YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

ENERJ YNETM

Elektrik Mh. Perihan ZBAKIR FBE Elektrik Mhendislii Anabilim Dalnda Hazrlanan YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Ferit ATTAR

STANBUL, 2006

NDEKLER Sayfa KISALTMA LSTES ................................................................................................................ i EKL LSTES .........................................................................................................................ii ZELGE LSTES ...................................................................................................................iii NSZ...................................................................................................................................... iv ZET .......................................................................................................................................... v ABSTRACT .............................................................................................................................. vi BLM 1 1. BLM 2 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.4.1 2.4.4.2 BLM 3 3. 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.3.1 3.3.3.2 3.3.3.3 ENERJ YNETM KAVRAMI ......................................................................... 15 Enerji Ynetimi Tanmlar..................................................................................... 15 Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana Unsurlar ................................................................................................................. 17 Enerji Ynetim Programnn Yrtlmesi ............................................................ 18 zleme, Ett ve Hedef Oluturma .......................................................................... 20 Enerji Yneticisi .................................................................................................... 23 Enerji Yneticisi Kimdir?...................................................................................... 24 Enerji Yneticisinin Grevleri............................................................................... 25 Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri....................................... 26 Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi .................................................. 27 Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi ........................................................... 28 Etik Standart .......................................................................................................... 28 ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU............................................. 3 Enerji Kavram ........................................................................................................ 3 Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar..................................................................... 4 Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri ................................................................. 6 Enerji Tasarrufu Kavram ........................................................................................ 9 Enerji Tasarruf Prensipleri..................................................................................... 10 Enerji Tasarruf nlemleri...................................................................................... 11 Ekonomik Yatrm Analizi .................................................................................... 12 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas............................................. 13 Karllk Oran (KO) ............................................................................................... 14 Geri deme Sresi (GS) ..................................................................................... 14 GR....................................................................................................................... 1

3.3.3.4 3.3.3.5 3.4 3.4.1 3.4.2 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.6 3.7 BLM 4 4. 4.1 4.2 BLM 5 5. 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.3 5.4 5.5 5.6 BLM 6 6.

Sorumluluk Konular ............................................................................................. 28 EVM'nin creti...................................................................................................... 29 Enerji Ynetimi Sistemi ........................................................................................ 29 Enerji Ynetimi Sisteminin Yaps........................................................................ 30 Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas............................................................ 32 Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu......................................................... 34 Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu ................................................ 34 Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu................................................ 35 irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu........................................................ 36 Enerji Tasarruf Teknolojileri ................................................................................. 37 Enerji Ynetim Teknolojileri................................................................................. 37

DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI............................................ 39 Trkiyede Enerji Ynetimi almalar ............................................................... 39 Japonyada Enerji Ynetimi almalar............................................................... 40

FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM................................ 42 HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi ...................................................... 42 Binalarda Enerji Ynetimi Sistemi........................................................................ 43 Bir Binann Enerji Performansnn Belirlenmesinin Salad Yararlar ............... 43 Normalletirilmi Performans Gstergesi (NPG) ve Hesaplanmas...................... 44 NPG'nin Dier Binalarla Kyaslanmas................................................................. 48 Ofislerde Enerji Tasarrufu nlemleri.................................................................... 49 Binalarda Enerji Performans ................................................................................ 50 Konut Sektrnde Kullanlan Enerji Verimlilik Gstergeleri ............................... 51 lkemiz Binalarnda Enerji Ynetim Sistemi Kurulmas Neden Gereklidir?....... 53

ENERJ YNETM LE LGL YNETMELKLER VE YASAL DZENLEMELER ............................................................................................... 59

BLM 7 7. 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.5.1 7.5.2 ELEKTRK MOTORLARINDA ENERJ TASARRUFU VE ENERJ YNETM ........................................................................................................... 64 Motor Yk Dncesi Teknikleri ........................................................................ 64 Motor-Yk likisine Kar Verimlilik .................................................................. 65 Motor Yk ve Hz Arasndaki liki ................................................................... 66 Byk Yklenmi Motorlarn Deitirilmesi ........................................................ 66 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimliliine Etkisi...................................................................................................................... 67 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi..................................................................... 67 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi iin nerilen Davranlar ........................... 69

BLM 8 8. 8.1 8.1.1 8.1.2 8.1.3 8.1.3.1 8.1.3.2 8.1.4 8.1.4.1 8.1.4.2 8.1.5 8.1.6 8.1.6.1 8.1.6.2 8.1.7 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.2.1 8.2.2.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.2.1 8.3.2.2 8.3.2.3 8.3.3 8.3.4 BLM 9 9. 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 ENERJ YNETM KONUSUNDA TRKYEDE FAALYET GSTEREN FRMALAR......................................................................................................... 108 Alarko Carrierin Enerji Ynetimi Kavramna Bak......................................... 108 Schneider Electric'in Enerji Ynetimi Kavramna Bak .................................. 113 MAS Otomasyon'un Enerji Ynetimi Kavramna Bak.................................... 114 DETEK'in Enerji Ynetimi Kavramna Bak .................................................. 117 Emti Enerji Ynetimi ve Tasarrufu Sistemleri'nin Enerji Ynetimi Kavramna Bak ................................................................................................................... 119 ENERJ YNETM KONUSUNDA TRKYEDE YAPILMI OLAN UYGULAMALARDAN RNEKLER ................................................................. 70 Erdemir'in Enerji Yaps Ve Verimliliinin Artrlmasna Ynelik almalar .... 70 irket Tantm ....................................................................................................... 70 Erdemirde Genel Enerji Yapsnn Tantm ........................................................ 70 Erdemirde Enerji retim ve Datm Sisteminin Tantm .................................. 71 Genel Bilgiler ........................................................................................................ 71 Erdemirde Elektrik Enerjisi retim-Tketim Dengesi ........................................ 73 Erdemirde Enerji Verimliliini Gelitirme almalar ....................................... 74 Enerji Verimliliinin zlenmesi ............................................................................. 74 Enerji Verimliliini Gelitirme almalar .......................................................... 75 Erdemirde Yaplan Enerji Yatrmlar ve Verimlilik almalarnn evresel Geliime Katklar.................................................................................................. 78 Erdemir'in zgl Enerji Tketim Performansnn Uluslararas Entegre Demir elik Tesisleri ile Karlatrlmas ....................................................................... 78 Trkiye ve Japonya Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim Performanslarnn Karlatrlmas ....................................................................... 78 Erdemir ve ABD Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim Performanslarnn Karlatrlmas ....................................................................... 79 Erdemirde Yaplan almalarn Sonucu ............................................................. 80 Oyak Renault Otomobil Fabrikalar A..de Enerjinin Verimli Kullanlmas ...... 81 irket Tantm ....................................................................................................... 81 Enerjinin Verimli Kullanlmas almalar.......................................................... 81 Aydnlatma Projesi almalar............................................................................. 82 Kazan Dairesi almalar ..................................................................................... 86 Ytongta Enerji Tasarrufu almalar .................................................................. 90 irket Tantm ve irketteki Enerji Ynetimi almalar Hakknda Genel Bilgi ....................................................................................................................... 90 Ytongta Tasarruf almalar ............................................................................... 91 Birinci Etap: Buhar Aklerinin Kurulmas............................................................ 91 kinci Etap: Buhar Kazanlarnn Verimliliinin Arttrlmas................................. 94 nc Etap: Atk Buhar Geri Kazanm Sisteminin Devreye Alnmas............... 95 Uygulanan Projenin Sonular............................................................................... 96 Ytongdaki Enerji Ynetimi almalarnn MS SQL Kullanlarak Simle Edilmesi ................................................................................................................. 98

BLM 10 10. SONU VE NERLER..................................................................................... 122

KAYNAKLAR....................................................................................................................... 125 EKLER Ek 1 Ek 2 Ek 3 Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik ........................................................ 129 irket Grmelerinde Yneltilen Sorular.......................................................... 142 Enerji Verimlilii Politikasyla lgili nlemler .................................................. 143

ZGEM............................................................................................................................ 146

i KISALTMA LSTES DM Deer Bime Mhendislii EEO Enerji Verimlilik Ofisi, ngiltere (Energy Efficiency Office) EE Elektrik leri Ett daresi EKEDB Enerji Kaynaklar Ett daresi Bakanl EM Endstri Mhendislii EMAS Enerji Ynetimi Yardmc Plan, ngiltere (The Energy Management Assistance Scheme) EVM Enerji Verimlilii Mavirli(k)i EVO Enerji Verim Oran EVYT Enerji Verimlilii Yasa Tasars EY Enerji Yneticisi EYS Enerji Ynetim Sistemi FIDIC Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu GS Geri deme Sresi HDF Hava Dzeltme Faktr HVAC Istma, Havalandrma ve klimlendirme IAC Industrial Assessment Centers IOF Industries of the Future A letme Aratrmas KO Karllk Oran NA Faiz Oranlarna Dayal ndirimli Nakit Ak JERKY Japon Enerjinin Rasyonel Kullanm Yasas KAM Kapasite Artrm ve Modernizasyonu Projesi KK Kalite Kontrol KO Karllk Oran KSF Kullanm Saatleri Faktr MEVO Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran NBD Net Bugnk Deer NEMA National Electrical Manufacturers Association NPG Normalletirilmi Performans Gstergesi OIT The Office of Industrial Techonologies PUK Planla, Uygula, Kontrol Et ve nlem Al-Dzelt TDETO Tesis Dzeyinde Enerji Tasarufu Organizasyonu TEP Ton Edeer Petrol TMMMB Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii UETM Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi

ii EKL LSTES Sayfa ekil 2.1 Dnyada deiim sreci .............................................................................................. 4 ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri ..................................................................................... 16 ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri......................................................................................... 19 ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur..................................................... 22 ekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi; Brander'in Modeli ........... 51 ekil 5.2 Enerji ynetim program ak emas ........................................................................ 54 ekil 8.1 2002 Ylnda Satn Alnan Birincil Enerji Kaynaklarnn Dalm.......................... 71 ekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve retimin Tketimi Karlama Orannn Deiimi ..... 74 ekil 8.3 Yllara Gre zgl Enerji Tketimi Eilimi............................................................. 75 ekil 8.4 Trkiye ve Japonya zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii...... 79 ekil 8.5 Erdemir'in zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii .................... 80 ekil 8.6 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri...................................................................................................................... 84 ekil 8.7 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar aydnlk dzeyi (maksimum ve ortalama) deerleri............................................................................. 84 ekil 8.8 Uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri................... 85 ekil 8.9 Uygulama ncesi ve sonras retim bantlar aydnlatmalar kurulu g deerleri.... 86 ekil 8.10 Kazan dairesi doalgaz tketimleri ......................................................................... 88 ekil 8.11 Kazan dairesi d hava klimatik scaklklar............................................................ 88 ekil 8.12 Proje ncesi ve sonras ............................................................................................ 89 ekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Serverda oluturulan tablo ................................................... 98 ekil 8.14 Tablolarn SQL Serverda grnm...................................................................... 99 ekil 8.15 VB.net ile verilerin SQL Serverdan ekilmesi .................................................... 100 ekil 8.16 Crystal Report kullanlarak ilk aamada edilen tasarruf oranlarnn yllara gre dalm ................................................................................................................ 101 ekil 8.17 Crystal Report kullanlarak 2. aamada edilen tasarruf......................................... 102 ekil 8.18 Crystal Report kullanlarak 3. aamada edilen tasarruf......................................... 103 ekil 8.19 Crystal Report kullanlarak elde edilen tasarrufun aamalara gre dalm ........ 104 ekil 8.20 Yaplan yatrmn aamalara gre dalm ........................................................... 105 ekil 8.21 Tketilen enerji deiimi....................................................................................... 106 ekil 8.22 Maliyet&Tasarruf karlatrlmas ....................................................................... 107

iii ZELGE LSTES Sayfa izelge 1.1 Dnyada deiim sreci .......................................................................................... 1 izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar ......................................................................................... 3 izelge 2.2 Enerji nedir? ............................................................................................................ 5 izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri.................................................. 7 izelge 2.4 Enerji tasarrufu nlemlerinin aamas .............................................................. 12 izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri ........................................................................ 17 izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde ve birlikte allmasnda izlenecek yol .......................................................................................................................... 26 izelge 3.3 Enerji ynetim matrisi ........................................................................................... 31 izelge 3.4 Enerji ynetim programnn elemanlar ................................................................ 33 izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu............................................................................ 35 izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu ................................................. 36 izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas ................................................. 37 izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi .............................................................. 38 izelge 5.1 Yaktlarn kWh'e dntrmesinde kullanlan arpm faktrleri .......................... 45 izelge 5.2 Yap durum faktrleri............................................................................................ 46 izelge 5.3 Ofisler iin yllk standart kullanm saatleri .......................................................... 47 izelge 5.4 Ofisler iin performans kyaslama deerleri ......................................................... 48 izelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi....................................... 51 izelge 5.6 Farkl lkelerde konutlarn enerji talebindeki farkllklar aklayan baz deikenler............................................................................................................. 53 izelge 5.7 Binalar iin enerji inceleme formu........................................................................ 55 izelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu ...................................................................................... 56 izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili ynetmelik ve duyurular ............................................. 61 izelge 6.2 TEP (Ton Edeer Petrol)in bulunmasyla ilgili rnek hesaplama...................... 63 izelge 7.1 1800 rpm iin tam ve paral yklerin verimi ....................................................... 65 izelge 7.2 Gerilim dzensizliine bal motor verimi ........................................................... 68 izelge 8.1 2002 yl fiili ve 2003 yl programnn miktar ve TEP deerleri ......................... 71 izelge 8.2 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri........................................................... 73 izelge 8.3 Projenin birinci etab aklerin tesisiyle 19962001 yllar arasnda elde edilen doalgaz tasarruf sonular tablosu ....................................................................... 93 izelge 8.4 Projenin ikinci etab buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas ile 20002001 ............................................................................................................. 94 izelge 8.5 projenin zet toplam tablosu............................................................................ 97

iv NSZ

Gnmzde enerji tketim giderlerinin azaltlmas ve dnyann doal kaynaklarnn korunmas iin enerjinin etkin kullanm gerekmektedir. lkemiz sanayisinin bir yandan enerjinin en byk kullancs durumuna gelmesi, dier yandan enerji potansiyeli bakmndan da dier sektrlere gre liderliini srdrmesi nedeniyle sanayide yaplacak olan enerji verimlilii almalarnn nemi gn getike artmaktadr. Bu almada, enerji ynetimi ve verimlilii kavramlar ele alnm ve bu konuyla ilgili olarak bugne kadar yaplm almalar incelenerek, Trkiyede enerji ynetimi uygulamalar konusunda faaliyet gsteren irketlerle grlp konuya genel bir bak as kazandrlmaya allmtr. Konuyla ilgili olarak yaplan aratrmalar lkemizde Enerji Ynetimi Yasasnn bir an nce karlmas gerekliliini ortaya koymutur. almalarm srasnda yakn ilgi ve desteklerini grdm, almalarm ynlendiren danman hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Ferit ATTARa, beni destekleyen kardeim Musa ZBAKIRa ve yakn arkadam Seda TURANa teekkr bor bilirim.

Ocak 2006

Perihan ZBAKIR

v ZET Globalleen dnyamzda iki nemli kavram karmza kmaktadr: Enerji ve ynetim. Gn getike artan enerji ihtiyac, kaynaklarn etkin kullanmn zorunlu klmakta; bu nedenle de enerji verimlilii ve enerji tasarrufu gibi kavramlar da gndeme getirmektedir. Enerjiyle ilgili olarak ele alnan tm bu kavramlar enerji ynetiminin nemini vurgulamaktadr. Enerji ynetimi, esas olarak, enerjinin optimum kullanlmasdr. Bu amala, irketler, enerji ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak, bir enerji yneticisi atamak, kaynaklar tahsis etmek, etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak zorundadr. irketler, enerjiyi etkin bir ekilde ynetilmek iin farkl ekillerde enerji tasarruf programlar oluturabilmektedirler. Baz irketler tesis dzeyinde tasarruf organizasyonu kurarken, bazlar blm bazl yapy tercih etmekte, bazlar da irket bazl organizasyon kurmaktadr. Enerji ynetimi ve tasarrufu almalar sadece belli bir alanda faaliyet gsteren firmalar iin geerli deildir. Bu almada da farkl sektrlerdeki enerji ynetimi ve tasarrufu almalar genel hatlaryla ele alnm, Trkiyede bu konuda faaliyet gsteren firmalarla grlm ve sonu olarak enerji ynetimi almalarnn salam bir zemine oturtulabilmesi adna bir yasann karlmas ve uygulamaya konulmas gerekliliine varlmtr. Anahtar kelimeler: Enerji, Enerji Ynetimi, Enerji Verimlilii, Enerji Tasarrufu, Elektrik Motoru

vi ABSTRACT There are two important concepts that we face with in todays world: Energy and management. The resources have to be used efficiently because of the energy demand which is growing day by day, so the concepts of energy efficiency and energy savings come up. All these concepts which are discussed with energy emphasize the importance of energy management. Mainly the mean of energy management is the usage of energy in optimum level. For this reason, companies have to decide who will be the directly responsible of energy management program, appoint an energy manager, allocate the resources and provide the required support to obtain efficient results. Firms can constitute energy savings programs in different forms for managing the energy efficiently. Some of the firms establish the savings organization at plant level while the others prefer department or company level. Working on energy management and savings are not only valid for the firms which perform in a specific area. Therefore, working on energy management and savings in different sectors are discussed generally in this dissertation, in-depth interviews were conducted with the firms which work in this sector and the necessity of making laws and executing them are proposed to reinforce the studies of energy management as conclusion. Key words: Energy, Energy Management, Energy Efficiency, Energy Savings, Electrical Motor

1 BLM 1 1. GR Dnyada bugn bir deiim sreci yaanmaktadr. Artan kreselleme, daha fazla uluslararas anlay ve ibirliini gerektirmektedir. Bunun yan sra, dnyamz, yerkrenin snmas ve asit yamurlar gibi ciddi evresel sorunlarla kar karyadr. Salk, evresel ve ekonomik nedenlerden tr, hava kirliliini azaltmak iin stratejiler gelitirilmektedir. Bu deiim srecine paralel olarak, "srdrlebilir gelime" kavram, endstriyel strateji planlamas ve projelerde gittike artan bir ekilde ortaya kmaktadr. Enerji ifadelerinde bu kavram, sadece finansal bak asndan deil, ayn zamanda snrl kaynaklarn ve evre kirlenmesi dzeylerindeki art ynnden, enerjinin verimli kullanm gibi, enerji tasarrufunu iine almaktadr (Contreras vd., 1997). Bunun sonucunda, enerjinin verimli kullanmn salayacak enerji ynetim sistemleri gndeme gelmektedir. Gelimekte olan lkeler, rnein Japonya, enerji politikasnda; ekonomik byme, enerji gvencesi ve evre korumasnn (ngilizce szcklerin ba harflerinden oluan, 3E) birlikte salanmasn amalamaktadr. Japonya'nn enerji politikas, lkenin srekli olarak ekonomik geliiminin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Enerjinin kararl ve verimli temini gelime iin son derece nemli tutulmaktadr. Bu balamda, enerji tketimi, CO2 emisyonlar gibi, evresel konularla son derece yakndan ilgilidir. Bununla beraber, 3E'yi birlikte elde etmek gerekten gtr (Kyushu Bureau of International Trade and Industry, 1998). Baka bir deyile, bir yandan enerji gvencesi salanacak, dier yandan ekonomik gelime elde edilecek ve te yandan da evre korunacaktr. lkemizde, firmalar rnlerinin rekabet unsurunu arttrmak amacyla, ISO Kalite Belgesi almak iin byk aba harcamaktadrlar. 1960 ylnda, her ey retim iin gr, gnmzde artk yetersiz kalmtr. izelge 1.1'de gsterildii gibi bir deiim sreci yaamtr. izelge 1.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a) Sra No 1 2 3 4 5 Yl 1960 1970 1980 1990 2000 Aklama Her ey retim iin Her ey retim iin ve maliyet Her ey retim iin + maliyet ve kalite Her ey retim + maliyet + kalite ve termin Her ey retim + maliyet + kalite + termin + ynetim ve evre bilinci

2 Yukardan da anlalaca zere, ISO 14001 evre Ynetim Sistemi amzda byk nem tamaktadr. Ayrca, bunun belgesini almaya alan firma says da gn getike artmaktadr. Burada, firmalar neden evreye bu kadar ilgi duyuyor? sorusu akla gelmektedir. Bunun nedenleri iki ksmda ele alnabilir. Birincisi, zorunluluk; tketici talebi, pazarlama arac, yasalar, ekonomik nedenler ve ikincisi; evresel sorumluluktur. Belki de ileride, burada evre iin sz geen zorunluluklar ve enerji sorumluluu artan bir ekilde n plana kacak, "Enerji Ynetim Sistemi" bir ISO ekline dntrlecek, firmalar iin bir rekabet unsuru olarak grlebilecektir. Enerji ynetiminde kullanlan teknikler, bir irkette veya kurulutaki herhangi bir kaynan ynetimi iin gerekli olan tekniklerle ortaklaa bir yapya sahiptir. Bir performansn izlenmesi veya hedeflerin konmas, giderlerin kontrol ve ayn zamanda enerji kullanmyla ilikili olan alanlarn motivasyonu iin nemlidir (Hepbal, 2001a). Bu balamda, bu almada, enerji ynetimi ve enerji verimlilii kavramlar genel olarak ele alnmtr. almann ikinci blmnde enerji verimlilii ve enerji tasarrufu, nc blmnde enerji ynetimi kavramlar, drdnc blmnde dnyadaki enerji ynetimi almalar, beinci blmnde farkl sektrlerdeki enerji ynetim sistemleri, altnc blmnde enerji ynetimiyle ilgili ynetmelikler ve yasal dzenlemeler, yedinci blmnde elektrik motorlarnda enerji tasarrufu ve ynetimi, sekizinci blmnde enerji ynetimi konusunda Trkiyede yaplm olan uygulamalardan rnekler, dokuzuncu blmnde ise enerji ynetimi konusunda Trkiyede faaliyet gsteren firmalar zerinde durulacak ve sonu olarak enerji ynetimi ve verimlilii kavramlarnn nemi vurgulanmaya allacaktr.

3 BLM 2 2. ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU Enerji verimlilii, sk sk enerji tasarrufuyla kartrlr. Tasarruf; basite, tipik olarak "enerji tketen ekipmanlarn kapatlmasyla" daha az enerji kullanm anlamna gelmektedir. Bunun yan sra, verimlilik ise, daha dk enerji giri seviyesiyle, enerjinin "son kullanmnn" (rnein; stma, soutma, aydnlatma ve TV seyretme gibi ) ayn kalite ve dzeyde tutulmasnn salanmasyla ilgilidir (Hepbal, 2001a). Enerji verimlilii ile ilgili kavramlara gemeden nce enerji tanmlarn gzden geirmek gerekir. 2.1 Enerji Kavram Kalknmann motoru olarak nemi anlatlmaya allan enerji kavram ile ilgili yaplan aratrmalar sonucu izelge 2.1' de gsterilen tanmlar ortaya kmtr. izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar (Hepbal, 2001a)
SIRA NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 ENERJ NEDR? Bir cismi bir yerden bir yere gtrmek iin harcanan gtr. yapabilme yeteneidir. Herhangi bir i veya sdr. Bir iin, bir retimin gereklemesi iin gerekli olan madde, katalizrdr. nsanolunun yaamn srdrebilmesi iin kulland veya kullanmak zorunda olduu doadan direkt olarak ya da treterek kulland kaynaktr. Herhangi bir iin yaplabilmesi iin gerekli olan vasta, kabiliyettir. G eldesi iin kaynaktr. retim iin muhakkak surette bulunmas gereken potansiyel bir birikimdir. in ortaya kmasna gtren tek yoldur. Maddede bulunan ve uygun parametre ve artlarda aa kp dnebilen bir kavramdr. Tabiatta bulunan maddelerden bazlarnda bulunan zel kuvvetlerin bir ekilde aa kartlarak, bunun ie dntrlmesinde kullanmaktr. Bir iin, bir olayn, bir hareketin gereklemesi iin bulunmas gereken bir girdi veya herhangi bir egzotermik kimyasal olay sonunda meydana gelen kt ya da ktlardan birisidir. Sanayi, yaam ve her trl doa olaylarnn ham maddesi, kayna veya itici gcdr. Hareket yetenei salayan g olup, eitli ekillerde grnrler: Is, elektrik, gel-git vb.

4 2.2 Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar Enerjinin verimli ve gider bakmndan etkin kullanm, bir ekilden dierine enerji dnm yntemlerinin incelenmesi ile balamaldr. Bu enerji dnmnn etkilenebildii olas yollar, ekil 2.1'de ematik olarak gsterilmitir. Enerji dnmnn ana yolu, bir yaktn kimyasal enerjisinden bir kazandaki buhar veya scak suyun sl enerjisine veya bir iten yanmal motorda scak gazlarn sl enerjisine dorudur. Bylece, retilen sl enerji bir trbinde veya pistonlu motorda mekanik enerjiye dntrlebilir ve bunun tam tersi, fabrikalardaki makineleri veya kara, deniz ve hava aralarn iletmek iin kullanlabilir. Ayrca, seenek olarak, retilen mekanik enerji; bir jeneratr kullanlarak elektrik enerjisine dorudan dntrlebilir. Ayn enerji dnm yolu, nkleer enerji, jeotermal enerji veya gne enerjisinden balayarak devam eder. Mekanik enerjiye ve buradan elektrik enerjisine giden dorudan dnm yolu, hidrolik, dalga veya gel-git enerjisinin kullanlmasndan olumaktadr (Hepbal, 2001a).

Kimyasal

Jeotermal

Nkleer

Hidro Gne Rzgr

Isl

Dalga

Elektrik

Mekanik

ekil 2.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a)

ekil 2.1de kesik izgi ile gsterilen hatlar, gelimenin bugnk durumunda, byk bir lekle uygulanabilir (feasible) olan, ama ekonomik bakmdan deerli olmayan enerji

5 dnm yollarn gstermektedir. Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dorudan dnm bir yakt hcresiyle; gne enerjisinden elektrik enerjisine dorudan dnm fotovoltaik hcrede; sl enerjiden elektrik enerjisine dorudan dnm Seebeck etkisi (veya Peltier etkisiyle elektrik enerjisi kullanlan soutma) ile olur (Eastop ve Craft, 1996). Enerji verimliliinden sz etmeye baladmz zaman, enerji szcnden balayarak birok kavram kullanrz. Yasalarda ise bu konu ayr bir ekilde belirtilebilir. rnein; "Enerji Verimlilii Yasa Tasars (EVYT)nda enerji; bir sistemin kendi dnda etkinlik retme yetenei olarak tanmlanmaktadr (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998). Japon Enerjinin Rasyonel Kullanm Yasas (JERKY)nda, enerji; sv yakt, yanabilir doal gaz ve kmr gibi yakt ekilleriyle bunlardan elde edilen s ve elektrik olarak aklanmtr (Energy Conservation Center Japan, 1998). Bunlarn yan sra, enerji tasarrufu konusunda Japonya' da defa dl alm Naoto Shinkawa'ya gre enerji; "konforlu ve rahat (uygun) geimi salamak iin (satn almak iin) gerekli olan para" olarak ifade edilmekte (Shinkawa, 1998) ve ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi'nce "pein para" olarak da vurgulamaktadr (EEO, 1998). Bu tanmlar, bir bakma, izelge 2.2'de geni kapsaml gsterildii gibi, "enerji = para" armn da yapmaktadr. izelge 2.2 Enerji nedir? (Shinkawa, 1998) ENERJ NEDR? ENERJ TASARRUFU = PARA TASARRUFU ENERJ = PARA

Enerji verimlilii ile ilgili olarak, EVYT'de belirtilen tanmlamalar aklanmtr (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998). Enerji Kayna: Fosil kkenli kaynaklar, biyoktle kkenli kaynaklar, ikincil kaynaklar, yenilenebilir enerji kaynaklar, hidrojen ve nkleer kaynaklar enerji kayna olarak adlandrlr. Enerji Verimlilii: Enerji ve enerji kaynaklarnn retimden tketime en yksek etkinlikte deerlendirilmesini aklar. Enerji Tasarrufu: Enerjinin verimli olarak deerlendirilmesi amacyla, reticiler, datclar ve kullanclar tarafndan alnan tedbirler sonucunda belirli miktardaki retimi ve hizmeti

6 gerekletirmek iin her aamada harcanan enerji miktarlarndaki azalmadr. Enerji Tasarrufu Etd (Enerji Auditi): Enerjinin; retim, evrim, datm ve tketiminde, fabrika, bina, tesis ve cihazlarla ilgili olarak enerji tasarrufu olanaklarn ortaya karmak amacyla yaplan almalardr. Bu almalar; bilgi toplama, lm, deerlendirme ve rapor aamalarndan oluur. Enerjinin Rasyonel Kullanm: Enerjinin tketiciler tarafndan sosyo-ekonomik ve ekolojik adan en elverili biimde kullanlmas ve enerji kaynaklarnn uygun yerine konmasdr. Enerji Ynetimi: Enerji ve enerji kaynaklarnn olanaklar iersince en verimli biimde kullanlmasn salamak zere uygulanan nlemlerin tmn kapsar. Yukarda belirtilen genel kavramlara paralel olarak, HVAC (Heating, Ventilating, and AirConditioning; Istma, Havalandrma ve klimlendirme) sistemlerinde kullanlan eitli etkinlik ve verim tanmlar bilmek de byk nem tamaktadr (Hepbal, 1999a). 2.3 Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri 200'den fazla imalat tesisinden elde edilen kombine enerji ynetim deneyimleri dorultusunda ve literatr incelemesinden, kullanlan bir ok enerji tasarruf olanaklar bulunmutur (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996; Thumann ve Mehta, 1991). Akll enerji yneticisi bu olanaklarla yakndan ilgilenmeli ve bunlar enerji ynetimi almalarnda uygulamaya aba gstermelidir. Farkl sektrlerde, yrtlen almalara dayanarak, izelge 2.3te gsterildii gibi, teknolojik olarak uygulanabilir olan birok enerji tasarrufu teknikleri ve yntemleri snflandrlarak belirlenmitir. Burada, yaygn olarak kullanlan esas tasarruf nlemleri ele alnacaktr (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996).

7 izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996)
Grup Kodu Grup Ad Aklamas

A Atk Enerjiden Geri Kazanm

Tesis ekipmannn (piiriciler, kurutucular, frnlar, mekanik kompresrler) atk ssndan yararlann. Atk scak sudan s geri kazann. eriye verilen havay n iklimlendirmek iin havalandrma egzost havasnn stma veya soutma etkisinden s geri kazann (rnein; s tekerlei veya dier tip s deitiricileri kullanarak yap egzost havasn taze hava ile s al veriinde bulundurun). Yap egzozlarn ve bylece stma, havalandrma ve iklimlendirme iin taze havay veya sirklasyon havasn azaltn. Giren aklar soutmak iin dk scaklktaki atklar kullann. Tesisin g faktrn optimize edin. G faktrn ve verimi iyiletirmek iin motor boyutlarn ve pompalar optimize edin. Daha verimli k kaynaklarn kullann. rnein; lambalarnz floresan, civa, sodyum veya yksek younluklu direkt aydnlatmaya dntrn. Doal aydnlatmann yeterli olduu yerlerde genel aydnlatmay azaltn veya kullanmayn. Genel aydnlatmay emniyet iin gerekli olan minimum dzeye drn. Soutma iin multi kapasiteli kompresrleri kullann. Kazan blfn minimize edin. Gerekli blf miktarn azaltmak iin daha iyi besi suyu artlandrmas yapn. Scak blften s geri kazanm salayn. Daha fazla kondensi kazana yollayn. Kazan besi suyunu ve yakma havasn stmak iin duman gazlarnn enerjisinden yararlann. Yakma kontrol kapasitesini optimum yapmak ve iyiletirmek iin yakma havas miktarn azaltn. Kondenstoplar doru kullann ve arzal olanlar deitirin. Kazan borularn daha sk temizleyin. Suya olan s geiini arttrmak iin, kazanlarda trblatrler kullann. Yakt atomizasyonunu iyiletirin. Brlr ve pskrtme sistemlerinin bakmn daha iyi yapn. Dk kapasite alan veya yedek kazanlarn kullanmn minimize edin.

Elektrik Enerjisi Kullanmnn yiletirilmesi

Kazan ve Buhar Veriminin Arttrlmas

8 izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri (Devam)

D Yaltmnn Uygulamas Buhar ve kondens hatlarn yaltn. Frnlar, kazanlar, ocaklar, piiriciler veya dier proses ekipmannda yaltmn kalitesini ykseltin. Duvarlar, tavanlar ve atlar yaltn. K mevsimi boyunca daha dk ve yaz mevsimi sresince daha yksek hacim scaklklar salayn. atdan suyun buharlatrlmasyla iklimlendirme ykn drn. allmayan saatlerde iklimlendirme cihazn iletmeyin. Hacim stmas iin prosesin atk ssndan yararlann. Istlan ve soutulan alanlar arasnda ift kaplar veya perdeler kullann. Ykleme kaplarnn etrafndaki hava kaaklarn nleyin. Kullanlmad zaman ykleme kaplarn kapal tutun. lave etkileri kullanarak buharlatrc verimini iyiletirin. Buharlatrma proseslerinde mekanik buhar sktrmasn kullann. Kurutma ncesi rnn suyunu almak iin daha byk pnomatik ve vidal presler kullann. Is gei yzeylerinin bakmn iyiletirin. Frnlara kaak hava giriini nleyin. Hava kompresrlerini gerek ihtiyalara gre ayarlayn. Uzun buhar stma zamanlarn yok etmek iin kurutma ve piirmede mikrodalgay kullann. Is geiini iyiletirmek iin buharlatrclarn vakum tavalarna kartrclar koyun.

Soutma ve Hacim klimlendirmesi

Kurutucu, Buharlatrc ve Dier Proses Ekipman

9
G Genel Enerji Ynetimi Proses atk ssndan yararlann. Optimum boyutta ekipman kullann. Maksimum kapasitesinde en fazla verimli ekipman ve sadece gerektii zaman daha az verimli ekipman kullann. Kullanlmad zaman proses stma ekipmann durdurun. Ekipmann alma zaman gerekten gerekli olan zamana drn. Verimsiz birka nite yerine k gc yksek olan daha az sayda nite kullann. Filtreleri dzenli olarak temizleyin veya deitirin. Yn (batch) iletmesini srekli iletmeye dntrn. Dolayl yakmay dolaysz (rnein; frnlarda) yakmaya dntrn. Alttan yakmal sv stclar daldrmal stmaya dntrn. Buhar kayplarn yok etmek iin, buhar yerine yksek scaklkta su kullann.

Bu nlemler, aada ayrntl olarak incelenmitir. 2.4 Enerji Tasarrufu Kavram Bilindii gibi, enerji tasarrufu ile evre arasnda yakn bir iliki vardr. Enerji tasarrufuyla kullanlan yakt miktar azaltlabilecektir. Bu da, daha az karbondioksit gaz ve evreyi kirletici emisyon demektir. Bunun yan sra, niin enerji tasarrufu yapmamz gerektii ile ilgili olarak, aada baz nemli hususlar belirtilmitir (Payne, 1980). Fosil yakt (esasen kmr, sv yakt ve doal gaz ) rezervleri tkenecei iin, baka ve daha g aratrmayla retim iin nemli lde yeni sermaye gerekecektir. Dnyann nfusu artaca ve dnyann daha az gelimi blgeleri yaam koullarn gelitirmek amacyla alacaklar iin, enerjiye olan toplam talep artmaya devam edecektir. ayet politik veya dier nedenlerden tr daha fazla konvansiyonel yakt salanmalarna engel olunursa, uzun sreli talepleri karlamak iin yeterli enerji mevcut olmayacaktr. Yeni enerji kaynaklarnn ortaya karlmas, bir dnem iin yerel temin gvencesi verecektir. Ancak, yeni enerji kaynaklarnn, dnyadaki fiyatlar artaca iin, uzun sreli ucuz kaynaklar olmas mmkn olmayacaktr.

