Byk Seluklu Devletinin Kuruluu Seluklular, Trk-slam devletlerinin en byklerindendir. Ouzlarn oklar kolunun, Knk boyuna mensupturlar.

Onuncu yzyln sonu ile onbirinci yzyln balarnda slam' kabul ettiler. Seluklular; in'den, Bat Anadolu dahil btn Ortadou lkeleri, Akdeniz sahilleri, Kuzeybat Afrika, Hicaz ve Yemen'den Rusya ilerine kadar yaylan hakimiyetin, muazzam bir kltr ve medeniyetin temsilcisidir. Devlete adn veren Seluk Bey, Aral Gl ile Hazar Denizi arasna hakim olan Ouz Yabgu Devleti'nin kumandanlarndan Dukak Suba'nn oludur. Dukak lnce, 17-18 yalarndaki Seluk Bey, suba oldu. Gen yana ramen yksek mevkilere ulaan Seluk Bey'in devaml artan bir itibara sahip olmas, Yabgu ve eini telalandrd. Onu balarndan atmak iin are aramaya baladlar. ldrlmekten ekinen Seluk Bey, kabilesiyle birlikte oradan ayrld. Gney yoluyla, muhtemelen 985 yl sralarnda, Seyhun nehri kenarnda bulunan Cend ehrine geldiler. Blge ve ehir, slam lkelerine geite hudut durumundayd. Seluk Bey'in idaresindeki Trkler, ksa zamanda slam' kabul ettiler. Bu durum, Yabgu ile aralarn iyice at. "Mslmanlar, gayrimslimlere hara vermez" diyen Seluk Bey, Yabgu'nun hara memurlarn kovdu ve bamszln ilan etti. Gayrimslim Trklere kar savamaya balad. Seluk Bey'in, bamszln ilan edip, Yabgu'ya hara vermeyerek, Mslman olmayanlarla mcadeleye girimesi, evrede tannp itibar kazanmasna yol at. Ouz Yabgusuna kar olan Trkler, etrafnda topland. Mslmanlardan da destek alan Seluk Bey, Mslman olmayan Trkler zerine yapt seferlerle hret kazand. Onun bu hreti, Maverannehir'de stnlk salamaya alan Mslman devletlerden birisi olan Smnlerle anlamasn salad. Smn sultan, Seluk Beye, devlet snrlarn dier Trk aknlarna kar korumasna karlk, Buhara yaknlarndaki Nr kasabasna yerleme izni verdi. Seluk Bey; Mikil, Arslan, srafil, Yusuf ve Musa adlarndaki oullaryla Byk Seluklu Devletinin temelini atp, Turul ve ar adnda iki torun brakarak, yz yalarnda vefat etti. Seluk Bey'in byk olu, Turul ve ar beylerin babas olan Mikil, babasnn salnda lmt. kinci byk olu olan Arslan Bey, babasnn yerine geti. Yabgu unvann alarak, Seluklular da denilmeye balanan ailesini tekilatlandrd. Karahanllar'n Smn Devletine son vermesi zerine, zkend'den kaan Smn ehzadelerinden smail Muntasr'n, Arslan Yabgu'ya snmas, Karahanllarla aralarnn almasna sebep oldu. Arslan Yabgu komutasndaki Seluklular, Karahanllar karsnda baarl muharebeler yaptlar. Seluklularn glenmesi, blgenin hakimi Karahanllar ile Gazneliler'i zor durumda brakt. Karahanl-Gazneli ibirliiyle 1025'te Arslan Yabgu, Gaznelilerce yakalanp, Hindistan'daki Klencer Kalesine hapsedildi. Bu hadiseden sonra, Seluklularla Gazneliler arasnda, ak bir mcadele balad.

