T.C.

BAHEEHR NVERSTES

VAROLUU VE ABSRD TYATRO

Yksek Lisans Tezi

TANKUT YILDIZ

STANBUL, 2009

T.C. BAHEEHR NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LER OYUNCULUK PROGRAMI

VAROLUU VE ABSRD TYATRO

Yksek Lisans Tezi

TANKUT YILDIZ

Tez Danman: R. GR. ZURAB SIKHARULIDZE

STANBUL, 2009

T.C. BAHEEHR NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LER OYUNCULUK PROGRAMI

Tezin Ad: Varoluu ve Absrd Tiyatro rencinin Ad Soyad: Tankut Yldz Tez Savunma Tarihi: 25.05.2009 Bu tezin Yksek Lisans tezi olarak gerekli artlar yerine getirmi olduu Enstitmz tarafndan onaylanmtr. Prof. Dr. Selime SEZGN Enstit Mdr

Bu tezin Yksek Lisans tezi olarak gerekli artlar yerine getirmi olduunu onaylarm.

r. Gr. Zurab SIKHARULIDZE Program Koordinatr

Bu Tez tarafmzca okunmu, nitelik ve ierik asndan bir Yksek Lisans tezi olarak yeterli grlm ve kabul edilmitir. Jri yeleri r. Gr. Zurab SIKHARULIDZE Do. Dr. Melih Zafer ARICAN r. Gr. Tamar KHORAVA mzalar

-----------------------------------------------------

ZET

VAROLUU VE ABSRD TYATRO

Yldz, Tankut

leri Oyunculuk Program Tez Danman: r. Gr. Zurab Skharulidze Mays 2009, 32 sayfa

Bu tezde Varoluu ve Absrd Tiyatronun ilk tohumlarnn nasl atldna, adalarna, nclerine, savunucularna, eserlerinden rneklere, dnemlerin etkilerinden, karakterlerin incelenmesine kadar detayl bilgilere ulalabilinir. Anahtar Kelimeler: Oyunculuk, Sama, Uyumsuz

iii

ABSTRACT

EXSTENTALST AND ABSURD THEATRE

Yldz, Tankut

Advanced Acting Program Supervisor: Lecturer Zurab Sikharulidze May 2009, 32 Pages

In this thesis there are detailed information and examine the first seeds on how existentialist and absurd theater is built, to contemporary, leading to their advocates, examples of works and period of the impact of them on characters. Keywords: Acting, Nonsense, Discordant

iv

NDEKLER

1. GR....1 2.VAROLUU TYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII.2 2.1 SARTRENN FELSEFE ve TYATRO ANLAYII.3 2.1.1 Bulant.4 2.1.2 Gizli Oturum..4 2.1.3 Sinekler...5 2.1.4 Mezarsz ller..5 2.2 ALBERT CAMUS FELSEFES ve TYATRO ANLAYII..6 2.2.1 Ecinniler.....7 2.2.2 Yanllk..........7 2.3 DOSTOYEVSK...8 3. ABSRD TYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII..9 3.1 ABSRD TYATRODA UYUMSUZLUKLAR....10 3.1.1 Toplumsal Yaam ve Bireyin Uyumsuzluu10 3.1.2 nsan Yaamndaki Uyumsuzluk.11 3.1.3 nsan likilerindeki Uyumsuzluk11 3.1.4 Yaanlan Zamanla Uyumsuzluk..13 3.2 SAMUEL BECKETT ve OYUNLARI13 3.2.1 Godotyu Beklerken..13 3.2.2 Oyun Sonu..14 3.2.2 Krappn Son Band...15 3.2.3 Tm Denler.15 3.2.4 Mutlu Gnler..15 3.3 ARTHUR ADAMOV ve OYUNLARI..16 3.3.1 Parodi...17 3.3.2 Kuatma...........18 3.3.3 Profesr Taranne 20 3.3.4 Ping-Pong.21 3.4 EUGENE IONESCO ve TYATRO ANLAYII..................22 3.4.1 Kel arkc...23 3.4.2 Ders..23 3.4.3 Jack Ya Da Boyun Eme23 3.4.4 Sandalyeler..24 3.4.5 Grev Kurbanlar24 3.4.6 Amedee Ya Da Ondan Nasl Kurtulur 25

3.4.7 Kiralk Olmayan Katil...25 3.4.8 Gergedan.25 3.5 JEAN GENET ve tiyatro anlay27 3.5.1 Hizmetiler .27 3.5.2 Balkon .28 3.5.3 Paravanlar...28 3.6 ABSRD OYUNLARIN VE ABSRD OYUNCULUUN DEERLENDRLMES ....29 4. SONU ......................................................................................................................31 KAYNAKA......................................................................................................................32

vi

1.GR

Tiyatronun ana malzemesi olan insan absrd tiyatro yazarlar tarafndan daha derinlemesine incelenmitir ve yola bireyin i elikilerini yalnzln, karmaasn ele alarak kmlardr. Bu nedenle absrd tiyatroyu anlamak iin bireyin nce kendini sorgulamas ve anlamas gerektiini dnyorum. Bazen kalabalk iinde yalnz olduumuzu dnrz, bu bize ac verir. Bazen de kalabalktan kap snaklarmza, odamza kapanrz. Bu bir katr fakat hibir zaman kendimizden kaamayz. Asl gerekleri gremeyiz. Bize gerek gibi sunulanlar hemen kabulleniriz nk bunlar kabullenmek daha kolaydr. nsann kendisiyle yzlemesi ona ac verir. Tezimde absrd ve oyunculuktan ok; absrd ve varoluu tiyatroyu daha genel anlatmaya altm. Ancak absrd ve varoluu felsefeyi anladktan sonra oyunlar daha iyi anlayabiliriz. Absrd oyunculukta kalplara sokulmu kesin kurallar yoktur. Bu nedenle deneysellie aktrlar. Absrd tiyatroda oyuncu bir eve kapdan girmek zorunda deildir dolaptan da kabilir.

2.VAROLUU TYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII

Dnya savalar sonrasnda yaanan bunalm, tedirginlik bireyin kendisine ynelmesine neden oldu. Varoluu dnce; insan ile yaad dnya arasndaki uyumsuzluu konu alr. Varoluuluun z gerei, genel bir tanm yapmak zordur. nk varoluu olarak kabul edilen yazarlar kendi dncelerini birbirinden farkl olarak tanmlar ve varoluu olduklarn kabul etmezler. Varoluuluun k noktas geleneki felsefeye bakaldrma, herhangi bir okula mensup olmamak ve koyu bir bireyciliktir. Varoluuluk 20.yy insannn durumunu felsefe dili ile yle ifade etmitir. nsanda, sanld gibi, uyumlu, dzenli bir evren bilinci yoktur. Her ey rastlantsal ve amaszdr. nsan kendini bir kargaa iinde grr. Dnyay usla aklamak olanakszdr. nsann bilebilecei yalnzca yeryzndeki varldr. Bu varln zellikleri nceden saptanmamtr. nsan eylemini nitelikleri ile kazanr ve kendini gerekletirir. (Sevda ener, Dnden Bugne Tiyatro Dncesi, 1998, s.298) Varoluular, dinci varoluular ve tanr tanmayan varoluular olarak ikiye ayrabiliriz. Hristiyan varoluular, Danimarkal Soran Kierkegard, svireli Karl Barth, Alman Karl Jaspers , Fransz Henry Bergson, Charles Pegay, Pascal .Tanr tanmaz varoluular Jaspers, Heidegger, Sartre, Camus. Hristiyan varoluular ile tanr tanmaz varoluular arasndaki farklar Charles Moeller Dinsiz varoluular, klasik ve geleneki felsefeyi toptan reddeder. Dierleri ise; bu geleneki dncenin zl ve devaml taraflarn kabul ederek, kendi felsefelerinde bir sentez olutururlar. Ama doal olarak dncelerinin temelinde: insann dnyadaki somut varlndan hareket etmeyi ve insann kendi varln amas gerektiini savunmaktadrlar.diye ifade eder. Varoluular 19.yy a kadar sregelen sistemci, kavramsal felsefe anlayna ve evren nesnel boyutta alglama biimine kardrlar. Varoluulara gre insan zgrdr. Bu seme zgrldr. nsan kendi varoluunu gerekletirirken zgrdr. Ama ayn zamanda kendi seimlerinden, eylemlerinden var olma tarzndan da sorumludur. Varoluular iin birey nemlidir. Bireyin zgrln ve seimlerini ortaya koyarken, anlatm biimi olarak da kurduklar iletiimin zgr olmas gerektiini savunurlar. Bireyi geleneksel felsefenin anlatm ekliyle aklamak yerine bireyi

kendilerine gre anlatmlardr. Bireyin zgrce varoluunu anlatabilmek iin edebiyat ve tiyatroyu semilerdir. Varoluu felsefenin, klasik felsefeye tepkisel tavr ve ondan ayrlan eylemci yan kullandklar yazn ve anlatm aralar ile oluturduklar sylem biiminden anlalr. Varoluu tiyatro, samay konu almasna ramen, biimsel olarak klasik oyun yapsna ynelmitir. Oyun kiileri srekli, kartlklar ve elikileri iinde barndracak i atmaya sahiptirler. lmle yz yzedirler, su ilerler, yalnzdrlar ve dnyann deerlerine bakaldrarak yaarlar. nsan bu anlamsz durum iinde kendini gerekletirmenin ve dorulamann yollarn arar. Sorunlar kii dzleminde ele alnr fakat bu sorunlar btn insanln sorunudur. Varoluu kahramanlarn bir felsefi sylemin ncleri olmalar nedeniyle, bazen karmza bir kalp olarak kmalarna neden olur. Varoluu oyunlarda ilginlik ve inandrclk salamak iin alegoriye ve groteskse ynelmilerdir. Simgesel anlatmlar kullanrlar fakat bunlar kiilerin ve olaylarn gerekiliini krmamaktadr.