10 2.4.1 Enerji Tasarruf Prensipleri Enerji tasarruf programlarnn uygulanmasnda, aada belirtilen ana prensiplerin gz nnde bulundurulmas gerekir (Payne, 1980): Proses ynteminin uygunluu ve gz nne alnan tesisin boyutu dahil olmak zere, kullanlan her enerjinin tr ve kullanm miktarlar tartlmaldr. ayet mmknse, scaklk ve basn azaltlmasnn her aamasnda yararl i yaplmaldr. Enerjinin ou, eninde sonunda s eklinde d evreye kaybolur ve bu ekilde mmkn olduu kadar daha fazla i yaplmaldr. Enerji tasarrufu nemli lde lmlerle desteklenir. ayet lmler ve kyaslamalar anlaml ise, birbirine uyan birim ve tanmlar kullanlmaldr. Is geri kazanm salanmaldr. Grnen enerji gider tasarruflarnn, baka yerde gider artlarna neden olmadndan emin olmak iin, tasarruflar iyi bir ekilde incelenmelidir. Her ekildeki atk, sadece insan gcnn, zamann ve malzemenin bo yere harcanmasna neden olmaz, ayrca enerji kullanmna da yol aar. Enerji miktarlar yksek olan malzemelerin kullanld yerlerde, atk miktarndaki azalma zellikle istenir. Metaller, cam, plastikler ve kt enerjisi yksek olan malzemelere rnektir. Bu tr malzemelerin tasarmnda yaplan iyiletirmeler, nemli lde enerji tasarrufuna yol aar. Yaygn olarak uygulanan enerji tasarrufu iin sistematik teknikler, geleneksel s ynetimi ve genel ynetim sistemleri olarak fazla kullanlan, endstri mhendislii (EM), kalite kontrol (KK), iletme aratrmas (A), deer bime mhendislii (DM) gibi kavramlarn birletirilmesiyle belirlenebilir. Bundan tr, enerji tasarruf teknikleri, ok ynl ynetim teknikleri olarak adlandrlabilir. EM kavram; olas etkileri nceden analiz ederek, fiyatlarn azaltlmas ve verimliliin arttrlmas iin; insan, malzeme ve ekipman lsnn planlama ve iyiletirme sonularn tahmin etmeyi ve deerlendirmeyi aklar. Tahmin ve deerlendirme iin deiik matematiksel teknikler varlr. Kalite kontrol (KK), gnmzde uygulanan daha geni anlamyla toplam kalite kontrol kavram; mteri ihtiyalarn en ekonomik ekilde karlamak veya baka bir deyile en

11 ekonomik yoldan mteri tatmini olarak aklanabilir (Doan, 1993). letme Aratrmas (A) kavram; ynetime optimum zm vermektir. Ann ierikleri zaman ierisinde deiime uramtr. DM kavram; rnlerin veya hizmetlerin her bir fonksiyonunu ve maliyetini analiz ederek ve kyaslayarak toplam maliyeti minimum yapmak iin malzeme, imalat prosesleri ve satn alma yntemlerini gelitirmek anlamna gelir. Bu ynetim tekniklerinin ve s ynetiminin uygulanmasndan ortaya kan enerji tasarrufu tekniklerinin ou, enerji tketimi fazla olan irketlerde nemli rol oynar. Bu irketler, bu tekniklerin uygulanmasnda bilgisayar programlar kullanrlar. Bununla beraber, kk ve orta lekteki firmalar, enerji tasarruf teknolojisi ve yntemi zerine bilgi eksikliine sahiptir. 2.4.2 Enerji Tasarruf nlemleri Enerji tasarruf nlemleri, izelge 2.4te gsterildii gibi, temel olarak aamada ele alnabilir (Saibu Gas Co. Ltd., 1998). Birinci aamada, ok az yatrm gereklii iin, hibir yatrm riski yoktur ve iin iyiletirilmesi kolaylkla mmkndr. zellikle, enerji tasarrufunun ihmal edildii kurulularda, %2 veya zerindeki etki ksa srede gerekletirilebilir. Bununla beraber, bu aamadaki baar, enerji tasarrufuyla ilgili faaliyetlerin yrtlmesinde, ynetimin ve enerji tasarrufuna scak bakan kimselerin beklentilerine baldr. Enerji tasarruf nlemlerinin yeterli yatrm sonucu sanld ikinci aama, hali hazrda byk kurulularda gerekletirilir. Bu koullar altnda, ikinci aamada imdi dnm noktasndadr denilir. Deiik faktrler sadece yatrm sonular ynnden deil, ayn zamanda teknoloji ynnden de artar. Bundan tr, koullar, enerji tasarrufu yatrmyla ilgili olarak neriler ve kararlar alnmasn gittike zorlatrmaktadr. Bununla beraber, kk ve orta lekli iletmeler gibi, byk lekli iletmeler, enerji tasarruf nlemlerinin gerek aamas olarak ikinci aamada bulunuyor. Yani, ikinci aamann enerji tasarrufu nlemlerinde nemli bir rol oynad sylenebilir.

12

(Saibu Gas Co. Ltd., 1998) Aama No Aamann Kapsam Enerji yneliminin mevcut ekipmana bal olarak balan sona kadar glendirildii ve i koulunun iyiletirilmesiyle %5 ile %7 arasndaki enerji tasarrufunun kastedildii aama Egzost gazlarndan etkin bir 2. biimde yararlanmak Yatrm amacyla ekipmann ksmen verimliliinin gz iyiletirilmesi iin kk nnde lekle yatrmn gereklii ve tutulmasyla %10 ile %20 arasnda enerji karldr. tasarrufunun kastedildii aama Yeni proseslerin gelitirilmesi ve ekipmann batan tekrar yaplmas iin gerekli olan 3. Enerji tasarrufu byk lekli yatrmn iin lider olarak rol gerektii ve %30 ve zerinde enerji tasarrufunun oynar. kastedildii aama Aama rnekleri Ekipman ve boru hattnn sl yaltmnn yaplmas Ocaktaki fazla hava miktarnn normalize edilmesi Buhar kapanlarnn kontrol ve iyiletirilmesi letme ve kontrol yntemlerinin gzden geirilmesi. Egzost gazarndan ve dar atlan scak sudan yararlanlmas Yakt olarak atklarn kullanlmas Mevcut prosesin ksmi iyiletirilmesine dayal enerji tasarrufu Enerji tasarrufu salayan ekipmann gelitirilmesi ve deitirilmesi malat prosesinin deitirilmesine dayal enerji tasarrufu Enerji tasarrufu salayan endstriyel kompleksin tasarm

1. Hemen balatlabilir ve iyi sonular verebilir.

2.4.3 Ekonomik Yatrm Analizi ou enerji tasarruf projesinde nispeten byk miktarlarda parann yatrm sz konusudur (Hepbal, 2000a). Enerji tasarruflarnn deerinin hesaplanmas ve enerji kullanmyla ilikili giderlerin tipleri unlardr: 1. lk Yatrm (Projenin sermaye giderleri) 2. Yakt Giderleri (Gaz, fuel-oil, kmr, elektrik vb.) 3. Dier letme Giderleri (Bakm, malzeme, iilik, yardmc hizmetler, depolama, tama

13 vb.) Projelerin iletme giderleriyle ilgilenen imalat endstrileriyle ilgili birok baka giderler vardr. malat giderleri bakmndan; ham malzemeler, iilik, yakttan baka enerji giderleri ve bakm giderleriyle ilgili direkt giderler vardr. Depolama ve kira gibi endirekt (dolayl) giderlerde sz konusudur. Giderlerle lgili Genel Aklamalar: Giderleri sabit giderler ve deiken giderler olarak snflandrlr. Sabit Giderler: Tesisin ktsyla deimeyen giderlerdir. rnein; tesis, yer ve sigorta gibi tesis giderlerindeki amortisman ve faiz deiimleri (Hepbal, 2000a). Deiken Giderler: Tesisin ktsyla dorudan deien giderlerdir. rnein; yakt, bakm ve iilik giderleri (Hepbal, 2000a). 2.4.4 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas Burada u soruyu hatrlatmak yararldr: Enerji tasarruf projesine sermaye yatrm yapmann en etkin yntemi nedir? Byle bir yntem iin temel gereklilik, bir projeyle ilgili tm tahminleri zetlemek ve ideal olarak onun kabul edilebilirliini len tek bir deeri vermektir. yle ki enerji yneticisi uygulama ynn seebilsin (Hepbal, 2000a). Tutarl ve mantkl (anlaml) sonular veren birok yntem vardr. Bunlar: Karllk oran (rate of return): KO Geri deme sresi (payback time): GS Faiz oranlarna dayal indirimli nakit ak ( accounting rate of return) (NA); 1 2 Net bugnk (imdiki) deer (net present value) : NBD karllk oran ( internal rate of return) : KO

14 2.4.4.1 Karllk Oran (KO) KO = Ort. Yllk Net Tasarruflar (Amortismandan Sonra) / Sermaye Gideri (2.1)

Ana Fikir: Enerji tasarruf projelerine yatrm yaplmakla ne dzeyde kar elde edileceini belirlemektir. 2.4.4.2 Geri deme Sresi (GS) Geri deme Sresi, projenin sermaye giderine eit olan amortismandan nce toplam net tasarruflarn iletilmesi iin gerekli olan zamann sresidir. Geri deme sresi ne kadar ksa ise, yatrm o kadar caziptir. Geri deme Sresi (GS) = lk Yatrm / Net Yllk Nakit Ak (2.2)

15 BLM 3 3. ENERJ YNETM KAVRAMI Bu blmde Enerji Ynetiminin basamaklar ve bir Enerji Yneticisinin nasl olmas gerektii anlatlacaktr. 3.1 Enerji Ynetimi Tanmlar Enerji ynetiminin tanmnn ne olduunu anlamadan nce ynetimle ilgili olarak baz aklamalarda bulunmak gerekir (Shinkawa, 1998). Ynetim; bir kimsenin emri altnda bulunanlarla, iyi sonular elde etmesidir. Ynetim; bir plan oluturmak ve amaca ulamak iin gerekli olan tm etkinlikleri ierir. Bir yneticinin esas ii, makul bir kiiyle etkin bir ii kombine etmektir. Ynetim; temel olarak, toplam kalite felsefesini oluturan PUK (Planla, Uygula, Kontrol Et ve nlem Al-Dzelt) evriminin tekrarna dayanan mantkl ve etkin bir ekilde belirli bir amaca ulamak iin gerekli olan tm faaliyetleri ierir (ekil 3.1). Ynetim; her ama gden faaliyette, insan faaliyetini hedefler ynnde

ynlendirmedir. Ynetim; hepimizce de bilindii gibi, gelimekte olan bir lkeyle gelimi bir lke arasndaki en byk fark gsteren bir edir. Buna rnek olarak, 1948 ylnda Japon irketlerinin ynetim durumu aada verilmitir (Shimizu, 1998). Bugnk durumla kyasland zaman, ynetimin nemi bir kez daha ortaya kacaktr.

Ynetim, irkette almyordu. irketin st ynetimi gelecee ynelik plan dnmek iin ok megul idi. irketin politikas, amac ve hedefi ak deildi. Organizasyon sistemi irket tarafndan iletilmiyordu. Yneticilerin sorumluluk ve yetkisi ak deildi. Blmler arasnda ibirlii ok zayft.

16

Enerji Komitesi Ar-Ge Blm Enerji Koordi. Tesisin malat Enerji Ynet.
ENERJ YNETM

Satn Yasal Alma

Finansal Plan. ve Muhasebe Halkla likiler

alan Gruplar

ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri (Shinkawa, 1998) Ynetici ve eflerin yetenekleri ok zayft. irkette ynetime dayal eitim sistemi yoktu. irkette, kalite, gider veya teslimle ilgili ynetim sistemi yoktu. Enerji ynetimi; krlar maksimuma karmak (giderleri minimuma drmek) ve rekabet konumlarn arttrmak iin enerjinin aklc ve etkin kullanmdr. Baka bir deyile, PUK evriminin tekrarndan baka bir ey deildir. Enerji ynetimi; plan ynetimi ve insan ynetimi olarak iki ksmda ele alnabilir. izelge 3.1' de deiik enerji ynetimi tanmlar zetlenmitir.

17 izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri (Shimizu, 1998) SIRA ENERJ YNETMNN TANIMI NO 1 Enerjinin optimum kullanlmasdr. Enerinin en verimli ekilde kullanlmasn temin etmek amacyla oluturulmu 2 organizasyondur. 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Kaynaklarn doaya zarar vermeyecek ekilde etkin kullanm iin yaplan etkinlilerin tmdr. Enerjinin para, verimlilik dzeyinde optimum fayday salayacak biimde kullanlmas iin yaplan almalarn tmdr. Kullanlan enerjinin llmesi, denetlenmesi, birim rn ya da eylem bana enerji tketiminin asgariye indirilmesi, bunun iin bir sorumlu atanmasdr. Var olmay srdrrken en ekonomik yolun seilebilme almalardr. Yakt + Elektrik Tasarrufu = Para Enerjinin bandan sonuna izlenmesi, zayi edilmemesi, yeterli oranda faydalanlmasdr. Enerjinin verimli oranda kullanlmas iin alnacak tedbirler, tasarruf almalar ve gelitirme, aratrma almalardr. nsanlk iin gerekli rahatlk ve konforun daha uzun sre salanmasdr. Paray kullanma ekli ve yntemidir. Doada mevcut bulunan enerjinin insan ihtiyac dorultusunca optimum ekilde kullanlmasdr. Enerji=Para'nn etkin kullanmn salamak, paradan maksimum tasarruf salamak amac ile bir sistemin uygulanmas, gelitirilmesi ve devamllnn salanmasdr. Enerji kayplarnn azaltlmas ve doru kullanlmas ynnde yaplan almalardr. Ksaca; gereksiz harcamalarn, boa giden paralarn engellenmesi iin yaplan almalardr. Ekonomik gllk iin gerekli olan parann verimliliinin salanmasdr. Gnlk hayatn verimli ekilde gemesi iin, ie zg tarzda parann kullanm eklidir. nlemler, tasarruflar, vs. Enerjiyi optimum ekilde, yani en verimli ekilde kullanmaktr.

3.2 Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana Unsurlar Bilindii gibi, bir iletmede bir sistemin oturtulmasnda (rnein; ISO 9000 Kalite ve ISO 14001 evre Ynetim Sistemlerinin yerletirilmesinde olduu gibi) st ynetimin destei mutlak suretle gereklidir. Bu erevede, st ynetimin belli bal fonksiyonlar belirtilecektir (ASHRAE, 1991): a) Enerji gider/kar merkezini kurmak,

18 b) Enerji ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak, c) Bir enerji yneticisi atamak, d) Kaynaklar tahsis etmek, e) Etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak amacyla enerji ynetim programnn tm blmlere duyurulmasn salamak, f) Programn gider bakmndan etkinliini izlemek, g) Enerji ynetim programn izlemek iin raporlama ve analiz fonksiyonunun ilemesini salamaktr. 3.2.1 Enerji Ynetim Programnn Yrtlmesi Programn yrtlmesinde, etkin enerji tasarrufu iin dikkatler enerji kullanm zerinde odaklanmaldr. Ancak, bu ayr dnlmemelidir. Tm program yrtlrken, aadaki dier nemli grler de gz ard edilmemelidir. Enerjinin temin gvencesi Emniyet ve salk dnceleri Gerekli sermaye veya tasarruf edilen sermaye Her dzeydeki alanlarn durumlar Herhangi bir deiikliin evresel etkileri Tesis ve ekipmann bakm Acil veya yedek ihtiyalar

19

Hedef oluturma Ett izleme Ayn Kullanm Tarife nlemleriyle giderleri azaltmak Daha Az Kullanm yi i idaresi: Mevcut tesisi daha verimli iletmek

alann Motivasyonu ve Eitimi ENERJ YNETCS

Prosesin Enerji Younluu

Daha Az Kullanm
Enerji tasarrufu fikriyle yeni ekipman/proses gelitirmek

Daha Az Kullanm
Uygun enerji tasarrufu nlemleriyle tesisin performansnn iyiletirmek

Gider tasarruflarnn deerlendirilmesi ve Parasal yatrmn deerinin belirlenmesi

ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri (Eastop ve Craft, 1996) ekil 3.2de verilen enerji ynetim faaliyetleri, aada ksaca aklanacaktr (Eastop ve Craft, 1996): Ayn Kullanm: Tarife nlemleriyle giderleri azaltma. Bir irketin yakt ve elektrik fiyatlar, tedarikiler tarafndan belirlenen tarifelerle yakndan ilikilidir. rnein; elektrikte tarife snflar vardr. Uygun tarife seimiyle, tasarruf salanabilir. Daha Az Kullanm: Mevcut tesisin daha verimli iletilmesiyle iyi idare. Enerji ynetimi tartld zaman, "iyi idare" genellikle iitilir. Bu, genel olarak bir kurulutaki tm personelin her zaman enerji giderinin farknda olduu ve enerjiden tasarruf etmek iin basit nlemleri benimsedii durumu belirtir. Buna rnek olarak, kullanlmad zaman bir

20 ekipmann kapatlmas gsterilebilir; klar ve seyyar stclar bunun rnekleridir. Buhar, ya veya daha fazla k, basnl hava kaaklarnn srekli olarak farknda olma da saylabilir. Enerji yneticisi, personel eitimiyle bu tr kayplar yok edebilmelidir. Daha Az Kullanm: Uygun enerji tasarruf nlemleriyle tesis performansn iyiletirme. Enerjinin izlenmesi, hedef oluturma ve enerji ett sistemleriyle, enerji maliyetleri kontrol edilebilir. Temel olarak, bir enerji yneticisi, bir dizi enerji faturalarndan bir yerin toplam enerji tketimi hakknda veri toplad zaman, enerji tketiminin izlendiini syleyebiliriz. Enerji kullanm verimliliini gstermek iin, bu veri analiz edildii zaman, enerji etd yaplyor denilir. Sonu olarak, ayet enerji etd ya iyi idare ya da fazladan enerji tasarrufuyla cihazlarnn enerji kullanmnda iyiletirmeler salayacaksa, o zaman gelecek tketim deerleri iin hedefler oluturulabilir. Daha Az Kullanm: Enerji tasarruf fikriyle yeni ekipman/yeni proses gelitirme. Bu durum, esas tesisin yetersiz koullar nedeniyle, tm tesisin yeni tesisle deitirilmesi gerektiinde ortaya kar. 3.2.2 zleme, Ett ve Hedef Oluturma Enerji ynetim programnn yrtlmesinde nem tayan, enerjinin izlenmesi, etd ve hedef oluturma hakknda daha fazla aklamada bulunulacaktr: Enerjinin izlenmesi, tesisin tek bir ksmndan tmne kadar olan herhangi bir eyin enerji performans verisinin dzenli olarak kaydedilmesiyle yaplr. rnein; tm yerin elektrik tketimi fatura deerlerinin bulunmas amacyla, ilgili yerlere konulan sayalarla etkin olarak izlenebilir. Bir irket tketimi hakknda daha geni kapsaml bilgi edinmeyi istenebilir ve bunun iin ana kullanmnn birok yerine ayr sayalar konulabilir. Bu bilgi kaydedilebilir ve ana talep alanlarndaki eilimleri gstermek iin analiz edilebilir. Benzer bir sistem, fuel-oil, gaz ve su gibi dier tketimlerin detayl llmesi iin kullanlabilir. Scaklk ve basn gibi dier veriler de, duyar elemanlarla llp tekrar kaydedilebilir. zlemeden sonra, bir sonraki aama, veriyi analiz etmek ve bir enerji etd yapmaktr. irketler, elektrik, gaz, fuel-oil ve kmr gibi yaktlar iin faturalar der. Enerji etd; enerji ve su, hava gibi giderleri kontrol etmek isteyen herhangi bir organizasyon iin nemli bir faaliyettir. Enerjinin nasl satn alndn, ynetildiini ve kullanldn yapsal olarak incelemeyi mmkn klar (Energy Efficiency Office, 1993a).

21 Enerji etdnn (enerji taramas, enerji incelemesi, enerji tasarrufu etd, enerji analizi gibi farkl isimlerle de anlr) amac: irketin enerjiyi ne kadar iyi kullandn ve sonuta rnn fiyatnda yer alan enerji giderini belirlemektir (Hepbal, 1999c). Enerjinin nasl kullanld belirlendikten sonra, birok endstri, enerji tketiminin iyi idare ve daha fazla sistematik bakm uygulamasyla, rnein, ylda %5 dolaynda azaltlabilmesi grn uygular. Bu tr azaltmalarn balang noktasn, genellikle, birim retim (rnein MJ/t) veya yapnn birim alanyla (rnein; kWh/m2 veya MJ/m2) ilgili mevcut yllk tketimler oluturur. Byle bir yaklamn iki nedeni vardr: Birincisi, bir sistemin dier bir sistemle kyaslanmasna yardmc olur. rnein: hastanelerin gnlk enerji tketimi kWh/m2 birimde ifade edilir ve enerji yneticileri 440 ile 470 kWh/m2 arasndaki deerleri elde etmeye aba gsterir. Bu deerden nemli lde daha byk hastaneler, genellikle, ksa sreli hedef olan daha kk bir deeri elde etmek iin, gider bakmndan etkin nlemler alr. Tketimin izlenmesi, hedefe ne kadar iyi ulaldnn kontroln salayacaktr. Enerji tketiminin birim gider bakmndan ifade edilmesinin dier yarar ise, rnein; bina boyutundaki gibi deiimler, enerji kullanmnn verimliliiyle ilgili olmayan tketimdeki deiimlere yol aacaktr. Hedefler oluturulduktan sonra, izleme ve ett, gerek enerji kullanmnn ve giderlerin hedef rakamlarla kyaslanmasnda enerji yneticisine yardmc olur. Hedefler tutturulsa bile, enerji yneticisi, rnein; tesisin deitirilmesiyle daha fazla azaltmalar isleyebilir Daha sonra, ekonomik hesaplama yntemlerini kullanarak, yeni veya iyiletirilmi sistemlerin potansiyel tasarruflarn deerlendirir. Enerji ynetiminin planlanmas ve uygulanmasnda, aklda tutulmas gereken baz nemli hususlar vardr. Her blm veya departman iyi enerji ynetimiyle ilgili olarak pe pee planlar yapar. Ancak, bu planlar birbiriyle entegre edilmezler. Sadece baz departmanlarda, iin bandaki ve sorumlu kiiler bu ilerin yrtlmesi iin aba sarf ederler. st ynetim ve ilgili departmanlar, sadece onlara kulak verirler. Bir baka deyile, sadece dinleyici olurlar. Enerji ynetiminde bir kere iyileme elde edildii zaman, bunun izlenmesi iin aba gsterilmez ve gelime iin srekli etkinliklerde bulunulmaz. yi sonular elde etmek ve gerekli koordinasyonu salamak iin, baz n koullarn gz nnde bulundurulmas yararldr (Hepbal, 2000a).

22 st ynetimin katlm ve srekli etkin liderlii lgili departmanlar arasnda uygulanabilir ibirlii sistemi Projelerin yrtlmesi iin yetenekli kiilerden bir ekip oluturma Enerji tasarrufunun yaplmas iin uygun yntemin gelitirilmesi ve kurulmas Baarnn en iyi ekilde elde edilmesi gryle, yetenekleri gelitiren tarafsz bir klavuz Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bir enerji tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, insana odakldr. Enerji ynetim programlar prensip olarak benzer olup, ok farkl ekillerde aklanabilir [1]. ekil 3.3te, baarl bir enerji ynelim program iin on unsur belirtilmitir [2].

1. Enerji Verisini Organize Edin ve Bir Enerji Auditi Yapn. 2. st Ynetimin Desteini Aln. 3. Uzun Sreli Enerji Ynetimi in Bir Politika Oluturun. 4. Bir Enerji Yneticisini Atayn. 5. Bakm ve letme Personelinin Samimi Desteini Aln. 6. Teviklerle alanlar zendirin. 7. Enerji Eitimini Enerji Ynetimiyle Entegre Edin. 8. Enerji Kullanmn zleyin ve Aylk Raporlar Hazrlayn. 9. Tm Dzeydeki alanlar Destekleyin. 10. Yllk Program Amalarn ve Enerji Tasarruf Hedeflerini Belirleyin. ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur [2]

23 3.3 Enerji Yneticisi Enerji verimlilii almalarnn yrtlmesinde, irkette bulunan enerji yneticisiyle gerektiinde tutulan Enerji Verimlilii Maviri ortaklaa almalarda bulunacaklardr. Burada, Enerji Yneticisinin (EY) yetitirilmesi ve sertifikalandrlmas byk nem tar. 31 Austos 1996 tarihinde Resmi Gazete'de yaymlanan bir ynetmelikte, Enerji Ynetimi Kursu ve Dersi Dzenleme Esaslar belirtilmitir (Hepbal, 2001b). Buna gre, EY Sertifikasnn alnmas iin, iki uygulama sz konusudur. Birincisi, niversitelerde bu dersin alnmas ve ilgili ynetmelikte sz geen koullarn salanmas gereklidir, kinci ise, niversiteden mezun olmu ve sanayide alan mhendislerin EY kursuna katlarak, baarl olmasyla mmkndr. Sanayiye ynelik kurslar u ana kadar, EE'den yetki belgesi alm olan farkl kurum (a. Ege niversitesi, Makine Mhendisleri Odas zmir ubesi ve Elektrik Mhendisleri Odas zmir ubesi Konsorsiyumu, b. TBTAK-T Konsorsiyumu ve c. Orhangazi niversitesi) tarafndan verilmektedir. Kursa katlan ve baaryla bitirenlere, "Enerji Yneticisi Sertifikas" verilmektedir. u ana kadar (a) kknda belirtilen konsorsiyum tarafndan tekstil, gda ve kimya sektrlerinde gerekletirilen kurslarda, kursiyerlerin bran d konular anlamada zorlandklar ortaya kmtr. Burada, sonuca varmadan nce, Japonya'daki uygulamadan sz etmek yararl olacaktr (Kyushu Bureau of International Trade and Industry, 1998). Japonya'da yllk enerji tketimi 3000 kW veya daha fazla sv yakt edeeri veya 12 milyon kWh elektrik tketimi veya daha fazlas olan fabrikalar, enerji ynetim fabrikalar olarak ele alnr ve Japon Enerjinin Rasyonel Kullanm Kanununa gre, bu fabrikalarda belirli sayda enerji ynetim alannn grevlendirilmesi gerekir. Enerji ynetim alan ise, "Enerji Yneticisi Sertifikas'na sahip olmaldr. Enerji yneticisinin sertifikas, ya yllk olarak yaplan Enerji Yneticisi Snavn geenlere ya da Japon Enerji Tasarruf Merkezi tarafndan verilen ve Uluslararas Sanayi ve Ticaret Bakanlnca tannan Enerji Ynetimi Kursuna katlanlara verilmektedir. Enerji Yneticisi snavlar ise, Is Yneticisi Snav Elektrik Yneticisi Snav

olmak zere iki grupta yaplmakta olup, nceden herhangi bir ey gerekli deildir. "Enerji Yneticisi Eitimi" de yukarda belirtilen iki grupla snflandrlmtr. Ancak,

24 kursiyerlerin ilaveten u n koullar yerine getirmesi gereklidir: Enerji Yneticisi Adaylar, kursa balaman nce, yakt, elektrik ve benzerlerini ieren enerjinin rasyonel kullanmnda en azndan yllk bir deneyime sahip olmal ve ayrca baz ek koullar salamaldr. 3.3.1 Enerji Yneticisi Kimdir? Bir Enerji Yneticisinin sahip olmas gereken temel ve profesyonel zellikler aada aklanmtr. 1. Enerji Yneticisinde Aranan Temel zellikler lkemizde bugne kadar gerek EE (Elektrik leri Ett daresi) gerekse de EE tarafndan yetki verilen kurulularca 18 kurs dzenlenmi olup, bu kurslara 306 kii katlm ve bunlardan 176 kiiye, EE tarafndan "Enerji Yneticisi Sertifikas (EYS)" verilmitir. Buradan, lkemizde bu saynn ne kadar az olduu ve EYS'nin alnmasnda Enerji Tasarrufu alma Raporu'nun (EYS'nin alnabilmesi iin bu raporun hazrlanmas gerekmektedir) nemi ortaya kmaktadr (Stebbins, 1994). a) Sistemlerin ve proseslerin enerji verimlilii bakmndan tasarmnda deneyim sahibi olmak, teknik dzeyde eitimi olmak (tercihen mhendislikte), b) Pratik olmak, sistemler ve ekipmanla ilgili deneyimlerini bakasna aktarabilme zellii, c) Hedefe ynelebilme zellii, d) Operatrler ve bakm personelinden st ynetime kadar her dzeyde insanla uyum iinde alabilme yeteneine sahip olmak gerekir. 2. Enerji Yneticisinden stenen Eitimsel ve Profesyonel zellikler: a) Tercihen makine, elektrik, kimya, endstri ve evre mhendislii dalnda lisans derecesine sahip olmak, b) Devletin idari yapsn iyi bilmek. c) Enerji kullanmyla ilgili teknik ve istatistiksel bilgi ve raporlar analiz edebilme, derleyebilme yeteneine sahip olmak, d) Enerji tasarrufu ve planlamasyla ilgili bilgi ve kaynaklar bilmek, e) Dier alanlarla etkin alma ilikileri ve dorudan kontrol olmadan ilerin yaplmasn salayan motivasyonu kurabilme yeteneine sahip olmak,

25 f) Amaca ynelen bir ynetici olarak ilevi grme yeteneine sahip olmak, g) Fabrika niteleri ile ilgili planlar ve teknik bilgileri yorumlayabilme yeteneine sahip olmak, h) Otomatik kontrol ve sistem bilgisine sahip olmak, i) Enstrmantasyonla ilgili temel tipleri bilmek, j) Enerjiyle ilgili ekipman lmn ve uygulamalar bilmek, k) Organizasyonun retim proseslerini bilmek, l) Tesis elemanlarnn tasarm ve iletilmesi ve/veya tesis elemanlarnn bakm konusunda bilgisi olmak, m) Enerjinin verimli kullanm iin ilgi duyabilmek ve aba harcayabilmek, organizasyonun tm birimlerine fikirleri sunabilme yetenei, ilerin yaplmasn salayan motivasyonu kurabilme yeteneine sahip olmak gerekir. 3.3.2 Enerji Yneticisinin Grevleri "Mavir Mhendislik ve Mimarlk Hizmeti" bir fikrin dnce aamasndan, fonksiyonunun icra edilebilir hale getirilmesine kadar geen her srele, bir yatrmn fiziki bnyesine dnk tm hizmetlerin gerekletirilmesi iidir. lkemizde, mavirlik, danmanlk ve kontrollk hizmetleri, kavram, yetki ve sorumluluk ynlerinden bir karklk iindedir. Genellikle mavirlik hizmetinde, bilgiden ok deneyim aranr. Belki de bunun nedenlerinden bazlar, retimin bilgi ve teknie dayal olarak gerekletirilmesindeki eksiklikler, yrrlkteki mevzuatn ileri teknolojiye uymamas olarak saylabilir (Okutan, 1997). Bilindii gibi, lkemizde, Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii (Trk MMMB) 1980 ylnda kurulmutur. yeleri ise, mavirlik hizmeti veren tam bamsz kurulularn sahibi veya orta olan ve meslekte belli bir sreyi doldurmu mhendisler ve mimarlardr. Trk MMMB, 1987 ylnda FIDIC (Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu)a ye olmutur. Burada, mavirin tanmn yapmakta byk yarar vardr. Tabii veya ina edilmi evre zerinde, teknolojiye dayal zihinsel hizmet veren mhendis ve mimarlara teknik mavir denir. Baka bir deyile, kanun, tzk ve ynetmeliklere gre altrlan aylkl, cretli, yevmiyeli ve szlemeli personelin istihdam hari olmak zere; gerek veya tzel kiilere veya bunlarn kuraca ortak giriimlere cret karlnda yaptrlan

26 her trl planlama, fizibilite, tasarm paras olan sondaj, ett, tasarm, metraj, keif, teknik ve idari artnameler, ihale dosyas hazrlama, ihale deerlendirme, mesleki kontrollk, inaat kontroll, tasarm kontroll, teknik eitim, ynetim mavirlii, teknik danmanlk ve benzeri hizmetlerdir (Resmi Gazete,1993). 3.3.3 Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri Bir mavirin seiminde, niteliklerin ve deneyimin nemli kriterler olduu aktr. zel endstri deneyimi daha az nemli olmasna ramen, bakm iletmesi deneyimi byk nem tar. yi bakm prensipleri tm endstrice yaygn olarak bilinir. Baz durumlarda iyi organizasyon yaplarnn bilinmesi bakm deneyimi kadar nemlidir. Mavirin teknik zelliklerine ilaveten, szel ve yazl olarak etkin bir iletiim kurabilme zellii aranr (Hepbal, 2001b). ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi (Energy Efficiency Office, EEO) tarafndan, uygun EVM'nin seilmesine ilikin bir klavuz hazrlanmtr (EEO, 1997). Bu klavuzla, iletmelerinde az veya hi Enerji Yneticisi (EY) bulunmayan ve daha nceden herhangi bir EY kullanmam olan organizasyonlara yardmc olmak amalanmtr. EEO'nin almalarna gre, enerji taramasna harcanan her bir pound iin ortalama yllk 35 enerji tasarrufunun ortaya kt grlyor. izelge 3.2'de, EEO tarafndan nerilen, EVM'nin seilmesinde ve ibirlii yaplmasnda izlenecek yol gsterilmitir. izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde ve birlikte allmasnda izlenecek yol (EEO, 1997) Sra No 1 ZLENECEK YOLUN AIKLAMASI Kiisel nerilere gre bir mavir bulamazsanz, bu konuda yol gsteren kurumlarla veya derneklerle (ngiltere'de Sanayi Aratrma Birlii veya Ticaret Federasyonuna bavurulmas neriliyor) temasa gein. Seiminizi profesyonel yrtme kodu olan mavirlerle snrlandrn (lkemizde, byle bir kodlama sistemi kullanlmyor) ve menfaatlerden bamsz olduklarn gsteren yazl bir taahhtname aln. Profesyonel teminat sigortas olmayan snrl taahhtl herhangi bir irketten kann (Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas ve Mteahhit'in Sigortasndan sz edilmektedir). Listesini kardnz her bir adaydan bir n grme isteyin. Bir firma sz konusuysa, eninde sonunda almay yrtecek kiiyle grn.

27 5 6 7 8 9 10 Amalarnzdan tam olarak emin deilseniz, her bir adaydan ksa bir teklif vermesini isteyin. Daima referanslar aln ve her zaman onlar izleyin. Sr olan eyleri de iererek, seilen mavirinizle resmi bir anlama yapn. Mavirinize ihtiya duyduu bilgilerde yardmc olun ve mmknse, mavirinizin yerinde yapt ziyaretler boyunca onun yannda yer aln. Proje boyunca mmkn olduunca esnek olun. Maviriniz sonu raporunu kaleme almadan nce, mavirinizin bulgularn birlikte tartn.

3.3.3.1 Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi ngiltere'deki baz organizasyonlar, mavirlerin, aklayc bilgilerini yaynlarlar. Aada belirtilen bazlar da yrtme kodu kullanrlar (EEO, 1997). Mavir Mhendisler Birlii (Association of Consulting Engineers) Yap Hizmetleri Mhendisleri Patent Enstits (Chartered Institution of Building Services Engineers) Bamsz Enerji Mavirleri Grubu (Independent Energy Consultants Group) Enerji Enstits (Institute of Energy) Ynetim Mavirleri Enstits (Institute of Management Consultants) Elektrik Mhendisleri Enstits (Institution of Electrical Engineers) Makine Mhendisleri Enstits (Institution of Mechanical Engineers)

Bir EVM ilk defa tutulduunda, muhtemelen, enerji verimlilii teknolojisi alannda geni bir bilgisi olan ve kar karya kalnan durumlara genel bir bak verebilen biri arzulanr. EVM, tarifelere, aydnlatma, stma, yaltm, proses enerjine, bu konularn hepsinde, ama diyelim ki kazanlar konusunda uzman olmayarak bakacaktr. Byle bir EVM, i tipiyle ilgili iyi enerji tketim deerlerini bilecek ve bilinen iyi uygulamalarla giderleri kyaslayacaktr. Genelde mhendislik mavirlii bulunan daha byk firmalar, belirli bir teknoloji zerine daha geni kapsaml bir iin eninde sonunda gerekli olaca yerlerde avantajl olabilirler. Byle bir firma, rnein uygun olduu takdirde bileik s-g tesisinin kurulmasnda yardmc olabilecektir.

