Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr.

Osman NAL

6. Blm KOMPOZT MALZEMELER

-0-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

6.KOMPOZT MALZEMELER Birbirlerinin zayf ynn dzelterek stn zellikler elde etmek amacyla bir araya getirilmi deiik tr malzemelerden veya fazlardan oluan malzeme sistemine kompozit malzeme denir. Cam elyafl poliyester levhalar, elik donatl beton elemanlar, otomobil lastikleri ve seramik metal karm olan sermentler bunlara rnektir. Kompozitler ok fazl malzeme saylrlar. Yaplarnda srekli bir ana faz ile onun iinde dalm pekitirici bir donat faz bulunur. Faz: Bir malzemenin i yap ynnden farkl olan ksmlarna denir. Bu faz iki tr bileimle salanabilir: 1- Mikroskobik 2- Makroskobik Mikroskobik bileim: rnein perlit elii, ferrit ve sementitin mikroskobik dzeyde homojen karmlarndan oluur. Tek bana ferrit yumuak ve dk mukavemetli olup sert ve gevrek sementit ile birlikte yanyana ince tabakalar halinde dizilmek suretiyle yksek mukavemetli ve yksek toklua sahip perlit eliini olutururlar. Makroskobik bileim : Boyutlar 0,1 mm' nin zerinde gzle grlebilirler. Sonradan bir araya getirilerek stn zelliklerdeki ktleleri olutururlar. Kompozit malzemeler donatl veya pekitirilmi trne gre gruba ayrlr: Taneli kompozitler Lifli kompozitler Tabakal kompozitler

Lifli ve tabakal kompozitlerin salad zelliklerdeki art, taneli kompozitlere gre daha yksektir. Taneli kompozitler iin en nemli rnek betondur. Sert tanelilerin snek bir malzemeyle birletirilip aglomera haline getirilen kompozitlere dier bir rnek de asfalt betonudur. Asfalt viskoz ve dk mukavemetlidir. Ta ise sert ve gevrektir, ktle halinde fazla ekil deitirmeden atlayarak kolayca krlabilirler. Farkl boyutlardaki krmata ile asfaltn birleerek hem snek hem de yeter mukavemetli olan yol kaplamas malzemesini olutururlar. Tungsten karbr (WC) taneciklerinin CO metali ile yksek scaklkta basn altnda sinterlenmesi sonucu elde edilen kompozit ok sert olup yksek hzl kesme takm retimine elverilidir. Uygulamada bunlara SERMET denir.Uygulamada en nemli kompozitler lifli olanlardr. Liflerin aplar yaklak 0,1mm civarnda olup tek bana kullanlmazlar. Kalnlklar arttnda kusur oluma olasl nedeniyle mukavemetleri ok azalr. Bu lifler uygun bir malzemeyle istenen boyutta tayc ktlelere dntrrler. Bu balayc malzeme polyester ve epoksidir. Uygulamada donat malzemesi olarak kullanlan liflerin ou kuvvetli kovalent baa sahiptir. Ayn amala kullanlan metal liflerin mukavemeti de souk ekme ile artrlmaktadr. Lifler ynlenmi veya rasgele dalm olabilir. Ynlenmi lifler dorultusunda mukavemet doal olarak yanal dorultudan ok daha byk olur. Pekitirici liflerin miktar artka