2.1 JEAN PAUL SARTRENN FELSEFES VE TYATRO ANLAYII Jean Paul Sartre 1905te Pariste domutur. Ailesi orta burjuvazidendi. Genlii srekli renimle gemitir. Felsefe renimi grmtr. Sartren felsefesine gre varolu zden nce gelir. nsan dnyaya atlmtr ve orada ac ekerek, savaarak yava yava kendi zn belirler. Sartren yaptlarnda insann kaderinin belirsizlii ile onun bilinli seimleri arasnda ikilik vardr. Sartrea gre insan tasarlayan bir tanr yoksa insan zgrdr ve kendisini nasl tasarladysa yle olur. nsan yaptklarndan, kendinden ve dier insanlardan sorumludur. Genel bir ahlak yoktur dnyada insana yol gsterecek bir iret yoktur. Sartren burjuva toplumuna derin bir nefret duymas ve iddetli, korkun yaantlara eilimli olmasnn etkisini yaptlarnda da grrz. Sartrea gre devrimler, savalar nedeniyle insanlarn yeryzne olan gvenleri azalmtr. Yaamn mutlak bir anlam kalmamtr artk. Sartren kiileri; hem kendilerini, hem de birbirlerini sktrmakta, tedirgin etmektedir. Kendi tiksintileri, kukular dnda bir ey bilmezler. Kurtarc bir cokuya kaplmazlar. Ak bile bir baarszlk konusudur onlar iin. Bakalaryla, evreleriyle kurduklar ilikiler; ac ve

aldatcdr. Sinekler oyununda zgrl ve tanr-zgrlk ilikisini ve insann varln kantlayabilmesi iin alla gelinmi dzene bakaldrd oyunlar arasndadr. Saygl Yosma da iyinin dorunun grecelii incelenmektedir. eytan ve Yce Tanr da ise de her zaman ve her yerde geerli bir mutlak ahlak olup olmadn tartmaktadr. rnein sinekler oyununda Orestesin bamsz iken, kendi zgr seimi ile olaylarn iine girerek sorumluluk yklenmesiyle, kiiliinin urad deiim grlmektedir. Orestes bir yere ait olmak, bir takm iler baararak var olduunu duymak istemektedir. Sartren kiileri gerekte bir eye balanmazlar. Kendi zgrlklerinden ok baka eylere inanmaktadrlar. Sevmek ve hareket etmek iin deil, semek iin semektedirler. (Sartre, 1999, ss. 46-49) Sartren dekorlarna gereki bir dnyann grnts verilmeye allr. Sartreda biim yeniliinden ok ierie nem verilir. 2.1.1 Bulant Bu romanda zgrlk, kt niyet, sanat hakkndaki dncelerini aklar. Antoine Roquentinin deniz kysnda bir ta eline alr, denize atmaya hazrlanr. akl tana bakar ve korkun bir rkntye kaplr birden taa yabanclar. Ta elinden brakr ve ondan uzaklar. Daha sonralar gene byle olaylar yaar. Nesne korkusu yerleir. Aynaya baktnda kendini insan d olarak grr. Gemi diye bir eyin olmadn, varolan biricik eyin imdi olduunu kavrar. Yaananlar iinde bir eyler aramann bouna olduunu geriye yalnz izler ve d grnlerin kaldn grr. Dnya dzeninde, mantki bir zorunluluun bulunmasn ister. Ama bunun olmay onu tedirgin eder. Eer varsam var olmaktan korktuum iin varm Deerli varlmz srdrmek iin buraya toplanm yiyip iiyoruz ama hibir neden yok. 2.1.2 Gizli Oturum Kt niyet temas ilenir, ac ekme olay vurgulanr. Oyun cehennemde bir odada geer. Buradaki kii dnyadaki eylemlerine gre birbirlerini yarglarlar. Birbirlerine ikence etmeye mahkm olduklarn anlarlar cehennem bakalardr sonucuna varrlar. Bu kiiden Garcian bar bir gazetenin yaz ileri mdrdr. Karsna srekli eziyet etmi sonunda da kurduu dlerin aksine korkaka lmtr. Garcian ktl benimsemi ama zgrle tam anlamyla sahip olamam sorumluluk

almaktan, mcadele etmekten srekli kamtr. Estelle para iin evlenmi ve gayrimeru ocuunu ldrmtr. nes ise eitli kimselerin hayatn mahvetmitir. Sartrea gre geriye dn olanakszdr ve insan gerekletirdii eylemlerden baka hibir ey tanmlayamaz. yle yapsaydm byle olurdu demek samadr nemli olan ne yaptndr. 2.1.3 Sinekler Bu oyunun bakiisi Orestes zgr olmay baarabilmi biridir. Oyun Orestes Argos kentini ziyarete giden bir yabanc olarak balar. Argos kral Agamemnon Kralie Clytmnestra ve sevgilisi Aegistheus tarafndan ldrlmtr. Orestes bir yere ait olduunu, kendi varln kantlamak iin insanlarla iliki kurmaya onlarn sorunlarn paylamaya karar verir. Kandrlm halk kurtarmaya, Aegisheus ile Clytemnestray ortadan kaldrma sorumluluunu zerine alr. Argos halkndan fark Orestese tanr bile boyun ediremez. Orestes yaptklarndan hibir pimanlk duymaz zgr seimlerinin arkasnda durur. Elektra ise Orestesin tersine yaptklarndan pimanlk duyar Orestesi yalnz brakr. Elektra ve Orestes birbirine kart iki karakterdir. 2.1.4 Mezarsz ller Bu oyunda anlamszn samann anszn karlarna kt bir durumla karlaan insanlar vardr. Var olmann bilincine varamam kiilerin anszn samann bilincine varmalar konu edilir. Bu oyunda bir grup Fransz direniileri ele alnr. Bu direniilere bir ky ele geirme grevi verilmitir. Grevi baaramazlar ve ky yaklp yklr. 300 kii lr ve direniilerden de birou lr. Hayatta kalanlar Alman taraftar olan Fransz milislerinin eline geer. Bu kiiler karmakark eyalarla dolu bir tavan arasnda sorguya ekilir. Oyun bu sorguyu bekleme anyla balar. Varoluuluk asndan incelendiinde Lucie karakterinin deiim ve geliimi net grlr. Lcie, Jean sevdii iin duygusal bir nedenle direniilere katlr. Kendi bana karar veremediinden zgr deildir. Lucie olaanst durumlarla karlanca kendini sorgulamaya balar. kence grdkten sonra kendisini ancak kendisinin kurtarabileceini grr. Lucie oyunun sonunda hayvanlamak istediini syler. Bu kendisine yabanclamas ile beliren son direnme abasnn bir belirtisidir. Lucie

yaamay seerek kendi zgr seimini yapmtr. Oyunun sonunda Sartren varoluu felsefesini destekleyen bir sonu grrz. Direniiler gerekli bilgiyi verdikten sonra dar gtrlrken ldrlr. Sartre bu lm daha insanca bulur. Oyunun finalinde direniiler lseler bile ne istediklerini bilerek lrler artk zgrdrler.