28 Byle bir firmann kullanm dnlyorsa, ie balamadan nce projeyle uraacak kiiyle mutlaka grlmeli ve seilen kiinin ii yapan ana kii olmas bir szlemeyle garanti altna alnmaldr. Bununla beraber, iin banda ynetici veya sat sorumlusuyla kar karya kalnabilir. Bu yzden, herhangi bir taahht verilmeden nce, aday proje mhendisiyle grerek onun onaynn alnmas gereklidir (Hepbal, 2001b). 3.3.3.2 Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi EVM'nin salam bir temeli ve ibirlii yapacak kiililerle uyumlu alaca belirlenmelidir. EVM, daha nce mavirlik yapaca endstri dalnda alt m? Hayr ise, EVM'nin gemi deneyi ikna edici midir? Bunu anlamann yolu, onunla konumak, ak sorular sorarak sonuca varmaktr. Bunun yan sra, gemi mteri referanslarnn gzden geirilmesi de byk nem tar. Son olarak, seim yapld zaman, EVM'nin enerji giderleri ve tketimi ilgili profesyonel bir fikir vereceinin aka belirtildii bir szlemenin yaplmas aklc bir tutumdur (Hepbal, 2001b). 3.3.3.3 Etik Standart yi bir EVM, kendi yetenei dna kan ilerde asla almaz. Ama bildii herhangi bir alternatif danman varsa, nerilerde bulunur. Bamszlk son derece nemlidir. Bazen i iin ideal kiinin, bamszl etkileyebilecek ticari bir ilgisi olabilir. Belki de o kii, rnein; enerji verimlilii ekipman satan bir irketin ksmi-zamanl yneticisi konumundadr. Bunun yan sra, EVM'nin hem irketle ilgili gizli veya ticari adan duyarl konular nc ahslara iletmemesi hem de kazanlan bilginin baka bir ticari kullanmnn gereklememesi iin bir anlama yaplmaldr (Hepbal, 2001b). 3.3.3.4 Sorumluluk Konular Bazen, bir iletmede iler yanl gidebilir. rnein; geri demelerin gereklememesiyle nerilen projeler finansal kayp riskleri tayorsa, EVM'in profesyonel garanti sigortas varsa, kompanze etme ans artacaktr. Snrl sorumluluu olmayan firmalar, potansiyel riskin az olduu yerlerde emin bir seim olabilir. Bunun yan sra, projelerin nemli finansal risk tad projelerde profesyonel garanti sigortas olmayan snrl irketlerden kanlmaldr. Bu balamda, Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas (Teknik

29 Mavirin iverene kar yaptraca hizmet sigortasdr) ve Mteahhitin Sigortalar (Mteahhitin iverenine kar yaptraca, Performans Sorumluluu Sigortas veya benzer adlarla anlan mteahhitlik hizmet sigortasdr) tanmlamalar yaplmtr (Hepbal, 2001b). 3.3.3.5 EVM'nin creti Bir EVM'nin kullanmnn gider bakmndan etkin olduuna nasl karar verilebilir? ncelikle, enerji ett almasnn masrafnn yaklak olarak alt ayda karlanacan tahmin etmek mantkldr. Bu inceleme, ok az bir yatrmla %10'luk potansiyel enerji tasarruflarnn (nemli kapital yatrmlarn ieren nlemler alnrsa, %2025 arasnda tasarruflara ulalmasyla), muhtemelen ulalabileceiyle aklanabilir. Alt aylk geri deme sreli dk gider nlemlerinden tahmini %10luk bir tasarrufun kullanlmasyla, mavirlik btesi yllk harcamann %5'i olabilir: Yllk her 10.000 yakt harcamas iin, 500 'dir. 1994 yl deerlerinde ve KDV hari, ngiltere'deki ou EVM'leri, 200 ile 400 arasnda gnlk bir cret alyor. Bunun yan sra, gnlk 180 'den az cret alan firmalara dikkat edilmesi gerektii belirtiliyor. Baz EVMleri tasarruflarn yzdesi olarak almay isterler. Bu, enerji etd almasnn ilk giderini bulmanza gerek olmad anlamna gelir. Bununla beraber, daha sonra mavire demek iin srekli bir taahht gerekecektir ve tasarruflarn gerek olduundan emin olunmaldr (Hepbal, 2001b). 3.4 Enerji Ynetimi Sistemi Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bu enerji tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, "insana odakl"dr (Hepbal, 2000a). Otomasyonla, bir endstriyel tesisteki ekipmann bir ksm kontrol edilebilir. Ancak, birok retim ilerinde insan operatrler gereklidir. Enerji tasarruf programnda, ynetimin ana amalarndan birisi, daha verimli bir iletme salanmas amacyla insan etkinliklerinin optimize edilmesidir (Witte vd., 1988). ncelikle, dk enerji giderleri srecinde uygun olabilen standart iletme prosedrleri, zamanla gncelletirilmelidir. Ayrca, bu standartlar kullanan personel, yeni standartlar konusunda srekli eitilmeli ve bunlarn doru kullanmndan emin olmaldr. rnein, alevin "iyi grn"ne gre yakma kapasitesini ayarlayan bir kazan operatr, fazla havann anlam

30 ve nemi konusunda eitilmelidir. Bunun yan sra, fazla havay optimize edecek ekilde ekipmann iletilmesi iin kazan operatrne tevikler verilmelidir. kinci olarak, enerji tasarrufu faaliyetlerinde sreklilii salamak iin bir sistem kurulmaldr. Maalesef, enerji tasarrufu bir anlk i deildir; ayet gelien iletme koular srekli bir bazda ele alnmaz ise, kazanlar kolayca yok olabilir. Bundan tr, enerji tasarrufundaki "bakm" terimi ekipman kadar insanlara da uygulanmaldr. nc olarak, insanlar sadece yeni yntemleri uygulamak iin deil, ayn zamanda ilerde kullanlacak yeni ve daha iyi makinelerle birlikte retim proseslerini de anlayacak ekilde eitilmelidir. Eski makineler yerine daha fazla verimli makineler kullanlrken, yeni makinelerin yararlar iletmeden sorumlu olanlar tarafndan aka bilinmelidir. Tm bu amalarn kesitii yerde, anahtar szck "katlmclk"dr. yi bir ynetici, st ynetimden en alt dzeydeki alana kadar herkesi enerji ynetim sistemi iine almaldr. Enerji kullanmnn etkinlii, rnlerin ve rnleri elde etmek iin gerekli olan proseslerin eitlilii nedeniyle, sanayi kollarnda byk deiiklikler gsterir. Bunun yan sra, personelin ve iletmelerin organizasyonu da deiir. Sonu olarak, etkin bir enerji tasarruf program; her irketin ve tesisin iletme ekli iin alkanlklar gz nne alnarak planlanmaldr. Bununla beraber, enerji ynetim programnn balatlmas ve yrtlmesi iin genel kurallar vardr. 3.4.1 Enerji Ynetimi Sisteminin Yaps Enerji ynetim matrisi, enerji ynetiminin deerlendirilmesi iin kullanlan bir takm matristir (EEO, 1993a). Bu matrisin alt stunu vardr. Bunlarn her biri, enerji ynelim uygulamasnn bir gryle ilgilidir. Matrisin satrlar her bir stundaki performansn farkl dzeylerini aklar. Enerji etdnn bir paras olarak, organizasyonun performans deerlendirilmelidir ve matrisin her bir stununa bir iaret konulmaldr. Daha sonra, sonutaki zellikler toplam yarar vermek iin birletirilmelidir. Bu, iyiletirilmesi gereken enerji ynetiminin bir gstergesini verecektir. Burada, enerji ynetiminin geni yaklamndan kaynaklanan, yksek performans dzeyinin elde edilmesine ynelik almalar yaplmaldr (izelge 3.3).

31 izelge 3.3 Enerji ynetim matrisi (EEO, 1993a)

DZEY ENERJ POLTKASI Enerji Politikas, uygulama plan ve dzenli inceleme, evre stratejisinin paras olarak st ynetimin kesin karardr. Resmi enerji politikas var, ancak st ynetimden hibir aktif karar yoktur. ORGANZASYON Enerji ynetimi tamamen ynetim yapsna entegre edilmi. Enerji tketimi sorumluluunun ak delegasyonu MOTVASYON Enerji yneticisi veya tm dzeylerdeki enerji alan tarafndan dzenli olarak iletilen resmi veya resmi olmayan iletiim kanallar Ana kullanc ile dorudan temasla birlikte esas kanal olarak kullanlan enerji komitesi BLG SSTEMLER Kapsaml sistem: hedefleri oluturuyor, tketimi izliyor, hatalar belirliyor, tasarruflarn miktarlarn belirtiyor ve bte izlemesi yaplyor. zleme ve hedef oluturma ile lme dayal aklamalar veriliyor, ama tasarruf kullanclara bildirilmiyor. zleme ve hedef oluturma ihtiyac karlayan lme verisine dayal olarak raporlanyor. Enerji biriminin, bte ayarlamasnda srekli ve tek i iin kurulan grevle ilikisi var. Fatura verisine dayal gider raporlamas. Mhendis, teknik departmanda iinde kullanmak zere raporlar derliyor. Hibir bilgi sistemi ve enerji tketim muhasebesi yok. PAZARLAMA Organizasyonun iinde ve dmda enerji ynetimini performans ve enerji verimlilii deerinin pazar1anmas Personelin dikkatini ekme program ve dzenli tantm kampanyalar YATIRIM Tm yeni kurulan ve tekrar yeniletirilen olanaklarn detayl yatrm hesaplar ile pozitif ayrmnn yaplmas Yatrmlarda deiik ekonomik analiz yntemlerini kullanma

Ynetim kurulunun bir yesinin yetkili kld, tm kullanclar temsil eden enerji komitesine kar sorumlu olan enerji yneticisi Ksa sreli ve tek bir grev olarak srekli bulundurulan enerji yneticisi, ancak ynetim hakk ve yetki ak deil

Enerji yneticisi veya kdemli departman yneticisi tarafndan oluturulan benimsenmemi enerji politikas sz konusudur.

Kdemli departman yneticisi tarafndan yetkilendirilen srekli ve tek i iin kurulan komiteyle esas kullanclarla temasta bulunma Mhendis ve birka kullanc arasnda resmi olmayan temaslar

Srekli ve tek bir ie ynelik olarak alanlarn ksmi eitimi

Yatrmda sadece ksa sreli geri deme kriterini kullanma

Yazlmam bir takm tzkler sz konusudur. 1

Snrl yetki ile birisinin ksmi zamanl (part-time) sorumlu olduu enerji ynetimi Hibir enerji ynetimi yok veya enerji tketimi iin sorumluluun herhangi bir delegasyonu yok

Enerji verimliliini artrmak amacyla kullanlan resmi olmayan temaslar. Enerji verimliliinde hibir art yok.

Sadece alnan giderli nlemler

dk

Politika belirgin deildir. 0

Kullanclar temas yok.

ile

hibir

Artan enerji verimlilii koullarna hibir yatrm yok.

32

3.4.2 Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas Byk irketlerde enerji ynetimi programn kurmak ve yakt kullanm ile giderlerinde nemli tasarruflar salamak daha olasdr. Daha kk iletmeler ve tesislerde ise, etkin programlar kurmak ve uygulamak iin genellikle teknik eleman ve ekipman eksiklii vardr. Bu durumlarda, program balatmak iin dardan bir enerji verimlilii mavirinin tutulmas gereklidir (Hepbal, 1999d). Bununla beraber, programn baarl olarak yrtlmesinde, iletme iinde bulunan her dzeydeki kiinin katlm kanlmazdr. yi planlanm, organize edilmi ve uygulanm bir enerji ynetim program, her eyden nce st ynetimin bir taahhdn (kesin kararn) gerektirmektedir. Ayn zamanda yerel kamu kurulularndan yardm da salanabilir. Bu kurulularn katks; enerji ynetim programnn balatlmasn isteyen mterinin salanmasna yardmc olma, teknik yol gsterme veya mevcut bilginin elde edilmesi eklinde olabilir. Gnmzdeki baz kamu kurulularnda, personel eitimini veya teknik yardm salanmasn ieren etkin programlar sz konusudur. izelge 3.4' te etkin bir enerji ynetim programnn elemanlar gsterilmitir (Smith, 1997).

33 izelge 3.4 Enerji ynetim programnn elemanlar (Smith, 1997).

AAMA GRUP NO AAMANIN SM AAMA SIRA NO 1.1 Ynetimin Kesin Karar (Taahhd) AIKLAMA

Ynetimin, bir enerji ynetim programna kesin karar vermesi

1.2

Bir enerji ynetim koordinatrnn (enerji yneticisinin) atanmas Asl tesis ve departman temsilcilerinden oluan bir enerji ynetim komitesinin oluturulmas Yakt ve enerji kullanmnn gemie ynelik deerlerinin gzden geirilmesi Tesis iinde enerji taramas yaplmas n analizler yaplmas, projelerin incelenmesi, veri tablolarnn oluturulmas ve ekipmanlarn teknik zelliklerinin karlmas Enerji ett planlarnn oluturulmas Enerji ettlerinin (a) prosesler, (b) tesisat ve ekipman kapsayacak ekilde yaplmas Ett sonularna dayal olarak yllk enerji kullanmnn hesaplanmas Gemie ynelik kaytlarn kyaslanmas Enerji ynetim seeneklerini deerlendirmek iin analiz ve simlasyon aamas (mhendislik hesaplar, s ve ktle balans, teorik verim hesaplar, bilgisayar analizi ve simlasyon) Seilen enerji ynetim seeneklerinin ekonomik analizi (Geri deme sresi, i krllk oran ve benzerleri) Organizasyon ve her bir tesis iin enerji verimlilik hedeflenin saptayn. Yatrm ihtiyalarn ve ncelikleri belirleyin. lme ve raporlama yntemlerini kurun, gerektiinde izleme ve kaydetme cihazlarn monte edin. Yneticiler iin rutin raporlama yntemleri oluturun ve sonular herkese duyurun. Srekli olarak personelin ilgisini ekin ve dikkati salayn. Tm enerji ynetim programn periyodik olarak gzden geirin ve sonular deerlendirin.

1.3 2.1 2.2 2.3 2.4 Ett II ve Analiz 2.6 2.7 2.8 2.5

2.9 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

III

Programn Yrtlmesi

34 3.5 Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu Kk tesislerde bile, enerji ynetimde birok kii bulunur. Enerji tasarruf organizasyonunun detaylar, iletmenin boyutu ve yapsna baldr. Genellikle enerjiye harcanan para ne kadar fazlaysa, harcamalarn azaltlmas iin organizasyon o denli ayrntl olur. Enerjiyle ilgili retim organizasyonunun tm blmlerinin birlikte almalarn salayacak bir organizasyon ekli istenir. Aada, eitli organizasyon ekilleri verilecektir. Doal olarak, bu tipik organizasyon yaplarnn tm elemanlar her duruma cevap vermez. Bununla birlikte, belirli grler kk irketlerdeki enerji ynetim sistemine uygulanabilir (alkolu, 1999). 3.5.1 Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu Tesis dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonun (TDETO) tipik bir rnei izelge 3.5te gsterilmitir. Bu organizasyon yaps kk ve byk tesislerin her birine uygulanabilirlik bakmndan ele alnacaktr. Genelde, TDETO ksa vadelidir ve nemli teknik odaklar vardr. Esasen, gnden gne baznda faaliyet gsteren retim iletmelerinde sz konudur. Tesis enerji tasarruf koordinatr, organizasyonda anahtar kii konumundadr. Koordinatr, esas olarak tesis yneticisine (mdrne) ve birden fazla tesisi olan irketlerde ise, enerji tasarruf geliimiyle ilgili olarak blm veya irket ynetimine bal olarak alr. Tesis koordinatr, her bir iletme nitesinin retim yneticileri gibi sorumlulardan oluan tesis enerji ynetim kurulunu yetkili klar. Bu kurum yaps, iletme departmanlarnn says fazla olan bir tesisle skc olabilir. Bu durumda, kurum, halkla ilikiler ve ii-iveren ilikileri gibi byle anahtar alanlardan seilen sorumlulardan oluan be veya alt yeyle snrlandrlabilir. Kurum, tm tesis programnn gelitirilmesi ve yrtlmesinde tesis koordinatrne yardmc olur ve tesisteki iletmelerin ana alanlaryla iletiim kanallarn kurar. Tesis enerji ynetim kuruluna ilaveten, her iletme departmannn, departmandaki gelimelerden sorumlu olan ve tesis koordinatrne bal seilmi bir enerji tasarruf sorumlusu olmaldr. Tam tersi, iki veya vardiya iletmesinde, her iletme vardiyasndan sorumlu bir kii, departman sorumlusuna rapor vermek zere atanmaldr. ou tesislerde bu deiik atamalar, vardiya bakm formeni veya nite iletme mhendisleri gibi srekli iletme personeli tarafndan part-time baznda ele alnmaldr. Tesis koordinatrnn pozisyonu bile, byk tesisler hari, hepsinde part-time sorumluluktur. Bu sorumluluklar ayrlan zaman, tm imalat giderlerinde yer alan enerji gideriyle nemli lde belirlenir.

35 izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu (Hepbal, 2000a)

Tesis Ynetimi

Enerji Tasarrufu Blm Mdr Enerji Tasarrufu Tesis Koordinatr Tesis Ynetim Kurulu letme Departmannn Enerji Tasarruf Sorumlular letme Vardiya Sorumlusu Bakm Departman Sorumlusu

Deiik iletme nite sorumluluklarna ilaveten, sorumlu zel bir bakm departman atanabilir. nk bu departman genel olarak enerji tasarruf programnda esas bir rol oynar (Hepbal, 2000a). 3.5.2 Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu Bu organizasyon ekli, esas itibariyle, bir blmdeki birka tesisin enerji tasarrufu geliiminin izlenmesinden ve orta vadede ( aylk bazda) tm blm programnn planlanmasndan oluur. Faydal bilginin, corafi alarak dalm, ancak iletme bakmndan benzer tesisler arasnda transferini kolaylatrr, merkezi mhendislik ve aratrma yetenekleri gibi, blm apndaki kaynaklar etrafa yayabilir. Blmde ba eken, her bir tesis koordinatrnn rapor verdii blm enerji tasarruf mdrdr. Blm mdr, enerji tasarruf programnn planlanmas ve organizasyonunda blmn tm elemanlarnn yer almasnda yardmc olan blm ynetim kurulunu yetkili klar. Ynetim kurulu, alann dikkatinin ekilmesi, teknik projeler ve blm boyunca genel bazda uygulanabilen gelitirilmi iletme prosedrleri iin fikirler retir. Bu kurul ayn zamanda deiik tesislerin yllk enerji tasarruf programn oluturmak iin tarafsz inceleme organ olarak etki eder ve abann dzgnln salar (izelge 3.6).

36 izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu (Hepbal, 2000a)

Enerji Tasarrufu Direktr Enerji Tasarrufu Blm Mdr Enerji Tasarruf Koordinatr (Mh.) Ynetim Kurulu Terminal Sorumlular Enerji Tasarruf Koordinatr (Mh.) Ynetim Kurulu Terminal Sorumlular Tesis Ynetim Kurulu Ynetim Kurulu Tesisin veya lgili Yerin Enerji Tasarruf Koordinatr

Mhendislik almalar byk irketlerde merkezi olarak ele alnd iin, mhendislik departman iinde bir alt organizasyon istenebilir. Bu organizasyonun banda, dorudan blm mdrne bal olan mhendislik departman enerji tasarruf koordinatr bulunur. Ayn zamanda, rnn datm enerji tketimiyle ilgili olduundan ve normal olarak blm baznda ele alnd iin, tama alannda enerji tasarrufu zerinde odaklanan bir blm olarak, benzer bir organizasyon kurulabilir (Hepbal, 2000a). 3.5.3 irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu Birok blm olan byk irketlerde, dorudan st dzeydeki irket ynetimine bal olan, irket dzeyli enerji ynetim sistemi kurulabilir. Bu organizasyon, genellikle, enerji tasarrufu gibi tm enerji temini konusundan sorumludur ve blm enerji tasarruf programlarnn iletmenin tm i planlarna entegrasyonuyla ilgilenir. Ayn zamanda, hkmet, ticaret odalar ve enerji tedarikileri gibi d kurumlarla enerjiyle ilgili konularda karlkl ilikilerde bulunur. Bununla beraber, gelecek enerji fiyatlarnn tahmini ve enerji tedarikilerinin uzun sreli olarak planlanmas, bu organizasyonun faaliyetinin odak noktasn oluturur. Organizasyon, irket yapsnn ana i planlamasndan oluan sorumlularn yer ald bir ynetim kurulundan oluur (izelge 3.7). Ayrca, aratrma, gelitirme, mhendislik ve iletmelere ynelik olarak oluturulmu teknik bir komite olabilir. nk enerji tketimi, son

37 analizde, dikkatli teknik ve ekonomik deerlendirme gerektirir. Blm (enerji tasarrufu program) mdrleri, dorudan irket enerji tasarruf direktrne bal olarak alr(Hepbal, 2000a) izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas (Hepbal, 2000a)

Bakan Yardmcs

Enerji Tasarruf Direktr Danman

Enerji Tasarrufu Ynetim Kurulu

Enerji Tasarrufu Teknik Kurulu

Program Blm Mdrleri

3.6 Enerji Tasarruf Teknolojileri Temel yedi enerji tasarruf teknolojisi aada ana hatlaryla ksaca zetlenmitir (Hepbal, 2001b): A) Yakma Sisteminin Rasyonelletirilmesi, B) Istma-Soutma ve Is Transferinin Rasyonelletirilmesi, C) Is letimi ve Inm Nedeniyle Olan Is Kaybnn nlenmesi, D) Atk Enerjiden Is Geri Kazanm, E) Isdan G Dnmnn Rasyonelletirilmesi, F) Diren Kayplar Nedeniyle Olan Elektrik Kaybnn nlenmesi, G) Elektrikten Is ve G Dnmnn Rasyonelletirilmesi. 3.7 Enerji Ynetim Teknolojileri Literatrde, enerji ynetim teknolojileriyle ilgili eitli emalar mevcuttur. Bunlar prensipte

38 benzerdir. Bunlardan aamal enerji tasarruf teknolojisi, izelge 3.8'de gsterilmitir (Shimuzu, 1998). izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi (Shimuzu, 1998) AAMA NO 1 2 3 AAMANIN AIKLAMASI Ynetimin Glendirilmesi letmenin yiletirilmesi Mevcut Koullarn Dzeltilmesi Ekipmann yiletirilmesi Kk lekli Yatrm Yaplmas Verimliliin Arttrlmas Atk Isdan Enerji Geri Kazanm Prosesin Deitirilmesi En Yksek Verimli Ekipmann Kullanlmas Teknolojinin Gelitirilmesi ve Byk lekli Yatrm Yaplmas

39 BLM 4 4. DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI Bu blmde Trkiyede ve Japonyada yrtlen enerji ynetimi almalarndan bahsedilecek ve bu almalar ayrntl olarak incelenecektir. 4.1 Trkiyede Enerji Ynetimi almalar Sanayi sektr, lkemiz nihai enerji tketimi iinde yaklak % 34 ve elektrik tketiminde % 54 paya sahiptir. Bunun yan sra, 1996 ylnda % 34 olan enerji tketimi paynn 2000, 2010 ve 2020 yllarnda srasyla; % 37, % 46 ve % 56 olaca sanlmaktadr (Hepbal, 2001a). Sanayi sektrmz, bir yandan yksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. te yandan da, sanayide tketilen enerjinin ou ticari enerjidir. Bu durumlar, sanayi sektrmzn enerji tasarrufu almalarnda ncelikle ele alnmasna neden olmutur. Bu erevede, lkemiz sanayisindeki enerji tasarrufu almalarna ksa bir gz atmak yararl olacaktr: lkemizdeki enerji tasarrufu almalar, 1980 ylndan beri Elektrik leri Ett daresi (EE) Genel Mdrlnce eitli proje ve programlar erevesinde yrtlmektedir. Bununla beraber, lkemizdeki planl enerji tasarrufu, EE iinde oluturulan Enerji Kaynaklar Ett Dairesi Bakanl (EKEDB) tarafndan balatlmtr. Bu balamda, EE'nin yabanc yardm desteiyle 1981 ylnda yrtm olduu sanayide enerji tasarruf projesi sonucunda, enerji tasarruf potansiyelinin belirlenmesine ynelik nemli sonular elde edilmi ve bu konunun nemi bir kez daha ortaya kmtr. 19881991 yllar arasnda yrtlen enerji tasarrufu projesiyle, iin ana yap talarn oluturan, politika ve program almalarna arlk verilmitir. 1992 ylnda ise, EKEDB; Enerji Tasarruf Merkezi kimliini kazanm ve bu kimlikle almalar yrtmeye balamtr (Keskin ve Gmdereliolu, 1997). Sanayide enerji tasarrufu potansiyelinin belirlenmesine ynelik EE tarafndan 60'tan fazla enerji youn tesiste almalar yrtlmtr. Bunun sonucunda, ksa vadeli dk yatrml (ya hi yatrm gerektirmeyen ya da dk yatrm gerektiren ve geri deme sresi en fazla bir yl olan nlemler) ve uzun vadeli byk apl yatrm gerektiren nlemler belirlenmitir. Bu nlemlerin gz nnde tutulmasyla, sanayi sektrnde 605 milyon dolar karl minimum 2,7 milyon TEP ile 1 milyar dolar karl maksimum 4,7 milyon TEP arasnda enerji tasarruf potansiyeli olduu hesaplanmtr. Baka bir deyile, bu deerler bize, % 18 ile % 30 arasn da bir enerji tasarruf potansiyelimizin olduunu gstermektedir. Bu, ortalama olarak, 800

40 milyon dolar karl 3,7 milyon TEP (% 24) enerji tasarruf potansiyeli demektir (Yaln, 1997). 4.2 Japonyada Enerji Ynetimi almalar Japonya'da enerji ynetimi konusunda iki uygulama sz konusudur. Birincisi, ulusal enerji ynetimi snav ve ikincisi ise ulusal enerji ynetimi eitimidir (Hepbal, 1999b). Ulusal Enerji Ynetimi Snav: " Enerji Ynetimi Snavlar "; s ynetim snav ve elektrik ynetim snav olmak zere, iki grup halinde yaplmaktadr. Snavlara katlabilmek iin, bir veya daha fazla yl deneyim gereklidir (Hepbal, 1999b). Snavlarla ilgili bilgiler aada belirtilmitir: Bavuru Snav Tarihi Snav Sresi Snav Yeri Snav creti Snav ekli : Haziran ortas : Her Austos : ki gn : Japonya iinde 10 farkl yerde : 19.200 yen (1998 yl iin) : Yazl

Snav Konu Says : Is ve elektrik ynetiminin her biri iin 6 konu Snav Sresi : Aadaki her konu bana 1.5 saat

Is Ynetimi Snav Konular: Is ynetimine giri, enerji tasarrufu ve gereleri Termodinamik Is enerjisi tketim tesisleri Is transferi ve akkanlar mekanii Yanma teorisi ve yanma ekipman lme ve kontrol

41 Elektrik Ynetimi Snav Konular: Is ynetimine giri, enerji tasarrufu ve gereleri Elektrik teorisi ve kontrol Elektrik ynetimi, elektrokimya, aydnlatma ve iklimlendirme, Fabrika g dalm Elektrik makineleri ve ekipman Elektrik gc uygulamas

Snavlarn Deerlendirilmesi (1979'dan 1998'e kadar, kmlatif): Is Ynetimi: 38096 kii bavurmu ve 11869 kii gemitir. Elektrik Ynelimi: 39062 kii bavurmu ve 8820 kii baarmtr. Toplam (Is + Elektrik Ynetimi); 78158 kii bavurmu ve 20689 kii baarmtr.

42 BLM 5 5. FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM Bu blmde, HVAC sistemlerindeki enerji ynetim sistemi, yaplarda enerji ynetim sistemi ve enerji ynetim sisteminin nasl kurulaca konularna deinilecektir. 5.1 HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi Istma, iklimlendirme ve soutma endstrisinde, srasyla, etki (tesir) katsays (COP) ve yanma verimi gibi, etkinlik ve verimi aklayan birok terim kullanlr. Genelde, bu terimlerin birou e anlamldr. Deiik HVAC (Istma, Havalandrma ve klimlendirme) Sistemleri kyasland zaman, bu terimlerin nasl belirlendiini ve ilikisini anlamak ok nemlidir. lkemizde, rnein; kazan veriminden sz ettiimizde, doru bir kyaslama yapabilmek iin, kazan veriminin hangi kural veya standarda gre hesaplandn bilmemiz gerekir. Baka bir deyile, ekipman tarafndan kullanlan enerjinin verimli olup olmadna karar vermek iin, performansnn llmesi amacyla standartlar olmaldr (Hepbal, 1999a). Enerji fiyatlarnn gnden gne artmas, tketicinin bilinlenmesi ve karlan yasal ynetmelikler, bizi, enerjiyi daha verimli ve etkin bir biimde kullanmaya zorlamaktadr. Bu erevede, enerjinin ne denli verimli kullanldnn belirlenmesinde, verimlilik (veya etkinlik) ile ilgili kavramlarn ve bunlarn standart deerlerinin bilinmesi byk nem tar. Bilinli mteriler, yeni bir araba satn alaca zaman, arabann km bana (km/litre) ka litre tkettiini kontrol ederler. Benzin satn alacaklar zaman, oktan saysna da bakarlar. Bir merkezi iklimlendirme sistemi satn aldklar zaman ise: Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran (MEVO veya SEER)n gzden geirirler. MEVO, otomobil endstrisindeki (km/litre)nin kart olup, sistemin performansnn bir gstergesidir. MEVO ne kadar yksek ise, cihaz o kadar fazla verimlidir ve bylece cihaz ne kadar verimliyse, iletme giderleri de o denli dktr (Hepbal, 1999a). Bu balamda, farkl model ve marka cihazlarn performansn kyaslayabilmek iin gz nne alnan temel yol vardr [3]: Evin stlmas veya soutulmas iin cihazn ne kadar enerji tkettii; verim Cihazn varlnn ne kadar hissedildii; ses dzeyleri Cihazn salad his; konfor

43 1992 ylnda, Amerika'da tm stma ve iklimlendirme ekipmanlar iin minimum verim (veya etkinlik) deerleri belirlenmitir. Bu tarihten nce satn alnan ve montaj yaplan kazan, s pompas veya iklimlendirme sistemi gibi HVAC (Istma, Havalandrma ve klimlendirme) ekipman, Amerika'daki bugnk standartlara kyasla olduka verimsiz olabilmektedir [4]. 5.2 Binalarda Enerji Ynetimi Sistemi Enerji verimliliinin uygulama alan; maaza ve toptan eya depolarndan hastanelere, otellere, hapishanelere, mahkemelere, ofislere ve benzerlerine kadar ok geni bir yelpazeyi iine almaktadr. Burada ele alnan ofis binalaryla, merkezi ve yerel hkmet binalar ile ticari ve endstriyel sektrlerdeki ofisler, byk bilgi ilem merkez ofisleri kastedilmektedir (Hepbal, 1996). Burada ofisler; a) Byk Ofisler: Taban alan 2000 m2'den byk olan iklimlendirilmi ya da iklimlendirilmemi b) Kk Ofisler: Taban alan 2000 m2 ve daha az olan iklimlendirilmi veya iklimlendirilmemi olmak zere iki gruba ayrlmtr (Energy Efficiency Office, 1991). 5.2.1 Bir Binann Enerji Performansnn Belirlenmesinin Salad Yararlar Bir binann enerji performansnn belirlenmesinin salad yararlar aada belirtilmitir (Energy Efficiency Office, 1994a): Binadaki enerji tasarruf potansiyeli ile ilgili gr bildirmek iin standartlarla performansn kyaslanmasn salar. Herhangi bir deiikliin veya enerji tasarruf nlemlerinin etkisini belirlemek ve gelimeyi gzlemek iin daha nceki yllardaki performans kyaslamay mmkn klar. Enerjinin nerede kullanldn ve atldn, tasarruflarn nerede yaplmas gerektiini ortaya karmada yardmc olur. Bir binann enerji performansnn belirlenmesi iin aadakilerin bilinmesi gereklidir: Binann yllk enerji tketimi: Bu bilgi, yaygn olarak gemi yllardaki faturalardan bulunabilir. Ancak bu bilginin bir yldan olumas ve tahmini olmamas byk nem tar. Ayrca, burada parasal deerler deil, zellikle tketilen enerji birimleri, baka

44 bir deyile kat, sv ve gaz tm yakt deerleri ve elektrik gz nne alnmaldr. Yerin taban alan: Bu alan, dolayl veya dolaysz olarak stlan yap ksmlarnn taban alan olmaldr ve koridorlar, tuvaletler ve depolama yerleri gz nne alnmaldr. D duvarla evrilen her katn toplam i taban alan alnmal, ama bodrum katlar ve tavan boluklar gibi kullanlmayan veya stlmayan alanlar tamamen hesaba katlmamaldr. Hacim stmas iin kullanlan enerji: Scak suyu elde etmek iin ayr stclar veya kazanlar kullanlmad ve bunlar tek tek llemedii zaman, bu hacim stma enerjisinin belirlenmesi zorlar. Binann bir yl boyunca toplam kullanma saatleri: Bu; bir yldaki alma gn saysnn, alanlarn (temizliki veya bakm personeli dnda kalanlar) normal ofis iini yrtmek iin her gn bulunduu saatin arplmasyla elde edilir. alanlarn bir ksmnn baz iler iin normal gndekinden daha fazla bulunmas durumunda, ilave enerji tketimi iin bir tolerans ilave edilmelidir (Hepbal, 1996). 5.2.2 Normalletirilmi Performans Gstergesi (NPG) Ve Hesaplanmas Farkl ofis binalarnn tketiminin kyaslanmasnda, yakt kullanmna etki eden baz faktrlerin gz nnde bulundurulmas byk nem tar. Bundan tr, boyutlar ve korunma ekilleri farkl olan yerlerin ayn bazda kyaslanmas amacyla Normalletirilmi Performans Gstergesi (NPG) kullanlr. Kyaslama standardnn belirlenmesinde, binann taban alan, yerel hava bilgisi, binann korunma ekli ve kullanm saatleri gz nne alnr. Aada, NPG'nin hesaplama yntemi verilmitir (Energy Efficiency Office, 1991): a) Enerji birimleri kWh'a dntrlr. Bir yllk periyot boyunca, her yakt iin faturalardan enerji tketimi bulunur. izelge 5.1de, en fazla kullanlan yakt tiplerinin kWh'e dntrlmesinde kullanlan faktrler verilmitir (Tesisat, 1996).

