You are on page 1of 114

!

"##$%&"'()&$
*)+,-!./&)$
0($123/4!
!""#
!
"
#
$
%
&
"
E| K|tab!
Bu el kitab!nda Aviagen, m!terilerinin broyler srlerinde optimum performansa
ula!mas!n! hedeflemi!tir. Burada yer alan bilgilerin, kesin uyulmas! gereken
kurallar olarak de"erlendirilmemesi gerekir. Bu el kitab!nda, sr performans!n!
etkileyebilen, yeteri derecede d!nlmeyen yada gzden ka!r!labilen
nemli baz! hususlar!n zerinde durulmu!tur. El kitab!nda yer alan sevk-idare
uygulamalar!nda; (aj kmesten kesimhaneye iyi bir performans ile (bj bu
performans!n sr sa"l!"! ve refah!n! koruyarak sa"lanmas! amalanm!!t!r.
Aviagen; Kalp-damar uyumu ve ayak sa"l!"! gibi hususlarda hayvan refah!na
ynelik geli!meler kaydedilirken, genetik ilerleme ile ticari anlamda nem
arzeden; byme h!z!, yem dn!m oran! (FCRj, ya!ayabilirlik ve et verimi gibi
parametreler aras!nda dengeli bir yakla!!m sergilemektedir.
Broyler srlerinde performans olarak genetik potansiyele ula!abilmek iin
a!a"!daki hususlar!n sa"lanmas! gerekir:
Hayvan!n ihtiyac! olan sevk-idare !artlar!
Hayvan!n ihtiyac! olan besin maddelerini sa"layan yem ve
besleme uygulamalar!
Etkin biyogvenlik ve hastal!k kontrol
Bu hususlardan birisinin yetersizli"i durumunda , broyler performans!nda
kay!plar olacakt!r. evre, besleme ve sa"l!k birbirine ba"l! konulard!r. Bu
nedenledir ki herhangi birisindeki yetersizlik di"erlerini de olumsuz ynde
etkilemektedir.
Uygulamada bu trden el kitaplar!n!n k!lavuzlu"u, performansdaki dalgalanmalar!
bir ok nedene ba"l! olarak yeteri lde nleyemeyebilir.
Bu el kitab!nda sunulan bilgilerin do"rulu"u ve gvenilirli"i a!s!ndan gerekli
her trl giri!im yap!lm!! olmakla birlikte, Aviagen, burada yer alan sevk-
idare bilgilerinin kullan!lmas!na ba"l! olu!acak sonularla ilgili sorumluluk
stlenmemektedir.
Bu el kitab!nda sunulan bilgiler; Aviagen firmas!n!n yapm!! oldu"u ara!t!rma
sonular!na, yay!nlanm!! bilimsel al!!malara, Aviagen Teknik Transfer ve
Servis"inde yer alan teknik personelin saha deneyimlerine dayand!r!lm!!t!r.
Tekn|k Serv|s
Daha fazla bilgi iin, yerel teknik servis departman! yada ilgili teknik servis
mdr ile ltfen temasa geiniz.
Newbridge Ross Breeders Anadolu A.#.
Midlothian Horasan Sk. No 11
EH28 8SZ 06700 GOP Ankara, TRK$YE
Scotland, UK Tel: +90 (0j 312 448 2100
Tel: + 44 (0j 131 333 1056 Fax: +90 (0j 312 446 3637
Fax: + 44 (0j 131 333 3296 info@rossanadolu.com
infoworldwide@aviagen.com
www.aviagen.com www.rossanadolu.com
3
!|ndek||er
! "# nsz

B|m 1
C|vc|v Sevk ve !dares|
! $$! !%&'%'(
! $)! *+,-+,!./%+0'1+!,'!2(34%'(!5'(63(7/81!
! $9! *+,-+,+8!./:;%
! $#! <',('!.380(3%=
! $>! ?1!0!-!%/(!8!@',&!,'!!A/('1+
! !
! ! B|m 2
Yem ve Su !ht|yac!n!n Kar"!|anmas!
! )B! !%&'%'(
! )B! 2'1+8!C/AA'%'(+8+8!D'7+8+
! )E! F'7%'7'!5(3G(/7!
! 9"! F'7!H3(7;!,'!F'7+8!H+I+&1'%!./%+0'1+
! 9"! 2=0=8JK/8'L!2;"A/4!F'7%'7'1+
! 9$! F'7!,'!@!-/&%!&!@0('1+
! 9)! <',('
! 9)! M%0%!&!./%+0'1+
! 9)! @;!./%+0'1+
! 9N! @;%;&!@+10'7%'(+
! 9>! F'7%+&!@+10'7%'(+
!
! ! B|m 3
Sa#|!k ve B|yogven||k
! N9! !%&'%'(
! N9! 2+43G=,'8%+&
! NO! M#!%/7/
! N#!! P/10/%!&%/(!8!M(/#0!(!%7/1!
! O"!!!! P/10/%!&%/(!8!D'#Q+1+
4
E| K|tab!n!n Ku||an!m!
B|r konunun bu|unmas!
El kitab!nda, kitab!n blmlerini s!n!fland!ran renklendirilmi! ay!ralar
bulunmaktad!r. Bu ay!ralar sayesinde okuyucunun istedi"i blme ve
konuya hemen ula!mas! sa"lanm!!t!r.
Her ana ve alt blmn hangi konular! ierdi"i, $indekiler" blmnde
verilmi!tir.
Ayr!ca, el kitab!n!n sonunda alfabetik s!raya gre anahtar kelimeler listesi
bulunmaktad!r.
Kr|t|k Nokta|ar
El kitab!nda sunulan konulara ili!kin kritik ve nemli hususlar, k!rm!z! renkle
s!n!rlar! izilmi! kutucuklar iinde yer almaktad!r.
Performans Hedef|er|
Bu el kitab!na ilave olarak, iyi sevk-idare, evre ve sa"l!k kontrol
!artlar!nda ula!!labilecek performanslar! gsteren yay!n daha nceden
sizlere ula!t!r!lm!!t!r.
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: $indekiler
5
! B|m 4
Kmes ve evre
! OO! !%&'%'(
! OB! .=7'1!,'!P/,/%/8A!(7/!@+10'7%'(+
! #"! C+8+7;7!P/,/%/8A!(7/!@+10'7%'(+
! #$! R'S+#%+!P/,/%/8A!(7/!@+10'7%'(+
! #)! D=8'%!P/,/%/8A!(7/!@+10'7%'(+
! #9! T,3U/(/0+6!@3";07/!@+10'7%'(+
! #O! M4A!8%/07/
! #E! M%0%!&!@',&V!A/('1+
! B"! F'(%'#+7!@!&%!"!
!
! B|m 5
Can|! A#!r|!k ve n|form|ten|n Tak|b|
! BB! !%&'%'(
! BB! */8%!!M"!(%!&!D/Q7+8+
! B>! @=(=!W8+63(7+0'1+!JX*YL
! >"! *+81+4'0!M4(!!2=4=07'
! B|m 6
Kes|m nces| Sevk-!dare
! >O! !%&'%'(
! >O! F/&/%/7/!P/I!(%!"!
! >#! F/&/%/7/
! E"! .'1+7
!
! B|m 7
Ek|er
! EO! T&!$Z!W('0+7!./4!0%/(!
! E>! T&!)Z!K[8=#=7!D/:%3%/(!
$"$! T&!9Z!Y'(+7%+%+&!P'1/U%/7/%/(!
$")! T&!NZ!./8/0!D=4=8'!R[('!*+81+4'0!M4!(!7!
$"9! T&!OZ!M4%/(/!R[('!C',1+7%'(+8!D/8!7!
$"N! T&!#Z!@3(;8!<[I=7%'7'
$"#! T&!BZ!P/,/%/8A!(7/!P!I%/(!!,'!P'1/U%/7/%/(
$"E Anahtar Ke||me Indeks|
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: $indekiler
G|r|"
Aviagen, farkl! pazar ihtiyalar!n! kar!!lamaya ynelik dam!zl!k materyal
retmektedir. Tm bu materyaller, dengelenmi! karakteristik zellikler
dikkate al!narak seilmektedir. Bu zellik sayesinde, Aviagen genetik
materyallerinin muhtelif evre !artlar!nda en yksek perfomans! gstermesi
sa"lanmaktad!r.
Ross'un genetik materyalleri, kullan!c!lar!na kendi i!letmelerinin ihtiyac!n!
kar!!layacak nitelikte sunulmaktad!r. Aviagen, genetik ilerleme konusunda
dengeli bir yakla!!m! benimsemektedir. FCR, ya!ayabilirlik ve et verimi gibi
ticari nemi olan zellikler hayvan refah!, ayak sa"l!"!, kalp-damar uyumu
ve dayan!kl!l!k gibi hususlar ile birlikte de"erlendirilerek, genetik ilerlemeler
sa"lanmaktad!r.
Genetik potansiyeli ortaya !kartmak belirli !artlara ba"l!d!r:
Havaland!rma, hava kalitesi, s!cakl!k ve yerle!im alan! hususlar!nda
kanatl!n!n ihtiyalar!n! tam olarak kar!!layan bir evre
Hastal!klar!n te!hisi, tedavisi ve hastal!ktan korunma
Uygun hammadde kar!!!mlar!yla besin madde ihtiyalar!n!n kar!!lanmas!
ve kmes baz!nda uygun bir su ve yemleme uygulamas!
Kanatl!n!n hayat! boyunca zelikle de kesim ncesinde kanatl! refah!n!
da dikkate alan zen

Tm bu hususlar birbirini etkileyen konulard!r. Bunlar!n herhangi birisinde
bir eksiklik varsa, broyler performans! olumsuz ynde etkilenecektir.
$ek|| 1: Broyler Performans!n! ve Kalitesini Etkileyen Ekonomik ve Ticari
Hususlar

The objective of the broiler manager should be to achieve the required
6
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: $indekiler
7
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: $indekiler
Broyler yeti!tiricili"ini etkileyen ekonomik ve ticari di"er hususlar:
G!da gvenli"i ve rn kalitesine ynelik artmaya devam eden m!teri
talepleri
Performans! srekli k!labilen ihtiyalar!n belirlenmesi ve teknik
parametrelerin tan!mlanmas!
Srde ve dolay!s!yla nihai rnde varyasyonun en d!k dzeyde
tutulmas!na duyulan gereksinim
Kanatl! refah!n!n art!r!lmas!na ynelik talepler
FCR, geli!me h!z! ve et verimi iin mevcut genetik potansiyelin tam
kullan!m!
Asites, ayak problemleri gibi nlenebilir hastal!klar!n en d!k dzeyde
tutulmas!
Broyler retim sistemlerinin gn getike daha karma!!k hale gelmesiyle
birlikte, sevk-idare konusu da h!zl! zm retebilme ve daha iyi bilgi
kullanma hususlar!n! gerekli k!lmaktad!r.
Broyler retim dnemi, entegre et retim srecinin sadece bir blmn
kapsar. Bu sre, dam!zl!k iftlikleri, kulukalar, broyler yeti!tirme
kmesleri, kesimhaneler, perakendeciler ve tketicileri de iine alan bir
sretir.
$ek|| 2: Kaliteli Broyler Eti retimi- A!amalar
Yer Operasyon Hedef
Dam!zl!k iftli"i
Kulukahane
Broyler ifli"i
Kesimhane
Sevk-$dare
Yumurta Toplama
Yumurta Depolama
Ta!!ma
Yumurta bas!m!
$nkbasyon
Civciv Sevk-$daresi, Muamele
Ta!!ma
Bytme
Yeti!tirme Sevk-$dare
Kmesin Bo!alt!lmas!
Ta!!ma
Kesim $!lemleri
Perakende
retim
Sevk-$daresi
iin Anahtar
Yksek kaliteli civciv retmek
Civciv kalitesini korumak
$!tah! geli!tirmek
Ba"!!!kl!"! geli!tirmek
$skelet ve kalp damar sisteminde
optimum geli!imi sa"lamak
Karkas kalitesini optimize etmek
Dezenfeksiyon
Dnem Aras!
Temizlik
Broyler retiminden sorumlu ynetici, FCR, canl! a"!rl!k, niformite ve et
verimi konular!nda gereksinim duyulan sr performans!n! gerekle!tirmeyi
hedef edinmelidir. Broyler yeti!tiricili"inde ilk iki hafta olduka kritiktir
ve bu nedenle ayr! bir zen gerektirir. Bu dnemde civcive yap!lan
muameleler, bytme ve erken geli!im iin uygulanan sevk-idare, olduka
nem ta!!r. Broyler retimi, retimin her a!amas!n!n!n ba!ar!l! bir !ekilde
tamamlanmas!na ba"l! olarak nihai performans!n olu!tu"u, ard!!!k bir
i!leyi! dizisidir. En st dzeyde performans! gerekle!tirebilmek iin
retimdeki her a!aman!n ciddi bir biimde de"erlendirilmesi ve buna gre
gereksinim duyulan iyile!tirmelerin yap!lmas! gerekmektedir.
Broyler retiminden sorumlu yneticilerin retimdeki zorluklar! a!abilmeleri
iin, tm retim boyunca performans! do"rudan etkileyen faktrleri iyi
tespit ve analiz etmeleri gerekir. Kulukahanede, broyler kmesinde,
ta!!mada yada kesimhanede de"i!iklikler gerekli olabilir. Broyler retimi
iinde, birka temel a!ama vard!r. Kulukahane; kulukal!k yumurta ve
civcivi ilgilendiren bir a!amad!r. Broyler kmesi, civciv ve bu civcivlerin
broyler olarak yeti!tirilmesini ilgilendiren di"er bir a!amad!r. Kesimhane
ise broyler ve karkasla ilgili bir a!amad!r. Bu a!amalar!n aras! gei!
safhas! olarak tan!mlan!r. Bu gei! safhalar!nda stresin en d!k dzeyde
tutulmas! gerekir. Gei! a!amalar!nda broyler reticileri iin kritik noktalar
a!a"!ya s!ralanm!!t!r:
Civcivin yumurtadan !k!!!
Civciv hasat!, bekletme ve ta!!ma
Civcivlerde i!tah!n geli!tirilmesi
Tamamlay!c! ($lavej yemlik ve suluk sisteminden ana sisteme gei!
Kmesin bo!alt!lmas!, yakalama ve ta!!ma
Aviagen teknik servis departman! a!a"!daki ilkeleri gz nnde
bulundurarak bu el kitab!n! haz!rlam!!t!r:
Kanatl! refah!n!n her a!amada hesaba kat!lmas!
retim zinciri ve gei! safhalar!n!n anla!!lmas!
Tm retim boyunca nitelikli nihai rn iin zen gsterilmesi
Kanatl!da ve ya!ad!"! evre ortam!nda olu!an de"i!ikliklerin
gzlemlenmesi
Kanatl!n!n devaml! de"i!en gereksinimlerini kar!!lamaya ynelik uygun
sevk-idare

$ki broyler kmesi ayn! olmad!"! gibi, her broyler srsnn gereksinimleri
de ayn! de"ildir. Broyler retiminden sorumlu yneticinin, gereksinimleri iyi
anlamas! gerekir. Her srden optimum dzeyde performans! sa"lamak
iin, bu el kitab!nda anlat!lan sevk-idare pratiklerinin uygulanmas! gerekir.
8
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: $indekiler
56/7
Srlerin en niform ve sa"l!kl! bir !ekilde hedef canl!
a"!rl!k profiline ula!mas!n!n temini iin su ve yem
tketme davran!!lar!n!n erken geli!iminin desteklenmesi.
*/'8/(/&$ !729.),2()&
$$% % $lkeler
$!% % Civciv kalitesi ve Broyler performans!
$&% % Civciv Kar!!lama
$'% % evre Kontrol
$(% % $lk hafta sevk ve idare
C
$
v
C
$
v

S
E
v
K

v
E

$
D
A
R
E
S
$
'!('!()*&(+)
(&)!,-"&*!
%:(;6$<=
C|vc|v Sevk ve !dares|
!|ke|er
En iyi broyler performans!na ula!abilmek iin civcivler broyler kmeslerine
mmkn olan en k!sa srede sevkedilmeli, zaman kaybetmeden
yemlenmeli ve civcivlerin ihtiyalar!na cevap verebilecek en do"ru evre
!artlar! sa"lanmal!d!r.
Civcivler evre !artlar! itibariyle, ilk 10 gn boyunca, kuluka !k!m
makinas!ndan kmese kadar ok ciddi bir de"i!ime maruz kal!rlar.
Erken dnemde, evre !artlar!nda !ekillenebilecek bir eksiklik, mevcut
ve nihai sr performans!n! bask! alt!na alacakt!r. Civcivlerin bymeye
ili!kin genetik potansiyellerine ula!abilmeleri iin, su ve yem tketme
davran!!lar!na sa"l!kl! bir !ekilde adapte olmalar! bir zorunluluktur.
Bir civciv, hayat!n!n ilk 7-10 gnlk dneminde ok kritik gei! dnemleriyle
kar!!la!!r. Btn bu tecrbeler besin maddelerini nereden ve nas!l alaca"!n!
etkileyecektir. $!te bu sebepten trdr ki; erken dnemde ki sevk ve
idare, iyi bir sr performans! iin hayati nem ta!!maktad!r.
$nkbasyonun son dneminde ve !k!mdan hemen sonra, civcivler, btn
besin maddelerini yumurta sar!s!ndan al!rlar. Civcivler iftli"e geldiklerinde
ise besin maddelerini, otomatik yemliklerde ve yere serilen ka"!tlar!n
stnde elenmi! kramb!l ya da mini pelet formunda olan yemden almaya
ba!larlar. Yem ba"!rsa"a ula!!r ula!maz, yumurta sar!s! emilmeye ba!lar
ve bylece civcivler iin gerekli besinler temin edilmi! olur. Bu sayede
civcivlerin h!zl! bir !ekilde geli!meleri sa"lan!r.
Yumurta sar!s!, civcivlere, ilk 3 gn koruyucu antikor ve besin maddesi
temin eder.Yumurta sar! kesesinin emilimi bymenin ba!lamas!ndan
nce oldu"undan civcivler yem yemeye ba!layana kadar byme asgari
dzeyde olacakt!r. Normal olarak, yumurta sar! kesesinin emilimi ilk 48
saatte ok h!zl! olup a"!rl!"!, civciv 3 gnlk ya!ta iken 1 gramdan az
olmal!d!r. Birinci, ikinci ve hatta nc gn yem yemeye ba!lamayan
civcivlerin bulundu"u srlerde niformite bozulacak ve kesim canl!
a"!rl!"! nemli lde d!ecektir. Ya!amlar!n!n ilk gnlerinde yerde yem
bulan civcivler, drdnc ve alt!nc! gnler aras!nda ister pan tipi ister kanal
tipi yemlik olsun otomatik yemliklerin hepsinde yemi bulabileceklerdir.
Civciv iin bir sonraki ad!m, 10. gnde yemin kramb!l ya da mini pelet
formundan pelet formuna de"i!iminin stesinden gelmektir. Performans!n
kt bir !ekilde etkilenmesi istenmiyorsa, bu iki gei! dneminin de civciv
iin mmkn olan en kolay !ekilde yap!lmas! gerekmektedir. Otomatik
yemleme sistemindeki yem kolayca ula!!labilir olmal!d!r; rne"in yemin
bolca konuldu"u pan yemlikler yemlemeyi te!vik edecektir. Onuncu
gnde, iyi kaliteli pelet yemin temini, yemin fiziksel yap!s!nda bu dnemde
!ekillenecek de"i!ikli"in etkisini azaltacakt!r.
Srnn tamam!n!n, btn bu gei!lerin stesinden geldi"i ve evresel
ya da besinsel hibir etkenin bymeyi yava!latmad!"! varsay!ld!"!nda, 7.
gn canl! a"!rl!"!, gnlk civciv a"!rl!"!n!n 4,5-5 kat! olmal!d!r.
11
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
7. gn canl! a"!rl!"! dzenli olarak kontrol edilmeli ve hedefe ula!!lamad!"!
zaman gerekli nlemler al!nmal!d!r. Performansa ili!kin bilgiler Broy|er
Performans Hedef|er| kitap!"!nda bulunabilir.
C|vc|v Ka||tes| ve Broy|er Performans!
Nihai broyler performans! ve karl!l!k, retimin btn a!amalar!nda detaylara
zen gsterilmesine ba"l!d!r. Bunlar, sa"l!kl! dam!zl!k sr yeti!tirme,
zenli kuluka uygulamalar!, iyi kaliteli ve niform civcivlerin sevkiyat!n!
ierir. Civciv kalitesi, retimin her a!amas!ndan etkilenebilir.
P|an|ama
Civciv kalitesi, dam!zl!k srlerin sevk - idaresine ve sa"l!"!na, beslemeye
ve inkbasyona ba"l!d!r. $lk 7 gnde iyi bir civciv kalitesi sa"lan!r ve uygun
bir besleme ve sevk-idare ile desteklenir ise, hedef canl! a"!rl!"a uniform
bir !ekilde ula!!lacak ve lm oran! %0.7'den az olacakt!r.
Broyler srlerinin kmeslere yerle!tirilmesi, dam!zl!k srlerin ya!lar!
ve ba"!!!kl!k durumlar! aras!ndaki farklar! asgari dzeylere indirecek
!ekilde planlanmal!d!r. Tek bir dam!zl!k kayna"!ndan gelen broyler
srs ideal oland!r. Farkl! dam!zl!k srlere ait civcivlerin kar!!t!r!lmas!
ka!n!lmaz ise, ya!lar! birbirine yak!n dam!zl!k srlerinden elde edilen
civcivlerden bir broyler srs olu!turulmal!d!r
Dam!zl!klar!n a!!lanmas!, broylerde maternal antikor (anatan gelen
ba"!!!kl!kj korumas!n! en yksek dzeye !kart!r. zellikle lBD, CAv ve
REO virus gibi performans! etkileyen hastal!klar!n nlenmesinde ok
ba!ar!l!d!r
Kaliteli bir civciv, !k!mdan sonra temiz olmal!, dik durmal!, iyi yrmeli,
canl! ve aktif olmal!d!r. Civcivin herhangi bir sakatl!"! olmamal!, gbe"i
kapanm!! ve yumurta sar! kesesi tamam!yla ekilmi! olmal!d!r. Civcivler
ho!nut sesler !karmal!d!r.
Civciv kalitesi istenenden daha kt ise; retici, zaman!nda, do"ru,
sistematik, spesifik ve llebilir bilgiler ile kulukay! bilgilendirmelidir.
Civciv kalitesindeki problem, erken dnemdeki yanl!! sevk-idare
uygulamalar! ile daha kt bir hal alacakt!r.
Kulukahane ve sevkiyat sistemi a!a"!dakileri sa"lamal!d!r:
Uygun a!!lar!n, uygun dozda ve uygun formda btn civcivlere
verilmesi gerekir
Cinsiyet ayr!m! ve a!!lama yap!ld!ktan sonra, civcivlerin sevkiyat ncesi
sakinle!mesi iin, karart!lm!! ve evre kontroll bir alanda bekletilmesi
gerekir
Civcivler broyler iftliklerine sevk edilmek zere, evre kontroll
ykleme alan!ndan daha nceden istenen s!cakl!k ve nem de"erlerine
getirilmi! kamyonlara yklenmelidir (Tablo1j.
Civcivlerin broyler iftliklerinde mmkn olan en k!sa zamanda
bo!alt!lmas!n! temin etmek iin tahmini sevkiyat ve var!! sresi
nceden belirlenmelidir.
Civcivler !k!mdan sonra mmkn olan en k!sa zamanda yem ve su ile
bulu!turulmal!d!r.
12
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
13
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Tab|o 1: Civciv bekletme ve sevkiyata ili!kin ideal ko!ullar!n zeti
NOT
C|vc|v oe||etme a|an!nda ve na|||ye a|ac!nda sa!|anan o0 "a|t|a|, |0t0 |e||s|nde|||e|| c|vc|v|e| a|as!nda
30-35C s!ca||!| ve% 70-80 nem o|0"t0|aca|t!|. Na|||ye a|ac!n!n s!ca||!||a|! aya||an!||en a|ac! 0|eten f||man!n
tavs|ye|e||nden z|yade y0|a|!da|| s!ca||!||a|!n sa!|anmas! da|a nem||d||. 0n|0 a|a 0|et|c| f||ma|a|!n
tavs|ye|e|| fa|||!|!||a| gste|eo||me|ted||.
+ S!ca||!| de!e||e||, c|vc|v|e||n ge|e| s!ca||!!!na oa!|! o|a|a| aya||anma|!d!|. C|vc|v|e||n ||oa|a| s!ca||!||a|!
39-40 C d0zey|nde o|ma|!d!|.

++ /s!t!c!|a|!n a|!"t!|!|d!!! ya da |avan!n |0|0 o|d0!0 zaman|a| ||e so!0| |ava|a|da 0z0n mesafe|e|e yao!|an
sev||yat|a|da o|tama ge|e||| nem sa!|anma|!d!|.
Kr|t|k Nokta|ar
Civcivlerin kmeslere yerle!tirmesinin civcivler aras!ndaki fizyolojik
ve ba"!!!kl!k farkl!l!klar!n! asgari dzeye indirgeyecek !ekilde
planlanmal!. Mmkn ise her bir broyler srsnn tek bir dam!zl!k
srden gelmesi temin edilmeli.
Civciv bekletme alanlar! ve nakliye aralar!, civcivleri dehidrasyondan
ve di"er stres faktrlerinden koruyacak !ekilde dizayn edilmeli
Civcivlere !k!mdan sonra mmkn olan en k!sa zamanda su ve
yem verilmeli.
Kulukahanede ve ta!!ma s!ras!nda standart hijyen ve bio-gvenliklik
nlemleri al!nmal!.
C|vc|v Kab|
Kmes|er|n B|r Sonrak| Dnem !|n Haz!r|anmas!
Broyler srs tek bir ya! grubu olacak !ekilde 'hepsi ieri hepsi d!!ar!'
yntemi esas al!narak kmese yerle!tirilmelidir. Farkl! ya! gruplar!n!n
oldu"u iftliklerde a!!lama ve temizlik programlar! daha zor ve daha az
etkili olup sa"l!k problemlerinin ve kt performans!n grlmesi s!kl!kla
kar!!la!!lan bir durumdur.
Kmesler, kmesleri evreleyen alanlar, btn ekipmanlar ve altl!k
materyali civcivler gelmeden nce temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir
(bkz blm 3, Sa"l!k ve Biyogvenlikj. Daha sonra, patojenlerin binaya
giri!ini engellemek iin uygun sevk-idare yntemleri kullan!lmal!d!r. Giri!ten
nce, ta!!tlar, ekipmanlar ve insanlar dezenfekte edilmelidir.
8-10 cm kal!nl!"!nda altl!k materyali dz bir !ekilde serilmelidir. Taban
s!cakl!"!n!n yeterli oldu"u (28-30Cj yerlerde, altl!k ve altl!"!n kmesten
uzakla!t!rma masraflar!n! azaltmak iin altl!k derinli"i azalt!labilir. Dz
olmayan altl!k materyali, su ve yeme ula!!m! k!s!tlayarak sr niformitesini
bozabilir.
C|vc|v Bek|etme
Ko"u||ar!
22-24C evre s!cakl!"! +
Asgari %50 Ba"!l nem(RHj
Her 1,000 civcive 0.71 m3/dk hava de"i!imi
Sevk|yat
Ko"u||ar!
22-24C evre s!cakl!"! +
Uzun mesafeler iin asgari %50 Ba"!l nem(RHj ++
Her 1,000 civcive 0.71 m3/dak hava de"i!imi
Kr|t|k Nokta|ar
Civcivlere biyogvenli"i sa"lanm!! temiz kmesler haz!rlanmal!
Tek bir ya! grubu broyler srs kullanarak (hepsi ieri hepsi d!!ar!j
hastal!klar!n yay!l!m! engellenmeli
Altl!k dz bir !ekilde serilmeli ve engebeli olmamal!
C|vc|v|er|n Kmese Yer|e"t|r||mes|
Civcivler yakla!!k 12-14 gnlk olana kadar kendi vcut s!cakl!klar!n!
dzenleyemezler. $deal vcut s!cakl!"!, ideal evre s!cakl!"!n!n
sa"lanmas!na ba"l!d!r. Civcivlerin yerle!tirilmesi esnas!nda, taban s!cakl!"!
ortam s!cakl!"! kadar nemlidir. Bu yzden kmesin civciv gelmeden nce
!s!t!lmas! zorunludur. S!cakl!k ve nem de"erleri civciv geli!inden en az 24
saat nce sa"lanmal!d!r. Tavsiye edilen de"erler:
Ortam s!cakl!"! 30C ( lm, yem ve suyun konuldu"u blgelerde
civciv seviyesinde yap!lmal!d!rj
Altl!k s!cakl!"! 28-30C.
Ba"!l nem % 60-70.
Bu de"erler, civcivlerin yerle!tirildi"i tm alanlarda niform bir evre
sa"layabilmek iin dzenli olarak llmelidir. Ancak civciv davran!!lar! en
iyi gstergedir. Civcivler gelmeden nce, kmes ierisindeki su ve yemin
ula!!labilirli"i ve da"!l!m! son bir kez kontrol edilmelidir. Btn civcivler,
kmese yerle!tirildikten hemen sonra yem yiyebilmeli ve su iebilmelidir.
Civcivler kutu ierisinde ne kadar uzun kal!rlarsa muhtemel su kayb!
(dehidrasyonj derecesi de o denli artaracakt!r. Bu da erken dnem lm
artt!raca"! gibi ilk hafta ve kesim canl! a"!rl!"!n! d!recektir.
Civcivler, kmes ierisindeki ka"!tlar!n zerine homojen bir !ekilde,
nazike ve ok abuk yerle!tirilmelidir. Su ve yem, serbeste ve
do"rudan ula!!labilir olmal!d!r. Bo! kutular, vakit geirmeden kmesten
uzakla!t!r!lmal!d!r.
Civcivler, kendilerine tahsis edilen yeni evre !artlar!na al!!malar! ve
sakinle!meleri iin birka saat kendi ba!lar!na b!rak!lmal!d!r. Bu sreten
sonra btn civcivlerin suya ve yeme kolayl!kla ula!!p ula!mad!"!n!
grmek iin yeni bir kontrol yap!lmaktad!r. Gerekli durumlarda s!cakl!k ve
ekipmana ili!kin ayarlamalar yap!lmal!d!r.
$lk 7 gn, civcivlerin yeni evre ko!ullar!na uyum sa"lamalar!na yard!mc!
olmak ve su-yem tketimini desteklemek iin, 30-40 lks dzeyinde
gnlk 23 saat !!!k uygulanmal!d!r.
14
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Su, btn hayvanlar iin her zaman ula!!labilir, temiz ve yeterli olmal!, suluklar
uygun ykseklikte bulunmal!d!r ( bkz Blm 2, Su ve Yem teminij. Nipel
hatlar!, 12 hayvana 1 nipel d!ecek !ekilde kurulmal!, asma suluklarda ise
1000 hayvana en az 6 suluk sa"lanmal!d!r. Bunlara ilaveten, 1000 hayvana 6
adet civciv sulu"u olacak !ekilde haz!rl!k yap!lmal!d!r.
$lk olarak, tozsuz kramb!l yada mini pelet formunda retilmi! olan yem, tepsi
yemliklere (100 hayvana 1 adetj ve civciv yeti!tirme alan!n!n en az %25'ine
serilen ka"!tlar!n stne konulmal!d!r. Hayvanlar!n yemi hemen bulabilmesi
iin, civcivler yerle!tirme esnas!nda do"rudan ka"!tlar!n zerine dklmelidir.
Otomatik yemlik ve suluk sistemleri yere serilen ka"!tlar!n evresinde
olmal!d!r.
Broiler srsnn farkl! ya!lardaki dam!zl!k srlerden kar!!lanmas! ka!n!lmaz
bir durum ise, farkl! dam!zl!k kaynaklar!ndan gelen civcivler kmes ierisinde
farkl! yeti!tirme alanlar!nda bytlmelidir. 30 haftal!ktan daha gen dam!zl!k
srlerden gelen civcivler 50 haftal!k dam!zl!k srlerden gelen civcivler ile
k!yasland!"!nda, ba!lang!ta daha yksek ortam s!cakl!"!na ihtiya duyarlar
(verilen s!cakl!k profilinden +1C daha s!cakj.