Onun esareti yllarnda Seluklular, ortak hkmdar sistemiyle ynetildi. Musa'y yabgulua, Yusuf'un olu brahim'i de ynalla getirdiler. Mikil'in oullar Turul ve ar beyler, amcalarnn hakimiyetini tanmakla birlikte, ayr blgelerde yaamaya baladlar. Mahir svarilerden oluan Seluklular, kalabalk hayvan srleri ve atlar iin, bol otlakl, geni yaylalar aradlar. Bu amala zaman zaman, komular Karahanllar ve Gaznelilerin snrlarna tap, yerli halkn ikyetlerine sebep oldular. Onlarn bu durumunu kendileri iin tehlikeli gren Karahanllar, Seluklu ailesi iinde karklk karmak istedilerse de baaramadlar. zerlerine kuvvet gnderildi. Hatt Yusuf Bey ldrld. Musa Yabgu ile birleen Turul ve ar beyler, Karahanl kuvvetlerini yenerek, Yusuf Bey'in intikamn aldlar. Siyas durum iyice gerginleti. Blgede deiiklikler oldu. Bir basknla Seluklular bir hayli zayiata uratldlar. Bunun zerine ar Bey, dalan Seluklulardan bin kiilik bir svari kuvvetiyle, Gazneli mukavemet mevkilerini aarak, Dou Anadolu snrlarna kadar gitti. Van Gl havzasndan, kuzeyde Tiflis'e kadar uzanan blgede keif harekt yapt. Ermeni ve Grc kuvvetlerini yenerek, blgenin otlak ve yaylaklarnn kefiyle, gerekli siyas, etnik, kltrel ve asker stratejik bilgileri toplad. Bizans ehirlerine girdi. Keif harekt neticesinde, blgenin, Seluklularn yerlemesine msait olduunu tespit ederek Turul Bey'e bildirdi. Seluklularn esir yabgusu Arslan, 1032 ylnda, Hindistan'da hapsedilmi bulunduu Klencer Kalesinde lnce, Gaznelilerle ilikiler daha da bozuldu. Musa Yabgu ile yeenleri ar ve Turul beyler kumandasndaki Seluklu ve Trkmen gleri, blgenin en stratejik mevkiinde yer alan ve Gaznelilere ait olan Horasan'a ani bir taarruzla girerek, Merv, Niabur ve Serahs havalisini ele geirdiler. Gazne sultan Mesud, Seluklular tanmak zorunda kald. Musa Yabgu'ya, Turul ve ar beylere bulunduklar yerlerin valiliklerini verdi. 1035 ylnda yaplan bu antlama, drt ay gibi ksa bir sre devam etti. Yeniden balayan Gazneli-Seluklu mcadelesi, daha da iddetlendi. Seluklular, hafif svari kuvvetleriyle, Gaznelilerin fillerle takviye edilmi, ar tehizatl, ou piyadeden meydana gelen ordusuna, gerilla savalaryla ok kayp verdirdiler. 1038 ylnda Serahs civarnda yaplan savata, Gazneli ordusu ar bir yenilgiye urad. Gazneli Sultan Mesud, byk bir devlet adam, cesur bir kumandan olmasna ramen, bu yenilgiden sonra, Niabur'u Seluklulara brakp, kesin sonu alnacak byk sava devaml geciktirdi. Turul Beyin vey kardei brahim Ynal, 1038'de Niabur'u alp, Turul Bey adna hutbe okuttu. Niabur'a gelen Turul Beyi muhteem bir trenle karlad. Turul Bey, Sultan'l-Muazzam (Byk Sultan), ar Bey de Melik'l-Mlk (Hkmdarlarn Hkmdar) unvann ald. Byk Seluklu Devleti'nin kurulu ve istikllini (bamszln) ilan ettiler. Seluklu-Gazneli mcadelesi, 23 Mays 1040 Dandanakan Meydan Sava ve Seluklularn stnl ele geirmesiyle neticelendi. Seluklularn Ykselii Dandanakan'n muzaffer bakumandan ar Bey, zafer sonrasnda verilen toy, yani byk ziyafette, stn idarecilik vasf ve keskin siyas zeksn takdir ettii kardei Turul Bey'i Seluklu