45 izelge 5.1 Yaktlarn kWh'e dntrmesinde kullanlan arpm faktrleri (Tesisat, 1996) Yakt Tipi Doalgaz LPG Fuel-oil Kalorifer Yakt Fuel-oil No.6 Motorin Soma Kmr thal Kmr Kullanlan Birim mJ kg kg kg kg t t Isl Deer 8250 kcal/m3 11200 kcal/kg 9700 kcal/kg 9200 kcal/kg 10200 kcal/kg 5500 kcal/kg 6000 kcal/kg kWhe Dntrmek in Kullanlan arpm Faktr 9,59 13,02 11,28 10,70 11,86 6395 6977

b) Hacim stmas iin kullanlan enerji bulunur. Hacim stma enerjisinde, stmann yapld yerde tketilen elektrik enerjisi hesaba katlmaldr. Bunun belirlenmesi genellikle zordur. Hacim stma ile scak su ihtiyacnn her ikisinin merkezi tesisle karlanmas halinde, bu tesiste tketilen toplam yakttan hacim stmas iin kullanlan enerji miktarnn hesaplanmas gereklidir. ayet hacim stma enerjisi ayr olarak llemiyorsa, aylk enerji tketiminin gsterildii histogram kullanlarak tahmini bir enerji tketimi kabul edilir. Bu ynteme alternatif olarak, aylk tketimler mevcut olmad iin histogram izilemezse, hacim stma enerjisi, kombine hacim stma ve scak su yakt tketiminin % 75'i kabul edilir. c) Hava dzeltme faktr gz nne alnarak, hacim stma enerjisi dzeltilir. D hava scakl azaldka, bir binada daha fazla enerji kullanlr. Farkl yllardan elde edilen veriyle uygun bir kyaslama yapabilmek iin, bir dzeltme faktr kullanlr. Bu faktr, Derece-Gn bilgisinden bulunabilir. Derece-Gn; bir baz scaklk ile d hava scaklnn 24 saatlik ortalamas arasndaki C cinsinden farktr (EIE Elektrik leri Ett daresi, 1991). Baz scaklk, Derece-Gn'n en fazla kullanld ngiltere'de 15,5C olarak alnr (Energy Efficiency Office, 1993a). lkemizde ise, binalarda i hava scaklnn 18C olmas istenmitir (Resmi Gazete, 1986). Kaloriferlerin veya dier stma sistemlerinin yaklmas iin, 12Cden daha az olma koulu getirilmitir. TBTAK tarafndan yaplan Derece-Gn almalarnda baz scaklk olarak 18C esas alnmtr (Energy Efficiency Office, 1993a). Buna gre, d hava scakl

46 18Cnin altna dtnde stma yaplmas gerekmekte, ancak ynetmelikler d hava scaklnn 12Cden az olmas durumunda stma yaplmasn ngrmektedir. rnek olarak bir haftalk ortalama d hava scakl 13C ise, bu; ( 18 - 13 ) x 7 = 35 Derece-Gn demektir. Hava Dzeltme Faktr (HDF); standart bir yldaki toplam Derece-Gn'n, enerji verisinin gz nne alnd yldaki Derece-Gn'e blnmesiyle hesaplanabilir. Standart ylda, son 20 yln ortalamas alnr ve iinde 2462 Derece-Gn vardr. HDF = Standard Derece-Gn (2462) / Enerji Verisinin Bulunduu Yl in Derece-Gn (5.1) Hava dzeltme faktrnde yer alan her iki Derece-Gn ou durumda benzer olduklar iin, buradaki sonu 1 deerine yaklaacaktr. ayet havayla ilgili veri elde edilemez ise, HDF deeri 1 olarak kabul edilebilir. Ancak bu, NPG'nin hesaplanmasnda hassasiyetin azalmasna neden olacaktr. d) Binann durumu gz nne alnarak, hacim stma enerjisi dzeltilir. Bir binann s kaybnn bir ksm pencere ve kaplardan olan hava szmas nedeniyledir. Korunmam binalarda ayn i koullar salamak iin binada daha fazla enerji kullanlaca doaldr. Benzer olarak iyi korunmu bir binada daha az enerji kullanlr. Bu amala, bina durum faktr gz nne alnr (izelge 5.2). izelge 5.2 Bina durum faktrleri (EEO, 1993b) Binann Durumu Korunmu Normal Korumasz Durumun Aklanmas Bina, evresindeki benzer ykseklikteki veya daha byk binalarla evrilmitir. Bu, en fazla ehir merkez yerlerinde uygulanr. Bina, ehir veya krsal evrede bulunmakta olup yer seviyesindedir. Az olarak engellenmi veya bitiik hibir engeli olmayan ky ve tepelik yerler Bina Durum Faktr 1.1 1.0 0.9

e) Hacim stma enerjisi dndaki enerji kullanmlar gz nne alnr. Binada kullanlan tm enerjiler daha nceden bulunan dzeltilmi hacim enerjisine eklenir. Hacim stma enerjisi dnda kalan enerji deerini normalletirmeye gerek yoktur. nk bu hava ve binann koruma ekline nemli derecede bal deildir.

47 f) Binann kullanm saatleri faktr bulunur. Ofis binalar, normalde i amalar iin srekli olarak kullanlmazlar ve kullanm saatleri bir ofisten dierine gre fakllk gsterir. Bu gl gidermek amacyla, yllk enerji tketiminde kullanm saatlerinin gz nnde tutulduu bir dzeltme yaplabilir. Bu dzeltme faktr, Derece-Gn dzeltmesine benzer ekilde izelge 5.3'teki referans deerlerin kullanlmasyla hesaplanabilir. Kullanm Saatleri Faktr (KSF) = Standart Kullanm Saatleri/Binann Kullanm Saatleri (5.2) izelge 5.3 Ofisler iin yllk standart kullanm saatleri (EEO, 1993b) Ofisin Tipi Kullanma Saatleri 2000 m2'den byk 2600 2 2000 m veya daha az 2400 Gnde 24 saat kullanlan ofisler veya ofis ksmlar 8760 Bilgi ilem merkezleri 8760

Binann bir ksm normalden daha fazla bir periyot iin kullanlacaksa, kullanm saatleri faktrne bir ayarlama yapmak, baka bir deyile ilave kullanm saatleri toleransn gz nne almak gereklidir. Bu ayarlama yntemleri rnekle yle aklanabilir: Bir ofis binasnn yllk toplam kullanma saatinin, binann %80'i iin 3120 h ve %20'si iin 8760 h olduunu kabul edelim. Toplam enerji tketimi bilinmekte olup, burada normal ve ilave alma saatlerinin her ikisi iin tketim yer almaktadr. 3120 h altrlan binann %80i iin kullanm saati faktr; KSF = 2400 / 3120 = 0,77dir. Geri kalan %20 iin; KSF = 2400 / 8760 = 0,27dir. Tm bina iin; KSF = 0,80 x 0,77 + 0,20 x 0,27 = 0,67 olarak bulunur. ayet ilave kullanm saati sz konusu olmasayd, tm bina iin KSF = 0,77 olarak bulunurdu. g) Normalletirilmi performans gstergesi (NPG) hesaplanr. Normalletirilmi performans gstergesi; dzeltilmi yllk enerji tketiminin taban alanna blnmesiyle bulunur.

48 NPG = Dzeltilmi Yllk Enerji Tketimi / Taban Alan (5.3)

NPGnin bulunmasyla, standart koullar altnda binada tketilen enerji miktar belirlenir ve bylece benzer rnek binalar ile binann performansnn kyaslanmasnda kullanlabilir. izelge 5.4'te, NPG'nin sistematik bir ekilde hesaplanmasnda kullanlabilecek fy gsterilmitir. izelge 5.4 Ofisler iin performans kyaslama deerleri (EEO, 1993b) Binann Tipi klimlendirilmi Ofisler 2000 m2den byk 2000 m2 ve daha az Bilgi lem Merkezleri Doal Hav. Ofisler 2000 m2den byk 2000 m2 ve daha az 250'den daha az 220'den daha az 340'tan daha az 230'dan daha az 200'dan daha az 250 410 220 310 340 480 230 290 200 250 410'dan daha fazla 310'dan daha fazla 480'den daha fazla 290'dan daha fazla 250'den daha fazla EVO yi EVO Orta EVO Zayf

5.2.3 NPG'nin Dier Binalarla Kyaslanmas Performans gstergesinin dier binalarla kyaslanmasnda, belirli performans kyaslama deerlen alnr ve bu deerlerin seimi kyaslamann doruluu bakmndan byk nem tar. Bu erevede izelge 5.4te, kyaslama deerleri olarak, rnek oluturmas bakmndan ngiltere'deki deerler verilmitir (Energy Efficiency Office, 1991). Binann enerji verim oran (EVO); iyi, orta ve zayf olmak zere grupta deerlendirilmitir. Burada; doal olarak, ilgili standartlarn gz nne alnarak lkemiz koullarna gre EVO'nun belirlenmesi byk nem tamaktadr. Aada, izelge 5.4te kullanlan Enerji Verim Oran (EVO) iyi, orta ve zayfla neyin kastedildii aklanacaktr: EVO yi: Bu gruba giren binalarda, genellikle iyi kontrol ve enerji ynetim prosedrleri vardr. Dier enerji tasarruflar da sk sk mmkndr. EVO Orta: Buradaki enerji tketimi, orta dzeyde kontrol ve enerji ynetim prosedrlerinin uygulandn gstermektedir.

49 EVO Zayf: Enerji tketimi gereksiz olarak yksektir ve bunun dzeltilmesi iin acil nlemler alnmaldr. 5.3 Ofislerde Enerji Tasarrufu nlemleri Binalardaki enerji tasarrufu, esas olarak be ekilde, a) Binadaki s kayplarna yol aan karakteristikleri azaltmak iin, binann fiziksel konstrksiyonun deitirilmesiyle, b) Enerji tketen ekipman ve kontrol cihazlarn daha fazla verimli yapmak iin, bunlarn yerine bakalarnn konmas veya kalitelerinin ykseltilmesiyle, c) Enerjiyi fazla pahal olmadan kullanmak iin, enerji tketen ekipmann deitirilmesi veya iyiletirilmesiyle, d) Tketimin deerinin srekli olarak belirlenmesiyle, e) Uygun elektrik ve s ihtiyalarnn mevcut olduu yerlerde, binann elektrik ve hacim stma/scak su ihtiyalarn karlamak iin, kombine s ve g tesisinin (kojenerasyonun) kurulmasyla elde edilebilir. Binalardaki enerji tasarruf nlemleri; savurganlk nlemleri, pasif tasarruf ilkeleri ve aktif tasarruf nlemleri olarak da grupta deerlendirilmi, bunlarla ilgili alnmas gereken nlemler maddeler halinde belirtilmitir (Hepbal, 1996). Enerji ynetiminin amac; konfor, servis ve verimlilik standartlar salanrken, enerji kullanmnn ve enerji giderlerinin mmkn olduunca dk tutulmasdr (Energy Efficiency Office, 1994b). Tm binalar, ister kk isterse byk olsun, binada kullanlan enerjinin sorumluluunu stlenen bir enerji sorumlusu (yneticisi, yrtcs, mdr) bulunmasn gerekli klar. Bu kii, enerji tketimini ve enerjinin dzenli bir ekilde kullanlmasn inceleyerek, aada belirtilen kiiler ve yerler iin nemli yararlan salayabilir (Energy Efficiency Office, 1991). Bina alanlar: Verimli olarak kontrol edilen evre, alanlar iin konforlu alma artlar salar ve verimliliin artmasna katkda bulunur. Kullanclar: yi ynetilen binalarn kullanclar, hacim (mekn) stma, iklimlendirme ve dier merkezi olarak verilen hizmetler iin daha az para derler. Bina Sahipleri: Verimli olarak iletilen binalar, ikyetlerin giderilmesi iin daha az

50 insan gc gerektirerek, ynetimin daha az zaman tketmesine neden olur. Bu tasarruflar, enerji giderlerinin azalmasna katkda bulunur. lke: Fosil enerji kaynaklar sonludur ve azalmaktadr. Enerji verimlilii, bu sayl kaynaklarn bo yere harcanmamas iin bir anahtardr. Dnya: Enerji verimlilii, kresel snma sorunlarna mevcut ve maliyet asndan etkin bir zm olmaktadr. Enerjinin verimli kullanm, dnyamzn daha az kirlenmesi demektir. 5.4 Binalarda Enerji Performans Literatrde, binalarn enerji tketiminin modellemesi ile ilgili eitli almalar sz konusudur. Bunlar arasnda, Brander (Baird vd., 1984); ekil 5.1'de ve izelge 5.5'te gsterilen, enerji sistemleri, enerji olmayan sistemler ve insan sistemleri olarak adlandrlan, temel sistemi kulland. Enerji sistemleri; stma, havalandrma veya aydnlatma gibi baz yararl hizmetlerin elde edilmesinde dorudan enerjinin kullanld sistemlerdir. Byle sistemler, genellikle, iletme eklini ayarlayan kontrol cihazlar ile birlikle birka ekipman ierir ve normal olarak mhendislik modelleriyle ele alnr. Buna karn, enerji olmayan sistemlerde, dorudan enerji kullanlmaz, ama enerji sistemlerince tketilen miktar etkiler. Bu sistemler: bina zarf karakteristikleri (rnein; sl diren ve hava szdrmazl), i yzeyler (konum ve yzey yansma oranlan), kaplar, pencereler ve eyalardr. Enerji ve enerji olmayan sistemlerin her ikisi insan sistemleriyle (alma saatleri, binada bulunanlarn davran, temizlik takvimleri, bakm ve termostat ayarlar gibi) kontrol edilir. Bu sistemin davrand ye etkileimde bulunduu yollar, bir binann enerji performansn belirler.

51

3. nsan Sistemleri

5. Dolaysz Enj. Kontrolleri Enerji Tketimi 4. Enerji Aklar

6. Dolayl Enj. Kontrolleri

2. Enerji Olmayan Sistemler

1. Enerji

ekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi; Brander'in Modeli (Baird vd., 1984)

izelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi (Baird vd., 1984) 1. Enerji Sistemleri Hacim Istmas Mekanik Havalandrma Aydnlatma Ekipman Konut Sakinleri 4. Enerji Aklar Hava szmas Gne enerjisi kazanlar Isl iletim 2. Enerji Olmayan Sistemler 3. nsan Sistemleri

Binann bnyesi; kaplar, alma zamanlar pencereler, duvarlar, Hacim kullanm demeler ve benzerleri Konut sakinlerinin davranlar Bakm takvimi 5. Dolaysz Enerji Kontrolleri 6. Dolayl Enerji Kontrolleri Termostatlar Pencerelerin almas Vanalar ve anahtarlar Perdelerin ekilmesi Zaman saatleri

5.5 Konut Sektrnde Kullanlan Enerji Verimlilik Gstergeleri Bina sektr ilgintir. nk bu sektr benzer ekipman olan birok tketiciden meydana gelmitir ve bundan dolay olduka homojen (rnein; imalat ve hizmet sektrleriyle kyasland zaman) olarak ele alnabilir. Talep yaplarndaki bu tek dzelii ve (kabul edilen) basitlii nedeniyle bu sektr birok enerji politikalarnn odak noktasn oluturur (Haas, 1997). Bu politikalarn etkisini deerlendirmek iin, lkeler arasnda kyaslamalarda kullanlmak zere, uluslararas kabul grm, enerji verimlilik gstergelerinin kullanlmas

52 byk nem tar. Konutlardaki enerji talebine neler etki etmektedir? Gelecekte nasl ele alnacaktr ve enerji politikasndan nasl etkilenebilir? Bu sorulara cevap vermek iin, enerji tketimini etkileyen parametreleri ve birbiriyle olan etkileimlerini analiz etmek gereklidir. Bundan tr, rnein; yapsal, iklimsel, demografik (nfus saym ve toplumsal istatistik bilgisiyle ilgili), ekonomik ve teknik gibi, farkl tipte parametreler kullanlr. Gstergelerin oluumunda kullanlan bu parametrelin ksa aklamas izelge 5.6'da gsterilmitir. En nemli dolaysz parametreler; yap, davran ve teknik verimdir. Yap, rnein; konut alan, su stma sistemlerinin says gibi, uzun sreli hizmet talebidir. Davran, rnein; i hava scaklklarnn ayarlanmas, havalandrma debilerinin seimi, cihazlarn ve lambalarn iletme zaman gibi, ksa sreli hizmet talebidir. Teknik verim, belirli miktarda bir hizmetin elde edilmesi iin ne kadar enerjinin gerekli olduunu aklar. Buna ilaveten, iklim ve nfus gibi dier deikenler enerji talebini etkiler. Bu parametrelerin bazlar, zel terimlerle zetlenebilir. Yap ve davrann her ikisi ferdi kullanclarn kararlarna ve yaam ekillerine baldr. Bundan tr, ksaca yaam tarz olarak aklanabilir. Yaam tarzna etki eden esas, gelir ve davrantr, Teknik verim ve tketici davran, birim ekipman bana tketimi etkiler ve younluk olarak adlandrlabilir. Younluklara rnek olarak, birim cihaz bana kWh ve metre kare konut alan bana kWh verilebilir. Verim ve davran, birbirini etkileyebilir. nk verim ne kadar yksek ise, hizmet fiyatlar o denli ucuzlar. Esneklik denilen bu etki, hacim stmas, su stmas ve aydnlatma gibi son kullanmlar iin nemlidir. Fiyatlar ve standartlar, verim art iin ana etki faktrleridir. Enerji tketimini etkileyen en nemli dolayl (direkt olmayan) parametreler, gelir, enerji fiyatlar ve tutumdur. Son olarak, deiik enerji politikas tiplerinin (vergiler, standartlar, bilgi) enerji tketimine dolayl veya dolaysz etkisi vardr.

53 izelge 5.6 Farkl lkelerde konutlarn enerji talebindeki farkllklar aklayan baz deikenler (Hepbal, 1996) Deiken Nfusla ilgili (Demografik) Aklama Aile bymesi veya azalmas Nfus art Konutta oturanlarn ya Enerji fiyatlar Ekipmann yaltm giderleri Mevcut gelir Tutum Farknda olma Evde/ite harcanan zaman Evin iindeki ve dndaki etkinliklerin karm Piirme/ykama/stma/konfor Gelenekler Ekipmann durumu Konut alan Merkezi stmann pay Verim Yap ve cihaz standartlar Vergiler Elektrik, su, gazn talep taraf ynetimi programlarnn etkisi

Ekonomik Faktrler Ferdi Faktrler Yaam Tarz

Kltr Yap Teknoloji klim Politika

5.6 lkemiz Binalarnda Enerji Ynetim Sistemi Kurulmas Neden Gereklidir? lkemiz binalarnda, zellikle enerji tketimi yksek olan binalarda, enerji ynetim sistemlerinin kurulmas, aada belirtilen baz nedenlerden tr kanlmazdr. a) lkemizin binalarnda, tahmin edilen ortalama enerji younluu konutlarda 250 kWh/m2yl, ticari ve sosyal binalarda 400 kWh /m2-yl olup, ileri lkelerde belirlenen deerin 2-3 kat mertebelerinde tutmaktadr (TBTAK-TTGV,1998). b) zellikle, kamu binalarnda, yakt tketimleri, derece-gn blgelerine gre aada verilmitir (Hepbal, 1996); 1. Blge 2. Blge 3. Blge : 144 kWh /m2 : 251 kWh /m2 ; 262 kWh /m2

54 4. Blge : 353 kWh /m2

c) Bina sektrnde zellikle s olarak en az % 30 tasarruf potansiyeli sz konusudur. d) lkemizdeki baz binalarda (rnein; baz niversite binalarnda) yllk enerji tketimleri, sanayide enerji verimlilii almalarnn yrtlmesinin ve bylece enerji yneticilerinin gndeme geldii 2000 TEP deerinin 3 ila 4 kat zerinde olmaktadr. Ancak, buralarda herhangi bir enerji ynetim sistemi yoktur. Buna rnek olarak, T; 9000 TEP, ODT ; 8000 TEP (Hepbal ve Eltez, 1999) gsterilebilir. Binalarda enerji ynetimi dendii zaman, baka bir deyile etkin bir enerji ynetimiyle, konfor, servis ve verimlilik standartlar salanrken veya gelitirilirken enerji kullanmnn ve enerji giderlerinin mmkn olduunca dk tutulmas akla gelmelidir (Hepbal, 2000b). Bu da ancak enerji verimliliinden sorumlu olan bir kiinin (enerji yneticisinin) varl ile mmkn olabilir. Bunun yan sra, st ynetimin kesin karar, destei kanlmazdr. Bu balamda, binalarda enerji ynetim sisteminin kurulmas iin ok farkl ak emalar sz konusudur (Energy Efficiency Office, 1991; Hepbal, 1997). Ancak, ekil 5.2'de gsterildii gibi, uygulamada be aama genel bir yntem olarak karmza kar (Smith, 1997).

1. Gemie Ynelik Enerji Kullanmn Gzden Geirin. 2. Enerji Auditleri Yapn. 3. Enerji Ynetim Olanaklarn Belirleyin. 4. Enerji Tasarrufu Saplamak in Deiimleri Yapn. 5. Enerji Ynelim Programn zleyin, Hedefleri Koyun, Gelimeleri Gzden Geirin. ekil 5.2. Enerji ynetim program ak emas (Smith, 1997)

a) Gemie Ynelik Enerji Kullanmn Gzden Geirin Gemi yllara ynelik olarak, yakt, elektrik, su ve benzerlerine ait tketim deerleri kaydedilir. Daha sonra, bu tketimler, yllk deiimlerin ve eilimlerin deerlendirilmesi amacyla, aylk bazda grafiksel olarak izilir Birka yla ait deerlerin (rnein; geen yl, bu

55 yl ve planlanan gelecek yl) forma konulmasyla, gemi eilimler gzden geirilebilir ve gelecekteki enerji tketimleri bedeller ile kyaslanabilir. Seenek olarak, belirlenen retim ile ilgili birka enerji ekilleri veya enerji tketimleri (bir restoran iin servis yaplan yemekler; bir amarhane iin kg olarak ykanan amarlar) kyaslanabilir. b) Enerji Auditleri Yapn. Enerji auditinin yaplmasna girimeden nce, bu szcn farkl isimler ile kullanldn hatrlatmakta byk yarar vardr. Bunlar; enerji incelemesi, enerji taramas, enerji deerlendirmesi, enerji analizi, enerji tasarruf etddr (Hepbal, 1999c). izelge 5.7 ve 5.8'debir binada enerji auditinin yaplmasnda kullanlan veri formlar gsterilmektedir. izelge 5.7'de verilen Bina Enerji nceleme Formu, binada enerjinin nasl kullanldn brt olarak gstermede yardmc olur. Bu form, tek ailenin oturduu konutlarda kullanlmaz. Bununla beraber, apartmanlarda kullanlabilir. Aslnda, ticari binalar iin de tasarlanabilir.

izelge 5.7 Binalar iin enerji inceleme formu (Hepbal, 1999c)

GRUP ADI Binann zellikleri AIKLAMA smi: .................. Kullanm Yl: ............. Istma Derece Gn: .......... Yer: ............................................................. Kat Says: .......... Brt Taban Alan: ........ m2 Net Taban Alan: ....... m2 ift Camn Yzey Alan: %........... Soutma Derece Gn: ........... klimlendirme Sistemi Tipi: ......................................................... Aydnlatma Ekipman Tipi: ........................................................... Kullanm Amac: ................................... Tam Zamanda Binada Bulunanlarn (Personel) Says: ..................... kii Geici Bulunanlarn (Ziyareti) Says: ...................... kii Yllk letme Saatleri: ................... saat Yllk Birim retim: ................... Kurulu Toplam Aydnlatma Kapasitesi: ................. 7,5 kW (10 HP)'dan Daha Byk Elektrik Srclerinin (Motorlar, Pompalar, Farlar, vb.) Toplam Kurulu Kapasitesi: ............. kW Toplam Buhar htiyac: .............. kg/gn Toplam Gaz htiyac: .............. m3/gn Dier Toplam Yakt htiyalar: ............................. Enerjinin Birimi Yllk Tketim kWh kg m3 kg kWhe Dntrme Katsays Yllk Tketim (kWh/yl)

Binann levi

Kurulu Kapasitesi

Yllk Enerji Enerji ekli Son Kullanm Elektrik Buhar Doalgaz Kal. Yakt

56
Kmr Dier ton

Bin. Enerji BEKPF 1 = (kWh/yl) / Net Taban Alan (m2) =............/............ kWh/m2-yl Kullanm BEKPF 2 = (kWh/yl) / Ort. Yllk Bulunanlar =.........../........... kWh/kii-yl Performans BEKPF 3 = (kWh/yl) / Yllk retim Birimi = ............/............ kWh/birim-yl Faktrleri (BEKPF)

izelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu (Smith, 1997) Tesis Ad: Yeri: Tarih: nceleme Sresi: 1 gn 1 hafta 1 ay 1 yl Sayfa No: Notlar:

Dnm Bilgileri: 1kWh = 3,6 MJ; 1 hp = 0,746 kW Poz Ekipmann sim G Tahmini No Aklamas Plakas Deerleri % Yk Kapasitesi (kW) (%100, (kW, hp %50 vb.) vb.) (1) (2) (3) (4) (5)

Periyot Bana Tahmini Saatlik Kullanm (6)

Periyot Bana Toplam Enerji Kullanm (kWh) (7)

Periyot Bana Toplam Enerji Kullanm (MJ) (8)

Binada bulunan her bir ekipmanla kullanlan enerji ile ilgili bilgiyi toplamak iin izelge 5.8'de gsterilen formdan yararlanlabilir. Bunlar toplandktan sonra, audit sonular gemie ynelik enerji kaytlar ile kyaslanr. Enerji auditi sonular, geni kapsaml bir analiz almas olup, her bir ekipmanla kullanlan ana enerjinin belirlenmesini mmkn klar. Enerji auditerinin yaplmasnn dier bir yolu da bilgisayar kullanmaktr. Bylece, veriyi kaydetmek ve hesaplar yapmak iin ticari olarak mevcut bir veri tabanndan yararlanlr. ayet i yk fazla ise veri taban; sk sk kullanlan elektrik yklerini, enerji fiyatlarn (su, yakt, elektrik) ve prosesi otomatik hale getirmek iin dier nemli bilgileri kapsayabilir. Bunun yan sra, mobil bilgisayarlar olan mhendislik aralar, hzl bir ekilde tarama yaplmasnda ve byk ticari nitelerden enerji verisini taranmasnda yardmc olabilir. Enerji auditi yapmann baka bir yolu da, boyut, tip, iklim blgesi ve dier belirleyici

57 parametrelere dayal olarak tipik binada oturanlar iin enerji kullanmlarn bulmaya yarayan ticari olarak mevcut bilgisayar programlarn kullanmaktr. Bu programlar, aslnda gerek bir tarama kadar hassas deildir. Ama binalarn seilmesinde ana n kriter olarak ie yararlar. Enerji auditinin yaplmasnda karlalan sorunlardan biri, her bir ekipmanda kullanlan enerjinin belirlenmesidir. Birok durumda, rnein elektrik tketimleri ile ilgili olarak, yaynlanm veri vardr. Baz durumlarda ise, mhendislik tahminleri yaplmal, imalatlara danlmal veya enerji lmn hassas olarak yapmak iin gerekli lme dzenekleri kurulmaldr. c) Enerji Ynetim Olanaklarn Belirleyin. Tesiste enerji kaynaklarnn ne denli verimli kullanldn belirlemek iin bir hesaplama yaplmaldr. Ancak, bunu birok durumda yapmak gtr. Bununla beraber, benzer iklimlere sahip binalarn kyaslanmas ile genel bir fikir edinilebilir. Daha sonra, en fazla enerjinin kullanld alanlar veya ekipman incelenmelidir. Her bir eleman gzden geirilmeli ve aadakiler sorulmaldr: Bu gerekten gerekli midir? Ayn ekipman daha fazla verimli olarak nasl kullanlabilir? Ayn amaca daha az enerji kullanlarak nasl ulalabilir? Daha az enerji kullanmak iin ekipman iyiletirilebilir mi? Yeni, daha fazla verimli ekipman gider asndan etkin olabilir mi?

d) Enerji Tasarrufu Salamak in Deiimleri Yapn. Enerji tasarrufu salamak amac ile belirli faaliyetler belirlendii zaman, ekonomik yararlar ortaya koymak ve faaliyetin giderini dorulamak iin bir ekonomik analiz yapmak gerekecektir (Hepbal, 2000b). Daha sonra, bina sahibinin (veya binada oturann) ekonomik kriterini salayacak olas deiimler ele alnacaktr. Ekonomik kriterde minimum bir geri deme yzdesi (rnein; %25), minimum bir geri deme sresi (rnein; 2 yl) veya minimum bir kar-gider oran (rnein; 2) gz nne alnabilir. e) Enerji Ynelim Programn zleyin, Hedefleri Koyun, Gelimeyi Gzden Geirin. Bu, enerji ynetim programnn son aamasdr ve belki de en nemlisidir. letme personelinin iletmenin eski ekline dnmesi, cihazlarn kalibrasyonlarnn bozuk olmas,

58 gerekli bakmn ihmal edilmesi ve dierleri gibi nedenlerden tr tasarruflarn kademe kademe ortadan kalkmamas iin programn srekli olarak izlenmesi gereklidir. Ayn zamanda, programlarn baarsn ve performansm gsteren hedefler (gereki olmaldr) de konulmaldr (Hepbal, 2000b).

59 BLM 6 6. ENERJ YNETM LE LGL YNETMELKLER VE YASAL DZENLEMELER Enerji verimlilii konusunda yaplan almalar yeni deildir. Dnya, 1973 ve 1979 petrol krizlerini takiben, lkeler, daha yksek verimler elde ederek, ekonomik olarak byrken, enerji btesini kst. rnein; dnya fosil yakl btesinin byk bir yzdesini tketen OECD lkelerinde, enerji tketiminde birim gayri saf yurt ii hasla bana % 20'lik bir d elde edildi (Kamal, 1997). Bunun yan sra, gelimekte olan lkeler etkin nlemler alarak, tm sektrlerde enerji verimliliinin salanmasna ynelik stratejiler oluturdular. Buna paralel olarak, Avrupa Birlii'ne ye lkeler, ekonomik ve sosyal kalknmay engellemeden, enerjinin ekonomik ve doru kullanmn salayarak, enerji tketimini azaltma amacn benimsediler (Dilma, 1996). Bununla ilgili enerji verimlilii konusunda yasalarn kardlar. 79 Aralk 2001 tarihleri arasnda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan dzenlenen "1. Enerji uras" erevesinde, esas itibariyle komisyonlarn raporlarna dayandrlarak bir dizi kararlar alnd. Bu kararlardan biri udur: "Enerji tasarrufu almalarn etkili bir ekilde kontrol edebilen bir yasa karlmaldr. Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi (UETM) yetkili ve zerk bir organizasyon haline dntrlmelidir." (Tesisat, 1999). Burada sz geen ve halen almalar sren, "Enerji Verimlilii Yasa Tasla"nn (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998) nemi bir kez daha vurgulanmtr. Baka bir deyile, lkemizde, enerji verimlilii ile ilgili olarak, maalesef, halen herhangi bir yasa bulunmamaktadr. Hazrlanan yasa taslann amac ise "yasada belirtilen hedefler dorultusunda, ekonomik retim seviyesini drmeden, yaam kalitesinden ve ihtiyalarndan fedakrlk etmeden, lkenin hzla kalknmas yannda enerjiden de tasarruf edilmesini salamak, lkenin politika ve programlaryla uyumlu olarak yaplacak dzenlemeler vs. alnacak nlemler ile ilgili teknik ve hukuki esaslar belirlemektir" (Eneri Verimlilii Yasa Tasars, 1998). Burada, 1979 ylnda Japonya'da karlan "Enerjinin Rasyonel Kullanm Yasas" ile nelerin gz nne alndn belirtmek yararl olacaktr (Energy Conservation Center Japan, 1998). Bu yasada, enerji kullanmn rasyonelletirmek amacyla, aadaki kiilerce yaplan abalar iin yarglama kriterleri belirtilmekte ve abalar yetersiz olanlar iin ise, nerilerde bulunulmaktadr.

60 Bir fabrikada veya baka bir kuruluta imalat gibi i yapan herhangi bir kii, Herhangi bir binann sahibi, Makine ve cihazlarn herhangi bir imalats veya ithalats

Yasa; ayn zamanda, enerji tketimi fazla olan fabrikalara enerji yneticisinin atanmasn gerektirmekledir. lkemizde, izelge 6.1'de gsterildii gibi, sanayide enerji verimlilii almalarnn gereklemesi iin nemli giriimleri gerekli klan bir ynetmelik ve bu ynetmelii destekleyen iki nemli duyuru sz konusudur (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998; Resmi Gazete, 1995, 1996, 1998). Bunun yan sra, bu ynetmelik ve duyurulara uyulmas konusunda, 11 Aralk 1997 tarihli Babakanlk Genelgesi yaymlanmtr (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998). Bununla beraber, enerji verimliliiyle ilgili olarak, Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler hakknda ynetmeliin kmasna karn, dier konularda olduu gibi, maalesef, bu ynetmeliin gei aamasnda biraz skntlar yaanmaktadr. Bundan tr, ynetmeliin kapsam ve uygulamasnn kongre, sempozyum ve benzeri etkinliklerde dile getirilmesinin yararl olaca dnlmektedir. Bu erevede, yukarda sz geen ynetmelikte, izelge 6.2'de belirtildii gibi, 2000 TEP (Ton Edeer Petrol) snr deeri sz konusudur. Burada, TEP kavramnn bir rnekle aklanmas yararl olacaktr. rnein; bir fabrika ylda alt sl deeri 4000 kcal/kg olan 1000 ton kmr ve 10000 MWhlik elektrik enerjisi tketsin. imdi bu fabrikann enerji tketiminin ka TEP olduunu bulalm. Bunun iin, ilgili ynetmelikte verilen izelge kullanlarak, evrim katsays elde edilir. Bu katsay alnrken, miktarn birimine dikkat edilmelidir. Burada, kmrn kendi eidine ait evrim katsays bulunamyorsa, yaktn alt sl deeri 10000'e blnerek hesaplanabilir. lgili zm izelge 6.2'de zetlenmitir.

61

izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili ynetmelik ve duyurular (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998)
Resmi Sra No Gazete Tarih ve No'su Yayn Tipi Aklama Ama Kapsam nemli Notlar

11.11.1995 (22460)

Sanayi, sanayi ve ticaret odalarna bal olarak kamu Sanayi Enerji tketimi yksek ve zel sektrde Kurulularnn olan sanayi endstriyel faaliyet Enerji sektrndeki enerji gsteren kurulular Tketiminde Ynetmelik verimliliinin ile maden Verimliliin arttrlmas iin gerekli kartlmas ve Arttrlmas iin dzenlemeleri ilenmesi ile ilgili Alacaklar salamaktr. ve yllk toplam nlemler enerji tketimi 2000 TEPe eit ve byk tesislerdir.

Fabrikalar, belirlenen zaman aralklarnda enerji tasarrufu ettlerinin yaplmasn veya yaptrlmasn temin edecektir. Ayrca, elde edilen sonularn ve uygulama planlarnn Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi (UETM)'ne gnderilmesini salayacaklardr. Tesislerde enerji tketiminin salkl bir ekilde izlenebilmesi iin, gerekli lme ve izleme cihazlar ilgililerce temin edilerek, tesislerine monte ettirilecektir. Bunun yansra, tesislerdeki ana rnleri iin aylk bazda birim rn bana enerji tketimi izleyecek ve 3 ana rn iin yllk ortalamalar UETM'ye ulatrlacaktr. Kapsam ierisinde kalan fabrikalarda, ynetmelikte sz getii zere, enerji ynetim sistemi oluturulacaktr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca yrtlecek bu ynetmeliin uygulanmasndan ve uygulamann devamllndan, fabrikann st ynetimi sorumlu olacaktr.

62 izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili

Resmi Sra Yayn Gazete Tarih No Tipi ve No'su

ynetmelik ve duyurular (Devam)

Aklama

Ama

Kapsam

nemli Notlar
Dersin teorik ksm yannda, dersi baaryla bitirenlerin sertifika alabilmeleri iin aadakilerin tamamlanmas gerekmektedir:

31.08.1996 (22743)

Bir uygulama almas, yredeki bir fabrikada ilgili retim niversitelerin yelerinin denetiminde, en ok bir hafta sreli olarak yaplacaktr. Mhendislik Uygulama almas; lm, deerlendirme ve rapor hazrlama Fakltelerinin aamalarn kapsayan proje devi olarak gerekletirilecektir. bnyesinde ve Makine, Elektrik, Kimya, lgili ynetmelikte sz Hazrlanan rapor, fabrikaya ve UETM'ye gnderilecektir. Enerji Ynetimi Endstri ve evre geen konular esas Dersi ve Kursu Mhendisliklerine olmak zere, Kurslar ile ilgili olarak unlar belirtilmitir: Duyuru Dzenleme ynelik olarak, niversitelerin gerekli Kurs sresi 2 haftadan ksa olmayacaktr. Esaslar fabrikalarda Enerji grd konular da Yneticisi yetitirmek ierebilecektir. Devam % 95 ve snav baar notu 100 zerinden 65'dir. amacyla lisans seviyesinde 1 yaryl Kurslarda en fazla 20 katlmc bulunacaktr. sreli olarak dzenlemektir. Kurslar, sektrel bazda dzenlenecektir.
Enerji tasarrufu ettleri konusunda uzmanlam kurulular, danmanlar veya kuruluun kendi personeli tarafndan yaplabilir, n enerji etd, detayl enerji etd ve fizibilite almas olmak zere aamaldr. Kurs sonunda adaylar, fabrikada yapacaklar alma ile ilgili olarak, rapor hazrlayacaklardr. Ettlerin maliyetleri, detayl enerji etd, n fizibilite almalar ve fizibilite almalar iin srasyla, %25, %15 ve %10'dur. Enerji tasarrufu belirtilmitir. ettlerinin yrtlmesi iin yetki artlar

08.07.1998 (23396)

Duyuru

Enerji Tasarrufu Ettleri iin Yetki Belgesi Verilmesi Esaslar

Enerji tasarruf ettleriyle fabrikalardaki enerji verimliliinin arttrlmas ve rn bana enerji tketiminin azaltlmasdr.