2.2 ALBERT CAMUS FELSEFES VE TYATRO ANLAYII Camus1913-1960 yllar arasnda yaam olan Fransz oyun yazar, romanc, hikyeci, deneme yazar, gazetecidir. 1944l yllarda Fransann zgrlne kavutuu dnemde Sartre ile birlikte direnii yazarlar arasnda yer alr. Direnii ve varoluu yazarlarla savunduu dnceler yaknlk gsterdii iin varoluu olarak adlandrlr. Fakat kendisi varoluu olduunu kabul etmez. Camus, varlk sorunundan ok ahlak sorununu ele almtr. Camusye gre insan da, yaam da bounadr, rastgeledir, salam hibir deer yoktur der ama yine de yaamak gerekir. Camusye gre insan dnyaya tamamyla yabancdr ve kavrayamad dnya ile ahlak arasndaki boluk absrd dourur. Absrd, insan bilinci ile onu evreleyen dnya arasndaki ilikidedir. Camusye gre absrd duygusu yaamn monotonluunun ve mekanikliinin insana varlnn anlamn sordurmasyla ortaya kar. Camus insann sama bir durum iinde olduunu ve anlamsz, amasz bir yaam etkinliine mahkm olduu dncesinden yola karak, insann sama zgrlk iinde taknabilecei tavrlar oyunlarnda sorun olarak iler. Varolusal gerein deiik grn biimleri olarak delilik, adam ldrme ve intihar gibi snr tanmaz cokulardan doan tepkisel eylemleri iler. Oyun kiileri bu yzden kendi felsefesinin etkisindedir. Caligula oyununda zgrln snrlarnn aran lmle sonulanr. Dostoyevskiden uyarlad Ecinniler oyununda nihilizm sorunsaln sama dncesi erevesinde, siyasal bir balamda ele alr. Dorularda ahlaksal ynden incelenirse iddetin eletirisi ele alnr. Politik adan bakldnda devrimci iddetin ve zellikle de gemite yaanm olan devrimlerin yasal kld iddetin eletirisi yaplr.

2.2.1 Ecinniler Dostoyevskinin Ecinniler romann tiyatroya uyarlar. Ecinniler romanndaki mhendis Kirillov karakterini Sisyphos Sylemi denemesinde intihar ve sama ilikisi bakmndan geni olarak inceler. Sama olgusu ve intihar temas asndan Dostoyevskiyi kendine yakn bulur. Kirillov Camusnn en nemli felsefi kiisidir. Kirillov tanrnn gerekli olduunu var olmas gerektiini hisseder. Ama var olmadn ve var olmayacan bilir bu da sama tutumuna yol aar. Kirillov sama bir karakterdir. Kirillova gre insanlar kendilerini ldrmekten alkoyan iki neden vardr. Bunlardan biri ac ekmek dieri teki dnyadr. Ayrca Kirillova gre intihar eden insanlarda ikiye ayrlr. Biri aklsal nedenlerle kendini ldrenler tekiler ise byk keder ya da delilikten tr intihar edenlerdir. Kirillov mantksal intihar taraftardr. Kirillov tanr tanmazdr. Kendini boyun emezliini ve zgrln kesinlemek iin ldrecektir. Kendini ldrerek yaamdan alma deil, bakaldrma sz konusudur. Kirillova gre insan kendi istemiyle yaamna son verebilirse zgr demektir. Bylece Kirillov kendini bu stn intihar dncesine hazrlar. Caligula dnyay kabul edilmez bulur nk insanolu lr ve mutlu deildir. yalnzca uzlamasz bir asidir. O, Camusnn daha sonra Bakaldran nsanda eletirdii ya hep ya hi (Lev Braun, Dnn Tankl, 2000) tavrnn savunucusudur. Onur, Camusun dncesine gre, erdemdir. Bakaldrma da yledir ve o Caligulay bu nedenle sulayamaz. Yazg doal deil Camusun anlk mitolojisinde uursuz bir partnerdir. Onun bakaldrs doaya kar deil yazgya kardr. Camus Caligula iin hibir insann kendini tek bana kurtaramayacan ve hibir insann insanlar karsna alarak zgr olamayacan anlad zaman lme boyun eer.der. 2.2.2 Yanllk Camus burada olanaksz bir durumu ortaya koyar. Jean kyn brakp para kazanmak iin yabanc lkelere gider. Zengin olur ve karsyla kyne dner. aka olsun diye annesi ve kardeinin altrd otele kimliini vermeden gider. Annesi olunu tanmaz ve parasn almak iin bu mteriyi ldrrler. Ertesi gn ldrdkleri kiinin kendi oullar olduunu anlaynca annesi kendini asar kz kardei de kendini kuyuya atar. Son

sahnede annesi bu dnyann aklsal olmadn ve dnyada hibir eyin kesin olmad sonucuna varr.

2.3 DOSTOYEVSK Yer Altmdan Notlar kitab varoluu dnce asndan balang kitab saylabilir. Bu kitapta yaratt insan geleneki Hristiyanln deyimiyle bozulmutur. Ne tanrya inanr ne de ilk gnaha stelik ona gre kiinin z istemi bozulma saylmaz; ancak usularn, ll biili taslaklar bireyliin zengin rgsnden daha stn grenlerin asndan bozulmadr bu. (Kaufman, 1965, s.65)

3. ABSRD TYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII

Nietzsche Byle Buyurdu Zerdt kitabyla tanry ldrmtr. Tanrnn lmyle insanlarn dnya zerinde yapt btn eylemler anlamn yitirmitir. Kendilerini bir anda bolukta hisseden insanlar dnyadaki varolularn anlamlandrma abalarna girdiler. Fakat 2. Dnya savandan sonra iine dtkleri durum ve Avrupada yaanan ideolojik kriz herkesi derinden sarst. Dnya savalar saysz insann lmne neden olurken insanlarn gelecee olan umutlarn da yok etmitir. Btn bu hayal krklklar insanlarn dnyay anlamlandrma abalarn boa kard; karamsar, yaamn anlamszlna inanan insan tipini ortaya kard. Dnya savann hemen ardnda ortaya kan Absrd tiyatro akm btn deerlerini yitiren, karamsar, bunalml insann sanatdr. Absrd tiyatro gerek sanatlarn kaytszlk ve bilinsizliini krmak iin yeni bir bak as kazandrmaya alr. Artk insanlarn dinsel inanlar zayflam ve balanacaklar bir deer sistemi yoktur. Kesinliklerden yoksun absrd bir durumla kar karyadr. Bu durumda yaam asl plak gerekliiyle grmek gerekir. Bu nedenle absrdcler insan temel toplumsal durumun rastlantsal durumundan ya da tarihsel balamndan syrlm bir halde, varoluun temel seenekleriyle yz yze getirir. Absrd tiyatronun temelleri daha nceki yazarlar tarafndan atlmtr fakat 20. yy insann iine dt bunalm, anlamszlk ve yalnzlk duygusuyla absrd tiyatro en byk etkisini bu dnemde gstermitir. Daha nceden seyirciler tarafndan pek anlalamayan oyunlar artk ilgi ekmeye balamtr. rnein Bchnerin yazm olduu Leonce ile Lena oyunu insann varoluunu yalnzca sevgi ve kendini sama grebilme becerisiyle rahatlatabilecek anlamszlyla ilgilidir. Bchner pleri bilinmedik glerin elinde olan kuklalarz der. Bchnerin Woyzeck karakteri de iinde bulunduu koullarn, evresinin ve igdlerinin bir oyunca hali gelmitir. ehovun oyunlarnda da dil bir iletiim arac olmaktan kar ve konumalar monolua dnr. Stridbergin Rya oyunlar, Kafkann eserleri, Jarryin Kral b oyunu absrd yazarlar etkilemiler ve birok konu daha nceden ele alnmtr. Camus ve Sartre insan ile yaad dnya arasndaki uyumsuzluu geleneksel anlatm kurallar iinde kalarak anlatrlar. Biim bakmndan uyumsuz tiyatroyu Alfred Jarrynin Kral b

oyunu ok etkilemitir. Kral b bir tr kukla oyunudur. Jarry bu oyunda tiyatro olanaklarn sonuna kadar kullanr. Oyun mzik, maske, pantomim, dans olanaklarndan yararlanlarak oynanr. Absrd tiyatroyu belirleyen sadece konusu deildir. Daha nceden de baz yazarlar ve varoluular tarafndan yaamn anlamszl gibi konular ilenmitir. Absrd tiyatroyu Varoluu tiyatrodan ayran en byk zellik: Absrd tiyatroda insann durumunun anlamszl; aklc yaklamn, aklc ara ve dncelerin terk edilmesiyle aklanrken, varoluu tiyatroda ayn konular son derece anlalr ve aklc yaplanm anlatm biimleri kullanlarak aklanr. Camus ve Sartre, eski gelenekteki yeni ierii anlatrken absrd tiyatro anlatm biimini deitirerek bir adm daha ileriye gitmitir.

