, Kemalizm dogmalardan arndrlarak, daha salkl bir ekilde ele alnmaya allmtr.

Levent Kker, Modernleme Kemalizm ve Demokrasi , 5.B., stanbul, letiim Yaynlar, 2000, s 133. 50 Kongar, s 109. 51 Taner Timur, Trk Devrimi ve Sonras , 5.B., Ankara, mge Kitabevi, Ocak 2001, s 317. 52 Murat Belge, Mustafa Kemal ve Kemalizm , Modern Trkiyede Siyasi Dnce: Kemalizm , der. Ahmet nsel, 2.B, stanbul, letiim Yaynlar, 2002, s 38.

49

39

27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi sonras Trkiyede alan yeni dnemde Kemalizm, siyasal bir doktrin olarak yeniden ele alnm, resmi ideolojinin izdii snrlarn dnda, salkl bir tartma ortamna

kavumutur. Kemalizmin yeniden ele alnp, dogmalam resmi syleminin dnda salkl bir tartma ortamna kavumasnda, 20 Aralk 1961 tarihinde yayn hayatna atlan Yn Dergisinin ve bu dergi etrafnda toplanan aydnlarn nemli paylar olmutur. Yn Dergisi ve bu dergi etrafnda toplanan aydnlar, Kemalizmi yeniden yorumlayp ele alrken, Kemalizmi bir ideoloji olarak deil; Kemalizmi, 1960l yllarn Trkiyesini, Atatrkn arzulad ada uygarlk seviyesine ulatracak, Atatrkn bu arzusunu bamszlk iinde hzla kalkndrarak gerekletirebilecek tek kar yol olarak grdkleri ve deerlendirdikleri sosyalizmi merulatracak bir ara olarak grmler, Kemalizmin sosyalizme ak olduunu sylemilerdir. Yn Dergisi ve bu dergi etrafnda toplanan aydnlar sosyalizmin merulatrlmasnda ise Ulusal kurtulu Savann anti emperyalist niteliine; Ulusal Kurtulu Sava srasnda Mustafa Kemalin emperyalizme ve kapitalizme kar sert bir tutum taknan yaz ve konumalarna bavurmulardr. Kemalizmin sosyalizme ak olduu sylerlerken,

Kemalizmin halklk, devletilik ve milliyetilik ilkelerinden yararlanmlar; bu ilkelerde Trkiyeye zg sosyalizm araylarnn ipularn bulmulardr.53 Yn Dergisi evresinde toplanan aydnlar Kemalizmi, sosyalizmi

merulatracak bir ara olarak grp, Kemalizmin sosyalizme ak olduunu

53

Tezimizin Sosyalizm: Kemalizmi Tamamlama adl bir sonra ki balnda, bu konuya daha ayrntl deinilecektir.

40

sylerlerken, Kemalizmin baars ve baarszlklarn da belirtme gerei duymulardr. Aada Yn Dergisi yazarlarndan, bu dergiyle ismi btnlemi, Doan Avcolunun Kemalizme ilikin olumlu ve olumsuz dnceleri ele alnacaktr. Doan Avcoluna gre Kemalizm nyarglardan arnarak, kendi tarihsel geliimi iinde deerlendirilmesi gereken bir dncedir.54

Avcoluna gre baz Atatrkler bu gerei alglayamam; Kemalizmi kendi tarihsel koullar iinde deerlendirememilerdi. Bu tip Atatrklere Medrese Atatrkleri ismini vermi olan Avcolu; Medrese Atatrkleri ile Kemalizmin alt ilkesine ballklar () gardrop deitirmekten teye gitmeyen 55; lkenin azgelimiliini kanksam, mevcut dzenden yana karlar olan Atatrkleri kastetmitir. Avcoluna gre medrese Atatrkleri, () lkede her trl reform dncesine kar karak () pelerinde halk ounluunu srkleyerek () kalknmaya engel sosyal ve ekonomik dzeni 56 srdren Atatrklerdir. Oysa yukarda da belirttiimiz zere Avcolu, Kemalizmin kendi tarihsel geliimi iinde deerlendirilmesini; hem baarlarnn hem de baarszlklarnn zerinde durulmas gerektiini belirtiyordu: zetlemek gerekirse hem Atatrk hem de onun dnceleri nda gelien Kemalizm baar ve baarszlklaryla beraber deerlendirilmeliydi.

Doan Avcolu, Medrese Atatrklnden Gerek Atatrkle , Yn Dergisi, say 85 ( 13 Kasm 1964 ), s 3. 55 bid., s 3. 56 bid., s 3.

54

41

Doan Avcoluna gre Atatrk, ada uygarlk dzeyine ulam bamsz bir Trkiye kurma yolunda aba gstermi bir liderdi.57 Bir lider olarak Atatrk, ada uygarlk dzeyine ulam bamsz bir Trkiye kurma yolunun kalknmadan getiini biliyordu. Kalknmann da ancak

emperyalizmin tahakkmnden kurtulmakla mmkn olabileceini anlamt. Avcoluna gre byk insanlara has seziiyle Atatrk bu hedefe gtrecek metodu da bulmutu: Laik bir toplumda, gcn milliyetilikten alan, halk, devleti ve devrimci bir politika. 58 Bu sebeple Atatrk, zetle, Ulusal Kurtulu Savann kazanlmas ve Cumhuriyetin ilanndan sonra

kapitlasyonlara son verilmesini; Duyun-u Umumiyenin kaldrlmasn; yabanc sermayenin lkeden kovulmasn ve lkenin ncelikli ihtiyalar dorultusunda sanayileme admlarn atlmasn salamt. Ne var ki bu admlar atlrken iki nemli hata yaplmt: Hatalardan ilki Ulusal Kurtulu Savann kazanlmas ve cumhuriyetin ilanndan sonra, btn iyi niyete

ramen, kkl bir toprak reformunun gerekletirilememi olmasyd. Avcoluna gre 1924 Anayasas, toprak reformu yolunu kapatmt. Bu reformun gerekletirilememesi nedeniyle Trk kyls aa, eraf, tefeci snfnn ekonomik ve kltrel basksndan kurtulamam, bunlarn etkisine ak braklmt. kinci hata ise, gen cumhuriyetin ekonomi politikasnn belirlenmesi srasnda yaplm; devletilik politikas yerine milli kapitalist yetitirme politikas yelenmi, kapitalist olmayan bir kalknma yolu tercih edilmemiti. Bu politika dorultusunda da Bankas kurulmu, Tevik-i

57

Doan Avcolu, 1965 Ylnda Atatrklk , Yn Dergisi, say 137, ( 12 Kasm 1965 ), s

3. Doan Avcolu, Medrese Atatrklnden Gerek Atatrkle , Yn Dergisi, say 85 ( 13 Kasm 1964), s 3.
58

42

Sanayi Kanunu kartlmt; ne var ki istenilen milli kapitalist snf oluturulamam, emperyalizmle Tanzimat rten dneminden itibaren gelien, karlar arln

komprador

burjuvazi

ekonomideki

srdrmeye devam etmiti.59 1929 Byk Ekonomik Buhran sonrasnda uygulamaya konulan, 1930dan sonra yava yava gelimeye balayan devletilik politikas da komprador burjuvazinin lke ekonomisindeki hakim durumunu pek deitirmemi, bu politika II. Dnya Savann balamasyla da son bulmutu.60 Doan Avcoluna gre II. Dnya Savann bitiminin ardndan, 1946 ylnda Trkiye, ok partili demokratik siyasal yaama sosyal yapsnda hibir nemli deiiklik yapmadan gemi; Souk Savan balamasyla da halk, devleti ve devrimci bir politika izleme frsatn da hepten karmt. Zira Bat dnyasndan askeri ve ekonomik yardmlar almaya balayan Trkiye, Doan Avcoluna gre Osmanl mparatorluu dneminde uygulanan kalknma anlayyla tekrar karlam, emperyalist lkelerin izdii kalknma

politikalarn yeniden benimsemiti. zetleyecek olursak gen Cumhuriyet, Avcoluna gre, kalknmann vazgeilmez art olan ekonomik bamszln btn iyi niyetlere ramen koruyamam; ekonomik bamszln gerekletirilebilmesi iin gerekli olan sosyal yap deiikliini yapamamt. Avcoluna gre, II. Dnya Savann bitimiyle Trkiyenin devrimci dnemi son bulmutu ancak 27 Mays 1960

59 60

Doan Avcolu, Kalknma Program , Yn Dergisi , say 12 ( 7 Mart 1962 ), s 4. Doan Avcolu, 1965 Ylnda Atatrklk ,Yn Dergisi, say 137 ( 12 Kasm 1965 ), s

3.

43

Askeri Mdahalesi ile birlikte Trkiyeyi yeniden devrimci dnem iine sokacak koullar olumaya balamt.

3. 2 Sosyalizm: Kemalizmi Tamamlama Bu blmdeki amacmz ncelikle, Trkiyede sosyalist hareketin 1960l yllara gelinceye dek yaad tarihsel deneyim hakknda ksa ve olabildiince zet bilgi vermek ve sosyalist hareketin stnde yaadmz topraklarda 1960l yllara gelinceye dek neden byyp geliemedii sorununun nedenlerine deinmek; sonrasnda da, Doan Avcolunun sosyalizm ile ilgili grlerini ele almak olacaktr. Fakat ncelikle Trkiyede sosyalist hareketin ilk dnemlerine, bu dnemdeki ilk rgtlenmelerine; sonrasnda da sosyalist hareketin 1960l yllara gelinceye dek neden yeterince geliemediine ve bu duruma yol aan baz eksikliklere bakmamz gerekiyor. Nedeni basit, 1960l yllar Trkiyede sosyalist hareketin hzl bir ekilde kitlesellemesine sahne oluyor; sosyalist harekette neler deiiyor da bu durum yaanyor, cevaplamamz gereken ncelikli sorunun bu olduunu belirtmemiz gerekiyor. 1960 ncesi Trkiyede sosyalist hareketin geliimi dneme ayrlabilinir: i. ii. iii. 1908 1913 Dneminde Sosyalist Hareket 1917 - 1923 Dneminde Sosyalist Hareket 1923 1960 Dneminde Sosyalist Hareket

44

Trkiyede sosyalist hareketin geliiminde ilk durak 1908 1913 dnemi olmu; II. Merutiyetin ilan ile balattmz bu dnemde, sosyalist hareket Makedonyadan sonra nihayet Trkiyede de siyasal bir hareket olarak ortaya kma frsat bulmu, snrl da olsa ii snf ile ba kurabilmitir. 1908 1913 dnemi, ttihat ve Terakki ynetiminin denetleme iktidarndan tam iktidara gemesiyle sona ermitir. 1917 - 1923 dnemi Trkiyede sosyalist hareketin gemi dneme kyasla, siyasal ve teorik donanmnn ykseldii dnemdir. Bu dnem 1923 ylyla son bulmaktadr. 1923 1960 dnemi ise, sosyalist hareketin nceki iki dnemde kazand siyasal ve teorik donanm yitirdii, nce Tek Parti ynetimi sonrasnda da Souk Sava rzgarlaryla kuruduu, yeterli etkinlik gsteremedii bir dnem olarak nitelenebilir. Sosyalist hareketin 1908den 1960lara uzanan, yukarda dneme ayrarak ele aldmz srete Trkiyede yeterince geliememesi ise: i. ii. Trkiyede ii snfnn niceliksel ve niteliksel geliiminin yetersizlii, Sosyalistlerin ve sosyalist rgtlerin srekli karlatklar bask ve kovuturma iii. Sosyalist hareketin kendi iinde yaad blnme ve kopu...vb gibi nedenlerden kaynaklanmtr. 27 Mays 1960 sonrasna gelindiinde Doan Avcolu iin Trkiye tam bamszln yitirmi, ada uygarlk dzeyine ulama hedefinden uzaa dm az gelimi bir lke kimliindeydi. 27 Mays 1960 Askeri

Mdahalesiyle Trkiyede alan yeni dnem Doan Avcolunu pek memnun etmemi, hatrlanaca zere, bu memnuniyetsizliini (...) 27

45

Mays bir bocalama devresinden ibaret kalm, korkulu gnlerden sonra muhafazakar kuvvetler duruma hakim olmulardr 61 szleriyle ifade etmiti. Doan Avcolu, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinden sonra Trkiyenin iinde bulunduu durumu kmaz olarak nitelendiriyor; bu durumu 7 Mart 1962 tarihli Yn Dergisinde: kmazdayz. Siyasi olsun, iktisadi olsun, sosyal ve kltrel olsun, her alanda kmazdayz 62 szleriyle aklyordu. Peki Trkiye iine dt kmazdan nasl kacak; baka bir deyile, Trkiyenin azgelimi lke kimliini silecek, Atatrkn hedef koyduu ada uygarlk dzeyine ulalmasn salayacak yolun ad ne olacakt ? Yukardaki sorunun yant Doan Avcolu Yn Dergisi sayfalarnda sosyalizm olarak verdi. Doan Avcolu sosyalizmin ( ...) geri bir zirai [ tarm ], hzl nfus art, gizli isizlik, dk gelir seviyesi, kalknmay kolaylatrmayan psikolojik ve sosyolojik artlar, gelimeyi gletiren milletler aras ortam ( ... ) 63 gibi nedenlerden tr az gelimi bir lke olarak niteledii Trkiyenin hzla kalknmasn salayacak, ada uygarlk dzeyine karacak tek kalknma metodu olduunu savunuyordu. Doan Avcolu iin az gelimi bir lke olan Trkiyenin, gelimi lkelerle arasndaki mevcut gelimilik farknn ksa bir sre iinde kapatlabilmesi ancak sosyalizmle mmknd. Yn Dergisi sayfalarnda amac insanlar retim aralarna sahip olan veya hkmeden aznla baml olmaktan kurtarmak; ekonomik gc btnyle halkn eline vermek ve zgr insanlarn

61 62

Doan Avcolu, Eski ve Yeni Trkiye , Yn Dergisi, say 42 ( 3 Ekim 1962 ), s 3. Doan Avcolu, Kalknma Program ,Yn Dergisi, say 12 ( 7 Mart 1962 ), s 7. 63 ibid, s 7.

46

eit olarak birlikte alt bir toplum kurmak 64 eklinde tarif edilen sosyalizmin, az gelimi bir lke olan Trkiye iin neden tek kar yol olduunu Doan Avcolu 31 Ocak 1962 tarihinde Yn Dergisinin 7. saysnda yaynlanan Niin Sosyalizm balkl yazsnda u szlerle aklyordu:
Bir toplum dzeni olarak, iyi niyetli hi kimsenin sosyalizme kar koyabileceini sanmyoruz. nsann insan istismarna son veren milli gelirin alma lsne gre paylalmasn salayan, insanlarn eitliliinden hareket ederek herkese eit ans veren bir toplum dzenine herkes taraftardr ( ) Biz, sosyalizmi bir kalknma metodu olarak ele alacaz. ddiamz udur: Az gelimi memleketler arasnda bulunan Trkiyemizde, hrriyet ve sosyal adalet iinde hzl kalknmay salayacak tek metot sosyalizmdir.

Avcoluna gre hzl kalknma abas iindeki bir ok az gelimi lke bu gerei fark etmi ve kurtulu yolunun sosyalizmde olduunu anlamt: ( ) Sosyalizm, Asyada, Afrikada, Gney Amerikada, tek kurtulu yolu olarak geliiyor ( ... ) Az gelimi lkelerde sosyalizm, hrriyet ve demokrasi gibi, yeryznn en cazip kavramlarndan biri haline geliyor. 65 Avcolu, azgelimi bir lke olan Trkiyenin hrriyet ve sosyal adalet iinde hzl kalknabilmesi ve ada uygarlk seviyesine ulaabilmesi iin sosyalizmin tek kar yol olduunu sylerken, Kemalizme atfta bulunmu; Kemalizmin sosyalizme ak olduunu vurgulam ve bu vurguyu

Kemalizmin Halklk , Devletilik ve

64

Milliyetilik ilkelerinden

Demokratik Sosyalizmin Grevleri ( Sosyalist Enternasyonal Bildirisi, 1951) Yn Dergisi, say 7 ( 31 Ocak 1962 ), s 8den aktaran zdemir, s 136. 65 Doan Avcolu, Sosyalizm Anlaymz , Yn Dergisi, say 36 ( 22 Austos 1962 ), s 3.

47

yararlanarak yapmtr. Doan Avcolu, bu yargsn, hem Atatrkn hem de I. Byk Meclisinin kimi yelerinin, Kurtulu Sava yllarnda verdii sylev ve demelerinden, I. Byk Millet Meclisinde yaynlanan beyannamelerden yararlanarak desteklemitir. Avcolu, rnein, 7 Ekim 1962 Yn Dergisinde yaynlanan Kaynaa Dn balkl yazsnda 21 Ekim 1920 tarihinde I. Byk Millet Meclisince kabul edilen halklk ilkesine ilikin bir

beyannameye66 atfta bulunarak, halklk ilkesi ile sosyalizm arasnda bir ba kurmutur: ( ) Kuvay Milliyeciler kurtuluu halklkta gryorlard. Halklk, kapitalizme, aa ve eraf idaresine kar olmas, dorudan doruya alan snflarn iktidar ele almas demekti. Bu gn bu grn adna sosyalizm diyoruz. Devletilik ilkesine gelince; Doan Avcolu, 1929 ylnda patlak veren Byk Ekonomik Buhrann Trk ekonomisi zerindeki olumsuz etkilerini azaltmak, gen cumhuriyetin kalknma sorununa zm bulmak amacyla gndeme gelen, 1930lu yllarda bir strateji olarak benimsenen devletilik ilkesini kapitalizme alternatif bir sistem olarak benimsenmedii iin eletirmekle birlikte;67 devletilik ilkesinin uygulamaya konulmasyla birlikte elde edilen kazanmlara dikkat ekerek, devletilik ilkesinin yeniden yorumlanmasyla Trkiyenin kalknma sorununa zm bulanabileceine

21 Ekim 1961 tarihinde I. Byk Millet Meclisinin yaynlad beyannamede, zetle, u ifadelere yer verilmitir: ( ) Byk Millet Meclisi, halkn teden beri maruz bulunduu sefalet sebeplerini yeni icraat ve tekilatla kaldrmay, yerine refah ve saadeti getirmeyi, balca hedef addeder. Binaenaleyh toprak, maarif, adliye, maliye, iktisat ve evkaf ilerinde ve dier mesellerde itimai uhuvvet ve teavn ( bu gnk ekliyle sosyal adalet ve yardmlama eklinde evrilebilir ) hakim klarak, halkn ihtiyacna gre tehizat ve tesisat vcuda getirmeye alacaktr aktaran Doan Avcolu, Kaynaa Dn ,Yn Dergisi, say 47 ( 7 Ekim 1962 ), s 3. 67 Doan Avcolunun konuya ilikin ayrntl grleri iin bkz: Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni , Cilt 1, 12. B., stanbul, Tekin Yaynevi, 1978, s 448 503.

66

48

iaret etmitir. Avcoluna gre, halktan yana, Trkiyenin kalknmas iin gerekli reformlar gerekletirebilecek bir devletilik sisteminin hayata geirilmesi Trkiyenin kalknma sorunu da zecek ve bylece zlemi ekilen ada uygarlk seviyesine ulalabilecektir. Milliyetilik ilkesine gelince: Doan Avcolu bu ilkeyi sosyalizmle ilikilendirmi, sosyalizmin gerek milliyetilik olduunu sylemitir. Peki Doan Avcolu neden sosyalizmi gerek milliyetilik olarak deerlendirip, Trkiyenin nndeki tek kar yol olarak gryordu ? imdi bu sorunun yantn vermeye alalm.

3. 2. 1 Sosyalizm: Gerek Milliyetilik 19. yzyln birbirlerine rakip iki ideolojisi ve toplumsal hareketi olan sosyalizm ile milliyetilik, bilindii zere, 1917 Ekim Devrimi ile birlikte, balangta reel politik nedenlerden kaynaklanan; sonrasnda da ezen ulus milliyetilii ve ezilen ulus milliyetilii ayrmna dayandrlan ve de anti emperyalizm , milli kurtuluuluk , mazlum milletler kavramlarndan beslenen kuramsal aklamalarn68 gelitirilmesiyle

birbirlerine yaknlamtr. Sosyalizm ve milliyetilik arasnda doan bu yaknlama, II. Dnya sonrasnda smrgeci imparatorluklarn dalmas ile Asya ve Afrikada ortaya kan nc Dnya lkelerinin etkisiyle daha da artmtr: Bu artta, bir ok nc Dnya lkesinin smrgelik sonras uzun ve etin mcadeleler
68

sonucunda

elde

ettikleri

bamszlklarn,

ekonomik

Suavi Aydn, Sosyalizm ve Milliyetilik: Galiyefizmden Kemalizme Trkiyede nc Yol Araylar , Modern Trkiyede Siyasal Dnce: Milliyetilik, der. Tanl Bora, 1.B., stanbul, letiim Yaynlar, 2002, 438.

49

bamszlkla da pekitirerek srekli klmak istemelerinin etkisi olmutur. Peki bu durum hangi nedenlerden kaynaklanmtr ? nc Dnya lkelerinin smrgelik sonras balca amac kapitalist batl lkelerin gelimilik dzeyini yakalamak olmutur. Smrgelik sonras bamszlklar kazanan bir ok nc Dnya lkesi, ekonomik kalknmalar iin gerekli olan potansiyeli hayata geirebilmek iin kendilerinde batl kapitalist lkelerin koullarnn var olmadn fark etmiler; kapitalist batl lkeler ile aralarnda ki gelimilik farkn kapatabilmek iin, kapitalist kalknma yolunu deil, sosyalist kalknma yolunu tercih ederek, kalknma yolunda sosyalist lkeleri rnek almlardr.: nk ister paradoks olsun, isterse eitsiz kapitalist gelimenin doal bir yan rn olsun, sosyalist rejimler [ lkeler ] hemen hemen her zaman azgelimiliin mirasn devralmlardr. 69 Sosyalist lkelerin rnek alnmasnn bir nedeni de bu lkelerin - gelimi batl kapitalist lkelerin tersine - nc dnya lkelerine saladklar siyasi ve ekonomik destek olmutur.70 rnein, Cemal Abdlnasr liderliindeki Msr, 1956 ubatnda, Nil deltasna hayat verecek, lke ekonomisini canlandracak olan Assuan barajnn yapm iin gerekli olan kaynan byk bir ksmn, ihracat mallar ile geri demek kouluyla, Sovyetler Birliinden salamtr.71 Kalknma yolunda yitirilecek zaman ve kayna olmayan birok nc dnya lkesinin, ekonomik kalknmada gelimi batl kapitalist
Ronaldo Munck, Marx @ 2000 , ev. Yaln Yusufolu, 1.B., stanbul, Kitap Yaynevi, ubat 2003, s 73. 70 Baskn Oran, Az Gelimi lke Milliyetilii: Kara Afrika Modeli , 3.B., Ankara, Bilgi Yaynevi, Ocak 1997, s 206 207. 71 Metin Aydoan, Yeni Dnya Dzeni Kemalizm ve Trkiye 1 , 1.B., stanbul, Otopsi Yaynevi, Aralk 1999, s 232.
69

50

lkeleri deil de, sosyalist lkeleri rnek almalarna yol aan yukarda belirttiimiz nedenlerden ayr olmak zere, bir de, birok nc dnya lkesinin zihninde, gelimi batl kapitalist lkelerin emperyalist gemilerinin brakt izlenimlerin yaratt kt armlarn etkisidir. Smrgelik dneminden kalan bu izlenimler, bamszlk sonrasnda, bir ok nc dnya lkesinde, emperyalizm ve kapitalizmin zde tutulmasna yol am; gelimi batl kapitalist lkelerin, siyasal ve ekonomik bamszlklarnn nnde saknlmas gereken tehlikeli engeller olarak grlmesine neden olmutur. Ksaca sylemek gerekirse kapitalizm ile emperyalizm zihinlerde bir zdelik yaratm; bu zdeliin tersi bir zdelik ise, sosyalizm ile milliyetilik arasnda kurulmutur.72 Yukarda ksaca sz etmeye altmz, sosyalizm ile milliyetilik arasnda kurulan zdeliin bir benzeri, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi sonrasnda Trkiyede de ortaya kmtr. Sosyalist hareketin, Trkiyedeki geliiminde, milliyetilik ile arasnda en bandan beri var olan yaknlama,73 21 Aralk 1961 tarihinde yayn hayatna atlan Yn Dergisi ile birlikte pekimi; Yn yazarlar, milliyetiliin ilk ve vazgeilmez art olarak grdkleri tam bamszln ancak sosyalizmde mmkn olabileceini sylemilerdir.74 Yn yazarlar sosyalizmle milliyetilik arasnda zdelik kurarlarken, sk sk Kurtulu Savann anti emperyalist niteliine vurgu yapmlar; Kurtulu Savann dnyadaki ilk milli kurtulu mcadeleleri

72 73

bid., s 206 Aydn, s 441. 74 zdemir, s 134.

51

arasnda yer aldn belirterek,75 bu ynyle Kurtulu Savann mazlum milletlere nder ve rnek olmu, tam bamszl hedefleyen, bir hareket olduunu sylemilerdir. Yn yazarlar tam bamszln ancak sosyalizmle mmkn

olabileceini grn dile getirilerken; sosyalizm ile milliyetilik arasnda kurduklar zdelik ile, Trkiyede var olduunu dndkleri, Souk Savala birlikte zihinlere kaznan yanl bir anlay, sosyalizm ile milliyetilik arasndaki ztl kaldrmak, gerek milliyetiliin ne olduunu kamuoyuna duyurmak istemilerdir:
Trkiyede genellikle sanlmaktadr ki, enternasyonalist nitelikte ki sosyalist hareket, millet gereini inkar eder ve milliyetilie kardr. Batnn kapitalist toplumlar ise, millet gereine saygldrlar ve milliyetilikten yanadrlar ! Bu gr, byk bir yanlmann sonucudur. Azl enternasyonalist sosyalistler dahi sosyalizm, gcn hayattan ve tarihten gelen bir bilimsel teoriden ald iin objektif bir varlk olarak milleti ve onun byk gcn daima tanmlardr () Trk milliyetilerinin, emperyalist ideologlarn millet gereini kmsemeye alan bilime aykr teorileri ile sosyalizmin gereki millet teorisini iyi bilmeleri gerekir. 76

Yn Dergisi yazarlar iinde sosyalizm ve milliyetilik ilikisi zerine yazlaryla dikkat eken en nemli isimlerden birisi Doan Avcolu olmutur. Milliyetilik ve milletin modern alarda ortaya kan toplumsal rgtlenme biimi olduunu belirten Avcolu, Trk milletini eski alardan beri var olan doal bir yap olarak gren; millet tanmnda din, dil ve kan ba gibi eleri
lhan Seluk, Bizim Milliyetiliimiz , Yn, say 3 ( 3 Ocak 1962 ), s 7. Emperyalist ve Sosyalist Alardan Millet Gerei ve Milliyetilik ,Yn Dergisi, say 216 ( 19 Mays 1967 ), s 20.
76 75

52

n plana karan Trk ve Turanc milliyetilik anlay reddetmitir.77 Doan Avcolu, milleti ( ) zgl bir milli kltr iinde beliren psikolojik bir davran biimi, ekonomik hayat, arazi ve dil birlii temelleri zerinde doan, tarihsel olarak teekkl etmi istikrarl bir halk topluluu 78 olarak tanmlam; ada bir milletin birbirlerini seven ve bir arada yaamak isteyen insanlardan 79 kurulu olduu sylemitir. Millet kavramna verdii nemi amzn en byk gerei millet gereidir 80 szleriyle ifade eden Doan Avcolu; milliyetiyi, i ve d kapitalizmin karsnda dikilen insan olarak tanmlamtr.81 Trkiyenin gerek milliyetilerini sosyalistler olarak gren Doan Avcoluna gre, sosyalizmin milliyetilik anlay, kapitalist milliyetilik teorilerinin aksine, millet iinde smren ve smrlen ayrmna son vermekte, tam bamszlk anlamna gelen milli egemenlik ilkesini hayata geirmektedir: retim aralarnn zel mlkiyeti, milli birlii bozmakta ve milletin bir ksmna, teki ksmn hkmetmesine yol amaktadr. 82 Oysa sosyalist milliyetilik, retim aralar zerinde ki milli birlii bozan zel mlkiyeti kaldracak, zel mlkiyetin sonucu olan snf kartlklarna sonlandracak, milli birlii salayacaktr: () sosyalizm, milletlerin iindeki
Doan Avcolunun milliyetilik ve millet kavramlar zerine dncelerinin daha ayrntl bir incelemesi iin Trklerin Tarihi adl be ciltlik eserinin ilk cildinin giri blmne bakla bilinir: Doan Avcolu, Trklerin Tarihi 1 , stanbul, Tekin Yaynevi, 1998. Birinci Kitap, stanbul, Tekin Yaynevi, 1998. 78 Doan Avcolu, Millet Gerei ve Milliyetilik , Yn Dergisi, say 216 ( 19 Mays 1967 ), s 8 9. 79 Doan Avcolu, Krt Meselesi , Yn Dergisi, say 194, ( 16 Aralk 1966 ), s 3. 80 Yukarda ki alnt, Yn Dergisinin 7 Mays 1965 Tarihli 110. saysnda yaynlanan Trk Milliyetilerine Sesleni balkl yazdan yaplmtr. mzasz olarak yaynlanan yaznn slubuna bakldnda yaznn arkasnda ki kalemin Doan Avcolu olduu anlalmaktadr. 81 Doan Avcolu, Milliyetilere Sesleni , Yn Dergisi, say 78 ( 25 Eyll 1964 ), s 3den aktaran zdemir, s 135. 82 Doan Avcolu, Millet Gerei ve Milliyetilik , Yn Dergisi, say 216 ( 19 Mays 1967 ), s 8 9.
77

53

snf

ilikilerinin

tabiatn

kknden

deitirir.

Snf

zddiyetlerini

[ kartlklarn ] kaldrr, manevi ve siyasi birlii kurar. 83 Avcoluna gre ancak sosyalist milliyetilik Trkiyeyi iine dt kmazdan

kurtarabilecek, Trkiyenin iinde bulunduu geri ve baml durumuna son verebilecektir. Geri ve baml duruma son verilmesi ise, Atatrkn arzulad, ada uygarlk dzeyini yakalam tam bamsz Trkiye hedefine de ulalmas anlamna gelecektir. Peki Atatrkn arzulad ada uygarlk dzeyini yakalam tam bamsz Trkiye hedefine ulalmasn salayacak olan sosyalizmin, ayrt edici zellikleri neler olacaktr ? Sorunun yantn vermeden nce, Doan Avcolunun sosyalizme ilikin dncelerine biraz daha yakndan bakalm.

3. 2. 2 Sosyalizmin eitleri lk saylarndan itibaren ieriinde yer alan yazlara gz gezdirildiinde Yn Dergisinin dikkati eken nemli zeliklerinden birisi, dergininin sayfalarnda Trkiyede solun btn renklerinin yer ald ve tartlmakta olduudur. Bu durum Yn yazarlarnn sosyalizmin tek mi yoksa birden fazla m olduu sorusuna verdikleri yantlar zerinde uzlaamam olmalarndan; sosyalizmin her ynyle tartmaya alarak Trkiye iin en uygun sosyalist modelin bulunmasn istemi olmalarndan kaynaklanmtr. Kimi Yn yazarlar sosyalizmin tek olduu grn dile getirirken, Yn iindeki yazarlardan bir blm de birden fazla sosyalizm olduu grn dile getirmilerdir. Siyasal ve toplumsal grlerini ele almaya altmz Doan
83

bid., s 8 .

54

Avcolu ise, birden ok sosyalizm olduu grn dile getiren yazarlar arasnda yer almtr. Doan Avcolu insann insan istismarna son veren, milli gelirin alma lsne gre paylalmasn salayan, insanlarn eitliliinden hareket ederek herkese eit ans veren bir toplum dzeni 84 olarak tanmlad sosyalizmin prensip itibariyle tek olmakla birlikte, uygulama alannda ana akma ayrldn belirtmi; bu akmlarn Dou sosyalizmi, Bat sosyalizmi, Azgelimi lkeler sosyalizmi olduunu sylemitir.85 Avcoluna gre Dou sosyalizmi, Bat sosyalizmi ve Azgelimi lkeler sosyalizmi olarak adlandrd sosyalist akmda kaynan ayn ortak sosyalist idealden almaktadr. Bu ortak ideali Avcolu u szlerle zetlemektedir: Bu ideal, en geni ekliyle btn insanlarn hrriyet, eitlik ve kardelik ilkelerinin altnda, en iyi ekilde yaamalarna ve gelimelerine imkan veren bir toplum dzenine ulama abas eklinde zetlenebilinir. 86 Avcoluna gre sosyalizmin akma ayrlmasnn nedeni, bir lkede sosyalist toplum dzenin nasl kurulaca sorusuna verilen yantta ortaya kmakta; dolaysyla birbirlerinden ok farkl sosyalist uygulama biimlerine rastlanmaktadr.87 Doan Avcolu, Dou sosyalizmini az gelimi lkelerin hzla kalknmasn salama bakmndan baarsn kesin ekilde ispat etmi bir akm olarak deerlendirmi; bu akmn hayata geirilmesinde izlenecek kimi

84 85

Doan Avcolu, Niin Sosyalizm ,Yn Dergisi , say 7 ( 31 Ocak 1962 ), s 3. Doan Avcolu, Sosyalizm Anlaymz , Yn Dergisi, say 36 ( 22 Austos 1962 ), s 3. 86 bid., s 3. 87 bid., s 3.

55

uygulamalarn ise bir ok sosyalisti sosyalizmden vazgeirecek kadar ar olduunu syleyerek eletirmitir:
Dou sosyalizmi ( ) bir ok sosyalisti sosyalizmden vazgeirecek kadar pahal olmutur. Sovyetler Birliinde, milyonlarn lm pahasna giriilen kolektifletirilme hareketi, kanl tasfiyeler hala hatrlardadr. Bu sebeple, Dou sosyalizmi ancak totaliter bir idare altnda yrtlebilmitir ( ) Asl gayenin insann gelimesi olduunu unutabilecek kadar insafsz metotlara ynelmek, arzu edilecek bir ey olmad gibi, zaruri de deildir. Byle bir sosyalizm anlayna kalknma konusundaki byk messiriyetine

[ etkinliine ] ramen karyz

Avcolu Bat sosyalizminin ise uyank ve tekilatlanm geni emeki kitlelerine ve gelimi bir ekonomiye sahip bulunan bat memleketlerinde gerekletirilebilecek bir akm olduunu sylemi; bu akmn yeterli sermaye birikiminden, uyank ve gelimi emeki kitlelerinden yoksun, ortaa zihniyetinin izlerini halen silememi olan azgelimi lkeler iin uygun olmadn belirtmitir. Doan Avcolu Azgelimi lkeler sosyalizmini ise Bat lkelerinin birka yzylda ald mesafeyi hzla kapayp, en ksa zamanda ileri toplun dzenlerine ulama 88 amacn gden bir sosyalist akm olarak tarif etmitir. Avcoluna gre bu akm hzl kalknma temposu iinde - Dou sosyalizminin totaliter idare yntemlerine bavurmakszn azgelimi lkelerin gelimi Batl lkelerle aralarnda var olan birka yzylk gelimilik farkn kapatabilecek radikal deiimi hayata geirebilecek olan hrriyet ve sosyal adalet iinde kalknma imkann getirecek yegane

88

bid., s 3.

56

modeldir. Doan Avcoluna gre bu modelin Trkiye iin ad Trk Sosyalizmi dir.