Enerji tasarrufu ettlerini yrtecek firmalarn gvenirliliinin arttrlmas iin, profesyonel sorumluluk garantisi sz konusudur. Yetki alacak firmalar iin puanlama sistemi getirilmi ve yetki 5 yl sreyle snrlandrlmtr.

63 izelge 6.2 TEP (Ton Edeer Petrol)in bulunmasyla ilgili rnek hesaplama (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998) Enerji Kayna Kmr Elektrik TOPLAM evrim Katsays (A) 4000 kcal/kg 860 kcal/kWh 1 ton* 1000 kWh (1MWh) 0.400 0.086 Tketim Miktar (B) 5000 ton 10000 MWh Sonu (C=AxB) 2000 TEP 860 TEP 2860 TEP

Isl Deeri

Miktar

*Ynetmelikte verilen tabloda, belirli kmr tipleri iin evrim katsays verilmitir. Burada belli olmad iin; evrim Katsays = Yaktn Alt Isl Deeri / 10.000 bants kullanld.

Ek 1de Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik yer almakta ve irketlerin uymas gereken kurallar aklanmaktadr.

64 BLM 7 7. ELEKTRK MOTORLARINDA ENERJ TASARRUFU VE ENERJ YNETM

Bu blmde, motor yk ve verimlilik arasndaki iliki ile gerilim dengesizliinin enerji verimliliine etkisi incelenecektir. 7.1 Motor Yk Dncesi Teknikleri alma etkinlii ve motor yk deerleri, lmlerden ve motor hakkndaki bilgilere gre temel alnmaldr. Motor yk; motor paralarnn tam ykl deerinde voltaj, akma blnmesiyle bulunur. Motor yknn hesaplanmasnda iki eitlik kullanlabilir. Kilowatt yntemiyle, eer giri gc biliniyorsa da yk bulunabilir. Slip teknik olarak adlandrlan yntemi ise sadece stroboskop takometre deerlerini biliniyorsa ve kilowatt deerleri mevcut deilken kullanlr. Tam yk veya senkronizasyon hz, motorun zerindeki tablodan okunabilir. Yeni nesil motorlarda ise hz karakteristii rn katalogundan bulunabilir [5]. Kilowatt oran teknii Motor yk = [kW giri veya gerilimort x akmort x (g faktr / 100) x [(hpbelirtilen) x (0,746) / tam yk verimi] Slip teknii Motor yk = (rpmsenkron - rpmllen) / [(rpmsenkron - rpmtam yk) x (gerilimbelirtilen / gerilimllen)2] (7.2) 3 / 1000] / (7.1)

Arizona Department of Commerce Energy Office, slip tekniinin kullanlmasna kar olduunu belirtmektedir. Departman, ykn gerek rms akm deerlerine gre belirlenmesini nermektedirler. Motor zerindeki yk u ekilde ifade edilir. Amperaj oran teknii Motor yk = (akmllen / akmtam yk) x (gerilimllen / gerilimtam yk) (7.3)

Motor %50 ykl ise motorun amperaj lineer olarak %50'ye derken, aralarndaki iliki doru orantya sahip deildir. rnek olarak, %50 ykl iken akm, tam ykl zamanndaki akmn yarsna eit deildir. Amperaj oran tekniinin bir gelimi versiyonunda, motorun tam ve yarm ykl akm deerleri arasnda lineer interpolasyon teknii kullanlr.

65 Motor yk = 0,5 + 0,5 x {[akmllen x (gerilimllen / gerilimisim plakas) akm%50 yk] / [akmtam yk - akm%50 yk]} 7.2 Motor-Yk likisine Kar Verimlilik Standart ve enerji verimli motorlarn verimlilii tam ykn %75i civarndadr ve yk noktasnn %50sine kadar der. Daha byk motorlarda bu oran %25e kadar debilir. Paral yk noktalarndaki verim deerleri, enerji verimli ve standart motor modellerinin eitli boyutlar iin izelge 7.1'de verilmitir. izelge 7.1'den iki ana bilgi karlabilir: Byk motorlar daha yksek, tam ve paral ykl verimlilik deerleri sergiler. Ufak motorlarda %50 orannn altna dme ok daha hzl olmaktadr. (7.4)

Nominal ykn %40'nda alan 75kWlk (100 hp) standart motor, nominal yk noktasnda alan enerji verimli 30kW'lk (40hp) motor kadar verimli alabilir [6]. izelge 7.1 1800 rpm iin tam ve paral yklerin verimi [6]
Tam Yk U.S. Motors - Premium 75 kW (100 hp) Reliance XE Magnetek Standard U.S. Motors - Standard U.S. Motors - Premium 30 kW (40 hp) Reliance XE Magnetek Standard U.S. Motors - Standard U.S. Motors - Premium 15 kW (20 hp) Reliance XE Magnetek Standard U.S. Motors - Standard 95,8 95,4 93 92,4 94,5 94,1 91 90,2 93 92 88,5 88 %75 Yk 96,3 95,7 94 93,8 94,9 94,1 89,5 88 92,7 93 89,5 88 %50 Yk 96,1 95,4 94 93,9 94,6 94 92,4 90,8 92,5 92 89,5 86,3 %25 Yk 94,3 93,2 89,3 91,6 92 91,4 86,5 86,9 89,5 M# 84 79,9

66
U.S. Motors - Premium 7,5 kW (10 hp) Reliance XE Magnetek Standard U.S. Motors- Standard U.S. Motors - Premium 3,7 kW (5 hp) Reliance XE Magnetek Standard U.S. Motors - Standard Kaynak: MotorMaster veritaban 91,7 91,7 87,7 86 89,5 89,5 85,5 84 90,4 92,2 89,5 88 90,4 89,7 86,5 84 89,8 91,8 88,5 86 89,5 87,5 85,5 82 85,3 87,8 82,5 80,6 84,3 82,6 75 74

7.3 Motor Yk ve Hz Arasndaki liki Bir indksiyon motorunun asl alma hz, senkronize hzndan daha azdr. Motorun senkronize ve asl alma hz arasndaki fark slip olarak isimlendirilir. Birok enerji verimli motor azalm tam yk slip ile almaya eilimlidir. Santrifj vantilatrler ve pompalar iin, motor alma hzndaki ufak bir deiim, daha sonra yllk enerji tketiminde byk bir deiiklie yol aar. Fan ve pompa yasas gsterir ki, santrifj yk tarafndan motora yklenen hp yk nc kuvvet ya da rotasyonel hzn kp olarak deiir. Denildiine gre motorun rotasyonel hzndaki -1740'dan 1760 rpme- en az 20 rpmlik art, pompa veya fan sren motora yklenen ykte %3,5 civarnda arta neden olabilir. Datlan su ya da havann kalitesi hzla lineer olarak deiir. Slip ve alma hz uygulanan yke baldr. Mesela %25 yklenmi 75 kW'lk (100 hp) motor, %50 yklenmi 37 kW'lk (50 hp): %62,5 yklenmi 30 kW (40 hp); %83 yklenmi 22 kW'lk (30 hp) veya tam yklenmi 19 kWlk (25hp) motorla yer deitirebilir. Tam yk noktasnda, tam yk hzna ulaana kadar, motorun zerindeki yk arttka hz azalr. Byk ve hafif yklenmi motorlar, senkronize hza yakn bir deerde alr [6]. 7.4 Byk Yklenmi Motorlarn Deitirilmesi Motorlar tam yk noktasnda ender olarak alrlar. Drt farkl fabrikada toplam 60 motor zerinde yaplan almalara gre motorlar ortalama %60lk bir ykle alrlar.

67 Gizli gereklerden bir tanesi de udur: ok byk motorlar %50nin altnda bir ykle altklar zaman verimleri ok dk olmaktadr. Byle bir durumda enerji etkinlik nitesi ile yer deitirmelidirler. Bunu takiben motorun enerji tasarrufunu ykseltecek bilgiler istenmektedir. Bu bilgi ykn kendisidir. alma etkinliini belirleyen yk, tam ykl hzl motor, tam ykl hzl ufak motorlarla deitirilir [6]. 7.5 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimliliine Etkisi 7.5.1 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi Gerilim dzensizlii fazl motorlarn performansn drmekte ve motor mrn ksaltmaktadr. Voltajdaki dzensizlik motorun stator ular arasnda voltaj dzensizlii ile orantl dzensiz bir faz akm oluturmaktadr. Akmdaki dzensizlik tork deiimlerine, artan titremelere, mekanik strese, artan kayplara, motorun ar snmasna ve bylece motor sarglarnn izolasyon mrnn ksalmasna neden olmaktadr. Voltaj dzensizlii National Electrical Manufacturers Association (NEMA) tarafndan hattaki maksimum voltaj ile ortalamasnn farknn maksimum voltaja orannn 100 kat olarak tanmlanmtr. rnek verilecek olursa llm hat voltajlar 462, 463 455 ve ortalamas 460 olsun bu durum iin voltaj dzensizlii: (460 455 / 460) * 100 = %1,1 Motorun ular arasnda nerilen maksimum voltaj dzensizlii %1dir. %1'in zerindeki dzensizlikler NEMA MG-1-1993, Rev 3 tarafndan belirtildii gibi motorun almasn bozmakta ve birok retici tarafndan da garanti dnda tutulmaktadr. Voltaj dzensizliinin oluturduu genel sorunlar: G faktr dorulayan aletlerin hatal almas Kullanlan kaynan dzensiz ve dengesiz hale gelmesi fazl yk besleyen transformatr kmesinin ar yklenmesi Ayn g sistemi zerinde dzensiz dalm tek fazl ykler Tanmlanmam faz-toprak hatalar Birinci datm sistemi zerindeki ak devreler

68 Sorunlu,1800 RPM ve 100 beygirlik bir motorun voltaj dzensizlii ve yke gre verimlilii izelge 7.2de verilmitir. Ykselen voltaj dzensizliine bal genel verim dm tm yk ve motor artlar iin verilmitir. izelge 7.2 Gerilim dzensizliine bal motor verimi [7]
Motor yk %
100 75 50

Voltaj dzensizlii nominal 94,4 95,2 96,1

%1

%2,5
93

94,4 95,1 95,5

93,9 94,1

Gerilim dzensizlii genellikle motorlarn ar snmasna ve erken bozulmasna neden olan kalite zerindeki en nemli etkendir. Eer voltaj dzensizlikleri tespit edilirse nedenini bulmak iin bir aratrma balatlmaldr. Gerekli nlemler alnrsa enerji ve para tasarrufu salanr. rnek: Tabloda gsterilmi olan motor tam ykte %2,5 gerilim dzensizliinde ylda 8000 saat almaktadr. Enerjinin fiyat 0,05 $/kWh olduuna gre doru ilemler yapldktan sonra enerji ve maliyet tasarrufu ne olur? Enerji tasarrufu = 100 hp * 0,746 kW/hp * 8000 saat/yl * (100 / 93 100 / 94,4) =9517kWh Para tasarrufu = 9517 * 0,05 = 476$ Gerilim dzensizlii akm dzensizlii yaratmakta ve scaklk ykselmesine neden olmaktadr. Gerilim dzensizlii son derece byk akm dzensizlii yaratr. Akm dzensizliinin deeri voltaj dzensizliinin 6-10 kat fazlas olabilir. 100 beygirlik motor rneinde (tam yk ve %2,5 voltaj dzensizliinde) akm dzensizlii %27,7 olur. Motor gerilim dzensizlii olan bir kaynak zerinde alyorsa daha fazla snr. Ek olarak artan s deeri yaklak olarak aadaki formlde verilmitir. Yzde s art = 2 * (gerilim dzensizlii)2 (7.5)

rnein 100 derecede alan bir motorda %2lik gerilim dzensizlii iin scaklk art 8 derecedir. Her 10 derecelik scaklk art sarglarn izolasyon mrn yar yarya ksaltmaktadr [7].

69 7.5.2 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi iin nerilen Davranlar Dzenli olarak gerilim dzensizliinin %1'i amamas iin motor ular arasndaki gerilimin gzlemlenmesi ve tek fazl yklerin ayn daldn dorulamak iin elektrik sisteminin tek kat diyagramlarnn gzden geirilmesi gerekir. Ayrca toprak hata gstergeleri kurulmal ve yllk s grafik tablolar oluturulmaldr. The Office of Industrial Technologies (OIT), sanayi, ynetimler, ynetimsel olmayan organizasyonlar ortaklnda ileri enerji verimliliini, yenilenebilir enerji kaynaklarn, endstriyel uygulamalar iin kirlilik nleyen teknolojiler gelitirmekte ve datmaktadr. OIT U.S. Department of Energy's Office of Energy Efficiency and Renewable Energy biriminin bir parasdr. OIT sanayiyi Industries of the Future (IOF) stratejisi adn verilen uygulama ile verimli kaynak kullanmna tevik etmektedir. IOF yksek kaynak ve enerji kullanan dokuz ana sanayi koluna odaklanmtr [7]: Tarm Kimyasallar Cam Maden elik Alminyum Orman rnleri Metal dkm Petrol

OIT sanayiye para tasarrufu salamas, maliyeti drmesi, kirlenmeyi azaltmas iin yardm etmektedir (motor sistemleri, buhar sistemleri, basnl hava sistemleri ve birletirilmi stma ve enerji sistemleri gibi geni uygulama alanlarnda yeni teknolojiler, uygulamalar, aletler, bilgiler). Ayn ekilde ABDde kurulmu olan OIT's Industrial Assessment Centers (IAC), orta ve kk lekli iletmelere enerji atklar ve verimlilik hakknda bilgiler vermektedir.

70 BLM 8 8. ENERJ YNETM KONUSUNDA TRKYEDE YAPILMI OLAN

UYGULAMALARDAN RNEKLER Bu blmde, Trkiyede deiik sektrlerde faaliyet gsteren firmalarda yaplm olan enerji ynetimi almalarndan ve bu uygulamalarn sonularndan bahsedilecektir. 8.1 Erdemirin Enerji Yaps ve Verimliliinin Artrlmasna Ynelik almalar 8.1.1 irket Tantm ve irketteki Enerji Ynetimi almalar Hakknda Genel Bilgi Trkiyenin entegre demir elik sektrnn en by ve yass mamul reten tek demir elik tesisi olan Erdemir, enerji kullanm youn bir tesis olup, Trkiyenin toplam enerji tketiminde yaklak %2,5 pay almaktadr. Erdemirin 2002 yl satn alnan enerjiler baznda toplam enerji tketimi 1 923 234 TEP olmutur. Erdemirde enerji tasarrufu ve verimliliine ynelik olarak 1982 ylnda balatlan ve baaryla srdrlen almalar sonucunda nemli mesafeler kaydedilmitir. Entegre demir elik tesislerinde enerji performansnn en nemli lt 1 ton ham elik retimi iin harcanan toplam enerji miktarn gsteren zgl enerji tketim parametresi, 8220 Mcal/TH deerinden bugn iin yaklak 5000 Mcal/TH deerine indirilerek, %39 orannda enerji tasarrufu gerekletirilmitir. Erdemirin zgl enerji tketim performansnn nmzdeki 5 yl iinde 4500 Mcal/TH deerine indirilmesi hedeflenmitir. Buna gre Erdemirin mevcut enerji performans ve hedefi, gelimi lkelerin entegre demir elik kurulularnn bugnk seviye ve hedefleri ile rtmektedir [10]. 8.1.2 Erdemirde Genel Enerji Yapsnn Tantm 2002 ylnda, toplam birincil enerji tketiminde en nemli kayna tekil eden koklatrlabilir ta kmr ve trevleri %76,0, dier birincil enerji kaynaklarndan fuel oil %4,4, doal gaz %15,6 ve elektrik enerjisi %4,0 pay almtr.

71 izelge 8.1 2002 yl fiili ve 2003 yl programnn miktar ve TEP deerleri [10] 2002 (Fiili) Kullanlan Enerji Tketim Kmr (ton) Kok (ton) Fuel oil (ton) Doalgaz (Nm3) Elektrik (kWh) Toplam Enerji Tketimi (TEP) Nihai rn retimi (ton) 1.636.536 239.229 75.458 297.455.841 314.605.771 1.923.234 3.144.897 TEP 1.323.093 179.292 75.458 266.740 78.651 Tketim 1.734.493 300.204 73.600 339.808.000 240.000.000 2.064.763 3.250.000 TEP 1.401.454 224.990 73.600 304.719 60.000 2003 (Program)

ekil 8.1 2002 Ylnda Satn Alnan Birincil Enerji Kaynaklarnn Dalm [10] 8.1.3 Erdemirde Enerji retim ve Datm Sisteminin Tantm 8.1.3.1 Genel Bilgiler Erdemirin entegre retim tesislerinde ihtiya duyduu buhar, elektrik enerjisi, yksek frn havas, basnl hava, yumuak suyun retilmesi, yan rn olarak retilen yksek frn, kok,

72 elikhane gazlar ve katrann yakt olarak deerlendirilmesi ve dier nitelere datmnn yaplmas, BOTAtan satn alnan doal gaz ve piyasadan satn alnan fuel oilin datmnn yaplmas, TEAn ulusal elektrik enerjisi sistemi ile elektrik enerjisi al veriinin dzenlenmesi ve tm Erdemire datm ve gvenilir kullanmndan sorumlu grup Enerji retim ve Datm Mdrldr. Bu mdrlk organizasyonu iinde ba mhendislik olarak yer alan Kuvvet Santralnda, iletmeye alnd 1965 ylndan bu yana otoprodktr statde elektrik enerjisi retilmektedir. Erdemirin elektrik enerjisi retim kapasitesi, yass elik rnlerine olan talebin hzl artna paralel olarak uygulanan tevsiat yatrmlar srasnda srekli artrlmtr.1965 ylnda devreye alnan her biri 10 MW kapasiteli iki adet Buhar Trbini Generatr Tesisi, 1978 ylnda devreye alnan 30 MW kapasiteli Buhar Trbini Generatr Tesisi ve 1997 ylnda devreye alnan her biri 40 MW kapasiteli doal gaz yaktl iki adet Gaz Trbini Generatr Tesisi, son olarak da 2001 Nisan aynda devreye alnan 25 MW gcndeki Buhar Trbini Generatr/Motor Blower Tesisi ile toplam 155 MW kurulu kapasiteye ulalmtr. Kuvvet Santralnda ayrca yksek frnlarn proses havasn temin eden buhar trbini tahrikli 3 adet Trbo Blower ve elektrik motoru ve buhar trbini tahrikli 1 adet Trbo Generatr/Motor Blower, tm tesislerin basnl hava ihtiyacn karlayan 10 adet kompresrden oluan Basnl Hava stasyonu bulunmaktadr. Dier taraftan, yan rn gaz yaktlarn retildikleri nitelerden toplanarak depolanmas ve datlmas, doal gazn BOTAa ait Basn Drme ve lm stasyonundan, basnl hava ve proses buharnn Kuvvet Santralndan itibaren tm tesislere datmnn yaplmas grevi Enerji retim ve Datm Mdrl organizasyonunda yer alan Gaz Datm Ba Mhendislii tarafndan yrtlmektedir. Erdemirin elektrik enerjisi 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri izelge 8.2de sunulmutur [10].

73 izelge 8.2 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri [10] 2002 Yl Toplam retim Kapasitesi (kWh/yl) Toplam retim (kWh) Toplam Tketim (kWh) retimin Tketimi Karlama Oran (%) TEAa Satlan (kWh) TEAtan Satn Alnan (kWh) 1.200.000.000 947.401.484 1.226.053.754 77,3 35.767.230 314.419.500 2003 Yl (Program) 1.200.000.000 1.054.230.000 1.266.000.000 83,3 28.230.000 240.000.000

8.1.3.2 Erdemirde Elektrik Enerjisi retim-Tketim Dengesi 2001 ylnda devreye alnan son tesisle Erdemirin yllk elektrik enerjisi retim kapasitesi 1.200.000.000 kWhe ulamtr. Bu kapasite ile Erdemirin yaklak 1.200.000.000 kWh olan toplam tketim ihtiyac teorik olarak salanm olmaktadr. Bununla beraber Erdemirin darbeli yklerinin karlanmas gerei ve gvenlik nedenleriyle, otoprodktr statde bal olduu TEA Ulusal Sisteminden elektrik enerjisi satn alma mecburiyeti devam etmektedir. Bugn iin retimin tketimi karlama oran %80e ulamtr. Bu orann %90 seviyesine ykseltilmesi iin, TEAla devam eden iyiletirilme almalar sonulandrlm olup, 2003 ylndan itibaren hedefe ulalmas planlanmtr. Erdemirin elektrik enerjisi retiminin tketimi karlama orannn yllara gre deiimi, kurulu gcn geliimine bal olarak ekil 8.2de gsterilmektedir [10].

74

ekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve retimin Tketimi Karlama Orannn Deiimi [10] 8.1.4 Erdemirde Enerji Verimliliini Gelitirme almalar 8.1.4.1 Enerji Verimliliinin zlenmesi 1982 ylndan beri yrtlen enerji tasarrufu ve verimliliini artrma almalarnda, lme ve izleme parametresi olarak, 1 ton ham elik retimi iin harcanan toplam enerji miktarn gsteren zgl Enerji Tketim Deeri esas alnmtr. Bu parametre; Erdemirin tm retim hatlarnda harcad birincil enerjilerin toplamnn (Mcal veya Gjoul), Srekli Dkmlerin kndaki slab retimi olan ham elik miktarna (TH) blnmesiyle elde edilmektedir. Tm dnyada gelimi demir elik tesislerinde benzer modeller kullanlmaktadr. Bu model ile, Erdemirin yaklak 20 yllk enerji envanteri ve geliim kaytlar, Yardmc letmeler Ba Mdrl organizasyonu iinde yer alan Enerji Yneticilii birimi tarafndan tutulmaktadr. Bu kaytlar ve geri besleme bilgileri, Enerji Yneticiliinin liderliinde ve tm nite temsilcilerinden kurulu Erdemir Enerji Komisyonu tarafndan deerlendirilerek gerekli iyiletirme almalar srekli gndemde tutulmakta, finansman teminine bal olarak uygulama projeleri hayata geirilmektedir. Modelin uygulanmaya balad 1982 ylndan

75 bugne zgl Enerji Tketim Deerinde %39 iyileme temin edilmitir. Bu performansn trendi ekil 8.3te sunulmutur [10]:

ekil 8.3 Yllara Gre zgl Enerji Tketimi Eilimi [10] 8.1.4.2 Enerji Verimliliini Gelitirme almalar Erdemirde planl enerji tasarrufu almalar, Elektrik leri Ett daresinin Japonya Hkmeti ibirlii ile yrtt, Trkiye Enerji Tasarrufu Program kapsamnda 1982 ylndan itibaren balatlmtr. Bu program kapsamnda [10]; retim art, iletme artlarnn iyiletirilmesi, geri demesi yksek olan kk apl projelerin uygulanmas ve alanlarn enerji tasarrufu eitimi ve bilincinin gelitirilmesi, Seilen nemli enerji tasarrufu projelerinin uygulanmas. zgl enerji tketim hedeflerinin tespit edilerek almalarn buna gre yrtlmesi planlanmtr. Yukarda belirtilen almalar aada zet olarak verilen 3 ana grupta yrtlmtr. A) Modernizasyon ve yiletirme almalar Bu grupta Erdemirin tm nitelerinde, nitelerin kendi imkanlar ile yaptklar iyiletirme almalar ve/veya uygulanan eitli projeler ve alanlarn enerji bilincini gelitiren eitim

76 almalar sonucunda, 1982 ylndan 1990 ylna kadar %19 seviyesinde enerji tasarrufu salanmtr. B) Enerji Yatrmlar Bu grup, Erdemirde 19902000 yllar arasnda uygulanan Kapasite Artrm ve Modernizasyon Projesi (KAM Projesi) kapsamnda yrtlen almalardr. Yksek Frn ve elikhane Gaz Yaktl 5 Nolu Buhar Kazan Doal Gaz Yaktl Gaz Trbini Kojenerasyon Tesisi Yksek Frn ve elikhane Gaz Depolar ve Karm stasyonu elikhane Gaz Geri Kazanm Tesisi Doal Gazn Erdemire Getirilmesi 3 ve 4 Nolu Buhar Kazanlarnn Yakt Modifikasyonu 2 Nolu Demineralize Su Tesisi Buhar Trbini Generatr/Motor Blower Tesisi Basnl Hava retim Tesisi Bu yatrmlarn tamamlanmas ile aada belirtilen sonular alnmtr: i) Doal gaz birincil yakt olarak kullanma sunulmutur. ii) Her biri 40 MW kapasiteli doal gaz yaktl 2 adet Gaz Trbini Generatr Tesisi ve 25 MW gcndeki Buhar Trbini Generatr/Motor Blower Tesisi kurularak, elektrik enerjisi retim kapasitesi 50 MWtan 155 MWa ulatrlmtr. iii) 3035,000 Nm3/saat elikhane gaznn, geri kazanlarak buhar kazanlarnda yakt olarak kullanm temin edilmitir. iv) Buhar retim kapasitesi 440 ton/saatten 700 ton/saate ulatrlmtr. v) Yan rn yaktlarn kazanlarnda kullanm oran %40tan %85e karlmtr. vi) 25,000 Nm3/saat olan basnl hava retimi 52,000 Nm3/saate ulatrlmtr. vii) Demineralize su retimi 300 ton/saatten 450 ton/saate ulatrlmtr. viii) Yan rn yksek frn, kok ve elikhane gazlarnn Erdemir genelinde yakt olarak kullanm oran %98e karlmtr.

77 Bu yatrm almalar kapsamnda tamamlanan; i) 3 ve 4 Nolu Buhar Kazanlarnn Yakt Modifikasyonu Projesi; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi tarafndan dzenlenen 2001 yl proje yarmasnda En Yksek Enerji Tasarrufu Salayan Proje dalnda Trkiye Birincisi, ii) Erdemir Kojenerasyon Tesisi; 2002 yl Mays aynda yaplan Trkiye Sanayi Sektrnde En Baarl Kojenerasyon Tesisi Yarmasnda kurulu gc 10 MWn zerindeki kategoride yaran Trkiye kincisi, iii) Erdemir Yksek Frn Gaz (YFG) ve elikhane Gaz (OG) Depolar, OG Geri Kazanm Sistemi ve YFG+OG Karm stasyonu Tesisi; 2003 Yl Ocak Aynda yaplan Sanayi Sektrnde Enerji Verimlilii Proje Yarmasnda Trkiye Birincisi olmutur. C) Kapasite Artrma ve Modernizasyon Projeleri Bu grup, Erdemirde 19902000 yllar arasnda uygulanan Kapasite Artrm ve Modernizasyon Projesinin (KAM Projesi) kapsamnda yrtlen almalar kapsamaktadr. Yksek Frn Sobalar Modifikasyon Projesi Yksek Frnlar Kmr Enjeksiyon Tesisi elikhane Kapasite Artrm ve Modernizasyon Projesi 1. Scak Haddehane Modernizasyon Projesi 3. Slab Istma Frn Tesisi 2. Scak Haddehane Modernizasyon Projesi 2. Souk Haddehane Tesisi 4. Kire Fabrikas Tesisi 4 ve 5 Nolu Oksijen Fabrikalar Kzlcapnar Baraj Servis Suyu Kapasite Artrma ve Modernizasyon Projesi Kimyasal Artma Tesisi Yeni Liman Tesisi

78 Gaz Datm zleme Projesi 8.1.5 Erdemirde Yaplan Enerji Yatrmlar ve Verimlilik almalarnn evresel Geliime Katklar Erdemir elik retiminin evreye olan duyarllkla beraber yrtleceini uzun zaman nce ilke edinmitir. Bu felsefeyle beraber birok sv ve gaz atk tesisleri ina edilmi ve bunlarn doaya olan etkileri her nitede kontrol altnda tutulmutur. Atk su ileme tesisi ve resirklasyon sisteminin inasyla %86 orannda atk su geri kazanlmtr. Denize arj edilen geri kalan miktar iin, evre bakanlndan yasal izin alnmtr. Atk gaz geri kazanm ve toplama sistemiyle, yan rn gazlarnn %98i geri kazanlmtr. Baca gaz emisyonlar, gerek bacalara kurulan on-line izleme cihazlaryla gerekse tanabilir emisyon lerlerle srekli kontrol altnda tutulmaktadr. Dier yandan, mobil atmosfer havas kirlilik izleme aracyla, fabrika evresi ve ehirde hava kirlilii lmleri yaplmaktadr. Tesislerden nemli veya kuru kat atklar sinter fabrikasnn girdi hammaddesi olarak deerlendirilmekte, baz atklar ise deiik amalar iin d mterilere satlmaktadr. evreyle ilgili yaplan almalar ve uygulanan stratejiler devlet politikalarna ve Avrupa Birlii normlarna uygun olarak yrtlmektedir. Tm bu almalarn sonucu olarak Erdemir ISO 14000 sertifikas alma almalarna byk bir ciddiyet ve sistematikle devam etmektedir [10]. 8.1.6 Erdemirin zgl Enerji Tketim Performansnn Uluslararas Entegre Demir elik Tesisleri ile Karlatrlmas 8.1.6.1 Trkiye ve Japonya Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim Performanslarnn Karlatrlmas 2002 yl banda Elektrik leri Ett daresinin nclnde Trkiyedeki entegre demir elik tesislerinin enerji kullanm performanslarnn deerlendirilmesi ve yaplacak teknik destein tespit edilmesi amacyla, Japan International Cooperation Agency (JICA) uzmanlarnca yaplan inceleme ve almalar sonucunda hazrlanan Energy Conservation Diagnosis on Integrated Steel Industry in Turkey raporunda yer alan zgl enerji tketim verileri ekil 8.4te sunulmutur. Sz konusu raporda Japon uzmanlarca mukayese iin kabul edilen, Erdemirin 5400 Mcal/TH zgl enerji tketim deeri, Japonyadaki entegre demir elik tesislerinin 5500

79 6300 Mcal/TH aralnda olan deerleri ile mertebe olarak rtmektedir [10].

ekil 8.4 Trkiye ve Japonya zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii [10] 8.1.6.2 Erdemir ve ABD Entegre Demir elik Tesisleri zgl Enerji Tketim Performanslarnn Karlatrlmas AISI Steel Industry Technology Roadmap-December 2001 ve USA Department of Energy tarafndan yaynlanan Mart 1999 tarihli Industrial Energy Managament in Action raporlarndan yararlanlarak hazrlanan grafik, ekil 8.5te sunulmutur. Bu grafikten grlecei zere, Erdemir ve ABD entegre elik sektrnn zgl enerji tketimlerinin geliim trendleri ve hedefleri uyumlu ve yakn bir seyir izlemektedir [10].

80

ekil 8.5 Erdemirin zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii [10] 8.1.7 Erdemirde Yaplan almalarn Sonucu Erdemirde enerjiye ynelik, sistematik olarak 1982 ylnda balatlan ve yaklak 20 yldr aksatlmadan srdrlen almalar sonucunda, nemli mesafe kaydedilmitir. Bununla beraber, gelinen nokta yeterli grlmemekte olup, enerji verimliliini gelitirme ve tasarruf almalar aksatlmadan srdrlmektedir. Erdemir, enerjinin verimli kullanm ve tasarrufuna ynelik almalarda lkemizin nde gelen kurulularndan biri olup, bu konudaki performansn dnyadaki modern demir elik tesislerinin bugn ulatklar nokta ve gelecekteki hedefleri baz alnarak srekli gelitirmektedir. Entegre demir elik tesislerinde enerji performansnn en nemli lt, 1 ton ham elik retimi iin harcanan toplam enerji miktarn gsteren zgl enerji tketim deeridir. Bu parametreye gre 1982 ylnda 8220 Mcal/TH olan Erdemirin zgl enerji tketim deeri 20 yldr sreklilik arz eden iyiletirme almalar sonucunda bugn iin 5000 Mcal/TH mertebesine indirilmitir. nmzdeki 5 yl iinde bu parametrenin 4500 Mcal/TH seviyesinde olmas hedeflenmitir. Buna gre, Erdemirin mevcut enerji performans dnyann nde gelen modern entegre demir elik tesislerinin enerji performanslar ve hedefleri ile rtmektedir.

81 Erdemirin Stratejik Plannda enerji verimlilii iin, 2007 ylna kadar 4500 Mcal/TH zgl enerji tketim seviyesi hedeflenmitir. Bu hedef dorultusunda yaklak 30 adet yeni iyiletirme projesi envanteri hazrlanm olup, bu projelerin finansman ihtiyalar ve nceliklerine ynelik almalar devam etmektedir [10]. 8.2 Oyak Renault Otomobil Fabrikalar A..de Enerjinin Verimli Kullanlmas 8.2.1 irket Tantm Oyak-Renault, Bursa'da retim tesislerinde kurulmu olup, retilen binek aralarn ve mekanik paralarnn retiminden ve ihracatndan sorumludur. Bursa'da bulunan Oyak Renault Fabrikas, bugn yllk 160.000 otomobil retim kapasitesi ile Renault'nun Bat Avrupa dnda en yksek kapasiteye sahip fabrikas konumundadr. 185.000 m2'si kapal alan olmak zere 413.000 m2 alan zerinde kurulu olan Bursa Fabrikas 4000 personeli ile eksiksiz bir kaporta-montaj ve mekanik imalat hattna sahiptir. Oyak Renault bu adan imalat srecinde; pres, kaporta, boya montaj hatlaryla tam anlamyla bir btnle sahiptir. Tek montaj hattnda Clio Symbol, Mgane, Mgane Wagon retimi yaplmaktadr. Trkiye'deki 31 yllk tarihi boyunca Renault, almalarnda kalite standartlarn n planda tutmasyla dikkatleri ekti. Bu dorultuda Oyak-Renault, Kalite Gvence Sistemi'ni 1996 ylnda ISO 9001 belgesiyle onaylatan ilk Trk otomotiv kuruluu oldu. Gerek rettii otomobiller ve gerekse retim tesisleri asndan evreye gerekli zeni gstermeyi de hedefleyen Renault, 30. kurulu ylnda evre Ynetim Sistemi ISO 14001 belgesini almak zere harekete geti. Uluslararas alanda tannm, bamsz kurulu UTAC tarafndan denetlenen Oyak Renault, 1999 yl sonunda ISO 14001 evre Ynetim Sistemi Belgesi'ni sfr hata ile ald. 8.2.2 Enerjinin Verimli Kullanlmas almalar Oyak Renault, Enerjinin Verimli Kullanlmas projesi kapsamnda, doalgaz tketiminin optimize edilmesini ana hedef olarak almtr. Proje almalarnda elektrik ve su tketimlerinin azaltlmasn da ieren 73 eylemden 58i sonulandrlmtr. Doalgaz tketimini azaltma almalar, merkezi kzgn su sisteminin retim prosesi ve stma prosesi olarak ayrlmas zerine younlatrlmtr. Merkezi s santralnda yaplan deiiklikler ile 110 / 140C alan kazanlarn alma scaklklar, stma prosesi iin 70 / 90Cye, retim prosesi iin ise 105C drlmtr. Bu amala yksek slarda almas

82 zorunlu olan tesisler merkezi sistemden ayrlarak bamsz s sistemlerine dntrlmtr. Yaplan bu alma, merkezden uzak tketicilerden kaynaklanan kaynar su hatlarndaki kayplar da nlemitir. Tavan aydnlatmalarnda kullanlan manyetik balastl yksek basnl civa buharl armatrler, elektronik balastl floresan armatrlerle deitirilerek atlyelerin aydnlatma dzeyi iyiletirilmi, bunun yannda ciddi bir elektrik tasarrufu salanmtr. Benzer alma araba retim bantlarnn tmnde uygulanmtr. Oyak Renaultda yaplan ilgi ekici almalardan biri ise idari bina ile kompresr soutma kulesinde, n soutmann, retimde kullanlmakta olan ehir suyu ile yaplmasdr. Enerjinin Verimli Kullanlmas projesi, st ynetimin verdii destek ile, konularnda uzman olan Enerji Komitesi tarafndan yrtlmtr. Hazrlanan cep kitab, verilen eitimler ve fabrika neri sistemi bnyesinde gerekletirilen kampanya ile Oyak Renaultda enerji tasarrufunun bir yaam biimi haline dnmesi salanmtr. irkette yaplan almalar iki ana balk altnda ele alnabilir: Aydnlatma almalar ve kazan dairesi almalar. 8.2.2.1 Aydnlatma Projesi almalar a) Mekanik Atlye Tavan Aydnlatma Modernizasyonu Manyetik balastl yksek basnl civa buharl armatrlerle yaplan tavan aydnlatmas yerine, elektronik balastl floresan armatr taklarak tavan aydnlatma sistemi modernizasyonuyla enerji tasarrufu salanmtr. Daha nce kullanlan yksek basnl civa buharl armatrler, ekonomik mrlerini doldurmutu. Bunlarn yerine tekrar civa buharl armatrler taklmas dnlse bile, armatr konumlarnn, monte edilecek fi gruplarnn ve besleme panolarnn komple deiiklie urayaca dnlmeliydi. Bu aamada, enerji tasarrufu almalarna da katkda bulunmak amacyla, alternatif tavan aydnlatma armatrleri ile ilgili aratrmalar yapld. Sonu olarak, elektronik balastl floresan armatrlerin, hem aydnlatma kalitesi, hem de salayaca elektrik tasarrufu dikkate alnarak, mekanik atlye tavan aydnlatmalar iin uygun bir zm olaca noktasnda gr birliine varld. Mekanik atlye tavan aydnlatmas iin kullanlan manyetik balastl yksek basnl civa

83 buharl armatrler toplam 640 adetti. Her armatr manyetik balastyla beraber 450W gce sahipti. Bunlarn yerlerine kullanlan elektronik balastl floresan armatrler ise 1280 adettir. Bu armatrler 2 adet 58W floresan ampul iermektedir ve elektronik balastn zellii dolaysyla armatr bana harcanan g 2x58=116W yerine 108Wtr. zellikle elektronik balastl floresan armatr seilmesinin altnda, elektronik balastn aada sralanan nemli avantajlar byk rol oynamtr [10]: a) ebeke geriliminin 160250 VAC aralnda k k sabittir. Bu nedenle gerilim ykseldiinde kayp enerji miktar artmaz, gerilim dtnde ise k verimi azalmaz. b) G faktr (Cos ) 0.99dur. ebekeden manyetik balast gibi reaktif g ekmedii iin kompanzasyon sisteminden tasarruf salar (Manyetik balast iin Cos = 0.60). c) Kayp olarak ortaya kan s enerjisi ok az olduundan klima sisteminde aydnlatmann etkisi dikkate alnmaz. Elektronik balast iin art snma deeri 20C iken, manyetik balast iin 60C civarndadr. d) Ikta titreim ve krpma olumaz. Manyetik balastta oluan ortam grltsne rastlanmaz. e) Lambalar yksek frekansla yakld iin, dner makinelerin duruyormu gibi gzkmesine yol aan stroboskobik etki olumaz. kazalarna sebebiyet verebilecek bu neden azalr. f) Yangn riski yok denecek seviyededir. g) Armatrler devreye alnd anda k verimine ular. Manyetik balastl civa buharl armatrler, devreye alndktan 20 dakika sonra gvenli bir ekilde almaya imkan tanyan k verimine ulaabiliyorlard. Bu yzden ksa sreli ay ve yemek molalarnda, u anda olduu gibi enerji tasarrufu elde etmek amacyla tavan aydnlatmalarn devre d brakmak sz konusu deildi. Aadaki grafikte mekanik atlye iin uygulama ncesi ve sonrasn ieren aydnlatma armatrleri kurulu g kyaslamas grlebilir [10]:

84

ekil 8.6 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri [10] Grafikten de anlalaca zere kurulu g kazanc, dolaysyla elektrik tasarrufu %47,9 civarnda olmutur. Bunun yannda uygulama ncesi ve sonrasnda yaplan k iddetleri lmlerinden elde edilen veriler gstermektedir ki, mekanik atlye ortamnn aydnlatma kalitesinde, i gvenlii kriterlerine uygun olacak ekilde nemli bir iyileme salanmtr.

ekil 8.7 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar aydnlk dzeyi (maksimum ve ortalama) deerleri [10] Ortalama deerler dikkate alnarak yorumlanrsa, aydnlatma kalitesinde %150 orannda bir iyileme salanmtr.