Kr|t|k Nokta|ar
Civcivler gelmeden nce, kmes !s!t!larak, s!cakl!k ve nem
hedeflenen de"erlere getirilmeli
Civcivler h!zl! bir !ekilde bo!alt!lmal! ve yerle!tirilmeli
Yem ve su civcivler iin kolay ula!!labilir olmal!
Ekipmanlar, civcivlerin su ve yeme ula!mas!na imkan verecek
!ekilde haz!rlanmal!
$lave civciv suluk ve yemlikleri as!l suluk ve yemlik sistemlerinin
yak!n!na yerle!tirilmeli
Civcivler yeme ve suya ula!abilecek !ekilde sakinle!meleri iin
birka saat kendi ba!!na b!rak!lmal!
Yem,su, s!cakl!k ve nem birka saat sonra kontrol edilmeli ve gerek
duyulursa tekrar ayarlanmal!
C|vc|v Ba"|ang!c!n!n De#er|end|r||mes|
Civcivlerin ilk defa yem ve su ile tan!!t!r!ld!"! andan hemen sonraki
dnemde, hayvanlar a olduklar!ndan iyi yem tketmeli ve kursaklar!n!
doldurmal!d!r. Btn hayvanlar!n suyu ve yemi buldu"undan emin olmak
gayesiyle, civcivler kmeslere yerle!tirildikten 8 ve 24 saat sonra kontrol
edilmelidirler. Bu amala, her bir kmes blgesinden 30-40 hayvan
(kmesin 3 ya da 4 ayr! yerinden toplam 100-120 hayvanj rneklenmelidir.
Her bir civcivin kursa"! nazike kontrol edilmelidir. Suya ve yeme
ula!abilen civcivlerde kursak, dolu,yumu!ak ve yuvarlak olacakt!r (Resim
3j. E"er kursak dolu fakat yemin orjinal yap!s! hissediliyor ise hayvan
henz yeteri kadar su imemi! demektir. Hedeflenen kursak doluluk oran!
yerle!tirmeden 8 saat sonra %80; 24 saat sonra ise %95-100'dr.
15
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Res|m 3: 24 saat sonunda kursak dolulu"u
Sa"daki civciv bo! bir kursa"a sahipken, soldaki civciv dolu, yuvarlak bir
kursa"a sahip.
evre Kontro|
G|r|"
$deal s!cakl!k ve nem i!tah!n geli!tirilmesi ve sa"l!k iin hayati nem ta!!r.
S!cakl!k ve ba"!l nem en az!ndan ilk 5 gnde 2 defa, daha sonra da 1
defa olacak !ekilde dzenli olarak gzlenmelidir. S!cakl!k ve nem lerler
civciv seviyesinde olmal!d!r. Otomatik sistemleri kontrol eden alg!lay!c!lar
(sensrlerj dzgn al!!!p al!!mad!klar!n! grmek iin mutlaka cival!
termometrelerle kar!!la!t!r!lmal!d!r.
S!cakl!k ve ba"!l nem do"ru dzeyde sa"lanmal!
Karbonmonoksit (kmes iersine yerle!tirilen gaz ile al!!an !s!t!c!lardaj,
karbondioksit ve amonyak gibi zararl! gazlar!n birikmesinin nne
gemek iin yeterli hava de"i!imi sa"lanmal!.
Birinci gnden itibaren civcivlere yeterli s!kl!kta ve dzenli aral!klarla temiz
hava sa"layabilen k!! havaland!rma (minimum havaland!rmaj sistemlerinin
uygulanmas! faydal! olacakt!r (bkz blm 4 Kmes ve evrej. Civciv
dzeyinde yeterli s!cakl!klar! sa"lamak ve uniform bir hava kalitesi temin
etmek iin kar!!t!r!c! fanlar kullan!labilir.
Civciv blmesindeki s!cakl!k, havaland!rma ve hava de"i!imi aras!nda bir
seim yapmak zorunlu ise s!cakl!"a ncelik verilmelidir. Civcivler zellikle
ilk gnlerde hava h!z!na daha duyarl!d!rlar. Bu nedenle zemine yak!n
yerlerdeki hava h!z! 0.15 m/sn de"erinde veya daha az olmal!d!r.

16
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Kr|t|k Nokta|ar
S!cakl!k ve ba"!l nem dzenli olarak kontrol edilmeli
Zararl! gazlar! d!!ar! atmak ve temiz hava temin etmek iin
havaland!rma yap!lmal!
Hava cereyan!ndan ka!n!lmal!
Nem
$nkbasyon sonunda !k!m makinesinde ba"!l nem %80 dzeyindedir.
Btn kmes alan!n!n !s!t!ld!"! sistemlerde zellikle suluklar!n nipel
oldu"u durumlarda nem de"eri %25'ten bile az olabilir. Daha geleneksel
retimin yap!ld!"! kmeslerde (A!k su yzeyi bulunduran asma suluklu ve
yanman!n bir yan rn olarak nem reten radyanl! kmeslerdej ok daha
yksek, %50'yi a!an ba"!l nem bulunacakt!r. !k!m makinas!ndan kmese
gelen civcivlerin !oka maruz kalmalar!n! engellemek iin ilk 3 gn iin ba"!l
nem dzeyi %60-70 olmal!d!r.
Kmesin nem dzeyi gnlk olarak dzenli bir !ekilde izlenmelidir. E"er
bu dzey ilk haftada %50'nin alt!na d!erse evre tozlu ve kuru olacakt!r.
Civcivler su kaybetmeye ba!layacak ve solunum sistemi problemlerine
meyilli hale geleceklerdir. Performans kt bir !ekilde etkilenecektir. Nemi
ykseltmek iin gerekli tedbirler al!nmal!d!r.
Kmeste, yksek s!cakl!k derecelerinde so"utma yapmak iin, yksek
bas!nl! sprey meme ba!lar! ya da sisleme ekipmanlar! varsa, bunlar civciv
dneminde nemi ykseltmek iin kullan!labilir. Alternatif olarak, bir s!rt
pompas! vas!tas!yla kmes duvarlar!n!n spreylenmesi d!nlebilir.
Civcivler bydke, ideal nem dzeyi d!ecektir. 18. gnden sonraki
dnemlerde maruz kal!nan yksek nem (%70'ten fazlaj !slak altl!k
ve bununla ili!kili problemlere sebep olur. Hayvanlar!n canl! a"!rl!klar!
artt!ka nem, !s!tma ve havaland!rma sistemleri kullan!larak kontrol alt!nda
tutulabilir.
S!cak|!k ve Nem Etk||e"|m|
Btn hayvanlar, nemin solunum sisteminden ve deriden buharla!t!r!lmas!
yoluyla evreye !s! verirler. Yksek nem de"erlerinde buharla!maya ba"l!
kay!p daha d!k olacakt!r ve dolay!s!yla hayvan!n vcut s!cakl!"! artacakt!r.
Hayvanlar taraf!ndan hissedilen s!cakl!k de"eri termometre s!cakl!"!na ve
neme ba"l!d!r. Ayn! s!cakl!kta, yksek nem de"erleri hissedilen s!cakl!"!
artt!r!rken, d!k nem de"erleri azalt!r. Tablo 2'de verilen hedef s!cakl!k
de"erlerinde ba"!l nemin %60-70 oldu"u varsay!lm!!t!r. Tablo 2 'nin sa"
taraf!nda ise, nemin %60-70 aras!nda olmad!"! durumlarda, hedef s!cakl!k
profiline ula!mak iin istenen s!cakl!k de"erleri gsterilmi!tir.
17
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Tab|o 2: Farkl! Nem de"erlerinde hissedilen e!de"er s!cakl!klara ula!mak
iin gerekli s!cakl!k de"erleri
Kayna|: D| Ma|co|m M|tc|e|| (Scott|s| Ag||c0|t0|a| Co||egeI
Tab|o 2 ba"!l nem ile etkin s!cakl!k aras!ndaki ili!kiyi tan!mlamaktad!r. E"er,
ba"!l nem hedef de"erlerin d!!!nda ise civciv seviyesindeki s!cakl!k, tablo
2'de verilen de"erlere gre ayarlanmal!d!r. rne"in, nem de"eri %60'!n
alt!nda ise s!cakl!k de"eri ykseltilmelidir. Yeti!tirmenin btn a!amalar!nda,
hayvanlar!n yeterli s!cakl!"! ald!"!ndan emin olmak iin civciv davran!!lar!
dzenli bir !ekilde izlenmelidir (Bkz. ls!t!c!lar!n Sevk ve $daresij. S!cakl!k
ayarlamalar! yap!ld!ktan sonra civciv davran!!lar! civcivlerin ok !d"n
ya da ok !s!nd!"!n! gsterirse kmes s!cakl!"! tekrar ayarlanmal!d!r.
Kr|t|k Nokta|ar
Civciv bytme alan!na ili!kin evre !artlar!n! do"ru yneterek 7. gnde
hedef canl! a"!rl!"a ula!!lmal!
S!cakl!"!n do"ru olup olmad!"!n! belirlemek iin civciv davran!!lar!
izlenmeli
Civcivlerde hareketlili"i ve i!tah! te!vik etmek iin s!cakl!k kullan!lmal!
Ba"!l nem, ilk 3 gnde %60-70, civciv dneminin geri kalan gnlerinde
ise %50'nin zerinde tutulmal!
Ba"!l nemin %70'in zerine ya da %60'!n alt!na d!t" durumlarda
s!cakl!k tekrar ayarlanmal!

Is!t!c!|ar!n Sevk ve !dares|
Broyler civcivlerinin sevk ve idaresinde s!cakl!"!n kontrol alt!na al!nd!"! 2 temel
sistem kullan!lmaktad!r:
B|gese| Is!tma (radyan !s!t!c!larj. ls! kayna"! blgesel !s!tma
yapt!"!ndan civcivler daha serin alanlara gidebilirler ve kendileri iin
daha uygun s!cakl!klar! seebilirler.
Tm Kmes Is!tma. ls! kayna"! daha geni! bir alana yay!ld!"!ndan
civcivlerin kendilerine uygun bir s!cakl!k alan! semeleri daha zordur.
Tm kmes !s!tma, btn kmesin ya da kmesin tecrit edilmi! belli bir
blgesinin sadece flemeli !s!t!c!larla ile !s!t!lmas! olup ama kmeste
ya da havada tek bir s!cakl!k derecesi olu!turmakt!r.
18
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Hedef
!dea|
Fark|! Nem (%| dzey|er|nde S!cak|!k

Ya"
(gn|er| S!cak|!k Nem %
C 40 50 60 70 80
$lk gn 30.0 60-70 36.0 33.2 30.8 29.2 27.0
3 28.0 60-70 33.7 31.2 28.9 27.3 26.0
6 27.0 60-70 32.5 29.9 27.7 26.0 24.0
9 26.0 60-70 31.3 28.6 26.7 25.0 23.0
12 25.0 60-70 30.2 27.8 25.7 24.0 23.0
15 24.0 60-70 29.0 26.8 24.8 23.0 22.0
18 23.0 60-70 27.7 25.5 23.6 21.9 21.0
21 22.0 60-70 26.9 24.7 22.7 21.3 20.0
24 21.0 60-70 25.7 23.5 21.7 20.2 19.0
27 20.0 60-70 24.8 22.7 20.7 19.3 18.0
Hem radyan sisteminde hem de tm kmes !s!tma sisteminde ama,
mmkn olan en k!sa zamanda i!tah!n geli!tirilmesi ve civcivin
hareketlili"inin te!vik edilmesidir. $deal s!cakl!k derecesine ula!mak ok
nemlidir. A!a"!daki tabloda, ba"!l nemin %60-70 oldu"u durumlarda
hem radyan hem de tm kmes !s!tma iin gerekli s!cakl!k dereceleri
verilmi!tir.
Tab|o 3: ls! Dereceleri
Radyan Is!tma
Radyan ya da blgesel !s!tma sistemine ili!kin gnlk ya!ta 1000 hayvan
iin dizayn edilmi! tipik bir plan !ekil 4'te gsterilmi!tir. Civcivler ba!lang!ta
m
2
'ye 40 adet olacak !ekilde 25 m
2
'lik bir alana yerle!tirilmi!lerdir. E"er
yerle!im s!kl!"! artt!r!l!rsa yemlik,suluk say!s! ve !s!t!c!n!n kapasitesi de
gere"ince artt!r!lmal!d!r.
$ek|| 4: Radyan ls!tma Plan! (1,000 civcivj

$ek|| 5, "ek|| 4'te verilen plana gre, radyan evresindeki s!cakl!klar!
gstermektedir. Bunlar A (emberin d!! s!n!r!j ve B (D!! s!n!rdan 2 metre
uzakl!ktaj olarak i!aretlenmi!lerdir. Tab|o 3'te ideal s!cakl!k dereceleri
s!ras!yla verilmi!tir.
19
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
2 m 2 m
5 m
%60 Ka!!t |ao|!
Otomat|| taoa| yem||||e|
N|oe| |att!
C|vc|v s0|0||a|!
ANAHTAR
ls!t!c!

ember|n d!" ember d!"
s!n!r! (A| s!n!r!ndan 2
metre d!"ar!s! (B|
1 gnlk 30 32 29
3 28 30 27
6 27 28 25
9 26 27 25
12 25 26 25
15 24 25 24
18 23 24 24
21 22 23 23
24 21 22 22
27 20 20 20
Radyan !s!tmada
s!cak|!k C
Ya" Tm kmes
(gn|er| !s!tmada
s!cak|!k C
$ek|| 5: Radyan ls!tma - Farkl! s!cakl!k alanlar!
B|gese| Is!tmada C|vc|v Davran!"|ar!
Civciv dneminde do"ru s!cakl!"!n en iyi gstergesi civciv davran!!lar!d!r.
Radyan ile !s!tmada, !ekil 6'daki gibi, civcivlerin ember ierisinde niform
bir !ekilde da"!lmas! s!cakl!"!n do"ru oldu"unu gsterir. #emada !s!t!c!,
merkezde, ember !eklinde ve a!k mavi olarak gsterilmi!tir.
$ek|| 6: ls!t!c! alt!nda hayvanlar!n da"!l!m!
20
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Civcivler !s!t!c!ya yakla!!rlar
Grlt dzeyi ho!nutsuzluk ifade eder
Bu da"!l!m !ekli ara!t!rmaya ihtiya duyar
Cereyan tesiri,
niform olmayan !!!k da"!l!m!,
Harici grltler
Civcivler uniform bir !ekilde da"!l!rlar
Grlt dzeyi ho!nutluk ifade eder
Civcivler grlt yapmazlar
Civcivler h!zl! h!zl! solurlar, ba! ve kanatlar d!er
Civcivler !s!t!c!dan uzakla!!rlar
S!cak|!k ok D"k Hava Cereyan!
S!cak|!k ok Yksek !dea| S!cak|!k
B A A B
ls!t!c!
2 m 2 m
A - emoe||n D!" S!n!|!
B - D!" s!n!|dan 2 met|e 0za||!|
ANAHTAR
Radyan ile ideal s!cakl!kta !s!t!lan bir srnn durumu a!a"!da
gsterilmi!tir.
Res|m 7: Radyan !s!tmada ideal !artlar alt!ndaki civcivlerler
Tm Kmes Is!tma
Tm kmes !s!tmada, ilave radyanlar ile destekleme yap!lsa bile, genel
olarak kmes ierisinde s!cakl!k farkl!l!klar! olu!maz. ls! kayna"! do"rudan
ya da dolayl! olarak kullan!labilen s!cak havad!r. Tm kmes !s!tmaya
ili!kin plan a!a"!da gsterilmi!tir.

$ek|| 8: Tm Kmes ls!tma Sistemi
$ek|| 8'de verilen plana gre, ideal s!cakl!k de"erleri Tab|o 3'n sol
taraf!nda gsterilmi!tir.
Tm Kmes Is!tmada C|vc|v Davran!"|ar!
Civciv davran!!lar!, ideal s!cakl!k de"erleri iin en iyi gstergedir. $ek|| 9,
tm kmes !s!tmada, farkl! s!cakl!k de"erlerinde, farkl! civciv yay!lmalar!n!
gstermektedir. Tm kmes !s!tmada, ideal s!cakl!"!n gstergesi, 20-30'lu
gruplar te!kil eden ve bu gruplar aras!nda hareketler meydana getiren
civcivlerdir. Sr ierisinde devaml!l!k gsteren yeme ve ime davran!!!
olmal!d!r.
21
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
%60 |a!!t |ao|!
Otomat|| taoa| yem||||e|
N|oe| |att!
C|vc|v s0|0|||a|!
ANAHTAR
$ek|| 9: Tm Kmes ls!tmada, Farkl! S!cakl!k De"erlerinde Civciv
Davran!!lar!
Tm kmes !s!tma yap!ld!"!nda, zellikle kmes s!cakl!"!n!n ve neminin
izlenmesi ve kontrol alt!nda tutulmas! iin ok dikkatli olunmal!d!r.
(bkz. S!cakl!k ve Nem lli!kisij
Tm kmes !s!tman!n iyi yap!ld!"! bir srye ili!kin resim a!a"!da
gsterilmi!tir.
Res|m 10: $yi uygulanan tm kmes !s!tma sisteminde civcivler.
Kr|t|k Nokta|ar
S!cakl!k ok kritik olup tavsiye edildi"i !ekilde sa"lanmal!
S!cakl!k de"erleri civciv dzeyinde manuel olarak kontrol edilmeli
Civciv davran!!lar!, yak!nen ve s!kl!kla gzlenmelidir.
22
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
ok S!cak ok So"uk $deal
23
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Not|ar
24
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Civciv Sevk ve $daresi
Not|ar
56/7
Kanatl! refah! ve evreyi de dikkate alarak, retimin her
dneminde broylerlerin besin madde ihtiyac!n! tatminkar
dzeyde kar!!lamaya ynelik dengeli formlasyonlar!
ieren bir yemleme program!n!n tan!mlan!p
uygulanmas!d!r.
Kullan!lmakta olan yemlik ve suluk sistemleriyle birlikte
bu sistemlerin sevk- idaresi, su ve yem tketimini,
dolay!s!yla kanatl! performans!n! ve verimlili"ini
etkileyecektir.
*/'8/$ !729.),2()&
!(% % $lkeler
!(% % Besin Maddelerinin Temini
!#% % Yemleme Program!
&"% % Yem Formu ve Yemin Fiziksel Kalitesi
&"% % Btn (Danej Bu"day Yemlemesi
&$% % Yem ve S!cakl!k Stresi
&!% % evre
&!% % Altl!k Kalitesi
&!% % Su Kalitesi
&)% % Suluk Sistemleri
&*% % Yemlik Sistemleri
Y
E
M

v
E

S
U

$
H
T
$
Y
A
C
l
N
l
N

K
A
R
#
l
L
A
N
M
A
S
l
$&.)(&)*/)
!01!$-'2323)
+-""2%-3.-*2
%:(;6$>=$
Yem ve Su !ht|yac!n!n Kar"!|anmas!
!|ke|er
Yem, broyler retiminde en nemli maliyet unsurudur. $deal performans!n
sa"lanabilmesi iin, broyler rasyonlar!n!n enerji, protein, amino asit,
mineral, vitamin ve esansiyal ya" asitleri bak!m!ndan dengeli bir biimde
formle edilmesi gerekir. Yemleme program!n!n seimi ; karkas para
veriminin optimize edilmesi veya canl! a"!rl!k performans!n!n en st
dzeye !kar!lmas! gibi !irketin hedeflerine ba"l!d!r.
Tavsiye edilen besin madde dzeyleri ve yem program!n! "Broy|er Karma
Yem Bes|n Madde De#er|er|" isimli kitap!kta bulabilirsiniz. Bu kitap!kta
a!a"!daki hususlar! ieren di"er bilgiler de yer almaktad!r:


Farkl! retim ve pazar piyasalar!na gre yem program!
Geli!im, verimlilik, kesimhane verimi ve karl!l!k iin ideal sindirilebilir
amino asit dzeyleri
Beslemeciler a!s!ndan daha ayr!nt!l! bilgileri, "Broy|er Bes|eme !|ave"
kitap!"!ndan elde edebilirsiniz. Bu kitap!k a!a"!da belirtilen konularda
ayr!nt!l! bilgi sunmaktad!r:
Horoz ve di!i broylerlerin cinsiyet ay!r!ml! yeti!tirilmesi
Btn (Danej bu"day uygulamas!nda gvenli kat!l!m dzeyleri
S!cakl!k stresine kar!! beslemeye ynelik tavsiyeler
evresel konularla ili!kili yemleme idaresi
Bes|n Madde|er|n|n Tem|n|
Enerj|
Broylerler, dokular!n geli!imi, ya!ama pay! ve aktivite iin enerjiye
gereksinim duyarlar. M!s!r, bu"day gibi karbonhidrat kaynaklar! ve e!itli
ya"lar kanatl! yemlerinde nemli enerji kaynaklar!d!r. Rasyonlardaki enerji
dzeyleri broyler iin kullan!labilir enerjiyi ifade eden Metabolik Enerji (MEj
ile tan!mlan!r ve birimi de Megajul (MJ/kgj olarak gsterilir.
Prote|n
Tah!llar yada soya kspesi gibi yem hammaddelerinde bulunan yem
proteinleri, sindirim sisteminde aminoasitlere paralanan kompleks
bile!iklerdir. Bu aminoasitler sindirim sisteminden emilerek vcut
proteinlerinde toplanmakta; kas, sinir, deri ve ty gibi vcut dokular!n!n
yap!m!nda kullan!lmaktad!r. Rasyonun ham protein seviyesi, o rasyon
ierisinde kullan!lan hammaddelerin protein kaliteleri hakk!nda fikir
vermez. Rasyon protein kalitesi, nihai yemdeki esansiyel aminoasitlerin
sindirilebilirli"ine, dzeyine ve dengesine ba"l! bir husustur.
Ross broylerleri , tavsiye edilen dengeyi sa"layarak formle edilmi!
rasyonlardaki sindirilebilir amino asit dzeyine , geli!me, canl! a"!rl!k ,
yem etkinli"i ve karl!l!k a!s!ndan iyi kar!!l!k vermektedir. Daha yksek
27
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
seviyedeki sindirilebilir aminoasit dzeylerinin, broyler performans! ve
kesim verimlili"ini art!rmak suretiyle karl!l!"! iyile!tirdi"i grlm!tr. Bu
iyile!me, broylerleri para eti yada de-boning (eti kemikten ay!rma i!lemij
amal! yeti!tiren !irketler iin daha da nemli hale gelmektedir.

