Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 1/30

1. VER LET M VE B LG SAYAR A LARI

1.1. Veri letimi 1.1.1. Veri letiminin Temel zellikleri
Bilgisayarlar aras nda veri iletimi yapma fikri, bilgisayarlar n ilk kullan lmaya ba lad " dnemlerden itibaren ba lam t r. Bu veri iletiminin nas l olaca" , veri iletiminde uyulmas gereken kurallar, kullan lacak cihazlar gibi sorular, zaman iinde cevapland r lm , ilk gnlerdeki d k h zl kablolu ileti im, gnmz teknolojileri ile yksek h zl kablosuz ileti ime dn m tr. Veri iletiminde temel yntem, iletilecek verinin enerjiye dn trlmesi, bu enerjinin bir iletim ortam sayesinde bir noktadan di"er noktaya iletimi, iletilen enerjinin yeniden veriye dn trlmesidir. Burada enerji elektrik, k, radyo dalgalar , ses dalgalar gibi e itli trlerde olabildi"i gibi, enerjinin zerinde ta naca" ortam da bak r tel, cam (fiber) kablolar, hava gibi de"i ik ortamlar olabilmektedir. Her enerji trnn farkl zellikleri ve iletim iin de"i ik gereksinimleri bulunmaktad r. Veri iletiminin temel kural Aekil 168, blok diyagram Aekil 169, rne"i ise Aekil 170de verilmektedir. Bir kaynak sistemden, bir hedef sisteme gnderilmek istenen veri, kaynaktan bir ileticiye iletilmekte, bu iletici veriyi iletim sisteminin ta yabilece"i bir enerji ekline dn trmekte, iletim sistemi zerinden hedef sisteme iletilen veri, hedef sistemde bulunan al c arac l " ile enerjiden veriye dn trlmektedir.

Aekil 1 Veri iletimi temel kural

Aekil 2 Veri iletimi blok diyagram Gnmzde yayg n olarak kullan lan veri iletim ynteminde, kaynak bilgisayar veriyi bir modem arac l " ile telefon sistemine aktarmakta, kar tarafta bulunan modem ise telefon sisteminden ald " enerjiyi yeniden veriye evirmektedir (Aekil 170).

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 2/30

Aekil 3 Veri iletimi rne"i Bilgisayar sistemlerinde retilen tm veriler say sal (digital) olmas na kar n, gnmzde kullan lan telefon sistemlerinde ise veriler rneksel (analog) olarak ta nmaktad r. Bilgisayar taraf ndan gnderilmek istenen say sal verilerin, rneksel veri ta yabilen bir sistem iin dn trlmeleri gerekmektedir. Bu dn trme i lemine kipleme (modulation), ayn verinin hedef sisteme iletildi"inde tekrar rnekselden say sala dn rlme i lemine ise zme (demodulation) ad verilmektedir (Aekil 171). Bu i lemi yapan ayg ta ise kipleyici/zmleyici (modulator/demodulator), k salt lm olarak ise modem ad verilmektedir.

Aekil 4 Veri iletiminde say sal ve rneksel sinyaller

1.1.2.

Veri letim Kurallar

Her ileti im sisteminde oldu"u gibi, bilgisayarlar n kendi ilerinde veya birbirleri ile ilgili ileti imlerinde de belirli kurallar bulunmaktad r. Bu kurallar, gnderen ve alan ayg tlar n mesajlar ne ekilde dzenleyeceklerini ve nas l gndereceklerini tan mlamaktad r. Veri iletimi, genel olarak anuyumlu (e zamanl , senkron; synchronous) ve zamanuyumsuz (e zamans z, asenkron; asynchronous) olmak zere iki trl gerekle mektedir. E"er veriyi gnderen ile alan bilgisayar verinin iletiminde nceden herhangi bir ekilde bir e gdmde bulunma durumunda de"illerse, bu ileti ekline e zamans z ileti im denilmektedir. E zamans z ileti imde, bilgiyi alacak olan bilgisayar, kendisine ne zaman veri gnderilirse gnderilsin her zaman bu veriyi almaya haz r durumda olmaktad r. E zamans z veri iletimi, herhangi bir tu a bas ld " nda bilgi gnderilmesi, tu a bas lmad " nda ise uzun sreli veri gnderilmemesi gibi durumlar n szkonusu oldu"u bilgisayar klavyesi ile bilgisayar aras ndaki veri iletiminde de szkonusu olmaktad r. Daha teknik a dan ele al nd " nda ise, e"er bir iletim s ras nda bilgiyi gnderen donan m n gnderdi"i elektrik sinyali, al c n n bilginin nerede ba lay p nerede bitti"ini anlayabilece"i bilgileri iermiyorsa, bu iletim ekline e zamans z iletim ad verilmektedir. Bilgiyi alacak olan donan m, kendisine ne zaman bilgi gnderilirse gnderilsin, o bilgiyi her zaman alabilecek ve yorumlayabilecek ekilde tasarlanm ve retilmi olmal d r. En basit elektronik ileti im sistemi, veriyi ifrelemek iin elektrik ak m n kullanmaktad r. Birbirilerine bir elektrik kablosu ile ba"l olan iki bilgisayar aras nda 1lerin gsterimi iin negatif, 0lar n gsterimi iin ise pozitif voltaj kullan labilir. rne"in, gnderici 0 de"erini gndermek iin teldeki ak m belirli bir sre pozitif hale getirmekte, daha sonra voltaj yeniden s f r de"erine indirmektedir. Veriyi alacak olan ayg t, pozitif voltaj alg lad " nda, bunu 0 olarak kabul etmektedir. Benzer ekilde, 1 de"erini gndermek iin teldeki ak m belirli bir sre negatif de"erde tutmakta, bu srenin bitiminde ise voltaj de"erini yeniden s f ra indirgemektedir. Aekil 172de zamana gre elektrik de"erlerinin de"i imini gsteren rnek bir dalga formu diyagram grlmektedir. Burada, drt ve be inci bitlerin sinyalleri aras nda, di"erlerine gre daha uzun bir gecikme grlmektedir.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 3/30

Aekil 5 rnek bir dalga diyagram Veri iletiminde de"i ik iletim yntemleri bulunmakta olmas na kar n cevaplanmas gereken birok soru bulunmaktad r. rne"in, gnderen ayg t n voltaj hatta tutma sresi belirlenmelidir. Gnderen ayg t, al c n n voltaj alg layabilmesi iin voltaj hatta belirli bir sre tutabilmekte, ancak gerekenden daha fazla sre hatt n me gul edilmesi, zaman israf n da beraberinde getirmektedir. Donan m n voltaj hangi s kl kta de"i tirece"i de cevaplanmas gereken di"er bir soru olarak ileti im problemi ile u"ra anlar n kar s na kmaktad r. M terilerin, bir reticiden al nan gnderici donan m n di"er bir reticiden al nan al c donan m ile birlikte al abilmesinin nas l sa"lanaca" konusundaki sorular da cevapland r lmas gereken di"er bir konu olarak ortaya kmaktad r. Ayr ca, iletim hatlar n n kapasitelerini verimli olarak kullanabilmek iin, ayn hattan ayn zamanda daha ok verinin gnderilmesi de zaman iinde ortaya kan taleplerden birisi olmu tur. De"i ik reticiler taraf ndan retilen donan mlar n birbirleri ile al malar n garantileyebilmek amac yla, tm ileti im sistemi standart hale getirilmi tir. Uluslararas Telekomnikasyon Birli"i (UTB; ITU:International Telecommunications Union), Elektronik Endstrisi Kurumu (EEK; EIA:Electronic Industries Association), ve Elektrik ve Elektronik Mhendisleri Enstits (EEME; IEEE: Institute for Electrical and Electronic Engineers), iletim ekipmanlar ile ilgili zellikleri, standartlar olarak adland r lan belgeler eklinde yay nlam lard r. Standartlarla ilgili belgeler, zel iletim teknolojileri ile ilgili sorular cevapland racak ekilde haz rlanm lard r. Bu standartlarda, sinyallerin zamanlamas , voltaj ve ak m ile ilgili ayr nt lar bulunmaktad r. Bu standartlara uyularak retilen donan mlar, farkl reticiler taraf ndan retilseler dahi, birbirleri ile haberle ebilmektedir. EEK taraf ndan retilen zel bir standart, bilgisayar ile modem, klavye veya terminal gibi bir ayg t aras ndaki ileti imin bak r kablolar zerinden nas l gerekle tirilece"ini, karakterlerin ayg tlar aras nda nas l aktar laca" n tan mlamaktad r. Bir EEK standard olan RS-232-C, genel olarak RS-232 olarak bilinmekte olup, 15 metre (50 ayak) uzakl "a kadar olan kablolu ileti im ile ilgili elektriksel ayr nt lar yan nda fiziksel ayr nt lar da iermektedir. Bu standartta iki nokta aras ndaki ileti im -15 ve +15 volt kullan larak gerekle tirilmektedir. RS-232 standard , modem ve terminal gibi ayg tlarda kullan lmak zere tasarland " ndan, yaln zca karakterlerin iletimi iin kullan lacak zellikleri iermektedir. Bu standart ile, gerek 7 bit, gerekse de 8 bitten olu an karakterler bir ayg ttan di"er bir ayg ta iletilebilmektedir. RS-232, bir bilgisayar ile bir modem veya bir terminal aras nda k sa mesafeli e zamans z ve seri ileti imi tan mlayan bir standartt r. RS-232, seri ve e zamans z ileti imi tan mlayan kuarallar iermektedir. Bu ileti im, bir bitin di"eri ard ndan gnderilmesi nedeniyle seri (serial) olarak isimlendirilmektedir. Ayr ca, bu standart, e zamans z olarak sinyal gnderimine imkan sa"lamaktad r. Herhangi bir karakter, herhangi bir zamanda gnderilebilmekte, bir sonraki karakterin gnderilmesi iin ise herhangi bir zaman dilimi geebilmektedir. Gnderen ve alan ayg tlar, veri iletimi ncesinde herhangi bir e gdmde bulunmak zorunda de"illerdir. Gnderen ayg t, veri iletimine ba lad " nda, tm bitleri ard k olarak ve aralar nda herhangi bir gecikme olmaks z n al c ya gndermektedir. Daha da nemlisi, RS-232 standard nda hat zerinde voltaj de"eri kesinlikle 0 de"erinde bulunmamakta, gnderici ayg t n o anda gnderecek herhangi bir bilgisi yoksa hatt , 1 de"erini gsterecek ekilde negatif voltaj de"erinde tutmaktad r. RS-232 standard nda, gnderen ve alan ayg tlar, her bir bit iin kullan lacak olan voltaj n kesin uzunlu"u zerinde anla mak zorundad rlar. Bylece, bir karakterin ilk biti al c ayg ta ula t " nda,al c bir zamanlay c y al t rmaya ba lamakta ve belirli zaman aral klar nda hattaki voltaj de"erleri llmekte, bylece her bir ard k bitin de"eri belirlenmektedir. Al c n n, bo hat ile ilk bitin 1 olmas durumunu ay rt edebilmesi iin, RS-232 standard , gnderen ayg t n herhangi bir karakterin BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 4/30