85 Bu almadan alnan olumlu sonu dorultusunda, uygulama alannn geniletilmesi karar alnm ve kalp atlyesi, ambarlar ve yedek tavan aydnlatmalar da deitirilmitir. Kalp atlyesinde %89,4; ambarlarda %67,9 ve yedek aydnlatmalarda %71 orannda elektrik tasarrufu salanmtr.

ekil 8.8 Uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri [10] b) retim Bantlar Aydnlatmasnda Tasarruf retim bantlarndaki floresan armatrlerde bulunan manyetik balastlarn yerine, enerji tasarrufu amacyla elektronik balast taklmtr. Bu sayede 2x40W armatr bana tketilen elektrik enerjisi manyetik balastl floresan armatrler iin 96W/h iken, elektronik balastl floresan armatrler iin 71W/h olmutur. Bylelikle %26 orannda elektrik tasarrufu salanmtr. Toplam 2300 adet armatrde balast deiimi yaplmtr. Elektronik balast kullanm durumunda oluacak tek dezavantaj, floresan lambann verdii k miktarnda az da olsa bir dme olmasyd. 40W gcndeki bir floresan lambann verdii k miktarnn katalog deeri 2500 lmendir. Elektronik balast kullanldnda bu deer % 8-9 orannda dm ve 2300 lmen civarnda olmutur. Fakat bu fark, hissedilir dzeyde deildi ve balang iin geerliydi. Manyetik balast kullanmndan kaynaklanan voltaj dalgalanmalarndan korunamama, dengesiz lamba srme, filtrasyon olmamas, starter tetiklemesinden doan dezavantajlar vb. gibi olumsuz etkenler elektronik balast kullanmnda sz konusu olmad iin, ksa sre iinde k verimi her iki uygulama iin dengelenmi, hatta elektronik balast uygulamas sonucunda, zamanla avantaj salanmtr.

86

ekil 8.9 Uygulama ncesi ve sonras retim bantlar aydnlatmalar kurulu g deerleri [10] 8.2.2.2 Kazan Dairesi almalar Kazan dairesinde 6 adet sko tip alev duman borulu geili 4 barda alan kazan mevcuttur. Kazan kapasitesi 7.350.000 kcal/h olup konstksiyon scaklk k deerleri 140 110Cdir. Bu kazanlarn klar bir kollektrde toplanp fabrikann stma ve prosesleri iin kullanlmaktayd. Yln tm aylarnda proses nedeni ile kazan scaklnn 130 C de tutulmas gerekmektedir. Bunun neden olduu enerji tketiminin azaltlmas iin; proses ve stma devrelerinin birbirinden ayrlmasna karar verildi. Yaplan hesaplarda binalarda bulunan stma apereylerinin kurulu gc % 25 fazla olduu tesbit edildi. Bundan dolay (90 70) dnmnn herhangi bir sorun yaratmayaca anlalmtr. Fabrikann 418.126 m2 toplam alan bulunmaktadr. Bunun 204.256 m2si kapal alandr. Ortalama bina ykseklii 9 mdir. Bu ayrma ile bina stma hatlar (9070)C, proses hatlar da (140110)C alr hale getirilmitir. Ayrca ihtiya duyulduunda bina stma devresi de (140110)Cde altrlabilir. Tesisatlardaki bu ayrma ilemi stmalarn devrede olduu zamanlarda, (zellikle gei aylarnda) nemli tasarruflar salad. Proses ve stma hatlarnda toplam 1.700 m3 su dolamaktadr. Ayrma ilemi ile 700 m3 proses yaklak 1.000 m3 stma hatlarnda olmak zere sirklasyon kapasiteleri olumutur. Bu ekilde stma hatlarnn haftasonu ve uzun tatillerde devre d braklma imkan olumutur. ok basit hesapla 1.000 m3 suyun haftasonu stlmamas ile yaklak olarak 3.500 sm3 doalgaz tasarrufu yaplmaktadr. Proses hatlarnda yksek scakla ihtiya duyulan kullanm noktalar belirlenmitir. Bu noktalarda yaplan iyiletirme almalar ile merkezi sistemden bamsz alan zmlere gidilmitir. Bugn proses hatt scakl 105 Cdir. Bina stmalar da (9070) Cde

87 almaktadr. Kazan dairesinin tesisat emalarnda da grld gibi alt kazann k da bir kollektrden tm fabrikaya proses ve stma olarak atlye baznda datlmaktadr. Kazan dairesinde alt kazann bal olduu 26 tonluk 2 adet denge deposu mevcuttur. Bu denge depolar k kollektrne bal olarak almaktadr. 2 adet denge deposunun bulunmas kazan dairesini iki ayr gruba blmekte kolaylk salamtr. Sistem otomasyonu, otomatik su alma ve azot ile basnlandrma tesisleri farkl iki ayr kazan dairesi olarak dizayn edilmitir. Bir olan gidi ve dn kollektrleri ikiye ayrlmtr. Alt adet kazann drd bina stma hatlarna aktarlm, iki adedi de prosese bal hatlara aktarlmtr. Bu ilemler istenildiinde tekrar alt kazann beraber alabilecei ekilde tasarlanmtr. Bu projeye balamadan nce boru aplar, su hz, pompa debilerinin kapasite uygunluu teorik olarak hesaplanmtr. Bu hesaplar sonucunda termodinamik zellikler dikkate alnarak kzgn su tesisi yeniden yaplandrlmtr (ekil 8.12). 2001 yl kazan dairesi doalgaz tketimi 4.839.250 sm3/yl, klimatik deeri 1.581dir. 2002 yl kazan dairesi doalgaz tketimi 3.783.987 sm3/yl, klimatik deeri 1.921dir. Klimatik deerinde grld gibi 2002 yl 2001 ylndan daha souk olmasna ramen 1.055.263 sm3 daha az doalgaz harcanmtr (Klimatik deer; gnlk d hava scaklnn en dk deerinin 14ten mutlak olarak kartlmasyla bulunur. Hava scaklnn tketime etkisini belirlemede kullanlr).

88

ekil 8.10 Kazan dairesi doalgaz tketimleri [10]

ekil 8.11 Kazan dairesi d hava klimatik scaklklar [10]

89

ekil 8.12 Proje ncesi ve sonras [10]

90

8.3 Ytongta Enerji Tasarrufu almalar 8.3.1 irket Tantm ve irketteki Enerji Ynetimi almalar Hakknda Genel Bilgi 1963 ylnda 50.000 m kapasite ile retime geen Trk Ytong Pendik fabrikas ilerleyen zaman ve pazar koullar ierisinde kapasite arttrm almalarna gitmi ve gerekli yatrmlarn tamamlanmasyla 1996 ylnda 400.000 m / yl retim kapasitesine ulamtr. Gazbeton retiminin son safhas olan malzemenin sertletirme ilemi yksek basn altnda doymu buhar ile otoklavlarda yaplmakta olup, byk oranda enerji sarf gerektirmektedir. Gemi yllarda yaplan almalarda zellikle otoklavlarn iindeki buharn sertletirme ilemi bittikten sonra tahliyesi aamasnda tekrar kullanlmas imkanlar aratrlmtr. Bu amala otoklavdan otoklava buhar hatlar ilave edilerek bir otoklavn tahliye aamas baka bir otoklavn basn ykseltme aamasna denk getirilerek tahliye aamasndaki otoklavn buhar dier otoklava transfer edilmeye allmtr. Gerek aktarma imknlarnn kstl olmas ve buharn zelliklerini kaybetmesi, gerekse aktarma yaplsa bile otoklavlarn basnlarnn 34 Atde dengelenmesi sonucunda otoklav iindeki kalan buharn basit bir eanjrden geirilip atmosfere braklmas enerji maliyetlerini byk lde arttrmakta idi. 1990l yllardan itibaren, yukarda bahsedilen atk buhardan faydalanmak ve geri kazanlan bu enerji sayesinde retim prosesinde s enerjisi temini iin kullanlan kire, imento ve su gibi hammaddelerin tketiminden de ek tasarruf salamaya ynelik eitli projeler retilmeye balanm ve 3 aamal Atk Is Enerjisinden Faydalanma Projesi hazrlanmtr. 1995 ylnda nihai hale getirilen ve st ynetimin onaylad proje ile 5 yl ierisinde; 1. Buhar aklerinin kurulmas, 2. Buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas, 3. Atk Buhar Geri Kazanm sisteminin devreye alnmas projelerinin gerekletirilmesi sonucunda s enerjisinden (doalgaz tketiminden) ortalama %35, hammadde tketiminden de %5 tasarruf salanmas ngrlmtr [10].

91

8.3.2 YtongtaTasarruf almalar Ytongda enerji tasarrufu almalar 19962001 yllar arasnda 3 aamada

gerekletirilmitir: 1. Buhar aklerinin kurulmas, 2. Buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas, 3. Atk buhar geri kazanm sisteminin devreye alnmas. Bu almalarn aamalar aadaki srayla ele alnabilir [10]: 8.3.2.1 Birinci Etap: Buhar Aklerinin Kurulmas Ytong gazbeton retiminin son aamas olan sertletirme ilemi, yksek basn altnda otoklavlarda doymu buhar yardm ile yaplmaktadr. 1996 ylna kadar otoklavlama aamasnda sertletirme ilemi bittikten sonra tahliye sresince otoklav iindeki buhar eer denk gelirse baka bir otoklava aktarlmaktayd. Ancak zellikle deiken retim artlarnda otoklav giri-klar birbirlerine buhar aktarma imkanlarn azaltmtr. Bunun yannda otoklavdan otoklava gnderilen buhar, malzeme ile temas sonucunda kirlenmekte ve buharn iindeki hava konsantrasyonunun artmas yznden aktarma ilemi maksimum iki defa yaplabilmekte, daha sonra da buhar bir s deitiricisinden geirilerek dar verilmekteydi. Gerek aktarma imkanlarnn kstl olmas ve buharn zelliklerini kaybetmesi, gerekse aktarma yaplsa bile otoklav basnlarnn 34 Atde dengelenmesi sonucunda otoklav iinde kalan buharn basit bir eanjrden geirilip atmosfere braklmas yznden, retim miktarna bal olarak gnde yaklak 4060 ton aras bir buhardan dolaysyla enerjiden faydalanamama sz konusuydu. Bu dnemde 1m3 Ytong retimi iin ortalama 130 kWh enerji harcamaktayd. 1995 ylnda hazrlanan buhar akleri projesinde mevcut otoklavlama prosesine entegre edilen buhar akleri sistemi ile, otoklavlardan tahliye edilen buhar ykayp havasndan arndrarak ihtiya duyulan baka bir otoklava gnderilmesi, bylece daha nceden atlan buharn tekrar sisteme geri verilmesi dnlmtr. Projenin ilk etabnn planlama balangc 1995 yldr. irketin orta Alman Ytong Internationaldan alnan ek bilgilerin Trk Ytong mhendislerince mevcut alma koullarna uyarlanmas ile proje bir yl iinde hazrlanm ve yatrm Haziran 1995 tarihinde balayp, Mart 1996 tarihinde tamamlanarak devreye

92 alnmtr. Projenin bu etabnn toplam yatrm tutar 222.000$ dr. Aklerin devreye alnmasndan sonra enerji harcamalar aylk olarak takip edilmi ve 130 kWh olan enerji sarfnn ayn artlar altnda (retim miktar, hava scakl) 106 kWha dt tespit edilmitir. Sz konusu projede kullanlan aklerin zellikleri ve alma prensipleri ksaca aada verilmitir: 1. 2. 3. 4. 5. Akler 3/4 su ile dolu basnl kaplardr. 26 At basn aralnda alrlar. 12 At alma basncna gre dizayn edilmitir. Ayn anda hem buhar arj hemde dearj yapabilirler. Aklerin su faznda bulunan difizrleri vastasyla otoklavdan gnderilen buharn

enerjisini suya transfer ederek basn altnda yksek scaklkta kzgn suya evirirler. 6. Bu aamada buhar ile birlikte srklenmi askdaki kat maddeler aknn altna

kerler ve blf ile ortamdan uzaklatrlrlar. 7. Buhar ile beraber srklenmi hava ise aklerin zerinde bulunan hava krc

kondenstoplar vastasyla atlr. 8. Otoklavlama prosesinde buhara ihtiya duyulduunda ak vanalar alarak

aknn buhar fazndan ekim balar. 9. Ak iindeki basn dmeye baladnda kzgn su tekrar buhar fazna geer ve

otoklavlara temizlenmi, havasndan arndrlm buhar gnderilir. Projenin bu etabnn gereklemesiyle 19962001 yllar arasnda buhar enerjisinden elde edilen tasarruf miktar aadaki tabloda verilmitir [10]:

93

izelge 8.3 Projenin birinci etab aklerin tesisiyle 19962001 yllar arasnda elde edilen doalgaz tasarruf sonular tablosu [10]
1996 1997 1998 1999 2000 2001 6 YILLIK TOPLAM

Yllk Tasarruf Miktar TEP Yllk (Doalgaz) Tasarruf Miktar kWh Yllk Tasarruf Miktar $ Tasarruf Oran Toplam (Tasarruf / Toplam Enerji Tketimi) % Esas Alnan Dviz Kuru TL/$ Ortalama D.G. Fiyat

605

809

702

587

628

509

3.840

7.037.000

9.409.000

8.168.000

6.828.000

7.310.000

5.927.000

44.679.000

109.000

160.000

126.000

99.000

122.000

130.000

746.000

20

22,2

20

20,8

22,8

23,3

21,4

85.004

160.430

263.948

435.351

614.823

962.386

0,0155 $/kWh Yllk retim Miktar m3 Yllk Enerji Tketimi (Doalgaz) kWh 35.339.000 293.244

0,017

0,0154

0,0145

0,0167

0,022

392.032

340.360

284.515

304.585

246.955

1.861.691

42.377.000

40.676.000

32.769.000

32.064.000

25.465.000

208.690.000

Yukardaki tablodan da grld zere 6 yl iinde toplam tasarruf 746.000 $ olmutur. Bu zaman zarfnda ortalama tasarruf oran ise %21,4 olarak tespit edilmitir. 222.000$lk yatrm ise yaklak 18 ayda kendini geri demitir.

94 8.3.2.2 kinci Etap: Buhar Kazanlarnn Verimliliinin Arttrlmas Otoklavlarda kullanlan buhar reten iki adet geili 15 Atlk kazanlardan eski teknoloji ile imal edilmi ve yanma verimi dk olan 2 nolu kazan ekonomizr ilaveli olarak yenilenmitir. Projenin ikinci etabnn planlanmasna Haziran 1999 tarihinde balanm, proje yatrm ise Kasm 1999da balayp Mays 2000de bitirilmitir. Bu yatrm ile yanma verimi ykselmi ve ekonomizr k kazan girii besi suyu scakl 135oCye ykseltilerek kazan verimi %85ten %91 civarna ulamtr. Bu sayede 1m Ytong retimi iin harcanan doalgaz enerji miktar 106 kWhdan 100 kWha dmtr.

izelge 8.4 Projenin ikinci etab buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas ile 20002001 yllar arasnda elde edilen tasarruf sonular tablosu [10]
2000 Yllk Tasarruf Miktar TEP Yllk (Doalgaz) Tasarruf Miktar kWh Yllk Tasarruf Miktar $ Tasarruf Oran (Toplam Tasarruf / Toplam Enerji Tketimi) % Esas Alnan Dviz Kuru TL/$ Ortalama D.G. Fiyat $/kWh Yllk retim Miktar m3 Yllk Enerji Tketimi (Doalgaz) kWh 5,4 5,8 5,6 121 2001 127 TOPLAM 248

1.415.000

1.480.000

2.897.000

23.600

32.600

56.200

614.823

962.386

0,0167 235.810

0,022 246.955 482.765

25.930.000

25.465.000

51.395.000

Yukardaki tablodan grlecei zere Mays 2000 ile Aralk 2001 yllar arasnda buhar kazanlarnn verimli hale getirilmesiyle 56.200$ tasarruf salanmtr. Yatrm miktar 101.000$ olan bu tasarruf almas Nisan 2003te kendini geri demitir [10].

95 8.3.2.3 nc Etap: Atk Buhar Geri Kazanm Sisteminin Devreye Alnmas Otoklavlardan tahliye edilen buharn aklerde tamamnn geri kazanlmas sz konusu olmadndan proses srasnda aklerin alamad ve zaman zaman atmosfere tahliye edilen buharn deerlendirilmesi ve otoklav kondenstoplarndan kan flush buhardan da faydalanmak zere nc etap projeler zerinde 2000 ylnda almaya balanmtr. Ekim 2000de montaj balayan yatrm Ocak 2001de devreye alnmtr. Yatrmn toplam maliyeti 38.550$dr. Atk buhar geri kazanm almalar drt ana balk altnda toplanabilir: 1. Pendik Ytong otoklav tesisinde mevcut otoklavlarnda bulunan kondenstoplardan kan kondensler bir buhar separatrnde toplanp, flush buhar ve scak su olarak ayrtrlmtr. Scak su, kondens toplama havuzuna gnderilip retim suyu olarak kullanlmtr. Seperatrde ayran flush buhar kazan besi suyu eanjrnden geirilerek kazan besi suyu n stmaya tabi tutulmu ve su scakl 20oCden 50-60 oC ykseltilmitir. 2. Aklerin alamad buhar kazan besi suyu tanknn iine denen serpantinlere gnderilerek su scakl 60oClerden 98-100oCye ykseltilmitir. Eski sistemdeki eanjr yardmyla 60oCnin zerine ykseltilemeyen su scakl bu yeni tesis ile 98-100oClere ykseltilmi, bylece besi suyunun gnderildii degazrn harcad ilave buhar miktar azalmtr. Gnde 170 ton su kullanlan kazan iletmesinde 6.800.000 kcal bir enerji tasarrufu salanm ve bu alma ile 1 m3 Ytonga sarf edilen enerji (doalgaz) miktar 100 kWhden 91 kWha dmtr. Ocak-Aralk 2001 ylnda elde edilen kazan 33.585 $/yldr. 3. Kazan besi suyu tanknda atk buharn tmnn kullanm mmkn olmadndan serpantinleri terk eden dk basntaki buharn scak suya dntrlp retim prosesinde kullanlmas dnlmtr. Burada ama, Ytong retiminde kullanlan kire ve imentonun vermi olduu s enerjisi yerine scak sudan gelen s enerjisini kullanarak sz konusu hammaddelerden tasarruf etmektir. Projenin bu blmn gerekletirmek iin, iinde serpantinleri olan bir scak su tank imal ettirilmi, otomatik seviye ve scaklk kontrol sistemleri ile donatlmtr. Otoklav alt ve eanjr k scak kondenslerinde topland bu tankta, retime gnderilen proses suyu scakl 25oCden 53oCye ykseltilmitir.

96 2001 ylnda retim prosesine verilen suyun stlmasyla gerekleen hammadde miktarlarndaki tasarruf m gazbeton retimi bana 13 kg (kire + imento)dr. 2001 ylnda toplam 246.955 m3 gazbeton retimi yapld gznne alndnda; 246.955 m3/yl x 13 kg/m3 = 3210 ton/yl (kire + imento) tasarrufu Bir ton (kire + imento) ortalama maliyeti = 28 $/ton 3210 ton/yl x 28 $/ton = 89.880 $/yl tasarruf edilmitir. 4. Gerek kazan besi suyunu stan eanjr ve serpantinlerden gerekse imalat suyunu stan serpantinden, buharn s transferi aamasnda oluan yksek scaklktaki kondens sular toplanarak, retimde kullanmak amacyla sisteme geri beslenmitir. 2001 ylnda bu ilemle toplam 9.600 m su geri kazanlarak retime verilmitir. Bunun karl daha az su tketilerek su maliyetleri drlmtr. 2001 ylnda kondenslerden elde edilen 9600 m3 suyun parasal karl 9300 $ dr (1 m3 su iin idareye 0,97 $ denmektedir). Sonu olarak 2001 ylnda 38.550 $ harcayarak gerekletirilen Atk Buhar Geri Kazanma Sistemi toplamda 33.585 $ + 89.880 $ + 9300 $ = 132.765 $/yl tasarruf salam olup, sz konusu tesisin yapm iin harcanan 38.550 $ gznne alndnda yeni tesisin kendini geri deme sresi yaklak 3,5 ay olmutur [10]. 8.3.3 Uygulanan Projenin Sonular Ytong Pendik Fabrikas, gazbeton retiminde 1996 ylndan itibaren enerji tasarrufu almalarn balatm olup, bu erevede ald nlemler ve yapt yatrmlar ile 1 m gazbeton retiminde harcanan s enerjisini 130 kWhdan 91 kWha drerek tam kapasite retimde yaklak %30 enerji (doalgaz) tasarrufu ve retim prosesinde kullanlan hammaddelerden de %5 orannda tasarruf salanm. Son 5 yllk dnemde bu almalarn sonucunda tm tasarruflarn toplam 935.000$a ulamtr. Projelerin toplam yatrm tutar 362.000$ olup, yatrm iin harcanan miktar iki yldan biraz fazla srede kendini geri demitir. lgili neticeler izelge 8.5te verilmektedir [10]. 1995 ylndan itibaren balayan 3 kademeli enerji ve hammadde enerji tasarruf almalar 2001 ylnda tamam gerekletirilmitir. Her 3 projenin nemli lde enerji tasarrufu saladn ve ksa zamanda kendilerini dedikleri grlmektedir.

97 izelge 8.5 projenin zet toplam tablosu

Bir m3 malzeme retimine den Tarih enerji tketimi kWh Mart 1996 Dnemi Mart 1996da projenin ilk etab Buhar Aklerinin devreye alnma sonras Mays 2000de ikinci etap 2. no.lu kazann verimli hale getirilmesi sonras Ocak 2001de 3. etap Atk Buhar Geri Kazanm sisteminin devreye alnmas sonras TOPLAM 845.000 935.000 91 8,0 42.900 89.900 132.000 100 5,6 56.200 56.200 106 21,4 746.000 746.000 Enerji Tasarruf oran % Enerji Tasarruf Miktar $ Hammadde Tasarruf Miktar $ $ Toplam

130

Projenin uygulanmas sonucu enerji tasarrufunun yannda hammadde tasarrufu ve nemli lde emisyon azaltlmas da salanmtr. Ortalama Ytong retimi 300.000 m3/yl alnrsa, doalgaz tasarrufu sayesinde atmosfere salnan yllk CO2 miktarndan 2230 ton/yl azalma gerekletirilmektedir. Nominal retim kapasitesi olan 400.000 m3e ulaldnda bu deer 2970 ton/yla ulaacaktr. Proje irket Ynetim Kurulu ve irketin Alman ortaklarnca da kuvvetle desteklenmitir. Tm projeler Pendik Fabrikas teknik ekibince gerekletirilmi, Trk yerli imalat sanayiine

98 imalat ve montajlar yaptrlmtr. 8.3.4 Ytongdaki Enerji Ynetimi almalarnn MS SQL Kullanlarak Simle Edilmesi Ytong Pendik Fabrikasnda yaplan enerji ynetimi almalar sonucunda %35 tasarruf edildii belirtilmiti. Bu almalar MS SQL program kullanlarak bir veritaban oluturulmu ve her aama iin deiimi gzlemlenmitir. Bu gzlemin yaplabilmesi iin SQL Serverda bir tablo yaratld ve bu tabloya enerji ynetimi uygulamalarnda elde edilen tm veriler girildi.

ekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Serverda oluturulan tablo

99 ekil 8.13teki tablo elde edildikten sonra VisualBasic.net kullanlarak SQL Servera balanlarak bu veriler ekildi. aada grlmektedir. Verilerin nasl ekildiine ilikin uygulama pencereleri

ekil 8.14 Tablolarn SQL Serverda grnm

100

ekil 8.15 VB.net ile verilerin SQL Serverdan ekilmesi

Bir sonraki aamada, VisualBasic.net kullanlarak SQL Servera balanlp ekilen veriler yardmyla Crystal Report program kullanlarak grafikler oluturuldu. Elde edilen grafiklerin neleri ifade ettii her grafiin altnda aklanmaktadr.

101

ekil 8.16 Crystal Report kullanlarak ilk aamada edilen tasarruf oranlarnn yllara gre dalm

ekil 8.16dan grlecei zere, Ytongtaki enerji ynetimi almalarnn birinci aamasnda 1996-2001 yllar arasnda elde edilen tasarruf oranlar srasyla %20, %22.2, %20, %20.8, %22.8 ve %23.3tr. yaplm olan bu almadan elde edilen ortalama tasarruf %21.4tr.

102

ekil 8.17 Crystal Report kullanlarak 2. aamada edilen tasarruf

Ytongta yaplan enerji ynetimi almalarnn ikinci aamas sonucunda elde edilen tasarruf deerleri ekil 8.17de grlmektedir. Buna gre 2000 ylnda %5.4, 2001 ylnda ise %5.8 orannda tasarruf edilmitir.

103

ekil 8.18 Crystal Report kullanlarak 3. aamada edilen tasarruf

ekil 8.18de Ytongta yaplm olan enerji ynetimi almalarnn nc amasnn sonular grlmektedir. Buna gre, 2001 yl sonunda elde edilen tasarruf %8dir. Ytongtaki enerji ynetimi almalar, daha nce de belirtildii gibi aamada gerekletirilmi ve her aama sonucunda elde edilen tasarruf oranlar belirlenmitir. Bu aamalara gre irketin salad tasarruf miktarlar ekil 8.19da grlmektedir. Buna gre toplam tasarruf dikkate alndnda birinci aama sonucunda %80, ikinci aama sonucunda %6, nc aama sonucunda ise %14 tasarruf salanmtr.

104

ekil 8.19 Crystal Report kullanlarak elde edilen tasarrufun aamalara gre dalm

Ytongta yrtlen enerji ynetimi almalar elbette ki belli bir yatrm gerektirmi ve bu almalara balamadan nce bu yatrmn miktar ve ne kadar srede kendini amorti edecei dikkatli bir ekilde analiz edilmitir. Bu uygulamada toplamda 361550$ deerinde bir yatrm yaplm ve bu yatrmn %61.4 (222.000$) birinci aama iin, %27.9u (101.000$) ikinci aama iin, %10.7si (38.550$) ise nc aama iin kullanlmtr. Bu deerler ekil 8.20de grlmektedir.

105

ekil 8.20 Yaplan yatrmn aamalara gre dalm

ekil 8.21de Ytongta 1m3 gazbetonun retilmesi iin gerekli olan enerji miktarlarnn aama aama d grlmektedir. Buna gre birinci aamada 130kWhten 106kWhe, ikinci aamada 106kWhten 100kWhe, nc aamada ise 91kWhe d olmutur.

106

ekil 8.21 Tketilen enerji deiimi

ekil 8.22de Ytongta yaplm olan enerji ynetimi uygulamalarnn maliyet&tasarruf karlatrmas yer almaktadr. ekilden de grlecei zere, yaplm olan yatrm sonucunda elde edilen tasarruf maliyet asndan ok daha byk bir dzeydedir. Bu durum da yatrmn kendini amorti ettiini ve irkete byk bir kazan saladn gstermektedir. Sonuta Ytongta yaplan enerji ynetimi almalarnn planlanan dzeye ulat ve irket iin byk bir getiri salad sylenebilir.

107

ekil 8.22 Maliyet&Tasarruf karlatrlmas

108 BLM 9 9. ENERJ YNETM KONUSUNDA TRKYEDE FAALYET GSTEREN FRMALAR Bu blmde Trkiyede Enerji Ynetimi konusunda faaliyet gsteren 5 irketin bu konuya bak alar ve yapm olduklar uygulamalar sonucunda alm olduklar neticelerden elde ettikleri deneyimler ele alnacaktr. Firmalara yneltmi olan sorular Ek 2de yer almaktadr. 9.1 Alarko Carrierin Enerji Ynetimi Kavramna Bak 1954 ylnda kurulan, stma, soutma, havalandrma, su artma ve basnlandrma alanlarnda faaliyet gsteren Alarko Sanayi ve Ticaret A.., 1998 ylnda, alannda dnyann lider kuruluu Carrier ile eit oranda ortakla girmi ve irketin ad Alarko Carrier Sanayi ve Ticaret A.. olarak deitirilmitir. Teknolojisini yenileyen, d pazarlara eriim olanaklarn ve rekabet gcn arttran Alarko Carrrier'n iki ana faaliyet konusu bulunmaktadr: Endstriyel Alanda: Aratrma Gelitirme retim

Ticaret ve Pazarlama Alanlar: Pazarlama ve Sat Mhendislik ve Proje Hizmetleri, Sistem Satlar hracat Temsilcilik ve thalat

Alarko Carrier, stanbul'daki Genel Ynetim, ube ve iki fabrika ile Gebze Organize Sanayi Blgesi'nde (GOSB) 60.000 m2'lik alanda kurulan yeni kompleksine Ekim 2000'de tanmtr. Alarko Carrier'n endstriyel faaliyetleri, Genel Ynetim Merkezi'ne bal olarak, Gebze Ana retim Tesisleri ile Dudullu Radyatr retim Tesisi'nde; ticaret ve pazarlama faaliyetleri ise stanbul, Ankara, zmir ubeleri, Adana ve Antalya brolar tarafndan yrtlmektedir.

109 u anda irkette yaklak olarak 750 kii almaktadr. Alarkoda enerji ynetimi konusunda alan ayr bir Bina Ynetim Sistemleri Departman bulunmaktadr. Bu departmanda alan 16 kii mevcuttur, ancak uygulamalar srasnda outsource olarak da eleman altrlmakta ve bu say 60 ila 70i bulmaktadr. Bu birimde alan tm mhendisler, Carriern alanlar iin hazrlad tm eitimleri almaktadrlar. Ayrca bu birim iin yurtd ve Alarko bnyesinde Enerji Ynetim Sistemleri yazlm sistemleri eitimi dzenlenmekte ve blm alanlarnn bu eitime katlm salanmaktadr. Alarko, enerji ynetimi kavramna tesislerdeki elektriksel, fosil yakt, doal gaz enerjilerini en etkili ekilde kullanarak, en az kiiyle, gereken konfor koullarn salayarak gerekletirmek olarak bakmaktadr. Bu balamda, irkette bulunan Enerji Ynetimi departman uygulamann yaplaca bina ya da endstrinin amac dorultusunda en az enerji tketimiyle bunu gerekletirmeye almaktadr. Aslnda Alarkoda yrtlen enerji ynetimi almalar, Bina Otomasyonu faaliyetlerinin bir parasdr. Bu balamda enerji ynetiminin temeli, srekli iletmeye almadr. Sistem, sadece bina otomasyonu ve mekanik tesisat kurulduunda deil, srekli iletmeye alnmal ve test edilmelidir. Enerji ynetiminde gereken baar ancak byle salanabilir. Alarko Carrierin gerekletirdii sistem ve yazlmlar enerji ynetimi iin gereken tm niteliklere sahip olacak ekilde kurulurlar (Seluk Ercan, [12]). Enerji Ynetimi departmannn sorumluluunda bir i alndnda (Seluk Ercan, [12]); ncelikle binann elektriksel ve mekanik projeleri ayrntl bir ekilde incelenir. (Alarko u anda sadece yeni yaplan binalar iin bu sistemi kurabilmektedir, nk eski binalarda enerji ynetim almalar yaygn deildir). Bu inceleme aslnda bir bakma binann tehisidir. Tehis; cihaz ve iletme aksaklklarnn varln belirlemek, maliyet olarak etkisini ve aciliyetini aratrmak, nedenlerini belirlemek, zm yollarn ve maliyetlerini aratrmak, sorumluluklar belirlemek ve eylem plan gelitirmektir. Istma-Havalandrma sistemlerini karmakl yznden, binalarda iletme ve bakm sorunlarnn olmas, bu sorunlar yznden, enerji kayplar, konfor ikayetleri ve ksa cihaz mrlerinin ortaya kmas, cihazlarn zamansz kmesi, servis isteklerinin artmas nedenleriyle tehisin yaplmas gerekmektedir. Ayrntl incelemelerden sonra dier btn sistemleri kontrol eden bina otomasyon

110 sistemi iin Kontrol Projesi oluturulur. Gereken konfor (nem, scaklk, koku, karbondioksit oran, k iddeti kalitesi,... vb.) salanrken gereken optimum enerji hesaplanr (Gereken frekans, debi, vb. amalar tespit edilir. Yani ne kadarlk frekansa ihtiya var, ne kadar a ihtiya var, vb. eklinde ekonomik deerler hesaplanr). Bina otomasyonu iin gereken tasarm yaplr. Montaj Hangi yazlmlarn kullanlacana karar verilir. lmler internetten mi, WAP tan m takip edilecek, bunun karar verilir. Binann byklne gre belirlenen ana kontrol ve kk kontrol noktalar iin lm aletlerinin kurulumu yaplr. Testler balar. lm aletlerinden gelen sonular her 5 dakikada bir kaydedilir. Verinin nasl deerlendirileceine bal olarak bu sre deiebilmektedir. Burada nemli olan nokta hangi verilerin, nasl (aralkl ya da deer deiimli), hangi sklkta kaydedileceidir. Bu durum, kullanlan yazlm ve donanmn niteliklerine de baldr. Veri rnekleme tipleri ok hzl veri kaytlar (aktif lmlerde 1 dk ya da daha az), hzl veri kaytlar (rnekleme sresi 510 dk kadar), orta sklkta (15 dk30 dk), yava veri kaytlar (1 saat ya da st, uzun srelerle kayt) olmak zere drde ayrlmaktadr. rneklemenin, rnekleme frekans ve prosese uygun ekilde seilmesi gerekir. ok sk rnekleme sistem kaynaklarn tketir, az rnekleme ise yanltc bilgi verir. Elde edilen veriler grafiklere dklr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, seilen raporlamann toplanan veriye uygun olmasdr. nk uygun grafik tiplerinin, uygun deikenlerle retilmesi gerekir (grafik tipi, birim, ama vb.). Bu grafiklere gre nlem alnmas gereken yerler tespit edilir. Bu nlemler uygulanr.