Makro M|nera||er
Yksek dzeyde broyler performans! iin, nemli minerallerin do"ru ve
dengeli bir biimde sa"lanmas! nem ta!!r. Makro mineraller; Kalsiyum (Caj,
Fosfor (Pj, Sodyum (Naj, Potasyum (Kj ve Klor'u (Clj kapsamaktad!r.
Ka|s|yum ve Fosfor: Rasyondaki kalsiyumun; geli!me, yem etkinli"i,
kemik geli!imi, ayak sa"l!"!, sinir fonksiyonu ve ba"!!!kl!k sisteminde etkisi
bulunmaktad!r. Bu nedenle kalsiyum bak!m!ndan hayvan ihtiyac!n!n do"ru
ve istikrarl! bir biimde kar!!lanmas! olduka nemlidir. $skelet yap!s!n!n ve
geli!menin ideal dzeyde sa"lanmas! iin, kalsiyum gibi fosforun da do"ru
miktarda ve formda sa"lanmas! gerekmektedir.
Sodyum, Potasyum ve K|or: Bu minerallere genel metabolizma
fonksiyonlar! iin ihtiya duyulmaktad!r. Eksikliklerinde, yem tketimi,
geli!me ve kan asitli"i (pHj etkilenebilmektedir. Bu minerallerin a!!r!
dzeyleri, su tketiminin artmas!na ve sonras!nda altl!k kalitesinin
bozulmas!na sebebiyet vermektedir.
!z M|nera||er ve V|tam|n|er
Tm metabolik fonksiyonlarda minerallere ve vitaminlere ihtiya
duyulmaktad!r. Uygun vitamin ve iz minerallerin ilavesi, formlasyonda
kullan!lan hammaddelere, yem retim !artlar!na ve yerel ko!ullara
ba"l!d!r.
Farkl! tah!l kaynaklar!ndaki vitamin dzeyleri farkl!d!r. Bu durum gz
nnde tutularak, baz! vitaminlerin ilave edilen dzeylerinin de"i!tirilmesi
gerekir. Rasyonlar!n bu"day ya da m!s!ra dayal! olmas! durumuna gre,
baz! vitaminler iin ayr! tavsiyeler genellikle nerilmektedir.
Enz|m|er
Gnmzde enzimler, yem hammaddelerinin sindirilebilirli"ini art!rabilmek
amac!yla yayg!n olarak kanatl! yemlerinde kullan!lmaktad!r. Yem enzimleri
genel olarak; karbonhidratlar, proteinler ve bitkisel kaynaklarda ba"l!
bulunan mineraller zerinde aktivite gsterirler.
Kr|t|k Nokta|ar
$deal broyler performans! iin tavsiye edilen sindirilebilir amino asit
oranlar!n! kullan!lmal!
Yksek kaliteli protein kaynaklar! kullan!lmal!
Macro mineraller, uygun bir denge iinde ve do"ru oranda temin
edilmeli
Yerel ko!ullara, yem retim uygulamalar!na ve kullan!lan
hammaddelere gre vitamin ve mineral ilaveleri ayarlanmal!
28
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Yem|eme Program!
Ba"|ang! Yem|er|
Bytme dneminde (0-10 gnj ama; Ross !rk!n!n ilk yedi gnlk canl!
a"!rl!k hedefine ula!abilmek gayesiyle iyi bir i!tah geli!tirmek ve erken
dnemde geli!im h!z!n! en st dzeye !kartmakt!r. Broyler ba!lang! yemi
ilk 10 gn iin tavsiye edilmektedir. Ba!lang! yemi toplam yem maliyetinin
ok kk bir k!sm!n! olu!turur. Bu nedenle bu yeme ili!kin kararlar al!n!rken
rasyon maliyetinden ziyade, performans ve karl!l!k birinci derecede
de"erlendirilmelidir. Erken dnemde broyler geli!imi ve performans iin,
yem tketiminin en st seviyeye !kar!lmas! gerekmektedir. Broylerlerin bu
kritik dnemde tavsiye edilen besin madde oranlar!yla beslenmesi ideal
geli!meyi sa"layacakt!r.
Bytme Yem|er|
Broyler bytme yemleri genellikle ba!lang! yeminden sonra 14-16 gn sreyle
yedirilmektedir. Ba!lang! yeminden bytme yemine gei!te, yem formu da
kramb!l formdan mini pelet/pelete dn!mektedir. retilen pelet boyutuna
ba"l! olarak bytme yemleri ilk sevkiyatta kramb!l yada mini-pelet olarak
gnderilebilir.
Bu dnemde broyler geli!imi olduka dinamik bir seyir gsterir. Bu nedenle, yeterli
dzeyde besin madde al!m!n!n sa"lanmas! gerekir. $deal dzeyde yem al!m!,
geli!me ve FCR iin, rasyondaki besin madde oranlar!n!n zellikle de enerji ve
amino asitlerin do"ru olarak zmlenmesi olduka nemlidir.
B|t|rme Yem|er|
Broyler bitirme yemleri, toplam yem miktar! ve maliyetinin nemli bir k!sm!n!
olu!turur. Dolay!s!yla bu yemlerin, retilen rnden finansal anlamda geri
dn! en st dzeyde sa"lamas!n! temin iin dzenlenmesi nemlidir.
Bitirme yemlerinin 25. gnden itibaren kesime kadar verilmesi
gerekmektedir. 42-43. gnden sonra kesilecek broylerler iin, 42. gnden
itibaren ikinci bir bitirme yemine gereksinim duyulabilir.
Bir yada iki bitirme yeminin kullan!m! a!a"!daki hususlara ba"l!d!r:
$stenilen kesim a"!rl!"!
retim dneminin uzunlu"u
Yemleme program!
Kullan!lan ilalar!n geri ekilme sresi, kesim ncesi bitirme yeminin
periyodunu belirler. Broyler etinde ila kal!nt! riskini yok etmek gayesiyle,
hayvanlara kesiminden nce yeterli srede kesim ncesi bitirme yeminin
tkettirilmesi sa"lanmal!d!r. Reeteye tabi ilalar!n yasal geri ekilme
sreleri, rne ait bilgi dkmanlar!nda belirtilmektedir ve bu srelere
uyulmal!d!r. Kesim ncesi yeminde, besin madde oranlar!nda a!!r!
derecede d!rmeler tavsiye edilmemektedir.
29
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
30
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Kr|t|k Nokta|ar
Ba!lang! yemlerinin 10 gn kullan!lmas! tavsiye edilir. Bu yem
formlasyonu ile ilgili kararlar verilirken, yemin maliyetinden ziyade
performans ve karl!l!k esas tutulmal!
Bytme yemleri, geli!me dnemi boyunca dinamik geli!meyi
destekleyecek besin maddesi al!m!n! sa"lamal!
Broyler bitirme yemleri finansal geri dn! en st seviyede
sa"layacak biimde formle edilmeli ve ya!a gre ayarlanmal!d!r.
Ancak bu dnem yemlerinde, besin madde oranlar!nda a!!r!
d!rmeler yap!lmamal!
Yem Formu ve Yem|n F|z|kse| Ka||tes|
Ba!lang! yemlerinin kramb!l yada mini pelet, bytme ve bitirme
yemlerinin pelet olmas! durumunda (Tablo 4j broyler geli!imi ve FCR daha
iyi olacakt!r. Tketilen pelet yemlerin boyutuna ba"l! olarak, ilk sevkiyatta
bytme yemlerinin kramb!l yada mini pelet formunda olmas! gerekebilir.
D!k kalitedeki kramb!l ve pelet yemler, yem tketimini ve performans!
ktle!tirmektedir. Kmes dzeyinde, kramb!l ve pelet formdaki yemlerde
k!r!l!p ufalanmay! en d!k seviyeye ekebilmek iin gerekli zenin
gsterilmesi gerekir.
Tab|o 4: Broyler Srlerinde Ya!a Gre Yem Formlar!
Kaliteli kramb!l ve pelet yem toz yeme kar!! tercih edilmelidir. Ancak, toz
yem retilmek durumunda ise, bu yem partikllerinin yeterli derecede iri ve
partikl bykl" bak!m!ndan bir rnek (homojenj olmas! gerekmektedir.
Yemi olu!turan "elerin homojenizasyonunun iyile!tirilmesi, tozlulu"un
d!rlmesi gayesiyle toz yemlere bir miktar ya" ilavesi yararl! olabilir.
Kr|t|k Nokta|ar
D!k fiziksel kalitedeki yem, broyler performans!n! olumsuz ynde
etkiler
$deal performans iin kaliteli kramb!l ve pelet yem kullan!lmal!
Toz yem kullan!lmas!n! gerektiren durumlarda, iri ve bir rnek partikl
bykl" sa"lanmal!. 1 mm (<1mmj den kk toz partikllerini en
az dzeyde ve % 10' dan daha d!k seviyede tutmal!
Btn (Dane| Bu#day Yem|emes|
Karma yeme ilave olarak dane bu"day yemlemesinin kullan!lmas! ton
ba!!na yem maliyetini d!rebilir. Ancak bu durum, karkas rand!man! ve
g"s eti kay!plar!n! dengelemelidir.
Ya" (Gn| Yem Formu ve Boyutu
0-10 Elenmi! kramb!l yada mini pelet
11-24 2-3.5 mm ap!nda pelet yada iri "tlm! ve iyi
homojenize edilmi! toz yem
25 - Kesime Kadar 3-3.5 mm ap!nda pelet yada iri "tlm! ve iyi
homojenize edilmi! toz yem
Dane bu"day!n kat!l!m dzeyi, karma yem formlasyonu ya da dengeleyici
bir yem ile mutlaka desteklenmelidir. Bu konuda uygun bir ayarlama
yap!lmaz ise, rasyon besin maddesi a!s!ndan dengesiz olaca"! iin kanatl!
performans! da risk alt!na al!nm!! olur. Gvenli kat!l!m oranlar! a!a"!daki
tabloda verilmektedir.
Tab|o 5: Broyler Rasyonlar!nda Dane Bu"day!n Gvenli Kat!l!m Oranlar!
+
Da|a y0|se| yo!0n|0!a sa||o |a|ma yada denge|ey|c| yem|e| ||e y0|se| o|anda dane o0!day |at!|!m o|an!
m0m|0nd0|.
Kesimhanede i organlar!n !kar!lmas! esnas!nda bula!!kl!k sorunlar!yla
kar!!la!mamak iin, yakalama i!leminden iki gn nce yemde dane
bu"day uygulamas!na son verilmelidir.
Kr|t|k Nokta|ar
Karma yemde besinsel denge a!s!ndan uygun ayarlama yap!lmazsa,
rasyonlar!n dane bu"dayla seyreltilmesi performans! d!rlebilir
Yem ve S!cak|!k Stres|
Sindirilebilirli"i yksek hammaddelerle birlikte besin maddeleri bak!m!ndan
do"ru ve dengeli biimde formle edilmi! yemler, s!cakl!k stresi etkisinin
asgari dzeye indirgenmesine yard!mc! olacakt!r.
Nitelikli pelet ve kramb!l ile beslenen kanatl!larda yem tketimi iin
harcanan enerji asgari dzeyde oldu"u iin, yem yeme s!ras!nda rettikleri
!s! miktar! d!ktr. Fiziksel kalitesi yksek formdaki yemlerle beslenen
kanatl!larda yemin hayvan taraf!ndan tketilmesi daha iyi hale gelmekte
ve s!cakl!"!n serinlemeye ba!lad!"! srete hayvan!n gereksinim duydu"u
telafi edici yem tketimi de kolayla!maktad!r.
S!cak havalarda yemdeki enerjinin karbonhidratlardan daha ziyade ya"
kaynaklar!na dayand!r!lmas!, yemin metabolizmas! s!ras!nda retilen !s!
art!!!n! d!rece"i iin baz! durumlarda faydal! olmaktad!r.
Kolay ula!!labilir serin ve d!k tuz ieren su, s!cakl!k stresi boyunca
gereksinim duyulan en kritik besin maddesidir.
Bu !artlarda, yem ya da ime suyu yoluyla vitamin ve elektrolitlerin
verilmesi de evresel stres alt!ndaki kanatl!lara yard!mc! olacakt!r.
Kr|t|k Nokta|ar
S!cakl!k stresi etkisini asgari seviyede tutmak iin, do"ru besin madde
oranlar!yla birlikte yksek sindirilebilirli"e sahip hammaddeler kullan!lmal!
S!cakl!k stresi etkisini asgari seviyede tutmak ve s!cakl!"!n serinlemeye
ba!lad!"! srete telafi edici yem tketimini yeterli dzeyde sa"lamak iin,
kanatl!lar fiziksel form a!s!ndan nitelikli yemlerle beslenmeli
D!k tuz oran!na sahip serin su temin edilmeli
Gnn en so"uk zaman dilimlerinde yemliklerde mutlaka yemin
bulunmas!n! sa"lanmal!
31
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Rasyon Dane Bu#day!n Kat!|!m Oran!
Ba!lang! S!f!r
Bytme % 10 + iin kademeli art!!
Bitirme % 15 + iin kademeli art!!
evre
Yem ieri"indeki protein seviyesinin a!!r!l!"!n!n asgari dzeyde
tutulmas!yla, azot ve amonyak at!m!nda azalma sa"lanabilir. Bunun
ba!ar!lmas!, yemdeki protein seviyesini asgari seviyede tutmaktan ziyade,
tavsiye edilen dengelenmi! sindirilebilir amino asit dzeylerini rasyonlarda
sa"lamakla mmkndr.
Metabolizmadan fosfor at!m!n!n asgari seviyede tutulmas! ise, gereksinimin
hayvan ihtiyac!n! kar!!layacak dzeyde tutulmas! ve fitaz enzimlerinin
kullan!lmas!yla mmkn olabilir.

Kr|t|k Nokta|ar
Azot at!m!n! asgari dzeyde tutmak iin, rasyonlar dengelenmi!
amino asit seviyelerine gre formle edilmeli
Fosfor at!m!n! asgari dzeyde tutmak iin kanatl! gereksinimini
kar!!layacak dzeyde yemleme yap!lmal!
A|t|!k Ka||tes|
Altl!k kalitesi, kanatl! sa"l!"!n! do"rudan etkilemektedir. Altl!k iindeki d!k
nem seviyeleri, ortamdaki amonyak seviyesinin d!mesine yard!mc! olur
ve bu sayede kanatl! zerindeki solunum stresi azalm!! olur. Altl!k kaliteli
ise taban yast!"! hastal!"!n!n da grnme s!kl!"! azal!r.
Kaliteli altl!k iin; uygun besleme stratejileriyle birlikte iyi sevk-idare, sa"l!k
ve evresel uygulamalar!n hayata geirilmesi gerekir:
Rasyonlarda a!!r! protein seviyelerinden ka!n!lmal!
Su tketimini artt!rmak suretiyle !slak altl!"a neden olaca"! iin yksek
dzeyde sodyum ve tuz kullan!m!ndan uzak durulmal!
Rasyonlarda, d!k sindirilebilirli"e yada yksek selloz ieri"ine sahip
hammadde kullan!m!ndan ka!n!lmal!
lslak altl!"a neden olan ba"!rsak bozukluklar!na yol amamak iin
rasyonlarda kaliteli ya" kaynaklar! kullan!lmal!
Su Ka||tes|
Su, ya!am iin zorunlu bir maddedir. Su tketimindeki d!!ler ya da
su kayb!nda olu!an art!!lar, kanatl!n!n ya!am! sresince sergiledi"i
performans! nemli derecede etkileyebilmektedir. Konuya ili!kin
ayr!nt!l! bilgi Ross Tech 08/47 - Su Ka||tes| ba!l!kl! teknik bltenden
sa"lanabilir.
Broyler srlerine temin edilen suda a!!r! miktarda minerallerin bulunmamas!
gerekir. Bu suyun ayn! zamanda bakterilerle de bula!!k olmamas! gerekir.
$nsan tketimi iin sa"lanan su, broyler tketimi iin de uygun olmakla
birlikte, sondaj kuyular!ndan, a!k su kaynaklar!ndan yada niteliksiz
!ebeke suyu kaynaklar!ndan sa"lanan sular sorunlara yol aabilir.
Temin edilen suyun, kalsiyum tuzlar! (su sertli"ij , tuzluluk ve nitratlar
ynnden test edilmesi gerekir.
32
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
33
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Kmes temizli"i sonras!nda ve civciv kabul ncesinde, bakteriyel
bula!!kl!k tespiti iin, suyun temin edildi"i kaynaktan, depodan ve su ime
noktalar!ndan rnekler al!nmas! gerekmektedir.
A!a"!daki tabloda, suda kabul edilebilir azami organik madde ve mineral
seviyeleri verilmi!tir.
Tab|o 6: Suda Kabul Edilebilir Azami Organik Madde ve Mineral
Seviyeleri
Bu tabloda yer alan de"erlerin a!!r! miktarlarda olmas! durumu, e"er su,
!ehir !ebekesi gibi ana bir kaynaktan sa"lan!yor ise olas! de"ildir.
Artezyen ya da sondaj kuyular!ndan temin edilen sular, yksek dzeyde
nitrat ve bakteri ierebilir. Bakteriyel bula!!kl!"!n yksek oldu"u durumlarda
neden tespit edilmeli ve bu nedenin ortadan kald!r!lmas! iin gerekli
al!!malar yap!lmal!d!r. Bakteriyel bula!!kl!k, kmes ve kesimhanede
biyolojik retim performans!n! genellikle d!rmektedir.
Broyler kmesine giri!te temiz olan su, kmes evresi ortam!ndaki
bakterilere maruz kalarak bula!!k hale gelebilir ($ek|| 11|. Suluk dzeyinde
3-5 ppm'lik klorlama i!lemi, zellikle su yzeyini a!kta b!rakan suluk
sitemlerinde bakteri seviyesini d!recektir. Bakteriyel bula!!kl!"!n
kontrolnde Uv (Ultra viyolej !!!nlar!n!n kullan!m! da etkilidir.
Kabu| Ed||eb|||r
Madde Sev|ye, Yorum
ppm (=mg/||tre|
Toplam znm! Kat!lar 0-1,000 Daha yksek seviyeler !slak
(TDS=Total Dissolved Solidsj d!!k!ya ve performans
d!kl"ne neden olur
Fekal Koliform 0 Daha yksek seviyeler suyun
bula!!k oldu"unu gsterir
Klor 250 Sodyumun 50'den yksek
oldu"u durumda, kabul
edilebilir klor seviyesi olduka
d!ktr (< 20 ppmj
Sodyum 50
Kalsiyum Tuzlar! (Sertlikj 70
pH 6.5-8.5 Asidik sular ekipman!
a!!nd!r!p, hastal!klara
mdahaleyi zorla!t!r!r
Nitratlar Eser miktarda
Slfatlar 200-250 Daha yksek seviyeler
d!!k!n!n !slakl!"!n! art!r!r
Potasyum 300
Ma"nezyum 50-125 Daha yksek seviyeler
slfatlar!n etkisini
!iddetlendirir
Demir 0.30
Kur!un 0.05
inko 5.00
Mangan 0.05
Bak!r 0.05
Su yksek dzeyde demir veya kalsiyum tuzlar! ieriyorsa ve sertse,
vanalarda ve boru hatt!nda t!kanmalar olu!abilir. Bu trden sorunlar!n
oldu"u yerlerde 40-50 mikron'luk ebatta filtrelerin kullan!lmas! tavsiye
edilmektedir.
$ek|| 11: Kmes ortam!nda a!kta b!rak!lan suluklarda bakteri say!s!ndaki
art!!

Kr|t|k Nokta|ar
Kanatl!n!n nitelikli, temiz ve taze suya s!n!rs!z ula!mas! sa"lanmal!
Bakteriyolojik ve mineral bula!!kl!k a!s!ndan sular dzenli olarak
analiz edilmeli ve sonuca gre gerekli dzeltici faaliyetler yap!lmal!
Su|uk S|stem|er|
Broylerlere gn iinde 24 saat boyunca su temin edilmelidir. Suyun
miktarsal olarak yetersiz olmas! ya da yeterli ime noktas!n!n bulunmamas!
durumunda, geli!me h!z! d!ecektir. Srnn yeterli miktarda su
tketmesini teminat alt!na almak iin, gnlk yem - su tketimi ve oran!n!n
izlenmesi gerekir.
Su tketiminin llmesi, yem ve su tketimindeki hatalar!n belirlenmesinde,
hastal!k durumunun incelenmesi ve performans!n de"erlendirilmesinde
kullan!labilir.
21C de, kg yeme kar!!l!k tketilen suyun miktar! a!a"!daki oranlarda ya da
bu oranlara yak!n oldu"unda, (lt:kgj yeterli miktarda su tketilmektedir:
1.8:1 an tipi suluk
1.6:1 Tabaks!z nipel suluk
1.7:1 Tabakl! nipel suluk
Su tketimi yem tketimine ba"l! olarak de"i!iklik gsterir.
Kanatl!lar yksek ortam s!cakl!klar!nda daha fazla su ierler. 21C
zerindeki s!cakl!klarda artan her 1 derece s!cakl!k iin su tketimi
yakla!!k olarak % 6,5 civar!nda artmaktad!r. Yksek s!cakl!"!n uzun
srd" tropikal blgelerde su tketimi iki kat artmaktad!r.
34
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Temizlikten Sonra $lk Gn 5. Gn
15,000
10,000
0 0 0 0 0 0
7oo|am Say!
S.a0|eo0s
E.co||
ANAHTAR
40,000
B
a
k
t
e
r
i
y
e
l

S
a
y
!
40,000
35,000
30,000
25,000
20,000
15,000
10,000
5,000
0
35
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Suyun ok so"uk yada !l!k olmas! su tketimini d!rr. S!cak havalarda
suyun hayvanlara mmkn oldu"unca serin verilmesini sa"lamak iin, su
hatt!n!n dzenli aral!klarla bas!nl! su ile temizlenmesi iyi bir uygulamad!r.
Ana su kayna"!nda muhtemel bir sorun olmas! durumunda olu!acak s!k!nt!y!
nlemek ad!na, kmeste yeterli kapasitede su deposu bulundurulmas!
gerekir. $deal olarak, deponun kapasitesi bir gn ierisinde azami derecede
gereksinim duyulan su tketimini kar!!layacak dzeyde olmal!d!r.
Su tketiminin llmesi, olduka nemli bir gnlk sevk-idare
uygulamas!d!r. Tab|o 7'de 21C s!cakl!kta karakteristik su tketimleri
verilmi!tir. Su tketimindeki azalma, retimle ilgili bir sorunun ve potansiyel
bir hastal!"!n uyar!s!n! yapmaktad!r.
Su sayalar!nda ak!! h!z! , bas!nla uyumlu olmak durumundad!r. Bir
kmes iin en az bir, bir nite ierisinde ise kmes yerle!imine gre daha
fazla say!da sayac!n tercihen olmas! yararl!d!r.
Tab|o 7: 21C'de Broyler Srlerinde Karakteristik Su Tketimi (lt/
gn/1000 hayvanj
E = E||e|, D = D|"|, K = Ka|!"!| (E+DI
N|pe| Su|uk|ar
Nipel suluklar, suluk ba!!na 12 adet broyler hesab!yla yerle!tirilmelidir; $lk
3-4 gn iin 1000 civciv ba!!na 6 adet olmak zere ilave civciv suluklar!n!n
temin edilmesi gerekir.
Gerek anlamda nipel suluk ba!!na hayvan say!s!; suyun debisine, kesim
ya!!na, iklime ve tasar!ma ba"l!d!r. $deal performans! sa"lamak iin su
hatt!n!n gnlk olarak takip edilmesi gerekir.
Su hatt!ndaki gere"inden yksek bas!n, daha fazla su zaiyat!na ve !slak
altl!"a neden olabilir. D!k bas!n ise su tketiminin ve sonras!nda yem
tketiminin d!mesine neden olabilmektedir.
Nipel suluk yksekli"inin ba!lang!ta d!k tutulmas!, ilerleyen dnemlerde
ise hayvan ya!!n!n artmas!yla birlikte art!r!lmas! gerekmektedir. Suluk
hatt!n!n ok yksek seviyede olmas! su tketimini s!n!rland!rabilir, ok
alak seviyede olmas! ise !slak altl!k sorununa neden olabilir.
E D K E D K E D K
7 62 58 61 66 61 65 70 65 68
14 112 101 106 119 107 112 126 113 119
21 181 162 171 192 172 182 203 182 193
28 251 224 237 267 238 252 283 252 266
35 309 278 293 328 296 311 347 313 329
42 350 320 336 372 340 357 394 360 378
49 376 349 363 400 371 386 423 392 409
56 386 365 374 410 388 398 434 410 421
Ya"
(gn|
Tabaks!z N|pe|
Su|uk
Tabak|! N|pe|
Su|uk
an T|p|
Su|uk
Bytmenin ba!lang! dneminde nipel suluk hatt! yksekli"i hayvan!n
ula!abilece"i seviyede olmal!d!r. Su ime s!ras!nda, civcivin s!rt! ile zemin
aras!nda 35-45 lik bir a!n!n olu!mas! gerekir. Civciv bydke damla
suluklar!n ykseltilmesi ve ime s!ras!nda bahsedilen a!n!n suya ula!mak
iin vcudu esneten yakla!!k, 75-85lik bir a!n!n !ekillenmesi gerekir
($ek|| 12|
$ek|| 12: Nipel Suluk Yksekli"inin Ayar!
$ek|| 13: : Nipel Suluk rne"i
[
an T|p| Su|uk|ar
Broyler srleri iin, ilk gn 40 cm apa sahip an tipi suluklardan 1000
hayvana 6 adet suluk hesab!yla yerle!tirme yap!lmal!d!r. Ayr!ca ilave olarak
1000 hayvana 6 adet mini suluklar ya da plastik tepsiler bulundurulmas!
gerekir.
Ya! ilerledike kullan!lan kmes alan! artt!"! iin ,1000 hayvana, 40
cm ap!nda en az 8 adet an tipi sulu"un temin edilmesi gerekir. Bu
suluklar!n kmes boyunca yle homojen yerle!tirilmesi gerekir ki bu
yerle!im sayesinde hibir broylerin suya iki metreden fazla uzak olmamas!
sa"lanmal!d!r. Suluk ierisindeki suyun seviyesi, 7-10. gne kadar suluk
kenar!ndan 0,6 cm a!a"!da, 10. gnden sonra ise suluk taban!ndan 0,6
cm ykseklikte olmal!d!r.
36
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
35-45
75-85
37
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Su|uk T|p| 1000 broy|er ba"!na su|uk say!s!
an Tipi 40 cm ap!nda 8 adet
Nipel 83 adet nipel (nipel- ba!!na 12 broyler ya da 3kg'dan
a"!r hayvanlar iin nipel ba!!na 9-10 broylerj
Ba!lang!ta ilave olarak kullan!lan mini suluk ve plastik tepsilerin 3-4 gn
iinde kademeli olarak kald!r!lmas! gerekir. Devam eden srete otomatik
suluk sistemi devreye girmelidir.
Bytme sonras!nda 1000 adet hayvan ba!!na ihtiya duyulan suluk say!s!
a!a"!daki tabloda yer almaktad!r.
Tab|o 8: Bytme sonras! 1000 broyler ba!!na asgari suluk say!s!
Suluk yksekli"i gnlk olarak takip edilmeli ve 18. gnden sonra an
tipi suluklar!n taban! ile hayvan!n s!rt yksekli"inin ayn! seviyede olmas!
sa"lanmal!d!r.
$ek|| 14: an tipi suluklar!n yksekli"i
Kr|t|k Nokta|ar
Kanatl!lara gn ierisinde 24 saat boyunca su sa"lanmal!
$lk drt gn ilave civciv suluklar! bulundurulmal!
Tketilen yem ve su oran! gnlk olarak izlenmeli ve srnn
yeterince su tketip tketmedi"i kontrol edilmeli
Yksek s!cakl!klarda hayvanlar!n artan su ihtiyac!n!n kar!!lanmas!n!
sa"lanmal!
S!cak havalarda tketilen suyu mmkn oldu"unca serinletebilmek
iin, suluk hatt! dzenli aral!klarla bas!nl! suyla temizlenmeli
Suluk ykseklikleri gnlk olarak kontrol edilip, ayarlanmal!
Suluklara tm hayvanlar!n kolayca ula!mas!n! sa"lamak iin yeterli
miktarda suluk alan! b!rak!lmal!
Yem||k S|stem|er|
Broyler civcivlerine ilk 10 gn sreyle verilen yemin, elenmi! kramb!l ya da
mini pellet formda olmas! gerekir. Civcivlerin yeme kolay ula!mas!n! temin
iin, yem dz tepsilere veya zemine serilen ka"!tlar!n zerine konmal!d!r.
Kmes zemin alan!n!n asgari %25'inin ka"!tla kapl! olmas! gerekir.
Ana yemlik sistemine gei! ilk 2-3 gn ierisinde kademeli olarak
yap!lmal!d!r. nk bu dnem ierisinde civcivler, ana yemlik sistemine
ilgi gstermeye ba!lar. Gn !!!"!n!n yeti!tirmede model olarak kullan!ld!"!
yerlerde, olu!an ekstra rekabetten dolay! yemlik alan!na zellikle dikkat
edilmesi gerekir.
Kanatl!lar!n besleme dzeni, canl! a"!rl!"a, kesim ya!!na, iklime, kmes
yap!s!na ve ekipmana ba"l!d!r.
Yetersiz yemlik alan! geli!me h!z!n! d!rr ve niformitenin ktle!mesine
sebep olur. Yemlik ba!!na hayvan say!s!, kesim ya!!ndaki canl! a"!rl!"a ve
kullan!lan sistemin ba"l!d!r.
Broyler srleri iin mevcut otomatik yemleme sistemleri:
Pan Yemlik: 45-80 broyler/yemlik (Hayvan bydke yemlik ba!!na
d!k broyler say!s!j
Kanal yemlik : 2.5 cm /hayvan (1 metre hatta 40 broylerj
Spiral Yemlik: 38 cm ap!nda (70 broyler/yemlikj
Tm yemlik sistemleri, asgari dzeyde yem zaiyat! ve hayvanlar!n
yemliklere kolay ula!mas! gz nnde bulundurularak ayarlanmal!d!r.
Yemliklerin taban seviyesi ile hayvan!n s!rt seviyesinin ayn! dzeyde olmas!
gereklidir ($ek|| 15j. Pan ve spiral tipteki yemliklerin yksekli"inin tek tek
ayarlanmas! gerekebilir. Kanal yemliklerin yksekli"i basit bir makara
(kald!raj ile ayarlanabilir.
$ek|| 15: Yemliklerin Yksekli"i
Yemliklerin yanl!! ayarlanmas! yem zaiyat!n! art!rabilir. Byle bir durum
oldu"unda, FCR ile ilgili de"erlendirme hatal! olur. Yine bu durumda
dklen yemlerin tketilmesi bakteriyel bula!!kl!k riskini artt!r!r.

38
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Tm yemlik sistemlerinde, gnlk verilen yemin tamamen tketilmesi
vas!tas!yla yemliklerin temizlenmesinin sa"lanmas! iyi bir uygulamad!r. Bu,
yem zaiyat!n! da azaltarak, FCR'yi iyile!tirecektir.
Kanal tipi yemlik iinde yem yksekli"inin (derinli"ij ayarlanmas! daha
kolayd!r. Bu amala sadece yem haznesinde (kazan!ndaj basit bir
ayarlama gerekmektedir. Hayvanlar!n ayaklar!na verilecek zararlar!n asgari
dzeyde olmas! a!s!ndan, kanal tipi yemliklerin bak!m!na dikkat edilmesi
gerekir.
Pan ve spiral tipi yemlik ayarlar!n!n tek tek yap!lmas! gerekir.
Pan ve spiral tipteki yemliklerin otomatik olarak doldurulmalar! durumunda,
yemliklerin tamam! e! zamanl! olarak dolduruldu"u iin, hayvanlar!n
hemen ve do"rudan yeme ula!malar! sa"lan!r. Kanal tipi yemliklerde ise
bu durumun gerekle!mesi zaman al!r ve hayvanlar hemen ve do"rudan
yeme ula!amazlar.
Yemin homojen biimde da"!t!lmamas!, performans! d!rebilir , yemlik
etraf!ndaki rekabete ba"l! olarak ta fiziki yaralanmalar! art!rabilir.