3. 2. 3 Trkiye in Sosyalizm: Trk Sosyalizmi 1960l yllarn banda, Yn Dergisinin balatt sosyalizm

tartmalarnda, sklkla sorulan ve yant aranan ncelikle soru Trkiye iin nasl bir sosyalizm istiyoruz sorusudur. Yn Dergisi sayfalarnda, yukardaki soruya, Doan Avcolu, evket Sreyya Aydemir, Mmtaz Soysal, lhan Seluk gibi isimler Trk Sosyalizmi yantn vermilerdir. Saydmz bu isimler arasnda, kavramn geliimine katklar gz nne alndnda, ne kan balca iki isim, Doan Avcolu ve evket Sreyya Aydemir olmutur. Trkiye iin nasl bir sosyalizm istiyoruz sorusuna, Trk sosyalizmi kavramyla yant arayan ilk isim evket Sreyya Aydemir olmutur. Bu kavram, ilk kez, saysnda evket Sreyya Yn Dergisinin 31 Ocak 1962 tarihli 7. Aydemirin Trk Sosyalizmi ve Fikir

Atatrkl balkl yazsyla gndeme gelmi; Yeni Devletilik , Memleketi Sosyalizm , Islahat Sosyalizm gibi isimlerle de anlmtr. evket Sreyya Aydemir, Trk Sosyalizmi ve Fikir Atatrkl balkl yazsnda Trk sosyalizmi kavramn: [Trk sosyalizmi ] milli hayatn her cephesini Atatrkn eitli demelerinde yer alan ilkeler dahilinde dzenlemekten baka bir ey deildir 89 szleriyle zetlemitir. Trk sosyalizmi ni, az gelimi lkelerdeki milli kurtulu hareketlerinin ilerici

evket Sreyya Aydemir, Trk Sosyalizmi ve Fikir Atatrkl , Yn Dergisi, say 7 ( 31 Ocak 1962 ), s 7.

89

57

bir devam olarak yorumlayan evket Sreyya Aydemir, Yn Dergisinin 9 Ocak 1963 tarihli saysnda da Trk sosyalizminin ilkelerini u ekilde belirlemitir:
- Anti emperyalizm: stiklalcilik, - Anti kapitalizm: Milli ve halk ekonomi, - Karma ekonomiyi reddetmeyen, fakat parazit bir istismarcl reddeden bir devletilik, - Halk iin halkla beraber halklk. Faydann halk yararna kullanl, yani sosyal adalet, - Mustafa Kemalin anlad anlamda bir vatan imaj. Saldrganla ve istilacla kar k, - Mustafa Kemalin anlad anlamda bir millet imaj. Dil, tarih ve kltr ilerinde bilimsel bir milliyetilik, - Devlette, rejimde, d politikada ve ekonomide milli olmak zellii, - Demokratik dzende sosyal devlet anlamnn ilemesi ve organlarn yaratlmas, - Milli hayatn btn kollarn iine alan bir planclk, - Emein ve hizmetin korunmas ve tekilatlandrlmas, gl ve bamsz sendikaclk, - Din ve devlet ilerinin kesin olarak ayrlmas, laiklik.90

evket Sreyya Aydemirin ortaya att Trk sosyalizmi kavram gerek Yn Dergisi iinde gerekse dnda yank bulmu, tartmalara yol amtr. rnein Yn Dergisi iinde, derginin ba yazarlarndan, Sadun Aren; Yn Dergisi dndan ise Behice Boran, evket Sreyya Aydemirin
evket Sreyya Aydemir, Trk Sosyalizmin lkeleri ,Yn Dergisi, say 56 ( 9 Ocak 1963 ), s 8.
90

58

yazsyla gndeme gelen Trk sosyalizmi kavramn eletirmiler, bu kavrama kar kmlardr.91 Yn Dergisinin bayazarlarndan Doan Avcolu ise evket Sreyya Aydemirin ortaya att Trk sosyalizmi kavramn benimseyenler arasnda yer alm, kavramn ieriinin geliimine katk salamtr. Sosyalizmi, az gelimi bir lke olarak deerlendirdii Trkiyenin hrriyet ve sosyal adalet iinde hzla kalknmasn salayacak tek metot olduuna inand iin savunduunu syleyen Doan Avcolu, Trkiyede uygulanabilecek

sosyalizmin Trk sosyalizmi olduunu belirtmitir. Avcolu, Yn Dergisinin 14 Mart 1962 tarihli saysnda yaynlanan Kalknma Program II: Adan Zye Kadar Reform balkl yazsnda Trk Sosyalizmi nin hedeflerini u ekilde tespit etmitir:
Kapitalizm ncesi iktisadi yapy, kalknmay salayacak biimde modernletirmek, Bata kullanlmayan ( atl ) igc olmak zere kaynaklarn tam istihdamn salamak, Planlamay, sosyal, iktisadi, siyasi ve kltrel alanlarda deiiklikleri kullanmak, almay toplumun en yksek deeri haline getirmek ve kltrler iin frsat eitlii salamak, alanlar demokrasisini kurmak. 92 salayacak gl bir mdahale vastas byk olarak

91 92

Aydn, s 461. Doan Avcolu, Kalknma Program II: Adan Zye Kadar Reform , Yn Dergisi, say 13 ( 14 Mart 1962 ), s 8.

59

 Trkiye sosyalizmi nin ncelikli hedefinin Milli Demokrasi nin ina edilmesi olduunu syleyen Avcoluna gre Trkiyenin toplumsal ve ekonomik yaps sosyalist devrim iin henz hazr deildi: Zira sosyalizm ancak gerek sosyalist kuvvetlerle shhatli bir ekilde kurulabilir. Fakat sosyalizm bugnn meselesi deildir. 93 Avcolu, Trkiyenin iinde bulunduu koullarda, sosyalizmin temel sorununun, anti emperyalist, anti - feodal mcadele olduunu belirtmitir. Sosyalistler, anti emperyalist, anti feodal mcadeleyi n plana koyan bir strateji izlemeli; bu strateji iinde yer alabilecek toplum kesimleri dlanmamalyd. Bunun birlikte, Milli Demokrasi safhasnda lkenin siyasal ve ekonomik bamszl salanmal; 1961 Anayasasnda korunmalyd.94 Avcoluna gre Milli Demokrasi mevcut parlamenter rejime dayal burjuva demokrasisinden farkl olacakt:
Milli demokrasi, burjuva demokrasisinden farkldr. Zira bu tip demokraside, milli burjuvazinin egemenlii kesindir. Milli demokrasi, sosyalist demokrasi de deildir. Zira bu tip demokraside de ii snf egemen durumdadr.

belirtilen

hak

ve

zgrlkler

gerekletirilmeli

ve

Diktatrlk ve despotizm metotlarn reddeden milli demokrasi, toplumun anti emperyalist ve anti feodal btn glerini temsil eden karma bir tiptir. 95

Avcoluna gre Milli Demokrasi de ii snfnn egemenlii her ne kadar sz konusu egemenlii milli burjuvaziyle paylasa da - lkenin kapitalist olmayan bir kalknma yoluna girmesine yol aacak; lkenin sosyalizmin
93 94

Doan Avcolu, Sosyalist Gerekilik , Yn Dergisi , say 39 ( 12 Eyll 1962 ), s 20. bid., s 20. 95 Doan Avcolu, Sosyalist Strateji ve Prof. Dr. Sadun Aren , Yn Dergisi, say 197 ( 6 Ocak 1967 ), s 16.

60

inasna gei iin ihtiya duyduu artlarn olumasn salayacakt.96 artlarn olumas yolunda sosyalistlerin verecei demokratik mcadelenin ise iki yn olacakt. Bu ynlerden ilki () milli egemenlii kuvvetlendirmek, ekonomik bamszla ulamak, geni bir milli rnesans gerekletirmek, her trl gericilik eklini ve feodal eitsizlii kaldrmak 97; ikincisi ise () kapitalizmi tehir etmek ve kapitalist gelime yolunun btn sakncalarn ortaya koymak; burjuvazinin milli amalarla atan snf karlarn gzler nne sermek; iilerin ve ii kyl ittifaknn toplumdaki roln

glendirmek 98 olacaktr. Peki, Avcoluna gre, yukarda belirttiimiz ilke ve hedeflerin gerekletirilmesinde, baka bir deyile Trkiyede sosyalizmin - ncesinde Milli Demokrasi nin inasnda, toplumsal snflarn hangi unsurlar rol alacaktr ?

3. 3 Sosyalist Mcadelenin Trkiyedeki Unsurlar

Hatrlanaca zere, Doan Avcolu Yn Dergisi sayfalarnda, Trkiyenin en temel sorunlarnn bamszlk ve kalknma olduunu sylemi; sz konusu bu sorunlarn Trkiyenin azgelimi bir lke olmasndan kaynaklandn belirtmiti. Avcoluna gre, Trkiyenin azgelimi lke kimliinden syrlmas ancak
96

sosyalizmle

mmknd.

Sosyalizm,

Trkiyenin

nndeki

tek

Doan Avcolu, Halk, Devleti, Devrimci ve Milliyeti Kalknma Yolu , Yn Dergisi , s 111 ( 14 Mays 1965 ), s 9. 97 bid., s 9. 98 bid., s 9.

61

seenekti. Trkiye de, hzl kalknma abas iindeki birok azgelimi lke gibi, bu seenei fark etmeli, sosyalizm yolunda ilerlemeliydi. Doan Avcolu, sosyalizmin Trkiyenin nndeki tek seenek olduu grn dile getirirken, Kemalizmin Devletilik , Halklk ve Milliyetilik ilkelerine atfta bulunmu; Kemalizm ve sosyalizm arasnda bir ba kurmu ve ayn zamanda, Atatrkn arzulad, ada uygarlk dzeyine ulam Trkiye hedefinin, ancak sosyalizmle mmkn olabileceini sylemiti. Avcolunun, gerek milliyetilik diye niteledii sosyalizm, prensip itibariyle tek olmakla birlikte, uygulama da ana akma ayrlmaktayd: Bu akmlar Dou Sosyalizmi , Bat Sosyalizmi ve Azgelimi lkeler Sosyalizmi ydi. Doan Avcoluna gre, yukarda belirttiimiz, sosyalist akmdan Trkiye iin uygun olabilecek model, Azgelimi lkeler Sosyalizmi ydi. Azgelimi lkeler Sosyalizmi nin Trkiyedeki ad Trk Sosyalizmi

olacakt. Trk Sosyalizmi nin ncelikli hedefi Trkiyede sosyalizmin deil; Milli Demokrasi nin inas olacakt. Sosyalizme aama aama varlacak ve sosyalistler Milli Demokrasi nin inasnda bir yandan milli egemenlii

kuvvetlendirecekler dier bir yandan da kapitalist kalknma yolunun btn sakncalarn ortaya koyup, lkenin yar feodal yar baml ekonomisine son verecek admlarn atlmasn salayacaklard. Peki sosyalistlerin Trkiyede ki bu mcadelesinde, Avcoluna gre, toplumsal snflarn hangi unsurlar yer alacakt? Yukardaki sorunun yantn Doan Avcolu, anti emperyalist mcadeleyi n plana koyan, Milli Demokrasi nin inas hedefinde birlemi

62

btn unsurlar eklinde vermitir. Sz konusu bu unsurlar asker sivil aydnlar, ii snf, genlik, kyller ve i pazar zerinde karlar emperyalizmle atan milli burjuvaziden olumaktadr.99 Avcoluna gre asker sivil aydnlar, retmeniyle, subayyla, memuruyla ,100 orta snflardan gelme aydnlardr. Doan Avcolu, asker sivil aydnlar yerine, ara tabakalar ya da zinde kuvvetler deyilerini kullanmay yelemitir. Asker sivil aydnlar nitelemek iin kulland ara tabakalar / zinde kuvvetler deyilerine ilikin ise unlar sylemitir:
() Nedir bu ara tabakalar ? Bu bir mtecanis [ homojen ], hatta mtecanis bir tabaka deildir. Ama hakim snflarn nispeten zayf olduu toplumlarda, iinden ktklar snf ve tabakalardan bamszlamaktadrlar. Ara tabakalar politik sonucu tayin edici unsurlardr. Bu byk glerinin bilincine varmlardr ve bu bilin onlar bamsz klmaktadr. Bu ara tabakalar toplumun ilerici kesimini tekil etmektedirler. karlar modernleme ve hzl kalknmadan yanadr. Toplum hayatnda nemli rolleri dolays ile, nc bir rol oynamaya, kendilerini, zel karlarnn stne kmaya zorlayan tarihi bir misyona sahip olma eilimindedirler. 101

Gelimi Batl toplumlarn aksine, Trkiye gibi azgelimi lkelerde ara tabakalarn lkelerinin kaderlerine hakim durumda olduklarn syleyen Avcoluna gre sosyalistler, Tanzimattan bu yana, Trkiyenin kaderinde n planda rol oynayan ara tabakalar dlamamal; ara tabakalarn gemite yaptklar hatalar derinlemesine eletirerek, onlar kazanmalyd: nk azgelimi lkelerde ara tabakalar () burjuvazi kalknma abasnda
Doan Avcolu, Snf Mcadelesi, Sosyalizm ve Milliyetilik ,Yn Dergisi, say 182 ( 23 Eyll 1966), s 3. 100 Doan Avcolu, Sosyalist Gerekilik ,Yn Dergisi, say 39 ( 12 Eyll 1962 ), s 20. 101 Doan Avcolu, Bir Sosyalist Stratejinin Esaslar , Yn Dergisi, say 185 ( 14 Ekim 1966 ), s 3.
99

63

baarszlk gsterdii lde, kapitalist olmayan bir kalknma yoluna 102 ynelebilmekteydiler. Avcoluna gre 1960l yllarn Trkiyesinde ii snf henz yeterli siyasal bilinten yoksundu; zira Trkiyede ii snf henz balang safhasndayd. Bu durum Trkiyenin azgelimi bir lke olmasndan kaynaklanyordu. i snf, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinden sonra yllardr maruz kald basklardan syrlp yeni yeni uyanyor; ekonomik ve siyasal gcnn bilincine varp tekilatlanyordu.103 Doan Avcolu sosyalist mcadelede genlie ayr bir nem veriyor; bu nemi genlii kazanan bir siyasi hareket yenilmez bir kuvvettir ve genlik, ilericilerin tabii mttefikidir 104 szleriyle ifade ediyordu. Ona gre genlik lke ynetimine katlmal ve sz sahibi olmalyd: () Halk ocuklarnn [ genliin ] memleket idaresine katlmas () sosyal alandaki ilerlemeyi salam temellere oturtmak ve ktlelere kalknmay benimsetmek iin zorunludur 105 Doan Avcolu, hatrlanaca zere, Trkiyede sosyalistlerin ncelii sosyalist mcadeleye deil, anti emperyalist mcadeleye vermesi gerektii grn dile getiriyor ve btn ilerici glerin bu ama etrafnda birlemeleri gerektiini sylyordu. Avcoluna gre ilerici glerin saflarnda, i pazarda karlar emperyalizmle atan, milli burjuvazide yer almakta ve milli burjuvazi orta ve kk sanayi burjuvazisi ile kk zanaatkarlardan olumaktayd. Avcolu milli burjuvazinin, byk burjuvazinin aksine, lkenin
bid., s 3. Doan Avcolu, Sosyalist Gerekilik , Yn Dergisi, say 39 ( 12 Eyll 1962 ), s 20. 104 bid., s 20. 105 Doan Avcolu, Kalknma Program II: Adan Z ye Kadar Reform , Yn Dergisi, say 13 ( 14 Mart 1962 ), s 8.
103 102

64

tam bamszlndan ve milli sanayisinin gelimesinden yana bir tutum alabileceini sylyordu. Dolaysyla sosyalistler milli burjuvazi olarak nitelendirdii orta ve kk sanayi burjuvazi ile kk zanaatkarlarn, emperyalizmin yerli ibirlikileri konumundaki byk burjuvazinin sanayi ve ticaret burjuvazisinin etrafnda kenetlenmelerini nleyecek politikalar gtmeli; orta ve kk sanayi burjuvazisi ve kk zanaatkarlar ibirliki byk burjuvazinin rekabetine kar desteklemeli ve korumalyd.106 Zira Trkiyenin iinde bulunduu devrim aamasnda, emperyalizme kar kan btn toplumsal gruplarn desteine ihtiya duyulmaktayd. Ksaca sylemek gerekirse, burjuvazi bir btn olarak dman olarak alglanmamal; burjuvazi iindeki kar atmalar deerlendirilmeliydi. Doan Avcoluna gre

sosyalistler mcadeleyi emperyalizme kar kan btn gruplarn kabul edebilecei basit ve ak seik bir programa kavuturmak, mevcut kuvvet ilikilerini doru tahlil ederek artlara en uygun den iarlar bulup ortaya atmak 107 gibi zor bir grevi yerine getirmekle ykmlyd. Buraya kadar yazdklarmz zetleyecek olursak Doan Avcolu, Trkiyede 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesi ile alan yeni dnemde sosyalizmin ve sosyalistlerin temel meselesini, anti emperyalist ve anti feodal mcadelenin n plana kt Milli Demokrasi nin inas olarak gryor; Trkiyenin mevcut artlarnda sosyalizmin en nemli mesele olmadn iddia ediyordu.108 Milli Demokrasi nin inasnda ise asker sivil aydnlar, ii snf, genlik, kyller ve i pazar zerinde karlar

106 107

bid., s 20. Doan Avcolu, Snf Mcadelesi, Sosyalizm ve Milliyetilik ,Yn Dergisi, say 182 ( 23 Eyll 1966), s 3. 108 Doan Avcolu, Cepheler Birleiyor , Yn Dergisi, say 44 ( 17 Ekim 1962 ), s 3.

65

emperyalizmle atan milli burjuvaziden oluan ksaca milliyeti demokratik kuvvetler alacan belirtiyordu. Avcoluna gre Milli Demokrasi nin inasnda verilecek milliyeti mcadelede, ncl ii snfnn deil; asker sivil aydnlardan oluan ara tabakalarn stlenecekti. Bu durumun nedenini Doan Avcolu u szlerle aklyordu:
Milliyeti mcadelenin ancak sosyalist glerin nclnde yrtld takdirde baarya ulaabileceini, aksi halde yeniden emperyalizmin kucana dlebileceini ileri sren bir ok dnr vardr. phesiz bu en ideal zm yoludur. Fakat gereklere her zaman uygun dmekten uzaktr. amzda, deien kuvvet dengesinin ve ktlelerin artan politik arlnn etkisiyle, milliyeti mcadele, sosyalist olmayan glerin liderliinde de baarya ulaabilmekte ve sosyalizme ynelebilmektedir. 110
109

olarak adlandrd - toplum kesimlerinin yer

Doan Avcoluna gre sosyalizme geiin artlar ancak Milli Demokrasi nin inas ve baarsndan sonra olgunlaacaktr: () Milli Demokrasi () zgr bir kyl ve gl bir ii snf yaratacak ve ekonomik bamszl gerekletirecektir. Bylece Sosyalizmin inasna gei iin btn artlar hazrlanm olacaktr. 111

Doan Avcolu, Sosyalist Gerekilik ,Yn Dergisi, say 39 ( 12 Eyll 1962 ), s 20. Doan Avcolu, Snf Mcadelesi, Sosyalizm ve Milliyetilik ,Yn Dergisi , say 182 ( 23 Eyll 1966), s 3. 111 Doan Avcolu, Halk, Devleti, Devrimci ve Milliyeti Kalknma Yolu ,Yn Dergisi, say 111 ( 14 Mays 1965 ), s 9.
110

109

66

3. 4 Sosyalist Mcadelenin Trkiyedeki Baars Doan Avcolu, her ne kadar 1961 seimleriyle oluan parlamento muhafazakar bir ounlua sahip olsa da, 1961 -1965 yllar arasnda Trkiyedeki sosyalist mcadelenin baarsnn ok partili demokratik siyasal dzen iinde, anayasann izdii snrlar amakszn gerekleebilecei dncesini tamaktadr. Kanmzca, Avcolunun bu dnceyi

tamasnda, nnnn babakanlndaki CHP koalisyonlarnn iktidarda olmasnn; silahl kuvvetler iinde parlamentodaki muhafazakar ounlua kar tavr taknabilecek radikal eilimin varln srdrmesinin; devletin kilit noktalarnda sosyalist fikirlere yatkn brokratlarn varlnn; 1961

Anayasasnn kendilerine tand sosyal ve ekonomik haklarn bir an nce hayata geirilebilmesi iin kitlesel olarak meydanlara ynelen gl ve yaygn bir ii hareketinin gelimekte oluunun etkisi bulunmaktadr. Avcolu iin 1961 1965 yllar arasnda eski ve yeni Trkiye olmak zere iki Trkiye vardr ve ( ) yeni ve eski Trkiye kar karyadr. Yeni Trkiye gayri memnunlarla doludur. Gayri memnun bir ktle memleketin ve kendinin daha iyi bir kadere layk olduuna, memleketin kaderiyle birlikte kendi kaderinin deiebileceine inanmtr....112 Avcolu, bu dnemde gayr memnun ktlenin ve memleketin kaderini deitirecek olan sosyalizmin Trkiyede gerek bir sz ve tekilatlanma zgrlnn tannmas durumunda 113, geni halk ynlarn aydnlatp, tekilatlandrlarak 114

112 113

Doan Avcolu, Yeni Trkiye , Yn Dergisi, say 5 ( 17 Ocak 1962 ), s 3. Doan Avcolu, Demokrasi Dmanlar ,Yn Dergisi, say 16 ( 4 Nisan 1962 ), s 3. 114 Doan Avcolu, Sosyalizm Anlaymz ,Yn Dergisi, say 36 ( 22 Austos 1962 ), s 3.

67

mevcut ok partili demokratik dzen iinde iktidara gelebilecei inancndadr. Bu inancn yaama geebilmesi iin Avcolu 1961 1965 yllar arasnda CHP ve T P arasnda i birlii kurmak istemi, bu ibirliinin geekletirilmesi dorultusunda aba sarf etmi; anti emperyalizm zerinde uzlam bir CHP T P koalisyon hkmetinin seim yoluyla iktidara gelebilecei umudunu tamtr. Zira Avcoluna gre anti emperyalizm zerinde uzlam bir CHP T P koalisyonu, Trkiyede sosyalizmin geni kitlelere yaylarak geni kitleler iinde tekilatlanmasn kolaylatracak, sosyalizmin demokratik yollardan iktidara gelmesinin alt yapsn hazrlayacaktr. Bu ama dorultusunda 10 Ekim 1965 Genel Seimleri ncesinde Avcolu CHP ile T P arasnda ibirliinin gerekletirilmesi iin T Pe ynelik olumsuz tutumunu yumuatm; CHPnin Ortann Solu almyla ekonomik bamszl ama edinmi emperyalizme kar bir tutuma, yava ve ihtiyatl admlarla yneldiini sylemi;115 bylelikle her iki partinin seimler sonrasnda ibirlii yapabilecei umudunu tadnn mesajn vermek istemitir. Ne var ki Avcolunun CHP ile T P arasnda oluturmak istedii i birlii havas abuk dalmtr: T P ynetimi, parti izgisine yakn yayn organlarnda, CHPnin de AP gibi hakim snflarn partisi olduunu, sosyalistlerin AP gibi CHPyi de hedef almas gerektiini syleyerek, CHP ile olas bir ibirliine pek scak bakmadklarn belirtmilerdir.116 Doan Avcolunun Trkiyedeki sosyalist mcadelenin baarsnn ok partili demokratik siyasal dzen iinde, anayasann izdii snrlar amakszn gerekleebilecei dncesi, CHP ve T P arasnda oluturmaya
115 116

Doan Avcolu, Ortann Solu , Yn Dergisi, say 122 ( 30 Temmuz 1965 ), s 3. Atlgan, s 192.

68

alt i birliinin gerekleememesi ve 10 Ekim 1965 genel seimleri sonrasnda APnin seimlerden birinci parti karak tek bana iktidara gelmesiyle son bulmu; bu tarihten itibaren Avcolu Trkiyede mevcut geri kalm toplumsal yap iinde, geni halk ynlar tutucu glerin ideolojik ve ekonomik egemenlii altndayken, halk ynlarnn aydnlatp,

tekilatlandrarak

sosyalizmin Trkiyede iktidara gelebilecei dncesini

kt bir romantizm olarak nitelemi;117 Trkiyede sosyalistlerin i ve toprak vaadiyle deil, i ve toprak vererek halkla btnleebileceini sylemi, bununda ancak ihtilalci bir yolun tercih edilmesiyle mmkn olabilecei grn dile getirmeye balam: MDD hareketi ile birlikte 1960larn ikinci yarsnda ok partili demokratik dzenin karsnda yer almtr. 10 Ekim 1965 Genel Seimlerinden sonra Avcolu, Trkiyedeki ok partili demokratik siyasal dzeni cici demokrasi deyimiyle isimlendirmi; bu deyimle Trkiyede demokrasinin biimsel bir yapya sahip olduunu vurgulamak istemitir.118

117

Doan Avcolu, 1965 Ylnda Atatrklk , Yn Dergisi, say 137 ( 12 Kasm 1965 ), s Doan Avcolu, Devrim ve Demokrasi zerine , stanbul, Tekin Yaynevi, 1997, s 7.

118

3.

69

K NC BLM

1. 10 EK M 1965 GENEL SE MLER NDEN 12 MART 1971 ASKER MUHTIRASINA TRK YEDEK GEL MELER NEML S YASAL VE TOPLUMSAL

1965 1971 yllar arasnda Trkiye, ekonomide, sanayilemeye dayal, hzl bir byme yaarken, d politikada da uluslararas konjonktrn el vermesiyle, 1964 Kbrs sorunuyla birlikte resmi evrelerce de benimsenen ok ynl bir d politika uygulamaya balam;1 i siyasette ise, 1961 Anayasasnn tand hak ve zgrlkler erevesinde, cumhuriyet

tarihimizin, belki de hibir dnemiyle karlatrlamayacak, ok sesli demokratik havay teneffs etmitir. 10 Ekim 1965 tarihinde yaplan genel seimlerde nispi seim sistemi ile birlikte, ulusal artk yntemi uygulanm2 ve seimlerin galibi Sleyman Demirel Genel Bakanlndaki Adalet Partisi olmutur. Trkiyede ilk ve son kez bu seimlerde uygulanan nispi seim sistemi ve ulusal artk yntemi Cumhuriyet Halk Partisinin aznlk iktidar dneminde kartlm; smet nn Genel Bakanlndaki Cumhuriyet Halk Partisi nispi seim sistemi ve ulusal artk yntemi ile genel seimlerde APnin nn kesmeyi ummu, ne var ki seim sonular bu beklentiyi boa kartmtr. Seim sonularndan memnun olan AP Genel Bakan Sleyman Demirel elde ettikleri baarnn
Melek Frat, 1960 71 Aras Trk D Politikas ve Kbrs Sorunu , 1. B., Ankara, Siyasal Kitabevi, ubat 1997, s 195. 2 10 Ekim 1965 Genel Seimlerinin ayrntl sonular iin b.k.z: Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, Trkiyede ok Partili Politikann Aklamal Kronolojisi 1945 1971 , 1. B., Ankara, Bilgi Yaynevi, Temmuz 1976, s 299.
1

70

halka ait olduunu beyan ederken, nn liderliindeki CHPde ise bir hayal krkl yaanm, Genel Bakan nn, demokrasiyi samimiyetle kabul ettiimiz zaman byle bir sonucu kabul etmek de son derece tabiidir 3 szleriyle APnin seim baarsn kabullenmek zorunda kalmtr. 10 Ekim 1965 genel seimlerinin en dikkat ekici zelliklerinden birisi, nispi seim sistemiyle birlikte uygulanan ulusal artk yntemi sayesinde parlamentoya ilk defa sosyalist bir partinin, Trkiye i Partisinin, girmesidir. T P listesinden milletvekili seilen, drt yl boyunca T Pin kamuoyunda yank uyandran en nemli milletvekillerinden birisi olacak etin Altan, T Pin bu baarsn, Akam gazetesindeki kesinde u szlerle deerlendirmitir: Trkiyede ( ) bir kapitalist hkmetin artk sadece kapitalist muhalefeti olmayacak 4 Seimlerden birinci parti olarak kan ve tek bana iktidara gelen APnin Genel Bakan Sleyman Demirel 13.10.1965 tarihinde dzenlemi olduu bir basn toplantsnda, u vaatlerde bulunmutur: a) Yeni seim sistemi, b) basn sularnn aff, c) servet beyannamesine son vermek, d) zel sektre hkmet yardm, e) yabanc sermayeye destek verilmesi. Basn toplantsnda verilen bu vaatlerle Demirel, 27 Mays sonras ekonomi alannda yaanlan kimi gelimelerden rahatszlk duyan zel sektrn gvenini kazanmak istemitir.5 Sleyman Demirel, 27 Ekim 1965 tarihinde babakan olarak ilk hkmetini kurmu ve hkmet programn aklamtr.6

bid., s 299. bid., s 299. 5 Feroz Ahmad, Demokrasi Srecinde Trkiye , ev. Ahmet Fethi, 2.B., stanbul, H L Yaynlar, Mart 1996, s 233. 6 Demirelin kurduu ilk AP hkmetinin yeleri ve hkmet program iin b.k.z.: Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, s 300.
4

71

Ancak, Demirelin ilk kabinesi, parti ii uzlamay yanstmaktan uzak olacaktr.7 Demirel babakanlndaki ilk AP hkmeti, programnda, 1961 Anayasasna, Kemalist reformlara bal kalnaca; devletin grevinin vatandan can ve mal gvenliini, alma ve seyahat etme zgrln salama, lke barn ve gvenliini kurmakla snrlanacan belirtmi; vergi reformunun yeniden gzden geirilerek, servet beyannn, vergi mkellefleri arasnda yaygn kayg ve endielere yol at iin kaldrlacan vaat etmitir.8 Demirel hkmetinin liberal ekonomi programn balca hedefi ise Trkiyenin sanayi toplumuna gei srecini tamamlayabilmek olmu ve bu nedenle 1963 ylnda uygulamaya konulan I. Be Yllk Kalknma Planna da bal kalnaca aklanmtr. Demirelin 1965 1969 yllarn kapsayan ilk babakanlk dneminin bir deerlendirmesini yapacak olursak; babakanlnn ilk dneminde Demirel, silahl kuvvetlerle ilikiler dnda, byk bte a, artan d borlar, hzla ykselen fiyatlar, yaygnlaan isizlik ve eitim sistemindeki yetersizlikler gibi sorunlarla karlam, tm bu olumsuzluklara bal olarak ortaya kan toplumsal tansiyonu dizginleyebilecek kapasiteye yeterince sahip olamamtr. 10 Ekim 1965 Genel Seimlerinin sonular, yukarda da deindiimiz zere, CHPde hayal krkl yaratmtr. Sz konusu bu hayal krklnn
27 Mays 1964 tarihindeki AP genel kongresinde genel bakanla seilen Demirel, kongrede genel bakanlk yarndaki en ciddi rakibi Saadettin Bilgi ve onunla birlikte hareket eden hibir isme hkmetinde bakanlk grevi vermemi ve Saadetin Bilgi liderliindeki parti ii muhalefetin tepkisini ekmitir. Demirel sz konusu bu tepkileri, 31 Ekimde toplanan Genel dare Kurulunda, kurmu olduu kabinenin en iyiyi yanstmadn belirterek yattrmaya alm, ilerleyen aylarda da kabinede revizyon yaplabilecei sinyalini vererek parti ii muhalefetin sesini kesmeyi ummutur. Ayrntlar iin b.k.z: Ahmad, s 235. 8 bid., s 234.
7

72

nemli nedenlerinden birincisi, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinin henz hafzalardaki tazeliini koruduu bir dnemde, CHPnin banda olduu koalisyon hkmetlerinin MBK desteiyle oluturulup, partinin halka ordu zoru ile semene ramen iktidar peinde olduu izlenimini 9 vermesi ise, ikinci nemli nedeni de, seimlerden ksa bir sre nce CHPnin benimsedii ortann solu slogandr. 1965 Genel Seimlerine - bir ok partilinin T Pin potansiyel oy tabann zayflatabileceini umarak istemeye istemeye benimsedii ortann solu slogan ile katlan CHP; bata AP olmak zere, sa partilerin, dinsel ve geleneksel deerleri kullanan kar

propagandalarnn, semenler zerinde etkili olmasyla, zellikle krsal kesimlerde, oy kaybna uram ve hi beklemedii bir sonula kar kaya kalmtr. Genel seimlerin ertesinde, CHPde, parti ii sa kanat, genel bakan nnnn istifasn ve parti kimliiyle btnlemeye balayan

ortann solu slogannn braklmas gerektiini belirten aklamalar yapmtr.10 CHP iindeki nn muhalifi sa kanat, ortann solu sloganna kar klarnn gerekesini ise, Trkiyenin azgelimi bir lke ve muhafazakar toplum yapsnn gl olduu iddiasna dayandrmlardr. CHPnin, parti ii sa kanadn muhalefetine ramen, ortann solu slogann partinin yeni kimlii olarak benimsemesi ise Ekim 1966 tarihinde toplanan
9

Suna Kili, 1960 1975 Dneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelimeler , 1.B., stanbul, Boazii Yaynlar,1976, s 221. 10 rnein CHP Edirne Senatr Tahsin Banguolu seim yenilgisinin nedeni olarak genel bakan nny gryor ve partililere seimlerde yaanlan yenilgiyi hatrlatarak, u arda bulunuyordu: Bu kadar ak bir gerei grmemek iin ya bir yallk hrs iinde olmak, yahut bir yalnn etrafnda menfaat takm iinde bulunmak lazmdr. Dnya, 12 Ekim 1965den aktaran Ahmad, s 149. Sa kanadn tepkisi etkili olmu, CHP 5 Haziran 1966da, bo olan 52 sandalye iin yaplan, ksmi Senato Seimleri kampanyasnda ortann solu slogann kullanmamtr. Ne var ki, ortann solu slogannn kullanlmamas, CHPnin senato seimlerinden bekledii oy oranna ulamasn salamam, seimlerin galibi yine AP olmutur. 5 Haziran 1966 tarihli ksmi Senato Seimlerinin sonular iin b.k.z.: Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, s 313.

73

XVIII. Kongrede gerekleecektir. XVIII. Kongrede smet nn genel bakanlk koltuunu sa kanadn genel bakan aday Kasm Glek karsnda korurken; ortann solu slogannn partinin yeni kimlii olmas gerektiini syleyen Blent Ecevit, partinin genel sekreteri seilmi ve bylece ortann solu slogan CHPnin yeni siyasi kimlii haline gelmitir.11 CHPnin 1960larn ikinci yarsnda benimsedii ortann solu kimlii gerek Demirel liderliindeki APden gerekse Turhan Feyziolu liderliindeki GPden sert eletiriler alm; CHP, sa partilerce, T P izgisine kaymakla ve zararl akm olarak deerlendirdikleri sosyalizmi korumakla sulanmtr.12 AP ve GPden gelen bu sert eletiriler ise CHPnin T P ile olan ilikilerinin gerginlemesine ve T Pi eletirmesine yol amtr. rnein 13 14 Ocak 1968 tarihinde toplanan stanbul l Kongresinde CHP Genel Bakan nn ve Genel Sekreter Ecevit T Pi eletirerek, partilerinin sosyal adaleti n

grmekle birlikte, sosyalizme scak bakmadklarn belirtmilerdir.13 1967 ylndan itibaren parlamentodaki AP, GP ve CKMP gibi sa partilerin yan sra CHPden de sert eletiriler almaya balayan T P, 10 Ekim

nnnn XVIII. Kongrede, genel bakanlk koltuunu sa kanat aday Kasm Gleke kar korumas; ortann solu slogan ile ilerleyen yllarda ismi beraber anlacak olan Ecevitin genel sekreterlie seilmesi, CHP iinde ki sa kanadn etkinliini ve gcn tam olarak kramamtr. Ortann solu sloganna kar kan sa kanat, Kasm Glekin partiden ayrlmas zerine, Turhan Feyziolu liderliinde, Yetmi altlar diye anlan parti ii muhalefet grubu rgtlemilerdir. Sz konusu bu grubun CHP iindeki etkin muhalefeti, 28 Nisan 1967 tarihinde toplanan IV. Olaanst Kongreye kadar srm; Feyziolu ve 48 arkadann CHPden istifa ederek GPni kurmalaryla parti iindeki gleri azalmtr. Ayrntlar iin b.k.z.: Kili, s 229 242. 12 rnein GP, 4 Ekim 1967 tarihinde yaynlam olduu bir bildiride, CHPyi T P hizasna dmekle sulam; CHP genel bakan nnnn bu gerei fark edemedii belirtilmi; nnnn genel bakanlktan derhal istifa etmesi talep edilerek, u ifadelere yer verilmitir: Olaylar takip edemez, tehlikeleri gremez ve zararl tesirlerden kendisini koruyamaz hale geldii her gn daha ok meydana kan CHP genel bakannn, demokratik rejime ve memlekete bundan byle yapabilecei tek hizmet, Trk siyaset sahnesinden ekilerek, zararl akmlarn koruyucusu rolnden kurtulmasdr. Cumhuriyet, 5 Ekim 1967den aktaran Feroz ve Bedia Turgay Ahmad, s 335. 13 Ulus, 15 Ocak 1968den aktaran ibid., s 340.