Sultan ilan etti. Merv, bakent yapld. Toplanan kurultayda, fethedilecek yerlerle, idareciler tespit edildi. Ceyhun ile Gazne arasndaki blge ar Beye, Bust-Sistan havalisi Musa Yabgu'ya, Niabur'dan itibaren btn bat blgeleri Turul Beye verildi. ar Beyin olu Yakut ile brahim Ynal, bat cephesinde grev aldlar. Hanedandan Arslan Yabgu'nun olu Kutalm, Crcn ve Damgan'a, ar Beyin olu Kara Arslan Kavurd ise, Kirman havalisine tayin olundular. Grev taksiminin ardndan, ksa zamanda, kuzeyde Harezm dahil, Maverannehir, Sistan, Mekran blgesi, Kirman ve civar, Hrmz emirlii, hatt Arabistan Yarmadasnda Umman ve dolaylar ile Crcn, Bdgis, Huttaln tamamen zaptedildi. Turul Bey, Taberistan, Kazvin, Dihistan, sfehan, Nihavend, Rey ve ehrezur'u alarak devletin snrlarn geniletti. 1046'da Gence, 1048'de Erzen, Karaz, Hasankale, Erzurum ve havalisindeki Grc, Ermeni ve Bizans ordular yenilgiye uratld. Henz yeni kurulan devlet, ksa zamanda, Bveyhlerin igalindeki Badat hari, blgedeki btn slam topraklarna hakim oldu. Sultan Turul, Bveyhlerin igalindeki halifelik merkezi olan Badat' kurtarmak iin, Abbas halifesi El-Kaim bi-Emrillah'n davetiyle 17 Ocak 1055'te Badat'a girdi. Halifenin, limlerin ve Snn Mslmanlarn byk memnuniyetle karlad Turul Bey, Bveyh Hkmdarln ykarak, Abbas halifeliini yeniden ihya etti. slam dnyasnn takdirini kazanp, byk iltifatlara kavutu. Halifelie kar yaplan Fatm saldrlarn bertaraf etti. Halifelik makamna ve Badat ehrine hizmetinden dolay, 25 Ocak 1058'de Turul Beye iki altn kl kuatan Halife, onu, dounun ve batnn hkmdar ilan etti. Seluklu sultannn, halife tarafndan "Dnya Hakan" ilan edilmesi, Trklere byk itibar kazandrd gibi, alplik ruhunu okayarak, slam yayma abalarna daha fazla sarlmalarna yol at. Ayn yl Turul Bey, tahrikler sebebiyle isyan eden vey kardei brahim Ynal' cezalandrd. ar Bey, 70 yalarnda 1060'ta, Turul Bey ise 1063'te yine 70 yanda vefat etti. Turul Bey, devletini salam temeller zerine oturtarak, snrlarn Ceyhun'dan Frat'a kadar geniletti. Anadolu zerine yaptrd aknlarla, Bizans ynetiminde bulunan blgenin Trk yurdu olmas iin ilk harc koydu. Turul Beyin olu olmadndan, ar Beyin olu Muhammed Alparslan, Seluklu sultan oldu. Baa geer gemez, amcasnn veziri Amdlmlk' grevden alarak, yerine Nizamlmlk' tayin etti. Sultan Alparslan, tahta gemek iddiasnda bulunan dier rakiplerini bertaraf ettikten sonra, batya ynelerek fetihlere balad. Kafkaslardan dolap mahall kk krallklar itaati altna ald. Dou Anadolu'nun kuzeydou ucundaki mehur Ani kalesini 1064'te fethederek, 16 Austos 1064'te Kars'a girdi. Ani, Hristiyan leminin kutsal yerlerinden biriydi. Bu fetihler slam dnyasnda byk sevin kayna oldu ve halife Kaim bi-Emrillah, Alparslan'a, "fetihler babas", yani ok fetheden anlamna gelen "Eb'l-Feth" lakabn verdi. Sultan, 1065 yl sonlarnda douya ynelerek, st-Yurd ve Manglak taraflarna yrd. Baar ile biten seferin sonunda; ticaret yollarn vuran Kpak ve Trkmenler itaat altna alnd.