Kr|t|k Nokta|ar
$lk gn, ana yemleme sistemi, ka"!t kulan!m! ve/veya tepsi
kullan!m!yla desteklenmeli
Kmeste bulunan hayvan say!s!na gre yeterli yemlik temin
edilmeli
Gn !!!"!n!n yeti!tirme modeli olarak kullan!ld!"! !artlarda, artan
rekabet nedeniyle yemlik alan!n! art!r!lmal!
Yemli"in taban! ile hayvan!n s!rt!n!n ayn! seviyede olmas!n!
sa"layacak !ekilde yemlik ykseklikleri gnlk olarak ayarlanmal!
39
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
40
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Yem ve Su $htiyac!n!n Kar!!lanmas!
Not|ar
56/7
Sr performans!n! azami dzeye !karmak iin, iyi
sevk-idare ve biyogvenlik yntemlerini kullanarak,
kanatl! hayvan hastal!klar!n! ve halk sa"l!"!n! ilgilendiren
hastal!klar! asgari dzeyde tutmak ya da engellemek.
*/'8/$ !729.),2()&
% )&% !+,-+-.
% )& Biyogvenlik
)/ A!!lama
% )' Hastal!klar!n Ara!t!r!lmas!
% /" Hastal!klar!n Te!hisi
S
A
%
L
l
K

v
E

B
$
Y
O
G

v
E
N
L
$
K
*-#%2+)(&)
!!$#45(&3%!+
%:(;6$?=$
Sa#|!k ve B|yogven||k
!|ke|er
Broyler retiminde sr sa"l!"! son derece nemlidir. Sr sa"l!"!ndaki bir
bozulma, canl! a"!rl!k al!m!, FCR, ya!ama gc, ikinci kalite et ve kesim
kalitesi gibi sr sevk-idaresinin ve retimin bir ok alan!nda olumsuz etki
olu!turacakt!r.
Sr, hayat!na sa"l!kl! ve kaliteli ba!layan civcivlerden olu!mal!d!r.
Civcivler, benzer sa"l!k durumunda bulunan mmkn oldu"unca az
say!da dam!zl!k srlerinden ya da ideal olarak tek bir dam!zl!k srden
gelmelidir.
iftlikte hastal!k kontrol programlar!:
Hastal!klardan korunma
Sa"l!ktaki bozulman!n erken tespiti
Tespit edilen hastal!klar!n tedavisini, ierir.
retim paremetrelerinin dzenli kontrol, erken tespit ve mdehale iin
hayati nem ta!!maktad!r. Herhangi bir srye yap!lan erken mdahale,
evredeki di"er srlerin hastalanmas!n! nleyecektir.
Yol lmleri, 7. gn canl! a"!rl!"!, gnlk ve haftal!k lm, su tketimi,
gnlk ortalama canl! a"!rl!k kazan!m!, FCR ve ikinci kalite et oran!
gibi retim paremetreleri yak!ndan takip edilmeli ve !irket hedefleri
ile kar!!la!t!r!lmal!d!r. $zlenen retim paremetreleri, !irket hedeflerini
yakalayamad!"! durumda, deneyimli bir veteriner Hekim taraf!ndan uygun
bir ara!t!rma yap!lmal!d!r.
Biyogvenlik ve a!!lama, ba!ar!l! bir sa"l!k idaresinde birbirlerini tamamlay!c!
unsurlard!r. Biyogvenlik, srnn herhangi bir hastal!"a maruz kalmas!n!
nlemek; uygun a!! programlar! ise s!k grlen hastal!klar!n nne gemek
iin hayati nem ta!!r.
B|yogven||k
Srnn sa"l!kl! kalabilmesi iin kat! bir biyogvenlik program! gereklidir.
Mutab!k kal!nan bir biyogvenlik program!n! anlamak ve ona uymak herkesin
grevi olmal!d!r. Bunu sa"layabilmek iin personel dzenli olarak e"itilmeli ve
kurslara tabi tutulmal!d!r.
Biyogvenlik, srleri hastal!k yap!c! mikroorganizmalardan koruyacakt!r. Bir
biyogvenlik program! geli!tirilirken 3 unsur gz nnde tutulmal!d!r:
Co#raf| Konum: iftlikler di"er kanatl! retim iftliklerinden uzakta
olacak !ekilde konu!land!r!lmal!d!r. Patojenlerin ve canl! a!! su!lar!n!n
dngsn asgari dzeyde tutmak gayesiyle tek ya! grubu iftlikler
tercih edilmelidir.
|ft||k Tasar!m!: $stenmeyen giri!leri engellemek iin it (telj !eklinde
bir bariyer gereklidir. iftlikler, giri!-!k!!! asgari dzeyde olacak,
temizlik ve dezenfeksiyonu kolayla!t!racak ve ku!lar ile kemirgenlerin
girmesine mani olacak !ekilde in!a edilmelidir.
43
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
!"|et|m Usu||er|: Kullan!lan yntemler, hastal!klar!n !k!!!n!n ve yay!l!!!n!n
nne gemek iin insanlar!n, yemin, ekipmanlar!n ve hayvanlar!n
hareketini kontrol alt!nda tutmal!d!r. Hastal!klar!n durumunda bir
de"i!iklik oldu"unda, dzenli olarak kullan!lan yntemlerin tekrar
dzenlenme zorunlulu"u ortaya !kabilir.
A!a"!daki !ekil, potansiyel hastal!klar!n ortaya !k!! yollar!n! gstermektedir.
$ek|| 16: Hastal!klar!n Ortaya !k!!!n! Sa"layan Unsurlar
Kr|t|k Nokta|ar
Ziyaretiler k!s!tlanmal!
Her bir ziyareti iin, giri!ten nce doldurulmak zere, risk
de"erlendirmesini de ieren bir ziyareti formu dzenlenmeli
Personel ve ziyaretiler iin, giysilerin ve ayakkab!lar!n de"i!tirilmesini
de (ya da galo! kullan!m!n!j ieren bir iftlik giri! talimatnamesi
olu!turulmal!
Her bir kmes giri!inde ayakkab!lar de"i!tirilmeli ya da galo!
kullan!m! sa"lanmal!
Temizlenip dezenfekte edilmedike, iftli"e hibir ekipman
getirilmemeli
iftlik giri!inden nce btn aralar temizlenmeli
Kmes temizlik ve dezenfeksiyonu iin a!k ve kapsaml! bir
talimatname haz!rlanmal!
Altl!"!n sevk ve idaresine ve imhas!na ili!kin a!k ve kapsaml! bir
talimatname haz!rlanmal!
Patojen mikroorganizmalar!n dngsn azaltmak iin, sr aralar!
kmeslerin iyi bir !ekilde temizlenmesine yetecek kadar uzun
olmal!
Yem hijyeni ve nakliyesi iin a!k ve kapsaml! bir talimatname
olu!turulmal!
Suyun ynetimi ve sanitasyonu iin a!k ve kapsaml! bir talimatname
olu!turulmal!
Kapsaml! bir kemirgen mcadele program! olu!turulmal!
l hayvanlar!n imhas! iin bir talimatname olu!turulmal!
44
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
Civcivler
Yem
Kmes
Kemirgenler
Su
Yabani Ku!lar
Di"er kanatl!lar, iftlik hayvanlar!
ve evcil hayvanlar
$nsanlar
Altl!k
Ha!ere
Kuluka
Ekipman ve Aralar
45
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
A"!|ama
A!a"!daki tablo, broyler srlerinin ba!ar!l! bir !ekilde a!!lanabilmesi iin
hayati nem ta!!yan "eleri gstermektedir.
Tab|0 9: Ba!ar!l! Bir A!! Program! $in Gerekli Unsurlar
A"! A"!|ama A"!
Program! Tasar!m! Etk|n||#|
A!! Program!, yap!lan
laboratuvar analizleri ve sa"l!k
taramalar!na dayand!r!lan
blgesel tehditler temel
al!narak, veteriner Hekimler
taraf!ndan olu!turulmal! ve o
blgeye has olmal!d!r.
Tek ya da kombine a!!lar, ya!a
ve srnn sa"l!k durumuna
gre, dikkatli bir !ekilde
seilmelidir.
A!!lama, istikrarl! bir ba"!!!kl!"!
olu!tururken potansiyel
tehditleri asgari dzeye
ekmelidir.
Dam!zl!k a!! programlar!,
broyler civcivleri hayatlar!n!n
ilk birka haftas!nda baz! viral
hastal!klara kar!! korumak iin,
yeterli ve niform bir maternal
antikor dzeyi sa"lamal!d!r.
Maternal antikorlar, civcivlerin
baz! a!! su!lar!na kar!!
olu!turdu"u cevaba engel
olabilirler. Broyler srlerinde
maternal antikor dzeyi,
dam!zl!k srler ya!land!ka
azal!r.
A!! uygulama yntemleri iin
tedariki firmalar!n tavsiyeleri
takip edilmelidir.
A!! uygulay!c!lar!, a!!lama ve
a!!ya yap!lacak muameleler iin
itina ile e"itilmelidirler.
A!!lamaya ili!kin detaylar kay!t
alt!na al!nmal!d!r.

Canl! a!!lar, klorlu suyla
uygulanacaksa, ya"s!z st tozu
ya da kloru ba"layan rnler
a!!dan nce suya kat!lmal!d!r.
Klor canl! a!! virusunun
lmesine ya da etkisinin
azalmas!na sebep olabilir.
Stres alt!nda ya da hasta
olan srlerin a!!lanmas!
iin bir veteriner Hekime
ba!vurulmal!d!r.
Kmesin her sr giri!inden
nce etkili bir !ekilde
temizlenmesi ve yeni altl!k
konulmas!, evredeki patojen
mikro-organizma dzeyini
d!recektir.
Srler aras!nda yeterli sre
b!rak!lmas!, zellikle altl!"!n
tekrar kullan!ld!"! yerlerde, sr
performans!n! kt ynde
etkileyen normal kmes
patojenlerinin remesinin nne
geilmesinde yard!mc! olacakt!r.
Performans! artt!rmak ve
mikrobiyal yk kontrol alt!nda
tutmak iin, a!!lara yap!lan
muamele, uygulama teknikleri ve
a!! sonras! reksiyonlar
dzenli olarak denetime tabi
tutulmal!d!r.
Havaland!rma ve sevk-idare,
zellikle a!! reaksiyonlar!n!n
s!ka
grld" dnemlerde,
a!!lar uyguland!ktan sonra
ideal halde tutulmal!d!r.
Kr|t|k Nokta|ar
A!!lama, ciddi s!k!nt!lar olu!turan hastal!klara kar!! srlerin
korunmas!nda, sevk-idare !artlar! uygun de"ilse, tek ba!!na yeterli
olamayacakt!r
Broyler srleri iin a!!lama programlar!, deneyimli bir veteriner
Hekimin dan!!manl!"!nda olu!turulmal!
A!!lama programlar!, hastal!k tehditleri iyi sevk-idare ko!ullar! ve etkili
biyogvenlik programlar! vas!tas!yla asgari dzeyde tutuldu"unda,
ok daha ba!ar!l! olacakt!r
A!!lama programlar!, blgesel hastal!klar! ve a!!lar!n tedarik
edilebilirli"ine gre dzenlenmeli
Her bir hayvan istenilen dozda a!!y! almal!
Dam!zl!k a!! programlar! yap!l!rken, broyler srleri de muhakkak
gz nnde tutulmal!
Hasta|!k|ar!n Ara"t!r!|mas!
Hastal!klar!n ara!t!r!labilmesi iin hangi ya!ta ne beklenece"inin ve srde
neyin yanl!! oldu"unun, nas!l tespit edilece"inin bilinmesi gereklidir.
Broyler srlerinde sa"l!k problemleri grld"nde ya da hastal!ktan
!phelenildi"inde, mmkn olan en k!sa zamanda veteriner Hekime ba!
vurulmal!d!r.
Hastal!"!n sebebi ara!t!r!l!rken, hastal!kl! srden izole edilen bakteri ya da
virusun hastal!k etmeni olup olmad!"! dikkatle incelenmelidir. Hastal!klar,
ok e!itli nedenlerden ve etkile!imlerden ortaya !kar.
Patojen olmayan bir ok virus ve bakteri, sa"l!kl! broiler srlerinden izole
edilebilir.
Broyler srlerinin sa"l!k dzeylerinin gn getike daha iyi hale getirilmesi
iin, hayat! boyunca srlerden ve retimin btn a!amalar!ndan rnekler
al!nmal! ve sonular kay!t alt!nda tutulmal!d!r.
Beklenmeyen hastal!klara kar!! haz!rl!kl! olmak iin, blgesel ve ulusal
sa"l!k kurulu!lar! ile irtibatl! olmak yararl!d!r.
46
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
Kmeste, sa"l!kla ili!kili hususlar!n zmnde, sistemik bir yakla!!m
faydal! olacakt!r.
Bak!lmas! gerekenler:
Yem: Bulunabilirlik, tketim, da"!l!m, tat, besinsel ierik, yemin geri
ekilmesi, bula!!k maddeler ve toksinler
l!!k: Byme ve geli!im iin yeterli !!!k, niform da"!l!m ve !iddet.
Altl!k: Nem oran!, amonyak dzeyi, mikroorganizma yk, derinlik,
kullan!lan materyal, da"!l!m, toksinler ve bula!!k maddeler
Hava: H!z, bula!!c!lar ve toksinler, nem, s!cakl!k, yararlan!labilirlik,
engeller
Su: Kaynak, bula!!c!lar ve toksinler, katk!lar, bulunabilirlik, tketim ve
mikrobiyal yk
Alan: Hayvan yo"unlu"u, yemin ve suyun bulunabilirli"i, s!n!rlay!c!
engeller ve ekipman
Sanitasyon: Kmes iinde ve d!!!ndaki temel malzemelerin hijyeni,
kemirgenlerin kontrol, bak!m onar!m, temizlik ve dezenfeksiyon
uygulamalar!
Gvenlik: Biyogvenlik riskleri.
Tab|o 10 ve 11, hayvanlar!n sa"l!"! ve kalitesi ile ili!kili lm paremetrelerine
dair rneklerin alt!n! izmektedir. Tablolar, ayn! zamanda, sa"l!kla ile ilgili
hususlar!n tespitine ili!kin yakla!!m ve aksiyon biimini gstermektedir.
47
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
48
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
Gz|em Ara"t!r!n!z O|as! Sebep|er
Kt c|vc|v ka||tes|:
Yksek yol lm
Miskin civciv davran!!!
Genel civciv grn!:
Kapanmam!! gbekler
K!rm!z! dizler/gagalar
Koyu k!r!!!k bacaklar
Solgun veya kt kokulu
gbek ya da yumurta sar!s!
Kk c|vc|v 1-4 gn|er
Cce ve bodur c|vc|v|er:
Erken ya!ta (4-7 gnj kk
civcivler
Yem, san|tasyon su ve hava:
Kaynak srnn sa"l!"! ve hijyen
durumu
Yumurta muamele, depolama ve
sevkiyat!
Kulukahane hijyeni, inkbasyon
ve sevk-idare
Civciv i!leme, muamele ve
sevkiyat!
Yem, !"!k, hava, su ve a|an:
Civcivler yerle!tirildikten sonraki
24 saatte kursak dolulu"u
Yem ve suyun varl!"! ve
ula!!labilirli"i
Civcivlerin konforu ve refah!
Yem, !"!k, a|t|!k, hava, su, a|an,
san|tasyon ve b|yogven||k:
Sr kayna"!
Civcivlerin dehidrasyon durumu
Civciv yeti!tirme !artlar!
Yem kalitesi ve ula!!labilirli"i
Srler aras!ndaki sre
Hastal!klar
Kaynak srnn yetersiz
beslenmesi
Kaynak srnn, kuluka ve
ekipmanlar!n sa"l!k ve hijyen
durumu
Yumurta depolamada, s!cakl!k,
nem ve ekipmanlara ili!kin yanl!!
uygulamalar
lnkbasyon s!ras!nda yetersiz
nem kayb!
!k!m makinalar!ndan civcivlerin
ge al!nmas!na ya da !k!m
sresinin uzun olmas!na ba"l!
dehidrasyon
Yerle!tirmeden sonraki ilk 24
saatte civcivlerin %95'inden
daha az! yeterli kursak
dolulu"una ula!m!!t!r.
Zay!f civcivler
Yetersiz yemlik ve suluk
Yetersiz su ve yem dzeyi
Ekipmanlar!n yeri ve bak!m
onar!m konular!
Uygun olmayan kmes s!cakl!"!
ve evre
Sr kayna"!nda e!itlilik
Civcivlerin dehidrasyonu
Kalitesiz yem
Civciv yeti!tirme !artlar!n!n kt
olmas!
Srler aras!ndaki srenin ok
k!sa olmas!
Yetersiz temizlik ve
dezenfeksiyon
Hastal!k
Yetersiz biyogvenlik ve hijyen
uygulamalar!
Tab|0 10: 0-7 gn civciv dneminde kar!!la!!lan genel problemler ve zm nerileri
49
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
Tab|o 11: 7 Gnden Sonra Kar!!la!!lan Genel Problemler ve zmleri
Kr|t|k Nokta|ar
Ne beklenece"i bilinmeli ve bu beklentilerden sapmalara haz!rl!kl!
olunmal!
Gzle. Ara!t!r. Tarif et ve harekete ge
Sistematik bir yakla!!m gsterilmeli
Feed, L|ght, L|tter, A|r, Water,
Space, San|tat|on and Secur|ty:
Flock records and data
Health status of flock
History of flock during the
grow-out period (such as
feed, water or power outagesj
Potential equipment hazards
on the farm
Bird handling by the catchers,
handlers and hauliers
Experience and training level
of individuals handling and
hauling birds
Conditions during catching
and hauling (such as weather
and equipmentj
Gz|em Ara"t!r!n!z O|as! Sebep|er
Hasta|!k:
Metabolik
Bakteriyel
viral
Fungal
Protozoal
Parazitik
Toksinler
Stress
|ft||kten Kes|mhaneye
yksek |m dzey|
$kinci kalite rn oran!n!n
yksek olmas!
Yem, su, !"!k, a|t|!k, hava, a|an,
san|tasyon ve b|yogven||k:
iftlik hijyeni
Blgesel hastal!k tehditleri
A!!lama ve hastal!klardan
korunma stratejileri
Yemin kalitesi ve tedari"i
Ayd!nlatma ve havaland!rma
Olas! stres etkenleri:
S!cakl!k
Sevk idare
Ba"!!!kl!"! bask!lay!c! unsurlar
Yem, su, !"!k, a|t|!k, hava, a|an,
san|tasyon ve b|yogven||k:
Sr kay!tlar! ve bilgileri
Srnn sa"l!k durumu
Byme srecinde srnn
hikayesi ( yem, su ya da enerji
zayiat! gibij
iftlikte olas! ekipman riskleri
Yakalay!c!, ykleyici ve
ta!!y!c!lar taraf!ndan hayvanlara
yap!lan uygulamalar
Yakalay!c! ve ta!!y!c!lar!n e"itim
ve deneyim dzeyleri
Yakalama ve ta!!ma esnas!nda
ara gere ve hava durumu
Kt evresel !artlar
Yetersiz biyogvenlik
Yksek hastal!k tehditi
Hastal!klara kar!! d!k koruma
Yetersiz ya da yanl!!
hastal!klardan korunma
uygulamalar!
D!k yem kalitesi
Yetersiz yem miktar! ve tedari"i
Yetersiz ya da fazla ayd!nlatma
Yetersiz ya da fazla havaland!rma
Uygun olmayan sevk ve idare
Yetersiz ekipman
Hayvan refah! ve konforundaki
yetersizlik
Byme sresince sa"l!k durumu
Hayvanlar!n sa"l!"!n! etkileyen
konuya ili!kin vakalar!n sevk ve
idaresi
Hayvanlar!n yakalanmas!n!n ve
yklenmesinin uygun olmamas!
Yklemede, yakalamada ya da
kesimhaneye ta!!mada ara
gere ya da hava !artlar! ile ili!kili
sert ko!ullar
50
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
Hasta|!k|ar!n Te"h|s|
Hastal!klar!n te!hisi bir ka basamaktan olu!maktad!r.
Bir hastal!k problemini te!his ederken ve bir kontrol stratejisini planlay!p
uygularken, daha fazla ara!t!rman!n daha do"ru te!hisi ve dolay!s!yla daha
etkin bir zm olu!turaca"! unutulmamal!d!r.
Hastal!klar!n erken te!hisi ok nemlidir.
A!a"!daki tablo, hastal!klar!n te!his edilmesinde nem arzeden baz!
yntemleri iermektedir.
Tab|o 12: Hastal!k Belirtisinin Te!hisi
Kr|t|k Nokta|ar
Gnlk gzlem
Do"ru kay!t
Dzenli hastal!k izleme yntemleri
Hayvan davran!!!n!n gnlk
olarak de"erlendirilmesi
Tylenme, byklk,
niformite, renk gibi civciv
grnmleri
Altl!k kalitesi, so"uk ve s!cak
stresi, havaland!rma gibi
evresel de"i!imler
Solunum sesleri, stres,
deprasyon ve d!!k! gibi
hastal!"a ili!kin klinik belirtileri
Sr niformitesi
Dzenli iftlik ziyaretleri
Normal ve hasta hayvanlara
dzenli nekropsi
Uygun rnek bykl" ve
e!idi. Mteakip analizlerin
ve nekropsiden sonra
yap!lacaklar!n do"ru seimi.
iftli"in, yemin, altl!"!n,
hayvanlar!n ya da benzeri
uygun materyallerin dzenli
mikrobiyolojik testi
Uygun te!his yntemleri
Uygun serolojik ytemleri
Gnlk ve haftal!k lm
de"erleri
Su ve yem tketimi
ls! de"i!imleri
iftlikte yap!lan yerle!tirmeden
sonra ya da kesimhaneye
vard!ktan sonra ortaya !kan
yol lmleri
Kesimhane 2. kalite rn
|ft||k Persone|| Taraf!ndan
Yap!|an Gz|em|er
|ft||k ve Laboratuvar !z|eme Ver| ve g|d|"at ana||z|
51
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
Not|ar
52
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Sa"l!k ve Biyogvenlik
Not|ar
56/7
Hayvan!n refah ve sa"l!"!ndan dn vermeden byme
oran!, uniformite, yem etkinli"i ve verim bak!m!ndan
optimum performans!n olu!mas!n! sa"layan evreyi
olu!turmak.
*/'8/$ !729.),2()&
% //% !+,-+-.%
/( Kmes ve Havaland!rma Sistemleri
'" Minimum Havaland!rma Sistemleri
'$ Gei!li Havaland!rma Sistemleri
'! Tnel Havaland!rma Sistemleri
% '& Evaporatif So"utma Sistemleri
'/ Ayd!nlatma
'# Altl!k Sevk-$daresi
% (" Yerle!im S!kl!"!
evresel kontrol hakk!nda daha ayr!nt!l! bilgi iin bir Ross yay!n! olan
@%&"'()&$,;6)#()&29.)$7)+&)#)($#)+,-2./&)A isimli yay!na ba! vurunuz.
K

M
E
S

v
E

E
v
R
E
+5.&*)(&)6&("&
%:(;6$B
Kmes ve evre
!|ke|er
Kanatl! hayvanlar!n evre !artlar!n!n kontrol edilmesinin temel ilkesi, havaland!rman!n kontrol
edilmesidir. Hayvan!n bulundu"u seviyede iyi kalitede havan!n niform ve srekli bir !ekilde
sa"lanmas! hayati nem ta!!r. Hayvan!n sa"l!kl! kalmas! ve performans potansiyelinin
btnyle sa"lanmas! bak!m!ndan geli!imin her evresinde taze hava gereklidir.
Havaland!rma, hayvan!n rahatl!k blgesi dhilinde uygun kmes ii s!cakl!klar!n!n temin
edilmesine yard!mc! olur. retim dneminin ilk a!amalar!nda, yeterli s!cakl!"!n sa"lanmas!
ncelik gerektiren bir i!tir. Bununla birlikte, hayvanlar!n bymesiyle ortam!n yeterli serinlikte
olmas! temel ama haline gelir.
Kullan!lan Kmes ve havaland!rma sistemleri iklime ba"l! olacakt!r. Ancak, her ko!ulda etkin
bir havaland!rma, a!!r! s!cakl!k ve nemi uzakla!t!rmal!, zararl! gazlar! ortamdan atarak hava
kalitesini iyile!tirmeli ve yeterli oksijeni sa"lamal!d!r.
Piyasada, otomatik havaland!rma sistemleri ile bir arada kullan!labilen; ba"!l nem, s!cakl!k,
karbondioksit ve amonyak miktar!n! len sensrler bulunmaktad!r.
Broylerler geli!irlerken oksijen tketir ve at!k gaz ile su buhar! retirler. Ayr!ca broyler
kmeslerinde !s!t!c!lar!n yanmas! at!k gazlar!n miktar!n! artt!r!r. Havaland!rma sistemi bu at!k
gazlar! kmes ortam!ndan uzakla!t!rmal! ve iyi kalitede havay! ieriye ula!t!rmal!d!r.
Hava
Kmes ortam!nda havan!n kirlenmesine yol aan ana unsurlar; toz, amonyak (NH3j,
karbondioksit (CO2j, karbonmonoksit (COj ve a!!r! su buhar!d!r. Bunlar!n kmes ierisinde
a!!r! miktarlarda olu!mas! solunumun etkinli"ini azaltarak solunum sistemine zarar verir ve
performans! d!rr.
Kirli ve nemli havaya srekli maruz kalma baz! hastal!klar! tetikleyebilir (rne"in, asites veya
kronik solunum hastal!"!j, s!cakl!k dzeyini etkileyebilir ve altl!k kalitesinin bozulmas!na neden
olabilir.
Hava kalitesini bozan unsurlar!n olu!turabilece"i zararlar Tablo 13'de verilmi!tir.
Tab|o 13: Broyler Kmesinin Hava Kalitesini Bozan Yayg!n Maddeler ve Etkileri
55
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Amonyak (NH3| 20 ppm ve yukar!s! koklayarak hissedilebilir
> 10 ppm seviyesinde akci"er yzeyine zarar
verecektir
> 20 ppm seviyesinde solunum hastal!klar!na
hassasiyeti artt!racakt!r
> 50 ppm seviyesinde byme oran!n!
azaltacakt!r
Karbond|oks|t (CO2| > 3500 ppm seviyeleri asitese neden olur ve
yksek seviyelerde ldrcdr
Karbonmonoks|t 100 ppm seviyesinde oksijen ba"lanmas!n! azalt!r ve
(CO| yksek seviyeleri ldrcdr
Toz Solunum yoluna zarar verir ve hastal!klara
hassasiyeti artt!r!r
Nem S!cakl!kla etkileri de"i!ir. 29C > zerinde
s!cakl!klarda ve % 70 zerindeki ba"!l nemde
geli!me etkilenecektir
Su
Kanatl! hayvanlar, kmes iindeki istenilen s!cakl!k muhafaza edilirken ayn!
anda evreye yay!lan ve havaland!rmayla uzakla!t!r!lmas! gereken ciddi
bir oranda su retirler. 2,5 kg canl! a"!rl!"!ndaki bir hayvan btn mr
boyunca yakla!!k 7,5 kg su tketecek ve kmes iinde bulunan havaya
da yakla!!k 5,7 kg su yayacakt!r. Bu de"er bize 10 000 hayvan!n, solunum
yoluyla nem olarak veya d!!k! ile kmes ortam!na 57 ton su verdi"ini
gstermektedir. Bu su yk srnn mr boyunca kmes havaland!rma
sistemi sayesinde ortadan kald!r!lmal!d!r. E"er su tketimi herhangi bir
sebepten dolay! artarsa, nemi ortadan kald!rma ihtiyac! da artacakt!r.
S!cak|!k Stres|
Broylerlerin normal vcut s!cakl!"! yakla!!k olarak 41C dir. evre s!cakl!"!
35C'yi a!t!"! zaman, broylerler muhtemelen s!cakl!k stresine maruz
kalacakt!r.
Broylerler ne kadar uzun sre yksek s!cakl!klara maruz kal!rsa o kadar
fazla strese girer ve etkilenir. $ek|| 17 evre s!cakl!"! ve bu s!cakl!"a maruz
kalma aras!ndaki ili!kiyi gstermektedir.
$ek|| 17: evresel s!cakl!k, s!cakl!"a maruz kal!nan zaman ve vcut
s!cakl!"! aras!ndaki ili!ki
Broylerler kendi vcut s!cakl!klar!n! iki metodla dzenlerler. 13-25 C'ler
aras!nda daha serin evreye do"ru konveksiyon ve fiziksel radyasyon
!eklinde kay!p olu!ur. S!cakl!k 30C nin zerine ykseldi"inde artan
solunum h!z!yla beraber nefes al!p verme ve evaporatif so"utma meydana
gelir. Tablo 14'de evre s!cakl!"! ve iki tip !s! kayb! aras!ndaki ili!ki
gsterilmi!tir.
56
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
|0m
ev|e s!ca||!!! C
lm
D
a
k
i
k
a

b
a
!
!
n
a

s
o
l
u
n
u
m

h
!
z
!
v

c
u
t

s
!
c
a
k
l
!
"
!