3.1 ABSRD TYATRODA UYUMSUZLUKLAR

3.1.1 Toplumsal Yaam ve Bireyin Uyumsuzluu Absrd tiyatronun merkezinde birey vardr. Bireyi derinlemesine inceler. Yazar bir birey olarak kendi imgelemini da vurur ve seyirciden de sahnedekiler zerine kendi znel yorumlarn yapabilmeleri istenir. Absrd oyunlar pek ounda kitle insannn trajikomik dnyas anlatlr. Baz oyunlarda da kitle insan olmaya direnen, sonuna kadar birey olmak iin mcadele eden insann gszlkleri amazlar ilenir. Ionesco kitle insann u ekilde tanmlar:En kurnazlar olaylara ayak uydurabilenler, baarya ulaabiliyor. Akntya kar yzmyorlar. Bylece hep hakl kyorlar. Kazanllar ama yaamyorlar, kendileri yok ortada, akmn iinde eriyorlar, onun biimini alyorlar kendi biimleri yok. Ionesco insanlarn gzlerinin nnde deitiini syler. nce insanlar kendilerine yabanclarlar sonra da benliklerini yitirirler. Gergedanlar oyunundaki gibi bir sabah kalktnda kendini gergedanlarn felsefesinin egemen olduu bir gergedan dnyasnda buluyorsun. Vaclav Havelin Bildirim oyununda da dil bir anlama arc olmaktan kar bir brokrasi engeli olarak kar karmza. Pintern oyunlarnda insanlar grnmeyen gizil glerin tehdidi altndadr. Karakterler hep tedirgindir ve gvenlik aray iindedir. Srekli bir korku iindedirler. Oyun kiileri genelde bir yerlere saklanrlar.Git Gel Dolabnda Ben ile Gus ufak bir bodrum katna

10

yerlemitir.Doum Gnnde Stanley bir pansiyona snr. Cceler oyununun bakiisi Len, ancak hareket ettii srece kendini gvende hissettiini syler. 3.1.2 nsan Yaamndaki Uyumsuzluk Absrd tiyatro iletiimsizlik konusunu kendisine seerken, iletiimsizlik sonucu paralanm d dnyadan kopmu, ie dnk yalnz ve bunlarn sonucunda da uyumsuz hale gelmi insanlar vardr. Absrdclere gre dilin bir iletiim arac olarak ilevini yitirmesi, iletiimsizliin somut gstergesidir. nsanlar oktan klielemi selamlama biimlerini, sohbet konularn kullanarak aralarnda var olmayan bir iletiimi varm gibi gstermeye almaktadrlar. Bu gerei ortaya karmak iin yazarlar dili paralamlardr. Sz grsel imgelerden ayr olarak var olamaz aksine onlar desteklemek etkilerini arttrmak amacyla onlarla ounlukla elikili durumda kullanlr. Dilin anlatm arac olarak ilevini yitirmesi yeni anlatm aralarn n plana karmtr. Bu palyaoluk, mim, akrobasi, gibi geleneklere ait szsz oyunlarnn kullanlmasdr. Oyunlarnda szsz biimleri en etkin biimde kullanan Beckettir. 3.1.3 nsan likilerindeki Uyumsuzluk Sevgiye, gvene, arkadala dayanan ilikiler acaba bireyi yok olmaktan kurtarabilir mi? Uyumsuz tiyatro yazarlar bu soruyu en yakn insan ilikilerini iine alan oyunlar iler. Uyumsuz yazarlar yakn ilikilerdeki uyumsuzluu gstermek iin arkadalk, retmen-renci ilikilerini, uak-efendi, kar-koca ilikilerini ilerler. Strindbergin lm Dans oyununda Duvarlar bile zehir kokuyor burada, buraya geldiinde hasta oluyor insan. Bastmz yerin altnda bir l var sanki ylesine nefret dolu ki buras insann nefesi tkanyor benzetisi kar koca arasndaki nefrete dnen ilikiyi anlatr. Buna benzer benzeti Amedee Nasl Kurtulur? Oyununda da grlr. Pintern Hafif Bir Ac adl radyo oyununda da ayn konu ilenir. Uyumsuz tiyatroda grsel eler ok nemli olduundan radyo oyunu trne az rastlanr. Burada da ehrin dnda bir villada yaayan bir kar koca ile karlayoruz. Bu oyunda Flora ve Edward arasndaki sessizlik Amedee oyunundaki gibi hayatlarn cehenneme evirir. Birbirlerine syleyecek hibir eyleri yoktur, birbirlerinin varln duyabilmek iin srekli anlamsz konuurlar. Birbirlerine yabancdrlar. Kaplarnn nnde beliren kibrit satcs onlar

11

tedirgin eder ve korkmaya balarlar. Kibrit satcsn eve arrlar ve niye kapnn arkasnda durduu ile ilgili sorular sorarlar ama satc hi konumaz. Btn hayatlarnn iletiimsizliklerini satcya anlatrlar. Oyunun sonunda Edward kibrit kutusunu boynuna takarak kibrit satcsnn yerine kibrit satcs da Edwardn yerine geer. Kocann kiilii ok nemli deildir kolaylkla baka iri onun yerini kolaylkla alabilir. Burada kiini z varlnn ok nem tamadn grrz. Kibrit satcs burada bozulan bir ilikiyi simgeler. Salam gibi grnen iliki kibrit satcsyla bozulur ksacas kar koca arasndaki yapay dnya yklr. Ionesconun kel arkc oyunu da kar kocann birbirine yabanclamasn gsteren gzel bir rnektir. Efendi-uak, kar-koca ilikileri alkanla dnt m insanlar arasnda kurulamayan iletiim, birbirine yapp kalmaya dnyor. zellikle Beckettin oyunlarnda birbirlerine zincirlenmi ilikiler vardr. Fakat bu zincirleri koparma giriimleri hep baarszlkla sonulanr. Karlkl ilikiler nasl geliirse gelisin oyunlarda insancl duygulardan uzak, kar ve aldatmaya dayanan bir yalan dnya kurulur. Edward Albeenin Bir Hayvanat Bahesi Masal oyununda topluma ayak uyduran ve toplum d kalan iki atmas anlatlr. Peter ile Jarry birbirine kart yaayan iki karakterdir. Peter hibir zellii olmayan kendi halinde yaayan kk bir burjuvazidir. Ailesi, arkadalar, ii olan toplumda yer edinmi biridir. Bir gn parkta kitabn okurken, dzenli bir hayat srerken serseri grnl Jerry ile karlar. Jerry ise evresi ile balar kopmu, toplumdan kendini soyutlam biridir. evresiyle olan balarnn kopmas onu zamanla acmaszlatrm, herkese her eye dmanca, , nefret ve tiksintiyle bakan bir insana dntrm. Bir taraftan da toplum kalplarn kran biridir. Rastlant sonucu parkta karlarlar. Jarry, Peteri sinirlendirecek sorular sorar Peter aknlar ama yine de toplumun deer yarglarna bal, nezaket kurallar erevesinde sorularn cevaplar. Jarry Peteri sorularyla kzdrr ve ii Peterin bak ekmesine kadar gtrr. Ba ektiinde Jarry ban stne atlar ve lr. Peterin dzenli ve sakin hayat bu rastlantyla sona ermitir o da toplumdaki deerini artk yitirmitir. Bu oyunda seyirci kmaza girer hangi tarafn doru olduuna karar veremez. Bir taraftan topluma gz kapal ayak uyduran biri dier tarafta topluma bilinsizce direnen biri vardr. Absrd oyunlardaki karakterler bilinsizce hareket ederler, edilgendirler.

12

3.1.4 Yaanlan Zamanla Uyumsuzluk Uyumsuz oyunlarda genelde zamann akp gittiini ve hayatn bounaln grrz. Srekli bir eylerin peinde kotururuz ama dnp bakldnda ulalan nokta bir hitir. onesco gnlnde yle yazar:Zamana yetimek iin ardndan kotum yaamn, yaamak istiyordum. Yaamn o denli ardndan kotum ki, kat benden, kouyordum ama ya ok ge kalyordum, ya ok erken varyor, hibir zaman yetiemiyordum ona Sanki dndaym yaamn... Yaam benim iin yaanlan an demektir... Ionesconun sandalyeler oyununda 75 yldr evli olan bir ift artk hayatn anlamn anladklarn sanrlar ve bunu gelecek kuaklara bir bildiri ile aktarmaya kar verirler. Srekli sandalyeler oday kaplar. Konumac gelir ve kar koca denize atlar. Fakat konumac sar ve dilsizdir. Bununla hilik somutlatrlr Bu konumacnn aslnda syleyecek hibir eyi yoktur, gerek bir yaantlar olmamtr. Ionesco gnlnde bu oyunla ilgili Sanki yokmuuz, hi olmamz gibi der. Becketin oyunlarnda yapayalnz insanlar hayatla bouup dururlar. Oyunlarnda tkenen yaam ve tkenen anlar somutlatrarak anlatr. Oyunlarn bounaln, hiliin snrna kadar gtrr. Beckettin Krampn son Band oyununda Kramp kendi sesine ve gemiine yabanclar. Bu oyunda Kramp bo dler iinde hayatn tketip gitmitir. Hep hayatn deitireceini syler fakat kendi hayatna seyirci kalr.