-1-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

kompozitin mukavemeti de ykselir.Ynlenmi liflerde bu oran hacmen %80, rasgele ynlenmilerde ise %40-50 arasnda kalr. Cam lifli polyesterlerin mukavemeti ve elastisite modl dktr. Ancak dierlerine gre daha ucuz ve kolay uygulandndan deniz tekneleri, oto, spor malzemeleri ve yap elemanlar retiminde ok yaygn olarak kullanlr. KOMPOZT MALZEME TRLER 1. Polimer Kompozitler 2. Metal Kompozitler 3. Seramik Kompozitler 1-Polimer Kompozitler: Liflerle pekitirilmi polimer kompozitler endstride ok geni kullanma alanna sahiptir. Pekitirici olarak cam, karbon kevlar ve boron lifleri kullanlr. Pekitirici liflerin zellikleri tabloda verilmitir zgl arlk ekme mukavemeti Elastisite modl Malzeme gr / cm3 N / mm2 N / mm2 Cam lifi 2,54 2410 70000 Karbon lifi 1,75 3100 220000 Kevlar lifi 1,46 3600 124000 Polimer kompozitlerde kullanlan en nemli balayc malzeme polyester ve epoksidir. Pekitirici liflerin miktar arttka kompozitin mukavemeti ykselir. Polimer kompozitlerin en nemli zellikleri yksek zgl mukavemet(mukavemet/ zgl arlk) ve zgl elastisite modldr. Dolaysyla bu zelliklerden dolay dier malzemelere stn durumundadrlar. rnein yksek mukavemetli eliklerde zgl mukavemetin 110 Nm / gr olmasna karn cam lifi polyesterlerde 620 Nm/gr dr. Dier taraftan karbon lifi epokside 700 Nm/gr ve kevlar epokside 886 Nm/gr dr. Dier taraftan karbon liflerinin zgl elastisite modl alminyumunkinin 5 kat kadardr. Bu stnlklerinden dolay polimer kompozitler uak ve uzay endstrisinde alminyum alamlarna tercih edilir. Tablo: Lifli Kompozitlerin zellikleri Malzeme zgl arlk gr/cm3 Cam lifi polyester 1,5 2,1 Karbon lifi epoksi 1,5 1,8 Kevlar epoksi 2,36 Boron lifi - epoksi 1,4

ekme mukavemet N/mm2 200 340 1860 2240 1240

Elastik mukavemet N/mm2 55000 130000 145000 76000 176000

2-Metal Kompozitler (Metal Matrisli Birleik Malzemeler MMC): Bir metalik fazn baz takviye malzemeleri ile eritme vakum emdirme, scak presleme ve difizyon kayna gibi ileri teknikler uygulanarak MMC ler elde edilirler. MMC ler daha ok uzay ve havaclk alanlarnda, mesela uzay teleskobu, platform tayc paralar, uzay haberleme cihazlarnn reflektr ve destek paralar vs. yerlerde kullanlr.

-2-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

3-Seramik Kompozitler (Seramik Matrisli Birleik Malzemeler CMC): Bu amala yapsal ve fonksiyonel nitelikli yksek teknoloji seramikleri kullanlmaktadr. Balcalar Al2O3, SC, Si3N4, B4C, CbN, TiC, TB, TN, AIN dir. Bu bileikler deiik yaplarda olup amaca gre bir yada bir ka beraber kullanlarak CMC ler elde edilir. Sandvi zrhlar, eitli askeri amal paralar imali ile uzay aralar bu rnlerin balca kullanm yerleridir. KOMPOZTLERN MEKANK DAVRANII Kompozitlerde lifler kuvvet ynne paralel veya dik ynde veyahut rast gele dalm durumda bulunurlar. Lifler ynlenmi durumda iken kompozit byk lde anizotrop olur. Lifler rast gele datlm ise dzlemsel boyutta izotrop olurlar. Liflerle kuvvet birbirine paralel ise liflerle matris ayn miktarda ekil deitirir. Buna e ekil deitirme hali denir. Martisin elastisite modl Em, liflerini elastisite modl Ef ve liflerin hacimsel oran Vf ise kompozitin paralel dorultudaki bileke elastisite modl Ek = Ef * Vf + Vf (I- Em) olur.

(a) a) b) c)

(b)

(c)

Ek ekil deitirme hali (Paralel lifler) E gerilme hali (Dik lifler) Elastisite modlnn kompozitin bileim oran ile deiimi (Rast gele lifler)

Kompozit malzemelerin ekme mukavemetleri liflerin kopmasyla sona erer. En uygun kompozit yapsnda lifler kuvvet dorultusunda paraleldir. Liflerin kuvvet ynne dik olduu hallerde makro ile lifler ayn yk tar. E gerilme hali bilinen bu ykleme karsnda kompozitin elastisite modl; Em Ef Ek = Em Vf + (1 Vf) Ef Kompozit malzemenin ekme mukavemeti liflerin kopmas ile sona erer. En uygun kompozit yapsnda lifler kuvvet dorultusuna paraleldir. Ef , Tf liflerin ekme mukavemeti, Tm liflerin koptuu andaki ekil deitirme iin matristeki gerilme ve Vf liflerin hacimsel oran ile kompozitin ekme mukavemeti. Tk = Tf Vf + (1 Vf) Tm olur.