C
S!cakl!"a maruz kal!nan saat
ANAHTAR
57
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Tab|o 14: Broylerlerde ls! Kayb!
H!zl! soluk al!p verme, solunum yzeylerinden ve hava keselerinden
suyun evaporasyon yoluyla buharla!mas!n! sa"layarak vcut s!cakl!"!n!n
kontrol edilmesini mmkn k!lar. Bu i!lemde enerji kullan!l!r. Bu nedenle
yksek s!cakl!klar!n uzun sre devam etti"i veya nemin yksek oldu"u
yerlerde, h!zl! soluk al!p verme vcut s!cakl!"!n! kontrol etmek iin yetersiz
kalabilir ve hayvan s!cakl!k stresine girebilir. Hayvan s!cakl!k stresine
girdi"inde rektal s!cakl!k, kalp at!m h!z! ve metabolik h!z artarken kan!n
oksijenasyonu (oksijen ta!!ma kapasitesij d!er. Bu reaksiyonlardan
kaynaklanan fizyolojik stres ldrc olabilir.
Hayvanlar!n ok h!zl! soluk al!p verdi"i durumlar gzleniyorsa, kmesin
genelinde s!cakl!"!n a!!r! ykselmesi veya havan!n niform da"!lmamas!
nedeniyle kmeste blgesel olarak s!cakl!"!n artmas! sz konusu olabilir.
S!cakl!k stresini azaltmak iin:
Yerle!im s!kl!"! azalt!lmal!
So"uk, taze, d!k tuz oranl! ime suyu srekli olarak sa"lanmal!
Yemleme, gnn en serin zamanlar!nda yap!lmal!
Hayvan!n zerinden geen hava h!z! 2-3m/sn'ye kadar art!r!lmal!
Gne!ten gelen !s!n!n etkileri en aza indirilmeli
Daha az yerle!im s!kl!"!nda, cinsiyet ayr! yeti!tirme ile a!!r! s!cakl!klar!n
etkisi azalt!lmal!d!r
Kmes ve Hava|and!rma S|stem|er|
$ki tip temel havaland!rma sistemi vard!r: do#a| ve ek|pman destek||
hava|and!rma
Do#a| (A!k Tip Kmesj
Mekanizasyon desteksiz
Mekanizasyon destekli
Ek|pman destek|| (evre kontroll kmeslerj
Minumum
Gei!li
Tnel
Evaporatif so"utma petekleri
Sisleme
Radyasyon ve Evaporasyon
Konveks|yon
25C 77 23
30C 74 26
35C 10 90
Is! Kayb! %
evre
S!cak|!#!
Do#a| Hava|and!rma: A!k Kmes|er
A!k kmeslerde kap!lar, perdeler ve kapaklar vas!tas!yla do"al havaland!rma
yap!l!r ($ek|| 18|. Do"al havaland!rmada kmeste a!lan blmlerle, kmes
iindeki hava ak!!!n! sa"layan konveksiyon ak!mlar! olu!turulur. Duvar
perdeleri ok yayg!nd!r ve do"al havaland!rma s!kl!kla perde havaland!rmas!
olarak adland!r!l!r. Hava !s!nd!"! zaman, perdeler d!!ar!daki havan!n
girmesine izin verecek !ekilde a!l!r. Havalar so"udu"unda ise, hava ak!!!n!
s!n!rland!rmak iin kapat!l!r.
$ek|| 18: Do"al Havaland!rmaya rnek
Kmes !artlar! tam olarak kontrol edilecekse; perde havaland!rmas! 24
saat srekli idareyi gerektirir. S!cakl!k, nem, rzgar yn ve h!z!ndaki
de"i!imleri telafi etmek iin perdelerin ayarlanmas! ve ko!ullar!n dzenli
olarak izlenmesi gerekir. A!k ve do"al olarak havaland!r!lan kmeslerin
sevk-idaresi daha zor oldu"undan tercih edilmemektedir. evre kontroll
kmesler (kapal! kmeslerj ise daha d!k lm oran!, yksek byme h!z!
d!k FCR ve daha iyi hayvan refah! sa"lad!"! iin tercih edilmektedir.
Kmes perdeleri a!ld!"! zaman, d!!ar!dan ieriye byk hacimlerde
hava giri!i olur, kmes ii ve d!!! ko!ullar! e!itlenir. Perde havaland!rmas!
sadece d!!ar!daki s!cakl!kl!"!n hedef kmes s!cakl!"!na yakla!t!"! zaman
idealdir.
Hava de"i!im h!z! d!!ar!daki rzgara ba"l!d!r ve fan!n deste"i ile havan!n
dola!!m etkinli"i artar. Hafif rzgarl! s!cak gnlerde, fanlar so"utucu rzgar
etkisi yarat!r. So"utman!n ikinci a!amas!nda sisleyiciler kar!!t!r!c! fanlarla
birlikte kullan!lmal!d!r.
So"uk havalarda perde a!kl!klar! ok azd!r. D!!ar!daki a"!r hava d!k
bir h!zda girererek hemen yere d!er ve bu durumda hayvanlar! !terek
altl!"!n !slanmas!na neden olabilir. Ayn! zamanda s!cak hava kmes
d!!!na kat!"!ndan, s!cakl!kta geni! dalgalanmalar meydana gelir. So"uk
havalarda kar!!t!r!c! fanlar kmes iindeki s!cak havayla, d!!ar!dan gelen
so"uk havan!n kar!!mas!na yard!mc! olur.
So"uk iklimlerde duvarlara yerle!tirilen, termostat ve zamanlay!c!yla
al!!an fanlarla birlikte otomatik perde sistemlerinin kullan!lmas! tavsiye
edilmektedir.
58
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Ek|pman Destek|| Hava|and|rma S|stem|er|: evre Kontro|| Kmes|er
Ekipman destekli veya negatif bas!nl! havaland!rma, kmes ii !artlar!
kontrol etmek iin kullan!lan en yayg!n havaland!rma yntemidir. Hava
de"i!im h!z! ve hava ak!!!n!n daha iyi kontrol kmes ierisinde daha
niform !artlar! sa"lar.
Ekipman destekli havaland!rma yapan sistemler, kmesin iindeki havay!
d!!ar! atmak iin elektrikle al!!an fanlar kullan!r. Bu nedenle kmes
iinde, d!!ar!ya gre daha d!k bir bas!n yarat!l!r. ($ek|| 19|. Bu negatif
etki d!!ar!daki havan!n, duvar kenar! boyunca dizilen ve a!kl!klar! kontrol
edilebilen menfezlerden (air inletj ieriye girebilmesi iin, kmes iinde
k!smi bir vakum etkisi yarat!r. Kmese giren havan!n h!z! kmes iinde
yarat!lan vakumun miktar!yla belirlenir. Bu durum s!rayla, fan kapasitesinin
ve menfez alan!n!n bir fonksiyonudur.
$ek|| 19: Ekipman Destekli Havaland!rmaya rnek
Uygun negatif (veya statikj bas!nc! olu!turman!n pf noktas!, kullan!mdaki
fanlar!n say!s! ile duvar kenar!ndaki hava giri!lerinin birbirleriyle uyumlu
olmas!d!r. Mekanik kontroller, fan!n devir say!s!n! ve menfez a!kl!"!n!
otomatik olarak ayarlayacakt!r. retilen negatif bas!nc!n miktar!, duvara
monte edilmi! statik bas!n ler sayesinde izlenebilir.
Broylerler bydke, havaland!rma h!z! artt!r!lmal!d!r. $htiya duyuldu"unda,
otomatik kontrol edilen fanlar ilave olarak kullan!lmak zere yerle!tirilmelidir.
Bu durum, tercihen hayvan!n bulundu"u seviyedeki bir ok noktaya veya
kmesin merkezine yerle!tirilen termostatlar ya da s!cakl!k sensrleri
vas!tas!yla sa"lanabilir.
Hayvan!n havaland!rma ihtiyalar!na gre negatif bas!nl! havaland!rma
farkl! !ekilde uygulanabilir.
Minimum Havaland!rma
Gei!li Havaland!rma
Tnel Havaland!rma
Herhangi bir g kaynakl! sistemde, acil durumlar iin jeneratre gereksinim
vard!r.
59
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
60
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
M|numum Hava|and!rma S|stem|er|
Minumum havaland!rma gen hayvanlar ve so"uk hava ko!ullar! iin
kullan!l!r.
Minumum havaland!rman!n amac! ihtiya duyulan hava s!cakl!"!n!
korurken, zararl! gazlar! ve a!!r! nemi ortadan kald!rmak amac!yla kmes
iindeki zararl! durgun havay! d!!ar! atmak ve kmes iinde temiz havay!
sa"lamakt!r.
S!cak|!k
21 gnlk ya!a kadar civcivler iin s!cakl!k ihtiyalar! bu el kitab!n 1. blmnde
yer alan, Civcivlerin Sevk ve $daresi" k!sm!nda verilmi!tir. Civciv seviyesinde
nerilen s!cakl!k de"erleri, bir gnlk ya!ta 30C den, 27 gnlk ya!ta 20C
ye kadar d!er. Takip eden dnemde, nerilen s!cakl!k de"erleri kesime kadar
20C civar!ndad!r. Blm 1'de ve burada detayland!r!ld!"! zere, gerek ve etkili
s!cakl!k de"erleri civciv davran!!! ve evre !artlar!na gre farkl!l!k gsterebilir.
Hava|and!rma
D!!ar!daki hava s!cakl!"! ne olursa olsun, kmeste en az!ndan minumum
miktarda havaland!rma yapmak !artt!r. 20,000 kapasiteli bir kmes iin
minumum havaland!rma oranlar! Tab|o 15 te gsterilmektedir.
Tab|o 15: Minumum Havaland!rma Oranlar! (20,000 Kapasiteli Kmesj
Ba!ar!l! bir minumum havaland!rman!n pf noktas!, kmes iinde k!smi
vakum (negatif bas!nj yaratmakt!r ve bylece hava menfezlerden yeterli
bir h!zda ieriye girebilir. Bu durum, havan!n kmese girdikten sonra
d!erek hayvanlar zerinde !me etkisi yaratmas!ndan daha ziyade,
d!!ar!dan gelen havayla kmes iindeki s!cak havan!n hayvan seviyesinin
yukar!s!nda kar!!mas!na olanak sa"layacakt!r. Kmes ierisinde niform
hava ak!!!n! sa"lamas! a!s!ndan d!!ar!dan gelen hava h!z!n!n tm menfez
a"!zlar!nda ayn! olmas! gerekir.
Havaland!rman!n bu tipi tercihen zamanlay!c!yla al!!t!r!l!r ve sonraki
sayfada gsterildi"i !ekilde hesaplan!r. Hayvanlar bydke veya
d!!ar!daki hava s!cakl!"! artt!ka, ihtiyalara gre yeterli havaland!rma
sa"lamak iin zamanlay!c! devre d!!! b!rak!lmal!d!r. Devre d!!! b!rakma
i!lemi, s!cakl!kta her 1C art!!ta kullan!lmak zere termostat kontrol
taraf!ndan yrtlmelidir.
Hayvan!n Ya"! (gn| m
3
/saat/hayvan Top|am m
3
/saat

1-7 0.16 3,200
8-14 0.42 8,400
15-21 0.59 11,800
22-28 0.84 16,800
29-35 0.93 18,600
36-42 1.18 23,600
43-49 1.35 27,000
50-56 1.52 30,400
M|numum Hava|and!rmada Fan Zaman Ayar|ar!n!n Hesap|anmas!:
Minumum havaland!rma yapabilmek iin fan al!!ma aral!klar!n!n tespit
edilmesinde a!a"!daki ad!mlar uygulan!r (btn bu ad!mlar Ek 7. blmnde
rnek hesaplamalarla gsterilmi!tirj.
Ek 7. blmnde nerildi"i gibi uygun minumum havaland!rma oran!n!
sa"lay!n!z. Kesin oranlar !rk, cinsiyet ve her bir kmes iin de"i!ecektir.
Daha detayl! bilgi almak iin retici firma veya Aviagenin blgedeki
teknik servisi ile iritibata geiniz. Ek 7'de verilen havaland!rma oranlar!
-1C ve +16C aras!ndaki s!cakl!klar iindir. D!k s!cakl!klarda daha
d!k bir orana ihtiya duyulurken, yksek s!cakl!klarda ise daha
yksek bir havaland!rma oran!na ihtiya duyulabilir
Kmes iin ihtiya duyulan toplam havaland!rma miktar!n! a!a"!daki
formle gre hesaplay!n!z (toplam m3/saatj;
Toplam minumum Hayvan ba!!na minumum kmesteki toplam
havaland!rma havaland!rma miktar! hayvan say!s!
Fan al!!ma sresinin % de"erini a!a"!daki formle gre hesaplay!n!z
Toplam havaland!rma ihtiyac!
% Zaman =
Kullan!lan fanlar!n toplam kapasitesi
Her bir al!!ma dngsnde, al!!acak fan sresini belirlemek iin
toplam fan kapasitesi ile ihtiya duyulan % zaman oran! arp!l!r.
Kr|t|k Nokta|ar
Minumum havaland!rma civcivlerde gece veya k!! havaland!rmas!
iin kullan!lmal!
D!!ar!daki hava s!cakl!"! ne olursa olsun, at!k gazlar! ve a!!r! nemi
ortadan kald!rmak ve temiz havay! sa"lamak iin kmeste bir miktar
havaland!rma yap!lmal!
Minumum havaland!rma zaman ayarl! saatlerle al!!t!r!lmal!
Ge|"|| Hava|and!rma S|stem|er|
Gei!li havaland!rma, hayvanlar!n ya!!na ve d!!ar!daki s!cakl!"a ba"l!
olarak iki havaland!rma ilkesini temel alarak al!!!r. S!cak ve so"uk
dnemlerin her ikisinin de mevcut oldu"u yerlerde kullan!l!r.
Minumum havaland!rma zaman saatine ba"l! olarak al!!!rken, gei!li
havaland!rma s!cakl!"a ba"l! al!!maktad!r.
Gei!li havaland!rma, minumum hava miktar!ndan daha fazla hava
de"i!imine ihtiya duyuldu"unda devreye girer. Bu havaland!rma
sistemi, s!cakl!k sensrlerinin veya termostatlar!n, fanlar!n al!!mas!n!
srdrebilmesi amac!yla minumum havaland!rma zaman saatini devreden
!karmas! !eklinde al!!!r.
61
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
= x
Gei!li havaland!rma, minumum havaland!rma ile ayn! !ekilde al!!!r ve
fakat daha byk fan kapasitesi, daha fazla hacimde hava de"i!imi sa"lar.
Gei!li havaland!rman!n ba!ar!l! olabilmesi iin statik bas!n kontroll
duvar boyunca uzanan hava menfezlerine ihtiya vard!r. Bu !ekilde tnel
havaland!rmay! al!!t!rmadan kmes iindeki s!cakl!k d!!ar!ya at!labilir.
Genelde d!! s!cakl!k hedef kmes s!cakl!"!ndan 6 C daha fazla de"ilse
veya d!! ortam s!cakl!"! kmes ii hedef s!cakl!kdan de"erinden 6 C daha
d!k de"ilse gei!li havaland!rma kullan!labilir. E"er d!! ortam s!cakl!"!
kmes ii hedef s!cakl!k de"erinden 6 C daha fazlas!ysa, bu durumda
gei!li havaland!rma iin kullan!lan fanlar taraf!ndan yeterli so"utma
sa"lanamayacak ve tnel havaland!rma devreye girecektir. D!! ortam
s!cakl!"!n!n kmes ii hedef s!cakl!k de"erinden 6C daha d!k oldu"u
durumlarda ise gei!li havaland!rma iin kullan!lan fanlar hayvanlarda
!tme riski ortaya !karacakt!r.
Kr|t|k Nokta|ar
Gei!li havaland!rma, ya!a ve d!! ortam s!cakl!"!na ba"l! olarak
al!!!r
Gei!li havaland!rma, minumum hava de"i!iminden daha yksek
bir havaland!rmaya ihtiya oldu"unda kullan!lmal!
Gei!li havaland!rma genelde, d!! ortam s!cakl!"! ile kmes s!cakl!"!
aras!ndaki fark!n +/- 6C den daha fazla olmad!"! durumlarda
kullan!lmal!
Tne| Hava|and!rma S|stem|er|
Tnel havaland!rma, yksek h!zl! hava ak!m!n!n so"utma etkisi kullan!larak
a"!r hayvanlar!n yeti!tirildi"i yerlerde ve s!cak havalarda hayvanlar!n rahat
kalmas!n! sa"lar.
Tnel havaland!rma en yksek dzeyde hava de"i!imini sa"lar ve rzgarla
so"utma etkisi yarat!r. 4 haftal!k ya!tan daha gen hayvanlar iin 122 cm
apl! fanlar!n her biri, 1,4 C lik rzgar so"utma etkisi olu!turacakt!r. 4
haftan!n zerindeki hayvanlar iin bu de"er 0,7 ye d!er.
Hava h!z! artt!ka, hayvanlar taraf!ndan hissedilen s!cakl!k d!er. Bu
d!!n h!z! ya!l! hayvanlarla k!yasland!"!nda, gen hayvanlarda iki kat
daha fazlad!r. Bu nedenle, d!! ortam s!cakl!"! 32C oldu"unda saniyede 1
m'lik hava h!z!, gen hayvanlar!n (4 haftal!k ya!taj etkili s!cakl!"! yakla!!k
29C civar!nda hissetmesine neden olacakt!r. Hava h!z! saniyede 2,5
m'ye !karsa, ayn! hayvan 7C'lik bir d!!le etkili s!cakl!"! yakla!!k 22C
civar!nda hissedecektir. Daha ya!l! hayvanlarda ise (7 haftal!kj ise bu
d!! yakla!!k yar!s! kadar olacakt!r (4Cj.
Hayvan!n rahat" olup olmad!"!n! belirlemenin en iyi yolu hayvan
davran!!lar!d!r. E"er kmes dizayn! sadece tnel havaland!rmaya izin
veriyorsa, rzgar!n so"utma etkisine son derece hassas olan gen
civcivlerde kullan!m!na dikkat edilmelidir. Gen civcivler iin yer
seviyesinde gerek hava h!z! 0,15 m/sn veya mmkn olabilen en d!k
h!zda olmal!d!r.
62
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
S!cak havalarda ve tnel havaland!rmal! kmeslerde hayvanlar, kmes
sonunda havan!n girdi"i blgeye do"ru haraket etme e"ilimindedir. Hava
ak!m!n!n dzgn oldu"u yerlerde, hava giri! ve !k!!! aras!ndaki s!cakl!k
farkl!l!klar! byk olmamal!d!r. Hayvanlar!n kmes boyunca hareketlerinde
bir problem varsa, kmeste tnel havaland!rman!n kullan!lmas!ndaki
retim avantaj! kaybolabilir. 21 gnlk ya!tan nce, 30 metre aral!klarla
blmelerin yerle!tirilmesi hayvanlar!n bir blgeye y!"!lma problemlerini
engeller. Hava ak!m!n! k!s!tlayaca"!ndan dolay! yekpare malzemelerden
yap!lm!! blmelerin kullan!m!ndan ka!n!lmal!d!r.
Kr|t|k Nokta|ar
Tnel havaland!rma a"!r hayvanlar!n yeti!tirildi"i yerlerde veya s!cak
havalarda kullan!lmal!
So"utma yksek h!zl! hava ak!m!yla sa"lan!r
evre !artlar!n!n uygunlu"u hayvan davran!!lar!na bakarak
de"erlendirilmeli
Gen civcivler hassas oldu"undan rzgar!n so"utma etkisine dikkat
edilmeli
Y!"!lmay! nlemek amac!yla blmelerin kullan!lmas! d!nlmeli
Evaporat|f So#utma S|stem|er|
Tnel havaland!rmada olu!an yksek h!zl! hava ak!m!, ayn! zamanda
evaporatif so"utma sistemine katk!da bulunmaktad!r. Evaporatif so"utma,
s!cak havalarda evre ko!ullar!n! iyile!tirmek ve tnel havaland!rman!n
etkinli"ini artt!rmak iin kullan!l!r.
Evaporatif so"utma sistemleri kmes iinde s!cakl!"! azaltmak iin suyun
buharla!mas! ilkesini kullan!r.
Evaporatif so"utma, yksek stres olu!turan s!cakl!klar! azaltmaktan daha
ziyade kmes iinde ihtiya duyulan s!cakl!"! sa"lamak iin kullan!lan en
iyi uygulamad!r.
Evaporatif so"utmay! do"rudan olarak etkileyen 3 faktr !unlard!r;
D!! ortam hava s!cakl!"!
D!! ortamdaki havan!n ba"!l nemi (RHj
Evaporasyon etkinli"i
Evaporatif so"utma sistemlerinin ba!l!ca 2 e!idi vard!r. Tnel
havaland!rmayla birlikte petek so"utma ve sisleme veya dumanlama.
Tne| Hava|and!rmay|a B|r||kte Petek So#utma
Petek so"utma sistemi, havay! !slat!lm!! ka"!t peteklerden ekerek so"utur.
(bkz. $ek|| 20j. Kmes s!cakl!"! 29C nin zerine !kt!"! zaman petek
so"utma ile birlikte hava h!z!n!n ikili etkisi, kmes ii !artlar!n kontrolnn
sa"lanmas!n! mmkn k!lar. Kmes ii nemin %80 den fazla ve s!cakl!"!n
ise 27C den d!k oldu"u durumlarda, evaporatif so"utma sistemi
petekleri/sislemeleri al!!t!r!lmayarak kmes iindeki a!!r! nem azalt!labilir.
63
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
$ek|| 20: Tnel Havaland!rmal! Petek So"utma
S|s|eme / Duman|ama
Sisleme sistemleri ieriye giren havay!, sisleme ba!l!klar!ndan pompalanan
suyun buharla!mas!yla so"utur. Sisleme hatlar! buharla!ma h!z!n! en st
seviyeye !kartmak iin hava giri! menfezlerine yak!n yerle!tirilmelidir ve
kmes boyunca ek hatlar sisteme eklenebilmelidir.
$ek|| 21: Sisleme Sistemine rnek
64
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Hava Akm
Su
Scak hava
Kmese giren
souk hava
Su sirklsyonu
Evaporatif soutma petei
3 tr sisleme sistemi mevcuttur.
D"k bas!n, 7-14 bar, 30 m|kron'a kadar dam|ac!k byk|#
Yksek bas!n, 28-41 bar, 10-15 m|kron'a kadar dam|ac!k byk|#
U|tra yksek bas!n (Duman|ama|, 48-69 bar, 5 m|kron dam|ac!k
byk|#
D!k bas!nl! sistemlerde damlac!k bykl" artar ve kmes ii nem
oran! ok yksekse altl!"!n !slanmas!na neden olabilir. Yksek bas!nl!
sistemler, yksek nem dalgalanmalar!na sebep olan kmes iindeki at!k
rutubeti en aza indirir. ok ince damlac!k bykl", zellikle civciv
dnemi boyunca nemli olan !slak altl!"!n engellenmesine yard!m
edecektir.
Kr|t|k Nokta|ar
Fanlar, sisleme ekipmanlar!, buharla!t!r!c!lar ve hava giri! menfezleri
temiz tutulmal!
Evaporatif so"utma, s!cak havalarda tnel havaland!rman!n etkisini
art!rmak iin kullan!l!r
Sistemin 2 e!iti vard!r; petek so"utma ve sisleme /dumanlama
Petek so"utma, !slat!lm!! ka"!t peteklerden havay! eker ve kmes
s!cakl!"! 29C nin zerine !kt!"! zaman evre !artlar!n!n kontrol
edilmesine imkan tan!r.
Sisleme sistemleri sisleme ba!l!klar!na pompalanan suyun
buharla!mas!yla kmese giren havay! so"utur. Yksek bas!nl!
sistemler at!k rurubeti en aza indirir.
Ayd!n|atma
Ayd!nlatma program! basit olacak !ekilde tasarlanmal!d!r. Karma!!k
ayd!nlatma programlar!n! ba!ar!l! bir !ekilde uygulamak zor olabilir.
Ayd!nlatma tavsiyeleri yerel mevzuata ba"l! olarak de"i!ebilir ve ayd!nlatma
program!na ba!lamadan nce a!a"!dakiler dikkate al!nmal!d!r.
Broyler retiminde !!!k nemli bir yeti!tirme tekni"idir. Dikkat edilmesi
gereken 4 nemli husus vard!r.
Dalga boyu (!!!"!n rengij
Yo"unluk
Ayd!nlatma sresi
Ayd!nlatma da"!l!m! (fas!lal! programlarj
Ayd!nlatma sresi ve da"!l!m! birbirleriyle etkile!im iindedir.
Birok broyler yeti!tiricisi srekli ayd!nlatma sa"layan programlar kullan!r.
Bu sistem, 30-60 dakikal!k k!sa bir karanl!k periyodun takip etti"i, srekli ve
uzun sreli ayd!nlatmay! ierir. Bu k!sa karanl!k periyot, herhangi bir elektrik
kesintisine kar!! hayvanlar! karanl!"a al!!t!rmak iin uygulanmaktad!r.