3.2 SAMUEL BECKETT VE OYUNLARI 1906 da Dublinde rlandal, protestan, orta snf bir ailenin ocuu olarak dnyaya geldi. Alak gnll bir yaradl olan Beckett, ie kapank ve kat ilkelere sahiptir. 3.2.1 Godotyu Beklerken En ok sahnelenen ve tartlan oyunudur. Oyunun karakterlerinden Vladimir ve Estragonun birbirini tamamlayan kiilikleri vardr. Vladimir dnce ve duygu anlamnda Estragondan daha gelimitir. Estragon ise srekli insann igdsel ynn simgeler. Srekli ackr, uykusu gelir. Varlnn snrlar zerine kafa yormaz. Estragonu her seferinde Godotun geleceine dair Vladimir ikna eder. Yeryznde uzun yllardr yayormu izlenimi veren bu ikili, varolduu kukulu olan bir gemile ne

13

olaca bilinmeyen bir gelecek arasnda imdinin tutsadrlar. Doumla lm arasndaki anlamsz hayat srdrrler. ntihar dnrler ama bir trl gerekletiremezler. Estragon havucu yedike onu daha ok sevdiinin ayrmna varr. Vladimir tam aksi bir tepki verir. Pozzo ve Lucy de birbirlerini tamamlayan kiiliklerdir. Ancak onlarn ilikisi daha ilkel dzeydedir. Pozzo sadist efendi, Lucy uysal kledir. Godotun kendisi de anlay ve ceza datmnda adaletsizdir. Koyunlara bakan dvyor, keilere bakana daha farkl davranyor. Godot ilerandevunun belirsizlii srekli vurgulanm. Godotnun gvenilmezlii ve usa smazln ve ona balanan umutlarn boa karlarak yinelenmesidir. Godotyu bekleme eylemi zellikle absrd gsterilmektedir. kinci blmde ise Pozzo kr olmu, Lucynin dili tutulmu ama hala birbirlerine baldrlar. Onlar balayan ip yine Pozzo dadr. Pozzo Lucyi amac belirsiz bir yolculua doru srklerken dier ikili hal Godotu beklemeyi srdrrler. Vladimirin Godotun geleceine olan inancnn azalmamasndan ve ikinci blmde aacn yeermesinden Beckettin hiliki olduunu syleyemeyiz. Son Quentin cezaevinde sahneye konan bu oyun mahkmlar zerinde byk etki brakt nk her ey fazlasyla gerekti. 3.2.2 Oyun Sonu Bir dzenein durana dek ileyiini anlatr. ki ufak pencereli plak bir odada yal kr Hamm bir sandalyede oturmaktadr. Dardaki dnyann l olduu oyundaki drt kiinin son kurtulanlar olduu sanlr. Uak olan Clov Hammdan nefret eder onu brakacan syler ama yine de onun buyruklarna boyun eer. Clov giderse Hamm lecek ayn zamanda Hamm da lecektir. Hamm bencil, baskn bir efendidir. Hammn zerinde byk bir sululuk yk vardr. stese ondan yardm isteyen bir sr insan kurtarabilirdi ama imdi kendi erzaklar da bitmektedir. Yani dnya tkenmektedir nedeni de bireysel bencilliklerimizdir. Hamm anne, babasndan nefret eder ve pasakldr Clov aksine dzen delisidir. Clov ve Hamm da birbirlerine karlkl bir bamllk ilikisiyle bamldr. Birbirlerini brakmak isteyen birbirleriyle sava halinde olan yine birbirlerine baml. Bu tek bir kiinin kiiliinin temel unsurlarnn karlkl bir ilikinin bir grntsdr. zellikle kiilik kendisiyle atma halindeyse. Oyun Sonunda youn bir bunalmla yaanan, ok gl bir lm, skntl bir arlk ve umutsuzluk anlatmyla da karlarz

14

3.2.2 Krappn Son Band Tek perdelik lirik bir oyundur.Beckett bu oyunda insan kiiliinin geiciliini ve insan doasnn karmaasn vermek iin teyp kullanmtr.Yetikinlii sresince her yl nemli olaylarn banda kaydeder.Yllar nceki sesini teypten dinlerken kendisine yabanclar .. Tek ilgisini eken glde sandalla gezerken bir sevimeyi anlatan blmdr dier blmlerle alay eder. Beckett burada benliin durmadan deien yapsna konur. 3.2.3 Tm Denler Oyunun ad kutsal kitaptan alnmtr.Rab btn denlere destek olur btn eilmi olanlar dorultur. Ama oyunun anlatt bunun tam tersidir. Maddy adnda ok yal ve iman kadn 12.30 treniyle gelecek olan kocasn almaya gider. Yal kadn bir karabasanda gibi ar ilerler. Yolda bir sr insanla karlar, onlarla konumak ister ama baarszla urar. Kzn kaybetmitir. Kocas ktdr ve zor bir yaam vardr. Bilinmeyen nedenle geciken treni bekler sonra kocasyla eve dner yolda kocasna hibir ocuu ldrmek istedin mi diye sorar kocas da evet der. Tam evlerine yaklatklar srada bir ocuk yaklar yanlarna; Rooneyin kompartmanda topu gstermektedir. ocuk trenden dm ve lmtr. Dan Rooney ocuu trenden itmi ve ldrmtr. 3.2.4 Mutlu Gnler nsanlk durumunu yava yava toprak ynna batmakta olan, yal Winnie grmnde izer. lk perdede beline kadar kuma gmldr ikinci perdede ise yalnz ba aktadr. Kocas yerinden kakabilir ama gazetesine yle dalmtr ki karsna hi dikkat etmez. Beckettin oyunlarnda anlatm zellikleri: Tm oyunlarnda sahne neredeyse bo gibidir. Godotyu Beklerken de bo bir krda tek bir aa vardr. Oyun Sonunda yalnzca iki p tenekesi. Sahne byk ounlukla kuvvetli kla aydnlatlr. Krapn Dnyas, Mutlu Gnlerin Winniesi parlak kla aydnlatlmal. lizyonu krmak iin sahne ile seyircinin bulunduu salon arasndaki ayrm ortadan kaldrr. rnein Clov deinir. Dilin gerei dile getirme konusundaki kukusu ortaya

15

teleskopu seyirciye yneltir ve alayclkla bir kalabalk gryorum sevinten kendisinden gemi. Estragon ise ne ilerleyip latif bir manzara der. Yorgunlukla, alayclkla Beckettin kiileri rollerini alrlar ve oynamaya balarlar. Gldr szden nce hareketti. Aksiyonu salayan soytarlk hem abuk anlalr hem de halkn ok holand dramatik biimdir. Mim de tiyatronun canl bir esidir. Birinin gzlerini gkyzne kaldrmas gibi basit aksiyomlar znt ve umutsuzluk fikrini iletmek iin yeterlidir. Beckett kahraman vakit geirmek iin uraan bir eit soytardr. Ama gerek bir soytardan farkl olarak bakalarn elendirmek deil kendi skntsn gidermeyi ister; oynar ama kendi iin oynar. Beckett oyunlar iinde, sirk oyunlar en ok Godot Beklerken de belirgindir. Estragon izmesini eker durur, pantolonunu drr. kinci perdede kiiler yerde yuvarlanrlar, tartrlar, derler, prler. 60l yllarda oyunlar giderek ksalmtr. Karakter ortadan kalkt gibi, kiiler de btnyle grotesk bir zellik kazanarak kavanoz ya da kp iine tutsak edilmi gvdelere, yalnzca sese ve bu sesi karan aza indirgenmitir. nsann grsel iitsel dzeyde yalnz bireysellikten deil, bilin beden btnlnden de yoksun brakld grlr. Oyun metnini giderek snrlamakta ve tiyatral anlatma ynelmektedir. Beckett yazn ve tiyatro yaptlarnda, son noktasna ulam insanlar sfr noktasndaki yazyla anlatr. Anlatlacak hibir ey olmaynn, hibir anlatm yolu bulunmaynn, anlatma gc ve anlatma istei olmasna karn, anlatmann zorunlu oluunun anlatm diye tanmlanan bir uran iindedir. Tm yzeysel gereklerin dlad ve insann gerek benliinin somut biimde tamamlanamad bu dnyada, ierik de biim de en az indirgenmi olmak zorundadr. Ancak btn bunlara karn Beckettin yaptlarnn kapkara umutsuzluk tadn syleyemeyiz. nk yaptlarndaki anahtar kelime belkidir. Tm yaptlar ak uludur karamsarlk iyimserlikle dengelenir.