-3-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

KOMPOZT MALZEMELERN ZELLKLER 1-Hafiflik: Polimer kompozitler genelde 1,5 2 gr / cm3 younluundadr. Metal kompozitler, 2,5 4,5 gr / cm3 olmakla beraber zellerde srama grlebilir. Seramik kompozitler ise ikisi arasndadr. 2-Rijitlik Ve Boyut Kararszl: Genleme katsaylar nispeten dk olup sert, salam bir yap ve byk bir boyut kararll gsterir. 3-Yksek Mekanik zellikler: ekme, basma, darbe, yorulma dayanmlar ok yksektir. 4-Yksek Kimyasal Diren: Kompozitler birok kimyasal maddelere, bu arada asitler, alkaliler, zcler ve ak hava artlarna kar son derece diren gsterirler. Kimya tesisleri iin ok kullanlan malzemelerdir. 5-Yksek Is Dayanm: Kompozitlerin s dayanm sradan plastiklere gre yksektir. 6-Elektriksel zellikler: Elektriksel zellikler kompozitlerde istee gre ayarlanabilir. Metal Matrisli Birleik Malzemeler (MMC)'ler iletkendir. KOMPOZT MALZEMELERN SINIFLANDIRILMASI. Yaplarnda ok sayda farkl malzeme kullanlabilen kompozitlerin gruplandrlmasnda kesin snrlar izmek mmkn olmamakla birlikte, yapdaki malzemelerin formuna gre bir snflama yapmak mmkndr. Bu snflama ekli aada verilmektedir.

Kompozit malzemelerin snflandrlmas a. Elyafl kompozitler b. Parackl kompozitler c. Tabakal kompozitler d. Karma kompozitler a) Elyafl kompozitler: Bu kompozit tipi ince elyaflarn matris yapda yer almasyla meydana gelmitir. Elyaflarn matris iindeki yerleimi kompozit yapnn mukavemetini etkileyen nemli bir unsurdur. Uzun elyaflarn matris iinde birbirlerine paralel ekilde yerletirilmeleri ile elyaflar dorultusunda yksek mukavemet salanrken, elyaflara dik dorultuda olduka dk mukavemet elde edilir, iki boyutlu yerletirilmi elyaf takviyelerle her iki ynde de eit mukavemet salanrken, matris yapsnda homojen dalm ksa elyaflarla ise izotrop bir yap oluturmak mmkndr .Elyaflarn mukavemeti kompozit yapnn mukavemeti asndan ok nemlidir. Ayrca, elyaflarn uzunluk/ap oran arttka matris tarafndan elyaflara iletilen yk miktar artmaktadr. Elyaf yapnn hatasz olmas da mukavemet asndan ok nemlidir. Kompozit yapnn mukavemetinde nemli olan dier bir unsur ise elyaf matris arasndaki ban yapsdr. Matris yapda boluklar sz konusu ise elyaflarla temas azalacaktr. Nem absorbsiyonu da elyaf ile matris arasndaki ba bozan olumsuz bir zelliktir. -4-

(a)

(b)

(c)

(d)