gnderimine ba lamadan nce fazladan bir 0 bitinin gndermesini ngrmektedir. Fazladan gnderilen bu bit, ba lang biti olarak adland r lmaktad r. Bir karakterin son biti ile bir sonraki karakterin ilk biti aras nda uzun zaman geebildi"inden, RS232 standard , gndericinin her karakteri gnderdikten sonra hatt belirli bir sre at l durumda b rakmas n ngrmektedir. Hatt n at l durumda tutulmas iin ngrlen en az zaman, bir bitin gnderilmesi iin gereken zaman olarak belirlenmektedir. Bu her karakterin sonuna grnmeyen bir bit eklenmesi gibi olmaktad r. Bu bite biti biti ad verilmektedir. Biti biti en az bir tane olmaktad r. Gerekle tirilecek iletimin zelli"ine gre biti bitinin say s de"i ebilmekte, baz durumlarda iki tane olabilmektedir. RS-232 standard na gre bir karakterin iletimindeki bitlerin genel durumu Aekil 173de verilmektedir. Burada, bir karakter yedi bit ile gsterilmekte, -15 volt, 1 de"erini, +15 volt ise 0 de"erini gstermektedir.

Aekil 6 Bir karakterin RS-232 standard nda iletimi s ras ndaki elektrik sinyalleri Bu standarda gre, her karakterden nce bir ba lang biti, sonras nda ise en az bir tane biti biti gnderilmektedir. Her bir bit, her zaman iin e it zaman aral " nda gnderilmektedir. RS-232 standard , verinin hangi h zla iletilece"i, her bir veri biriminin (byte) ka elektriksel sinyal (bit) ile gsterilece"i, hata kontrolnn nas l yap laca" , denetimin yaz l m veya donan mdan hangisi taraf ndan sa"lanaca" gibi kurallar da iermektedir. RS-232 standard nda tan mland " gibi, seri iletim iin temel olarak tane ba"lant kullan lmaktad r. Her iki ayg t n ba"lant noktalar ndaki 2 numaral i"ne, veri gnderici (G), 3 numaral i"ne de veri al c ya (A) ba"l d r. Ba"lant noktalar ndaki 5 numaral i"ne ise toprak hatt n n (T) kar l kl olu turulmas iin kullan lmaktad r (Aekil 174-175).

Aekil 7 RS 232de veri iletimi

Aekil 8 RS 232 Ba"lant yap lmak zere haz rlanm bir u

1.1.3.

Genel Veri letim Yntemleri ve Veri letim Kurallar

Veri iletimi seri ve ko ut (paralel) olmak zere iki trl gerekle tirilebilmektedir. Seri veri iletiminde, veriler tek bir iletim hatt zerinden ard k olarak gnderilmekte, rne"in 8 bit gnderilecek ise ve bir bitin iletim sresi t milisaniye ise, bu verinin gnderim sresi 8t olmaktad r. ko ut veri iletim ynteminde ise, ayn anda 8 ayr iletim hatt zerinden 8 bit ayr ayr gnderilmekte, bylece gnderim sresi yaln zca t olmaktad r. Seri ve ko ut iletim ekilleri Aekil 176da verilmektedir.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 5/30

Aekil 9 Seri ve ko ut (paralel) iletim ekilleri ki ayg t aras ndaki veri iletimi ynlerine gre ayr ekilde yap labilmektedir. Bunlar; Tek Ynl (Simplex), yar ift ynl (Half-duplex) ve ift ynl (duplex / full-duplex) olarak s n fland r lmaktad rlar (Aekil 177-178).

Aekil 10 Veri letim Ynleri

Aekil 11 Veri letim Donan mlar (G:Gnderici; A:Al c )

Tek ynl iletim, trafikteki tek ynl yol gibi, yaln zca bir ynde veri ak n n sa"lanmas anlam na gelmektedir. A noktas nda gnderici, B noktas nda ise al c donan m bulunmakta ve veri ak yaln zca A noktas ndan B noktas na gerekle tirilmekte, tersi ise mmkn olmamaktad r. Yar iki ynl iletim, tek eritli bir kpr gibi d nlmektedir. Bu iletim eklinde, hem A hem de B noktas nda gnderici ve al c donan mlar bulunmakta, ancak ayn zaman aral " nda yaln zca A noktas ndan B noktas na veya B noktas ndan A noktas na veri iletimi szkonusu olabilmekte, ayn anda her iki nokta birbirlerine veri aktar m yapamamaktad rlar. ki ynl iletim, gidi -geli eritlerine sahip olan bir yol gibi d nlebilmektedir. Bu iletim eklinde, hem A, hem de B noktalar ayr ayr gnderici ve al c donan mlara sahiptirler. Aradaki iletim hatt ile, An n gnderici donan m Bnin al c donan m na, An n al c donan m ise Bnin gnderici donan m na ba"l d r. Bylece A ve B aras nda iki ayr veri iletim kanal olu turulmaktad r. Bylece, ayn zaman aral " nda A, Bye veri gnderebilirken, B de Aya veri gnderebilmekte, kar l kl veri gnderilmesi daha h zl olmaktad r. Bilgisayarlar aras nda ba"lant kurma i lemi kolayla t ka, giderek daha fazla bilgisayar aras nda haberle me gereksinimi ortaya km ve bilgisayar a"lar olu turma fikri ortaya at lm t r.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 6/30

1.2. Bilgisayar A'lar 1.2.1. Bilgisayar A' Nedir?

Bilgisayar a" , ba" ms z al abilen bilgisayarlar n biraraya gelerek olu turduklar bir yap d r. Bir bilgisayar n ba" ms z al mas , a" ile ba"lant s kesilse dahi kendi ba na al maya devam edebilecek zelli"e sahip olmas anlam ndad r. Bir anabilgisayara ba"l olan ubirimler, e"er aptal ubirim olarak adland r lan trden ise, bunlar n olu turdu"u yap bir bilgisayar a" olamaz, nk bu ubirimlerin anabilgisayar ile ba"lant lar kesildi"inde kendi ba lar na al amazlar. Ki isel bilgisayarlar n birbirlerine ba"lanmalar ile olu turulan yap ise bir bilgisayar a" d r, nk ki isel bilgisayarlar hehangi bir a"a ba"l olmadan da kendi ba lar na al abilmektedirler. Bilgisayar a"lar ile da" t k sistemler genellikle birbirleri ile kar t r lmaktad rlar. Bilgisayar a"lar donan msal bir yap iken, da" t k sistemler, bir a" yap s zerinde al an yaz l m sistemleridir. Bilgisayarlar aras nda ba"lant kurmak iin en temel yntem, iki bilgisayar n do"rudan birbirine ba"lanmas d r. Geli tirilmi olan RS-232 standard ile iki bilgisayar birbirine ba"lan rken, nc bir bilgisayar n daha ba"lanma gereklili"i gndeme geldi"inde, ilave ba"lant gerekmekte, ba"lant say lar her yeni bilgisayar eklendi"inde artmaktad r (Aekil 179). Bilgisayar kmesine ba"lanacak her yeni bilgisayar n, di"erlerine ba"lanmas iin N-1 tane ba"lant ya gereksinim duyulmakta, bylece N tane bilgisayar iin gereken ba"lant say s Nx(N-1)/2 adet veya (N2-N)/2 olmaktad r. Matematiksel olarak, N tane bilgisayar n birbirine ba"lanmas iin gereken ba"lant say s Nnin karesi ile orant l d r. Birbirine ba"lanacak bilgisayar say s o"ald ka, birbirlerine ba"lanmalar iin gereken ba"lant ve donan m say lar yksek de"erlere ula makta ve belirli bir adetten daha fazla say da bilgisayar n birbirlerine ba"lanmalar imkans z hale gelmektedir. Bu nedenle bilgisayarlar n birbirlerine ba"lanmalar n daha kolayla t racak ve maliyetleri d recek teknolojilerin geli tirilmesi gere"i ortaya km t r.

Aekil 12 Birbirine ba"lanacak bilgisayar say lar ile ba"lant say s n n artmas

1.2.2.