11

74

1965 Genel Seimlerinde elde ettii 15 sandalye ile parlamentoda kk ama etkili bir gruba sahip olmutu. T P, 1965 1969 yllar arasnda parlamento iinde, komisyonlar, genel kurullarda yaplan gndem d konumalar, hkmete yneltilen yazl ve szl sorularla grlerini aklarken; parlamento dnda ise dzenledii toplantlar, mitingler,

kampanyalar ve yaynladklar bildirilerle, her nemli i ve d olay karsndaki tepkisini ii snf ve emeki halk ynlar adna 14 koymakta gecikmiyor; AP iktidarna kar etkili bir muhalefet yrtyordu.15 T Pin parlamento iinde komisyonlar ve genel kurullarda; parlamento dnda ise toplant ve mitinglerde tekrarlad bozuk dzen , toprak reformu , siyasal bamszlk gibi sloganlar, sadece AP gibi sa partilerin deil, sosyal adaleti benimsediini syleyen CHPnin de tepkisini ekiyor; CHP genel bakan nn partisinin ar sola kar korunma tedbiri olduunu syleyip,16 T Pi hedef alyordu. T Pin parlamentodaki az saylabilecek sandalye saysna ramen, kamuoyunda ses getiren, yukarda zetlemeye altmz etkili muhalefeti ise Genel Bakan Mehmet Ali Aybar 1969 ylnda yaplacak olan genel seimler iin mitlendiriyor; Aybarn, yaplacak olan bu seimlerde,

T P, 10 ubat 1964 tarihinde zmirde toplanan I. Byk Kongresinde kabul edilen programnn G R blmnde u ifadelere yer vermiti: ( ) Trkiye i Partisi, yurt ve dnya olaylarn Trk ii snf ve emeki halk ynlar asndan deerlendirir; onlarn menfaatlerini savunur; hak ve hrriyetlerinin gerekletirilmesi iin mcadele eder ( ) Trkiye i Partisi, bu gne kadar adna konuulan, fakat sorumluluk yerlerinden her zaman uzak tutulan ii, kyl, zanaatkar, esnaf, memur, cretli ksacas btn yk tayp da ilerin yrtmnde sz ve karar sahibi olmayan emeki yurttalar gerekten yurttalk haysiyetine kavuturacak, onlar Bir Numaral Yurtta durumuna getirecektir... Ayrntlar iin b.k.z.: Trkiye i Partisi Program , stanbul, 1964, s 14 15. 15 T Pin 1961 1971 dneminde parlamento ve parlamento dndaki almalarnn ayrntl bir deerlendirmesi iin b.k.z.: Artun nsal, Trkiye i Partisi ( 1961 1971 ), 1.B., stanbul, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 2002, s 193 202. 16 ibid., s 214.

14

75

T Pin iktidar iin yaraca iddiasn dile getirmesine sebep oluyordu.17 10 Ekim 1965 Genel Seimlerinden sonra T P Genel Bakan Aybar, sosyalizmin ii snf ideolojisi olduunu, devrimci eyleme ii snfnn nclk etmesi gerektiini syleyip, Trkiyede sosyalizmin iileri ve emeki halk ynlarn bilinlendirip rgtleyerek seim yoluyla iktidara gelebilecei tezini yksek sesle dile getiriyor, T Pi sosyalizmin Trkiyedeki tek adresi olarak gsteriyordu. Anlalaca zere T P Genel Bakan Aybarn hedefinde sadece AP iktidar yoktu; dnemin sosyalizm tartmalarnda nemli bir yer tutan, ismi Yn Dergisi ile zdelemi Doan Avcolu ile T P iinde etkin olmaya alan eski TKPli Mihri Bellinin teorize ettii MDD dncesi de vard. T P Genel Bakan Aybar, Avcolu ve MDD dncesinin anayasann izdii snrlar amakszn, ok partili demokratik siyasal dzen ierisinde hareket edilerek, Trkiyede sosyalizmin

kurulamayaca dncesinde birleen ortak grlerine kar kyor ve Dnm dergisi ile 1 Aralk 1966 tarihinde yapt bir syleide unlar sylyordu: ( ) Halkmz sosyalizmi benimsemeye hazrdr. Yalan ve iftira kampanyalarna ramen ( ) maya tutmutur. Bu gerei bilmezlikten gelenler hata iindedirler. Sosyalizm tepeden inme kurulamaz ( ) Trkiye i Partisi sosyalizmi Anayasa erevesinde gerekletirme azmindedir... 18 Mehmet Ali Aybar yukarda belirtmi olduumuz grlerini dile getirirken, dardan Yn Dergisi sayfalarndan Avcolunun tezleri ve ieriden de Mihri Bellinin teorize ettii MDD dncesi, 1966 1968 yllarnda T Pin parti ii disiplinini ve btnln sarsyor; partinin eylem gcn oluturan baarl
Doan Avcolu, T Pe Dair, Yn Dergisi, say 168 ( 17 Haziran 1966 ), s 3. Mehmet Ali Aybar, Bamszlk Demokrasi Sosyalizm , 1.B., stanbul, Gerek Yaynevi, ubat 1968, s 507.
18 17

76

gen militanlarn partiden uzaklamasna yol ayor ve ii snf iinde arzu edilenin tersine baarl bir ekilde rgtlenemeyen T P kan kaybetmeye balyordu.19 Tm bunlara ek olarak, 1968 ylnda meydana gelen ekoslovakya Olaylar karsnda T P ortak bir tutum taknamyor; Genel Bakan Aybar Varova Paktnn ekoslovakyaya mdahalesini knayp, hrriyeti sosyalizm kavramn ortaya atarken; T P st ynetimi, bata Behice Boran, Sadun Aren olmak zere, Aybarn grlerine kar karak, 1969 genel seimleri yaklarken partide yeni bir blnme yaratyordu.20 1965 1971 yllar arasnda Trkiyede meydana gelmi nemli siyasal gelimelerden birisi de, Cumhurbakan Cemal Grselin, salk nedenlerinden dolay, cumhurbakanlk grevini yrtemeyeceinin

anlalmas zerine, 28 Mart 1966da Genelkurmay Bakan Cevdet Sunayn bu grev iin seilmesidir. Cevdet Sunayn cumhurbakanlna seilmesi, silahl kuvvetler ile Demirel liderliindeki AP iktidar arasndaki ilikilerin, 14 Mays 1969 ylna dek dzelmesini salamtr. nk Cevdet Sunay, ( ) sivil ynetim ile ibirlii ve dayanma iine girerek, askeri kesimin herhangi bir k yapmasn ya da askerin mdahalede bulunmasn 21

Gerek Doan Avcolu grleri gerekse Mihri Belli teorize ettii MDD gr Trkiyede sosyalizmin anayasann izdii snrlar amakszn kurulabilecei dncesine katlmyor; Trkiyede, henz, ii snfnn tek bana devrimci mcadeleye nclk edebilecek olgunlua erimediini dile getirerek, sosyalist mcadele asker sivil aydnlardan yararlanlmas gerektiini ileri sryorlar; sosyalistlerin ncelikli olarak anti emperyalizmin n plana kt demokratik devrime ncelik vermelerini, sosyalist devrimi daha sonraya brakmalar gerektiini sylyorlard. Doan Avcolu ile MDD dncesi arasndaki farkllk ise devrimci mcadelede itici gcn kim olaca sorusuna verilen yantta ortaya kyordu: Bu soruya Avcolu ordu yantn verirken; MDD dncesi genlik yantn veriyordu. Ayrntlar iin b.k.z.: Zafer Doan, Trkiyeli Bir Sosyalist : Mehmet Ali Aybar , 1.B., stanbul, Belge Yaynlar, Ocak 2005, s 114 115. 20 T P iinde ortaya kan bu gr ayrlklar hakknda ayrntl bilgi iin b.k.z.: Bar nl, Bir Siyasal Dnr Olarak Mehmet Ali Aybar , 1. B., stanbul, letiim Yaynlar, 2002, s 247 263. 21 mit Cizre Sakallolu, AP Ordu likileri , 1. B., stanbul, letiim Yaynlar, Nisan 1993, s 69.

19

77

engellemitir. Silahl kuvvetler ile AP arasndaki dzgn giden ilikiler, 14 Mays 1969da, CHPnin de desteini alarak, AP iktidarnn anayasada gerekli deiiklikleri yapmak suretiyle, eski DPlilere siyasal haklarn geri vermesiyle bozulmutur.22 1965 1971 dnemi nemli siyasal ve toplumsal gelimelerinden bir dieri de, ( ) kimi zaman hkmetleri zor duruma drebilecek ekilde direni ve eylemler yapabilen iki yeni ve dinamik gcn 23, 1960 yllarn ilk dnemine kyasla daha aktif bir ekilde ortaya kmasdr. Sz konusu bu iki yeni g ii snf ve genliktir. Sendikal ii saysnda nemli bir art

gerekleen bu dnemde24, Trkiyedeki ii hareketi, 1961 Anayasasnn ekonomik ve sosyal haklara salad imkanlardan yararlanarak yaptklar yry, miting ve grevlerle siyaset sahnesinde etkin bir ekilde yer almaya balamtr. 1965 1971 dneminde, Trkiye ii hareketi adna yaanlan nemli gelimelerden birisi de, D SKin kurulmasdr. 13 ubat 1967 tarihinde kurulan D SK, Trk in partiler st sendika anlayna son vermi, 15 16 Haziran olaylarndan da anlalaca zere, ii snfna yeni bir soluk getirmitir. Genlik ise, ii snf ile birlikte, dnemin yeni dinamiklerinden birisini tekil eder hale gelmitir. zellikle, sosyalizmi benimseyen genlik kesimi, 1960larn ilk yarsna kyasla daha fazla politize olmu; FKF ve Dev Gen
Eski DPlilere siyasal haklarn geri verecek olan anayasa deiiklii parlamentoda grlrken dnemin Genelkurmay Bakan Memduh Tama sert tepki gstermi; anayasa deiikliinin kabul edilmesi halinde kendisinin ve tm kuvvet komutanlarnn istifa edecei tehdidinde bulunmutur. Ayrntlar iin b.k.z.: bid., s 79. 23 Hikmet zdemir, Siyasal Tarih ( 1960 -1980 ) , Trkiye Tarihi 4: ada Trkiye 1908 1980, Editr Sina Akin, 5. B., stanbul, Cem Yaynevi, Temmuz 1997, s 225. 24 alma bakanl verilerine gre 1966 ylnda sendika says 704, sendikalara ye ii says 374 bin iken; 1967 ylnda ye ii says 835 bine; 1969 ylnda ise 1 milyon 194 bine kmtr. Ayrntlar iin b.k.z.: Yldrm Ko, Trkiye i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi , 2. B., stanbul, Kaynak Yaynlar, Eyll 2003, s 106.
22

78

gibi genlik rgtleriyle, nceleri Trkiyenin yetersiz eitim sisteminden duyduklar rahatszl dile getirebilmek iin eylemlerde bulunurken, 1968 ylndan itibaren, i ve d siyasal gelimelerin etkisiyle, Trkiyenin bamszlk, kalknma politikalarn sorgular hale gelmi ve dnemin

parlamento d muhalefet dncesi savunucularnn en nemli dayanak noktalarndan birini tekil etmitir. Ayrca bu genlik hareketi, 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna giden sre boyunca gelien ve daha radikal bir biim alarak, silahl mcadeleyi benimseyen radikal sol rgtleri ( THKO, THKP C gibi ) iinden kartmtr. Sz konusu bu rgtlerin gerek niversitelerde gerekse yurt apnda yapm olduklar eylemler neticesinde 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna giden sre byk bir hz kazanmtr. 10 Ekim 1965 genel seimleriyle iktidara gelen AP hkmetinin, lkede hzla ykselmekte olan tansiyonu drememesi; hkmetin ekonomi alannda benimsedii izginin dnemin en byk i adamlarndan biri olan Vehbi Ko tarafndan eletirilmesi; 1969 yl Austos ve Eyll aylar boyunca birbiri ardna ii eylemlerinin patlak vermesi ve tm bu olanlarn yannda Ekim 1969 tarihinde ODTde rencilerin jandarma grevlileri ile silahl atmaya girimesi sonucu, Sleyman Demirel, parlamentoda sahip olduu mutlak ounlua ramen, erken seim karar almak durumunda kalmtr. Ortann solu kimliiyle katld bu seimde de, yine beklediini bulamayan CHPnin aksine, AP, 12 Ekim 1969 tarihinde yaplan erken genel seimlerde, 1965 seimlerine kyasla oy kaybna uramasna karlk, yine de mecliste tek bana hkmet kurabilecek sandalye saysna ulamtr. T P, M. Ali Aybar ve Rza Kuar dnda, mecliste sandalye sahibi olamam ve bu

79

seimler, parti genel bakan Aybarn umutlarn boa kartmtr. Seimi takip eden ilerleyen gnlerde, T P iindeki tartmalar, seimlerde yaanlan baarszln da etkisiyle, Mehmet Ali Aybarn istifa etmesine neden olmutur. Demirelin 3 Kasm 1969 tarihinde balayan bu ikinci babakanlk dneminde, lkede siyasal, ekonomik ve toplumsal alanda birok

huzursuzluk ba gstermi; bunun yannda ve ortaya kan sz konusu bu bozulmalara paralel olarak silahl kuvvetler iinde ortaya kan darbe giriimleri, lkeyi 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna doru srkleyecek ve muhtrann verilmesiyle Trkiyede bir dnem kapanacaktr.

2. 2. DOAN AVCIOLU ve DEVR M GAZETES

Hatrlanaca zere Yn Dergisinin yayn hayat 30 Haziran 1967 tarihinde yaymlanan 222. saysyla son bulmutu. Zira Yn Dergisinin kurucular, derginin k amacn yerine getirdii grnde uzlamlard. Yn Dergisinin bayazarlarndan Doan Avcolu iin Yn Dergisinin ve bu dergi ats altnda bir araya gelen aydnlarn yantn aradklar balca sorular Trkiyenin nasl kalknaca ve ada uygarlk dzeyine nasl ulaabilecei ? sorularyd. Bu sorularn yantlar, 30 Haziran 1967 tarihine gelindiinde, Trkiyede var olan, allm bak alar ve deer yarglar sarslarak Yn Dergisi sayfalarnda, bata Doan Avcolu olmak zere derginin kurucu isimleri iin, Trkiyenin tablosunu ve k yollarn srarl bir yaynla ve ana izgileriyle gzler nne serilerek byk lde verilmi,

80

Trkiyenin yn belirlenmiti: Trkiyenin yn, Kemalizm ile sosyalizmi buluturacak bir devrim di. Yn Dergisinin yayn hayatna son verilmesinin ardndan artk yaplmas gereken o yne yrmek; o ynde yrrken karlalacak engelleri amada bir ara olarak kullanlacak yeni bir yayn organn kartmakt. kartlacak yeni yayn organnn balca amac ise zinde glerin desteinde, Kemalizmin ngrd tam bamsz, ada Trkiyeyi kurmak olacakt. Yn Dergisinin son saysnda, yaynlanmas dnlen yeni yayn organnn k hazrlklarna baland kamuoyuna duyurulmutur: Doan Avcolu Son Sz balkl yazsnda ilerde daha sk ve daha gl biimde sesimizi duyurmak midiyle... 25 szleriyle Yn okuyucularna veda ederken, yeni yayn organna ilikin ilk ipularn da vermitir: pular verilen bu yeni yayn organ ise, Ekim 1969 genel seimlerinden sonra yayn hayatna atlacak, Devrim Gazetesi olacaktr. Aadaki balklarda Devrim Gazetesinin k ve Devrim Bildirisi ; Devrim Gazetesinin yazar kadrosu ve Devrim Gazetesinde ele alnan balca konular; Devrim Gazetesinin kapan ve Devrim Gazetesine ynelik tepkiler ele alnmaya allacaktr.

2. 1 Devrim Gazetesinin k ve Devrim Bildirisi

25

Doan Avcolu, Son Sz , Yn Dergisi, say 222 ( 30 Haziran 1967 ), s 3.

81

Devrim Gazetesinin k Attila lhan nce Bir Yn Bulabilmek !.. balkl yazsnda Doan Avcolu iin, Kemalizmi sosyalizmle buluturacak bir platform oluturmaya alm bir aydn deerlendirmesinde 26 bulunur. Kanmzca da

Avcolunun Yn Dergisinde yaymlanan, Kemalizm ve sosyalizmi konu alan yazlar gz nne alndnda, Atilla lhann Doan Avcoluna ilikin yukarda ki deerlendirmesinin yerinde olduu anlalr. Avcolu, Yn Dergisinde Kemalizm ile sosyalizmi buluturmaya alm, Kemalizmin sosyalizme ak olduunu vurgulam ve bu gr zerinde ekillenen bir iktidar stratejisi gelitirmeye almtr. Tezimizin ilk blmnde vurgulamay altmz zere Avcolunun ncelikli amac Atatrk ve devrimci bir Trkiye kurmak olmu; sosyalizmin Trkiyede ancak bu yol zerinde yrnerek kurulabilecei grn dile getirmitir. Avcolu Devrim

Gazetesini ise, Yn Dergisinde gelitirdii iktidar stratejisini hayata geirecek bir yayn organ dnm; Devrim Gazetesi, Avcolunun iktidar yrynn kavgac yayn organ 27 olmutur. Devrim Gazetesi 21 Ekim 1969 tarihinde yayn hayatna atlm, haftalk olarak yaymlanmtr. 21 ekim 1969 tarihinden 27 Nisan 1971 tarihine dek toplam 79 say yaymlanan Devrim Gazetesinin kurucu isimleri Doan Avcolu, lhan Seluk, lhami Soysal ve Cemal Reit Eypoludur.28

Attila lhan, nce Bir Yn Bulabilmek !.. , Cumhuriyet, 1 Mart 1999dan aktaran Hikmet zdemir, Doan Avcolu: Bir Jn Trkn Ardndan , 1. B., Ankara, Bilgi Yaynevi, ubat 2000, s 337. 27 Yaln Kk, Devrimci Doan , Cumhuriyet, 4 Kasm 1983den aktaran bid., s 22. 28 Grld gibi bu isimlerin, Mmtaz Soysal dnda Yn Dergisi ile balayan alma ve mcadele arkadalklar Devrim Gazetesi ile de srmtr. Mmtaz Soysaln Yn Dergisi ile yolu, Yn Dergisinin Ankara Skynetim Komutanlnca verilen kapatma cezasnn ardndan ayrlm; Yn Dergisinin 25 Eyll 1964 gn balayan ikinci yaym dneminde Mmtaz Soysal imzas derginin sayfalarnda yer almamtr. Ulu Grkan ve Hasan Cemal

26

82

Devrim Gazetesinin ilk sermayesi Cemal Reit Eypolu tarafndan konulmutur. Devrim Gazetesinin ilk sayfasnn sa st kesinde ki knyesine bakldnda, gazetenin sahibi olarak Cemal Reit Eybolunun; gazetenin genel yayn mdr olarak Doan Avcolunun; gazetenin sorumlu yaz ileri mdrleri olarak da Ulu Grkan ve Hasan Kaya Cemal isimlerinin yer ald grlmektedir.29 Hasan Cemale gre Doan

Avcolunun sorumlu yaz ileri mdrl grevini stlenmemesinin nedeni, Avcolunun gazete hakknda ok sayda dava alabileceini tahmin etmesinden kaynaklandn belirtmitir.30 Hasan Cemale gre, Avcolunun sorumlu yaz ileri mdrl grevini stlenmemesinde gdlen bu ama, gazeteye alabilecek davalar sonucunda Avcolunun yaz ileri mdr sfatyla sk sk mahkeme salonlarnda sank krssne kmasnn engellenmesi; baka bir deyile Avcolunun youn almalar srasnda zaman kaybetmesinin ilerini ise, nlenmek istenmesidir.31 grnmez Devrim sa Gazetesinin kolu olarak

muhasebe

Avcolunun

ise Avcolunun Devrim Gazetesinde ki iki fedai yaz ileri mdr, iki gen mcadele arkadadr. 29 Ulu Grkan ve Hasan Kaya Cemal [ Hasan Cemal ], Devrim Gazetesinin yaz ileri mdrl grevini dnml olarak stlenmiler; gazetenin tek saylarnda yaz ileri mdr olarak Ulu Grkann ismi yer alrken, ift saylarnda Hasan Kaya Cemalin ismi yer almtr. Hasan Cemal Devrim Gazetesinin ilk saysnda yaz ileri mdr olarak Ulu Grkan m yoksa kendi isminin yer alaca konusunda, Ulu Grkan ile aralarnda tatl bir rekabetin yaandn belirtmi, sorunun Doan Avcolunun pratik bir nerisi ile zldn kaydetmitir: Ama bir soru vard: ilk sayda yaz ileri mdr kim olacakt ? Doan Bey [ Doan Avcolu ] alayl bir ekilde yaz tura atn demiti. yle yaptk, Ulu kazand . Ayrntlar iin b.k.z: Hasan Cemal, Kimse Kzmasn, Kendimi Yazdm , 4. B., stanbul, Doan Kitaplk, Mart 1999, s 206. 30 Doan Avcolunun Devrim Gazetesinin hazrlk almalar srasnda yapt bu tahmin doru km, gerek yayn hayat srasnda gerekse yayn hayatnn son bulmasnn ardndan Devrim Gazetesine bir ok dava alm; says tam olarak bilinemeyen bu davalar hakknda gazetenin yaz ileri mdrlerinden H. Cemal bu durumu Devrim ( ) kapannca ( ) yzlerce davayla kar karya kalmtk szleriyle ifade etmitir. Ayrntlar iin b.k.z: ibid., s 267. 31 bid., s 206.

83

niteleyebileceimiz, kardei Hamdi Avcolu stlenmitir.32 dare yeri Adakale Sokak, 28 / 4 Yeniehir, Ankara adresi olan Haftalk Devrim Gazetesi 8 sayfa olarak hazrlanm; Ankarada Murat Matbaasnda dizilip dzenlenmi ve Hrriyet Matbaasnda baslmtr. Devrim Bildirisi Devrim Gazetesi de Yn Dergisi gibi, bir bildiri ile yayn hayatna atlm; bu bildiri, gazetenin ilk saysnn 8. sayfasnda Devrim Bildirisi ismiyle yaymlanmtr. Devrim Bildirisi Doan Avcolu tarafndan kaleme alnmtr. Kamuoyu nezrinde Yn Bildirisi kadar sansasyon yaratmayan Devrim Bildirisi nde Avcolu, Trkiyenin 12 Ekim 1969 Milletvekillii Genel Seimleri sonrasnda ki ekonomik, toplumsal ve siyasi tablosunu kendi bak asyla deerlendirmitir. Avcolu bildiride zetle, Trkiyenin mevcut siyasi yaps deimedii srece, lkenin sorunlarna zm bulunamayacan sylemi; Devrim Gazetesinde ilenecek konulara ilikin ip ularn vermitir. Atatrkn sylev ve demelerinden zenle seilmi szlerle

bezenmi33 Devrim Bildirisi , on drt alt balktan olumaktadr: Bu balklar srasyla Karanlk Bir Gidi, Ekonomik kmaz, Toplumsal kmaz, Eitim ve Salkta kmaz, Zengin Fakir Uurumu, Ulusal Ordu zlemi, Neden

Hamdi Avcolu Doan Avcolunun erkek kardeidir. Hamdi Avcolu, Yn Dergisinde olduu gibi, Devrim Gazetesinin yaymlanmasnda da etkin rol stlenmi gazetenin muhasebe ilerini fiilen idare etmenin yan sra, zellikle aabeyi Doan Avcolunun yazlarnn redaksiyon edilmesiyle uramtr. Ayrntlar iin b.k.z : bid., s 204 205. 33 Bildiride yer alan, Atatrkn sylev ve demelerinden zenle seilmi szler unlard: Devrimin kanunu, mevcut kanunlarn zerindedir. Bizi ldrmedike, bizim kafalarmzda ki cereyan bomadka, baladmz devrim, bir an bile durmayacaktr. Bizden sonraki devirlerde de byle olacaktr. , Herkesi memnun edelim dersek, mmkn olsun, hepsi memnun olsun, ama biz maksad temin etmi olmayz. dare i maslahatlar esasl inklap yapamaz. Bugnk sefalet ve rezalet iinde esasen kimseyi memnun etmeye imkan yoktur: Memleket mamur, millet zengin olduu zaman herkes memnun olur. , Devrimlerin asl amac, lkemizi ada uygar dzeye ykseltmektir. Bu gerei kabul edemeyen kafalar tarumar etmek zorunludur. Bu szler bildiride Gazi Mustafa Kemal imzasyla yer almt.

32

84

Kalknamadk ?, Nasl Kalknrz ?, Kemalist Devrim Yarda Braklmtr, Tutucu Gler Koalisyonu, Sandk Demokrasisi, Partilerin kmaz,

Kemalistlerin Tarihi devi isimlerini tamaktadr. Aada bu balklarn ierikleri zetlenmeye allacaktr. Devrim Bildirisi nin Karanlk Bir Gidi alt balnda Avcolu, Cumhuriyetin ellinci ylna yaklaan Trkiyenin manzarasn Kemalizmin yoktan varettii Laik Trk Devleti, mezhep, airet ve tarikat kavgalar iinde zlmekte, kmekte ve iin iin erimektedir szleriyle ifade etmi; oy uruna en ileri grl siyasi partilerin dahi, emperyalist glerin destekledii, feodalizmin kalnts aa, airet, eyh genine gz yumduunu belirtmi; zetle, lkede laikliin tehlike altnda olduunu vurgulamak istemitir. Ekonomik kmaz alt balnda ise Avcolu, Trkiyenin azgelimilik kimliinden syrlamadn; ekonomik bamszlk ve kalknma yolunda Trkiyenin bir ok nc dnya lkesi ile karlatrldnda gittike geride kaldn; oysa azgelimi bir lkenin, 20 25 yllk zaman diliminde, uygun ekonomik ve siyasi admlar atarak azgelimilii yenebileceini iddia etmitir: amz, hzl kalknma adr. Azgelimi bir lkenin 20 25 yl iinde azgelimilik emberini krmas ve ada uygarlk dzeyine ulamas mmkndr bu gn . Avcoluna gre Trkiyede, elli yllk abalar sonucunda ancak bir montaj ve ambalaj sanayi kurulabilmitir. Tarm alannda ise Trkiyede feodal ve yar feodal kalntlar varlklarn

srdrmekte; tarm lkesi Trkiye, a kalmamak iin, kt dviz kaynaklarn tarmsal rn ithaline harcamak durumunda braklmaktadr. Toplumsal kmaz, Eitim ve Salkta kmaz, Zengin Fakir Uurumu alt balklarnda

85

ise Avcolu, Ekonomik kmaz alt balnda vurgulad montaj ve ambalaj sanayisi ile feodal ve yar feodal kalntlarn varln srdrd tarmsal yap zerinde kurulu azgelimi ekonomisinin yaratt sonular zerinde durmu; lkede isizliin ve gecekondulamann giderek artmak da olduunu, eitim ve sala gerekli zenin gsterilmediini sylemi; gelir dalmnda ki adaletsizlikler sonucunda mutlu bir aznlk karsnda geni bir fakir kitlenin ortaya ktn belirtmi; mevcut siyasi, ekonomik ve toplumsal yapnn deimemesi durumunda, ilerleyen yllarda Trkiyenin durumunun daha da ktleebileceini ileri srmtr. Ulusal Ordu zlemi alt balnda ise Avcolu Trkiyenin ulusal gvenlik endiesinden doan ABD ve NATO ile olan askeri ibirliini sorgulam; NATO ve ABDnin Trkiyenin ulusal gvenliini korumada yetersiz kalacan belirtmi; ekonomik ve askeri bakmlardan da baml bir Trkiyenin ulusal bir savunma sisteminin olamayacann altn izmitir. Neden Kalknamadk ? alt balnda ise Avcolu, Trkiyenin azgelimi bir lke olmasnn arkasnda yatan temel nedeninin ekonomik kaynaklarn kt datlmasndan ve kullanlmasndan kaynaklandn belirtmitir: ( ) milli gelirin te birine yakn bir ksmna , toprak aas, byk arac ve tefeci , montaj sanayici ve komprador ... gibi ufak bir zmre, kitlenin sefaleti pahasna el koymaktadr. Avcoluna gre toprak aas, byk arac ve tefeci, montaj sanayici ve komprador burjuvaziden olutuunu syledii ufak zmre, milli gelirden % 30 dan fazla pay almakta; buna karn aldklar payn ancak % 5 6 s kadar yatrm yapmakta; milli gelirden aldklar payn geri kalannn ise, byk lde, lks harcamalara gitmektedir. Devrim Bildirisi nin Nasl Kalknrz alt balnda

86

ise Avcolu, kalknmann ancak lke kaynaklarnn iyi datlmas ve iyi kullanlmasnn salanmasyla mmkn olabileceini vurgulamtr.

Avcoluna gre, lke kaynaklarnn iyi datlp ve kullanlamamasnn temel nedeni Kemalist devrimin yarda braklm olmasdr: Devrim Bildirisi nin Kemalist Devrim Yarda Braklmtr alt balnda bu konu zerinde durmu; bamszlk iinde, devrimler yoluyla, Bat uydusu olmakszn, lkede ki orta a kalnts kurumlarn tasfiyesine dayal kalknmay n gren Kemalist Devrimin yarda brakldn sylemitir. Avcoluna gre Trkiyede ilk somut rnei, 1945 ylnda gndeme gelen toprak reformu tasarsna kar meclisde ki toprak aalar ve onlarn mttefiklerinin gsterdii tepkide ortaya kan; 1946 ylnda ok partili demokratik siyasal yaama geilmesiyle birlikte giderek belirginleen, anti kemalist bir sre yaanmaya balamtr. Avcolu Devrim Bildirisi nin Tutucu Gler Koalisyonu alt balnda ise, yaanlan anti kemalist srecin ardnda tutucu gler koalisyonu olduunu sylemitir. Avcoluna gre Trkiyede ki tutucu gler koalisyonu bekasn, Trkiyenin ileri kapitalist lkelere ve dnya kapitalist sistemine politik, ekonomik ve askeri nedenlerle baml olmasnda gren toprak aas, byk arac ve tefeci, montaj sanayici ve komprador burjuvaziden olumaktadr. Avcolu, Devrim Bildirisi nin Sandk Demokrasisi alt balnda ise tutucu gler koalisyonunun ok partili demokratik siyasal yaama gei ile birlikte daha da glendiini belirtmi; seim sandklarndan srekli tutucu gler koalisyonun karlarn gzeden iktidarlarn ktn sylemitir: ( ) yalnz bir politik zgrlk deil, ayn zamanda bir toplumsal
ilerleme arac diye benimsenen genel oy ve ok partili hayat, gemiin

87

kalntlarnn tasfiyesini geciktirici bir rol oynam, gayr milli ilikiler iinde bulunan glerin iktidarn merulatrmtr ( ) Kemalizm sandk yoluyla tasfiye edilmitir.

Tutucu gler koalisyonu Kemalizmi tasfiye ederken,

slamc

kesimlerden de yararlanm; dinsel irtica, tutucu gler koalisyonunun iktidarlarnda gelime ve yaylma olana bulurken, geni kitlelerin gerek karlarnn unutturulmas yoluyla da tutucu gler koalisyonu iktidarlarnn glenmesine yardmc olmu; bylece halk iktidar demek olan demokrasi, Trkiyede gerici glerin ve emperyalizmin iktidarna dnmtr. Avcoluna gre yaanlan bu durum artc deildir: nk ok partili demokratik yaam ve genel oy yalnz Trkiyede deil; benzer toplumsal yaplara sahip btn azgelimi lkelerde ayn sonular vermekte, sandktan srekli tutucu gler koalisyonun iktidarlar kmakta; azgelimi lkelerde demokrasi znden yoksun, biimsel bir grnm almaktadr. Avcolu Devrim Bildirisi nin Partilerin kmaz alt balnda ise dzen deiiklii iddiasyla ortaya kan siyasal partilerin dahi seimlerde baar

salayabilmek iim tutucu gler koalisyonuna taviz verme durumunda kaldklarn; oy getirecei midiyle tutucu gler koalisyonu iinde yer alan ailelerden aday gsterdiklerini sylemi; dzen deiiklii slogan ile yola kan siyasal partilerin muhalefet yllarndan itibaren yozlatklarn, bu partilerin seim sandklarndan iktidar olarak ksalar dahi, tutucu gler koalisyonuna taviz verip, onlarla uzlama durumunda kalacaklarn

belirtmitir. Avcolu Devrim Bildirisi nin Kemalistlerin Tarihi devi alt balnda ise yarda kaldn dnd Kemalist Devrimin tamamlanmas gerektiini sylemi; Cumhuriyetin tek parti rejiminin dahi, tutucu gler

88

koalisyonunun ok partili rejimiyle kyaslandnda ok daha demokratik yapya sahip olduunu ileri srmtr: ( ) Atatrkn liberal olmayan, tek parti rejimi, feodal artklar n plana geiren ve yabanc hegemonyasn geri getiren bugnk liberal grnl ok partili rejimden, daha demokratiktir. Devrim Bildirisi nde Avcolu, tutucu gler koalisyonun gcnn krlmasnn ve anti kemalist gidie son verilmesinin devrimci bir partinin kurulmasyla mmkn olabileceini sylemitir:
( ) ancak, hayatn aln teriyle kazanan byk kitlenin bilinli ve rgtl desteine ve itici gcne dayanmay art sayan devrimci bir parti tutucu gler koalisyonunun kitle zerinde kurduu, ekonomik, politik ve ideolojik hegemonyay ykarak ve kkl dnmleri baararak, yarda kalm Kemalist devrimi hedeflerine ulatrabilir. Trkiyede demokrasinin kurulmas iin tek yol budur.

Avcolu gre kurulacak olan devrimci bir parti halka ramen halk iin deil halkla beraber halk iin parolasndan hareket eden devrimcilerden olumal, gl halk destei olmakszn kkl dnmlerin gerekleebileceine inanmamaldr: Bu grevden kanan, Milli Kurtulu Savamzn mirasna ve devrimci sfatna layk olamaz. Gelecek kuaklara Milli Kurtulu Savana yakr bir Trkiye devretmek kuamzn tarihi devidir . Devrim Bildirisi nin ieriini yukarda zetlemeye altk. imdi de Devrim Gazetesinin yazar kadrosuna ve gazetenin ele ald konulara bakalm.