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

b) Parackl kompozitler: Bir matris malzeme iinde baka bir malzemenin paracklar halinde bulunmas ile elde edilirler. zotrop yaplardr. Yapnn mukavemeti paracklarn sertliine baldr. En yaygn tip plastik matris iinde yer alan metal paracklardr. Metal paracklar sl ve elektriksel iletkenlik salar. Metal matris iinde seramik paracklar ieren yaplarn, sertlikleri ve yksek scaklk dayanmlar yksektir. Uak motor paralarnn retiminde tercih edilmektedirler . c) Tabakal kompozitler: Tabakal kompozit yap, en eski ve en yaygn kullanm alanna sahip olan tiptir. Farkl elyaf ynlenmelerine sahip tabakalarn bileimi ile ok yksek mukaveket deerleri elde edilir. Isya ve neme dayankl yaplardr. Metallere gre hafif ve ayn zamanda mukavemetli olmalar nedeniyle tercih edilen malzemelerdir. Srekli elyaf taviyeli tabakal kompozitler uak yaplarnda, kanat ve kuyruk grubunda yzey kaplama malzemesi olarak ok yaygn bir kullanma sahiptirler. Ayrca, uak yaplarnda yaygn bir kullanm alan olan sandvi yaplar da tabakal kompozit malzeme rneidirler. Sandvi yaplar, yk tamayarak sadece izolasyon zelliine sahip olan dk younluklu bir ekirdek malzemenin alt ve st yzeylerine mukavemetli levhalarn yaptrlmas ile elde edilirler. d) Karma (Hibrid) kompozitler :Ayn kompozit yapda iki yada daha fazla elyaf eidinin bulunmas olasdr. Bu tip kompozitlere hibrid kompozitler denir. Bu alan yeni tip kompozitlerin gelitirilmesine uygun bir alandr. rnein, kevlar ucuz ve tok bir elyafdr ancak basma mukavemeti dktr. Grafit ise dk toklua sahip, pahal ancak iyi basma mukavemeti olan bir elyafdr. Bu iki elyafn kompozit yapsnda hibrid kompozitin tokluu grafit kompozitden iyi,maliyeti dk ve basma mukavemetide kevlar elyafl kompozitden daha yksek olmaktadr. KOMPOZT MALZEME YAPIMINDA TEMEL MADDELER Matris Malzemeleri: Kompozit yaplarda matrisin temel fonksiyonu vardr. Bunlar, elyaflar birarada tutmak, yk elyaflara datmak ve elyaflar evresel etkilerden korumaktr. deal bir matris malzemesi balangta dk viskoziteli bir yapda iken daha sonra elyaflar salam ve uygun bir ekilde evreliyebilecek kat forma kolaylkla geebilmelidir. Kompozit yaplarda yk tayan elyaflarn fonksiyonlarn yerine getirmeleri asndan matrisin mekanik zelliklerinin rol ok byktr. rnein matris malzemesi olmakszn bir elyaf demeti dnldnde yk bir yada birka elyaf tarafndan tanacaktr. Matrisin varl ise ykn tm elyaflara eit olarak dalmn salayacaktr. Kesme yk altndaki bir gerilmeye dayanm, elyaflarla matris arasnda iyi bir yapma ve matrisin yksek kesme mukavemeti zelliklerini gerektirir. Elyaf ynlenmelerine dik dorultuda, matrisin mekanik zellikleri ve elyaf ile matris arasndaki ba kuvvetleri, kompozit yapnn mukavemetini belirleyici nemli hususlardr. Matris elyafa gre daha zayf ve daha esnektir. Bu zellik kompozit yaplarn tasarmnda dikkat edilmesi gereken bir husustur. Matrisin kesme mukavemeti ve matris ile elyaf aras ba kuvvetleri ok yksek ise elyaf yada matriste oluacak bir atlan yn deitirmeksizin ilerlemesi mmkndr. Bu durumda kompozit gevrek bir malzeme gibi davrandndan kopma yzeyi temiz ve parlak bir yap gsterir. Eer ba mukavemeti ok dkse elyaflar boluktaki bir elyaf demeti gibi davranr ve kompozit zayflar. Orta seviyede bir ba mukavemetinde ise elyaf veya matristen balayan enlemesine dorultuda bir atlak elyaf/matris ara yzeyine dnp elyaf dorultusunda ilerleyebilir. Bu durumda kompozit snek malzemelerin kopmas gibi lifli bir yzey sergiler . -5-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