Alparslan, 1067 senesinde Kirman meliki olan kardei Kavurd'un isyanyla karlat. Bu isyan ksa srede bastrd. ncelikle Mslmanlar arasnda birliin salanmasn arzu eden Alparslan, Bahreyn taraflarndaki Karmat sapklar ve nasya'daki i-Fatm kalntlarn temizlemek iin harekete geti. i-Fatm basksnn slam lkeleri zerinden kalkmakta olduunu gren Mekke erfi, Alparslan'a itaatini arz ederek, hutbeyi Abbas halifesi ve Sultan Alparslan adna okutmaya balad. Douda ve Batda sistemli bir ekilde yaplan fetih hareketleri; 1067 ylnda Anadolu'da balatlan ypratma ve yldrma aknlar, 26 Austos 1071'deki Malazgirt Sava'na kadar devam etti. Malazgirt Zaferiyle Seluklulara kaplar alan Anadolu, Trkiye Trklerinin istikbaldeki yurdu durumuna girdi. Malazgirt Zaferi sonrasnda, Bizans imparatoru Diogenes ile yaplan antlama, tahttan indirildii iin uygulanamad. Sultan Alparslan, antlamann silah zoruyla tatbikini kumandan ve beylerine emrederek, btn Anadolu'nun fethini istedi. Seluklu emrindeki Trkmen boylar, Orta Asya'dan batya sevk edilerek, Dou Anadolu'daki Bizans hududuna gnderildi. Seluklularn gaz aknlarna kar koyamayan Bizans kale ve garnizonlar, Trklerin eline geti. Trk aknlar, Marmara Denizi sahillerine kadar uzand ve fethedilen Anadolu, iskn edildi. Anadolu'nun Trkleip slamlamas iin gerekli btn tedbirler alnd. Sultan Alparslan, kt Maverannehir seferinde, esir alnan bir kale kumandan tarafndan ehit edildi. Trk tarihinin byk sultanlarndan olan Alparslan, enerjisi, disiplini, yiitlii ve adaletiyle temayz etmiti. Alparslan vefat ettiinde, devlet topraklar, douda Kagar'dan, batda Ege kylar ve stanbul Boazna, kuzeyde Hazar-Aral arasndan, gneyde Yemen'e kadar olan bir blgeye yaylmt. Alparslan'n yerine olu ve veliaht Melikah, Seluklu sultan oldu. Sultanln tanmayan amcas Kavurd ile, Kerez'de yaplan sava kazanan Melikah, birka gn sonra Kavurd'un lmyle, devlet iinde asayii ksa srede salad. ilerini halleden Melikah, taht mcadelesinden faydalanarak Seluklu hudutlarna saldran Gazneliler'le Karahanllar'a kar sefere kp onlar anlamaya mecbur etti. Dou snrlarnn gvenliini salayan Melikah, babasnn veziri ve kendisinin de hocas olan, sapk ve Batn akmlara kar Snnliin mdafaas iin Nizamiye Medreselerini kuran Nizamlmlk'ten vezirlie devam etmesini istedi. Bu sayede Seluklu Devletine ve slam dnyasna ok hizmet etmesine vesile oldu. Sultan Melikah, ok sakin, affedici, fakat devlet ve millet ilerinde ok cidd, mstesna bir ahsiyetti. Devrinde bozkrlardaki Trk boylarn, btn ran', Arabistan', Suriye ve Filistin'i ynetimi altna ald. Anadolu'nun fethi zerinde hassasiyetle durup, babasnn grevlendirdii amcaolu Kutalmolu Sleyman ah ve Trkmen beylerinden Alp lig, Artuk Bey, Mansur, Dolat gibi komutanlarla fetihleri srdrd. Seluklu komutanlar, Bizans'n Trklere kar kurduu lmezler adl

asker birlikleri malup ettiler. Artuk Bey, Bizans kuvvetlerini, 1074'te Sapanca evresinde yenerek, yzbinden fazla Trk', zmit'ten skdar'a kadar olan sahaya yerletirdi. Kutalmolu Sleyman ah, gneydou harektyla, Adana dolaylarn fethetmekle meguld. Frat' geerek ukurova, Mara, Tarsus, Antep ve Urfa'ya dalan Ermeni ve cretli Frank askerlerini Antakya'da, Gmtigin de Nizip, mid (Diyarbakr) ve Urfa civarnda Bizans kuvvetlerini malup ettiler. Artuk Bey, Sultan Melikah'n emriyle, Dou harektn idare etti. 1074-1077 yllar arasnda Sivas, Tokat, orum havalisini, Yeilrmak