89

2. 2. Devrim Gazetesinin Yazar Kadrosu, lenen Konular

Okuyucu Kitlesi ve

Devrim Gazetesinin Yazar Kadrosu 21 Ekim 1969 tarihinde yayn hayatna balayan Devrim Gazetesinin 79 saylk klliyat incelendiinde, Yn Dergisine kyasla Devrim Gazetesi sayfalarnda daha dar bir yazar kadrosunun yer ald grlr. Oysa Yn Dergisinin yayn hayatna son verilmesinin ardndan, Devrim Gazetesinin kartlmas hazrlklaryla ilgilenmeye balayan Avcolu, Devrim Gazetesi sayfalarnda daha geni bir yazar kadrosunun yer almasn arzulam; bu konuda ki dncelerini gerek Trkiyede, gerekse yurtdnda geni yank bulan Trkiyenin Dzeni adl almasna ilikin Cumhuriyet Gazetesinde Fikret Otyam ile yapt syleide Devrimi daha geni kadroya dayanan bir dzende hazrlayacaz... 34 szleriyle dile getirmitir. Ne var ki, birazdan deineceimiz nedenlerden tr Avcolunun bu arzusu gereklememi; Devrim Gazetesinde Yn Dergisine kyasla daha dar bir yazar kadrosu yer almtr.
34

Fikret Otyamn Doan Avcolu ile yapt sylei ilk kez 1 Temmuz 1969 tarihinde Cumhuriyet Gazetesinde yaymlanmtr. Bu sylei, Avcolunun 1968 ylnda yaynlanan Trkiyenin Dzeni isimli almasnn Cumhuriyet Gazetesi verdii Yunus Nadi Armaann kazanmas nedeniyle yaplmtr. Sz konusu sylei, Avcolunun 4 Kasm 1983 tarihindeki vefatnn ardndan Cumhuriyet Gazetesinde tekrar yaymlanmtr. Ayrntlar iin b.k.z: Fikret Otyam, Doan Avcolu ile Bir Konuma , Cumhuriyet, 5 Kasm 1983den aktaran zdemir: Doan Avcolu: Bir Jn Trkn Ardndan , s 282.

90

Devrim Gazetesinin sayfalarnda balca u isimlerin yer almlardr: Doan Avcolu, lhan Seluk, Hasan Kaya Cemal, Ulu Grkan, Cemal Reit Eypolu, lhami Soysal, Uur Mumcu, etin Altan, evket Sreyya Aydemir, lber Ortayl, Nejat zn, Nimet Arzk, Bahri Savc, Altan ymen, Tanju Akersan, Oktay Akbal, Adalet Aaolu, Aslan Baer Kafaolu, Rauf Mutluay, Cemal Madanolu, Doan Hzlan, Konur Ertop, Osman Kksal, Trkkaya Atav, Metin And, Ylmaz Akkl, Nimet Arzk, Dndar Seyhan, Mucip Atakl, Cevdet Kudret, Gngr Dilmen, iar Yaln, Erol Toy, Kemal Tfekiolu, mer Faruk Toprak, Ceyhun Atuf Kansu, Suphi Gksoyrak, M. Baaran. Saydmz bu yazarlar dnda ayrca, Devrim Gazetesinin her saysnda gazetenin ilk sayfasnda dizeleriyle Trk iirinin farkl sesi Fazl Hsn Dalarca; izgileriyle de Turhan Seluk, Eflatun Nuri ve Tongu gibi Trk karikatrnn nemli ismi yer almtr.35 Kanmzca, Devrim Gazetesinin sayfalarnda yer alm yazarlar, yazlar dzenli yaynlanan yazarlar ve yazlar dzensiz aralklarla yaynlanan yazarlar eklinde iki ayr grupta ele alabiliriz. Devrim Gazetesinin yazlar dzenli yaynlanan yazarlar Doan Avcolu, lhan Seluk, lhami Seluk ve Cemal Reit Eypolu, Hasan Kaya Cemal, Ulu Grkan, etin Altan, Nejat zon, lber Ortayl, Oktay Akbal, brahim aml gibi isimlerlerden olumaktadr. Bu grupta yer alan yazarlar da, kendi ilerinde iki alt grupta inceleyebiliriz. Yazlar dzenli yaynlanan yazarlar iinde Doan Avcolu, lhan Seluk, Hasan Kaya Cemal, Ulu Grkan, lhami Soysal, Uur Mumcu, brahim aml Devrim Gazetesinin kimliiyle
35

Yukardaki yazarlar, Devrim Gazetesi sayfalarnda yazlar ikiden fazla yaynlanm isimlerden olumaktadr.

91

btnlemi yazarlardr.36 Devrim Gazetesinin yayn izgisi bu alt grupta yer alan isimlerce ekillendirilmi; sz konusu yazarlarn yazlar arlkl olarak, gazetenin yurt ve dnya sayfalarnda yaynlanm; baka bir deyile, yurt ve dnya sayfalar gazetenin yayn izgisinin gzler nne serildii sayfalar olmutur. Devrim Gazetesinde yazlar dzenli yaynlanan etin Altan, Nejat zon, lber Ortayl, Oktay Akbal gibi isimlere gelince; etin Altan Devrim Gazetesi sayfalarnda Ben Milletvekilli ken balkl, 1965 1969 yllar arasnda srdrd milletvekillii grevini konu alan, yaz dizisi ile yer alm; bu yaz dizisi Devrim Gazetesinin ilk saysndan son saysna dek yaymlanmtr. Nejat zon, lber Ortayl, Oktay Akbaln yazlar ise Devrim Gazetesinin kltr ve sanat sayfalarnda yer alm; Nejat zon ve lber Ortayl sinema, tiyatro, kitap eletirilerini; Oktay Akbal ise edebiyat arlkl yazlar kaleme almtr. Doan Avcolu, lhan Seluk, Hasan Kaya Cemal, Ulu Grkan, Uur Mumcu, Cemal Reit Eypolu, brahim aml, etin Altan, Nejat zon, lber Ortayl, Oktay Akbal...gibi isimlerin dnda, yukarda belirttiimiz dier isimler ise Devrim Gazetesinde yazlar dzensiz aralklarla yaynlanan yazarlar grubu iinde yer almlardr. Bu yazar grubu iinde, 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinde nemli grevler stlenmi, emekli asker yazarlar dikkat ekmektedir: Cemal Madanolu, Osman Kksal, Mucip Atakl, Suphi

Doan Avcolu Devrim Gazetesinin ba yazlarn Bak adl kesinde kaleme alm; sz konusu ke gazetenin 1. saysndan 76. saysna dek srmtr. Devrim Gazetesinde dnml olarak yaz ileri mdrl grevini stlenen Hasan Kaya Cemal Gerici Basnda Ne Var Ne yok adl kede; Ulu Grkan ise, Genlik balkl kede yazlarn yaynlamlardr. lhan Seluk ise Devrim Gazetesinin 20. saysndan sonra ayrlm; Doan Avcolunun Devrim Gazetesinde ki yazlarna 76. saydan sonra son vermesiyle tekrar Devrim Gazetesinde yazmaya balamtr. lhami Soysal ise Devrim Gazetesinin Yurtta balkl sayfasnda fkra yazlar kaleme alm; brahim aml ise Devrim Gazetesinin Dnyada balkl sayfasnda d politika yazlarn kaleme almtr.

36

92

Gksoytrak, Ylmaz Akkl, Kemal Tfekiolu ve Dndar Seyhan gibi isimlerden oluan bu yazarlarn Devrim Gazetesi sayfalarnda yer almas aada deinmeye alacamz gazetenin seslendii okuyucu kitlesi ve ele ald konularla ilgilidir.

Devrim Gazetesinin Seslendii Okuyucu Kitlesi Devrim Gazetesi Yn Dergisi gibi, aydnlara, genlie, ii snfna seslenmeye alm bir yayn organdr. Fakat Devrim Gazetesi, Yn Dergisinin aksine Trkiyenin mevcut siyasal ve toplumsal dzeninden rahatszlk duyan geni kitlelere yeni pencereler aan; at pencereler araclyla lkede ve dnyada meydana gelen siyasal ve toplumsal olaylarn farkl bak alaryla deerlendirilip tartlmasn amalayan bir yayn organ olmam; gerek ele ald konular, gerekse okuyucularna verdii mesajlarla, eletiriye ve zgr dnceye kapal bir yayn organ olmutur. Devrim Gazetesinin bu niteliinin balca nedeni Doan Avcolunun 1960larn ikinci yarsndan itibaren ar bir siyasi ve toplumsal krize doru seirten Trkiyenin tartma ve eletirilerle kaybedilecek zamannn olmadna inanmas; yarda kaldn dnd Kemalist devrimin tamamlanmasnn ardndan, Trkiyenin sosyalizm yolunda yrmesi gerektiini dnmesi ve bu dncesini hayata geirecek iktidar stratejisini 1960l yllarn ikinci yarsndan itibaren belirlemi ve netletirmi olmasdr. Baka bir deyile Avcolu, Devrim Gazetesini iktidar stratejisini baarya ulatracan dnd toplum kesimlerine seslenecek bir eylem organ olarak tasavvur etmitir.

93

Devrim

Gazetesinin

seslendii

toplum

kesimleri,

dnemin

Trkiyesinde parlamenter demokrasiden umudunu kesmi, mevcut siyasal, toplumsal ve ekonomik sorunlarn parlamenter demokrasinin ats altnda, anayasal yoldan iktidara gelinerek, anayasann izdii snrlar iinde hareket edilerek zlemeyeceini dnenlerden olumutur. Devrim Gazetesinin zellikle, parlamenter demokrasiden umudunu kesmi genlik ile dnemin siyasal atmosferini soluyan, dolaysyla, dnemin ideolojik kutuplamalardan etkilenerek parlamenter demokrasiyi sorgulayan, ordu iinde ki orta ve alt kademede ki subaylar arasnda okunmas hedeflenmitir. Devrim Gazetesinde lenen Konular Devrim Gazetesinde ilenen balca konular emperyalizm; anti emperyalizm ve ulusal kurtulu devrimleri; emperyalizmin yerli ibirlikileri olarak grp ve tutucu gler koalisyonu olarak isimlendirdikleri egemen snflar; ok partili demokrasi ve parlamenter rejim ile Adalet Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi ve Trkiye i Partisi gibi siyasal partilerdir. Devrim Gazetesinde, Yn Dergisinden farkl olarak, sosyalizm yerine Kemalizm vurgusu n plana kmtr. Devrim Gazetesinde sosyalizm kelimesinin kullanmndan olabildiince kanlmtr. Bu durumun nedeni byk lde gazetenin silahl kuvvetler iinde ki - bir ksm st rtbeli subaylar dnda - orta ve alt rtbeli subaylara da seslenen bir yayn organ olmasndan kaynaklanmtr.37 Baka bir deyile silahl kuvvetler iinde etkin

Bu noktada bir parantez ap unlar syleyebiliriz: Orduya seslenmek, ordu iinde kendi siyasal, toplumsal ve ekonomik dncelerine yakn taraftar bulabilmek, etkilemek ve kazanmak 1960l yllarn ikinci yarsnda sadece Doan Avcolu ve Devrim Gazetesine zg bir yaklam deildi. 1960l yllarn ikinci yarsnda Trkiye i Partisi dnda parlamenter demokrasiden midini kesmi hemen hemen btn devrimci sol rgtler, partiler ( THKO, THKP/C, PDA, T KP...gibi ) ordu iinde rgtlenme faaliyeti yrtmler ve

37

94

olabilme istei, Devrim Gazetesinde sosyalist sylemden zenli bir biimde, elden geldiince kanlmasna yol amtr: rnein bu dnemde Yn Dergisi sayfalarnda yazlarna ska rastladmz Mihri Belli, Vahap Erdodu gibi MDD hareketinin nde gelen isimleriyle Avcolunun yollar ayrlm, sz konusu isimlere gazetenin sayfalar almamtr.38 Devrim Gazetesinin sayfalarn Cemal Madanolu, Osman Kksal, Mucip Atakl, Suphi

Gksoytrak, Ylmaz Akkl, Kemal Tfekiolu ve Dndar Seyhan gibi emekli asker yazarlara amasnn gerisindeki nedende bu stratejik anlaytr. Devrim emperyalizmin Gazetesinin yerli eletiri oklarnn ucunda, emperyalizm; tutucu gler

ibirlikileri

olarak

isimlendirdikleri

koalisyonu; tutucu gler koalisyonunun iktidar olarak deerlendirdikleri AP; parlamenter demokrasi yoluyla, Trkiyenin mevcut siyasi, ekonomik ve toplumsal yapsnn deiebileceini ve kalknmann gerekleebilecei midini besleyen CHP ve T P gibi dzen deiikliinden yana gzken siyasal partiler vardr. Devrim Gazetesinde birka kk haber dnda dier siyasal partilerin pek dikkate alnmam olduu sylenebilinir.

faaliyetlerini zellikle alt rtbeli subaylar zerinde younlatrmlardr. Doan Akyaz Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi isimli kitabnda konuya ilikin arpc bilgiler vermektedir. D. Akyaza gre devrimci sol rgtler ordu iinde yrttkleri faaliyetler ile lkenin sorunlaryla ilgilenen, sosyalist devrim iin bilinlenen, devrim zaman gelinceye dek kadar orduda kalacak devrimci subay profili oluturmaya almlardr. ( Ayrntlar iin b.k.z.: Doan Akyaz, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi , 1.B., stanbul, letiim Yaynlar, 2002, s 298 299. ) 38 Mihri Belli, Yn Dergisinin kapanmasnn ardndan Doan Avcolu ile yollarnn ayrlmasn; bu yol ayrmndan dolay Avcoluna duyduu krgnl Toplumsal Kurtulu dergisinde u szlerle anlatmtr: ( ) Avcolu Devrim i karmaya balad. Devrim in sayfalar bize kapalyd. Sol cunta kurulmaktayd ve Devrim bu cuntann organ ilevini yerine getiriyordu. Bu cuntann bize ne denli dman olduunu eitli kaynaklardan reniyorduk ( ) Avcolu ile son karlamamz 1981 yaznda oldu ( ) Ayrlrken, Bak, biz birlikte yrrken ibirlikiler geriliyordu. Sonra sen bize srt evirdin, onlar ilerlemeye, biz gerilemeye baladk. Hala geriliyoruz. Dedim. Ayrntlar iin b.k.z.: Toplumsal Kurtulu, say 11 ( Mays 1988 ), s 21.

95

Devrim Gazetesi daha ilk saysnda hangi konular ele alp ileyeceinin; hangi toplumsal gruplarn, siyasi partilerin hedef alnp eletirileceinin sinyalini vermitir. Devrim Gazetesinin 21 Ekim 1969 tarihli ilk saysnda birinci sayfasnda yer alan kili Antlamalar ve RANT CORPORATIONIN G ZL RAPORU: Bir Atom Hcumunda 7,5 milyon Trk lr. haber balklaryla Trkiye ABD ilikileri masaya yatrlyordu. kili Antlamalar balkl haberde Devrim Gazetesi, ABD ile imzalanan ikili antlamalarn ulusal karlarmza aykr olduu vurgulanyor, daha nceki iktidarlar dneminde imzalanm anlamalarn ve APnin yeni iktidar dneminde imzalanmas gndemdeki antlamalarn, z itibariyle Trkiyenin deil; ABDnin gvenliini koruduu syleniyordu: RANT

CORPORATIONIN G ZL RAPORU: Bir Atom Hcumunda 7,5 milyon Trk lr haber balyla da ikili antlamalara ilikin bir nceki haber balnda dile getirdikleri iddiay destekliyorlard. Devrim Gazetesinin ilk saysnn birinci sayfasnda ki dier bir haber bal da Sandktan Ne kt balkl manetti: Bu manette 12 Ekim 1969 Milletvekillii Genel Seimlerinin sonular Altan ymen, Muammer Aksoy, lhan Seluk ve Doan

Avcolunun yazlaryla deerlendiriliyor, parlamenter demokrasi seim sonularnn nda masaya yatrlyordu. Altan ymen Sonular Nasl Karladlar ? balkl yazsnda CHPnin yayn organ olan Ulus Gazetesinin ba yazar Do. Dr. Haluk lman ile yapt rportaja yer veriyor, CHPnin seim baarszl zerinde duruyordu.39 Muammer Aksoy ise, Her Sznde Bir Keramet Var Efsanesi balkl yazsnda, Altan
Altan ymen, Sonular Nasl Karladlar , Devrim Gazetesi, say 1 ( 21 Ekim 1969 ), s 1- 2.
39

96

ymen gibi, CHPnin seim baarszln konu alrken;40 lhan Selukda Bayar Demirel Ko Burla Takent vb... balkl yazsnda APni ve bu parti iinde ki ekimeleri konu alp, komprador burjuvazinin seimlerde Demirel ve Adalet Partisine destek verdiini sylyordu.41 Avcolu Bak adl kesinde kaleme ald Takke Dt: Tutucular Koalisyonuna Doru... balkl yazsna,APnin seim baarsnn nedenlerini inceleyerek balyor; Adalet Partisinin parti ii ekimelere karn sandktan baar ile ktn sylyordu. Avcoluna gre CHPnin, AP karsnda yaad seim

baarszln ise,CHPnin ortann solu politikasna ve bu partinin seim ncesinde gndeme getirdii Tek Parti Dnemi ile balarn koparmaya alan yeni halk parti izlenimi yaratma abalarndan kaynaklanmaktayd. Avcoluna gre T Pde CHP gibi - seimlerde baarsz olmutu; dolaysyla seimlerden karlmas gereken balca sonu, Trkiyenin parlamenter demokrasi iinde, reformlar yoluyla, dzen deiiklii ve kalknmay gerekletiremeyeceiydi. Avcoluna gre seimlerin esas galibi tutucu gler koalisyonuydu; zinde gler ise parlamenter rejimden mitlerini kesmekte, dzen deiiklii ve kalknmann salanmas iin yeni yollarn bulunmasna ynelmekteydi. Devrim Gazetesi, yukarda da grdmz zere, Trkiyede ki parlamenter demokrasiyi hedef tahtasna koymu ve parlamenter

demokrasiye eletiri oklarn yneltmiti. Devrim Gazetesinde Trkiyenin mevcut sorunlarna parlamenter demokrasi iinde hareket edilerek zm

Muammer Aksoy, Her Sznde Bir Keramet Var Efsanesi , Devrim Gazetesi, say 1 ( 21 Ekim 1969 ), s 1 2. 41 lhan Seluk, Bayar Demirel Ko Burla Takent vb..., Devrim Gazetesi, say 1 ( 21 Ekim 1969 ), s 2.

40

97

bulunabileceine en ufak ihtimal verilmek istenmiyor; Trkiye gibi azgelimi lkelerde parlamenter demokrasilerin, seim sandklarndan tutucu gler koalisyonunun siyasi temsilcisi durumunda ki partilerin iktidar olarak kmalarna neden olduu belirtiliyordu. Ksaca vurgulanmak istenen, parlamenter demokrasinin gelimi Batl lkelerin ekonomik ve toplumsal yaplarna uygun olduuydu. Parlamenter demokrasiye ynelik eletiriler ilk saynn ardndan, Devrim Gazetesinin ikinci saysnda da srdrlyordu: Milli rade Dediin balkl, gazetenin 8. sayfasnda yer alan, imzasz bir yazda sandktan ne kt ? Halkn iradesi mi, yoksa halk dolandrclarnn iradesi mi ? eklinde ki sorularnn ardndan; siyasi partilerin delege seimleri ile milletvekilli adaylarna ilikin seim ncesinde basn

organlarnda km haber yazlarndan yaplm alntlar yer alyordu. Yaplan alntlardaki balca ama ise, Trkiye gibi azgelimi lkelerde parlamenter demokrasinin halkn iradesini yanstmadn; seilen

temsilcilerinin byk bir ounluunun kendi karlarnn peinde kotuunu vurgulamak, bylelikle parlamenter demokrasiye duyulan gveni azaltmakt. Devrim Gazetesinin, 5. saysnda Avcolu Anglosaksonlar Asndan Trkiyede Parlamentoculuk balkl yazsnda parlamenter demokrasinin azgelimi lkelerde tutucu gler koalisyonunu iktidara getirdiini,

dolaysyla emperyalizmin karlarna hizmet ettiini belirtiyor ve parlamenter demokrasinin azgelimi lkelere Anglosaksonlarca benimsetilmeye

alldn sylyordu. Avcoluna gre bir ok azgelimi lkenin bu gerei fark ederek bamszlk ve kalknma gereklerine uygun den tek parti ynetimlerine ynelmi, bamszlk ve kalknma yolunda baarl

98

admlar atmaya balamt. Avcoluna gre ok partili parlamenter demokrasinin azgelimi lkelere uygun olmadn ilk fark eden liderlerden biriside Mustafa Kemaldi: Mustafa Kemal ok partili parlamenter

demokrasinin Trkiyenin koullarna uygun olmadn, ihtiyalarna cevap vermediini iki baarsz denemeden ( Terakki Perver Cumhuriyet Frkas ve Serbest Frka denemeleri ) sonra fark etmi ve Trkiyede tek parti ynetimini kurmutu. Avcoluna gre II. Dnya Sava sonrasnda Trkiyenin ok partili parlamenter demokrasiye geii Amerika Birleik Devletleri, Byk Britanya gibi Batl glerin dayatmas sonucunda gereklemitir. Bu dayatmann Trkiye asndan en nemli sonular ise Kemalist devrimlerin ikinci plana itilerek, tutucu gler koalisyonunun lkede egemen olmasnn salanarak Trk halknn mutluluu ile lke kalknmas gz ard edilmesi olmutur.42 Doan Avcolunun sz konusu yazs, Azgelimi lkelerde Parlamentoculuk balkl yaz dizisinin ilk ayan da oluturmutur: Bu yaz dizisinin yaymlanmasnda gdlen balca ama ise parlamenter

demokrasinin neden Trkiyeye uygun olmadn sorusunun yantn, Batl siyaset ve toplum bilimcilerinin konuya ilikin grlerine de yer vererek;43 parlamenter demokrasiyi dlam azgelimi lkelerden44 rnekler getirilerek
42

Doan Avcolu, Anglosaksonlar Asndan Trkiyede Parlamentoculuk , Devrim Gazetesi, say 5 ( 18 Kasm 1969 ), s 1. 43 Devrim Gazetesinde Jacques Lambert, Maurice Duverger, Andre Demichel, Pierre Lalumiere, Barrington Moore, Mooris Jonovits, J. Pomeray...gibi Batl siyaset ve toplum bilimcilerinin eserlerinden ve makalelerinden yaplan alntlara Parlamentoculuk Tartmalar balkl yaz dizisinde yer verilmi; bu yaz dizisi gazetenin ilk saysndan son saysna dek hemen hemen her hafta yaynlanmtr. 44 Devrim Gazetesi sayfalarnda sklkla zerinde durulan, isimleri zikredilen lkeler Msr, Libya, Sudan, Bolivya... gibi azgelimi lkelerdir. Bu lkelerin seilmesinin balca iki nedeni vardr: ilk neden ordunun bu lkelerin siyasal yaamnda stlendikleri ( Doan Avcolu ve arkadalarnn ilerici olarak yorumladklar ) rol; ikinci neden ise bu lkelerin siyasi, ekonomik ve toplumsal sorunlaryla Trkiyenin siyasal, ekonomik ve toplumsal sorunlar arasnda ba kurulmas, benzerlikler olduunun varsaylmas ve Trkiyenin sorunlarnn onlarn deneyimleri nda zlebileceinin dnlmesidir.

99

Trkiyede ki Kemalistleri ve de sosyalistleri parlamenter demokrasi yoluyla, mevcut anayasann izdii snrlar iinde, iktidar mcadelesi verilmemesi konusunda ikna etmek; parlamenter demokrasinin gelimi Batl lkelerin ekonomik ve toplumsal yapsna uygun bir siyasal sistem olduunu gzler nne sermekti. Ksaca zetleyecek olursak, vurgulanmak istenen azgelimi lkelerde parlamenter demokrasinin emperyalizmin karlarna hizmet ettiiydi. rnein Devrim Gazetesinin 6. saysnda Parlamento, Tutucu Glerin Egemenliini Salyor bal altnda Fransz siyaset bilimci Prof. Dr. Jacques Lambertin Latin Amerika, Sosyal Yaplar ve Politik Kurumlar adl eserinden alnt yaplyor; Latin Amerika lkelerinin Trkiyeden ok daha nce parlamenter demokrasiyi benimsemi; Trkiyeden ok daha ileri kapitalist gelime aamasna sahip olmalarna karn seim sandklarndan ounlukla tutucu gler koalisyonun iktidar olarak kt kaydedilip; genel oya dayal parlamenter demokrasinin az gelimi lkelerde, tek bana geleneksel yaplar deitirmekte aciz kald vurgulanyordu.45 Bir sonraki sayda da, ayn yaz dizisinde Maurice Duvergerden yaplan alntlar Kalknma Asndan Parlamentoculuk bal altnda veriliyor; Bat politik kurumlarnn azgelimi lkelerin kalknma gereklerine uygun dmedii, azgelimi ileniyordu.46 Tutucu gler koalisyonu iinde yer aldn dndkleri toprak aalar, byk arac ve tefeciler, montaj sanayici ve komprador burjuvaziye lkelerin kapitalist yoldan adalaamayaca temas

Parlamentoculuk Tartmalar: Parlamento Tutucu Glerin Egemenliini Salyor, Devrim Gazetesi, say 6 ( 25 Kasm 1969 ), s 2. 46 Parlamentoculuk Tartmalar: Kalknma Asndan Parlamentoculuk , Devrim Gazetesi, say 7 ( 2 Aralk 1969 ), s 2.

45

100

ilikin haber, yorum ve eletiriler sk sk Devrim Gazetesinin manetlerinde ve stunlarnda yer almtr. rnein komprador burjuvazinin temsilcisi olarak niteledikleri Vehbi Ko ile dnemin nde gelen i adamlarndan Mgrd ellefyana ilikin haberler Devrim Gazetesinin manetlerinde sklkla yer almtr: Vehbi Koa ilikin Devrim Gazetesinin 19 Mays 1970 tarihli 31. saysnda yer alan Vehbi Ko Adnan Menderes likileri ve Anadol Marka Otomobilin Hikayesi , 25 Austos 197 tarihli 45. saysnda yer alan Devalasyonda En ok Zarar Gren Adam Vehbi Ko ; Mgrd ellefyana ilikin Mgrd Kat m? balkl 18 Austos 1970 tarihli 44. saysnda yer alan haberler rnek tekil edebilir. Devrim Gazetesinde, tutucu gler koalisyonunu oluturduu

dnlen toplum kesimlerinin iktidar olarak grp deerlendirdikleri APde hedef tahtasna konulmu, eletiri oklarndan nasibini almtr. Devrim Gazetesinde AP iktidarnn slamc kesimler ile ibirlii yapt, lkede ki laik rejimin altn oymakta olduu sk sk iddia edilmi; bylelikle silahl kuvvetlerin laiklie gsterdii hassasiyetten faydalanlarak, silahl kuvvetler iinde iktidar kart seslerin glenmesi hedeflenmitir: rnein Devrim Gazetesinin ilk saysnda Dinsel rtican Genel Karargah lim Yayma Cemiyeti dir ; 14. saysnn manetinde yer alan Demirelin Hizmetinde Nurcular: Mehmet zgne, rtica Dosyasn Aklad; 50. saysnn manetinde yer alan Eitim uras Oyunu: mam Hatiplilere niversite ve Harbiye Kaplar Alyor balkl haberlerde slamc kesimlerin iktidarlarca korunduu

sylenirken, slamc kesimin, AP ile olan ilikilerinin alt izilmitir. Yeri gelmiken hemen belirtelim: lk saydan itibaren slamc kesimlere ilikin

101

haberler gazetenin ilk sayfasnda byk puntolarla yer bulurken; slamc kesimlere ilikin haber ve yorumlar, arlkl olarak, Devrim Gazetesinin ikinci saysndan itibaren yaymlanmaya balayan, Hasan Kaya Cemalin Gerici Basnda Ne Var Ne Yok balkl kesinde ele alnmtr. Hasan K. Cemal sz konusu kesinde, slamc kesimin AP ile olan ilikilerinin yan sra; slamc kesimin dnemin nde gelen yayn organlar arasnda yer alan Bizim Anadolu, Bugn...gibi yayn organlarnda Kemalistlere ve sosyalistlere kar yneltilen eletiriler zerinde de durmu, lkede laikliin tehdit altnda olduu mesajn vermek istemitir. Devrim Gazetesinde,APnin tutucu gler koalisyonuyla ilikilerinin dnda;APnin parti ii sorunlar da gndeme getirilmitir. Devrim Gazetesinde, zellikle AP iinde eski Demokrat Partililerin siyasi aflarndan sonra kzan, genel bakan Sleyman Demirelin genel bakanln sorgulayan, ban Saadettin Bilgiin ektii parti ii muhalefette ilikin haberler zerinde durulmu, AP iinde ki gelimelere ilikin yorumlar yaplmtr.APnin nde gelenlerinin ya da yaknlarnn kart dnlen yolsuzluk haberleri de gazetenin sklkla manetlerine tad haberler arasndadr. Yolsuzluk haberlerine bakldnda Devrim Gazetesinin AP iinde zelikle hedef setii isimler, partinin genel bakan, dnemin babakan Sleyman Demirel ve ailesi olmutur. Devrim

Gazetesinin 79 saysnn byk bir ksmnda Sleyman Demirel ve ailesine ilikin yolsuzluk iddialarna rastlamak mmkndr. Burada bu iddialarn tmne yer verecek olmamakla birlikte, gazetenin gndeme getirdii bu iddialara 24 ubat 1970 tarihli 14. sayda ki Yama Edilen Milyonlar , Demirel Kardeler ; 31 Mart 1970 tarihli 24. sayda yer alan Varto

102

Felaketinden Demirel Ailesi Nasl Yararland ; 6 Nisan 1970 tarihli 25. sayda yer alan Yolsuzluk Dosyalar Kabaryor: Sleyman Bey,

Kardelerine 44 Milyon Tutarnda Taahht ini Devrediverdiini Gizledi ; 11 Austos 1970 tarihli 43. sayda yer alan Hac Ali Demirelin Milyonlarca Vergi Kard Tespit Edildi balkl haberler rnek verilebilinir. Devrim Gazetesinde APnin dnda; CHP veT Pe ilikin haberlerde yer alm, her iki siyasal partide eletirilmitir. Daha ncede belirttiimiz zere, Devrim Gazetesinde bu partilere ynelik eletirilerin yer almasnn balca nedeni gerek CHPnin gerekseT Pin parlamenter demokrasi iinde, anayasal dzenin snrlarn amakszn Trkiyede dzen deiikliinin ve kalknmann gerekletirilebileceine ynelik besledikleri inantr. imdi bu iki partiye ynelik Devrim Gazetesinde yer alan eletirilere biraz daha yakndan bakalm. Devrim Gazetesinde CHP youn bir ekilde eletirilmitir. Bu eletirilerin balca nedenleri Devrim Gazetesinin, srarl bir biimde yineledikleri anti emperyalist mcadele arlarna CHP st ynetiminin kaytsz kalmas; CHP st ynetiminin Trkiyedeki ok partili demokratik siyasal yaam tartmaktan kanmalardr. Devrim Gazetesi, CHPne ynelik yaplan elletirilirin ana temasn CHPnin Kemalist kimliinden uzaklamakta olduu iddias zerine kurmu; partinin Kemalist kimliinden uzaklamasnn balca sorumlular olarak da genel bakan smet nn ile partinin genel sekreteri Blent Ecevit isimleri grlmtr: Baka bir deyile, Devrim Gazetesinin CHPye ynelttii eletiri oklar bu iki isim zerinde younlam, her iki isimde ok partili demokratik siyasal rejimin Devrim

103

Gazetesi yazarlarnn deyimiyle syleyecek olursak cici demokrasi nin bekileri olarak nitelenmitir. rnein Avcolu Devrim Gazetesinin 23 Aralk 1969 tarihinde yaymlanan Paann kmaz balkl yazsnda nny ar bir biimde eletirmi; 1957 seimlerinden 1969 ylna kadar her seimden oy kaybyla kan CHP ve genel bakan nnnn gstermelik bir muhalefet partisi ile gstermelik bir parti liderli kimliine brndn; nnnn balca amacnn iflasn eiine gelmi parlamenter demokrasiyi yaatmak olduunu sylemi; parlamenter demokrasiyi yaatma uruna Demirel ile fiili bir koalisyon kurduunu iddia etmitir.47 Devrim Gazetesinin nnye ynelik eletirileri ( Sleyman Demirel ve ailesi rneinde olduu gibi ) nn ailesi fertlerinin kart iddia edilen yolsuzluk haberleriyle de srdrlm; zaman zaman yaynlanan bu tr haberler ile nnnn CHP zerinde ki tarihsel kiiliinden kaynaklanan etkisi ve gc krlmak istenmitir. rnein nn ailesine ilikin gazetenin 31 Mart 1970 tarihli 24. saysnda mer nnnn Mal Beyan Geree Aykr balkl haberde smet nnnn olu mer nnnn eitli bankalardan usulsz kredi almnda bulunduu iddia edilmitir. nnnn dnda CHP genel sekreteri Blent Ecevitte Devrim Gazetesinin ve Avcolunun eletiri oklarndan nasibini almtr. Ecevitin Devrim Gazetesinin eletirilerine maruz kalmasnn balca nedeni ise, Avcolu ve arkadalarnn CHP iinde yrtmeye altklar faaliyet ve etkinliklerden Ecevitin duyduu rahatszlk ve endielerdir.48 Ecevit duyduu

Doan Avcolu, Paann kmaz , Devrim Gazetesi, say 10 ( 23 Aralk 1969 ), s 1. Ecevitin duyduu rahatszlk ve endielere CHP parti meclisindeki bir olaydan da rnek verebiliriz: 16 Aralk 1969 tarihli Devrim Gazetesinin 9. saysnda yer alan Parti Meclisindeki Tartmada Atatrk Devrimleri Eletirildi balkl haber dikkat ekmektedir.
48

47

104

bu rahatszlk ve endieleri Atatrke ve Tek Parti Ynetimine ilikin dile getirdii dnceleriyle aa vurmu; rahatszlk ve endielerini 11 Kasm 1969 tarihinde, Ankarada, Sosyal Demokrasi Dernekleri Federasyonunca dzenlenen Atatrk anma toplantsnda yapt konumada dile getirdii,
Bugn, devrimciler arasnda, devrimci olduklarn, ve halk yararna yeni devrimler istediklerini syleyenler arasnda, az sayda da olsa, gerek demokrasinin tek partili rejim olduunu syleyenler var. Atatrk dneminde ki tek partili ynetimi gerek demokrasi sayanlar, halk devrimlerin, ancak yle bir ynetimde, yle bir demokrasi de yaplabileceini ileri srenler, yazanlar, bu dnceyi yaymak iin dergiler karanlar var ( ) otoriter rejim zlemcileri ( ) Trkiyede gerek

devrimler yapabilmek iin bir dikta rejimi gerekli olduunu dnenler ( ) var...49 ,

szleriyle ifade etmi; Avcolu ve arkadalarn st kapal bir biimde otoriter rejim zlemcileri olmakla sulamtr. Ecevitin sulamalarna 9 Aralk 1969 tarihli Devrim Gazetesinde Avcolu Ecevitin Atatrkl balkl bir yaz kaleme alarak yant vermitir: Avcolu yazsnda Ecevitin Sosyal Demokrasi Dernekleri Federasyonunca dzenlenen Atatrk anma toplantsnda yapt konumayla tutucu gler koalisyonuna karlarna ynelik davranlar kar sergilediini, devrim bu durumun olduunu Ecevitin parlamenter

demokrasinin

hareketi

kavrayamamasndan

Haberde zetle, parti meclisi yesinin istifas zerine toplanan CHP parti meclisinde, Ecevit ile Ona yakn parti meclisi yelerinin Devrim Gazetesi yazarlarndan, CHP parti meclisi yesi Cemal Reit Eybolu ve Orhan Kabibaya cuntac faaliyetlerde bulunduklar eklinde sulamalar ynelttiklerine yer verilmi; Ecevitin her iki isimden de rahatszlk duyduu, her iki ismi genel bakan nnye ikayet ettii, ayrca parti meclisinde Ecevitin Devrim Gazetesine sol faist sulamasnda bulunduu belirtilmitir. Ayrntlar iin b.k.z.: Parti Meclisindeki Tartmada Atatrk Devrimleri Eletirildi , Devrim Gazetesi, say 9 ( 16 Aralk 1969 ), s 7. 49 Blent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik , stanbul, Tekin Yaynevi, Tarih Yok, s 47 49.