Bilgisayar A' Fikrinin Geli,imi ve ARPANet

Bilgisayarlar n boyut olarak kldkleri ve daha geni alanlarda kullan lmaya ba land " 1960larda, tamam birbirlerinden ba" ms z yerlerde bulunan az say daki bilgisayar, neredeyse tekelle mi olan byk niversitelerdeki az say da ara t rmac taraf ndan kullan lmakta idi. Bu dnemde, Massachusettes Institute of Technology (MIT) profesrlerinden J.C.R.Licklider (Aekil 180) taraf ndan Galactic Network ba l " alt nda bir dizi makale yay nlam , bilgisayar a"lar olu turma fikri ilk kez ortaya at lm t r.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 7/30

Aekil 13 J.C.R. Licklider Lickliderin d ncesine gre, e"er birbirlerinden uzakta olan bilgisayarlar birbirlerine ba"lanabilir ise, olduka byk bir ara t rmac grubu bilgisayarlar n imkanlar ndan yararlanabilecek, bilimsel al malar h zlanabilecek ve olduka pahal olan kaynaklar, ortak payla m sayesinde verimli kullan larak hesaplama maliyetleri azalt labilecek idi. Licklider, bilgisayarlar n bilimsel ve mhendislik potansiyellerinden etkilenmi , ancak bilgisayarlar birbirlerine ba"lama i lemindeki zorluklardan ekinmi tir. 1962 y l nda Licklider Birle ik Devletler Savunma Bakanl " taraf ndan desteklenen bir bilgisayar ara t rma projesi olan Geli mi Ara t rma Proje Kurumu (ARPA:Advanced Research Project Agency) projesinin ba na getirilmi tir. Bu grevin bir paras olarak, Licklider, zellikle savunma a" rl kl projelerde al an ara t rmac lar n bilgisayarlar nas l etkin kullanabilecekleri zerinde de al maktayd . Bu grev s ras nda, kendisinin ortaya att " Galactic Network fikrini gerekle tirebilece"ini grerek, st seviyedeki bilgisayar ara t rma merkezleri ile ba"lant lar kurmu tur. Takip eden y llarda ARPA bnyesinde, internetin olu mas na nc birok fikir ve teknolojinin ortaya kmas n sa"layan de"i ik ara t rma gruplar kurulmu tur. 1967 y l nda, MITdeki bilgisayar ara t rmac lar ndan birisi olan Larry Roberts, uzun mesafeli bir bilgisayar a" kurmak zere ARPA bnyesinde bir proje grubunun ba na getirilmi tir (Aekil 181). Bir y l iinde Roberts ve ekibi, ARPANet olarak adland r lan ilk bilgisayar a" n kurmak iin gerekli haz rl klar tamamlam lard r. Amerikan n nde gelen e"itim ve ara t rma kurumlar ndan olan University of California-Los Angeles (UCLA), University of California-Santa Barbara, Stanford Research Insititute (SRI) ve University of Utah aras nda 1969 y l nda kurulan ba"lant ile de ARPANet gerekle mi tir (Aekil 182).

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 8/30

Aekil 14 Larry Roberts

Aekil 15 ARPANetin ilk taslak izimi (Aral k 1969).

ARPANetin olu turulmas sayesinde birbirleinden co"rafi olarak uzakta bulunan drt enstitdeki ara t rmac lar birbirlerinin bilgisayarlar na ba"lanma, bilgileri payla abilme ve birbirlerinin bilgisayarlar n kullanabilme imkan na kavu mu lard r. Bunun sonucunda da ara t rmalar s ras nda ihtiya duyduklar donan m ve yaz l m maliyetleri d meye ba lam t r. lk bilgisayar a"lar n olu turmak iin kullan lan veri iletim hatlar ndaki h zlar, gnmzde evlerden internete ba"lanma h z olarak grlen 56 kb/s mertebesinde iken, daha sonra 160 kb/s mertebesine kar lm t r.

1.2.3.

ARPANetten nternete

ARPANet ba lang ta yaln zca askeri amalar ve hkmet projelerinde al an niversiteler iin bir a" yap s olarak tasarlanm t r. Ancak, 1970ler ve 1980lerin ba nda, de"i ik askeri mteahhit firmalar ve ara t rma enstitlerinin kat l m ile srekli bir byme e"ilimi gstermi , 1971 y l nda tm Birle ik Devletler ap nda yaln zca 18 tane birim birbirine ba"l iken bu rakam 1980 y l nda 100e km t r (Aekil 184-185). Ayr ca, Birle ik Devletler d nda bulunan birok lke ve ara t rma kurumu da kendi ilerinde veya birbirleri ile kablo ve uydu ba"lant lar kullan larak a"lar olu turmu tur.

Aekil 16 ARPANetin Eyll 1971deki fiziksel yap s

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 9/30

Aekil 17 ARPANet mant ksal yap s n n 1972 sonuna kadar geli imi: (a)Aral k 1969; (b)Temmuz 1970; (c)Mart 1971; (d)Nisan 1972; (e)Eyll 1972 Yakla k 10 y l boyunca dzgn, ancak yava bir ilerleme gsteren ARPANet, 1980lerin ba ndan itibaren olduka h zl bir byme e"ilimine girmi tir. Elektronik posta, haber gruplar , uzak oturum amalar gibi a" uygulamalar n n artmas ile birlikte birok e"itim ve ara t rma kurumu ARPANetin bir paras haline gelmek istemi , 1984 y l nda ARPANet, 1,000den fazla bilgisayar sistemini bir araya ba"layan bir a" haline gelmi tir. Trkiye Bilimsel ve Teknik Ara t rma Kurumunun (TB TAK) bir e de"eri olan Amerikan Ulusal Bilim Kurumu (NSF: National Science Foundation), yksek h zl iletim hatlar n n kurulmas iin mali destek vermeye ba lam , bilgisayar a"lar n n iletim h zlar yeni teknolojilerin uygulanmas ile artt r lmaya ba lanm t r. Aehirleraras yollar (intercity roads) deyiminden esinlenerek Internet (Interconnected Networks, Birbirine Ba"l A"lar) terimi o gnlerde ortaya km t r. NSFnin deste"i ile ilk internet omurgas olu turulmu ve birok birim bu omurgaya ba"lanmaya ba lam t r (Aekil 185).

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 10/30

Aekil 18 ARPANet omurgas na ba"lanan di"er bilgisayar a"lar . lk nternet haritas Geli en bilgisayar teknolojisi ve bilgisayar kullan m n yayg nla mas ile birlikte, Internet zerinde bulunan u say lar , 1982 y l nda 235den, 1990 y l nda 313,000e, 2000 y l nda 93,047,785e, 2002 y l nda ise 162,128,493e km t r. Ancak burada gzard edilmemesi gereken husus, ARPANet ve internetin ilk geli im y llar nda birok kullan c ya sahip olan bilgisayar sistemleri birbirlerine ba"lanmakta iken, yerel a" teknolojilerinin geli imi ile ki isel bilgisayarlar da internete ba"lanabilir duruma gelmi lerdir. 1982 y l ndaki u say s olan 235 de"eri, herbirinde bulunan ubirimler arac l " ile ok say da kullan c taraf ndan ayn zamanda kullan labilen 235 tane ayr bilgisayar sistemini ifade etmektedir. Daha sonraki rakamlar ise, bilgisayar sistemleri ile birlikte, ki isel bilgisayar say lar n da ifade etmektedir. Bilgisayar ve bilgisayar a" teknolojilerinin geli imine ba"l olarak, internete ba"lanan bilgisayar say s n n art h z da zamanla artmaktad r. 1998 y l nda Internet zerinde bulunan u say lar her 18 ayda iki kat na karken, bugn bu sre 9-12 ay aras ndad r (Aekil 187).

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 11/30

Aekil 19 nternete ba"l olan bilgisayar say lar ndaki art Bu kadar h zl byyen bir yap n n dzenlenmesi ve denetlenmesi de olduka ayr nt l ve yo"un al malar gerektirmekteydi. Bu nedenle, Amerika Birle ik Devletleri ynetimi internetin zelle tirilmesine karar vermi , daha sonra internet zerinde kullan lan cihazlar reten firmalar ve di"er teknoloji firmalar , yksek h zl omurgalar, k talararas ba"lant lar ve di"er ba"lant lar ieren internet altyap s n dzenlemeye ve yeni ba"lant lar gerekle tirmeye ba lam lard r. Bu i lerin organizasyonu iin kar amac gtmeyen bir nternet Kurulu (Internet Board) olu turulmu tur. Bu kurul, nternet Mhendislik Grev Gc ( MGG; IETF: Internet Engineering Task Force), nternet Mimarisi Kurulu ( MK; IAB:Internet Architecture Board), nternet Mhendisli"i Ynetim Grubu ( MYG; IEG:Internet Engineering Steer Group) ve nternet Ara t rma Grev Gc ( AGG; IRTF:Internet Research Task Force) olmak zere de"i ik gruplar bnyesinde bar nd rmaktad r.

1.2.4.

Bilgisayar A' Yap lar

Bilgisayar a" yap lar fiziksel ve mant ksal olmak zere iki ayr grupta incelenebilir. Fiziksel yap , bir a" zerinde bulunan cihazlar n ve kablolar n yerle im eklini ifade ederken, mant ksal a" yap s , fiziksel yap zerinde kullan lan yaz l msal sistemini, a" zerinde bilginin nas l iletildi"ini tan mlamaktad r. Fiziksel olarak kullan lan ve yerel a"larda kullan lan a" yap lar Y ld z (Star) (Aekil 187), Veriyolu (Bus) (Aekil 188) ve Halka (Ring) (Aekil 189) olmak zere e ayr lmaktad r.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 12/30

Aekil 20 Y ld z A" Yap s

Aekil 21 Veriyolu a" yap s

Aekil 22 yap s

Halka

a"

Birok uygulamada, ihtiya do"rultusunda de"i ik a" yap lar da birlikte kullan lmaktad rlar (Aekil 190). Kimi a" teknolojilerinde, bilgisayar a" n n fiziksel yap s y ld z eklinde olsa bile, veri iletimi (mant ksal yap ) a s ndan a", bir halka eklinde de al abilmektedir (Aekil 191).

Aekil 23 De"i ik a" yap lar n n birlikte kullan m

Aekil 24 Bir fiziksel y ld z, mant ksal halka yap s

Her a" yap s n n kendisine zg olumlu ve olumsuz yanlar bulunmaktad r. Halka yap s bilgisayarlar n birbirlerine ba"lanmalar n n dzenlenmesi ve a" n dzgn al p al mad " n n denetlenmesini kolayla t r c mekanizmalara sahip olmas na kar n, kablolardan herhangi birisi kesildi"inde tm a" al amaz duruma gelmektedir. Y ld z yap s , tek bir kablodaki sorun nedeniyle a" n al amaz duruma gelmesini engellemekte, ancak her makine ba" ms z bir kablo ile ba"land " ndan ok fazla kablolama gerektirmektedir. Veriyolu yap s y ld z yap s na gre daha az kablolamaya ihtiya duymas na kar n, halka yap s ile ayn olumsuzlu"a sahiptir.