ve Kelkit havzalarn ele geirdi. Artuk Beyden sonra yerine Danimend Gazi geerek, Amasya ve civarn Karadeniz'e kadar ald. Mengck Gazi, ark Karahisar, Erzincan ve Divrii havalisini; Eb'l-Kasm da Erzurum ve oruh blgesini fethetti. Orta, Kuzeybat ve Bat harektn Kutalmolu Sleyman ah idare edip, Bizansllarla mcadele ve onlarn si kumandanlaryla ittifak yapt. Bizansllar, Balkanlar'daki iktidar mcadelesi ve i hadiseler zerine, Seluklulardan yardm istediler. Yardm talepleri, Seluklularn karlar dorultusunda karland. Sleyman ah, znik'e yerleerek, bu ehri, Trkiye Seluklular Devletinin merkezi yapt. Seluklular, Anadolu'da sahil ehirleri dnda, Toroslar ve ukurova'dan skdar'a kadar btn blgeye yerletiler. Bu durum karsnda Avrupallar, in'e elilik heyeti gndererek, Seluklularn doudan sktrlmasn istediler. Ancak, sonu alamadlar. Diyarbakr blgesinin fethi iin Seluklu seferleri, Fahrddevle Cheyr'in sfahan'a gelmesiyle balad. Fahrddevle, buradaki i itikadl Karmatlerin yola sokulmas iin alan Artuk Bey ve bal kuvvetlerle birlikte Diyarbakr'a doru yola kt. Fahrddevle'nin komutasndaki birlikler, evredeki Mardin, Hasankeyf, Cizre ve daha otuz kadar kaleyi ele geirdi. Diyarbakr, Fahrddevle'nin olu Zaimddevle emrindeki kuvvetlerin 4 Mays 1085'te ehre girmesiyle dt ve Mervanler Devleti ortadan kalkt. Musul'un fethine memur edilen Aksungur ve dier Trkmen emrleri ehre savamadan girdiler. Fethi takiben Musul'a gelen Melikah, byk bir trenle karland. Musul emrliine erefddevle'yi tayin etti. Sultan Alparslan zamanndan beri Suriye ve daha gneye yryen nl Seluklu kumandanlarndan Atsz, seferlerini Melikah zamannda da srdrd. Uzun sre kuatt Dmak (am)' 1076 Martnda Seluklu topraklarna katt. Dmak'n alnmasndan sonra, camilerde okunan i-Fatm ezann yasaklayarak, cuma hutbesini Halife Mukted ve Sultan Melikah adna okuttu. Daha sonra Seluklu Devletinin "Fatm Devletinin ortadan kaldrlmas" politikasna uygun olarak,

Msr'a doru sefere devam etti. Fakat, baarl olamad ve baarszl Suriye emrliinden alnmasna sebep oldu. Yerine, Melikah'n kardei Tacddevle Tutu getirildi. Sultan Melikah, kardei Tutu ile Kutalmolu Sleyman ahn mcadelesi zerine 1086'da sfahan'dan hareket ederek, Suriye'de asayii yeniden tesis etti. Halep valiliini Aksungur'a, Urfa'y Bozan'a, Antakya'y da Yasyan'a verdi. 1087 ylnda Melikah, Sveydiye kylarndan Akdeniz'e ulat. Bylece Uzakdoudan Ortadou'ya kadar hakimiyet kurdu. Dnte hilafet merkezi olan Badat' ziyaret etti. Halife Muktedi tarafndan iki kl kuatld ve 25 Nisan 1087'de "Dnya Hkmdar" ilan edildi. Saltanat Mcadelesi ve k Seluklularn Trkle, slam dnyasna ve insanla yaptklar hizmetlerle ksa srede ykselmeleri, dmanlarn hzl bir faaliyet iine soktu. Bizansllarla ve sapk frkalarla mcadele eden lim ve kumandanlar suikastla ldrlyordu. 1092 senesinde, nce Seluklularn nl veziri Nizamlmlk, Hasan Sabbah'n fedailerinden bir batn tarafndan; arkasndan Sultan Melikah, Badat'ta zehirlenerek ehit edildiler. Melikah'n lmyle balayan saltanat mcadelesinde am meliki Tutu, derhal sultanln ilan etti. Bu arada Melikah'n hanm Terken Hatun da, kk olu Mahmud'u sultan ve torunu Cafer'i halifenin veliahd yapmak iin btn gcyle urat ve 1092'de Mahmud'un saltanatn ilan ederek, namna hutbe okutmaya muvaffak oldu. Yine bu arada taraftarlaryla Rey'e ekilen Berkyaruk da sultanln ilan etti ve Terken Hatun'un zerine gnderdii