Tehis safhasnda hangi yntemin kullanlaca nemlidir. Alarko Carrier, sistemin en ksa zamanda iletmeye alnmas ve iletme srecinde olabilecek en byk enerji tasarrufunu gerekletirmek iin gereken tm aktif ve pasif iletmeye alma testlerini uygular. Bu

111 yntemler aktif iletmeye alma (commissioning-aktif testler) ve pasif tanlama (monitoringpasif testler) olmak zere ikiye ayrlr. Aktif iletmeye almada; kontrol iaretleri kullanlarak vana, damper, fan gibi elemanlar mhendis tarafndan belirli deerlere getirilerek sistem davran incelenir. Pasif tanlamada ise; veri toplanr ve incelenir. statistik ve grafikleme kullanlr. Cihaz almasna hi mdahale edilmeden hatalar belirlenmeye allr. Aktif testler ok hzl veri kayd gerektirir ve bu testlerde yaplacak mdahalelerin bir prosedre balanmas gerekir, bo bina olmas rahatlk salar, saha istasyonunda byk bellek gerektirebilir, maliyeti pasif testlerden daha yksektir, toplanan verilerin modele uyup uymad ancak sistemdeki gecikme gz nne alnarak gerekletirilebilir. Pasif testlerle ise ilgili kaytlar yllarca devam edebilir; yine okunan deerlerin modele uyup uymad kontrol edilerek hata varl aratrlr ve bu testlerde en nemli zorluk, yaplan testlerin sunumu ve raporlanmasdr. Enerji ynetimi uygulamalarnda tehis safhasnda yaplabilecek baz hatalar

olabilmektedir. Bu hatalar; planlama, tasarm, cihaz, montaj, kastl, iletme, iyiletirme abalar, cihaz arzalar, cihaz karakteristiinin bozulmas, teknolojik gelime kaynakl olabilir. Bu nedenle, belirsizliklerin ortadan kaldrlmas ve duyar elemanlar hatalarn azaltlmasnda nemlidir. Belirsizlik, lm ve beklenen deer arasnda bulunabilecek kabul edilebilen hatann miktardr. Belirsizlikten daha byk hatalar ya detektr ya da sistem hatalarna iaret eder. Belirsizlik modellerin dzeltilmesiyle azaltlabilir. Bylece daha iyi modellere ulalabilir. Duyar elemanlarn ise, yeterli kalitede, kablolama yznden oluabilecek kayplar ve hatalar en aza indirilmi, uygun yerlere yerletirilmi, kalibrasyonu yaplm olmas gerekmektedir. Enerji ynetimi uygulamalar, binalarda ve endstriyel tesislerdeki uygulamalarda deiiklik gsterir. nk endstriyel uygulamalarda temel ama, retimi artrp masraf ksmak ve kar artrmaktr. Baka bir deyile, endstriyel uygulamalarda, enerji ynetimi deil enerji tasarrufu amalanmaktadr. Binalarda ise gnmzde enerji ynetimi tam olarak salanmakta, yani gereken konfor artlar optimum enerji ile elde edilmektedir. Ksacas binalarda kardan ok konfor ve kalitenin devamll, ayrca evre kirliliini nleme nem kazanmaktadr. Alarko, enerji ynetimi uygulamalarnda bir software kullanmaktadr. Kullanlan bu software, yakn zamana kadar Siemens Americann bir rnyd; fakat gnmzde Carriern kendine ait olan yazlmlar kullanlmaktadr. u anda en ok kullanlan program sl davran modelleyen ve C++ tabanl bir program olan HAP programdr. irket, kullanlan bu

112 programdan olduka memnundur. Yeni bir zellie ihtiya duyulduunda irkette alan mhendisler program istenilen zellik dorultusunda gelitirilebilmektedir Enerji ynetimi uygulamalarnda bir dier nemli konu da maliyettir. Uygulamann maliyeti binann byklne ve belirlenen tm nlemlerin uygulanp uygulanmamasna gre deiim gstermektedir. Alarkonun enerji ynetimi uygulamas yapt irketlerden alm olduu sonular, yaplan uygulamaya gre deiiklik gstermektedir, ancak tasarruf asndan bir oran belirtilmek istenirse bu orann %30-40 civarnda olduu sylenebilir. Tasarruf dnda enerji ynetiminin salad bir dier fayda ise her eyin kontrol altnda tutulmasn salamasdr. Enerji ynetiminin binann mr boyunca srekliliinin olmas arttr. Kurulan bu sistemle bilgisayar aracl ile tm noktalar kontrol altnda tutulur. Herhangi bir arza veya aksaklk nceden tespit edilebilir; periyodik bakm, kestirimci bakm da kontrol altnda tutan yazlmlarla bu uygulamalar da kontrol altnda tutulur. Aslnda enerji ynetimi almalarnn salad faydalar iletmeci, mteahhit ve tasarmc, lke asndan ele alnabilir. letmeci asndan; Sorunlar ikayetlerden nce belirleme, Hzl ve yerinde mdahale, letme personelinin yeteneklerini artrmak, Uygun servis ynetimi, letme ve bakm maliyetlerinde d, Enerji fiyat artndan daha az etkilenme, Konfor kalitesinde art, evreyi koruma

gibi avantajlar salamaktadr. Mteahhit ve tasarmc asndan; Projenin teslim srecinin ksalmas, Projenin teslim srecinin maliyetinin azaltmas, Projenin kalitesinin artmas,

113 Gelecek projeler iin bu projedeki tasarmlarndan bilgi kazanmak, Kullandklar cihazlarn verimleri ve kaliteleri hakknda bilgi sahibi olmak

gibi yararlar sunmaktadr. lke asndan ise; Enerji tasarrufu ve evreyi koruma gibi avantajlar getirmektedir.

Alarko Carrierin bugne kadar yapm olduu enerji ynetimi almalarna rnek olarak endstri tesisleri, havalimanlar, bankalar ve i merkezleri, hastaneler ve ila fabrikalar, oteller, alveri, kltr, eitim, spor merkezleri, niversiteler, bykelilikler ve idari binalar verilebilir (Seluk Ercan, [12]). 9.2 Schneider Electricin Enerji Ynetimi Kavramna Bak 160 yllk gemiinde Schneider Electric, nemli stratejik seimler yaparak birok hedefini baarl bir ekilde gerekletirmitir. Son birka yldr irket, elektrik alannda tamamlayc zelliklere sahip firmalar alarak bu alanda byme gstermitir. Merlin Gerin, Modicon, Square D ve Telemecanique gibi drt uluslararas markayla Schneider Electric bugn dnyann nde gelen elektrik datm, endstriyel kontrol ve otomasyon ekipman reticilerinden biridir. Schneider Electricte enerji ynetimi konusuyla ilgili spesifik olarak alan bir departman bulunmamaktadr. Bunun nedeni, irkette entegrasyon yaplmamas, yani aktif olarak uygulamann gerekletirilmemesidir. Ancak iletmenin bu konuda birok rn bulunmakta ve uygulama bu rnlerle entegratr firmalar tarafndan gerekletirilmektedir. Piyasada olduka sz sahibi olan Schneider firmasnn yazlmlarn ve rnlerini kullanan pek ok entegratr firma bulunmaktadr. Bu firmalardan en nemlilerinden biri MAS Otomasyondur. Bu firmann uygulamalar bir sonraki balkta ele alnacaktr [Baycan Gzelderen]. Scheneider Electricin rnlerinin zellikleri aadaki gibidir [13]: Schneider, insanlar ve ekipmanlar koruyarak, kullancnn rahatln arttrarak, servis srekliliini garanti ederek, iletme maliyetini azaltarak ve gelecekteki geniletmeleri kolaylatrarak, elektrik enerjisini ofisler, oteller, hastaneler gibi endstriyel - ticari binalara ve konutlara datr. Schneider HVAC zmleri ile fabrika, otel, i merkezleri gibi byk binalarda stma

114 ve soutma uygulamalar ile rahat bir alma ortam salar. Hipermarket: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim datm rnleri, busbar sistemleri. Konut: Istma iin ev otomasyon sistemleri, gvenlik ve enerji ynetimi alak gerilim ve son datm. Oteller: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim g datm ve alak gerilim datm rnleri. Hastaneler: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim g datm son datm rnleri, busbar sistemleri. Ticari Bina: Orta gerilim ve alak gerilim ekipmanlar, alak gerilim g datm ve alak gerilim datm rnleri. 9.3 MAS Otomasyonun Enerji Ynetimi Kavramna Bak MAS Otomasyon, 1997 ylnda enerji ve proses otomasyonu konusunda hizmet vermek zere kurulmutur. Kurulu tarihinden itibaren, Trkiye enerji ve endstriyel otomasyon pazarnn nde gelen firmalarndan Schneider Electric' in sistem entegratr olarak faaliyet gstermektedir. Deneyimli kadrosunun sektrel tecrbesini teknolojiyi yakndan takip etme duyarll ile birletiren firma, bu sektrdeki faaliyetlerini dorusal bir art grafii ile srdrmektedir. Firma dokuz yldr srdrd faaliyetleriyle yurtiinde ve yurtdnda baaryla tamamlanm birok projeye imza atmtr. Teknik ekip ierisinde 13 kii (9 mhendis, 4 tekniker) almaktadr (zkan akr). irket ilkesi; teknik olarak bilgili ve tecrbeli personeli ile mterinin ihtiya ve beklentileri dorultusunda, kaliteli, optimum maliyetli, efektif zmler retmek olarak belirlenmitir. irket; Anahtar teslimi otomasyon sistemleri tasarm ve uygulamas, Modernizasyon projeleri, Montaj ve devreye alma, Sistem entegrasyonu, Bakm servis ve danmanlk,

115 PLC sistemi konfigrasyon ve programlama, SCADA sistemi konfigrasyon ve programlama,

hizmetleri vermektedir. irketin arlkl yrtt projeler aadaki gibidir: Enerji Ynetim Sistemleri, Enerji Faturalama Sistemleri, Elektrik Datm Otomasyonu, Endstriyel otomasyon zmleri, Kojenerasyon Projeleri Otomasyonu ve SCADA's, Yk Atma ve Yk Paylam Otomasyonu, Senkronizasyon Sistemleri Otomasyonu, Aydnlatma Otomasyonu, Bina Otomasyonu, Kablosuz Data Aktarm (Radyo Telemetri, Kablosuz grnt Aktarm.), Hazr beton Santral Otomasyonu, Kimya, Petrokimya, Otomotiv, la, Gda, imento, Kat, Aa sektrne ynelik proses otomasyonu zmleri, mesuyu ve Atksu Artma Tesisleri Otomasyonu ve SCADA sistemlerinin kurulmas, Pompa stasyonlar Otomasyonu

Enerji Ynetim Sistemleri, ayr bir birim olarak almakta ve 4 kiiden olumaktadr. Bu birimde alanlarn ayr bir eitimi bulunmamaktadr. Enerji Ynetimi biriminin sorumluluunda bir i alndnda; Tesis tek hat emas karlr. Keif yaplr. Tek hat emas ile uyumlu olup olmad, nerelerden lm yaplaca karar verilir.

116 htiyaca gre lm aletlerinin yerletirilecei noktalar belirlenir, malzeme seimi yaplr, maliyet karlr. Projelendirme yaplr, yazlm opsiyonlar karlr. Uygulama senaryosu karlr (Elektrik, s, doal gaz, motor-hz lmleri iin, ana ve yardmc kontrol noktalar belirlenir). Datalarn internet zerinden mi, uydu zerinden mi takip edileceine karar verilir. Veriler toplanr ve kaydedilir. Datalarn toplanmas ortalama 2 ay kadar srer. Datalar deerlendirilir ve zm nerileri sunulur. lm ve deerlendirme sonrasnda karar verilen tasarruf nlemleri uygulanr.

MAS Otomasyonun bugne kadar gerekletirdii uygulamalara; Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesi Enerji Otomasyon Sistemi Bykekmece Atirus Alveri Merkezi Aydnlatma Enerji Otomasyonu, Enerji Faturalama Sistemi Carrefour erenky Bina Otomasyon Sistemi Carrefour Maltepe Alveri Merkezi Bina Otomasyon Sistemi DS Pompa stasyonlar Otomasyonu Eczacba zgn Kimya Otomasyon Sistemi ERKUL Kozmetik Enerji Otomasyon Sistemi SFALT Asfalt Plenti Tesisi Otomasyonu ISKO Dokuma letmesi Enerji Otomasyonu ve Yk Atma-Alma Sistemi METEM Enerji

rnek olarak gsterilebilir [14].

117 9.4 DETEKin Enerji Ynetimi Kavramna Bak detek Ynetim Hizmetleri ve Otomasyon Sistemleri Ltd. ti., 1998 ylndan beri Otomasyon Sistemleri ve Mhendislik Hizmetleri konusunda projelendirme, devreye alma, taahht hizmetlerinin yansra devreye alnan/alnm Bina Ynetim Sistemlerine (Bina Otomasyon Sistemleri) iletme hizmeti de vermektedir. Ayrca Otomasyon Sistemleri ile ilgili malzemelerin (sistem, kontrolr, sensr vs.) yurtii ve yurtdndan tedariklerini yapabilmektedir. Enerji Tasarrufuna ynelik projeler retmekte, danmanlk hizmeti vermekte, binalara Enerji Auditi (Denetlemesi) yapmaktadr. Ayrca tesis veya binada Enerji zleme Sistemleri kurabilmektedir. Aydnlatma Kontrol Sistemleri ve Hareket Sensrleri sat, projelendirmesini yapmaktadr. Veri Kaydetme, Kablosuz Veri zleme konusunda rn satlar yapmaktadr. 9u mhendis (biri doktora, biri yksek lisans, biri MBAli olmak zere) olmak zere toplam 13 alan vardr (Mehmet Snmez). Enerji ynetimi blm, DETEK Ltd. ti. altnda bir departman olarak almaktayd, ancak 2006 itibari ile farkl bir irket olarak almalarna devam edecektir. Gnmzde bu birimde 3 mhendis ve iki teknik eleman olmak zere toplam 5 kii almaktadr, ancak 2006 yl itibari ile departmanda alan saysn 5 mhendis ve 3 teknik elemana karmak zere gerekli bteleme yaplmtr. Bu birimde alan mhendislerin EE (Elektrik leri Etd daresi) nin dzenlemi olduu Enerji Yneticilii Kursu T (stanbul Teknik niversitesi) Enerji Bilimi ve Teknolojileri Yksek Lisans Program olarak sertifika ve eitimleri mevcuttur. Enerji ynetim birimi, belirli disiplinler erevesinde Endstride ve Ticari Binalarda enerjinin etkin ve verimli kullanmn salamay amalamtr. deteke gre Enerji Ynetimi en genel anlamyla, minimum maliyet ile maksimum kar elde etmek ve rekaber edilebilir pozisyonlar yaratmak iin, enerjinin etkin ve akllca kullanm eklinde tanmlanabilir. rnein; bir ticari bina iin metrekare bana den tketimi, bir fabrika iin rn bana tketilen enerjiyi azaltmak, yani enerjiyi daha verimli kullanmak iin organize olarak yaplan tm iler enerji ynetimidir [15]. detekte Enerji Ynetimi biriminin sorumluluunda bir i alndnda bu kapsamda yaplan uygulamalar aadaki aamalardan gemektedir: 1. Enerji Auditi: Enerjinin nerede ve nasl kullanldn ve nerelerde tasarruf

118 edilebileceini gsteren bir almadr. Bir anlamda uygulama yaplan tesisin (bina veya endstri tesisi) enerji bakmndan check up tan gemesi eklinde dnlebilir. Enerji Auditi almas sonucunda, binann enerji performans ve yaplacak olan enerji tasarruf projelerinin (geri dnm sresi ve deme plan dahil ekilde) kapsam ile ilgili geni apl bir rapor hazrlanr. 2. Enerji zleme Sistemi: Enerji ynetimi yaplacak olan tesiste, kurulu bir Enerji zleme Sisteminin olmas en ncelikli konulardan biridir. Enerji izlemeden kast sadece elektrik deil; bunun yannda doalgaz, su, buhar vb. bykln de izlenmesidir. 3. Enerji Ynetimi: Uygulanacak olan enerji ynetimi program genellikle binann veya tesisin enerji tketim deerlerine gre deiiklik gstermektedir. Bu aama genelde enerji ett-enerji audit almas ile birlikte balar ve bu almay takiben uygulanacak olan tasarruf projelerinin takibi ve ne gibi ek tasarruflar elde edilecei eklinde devam etmektedir. Enerji ynetiminin maliyeti tesisin spesifik enerji tketimine (m2 bana tketim, doluluk oran, vb.) gre deiiklik gstermektedir. Enerji Ynetiminin en nemli aamalar aada yer almaktadr: n Audit ile almalar balar. Eer uygun grlrse Detayl Audit yaplr. Tasarruf Projeleri karlr. Tasarruf projelerinin uygulanmas iin plan karlr. Karlkl anlalrsa Performans anlamas yaplr. Tasarruf Projeleri uygulanr. Takip ve kontroller yaplr.

Enerji Ynetimi sreklilii olmas gereken bir kavramdr. Tasarruf imkanlar srekli gzlenmelidir. Enerji ynetimi ile ilgili st ynetime yaplacak olan almann faydasnn ve gerekliliinin etkili bir ekilde anlatlmas ok nemlidir. Ayrca alanlarn bilinlendirilmesi, eitim nemli bir sretir. detekte enerji ynetimi uygulamalar, Ticari Binalar ve Endstriyel Tesislerde olmak zere iki ekilde dnlebilir. irkette yaplan uygulamaya gre deiik aamalarda

119 kullanlan firmaya zg etkin programlar bulunmaktadr. detekin enerji ynetimi uygulamas yapt irketlerde kullanm olduu programlar neticesinde alm olduklar sonular ve uygulama rnekleri u ekilde zetlenebilir: Enerji ynetimi program uygulanan birok binada %10-30lara varan enerji tasarruflar gerekletirilmitir. Bu binalardan bir ksm yeni tip sistemlerle donanm verimli olduu dnlen binalardr. irket, referans kelimesini tesisin doluluk oran veya m2 bana tketim gibi kriterler gz nne alnarak, enerji bakmndan deerlendirildii kriter olarak tanmlamaktadr. Bu balamda; (1) referanslarna gre enerji tketimi bakmndan %20 aada olan bir binada, ilk yl %10, dier yl ilk seneye gre % 15 enerji tasarrufu elde edilmitir. Bu binadaki enerji ynetimi almalar devam etmektedir; (2) referanslar ile hemen hemen ayn tketime sahip olan bir iletmede, 4 yl boyunca toplam %30lar mertebesinde bir enerji tasarrufu gerekletirilmitir. 9.5 Emti Enerji Ynetimi ve Tasarrufu Sistemlerinin Enerji Ynetimi Kavramna Bak Emti Enerji Ynetimi ve Tasarrufu Sistemleri, aktif olarak enerji tasarrufu ile ilgili almaktadr. Firma enerji tasarrufu konusunda u almalar yapmaktadr (Ahmet Uar): Yanma Veriminin yiletirilmesi Atk Sudan Is Geri Kazanm Atk Baca Gazndan Is Geri Kazanm Havadan Havaya Is Geri Kazanm Kazan Blfnden Is Geri Kazanm, Yaltm (Vana) Ceketleri, Fla Buhardan Is Geri Kazanm Kompresr Kapasite Kontrol Kireta nleyiciler Soutma Kulelerinde Enerji Tasarrufu Ara Filolarnzda Yakt Tasarrufu

120 Firmann bu konuda yapt en nemli faaliyet, HVAC sistemlerinde kullandklar Magnetizern distribtrln yapmaktr. Bu rn, enerji tasarrufu, kapasite art salamakta ve kresel snma nedenlerini azaltmaktadr. Cihaz adedi boru apna, sistem boyutuna ve kapasite gereksinimlerine gre belirlenir. Cihazn alma prensibi u ekilde zetlenebilir: Soutucu akkann atomik yaps uygulanan manyetik kuvvetle ortho-elektron yapsna sahip olur. Bunun sonucunda molekllerin birbirinden uzaklamasyla akkan iindeki hava kabarcklarnn yzeylerde birikmesi engellenir. Bylece daha iyi s transferi salanr ve buharlama kolaylar. kinci olarak da, akkan iersindeki kompresr yalama ya, s transfer yzeylerinden ak ynne doru uzaklaarak soutma evriminin kapasitesi arttrlm olur. Magnetizern HVAC sistemlerinde kullanlmasnn salad faydalar unlardr [16]: Soutucu akkan cinsine bal olarak soutma ve stma kapasitesinde ortalama % 35 art olur. Soutucu akkann buharlama scaklna bal olarak sistemin COP sinde ortalama % 35e varan gelime gzlenir. Kompresrn elektrik tketimi (kW) % 1523 orannda azalr. Kompresre daha az sv soutucu akkan tanr. Sistemin stma kapasitesi dk evaporasyon scaklklarnda bile art gsterir. Sistemin k kapasitesini ve COP sini arttrr. Kompresr korur. Ekipmann mrn uzatr ve sistemin ypranmasn azaltr. Bir yldan az srede yatrmn geri dnmesini salar. Istma ve soutma sistemlerinde ortalama % 25-30 tasarruf salar.

Emti firmasnn u ana kadar yaptklar ilerden bazlar aada yer almaktadr: Zorlu Enerji A.. LM 2500+ Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas Zorlu Enerji A.. LM 6000PC Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas Zorlu Enerji A.. EGT Tempest Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas Bey Enerji A.. Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas

121 Kastamonu Entegre A.. Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas Hayat Kimya A.. (Bingo) Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas Ak Enerji A.. Taurus 60 Gaz Trbini Yakt Tasarruf Uygulamas Trk Demirdkm A.. Scak Su Kazan Yakt Tasarruf Uygulamas Tecopolimer A.. Plastik Enj. Mak. Soutma Suyu artlandrma Uygulamas Balkesir ULUDA Turizm Otobs letmecilii ehirleraras otobsleri uygulamas

122 BLM 10 10. SONU VE NERLER Yaplm olan bu alma ile enerji ynetimi kavram genel olarak ele alnm, bu sektrde faaliyet gsteren 5 firmayla grlerek enerji ynetimi uygulamalarnn nasl yapld renilmeye allarak genel bir bak as elde edilmeye allmtr. Sanayide enerji ynetim programna girimeden nce, enerji ve enerji ynetimi arasndaki etkileimin enerji verimlilii bak asndan ele alnmas byk nem tamaktadr. Bu balamda, "i yapabilme yetenei" olarak tanmlanan klasik enerji tanmnn dna klmaldr. Bunun yan sra, enerji ynetim program ierisinde, enerji yneticilerinin nemli fonksiyonlar gz ard edilmemelidir. Ayrca, enerji tasarrufundan te, enerji verimlilii ana amacna ulalmaya allmaldr. Bu erevede, lkemizdeki her sektrde bir an nce, enerji ynetim sistemleri kurularak, dier nesillere temiz bir evre brakmaya katk salanmaldr. Sanayi sektr, bir yandan lkemiz nihai enerji tketimi iinde gittike artan nemli bir paya, dier yandan da yksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. Bu durum, sanayi sektrnde yrtlecek olan enerji tasarrufu almalarnn ncelikle ele alnmasn gerektirmektedir. Bir baka deyile, bu sektrde Enerji Ynetim Sistemleri (EYS)nin kurulmas zorunludur. Enerji ynetiminde kullanlan teknikler, bir irkette veya kuruluta herhangi bir kaynan ynetimde kullanlanlarla ayn yapya sahiptir. ISO Kalite Belgesi (ISO 14001 evre Ynetim Sistemi) olan ve Bakm Ynetimi (koruyucu) uygulayan irketlerde, EYS'nin kurulmas ve entegrasyonu daha kolaydr. Performansn izlenmesi ve hedeflerin konmas, hem giderlerin kontrol hem de enerji kullanmyla ilgili alanlarn motivasyonu iin byk nem tar. Enerji fiyatlar gelecekte artmaya devam edecek ve sanayide enerjinin verimli kullanm kanlmaz olacaktr. Bundan tr, enerjinin etkin ve verimli kullanmndan sorumlu olan Enerji Yneticisinin rol gittike artacaktr. Enerji ynetimi konusunda bugne kadar yaplm olan almalar incelendiinde gze arpan baz ortak zellikler bulunmaktadr. Bu almalara gre baarl bir enerji ynetimi uygulamasnda ncelikli olarak enerji verisinin organize edilmesi ve bir enerji auditinin yaplmas gerekmektedir. Bu uygulamada st ynetimin, ayrca bakm ve iletme personelinin desteinin alnmas nem arz etmektedir. Enerji ynetimi uygulamas bir defaya mahsus olarak yaplan bir uygulama deildir, bu nedenle uzun sreli bir enerji ynetimi iin bir politikann oluturulmas ve bunu salayacak bir enerji yneticisinin atanmas arttr. Enerji

123 ynetimiyle enerji eitiminin entegre edilmesi de bir dier nemli konudur. alanlara ve zellikle enerji ynetimi uygulamasn yrten birimi bu konuda eitimlerin verilmesi gerekmektedir. Enerji kullanmnn izlenmesi ve aylk raporlrn hazrlanmas baarl bir enerji ynetimi uygulamas iin gerekli bir faktrdr. Bunun yannda yllk program amalarnn ve enerji tasarruf hedeflerinin de belirlenmesi gerekmektedir. Yaplan grmeler neticesinde Trkiyede enerji ynetimi konusunda faaliyet gsteren firmalar incelendiinde, bu irketlerin ounluunun gelien teknoloji ve sektrel konumlar nedeniyle gnmzde birebir enerji ynetimi uygulamas yapmak yerine, yine bu uygulama kapsamnda ancak otomasyon zerine younlat sonucuna varlmtr. Bu firmalarn ounluunda bu konuda alan ayr departman bulunmaktadr. Bu birimin grevi kapsamnda enerji ynetimi uygulamalar gerekletirilmektedir. Genel olarak grlen irketlere bakldnda, enerji ynetimi uygulamalarnda benzer aamalarn takip edildii ve bu aamalarn ncelikle uygulamann yaplaca bina ya da endstride bir enerji auditi ile balamas gerektii sonucuna ulalmtr bu aamay takip eden dier admlar uygulamaya gre deiiklik gsterebilmektedir. Ancak genel olarak (bina ynetim sistemlerindeki uygulamalar da dahil olmak zere) tasarruf iin projelendirmenin yaplmas, lm aletlerinin yerletirilmesi, gerekli yazlmn seilmesi, verilerin toplanp kaydedilmesi, verilerin deerlendirilmesi, yaplan lm ve deerlendirmeler sonucunda gerekli tasarruf nlemlerinin alnmas dier admlar olarak uygulanr. Grmelerden ve yaplm olan literatr aratrmasndan elde edilen bir dier sonu da enerji ynetiminin amacnn bina ve endstri uygulamalarnda farkllk gsterdiidir. Binalarda konfor ve evre kirliliini nleme ana ama olurken, endstriyel uygulamalarda asl ama enerji tasarrufu salamaktr. Yaplm olan grmeler neticesinde, Trkiyede enerji ynetimi konusunda faaliyet gsteren irketlerin uygulamay baaryla yerine getirdii, gerek ve yeter artlara uyum gsterdii grlmtr. Ancak bu firmalarn enerji ynetimi uygulamalarn yaygnlatrmak iin nayak olmas ve uygulamalarn srekliliini salamalar da gerekmektedir. lkemizde enerji verimi, yurtdna kyasla ok dktr. Bu nedenle her sektrde "Enerji Ynetim Sistemleri" kurulmaldr. Ele alnmas gereken bir dier konu Enerji Verimlilii Mavirliidir. Enerji Verimlilii Mavirlii kavram tesinde, uygulamaya konulmaldr. lkemizdeki enerji yneticileri organize edilmeli ve iyi uygulamalarn birbirlerine aktarmalar salanmaldr. Bu balamda,

124 EE'nin bnyesindeki UETM ile koordineli olarak bir alt yap oluturulmaldr. Bu alma kapsamnda yaplan bir dier uygulama, Ytong irketinde yaplan enerji ynetimi almalarnn verilerinin MS SQL veritabannda incelenip, sonularn analiz edilmesidir. Ytong irketi, enerji ynetimi almalarn aamada gerekletirmi ve buna gre birinci aamada 746.000$, ikinci aamada 56.200$ ve nc aamada 132.000$ tasarruf elde etmitir. SQL veritaban kullanlarak yaplan analiz, alma verilerinden elde edilen sonular daha dzenli ve sistematik hale getirmi, ayrca yorumlama asndan da kolaylk salamtr. Bu analizden de anlalaca zere enerji ynetimi uygulamalar irketlere byk bir fayda ve tasarruf salamaktadr. Enerji tasarrufunun salanmas, evre kirliliinin nlenmesi, kalite ve konforu sunmas gibi baka dier faydalar da bulunan enerji ynetimi kavramnn yaygnlatrlarak uygulamada daha ok hayat bulmas, lkemiz ve insanlarmzn gelecei asndan byk nem arz etmektedir. Bu konuda yaplan almalarn srekliliinin salanmas ve mmkn olan en ksa zamanda bu konuyla ilgili yasann karlmas byk kolaylklar salayacaktr.

125 KAYNAKLAR ASHRAE, (1991), Energy Management, Applications Handbook (SI), Chapter 32. Baird, G., Domm, R. M., Pool, F., Brander, W. D. S. ve Aun, S. C., (1984), Energy Performance of Buildings, CRC Pres, Inc., Boca Raton, Florida. Contreras, K. S., Yiit, K. S. ve Vezirolu, T. N., (1997), Spanish Energy Planning Towards A Sustainable Future, Energy Conservation Management, 38(5): 443-452. alkolu, E., (1999), Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrlnce Yrtlen Enerji Tasarrufu almalar ve lkemizdeki Tasarruf Potansiyeli, Trkiye 11. Enerji Sempozyumu, TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas, Ankara. Dilma, S., (1996), Avrupa Birliine ye lkelerde Binalarda Enerji Tasarrufu Konusundaki Uygulamalar, Is Yaltm ve Enerji Tasarrufu Sempozyumu Bildiriler Kitab, 11: 7-13, 28 Kasm 1996, MMO zmir ube. Doan, T., (1993), Enerji Tasarrufunda Toplam Kalite Kontrol Yaklam, Termodinamik Dergisi, 47-49. Eastop, T. D. ve Craft, D. R., (1996), Energy Efficiency for Engineers and Technologists, Addison Wesley, Longman Limited, England. EIE Elektrik leri Ett daresi, (1991), Derece Gn, Binalarda Enerji Tasarrufu Serisi 2, Kasm 1991. Energy Conservation Center Japan, (1998), Law Concerning the Rational Use of Energy, Kyushu International Center, JICA&KITA, Japonya. Energy Efficiency Office, (1991), Energy Efficiency in Buildings (Offices), Department of Energy, England. Energy Efficiency Office (EEO), (1993a), Energy Audits for Buildings, Best Practice Programme, Fuel Efficiency Booklet 1, Department of The Environment, ngiltere. Energy Efficiency Office, (1993b), Degree Days, Department of The Environment, Fuel Efficiency Booklet 7, England. Energy Efficiency Office, (1994a), Introduction to Energy Efficiency in Prisons, Emergency Buildings and Courts, Department of The Environment, England. Energy Efficiency Office, (1994b), Introduction to Energy Efficiency in Factories and Warehouses, Department of The Environment, England. Energy Efficiency Office (EEO), (1997), Choosing An Energy Efficiency Consultant, Department of The Environment, ngiltere. Energy Efficiency Office (EEO), (1998), Energy, Environment and Profits, Making a Corporate Commitment, Department of the Environment, ngiltere.

126

Enerji Verimlilii Yasa Tasars, (1998), EIE, Ankara. Haas, R., (1997), Energy Efficiency Indicators in the Residential Sector, Energy Policy, 25: 789-802. Hepbal, A., (1996), Yaplarda Enerji Verimlilii, II. Uluslararas Yap Teknolojisi Bilimi ve Yaplarda Tesisat Sempozyumu ve Sergisi, 13-15 Eyll 1996, Askeri Mze Kltr Sitesi, stanbul, Bildiriler Kitab, Trk Tesisat Mhendisleri Dernei, Makine Mhendisleri Odas zmir ubesi. Hepbal, A., (1997), Enerji Verimlilii Uygulama Alanlar ve evre, 1. Enerji ve evre Kongresi, 191: 183-194, Makine Mhendisleri Odas Antalya ubesi, Antalya. Hepbal, A., (1999a), HVAC Sistemlerinde Etkinlik ve Verim Tanmlar, Blm I, TMMOB Makine Mhendisleri Odas, Tesisat Mhendislii Dergisi, 50: 33-53. Hepbal, A., (1999b), Is Balans: Is Ynetim Sisteminin Kalbi, Doalgaz Dergisi, 61 ve 63: 178-184 ve 127-131. Hepbal, A., (1999c), Enerji Auditi: Enerji Ynetim Programnn Temeli, Ege niversitesi Gne Enerjisi Enstits Dergisi, zmir. Hepbal, A., (1999d), Nasl Bir Enerji Verimlilii Mavirlii?, 18. Enerji Tasarrufu Haftas Ulusal Enerji Verimlilii Kongresi, 3-5 ubat 1999: 24-48, Ankara. Hepbal, A. ve Eltez, M., (1999), A Survey on Building Energy Management Systems at Turkish Universities, TIEES 98, Energy and the Environment Proceedings of the Second Trabzon International Energy and Environment Symposium, Begel House, Inc., 213-215, Trabzon. Hepbal, A., (2000a), Sanayide Enerji Ynetim Programna Sistematik Yaklam, Tesisat Mhendislii Dergisi. Hepbal, A., (2000b), Binalarda Enerji Verimlilii Nasl Salanabilir?, Termoklima, 97. Hepbal, A., (2001a), Sanayide Enerji Ynetim Programnn Temelleri, Termoklima, 106. Hepbal, A., (2001b), Nasl Bir Enerji Verimlilii Mavirlii?, Termoklima. Kamal, W. A., (1997), Improving Energy Efficiency-The Cost-Effective Way to Mitigate Global Warming, Energy Conversion Management, 38(1): 35-39. Kennedy, W. J., Turner, W. C. ve Capehart, B. L., (1994), Guide to Energy Management, The Fairmont Press, Inc., U.S.A. Keskin, T. ve Gmdereliolu, S., (1997), lkemizdeki Enerji Tasarrufu Programlar ve Son Gelimeler, Trkiye 7. Enerji Kongresi, Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerjide Verimlilik, Cilt IV, 3-8 Kasm 1997.