1- Reineler ve zellikleri: a) Epoksi Reineleri: Epoksi reineleri bifenol A ile epiklorhidridin reaksiyon rn olup sertletirici (katalist) ile kartrldnda adi scaklkta veya frnlama ile (70 90 derece) bir sonucu belli bir srede sertleir ve bir plastik grnm alr. nemli zellikleri olarak sv, viskoz sv veya kat hallerde bulunabilmeleri, elektrik, s, kimyasal direnleri ile mekanik zelliklerinin yksek olmas, hava artlarndan etkilenmemeleridir. Depolanma sreleri oda scaklnda 24 aydr. b) Polyesterler: Dibazik asitlerle gliserin, glikol gibi polialkollerin reaksiyonundan elde edilirler. Kat, sv termostat, termoplast gibi trlerde bulunur. Sv polyesterler, katalist ve hzlandrc kullanlarak kr edilirler. Sert, kimyasal maddelere ve hava artlarna direnci ok yksektir. Kat polisterler (LPET gibi) darbe dayanmldr. c) retan Reineleri: Bir izosiyanatla bir polialkoln oda scaklnda katlma polimerizasyonu ile elde edilen retanlar daha ok kpk lastik (esnek ve rijit) yapmnda kullanlrlar. Kimyasal direnci iyidir. Yazlm zellikleri yksektir. d) Fenolik Reineler: Fenol formaldehit kondenzasyon rn olup, bu ham maddelerin bazen trevlerinde kullanlmaktadr. Kat ve sv trleri vardr. Yurdumuzda sv reine retimi vardr. 2. Elyaf eitleri Ve zellikleri: Matris malzeme iinde yer alan elyaf takviyeler kompozit yapnn temel mukavemet elemanlardr. Dk younluklarnn yansra yksek elastite modlne ve sertlie sahip olan elyaflar kimyasal korozyona da direnlidir. Gnmzde kompozit yaplarda kullanlan en nemli takviye malzemeleri srekli elyaflardr. Bu elyaflar zellikle modern kompozitlerin oluturulmasnda nemli bir yer tutarlar.Cam elyaflar teknolojide kullanlan en eski elyaf tipleridir. Son yllarda gelitirilmi olan bor, karbon, silisyum karbr ve aramid elyaflar ise gelimi kompozit yaplarda kullanlan elyaf tipleridir . Elyaflarn ince apl olarak retilmeleri ile, byk ktlesel yaplara oranla yapsal hata olaslklar en aza indirilmitir. Bu nedenle stn mekanik zellikler gsterirler. Ayrca, elyaflarn yksek performansl mhendislik malzemeleri olmalarnn nedenleri aada verilen zelliklere de baldr. 1. stn mikroyapsal zellikler, tane boyutlarnn kk oluu ve kk apta retilmeleri. 2. Boy/ap oran arttka matris malzeme tarafndan elyaflara iletilen yk miktarnn artmas. 3. Elastite modlnn ok yksek olmas. 2.1) Cam elyaflar: Cam elyaflar, sradan bir ie camndan yksek saflktaki kuartz camna kadar pek ok tipte imal edilirler. Cam amorf bir malzemedir ve polimerik yapdadr. boyutlu molekler yapda, bir silisyum atomu drt oksijen atomu ile evrilmitir. Silisyum metalik olmayan hafif bir malzemedir, doada genellikle oksijenle birlikte silis (SiO2) eklinde bulunur. Cam eldesi iin silis kumu, katk malzemeleri ile birlikte kuru halde iken 1260 C civarna stlr ve soumaya brakldnda sert bir yap elde edilir. Cam elyaflarn baz zellikleri aadaki gibi zetlenebilir . 1. ekme mukavemeti yksektir, birim arlk bana mukavemeti eliinkinden yksektir. 2. Isl direnleri dktr. Yanmazlar, ancak yksek scaklkta yumuarlar. 3. Kimyasal malzemelere kar direnlidirler. 4. Nem absorbe etme zellikleri yoktur, ancak cam elyafl kompozitlerde matris ile cam elyaf arasnda nemin etkisi ile bir zlme olabilir. zel elyaf kaplama ilemleri ile bu etki ortadan kaldrlabilir. 5. Elektrii iletmezler. Bu zellik sayesinde elektriksel yaltmn nem kazand durumlarda -6-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