1.2.5.

Bilgisayar A' Trleri ve Terimler

Bilgisayar a"lar , kablolama ekli, a" protokol, i letim sistemi veya co"rafi olarak kapsad " alana gre de"i ik ekillerde s n fland r lmaktad rlar. Bu s n fland rmalardan en yayg n olarak kullan lan , co"rafi uzakl "a gre ve bilgisayarlar n bulundu"u yere gre yap lan s n fland rmad r (Tablo 21). Tablo 21. lemciler Aras Uzakl "a Gre A"lar n S n fland r lmalar
,lemcilerin Bulundu'u Yer Devre Kart Sistem Oda Bina Yerle ke Aehir lke K ta Gezegen rnek Veri Ak Makinesi oklu Bilgisayar Yerel Alan A" Metropol Alan A" Uzak Alan A" nternet ,lemciler Aras Uzakl k 0.1 m 1m 10 m 100 m 1 km 10 km 100 km 1,000 km 10,000 km

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 13/30

Bir oda, bir bina veya bir yerle ke gibi, birbirine yak n olan ve ayn mlkiyet alt nda bulunan bir blgede kurulan bilgisayar a" , Yerel Alan A" (LAN:Local Area Network) olarak adland r lmaktad r. Bu alan, genel olarak birka kilometrelik bir blgeyi kapsamaktad r. E"er de"i ik blgelerde bulunan bilgisayarlar n veya yerel a"lar n birbirlerine ba"lanmalar gerekiyor ise ve bu ba"lant lar yol, mera, arsa gibi mlkiyeti bu bilgisayar veya bilgisayar sistemlerinin sahiplerine ait olmayan, herkesin kullan m na a k blgelerden geiyor ise, bu a" Metropol Alan A" (MAN: Metropolitan Area Network) olarak adland r lmaktad r. Birbirlerinden co"rafi olarak uzakta olan bilgisayar sistemlerinin veya bilgisayar a"lar n n birbirlerine ba"lanmalar sonucunda olu turulan a" trne ise Uzak Alan A" (WAN:Wide Area Network) ad verilmektedir. Bilgisayar teknolojisinin, zellikle de ethernet ad verilen yerel alan a" teknolojisinin geli imine ba"l olarak, bu s n fland rmalardan Metropol Alan A" yerine gitgide artan lde Yerel Alan A" terimi kullan lmaktad r. Bilgisayar a"lar n n gitgide yayg n biimde kullan lmas ve yeni teknolojilerin geli tirilmesi, bu alanda birok terimin olu turulmas n da beraberinde getirmi tir. Bilgisayar a"lar ile ilgili olarak en yayg n kullan lan terimler a a" da verilmektedir. Internetwork: nternet, birok kk a" n bir araya gelmesinden olu an bir a" yap s d r. Internet: TCP/IP kurallar n kullanan ve e-posta, web, ftp gibi hizmetleri bar nd ran, kresel ve herkese a k bir bilgisayar a" d r. Intranet: Kurumlar n kendi ilerindeki bilgisayar a"lar d r. Bu a"lar d ar dan eri ime a k de"ildir, ve yaln zca o kurumun elemanlar taraf ndan kullan m na izin verilmektedir. Extranet: Kurumlar n kendi aralar nda olu turduklar ve ifrelerle korunmu bir eri imin sa"land " zel bir bilgisayar a" d r. Kurumlar aras zel internet olarak da tan mlanabilir. WAN (Wide Area Network): Uzak Alan A" olarak tan mlanan bu yap , birbirinden co"rafi olarak uzakta bulunan (farkl ehirler gibi) kk bilgisayar a"lar n n birbiri ile ba"lant s n ifade etmektedir. MAN (Metropolitan Area Network): Metropol Alan A" yap s , bir metropol alan, rne"in bir ehir iinde bulunan bilgisayar a"lar n n birbirleri ile ba"lanmalar sonucunda olu maktad r. LAN (Local Area Network): Yerel Alan A" , olduka s n rl bir co"rafi alan iinde bulunan bilgisayarlar n birbirleri ile ba"lanmalar sonucunda olu turulan bir a"d r. Genel olarak birka kilometrelik bir alanda s n rl olan bu a" yap s na de"i ik firmalar n veya niversitelerin kampslerinde olu turulan a"lar rnek olarak verilebilir. Kablosuz A": Veri iletiminin kablolar yerine radyo dalgalar ve " n kullan m ile sa"land " a"lar tan mlar. Ethernet: Digital, Intel ve Xerox firmalar n n ortakl " ile yerel a"larda kullan lmak zere geli tirilen ve gnmzde yayg n olarak kullan lan bir a" yap s d r. Gnmzdeki birok bilgisayar a" nda ethernet yap s kullan lmaktad r.

1.2.6.

Bilgisayar A' Donan mlar

Bilgisayar a"lar n n olu turulmas nda kullan lan donan mlar edilgen (passive) ve etkin (active) olmak zere iki ana gruba ayr lmaktad rlar. Edilgen donan mlar, bilgisayar a"lar n n olu turulmas nda kullan lan kablolar ve kablosuz iletim yap lmas durumunda sinyallerin iinden geti"i hava olurken, etkin donan mlar ise, a" zerinde kullan lan ve elektriksel olarak al an tm donan mlar olmaktad r.

1.2.6.1. Bilgisayar A' Kablolar

Bilgisayar a"lar n n olu turulmas nda ilk kullan lan kablo teknolojisi, e eksenli (co-axial) bak r kablolard r. Uzun y llar boyunca bilgisayar a"lar n n olu turulmas nda temel eleman olarak kullan lan bu kablo tr, iletim kapasitesinin d kl" nedeniyle, gnmzde kablo televizyon altyap s d nda, neredeyse hi kullan lmamaktad r. Aekil 192de bir kablo kesiti, 193de ise bu kablo iin kullan lan ba"lant elemanlar grlmektedir.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 14/30

Aekil 25 Bir e eksenli kablo kesiti

Aekil 26 E eksenli kablolar iin kullan lan ba"lant elemanlar

Teknolojinin geli imine ba"l olarak yeni ba"lant trleri geli tirilmi ve bilgisayarlar n birbirleri ile daha h zl haberle meleri sa"lanmaya al lm t r. Bu ama iin geli tirilen ve yerel a"larda kullan lan ikinci bir ba"lant ekli, sar lm ift (TP:Twisted Pair) kablo trdr. Bu kablolama trnde 4 ift (8 adet) kablo kullan lmaktad r. Kablolar iki er iki er birbirlerine sar lmakta, tm kablolar bir plastik ceket iinde birle tirilmekte ve ular na bir ba"lant ucu tak lmaktad r (Aekil 194).

Aekil 27 Sar lm

kablolar: U tak l ve A k

Uzun mesafelere, yksek kapasitelerde veri gnderme iste"i sonucunda cam (fiber) kablo teknolojisi geli mi tir (Aekil 195). Bu teknolojide veri iletimi bir cam kablo iine k gndermek suretiyle gerekle tirilmektedir. Cam kablolar binalar iindeki ana iletim hatlar n n d enmesinden, uzak alan a"lar n n olu turulmas na kadar olduka geni bir alanda kullan lmaktad rlar. Yerel a"larda yksek veri iletim h zlar n n istendi"i baz durumlarda da cam kablolar n do"rudan bilgisayarlara ba"lanmas szkonusu olabilmektedir (Aekil 196).

Aekil 28 Bir cam kablonun kesiti

Aekil 29 Farkl ular tak lm kablolar.

cam

1.2.6.2. Kablosuz A' Ba'lant lar

Bir a" zerinde bulunmas gereken bilgisayar say s artt ka, gereken kablo miktar da artmakta, bu kablolar zel panellere ba"lanarak, dzenlenmekte, a" zerindeki cihazlar n ba"lant lar buradan gerekle tirilmektedir. Kimi durumlarda, kullan lan kablolar da" t m cihazlar n n bulundu"u yerlerde BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 15/30

olduka karma k grntler olu turabilmektedir (Aekil 197). Kablolu a"lar n getirdi"i kablo karma kl " n ve kimi zaman yer de"i imleri szkonusu oldu"unda kablolama i leminin yeniden elden geirilmesi zorunlulu"unu ortadan kald rmak amac yla, ncelikle ofis ilerinde kullan lmak zere kablosuz ba"lant yntemleri geli tirilmi tir. Bu yntemlerden en yayg n kullan lan , ofis iinde de"i ik noktalara yerle tirilen ba"lant noktas (Access Point) cihazlar ile al anlara a"a ba"lanma imkan veren zmlerdir (Aekil 198).

Aekil 30 Kablolu ba"lant da kullan lan ba"lant dolaplar ve baz ba"lant lar

Aekil 31 Kablosuz ba"lant noktas ayg t

1.2.6.3. Bilgisayar A' Etkin Donan mlar

Bilgisayar a"lar nda, kablolar n kendilerine ba"land " , elektriksel olarak al an ve bilgisayarlar aras nda ileti imin sa"lanmas n sa"layan ayg tlar, aktif donan mlar olarak adland r lmaktad r. Bu ayg tlar, bilgisayar a"lar n n ilk olu turuldu"u y llardan gnmze kadar olduka byk de"i iklikler gstermi ler ve de"i ik trde a" donan mlar retilmi tir. Bilgisayar a" aktif donan mlar n n ba nda, bilgisayarlar n bir a"a ba"lanmalar iin zorunlu olan a" arayz kart kart (NIC:Network Interface Card) gelmektedir. Bu kartlar n zerinde ba"lan lacak a" n zelli"ine gre farkl ba"lant donan mlar bulunmaktad r (Aekil 199-200). Kimi a" arayz kartlar nda e eksenli ve sar lm ift kablolar iin ba"lant yuvalar ayn zamanda bulunabilirken, baz kartlarda yaln zca tek bir teknolojideki kablolar n ba"lanmas iin yuvalar bulunabilmektedir.