127 Kyushu Bureau of International Trade and Industry, (1998), How to Be Administrative Energy Conservation in Japanese Industries, JICA&KITA, Japonya. Okutan, C., (1997), Mhendislik Sektrnde Profesyonellie Ynelik Geliim inde Mekanik Tesisat Mhendislii, Tesisat Dergisi, 29: 70-82. Payne, G. A., (1980), The Energy Managers Handbook, IPC Business Press Limites, The British Council, England. Resmi Gazete, (1986), Say: 19009, 4 ubat 1986. Resmi Gazete, (1993), Devlet hale Kanunu, Say: 18161, 10 Eyll 1993. Resmi Gazete, (1995), Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik, Say: 22 460, 11 Kasm 1995. Resmi Gazete, (1996), Enerji Ynetimi Dersi ve Kursu Dzenleme Esaslar Duyurusu, Say: 22 743, 31 Austos 1996. Resmi Gazete, (1998), Enerji Tasarrufu Ettleri in Yetki Belgesi Verilmesi Esaslar le lgili Duyuru, Say: 23 396, 8 Temmuz 1998. Saibu Gas Co. Ltd., (1998), Energy Saving, Kyushu International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya. Shimizu, Y., (1998), To Learn How to Collect Data of Maintenance and to Apply Energy Conservation, Kyushu International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya. Shinkawa, N., (1998), An Outlook for Energy in Energy Conservation Point of View, Kyushu International Center, JICA&KITA, Kitakyushu, Japonya. Smith, C. B., (1997), Electrical Power Management in Industry, (Ed.: F. Kreith ve R. E. West), Handbook of Energy Efficiency, CRC Pres, Inc., U.S.A. Stebbins, L., (1994), letmelerde Enerji Ynetimi, (eviren: T. Doan), Termodinamik Dergisi, 72-75. Tesisat, (1996), Uluslararas Enerji Teknoloji ve Tesisat Dergisi, 19. Thumann, A. ve Mehta, P. D., (1991), Handbook of Energy Engineering, The Fairmont Pres, Inc., U.S.A. TBTAK-TTGV, (1998), Bilim-Teknoloji-Sanayi Teknolojileri Politikas alma Grubu Raporu, Ankara. Tartmalar Platformu, Enerji

Witte, L. C., Schmidt, P. S. ve Brown, D. R., (1988), Industrial Energy Management and Utilization, Blm 4, Hemsphere Publishing Corparation, U.S.A.

128 Yaln, E., (1997), Enerji Tasarrufunun evre zerindeki Etkileri, TMMOB Makine Mhendisleri Odas, evre ve Enerji Kongresi Bildiriler Kitab, 192: 410-420, 5-7 Haziran 1997. NTERNET KAYNAKLARI [1]http://www.altavista.com/cgi-bin/query?pg=q&kl=XX&q=%22energy+efficiency+ consultant%22, 5 ubat 2006 [2] Thttp://www.gpp.org/energy_ideas/EI.0396/EI.0396.00.html , 12 Aralk 2005 [3] www.roguevalleyheat-air.com/info.html, 11 Eyll 2005 [4] www.hannabery.com/hvacwords.htm, 11 Eyll 2005 [5]http://www.engineeringtoolbox.com/electrical-motor-efficiency-33655.html,16 Ekim 2005 [6] http://www.advancedenergy.org/progressenergy/motor_efficiency.html, 17 Ekim 2005 [7] http://www.psnh.com/Business/SmallBusiness/Motor.asp, 3 Kasm 2005 [8] http://www.lmphotonics.com/pwrfact.htm, 3 Kasm 2005 [9] http://www.microconsultants.com/tips/pwrfact/pfarticl.htm, 12 Aralk 2005 [10] http://www.eie.gov.tr/turkce/en_tasarrufu/erdal_kimsesiz.html, 10 ubat 2006 [11] http://www.eie.gov.tr, 25 Kasm 2005 [12] http://www.alarko-carrier.com.tr/Bys.htm, 2 Ocak 2006 [13] http://www.schneiderelectric.com.tr/html/tr/company/markets/building/building.htm, 3 Ocak 2006 [14] http://www.masotomasyon.com, 3 Ocak 2006 [15] http://www.idetek.com/enerjiyonetim.html, 4 Ocak 2006 [16] http://www.enerjitasarrufu.com, 4 Ocak 2006 GRLEN KLER Seluk Ercan, Alarko-Carrier, Bina Ynetim Sistemleri Departman Mdr, 4 Ocak 2006 zkan akr, MAS Otomasyon, Proje Mdr, 3 Ocak 2006 Mehmet Snmez, DETEK, Proje Mhendisi, 21 Aralk 2005 Ahmet Uar, Emti Enerji Ynetimi ve Tasarruf Sistemleri, Proje Mdr, 27 Ocak 2006 Mehmet Erdemir, EKA, Proje Mdr, 23 Aralk 2005 Baycan Gzelderen, Schneider Electric, Sat Mdr, 26 Aralk 2005 Halil Kurt, Siemens, Sat Mhendisi, 27 Aralk 2005

129 EKLER Ek 1 SANAY KURULULARININ ENERJ TKETMNDE VERMLLN

ARTTIRILMASI N ALACAKLARI NLEMLER HAKKINDA YNETMELK BRNC KISIM Ama, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanmlar Ama Madde 1. - Bu ynetmeliin amac, enerji tketimi yksek olan sanayi sektrndeki enerji verimliliinin arttrlmas iin gerekli dzenlemeleri salamaktr. Kapsam Madde 2. - Bu ynetmelik lkemizde sanayi, sanayi ve ticaret odalarna bal olarak Kamu ve zel Sektrde endstriyel faaliyet gsteren kurulular ile maden kartlmas ve ilenmesi ile ilgili ve yllk toplam enerji tketimi 2000 TEP'e eit ve byk olan tesisleri kapsar. Kullanlan yaktlarn ve tketilen elektriin TEP'e evrilmesinin nasl hesaplanaca 5'inci Maddede belirtilmitir. Hukuki Dayanak Madde 3. - Bu ynetmelik, 3154 sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun' un 28. Maddesinin verdii yetkiye dayanarak ayn kanunun 2. maddesinin (b) bendi ile 12.8.1993 tarihli ve 505 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile deiik 10' uncu Maddesinin (d) bendi uyarnca hazrlanmtr. Tanmlar Madde 4. a) ETKB b) EE c) UETM d) FABRKA e) TEP Bu ynetmelikte yer alan: : : : : : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi Sanayi Kuruluu Ton Edeer Petrol

130 f) ENERJ : Yanma iin elverili tm petrol rnleri, doalgaz, kmr, kok,

linyit,dier kmr rnleri ve retim srasnda ara rn olarak kan ve enerji deeri olan rnler ile elektriktir. g) SET : Spesifik Enerji Tketimi anlamnda kullanlmtr. KNC KISIM Enerji Verimliliinin Arttrlmasnda Uyulacak Genel Hususlar Enerji Tketimlerinin Hesaplanmas Madde 5. Bir fabrikann yllk, 1 Ocak - 31 Aralk aras veya kampanya usul alan iletmeler iin kampanya sresini iine alacak ekilde 12 ay, harcad her trl yakt ve satn alnan, ara rn, hammadde ve/veya enerji kullanlarak retilen enerji trleri dahil elektrik tketimlerinin toplam, fabrikann enerji tketimi olarak kabul edilir. Her bir yakt ve/veya elektriin yllk tketim miktarlar Tablo 1' de verilen katsaylar yardm ile TEP' e evrilir ve bu TEP deerlerinin toplanmas ile yllk toplam enerji tketimi bulunur. Enerji Verimliliini Arttrc nlemler Madde 6. Fabrikalar aada belirtilen alanlarda nlemler alarak enerjinin verimli kullanm iin aba gsterirler. Ayrca yeni fabrika kurulurken veya fabrikann kapasite arttrm ve modernizasyon almalarnda da aadaki hususlar gznnde bulundurulur. A- Mevcut Tesislerde Enerji Verimliliini Artrc nlemler: Mevcut tesisler aada belirtilen alanlarda nlemler alarak enerjinin verimli kullanm iin aba gsterirler. a) Yaktlarn, mevcut yakma sisteminin en verimli ekilde kullanm ile yaklmas, b) Istma, soutma, iklimlendirme ve s transferinde en yksek verimin elde edilmesi, c) Is yaltmnn standartlara uygun olarak yaplmas, s reten, datan ve kullanan tm nitelerin yaltlarak s kaybnn en aza indirilmesi, d) Atk s geri kazanm, e) Isnn ie dntrlmesinde verimliliin arttrlmas, f) Elektrik tketiminde kayplarn nlenmesi,

131 g) Elektrikten i, s vb dnmlerde verimliliin artrlmas, mmkn olduu takdirde bileik s-g retimine geilmesi, h) Otomatik kontrol uygulamalar ile insan faktrnn en aza indirilmesi, i) Hava kirletici emisyonlarn minimuma ekilmesi ve tketilen enerji atklarnn evreyi en az kirletecek ekilde saklanmas iin azami aba gsterilmesi. B- Yeni Kurulacak Tesislerde Enerji Verimliliini Artrc nlemler: A maddesinde belirtilen nlemler, tesisin projelendirilmesi aamasndan itibaren dikkate alnr ve bu amaca ynelik olarak ayrca ; a) Yeni alnacak makinalar enerji verimlilii yksek olan teknolojiler arasndan, standardizasyon ve kalite gvenlik sisteminin gereklerine dikkat edilerek seilir. Ayrca kesintisiz enerji arz salayacak girdilerin seimine dikkat edilir. b) Tesis, s yaltm asndan en verimli ekilde projelendirilir ve uygulama projeye uygun olarak yaplr. c) Tesisin kuruluu aamasnda enerji verimlilii ile ilgili tm lm cihazlar temin ve monte edilir. d) Hava kirletici emisyonlarn minimuma ekilmesi ve tketilen enerji atklarnn evreyi en az kirletecek ekilde saklanmas iin gerekli dzenlemeler yaplr. e) Bileik s-g retimine nem verilir. Enerji Tasarrufu Ettleri Madde 7. Fabrika ynetimi, 6' nc Maddede belirtilen nlemlerle salanacak tasarrufun enerji ve parasal deerlerini belirlemek zere, enerji tasarrufu ettlerinin yaplmasn veya yaptrlmasn salar. Bu almalar ynetmeliin yaynlanmasndan sonraki ilk yl sonundan balayarak nc yl sonuna kadar tamamlanr. alma sonular bir raporda derlenir ve rapordan 2 kopya fabrika tarafndan UETM' ye gnderilir. Fabrika, bu enerji tasarrufu ettlerini kendi teknik imkanlar ile yrtebilecei gibi, UETM tarafndan yetkilendirilecek yerli ve yabanc mhendislik firmalarna, niversitelere veya serbest danmanlara yaptrabilir. Enerji Tasarrufu Planlarnn Hazrlanmas Madde 8. Fabrikalar, 7' nci Madde erevesinde belirledii kayplar azaltmak iin, kapasite artrm ve modernizasyon almalar ile retim artlar da gz nnde bulundurularak, 2 ve 5 yllk planlar yapar. Yaplacak olan 2 yllk plan ierisinde geri deme

132 sresi 1 yl ve altnda olan yanma kontrolu, izolasyon, g kompanzasyonu gibi enerji tasarrufu salayan projelerin, 5 yllk plan ierisinde ise geri deme sresi 1 ile 4 yl arasnda olan enerji tasarrufu projelerinin yatrmlarna yer verilir. Enerji tasarrufu ettlerinin tamamlanmasn takip eden bir yl iinde bu planlarn hazrl tamamlanr ve derhal uygulamaya konulur. Spesifik Enerji Tketimlerinin zlenmesi Madde 9. Enerji tketimi asndan kapsam iine giren tm fabrikalar ana rnler iin SET deerlerini aylk ve yllk bazda izlerler. rnein TEP/ton, kWh/birim rn, GCal/ton, Gcal/m2, kCal/Kg gibi. SET deerlerini daha salkl olarak izlemek iin fabrika ynetimleri gerekli saya ve lm cihazlarnn satn alnmas ile ilgili hazrlklar bu ynetmeliin yaym tarihinden itibaren 1 yl iinde tamamlayp, cihazlar 3 yl iinde monte eder, mevcutlar tamir ve Trk Standartlar Enstits nde kalibre ettirerek faal hale getirirler. Bunlarn faal ve kalibrasyonlu halde kalmas iin de cihazlarn periyodik kalibrasyon srelerine uygun olarak Trk Standartlar Enstits nde srekli lm ve kalibrasyonlarnn yaplmasn salar. Modernizasyon, kapasite arttrm ve yeni tesislerin kurulmasnda yeterli sayda saya ve lm cihazlarnn kullanlmas hususu projelendirme aamasnda gznne alnr. NC KISIM Fabrikalarda Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas Madde 10. - Enerji tketimi 2000 TEP' e eit ve byk olan tm fabrikalar, enerji tketimi verimliliinin arttrlmas amacyla ynetmeliin yrrle girmesinden 6 ay ile 1 yl iinde 11' inci Maddede belirtilen erevede Enerji Ynetimi Sistemi ni olutururlar. Enerji Kontrol Birimi ve Enerji Yneticisi Madde 11. - Tablo 2' de sektrel bazda yllk olarak; (A) kategorisinde gsterilen miktarda ve zerinde enerji tketen fabrikalar bir Enerji Yneticisi koordinatrlnde Enerji Kontrol Birimi olutururlar, (B) kategorisinde yer alan fabrikalar ise bir Enerji Yneticisi grevlendirirler.

133 Fabrikada enerji ynetiminden sorumlu tutulan bu elemanlarda Enerji Yneticisi Sertifikas na sahip olma art aranr. Enerji Kontrol Birimi ve Enerji Yneticisinin zellikleri Madde 12. - Fabrikalara atanacak Enerji Yneticisinin mevcut sistem ve prosesi iyi tanyan tecrbeli bir mhendis olmas ve idari adan dorudan Fabrikann st ynetimine bal olarak grev yapmas salanr. Enerji Yneticisi koordinatrlnde grev yapan Enerji Kontrol Birimi, fabrikann ana retim blmlerinin iletmeden sorumlu teknik elemanlar ile enerji satnalnmas ve kaytlarla ilgili muhasebe veya buna benzer blm grevlisinden oluur. Enerji Yneticilerinin tam zaman alacak kiiler olmalarnda bir zorunluluk bulunmamaktadr. Enerji Yneticisinin Grev, Yetki ve Sorumluluklar Madde 13. - Enerji Yneticisinin grev, yetki ve sorumluluklar aada belirtilen almalar kapsar ancak bunlarla snrl deildir: a. Fabrikadaki tm enerji tketim kaytlarn, saya okuma ve enerji satn almay takip etmek, denetlemek, bunun iin nemli retim blmlerinde gerekli olan saya ve benzeri cihazlarn yerlerini tesbit ederek satn alnmasn ve montajn salamak zere giriimlerde bulunmak. b. SET deerleri iin ayr ayr tm nemli retim blmlerini ve ana rnleri takip etmek zere mevcut durum ve iyiletirme sonras endeksleri gelitirmek, st ynetime verilmek zere SET deerleri, enerji maliyetleri ve retim-enerji tketim ilikisini, enerjinin birim rn maliyetindeki payn zetleyen aylk raporlar hazrlamak, yerli ve yabanc sanayi rnlerindeki enerji younluklarna paralel bir trend izleyip izlemediini kontrol etmek ve bu rnlerde enerji younluklarnn drlmesini teminen alternatif teklifler hazrlamak. c. Fabrika iin mali avantaj salamas asndan yakt cinsini ve elektrik tarifesini deitirme olanaklarn aratrmak ve enerji ikmal kesintisi halinde uygulanmak zere muhtemel planlar hazrlamak. d. Yllk enerji maliyet btelerini hazrlamak ve gereklemeleri izlemek. e. Fabrika personeli, ekipman satclar ve d danmanlarla ibirlii yaparak enerji tasarrufu projelerini, proses deiiklikleri de dahil olmak zere gelitirmek, gerekli

134 mali analizleri yaparak ynetimin bu konuda yatrm yapmas iin yeterli bilgiye sahip olmasn, fabrikann kendi mali ve teknik imkanlar iinde olanlar da dahil, salamak. f. Makina ve tesislerin daha verimli olarak iletilmesi iin verimlilik standartlar oluturmak. g. Hazrlanm tasarruf projelerinin, artnameden montaja kadar her safhada olmak zere yrtlmesini salamak. h. Enerji Ynetim program iin fabrikadaki her kademe arasnda iletiimi salamak, programa katlan tm mhendis ve iileri tevik etmek iin bilinlendirme ve eitim programlar gelitirmek. i. Hava kirletici bacagaz emisyonlarn srekli izleyerek 2.11.1986 tarih ve 19269 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmeliinde belirtilen snr deerlerinin almamasn salamak. j. Saya ve benzeri cihazlarn periyodik olarak ylda bir lm ve kalibrasyonlarnn yaptrlmasn salamak ve izleme raporlar tanzim etmek. DRDNC KISIM Enerji Ynetimi Sertifikasnn Verilmesi ile lgili Hususlar Enerji Yneticisi Kurslar ve Sertifika Madde 14. - UETM, fabrikalarca belirlenecek elemanlar Enerji Ynetimi kavramlar konusunda eitmek zere ksa sreli kurslar aar ve / veya bu kurslar dzenlemek zere eitim kurumlarna yetki verir. Bu kurslar takiben yaplacak snav sonucunda UETM tarafndan Enerji Yneticisi Sertifikas verilir. Kurs Kapsam Madde 15. - ETKB tarafndan, kursun kapsam, creti, kurs yetki belgesi verilmesi ve yetkinin iptali, snav kurallar ile ilgili hususlar aklayan bir ilan hazrlanarak, ynetmeliin yrrle girmesinden sonra 6 ay iinde Resmi Gazetede duyurulur. Eitmen creti Madde 16. - UETM tarafndan, Enerji Yneticisi kursunda ve Enerji Verimlilii Eitim programlarnda eitmen olarak grevlendirilecek EE/UETM personeline, 657 sayl Devlet Memurlar Kanunun 176' nc maddesini deitiren 21.5.1992 tarih 3803 sayl kanunda belirtilen ders creti EE btesinden denir. UETM tarafndan kurs vermek zere yetkilendirilen kurumlarda ve niversitelerde grevlendirileceklere verilecek ders creti ise

135 yukarda belirtilen kanunda ngrlen miktarda ve bu kurum ve niversitelerin, kurslara eleman gnderecek fabrikalardan alaca kurs cretinden karlanr. niversitelerde Enerji Ynetimi Dersi Madde 17. - niversite eitimleri srasnda, kapsam 15' inci Maddede belirtilen kurs ile paralel olan bir smestir sreli Enerji Ynetimi dersini alm olan mhendisler, gerekli belgeler ile UETM ye bavurduklar takdirde, kendilerinden sadece belge masraf alnarak Enerji Yneticisi Sertifikas verilir. BENC KISIM zleme ve Ykmllkler zleme Madde 18. - Bu ynetmelikle ilgili hususlar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl adna bu Bakanln bal kuruluu olan Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl bnyesinde oluturulmu bulunan Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi ( EE/UETM ) tarafndan izlenir ve sonular her yl ad geen Bakanla rapor edilir. Bu raporlar, UETM tarafndan grlen aksaklklar ve giderilmesi konusundaki tavsiyeleri ierir. zleme Yetkisi Madde 19. - UETM, fabrikalarn bu ynetmelikle getirilmi bulunan ykmllklere uyup uymadn denetlemeye, fabrikalardan enerji verimliliinin tesbiti amacyla gerekli bilgiyi toplamaya, almalar yerinde izlemeye yetkilidir. Bilgilerin Gizlilii Madde 20. - UETM tarafndan elde edilen bilgilerin gizlilii salanr, bilgiler ve deerlendirme sonular hibir ekilde tek bir fabrikaya ait olarak aklanmaz, birden fazla fabrika veya sektrel deerlendirmeler olarak yaynlanabilir. Ancak ulusal karlar yahut kamu yararna olan bilgiler, ilgili kuruluun izni alnarak kullanlabilir ve yaynlanabilir. Enerji Tasarrufu Ettleri in Yetki Belgesi Verilmesi Madde 21. - Fabrikalarda enerji tasarrufu ettleri, fabrikann kendi imkanlar ile gerekletirilemedii durumlarda, UETM tarafndan yetkilendirilen kii ve kurulularca yrtlr. Bu ettler sonucunda, UETM' nin hazrlad formata uygun olarak bir rapor hazrlanr. Ettleri yrtmek zere yetki belgesi almak isteyen kii ve kurulular, daha nce

136 yaptklar ileri, mevcut eleman ve cihaz altyapsn gsterir belgelerle UETM' ye bavururlar, yaplan inceleme sonucunda uygun grlenlere 5 yl geerli yetki belgesi verilir. Yetki belgesi olmayan kii ve kurulularca hazrlanan raporlar geersiz saylr. Enerji Yneticisi Olarak Atananlarn simlerinin Bildirilmesi Madde 22. - Fabrikalara Enerji Yneticisi olarak atanan kiilerin isimleri, zgemileri, adres-telefonlar ve fabrika ynetimince donatld yetkilerle ilgili bilgi, bu ynetmeliin yrrle giri tarihinden itibaren 6 ay iinde UETM' ye gnderilir ve bu bilgiler UETM tarafndan bir veri tabannda gncel olarak tutulur. Bu kiilerin grevden alnmalar veya ayrlmalar durumunda mutlaka yeni bir ynetici atanr ve yeni yneticiye ait bilgiler deiiklik tarihinden itibaren 30 gn iinde fabrika tarafndan UETM ' ye bildirilir. Enerji Tasarrufu Projelerinin ve Uygulama Takviminin Bildirilmesi Madde 23. - Fabrikalar, 7' nci Madde erevesinde yaplan almalara ait raporlarda tesbit edilen enerji tasarrufu ile ilgili projelerini ve 8' inci Maddede belirtildii gibi enerji tasarrufu projelerinin uygulanmasn bir takvime balamak zere hazrladklar planlarn bu ynetmeliin yrrle giri tarihinden itibaren 4 yl iinde UETM' ye veri tabanna kaydedilmek zere gnderirler. Fabrikalarca hazrlanan plan UETM' ce yetersiz bulunursa, UETM plann revizyonunu isteyebilir. SET Deerlerinin Bildirilmesi Madde 24. - Fabrikalar, 8' inci Maddede belirlenen uygulama planlarnn gerekleme durumunu ve 9' uncu Maddede belirtilen SET deerlerinin (ilk ana rn iin olmak zere), yllk ortalamasn ve yl iindeki en iyi performansn bir sonraki yln ubat ay iinde, UETM tarafndan istenen formata uygun olarak, veri tabanna kaydedilmek zere gnderirler. Uygulamadaki Darboazlar Hakknda Bilgi stenmesi Madde 25. - Plann uygulanmasn UETM yetersiz grrse, uygulamann arttrlmasna katk salamak zere, teknik, mali ve dier darboazlar hakknda fabrikadan bilgi isteyebilir. Byle bir talep vuku bulduunda, fabrika talebin kendisine ulat tarihten itibaren 1 ay iinde gerekli bilgiyi UETM' ye gnderir.

137 ALTINCI KISIM eitli Hkmler Dier Katklar Madde 26. - UETM Sanayide Enerji verimliliinin arttrlmas iin ett, yayn, tantma ve eitim almalarn yrtr. Bu almalar srasnda fabrikalar, UETM ' ye programlarn etkin olarak yrtlmesini salamak iin yardmc olurlar. Ynetmeliin Uygulama Sorumluluu Madde 27. - Fabrikann en st yneticisi bu ynetmeliin uygulanmasndan ve uygulamalarn devamllndan sorumludur. Ynetim, fabrikada enerji verimliliinin arttrlmas iin her kademedeki alann ynetmelikten haberdar olmasn ve grev kapsamlar ercevesinde sorumluluk almasn salayarak, uygulamann baarya ulamas iin aba sarfeder. Fabrika ynetimi, Enerji Yneticisinin grevlerini etkin olarak yrtmesi iin gerekli dzenlemeleri yapmak ve uygulamalarda Enerji Yneticisinin raporla tevsik ettii gr ve nerileri dikkate almak zorundadr. Yrrlk Madde 28. - 832 sayl Saytay Kanununun 105 inci maddesi hkm uyarnca Saytayn gr de alnan bu ynetmelik, yaym tarihinde yrrle girer. Yrtme Madde 29. - Bu ynetmelik hkmlerini, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan yrtr.

138 Tablo 1 Kaynaklarn Alt Isl Deerleri ve Petrol Edeerine evrim Katsaylar evrim Miktar 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton Enerji Kayna Takmr Kok Kmr Briket Linyit sanayi Linyit santral Elbistan Linyiti Petrokok Prina Tala Kabuk Grafit Kok tozu Maden Elbistan Linyiti Asfaltit Odun Hayvan ve Bitki Art Ham Petrol Fuel Oil No: 4 Fuel Oil No: 5 Fuel Oil No: 6 Motorin Benzin Gazya Siyah Likr Nafta 0.920 Kg/lt 0.940 Kg/lt 0.830 Kg/lt 0.735 Kg/lt 0.780 Kg/lt 10500 9600 10025 9860 10200 10400 8290 3000 10400 kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg 1.050 0.960 1.003 0.986 1.020 1.040 0.829 0.300 1.040 2000 1100 7600 4300 3000 2250 8000 6000 5500 1100 4300 3000 2300 kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg 0.200 0.110 0.760 0.430 0.300 0.225 0.800 0.600 0.550 0.110 0.430 0.300 0.230 teshin ve Younluk Isl deer 6100 7200 5000 3000 Birim kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg kCal/Kg Katsays (TEP) 0.610 0.720 0.500 0.300

139 bin 1 bin 1 bin bin bin bin 1 bin bin bin bin m3 ton m3 ton m3 m3 m
3

Doal Gaz Kok Gaz Kok Gaz Yksek Frn Gaz Yksek Frn Gaz Rafineri Gaz Asetilen Propan LPG LPG Elektrik Hidrolik Jeotermal

0.670 Kg/m

8250 8220

kCal/m kCal/Kg kCal/m kCal/Kg kCal/m kCal/m kCal/m kCal/m kCal/Kg kCal/m kCal/kWh kCal/kWh kCal/kWh

0.825 0.820 0.403 0.080 0.102 0.878 1.423 1.020 1.090 2.700 0.086 0.086 0.860

0.490 Kg/m

4028 791

1.290 Kg/m

1019 8783 14230 10200 10900

m3 ton m3 kWh kWh kWh

2.477 Kg/m

27000 860 860 8600

140 Tablo 2 SEKTR A ENERJ KONTROL ALTSEKTR METAL ANA SANAY Demir elik Sanayii Alminyum Sanayii Bakr Sanayii Dier Metal Sanayii TOPRAK ANA SANAY imento Sanayii Cam Sanayii Tula Kiremit Sanayii Seramik Sanayii Dier Topraktan Mamul Madde retim Sanayii KMYA ANA SANAY Kimyasal Gbre Sanayii Petrokimya Sanayii Ana Kimyasal Maddeler retim Sanayii Lastik Sanayii la Sanayii Temizlik Maddeleri retim Sanayii Boya,Vernik ve Lak retim Sanayii Dier Kimyasal Maddeler retim Sanayii GIDA ANA SANAY eker retimi ve Tasfiyesi Bitkisel ve Hayvansal Ya retimi Sanayii ki retimi Sanayii ay retimi Sanayii Un ve Unlu Mamuller retim Sanayii St ve Stten Mamul Maddeler retim Sanayii > 40 000 TEP > 20 000 TEP 40 000 - 2 000 TEP 20 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP > 15 000 TEP > 400 000 TEP > 15 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 15 000 - 2 000 TEP > 30 000 TEP > 50 000 TEP > 20 000 TEP 50 000 -10 000 TEP 20 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP 30 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP > 20 000 TEP > 50 000 TEP > 200 000 TEP 50 000 - 2 000 TEP 200 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP 20 000 - 2 000 TEP BRM ENERJ YNETCS B

141 Dier Gda Maddeleri Sanayii TEKSTL ANA SANAY plik Dokuma ve Basma Sanayii Ha1 ve Ki1im Sanayii rme ve Konfeksiyon Sanayii Dier Tekstil Sanayii KAIT ANA SANAY Kat ve Selloz retim Sanayii Karton ve Mukavva retim Sanayii METAL EYA ANA SANAY Otomotiv Yan Sanayii Makina malat Sanayii Otomotiv Sanayii Dayankl Tketim Mallar retim Sanayii Dier Metal Eya malat Sanayii ORMAN ANA SANAY Aa Sanayii 2 000 TEP > 50 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 50 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP > 40 000 TEP 40 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP > 50 000 TEP > 20 000 TEP 20 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP 2 000 TEP 50 000 - 2 000 TEP 2 000 TEP

142 Ek 2 RKET GRMELERNDE YNELTLEN SORULAR 1. Firmanzda Enerji Ynetimi kapsamndaki ilere ne zaman baland? 2. Genel anlamda enerji ynetimi dendiinde bu kavramdan ne anlyorsunuz? 3. irketinizde Enerji Ynetimi konusunda alan ayr bir departman mevcut mudur? 4. Bu birimde ka kii almaktadr? 5. irketinizdeki Enerji Ynetimi" biriminin grev kapsam ve amac nedir? 6. Bu birimde alan mhendislerin Enerji Ynetimi ile ilgili bir eitimi veya sertifikas var mdr? Bu birim zel bir eitim ald m? 7. Bu birimin sorumluluunda bir i alndnda (bina, fabrika, firma) bu kapsamda hangi aamalardan geilmektedir? 8. Enerji ynetimi uygulamalarnn en nemli aamalar nelerdir? 9. Uygulama sektrden sektre deiiyor mu? Deiiyorsa hangi alardan deiiklik gsteriyor? 10. Enerji ynetimi uygulamalarnda bir program (enerji analizi simlasyon program) kullanlyor mu? Kullanlyorsa bu program siz mi yazdnz, yoksa paket bir program m (hazr software) kullanlyor? Kullanlmyorsa veriler nerede deerlendiriliyor? 11. Kullanlyorsa, bu programn kapsam nedir? Programn kapsamn ve sonularn gsteren demo veya slaytlar mevcut mudur? (Uygulamadan nce ve sonra) 12. Eer kullanyorsanz genel anlamda softwareden memnun musunuz? *Memnunsanz: gelitirmek iin herhangi bir deiiklik yapmay dnyor musunuz? **Memnun deilseniz: ne tr bir deiiklik yapmay dnyorsunuz? 13. Enerji ynetimi uygulamalar yaptnz irketlerde, bu program erevesinde alnan sonular nelerdir? (Ne kadar tasarruf edildi vs) 14. Pratik uygulamalarn sonularn birka rnekle aklayabilir misiniz? 15. Enerji ynetimi uygulamasnn maliyeti nedir?

143 Ek 3 ENERJ VERMLL POLTKASIYLA LGL NLEMLER 1. Trk Hkmeti Enerji Verimlilii Politikas Gelitirme nlemleri Ama Faaliyet/paket Faaliyet tr
Enerji verimliliini gelitirerek karbon dioksit emisyonlarn snrlandrma hakknda 13 Eyll 1993 tarihli 93/76/EEC sayl Konsey Direktifsinin uygulanmas (SAVE) (Omnibs Direktif) Yasama

Trk

mevzuatnn

AB

mktesabatna uyumlu hale getirilmesi

Trkiye apnda yaymlanm ve uygulanm AK Direktiflerine uygunluu izleme kapasitesinin gelitirilmesi Kapasite oluturma + koordinasyon

Kapasite oluturma

EVyi arttrarak sera gaz emisyon azaltm Politika politikasna katk salanmas oluturma Yasama

Enerji verimliliinin ortaklaa uygulanmas ynnde ulusal mevzuatn gzden geirilmesi

Ulusal enerji verimlilik yasalarnn desteklenmesi

EIE/UETM rol ve grevlerinin EV Kanuna dahil Yasama edilmesi Bina, ulam ve sanayi sektrleri iin ikincil Yasama mevzuatn gncelletirilmesi Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezinin yasal olarak Yasama kurulmas

EV sektr iin yeniliki finansman modellerinin uygulanmasn olanakl klmak

Enerji Verimlilii Fonu uygulamas seeneini Analiz analiz etme (rn. Okullarla veya sanayi iin ayrlm fonlarla enerji tasarrufu szlemeleri) Enerji verimlilii finansman modelleri iin piyasa Analiz seenekleri belirleme (taahht, tesis ynetimi, YD)

144 2. Trk Enerji Verimlilii Mevzuatnn lgili AB Mktesebat ile Uyumlatrlmas in Gerekli nlemler Genel ama, Trkiyede enerji verimlilii mevzuatnn ilgili AB mktesebatna uygun olarak gelitirmektir. Enerji verimlilii konular iin genel ereve salayan bir enerji verimlilii yasa tasarsnn hazrlanmas iin almalar balatlmtr. Daha nce alnm olan nlemlere gre, 1995 ve 2000 yllarnda srasyla sanayi iletmelerinde enerji verimliliini artrmak iin alnacak nlemler hakknda Ynetmelik ve yeni yaplarn yaltm hakknda ynetmelik karlmtr. Orta vadedeki hedefler: I) Enerji verimliliine ait Trk mevzuatnn AB mktesabatna uyumlatrma faaliyetlerinin tamamlanmas ve ii) Enerji verimlilii alannda AB mktesabatnn etkin bir biimde uygulann salamak iin uygun idari yap oluturulmas. Enerji verimlilii alannda AB mktesabatnn nemli bir blmnn Trkiyede uygulamaya konulmas planlanmtr. rnein, elektrikli ev aletleri, ve nihai kullanm amal ekipmanlar ile ilgili enerji verimlilii almalar, genel olarak AB etiketleme ve rn bilgi artlar ile karlanmaktadr. Konu ile ilgili Trk mevzuatn, ev klimalarnn enerji etiketlemesiyle ilgili 92/75/EEC Konsey Direktifini tamamlayan 22 Mart 2002 tarihli 2002/31/EC sayl Komisyon Direktifi ile ayn izgide hazrlamak iin Sanayi ve Ticaret Bakanlnda almalar yaplmaktadr. Enerji verimlilii mktesebatnn bir dier alan bina sektrdr. Konu ile ilgili temel belge Enerji verimliliinin artrlmas yoluyla Karbon Dioksit Emisyonunu Azaltma hakknda 93/76/EEC sayl Konsey Direktifidir: 1. Direktif, ye lkelerin aadaki alanlarda programlar hazrlamalarn ve uygulamalarn talep etmektedir: Olas kullanclara binann enerji zellikleri hakknda bilgi salamak amacyla binalarn enerji sertifikasyonu Hizmet bedellerinin bina kullanclar arasnda adil dalmn salamak amacyla stma, havalandrma (soutma) ve scak su bedellerinin gerek tketim temelinde cretlendirilmesi; Kamu sektrnde enerji verimlilii yatrmlar iin nc taraf finansman (denetim, kurulum, iletim ve bakm hizmetleri dahil); Yeni binalarda s yaltm; 15 kw dan fazla gce sahip kazanlarn dzenli olarak bakmnn yaplmas;

145 Yksek enerji tketimli giriimlerin enerji ettleri;

2. Bu programlar aadaki hususlar gz nnde bulundurmaldr; Enerji verimliliinde potansiyel gelimeler; Maliyet etkinlii; Teknik fizibilite; evresel etkiler

3. ye lkeler, her iki ylda bir Komisyona, uygulanan programlar ve bunlarn sonular hakknda bilgi vermelidir. Ayrca ye lkeler, Komisyonun uygun grd yerlerde program ieriklerinde dzenlemeler yapmaldr. Trkiyede, Kasm 1995 tarihli Ynetmelik, yllk olarak petrol edeeri 2.000 ton veya daha fazla enerji tketimine sahip sanayi iletmelerinin kendi tesislerinde enerji ynetimi sistemi kurmalarn gerektirmekteyken, yeni konut binalar ve ticari binalar iin s yaltm standartlar TS 825 ile dzenlenmektedir. Omnibus direktifi ile uyum salayacak dier dzenlemelerin veya srelerin var olup olmad, daha fazla aratrma gerektirmektedir. Ancak ilk gze arpan, Trk kurumlar tarafndan bu direktife uygun hibir program yaklamnn olmad

146 ZGEM Doum tarihi Doum yeri Lise Lisans

30.11.1979 stanbul 1993-1996 1997-2001 Mecidiyeky Lisesi Yldz Teknik niversitesi Elektrik-Elektronik Fakltesi Elektrik Mhendislii Blm Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Elektrik Mhendislii Anabilim Dal Elektrik Mhendislii Blm

Yksek Lisans

2002-2006

alt kurum 2003-Devam ediyor Ericsson -Sistem Entegrasyon Mhendisi