3.3 ARTHUR ADAMOV VE OYUNLARI Ermeni kkenli petrol kuyusu sahibinin olu olarak 1908de Kafkasya da dodu.16 yanda Parise gitti ve gerek stc gruba katld ve gerek stc iirler yazd. Geirdii nevroz nbetlerini dnya yaznnn en sarsc ve acmasz kendini aa vurma belgeleri arasnda yer almas gereken kk kitapta itirafta anlatt. nan bunalmn bir dil bunalm olarak grr. Ona gre tanr kelimesi bir deer

16

tamamaktadr. Uzun sredir kullanlmaktan anlamn yitirmi olan bu szcn anlam yoktur. Tanr szcn kullanmak tembellikten de te, dnmeye kar kmak, bir tr kestirme, irkin bir ksaltmadr. (Martin Eslinn, Absrd Tiyatro, 1999 s.150) Adamova gre dnyadaki anlamn yok olmas kesinlikle dilin deersizletirilmesine baldr ve srasyla inancn yitimine kutsal trenlerin ortadan kalkmasna baldr. Belki de bu deersizleme ve umutsuzluk bir yenilemeye doru yeni admlardr. Belki de bu gnn gsz insanlarnn pskrtt ackl ve bo dil, btn deheti, btn snrsz absrtlyle uyank olan yalnz adamn yreinde yeniden yanklanacak ve bu adam belki de anlamadnn birden farkna vararak anlamaya balayacak. Bylece adama kalan tek i kendini byk plakln iinde bulana dek l deriyi yrtp artk artmaktr. (Arthur Adamov) Toplusal ve politik anlamda zm komnizm de bulur. Onun komnist davay destekleme biimi ok kiiseldir. nk komnizm de hibir doast kutsal bir unsur bulamaz. Strindbergin Rya oyunundan ok etkilendi. Bu oyunun rneklerini evresinde olup bitenlerde bulmaya alt. Bir gn anlatmak istedii dramatik gerekle yz yze getiren bir olaya tank oldu. Kr bir dilenci dillerde dolaan bir arknn nakaratn syleyerek iki gzel kzn yanndan geti. Bu Adamov a sahnede olabildiince sade ve gzlenebilir biimde insann yalnzln, iletiimsizliini gsterme dncesi vard. 3.3.1 Parodi lk oyunudur. Artarda geen hzla anlatlan sahneler bo kafal zelliksiz kza, Lili ye k olan iki adam gsterir. Biri memur canl aceleci ve hep iyimser biridir. N ise edilgen, umarsz ve mutsuzdur. Rastlantsal bir toplantda, Liliden randevu ald yolundaki yanl inanca kaplan memur inancn hi yitirmeden srekli dsel randevusuna gider. N ise zamann sokakta uzanp Lili geebilir diye bekler. Sonunda her ikisinin tutumu da ayn eye ular- hibir eye. Memur gelecek planlar yapmay srdrr ve artk kr olmasna ramen iine geri dnebilecei umudunu srdrr. Ama cezaevine der. Nye bir araba arpar ve plerle birlikte sprlr. Lili olduka baarl adamlar olan, k olmua benzedii ve buluacaklar zaman onu hep bekleten bir gazeteci tarafndan ve bir gazetenin ona metresi gibi davranlan editr tarafndan terk edilir. Memur ve N kendi bak alarndan olduklar gibi grnrken gazeteci ve

17

editr tm ile dardan insanln durumunu anlayabilir grnen ve kendilerine tehlikeli hibir ey olmayacak dier insanlar olarak grlr. ki zde ve birbirinin yerini alabilecek ift bir tr koro ve bizi evreleyen ve yz olmayan kalabalk gibi davranrlar. Eylem gelitike yalanr ama batan sona dek isimsizliklerini ve yer deiebilirliklerini korurlar. Zaman srekli anmsatr. Kiiler hi yant alamasalar da srekli saati sorarlar. Akrebi ve yelkovan olmayan bir saat dekorun hep ortaya kan parasdr. Zamann ilerleyii meknn srekli daralmasyla gsterilir. Oyunun bandaki dans salonu ikinci perdede yine ortaya kar bu sefer dekor daha klmtr. Bir noktada n kendini aalamas iin yalvard bir fahieyle gsterilir. Adamov bir noktada kendi tutumunu anlalr klmaya alr ve yle der N gibi olsam da memurdan farkl cezalandrlmayacam. Neeli olmak da, snepe bir duygusuzluk ve kendini aalama kadar yararszdr. Parodi ile nevrozunu somut szcklerle anlatmaya almtr. Parodi psikolojik tiyatronun apraklna kar bir bakaldry anlatr. Parodide konuyu canlandrmaktan ve dilin tm inceliklerinden kanr. Bu bir davran tiyatrosudur. Nin yolda yatmas, yer deitirebilir iftlerin ayrt edilebilen bireyler olmakszn, insan durumunun devinimlerinden gemeli. 3.3.2 Kuatma Bu oyunla gerek insan ilikilerindeki gerek insanlar resimlemeye alr. Parodinin soyutlanm yalnz bireylerinin yerini iletiim kuramayan aile alr. Birbirlerine l bir yazara duyduklar ortak ballkla sk skya baldrlar. Kahraman olarak grdkleri bu yazar; arkadalarna ve kz kardeinin kocas ayn zamanda rencisi olan Pierree yazya dklmemi karmakark bir kt yn brakm olan Jeandr. Yaadklar ev kafalarndaki karmaay gsteren byk bir danklk iindedir. Jeann yaznsal kalntlarn silik ve yerleri kark olduu iin yazya dkmek olanakszdr. Jeann rencisi olan Tradel yardm etmeye alr, ancak kendince anlamlar karma eilimli olduu iin ona kukuyla baklr. Eylemin srd odann karkl tm lkeyi saran karkla uyar. Snrlardan ieriye gmenler akn etmekte ve toplumsal yap paralanmaktadr. kinci sahnede odann karkl yeni eyalar eklenmesiyle artar. Drdnc perdede oda temizlenmitir, ktlar dzene sokulmutur, lkeye dzen gelmitir fakat Pierrenin kars ilk gelenle evi terk etmitir. Pierre el yazmalarn yrtar

18

tekrar snaa iner ve Tradel tarafndan snakta l bulunur. Kuatma anlamn umutsuzca aranyla, zlmemi kt karmaasnda anlam aranyla ilgilidir; ancak toplumdaki dzen ve dzensizlikte aile iindeki kadar ilgilidir. Pierrenin altndan kalkamad dier insanlarla ilikilerinin artc doas da gsterilir. Dierleriyle ilikiden geri durur. nk iletiim onun iin gitgide zorlamaktadr. Dil gzlerinin nnde paralanmaktadr. Neden insanlar oluyor derler? Kim bu olan? Benden ne istiyor? Neden insanlar yerde diyorlar da stte demiyorlar? Byle eylere kafa yormakla ok zaman yitirdim. stediim szcklerin anlam deil oyunlar ve devinen yaplar. Artk hibir ey aramayacam. Sessizce devinimsiz bekleyeceim. Pierre, snana yiyecek getiren annesine onunla konumamas iin yalvarr. Bu onun tmyle kopmu olduunun gstergesidir. Bu sessiz tutumundan vazgetii, herkes gibi yaam srmeye karar verdiinde karsnn kendisini terk ettiini renir. Daktiloyu dn istemeye gelen ama geri dnmek iin yalvarmay dnen Agnesi ucu ucuna kararak lmek iin snaa dner. Agnes, Pierrenin annesiyle konuur. Annesi Agnesin geri dnmek istediini anlamaz ya da anlamazlktan gelir. Tragedya burada yanl anlamaya dnr. Pierrein annesi Agnesin daktiloyu istemesini geri dnmek iin simgesel bir istek olarak anlamak yerine yalnzca sze dklen anlamn grmeseydi Pierre dlanm ve sevgisiz lmeyebilirdi. Adamov insanlarn duygularn aka ortaya koyacak yreklilii ortaya koyamadklarndan tartan konuyu dolambal gnderimleri ve bylece trajik yanl anlamalara ak olmalar anlamna gelen dolaysz diyalogu bulduunu dnmtr. Adamov daha sonralar dier oyun yazarlarnn nceden zellikle de ehov tarafndan oktan kullanlm olan bu teknii yalnzca yeniden bulduunu anlamtr. Byk ve Kk Manevra: Byk ve Kk Manevra balnn oyunda grnen insanln dierini saran ve cceletiren kart olarak toplumsal karmaasn kk manevrasn gsterdiini aklamtr. Burada manevra szcne askeri ve psikolojik iki anlam yklenir. Bu oyunda Parodideki kout yaamlar ve Kuatmann arka planndaki toplumsal politik dzensizlii gsterir. Olay zorba bir diktatrn lkesinde geer. Bu karakter militan polis devletinin glerine kar bu sava ynetir. Sonunda devrimcilerin kazanmak iin zorbalk kullandklar itiraf ettii bir konumada yere yklr. ocuun lmne neden olmutur. Kendisinin kkrtt bir kargaa, doktorun hasta ocuuna gitmesini engellenmitir. Eylemci bir kez daha hayranlk duyduu kadn tarafndan kalabalkta ezilecei bir yere doru itilen