105

kaynaklandn belirtmi, Ecevite kar besledikleri umudu yitirdiklerini sylemitir.50 Avcolu Devrim Gazetesinde yaynlanan bir baka yazsnda da Ecevitin solculuunu inandrc bulmadn, Ecevitin Atatrke

saldrdn, din istismarcl yaptn sylemi, Ecevite ynelik eletirilerini srdrmtr: ( ) Doru bir stratejiden ve lke sorunlar hakknda esasl bir hazrlktan yoksun bulunan, ciddi bir kadro kuramayan ( ) Ecevit solculuu, inandrc olmaktan kmtr. 51 Avcolu Ecevit solculuu deyimiyle, Cumhuriyet Halk Partisinin 1960larn ikinci yarsndan itibaren benimseyecei, ilerleyen yllarda Ecevit ismiyle birlikte anlacak olan ortann solu sylemini kastetmitir. Devrim Gazetesinde CHP genel bakan nn ve genel sekreter Ecevit kiiliinde parti st ynetimi eletirilirken; nnnn ve Ecevitin temsil ettii izgisinden rahatszlk duyan parti ii sol muhalefet ise gazete sayfalarnda desteklenmitir. Bu destek gerek parti ii sol muhalefetin nde gelen isimlerinin Devrim Gazetesinde zaman zaman yaynlanan yazlarnda, gerekse Devrim Gazetesinde parti ii sol muhalefete ilikin kan haberlerde somutlamtr.52 rnein Devrim Gazetesinin 31 Mart 1970 tarihli 24. saysnda CHP Meclisinde Frtna Koptu balyla gazetenin ilk sayfasnda yer alan haberde, CHP parti meclisinde Ecevit ve arkadalarna kar ykselen eletirilere yer verilmi; Devrim Gazetesi CHP merkez takm
50 51

Doan Avcolu, Ecevitin Atatrkl , Devrim Gazetesi, say 8 ( 9 Aralk 1969 ), s 1. Doan Avcolu, CHP Kurultay , Devrim Gazetesi, say 37 ( 30 Haziran 1970 ), s 1. 52 1969 ylnn Kasm ayndan itibaren, Cumhuriyet Halk Partisinde genel sekreter Blent Ecevit ile Merkez Ynetim Kuruluna kar partinin nde gelenlerinden Nihat Erim, Kemal Satr, Cemal Reit Eybolu, Orhan Kabibay, Orhan Erkanl, gibi isimlerin parti meclisinde yrttkleri muhalefet belirgin bir ekilde ortaya km, bu muhalefet -gl olmasa da parti rgtlerinde taraftar bulmaya balamtr. ( Ayrntlar iin b.k.z.: Suna Kili, 1960 1975 Dneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelimeler , 1.B., stanbul, Boazii Yaynlar, 1976, s 257 - 258. )

106

olarak adlandrdklar Ecevit ve arkadalar parti ii muhalefete kar takndklar tavrdan tr knanmtr. Ecevit ve arkadalarna ynelik eletiriler CHPnin 20. parti kurultay ncesinde younlam; parti

kurultaynn, iki yllk srenin dolmasna buuk ay kala, 3 Temmuz 1970 tarihinde toplanmasna karar verilmesinin ardndan daha da sertlemitir: rnein 19 Mays 1970 tarihli Devrim Gazetesinde Avcolu flasn Eii balkl yazsnda, AP ktidar karnda lkede gittike yaygnlamakta olan siyasi, ekonomik ve toplumsal sorunlar amada ciddiyet ve sorumluluktan uzak ekibiyle alternatif oluturamadn vurgularken; 30 Haziran 1970 tarihli Devrim Gazetesinin 37. saysnda, gazetenin 8. sayfasnda yer alan CHPde Hibir ey Deitirmeyecek Erken Kurultay balkl imzasz yazda da Ecevit ve arkadalarnn kurultaydan byk bir olaslkla parti ii muhalefet karsnda galip klacann beklenmekte olduu belirtildikten sonra Cumhuriyet Halk Partisinin tutucu gler koalisyonun karlar dorultusunda hareket etmeye devam edecei vurgulanmtr. Devrim Gazetesi sayfalarnda AP ve CHP dnda yer bulan bir dier siyasal partide T Pdir. Yn Dergisinde olduu gibi Devrim Gazetesinde de, 1960l yllarn Trkiyesinde dile getirdii siyasal, ekonomik ve toplumsal grleriyle farkl bir ses, farkl bir renk olan; sahip olduu farkl sesi, farkl rengi sosyalist parti kimliiyle Trkiye solunu Cumhuriyet tarihinde ilk defa TBMM atsna tayan T P, dzen deiikliinin parlamenter demokrasi iinde hareket ederek zlebileceini her frsatta dile getirmeye gayret gsterdii iin, cici demokrasi savunuculuuyla eletirilmitir.

107

Devrim

Gazetesinde

yer

T Pe

ilikin

haberlerin

ieriklerine

bakldnda ise 12 Ekim 1969 milletvekilli genel seimleri sonrasnda parti iinde ba gsteren tartmalara, Mehmet Ali Aybarn genel bakanlktan istifasnn ardndan, partinin yaad kongre srelerine yer verilmi olduu grlmektedir. Devrim Gazetesinde T Pe ilikin ilk haber, gazetenin 11 Kasm 1969 tarihli 4. saysnda yer alan T Pde Son Durum balkl haberdir: Bu haberde, T Pde 12 Ekim 1969 seimleri sonrasnda yaanlan parti ii tartmalara deinilmi; parti ii mcadelenin iyice kzt, partinin eitli hiziplere blnd kaydedilmi; haberde ayrca parti ii dengeler gz nne alndnda genel bakan Mehmet Ali Aybarn liderliinin tehlikede olduu vurgulanmtr.53 Trkiye i Partisine ilikin ikinci Devrim

Gazetesinde yaynlanan kayda deer bir haberde T Pin nde gelen isimlerinin genel bakan Mehmet Ali Aybarn istifas ile seim sonularn nasl deerlendirdiklerine ilikin Atlan ymenin Seimden Sonra T P balkl rportaj gsterilebilir: ymen rportajnda, Sadun Aren, brahim ektin, Tark Ziya Ekinci gibi T P ileri gelenlerinin seim sonular ile T P genel bakan Mehmet Ali Aybarn istifasna ilikin deerlendirmelerine yer vermitir.54 Mehmet Ali Aybarn istifasndan sonra ise Devrim Gazetesi

Hatrlanaca zere 1965 genel seimlerinde ald % 3 oy ile 15 milletvekili kartm; bir sonraki genel seimlere genel bakan Mehmet Ali Aybarn her frsatta dile getirmeye alt baa greeceiz umuduyla girmi olan T P 12 Ekim 1969 genel seimlerinden % 2. 7 oy alm, TBMMne iki milletvekilli sokmutu. Trkiye i Partisinde yaanlan oy kaybnn gerisinde ise gerek Yn Dergisinin ve MDD anlaynn gerekse Austos 1968de ekoslovakyada yaanlan olaylarn parti iinde yaratt hiziplemeler ile genel seimler ncesinde seim sisteminde yaplm olan deiikliin etkisi olmu olduu sylenebilir. 54 Rportajda T Pin nde gelenlerinin ortak kansnn, partinin seimlerden ar bir yara ald, baarszlk yaam olduu ynndedir. rnein Sadun Arene gre T Pin yaad baarszln balca nedeni, partinin emeki snflarn ve sosyalist aydnlarn nazarnda prestijini yitirmesidir. Arene gre Aybarn genel bakanl srasnda parti, ii snfnn sosyalist partisi olamamtr: Ayrntlar iin b.k.z: Altan ymen, Seimden Sonra T P , Devrim Gazetesi, say 5 ( 18 Kasm 1969 ), s 8.

53

108

sayfalarnda T Pin yaad, Behice Borann genel bakanla seilmesiyle ksmen durulacak, sancl kongre srelerini konu alan haberler yer almtr: Bu haberlere Devrim Gazetesinin 13 Ocak 1970 tarihli 13. saysnda yer alan T Pde Yeni Ynetim balkl haber ile 20 Ekim 1970 tarihli 50. saysnda yer alan T P Genel Kongreye Doru balkl haberler rnek gsterilebilir. Devrim Gazetesinde T Pe ilikin rnek haberlerden de anlalaca zere T P, Devrim Gazetesinin eletiri oklarna, yukarda incelediimiz dier iki siyasal parti kadar maruz kalmamtr. Bu durum bir lde Devrim Gazetesinin kendisini, dnemin sol hareketleri arasnda ba gsteren teori ve strateji tartmalarnn dnda tutmak istemesinden; bir lde de T Pin 1969 seimlerinin ardndan parti ii btnln korumakta zorlanmas, 1960larn ikinci yarsnda ba gsteren sosyalist devrim mi, yoksa milli demokratik devrim mi tartmalarnn partiyi giderek dalma noktasna getirmesi, partinin hzla kan kaybetmi olmasndan kaynaklanm olabilir. Devrim Gazetesi sayfalarnda dnemin genlik, ii ve kyl eylemlerine de yer verilmi; ii ve kyl eylemlerine kyasla, zellikle genlik eylemleri desteklenmitir. Bilindii zere, 1968 ylnn Hazirannn ilk gnlerinde stanbul niversitesi rencilerinin, niversitelerde eitim reformu yaplmas amacyla AP hkmetine kar balattklar boykot ve igaller, dier illerdeki niversitelere, yksek okullara da yaylm; ksa bir sre iinde boykot ve igallerle balayan genlik eylemleri Temmuz 1968den itibaren Ne Amerika, Ne Rusya, Bamsz Trkiye 55 sloganlar eliinde ( )

55

Ali Gevgili, Ykseli ve D , 2.B., stanbul, Balam Yaynlar, Ekim 1987, s 391.

109

Trkiyenin bamszl ve kalknma modeli gibi mcadele alanlarna... 56 kayarak, ( ) parlamento - d muhalefet dncesini savunmalarna yol amtr. renciler parlamento d muhalefet dncesinden geni lde etkilenmilerdir. 57 Devrim Gazetesi, parlamento d muhalefet dncesinden etkilenen renci eylemlerini sayfalarna tamtr.58 rnein 2 ubat 1971 tarihli Devrim Gazetesinin 68. saysnda Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi kzlar yurdunda srmekte olan renci eylemini polisin ar iddet kullanarak son verii, Toplum Polisi Kzlarmza gal Kuvvetlerinin Yapmadn Yapt ! manetiyle Devrim Gazetesinin ilk

sayfasnda yer alm; polisin eylemci kz rencilere kar taknm olduu tavr Her eyin Hesab Sorulacak alt balyla eletirilmitir.59 Devrim Gazetesinde dnemin ii ve kyl ve eylemlerine genlik eylemleri kadar sk yer verilmemitir. Devrim Gazetesinin ii eylemlerine ilikin en nemli haberi 15 16 Haziran olaylarna ilikin olmutur. On binlerce iinin, 15 16 Haziran 1970 tarihinde stanbul ve Kocaelinde, sendikalar kanununu Trk lehine eviren yasa deiikliinin 12 Haziran 1970 tarihinde TBMMde kabul edilmesine tepki olarak D SK nclnde gerekletirdikleri eylem, Devrim Gazetesinin 23 Haziran 1970 tarihli 36. saysnda Cumhuriyet Tarihinin En Byk i Hareketi : Kanl Sal

Hikmet zdemir, Siyasal Tarih ( 1960 1980 ), Trkiye Tarihi 4: ada Trkiye 1908 1980, der. Sina Akin, 5.B., stanbul, Cem Yaynevi, Temmuz 1997, s 226. 57 bid., s 226. 58 Hatrlanaca zere Devrim Gazetesinde genlik eylemlerine ilikin haber ve yorumlar yazmay stlenen balca isim Ulu Grkan olmutur: Grkan, Devrim Gazetesindeki Genlik isimli kesinde o hafta meydana gelmi nemli renci eylemlerine yer vermeye almtr. Grkan sz konusu kesinde, genliin mevcut dzenden duyduu rahatszl vurgulamaya alm; hkmet glerinin genlik eylemlerini son vermeye ynelik uygulamaya koyduu polisiye tedbirleri eletirmitir. 59 Toplum Polisleri Kzlarmza gal Kuvvetlerinin Yapmadn Yapt !. , Devrim Gazetesi, say 68 ( 2 ubat 1971 ), s 1.

56

110

manetiyle gazetenin ilk sayfasnda yer almtr. 16 Haziran olaylar, Devrim Gazetesinde Trk ii snfnn tarihine muhtemelen bir dnm noktas olarak geecek bir olay olarak deerlendirilmi; 15 16 Haziran olaylar srasnda meydana gelen iddet olaylarnn balca sorumlularnn basiretsiz yneticiler, kafalar artlandrlm toplum polisleri olduu sylenmi;60 olaylar srasnda stanbul 1. Ordu Komutanlnn iilere kar sergiledii can kayplar ile sonulanan sert mdahalesine ise deinilmemitir.

2. 3 Devrim Gazetesinin Kapan Dorudan doruya bir iktidar yrynn kavgac yayn organ 61 olan Devrim Gazetesi, Hikmet zdemirin deyiiyle Doan Avcolu ve arkadalarnn anayasa d yoldan iktidar olma servenleridir. 62 Avcolu ve arkadalarnn bu serveni yakn dnem siyasi tarihimize 9 Martlar ismiyle gemitir. Avcolu ve arkadalar 9 Mart 1971 tarihinde

gerekletirilecek bir ihtilalle lke ynetimini ele almay planlamlardr. Ne var ki bu planlar 12 Mart 1971 tarihinde, silahl kuvvetlerin Sleyman Demirel liderliinde ki AP hkmetine kar lke gvenliini ve emir komuta zincirini korumak amacyla verdikleri muhtra sonucunda suya dm; Avcolu ve arkadalarnn iktidar yry baarszlkla sonulanmtr. 12 Mart 1971 Askeri Muhtras Avcolu iin bir dnemin sonu olurken; Devrim Gazetesi de

60

Cumhuriyet Tarihinin En Byk i Hareketi : Kanl Sal , Devrim Gazetesi, say 36 ( 23 Haziran 1970 ), s 1. 61 Yaln Kk, Devrimci Doan , Cumhuriyet, 4 Kasm 1983. 62 zdemir, Doan Avcolu , s 22.

111

27 Nisan 1971 tarihinde, sk ynetim komutanlnn ald karar sonucunda, yayn hayatna veda etmitir.63

2. 4 Devrim Gazetesine Ynelik Tepkiler

Devrim Gazetesi hakknda gerek yayn hayat srasnda, gerekse yayn hayatnn sonrasnda saysz dava almtr. Devrim Gazetesi hakknda alan bu davalarn says, Hasan Cemalin de belirttii gibi tam olarak bilinmemektedir.64 Devrim Gazetesi, Yn Dergisi kadar ses getiren, ilgiyle izlenen bir yayn organ olmam; bu nedenden tr kanmzca Devrim Gazetesi, Yn Dergisine kyasla, ok daha az kayda deer tepki alan bir yayn organ olmutur. Devrim Gazetesine ynelik dikkat ekici olan tepkiler iinde en

M. Kutluay imzasyla, 1 Aralk 1969 tarihinde Emek

dergisinde65 yaynlanan Devrim ve Devrim balkl yazdr.

Bugn Trkiyede alacak bir kakafoni srdrlmektedir: i snfna anti kapitalist bilincin verilmesi iin zamann henz gelmediini savunanlar anti emperyalist mcadele yaptklarn sylemekte; Trkiyede proletaryann mcadelesi iin objektif artlarn bulunmadn
63

Tezimizin Doan Avcolu ve 9 Mart: Baarsz Bir ktidar Yry balnda bu konuya daha ayrntl deinilecektir. 64 Cemal, s 267. 65 Emek dergisi, 1969 ylnn Mays aynda yayn hayatna atlmtr. 15 gnde bir yaynlanan Emek dergisi, T P Genel Bakan Aybara, 1968 ylnn sonbaharnda muhalefet bayra aan Boran Aren grubunca karlmtr. T Pnin bilimsel sosyalizmi klavuz edinmi, Marksizmden dn vermeyen, salam bir rgte dayal ii partisi olmasn savunan Emek dergisi 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasn izleyen gnlerde kapatlmtr. Ayrntlar iin b.k.z.: Artun nsal, Trkiye i Partisi ( 1961 - 1971 ) , 1.B., stanbul, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 2002, s 193 250.

112

syleyenler

devrimci

dnem

iin

devrimci

snflarn

rgtlenip

eitilmesi slogan ile ortaya kan sosyalistleri oportnistlikle sulamakta ve de devrim kavramn yozlatrmay meslek edinenler DEVR M adyla gazeteler karmaktadrlar 66,

szleriyle balad yazsnda M. Kutluay, Devrim Gazetesinin sosyalizm asndan eletirilemeyeceini sylemi; Devrim Gazetesini karanlarn sosyalist olmak gibi bir iddialarnn olamayacan belirtmitir.67 M. Kutluaya gre Yn Dergisinin kapanndan itibaren srekli olarak sz edilen bir yayn organna Avcolunun Devrim ismini vermesi, devrim kavramnn ieriini yozlatran bir hatadr. Bu hatann balca nedeni de Avcolu ve arkadalarnn yeterli politik bilinten yoksun olduklar gerekesiyle ii snf ve kyl snfnn Trkiyedeki sosyalist mcadelede ikinci derecede rol oynayacaklarn ileri srm olmalarndan; sosyalist mcadelenin itici gc olarak asker sivil devrimci aydnlar grmelerinden kaynaklanmaktadr.68 Oysa M. Kutluaya gre, Devrim Gazetesinde dile getirilen grlerin aksine, sosyalist mcadelede asker sivil devrimci aydnlar gibi snf temelinden yoksun bir kavramn yeri yoktur.69 M. Kutluaya gre, Avcolu ve Devrim Gazetesinin Kemalist devrim zerinde srar etmeleri de yanltr; nk Trkiyenin nnde ki aama Kemalist devrim deil, sosyalist devrimdir.70 Trkiyedeki kapitalist retim ilikileri, da baml olmakla birlikte, sosyalist mcadelenin yrtlebilecei bir dzeye ulamtr:

66 67

M. Kutluay, Devrim ve Devrim , Emek, say 16 ( 1 Aralk 1969 ), s 8. bid., s 8. 68 bid., s 8. 69 bid., s 8. 70 bid., s 10.

113

sel ve dsal btn etkenler birlikte deerlendirildiinde,

Trkiyenin nnde bulunduu aamann, sosyalist devrim olduu grlr. Baka bir deyile, Trkiyede devrim diye adlandrabilecek bir hareket, artk, ii ve kyl snflarnn kendilerine katlan dier devrimcilerle birlikte iktidara gelmelerinden baka bir ey olamaz. 71

M. Kutluaya gre, Avcolu ve Devrim Gazetesinin bamszlk iinde devrimlerle bir an nce ada uygarla ulamak eklinde tanmladklar Kemalist devrim emeki snflarn zlemlerini deil; gelenee sahip kk burjuvazinin devlet tepeden inmeci bir benim zihniyetini

yanstmaktadr.72 Avcolu ve Devrim Gazetesi T Pne kar takndklar olumsuz tavrla MDDcilerle ortak bir noktada bulumakta; pratikte

MDDcilerle birlikte ya ya ya, a a a ordu, ordu ok yaa diye bararak devrim adna, bilimsel sosyalizmden uzak bir tutum sergilemektedirler.73 Avcolu ve Devrim Gazetesine ynelik dikkate deer bir tepkide Attila lhandan gelmitir. lhana gre Avcolu, Devrim Gazetesini kard

dnemde, servenci bir izgiye kaymtr.74 lhan, Avcolunun Devrim Gazetesini kard dnemdeki servenci izgisini Hangi Sol isimli denemesinde, 27 Mays ilericisi kavramn kullanarak eletirmitir. Sz konusu almasnda lhan, ( ) kimdir 27 Mays ilericisi ? Kiilerle hi iimiz olmad iin burada baz muhbir ke yazarlar gibi ad

saymayacaz, bizi ilgilendiren kafa kurulular, tutumlar, davranlar...75 szleriyle, st kapal bir biimde Avcolu ve arkadalarn 27 Mays ilericisi

71 72

bid., s 10. bid., s 11. 73 bid., s 11. 74 Attila lhan, Faizmin Ayak Sesleri , 1.B., Ankara, Bilgi Yaynevi, Temmuz 1975, s 14. 75 Attila lhan, Hangi Sol , 4.B., Ankara, Bilgi Yaynevi, ubat 1996.

114

olarak deerlendirmi;76 27 Mays ilericisini, ( ) nn dnemi dikta aydnlarnn demokrasiyi iine sindiremeyen yeni bir trdr... 77 szleriyle aklamtr. lhana gre 27 Mays ilericisinin ayrc zellii devrim

anlaylarnda grlr. lhan 27 ilericisinin devrim anlayn u szlerle zetlemektedir:

( ) Deil mi ki Trkiye geri kalm bir lkedir, ii snf rgtl deildir, kyl bilinsizdir ( ) o halde i aydn kadrolara dmektedir, aydnlar rgtlenir, zinde kuvvetleri harekete geirirse iktidar alr, bylece de gericileri ( ) iktidardan uzaklatrr. Hi deilse de denetime alr. 78

lhana gre yukardaki devrim anlaynn devrimle her hangi bir ilgisi yoktur, hkmet darbesi anlayn da gememektedir: bu devrim anlayn baarl olmas durumunda da iktidarn halka deil, nn diktas dneminde olduu gibi aydn brokratlara geecei apaktr.79 lhana gre 27 Mays ilericileri sz konusu devrim anlaylarn Atatrklk etiketi altnda piyasaya srmekte; 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinden esinlenerek, ordunun ynetime mdahalesini Atatrklk sanmakta;80 Nasr tipi merkeziyeti dikta rejimlerine heveslenmektedirler.81 Oysa lhana gre Mustafa Kemal, ordu iinde politika yapt ksa dnem hari, askerin siyasete karmasna kar olmu, ordunun sadece vatan savunmasyla ilgilenmesi gerektiini

savunmutur:

76 77 78 79 80 81

bid., 173. bid., 173. bid., 173. bid., 173. bid., 163. bid., 165.

115

 ( ) Yalnz davranlaryla deil, Mustafa Kemal Paa orduyu vatan savunmasna ayrdn, siyasetten uzak tutmak niyetinde olduunu

szleriyle de belli etmitir. Hadi biraz da onlar kurcalayalm, buyurun 1927 Ekiminde syledii bir sz: Efendiler, kumandanlar, askerlik vazife ve icabn dnrken ve tatbik ederken, diman siyasi mlahazalarn tesirinde bulundurmaktan kanmaldrlar. Siyasi cihetin icabn dnen baka vazifedarlar olduunu unutmamaldrlar. 82

lhan gre Avcolu ve arkadalar, Mustafa Kemalin aadan yukarya, halk rgtlenmesine dayal devrimcilik anlayn; tepeden inme bonapartisme kayan, ttihat tipi cuntaclkla kartrmlar;83 iktidar ele geirmek amacyla brokrasi iinde ayak oyunlarna girerek 12 Martn gadrine uramlardr.84 Metin Tokerde Doan Avcolu ve Devrim Gazetesine tepki verenler arasnda yer alm; Akis dergisi dneminde birlikte alt, ( ) her bakmdan ve kelimenin tam anlamyla kafa dengiydik...85 szleriyle vd Avcolunu, Devrim Gazetesi dneminde eletirmitir.86 Tokere gre Avcolu lkenin en iyi yetimi aydnlarndan biriyken, bir bunalmn iine dm;87 Akis dneminde demokratik parlamenter rejimin stnln savunurken, Devrim Gazetesi dneminde, Mmtaz Soysaln deyiiyle her

bid., 164. bid., 165. 84 bid., 175. 85 Metin Toker, Doan Avcolu , Milliyet, 11 Kasm 1983den aktaran zdemir, Doan Avcolu , s 15. 86 Metin Tokerin Doan Avcolu ve Devrim Gazetesine ynelik tepkisi, Devrim Gazetesinin 5 Ocak 1961 tarihli 64. saysndaki Politika Kulisi balkl kede yaynlanan bir yazdan kaynaklanmtr. Tokerin, sz konusu yazya ilikin cevabi aklamas Devrim Gazetesinin 12 Ocak 1971 tarihli 65. saysnda yaynlanmtr. Yaznn ayrntlar iin b.k.z.: Metin Tokerin Aklamas ve Cevabmz , Devrim Gazetesi, say 65 ( 12 Ocak 1971 ), s 3 5. 87 bid., s 3.
83

82

116

afakta lmeye balamtr.88 Avcolu ise Devrim Gazetesinde, Tokerin eletirilerine verdii yantta Tokerin tavsiyelerini dinlemi olsayd, CHPden milletvekili ve bakan olacan; oysa 1961 seimleri ncesinde smail Rt Aksaln teviklerine, Turhan Feyziolunun srarlarna ramen seimlere katlmay reddettiini; nk Trkiyenin acil sorunlarnn mevcut koullarda zlemeyeceine inandn belirtmitir.89 Avcolu Tokere verdii yantta, Mmtaz Soysaln her afakta lmek szn stlerine almadklarn da eklemitir:
Arkadamz Mmtaz Soysaln her afakta lmek szn, dorusu hi stmze almadk... Trk ordusunu btnyle bir umac gibi gren ve gsteren politikaclar, karclar ve faizm gelir diye telalanan evreler, her afakta lebilirler . Bizim durumumuz ise herhalde bu deil. Mevki ile, ikbal ile, kiisel kar ile hibir ilgimiz olmadn Metin Toker, sanrz ki, teslim eder. Btn abamz, Mutlu bir Trkiye nasl kurulabilir yolundadr. 90

88 89 90

bid., s 5. bid., s 5. bid., s 5.

117

3. DOAN AVCIOLUNUN DEVR M GAZETES NDE ZD DEVR M MODEL

kinci Dnya Savann nemli sonularndan birisi, ABD ve SSCBnin isimlerinde zdeleen, bir tarafta bat blounun dier tarafta dou blounun yer ald iki kutuplu dnyann ortaya kmas ve Souk Savan balamas ise; dieri de, Asya ve Afrika smrge halklarnn, kimi yerde smrgeci devletlerle yaptklar uzlama, kimi yerde ise smrgeci devletlere kar verdikleri ulusal kurtulu mcadeleleri yoluyla bir biri ardna kazandklar bamszlklardr. kinci Dnya Sava sonras alan bu yeni dnemde, iktisat Alfred Sauvynin nc Dnya diye isimlendirecei; ne bat blounda yer alan lkeler gibi kapitalist, ne de dou blounda yer alan lkeler gibi komnist olan91; bamszlklarn yeni kazanm dnn smrge halklarn bekleyen en nemli sorun, siyasal bamszlklarn ekonomik kalknma ile

pekitirilebilmek; eski smrgecileriyle aralarnda ki gelimilik farkn kapatabilmekti. Bir ok azgelimi lke yneticisi ve aydn bir gn kendi

91

Server Tanilli, Yzyllarn Gerei ve Miras , cilt 6 , 2.B., stanbul, Adam Yaynlar, Austos 1999, s 433.

118

lkelerinin de ABD, Fransa, Almanya, Japonya gibi gelimi olaca, olmas gerektii dncesini 92 tayor, azgelimilikten kurtulmann yolunu aryordu. Bu yolda baz azgelimi lkeler ( rnein Gney Kore, ran gibi ) kalknma sorunun zmnde gelimi kapitalist lkelerle ile yaplan ibirliine bavurup kapitalist kalknma yolunu tercih ederken; baz az gelimi lkelerde ( rnein Msr, Cezayir, Vietnam, Kba gibi ) kapitalizm ile geri kalmlk arasnda kurulan ban etkisiyle, kalknma yolunda

sosyalizmden esinleniyor, azgelimi lke sosyalizmi ismiyle de anlan sosyalizm anlayn gelitirip, dikkatle izlenen nemli baarlar elde ediyorlard. Yukarda saydmz, azgelimi lke sosyalizmi ni gelitirmi nc dnya lkelerinin eski smrgeci kapitalist devletler karsnda, siyasal bamszlklarn ekonomik bamszlkla pekitirmek iin attklar admlar, 1950li yllarn sonunda hem anti emperyalizmin hem sosyalimin prestij kazanmasna ve yaygnlamasna katk salyor, Trkiyede de ses bulmasna yol ayordu. Daha nce de belirtmeye altmz zere, 1960l yllarn banda yayn hayatna atlan Yn Dergisi ve bu dergi etrafnda toplanan bir grup aydn nc dnyadan ykselen bu yeni sese kulak veriyor, dnyada ki ilk baarl ulusal kurtulu savan vermi Trkiyenin siyasi, ekonomik ve toplumsal geri kalmlnn balca nedeni olarak kapitalist retim ilikileri ile emperyalist lkelerle yaplan ibirliini gryor, Trkiyenin siyasi ve ekonomik bamszlnn salanmas iin sosyalizmi tek kar yol olarak benimsiyor ve Trkiyeye zg sosyalizm tartmalarn
Fikret Bakaya, Azgelimiliin Sreklilii , 4.B., stanbul, mge Yaynlar, Ocak 2001, s 103.
92

119

balatyorlard. Cevab aranan ncelikli sorular ise Trkiyede sosyalizmin kurulmasnda izlenecek stratejiler, kurulacak ittifaklarn yaps zerinde odaklanyordu. Trk solunun 1960l yllarna damgasn vurmu bu tartmalarn iinde yer alm nemli isimlerden biriside Doan Avcoluydu. Aada Avcolunun Devrim Gazetesi sayfalarnda Trkiyenin siyasi, ekonomik ve toplumsal yapsna ynelik dile getirdii grlerine deinmeye alacaz.

3. 1 Devrimin Nitelii: Ulusal Kurtulu Devrimi Doan Avcoluna gre yirminci yzylda halklarn nnde iki tip devrim bulunmaktadr: Bu devrimlerden ilki sosyalist devrim , dieri de ulusal kurtulu devrimi dir. Avcolu, Devrim Gazetesi sayfalarnda, Trkiyenin siyasal ve ekonomik bamszln tam anlamyla salayamam; ada uygarlk seviyesine ulaamam bir lke olmasndan tr, henz ulusal kurtulu devrimi aamasnda olduunu sylemitir. Avcoluna gre Trkiyenin ulusal kurtulu devrimi Kemalist devrim dir. Kemalist devrim, Mustafa Kemal nderliinde balayan, bamszlk iinde, devrim yoluyla dzen deiikliini gerekletirmek ve ksa srede ada uygarla ulama hedefini gtm; ne var ki, ne lkenin siyasal bamszln ekonomik bamszlk temeline oturtmu, ne de feodalizmin lke apnda alt ve st yaplardaki etkilerini krarak geni halk ynlarn zgrlklerine kavuturabilmi bir devrim olmutur.93 Avcoluna gre Kemalist devrimin yarm kalmasnn balca nedenleri unlardr:
93

Doan Avcolu, Kemalizmi yi Anlamak Gerek..., Devrim Gazetesi, say 4 ( 11 Kasm 1969 ), s 7.

120

 Cumhuriyet Trkiyesi de, 1923den sonra, toprak aas, komprador ve tefeci egemenliine son verecek dzenleme tedbirlerine gitmeden bir milli kalknma yoluna girmitir. Kalknma, bu tutucu toplumsal gleri

kuvvetlendirmitir. Devletilik de ayn ynde ilemitir. Kuvvetlenen bu gler, ilk frsatta milli kalknma yolunu brakp yabanc sermayeye snmlardr. 94

Avcoluna gre her ne kadar Atatrkn damgasn vurduu cumhuriyet Trkiyesinde byk iler baarlm, st yapda nemli deiiklikler yaplm olsa da; tutucu toplumsal glerin kuvvetlenmesine engel olunamamtr. Bu durumun nedenleri, Kurtulu Savamzn zor tarihsel koullarnda ve snflar aras kuvvet dengesinin devrimciler aleyhinde olmasnda aranmaldr: Kurtulu Savamzn, devrimcileri, feodal ve yar feodal unsurlarla ibirliine zorlayan artlar, alt yap devrimlerinin baarlmasn nlemitir. 95 Avcoluna gre Niyazi Berkesin u szlerinde byk bir gerek pay vardr: Kemalizm devrimi, Mustafa Kemalin arkasnda ki bir avu ilericiler ile, gene bu savan iinde bulunan muazzam bir gericiler kitlesi arasnda, didiile didiile santim santim koparlm bir devrimdir. 96 Kemalist devrimin yarm kalmasnda gz ard edilmemesi gereken bir dier nedende, Trkiyede mevcut koullar sistemli bir dnya gr erevesinde deerlendirecek, somut zm yollar dile getirecek kadrolarn ksrl, aydnlarn yokluudur: Bu durumu Avcolu Trkiyemiz, gnlndeki byk hayallerle yaayan, gereklere gz kapal devrimci aydnlarn ayaklarnn yere basmayndan

Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni , cilt 2, stanbul, Tekin Yaynlar, 1998, s 1099. Avcolu, Kemalizmi yi Anlamak Gerek..., s 7. 96 Doan Avcolu, Ulusal Kurtulu Devrimi , Devrim Gazetesi, say 56 ( 10 Kasm 1970 ), s 7.
95

94

121

ok ekmitir 97 szleriyle ifade etmitir. Grld zere Avcolu iin ne Kemalist devrimin yarda kalmas ne de Trkiyede ki mevcut siyasi, ekonomik ve toplumsal dzenin azgelimi olmas tesadfen meydana gelmi deildir. Bu dzenin devamndan yana karlar olan bilinli i ve d kar evreleri vardr. ve d kar evreleri, mevcut dzenin devamn salamak iin elerinden geleni yapmaktadrlar. Avcolu, i kar evreleriyle tutucu gler koalisyonunu , d kar evreleriyle de Trkiyenin siyasi, ekonomik ve askeri ibirlii yrtt emperyalist devletleri kastetmektedir. Avcoluna gre i ve d kar evreleri mevcudiyetlerini sahip olduklar ekonomik gc, ok partili demokratik siyasal dzende ki bu dzeni cici demokrasi ya da Filipin Demokrasisi isimleriyle de anmaktadr - siyasi gce eviriyor olmalarndan kaynaklanmaktadr: Trk Halknn byk ounluu, tutucu gler koalisyonunun diktas altnda yaamaktadr ( ) Genel oy, bu tutucu gler koalisyonunun diktasna gre biimlenmektedir. Sandktan devaml bu gericiler koalisyonu kmaktadr. 98 Baka bir deyile, Avcolu iin ok partili demokratik siyasal dzen, Atatrkn hedefledii ada uygarlk dzeyinin deil, yeniden smrgeleme srecinin siyasi dzenini oluturmutur: Bunun iindir ki, yarda braktrlan ve yolundan saptrlan Ulusal Kurtulu Devrimimizi gnmzn artlarnda srdrmek ve btn amalarna ulatrmak, her devrimcinin ba grevidir. 99 zetleyecek olursak, yukarda belirtmeye altmz nedenlerden tr, Avcolu iin Trkiyede bir devrim kanlmazdr; kanlmaz olan bu devrim ise ulusal kurtulu devrimidir.
97 98

Doan Avcolu, Soyuttan Somuta , Devrim Gazetesi, say 66 ( 19 Ocak 1971 ), s 7. Doan Avcolu, Devrim zerine , 1.B., Ankara, Bilgi Yaynevi, ubat 1971, s 137. 99 Avcolu, Ulusal Kurtulu..., s 7.