Aekil 32 Kablolu a" iin bir a" arayz kart

Aekil 33 Kablosuz a" iin bir a" arayz kart

Bilgisayarlar n bir a"a ba"lanabilmeleri, a"lar n geni letlebilmeleri veya birbirlerine ba"lanabilmeleri iin de"i ik tr ve zellikte donan mlar retilmi tir. Bu donan mlar n ba l calar , Tekrarlay c (Repeater), Da" t c (Hub), Kpr (Bridge), Anahtar (Switch) ve Ynlendirici (Router) ayg tlar d r. Tekrarlay c , bir yerel a" n, di"er bir yerel a" ile birle tirilmesi iin kullan lmaktad r. A" zerinde bulunan bilgisayarlardan gelen elektriksel sinyallerin glendirilerek, ba"l olunan tm a"lara gnderilmesini sa"lamaktad r. Ba"lanmak istenen a" say s na ve o a"daki kablolama trne ba"l olarak tekrarlay c zerinde bulunan ba"lant ucu say lar da de"i kenlik gsterebilmektedir (Aekil 201202). BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 16/30

Aekil 34 Farkl ortamlar kullan lan yerel a"lar n ba"lanmas n sa"layan bir tekrarlay c

Aekil 35 Birden fazla a" n birbirine ba"lanmas n sa"layan de"i ken say da ba"lant ulu tekrarlay c Da" t c (hub) ayg tlar ise, y ld z a" yap s nda kullan lan ve kablo olarak sar lm ift kullanan aygtlard r. Her bir bilgisayara ayr bir kablo ile ba"lant sa"lanmakta ve a" olu turulmaktad r. Da" t c lar, tekrarlay c lar gibi kendilerine bir utan (bilgisayardan) gelen elektriksel sinyalleri glendirerek di"er ular na gndermektedirler. levsel olarak tekrarlay c larla hibir farklar bulunmamas na kar n, ba"lant iin kulland klar kablolarda tekrarlay c lardan ayr lmaktad rlar (Aekil 203).

Aekil 36 Da" t c lar ve sar lm

ift kablolar

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 17/30

Kpr (bridge) cihazlar da i lev olarak tekrarlay c veya da" t c lara benzeseler de, yaln zca kendilerine gelen elektriksel sinyalleri glendirerek ba"l olduklar yerel a"lara da" tmamaktad r. Kpr ayg tlar , kendilerine gelen veri paketlerini incelemekte, paketin gnderilmek istendi"i bilgisayara ba"l olarak bu paketin kar tarafa iletilip iletilmeyece"ine karar vermektedir. Bylece gerek takrarlay c gerekse de da" t c lara gre daha ak ll bir ynlendirme yapmaktad rlar. Tekrarlay c ve da" t c lar, ilk bilgisayar a"lar n n olu turuldu"u y llarda yayg n olarak kullan lm larsa da gnmzde kullan m alanlar olduka s n rl d r. Kpr ayg tlar ise yayg n olarak kablosuz a"lar n birbirleri ile ba"lanmalar s ras nda kullan lmaktad r (Aekil 204).

Aekil 37 Bir kablosuz kpr ayg t . Gnmzde anahtar (switch) ve ynlendirici (router) en yayg n kullan lan a" ekipmanlar d r. Anahtarlar gerek yerel gerekse de uzak alan a"lar nda bilgisayar ve di"er ekipmanlar n a"a ba"lanmalar n sa"lamak iin kullan lmaktad r (Aekil 205). Anahtarlar n kullan lmas sayesinde, anahtara ba"l olan tm bilgisayarlar n, birbirleri ile ayr ayr haberle meleri sa"lanmaktad r.

Aekil 38 Anahtar Ynlendiriciler ise a" zerinde bulunan bilgisayarlar n de"il, zerinde bulunulan a" n di"er a"larla ba"lant lar n n sa"lanmas ve a" trafi"inin ynlendirilmesinde kullan lmaktad rlar (Aekil 206). nternet zerindeki tm trafik, ynlendiriciler arac l " ile ynlendirilmektedir.

Aekil 39 Ynlendirici

1.2.7.

Bilgisayar A' Kurallar

1.2.7.1. A' Kurallar n n Geli,imi

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 18/30

Bilgisayar a"lar nda kullan lan ileti im donan m , yaln zca bitleri bir noktadan di"erine iletebilecek mekanizmalara sahiptir. Burada iletilen bilgiler yaln zca 0 ve 1lerden olu maktad r. Ancak, herhangi bir a"a ba"l olan bilgisayarlar, programc lara yard mc olabilmek amac yla, zerlerinde gvenilir ve st seviyeli bir yaz l m bulundururlar. Bu yaz l m, alt seviyedeki ileti imin ayr nt lar ve problemlerini zebilmek amac yla haz rlanm t r. Bu yaz l m n kullan m ile tm uygulamalar n birbirleri ile haberle ebilmeleri sa"lanmaktad r. Uygulama yaz l mlar ileti im iin a" yaz l m n kullanmakta ve a" donan m ile do"rudan ileti ime gememektedir. Bir ileti im iinde olan tm birimlerin birbirleri ile do"ru ileti im kurabilmeleri iin belirli kurallara uymas gerekmektedir. Bilgisayarlar aras ndaki ileti imde de mesajlar n ekilleri, nas l gnderilece"i ve her mesaj iin hangi i lemlerin gerekle tirilece"i gibi i lemleri tamamlayan kurallar kmesine de A" Kurallar (Network Protocols) veya Bilgisayar leti im Kurallar (Computer Communication Protocols) ad verilmektedir. Bu kurallar n tan mland " yaz l m ise leti im Kurallar Yaz l m (Communication Protocol Software) olarak adland r lmaktad r. Tm olas ileti im ekillerinin tm ayr nt lar n byk boyutlu bir yaz l m ile tan mlamak ve bu yaz l m tm bilgisayarlarda uygulamak olduka zor olmaktad r. Bunun yerine, a" iletim uzmanlar ve kural tasarlay c lar , tm ileti im problemini paralara ay rm lar ve her para iin ayr yaz l mlar geli tirmi lerdir. Bu yaz l mlar n bir btn olarak dzgn al abilmesi amac yla, haz rlanan yaz l mlar bir kurallar btn veya kurallar y " t olarak paketlenmekte ve kullan ma sunulmaktad r. Bu sayede de"i ik firmalar ileti im probleminin istedikleri yerine mdahale ederek kendi a" kurallar n olu turabilmekte ve kendilerine zg a" kural yaz l mlar na sahip olabilmektedirler. rne"in, Novell firmas Netware, Apple firmas AppleTalk, IBM firmas SNA ad ile an lan a" kural yaz l mlar n geli tirmi lerdir.

1.2.7.2. ISO 7-Katmanl Ba,vuru Modeli ve TCP/IP Modeli

Bilgisayar a"lar n n ilk geli meye ba lad " y llarda ISO, bilgisayar a" kurallar btn tasarlay c lar na yard mc olmak zere bir a" kurallar ba vuru modeli haz rlam ve yay nlam t r. Bu model ISO 7 katmanl Ba vuru Modeli (ISO 7-Layer Reference Model) olarak adland r lmaktad r. Model, ileti im problemini yedi ayr blme ay rm ve her blmn gerekle tirmesi gereken i levleri tan mlam t r (Tablo 22). Tablo 22. ISO 7-Katmanl Ba vuru Modeli
Katman No 7 6 5 4 3 2 1 Katman Ad Uygulama (Application) Sunum (Presentation) Oturum (Session) letim (Transport) A" (Network) Veri Ba"lant (Data Link) Fiziksel (Physical) lev Uygulamalar n a" nas l kullanaca" tan mlanmaktad r. Verinin nas l sunulaca" belirlenmektedir. Uzakta bulunan bir sistemle nas l bir ileti imde bulunulaca" tan mlanmaktad r. Gvenilir bir veri iletiminin nas l gerekle tirilece"i zlmektedir. Adreslerin nas l atanaca" ve paketlerin bir a"dan di"erine nas l iletilece"i zlmektedir. Verinin erevelere ayr lmas ve erevelerin a" zerinden nas l iletilece"i zlmektedir. Temel edilgen a" donan mlar .

ISOnun 7-katmanl ba vuru modeli, internet geli tirilmeden nce olu turulmu tur. Bu nedenle, bu model iinde internet ile ilgili herhangi bir katman bulunmamaktad r. Ayr ca ISOnun modeli iinde bulunan oturum katman , bilgisayar teknolojisinin geli imine ba"l olarak, nemini yitirmi tir. Bunlar gznnde bulundurarak, internet iin yeni bir kural y " t (protocol stack) geli tirilmi tir. Bu kural y " t , nternet Katmanlama Modeli (Internet Layering Model) veya nternet Ba vuru Modeli (Internet Reference Model) olarak adland r lmaktad r. Genel olarak ise, internet kurallar na dayanarak, bu model letim Kontrol Kural / nternet Kural (TCP/IP:Transmission Control Protocol /Internet Protocol) ba vuru modeli olarak da adland r lmaktad r. Bu modele, ISO modelinde bulunmayan internet katman eklenmi , ancak baz katmanlar ise birlikte ele al narak sadele tirilmi ve modeldeki toplam katman say s be e indirgenmi tir (Tablo 23). Bu kural y " t , internetin geli imine ba"l olarak hemen her bilgisayarda kullan lmaya ba lanm ve gnmzde en yayg n kullan lan y " t haline gelmi tir.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008 Tablo 23. TCP/IP 5-Katmanl Ba vuru Modeli
Katman No 5 4 Katman Ad Uygulama (Application) letim (Transport)

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 19/30

nternet (Internet)

2 1

A" Arayz Interface)

(Network

Fiziksel (Physical)

lev ISO modelindeki 6 ve 7 numaral katmanlara kar l k gelmektedir. Uygulamalar n interneti nas l kullanaca" bu katmanda belirlenmektedir. ISO modelindeki 4 numaral katmana kar l k gelmektedir. Gvenilir veri iletiminin nas l gerekle tirilece"i bu katmandaki yazl mlarla belirlenmektedir. nternet zeinde paketlerin hangi kal pta gnderilece"i tan mlanmaktad r. Ayr ca birbilgisayardan belirli bir hedefe gnderilen paketlerin bir veya daha ynlendiriciden hangi mekanizmalarla geerek ynlendirilece"i tan mlanmaktad r. ISO modelindeki 2 numaral katman gibi, verinin erevelere ayr lmas ve erevelerin a" zerinden nas l iletilece"i de tan mlanmaktad r. ISO modelindeki 1 numaral katmana kar l k gelmektedir. Temel edilgen a" donan mlar .