65
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Gemi!te, srekli yap!lan ayd!nlatman!n gnlk canl! a"!rl!k art!!!n! en
st dzeye !kartt!"! d!nlse de, bu d!ncenin art!k do"ru olmad!"!
bilinmektedir.
Karanl!kta b!rakma, hayvan!n verimlili"ini, sa"l!"!n!, hormon yap!s!n!,
metabolik h!z!n!, !s! retimini, metabolizmas!n!, fizyolojisini ve davran!!!n!
etkilemektedir.
Son bilgiler !!!"!nda karanl!"a maruz b!rakma;
Erken bymeyi azalt!r (e"er karanl!k sresi ok uzun de"ilse,
hayvanlar!n hedef canl! a"!rl!"!n! yakalamas!na olanak tan!yan ileri
dnemlerde telafi bymesi gerekle!ebilir. D"k can|! a#!r|!kta
kes||en broy|er|er - rne#|n <1,6 kg- ||n te|af| bymes|, ret|m
sres|n|n k!sa o|mas!ndan do|ay! sa#|anamayab|||r|
Karanl!k sresince metabolizma azald!"!ndan dolay! yem etkinli"inde
iyile!me ve/veya byme e"risinde bir de"i!im meydana gelir (daha i
bkey byme e"risij
Ani lm Sendromu (ASj, asites ve iskelet bozukluklar!ndaki azalma
nedeniyle hayvan!n sa"l!"!nda iyile!meler sz konusudur
Karkas rand!man! etkilenir;
- G"s eti oran!nda azalma
- Bacak eti oran!nda artma
- Kar!n ya"!nda tahmin edilemeyen (az, ok veya hij bir de"i!im
Btn ayd!nlatma programlar! yedi gnlk ya!a kadar, geli!menin erken
dnemlerinde 1 saat karanl!k ve 23 saat ayd!nl!k gibi, uzun bir gn uzunlu"u
sa"lamal!d!r. Bunun amac!, yem tketimi iyi olan civcivler elde etmektir. Gn
uzunlu"unun ok erken azalt!lmas!yla yemleme aktivitesi azalacak ve yedinci
gn canl! a"!rl!k de"eri bask!lanacakt!r.
Ayn! !!!k yo"unlu"unda monokromatik (tek renklij !!!"!n de"i!ik dalga boylar!
kar!!la!t!r!ld!"!nda, 415-560 nm (mor ye!il renk aras!j dalga boyuna maruz
kalan broylerlerin byme oran!n!n, geni! spektrumlu (beyazj !!!"a veya 635
nm'den byk dalga boyuna maruz kalanlar!nkine gre daha iyi oldu"u
grnmektedir.
$lk hafta (0-7 gnlk ya! aras!j 30-40 lks ve daha sonra 5-10 lks !!!k
yo"unlu"u yem yeme aktivitesini ve bymeyi iyile!tirecektir. l!!k yo"unlu"u
tm kmes boyunca e!it bir !ekilde da"!lmal!d!r (!!!klar!n tepesine yerle!tirilen
yans!t!c!lar !!!"!n da"!l!m!n! iyile!tirebilirj.
Avrupa Birli"i'nde ayd!nlatma ihtiyalar!, 2007/43/EC konsey talimatnamesine
dayand!r!lm!!t!r. Bu talimata gre, tm rerim dnemi boyunca sa"lanmas!
gereken ayd!nl!k dnemdeki !!!k yo"unlu"u en az 20 lks olmal!d!r.
Karanl!k bir ortam olu!turmak iin, !!!k yo"unlu"unun 0,4 lks'den az
olmas!na dikkat edilmelidir. Karanl!k uygulamas! esnas!nda, kap! aral!klar!ndan,
fan kenarlar!ndan ve hava giri! menfezlerinden !!!"!n s!zmamas!na zen
gsterilmelidir. Dzenli testlerle !!!k s!zd!rmazl!"!n!n etkinli"i kontrol edilmelidir.
l!!klar yanar yanmaz btn hayvanlar e!it, serbest ve s!n!rs!z olacak
!ekilde yeme ve suya ula!abilmelidir. (bkz. Blm 2, Yem ve Su $htiyac!n!n
Kar!!lanmas!j
66
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Broylerler !!!"!n azalmas!na ba"l! olarak kendi yemleme davran!!lar!n!
ayarlayacaklard!r. rne"in, 24 saatlik gn uzunlu"unun 12 saate d!mesini
takip eden 3 gn boyunca, yem tketiminde % 30-40'l!k bir azalma
meydana gelecektir. Ancak 8. gnden hemen sonra yem tketimindeki
bu d!! % 10'dan daha az olacakt!r. Broylerler karanl!k periyodu
nceden tahmin ettiklerinden dolay!, ayd!nl!k peryotta kursaklar!n! tam
doldurarak yem tketim modelini de"i!tirirler. l!!klar yand!"!nda tekrar
ayn!s!n! yapacaklard!r. Karanl!k sresine ba"l! olarak, gen ya!ta kesime
gnderilen hayvanlar!n, ge ya!ta kesime gnderilenlere k!yasla, yeme ve
ime davran!!lar!n! ayarlamak iin daha az zamanlar! vard!r. Bu nedenle,
karanl!"a maruz kalman!n ya!ama performans! zerindeki etkileri, ge
ya!ta kesime gnderilen broylerlerde ok daha belirgindir.
A!a"!daki tablo hedef kesim a"!rl!"!na ba"l! olarak k!lavuz ayd!nlatma
program!n! gstermektedir.
Tab|o 16: Performans! Optimize Etmek $in Temel l!!k Yo"unlu"u ve
Ayd!nlatma Sresi nerileri
NOTLAR
+
En az!ndan |es|m nces| 3 g0n 23 saat ayd!n|!| : 1 saat |a|an|!| sa!|anma|!d!|.
++
Av|0oa B||||!| B|oy|e| Refa|! Yne|ges| en az!ndan 4 saat| |es|nt|s|z o|aca| "e|||de too|am 6 saat|||
|a|an|!| 0yg0|amas!n! ge|e|t||||.
Aviagen, broyler srlerinde srekli ayd!nlatmay! nermemektedir. En az
4 saat karanl!k periyot 7 gnlk ya! sonras! uygulanmal!d!r. En az 4 saat
karanl!k periyodun uygulanmas!ndaki hatalar;
Uykusuzluktan dolay! anormal yem yeme ve su ime davran!!lar!
$deal dzeyin alt!nda biyolojik performans
Hayvan refah!nda azalma;
ile sonulan!r.
S!cak hava ko!ullar!nda ve evre kontrolnn yap!lamad!"! yerlerde, suni
ayd!nlatma olmadan hayvan refah!n! en st dzeyde sa"layacak !ekilde bir
zaman ayarlamas! yap!lmal!d!r. rne"in, broylerler evre kontrol yap!lamayan
a!k kmeslerde yeti!tirildi"inde, gn iindeki s!cak zamanlarda hayvanlar!n
nndeki yem genellikle kald!r!l!r ve gece serin zamanlarda hayvanlar!n yem
yemesine olanak sa"lamak iin srekli ayd!nlatma uygulan!r.
Broylerler, dinlenme ve aktivite iin belirli bir zaman sa"lad!"!ndan dolay! kesin
!ekilde belirlenmi! karanl!k ve ayd!nl!k (gece ve gndzj uygulamalardan
fayda grrler. Sindirim ve kemik mineralizasyonu gibi nemli fizyolojik
i!lemlerin o"u gndz meydana gelir. Dolay!s!yla ayd!nl!k ve karanl!k
dnglerin belirlenmesi, geli!me ve bymenin do"al izgisinde olmas!na
imkan verir.
67
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Kes|m Can|! Ya" I"!k Yo#un|u#u Gn Uzun|u#u
A#!r|!#! (gn| (|ks| (saat|
2,5 kg az 0-7 30-40 23 saat !!!k: 1 saat karanl!k
Kesimden nceki 5-10 20 saat !!!k: 4 saat
3-8 gn
+
karanl!k
++
2,5 kg fazla 0-7 30-40 23 saat !!!k: 1 saat karanl!k
Kesimden nceki 5-10 18 saat !!!k: 6 saat
3-8 gn
+
karanl!k
++
Yemlemeyi takiben, yemin ba"!rsaktan gei! sresi yakla!!k 4 saattir. Bu
nedenle kesintisiz 6 saatten daha fazla karanl!"a maruz b!rak!lan broylerler
!!!klar tekrar yand!"!nda a!!r! derecede sald!rgan bir yemleme davran!!!
gsterebilirler. Bu davran!!, kesimhanede etin i!lenmesi s!ras!nda karkas
kalitesinde azalmaya, kanamalar ile deride y!rt!lmalar!n artmas!na neden
olabilir.
Ek olarak 4 saatten fazla karanl!"a maruz b!rakma;
G"s eti rand!man!nda azalma
Bacak eti rand!man!nda art!!a
neden olur. Kemiksiz et retimi amac!yla broyler yeti!tiren reticiler iin bu olgu
nemlidir.
Ayd!nlatma sresinin da"!l!m!nda de"i!iklik yap!labilir. Bu uygulama fas!lal!
ayd!nlatma program! olarak adland!r!l!r. Fas!lal! program, 24 saat boyunca
tekrar edilen ayd!nl!k ve karanl!k periyodun her ikisini de ieren zaman
bloklar!ndan olu!ur. Bu tr programlar!n faydalar!, sindirimin oldu"u dnemi
(karanl!kj takiben, broylerlere fas!lal! yem verilerek (k!sa yemleme periyotlar!j
yemden yararlanma etkinli"ini (FCR gibij iyile!tirmesidir. Karanl!k ve ayd!nl!k
periyodun dzenli modellerinin neden oldu"u ekstra hareketlili"in bacak
sa"l!"!n! iyile!tirdi"i ve g"ste su toplama-dem ve eklem yang!lar!n!n olu!ma
olas!l!"!nda azalma sa"layarak karkas kalitesinin artmas! ynnde faydalar!
oldu"u d!nlmektedir. E"er fas!lal! ayd!nlatma program! kullan!l!yorsa,
kullan!m prosedr mmkn oldu"unca kolay uygulamaya msaade edecek
!ekilde tasarlanmal!d!r.
Broyler retiminde kullan!lan ba!ar!l! bir ayd!nlatma program! a!a"!daki
faktrleren etkilenir;
Program!n uygulama zaman! (Erken uygulama, hayvan sa"l!"!na faydal!
olma a!s!ndan en etkili oland!rj
Kesim ya!! (Karanl!kta kalma sresinden daha ya!l! hayvanlar ok daha fazla
faydalan!rlarj.
evre (Artan yerle!im s!kl!"!n!n etkileri karanl!kta kalma sresinin uzamas!yla
daha da ktle!ecektirj
Beslenme (S!n!rl! yemlik alan!n!n etkileri karanl!kta kalma sresinin uzamas!yla
daha da ktle!ecektirj
Byme oran! (Ayd!nlatman!n hayvan sa"l!"! zerindeki etkisi besleme
a!s!ndan s!n!rl! olan rasyonlarla yemlenen hayvanlara gre h!zl! byyen
hayvanlarda daha fazla olacakt!rj
Broyler retiminde e!itli !!!k kaynaklar! kullan!labilir. En yayg!n kullan!lan
e!itleri flamanl! ampul (tungstenj ve florasand!r. Ampuller ok geni! bir !!!k
tayf! sa"larlar fakat enerji bak!m!ndan verimli de"ildirler. Ancak birim watt
ba!!na daha fazla !!!k veren ampuller i!letme maliyetlerini azaltmaya yard!mc!
olacakt!r. Florasan lambalar, ampullerle k!yasland!"!nda her bir birim watt
ba!!na 3-5 kat fazla ayd!nlatma sa"larlar. Ancak florasan lambalar zamanla
yo"unluklar!n! kaybederler ve bozulmadan nce de"i!tirilmeleri gerekir.
Florasan lambalar, kurulum maliyetlerinin geri dn!m sa"land!ktan sonra,
elektrik maliyeti a!s!ndan nemli tasarruf sa"larlar.
Broyler performans! dikkate al!nd!"!nda bu !!!k kaynaklar! aras!nda bir fark yoktur.
Ampuller ve yans!t!c!lar azami verimlilik iin dzenli olarak temizlenmelidir.
68
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
69
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Kr|t|k Nokta|ar
Basit olmal!
Srekli veya srekliye yak!n bir ayd!nlatma ideal de"ildir
Yedi gnlk ya!a kadar 23 saat ayd!nl!k (30-40 lksj 1 saat karanl!k
uygulanmal!
Yedi gnlk ya!tan itibaren 4-6 saat karanl!k uygulamas! faydal!
(asla 6 saatten fazla de"ilj olabilir
Tercih edilen karanl!k sresi pazar ihtiyac!na ve evre !artlar!na
ba"l!d!r
Sevk ve idareye ait bir ok unsur, ayd!nlatma programlar! ile
etkile!im ierisindedir ve ayd!nlatma programlar!n!n performans
zerindeki etkisini de"i!tirir
A|t|!k !dares|
Yerel ekonomi ve bulunabilirlik, kullan!lan altl!k materyalinin seimini
belirler. Altl!k !unlar! sa"lamal!d!r;
Nemi iyi tutmal!
Biyolojik olarak paralanabilmeli
Hayvan rahatl!"!n! sa"lamal!
D!k toz seviyesi iermeli
Bula!!c!lardan ari olmal!
Biyogvenlik a!s!ndan gvenilir srekli bir kaynakdan temin edilmeli
Tala!, 8-10 cm kal!nl!"!nda e!it bir !ekilde kmes taban!na yay!lm!! olmal!d!r.
Altl!"!n imhas!n!n sorun oldu"u yerlerde uygun taban s!cakl!"! (28-30Cj
sa"lanabiliyorsa altl!k kal!nl!"! azalt!labilir. Beton zeminler y!kanabildikleri
ve altl!k materyalinin etkili kullan!m!na izin verdikleri iin toprak zemine gre
daha fazla tercih edilirler. Yayg!n olarak kullan!lan baz! altl!k materyallerinin
zellikleri a!a"!da gsterilmi!tir.
Tab|0 17: Yayg!n olarak kullan!lan altl!k materyallerinin zellikleri
Materya| ze|||k|er
Kaba Tala! $yi bir nem tutucu ve biyo-paralanabilirlik Bcek ldrc zehirli
kimyasallar ve di"er kimyasal bile!iklerle muhtemel bula!!kl!k
(kf kokusu olu!abilirj
K!y!lm!! saman Bu"day saman! tercih edilir. Mantar, mikotoksin ve tar!msal
ilalarla muhtemel bula!!kl!k Yava! biyo-paralanabilirlik
Kaba tala!la yar! yar!ya kar!!t!r!larak kullan!m! en uygundur
K!y!lm!! k"!t paralar! Nemli !artlarda sevk-idaresi zordur
Ku!e k"!t kullan!m! uygun de"ildir
Saman ve kavuz $yi bir nem tutucu de"ildir
Di"er materyallerle iyi bir kar!!!m sa"lanabilir
Hayvan taraf!ndan yenebilir
Toz tala! Uygun de"ildir
Tozludur ve hayvanlar taraf!ndan yenebilir
Kimyasal olarak i!lem grm! saman Tedarikisi taraf!ndan nerildi"i gibi kullan!r
Kum Beton zeminler zerinde kuru alanlarda kullan!labilir
ok derinse hayvan hareketine engel olabilir
$yi bir sevk-idare gerektirir
Turba yosunu Ba!ar!l! bir !ekilde kullan!labilir
Srnn mr boyunca altl!k kuru olmal! ve kesekle!memelidir. E"er altl!k
ok !slak veya kesekle!mi!se, d!k kaliteli karkas oran!nda ok ciddi
art!!lar olabilir.
Kt altl!k kalitesinin ana sebepleri a!a"!da verilmi!tir.
$ek|| 22: Kt Kaliteli Altl!"!n Sebepleri
Kr|t|k Nokta|ar
Broylerleri yaralanmalardan korunmal! yeterli miktarda ve iyi kaliteli
altl!k materyaliyle zemini kaplayarak, kuru ve s!cak bir ortam
sa"lanmal!
Besleme kaynakl! !slak altl!k olu!umundan ka!n!lmal!
Yeterli havaland!rma sa"lamal! ve a!!r! nemden ka!n!lmal!
Tozsuz, temiz ve yksek nem tutma kapasitesine sahip altl!k
materyali seilmeli
Altl!k daima gvenilir bir kaynaktan d!k bir maliyetle, kolayl!kla
temin edilebilmeli
Her dnem sonunda taze altl!k kullan!lmal!, tekrar bula!!kl!k
nlenmeli
Altl!"!n depoland!"! yerler yabani ku!lar!n ve ha!eratlar!n giri!ine izin
vermemeli ve hava !artlar!ndan korunabilmeli
Yer|e"|m S!k|!#!
Yerle!im s!kl!"! nihai olarak yerel hayvan haklar! ynetmeli"ine ve
ekonomik gstergelere ba"l! bir karard!r.
Yerle!im s!kl!"! hayvan refah!n!, broyler performans!n!, niformitesini ve
rn kalitesini etkiler.
Yerle!im s!kl!"!n!n yksek olmas! hayvanlar zerinde evresel bask!lar!
artt!r!p, hayvan refah!ndan dn verdirip, nihayetinde karl!l!"! d!rr.
70
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Suluklar!n dizayn! ve ayarlanmas!
Kt havaland!rma
Yksek tuz ve protein ierikli rasyonlar
Yksek nem oran!
Hastal!ktan dolay! enterit olu!umu
Kt kaliteli ya"lar
Kt kaliteli altl!k materyali
veya yetersiz derinlik
Kt altl!k kalitesi
Yksek yerle!im s!kl!"!
71
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Kmesin ve evresel kontrol sistemlerinin niteli"i en uygun yerle!im
s!kl!"!n! belirler. E"er yerle!im s!kl!"! artacak olursa buna paralel olarak
havaland!rma, yemlik alan! ve suluk mevcudiyeti ayarlanmal!d!r.
Her bir hayvan iin ihtiya duyulan alan a!a"!daki faktrlere ba"l!d!r;
Kesimdeki hedef ya! ve canl! a"!rl!k
$klim ve mevsim
Havaland!rma ba!ta olmak zere kmesin ve ekipmanlar!n sistemi ve tipi
Yerel ynetmelikler
Kalite gvence sertifikasyon ihtiyalar!
Yerle!im s!kl!"! ile ilgili ynetmelikler dnyan!n belli blgelerinde basite
metrekareye d!en kg canl! a"!rl!"a gre hesaplan!r (kg/m
2
j. Bunun bir
rne"i Avrupa Birli"i tavsiyeleridir.
Avrupa Birli"inde uygulanan yerle!im s!kl!"!nda, AB Broyler Refah!
Ynergesi temel al!nm!!t!r. Buna gre:
33 kg/m
2
39 kg/m
2
refah standartlar! gere"ince kar!!lan!yorsa
42 kg/m
2
ok yksek refah standartlar! uzun bir dnem boyunca
kar!!lan!yorsa uygulanabilir.
Refah standartlar! yem ve suyun yeterli oranda sa"lanmas!na, kmes
iinde srekli uygun iklim ko!ullar!n!n olmas!na ve taban yast!"! yang!s!
olu!ma olas!l!"!n!n en aza indirilmesine katk!da bulunur.
Uygulama ile ilgili di"er bir neride ise, bak!ma ba"l! olarak birim alandaki
hayvan say!s! ve ktlesi dikkate al!n!r. Kullan!lacak rnekte ABD deki
tavsiyeler temel al!nm!!t!r. Bu tavsiyeler a!a"!da gsterilmektedir.
Tab|o 18: Canl! a"!rl!k ve hayvan say!s!na gre yerle!im s!kl!"! k!lavuzu
(ABD tavsiyelerij
Can|! a#!r|!k hayvan (can|! a#!r|!k|
(kg| / m
2
kg / m
2
1.36 21.5 29.2
1.82 15.4 28.0
2.27 12.7 28.8
2.73 12.0 32.7
3.18 10.8 34.3
3.63 9.4 34.1
S!cak !k||m|erde Yer|e"|m S!k|!#!
S!cak ko!ullarda uygulanan yerle!im s!kl!"! evre s!cakl!"!na ve nem
oran!na ba"l!d!r. Ekipman kapasitesine ve kmes tipine ba"l! olarak uygun
dzenlemelerin yap!lmas! gerekir.
S!cak iklimlerde kullan!lan rnek yerle!im s!kl!"! a!a"!daki gibidir;
evre kontroll kmeslerde
- kesimde m
2
'ye azami 30 kg
Yetersiz evre kontroll a!k kmeslerde
- kesimde m
2
'ye azami 20-25 kg
- y!l!n en s!cak zamanlar!nda m
2
'ye azami 16-18 kg
evre kontrolnn hi olmad!"! a!k kmeslerde
- 3 kg'dan daha fazla canl! a"!rl!klara sahip hayvan yeti!tirilmesi nerilmez
Kr|t|k Nokta|ar
Kesime gidecek srlerde canl! a"!rl!k ve ya!a ba"l! olarak yerle!im
s!kl!"! ayarlanmal!
Yerle!im s!kl!"! iklimlendirme ve kmes sistemiyle rt!meli
S!cak iklimden ya da mevsimden dolay! kmes ii hedef s!cakl!klar!
temin edilemiyorsa yerle!im s!kl!"! azalt!lmal!
Yerle!im s!kl!"! artt!r!ld!"! durumda yemlik ve suluk alan! ile
havaland!rma tekrar gzden geirilmeli
M!teriler taraf!ndan talep edilen kalite gvenlik standartlar!
kar!!lanmal! ve yerel ynergelere uyulmal!
72
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
73
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Not|ar
74
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kmes ve evre
Not|ar
C
A
N
L
l

A
%
l
R
L
l
K

v
E

N
$
F
O
R
M
$
T
E
N
$
N

T
A
K
$
B
$
'-3%2)-#2"%2+)(&)
53!7#".!1&3!3)
1-+!!!
%:(;6$C=
56/7
Hedefe gre sr performas!n!n de"erlendirilmesi ve
belirlenmi! nihai rn zelliklerini mmkn oldu"unca
kar!!lamak.
*/'8/$ !729.),2()&
% ((% !+,-+-.
% ((% 012+!%3"!.+!"!2%4156727
(* Sr niformitesi (%Cvj
*" Cinsiyet Ayr! Yeti!tirme
Can|! A#!r|!k ve
n|form|ten|n Tak|b|
!|ke|er
Karl!l!k, hedeflenen de"erleri elde eden hayvanlar!n oranlar!n! en st
dzeye !karmaya ba"l!d!r. Bu durum tahmin edilebilir ve niform bir
byme gerektirir.
Broyler yeti!tirilici"inde sevk-idarenin ba!ar!s!; mevcut, gemi! ve
gelecekteki muhtemel byme performans!n!n bilinmesine ba"l!d!r. Bu
bilginin kullan!labilmesi ve bunu takip eden uygulamalar!n yap!labilmesi,
bymenin do"ru bir biimde llmesine ba"l!d!r.
Can|! A#!r|!#!n Tahm|n|
Her bir sr iin canl! a"!rl!k ve varyasyon katsay!s!n!n (% Cvj kesin olarak
bilinmesi, uygun kesim ya!!n! ve kesimde istenilen a"!rl!k aral!klar!na d!en
hayvan say!s!n!, azami dzeyde sa"layan bir planlanma iin gereklidir.
Broyler srlerinde byme oran! art!p kesim ya!! azald!ka, nihai canl!
a"!rl!"a ili!kin yap!lan tahminin do"ru olmas! iin lmn kesimden en
fazla 2-3 gn nce yap!lmas! gerekir. Kesimdeki srnn canl! a"!rl!k
tahmininin do"ru yap!labilmesi iin kesimden nceki 2-3 gn iinde,
rastgele seilmi! ve her biri 100'den fazla hayvandan olu!an birden ok
rnek grubunun tart!lmas! gerekir.
A!a"!daki tablo sr ierisindeki niformitenin ve canl! a"!rl!"!n do"ru ve
gvenilir bir !ekilde tahmin edilebilmesi iin rneklenmesi gereken hayvan
say!s!n! gsterir.
Tab|o 19: Sr niformitesine ba"l! olarak canl! a"!rl!"!n do"ru tahmini
iin tart!lmas! gereken hayvan say!s!
NOT
+ va|yasyon |atsay!s!ndan da an|a"!|aca!! 0ze|e (% Cv= standa|t saoma/o|ta|ama can|! a!!||!| x 100I, Cv
de!e|| ne |ada| y0|se| |se s0|0 can|! a!!||!!! o |ada| de!|"|end||.
++ Can|! a!!||!!!n ta|m|n| ge|e| can|! a!!||!!!n % 2's| |ada| ve %95 do!|0|0| o|an!nda o|aca|t!|.
Hayvanlar manuel veya otomatik tart!lar kullan!larak tart!labilir. Canl!
a"!rl!ktaki beklenmeyen de"i!iklikler tart! hatas!n! ya da bir ar!zay! gsterir.
Tart!lar!n do"rulu"u ve hassasiyeti dzenli bir !ekilde kontrol edilmelidir.
77
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Canl! A"!rl!k ve niformitenin Takibi

niform (% Cv=8j 61
Orta dzeyde niformite (% Cv=10j 96
Kt niformite (% Cv=12j 138
Tart!|acak
hayvan say!s!
++
Sr n|form|tes|
+
Manuel tart! kullan!ld!"!nda hayvanlar en az haftada defa tart!lmal!d!r. Her
tart!mda, kmesin en az iki yerinden ayn! miktarda hayvan al!nmal!d!r.
Otomatik kantarlar hayvanlar!n yo"un olarak topland!"! ve tart!lan bireylerin
kay!t edilecek kadar uzun sre tart!n!n zerinde kalabildi"i yerlere
konulmal!d!r.
A"!r horozlar otomatik tart!lara daha az !kma e"ilimindedirler. Bu e"ilim
srnn canl! a"!rl!k ortalamas!n! d!rebilir. Tart!n!n kullan!m oran!,
(gnlk tart!m say!s!j herhangi bir otomatik tart!n!n okunmas! esnas!nda
dzenli olarak kontrol edilmelidir. Canl! a"!rl!k ortalamalar! en az!ndan
haftada bir kez manuel tart!m ile kar!!la!t!r!lmal!d!r. Do"ru olmayan canl!
a"!rl!k tahminleri genelde rnekleme say!s!n!n azl!"!ndan kaynaklan!r.
Kr|t|k Nokta|ar
Tart!lan hayvan say!s! yeterli olmal!
Tart!lan hayvanlar btn sry temsil etmeli
Kullan!lan tart!lar do"ru lmeli
Kesim canl! a"!rl!"!n!n etkin bir !ekilde tahmini iin s!k ve do"ru bir
!ekilde tart!m yap!lmal!
Sr n|form|tes| (%CV|
Broyler canl! a"!rl!klar! normal bir da"!l!m gstermelidir. Srdeki
farkl!l!k varyasyon katsay!s! ile tan!mlan!r. Burada varyasyon katsay!s!;
populasyonun standart sapmas!n!, ortalaman!n yzdesi olarak (% Cvj
ifade eden de"erdir.
niformitesi bozuk olan srler yksek %Cv de"erine sahip olurken
niform srlerde bu de"er daha d!k olacakt!r.
Her bir cinsiyet canl! a"!rl!k bak!m!ndan normal bir da"!l!m gsterir. Kar!!!k
bir sr, tek cinsiyetteki bir srden daha yksek % Cv de"erine sahiptir
(bkz $ek|| 23j.
78
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Canl! A"!rl!k ve niformitenin Takibi
$ek|| 23: Kar!!!k Srlerde Canl! A"!rl!"!n Da"!l!m!
$ek|| 24'de 1900 g hedef canl! a"!rl!k iin tek cinsiyetli srde farkl!
niformite dzeylerindeki (% Cvj a"!rl!k da"!l!m! gsterilmektedir. Her bir
srdeki a"!rl!k da"!l!mlar!n!n olduka farkl! oldu"u grlebilir

D!k % Cv, daha niform sr, hedef canl! a"!rl!"a ula!an daha fazla
say!da hayvan
$ek|| 24: Cinsiyet ayr!m! yap!lm!! srlerde canl! a"!rl!k aral!"!na %Cv'nin
etkisi
Hedef a"!rl!"a ula!an hayvanlar!n oran!, srnn niformitesine ve hedef
a"!rl!"! elde etmek iin kabul edilen a"!rl!k aral!klar!n!n geni!li"ine ba"l!d!r.
Bu yzden 1800-2000 g a"!rl!k aral!"!na ihtiya duyuluyorsa, % 8 Cv'de bile
hayvanlar!n sadece % 58'i istenilen canl! a"!rl!"a ula!!r (bak!n!z "ek|| 25j.
79
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Canl! A"!rl!k ve niformitenin Takibi
1,200 1,400 1,600 1,800 2,000 2,200 2,400 2,600 2,800
D|"|
E||e|
Ka|!"!|
Canl! a"!rl!k (gramj
B
e
l
i
r
l
i

c
a
n
l
!

a
"
!
r
l
!
k
l
a
r
!
n

s

d
e
k
i

%
'
s
i
ANAHTAR
1,300 1,500 1,700 1,900 2,100 2,300 2,500 2,700
%Cv = 8
%Cv = 10
%Cv = 12
Canl! a"!rl!k (gramj
S

n

C
a
n
l
!

a
"
!
r
l
!
k

a
r
a
l
!
"
!
n
d
a
k
i

%
s
i

ANAHTAR
S0|0 Detay!:
- C|ns|yet ay|!|m!" s0|0
(e||e| veya d|"|I
- O|ta|ama a!!||!| 1900g
80
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Canl! A"!rl!k ve niformitenin Takibi
Tm bu biyolojik farkl!klar!n ilkelerinin anla!!lmas! kesimhanelerde etkin bir
planlaman!n temelini olu!turur.
$ek|| 25: %Cv'nin hedef a"!rl!k aral!"!ndaki hayvanlar!n oran!na etkisi
Kr|t|k Nokta|ar
Daha niform srlerdeki hayvanlar, istenilen hedef canl! a"!rl!"!
daha yksek olas!l!kla kar!!larlar
Performanstaki farkl!l!k, srnn % Cv'sini art!r!r bu da karl!l!k ve
kesimhane verimlili"ini olumsuz etkiler
Sr niformitesinin idaresi ve takibi ile sr ierisindeki farkl!l!k en
aza indirilmeli
Performans, niform srlerde (% Cv'si d!kj niform olmayan
srlere gre ok daha ba!ar!l! bir !ekilde tahmin edilebilir
C|ns|yet Ayr! Bytme
Ortalama canl! a"!rl!k veya bu de"ere yak!n olan hayvanlar!n say!s! srnn
%Cv sine bak!larak tahmin edilebilir. Tek cinsiyetli srnn yeti!tirilmesi
ile niformitede iyile!meler sa"lanabilir. EK 4 de verilen kanattan cinsiyet
ayr!m! tekni"i ile hayvanlar!n cinsiyetleri ayr!labilir.
Erkek ve di!iler ayr! kmeslere konulduklar!nda, cinsiyet ayr! yeti!tirmenin
avantajlar! en iyi !ekilde grlr. Her iki cinsiyet de; yemleme, ayd!nlatma
ve yerle!im s!kl!"! bak!m!ndan ok daha etkili bir !ekilde ynetilirler
Erkekler di!ilere gre daha h!zl! bir !ekilde byr, yemden ok daha etkin
bir !ekilde yararlan!r ve ayr!ca daha az karkas ya"!na sahiptirler. Farkl!
cinsiyetler iin farkl! yemleme programlar! uygulanabilir. En pratik yntem
her iki cinsiyet iin de ayn! yemi kullan!p di!ilere bitirme yeminin biraz
daha erken verilmesidir (rne"in 25 gnlk ya!tan daha erkenj.
Erken dnemde geli!imi tam olarak sa"lamak iin ba!lang! yeminin sresi
ve miktar!n!n ayn! tutulmas! nerilmektedir. Cinsiyet ayr! yemleme zerine
daha fazla bilgi iin ltfen yerel Aviagen Besleme Servisi temsilcisinin
dan!!manl!"!na ba!vurunuz.
1,800-2,000 g 1,700-2,100 g 1,600-2,200 g
%Cv = 8
%Cv = 10
%Cv = 12
58
49
41
76
67
97
91
84
Hedef canl! a"!rl!k aral!"!
A
"
!
r
l
!
k

a
r
a
l
!
"
!
n
d
a
k
i

h
a
y
v
a
n
l
a
r
!
n

%
'
s
i

86
ANAHTAR
E"er erkekler di!ilere gre daha a"!r canl! a"!rl!kta kesiliyorlarsa, yeniden
dzenlenmi! ayd!nlatma program! faydal! olabilir. Cinsiyet ayr!ml!
hayvanlar ayn! kmes ierisine yerle!tirildi"inde, farkl! cinsiyetlerin birbirini
k!s!tlamadan yeti!tirilmesine zen gsterilmelidir.
Kr|t|k Nokta|ar
Sr niformitesinin idaresi ve takibi ile farkl!l!klar en aza indirilmeli
Farkl!l!klar! azaltmak iin cinsiyet ayr! yeti!tirme yap!lmal!
81
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Canl! A"!rl!k ve niformitenin Takibi
82
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Canl! A"!rl!k ve niformitenin Takibi
Not|ar
56/7
retimin son a!amas!nda, kesim ncesinde broylerlerin en uygun
!artlarda nakledilebilmeleri, kesimhanenin ihtiyac! olan !artlar!n ve en
yksek standartlarda hayvan refah!n!n sa"lanmas!d!r.
*/'8/$ !729.),2()&
% */% !+,-+-.
*/ Yakalama haz!rl!"!
*' Yakalama
#" Kesim
K
E
S
$
M