122

3. 2 Neden Ulusal Kurtulu Devrimi Avcoluna gre Trkiyenin nndeki devrim, ulusal kurtulu devrimi, baka bir deyile Kemalist devrimdir. Ulusal kurtulu devriminin balca amac siyasal ve ekonomik bamszln gerekletirilmesidir:

Tam bamszla ulaabilmek iin, smrge dzeninin lkede ki btn dayanaklarnn tasfiyesi ve salam bir sanayi temelinin kurulmas

zorunludur. 100 Avcolu iin Trkiyenin yarm kalm ulusal kurtulu devriminin, Kemalist devrimin tamamlanmas, siyasal ve ekonomik

bamszln gerekletirilmesi, kapitalist dzen iinde baarlamaz:

Kapitalizm da bamllk, geri bir tarm, gecekondu sanayi ve artan toplumsal huzursuzluk demektir. Kapitalizm, byk arazi sahiplerinden komprador burjuvaziye uzanan ve onun Anadoluda gittike genileyen kollarna kadar uzanan da bal en gerici glerin toplumsal dzeni demektir. 101

Avcoluna gre tam bamszlk kalknmann n artdr. Tam bamszlk salanmadan kalknmada gerekleemez. Grld gibi Devrim

Gazetesinde de, Yn Dergisinde olduu gibi, Avcolunun siyasal grlerinin arkasnda kalknma sorunu nemli bir yer tutmaktadr. Peki azgelimi bir lke olarak niteledii Trkiye iin Avcolu hangi kalknma yolunu uygun grmektedir ? Avcolu kalknma iin Trkiyenin kapitalist olmayan bir yol izlemesi gerektiini ileri srmtr: Bu da, yarda kalan Kemalist devrimin,

100 101

Avcolu, Devrim zerine , s 140. bid., s 141.

123

gnmzn artlarnda srdrlmesinden baka bir ey deildir. 102 Avcolu, kapitalist olmayan kalknma modelinin zelliklerini u ekilde zetlemitir: 1 - Modelin n artlar: Gelimi kapitalist lkelerle olan smrge ya
da yar smrge ilikilerine ve yabanc sermaye egemenliine son verilmesi. Bu, ekonomik ve politik gcn, byk arazi sahipleri ile ibirliki sermayenin elinden alnarak, geni halk kitlelerinin eline gemesini gerektirir. Demek ki kapitalist olmayan bir kalknmann n art, politik ve ekonomik gce el deitirten bir toplumsal devrimdir. 2 Modelin kuramsal zellikleri: Kapitalist olmayan bir kalknma modeli, tarmda byk kooperatif iftliklere dayanr. Tarm dnda, devlet teebbslerinin egemenlii esastr. Gerek kamu gerekse zel kesim iin uyulmas zorunlu bir merkezi planlama arttr. 3Kalknma stratejisi: Sermaye birikiminde ok yksek oranlara

eriilmesi, temel yatrm mallar sanayine ncelik tannmas, hayati alanlarda youn sermaye kullanan modern teknolojiye, ikinci derede ki retim faaliyetlerinde ise bol i gc kullanan tekniklere ynelinmesi, uluslar aras ticarette ithalat ikamesine dayal bir politika izlenmesi, yln byk ksmnda atl kalan tarm igcnn sermaye birikiminde kullanlmas ve insan sermayesine onu yetitirmek iin - salk ve eitim gibi alanlarda byk apta yatrm yaplmas, kapitalist olmayan kalknma stratejisinin ana izgilerini tekil eder. 103

Yukarda

ana

hatlaryla

deindiimiz

kalknma

yolu,

Avcolunun

Trkiyenin Dzeni isimli almasnda ele ald kalknma modelinden biri olan milli devrimci kalknma yolu modeliyle benzer zellikler
102 103

Avcolu, Kemalizmi yi Anlamak Gerek..., s 7. ibid., s 35 36.

124

tamaktadr. Bu noktada bir parantez ap, Avcolunun Trkiyenin Dzeni isimli almasnda ele ald kalknma modeline ilikin, ksada olsa, bilgi vermek yerinde olacaktr. Avcolu Trkiyenin Dzeni isimli almasnda azgelimi lkelerin nnde kalknma iin model bulunduu sylemitir.104 Bu modellerden ilki komnist kalknma yolu , ikincisi Amerikan tipi kalknma yolu , ncs de milli devrimci kalknma yolu dur. Avcoluna gre Trkiyede, nicelik ve nitelik adan yeterince gelimi ii snfnn bulunmamas nedeniyle, komnist kalknma yolu nun uygulamaya konulmas zordur; buna karn Trkiye yinede SSCB, in ...gibi lkelerin komnist kalknma yolu nda edindii tecrbelerden dersler karabilir:
( ) Kalknma abasnda ki btn lkeler gibi, Trkiyenin de bu lkelerin kalknma denemelerinden renecei ok ey vardr. Byle bir dnyada, ban kuma sokup gizlendiini sanan devekuu durumuna dmemek iin duygusal tepkileri, nefretleri ve pein fikirleri bir yana iterek kapitalist lkelerin olduu kadar ( ) bir inin ve bir Sovyetler Birliinin nasl kalkndn da renmek ve denemelerden ders almak durumundayz. 105

Avcoluna gre Amerikan tipi kalknma yolu yerli yabanc sermaye arasnda ki ibirliine dayal karma ekonomiyi ngrmekte; bu tip kalknma yolu, azgelimi lkelerde ciddi bir gelime ve sanayileme salayamad gibi, gelir dalmnda uuruma varan adaletsizliklerin oluumuna neden

104 105

Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni , cilt 2, stanbul, Tekin Yaynlar, 1998, s 1011. ibid., s 1012.

125

olmaktadr.106 Avcolu Amerikan tipi kalknma yolu nun ana izgilerini, yle zetlemektedir:107
1. Devlet sektr, enerji, ulatrma vb. gibi kamu hizmetleri ile zel teebbse kaynak salayan mali kurumlar alannda daimi mevkie sahip olabilir. 2. Kaynaklarn zel sektre aktardndan, kamu sektr iinde sermaye birikimi zayftr ve esas itibariyle vergilendirmeye

dayanmamaktadr. 3. Devlet yeni snai teebbsleri kurabilir, fakat karl hale gelmez teebbslerin zel sektre devri sz konusudur. 4. Devlet, kapitalist snf yetitirme ve glendirme yolunda bilinli bir politika izlemekte ve bylece tekelci gruplarn oluumunu

kolaylatrmaktadr.

5. Yerli yabanc zel sermaye egemenliine dayanan bir ekonomide

bir planlama tekilat ve plan bulunsa dahi, ekonomiye yn veren, plandan ok zel sektrn kararlardr.

Amerikan tipi kalknma yolu nun yukarda ki ana izgileri, bu kalknma yolunun ideal biimidir. Avcoluna gre Amerikan tipi kalknma yolu nun en olumsuz yn, tutucular koalisyonuna dayanmas, tutucular

koalisyonunun karlarna hizmet etmesidir.108 O halde Avcoluna gre Trkiye iin uygun kalknma modeli ne komnist kalknma yolu ne de Amerikan tipi kalknma yolu dur; uygun kalknma modeli, milli devrimci kalknma yolu dur: Bu model, azgelimi halklarn ulusal kurtulu savalar sonucunda elde ettikleri siyasal bamszlklarn, ekonomik bamszlkla
106 107

ibid., s 1048. ibid., s 1073. 108 ibid., s 1091.

126

pekitirerek gerek bamszla dntrebilmeleri iin uygulanmas en doru modeldir. Avcolu milli devrimci kalknma yoku nun ana izgilerini yle zetlemektedir:109
1. Kamu sektr, daimi bir yere sahiptir. Kamu sektrnn byme hz, zel sektrn byme hzndan daha yksektir. Bylece, kamu sektr giderek btn ekonomide egemen duruma gelmektedir. 2. Stratejik nitelikteki kamu belli retim kollar devletin en elindedir. ksa Bu

faaliyetlerde

sektr

egemenlii,

zamanda

gereklemektedir. 3. Birinci ve ikinci klar sonucu, tekelci karakterdeki yerli ve yabanc sermayenin faaliyet alan daraltlmaktadr. 4. Ortaa kalnts snflarn tasfiyesi ve tarmn kalknmada gerekli rol oynayabilmesi iin, kkl bir toprak reformu zorunludur. 5. Temel sanayinin kurulmasna ncelik veren ve esas itibariyle kamu sektrne dayanan planl sanayileme, lkenin kalknmasn

gerekletirmek

ve ekonomik

bamszln salam temellere

oturtmak amacn gtmektedir. 6. Kaynaklarn hem mali, hem de fiziki planlanmasn ngren mull ve gerekletirilmesi zorunlu plan, bu tip kalknmann vazgeilmez aracdr.

Avcoluna gre milli devrimci kalknma yolu nun baars, tutucu gler koalisyonunun gcnn krlmasna, devrimcilerin gl ve azimli halk desteine sahip olmalarna, kkl reformlarn elden geldiince abuk gerekletirilmesine baldr; aksi halde Trkiyede ki arpk dzen varln devam ettirecektir. Peki Avcoluna gre, Trkiyenin yarda kalm ulusal
109

ibid., s 1092 1093.

127

kurtulu devrimini, Kemalist devrimi, tamamlanmasnda yer alacak toplumsal unsurlar kimlerden oluacaktr ?

3. 3 Ulusal Kurtulu Devriminin Unsurlar Doan Avcolu, Devrim Gazetesinde, ulusal kurtulu devriminin unsurlarnn asker sivil devrimci aydnlardan, niversite genliinden, ii snf ve kyllerden olutuunu belirtmi; Yn Dergisi sayfalarnda olduu gibi, Devrim Gazetesinde de yukarda saydmz unsurlar zinde kuvvetler / zinde gler deyiiyle isimlendirmitir. Zinde gler tanmnda, Yn Dergisinden farkl olarak, Devrim Gazetesinde sayfalarnda Avcolu milli burjuvazi komprador burjuvazi ayrmn yapmam; zinde gler iinde milli burjuvazi ye yer vermemitir. Bu durumun nedeni Devrim Gazetesi dneminde Avcolunun milli burjuvazi komprador burjuvazi ayrmna ilikin dncelerinin deimesidir. Avcolu 11 Aralk 1969 tarihinde etin Yetkinle yapt rportajda bu konuya ilikin unlar sylemitir:
Ben milli burjuva konusunda mitsizim. Fakat kk burjuvazi burjuvazi ayrmn mutlaka yapmak gerek, ama burjuvazi iinden kk burjuvaziyi ayrdktan sonra burjuvazi iinde bir milli burjuva kanat olabileceinden ok pheliyim. Yani, emperyalizm 1970de yle bir milli sanayici, milli burjuva filan olacan sanmyorum. 110

Avcolu, zinde gler ierisinde, asker sivil aydnlara ve niversite genliine ayr bir nem atfetmitir. Bu durum Avcolunun, Trkiyenin zel artlarnda tutucu gler koalisyonuna kar verilecek devrimci savan
110

Yetkin, 79.

128

baarsnn asker sivil aydnlar ve niversite genlii arasndaki ibirliine bal olduunu dnmesinden kaynaklanmtr. Baka bir deyile Avcolu iin Trkiyede ki devrimci mcadelenin baarya ulaabilmesi iin ncelikli olarak kazanlmas gereken gler asker sivil devrimci aydnlardr; daha sonrada genliktir. Asker sivil devrimci aydnlar Avcoluna gre Harbiye, Askeri Tbbiye gibi askeri; Mlkiye vb. gibi sivil eitim kurumlarnda yetimi; Trkiyenin mutlu, bamsz ve uygar olmas yolunda devaml aba gstermi, ilerici fikirlerle yetimi kadrolardan olumaktadr:111 Avcolu, Devrim Gazetesi sayfalarnda bu kadrolara - zinde gler deyiinden ayr olarak - Devrimci Ordu Gc ismini de vermitir:
Devrimci Ordu Gc, son yzyllk Trk tarihinin gereidir. Bu, Bat lkelerindeki gibi, dar anlamyla anlalan bir kapal asker topluluu deildir. Devrimci Ordu Gc, son yzyllk tarihine damgasn vuran, bazen baarl, bazen baarsz denemelerle, bamsz ve uygar bir Trkiyenin inas iin rpnan asker sivil devrimciler topluluudur.

Avcolunun yukarda belirtmeye altmz, asker sivil devrimci aydnlarn devrimci mcadelede oynayacaklar rollere ilikin dnceleri sadece Devrim Gazetesi dnemine zg deildir. Bilindii zere Avcolu, Yn Dergisi dneminden balayarak devrimci mcadelede asker sivil aydnlarn neminin yadsnmasna kar km; bu ynyle, 1960l yllar Trkiyesinde M D D hareketiyle birlikte, Trkiye i Partisinin devrimci mcadelede nc gcn ii snf olmas ynndeki grnn karsnda yer almtr. Avcoluna gre Trkiye gibi azgelimi lkelerde, Batdan farkl
Doan Avcolu, Bu Sese Kulak Veriniz ... , Devrim Gazetesi, say 25 ( 7 Nisan 1970 ), s 7.
111

129

olarak, lkenin siyasal, ekonomik ve toplumsal ilerlemesinde asker aydnlarn, baka bir deyile ordunun, ilerici roller stlendiini belirtmitir:
Baz ilerici aydnlar, ordumuzu bat ordularndan ayran ( ) temel fark grmemekte srar etmektedir. Buna sebep, batdan aktarma dnceler olsa gerektir. Gerekten, batda ordu, burjuvazinin tam bir aleti olmutur ( ) batda ordu, daima gerici kuvvetlerin safnda yer alm, haklarn arayan iilere kurun yadrmtr ( ) Trkiyede ise halktan km Atatrk bir ordu vardr. Bu orduyu hakim snflarn elinde itaatkar bir alet olarak dnmek byk bir hatadr. 112

i snf ve kyllerin zinde gler ierisindeki nemlerine gelince; Avcolu, Yn Dergisinde olduu gibi Devrim Gazetesinde de ii snf ve kylleri zinde gler iinde geri planda rol oynayacak unsurlar olarak grm; Trkiyede ii snf ve kyllerin devrimci mcadelede nc rol stlenecek yeterli siyasal bilin ve rgtsel deneyimden yoksun olduklarn dncesini ileri srmtr: ( ) bir ii snf vardr. Topraksz ve az toprakl kyller seslerini ykseltmektedirler. Ne var ki bu gler henz rgtszdr. Ne gerek sendikalarn, ne de bu halk glerini gerekten temsil eden siyasi partilerin var olduu sylenemez. 113 Avcoluna gre, ii snf ve kyllerin asl nemleri devrimci dzen deiikliinin

gerekletirilmesinden sonra ortaya kacak; ii snf ve kyller siyasal bilin, rgtsel deneyim kazanarak yeni dzenin en nemli dayanaklarn oluturacaklardr. Buraya kadar yazdklarmz zetleyecek olursak, Doan Avcolu iin 1960larn sonu 1970li yllarn banda da, Tanzimattan bu yana lkenin
112 113

Doan Avcolu, Sosyalist Gerekilik , Yn Dergisi, say 39 ( 12 Eyll 1962 ), s 20. Avcolu, Devrim zerine , s 19.

130

tarihinin ekillenmesinde rol oynayp, lkenin geleceinde sz sahibi olan zinde gler Trkiyeyi, iinde bulunduu siyasi, ekonomik ve toplumsal kmazdan kurtarmaya azimli yegane gc oluturmaktaydlar.114 Peki Avcoluna gre, zinde gler / devrimci ordu gc Trkiyede iktidara nasl gelecektir ? imdide bu sorunun yantn vermeye alalm.

3. 4 Darbe Deil; Devrim Hatrlanaca zere, Avcolunun Trkiyedeki ok partili demokratik siyasal rejiminden midini kesmesi; Trkiyede olas bir dzen deiikliinin demokratik yollarla gerekleemeyecei dncesi; 10 Ekim 1965 genel seimlerinden sonra Yn Dergisi sayfalarnda belirgin bir biimde

somutlamt. 10 Ekim 1965 genel seimleri Avcolunun dnce izgisinin ok partili demokratik rejimle aralarndaki ince ban kopmasna yol am; bu tarihten itibaren Avcolu, Yn Dergisinde, Trkiyenin geri kalm siyasi, ekonomik ve toplumsal yapsnn ancak ihtilalci yolla gerekletirilecek bir devrimle deiebilecei grn daha gr bir sesle dile getirmi; Trk solunda MDD hareketiyle birlikte ok partili demokratik rejime kar cephe alm; 10 Ekim 1965 genel seimlerinden sonrasnda artk Avcolu, Trk solunun demokratik yollarla iktidara gelip, dzen deiiklii yapabileceine ihtimal vermek istemiyor; Trkiye gibi azgelimi lkelerde, seim

sandklarndan hep tutucu gler koalisyonunun ktn dile getiriyor; bu durumun nedenlerini Trkiyenin Dzeni isimli almasnda u szlerle

114

Doan Avcolu, Bu Sese Kulak Veriniz ... , s 7.

131

zetliyordu: ( ) prekapitalist bir dzenin kalntlarn tayan bir toplumsal yapda genel oy, aa, bey, eyh, tefeci, tccar, vb. gibi hakim snflar tasfiye edecek yerde, onlar glendirmitir ( ) genel oy, bylece ilericiliin deil, muhafazakarln arac haline gelmitir. 115 Avcolunun ok partili demokratik siyasal rejime kar besledii bu olumsuz dnceler, zellikle, 1965 genel seimlerinde elde edilen baarnn rzgaryla, 1969 genel seimlerine byk mit besleyen T Pnin nde gelen yneticilerince tepeden inmecilik , kestirme yol taraftar olmakla eletirilmi; Avcolu, kendisine ynelik bu eletirilere Yn Dergisi sayfalarnda,
( ) Sosyalist teoride tepeden inme sandktan kma tarznda bir ayrm yoktur. u yada bu yolla iktidara gelenlerin snf karakterini esas alan bir ayrm vardr ( ) Dominikin sandktan kan Amerikan kuklas bakan m daha halkdr, yoksa seim yapmay reddeden tepeden inmeci Castro mu ? Grld gibi, tepeden inme sandktan kma gibi bir ayrm, sosyalist adan anlamszdr. Tek anlaml l, iktidarlarn snfsal

karakterleridir 116,

szleriyle yant vermitir. Ksacas, Avcolu iin, 10 Ekim 1965 genel seimlerinden itibaren artk demokratik yollarla, anayasann izdii snrlar iinde hareket edilerek Trkiyenin azgelimi siyasal, ekonomik ve toplumsal yapsnn deimesinin imkan kalmam; dzen deiiklii iin zinde gler nclnde gerekletirilecek bir ihtilal tek kar yol olarak

belirginlemiti. Avcolu iin ihtilal yoluyla gerekletirilecek bir dzen deiiklii de darbe deil, devrim anlamna gelecekti.

115 116

Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni , cilt 1..., s 254 -255. Doan Avcolu, Bir Sosyalist Stratejinin Esaslar , Yn Dergisi, say 155 ( 14 Ekim 1966 ), s 3.

132

Devrim Gazetesi dneminde Avcolu, Yn Dergisinde gelitirdii, sosyalist sylemin ne kt dncelerini, Kemalizm vurgusunu ne kararak eyleme dkmeye almtr. Bu dnemde Avcolu iin,

Trkiyenin mevcut siyasi, ekonomik ve toplumsal yapsnda ilerici glerin deiiklikler yapabilmesinin tek kar yolu, somut bir biimde, ihtilalci yoldan yrnerek gerekletirilecek olan bir devrim dir: Zira ancak bir devrimle gerek demokrasi kurulabilecektir. Avcoluna gre devrim ( ) en basit deyimiyle eski dzenin egemen snflaryla birlikte yklmas ve ykselen toplumsal glerin kendi dzenlerini getirmesidir. 117 Devrim Gazetesinde Avcolu, ykselen toplumsal glerin yolunun almasn ynnde aba sarf etmitir. Hatrlanaca zere Avcolu iin ykselen toplumsal gler, ok partili demokratik rejimden rahatszlk duyan, yarm kaldn dndkleri Kemalist devrimin tamamlanmas arzusunu tayan, zinde gler olarak tanmlanan toplum kesimleridir. Devrim Gazetesi, bu toplum kesimlerine seslenmeye alm; Trkiyede bir ihtilal zemininin hazrlanmas ve ihtilal rgtlenmesine ynelik yayn faaliyeti yrtmtr.118 htilale ynelik yaplan hazrlk ve rgtlenme abalar 9 Mart 1971 tarihinde hayata geirilmeye allsa da, 12 Mart 1971 Muhtrasnn verilmesiyle

baarszlkla sonulanm; bu olay, yakn dnem siyasi tarihimizde 9 Mart Olay ya da Madanolu Cuntas isimleriyle anlmtr. Yeri gelmiken hemen belirtelim, 9 Mart Olay nn ayrntlarna tezimizin bir sonraki

balnda deinilmeye allacaktr.

Avcolu, Devrim zerine , s 9. Gkhan Atlgan, Kemalizm ve Marksizm Arasnda Geleneksel Aydnlar: Yn ve Devrim , ( baslmam yksek lisans tezi, Sosyal Bilimler Enstits, letiim Fakltesi ), s 239.
118 117

133

Sklkla yinelediimiz zere, Avcoluna gre, Trkiyede ki geri kalm mevcut siyasi, ekonomik ve toplumsal dzenin deimesi; bu dzenin temsilcisi durumunda ki tutucu gler koalisyonunun dzen deiikliinin nnde engel olmaktan kartlmas; ok partili demokratik siyasal rejim iinde, 1961 Anayasasnn izdii snrlar amakszn, seimler yoluyla gerekletirilemezdi. Devrim Gazetesi dneminde, Avcolu iin, cici demokrasi olarak isimlendirdii, Trkiyede ki ok partili demokratik rejim can ekimekteydi: Cici demokrasi, ( ) can ekimektedir. Can ekime, birka ay m srer, birka yl m ? Bilemeyiz, ama cici demokrasinin hastalnn ifa bulmaz olduu kesindir. 119 Avcolu, Devrim Gazetesi dneminde, ok partili demokratik rejimin meruiyet temellerinin iyice zayfladn dnyor;120 meruiyetini yitirmi bu dzenin, reformlarla ayakta kalp, varln devam ettirmesinin imkan olmadna inanyordu: lkemizde eskiden beri yaygn bir gr vardr: En iyi teknisyenleri, en gelimi beyinleri bir araya getiririz. Yerli beyinler yetmezse, yabanc beyinlerden de yararlanrz. Onlar reeteleri hazrlarlar. Bylece lke sorunlar zlr ve Trkiye kurtulmu olur ;121 oysa Avcolu iin, Trkiyenin temel sorunlarnn bu ekilde zlmesinin imkan artk kalmamt:
( ) zmek zorunda bulunduumuz temel sorunlar, teknisyen dzeyinde zlecek sorunlar deildir ( ) bozuk dzen, temelinden deitirilip yeni bir dzen kurulmadka, Trkiyenin gittike arlaan sorunlarn zme ve

Doan Avcolu, Dar Kap , Devrim Gazetesi, say 58 ( 24 Kasm 1970 ), s 7. Doan Avcolu, Cici Demokrasi zerine..., Devrim Gazetesi, say 26 ( 14 Nisan 1970 ), s 7. 121 Doan Avcolu, Reform Hayalcilii , Devrim Gazetesi, say 75 ( 30 Mart 1971 ), s 7.
120

119

134

ada uygarlk yolunda hzla mesafe alma olana yoktur. Dzende temelinden bir deiiklik, yani bir devrim gereklidir ( ) Trkiyemizin bu makus tarihini , teknisyenler deil, ancak egemen snflara kar emeki snflarn gcn seferber edebilen toplum savalar deitirebilir ( ) Bu sava kazanlmadan, tutucu glerin egemen olduu bir toplumda, teknisyenin dzen deiiklii yolunda yapabilecei pek fazla bir ey yoktur. 122

Avcolunun, yukarda ele almaya altmz dnceleri, Devrim Gazetesi dneminde de Yn Dergisi dneminde olduu gibi tepkiyle karlanm, eletirilmitir. Zinde gler, baka bir deyile devrimci ordu gc

nclnde gerekleecek bir ihtilal giriiminin olas bir baars, zellikle T P ve CHP evrelerinde, askeri bir cuntann i bana gelmesi endiesini yaratmtr. Avcolu ise bu eletirilere kar km, cunta heveslisi olmadklarn, halktan kopuk byle bir ynetimi Trkiye iin arzulamadklarn sylemitir:
( ) halktan kopuk cunta ynetimleri, defalarca yazdmz zere, zm yolu deildir. Trkiyeyi ancak ve ancak demokratik halk iktidar kurtarabilir. Kesin inancmz budur ( ) Cici demokrasi artlarnda en ileri iddial partilerin, sandktan kmay baarsalar bile, sermaye diktasn ykmakta aciz kalacaklarn bilmezlikten gelemeyiz ( ) Trkiyeyi etin ve g yllar beklemektedir. Kolay zm yolu yoktur ( ) Kanlmaz iktidar boluunu, istesek de istemesek de dolduracak gleri, Trk kurtulu tarihini inkar eden ters ve yanl bir tutumla emperyalizm ve ibirliki sermayenin arac grmek ve yenilgiyi peinen kabullenmek, devrimcilikle badaamaz. 123

122 123

bid., s 7. Doan Avcolu, Ordu ve Ecevit , Devrim Gazetesi, say 43 ( 11 Austos 1970 ), s 7.

135

Peki zinde gler, baka bir deyile devrimci ordu gc nclnde gerekleecek bir ihtilal giriiminin olas bir baars durumunda, Avcoluna gre devrimin salam temeller zerine inas nasl gerekletirilecektir ?

3. 5 Devrimin Baars: Halkn Partisi ve Halkn Diktatrl Avcoluna gre devrimci ordu gc nclnde gerekleecek bir ihtilal giriiminin olas bir baars durumunda yaplmas gereken ilk i, lke idaresinin her alannda geni bir genletirme hareketine giriilmesi ve devrime bal gen aydnlarn lke idaresinin kilit mevkilerine getirilmesi olmaldr.124 Bylelikle, daha sonra atlacak devrimci admlar iin ihtiya duyulacak olan gvenlik ve destek ortam da salanm olacaktr. Avcoluna gre devrimci ordu gcnn, devrimin baars iin en ksa srede, rgtl ve bilinli halk desteini oluturmalar gerekmektedir. rgtl ve bilinli halk desteini oluturmak iin yaplmas gereken ise halkn partisi ve halkn diktatrl n kurmaktr. Avcoluna gre halkn partisi, devrimci bir partidir ve devrimin anahtardr.125 Devrimci partinin balca amac, Trkiyenin yarda kalm ulusal kurtulu devrimini, Kemalist devrimini tamamlamaktr. Bu partinin kaplar, eski dzenin kalntlarna kapaldr. Devrimci parti Trkiyede yalnzca, ulusal kurtulu devrimini ileriye gtrmek amacn tayan sol partilerin kurulmasna izin vermeli; ulusal kurtulu devriminin karsnda yer alacak, eski dzenin egemen snflarn bnyesinde barndracak, sa
124 125

Avcolu, Devrim zerine , s 21 24. bid., s 23.

136

partilerin kurulmas ve siyasi faaliyetlerde bulunmasn yasaklamaldr.126 Avcoluna gre devrimci parti, asker sivil aydnlarn, ii ve kyllerin, genliin en bilinli unsurlarn bnyesinde barndrmal;127 halk ynlarnn yararna zaman iinde gerekletirecei tedbirleri en ksa srede ilan ederek, uygulamaya koymaldr. Sz konusu tedbirlere gelince, Avcoluna gre bu tedbirler unlardr:
( ) tefeci borlarnn hkmsz saylmas, tefeciliin tasfiyesi, rn fiyatlarnn ayarlanmas, kredi datmn iyiletirilmesi, eitimde frsat eitliinin salanmas, salk ilerinin dzenlenmesi, gecekondularn slah ve ciddi bir sosyal mesken politikasna giriilmesi, ucuz ve sratli adaletin salanmas, gelir dalndaki eitsizliklerin azaltlmas, vergi sisteminin dzeltilmesi, toprak datm vb. gibi ( ... ) 128

Avcoluna

gre

yukarda

belirttiimiz

tedbirler,

devrimin

halka

benimsetilmesi iin gereklidir; ne var ki sz konusu tedbirler yinede devrimin salam temeller zerinde ykselmesi iin yetersizdir: nk halk gleri, ancak bilinli ve rgtl bir varlk haline getirilebildii takdirde, devrimin balca dayana haline gelebilirler. 129 Avcolu iin, devrimin salam temeller zerinde ykselebilmesinde ii snfnn salayaca katk ok nemlidir. Devrimci parti alaca tedbirlerle, tutucu gler koalisyonlarnn iktidarlar dneminde yeterli bilin ve birikimden yoksun kalm ii snfn devrimin temel dayanaklarndan biri haline getirmeli; ii snfna devrimci bilin kazandrarak, rgtlemelidir. Bu

bid., s 23. Yldz Sertel, Trkiyede lerici Akmlar ve Kalknma Davamz , 1.B., stanbul, Cem Yaynevi, 1978, s 62. 128 Avcolu, Devrim zerine , s 21 22. 129 ibid., s 22.
127

126

137

yolda atlmas gereken ilk adm ise, tutucu gler koalisyonlarnn iktidarlar srasnda, ii snf zerinde uyuturucu etkisi yapan, ii aristokrasisi ve sendika aalar domasna yol aan sendikaclk anlaynn silinmesi, iilerin devrimci bilin kazanm ii liderlerinin nclnde yeniden rgtlendirilmesidir.130 Ayrca, rgtsz ve dank durumdaki tarm iileri de unutulmamal; bilinlendirilip, rgtlenmelidir. Avcoluna gre ii snfna ynelik tedbirlerin benzerleri tarm iileri iinde uygulamaya konulabilir: rgtsz ve dank tarm iileri iinde ayn yolda abalarn gsterilmesi gereklidir. Toprak devriminin yrtlmesinde, bilinlendirilmi ve rgtlenmi tarm iileri nemli bir rol oynayabilir. 131 Devrimci parti kk reticileri de unutmamal; kk reticileri kredi, alm satm ve retim kooperatifleri ats altnda rgtleyerek devrime kazanmaya almaldr : nk Avcolu iin, ( ) nfus yaps kk retici ounluuna dayanan lkemizde, kk reticiyi kazanmak, kazanlamayanlar hi deilse ntralize etmek iin, zel dikkat ve itina gstermek hayati bir zorunluluktur. 132 Avcoluna gre, yukarda deinmeye altmz, devrimci partinin sahip olmas gereken zellikler ve devrimin ilk zamanlarnda almas gereken tedbirler, devrimci iktidarn korunmas ve srdrlmesi iin gerekli olup; bu dnemde devrimi bekleyen iki tehlikenin de bertaraf edilmesini salayacaktr. Sz konusu tehlikelerden ilki emperyalizmin d yardm tuzadr. Avcoluna gre emperyalist gler, kendi yaamsal karlarn korumak, eski dzeni geri getirmek iin ellerinden geldiince devrimi yolundan saptrmaya alacaklar; ya devrimin ihtiya duyaca d yardmlar keserek, ya da d yardmlarn
130 131

ibid., s 22. ibid., s 22. 132 ibid., s 22 23.

138

ileri srecekleri artlarda kabul edilmesini teklif ederek, devrimi keye sktrmak isteyeceklerdir.133 Devrimi bekleyen ikinci tehlike ise kar devrimdir. Avcoluna gre eski dzende kar sahibi olanlar, eski dzene duygusal sadakatle bal olanlar, kendi kiisel karlar iin devrimi ele geirmek isteyenler vb. kar devrimin balca kaynaklarn

oluturacaklardr.134 Avcoluna gre devrimci parti gerekirse devrimci iddete bavurmal; devrimci eitim alm, istihbarat servisi, polis ve ordu gibi aralar eliyle sz konusu iki tehlikeyi ntralize etmelidir.

4. DOAN AVCIOLU ve 9 MART OLAYI : BAARISIZ B R KT DAR YRY

9 Mart 1971 tarihinde gerekletirilmesi planlanan, yakn dnem siyasi tarihimizde 9 Mart Olay ismiyle anlan, ancak daha sonra 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasyla nlenen askeri mdahale teebbs ile ilgili elimizdeki bilgilerin byk ounluu, 9 Ocak 1973 tarihinde sonulanan dava ile snrldr. Ksaca belirtmek gerekirse, 9 Mart Olay bir ok ynleriyle bugn dahi karanlkta olup, btn ynleriyle aydnlatlmaktan uzaktadr. Yukarda bahsetmi olduumuz Madanolu Davas ile ilgili olarak, dnemin Askeri Savcs Sleyman Takkeci tarafndan hazrlanm olan iddianame, Trkiye Cumhuriyeti Tekilat Esasiye kanunun tamamn veya bir ksmn tayir ve tebdil veya ilgaya ve bu kanun ile teekkl etmi olan
133 134

ibid., s 24 - 25. ibid., s 201.

139

Byk Millet Meclisini skata veya vazifesini yapmaktan mene cebren teebbs gayesiyle gizlice ittifak etmek 135 suuyla sanklar itham etmi ve daha sonra bunlar kkenlerine ayrarak bir cunta hareketini gerekletirme dorultusunda alan grubun olduunu belirtmi ve Doan Avcolunun da aralarnda bulunduu bir grup Devrim Gazetesi alann136 sivil grup ierisinde mahade etmitir. Sz konusu bu sulama Askeri Savc tarafndan iddianameye u ekilde yanstlmtr:
Bu grup radikal sosyalist karakterli olup, ihtilalci bir gre sahiptir. Amaladklar sosyalist devrimin, kk burjuva demokratik hareketinin bir deiik uygulama ekli olan, sivil asker, aydn ncl ile yaplacak bir ihtilalle gerekletirilebilecei kansndadrlar ( ) Asker nclndeki ihtilal, bu grup iin esas ama deil, esas ama olan sosyalizme gtrecek yolun aracdr. 137

12 Mart 1971 Askeri Muhtras sonras alm bulunan Madanolu Davas nda Doan Avcolu ve Devrim Gazetesi ile ilgili olarak yaplan sulama yukarda belirtilen ekildeydi; ancak gerekte, 9 Mart 1971 tarihinde gerekletirilmesi planlanan askeri mdahale ve bu amala kurulan cunta ile Avcolunun bir balants var myd ve eer varsa bu nasl olumutu ? Hatrlanaca zere Avcoluna gre, 10 Ekim 1965 genel seimleri sonrasnda Trkiyenin siyasi, ekonomik ve toplumsal sorunlarnn zm iin ihtiya duyulan, Atatrkn, bamszlk iinde, kalknma yoluyla ada uygarlk dzeyine ulama hedefini yaama geirecek dzen deiikliinin,

Madanolu Dosyas , 2.B., Tre Devlet Yaynevi, 1973, s 18. ddianamede sivil grup iinde ismi geen Devrim Gazetesi alanlar, birliktelikleri Yn Dergisi yllarna uzanan Doan Avcolu, lhan Seluk, lhami Soysal ve Cemal Reit Eyboludur. Ayrntlar iin b.k.z. Madanolu Dosyas , s 34 35. 137 ibid., s 34 35.
136

135

140

ii snfnn nclnde, ok partili demokratik siyasal yaam iinde, anayasann izdii snrlar amakszn verilecek bir siyasi mcadele ile gerekletirilebilme ihtimali yakn bir dnem iin ortadan kalkm;

Avcolunun ok partili demokratik yaamla arasndaki ince ba kopmutu. nk Avcoluna gre, ok partili demokratik siyasal dzen, Trkiye gibi azgelimi lkelerde ancak kkl dzen deiikliinden yana siyasi glerin devaml gelimesine imkan verdii takdirde savunulabilir ve

desteklenebilirdi;138 oysa 10 Ekim 1965 genel seimlerinde, CHP ve T Pin alm olduu oy miktarlar, geni halk ynlarnn ilerici glere besledikleri inancn zayfln ortaya koymutu. Avcoluna gre halk ynlarndaki kk ok derinlere inen bu gvensizlii, dorular dile getirmekle gidermek 139 ve ok partili demokratik siyasal dzen iinde, anayasann snrlarn amakszn yakn bir gelecekte dzen deiikliini gerekletirmek, artk imkansza yakn bir iti. Baka bir deyile Avcolu iin 10 Ekim 1965 genel seimleri sonrasnda Trkiyede solun seimleri kazanmas ve parlamentoda ounluu salayarak iktidara gelmesi olanakl olsa bile, sz konusu bu ihtimal, ok uzun ve etin bir mcadeleyi gerektiren bir dt. Bu dn, yakn bir gelecek iin, ii snf nclnde verilecek bir mcadele ile yaama gemesinin olana yoktu. Trkiyenin, sorunlarn zmnde, zaman kaybna tahamml olmadna inanan Avcolu, Trkiyenin zel ve tarihsel koullarnn, ordu nclnde gerekletirilecek bir dzen

deiikliine ak olduuna inanyordu. 10 Ekim 1965 genel seimleri sonrasndaki

138 139

dnemde

Avcolu

Yn

Dergisinde,

iinde

bulunulan

Doan Avcolu, Parlamentoculuk , Yn Dergisi, say 158 ( 8 Nisan 1966 ), s 3. Doan Avcolu, Amerikanc Milliyetilik ve Mukaddesatlk , Yn Dergisi, say 162 ( 6 Mays 1966 ), s 3.