cam elyafl kompozitlerin kullanlmasna imkan tanrlar. Cam elyaf imalinde silis kumuna eitli katk malzemeleri eklendiinde yap bu malzemelerin etkisi ile farkl zellikler kazanr. Drt farkl tipte cam elyaf mevcuttur. 1. A (Alkali) Cam: A cam yksek oranda alkali ieren bir camdr. Bu nedenle elektriksel yaltkanlk zellii ktdr. Kimyasal direnci yksek, en yaygn cam tipidir. 2. C (Korozyon) Cam: Kimyasal zeltilere direnci ok yksektir. 3. E (Elektrik) Cam: Dk alkali oran nedeniyle elektriksel yaltkanl dier cam tiplerine gre ok iyidir. Mukavemeti olduka yksektir. Suya kar direnci de olduka iyidir. Nemli ortamlar iin gelitirilen kompozitlerde genellikle E cam kullanlr . 4. S (Mukavemet) Cam: Yksek mukavemetli bir camdr. ekme mukavemeti E camna oranla %33 daha yksektir. Ayrca yksek scaklklarda olduka iyi bir yorulma direncine sahiptir. Bu zellikleri nedeniyle havaclkta ve uzay endstrisinde tercih edilir. Cam elyaflar genellikle plastik veya epoksi reinelerle kullanlrlar. izelge : Cam elyaflarn mekanik zellikleri ve bileimleri
zellikler

Cam

Tipi
E 2.54 72.4 3448.0 5.0 841.0 52.4 14.4 17.2 4.6 0.8 10.6 S 2.48 85.5 4585.0 5.6 970.0 64.4 25.0 10.3 0.3 -

A C zgl arlk (gr/cm3) 2.50 2.49 Elastik modl (GPa) 69.0 ekme mukavemet(MPa) 3033.0 3033.0 6 Isl genleme katsays (m/m/Cx10 ) 8.6 7.2 Yumuama scakl (C) 727.0 749.0 Katk Malzemeleri (%) SiO2 72.0 64.4 Al2O3, Fe2O3 0.6 4.1 CaO 10.0 13.4 MgO 2.5 3.3 Na2O, K2O 14.2 9.6 B2O3 4.7 BaO 0.9

2.2) Bor elyaflar: Bor elyaflar aslnda kendi ilerinde kompozit yapdadrlar. ekirdek olarak adlandrlan ince bir flamann zerine bor kaplanarak imal edilirler. ekirdek genellikle Tungstendir. Karbon ekirdek de kullanlabilir ancak bu yeni bir uygulamadr. Bor-Tungsten elyaflar, scak tungsten flamann hidrojen ve bortriklorr (BC1 3) gazndan geirilmesi ile retilirler. Bylece Tungsten flamann dnda bor plaka oluur. Bor elyaflar deiik aplarda retilebilirler (0.05mm ila 0.2mm). Tungsten ekirdek ise daima 0.01 mm apnda retilir. Bor elyaflar yksek ekme mukavemetine ve elastik modle sahiptirler. ekme mukavemetleri 2758 MPa ila 3447 MPa'dr. Elastite modl ise 400 GPa'dr. Bu deer S camnn elastite modlnden be kat fazladr. stn mekanik zelliklere sahip olan bor elyaflar, uak yaplarnda kullanlmak zere gelitirilmilerdir. Ancak, maliyetlerinin ok yksek olmas nedeniyle, son yllarda yerlerini karbon elyaflara brakmlardr. Bor elyaflarn Silisyum Karbr (SiC) veya Bor Karbr (B4C) kaplanmasyla -7-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