orduyu Burucerd'de bozguna uratt. Terken Hatunun, Gence meliki smail'i yanna ekmesi de bir yarar salamad. Terken Hatunun bir suikast neticesinde ldrlmesiyle, saltanat mcadelesi, Tutu'la Berkyaruk arasnda kald. Tutu, Rey zerine yrdyse de, 1093 ylnda vuku bulan uzun mcadeleler srasnda birok emr, Berkyaruk tarafna geti. Bu sayede Berkyaruk, karsnda orduyu bozguna uratt. Ayrca Tutu'un lmyle btn rakiplerini bertaraf ederek, Badat'ta adna hutbe okuttu. Sultan Berkyaruk zamannda Seluklu Devleti: a) Irak ve Horasan, b) Suriye, c) Kirman, d) Trkiye Seluklular olmak zere drde blnd. Ayrca Dou Anadolu'nun eitli yerlerinde Trkmen beylikleri ve Atabeglikler ortaya kt. Berkyaruk, paralanan Seluklu mparatorluunu toplamaya balad bir srada, Hal ordular da Suriye'ye geldi. Berkyaruk, Hallara ve onlarn Antakya Kuatmasna kar Krboa'y ve Artuklu beylerini sefere gnderdi. Anadolu'dan geen Hallar, Suriye'ye vardklar zaman saylar olduka azalmt. Ancak, i-Fatmlerin, Snn Mslmanlara kar Hallarla ittifak yapmalar, ayrca Suriye emrleri arasndaki gvensizlik ve

rekabetler, Tutu'un olu Dukak ile birlikte Suriye kuvvetlerinin haber vermeden ekilmesi, Frenklerin taarruza geerek, Trkleri bozguna uratmalarna sebep oldu. Neticede ilerlemeye devam eden Hallar, Antakya'y igalden bir yl sonra Kuds' ele geirip, ehirde yaayan yetmi bin Mslman ve Yahudiyi, hunharca katlettiler. Bu arada Gence Meliki ve kardei Muhammed Tapar, Berkyaruk'a saltanat iddiasyla isyan etti. Berkyaruk, 1100 senesinde Sefdrud'da malup olmasna ramen, Muhammed Tapar' arka arkaya drt kez bozguna uratt. Ahlat'a snan Muhammed Tapar, burann hkmdar Slemen'i ve Ani emri Menuehr'i hizmetine alarak yeniden savaa hazrlandysa da, Sultan Berkyaruk ok kan aktn, memleketin harap, emr ve askerlerin yorgun dtn, hazinenin bo kaldn, vergilerin tahsil edilemez hale geldiini ve nihayet slam dmanlarna frsat verildiini beyan ederek, gnderdii bir eliyle kardeini bara ikna etti. Bylece 1104'te Azerbaycan'da Sefdrud hudut olmak zere, Kafkasya'dan Suriye'ye kadar btn vilayetlerde, Muhammed Tapar, sultan tannd. Badat, Rey, Cibal, Taberistan, Fars, Huzistan, Azerbaycan, Mekke ve Medine'nin idaresi de Berkyaruk'ta kald. Byk Seluklu Devleti, iki devlete ayrlmak suretiyle, Trkiye ile birlikte Seluklu sultan ortaya kt. Ancak bu durum ok uzun srmedi. nk Berkyaruk, hastalkl olduu iin 1104 ylnda, yirmialt yandayken vefat etti. Sultan Berkyaruk, lkesini dnen ve milletinin refah iin alan bir kimseydi. Ancak, karde kavgalarnn, memleketin birlik ve beraberlie en muhta olduu bir dneme rastlamas Berkyaruk'u ok zd. Buna ramen frsat bulduka Hal kuvvetleri zerine asker sevk etmekten ve darbeler vurmaktan geri kalmad. Berkyaruk'un vefatndan sonra Muhammed Tapar, Badat zerine yryerek, fazla zorluk ekmeden 1105'te tek bana sultan oldu. nce amcasnn olu Mengbars'n isyann bastrd. Daha sonra lkede uzun zamandr karklk karan, anariyi tahrik eden Batnlere kar mcadele etti. 1107'de, Batnlerin merkezi olan Alamut Kalesi kuatld ve ok sayda Batn ldrld. Seluklular arasndaki karklklardan faydalanan Hallar, Birinci Hal Seferi sonunda Suriye'de Hal devletleri kurmaya baladlar. Sultan Muhammed Tapar, bunlarn zerine ordular gnderdiyse de, kumandanlar arasnda tam anlama salanamadndan kesin sonuca gidilemedi. Sefer kumandan Emr Mevdud, am meyye Camii'nde bir Batn tarafndan ldrld. Sultan, Hallara kar Aksungur'u kumandanla getirdi. Bu arada kardei Sencer'i Suriye ve Horasan'daki Batnlerle mcadele etmekle grevlendirdi. Alamut zerine de bir ordu gnderdi. Sultan Muhammed Tapar'n 1118'de vefat sebebiyle, bu fesat oca ortadan kaldrlamad. Sultan Muhammed Tapar, sfehan'da yaptrd medresenin bahesine defnedildi. leri gelen devlet adamlar, Muhammed Tapar'n henz kk yataki olu Mahmud'u tahta geirdilerse de, Melikah'n olu ve Horasan meliki olan Sencer, yeeni Mahmud'un sultanln kabul