19

kolsuz, bacaksz, sakat, edilgen kiilikten daha fazlasn baaramamtr. Kalabaln sesleri onu ezecek olan arabann nne frlamaya zorlam. Bu durum karsnda boyun emesi gereken militan, oyunda yazarn kendi davrann somutlatran asl kiilik olmutur. Organlarn yitirmesi nceki oyunlarda N ve Pierrein lmleri gibi insanlarla iliki kuramamasnn, sevgi duyamamasnn dorudan sonucu ve aklamasdr. Adamov politik yldry ortadan kaldrmada devrimlerin abalarnn bouna olduunu tartmakla kalmaz. nk ona gre btn g kesinlikle kaba gce dayanmaktadr. Bunun yan sra adaletin etkin savas ile onun kendi bilinalt glerinin edilgen klesi arasnda nemli benzerlii olduunu gsterir. 3.3.3 Profesr Taranne Profesr Taranne hem bir bilim adam ve dolandrc, hem saygn yurtta ve tehirci, hem de iyimser, alkan bir erdemlilik rnei hem de kendini yok eden miskinlik rneidir. Bu Adamova aka belirlenmi, boyutlu kararsz kiiliklerin belirlenmesine yol amtr. Belikadan gelen mektupla, ders notlarnn nl bir Profesr Menardtan alnd anlalm, bata suland tehirciliini sergileyerek soyunmaya balamtr. Dolandrc olduu aa ktnda kendini aa vurur. Bu inandrc bir kant bulamayarak kimliine tutunmaya almak insann karabasandr. Burada ilk defa gerek bir yer olan Belika ismini kullanmtr. lk kez hi kimsenin olmad iir lkesinden km nesneleri adlandrmaya balamtr. Herkes Herkese Kar: Tekrar an karmaas, toplumsal karklk ve ikence konusunun ele alr. Yine snmaclarla kaynayan bir lkedeyiz ve snmaclarn hepsi topal. Jean Rist, karnn bu snmaclardan biriyle gitmesi sonucu onlara kar atp tutan bir kkrtmacya dnr. Ksa bir sre ipler elindir, ancak iler tersine dner ve ikenceciler, ikence grenler durumuna der. Tutuklanmaktan kurtulmak iin topal taklidi yapar. Snmac bir kz sever. Bir baka karklk da bu sefer snmaclar ikence grenler tarafna geer. Ya gerek kimliini aklayp tutuklanacaktr ya da snmac kzn sevgisini yitirecektir. lm seer. Jean karakterinin, Taranne da olduu gibi iki kart karakteri vardr. Taranne da olduu gibi e zamanl deil, ardk olarak, zaman iinde ini klaryla devam eder. Adamov bu oyunla btn taraflarn ayn lde sulu oluklarn gstermek istemitir.

20

3.3.4 Ping-Pong Victor ile gzel sanatlar rencisi Arthurun yaam yksn anlatr. Madamme Durantiy kafesinde buluup orada tilt oynarlar. ine para oynanmas nedeniyle onu bir yatrm arac olarak grrler. Dzeltilecek aksaklklar olduu iin, teknik sorun olarak ve iirsel igdlerine bir meydan okuma olarak fazlasyla bylenirler. Makineyi gelitirmeyi dnrler ve onu denetleyen irketin merkezine giderler. Makine yava yava dlerini ve duygularn denetlemeye balayarak yaamlarna egemen olur. evrelerindeki toplumla ilgileri, politik ve toplumsal gelimeler, tilt makinesinin ykselii ya da szyle belirlenir. Son sahnede yalanrlar ve orada ping-pong oynayan bir oyun makinesine, yaam boyu saplantlar kadar ocuksu ve anlamsz bir ma yapan iki yal adam olarak grrz. Victor lr, Arthur yalnz kalr. Parodideki gibi burada da insan abasnn bounal vardr. Parodi ne yaparsan yap leceksin iletisini tarken, Ping-pong bu sav destekleyen gl bir tartma salar, ayrca insan abasnn nasl ve neden boa gittiini gsterir. Onlara g, para ve kadnlar zerinde etki vadeden bir makinenin bir eyin karsnda yenilmekle bouna vakit tketmi olurlar. Makineyi dlerine ulatracak bir hedef nokta olarak grmlerdir. Ping-pong insann yanl bir nesneye taparak bir makineye ya da bir ideolojiye balanmas yoluyla yabanclamasnn grntsdr. Bana gre Adamovun ideolojik bir dnceye bireysel nedenle balanmas ve bunun bounal oyunlarna yansmtr. Pingpongdaki tilt makinesi, bir dzenin ve bir dnce kitlesinin ana parasdr. ocuka bir oyun, bir tilt makinesi, bir hi iin yaadklar ey kavgalar bunun iin. Gerek hayatta insanlar hayatlarn adadklar amalarn ou i, politika, sanat ya da bilimsel alma Arthur ve Victorun saplantlarndan ok da farkl deildir. Zaman inandrclk tayacak kadar gerektir, te yandan olayn getii dnya, kiilerinin saplant alanlarnn dndaki her eye smsk kapaldr. Bu yazarn gereklikten yoksun olduundan deil, karakterin, yaadklar dnyann dar bir parasna skmalarndan kaynaklanr. Ping-Pongun en ilgin zellii eylem ile diyalog bir i elikinin, diyalektik bir ilikinin kurulma biimidir. Burada karakterler absrd nerilere ylesine inanrlar ki, sama sapan dnceleri bir ngr olarak ne srerler. ehovda gerek duygular anlamsz bir incelik ardnda bastrlr. Ping-pongda ise sanki lmsz gereklermi gibi ne srlr.

21

3.4 EUGENE IONESCO VE TYATRO ANLAYII 1912de Romanyada dodu. Doumundan ok ksa bir sre sonra Fransaya yerleti, ilk dili Franszcyd. ocukken en ok ilgisin eken kukla oyunlaryd. Bunun etkisin oyunlarnda grrz. Ionesco kendisine ve Absrd tiyatroya yneltilen eletirilere cevap vererek bu akmn savunuculuunu yapmtr. Kafka, absrdcleri zellikle Ionescoyu etkilemitir. Ionesco Kafka iin yle der, Bir labirentte, yolu gsteren bir ipi olmakszn, kaybolan insan konusu. Kafkann yaptlarnda temeldir. Ancak eer insann yol gsteren bir ipi yoksa bu artk onun istemediindendir. Sululuk kayg ve tarihin absrdl duygular buradan gelir. Adamovun geliimi, bireyin saplantlarnn, kayglarnn ve karabasanlarnn bir arac olarak tiyatro ile politik ideoloji ve toplumun ortak eylem arac olarak tiyatro arasndaki seenei aka ortaya koyar. Adamov buna kendi kesin yantn verir. Ionesco, Adamov ve dierleriyle ayn noktadan balayarak farkl sonulara varmtr. Ionesconun oyunlar ne kadar anlalmaz ve karmak grnrse grnsn oyunlarn aklarken ak ve inandrc olmutur. Toplumun basmakalptan, bo formllerden ve sloganlardan baka hibir ey olmadn, talam dilleri olan ideolojileri srekli incelemeli, gerisinde kalanlar bulabilmeli ve dil paralanmaldr, diye dnr. Kendi sorunlarnn, korkularnn neler olduunu sorgulayarak tam anlamyla herkesin sorunlar ve korkularn bulacan dnr. Kiilerimin kaygsn nesneler yoluyla somutlatrmaya altm. Sahnede dekorlar konuturmaya, eylemi grnr biimde aktarmaya, korku pimanlk acma, yalnzlk grntlerini yanstmaya, szcklerle oynamaya... Bylece tiyatronun dilini geniletmeye altm. Oyunlarda sahne zerinde kendilerini zdeletirmeye alan insanlar izlemek Ionescoyu utandryordu. Ona gre daha abartl oynanmalyd. Eer tiyatro etkilerin bytlmesiyse, Ionescoya gre onlar daha bytmek, vurgulamak, olabildiince altn izmek gerekiyordu. Bir iddet tiyatrosu kurmak iin, iddetli gln ve iddetli ackl olmalyd. Szckler herkes iin farkl anlamlar ifade ediyor. Bu nedenle anlam aktaramazlar. lkem kelimesi bizim iin Trkiyeyi ifade ederken bir alman iin Almanyay ifade eder. Ionesco tiyatroyu groteske, karikatre gtrerek Onun ilk kaynana gtrmenin mmkn olacan syler.