N
C
E
S
$

S
E
v
K
-
$
D
A
R
E
S
$

+&*!.)83'&*!)
*&(+9!,-"&*!)
%:(;6$D=
Kes|m nces| Sevk-!dares|
!|ke|er
Sat!!a sunulan bir hayvan!n kalitesi, byme dnemi sonundaki bak!m idare
!artlar!, yakalama ile ta!!madan byk lde etkilenir.
Bu dnemde hayvan refah!na gsterilecek zen, sadece hayvan!n rahat
etmesini sa"lamakla kalmaz ayn! zamanda da etin lezzet ve kalitesini de
olumlu ynde etkiler.
Yeti!tirme ko!ullar!, karkas verimi ve karkas kusurlar!n! etkilemektedir.
rne"in yem ekmenin yetersiz olu!u, kesimhanede karkasa gbre
bula!mas!na, dolay!s!yla mikrobiyal bula!!kl!"a yol aacakt!r. Hayvan
hasad!n!n uygunsuz biimde yap!lmas! morluklara, kanat k!r!lmalar!na ve
kalalarda i kanamalara yol aabilir.
Bu nedenle, yakalama, ta!!ma ve kesim i!lemleri sresince hayvanlar!n refah!
ve evre ko!ullar!n!n kontrol konusunda gsterilecek detayl! zen, yksek
nitelikli broyler temininde avantaj sa"layacakt!r.
Hayvanlar!n yem yemeden geirdikleri sre zarf!nda sindirim sisteminin
bo!almas! nedeniyle a"!rl!k kaybetmeleri ka!n!lmazd!r. Karkas zerinde bu
kayb!n etkisinin en aza indirilebilmesi iin yemsiz geen srenin gere"inden
fazla olmamas!na zen gsterilmelidir.
On saatten fazla yem verilmeden kalan hayvanlar dehidre olacak"! ve refah
dzeyi d!ece"inden karkas verimi azalacakt!r. Genellikle ilk 12 saate kadar
yemsiz geen her bir saat iin %0.5 canl! a"!rl!k kayb! olmaktad!r (yem ile
birlikte su k!s!tlamas! ancak ok gerekli oldu"u durumlarda uygulanmal!d!rj. 12
saatten sonra kaybedilen a"!rl!k saatte %0.75-1'e !kacakt!r. Bu kaybedilen
a"!rl!"!n da geri dn! olmayacakt!r.
Yaka|ama Haz!r|!#!
Ayd!n|atma
Yeti!tirme dneminde k!s!tlamal! ayd!nlatma programlar! uygulanm!!
ise yakalama ncesi 23 saat (5-10 lksj ayd!nlatmaya dnlmelidir.
Bylece yakalama esnas!nda hayvanlar!n sakin kalmas! sa"lan!r. Avrupa
Birli"i talimatmesine gre kesime ba!lamadan en az 3 gn nce 20 lks
ayd!nlatma !iddeti sa"lanmal!d!r.
Yem
Karkasta ila ve kimyasal kal!nt! riskini ortadan kald!rmak amac!yla, kesim
ncesi yeme gei! do"ru zamanda yap!lmal!d!r. Koksidiyostat ve di"er
reeteli ilalar!n prospektslerinde belirtilen yasal geri ekilme sreleri
uygulanmal!d!r. Kademeli hasat programlar! uyguland!"! durumlarda,
kesim ncesi yemin kullan!lma sreleri zorunlu sreyi a!abilmektedir.
85
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
Kesimhanede karkasa gbre bula!mas!n! nlemek amac!yla, kesimden
8-10 saat nce hayvanlar!n nnden yem kald!r!lmal!d!r. Bu sreye
yakalama, ta!!ma ve bekleme dahildir. Sre uzat!ld!"! taktirde vcut
dokular!ndan emilen su, sindirim kanal!nda birikir. Bu ise karkas veriminin
d!mesine neden olur. Srenin uzamas! ayn! zamanda gbre bula!ma
olas!l!"!n! da artt!bilir.
Kesimhanede bekleyen broylerlerde sulu d!!k! grlmesi yemsiz
geen srenin uzad!"!n!n bir gstergesidir. Di"er gstergeler ise ince
ba"!rsaklarda sar! renkli sulu ierik, kursak ve ta!l!kta altl!k kal!nt!lar!n!n
grlmesidir.
Rasyonda dane bu"day kullan!l!yor ise ba"!rsaklarda tah!l tanelerinin
kalmamas! iin kesimden en az iki gn nce dane bu"day rasyondan
!kar!lmal!d!r.
Su
Hayvanlar mmkn oldu"u kadar uzun bir sre suya serbest bir biimde
ula!abilmelidirler. Su ancak gerekten ok zorunlu oldu"u durumlarda
k!s!tlanmal!d!r.
Suya eri!im !u !ekilde uzat!labilir:
oklu suluk hatt! kullan!m!
Kmeste hayvanlar!n blmelerle ayr!lmas!
Suluklar!n kademeli olarak kald!r!lmas!
Kr|t|k Nokta|ar
Ette kal!nt!y! nlemek iin kesim ncesi yemi (Koksidiyostat vb.
iermeyenj kullan!lmal!
Yakalama s!ras!nda problemlerle kar!!la!mamak iin kesimden
nceki 3 gn boyunca tam ayd!nlatma (23 saat ayd!nl!k 1 saat
karanl!kj uygulanmal!
Kesim ncesinde sindirim sisteminin bo!almas! ve ta!!ma s!ras!nda
gbre bula!mas!n!n nlenmesi iin en uygun zamanda yemin
ekilmesi sa"lanmal!
Kesimden en az 2 gn nce dane bu"day rasyondan !kar!lmal!.
Suluklar mmkn olan en ge srede kald!r!lmal!.
Yaka|ama
Yakalama i!lemi broylerlerde strese neden olmaktad!r. Kesim s!ras!nda
ortaya !kan kay!plar!n o"u yakalama ve muamele s!ras!nda olu!maktad!r.
Yakalama ok iyi planlanmal! ve tm a!amalar! yak!ndan takip edilmelidir.
Hayvanlar!n yakalanmas!nda ve muamele edilmesinde kullan!lan hasat
makinesi, forklift gibi ekipmanlar! kullanan personelin bu konuda e"itimli ve
ehil olmas! sa"lanmal!d!r. Morluklar ve yaralanmalar!n nne geilebilmesi
iin hayvan aktivitesi en aza indirilmelidir.
86
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
Yakalama ve ta!!ma esnas!ndaki lm oran! %0.1'i a!mamal!d!r.
Yaka|ama nces|
Yakalama ve ta!!man!n ne kadar zaman alaca"! nceden hesaplanmal!
ve kesim program!na gre yakalama zaman! ayarlanmal!d!r.
Ta!!ma iin gerekli kasa ve rmork say!s! kesimden nce
hesaplanmal!d!r.
Kullan!lan tm ekipmanlar!n (vas!talar, kasalar, rmorklar, blme itleri
ve a"larj temiz, dezenfekte edilmi! ve sa"lam oldu"undan emin
olunmal!d!r. K!r!k veya hasarl! kasalar hayvanlar!n yaralanmas!na yol
aabilmektedir.
Kmes giri!inin rmorklar!n kolayca yana!abilmesine ve ykl
rmorklar!n batmadan uzakla!mas!na imkan verecek !ekilde dz hale
getirilmesi ve s!k!la!t!r!lmas! sa"lanmal!d!r. Bylece morarmalar ve
kanat yaralanmalar!n!n nne geilebilir.
Yakalama ekibinin al!!mas!n! aksatabilecek !slak altl!"! uzakla!t!r!p
yerine kuru altl!k serilmelidir.
Tm yemleme ekipmanlar! ba! hizas!n!n zerine (2mj kald!r!lmal! veya
al!!anlar ya da hayvanlara engel olmayacak bir yere ta!!nmal!d!r.
Kmes ierisinde blmeler olu!turarak gereksiz y!"!lmalar!n nne
geilmeli ve yakalama nedeniyle hayvanlar!n suya ula!malar!n!n
nlenmesine izin verilmemelidir.
$mkan olan kmeslerde yakalama s!ras!nda !!!k yo"unlu"unun
d!rlmesi stresi azaltacakt!r. Yakalama gece yap!l!yor ise kmes
iindeki !!!k yo"unlu"u en az dzeye indirilmelidir. Gndz yap!l!yor
ise !!!k yo"unlu"u mmkn olan en d!k seviyede tutulmal!d!r. Her
iki durumda da gvenli ve zenli bir yakalama iin ayd!nlatma !iddeti
yeterli olmal!d!r. Bu amala mavi !!!k kullan!m! olduka ba!ar!l! sonular
vermektedir. En iyi sonular, !!!klar k!s!ld!ktan sonra hayvanlar!n
yerle!mi! ve en rahat oldu"u durumlarda al!nmaktad!r.
Gndz yakalama yap!ld!"!nda kmes kap!lar!n!n perdelerle kapat!lmas!
faydal! olacakt!r.
Kap!lar!n a!lmas! ve hayvanlar!n d!!ar! al!nmas! s!cakl!k kontroll
iklimlendirmeye sahip kmeslerde havaland!rmay! etkileyecektir.
Havaland!rma sistemi takip edilmeli ve yakalama i!lemi sresince
hayvanlar zerindeki stresi azaltacak ve ieride a!!r! s!cakl!k ykselmesini
nleyecek !ekilde ayarlanmal!d!r.
87
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
Yaka|ama
Broylerler stresi ve yaralanmalar! en aza indirmek iin her iki baca"!ndan (asla
kaladan de"ilj yakalanmal!d!r. Aksi taktirde kanatlar!n! !rp!p debelenmeye
ba!layacaklard!r.

Hayvanlar kasa veya modllere, yukar!dan a!a"!ya dikkatli bir !ekilde
yerle!tirilmelidir. Geleneksel kasalarla kar!!la!t!r!ld!"!nda modller daha az
stres yarat!r ve yaralanmalara daha az neden olur.
Kasa ya da modller asla kapasitesinden fazla yklenmemelidir. Kapasiteden
fazla ykleme, a!!r! s!cakl!k, stres ve artan lm oran! ile sonulanacakt!r.
Yksek s!cakl!klarda kasa/modle d!en hayvan say!s! azalt!lmal!d!r.
Uygun !ekilde i!letilmeyen yakalama ekipmanlar! da strese ve yaralanmalara
neden olmaktad!r. Yakalama iin kullan!lan mekanik ekipmanlar (rn.
$ek|| 26j yaralanma ve stresin nne geebilmek iin makul bir h!zda
al!!t!r!lmal!d!r. Asla hayvanlar!n ekipman iinde y!"!lmas!na ve zorlanmas!na
izin verilmemelidir. Makinenin bo!altma kanal!, yaralanmalara neden
olmayacak !ekilde kasa ya da modllerin kapak a!kl!"!na uygun olarak
ayarlanmal!d!r.
$ek|| 26: Mekanik hasat makinesine bir rnek
Ta"!ma
Ta!!ma yerel ynerge ve ynetmeliklere uygun bir biimde yap!lmal!d!r.

Hayvanlar!n kesimhaneye varmas!na kadar geen sre zarf!nda do"a
!artlar!ndan korunmak iin yeterli tedbir al!nmal!d!r. Gerekli oldu"u durumlarda,
havaland!rma ya da ekstra !s!tma/so"utma yap!lmal!d!r. Ta!!mada kullan!lan
aralar hayvanlar! evre !artlar!ndan koruyacak !ekilde tasarlanm!! olmal!d!r.
Yeterli havaland!rmay! sa"layabilecek !ekilde tasarlanm!! rmorklar, hayvanlar
zerindeki stresi en az seviyede tutmay! sa"layacakt!r.
S!cak havada ykleme yap!l!rken kasa ya da modllerin evresinde hava
dola!!m!n! sa"lamak iin fanlar!n kullan!m! d!nlmelidir. $ki kasa s!ras!
aras!nda en az 10 cm bo!luk b!rak!lmal!d!r. Bekleme s!ras!nda hayvanlar!
serin tutmak iin fanlar ve sislemeli so"utucular kullan!lmal!d!r.
88
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
Ta!!ma arac!n!n hareket etmedi"i s!cak havalarda veya yerle!ik
havaland!rman!n olmad!"! durumlarda s!cak stresi ok abuk geli!ir.
Seyahat plan! ykleme tamamlan!r tamamlanmaz aralar!n ayr!lmas!na
imkan tan!yacak ve !fr molalar!n! k!sa tutacak !ekilde yap!lmal!d!r.
Kesimhanede bo!altma i!lemi herhangi bir gecikme veya bekleme
olmaks!z!n tamamlanmal!d!r. #ayet ka!n!lmaz bir gecikme szkonusu ise
mutlaka ilave bir havaland!rma yap!lmal!d!r.
So"uk havalarda ta!!ma s!ras!nda so"uk ve rzgardan etkilenmemek iin
ara bir rt ile rtlmelidir. Ta!!ma s!ras!nda da s!k s!k hayvanlar kontrol
edilmelidir.
Tes||mat
Kesimhaneye ula!!ld!"!nda aralar zeri kapal! bir alana al!nmal! ve
havaland!rmay! nleyecek her trl rt aratan kald!r!lmal!d!r.
Kesimhanede hayvan refah!n! sa"lamak iin gerekli havaland!rma ve
s!cakl!klar!n sa"lanabildi"i iyi bir bekletme alan! bulunmal!d!r.
Bekletme alan! fanlar ve sisleme ile so"utan so"utucularla donat!lm!!
olmal!d!r. Sislemeler s!cakl!"!n yksek ve ba"!l nemin %70'den az
oldu"u durumlarda kullan!lmal!d!r. ok s!cak zamanlarda havaland!rman!n
etkinli"ini artt!rmak iin sislemeler do"rudan fanlara ynlendirilebilir.
Yaz ko!ullar!nda ykleme alan!ndaki fan ve sislemelerin tamam!n!n i!ler
durumda oldu"undan emin olunmal!d!r.
Kr|t|k Nokta|ar
Hasat ekipmanlar! uygun bir !ekilde i!letilmeli
Yakalama s!ras!nda stresi en aza indirmek iin ilave havaland!rma
yap!lmal!
Travma yaralanmalar!n! en aza indirmek iin yakalama ve muamele
i!lemleri dikkatle idare edilmeli
Yemlik, suluk gibi yakalama esnas!nda engel te!kil edebilecek
ekipmanlar, yakalama i!lemine ba!lamadan nce yukar! kald!r!lmal!
veya uzakla!t!r!lmal!. Geni! kmeslerde yaralanmalar! azaltmak iin
kmes blmlere ayr!lmal!
Hayvanlar!n sakin kalmas!, yaralanmalar! en aza indirmek ve
sonradan olu!acak stresi nlemek iin !!!k yo"unlu"u azalt!lmal!
Kasa ya da modllere yklenecek hayvan say!s! ortam s!cakl!"! ve
canl! a"!rl!"a gre ayarlanmal!
Seyahat ve kesimhanedeki hayvan kabul planlanmal!
Hayvanlar!n rahat olup olmad!"!n! srekli olarak kontrol edilmeli
89
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
Kes|m
Ba!ar!l! bir retim dendi"inde, bytme, yakalama ve kesim i!lemlerinin
entegrasyonunu sa"layarak, maksimum say!da, yksek kaliteli karkas elde
edebilmek anla!!lmal!d!r.
Dikkatli bir planlama ile iftlik-kesimhane ileti!imin sa"lanmas!, kesim
i!leminin etkin bir biimde srdrlebilmesine olanak sa"layacakt!r.
iftlikte uygulanan idare, kesim, ty yolma ve i !karma i!lemlerini
etkileyebilmektedir.
Gbre bula!!kl!"!n!n en aza indirilmesi ile karkas hasarlar! ve kalite
d!kl"nn nne geilmesi iin a!a"!dakilere azami zen
gsterilmelidir:
Altl!k kalitesi
Yerle!im s!kl!"!
Yem ekme zaman!
Yakalama metodlar!
Ta!!ma zaman!
Bekletme sresi
Kr|t|k Nokta|ar
Kesimhaneye temiz hayvan teslim edilmeli
Diz yan!klar! ve di"er karkas kalite problemlerini nlemek iin uygun
ykseklikte, iyi durumda kaliteli altl!k temin edilmeli
Yksek yerle!im s!kl!"! kullan!ld!"! veya yetersiz yemlik suluk alan!
szkonusu oldu"unda (zellikle ayd!nlatma programlar! ile birliktej
izilmelerden dolay! olu!acak yaralanmalar artabilir
En yksek hayvan refah!n! sa"layacak !ekilde kesim yap!lmal!
Stres ve su kayb!n! azaltabilmek iin ta!!ma ve bekletme sreleri en
aza indirilmeli
90
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
91
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
Not|ar
92
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kesim ncesi Sevk-$daresi
Not|ar
*/'8/$ !729.),2()&
% #/% 8,%$9%:.-;76%<1=!;+1.!
#* Ek 2: Dn!m Tablolar!
$"$ Ek 3: verimlilik Hesaplamalar!
$"! Ek 4: Kanattan Cinsiyet Ayr!m!
$"& Ek 5: Aylar!n S!n!fland!r!lmas!
$") Ek 6: Problem zm
$"' Ek 7: Havaland!rma Oranlar! ve Hesaplamalar
E
K
L
E
R
&+%&"
%:(;6$E=
95
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Ek 1. ret|m Kay!t|ar!
Kay!t tutma ve verilerin analizi besleme, bak!m-ynetim, evre !artlar!
ve sa"l!k konular!ndaki de"i!imlerin belirlenebilmesi iin gereklidir.
retim raporlar!n!n do"ru ve tam bir !ekilde tutulmas! ise risklerin
de"erlendirilmesi, sistemin kontrol edilmesi ve geli!en problemlere aktif
tepkiler verebilmeyi mmkn k!lar.
retim verilerinin analizi ve yorumlanmas! (rn: canl! a"!rl!k, yem
de"erlendirme, lm oran! vb.j performans ve kalitenin artt!r!lmas! iin
gereklidir.
Hijyen ve sa"l!k srekli olarak izlenmelidir.

Bir broiler operasyonunda tm gerekle!tirilen uygulamalar iin standart
operasyon protokollerinin (SOPj olmas! son derece yararl! bir uygulamad!r.
Bu uygulama belirlenmi! i!leyi!leri, kay!tlar!, bu kay!tlar!n analizlerini ve
izleme sistemlerini de kapsamal!d!r.
Broiler retimi iin gerekli kay!tlar!n detay!n! klavuzun son k!sm!nlar!nda
bulabilirsiniz.
96
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Etk|n||k Kay!t|ar Yorum|ar
Gnlk Civciv Say!s!
Srnn Men!e-i ve Ya!!
var!! Tarihi ve Saati
Civciv Kalitesi
Gnlk
Haftal!k
Kmlatif
Tarih
Miktar
Parti Numaras!
A!!lama Tarihi
A!! Tipi
Parti Numaras!
Son Kullanma Tarihi
Haftal!k Ortalama Canl! A"!rl!k
Haftal!k niformite (Cv%j
Teslimat tarihi
Miktar
Yem ekmenin ba!lad!"! tarih
Yem Tipi
Canl! A"!rl!k
niformite
Kasa lm
Mmknse cinsiyet ayr!ml! kay!t
Ayr! ayr! !skartalar!n ve
nedenlerinin kayd!
Yksek miktarl! lmlere ait
otopsi raporlar!
Koksidiyoz seviyesinin tespiti
iin koksidiyal lezyonlar!n
skorlanmas!
Her biri veteriner talimat!
do"rultusunda
Herhangi bir beklenmeyen a!!
reaksiyonu kaydedilmelidir
Ayd!nlatma programlar!
uyguland!"!nda karkas a"!rl!"!n!
do"ru tahmin edebilmek iin
daha s!k tart!m gerekebilir
Maliyet etkin bir broiler
operasyonu ve yem
de"erlendirme oran!n!n
hesaplanabilmesi iin yem
tketiminin do"ru bir biimde
tespiti gereklidir
C|vc|v Yer|e"t|rme
|m
!|a / Tedav|
A"!|ama
Can|! A#!r|!k
Yem
Tab|o 20: Broiler retimi $in Gerekli Kay!tlar
97
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Etk|n||k Kay!t|ar Yorum|ar
Gnlk Tketim
Su / Yem Oran!
Su Kalitesi
Klor Seviyesi
S!cakl!k
Gnlk Minimum
Gnlk Maksimum
Erken Yeti!tirme Dneminde
Gnde 4-5 kez
Yeti!tirme Dneminde Altl!k
Gnlk D!! S!cakl!k
Gnlk Ba"!l Nem
Hava Kalitesi
Altl!k Kalitesi
Nakledilen Hayvan Say!s!
Nakil Saati ve Tarihi
Karkas Kalitesi
Sa"l!k Kontrol
Karkas Kompozisyonu
lskarta Tipi ve %'si
Toplam Bakteri Say!s!
Gnlk Kontrollerin Kaydedilme
Zaman!
Tercihen her kmes iin
su tketiminin bir grafi"i
!kar!lmal!d!r. Su tketimindeki
ani dalgalanmalar zellikle
sondaj kuyular! veya a!k
su kaynaklar!n!n kullan!ld!"!
durumlarda mineral madde
veya bakteri ieri"i ile ilgili baz!
problemlerin erken belirtileridir.
Civcivlere tahsis edilen alanda
farkl! noktalarda altl!k kontrol
yap!lmal!d!r.
Otomatik sistemler her gn
apraz kontrolden geirilmelidir
Toz, CO
2
, ve NH
3
'!n kay!t alt!na
al!nmas! ya da en az!ndan NH
3

ve toz dzeyinin gzlemlenmesi
Dezenfeksiyondan sonra,
gerekirse salmonella, stafilokok
veya E. coli kontrolu yap!labilir.
Su
evre $art|ar!
Kmes|n Bo"a|t!|mas!
Kes|mhaneden Ge|en B||g|
Tem|z||k
Kmes Kontro|
Tab|o 20 (Devam|: Broiler retimi $in Gerekli Kay!tlar
98
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Ek 2. Dn"m Tab|o|ar!
Uzun|uk
1 metre (mj = 3.281 feet (ftj
1 feet (ftj = 0.305 metre (mj
1 santimetre (cmj = 0.394 in (inj
1 in (inj = 2.54 santimetre (cmj
A|an
1 metre kare (m
2
j = 10.76 feet kare (ft
2
j
1 feet kare (ft
2
j = 0.093 metre kare (m
2
j
Hac|m
1 litre (lj = 0.22 ingiliz galonu (galj veya 0.264 amerikan galonu (gal USj
1 ingiliz galonu (galj = 4.54 litre (lj
1 amerikan galonu (gal USj = 3.79 litre (lj
1 ingiliz galonu (galj = 1.2 amerikan galonu (gal USj
1 kbik metre (m
3
j = 35.31 kbik feet (ft
3
j
1 kbik feet (ft
3
j = 0.028 kbik metre (m
3
j
A#!r|!k
1 kilogram (kgj = 2.205 pound (lbj
1 pound (lbj = 0.454 kilogram (kgj
1 gram (gj = 0.035 onz (ozj
1 onz (ozj = 28.35 gram (gj
Enerj|
1 Kalori (calj = 4.184 Jul (Jj
1 Jul (Jj = 0.239 Kalori (calj
Kilokalori/ Kilogram (kcal/kgj = 4.184 Megajul/ kilogram(MJ/kgj
Megajul / Kilogram (MJ/kgj = 108 Kalori / pound (cal/lbj
1 Jul (Jj = 0.735 feet-pound (ft-lbj
1 feet-pound (ft-lbj = 1.36 Jul (Jj
1 Jul (Jj = 0.00095 $ngiliz Termal Birimi (BTUj
1 $ngiliz Termal Birimi (BTUj = 1055 Jul (Jj
1 kilowatt-saat (kW-hj = 3412.1 $ngiliz Termal Birimi (BTUj
1 $ngiliz Termal Birimi (BTUj = 0.00029 kilowatt-saat (kW-hj
Bas!n
$n kare ba!!na 1 pound (psij = metre kare ba!!na 6895 Newton (N/m
2
j veya Paskal (Paj
$n kare ba!!na 1 pound (psij = 0.06895 bar
1 bar = $n kare ba!!na 14.504 pound (psij
1 bar = Metre kare ba!!na 105 Newtons (N/m
2
j
veya Paskal (Paj
= 100 kilopaskal (kPaj
Metrekare ba!!na 1 Newton (N/m
2
j = $n kare ba!!na 0.000145 pound (lb/in
2
j
veya Paskal (Paj
99
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Yer|e"|m S!k|!#!
Hayvan ba!!na 1 feet kare (ft
2
/hayvanj = Metre kare ba!!na 10.76 hayvan (hayvan/m
2
j
Metre kare ba!!na 10 hayvan (hayvan/m
2
j = Hayvan ba!!na 1.08 feet kare (ft
2
/hayvanj
Metre kare ba!!na 15 hayvan (hayvan/m
2
j = Hayvan ba!!na 0.72 feet kare (ft
2
/hayvanj
Metre kare ba!!na 20 hayvan (hayvan/m
2
j = Hayvan ba!!na 0.54 feet kare (ft
2
/hayvanj
Metre kare ba!!na 1 kilogram (kg/m
2
j = feet kare ba!!na 0.205 pound (lb/ft
2
j
Metre kare ba!!na 15 kilogram (kg/m
2
j = feet kare ba!!na 3.08 pound (lb/ft
2
j
Metre kare ba!!na 34.2 kilogram (kg/m
2
j = feet kare ba!!na 7.01 pound (lb/ft
2
j
Metre kare ba!!na 40 kilogram (kg/m
2
j = feet kare ba!!na 8.2 pound (lb/ft2j
S!cak|!k
S!cakl!k (Cj = 5/9 (S!cakl!k F - 32j
S!cakl!k (Fj = 32 + 9/5 (S!cakl!k Cj
Tab|o 21: S!cakl!k Dn!m Tablosu


Gerek s!cak|!k
Gerek s!cakl!k minimum kmes s!cakl!"!na, minimum ile maksimum
s!cakl!klar aras! fark!n 2/3'nn eklenmesi ile elde edilir. Gn boyunca
nemli s!cakl!k dalgalanmalar!n!n ya!and!"! yerler iin nemlidir.
rne"in: Minimum kmes s!cakl!"! 16C.
Maksimum kmes s!cakl!"! 28C.
Gerek S!cakl!k = [(28-16j x 2/3| + 16 = 24C
C F
0 32.0
2 35.6
4 39.2
6 42.8
8 46.4
10 50.0
12 53.6
14 57.2
16 60.8
18 64.4
20 68.0
C F
22 71.6
24 75.2
26 78.8
28 82.4
30 86.0
32 89.6
34 93.2
36 96.8
38 100.4
40 104.0
Ya|!t!m
U de"eri binalar!n yap!m!nda kullan!lan materyallerin !s! geirgenli"ini ifade
etmek iin kullan!l!r ve her bir kilometre kare iin santigrad derece ba!!na
watt olarak llr
R de"eri materyallerin yal!t!m zelliklerini gsterir ve de"eri ne kadar
yksek ise yal!t!m! da o kadar iyi yap!yor demektir. Birimi km
2
/W (ya da
ft
2
/F/BTUj'dur.
Ayd!n|atma
Kmeste kullan!lmas! gereken ampul say!s!n! hesaplamak iin a!a"!daki
basit formlden yararlan!labilir:
Zemin alan! (m
2
j x gerekli maksimum lks
Ampul Say!s!
+
=
Ampuln watt! x K faktr
NOT
+
B0 fo|m0| |ayvan sev|yes|nden 2 m y0|se||||te|| t0ngsten t|o| f|aman|! |amoa|a| ||n gee||| o|0o f|o|esan
|amoa |0||an!|aca|sa amo0|0n watt!n!n 5 |at! a|!nma|!d!|.
K faktr, ampuln watt!na gre de"i!mekte olup de"eri a!a"!daki
tabloda zetlenmi!tir.
Tab|o 22: Ampul Wattlar! ve K Faktr
100
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler

15 3.8
25 4.2
40 4.6
60 5.0
100 6.0
Ampu|n Gc
(Watt|
K Faktr
Hava|and!rma
Dakikada 1 kbik feet (ft
3
/dkj = Saatte 1.699 kbik metre (m
3
/saatj
Saatte 1 kbik metre (m
3
/saatj = Dakikada 0.589 kbik feet (ft
3
/dkj
I"!k
1 feet kandil = 10.76 lks
1 lks = 0.093 feet kandil
Ya|!t!m
Her 1 feet karelik alan!n 1 F derece artmas! = Watt ba!!na 0.176 Kilometre kare (km
2
/Wj
iin gerekli BTU gerekli enerji (ft
2
/F/BTUj
1 kilometre kare ba!!na Watt (km
2
/Wj = Her 5.674 feet kare alan iin 1 F derece
artmas! iin gerekli BTU enerji (ft
2
/F/BTUj
Ek 3. Ver|m||||k Hesap|ama|ar!
ret|m Ver|m||||k Faktr (PEF|
+

Ya!ama Gc x Canl! A"!rl!k(kgj
x 100
Ya! (gnj x FCR
rnek:
Ya! 42 gn, canl! a"!rl!k 2,652 g
lm oran! 2.80%, FCR 1.75
97.20 x 2.652
x 100 = 351
42 x 1.75
rnek:
Ya! 46 gn, canl! a"!rl!k 3,006 g
lm oran! 3.10%, FCR 1.83
96.90 x 3.006
x 100 = 346
46 x 1.83
NOTLAR
Da|a y0|se| PEF de!e||e|| da|a |y| oe|fo|mans! |"a|et ede|.
B0 |esao|ama a!!||!||! o|a|a| g0n|0| can|! a!!||!| |azanc!ndan et|||enme|ted||. Fa|||! ev|e "a|t|a|! a|as!nda
|a|"!|a"t!|ma yao!|ma| |stend|!|nde ayn! |es|m ya"!na sa||o s0|0|e| |a|"!|a"t!|!|ma|!d!|.
+
Ayn! zamanda Av|0oa ve||m||||| Fa|t|0n0 de |fade ede| (EEFI
101
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Ek 4. Kanattan C|ns|yet Ayr!m!
o"u Ross Broyler lrk!nda kulukahanelerde gnlk civcivlerde kanata
bakarak cinsiyet ayr!m! kolayca ve kusursuz bir !ekilde gerekle!tirilebilir.
Kanattan cinsiyet ayr!m! yap!labilen broylerlerde h!zl! tylenenler di!i,
yava! tylenenler ise erkek civcivlerdir. Hangi tipte tylenme oldu"una
kanad!n d!! yar!s!nda bulunan alt (ikincilj ty rts ile st (birincilj ty
rts aras!ndaki ili!kinin gzlemlenmesiyle karar verilir.
Yava! tylenen bir erkek civcivde st (birincilj tyler ile alt (ikincilj tyler ya
ayn! uzunlukta ya da st tyler !ekilde grld" gibi daha k!sad!r.
$ek|| 27: Ross Erkek Broyler Civcivi Kanat Tylenmesi
102
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
E"|t uzun|ukta st ty|er
K!sa st ty|er
103
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Yava! tylenen bir di!i civcivde ise st (birincilj tyler !ekilde grld"
gibi alt (ikincilj tylerden k!sad!r.
$ek|| 28: Ross Di!i Broyler Civcivi Kanat Tylenmesi
Uzun st Ty|er
Ek 5. Ay|ar!n S!n!f|and!r!|mas!
Tab|0 23: Kuzey ve Gney yar!m kre iin aylar!n mevsimlere gre
s!n!fland!r!lmas!
NOT
KY. - K0zey Ya|!m|0|e
GY. - G0ney Ya|!m|0|e
KY. GY. KY. GY. KY. GY. KY. GY.
Mart Eyll Haziran Aral!k Eyll Mart Aral!k Haziran
Nisan Ekim Temmuz Ocak Ekim Nisan Ocak Temmuz
May!s Kas!m A"ustos #ubat Kas!m May!s #ubat A"ustos
!|kbahar Yaz Sonbahar K!"
104
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Ek 6. Prob|em zm|eme
Tab|o 24: Problem zmleme
Prob|em Muhteme| Sebep|er Aks|yon
Yksek Erken Dnem
lm (ilk hafta %1
den fazlaj
Yksek lm (7.
gnden sonraj
Erken Dnemde
Geli!me Gerili"i ve
niformite
Ge Dnemde
Geli!me Gerili"i ve
niformite
D!k civciv kalitesi
Uygun olmayan !s!t!c!lar
Hastal!klar
$!tah
Metabolik hastal!klar (asites, ani
lm sendromuj
Bula!!c! hastal!klar
Ayak problemleri
Besleme
Civciv kalitesi
evresel ko!ullar
l!tah
D!k besin maddesi al!m!
Bula!!c! hastal!klar
evresel ko!ullar
Kuluka prati"ini ve hijyeni kontrol ediniz
Ta!!may! kontrol ediniz
ls!t!c!lar! ayarlay!n!z
Civcivlere otopsi yapt!r!p veteriner tavsiyesine
uyunuz
Kursak dolulu"unu lp gerekli seviyelere
ula!t!"!ndan emin olunuz
Havaland!rma oran!n! kontrol ediniz
Yem formlasyonunu kontrol ediniz
Erken dnemde a!!r! bymeyi nleyiniz
Kuluka havaland!rmas!n! kontrol ediniz
Otopsi yapt!r!n!z
$la ve a!! kullan!m! iin veteriner tavsiyesi al!n!z
Su tketimini kontrol ediniz
Kalsiyum, fosfor ve vitamin D
3
seviyelerini
kontrol ediniz
Hayvan aktivitesini artt!rmak iin ayd!nlatma
programlar!n! kullan!n!z
Besin ieri"i ve fiziksel kalite ynnden
ba!lang! yemini kontrol ediniz
Miktar ve kalite ynnden su kayna"!n! kontrol ediniz
Yumurta hijyeni, depolama, inkbasyon ko!ullar!,
!k!! zaman!, ta!!ma zaman! ve ko!ullar!
a!s!ndan kuluka prosedrlerini kontrol ediniz.
S!cakl!k ve nem profillerini kontrol ediniz
Gn uzunlu"unu kontrol ediniz
Minimum havaland!rma oran!, CO
2
, toz
bak!m!ndan hava kalitesini kontrol ediniz
$!tah!n uyar!lmas!n! kontrol ediniz -
kursaklar!n dolmas! iin az az s!k s!k yemleme
Yemin besin ieri"i, formlasyonu ve fiziksel
kalitesini kontrol ediniz
Yem tketimi ve ula!!labilirli"ini kontrol ediniz.
ok erken k!s!tlama
A!!r! k!s!tlamal! ayd!nlatma program!
Yksek lme bak!n!z
Havaland!rma oran!n! kontrol ediniz
Yerle!im s!kl!"!n! kontrol ediniz
Kmes s!cakl!klar!n! kontrol ediniz
Su ve yeme ula!!labilirli"i kontrol ediniz
105
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Tab|o 24 (devam|: Problem zmleme
Prob|em Muhteme| Sebep|er Aks|yon
D!k Altl!k Kalitesi
D!k Yem
De"erlendirme
Tylenmede Gerilik

Kesimhanede Kalite
D!kl"
Besleme
evre
Bula!!c! hastal!klar
Geli!me gerili"i
Yksek lm (zellikle son dnemj
Yem zayiat!
evre


Besleme

evre

Besleme
Asites
#i!lik ve yang!lar (rn. eklem
yang!s!j
Morluk ve k!r!klar
izikler
Oregon hastal!"! (Ye!il kas
hastal!"! olarak da bilinirj

A!!r! ya"lanma
Rasyonda kalitesiz ya" kullan!m!
Rasyonda a!!r! tuz
Rasyonda a!!r! protein
Ba!lang!ta yetersiz altl!k derinli"i
Suluk dizayn! ve ayar!
(damlama,akma problemlerij
A!!r! nem
A!!r! yerle!im s!kl!"!
Yetersiz havaland!rma
Enterit olas!l!"!- veterinere dan!!!n!z
Erken dnemde geli!me gerili"i
Ge dnemde geli!me gerili"i,
Yemliklerin ayar!n! kontrol ediniz

Gnde iki kez yemliklerin bo!almas!na izin veriniz
Kmes s!cakl!"!n!n ok d!k olmamas!na dikkat
ediniz
Yem formlasyonu ve kalitesini kontrol ediniz
Kmes s!cakl!"!n!n ok yksek olmamas!na
dikkat ediniz
Rasyonun metiyonin ve sistin ieri"i ile dengesini
kontrol ediniz.
Yksek lm oran!na bak!n!z
Yerle!im s!kl!"!n! kontrol ediniz
Altl!k kalitesini kontrol ediniz
Hayvan aktivitesini artt!r!n!z (rn. Yemleme ve
ayd!nlatma programlar!j
Tart!m ve yakalama esnas!nda muameleyi
gzden geiriniz
A!!r! !!!k uyar!m!
Su ve yeme ula!!m! kontrol ediniz
Hayvanlar byme s!ras!nda a!!r! da"!lm!!t!r
(rn. Paral! kesimj
Kt yem da"!l!m!
Rasyonun besin dengesini kontrol ediniz

Kmes s!cakl!"!n!n ok yksek olmamas!na zen
gsteriniz.
106
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Ek 7. Hava|and!rma Oran|ar! ve Hesap|ama|ar
Tab|o 25: : -1ile 16C aras! s!cakl!klar iin havaland!rma oranlar! (Hayvan ba!!naj
NOTLAR
#|ave a!||ama|a| ||n B|0m 4'0 (K0mes ve ev|eI |nce|ey|n|z.
M|n|m0m |ava|and!|ma o|an! |ava |a||tes|n| ve ||t|ya d0y0|an o|s||en| sa!|ama| ||n 1 saatte ge|e|en |ava
m||ta|!d!|.

S!ca| o|ge|e|de|| ev|e |ont|o||0 |0mes|e|de ma|s|m0m |ava|and!|ma o|an! |ayvan|a| ta|af!ndan 1 saatte
0|et||en !s!n!n o|tamdan 0za||a"t!|!|mas! ||n ge|e|en |ava m||ta|!d!|.

Ma|s|m0m |ava|and!|ma o|an|a|!na |ayvan|a| t0ne| |ava|and!|ma g|o| |onve|s|yone| (!s! yay!|!m!I so!0tma ||e
!s! |ayoett|||e|| zaman|a|da 0|a"!|!|.
Kayna|: UK Ag||c0|t0|a| Deve|ooment and Adv|so|y Se|v|ce
Can|! A#!r|!k M|n|mum Hava|and!rma Maks|mum Hava|and!rma
(kg| Oran! (m
3
/saat| Oran! (m
3
/saat|
0.050 0.074 0.761
0.100 0.125 1.280
0.200 0.210 2.153
0.300 0.285 2.919
0.400 0.353 3.621
0.500 0.417 4.281
0.600 0.479 4.908
0.700 0.537 5.510
0.800 0.594 6.090
0.900 0.649 6.653
1.000 0.702 7.200
1.200 0.805 8.255
1.400 0.904 9.267
1.600 0.999 10.243
1.800 1.091 11.189
2.000 1.181 12.109
2.200 1.268 13.006
2.400 1.354 13.883
2.600 1.437 14.420
2.800 1.520 15.585
3.000 1.600 16.412
3.200 1.680 17.226
3.400 1.758 18.028
3.600 1.835 18.817
3.800 1.911 19.596
4.000 1.986 20.365
4.200 2.060 21.124
4.400 2.133 21.874
107
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
M|n|mum Hava|and!rma ||n Fan Zaman|amas! Ayar!
Fanlar!n al!!ma ve durma srelerinin minimum havaland!rma oranlar!n!
yakalayabilecek seviyede olmas! iin a!a"!daki ad!mlar izlenmelidir:

ncelikle Tab|o 25'de zetlenmi! olan tavsiye edilen minimum
havaland!rma oranlar! sa"lanmal!d!r. Tam olarak ihtiya duyulan oranlar
!rk, cinsiyet ve her bir kmes iin de"i!iklik gsterebilir. Daha detayl! bilgi
iin retici firma ve yerel Ross Teknik Servisi ile temasa geiniz. Tab|o
25'de verilen de"erler -1 ile 16C aras!ndaki d!! s!cakl!klar iin geerlidir,
daha so"uk blgeler iin bu oranlar bir miktar a!a"!, s!cak blgeler iin ise
yukar! ekilebilir.
Kmes iin gerekli toplam havaland!rma oran!n! a!a"!daki gibi hesaplay!n!z
(Saat ba!!na toplam kbik metre-cmh-j:
!"#$"%&'"!!%"&()%)(*(&&&&&&&+,(-./-+)
!"$"0"%1!2("&32"%! !"#$"%&."#!.!


Fanlar!n % olarak ne kadar al!!aca"!n! a!a"!daki formlden hesaplay!n!z:
4-2-+0)&/350"(&!"$"0"%1!2("
6&7"("%&&8
& &&&&&&&&&9*00"%!0":"+&;"%0"2!%&/350"(&+"5".)/-.)
Elde edilen sonucu toplam dng uzunlu"u ile arparak her bir dngde
fanlar!n toplam ne kadar sre al!!aca"!n! hesaplay!n!z.
<350"(&()%)(*(&!"$"0"%1!2("&8&&& =
108
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Ekler
Fan Zaman|ama Hesap|amas!
Ad!m 1: Kmes iin gerekli toplam havaland!rma oran!n! a!a"!daki gibi
hesaplay!n!z (Saat ba!!na toplam kbik metre -cmh-j:
|ayvan oa"!na m|n|m0m |0meste||
|ava|and!|ma o|an! |ayvan say!s!
rnek:
20 gnlk ya!ta 800g ortalama a"!rl!"a sahip 30 000 kapasiteli tek bir
broiler kmesi iin
minimum havaland!rma oran! hayvan ba!!na 0.594 cmh'd!r (Bkz. Tab|o 25j.
Toplam havaland!rma ihtiyac!: 0.594 cmh x 30,000 hayvan = 17,820 cmh.

Ad!m 2: Fanlar!n % olarak ne kadar al!!aca"!n! hesaplay!n!z.
Toplam 3 adet 91 cm ap!nda 16978 cmh kapasiteli minimum havaland!rma
fan!n!n s!rayla kullan!laca"! varsay!l!rsa:
& &&&&&&&&&&&&&&4-2-+0)&/350"(&!"$"0"%1!2("&
6&7"("%&&8& &
& &&&&&&&9*00"%!0":"+&;"%0"2!%&/350"(&+"5".)/-.)
rnek:
Toplam 3 adet 91 cm ap!nda 16978 cmh kapasiteli minimum havaland!rma
fan! iin toplam fan kapasitesi = 16 978 cmh x 3 = 50 934 cmh.
% zaman = 17 820 cmh 50 934 cmh = 0.35 = 35%.
Buna gre 3 adet 91 cm ap!ndaki fan toplam dngnn %35'i kadar
al!!acakt!r.
Ad!m 3: Her bir dngnn 5 dakika oldu"u varsay!ld!"!nda fanlar!n
al!!aca"! sreyi hesaplamak iin dng sresini (300 snj % zaman ile
arpmam!z gerekir.
rnek:
3 adet 91 cm'lik fan iin:
5 dakikan!n (300 snj %35'i = 1.75 dakika veya 105 saniye. Bu durumda
her 5 dakikada bir, fanlar 105 saniye al!!acakt!r.
7oo|am m|n0m0m
|ava|and!|ma
x =
Ke||me !ndeks|
A!k kmesler 58, 67
A"!rl!k kayb! 85
A"!rl!k tahmini iin rnekleme 77
Alanlar; yerle!im s!kl!"!, yemlik ve suluk alan! 47, 48,
49, 71
Altl!k kalitesi 32, 55, 105
Altl!k malzemesi 69
Altl!k 13, 44, 47, 48, 49, 69, 86, 90
Altl!k; ta!l!k ve kursakta 86
Amino asitler 27, 32
Amonyak 16, 32, 55
Ani lm Sendromu 66, 104
Antikorlar 12, 45
Ara blmeler 63
Asites 55, 66, 104, 105
A!!lama 12, 43, 46, 49, 96
A!!r! !s!tma 88
Avrupa verimlilik Faktr (EEFj 101
Ayak paralar! 66
Ayak yaralanmalar! 39, 48, 104
Azot, nitratlar 32, 33
Ba"!rsak bozukluklar! 32
Ba"!!!kl!k durumu 12, 45
Bak!r 33
Bakteriyel bula!!kl!k 32, 33, 38, 46, 49
Bas!n sayac! 59
Bekletme; zaman,alan 13, 86, 89, 90
Besin madde al!m! 104
Besin madde yo"unlu"u 29
Besleme 104, 105
Birincil; tyler 102
Biyogvenlik 43, 46, 48, 49
Bodur civcivler 48
Blme itleri 43
Bu"day 30, 86
Bula!!kl!k;hava, altl!k, yem 55, 69, 85
Bytme emberi 17, 18, 20
Bytme sistemleri, !artlar 14, 15, 18, 19, 20,
21, 22, 48, 104
Bytmede s!cakl!k 14
Canl! a"!rl!k 77, 79, 96
Canl! a"!rl!k gereksinimi 79
Canl! a"!rl!ktaki varyasyon 78, 79
Cinsiyetlere gre sevk-idare 78, 80, 102
Civciv dehidrasyonu 14, 17, 48, 85
Civciv kalitesi 12, 104
Civciv yerle!tirme 14, 96
Civcivlerin kar!!t!r!lmas! 15
Civcivlerin yerle!tirilmesi 12
evirme 87
evre 14, 17, 49, 55, 97, 105, 106
evrenin dezenfeksiyonu 13, 44, 48
evrenin Sanitasyonu 44, 48, 49
evresel !artlar, de"i!iklikler, kontrol 16, 50, 63,104
inko 33
izikler:Fiziki yaralanma 105
Dalga boyu 65, 66
Dam!zl!k sr 12, 15
Dam!zl!k sr, 12, 15
Dam!zl!k srler 43
Davran!! 18, 20, 22, 50, 62, 67
Demir 33, 34
D!!k! bula!!kl!"! 86, 90
D!!k! iindeki su 56, 86
Di!iler 80
Diz, dizyang!s! 48, 90
Do"al havaland!rma 57
Dnem aras! sre 48
D!k kalite 85, 90, 105
Efektif s!cakl!k 62
Enerji 27
Enzimler 28
Et verimi 30
Etin kemikten ayr!lma i!lemi (Deboningj 28, 68
Evaporasyon, so"utma 56, 57, 63, 64, 89
Fanlar, fan kullan!m! 16, 59, 61, 65,
66, 88, 107, 108
Farkl! ya!ta kmesler 13
Fitaz 32
Flamanl! Ampul 68
Florasan !!!"! 68
109
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kelime $ndeksi
110
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kelime $ndeksi
Ke||me !ndeks|
Fosfor 28, 32
Fotoperiyot 38, 68
Gaz israf! 55
Gazlar 16, 55, 60
Gei!li havaland!rma sistemleri 61, 62
Geli!me 29, 66, 104
Geli!me; erken 29, 104
Genetik potansiyel 11
Gn uzunlu"u, karanl!k periyot 65, 66, 67, 68, 69
Gvenlik, biyogvenlik 48, 49
Ham protein 32
Hasat ekipmanlar! 86, 89
Hastal!k 14, 43, 46, 50, 70, 95, 104, 105
Hastal!k te!hisi 50
Hastal!k tetkiki 46
Ha!arat kontrol 70
Ha!ere kontrol 43
Hava cereyan!, hava 16, 17
Hava de"i!imi, ak!! 13, 16, 58, 60, 62, 63
Hava giri! menfezleri, havaland!rma 58
Hava, hava kalitesi 16, 18, 48, 49, 55, 60
Havaland!rma kontrol 70
Havaland!rma oran! 59, 61, 106, 107, 108
Havaland!rma sistemi 55, 57, 60, 62, 87
Havaland!rma 16, 17, 49, 50, 55, 56, 57, 88
Hepsi ieri/hepsi d!!ar! 13
H!zar tala!!; altl!k 69
Hijyen 48, 95
$ organ !kartma 90
$la uygulamas! 85, 96
$mha etme 44
$nkbasyon esnas!ndaki nem kayb! 48
$nkbasyon 12
ls!tma 17
$skelet hastal!klar! 66
lslak altl!k 17, 35, 58, 65, 70
l!!k !iddeti 68
l!!k, !!!k modeli, lks 14, 48, 49, 65, 66,
67, 68,69, 100
l!!k; yakalama 85, 86, 87, 89
$z mineraller 28
$zolasyon 100
$zolasyon; biyogvenlik 43
Kademeli hasat 85
Ka"!t 11, 14, 15, 19, 21, 38, 69
Kaliteli et tketimi 85
Kalsiyum 28, 34
Kanat hasarlar! 85, 87
Kanatl! sesleri 50
Kapanmam!! gbek 48
Karbondioksit, monoksit
Karkas; kalite, hasar, verim 66, 68, 85, 90
Kavuz-kabuk, saman;altl!k 69
Kay!tlar; performans 46, 50, 95
Kemirici; ha!ere 43
Kesim 77, 87, 89, 97
Kesim esnas!nda ya"l! olma durumu 105
Kesim i!lemi 49, 85, 90
Kesim kusurlar! 49
Klorit; klorin 28, 33, 45
Koksidiyostatlar 85
Kontroll evre; Kmes 12, 59
Konveksiyonel !s! kayb! 56, 58
Kuluka 12, 48
Kursak, Kursak dolgunlu"u 15, 48
Kur!un 33
Kfl koku, odun tala!! 69
Kmes incelemesi 97
Kmes sistemi 55, 57, 106
Kmesin bo!alt!lmas! 85, 97
Ma"nezyum 33
Mangan 33
Mantar hastal!"! 49
Manuel ve otomatik tart!m 78
Menfez, havaland!rma 59, 60, 62, 63, 64, 66
Metabolik hastal!k 49
Mikrobiyal analiz 50
Mikron boyutu; sisleme 65
111
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kelime $ndeksi
Ke||me !ndeks|
Mineraller 28, 32
Minimum havaland!rma 61
Mini-suluklar 15, 21
Miyopati 105
Modller 88
Muamele 49, 85, 86
Nem 14, 15, 16, 22, 48, 55, 57,
58, 63, 65, 69, 70, 72, 89
Nem; evresel 48, 55, 60
Nipel suluklar, su hatt! 15, 17, 19, 21, 36, 37
Normal da"!l!m, a"!rl!k homojenitesi 78
Oksijen 55
Oregon (Mavi kasj hastal!"! 105
Otomatik yemleme, tart!m, havaland!rma 38, 55, 58
Otopsi 50
Potasyum 28
lm oran! 12, 14, 50, 88, 96, 104
rt tyleri;tyler 102
Pan yemlikler 11, 21, 38
Paraziter hastal!k 49
Partikl bykl"; yem 30
Patojenler 13, 43, 45, 70
Problem zmleme 104
Protein 27, 70
Protozoal hastal!k 49
R de"eri 100
Radyan !s!t!c! 56, 57
Rahatl!k blgesi 49, 55, 62, 69, 89
Refah 49, 67, 85, 89, 90
Rekabet; yemleme 38
Rmorklar 87, 88
Rzgarla so"utma, h!z 16, 58, 62, 89
Sa"l!k 43, 45, 68
Saman; altl!k 69
Selloz 32
S!cak hava 31, 37
S!cakl!k art!!! 31
S!cakl!k kayb! 56
S!cakl!k kontroll evre 87
S!cakl!k reglasyonu 55
S!cakl!k sensrleri 59, 61
S!cakl!k stresi 31, 50, 56, 57, 89
S!cakl!k 14, 15, 16, 17, 18, 19, 22, 37,
48, 50, 55, 58, 60, 62, 72, 89
S!cakl!k; altl!k 14
S!k ve h!zl! soluma 56, 57
Sindirilebilir amino asitler, hammaddeler 31, 32
Sisleyici, Dumanlay!c! 17, 57, 58, 63, 64, 88, 89
Sodyum 28, 33
So"utma pedleri, so"utma 63, 64, 65
So"utma, so"uk 17, 50, 62, 65, 88
So"utma; evresel 58, 60, 62
Solunum 17, 50, 56
Sondaj kuyusu 32, 33
Standard sapma; canl! a"!rl!k niformitesi 78
Stres 49, 50, 56, 57, 86, 88
Su bas!nc! 35
Su buhar!, buharla!ma, 55, 63
Su bula!!kl!"! 32, 34
Su depolar! 33
Su deposu; su 32
Su kayb! 32
Su kuyular! 33
Su sayalar! 35
Su sertli"i, kalitesi 33
Su seviyesi 36, 48
Su sistemleri 34, 35
Su 14, 15, 32, 34, 44, 48, 49, 56, 97
Su/Yem oran! 34
Su/Yem oran! 34
Sudaki organik madde 33
Suluk sistemleri 14, 15, 17, 19, 33, 34, 35, 36,
37, 48, 70, 71, 86, 89, 90
Suyun at!lmas! 86
Suyun debisi 35
Suyun pH's! 33
Slfatlar 33
Sr kayna"!, dam!zl!k sr 48
Sr niformitesi, de"i!kenlik 50, 80
Taban yast!"!, Taban yast!"! yang!s! 32, 71
112
ROSS BROYLER SEvK-$DARE EL K$TABl: Kelime $ndeksi
Ke||me !ndeks|
Tala!; altl!k 69
Tart!m aral!klar!, da"!l!m 77, 80
Tart!m s!kl!"! 77
Ta!!ma 12, 13, 44, 85, 87, 88, 90
Ta!!ma 49
Tek ya!l! kmesler 43
Temizlik; dezenfeksiyon 43, 45, 48, 97
Termostatlar 59, 61
Teslimat lleri (DOAj 48, 49
Toksine ba"l! hastal!k 49
Tortu; su 34
Toz 30, 55, 69
Turba yosunu; altl!k 69
Tuz/sodyum 32, 57, 70
Tnel havaland!rma sistemleri 62, 63, 64
Ty rts 105
Ty yolma; kesim i!lemi 90
Tye gre cinsiyet ay!r!m! 102
Ultra viyole(Uvj !!!nlama 33
niformite (%Cvj 77, 78, 79
retim bilgileri, kay!tlar 95
retim Etkenlik Faktr 101
vakum; havaland!rma 59
varyasyon Katsay!s! (Cv%j 78
viral hastal!k 46, 49
vitaminler 28
vcut s!cakl!"! 57
Ya"lar 31, 32, 70
Yakalama kasalar! 87, 88
Yakalama ncesi 87
Yakalama 49, 86, 87, 89, 90
Yakalay!c!lar!n e"itimi 49
Yan duvar perdeleri 58, 59
Yans!t!c!lar; !!!k 66
Yaralanma, yakalama, kesim i!lemi 86, 87, 105
Yem ekme, kesim ncesi 90
Yem da"!t!m! 39
Yem dn!m (FCRj 29, 38, 105
Yem formu, tipi 11, 29, 30, 31, 38
Yem formlasyonu 31
Yem hijyeni 44
Yem israf! 105
Yem kalitesi 30
Yem maliyeti 29
Yem tepsileri; 15, 38
Yem tketimi, i!tah 18, 29, 31, 48, 50, 67, 104
Yem zaiyat! 38
Yem zaiyat!, kay!p, kullan!m 39
Yem, g!da 14, 15, 48, 49, 85, 96
Yem/su oran! 37
Yemde kal!nt!lar 29, 86
Yemde kullan!lan ilalar; geri ekilme sresi 29, 85
Yemleme aktivitesi 66
Yemlik alan!, 15, 38, 49, 71, 90
Yemlik sistemleri 11, 14, 15, 19, 21, 38, 49, 87, 89
Yemlik yksekli"i 38
Yerle!im s!kl!"! 19, 57, 70, 90
Yerle!im s!kl!"! 70
Yeti!tirme sevk-idare 77, 105
Yumurta sar!s! 11, 48
Zay!f civcivler 48
Zemin, zemin alan! 14, 69, 71
Ziyaretiler 44
13335 Aviagen Broiler Back cover 15/1/09 11:57 Page 2
Newbridge
Midlothian, EH28 8SZ
Scotland, UK
t. +44 (0) 131 333 1056
f. +44 (0) 131 333 3296
infoworldwide@aviagen.com
www.aviagen.com
Cummings Research Park
5015 Bradford Drive
Huntsville, Alabama 35805, USA
t. +1 256 890 3800
f. +1 256 890 3919
info@aviagen.com
Every attempt has been made to ensure the accuracy and relevance of the information presented.
However, Aviagen accepts no liability for the consequences of using the information for the
management of chickens.
For further information please contact your local Technical Service Manager.
13335 Aviagen Broiler Back cover 15/1/09 11:57 Page 1

You might also like