1.2.7.3. nternet zerinde Kullan lan Kurallar

nternet zerinde kullan lan en temel ileti im kural TCP/IP kural y " t d r. Bu y " t, internet zerinde mesaj al veri i, bilgilerin paketlere blnmesi ve sonra tekrar birle tirilerek kullan ma sunulmas gibi i lemleri gerekle tirmektedir. TCP/IP yaln zca ileti imle ilgilenmektedir. Kullan c temelinde kar la lan ve yayg n kullan m alan bulan belirli ileti im kurallar da sonradan ortaya konulmu tur. Bu kurallardan en yayg n kullan lan Yard ml Metin letim Kural d r (HTTP:Hyper Text Transport Protocol). Bu kural y " t , internet zerinde bulunan web sayfalar n n grntlenmesini ve dzenlenmesini sa"lamaktad r. Bir di"er kural olan Dosya Aktar m Kural (FTP:File Transfer Protocol) ise, bilgisayarlar aras nda bilgi al veri ini, dosya iletimini sa"lamaktad r. Bu kurallar kullan larak, internet zerinde bulunan herhangi bir bilgisayarda bulunan bilgilerin kullan lan bilgisayara yklenmesi veya kullan lan bilgisayardaki bilgilerin kar daki bilgisayara aktar lmas mmkn olabilmektedir. Bir bilgisayardan di"er bilgisayara ba"lanmay ve do"rudan kar daki bilgisayar kullanmay sa"layan kural ise TELNETdir. Bu kural kullan larak, kendisine ba"lan lmas na izin veren bilgisayara ba"lan lmakta ve o bilgisayar n kaynaklar ndan yararlan lmaktad r. Bu kural zellikle UNIX i letim sistemi kullanan sistemlerde yayg n olarak kullan lmaktad r. Posta Brosu Kurallar (POP:Post Office Protocol), bir e-posta sunucuda bulunan elektronik postalar n kullan lan bilgisayara aktar lmas n sa"lamaktad r. Bu kural kullan larak, e-posta sunucu zerinde bulunan tm elektronik postalar istemcinin elektronik posta kutusuna al nabilmektedir. Basit leti letim Kural (SMTP:Simple Mail Transport Protocol), herhangi bir istemci bilgisayardan herhangi bir e-posta sunucusuna, bir e-posta sunucusu zerinden e-posta gndermek iin kullan lmaktad r.. nternet leti Ba"lant Kural (IMAP:Internet Mail Access Protocol), POPa alternatif olarak kullan lmaktad r. Gvenli Yuva Katman Kural (SSL:Secure Socket Layer Protocol), internet zerinde ifrelenmi , bylece gvenli"i sa"lanm bilgi gnderip almak iin kullan lan kurallar tan mlamaktad r.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 20/30

2.
2.1. 2.1.1.

NTERNETE ER ? M YNTEMLER
nternete Eri,im Yntemleri nternet Donan m ve Ba'lant lar

nternetin en zor taraf , internete nas l ba"lan laca" n n belirlenmesi ve ba"lant n n gerekle tirilmesidir. Birok ki i, internete nce evirmeli ba"lant ile ba"lanmakta, sonra daha yksek ba"lant h zlar na ihtiya duymakta ve di"er ba"lant alternatiflerini ara t rmaktad rlar. Ba"lant seimi s ras nda tm ba"lant seenekleri, ba"lant h zlar ve maliyetleri a s ndan ayr nt l olarak gzden geirilmelidir. Yakla k 200 milyon u ve 500 milyon kullan c ile, internet devasa bir yap ya sahiptir. ok fazla ucun bulundu"u bir yap n n tasar m ve kurulumu ok zor, merkezi olarak denetimi ise imkans zd r. Bu nedenle internet eri iminde temelde bir a"a yap s (hiyerar i) ngrlm ve uygulamaya konulmu tur. Bu yap iindeki en u nokta, internete ba"lanmak zere kullan lan bilgisayarlard r. Evlerde veya brolarda bulunan bilgisayarlar, tek tek veya bir grup olarak telefon hatlar , Kablo TV hatlar veya kablosuz olarak bir nternet Servis Sa"lay c ya ( SS; ISP: Internet Service Provider) ba"lanmaktad r (Aekil 207).

Aekil 40 nternet Servis Sa"lay c ya ba"lant

ekillleri

Ba"lan lan nternet Servis Sa"lay c , ba"lanan bilgisayardan verileri almak ve veri gndermek iin zel a" donan mlar kullanmaktad r. rne"in, bir servis sa"lay c da, SSnin ba"lant numaras n eviren bir bilgisayara ba"l modeme cevap verebilecek bir modem grubu bulunmak zorundad r (Aekil 208-209).

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 21/30

Aekil 41 evirmeli eri im (Dial-up) iin kullan lan ba" ms z modemler

Aekil 42 evirmeli eri im (Dial-up) iin kullan lan kart tipi modemler

Bir SS ayn zamanda, eri im denetimini sa"layabilmek iin bir eri im sunucusu, m terilerinin gelen ve giden e-postalar n i leyebilmek iin bir e-posta sunucu, yelerin web siteleri iin de bir web sunucu bulundurmak zorundad r. Bunun yan nda, internet zerinde kullan lan alan adlar n kendilerine eri ilmesi iin gerekli internet ileti im kural (IP:Internet Protocol) adreslerine evirmek iin de bir Alan Ad Sunucusu (DNS:Domain Name Server) bulundurmak zorundad r. Bir SSde bulunmas gerekli son ekipman ise, SSnin internete ba"lant s n gerekle tirebilecek ve trafi"i ynlendirebilecek Ynlendirici (router) ayg t d r. Bunun yan nda SSde, m terilerinin de"i ik dosyalara kendi zerinden kolayl kla eri ebilmelerini sa"layabilecek bir FTP sunucusu veya bir dosya sunucusu da bulunabilir (Aekil 210)

Aekil 43 Bir SSde genel olarak bulunan ekipmanlar. Burada belirtilen sunucular, yaz l m sistemleridir ve tm ayr makinelerde olmak zorunda de"ildir. SS, kendi tercihine ve sistem kullan m zelliklerine gre bu sunuculardan birka tanesini ayn bilgisayar zerinde de al t rabilmektedir. Her SS, di"er SSlere, m terilerinin bilgilerini ynlendirme kolayl " sa"layan bir a" ile ba"l d r. Bu a", A" Servis Sa"lay c s (ASS; NSP:Network Service Provider) olarak adland r lan firmalar taraf ndan kurulmakta ve ynetilmektedir. ASSler a" ba"lant noktalar nda ynlendirici cihazlar kullanmaktad rlar. Hiyerar ik olarak ynetilen bu a" n en st katman nda, internet omurgas n olu turacak ekilde birbirine ok h zl ba"lant larla ba"l olan MCI, Sprint, UUNET, veya AT&T gibi firmalar bulunmaktad r (Aekil 211). BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 22/30

Aekil 44 Servis sa"lay c hiyerar isi nternet omurgas n olu turmada, fiber optik, uydu ve kablosuz a"lar gibi birok de"i ik yntem kullan lmakta ise de, ev kullan c lar veya kurumlar n ba"lant lar genellikle kablolu olarak gerekle tirilmektedir. Bu ba"lant lar, ihtiya do"rultusunda de"i en teknolojilerde olabilmektedir. nternete ba"lanmada kullan lan yntemler genel olarak, evirmeli (dial-up), Kablo-TV (KTV; Cable TV), Say sal Abone Hatt (SAH; DSL:Digital Subscriber Line), Tmle ik Hizmetler Say sal A" (THSA; ISDN: Integrated Services Digital Network), Kiral k Devreler (KD; LL:Leased Line) ve ereve Aktar m (A; FR:Frame Relay) olarak s n fland r labilir.

2.1.2.

evirmeli Eri,im

evirmeli eri im (dial-up) yntemlerinde, bilgisayarla nternet Servis Sa"lay c ( SS) aras nda veri al veri ini sa"layan ba"lant , klasik telefon hatlar zerinden gerekle tirilmektedir. Telefon ileti im sistemi, a"r lar yerel, ulusal ve uluslararas olarak cevaplamak iin de"i ik katmanlardan olu an bir yap ya sahiptir. A" n her kademesinde bir anahtar ba"lant y gerekle tirmekte, bylece kaynaktan hedefe kadar kesintisiz bir devre sa"lanmaktad r. leti im a" n n ilk katman , ehirde bulunan her telefonu anahtarlama istasyonu, yerel anahtar veya merkezi bro denilen bir anahtara ba"lamak iin y ld z eklinde olu turulmaktad r. Telefon a" n n ikinci katman , yerel anahtarlama istasyonlar n birbirine ba"layacak ekilde dzenlenmekte ve en son noktada da birok yerel ve uzak mesafeli telefon firmalar n birbirine ba"layacak anahtarlara ba"lanmaktad r (Aekil 212).

Aekil 45 Telefon sisteminin genel ba"lant

ekli

Bilgisayara ba"l olan modem, evirmeli ba"lant sa"lamak zere servis sa"lay c y arad " nda, normal iki telefon aras nda gerekle en ba"lant n n benzeri gerekle ir. Yerel bilgisayardan yap lan a"r , telefon irketinin yerel santraline, oradan da SSye ynlendirilir. SSnin bilgisayar a"r ya cevap verdi"inde, iki bilgisayar aras nda bir ba"lant sa"lan r. Bu ba"lant , ses sistemindeki ba"lant gibidir ve taraflar aras nda veri ak n sa"lamaktad r. Bilgisayardan gnderilen veri SSye ula t " nda, SSde bulunan ynlendirici taraf ndan internete gnderilir (Aekil 213). BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 23/30

Aekil 46 evirmeli ba"lant ile internete ba"lanma yntemi.