yksek scaklklara dayanm artar. zellikle bor karbr kaplanmas ile ekme mukavemeti nemli lde artrlabilir. Bor elyaflarn erime scaklklar 2040C civarndadr. 2.3) Silisyum karbr elyaflar: Bor gibi, Silisyum karbrn tungsten ekirdek zerine kaplanmas ile elde edilirler. 0.1 mm ila 0.14 mm aplarnda retilirler. Yksek scaklklardaki zellikleri bor elyaflardan daha iyidir. Silisyum karbr elyaf 1370C'ta mukavemetinin sadece %30'nu kaybeder. Bor elyaf iin bu scaklk 640 Ctr .Bu elyaflar genellikle Titanyum matrisle kullanlrlar. Jet motor paralarnda Titanyum, Alminyum ve Vanadyum alaml matris ile kullanlrlar. Ancak Silisyum karbr elyaflar Bor elyaflara gre daha yksek younlua sahiptirler. Silisyum karbrn karbon ekirdek zerine kaplanmas ile retilen elyaflarn younluu dktr. 2.4) Alumina elyaflar: Alumina, Alminyum oksittir (A12O3). Elyaf formundaki alumina, 0.02 mm apndaki alumina flamann Silisyum dioksit (SiO2) kaplanmas ile elde edilir. Alumina elyaflarn ekme mukavemetleri yeterince yksek deildir, ancak basma mukavemetleri yksektir. rnein, alumina epoksi kompozitlerin basma mukavemetleri 2275 ila 2413 MPa'dr. Ayrca, yksek scaklk dayanmlar nedeniyle uak motorlarnda kullanlmaktadrlar. 2.5) Grafit (Karbon) elyaflar: Karbon, younluu 2.268 gr/cm3 olan kristal yapda bir malzemedir. Karbon elyaflar cam elyaflardan daha sonra gelien ve ok yaygn olarak kullanlan bir elyaf grubudur. Hem karbon hemde grafit elyaflar ayn esasl malzemeden retilirler. Bu malzemeler hammadde olarak bilinirler. Karbon elyaflarn retiminde adet hammadde mevcuttur. Bunlardan ilki rayondur (suni ipek). Bu hammadde inert bir atmosferde 1000 - 3000 C civarna stlr ve ayn zamanda ekme kuvveti uygulanr. Bu ilem mukavemet ve tokluk salar. Ancak yksek maliyet nedeniyle rayon elyaflar uygun deildirler. Elyaf imalatnda genellikle rayonun yerine poliakrilonitril (PAN) kullanlr. PAN bazl elyaflar 2413 ila 3102 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptirler ve maliyetleri dktr. Petroln rafinesi ile elde edilen zift bazl elyaflar ise 2069 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptirler. Mekanik zellikleri PAN bazl elyaflar kadar iyi deildir ancak maliyetleri dktr. izelge .Karbon Ve Grafit Elyaflarn Karlatrlmas
zellik Saflk (%) lem Scakl (C) Elastite Modl (GPa) Grafit 99 > 1700 >345 Karbon 93-95 < 1700 <345

Karbon elyaflarn en nemli zellikleri dk younluun yansra yksek mukavemet ve tokluk deerleridir. Karbon elyaflar, nemden etkilenmezler ve srnme mukavemetleri ok yksektir. Anma ve yorulma mukavemetleri olduka iyidir. Bu nedenle askeri ve sivil uak yaplarnda yaygn bir kullanm alanna sahiptirler. Karbon elyaflar eitli plastik matrislerle ve en yaygn olarak epoksi reinelerle kullanlrlar. Ayrca karbon elyaflar alminyum, magnezyum gibi metal matrislerle de kullanlrlar . -8-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

2.6) Aramid elyaflar: Aramid "aromatik polyamid" in ksaltlm addr. Polyamidler uzun zincirli polimerlerdir, aramidin molekler yapsnda alt karbon atomu birbirine hidrojen atomu ile balanmlardr. ki farkl tip aramid elyaf mevcuttur. Bunlar Du Pont firmas tarafndan gelitirilen Kevlar 29 ve Kevlar 49'dur. Aramidin mekanik zellikleri grafit elyaflarda olduu gibi elyaf ekseni dorultusunda ok iyi iken elyaflara dik dorultuda ok zayftr. Aramid elyaflar dk arlk, yksek ekme mukavemeti ve dk maliyet zelliklerine sahiptir. Darbe direnci yksektir, gevreklii grafitin gevrekliinin yans kadardr. Bu nedenle kolay ekil verilebilir. Doal kimyasallara direnlidir ancak asit ve alkalilerden etkilenir. Her iki kevlarda 2344 MPa deerinde ekme mukavemetine sahiptir ve kopma uzamas %1.8'dir. Kevlar 49'un elastik modl kevlar 29'unkinden iki kat fazladr. Kevlar elyafn younluu cam ve grafit elyaflarn younluklarndan daha dktr. Kevlar49/Epoksi kompozitlerinin darbe mukavemeti grafit epoksi kompozitlere oranla yedi kat, bor/epoksi kompozitlere oranla drt kat daha iyidir. Uak yaplarnda, dk basma mukavemetleri nedeniyle, karbon elyaflarla birlikte hibrid kompozit olarak, kumanda yzeylerinde kullanlmaktadrlar. Aramid elyaflar elektriksel iletkenlie sahip deildirler. Basma mukavemetlerinin iyi olmamasnn yansra kevlar epoksi kompozitlerinin nem absorbe etme zellikleri ktdr. ekilde farkl elyaf malzemelerin ve epoksi matrisin gerilme-uzama diyagram verilmitir. izelgede ise farkl elyaf malzemelerin epoksi matris ile oluturduu yar mamul tabaka maliyetleri, E camnn maliyeti baz alnarak verilmektedir. Kopma Uzamas (%)