141

koullarda, Trkiyede, - bir nceki blmde de bahsettiimiz zere - zinde gler nclnde bir hareketin balamas, askeri bir ihtilalle lke ynetiminin ele geirilmesi ve bu yolla lkenin ihtiya duyduu devrimci dnmlerin gerekletirilmesi tezini yksek sesle ileri sryordu. Doan Avcolu, Yn Dergisinde, iktidarn ilerici gler tarafndan nasl ele geirilmesi gerektii konusunda grlerini dile getirirken, Avcolunun iktidarn ele geirilii konusundaki bu grleri, Trk Silahl Kuvvetleri ierisinde eitli kademelerde grev yapan, alt ve st rtbeli

subay kesim ierisinde dikkat ekiyor; Yn Dergisi sayfalarnda Trk ordusunu ven yazlara yer verilmesi, alt ve st rtbeden subaylarn Avcolunun grlerine sempati duymasna yol ayordu.140 Avcolunun iktidarn ele geirilii zerine dile getirdii radikal nitelikli bu tezler, iinde bulunulan dnem dikkate alndnda, Trk Silahl Kuvvetlerinin kkl ve klasik yaps ierisinde, hiyerarik adan, byk lde olmayan ancak ileride kapsam genileyebilecek dzeyde deiimlerin ortaya kmasyla da rtmekteydi. 22 ubat 1963 ylnda, Albay Talat Aydemirin baarszlkla sonulanan ikinci darbe giriiminin ardndan ordunun hiyerarik yapsnda salanan birlik ve yeniden tesis edilen disiplin 1967den itibaren tekrar bozulmaya balam;141 1960l yllarn banda silahl kuvvetler iinde ba

Alt ve st rtbeli subaylarn Doan Avcoluna sempati ve ilgi duymasnda 1968 ylnda ilk basm yaplan ve gerek dnemin aydnlar gerekse ordu mensuplar arasnda byk ilgi uyandran Trkiyenin Dzeni isimli yaptnn nemli derecede etkisi olmutur. Bu konuyla ilgili olarak, dnemin Kara Kuvvetleri Plan Prensipler Bakan Celil Grkann Muhsin Baturdan duyduu u szler zellikle dikkat ekicidir: Trkiyenin Dzenini okumayan subay, ben eksik grrm. Ayrntlar iin b.k.z.: Mehmet Ali Birand Can Dndar Blent apl, 12 Mart , 6.B., Ankara, mge Kitabevi, Mays 2002, s 196. 141 W. Halle, Trkiyede Ordu ve Siyaset , ev. Ahmet Fethi, 1.B, Hil Yaynlar, stanbul, 1993, s 150.

140

142

gsteren lml subaylar - radikal subaylar blnmesinin bir benzeri, bu tarihlerde yeniden canlanmtr: Ordunun, anayasal dzen ierisinde, kanunlarn Trk Silahl Kuvvetlerine verdii grev ve yetki erevesi ierisinde faaliyette bulunmasn benimseyen bir grup subay, bu nedenle, kla ierisinde kalnmasn ve siyasete karmayp, mevcut siyasi otoritenin stnlnn kabul edilmesi gerektiini dnyordu. Bu dncedeki subaylar, 27 Mays benzeri bir askeri mdahaleye Trkiyenin artk ihtiyac olmadn ve Demirel liderliindeki AP hkmetinin meruluunu kabul ediyorlard.142 Bu eilimin tam kart olarak dier tarafta yer alan, radikal olarak niteleyebileceimiz eilim, mevcut dzenin, 27 Mays 1960 tarihinde gerekleen askeri mdahalenin arzu ettii hedefleri gerekletiremediini, i bana gelen hkmetlerin Trkiyenin mevcut sorunlarnn zm

dorultusunda ciddi admlar atamadna inanyordu. Bu nedenlerden dolay Demirel liderliindeki AP iktidarndan rahatszlk duyan bu eilim, ordunun lke ynetimini ele geirmesi gerektiini dnyordu. Bu ynde dnen subaylarla 27 Mays 1960 mdahalesinin radikal subaylar arasnda, iktidarn sivillere devredilmesinin hata olduu dncesi dnda belirgin bir farkllk bulunmaktayd: 27 Mays 1960 askeri mdahalesinde rol alm radikal subaylarn aksine, bu subaylar, mevcut dzeni, kendi kiisel ve profesyonel kayglar dnda, 1960l yllarn ideolojik kutuplamalarna uygun olarak,

Demirel liderliindeki AP hkmetinin meruluunun kabul edilmesinde, Demirelin AP genel bakanlna seilmesinin ardndan silahl kuvvetlere kar izledii Tarafszlatrarak Yaknlama politikasnn etkisi olmutur. Tarafszlatrarak Yaknlama politikasnn ayrntlar iin b.k.z.: mit Cizre Sakallolu, AP Ordu likileri , 1.B., stanbul, letiim Yaynlar, Nisan 1993, s 59 81.

142

143

rejimin niteliini de sorgulayp, tartma konusu yaparak hareket etmekte; ordunun statkoyu korumaya dnk rol ile atmaktaydlar.143 Madanolu Davas na ilikin olarak hazrlanan iddianamede, yukarda bahsettiimiz ikinci eilimdeki subaylar, 9 Mart Olaynn asker grubunu oluturmaktadr. ddianameye gre asker grup, Harp Akademileri evresinde biraraya gelmi ve bu grubun tespit edilebilen yeleri u isimlerden olumutur: Kur. Alb. brahim Artu, Kur. Alb. Adnan Arabacolu, Kur. Alb. Orhan Seyfi Gner, Kur. Alb. Adnan Kaptan, Kur. Alb. Cemalettin Korkuttur.144 Sz konusu bu asker grup, Trkiyenin, iinde bulunduu

skntlardan askeri bir ynetimle klabileceine inanm, sola dnk ve ihtilalci bir yapya sahip olmutur. Asker grup, gl olabilmek iin, ayn dnce paralelinde olan byk kk tm gruplarla birlemek ve aydn kiilerle konuup, anlamak fikriyle hareket etmilerdir. 145 Madanolu Davas iddianamesinde yukarda bahsedilen sivil ve asker grubun dnda sz edilen bir nc grup daha vardr. ddianamede getii ekliyle asker orijinli ahslardan mteekkil bu grup, dier iki grup gibi, Trkiyenin iinde bulunduu sorunlara mevcut iktidarn zm getiremeyeceine ve demokratik yollarla iktidar deitirme olana

bulunmadna, dolaysyla zorla deitirilmesi gerektiine inanyordu. Bu grup balangta, Trkiyenin sorunlarna, dnemin ideolojik

kutuplamalarnn aksine, rejimin nitelii zerinde odaklaan zm yolu araylarndan uzakt; ancak bu grup daha sonralar, 1965 genel seimlerinin

Doan Akyaz, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi , 1.B., stanbul, letiim Yaynlar, 2002, s 234. 144 Madanolu Dosyas , s 47 48. 145 Akyaz, s 278.

143

144

ardndan, Trkiyenin sorunlarna sol adan bakmaya balam ve sosyalist bir gruba dayanarak iktidar gelmeyi dnmtr.146 Bu grubun en etkin yeleri olarak karmza, hepsi de 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinde etkin rol oynayan ve MBK iinde yer alan, Cemal Madanolu, Osman Kksal, Hfz Kaar ve Necdet Dvenciolu kmaktadr. Cemal Madanolu, 13 Kasm 1961 tarihinde, MBK yesi on drt radikal subayn emekli edilmesine Ankara Skynetim Komutan olarak destek vermi; 6 Haziran 1961 tarihinde meydana gelen Tansel Olay ndan sonra, dnemin Genelkurmay Bakan Cevdet Sunayn emriyle, Ankara Skynetim Komutanl grevinden alnmasna tepki gstermi ve bu nedenle, 20 Temmuz 1961de, korgeneral rtbesiyle askerlik grevinden istifa etmitir. Osman Kksal, Hfz Kaar ve Necdet Dvenciolu ise, MBKndeki grevlerinden, Tansel Olay ndan sonra albay rtbesiyle emekliye ayrlmlardr. Trkiyede iktidar devirme amacn gerekletirmek iin sola dayanmay gerekli gren Cemal

Madanolu, bu grubun balangtan itibaren lideri olmutur. Cemal Madanolu 1965 ylnda MBK kontenjanndan senatr olarak parlamentoya girmi ve bu tarihten itibaren Doan Avcolu ile aralarnda bir yaknlama balamtr. Doan Avcolunun Cemal Madanolu ile yaknlamasnda, Madanolunun, silahl kuvvetler ierisinde, 27 Mays 1960 Askeri

Mdahalesinde oynam olduu rolden kaynaklanan prestijinin etkisi olduu sylenebilir. 1967 1968 yllarnda ise, Trkiyede sosyalist devrim ile iktidar devirmeyi hedefleyen ve sosyalizmin askerlerin destei olmakszn

kurulamayacana inanan Yn Dergisi ismiyle zdelemi Doan Avcolu ile

146

Madanolu Dosyas , s 44.

145

Cemal Madanolu arasndaki yaknlama ibirliine dnmtr: Silahl kuvvetler ierisinde, gerek Yn Dergisindeki yazlarndan gerekse 1968 ylnda yaynlad Trkiyenin Dzeni isimli almasyla son derece tannan, sempati duyulan Doan Avcolu ve yine 27 Mays 1960 Askeri Mdahalesinde oynad rolden dolay ordu iinde sevilen Madanolu gruplarnn bir araya gelmesiyle, liderinin Cemal Madanolu olduu yap, gelime ve genileme gstermi; 1969 ylnda sivil yeleri de kapsayan yeni ve tekilatl bir cunta hviyeti kazanmtr. Avcolu grubu ile Madanolu grubunun birlemesinin ardndan 1969 ylnda bu iki gruba, yukarda daha nce sz ettiimiz asker grup dahil olmutur. Asker grubun Avcolu ve Madanolu gruplaryla birlemesinde, ihtilalin gereklemesi halinde, ihtilalin dnsel temelini oluturacak bir kadroya ihtiya duymalarnn etkisi vardr. Nitekim Madanolu

ddianamesi nde de, asker grubun dier iki grupla birlemesinde, yukarda szn ettiimiz sebebin etkili olduu belirtilmektedir. Madanolu ddianamesi nde, Hfz Kaar ve Necdet Dvenciolunun, asker gruba, ihtilalin gereklemesi halinde ihtilalin dnsel temelinin oluturulmasnda Avcolu ve arkadalarndan yararlanabilineceini syledikleri belirtilmektedir. Hfz Kaar ve Necdet Dvenciolunun yukardaki tavsiyesi zerine asker grup, Avcolu ve arkadalarnn daha nce katlm olduu Madanolu grubu ile temasa gemi, yaplan grmeler sonucunda, Avcolu ve arkadalarnn da iinde yer ald Madanolu grubu ile birleme karar

146

almlar; ksa bir zaman zarfnda grmeleri sonlandrarak, 1969 yl iinde birlemilerdir.147 Madanolu ddianamesi ne gre, yukarda szn ettiimiz grubun birlemesiyle 9 Mart 1971 tarihinde gerekletirilecek askeri bir ihtilal neticesinde Trkiyenin dzenini deitirmeyi amalayan cuntann bilinebilen yeleri u isimlerden olumutur: Cemal Madanolu, Doan Avcolu, lhami Soysal, Hfz Kaar, Cemal Reit Eypolu, lhan Seluk, Osman Kksal, Cengiz Balklaya, Necdet Dvenciolu ile askeri grevlerini srdrmekte olan Kur. Alb. Fahrettin Tezel, Kur. Alb. Adnan Arabacolu, Kur. Alb. Orhan Seygi Gven, Kur. Alb. Cemalettin Korkut, Kur. Alb. brahim Artu ve Kur. Alb. Adnan Kaptan.148 ddianamede yukarda saydmz bu yelerin Ankara ve stanbul merkezli iki kola ayrldklar; Ankara kolunun Cemal Madanolu, Doan Avcolu, Cemal Reit Eypolu, Osman Kksal, lhami Soysaldan; stanbul kolunun ise lhan Seluk, Hfz Kaar, Necdet Dvenciolu, Zeki Ergun, Kur. Alb. Adnan Arabacolu, Kur. Alb. Fahrettin Tezel, Kur. Alb. Orhan Seygi Gven ve Kur. Alb. Cemalettin Korkuttan olutuu

belirtilmektedir.149 Cunta yeleri, Cemal Madanolunun 1965 seimlerinden arta kalan oy pusulalar zerine bir tzk yazm ve gizlice yemin ederek, Ulusal Devrim Partisi isminde bir parti kurmulardr. Devrim Genel Kurulu ismiyle bir kurul oluturan cunta yeleri, bu kurulu, devrim ncesi hazrlklarn ve devrimi salama yolunda alnacak kararlarn en yksek organ olarak kabul etmilerdir. Bunlardan ayr olarak, Devrim Genel Kurulunun idari merkezinin Ankara olmasna karar verilmi; Cemal Madanolu, Doan
147 148

Madanolu Dosyas , s 73. bid., s 52 54. 149 bid., s 52 54.

147

Avcolu, lhan Seluk, Osman Kksal, Cemal Reit Eypolu, lhami Soysal genel kurul yeliklerine getirilmi; genel bakanla Cemal Madanolu, genel sekreterlie ise Doan Avcolu seilmilerdir.150 Cuntann Ana Tz ve yayn organna gelince: Cuntann organik yapsn ve ideolojisini ortaya koyan tzk ( kadro rgt ) iddianameye gre yledir:
1. rgt, ulusal varln korunmas ve sreklilik kazandrlmas, gnn yarnla birlikte gvenlie kavuturulmas ve gelecein geliimlerine ak tutulmas amacyla; Uluslama, aclama, ulusal gc yaratma ve ulusal gvenlii salama yolunda; ezilmekte olan ounluu ve ounluun koutunda olan aydnlar tutarak, devrimi gerekletirecektir. 2. nanl, bilinli bir kadro yaratmak esirgenemezlik ister. rgt ayrtl hareketlere dayandrlmaldr. Gvenlik vermeyen gsterili bilgilerden kanmaldr. 3. rgt, devrimci glerden 33 yelik Devrim Genel Kurulu ynetecektir. ( Aydn evre, genlik ve ordudan onbirer. ) 4. Devrim; devrimci bilinten yoksun, krlemesine zorlamaclk eden, szde ve smarlama balarla baarya ulaamaz. rgtn ortak dn ve gvenini ykmlenecek, eylemin sarp ve sakar trmanmalarnda kendisini gsterecek, tantacak ve benimsetecek, azimli ve yetenekli gerek nderler kncaya kadar, nder gereksemesi; Genel Bakanlk, Genel Ynetmelik ve zel Ynetmeliklerle karlanacaktr. 5. Sorunlar, D.G.K.nda ( Devrim Genel Kurulu ) zmlenecektir. D.G.Knu toplamaya olanak bulunmayan ivedi durumlarda, Genel Bakan ya da
150

Genel

Ynetmen

toplayabilecekleri

zel

ynetmenler

ve

blge

bid., s 55 56.

148

bakanlaryla uygun grdkleri lemleri alabilmelidirler. ( Genel Bakan ve Genel Ynetmen kendi balarna, hatta bunlardan birisinin tek bana karar alacaklar skk durumlar da olabilir ) Elverir ki, olan biten D.G.K.na hemen ulatrlsn. 6. Genel Bakan ve Genel Ynetmen D.G.K.nun ilk 11 yesinin balak oylaryla seilecektir. 11lerden sonra D.G.K.na alnacak yeler Genel Bakann onayndan geirilir. Genel Ynetmen, Genel Bakanca; zel ynetmenler, Genel Ynetmence, blge bakanlar, zel ynetmence seilir ve D.G.K.nun onayndan geirilirler. ULUSAL DEVR M PART S kurulunca btn bu seimler yenilenecek veya srelenecektir. 7. rgtn gvenlii, kadrocularn zel kii, dzen koullarna balanmalarn ve kendilerine kiisel gvenlik tannmasn gerektirir. Sk dzen blmesi kadronun, sk dzen koullaryla yelerin ayrcalklarn belirleyecek, ayrlk tutkulara kaplanlar uyaracak, yola getiremediklerine sert lemler uygulanacaktr. 8. Gereklerden kanmakszn, eletirisel, aklk zerine kurulacak olan Ulusal Devrim Partisinin, devirmeyi izleyecek 30-40 gn iinde kurulmas, rgtlenme blgesince planlanacaktr. 9. , d politik ve gvenlik lemlerinin alnmas, ekonomik, sosyal, kltrel gereksemelere uygun ama planlamalar, planlama blgesince yaplacaktr. 10. zel Yntemler: Aydn evre iin: niversiteler, akademiler, fikir kulpleri, sendikalar, basn ve benzerleri zerinde; Genlik iin: T.M.G.T., Devrim Ocaklar, Talebe Federasyonlar, Birlikleri ve Dernekleri, Partilerin Genlik Kurullar, Komandolar ve benzeri zerinde;

149

Ordu iinde; Kara, Deniz, Hava ve bunlarn kmeleri zerinde gerekli blme ve kesimleri rgtleyeceklerdir. 11. Devrime sonuca sarkarken, ya da en ge sonu alnr alnmaz; DEVR K HKMET N YER , Devrim Hkmeti ile; Cumhuriyet Senatosunun yeri Devrim Kurultay ile doldurulacaktr. Bylece ulusal isteme kaynak arama, devrimcilerin kkeni, yneticilerin eilimleri zerinde yrek oynatan sylentilere yer ve olanak brakmadan, sallantsz ve gvenli bir kararllkla eyleme geilmi olacaktr. D.G.K. Bakan ve Bakan yardmclarn, kendi iinden, bakanlar ve Devrim Kurultaynn D.G.K. dndaki yelerini rgtten daha nce semi bulunacaktr. 12. Devrim hkmeti, D.G.K.nun denetiminde alr. 13. Devrim Kurultay, D.G.K. ile birlikte 100 yelik olacaktr. Kurultay, devrimci eylemin yasalarn karacaktr. 14. Ulus Kurultay; kyl, ii, emekli, retmen, emekli idareci, eski muharip ve ekonomistlerden kurulacak 300 yelik Ulus Kurultay, Devrim Kurultayna yasa nerisi yapacak ve devlet bakann seecektir. Kurultay, devirmeyi izleyecek bir ay iinde alm olacaktr. Devrim ksa zamanda ulus kurultayna kavratlmaldr. 15. D.G.K.nun yapaca tzk ve ynetmelikler bu ana ynergenin ynetici dn iinde dzenlenmelidir. 151

Yukarda organik yapsn anlattmz ve tzn zetlediimiz gizli ittifakn, baka bir deyile cuntann, ncelikli amac, Trkiyedeki mevcut ok partili demokratik siyasal dzeni ordu nclnde ykarak, sivil ve asker aydnlardan oluan kadrocu bir iktidar dzeni kurmakt. ktidarn snfsal yapsnn deitirilmesi sorununun zm ise ihtilalden sonraya

151

bid., s 57- 60.

150

braklmaktayd. Bunun nedeni ise, gizli ittifak oluturan sivil ve asker gruplar arasndaki gr ayrlyd. Sivil grubu oluturan Doan Avcolu ve arkadalar, ihtilalin baaryla gerekletirilmesi halinde, Trkiyedeki iktidarn snfsal yapsnn deitirilmesi ve emekilere dayal bir iktidar yapsnn zlemini dile getirirken, asker grubu oluturan yeler, Trkiyenin

sorunlarnn ancak ve ancak askeri bir ynetimle zlebilecei grn dile getiriyor ve sivil grubun aksine, emekilere dayal bir iktidar yapsnn oluturulmas dncesine uzak duruyordu. Asker grup, ihtilal baaryla gerekleinceye dek, bu nemli sorunu sivil grupla tartmay ertelemeyi arzulamtr. Asker grubun bu konuda gstermi olduu hassasiyet, sivil grubu oluturan Doan Avcolu ve arkadalarnn dikkatinden kamamtr. ok partili demokratik siyasal dzen iinde, anayasann izdii snrlar amakszn, Trkiyede sosyalizme doru yol alnabilmesini yakn bir dnem iin olas grmemelerinden dolay gizli ittifak iine dahil olan Doan Avcolu ve arkadalar, hem Trkiyedeki mevcut dzenden rahatsz kesimleri etkileyebilmek hem de dahil olduklar gizli ittifak iindeki dier gruplar ihtilalin gereklemesi durumunda atlacak admlar konusunda kendi siyasal, ekonomik ve toplumsal grlerine yaknlatrabilmek amacyla, Yn Dergisinin ardndan yaynlamay planladklar dergiyi karmaya karar vermilerdir. Sivil grubu oluturan Doan Avcolu ve arkadalarnn bu arzusu, gizli ittifak iindeki dier gruplarca da, ittifakn mterek sesini dile getirecek bir basn organnn olmas gerektii dncesinden tr kabul grm; ilk says 21 Ekim 1969 tarihinde yaymlanacak olan Devrim Gazetesine bu nedenden tr destek vermilerdir.

151

Devrim Gazetesi,

yukarda aklamaya altmz gizli ihtilal

rgtnn yayn organ olmutur. Madanolu ddianamesi nde, Ynn hazrlad teorik temel zerine, eylem iin gerekli giriimin organ 152 olmakla itham edilen Devrim Gazetesi, tezimizin DOAN AVCIOLU ve DEVR M GAZETES balnda da vurguladmz zere, Yn Dergisinden farkl bir syleme sahip olmutur. Bata Doan Avcolu olmak zere, tm dergi yazarlar, yazlarnda, mevcut ok partili demokratik siyasal dzeni cici demokrasi olarak isimlendirmilerdir. Atatrk ve devrimci glerin ibirlii yaparak mevcut sistemin deitirmesi gerektiinin zerinde duran gazete yazarlar, dzen deiiklii iin tek kar yolun, 27 Mays benzeri bir askeri mdahaleyle, ordunun ynetime el koymas olduunu dile getirmilerdir: Sz konusu bu dncelerini dile getirirlerken, sosyalist deil, Kemalist bir sylem kullanmay yelemilerdir. Bu durum Doan Avcolu ve arkadalarnn dahil olduu gizli ittifak iindeki sivil ve asker gruplar arasnda mevcut dzenin yklmas dnda, ihtilal sonrasnda yaplacaklar konusunda gr birliinin bulunmamasndan kaynaklanmtr. Orduyu Trkiyeyi sosyalizme gtrecek yolun arac olarak gren Doan Avcolu, Devrim Gazetesini yaynlarken, dahil olduu gizli ittifak iindeki asker grubun tepkisini ekmemek iin, sosyalizm szcnden olabildiince kanmaya almtr. Baka bir deyile ifade edecek olursak, Yn Dergisinin aksine, Devrim Gazetesi dneminde, silahl kuvvetler iinde Trkiyedeki mevcut ok partili demokratik siyasal dzenden rahatsz askerlerin dncelerini ekillendirmeye alan

152

bid., s 62.

152

Avcolunun bu dnemde kullanm olduu sylem, amaladnn dnda, askerlerin dnce izgisini yanstmtr. Doan Avcolunun dahil olduu gizli ittifak, Madanolu

ddianamesi ne gre, Devrim Gazetesi araclyla masumane bir hviyette brnmtr. ddianameye gre, Trkiyedeki ok partili demokratik siyasal rejimin byk sanayi ve ticaret burjuvazisinin elinde oyuncak haline geldii ve Atatrklkten saplp, devrimlere ihanet edildii tezini ilenmesi suretiyle, ordunun, bu gidie dur denilmesinde tek kar yol olduu telkini yaplm; ordu, bu yolla, anti demokratik bir darbeye tahrik ve tevik edilmeye allmtr.153 ddianamede yer alan bu sulamalar, gerei yanstmaktadr. Devrim Gazetesi sayfalarnda, gerekten de, iddianamede yer ald ekliyle, silahl kuvvetlerin ok partili demokratik siyasal dzene kar darbe yapmasna ynelik tahrik ve teviklerde bulunulmutur. Bu ama

dorultusunda, Devrim Gazetesinin bir ok saysnda, silahl kuvvetlere ynelik olarak hazrlanan, silahl kuvvetler ierisindeki subaylarn mevcut dzene kar harekete gemesi arsnda bulunan bildiriler

yaynlanmtr.154 rnein Devrim Gazetesinin 7 Nisan 1970 tarihli 25. saysnda yaynlanan yer verilmitir:
19 MAYIS 1919 VAZ YET VE MANZARA- UMUM YE

Devrimci Ordu Gc balkl bildiride u ifadelere

bid., s 66 67. Devrim Gazetesinde yaynlanan, silahl kuvvetlere ynelik olarak hazrlanan, mevcut dzene kar darbe yaplmas ynnde tahrik ve tevik ierikli bildiriler unlardr: 23 Aralk 1969 tarihli 10. saysnda yaynlanan 69 Subay Bildirisi ; 7 Nisan 1970 tarihli 25. sayda, 14 Nisan 1970 tarihli 26. sayda ve 3 Kasm 1970 tarihli 55. sayda yaynlanan Devrimci Ordu Gc Bildirisi .
154

153

153

ktidar

ve

danmanlar,

niversitelerimizin

gerek

Atatrk

genliini, sosyal ve ekonomik bunalmlarn yaratclarym gibi gstererek halkla kar karya getirme taktiini baaryla srdrmekte. Yurt btnl, ulusal bamszlk, sosyal adalet ve Atatrklk ilkelerini savunmaktan baka sular olmayan gen devrimciler, coplanmakta, tal sopal saldrlara uratlmakta, kurunlanmakta. Siyasal iktidarn sorumlu balar, gaflet, dalalet ve hatta hyanet ierisinde bocalamakta; hatta kiisel karlarn emelleriyle

birletirebilmekte... ( ) te btn bu koullar karsnda Trk Silahl Kuvvetlerinin salam ve bilinli ve rgtl kadrolar, KEMAL ST DEVR Mi yeniden srdrebilmek iin eyleme gemeye hazr ve kararldrlar. Asker sivil btn yurtseverleri, Atatrkn geleneklerine uygun bir kenetlenme iinde, bu kutsal savaa katlmak zere eylem beraberlii ne aryoruz.

Yukarda rneini verdiimiz, Devrim Gazetesinin 7 Nisan 1970 tarihli 25. saysnda yaynlanan Devrimci Ordu Gc balkl bildirinin ieriinden de anlalaca zere, Doan Avcolu ve arkadalarnn dahil olduu gizli ittifak, zellikle ordu iindeki gen subaylarn heyecan ve vatanseverlik

duygularndan yararlanmaya; yurt btnl, tam bamszlk, sosyal adalet, Atatrklk gibi kavramlar araclyla da gen subaylar etkilemeye almlardr. Ayrca ordu personelinin NATOya kar kmasn salamak amacyla, Devrim Gazetesinde, ABD kartlyla zdeleen youn bir anti emperyalist syleme yer verilmi; Trk Ordusunun birliklerin tekili, konumu ve eitiminin yan sra strateji ve sava planlar bakmndan da Amerikan

154

emperyalizminin Ortadoudaki hedeflerine baml hale... 155 getirildii tezi ilenerek, Trkiyenin ulusal savunma stratejisinden yoksun brakld iddia edilmitir.156 Madanolu ddianamesi ne gre cunta mensuplar, Ankara ve stanbulda yaptklar eitli toplantlarda157, gizli ittifakn aksiyon haline getirilmesi ve istenilen devrimci gcn meydana kmas iin, Devrim Genel Kurulu yelerinin, her birinin, kendi etrafnda toplayacaklar kiilerle birlikte hcrelemesi ve asker sivil kenetlenmesinin salanmasna karar vermilerdir. Bu dnceden hareketle, Devrim Genel Kurulu yelerinin, nemli merkezlerde blge genel sekreteri olarak grevlendirilmelerine ve Devrim Genel Kurulu ye saysnn, devrim bilincine gerekten sahip gvenilir kiilerin katlmyla, 33 yeden oluan bir yapya dntrlmesine karar vermilerdir.158 Doan Avcolu ve arkadalarnn dahil olduu gizli ittifakn

rgtlenmesini balangta Osman Kksal ve Hfz kaar ynetirken; rgtlenme iini daha sonrasnda asker yeler stlenmi; Mrtet, Merzifon ve Eskiehirdeki garnizonlarda ittifaka yeni asker yeler kazandrlmtr.159 Doan Avcolunun banda bulunduu sivil grup ise, bir yanda bal bulunduklar basn organlarndaki yazlaryla ordu mensuplarn etkilemeye alrken, dier yanda ODT, DEV GEN, TS ve TDO gibi kurulularla temas kurarak, gizli ittifakn tabann geniletmeye almlar; bu temaslar
Doan Akyaz, s 295. Devrim Gazetesinin Trk Amerikan ilikilerine baknn tarihsel bir deerlendirmesi iin Doan Avcolunun 25 Kasm 1969 tarihli Devrim Gazetesinin 6. saysnda yaynlanmaya balanan Trk Ordu ve Amerika balkl yaz dizisine baklabilir. 157 Sz konusu toplantlarn ayrntlar iin bkz: Madanolu Dosyas , s 79 163. 158 bid., s 73. 159 bid., s 73 74.
156 155

155

srasnda Tark Zafer Tunayann bakanlndaki Trk Devrim Ocaklar, Doan Erdoan, gazeteci Ali Sirmen, Ahmet Gryz Ketenci, Av. Hseyin Onur, Av. Ferruh zdil, Av. Orhan Pekey gibi isimler gizli ittifaka katlmlardr.
160

Gizli ittifakn stanbuldaki asker yelerinin 1970 ylnda

baka yerlere tayin edilmesi ve yine bu tarihlerde Doan Avcolu ile lhan Seluk arasnda ba gsteren dnce ayrl, rgtn ana yapsn sarsmam, sz konusu bu iki durumun gizli ittifakn oluturulmas amac zerinde olumsuz bir etkisi olmamtr. Doan Avcolu ve lhan Seluk arasndaki anlamazln nedenine gelince: Sz konusu anlamazlk, Doan Avcolunun, ihtilalin gereklemesi durumunda, ksa bir sre iin bile olsa, sola dnk askeri bir idarenin varlna scak baklabileceini dncesini tarken; lhan Selukun, ksa bir sre iin de olsa, sola dnk askeri bir idarenin varlna scak bakmamas, askeri bir idarenin faist bir yapya kayaca endiesini tamasndan kaynaklanmtr. Doan Avcolu ve lhan Seluk arasnda ba gsteren sz konusu bu anlamazlk, hatrlanaca zere, Devrim Gazetesi sayfalarna da yansm, Devrim Gazetesinin 10 Mart 1970 tarihli 21. saysndan, 21 Nisan 1971 tarihli 77. saysna dek lhan Seluk imzasna Devrim Gazetesinde rastlanmamtr.161

Temas kurulan kurulular ODT, DEV GEN, TS ve TDO gibi kurulularla snrl kalmam; THKO ve THKP C gibi rgtlerle 12 Mart 1971 ncesinde temas salanarak, olas bir ihtilal giriiminde destek istenmitir. Bu konunun ayrntlar iin Bedri Baykamn Mehmet Beliolu ve Nemci lkay Demir iftiyle yapt rportajlara baklabilir. Sz konusu rportajlar iin b.k.z.: Bedri Baykam, 68li Yllar , 1.B., Ankara, mge Kitabevi, Aralk 1997. 161 Madanolu ddianamesi nde lhan Selukun Doan Avcolu ile aralarnda meydana gelen gr ayrlnn ardndan Devrim Dayanma Dernei ismiyle ayr bir rgt kurduu; 12 ubat 1971 tarihinde stanbulda Ferruh zdilin evinde yaplan bir toplantda, Orhan Pekey hari, toplantda yer alan Ferruh zdil, Necdet Dvenciolu, Hfz Kaar, Raif Ertem, Zeki Ergunun verdikleri oylarla bu rgtn bana gyabnda Cemal Madanolunun setirdii; rgtn amacnn iinde bulunduklar gizli ittifakn iktidara geliinde, sivil kesimden ihtiya duyulacak ynetici elemanlar hazrlamak, devrimci dayanmay salamak olduu iddia edilmitir. Ayrntlar iin b.k.z.: Madanolu ddianamesi , s 75 76.

160

156

Doan Avcolu ve arkadalarnn iinde yer ald gizli ittifakn ihtilale ynelik almalar bandan itibaren Milli stihbarat Tekilatnca ( M T ) izlenmi; faaliyetler gizli ittifak iine sokulan Mahir Kaynak araclyla yakndan takip edilerek, almalardan haberdar olunmutur. 1961 1971 yllar arasnda stanbul niversitesi ktisat Fakltesinde retim grevlisi olarak alm olan Mahir Kaynak, 1966 ylnn sonlarna doru Hfz Kaar araclyla Cemal Madanolu ile tanm;162 1967 ylnda Cemal

Madanolunun liderliindeki

asker orijinli ahslardan olumu grubun

Doan Avcolu liderliindeki sivil grupla birlemesiyle temelleri atlan gizli ittifakn almalarn M Te rapor etmeye balamtr. Gizli ittifak iindeki almalarndan, dnemin Cumhurbakan Cevdet Sunay ile Babakan Sleyman Demirelinde haberdar olduu Mahir Kaynak,163 gizli ittifakn, silahl kuvvetler iindeki etkin isimlerden biri olan Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Muhsin Batur araclyla, Kara Kuvvetleri Plan Prensipleri Komutan Tmgeneral Celil Grkannda aralarnda bulunduu yaklak 21 kiiden oluan general grubuyla ihtilale ynelik grmeler yaptklarn ortaya karmtr. Orgeneral Muhsin Baturun Doan Avcolunun da dahil olduu gizli ittifak ile olan yaknlamas ise 1968 1969 yllarna dek uzanmaktadr: Orgeneral Muhsin Batur anlarnda, 1968 ylndan itibaren yksek rtbeli komutanlarn bir araya gelerek, Trkiyenin genel siyasi, ekonomik ve toplumsal durumunu grtklerini; bu toplantlarn bir ouna Orhan Kabibay, Mucip Atakl, Ekrem Acuner gibi asker orijinli isimlerin de katldn; bu toplantlarda, 27 Mays Askeri Mdahalesi benzeri bir ihtilale ihtiya
162 163

Mahir Kaynak, Yel frd Su Gtrd , 2.B., stanbul, BKY, Aralk 2002, s 78. bid.; s 99.