2.1.3.

Kablo Televizyon Ba'lant s

Kablo televizyon (KTV) sistemleri, TV yay n sinyallerinin bir antenle kabul edilebilir lde al namad " yerler iin geli tirilmi bir teknolojidir. Bu sistemler Ortak Antenli Televizyon (CATV: Communly Antenna Television) olarak adland r l rlar. Kablo-TV sistemi, herhangi bir blgede, byk ve pahal bir uydu anteni arac l " ile al nm TV sinyallerinin, antenden evlere kadar ba" ms z olarak ekilmi kablolarla iletilmesine dayanmaktad r (Aekil 214). KTV sisteminin yap s , bir bilgisayar a" n n fiziksel yap s na benzemektedir. Bu nedenle de KTV sa"lay c s , ayn zamanda da internet sa"lay c konumuna gelebilmektedir. Bir ynlendirici ve anten blgesinde konumland r lm bir internet ba"lant s sayesinde sistem zerinde bulunan her kablo, internete ba"lanm durumda olmaktad r. Bylece her evde bulunan bilgisayar, bir mahalle yerel a" iindeki bir bilgisayar konumuna gelmektedir (Aekil 215).

Aekil 47 Kablo TV altyap s

Aekil 48 Kablo TV altyap s ile internet ba"lant s

Kablo TV sisteminde kullan lan en d k kablo bile, normal telefon sisteminde ta nabilenden daha fazla veri ta ma kapasitesine sahiptir. Hem TV ba"lant s , hem de internet ba"lant s iin, kablonun bant geni li"i TV kanallar , gelen veri kanal ve giden veri kanal eklinde paraya blnm tr. KTV sistemi ba"lant s yap ld ktan sonra, ba"lant s yap lan bilgisayar bir yerel a" n paras haline gelmektedir. Ayn kablo TV hatt n kullanan ve ayn merkeze ba"lanan tm kullan c lar, ayn kabloyu da payla maktad rlar. KTV sisteminde internet ba"lant s yap ld " nda dikkate al nmas gereken iki faktr bulunmaktad r: (a)Bant geni li"i; (b)Gvenlik. KTV sisteminde, kom ularla bl len kablonun belirli bir bant geni li"i, ba ka bir deyimle ayn anda ta yabilece"i belirli bir veri miktar bulunmaktad r. Ne kadar ok kom u bu hizmetten yararlan rsa bu bant geni li"i aralar nda blnmekte, dolay s yla iletim h z d mektedir. Buradaki h z d m, ayn zamanda bilgi gnderen ve alan ki i say s na ba"l olarak de"i mektedir.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 24/30

Gvenlik ynnden bak ld " nda ise, KTV sisteminde, sisteme ba"l olan tm bilgisayarlar, ortak kullan lan bir ortam (kablo) zerinde bulunduklar ndan, o sisteme ba"l olan tm kullan c lar A" Kom ular penceresinden grntleyebilirler, veya farkl yntemler kullanarak, adreslerini bildikleri bilgisayarlara eri ebilirler. KTV sistemine ba"l olunmas durumunda, dosya ve yaz c payla mlar na dikkat etmek, gvenlik sistemlerini dzgn kurmak gerekmektedir. Gnmzde birok kablo irketi, DOCSIS uyumlu kablo modemleri kullanarak kar l kl ileti imi engellemektedirler. DOCSIS (Data Over Cable Service Interface Specification), MS Windowsun a" olu turmada kulland " kap (port) da dahil olmak zere belirli kap lara gelen paketleri filtrelemede kullan lan bir tekniktir. DOCSIS, a"a ba"l olan bilgisayar di"er bilgisayarlardan korusa da, bu tam bir koruma de"ildir ve internete hangi yolla olursa olsun srekli ba"lan ld " nda mutlaka gvenlik a klar olacakt r. Bu a klar n da de"i ik programlar kullan larak kapat lmas gerekmektedir.

2.1.4.

Say sal Devreler

Gerek evirmeli ba"lant , gerekse de KTV ba"lant s , rneksel (analog) ba"lant lard r ve kapasiteleri s n rl olmaktad r. Telefon hizmeti veren irket taraf ndan sa"lanan ekipmanlar, bir modem kullanarak iletilebilen veya al nabilen veri miktar n s n rlamaktad r. Ancak, kullan lan hatlar n kapasitesi, hi de az msanacak bir durumda de"ildir. Say sal devreler, bu kapasiteden kullan c lara yksek h zl ileti im sa"lamak zere yararlanmay hedefleyen ve bunu gerekle tiren teknolojilerdir. Bu teknolojilerden en yayg n kullan lanlar Say sal Abone Hatt (DSL:Digital Subscriber Line) ve Tmle ik Hizmetler Say sal A" (ISDN: Integrated Services Digital Network)d r. DSL, yksek h zl , say sal, srekli a k bir internet teknolojisidir. Bu teknoloji, kullan lan telefon sistemi zerinden eri im sa"lamaya imkan vermektedir. DSLin ADSL (Asimetrik, simetrik olmayan DSL; Asymmetric DSL), SDSL (Simetrik DSL, Symmetric DSL), HDSL (Yksek Veri H zl DSL; High Data RateDSL), VDSL (ok yksek bit de"erli DSL; Very High Data Rate DSL) DSL-Lite (Basit DSL)

olmak zere de"i ik trleri bulunmaktad r. xDSL, tm DSL teknolojilerini genel olarak tan mlayan bir k saltma olarak kullan lmaktad r. DSL say sald r, dolay s yla veriler herhangi bir ekilde rneksel (analog) forma, sonra da tekrar say sal forma dn trlmeden iki nokta aras nda iletilmektedir. evirmeli bir internet ba"lant s nda eri ilebilecek en fazla h z 56 kb/s mertebesinde olurken, DSL teknolojilerinde bu h zlar 512 kb/s (ADSLde) ile 52 Mb/s (VDSLde) aras nda de"i mektedir. Bir DSL ba"lant s , zelli"i gere"i, hem ses hem de veriyi ayn anda ta yabilmektedir. DSL hizmet sa"lay c s taraf ndan izin verildi"i takdirde, ayn DSL hatt hem veri hem de ses iletimi iin kullan labilinmektedir. Say sal veriler ve rneksel ses ayn hat zerinde yerel anahtarlama istasyonuna iletilmekte, burada DSL Ba"lant oklay c (DSLAM: DSL Access Multiplexor) ad verilen zel bir ayg t arac l " ile i lenmekte, ya bir DSL sa"lay c n n yksek h zl hatlar na, veya do"rudan internete ynlendirilmektedir. Anahtarlama istasyonuna gelen rneksel ses sinyalleri ise telefon irketinin normal hatlar na aktar lmaktad r. Birok yerde, DSL sa"lay c ile telefon irketi aras nda bir ortakl k bulunmaktad r. Telefon irketi, fiziksel kablolama ve ses iletiminden sorumlu iken, DSL sa"lay c veri trafi"inden sorumlu olmaktad r (Aekil 216). DSL ba"lant h zlar , telefon hatt n n karakteristiklerine, yerel istasyondaki ekipmana ve en yak n anahtarlama istasyonuna olan uzakl "a gre de"i kenlik gstermektedir. DSLin en yayg n kullan lan tr olan ADSL ynteminde, veri gnderme h z ile alma h z aras nda farkl l klar bulunmaktad r. Genellikle ev kullan c lar veya kk apl irketlerin internete ba"lanmak iin tercih ettikleri bu yntemde, veri gnderme ve alma h zlar aras nda 1/5 ile 1/10 aras nda de"i en oranlar bulunmaktad r. Bu rakamlar internet kullan m n n genel karakteristi"ini de yans tmaktad r.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 25/30

Aekil 49 DSL ba"lant s ve verilerin ynlendirilmesi Di"er bir say sal veri iletim yntemi olan ISDN, DSL veya kablo modemler kadar yksek h zl veri iletimi sa"layamamaktad r. ISDNde veri 64 veya 128 kb/s h z nda iletilmektedir ki bu h z klasik evirmeli ba"lant h z ndan daha yksek olmaktad r. DSL gibi, ISDN de ayn zamanda hem veri hem de ses iletimi iin kullan lmaktad r. ISDN Ubirim Ba"da t r c s (Terminal Adapter) ad verilen bir cihaz, bilgisayar telefon fi ine ba"lamakta, bilgisayar n say sal sinyallerini farkl bir ekildeki say sal sinyale evirerek ISDN ba"lant s zerinden ta nmas n sa"lamaktad r (Aekil 217).

Aekil 50 ISDN ba"lant

ekli

ISDN de veri iletimi Temel Oran Arayz (BRI:Basic Rate Interface) ve Birincil Oran Arayz (PRI:Primary Rate Interface) olmak zere iki ayr ekilde gerekle tirilmektedir. BRI, iki tane 64 kblik veri kanal (B) ve bir tane de 16 kblik kontrol kanal (D) olmak zere toplam 144 kblik bir kapasiteye sahiptir. Daha byk kapasiteler gerekli oldu"unda ise 1den fazla BRI hatt bir araya getirilerek daha yksek kapasiteli bir hat olu turulmakta, buna da PRI ad verilmektedir (Aekil 218).

Aekil 51 ISDN Trleri ISDN genel olarak, kk yerel alan a"lar n n internete ba"lanmas nda tercih edilebilen bir ba"lant ekli olarak ortaya kmaktad r. Hizmet genellikle bir yerel telefon irketinden veya bir ISDN hizmet sa"lay c dan al nmaktad r. ISDNin varolu u ve kullan m yerden yere de"i mektedir. Maliyetinin yksek olmas nedeniyle tercih edilen bir yntem de"ildir. BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 26/30

2.1.5.