ekil 2.2 Elyaf ve matris malzemelerin gerilme uzama diyagram izelge .Farkl elyaflardan oluan kompozitlerin birim maliyetleri
Kompozit E Cam/Epoksi S Cam/Epoksi Kevlar/Epoksi Karbon(HT)/Epoksi Karbon(HM)/Epoksi Maliyet 1 4-8 15-40 30-60 80-120

-9-

Yap Malzemesi Ders Notlar Yrd. Do. Dr. Osman NAL

KOMPOZT MALZEMELERN KULLANIMI Gnlk Ve Ticari Hayatta Kullanm: Bu amala, yaygn ekilde cam elyaf, cam, kee ve cam dokuma ile polyester reineden yaplan eitli rnler kullanlmaktadr. Cam elyaf oran % 30 40 arasdr. ay tepsisi, masasandalye, depo, kvet, tekne, bot ve otomotiv sanayi bu kompozitlerin uygulama rnekleridir. Ayrca formika, baskl devre plakas, elektriki fiberleri, spor malzemeleri ve ara arj atlama srklar, kaynak takm, tenis raketi, yar kanolar deiik birleik malzemelerden yaplan rnlerdir. Askeri Alanda Kullanm: Uzay Ve Havaclk Sanayisinde: Birleik malzemelerin uzay ve havaclk sanayinde kullanm bata hafiflik ve salamlk nitelikleri sayesindedir. Ama daha az yakt harcamak, daha yksek hza ulamak ve verimlilii salamaktr. Bu kullanmda sadece maddi kazan dnlmeyip stratejik performanslarda dikkate alnmtr. zellikle titreim, yorulma ve s dayanm gibi nitelikler uzay ve havaclk sanayinde birleik malzemelerin nde gelen avantajlardr. Birleik malzemeler, deerli niteliklerden dolay uzay ve havaclk aralarnda gittike daha fazla kullanlmaktadr. Bugn bir av bombardman uanda birleik malzeme kullanm toplam uak arlnn yarsna ulam bulunmaktadr. Bu sayede bor karbr, silisyum karbr, almina karbon, cam ve kevlar elyaf deiik reinelerle deiik birleik malzemeler yapmnda kullanlmaktadr. Silah, Roket Ve Dier Mhimmat Sanayisinde: Birleik malzemelerin silah retimi de kullanm pek yaygn olmamakla beraber 3000 bara kadar dayanabilen 60 ve 81 mm gibi kk apl havanlar iin baz almalar olmutur. Bu silahlar hafiflii nedeniyle piyadenin sava performansn artrc niteliktedir. Roket retiminde birleik malzemelerin rol olduka byktr. rnek olarak M72 de motor laneri cam elyaf ve epoksiden, Apilasta ve dier tanksavar roketlerde gvde ksmen kevlar ve epoksiden , M77 MLRS de lle (nozzle) karbon birleik malzemesinden yaplmaktadr. Mhimmat retiminde de birleik malzemeler ksmen kullanlmaktadr. M19 A/T maynnda gvde ABS reine ve cam elyaf paracklarndan, bu mayna ait kk ve byk belleville yaylar cam doku ve fenolik reineden yaplmlardr. 155mm lik ICM mhimmat gvdelerinde cam elyaf epoksi sarg vardr. Mifer konusunda kevlar ve deiik reineler kullanlmaktadr. Kurun geirmez yeleklerde gnmzde bitili kevlardan, balistik testler iin zrh levhalar cam ve fenolik reineler imal edilmektedir ve tasarm alternatiflerinin bulunmasyla git gide artacak ve birok avantajlaryla insanln hizmetine verilmi olacaktr.

- 10 -