etmeyerek, saltanat iddiasnda bulundu. 14 Austos 1119 tarihinde yaplan Save Savan kazanarak sultanln ilan eden Sencer, yeenine evlat muamelesi yapt ve kendi egemenliini tanmak artyla, Rey hari, bat lkelerinin hakimiyetini ona brakt. Sultan Sencer, bat ilerinden ok dou ile urat. Gazneliler'le savat. Karahanllar' kendisine balad. Zaman, Seluklularn son parlak devriydi. Bu arada Byk Seluklu Devletini iki byk tehlike tehdit ediyordu. Bunlardan birisi, batdan Anadolu ve Suriye'ye saldrmakta olan Hallar, dieri doudan gelen ve devletin dou snrlarn zorlayan Karahitaylard. Sultan, yalnz bu ikinci tehlikeyle urat. Dou Karahanllar Devletini ykarak Seyhun boylarn zorlayan Karahitaylarla arpan Sencer, onlarla 10 Eyll 1141 ylnda yapt Katvan Meydan Sava'n kaybetti. Bu muharebeden sonra, Seyhun nehrine kadar olan topraklar Karahitaylarn eline geti. Katvan Meydan Muharebesiyle, Byk Seluklu Devleti tarihinde yeni bir devir balad ve Seluklu lkesi, Mslman olmayan Trk ve Mool birliklerinin istilasna urad. Sultan Sencer'in bu yenilgisinden faydalanmak isteyen Gur hkmdar Aleddin Hseyin, yllk vergiyi vermemek, sultanlk peinde komak gibi davranlarla, Sencer'e olan tbiliinden kurtulmaya alyordu. Zaten, snrlarn fazla geniletmesi, blgenin g dengesini bozmakta ve bu durum Sultan Sencer'i endieye drmekteydi. Byk kuvvetlere sahip olan Gurlular zerine yryen Sultan Sencer, Haziran 1152'de yapt muharebede Gur ordusunu yenerek, Katvan'da kaybedilen itibar yeniden salad. Gur galibiyetinden eriilen ihtiam fazla uzun srmedi. Vergi tahsili srasnda yaplan hakszlk yznden, kendi soyundan olan Ouzlarla baz emrler arasndaki ihtilaflar gittike byd. Sultan Sencer, bir ksm emrlerin srar ile, gebe ouzlarn zerine yrmek zorunda kald. 1153 yl Mart aynda Belh civarnda, Ouzlarla yaplan sava Seluklular kaybettiler. Bu ar yenilginin sonunda Sultan Sencer esir dt. Ouzlar, Sencer'e esir de olsa sultan gzyle baktlar. Esir Sultan kurtarmak iin ilk harekete geen, onu savaa srkleyen Belh valisi Emr Kumac'n torunu Meyyed Ayaba oldu. Sencer, her ne kadar gndz tahtta oturtuluyor ve zahir bir iltifat gryorsa da geceleri demir bir kafeste uyuyordu. Onun adna ok usulsz iler yaplyor ve baz vaadlerde bulunuluyordu. Bu durum karsnda Sencer, 1156 yl Nisan aynda kamaya muvaffak oldu. Fakat ar Ouz darbesi altnda ken, i huzursuzluk ve istikrarszla maruz kalan Byk Seluklu Devleti, kendini toplayamad. Her ne kadar tbi beyler, Sencer'e kurtuluundan dolay memnuniyetlerini ve ballklarn bildirmilerse de, Seluklu kumandanlar arasndaki mcadele, Sultana gerekli imkn salamad. Sencer, 9 Mays 1157 senesinde yetmi yanda vefat etti. Merv'de daha nce yaptrd Dr'l-Apir'de defnedildi. Onun vefatndan sonra Byk Seluklu Devletinin ran, Irak, Suriye ve Anadolu'daki paralar, Seluklu Hanedanna mensup kiilerce idare edilip, on drdnc yzyla kadar devam edenler oldu.