Kiral k Devreler ve ereve Aktar m

Kiral k devreler, iki nokta aras nda tesis edilmi ve bunlar do"rudan birbirine ba"layan bir hat olarak tan mlanabilmektedir. Bu sistemde, ba"lant kurulmak istenen iki u noktaya konulan modemler arac l " ile ba"lant sa"lanmakta, her iki nokta aras nda Telekom taraf ndan sabit hatlar tesis edilmektedir (Aekil 219). Bu yntemde her iki birim birbirine do"rudan ba"land " ndan, N tane birimin birbirine ba"lanmas iin gereken hat say s H=Nx(N-1)/2 formlnden hesaplanabilmektedir. Birbirleri ile ba"lant kurmak isteyen birimlerin say lar artt ka tesis edilmesi gereken iletim hatt ve gerekli donan m say lar artmakta, bir sre sonra hat say s kontrol edilemez, bu hatlar n kontrol iin gereken cihaz maliyetleri ve i gc dayan lamaz boyutlara varabilmektedir. zellikle ehirleraras uzak alan ba"lant lar n n gerekti"i durumlarda ayl k hat giderleri, kullan lan hat kapasitesine ba"l olarak, ok yksek de"erlere (>40,000.YTL) eri ebilmektedir.

Aekil 52 Kiral k devre ile ba"lant

emas

Kiral k devrelerin zorluklar na bir alternatif olarak geli tirilen ereve Aktar m (Frame Relay), ucuz ve kullan l bir zmdr. ereve aktar m nda, her birim bulut olarak tan mlanan bir iletim a" na tek bir noktadan ba"lanmaktad r. Birimlerin kendi aralar nda yapacaklar her trl veri iletimi bu bulut zerinden gerekle tirilmekte, ancak bilgilerin gvenli"i sa"lanmaktad r. Ayr ca, istenilen noktadan ba"lan lan kapasitenin istenilen blm di"er birimlerden istenilene tahsis edilebilmektedir (Aekil 220). FR a" na ba"lant , ba"lant lanmak istenilen yerel a" n, FR hizmeti bulunan en yak n santralle aras nda bir devre kurulmak suretiyle gerekle tirilmektedir. Burada yaln zca ehir ii ba"lant creti denmekte, kiral k devrelerdeki gibi yksek ehirleraras sabit devre cretlerinin denmesi szkonusu olmamaktad r.

Aekil 53 ereve aktar m (FR) ile ba"lant

emas

2.1.6.

Kablosuz Ba'lant lar

Kablosuz a" teknolojilerinin geli imi, zellikle 1990l y llar n ortalar ndan itibaren h zlanm t r. Bu teknolojilerin internet ba"lant lar iin kullan m , 1990l y llar n sonlar nda kablosuz a" ayg tlar n n fiyatlar n n d mesi sonucunda yayg nla maya ba lam t r. Geneliikle kurumsal ba"lant lar iin tercih edilen kablosuz internet ba"lant lar , teknolojinin geli imine ko ut olarak ev kullan c lar taraf ndan da kullan labilir duruma gelmi tir. BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 27/30

Kurumsal (noktadan noktaya) ba"lant larda, birbirine ba"lanacak birimlerden her ikisinde de birbirini kar l kl olarak grebilecek ekilde konumland r lm antenler bulunmakta, birimlerin ba"lant s bu antenler arac l " ile gerekle tirilmektedir (Aekil 221). Geli en teknoloji ile birlikte kablosuz ba"lant iin kullan lan anten ve di"er donan mlar n fiyatlar nda nemli d ler olmu ve bu eri im tr, kurumsal olarak tercih edilebilir konuma gelmi tir.

Aekil 54 Kurumsal (noktadan noktaya) ba"lant yntemi Ki isel ba"lant larda ise yap land rma farkl olmaktad r. nternet ba"lant hizmeti verilecek olan blgelere merkezi antenler yerle tirilmekte ve bu antenler birbirleri ile genellikle kablolu olarak ba"lanmaktad rlar. Antenlerin bulunduklar blgelerdeki aboneler kendi bilgisayarlar na ba"l olan kablosuz modem ayg tlar arac l " ile, kendilerinin tan ml bulunduklar kablosuz a"a eri ebilmekte, bu a" zerinden de internet eri imini sa"layabilmektedirler (Aekil 222). Burada, merkezi antene ba"lanabilecek abone say s k s tl oldu"undan, abone say s fazlala t ka ok say da merkezi anten kurulmas gerekmektedir. Mevcut say sal sistemler d nda bulunan evirmeli ba"lant ya gre daha yksek ba"lant h zlar sunan bu sistem, henz yayg n olarak kullan lamamaktad r.

Aekil 55 Ki isel (noktadan ok noktaya) ba"lant rne"i

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 28/30

3. Kaynaklar
3.1. Bas l Kaynaklar
BEEKMAN, G. (2005), Computer Confluence 6/e, Prentice Hall Inc., ISBN 0-13-127313-2. BROOKSHEAR, J.G. (2000), Computer Science An Overview, Addison Wesley Longman Inc., ISBN 0-201-35747-X. CAPRON, H.L., JOHNSON, J.A. (2002), Computers, Tools for an Information Age, Pearson Education Inc., ISBN 0-13-091955-1. COMER, D. (2004), Computer Networks and Internets with Internet Applications 4/e, Pearson Education Inc., ISBN 0-13-123627-X. DEITEL, H.M., DEITEL, P.J., GOLDBERG, A.B. (2004), Internet and Wordl Wide Web, How to Program 3/e, Pearson Education Inc., ISBN 0-13-124682-8. FRENCH, C.S., (1992), Computer Science, 4/e., DP Publications Ltd., ISBN 1-873981-19-8. MANO, M. (2004), Computer System Architecture 3/e, Pearson Education Inc., ISBN 0-13-175738-5. MURRAY, J.D., van RYPER, W. (1994), Encyclopedia of Graphics File Fomats, OReilly and Associates Inc., ISBN 1-56592-058-9. OLEARY, T.J., OLEARY, ISBN 0-07-249207-4. L., (2000), Computing Essentials 2002-2003, McGraw Hill,

PARSONS, J.J., OJA, D. (2003), New Perspectives on Computer Concepts 6/e, Course Technology, Thomson Learning, ISBN 0-619-10005-2. REED, D. (2005), A Balanced Introduction to Computer Science, Prentice Hall, ISBN 0-13-127774-X. STEIN, M.L., MUNRO, W.D. (1971), Introduction to Machine Arithmetic, Addison Wesley Inc., ISBN 0-13-175738-5. WEISS, M.A. (1992), Data Structures and Algorithm Analysis, The Benjamin/Cummings Publishing Company Inc., ISBN 0-8053-9052-9. WHITELEY, D. (2000), e-Commerce, Strategy, Technologies and Applications, McGraw Hill, ISBN 007-709552-9.

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 29/30

3.2. Elektronik Kaynaklar

Web01, All About SCSI, http://www.datapro.net/techinfo/scsi_doc.html Web02, AT Attachment - Wikipedia, the free encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/AT_Attachment Web03, Browser Statistics, http://www.w3schools.com/browsers/browsers_stats.asp Web04, CERN - Wikipedia, the free encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Cern Web05, CRAY History, http://www.cray.com/about_cray/history.html Web06, CRAY-Products, http://www.cray.com/products/xt3/index.html Web07, Thomas De Colmar's Improved Calculating Machine: English Patent 13,504 (1851), http://www.geocities.com/SiliconValley/Horizon/1404/patcol.html Web08, E-Mail- Wikipedia, the Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail Web09, Eric Bina - Wikipedia, the Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Eric_Bina Web10, File Transfer Protocol, http://en.wikipedia.org/wiki/FTP Web11, Hard Disk: Definition And Much More From Answers.com, http://www.answers.com/topic/hard-disk Web12, The HISTORY of the Jacquard material started in 1801 with the very first automated loom which gives us modern day jacquard fabrics, http://www.suspenders.com/jacquard-history.htm Web13, HyperCard, http://en.wikipedia.org/wiki/HyperCard Web14, IDE EIDE ATA Serial ATA SATA Hard Drive Info, http://www.gen-x-pc.com/ide_eidi_ata_info.htm Web15, IEEE VM: John W.Mauchly, http://www.ieee-virtual-museum.org/collection/people.php?taid=&id=1234639&lid=1 Web16, Inventor Jack Kilby, http://www.ideafinder.com/history/inventors/kilby.htm Web17, Inventor of the Week, http://web.mit.edu/invent/iow/andreesen=bina.html Web18, Inventor of the Week, http://web.mit.edu/invent/iow/mauchly-eckert.html Web19, Inventor Robert Noyce, http://www.ideafinder.com/history/inventors/noyce.htm Web20, Jack S.Kilby, http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2000/kilby-autobio.html Web21, John Bardeen, http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1972/bardeen-bio.html Web22, John VonNeumann- Wikipedia, the Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/John_von_Neumann BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.

Bilgisayar Bilimlerine Giri (Bas lmam Ders Notu) DE Bilgisayar Mhendisli"i Blm, zmir, 2008 Web23, Konrad Zuse, http://ei.cs.vt.edu/~history/Zuse.html Web24, Robert Noyce, http://www.pbs.org/transistor/album1/addlbios/noyce.html Web25, SCSI- Wikipedia, the Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/SCSI Web26, Serial ATA- Wikipedia, the Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/wiki/Serial_ATA Web27, TechExams.Net- A+TechNote: ATA/IDE/EIDE/SATA, http://www.techexams.net/technotes/apluscore/ide.shtml Web28, William B.Shockley- Biography, http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1956/shockley-bio.html Web29, Walter H. Brattain Biography, http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1956/brattain-bio.html Tm elektronik kaynaklar 10/10/2006 tarihinde kontrol edilmiJtir.

Do.Dr.Yal n EB Sayfa 30/30

BU DERS NOTLARININ HERHANG B R BLM Z N ALINMAKSIZIN KOPYALANAMAZ.