157

duyulduunu konutuklarn belirtmektedir.164 1969 seimlerinin ardndan Sleyman Demirel liderliindeki AP hkmetinin iktidara ikinci kez gelmesinin ardndan lkede hzla art gsteren renci ve ii olaylar, 1970 ylnn bandan itibaren dnemin Milli Gvenlik Kurulu toplantlarnda sklkla gndem konusu olmu ve burada yaplan tartmalar silahl kuvvetler iindeki gr ayrlklarn su yzne karmtr: Genel Kurmay Bakan Memduh Taman izgisini benimseyen subaylar, ihtilal sylentilerinden duyduklar rahatszlklar dile getirirken; Orgeneral Muhsin Batur izgisindeki subaylar, mevcut ok partili siyasal dzene ynelik eletirilerini dile getirip, Doan Avcolunun da aralarnda bulunduu gizli ittifak ile aralarndaki temas artrm ve 1971 ylnn ilk aylarnda silahl kuvvetlerin ynetime el koymas gerektiine karar vermilerdir. 1971 yl Mart ay balarnda niversiteler ve yurdun eitli yerlerinde meydana gelen olaylar, banka soygunlar, igaller, THKO ve THKP C benzeri sol rgtlerin Trkiyede gerilla sava balatma giriimleri, mdahale hazrlndaki st rtbeli subaylarda mdahalenin tarihini belirlemeleri gerektii kansn kuvvetlendirmitir. 9 Mart 1971 gn, mesai saatinin bitiminin ardndan, Hava Kuvvetleri Komutan Muhsin Baturun karargahnda, mdahale yanls hava ve kara kuvvetleri komutanlar biraraya gelmi ve mdahale zamann netletirmeye almlardr. Ancak

gerekletirilmesi planlanan askeri mdahale, sz konusu toplant srasnda Faruk Grlerin mdahaleye ilikin son anda gstermi olduu kararsz tutum ve ardndan mdahale yanls arkadalarna, ertesi gn yaplacak

Geniletilmi Komuta Konseyi toplants sonrasnda yeniden bir araya

Muhsin Batur, Anlar ve Grler / Dnemin Perde Arkas , stanbul, Milliyet Yaynlar, 1985, s 142 143.
164

158

gelerek mdahale tarihini belirlemelerine ynelik teklifte bulunmasyla sonusuz kalm; 9 Mart 1971 tarihinde Doan Avcolu ve arkadalarnn sabrszlkla bekledii, Trkiyede yeni bir dnemi aacan dndkleri askeri mdahale bylece gerekleememitir. Faruk Grlerin son anda gstermi olduu bu kararsz tutum, Davut Dursunun da belirttii zere165, bir bakma 9 Mart tarihinde yaplmas dnlen mdahalenin eklini, aktrlerini ve niteliini de bir anda deitirmitir. 10 Mart 1971 tarihindeki geniletilmi Komuta Konseyi toplants sonrasnda ve 11 Mart 1971 tarihinde Genel Kurmay Bakan Tama ile bir araya gelinerek yaplan

deerlendirmeler sonucunda, emir komuta zinciri iinde, Demirel liderliindeki AP hkmetine ve parlamentoya ynelik bir uyar mektubu verilmesine karar verilmi; ayn gnn akam kaleme alnan maddelik uyar mektubunun, 12 Mart 1971 tarihinde TRTde yaynlanmasyla, Trkiyede 27 Mays Askeri Mdahalesi ile balayan bir dnemin sonuna gelinmitir. 12 Mart 1971 Askeri Muhtras, silahl kuvvetlerin kendi mensuplarna dnk bir i darbesi166 olarak deerlendirilebilecei gibi, mevcut ok partili demokratik siyasal dzeni de hedef alan bir darbe olarak deerlendirilebilir. 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasnn gerek nitelii balangta Doan Avcolu ve arkadalarnca anlalamam, 12 Mart 1971 Askeri Muhtras memnuniyetle karlanarak, desteklenmitir.167 Bu destek, 16 Mart 1971

Davut Dursun, 12 Mart Darbesi , stanbul, ehir Yaynlar, 2003, s 61. Hikmet zdemir, Devlet Krizi / T.C. Cumhurbakanl Seimleri, stanbul, AFA Trkiye zerine Aratrmalar 3, 1989, s 154. 167 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasnn gerek niteliini anlayamayan sadece Doan Avcolu ve arkadalar deildir; T P genel bakan Behice Boran dnda, DEV GEN, TS, D SK
166

165

159

tarihli Devrim Gazetesinin 73. saysnda 12 Mart 1971 Askeri Muhtras Ordu, antikemalist gidie artk dur dedi manetiyle ifade edilmi; ilerici kurulu ve rgtlerin dnda 12 Mart Askeri Muhtrasnn tutucu gler koalisyonu zerinde rahatszlk yaratt belirtilmitir. Devrim Gazetesinin bayazar Doan Avcolu ise Tehis ve Tedavi balkl yazsnda 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasn u szlerle deerlendirmitir:
Cici demokrasinin artk sonu geldi. Fakat can ekime, daha hayli

zaman alabilir. Byk komutanlar, muhtralarnda, mevcut duruma btn

devrimcilerin katlaca yolunda, doru bir tehis koymulardr. Gerekten, parlamento ve hkmet, sregelen tutum, gr ve icraat ile, yurdumuzu anari, karde kavgas, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar iine sokmu, Atatrkn bize hedef verdii ada uygarlk seviyesine ulamak midini kamuoyunda yitirmi ve Anayasann ngrd reformlar

gerekletirememitir ( ) Trkiyemiz cici demokrasi uruna 25 yl israf etti. Bir lkenin ada uygarlk dzeyine ulamas iin yeterli olan 25 yl, btn dnya lkelerinin kalknma yarna girdikleri bir dnemde, Atatrk Cumhuriyetini glendirmeye deil, onu bir ellefyan ve Tunagr

Cumhuriyeti haline getirmeye harcand. Bu nedenle, kaybedecek fazla vaktimiz yok. Tehis ok isabetli ve doru konmutur. Tehis doru olunca, tedavisi de mutlaka bulunacaktr. Btn devrimcilere den grev, kanmzca, hasta Trkiyemizin gerek tedavisinin, deerli zamanlar daha fazla israf edilmeden bir an nce balayabilmesini salayabilmek iin, el birlii ile olumlu ynde aba gstermektir.
gibi kurulular yaynladklar ortak bir bildiriyle muhtradan duyduklar memnuniyeti dile getirmilerdir. Ayrntlar iin b.k.z: Gevgili, s 523.

160

Doan Avcolu ve dier Devrim Gazetesi yazarlarnn 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna ynelik olumlu baklar yaklak iki hafta srm ancak Nihat Erim reform hkmetinin iktidara gemesiyle birlikte 12 Martn gerekte ne anlama geldiini idrak etmeye balamlar ve byk bir hayal krklna uramlardr. Doan Avcolu, I. Nihat Erim hkmetinin ibana gemesinden sonra, Devrim Gazetesinin 30 Mart 1971 tarihli 75. saysnda, kurulan bu hkmet ile ilgili olarak zetle: Nihat Erimin babakanlnda baarl olunamayacan vurgulam, lkenin makus tarihini ancak egemen snflara kar emeki snflarn gcn seferber edebilen toplum savalar ile deitirilebileceini belirtmitir.168 Avcolu siyasi iktidara kar alm olduu bu tavryla, askeri muhtra ncesi Trkiyenin kurtuluu ve bunun yolu zerine benimsemi olduu tezleri ayn ekilde ileri srmeye devam etmitir. Avcolunun Nihat Erim hkmetine kar yneltmi olduu sert eletiriler en son olarak 6 Nisan 1971 tarihli Devrim Gazetesinin 76. saysnda yer alm ve bu tarihten sonra salk nedenlerini ileri srerek izne ayrlan Avcolu, gazetedeki yazlarna son vermitir. 26 Nisan 1971 tarihinde iktidarca gerekletirilen ve kamuoyunda Balyoz Operasyonu olarak bilinen skynetim uygulamalarna dek yayn hayatna bir sre daha devam eden Devrim Gazetesi, sz konusu bu operasyon neticesinde, 27 Nisan 1971 tarihli 79. saysnn yaymlanmasnn ardndan, Skynetim Komutanlnca kapatlmtr. Dahil olduu ve baarszlkla sonulanan cunta faaliyetinden sonra kesine ekilen Avcolu, 7 Temmuz 1971 tarihinde stanbulda tutuklanarak

168

Doan Avcolu, Reform Hayalcilii , Devrim Gazetesi, say 75 ( 30 Mart 1971 ), s 1.

161

Ankara Mamak Muharebe Okulu Tutukevinde gzaltna alnm; 28 Aralk 1971 tarihine dek tutuklu kalmtr.169 Askeri Savclk tarafndan hazrlanan iddianame ile, ihtilal iin gizli rgt kurduklar gerekesi ne srlerek, E. Korgeneral Cemal Madanolu, Devrim Gazetesi yazarlar lhan Seluk, lhami Sosyal ve sz konusu iddianamede ad geen dier yirmi kii ile birlikte yarglanmaya balayan Avcolu, 9 Ocak 1973 tarihinde Askeri Mahkemece verilen beraat karar ile aklanmlardr. Doan Avcolunun Yn Dergisi ile balayan iktidar ele geirme hedefi Devrim Gazetesi dneminde de devam etmi ancak 9 Mart 1971 tarihinde kesin bir yenilgi ile sonulanmtr. Avcolu, lmne yakn bir tarihte, Hikmet zdemir ile yapt bir grmede, iinde yer ald ve kamuoyunda Madanolu Cuntas olarak bilinen gizli ittifakn yenilgisini

ordunun 27 Mays 1960 izgisinden uzaklatrlmasna balam, Hikmet zdemirin 1961de Yn yaymlarken ok glydnz; neden dalga ykselirken deil de, 1969da, Devrimi karrken veya bir dier syleyile hareketinizin inie getii bir dnemde iktidar iin dmeye bastnz ? sorusunu u ekilde yantlamtr: Olaylar kontrolmzde deildi, geri dn olmayan bir yoldu, intihar eylemi yaptk... 170

169

Madanolu ddianamesi nin sanklarnn tutuklanma ve tahliye tarihlerine ilikin b.k.z.: Madanolu ddianamesi , s 25. 170 Hikmet zdemir, Doan Avcolu , s 44 - 45.

162

SONU

Doan Avcolu, Yn Dergisi ve Devrim Gazetesi zerine yukarda yaplm olan tm aklamalar beraber deerlendirildiinde, grlecektir ki, Doan Avcolunun gerek Yn Dergisi gerekse Devrim Gazetesi

sayfalarnda dile getirmi olduu dncelerin temelinde, genel hatlaryla, Trkiyenin az gelimi bir lke olduu; Kemalist Devrimin yarda brakld; mevcut sosyal, ekonomik ve toplumsal sorunlarn zm iin kalknmann ncelikli yol olduu; kalknmann da ancak sosyalizm ile

gerekletirilebilecei ve bu nedenle Trkiyenin kapitalist kalknma yolunu terk etmesi gerektii dnceleri yatmaktadr. Yn Dergisi ve Devrim Gazetesinde Trkiyenin iinde bulunduu sorunlara ve zmlerine ilikin dile getirilen dnceler arasnda temeldeki en byk farkllk ise Avcolunun Yn Dergisinde Devrim daha sol, sosyalist iinde bir yer sylem ald

benimsemesiyken;

Gazetesi

sayfalarnda,

Madanolu Cuntas ismiyle bilinen gizli ittifakn hazrlklarn yapt askeri mdahalenin gerekletirilebilmesi dorultusunda, bilinli olarak, Kemalist rengi daha koyu olan bir sylemi benimsemesidir.

163

Doan Avcolu, 1961 1965 yllar arasnda, Yn Dergisi sayfalarnda, yalnzca Trkiyenin mevcut siyasal, ekonomik ve toplumsal sorunlara ilikin dncelerini dile getirmemi, ayn zamanda bu sorunlarn kendi dnceleri dorultusunda zlmesi dorultusunda da aba sarf etmitir. Doan Avcoluna gre bu zm ekli, lkedeki geri kalm toplumsal yapnn temsilcisi durumundaki iktidarn ihtilal yoluyla ele geirilerek, sosyalist bir toplumsal dzenin kurulmasdr. Unutulmamaldr ki, Avcolu her ne kadar, sosyalizmi kalknma iin tek geer kurtulu yolu olarak grp benimsemise de, Trkiyenin, Kemalist Devrimler yolu ile salad kazanmlara da vurgu yapm, Kemalizmin halklk, devletilik ve milliyetilik gibi ilkelerinden yararlanarak sosyalizm ile Kemalizm arasnda ideolojik bir ba kurmutur. rnein, sosyalizmi, iinde bulunulan dnem asndan gerek milliyetilik olarak kabul etmi ve savunduu siyasal izginin, Kemalist devrimlerin devam niteliinde olduunu belirtmitir. 1961 1965 yllar aras, Avcolunun ortaya koyduu dnceler ile 1965 sonras ve zellikle Devrim Gazetesinde dile getirdii dnceleri arasnda temeldeki en byk fark, iktidarn ele geirilmesi zerine benimsemi olduu tezlerdir. Buna gre, Avcolu, 1961 1965 yllar arasnda sosyalizmi bir kurtulu yolu olarak benimsiyor ve ok partili demokratik rejim iinde kalnarak, seim yoluyla, iktidarn el geirilebilecei tezini dile getiriyordu. Ancak Avcolu, 1965 sonras, Yn Dergisi sayfalarnda balayan ve bu tezini btnyle reddeden kar bir tez gelitirmeye balamtr. Buna gre, ok partili demokratik rejim iinde kalnarak, yakn bir gelecek iin, iktidarn ele geirilmesinin imkan

164

bulunmadn sylemeye balam ve Trkiyenin kaybedilecek zamann olmadn; stelik mevcut az gelimi sosyal yapnn, iktidarn demokratik yollar araclyla ele geirilmesine uygun olmadn belirtmitir. Avcolu bu noktadan hareketle, iktidarn ele geirilmesinde, dier toplumsal unsurlarn stnde, silahl kuvvetlere nemli bir rol vermi ve ordunun destei olmakszn amalanan hedeflere ulalamayaca tezini dile getirmitir. Avcolunun silahl kuvvetlere iktidarn ele geirilmesinde en nemli rol vermesinde, Trk Silahl Kuvvetlerinin, gelimi batl kapitalist lke ordularnn tersine, egemen snflarn karlarnn temsilciliini btnyle stlenmedii dncesi yatmaktadr. Avcolu, yukarda aklanan dnceleri dorultusunda Devrim Gazetesi sayfalarnda, ok ak bir ekilde, silahl kuvvetleri mevcut siyasal iktidara kar mdahale etmeye arm; Devrim Gazetesinin iki yl sren yayn hayat boyunca, askeri mdahale iin oluturulan cunta ile balants dorultusunda da, ordunun ynetimi ele geirmesi ynnde propaganda yapm ve bu nedenle, mevcut ok partili demokratik siyasal dzene kar iddetli eletiriler yneltmitir. Avcolu, cunta ile birlikte hareket ederken ve cuntann beklentileri dorultusunda Devrim Gazetesinde silahl kuvvetlerin zaman kaybetmeden mdahale etmesi gerektii ynndeki grlerini dile getirirken, orduyu kendi amalarn gerekletirebilmede bir basamak olarak kullanmak istemi, ancak 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasnn verilmesiyle baarszla urayan cunta faaliyetlerinin son bulmas, Avcolunun bu amacn gerekletirememesine neden olmutur.

165

ABSTRACT The subject of this thesis is about the ideas of Doan Avcolu on Kemalism and Socialism, who was the managing editor of Devrim Newspaper that started its published life on October 21 1969 and ended on April 27 1979, after publishing its 79th issue. The weekly Devrim Newspaper that was started to be published on October 21 1969 after a two year preliminary preparation period, had fewer writers and less circulation compared to Yn Magazine, and had become a publishing agency that aimed at establishing the political power of a social struggle that will take place under the leadership of military and civil intellectuals, that was tried to be made clear by Doan Avcolu starting with his years at Yn Magazine; approximately one and a half months after the military warning sent on March 12, 1971, was closed and ended its publishing life on the grounds that it had ties with the leftist military junta that had been active in the army since 1969 and named the March niners group. When the studies on Yn Magazine and Doan Avcolu whose name was identified together with the magazine are analyzed, it could be

166

seen that the differences and similarities between Devrim Newspaper and Yn magazine were put forward mainly using the Yn Magazine as the pivotal point. In this study the answer to the question of whether it is misguiding to assume that Devrim Newspaper that was published between October 21 1969 April 27 1971 and Yn Magazine that was published between December 20 1961 June 30 1967, that is known as the Yn Devrim style or movement, to be pieces of the same chain, is searched for in the light of Doan Avcolus ideas.

ZET Bu tezin konusu, 21 Ekim 1969 ylnda yayn hayatna balayan, 27 Nisan 1979 ylnda 79.uncu saysnn ardndan yayn hayatna son veren, Devrim Gazetesi ile bu gazetenin genel yayn ynetmeni olan Doan Avcolunun sosyalizm ve kemalizm ilikin dnceleridir. Yaklak iki yllk bir n hazrln ardndan, 21 Ekim 1969 tarihinde yayn hayatna atlan haftalk Devrim Gazetesi, Yn Dergisine kyasla daha dar yazar kadrosu ve daha az tirajla, Doan Avcolunun Yn Dergisindeki yllarnda ekillendirip netletirmeye alt asker sivil aydn zmrenin nclnde gerekletirilecek toplumsal bir mcadelenin iktidarn salamay hedefleyen bir yayn organ olmu; 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasndan yaklak bir buuk ay sonra, 27 Nisan 1971de, 9 Martlar olarak bilinen ve ordu iinde 1969 ylndan itibaren rgtlenmeye alan sol askeri cunta ile balants olduu gerekesiyle kapatlm ve yayn hayatna veda etmitir

167

Gerek Yn Dergisine gerek Yn Dergisi ile ismi zde tutulan Doan Avcolu stne yaplm almalar incelendiinde, Devrim Gazetesi ve Yn Dergisi arasndaki benzerliklerin ve farkllklarn, daha ok, Yn Dergisi zerinden hareket edilerek ortaya konulmaya alld grlmektedir.Bu almada ise Trk siyasal tarihinde, Yn Devrim izgisi yada Hareketi olarak bilinen, 20 Aralk 1961 - 30 Haziran 1967 tarihleri arasnda yaynlanan Yn Dergisi ile 21 Ekim 1969 27 Nisan 1971 tarihleri arasnda yaynlanan haftalk Devrim Gazetesinin ayn zincirin halkalar olarak kabul etmenin yanltc olup olmad sorusuna Doan Avcolunun grleri nda yant aranmtr.

168

169

KAYNAKA

Kitaplar

Ahmad, Feroz ve Ahmad, Bedia Turgay, Trkiyede ok Partili Politikann Aklamal Kronolojisi 1945 1971, Ankara, Bilgi Yaynevi, Temmuz 1976.

Ahmad, Feroz, Demokrasi Srecinde Trkiye 1945 1980, ev., Ahmet Fethi, stanbul, Hil Yaynlar, Mart 1996.

Akdere, lhan Karadeniz, Zeynep, Trkiye Solunun Eletirel Tarihi, stanbul, Evrensel Basm Yayn, Haziran 1996.

Akin, Sina, Ana izgileriyle Trkiyenin Yakn Tarihi, Ankara, maj Yaynclk, 1998.

Akyaz, Doan, Askeri Mdahalelerin Orduya Etkisi, stanbul, letiim Yaynlar, 2002.

Aren , Sadun, T P Olay 1961 1971, stanbul, Cem Yaynevi, Kasm 1983.

Atlgan, Gkhan, Kemalizm ve Marksizm Arasnda Geleneksel Aydnlar: Yn ve Devrim ( baslmam yksek lisans tezi), Gazetecilik Ana Bilim Dal, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2001.

169

Avcolu, Doan, Trkiyenin Dzeni, Cilt 1, stanbul, Tekin Yaynevi, 1978.

Avcolu, Doan, Trkiyenin Dzeni, cilt 2, stanbul, Tekin Yaynlar, 1998.

Doan Avcolu, Devrim zerine, Ankara, Bilgi Yaynevi, ubat 1971.

Avcolu, Doan, Trklerin Tarihi 1, stanbul, Tekin Yaynevi, 1998. Birinci Kitap, stanbul, Tekin Yaynevi, 1998.

Aybar, Mehmet Ali, Bamszlk Demokrasi Sosyalizm, Yaynevi, ubat 1968.

stanbul, Gerek

Aydnolu, Ergun, Eletirel Bir Tarih Denemesi 1960 1971: Trk Solu, Belge Yaynlar, Kasm 1992.

Batur, Muhsin, Anlar ve Grler / Dnemin Perde Arkas, stanbul, Milliyet Yaynlar, 1985.

Bakaya, Fikret, Azgelimiliin Sreklilii, stanbul, mge Yaynlar, Ocak 2001.

Baykam, Bedri, 68li Yllar, Ankara, mge Kitabevi, Aralk 1997.

170

Birand, Mehmet Ali Dndar, Can apl, Blent, 12 Mart, Ankara, mge Kitabevi, Mays 2002.

Boran, Behice, Trkiyede Sosyalizmin Sorunlar, stanbul, Gn Yaynlar, Mays 1968.

Cemal, Hasan, Kimse Kzmasn, Kendimi Yazdm, stanbul, Doan Kitaplk, Mart 1999.

Cizre, mit Sakallolu, AP Ordu likileri, stanbul, letiim Yaynlar, Nisan 1993.

avdar, Tevfik, Trkiyenin Demokrasi Tarihi ( 1950 1995 ), Ankara, mge Kitabevi, Mart 2000.

ulhaolu, Metin, Tarih Trkiye Sosyalizm, stanbul, YGS Yaynlar, Eyll 2002.

Doan, Zafer, Trkiyeli Bir Sosyalist : Mehmet Ali Aybar, stanbul, Belge Yaynlar, Ocak 2005.

Dursun, Davut, 12 Mart Darbesi, stanbul, ehir Yaynlar, 2003.

Ecevit, Blent, Atatrk ve Devrimcilik, stanbul, Tekin Yaynevi.

171

Eroul, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve deolojisi, Ankara, mge Kitabevi, Nisan 1990.

Eroul, Prof. Dr. Cem, Anatzeye Giri, Ankara, maj Yaynclk, 1996.

Frat, Melek, 1960 71 Aras Trk D Politikas ve Kbrs Sorunu, Ankara, Siyasal Kitabevi, ubat 1997.

Gevgili, Ali, Ykseli ve D, stanbul, Balam Yaynlar, Ekim 1987.

Gryay, Tark, Bir ktidar Yarglanyor, stanbul, Cem Yaynevi, 1971.

Halle, W., Trkiyede Ordu ve Siyaset, ev. Ahmet Fethi, Hil Yaynlar, stanbul, 1993.

lhan, Attila, Faizmin Ayak Sesleri, Ankara, Bilgi Yaynevi, Temmuz 1975.

lhan, Attila, Hangi Sol, Ankara, Bilgi Yaynevi, ubat 1996.

Kaynak, Mahir, Yel frd Su Gtrd , stanbul, BKY, Aralk 2002.

Kili, Suna, 1960 1975 Dneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelimeler, stanbul, Boazii Yaynlar, 1976.

172

Ko, Yldrm, Trkiye i Snf ve Sendikaclk Hareketi Tarihi, stanbul, Kaynak Yaynlar, Eyll 2003.

Koak, Cemil, Trkiyede Milli ef Dnemi, stanbul, letiim Yaynlar, 1998.

Kongar, Emre, 21. Yzylda Trkiye 2000li Yllarda Trkiyenin Toplumsal Yaps -, stanbul, Remzi Kitabevi, Mart 1998.

Kker, Levent, Modernleme, Kemalizm ve Demokrasi, Yaynlar, 2000.

stanbul,

letiim

Kk, Yaln, Aydn zerine Tezler 5, stanbul, Tekin Yaynevi, 1997.

Kk, Yaln, Trkiye zerine Tezler 3, stanbul, Tekin Yaynevi, 1994.

Landau, Prof. Dr. J. M., Trkiyede Ar Akmlar: 1960 Sonras Sosyal ve Siyasal ekimeler , ev., Bayka, Erdin, Turhan Kitabevi, Ankara, 1978.

Madanolu Dosyas, Tre Devlet Yaynevi, 1973.

Munck, Ronaldo, Marx @ 2000, ev.,Yaln Yusufolu, stanbul, Kitap Yaynevi, ubat 2003.

Oran, Baskn, Az Gelimi lke Milliyetilii: Kara Afrika Modeli, Ankara, Bilgi Yaynevi, Ocak 1997.

173

Oran, Baskn, Atatrk Milliyetilii, Ankara, Bilgi Yaynevi, Mays 1990.

Oran, Baskn, Trk D Politikas: 1919 1980, stanbul, letiim Yaynlar, 2001.

zdemir, Hikmet, Yn Hareketi, Ankara, Bilgi Yaynevi, Aralk 1986.

zdemir, Hikmet, Devlet Krizi / T.C. Cumhurbakanl Seimleri, stanbul, AFA Trkiye zerine Aratrmalar 3, 1989.

zdemir, Hikmet, Siyasal Tarih ( 1960 1980 ), Trkiye Tarihi 4: ada Trkiye 1908 1980, der. Sina Akin, stanbul, Cem Yaynevi, Temmuz 1997.

zdemir, Hikmet, Doan Avcolu: Bir Jn Trkn Ardndan, Ankara, Bilgi Yaynevi, ubat 2000.

Saylgan, Aclan, Soldaki Bitmeyen Kavga, Ankara, Aye Yaynlar, 1970.

Sertel, Yldz, Trkiyede lerici Akmlar, stanbul, Ant Yaynlar, Haziran 1969.

Sertel, Yldz, Trkiyede lerici Akmlar ve Kalknma Davamz, stanbul, Cem Yaynevi, 1978.

imanov, Dimitr, Trkiye i ve Sosyalist Hareketi, ev. Aye Ragp Zarakolu, stanbul, Belge Yaynlar, Ocak 1992.

174

Talas, Cahit, Ekonomik Sistemler, Ankara, mge Kitabevi, ubat 1999.

Tanilli, Server, Yzyllarn Gerei ve Miras, cilt 6 , stanbul, Adam Yaynlar, Austos 1999.

Tanr, Blent, Osmanl Trk Anayasal Gelimeleri, stanbul , AFA Yaynclk, 1996.

Timur, Taner, Trk Devrimi ve Sonras, Ankara, mge Kitabevi, Ocak 2001.

Tuncay, Mete, Siyasal Tarih 1950 1960, der. Sina Akin, ada Trkiye 1908 1980, stanbul, Cem Yaynevi, Temmuz 1997.

nl, Bar, Bir Siyasal Dnr Olarak Mehmet Ali Aybar, stanbul, letiim Yaynlar, 2002.

nsal, Artun, Umuttan Yalnzla Trkiye i Partisi ( 1961 1971 ), stanbul, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 2002.

nsal, Artun, Trkiye i Partisi ( 1961 1971), stanbul, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 2002.

Zileli, Gn, Yarlma: 1954 1972, letiim Yaynlar, stanbul, 2002.

175

Makaleler

Avcolu, Doan, Niin Sosyalizm , Yn, say 3 ( 31 Ocak 1962 )

Avcolu, Doan, Kalknma Program , Yn, say 12 ( 7 Mart 1962 )

Avcolu, Doan, Sosyalizm Anlaymz , Yn, say 36 ( 22 Austos 1962 )

Avcolu, Doan, Sosyalist Gerekilik , Yn, say 39 ( 12 Eyll 1962 )

Avcolu, Doan, Eski ve Yeni Trkiye, Yn, say 42 ( 3 Ekim 1962 )

Avcolu, Doan, Kaynaa Dn , Yn, say 43 ( 10 Ekim 1962 )

Avcolu, Doan, Devekuu Politikas , Yn, say 56 ( 9 Ocak 1963 )

Avcolu, Doan, Milliyetilere Sesleni , Yn, say 78 ( 25 eyll 1964 )

Avcolu, Doan, Medrese Atatrklnden Gerek Atatrkle , Yn, say 85 (13 Kasm 1964 )

Avcolu, Doan, 1965 Ylnda Atatrklk , Yn, say 137 ( 12 Kasm 1965 )

176

Avcolu, Doan, Parlamentoculuk , Yn, say 158 ( 8 Nisan 1966 )

Avcolu, Doan, Amerikanc Milliyetilik ve Mukaddesatlk , Yn, say 162 ( 6 Mays 1966 )

Avcolu, Doan, T Pe Dair, Yn, say 168 ( 17 Haziran 1966 )

Avcolu, Doan, Son Sz , Yn, say 222 ( 30 Haziran 1967 )

Avcolu, Doan, Bir Sosyalist Stratejinin Esaslar , Yn, say 155 ( 14 Ekim 1966 )

Avcolu, Doan, Krt Meselesi , Yn, say 194 ( 16 Aralk 1966 )

Avcolu, Doan, Millet Gerei ve Milliyetilik , Yn, say 216 ( 19 Mays 1967 )

Avcolu, Doan, Ulusal Kurtulu Devrimi , Devrim Gazetesi, say 56 ( 10 Kasm 1970 )

Avcolu, Doan, Kemalizmi yi Anlamak Gerek..., Devrim Gazetesi, say 4 ( 11 Kasm 1969 )

177

Avcolu, Doan, Anglosaksonlar Asndan Trkiyede Parlamentoculuk , Devrim Gazetesi, say 5 ( 18 Kasm 1969 ).

Avcolu, Doan Parlamentoculuk Tartmalar: Parlamento Tutucu Glerin Egemenliini Salyor, Devrim Gazetesi, say 6 ( 25 Kasm 1969 ),

Avcolu,

Doan,

Parlamentoculuk

Tartmalar:

Kalknma

Asndan

Parlamentoculuk , Devrim Gazetesi, say 7 ( 2 Aralk 1969 )

Avcolu, Doan, Ecevitin Atatrkl , Devrim Gazetesi, say 8 ( 9 Aralk 1969 )

Avcolu, Doan, Parti Meclisindeki Tartmada Atatrk Devrimleri Eletirildi , Devrim Gazetesi, say 9 ( 16 Aralk 1969 ).

Avcolu, Doan, Paann kmaz , Devrim Gazetesi, say 10 ( 23 Aralk 1969 )

Avcolu, Doan Bu Sese Kulak Veriniz ... , Devrim Gazetesi, say 25 ( 7 Nisan 1970 )

Avcolu, Doan, Cici Demokrasi zerine..., Devrim Gazetesi, say 26 ( 14 Nisan 1970 )

178

Avcolu, Doan, CHP Kurultay , Devrim Gazetesi, say 37 ( 30 Haziran 1970 )

Avcolu, Doan, Ordu ve Ecevit , Devrim Gazetesi, say 43 ( 11 Austos 1970 )

Avcolu, Doan, Dar Kap , Devrim Gazetesi, say 58 ( 24 Kasm 1970 )

Avcolu, Doan, Ulusal Kurtulu Devrimi , Devrim Gazetesi, say 56 ( 10 Kasm 1970 )

Avcolu, Doan, Soyuttan Somuta , Devrim Gazetesi, say 66 ( 19 Ocak 1971 )

Avcolu, Doan, Reform Hayalcilii , Devrim Gazetesi, say 75 ( 30 Mart 1971 )

Aksoy, Muammer, Her Sznde Bir Keramet Var Efsanesi , Devrim Gazetesi, say 1, ( 21 Ekim 1969 )

Aydn, Suavi, Sosyalizm ve Milliyetilik: Galiyevizimden Kemalizme Trkiyede nc Yol Araylar, Modern Trkiyede Siyasal Dnce: Milliyetilik, der. Tanl Bora, 1.B, stanbul, letiim Yaynlar ( 2003 )

179

Bozarslan, Hamit, Krt Milliyetilii ve Krt Hareketi ( 1898 2000 ), Modern Trkiyede Siyasi Dnce: Milliyetilik, der. Tanl Bora, 1.b, stanbul, Yaynlar, 2002. letiim

Devrim Gazetesi, 69 Subay Bildirisi, say 10 ( 23 Aralk 1969 )

Devrim Gazetesi, Devrimci Ordu Gc Bildirisi , say 25 ( 7 Nisan 1970 tarihli ) ,

Devrim Gazetesi, Devrimci Ordu Gc Bildirisi , say 26 ( 14 Nisan 1970 )

Devrim Gazetesi, Devrimci Ordu Gc Bildirisi , say 55 ( 3 Kasm 1970 )

Devrim Gazetesi, Trk Ordu ve Amerika ,say 6 ( 25 Kasm 1969 )

Devrim Gazetesi, Toplum Polisleri Kzlarmza gal Kuvvetlerinin Yapmadn Yapt !. , say 68 ( 2 ubat 1971 )

Devrim Gazetesi, Cumhuriyet Tarihinin En Byk i Hareketi : Kanl Sal , say 36, ( 23 Haziran 1970 )

Devrim Gazetesi, Metin Tokerin Aklamas ve Cevabmz , say 65 ( 12 Ocak 1971 )

Doan, mit, Solun Kemalizmle Dans , Gelenek, stanbul, say 68 ( Ekim 2001 )

180

lhan, Attila, nce Bir Yn Bulabilmek !.. , Cumhuriyet, 1 Mart 1999dan aktaran Toplumsal Kurtulu, say 11 ( Mays 1988 )

Kutluay, M., Devrim ve Devrim , Emek, say 16 ( 1 Aralk 1969 )

Kk, Yaln, Cumhuriyet Dneminde Aydnlar ve Dergileri , Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, cilt 1, letiim Yaynlar, stanbul, Eyll 1983. Ansiklopedisi,cilt 7, der. Murat Belge, stanbul, letiim Yaynlar, Eyll 1983.

Kk, Yaln, Devrimci Doan , Cumhuriyet, 4 Kasm 1983.

ymen, Altan, Sonular Nasl Karladlar , Devrim Gazetesi, say 1 ( 21 Ekim 1969 )

ymen, Altan, Seimden Sonra T P , Devrim Gazetesi, say 5 ( 18 Kasm 1969 )

Seluk, lhan, Bizim Milliyetiliimiz , Yn, say 3 ( 3 Ocak 1962 ).

Seluk, lhan, Yeni Ufuklara Doru Yol Alrken , Yn, say 222 ( 30 Haziran 1967 )

Seluk, lhan, Gazetesi

Bayar Demirel Ko Burla Takent vb...,

Devrim

181

Slker, Kemal, Cumhuriyet Dnemi i Hareketleri , Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi

Tuncay, Mete, Trkiye Cumhuriyetinde Sosyalizm ( 1960a Kadar ) , Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, cilt 7, der. Murat Belge, stanbul, letiim Yaynlar, Eyll 1983.

mit Doan, Solun Kemalizm ile Dans , Gelenek, say 68 ( Ekim 2001 )

Yn Dergisi, Emperyalist ve Sosyalist Alardan Millet Gerei ve Milliyetilik, say 216 ( 19 Mays 1967 )

182