22

3.4.1 Kel arkc Kel arkc oyunu ngilizce renirken yazd bir oyundur. ngilizce renmeye balayarak baz kalplar ezberlerken, haftann 7 gn, tavann stte olduunu rendi. Bunlar bildii eylerdi fakat bunlar zerinde hi konumam veya dnmemiti. Smithler, Martinler artk konuamyorlar, nk artk dnemiyorlar, nk artk etkilenemiyor, artk tutku duyamyorlar, artk olamyorlar; herhangi birine dnebilirler. Kimliklerini yitirdiklerinden, bakalarnn kimliini stlenebilir, birbirlerinin yerine geebilirler. Bu oyunda saat alty gsterirken saatin on iki olduunu sylerler ve saat on yedi kere alar. Oyunun sonunda Martinler Smithlerin yerine geer. Bunu etki yaratabilmek iin yazmtr. 3.4.2 Ders Yal bir profesr istekli ama biraz zor anlayan bir kza ders vermesiyle ilgilidir. Dil bir g arac olarak gsterilir. Balangta canl ve ilgili olan kz rencinin heyecan azalrken, utanga ve tedirgin olan profesrn kendine gveni gelir, glenir. Szckler farkl anlamlar artrr. Profesr ve rencisinin iletiimin kuramamasnn nedenlerinden biri de budur. Kz ancak 16ya kadar sayabilirken bir taraftan da arpm tablosunu ezbere bilir. Profesr bir sre sonra syledii szlerle kz egemenlii altna alr. Tecavz eder ve ldrr. Yapt iyiliklerle profesr bir anne gibi egemenlii altna alan hizmeti profesrn saplad bakla lmez. ldrlen kz krknc kiidir ve oyun derse giren krk birinci kurbanla sona erer ve o da ldrlecektir. Bu da iddetin gittike arttnn bir gstergesidir. Dil, istenen verilen bilgi dzeyinde kalrken, eylem git gide iddetli ve kaba olur. Profesrn iindeki zorbalk ve iddet dknl rencilerini ldrerek gsterilir. 3.4.3 Jack Ya Da Boyun Eme Jack nce ailesine ve onlarn kabullendirmek istedikleri kalplara bakaldrp, toplum basksna boyun eer. Daha sonra da cinsel igdsne boyun emek zorunda kalr. Bu oyun yknn kald yerden alnn, Gelecek Yumurtalardadr adl oyunuyla devam ettirilir ve bu oyun Robertann sepetler dolusu yumurtay kulukaya yatrmasyla sona erer. Bu yumurtalarda gelecein Marksistleri, sarholar, polisleri kacak ve hepsi

23

asker olacak veya cepheye srlecektir. Ionesco oyunlarnda genellikle kullanlan artma, oalma durumu vardr. Ionesco kt durumlar artan oalan imgelerle gsterir. yi durumlar da uan veya ykselen imgelerle gsterir. Burada sahne ilerledike insan ve nesne says artmaktadr. Bununla dnyann akl almaz bykl ve kalabal karsnda bireyin yanlzlyla ba baa kalmasndaki korku anlatlr. 3.4.4 Sandalyeler Oyun yal bir iftin yaad deneyimleri anlatabilmek iin konuk bekleme srecini anlatr. Grnrde kimse gelmez, onlar sahneye srekli sandalye eklerler. Yal adam iyi bir konumac olmadn dnrken, deneyimlerini aktaracak bir konumac arr. Sahnede sandalyelerden yer kalmaz, konumac gelmitir. Kar koca ileri rahat denize atlarlar ama konumac dilsiz ve sardr. Bu karakterler kendilerini dlere kaptrm. Yaam boyun duyulan iletiimsizlii anlatlr. Kars kocasn eletirmekten acizdir. Burada sandalyelerin boluuyla bir hilik anlatlr. Geree gerek dlk katmak iin, insann gerek olmayana gereklik katmas gerekir. Ionesco Sandalyeleri trajik fars olarak tanmlar. 3.4.5 Grev Kurbanlar Chaubert, akam sakince karsyla geiren kk bir burjuvadr. Komusu Mollotun t ile mi yoksa d ile mi yazldn renmek isteyen bir dedektif gelir. Dedektif psikanaliste dnr. Ve sonra cevabn Chaubertin bilinaltnda yattn dnerek onun bilinaltna iner. Bu sre ierisinde o ve kars deiirler. Chaubert yle derine inmitir ki, gzden yitmitir. Yzeye ktnda ocuk, kars da annesi, dedektif ise babas olmutur. Chaubert ok derine inmitir ve imdi de ykselmektedir. Bu sefer de ykseklerde uup yok olup gitme durumu vardr. Chaubert de grlen koca bir delik vardr. Bu delii tkamak iin dedektif srekli onun azna ekmek tkar. Bu srada kars srekli sahneye fincanlar dolusu kahve tar. Oyun sonuna kadar bilmeceyi zmeleri gerekir. Bilinaltna inildike orada hibir ey bulunamaz, yalnzca hiliin byk deliiyle karlalr. Psikolojik ve felsefi elere ska rastladmz Grev Kurbanlarnda bir karabasan, varolmann absrdl ve acmaszl nedeniyle derinden duyulan ac anlatlmaktadr. Ionesco bu oyunda varolma duygusunu incelemi

24

ama sonuta hie varmtr. Burada fincanlarn oalmas bilinci ar, ykl, umarsz bunaltc durumunu aklamann bir yoludur. 3.4.6 Amedee Ya Da Ondan Nasl Kurtulur Bir kar kocann arka odadaki l, lm aklarn temsil etmektedir ve cinsel anlamazclklarnn kurbandr. Kocan hrn ve somurtkan biriyken, kars sevecen, istekli ve romantiktir. Hafiflik, mutluluk ve coku imgesinin karsna arlk, bunalm ve mantk imgesi dikilir. Evlerinde kokuan ey sevginin eksikliidir. Amedee ly sokaklarda srkler, sahne srekli farkl insanlarla dolar, onlarla iletiim kurmaya alr fakat baarl olamaz. Bu arada uma ykselme imgesi rahatlamay, zgrlemeyi anlatr. Amedeenin evden kp zgrlemesini simgeler. 3.4.7 Kiralk Olmayan Katil perdelik oyunudur. Bayan Berrenger, kk basit sakar bir adamdr, ama insandr. lk sahne huzurlu balar, bu sahnede Berrenger cokulu ve mutludur. Bu mutluluk ortaln karmasyla ve etrafa dehet satan bir katilin varlyla bozulur. Berrenger nce azl katili arar, onunla konuur, onu bu anlamsz eiliminden cinayetten vazgeirmeye alr. Bir taraftan Berrenger istemese de iinden katilin tarafn tutan savlar, sonunda kendini katilin bana teslim eder. Burada Berrengerin en cokulu anlarndan kne, paralanna giden bir anlatm vardr. En cokulu anlarn ne en mkemmel anlarn ardndan gelen lmn gereklii varoluu ve hayat absrd ve anlamsz klar. Bu oyun Ionesconun kendi dnyasnda yaad karabasann ve hznl duyarlln bir yansmadr. Perde Berrenger baklanmadan kapanr, lp lmedii belli deildir.

3.4.8 Gergedan Hayvanlarn en ilkellerinden olan gergedann sevimsiz, saldrgan, burnun

dorultusunda gider. Hantal, itici, irkin ve sr halinde yaamas zelliklerinden yola karak gergedanlamay ilemitir. Oyunda gittike kiiliklerinden kp gergedanlarn zellikleri gsteren insanlar vardr. Berrenger ve Daisy bir gn caddeden giderken hzla

25

koan iki gergedan grr ve bu gergedanlarn says srekli artar. Halk bu gergedanlara byk sempati duyar ve herkes gergedanlar. Berrenger ehirde insan kalan tek kiidir. Karakterler neden gergedan olmay tercih ederler. Birincisi gergedanlarn sahip olduu gce hayranlk duyduklar iin kaln derili olmay tercih ederler. Bazlar ise insanlarn gergedanlar yalnzca onlarn anlay biimini anlayarak insanla geri dndrebileceklerine inanyorlard. Dierleri ise (Daisy gibi) ounluktan farkl olmay tercih etmedikleri iin gergedan olmay tercih ediyorlard. Berrenger, nce gergedan olmay reddeder ve sonra da gergedan olamayaca iin zlr. Berrengerin meydan okuyuu gln ve trajiktir. Oyunda anlatlan yalnz gergedanlamann deil meydan okumann da gereksiz oluudur. Ve daha az duyarl insanlarn mutlu srsne katlmayan bireyin tragedyasdr. Berrengerin durumu Kafkann durumuna benzer. Berrenger son kalan insan olduu iin gergedanlk normalken, insan kalmak canavarlktr. Ionesco iin sanatsal yaratmla kendi gereini tanma arasnda fark yoktur. Ona gre hibir siyasal sistem, insanlar yaam sancsndan, lm korkusundan, inanma duygusundan kurtaramamtr. Toplumsal durumu saptayan insann durumudur. Ionescoya gre tiyatroda her eye izin vardr. Karakterleri yaatmaya ama ayrca kayglar ite olanlar canlandrmaya da. Bunu yaparken zellikle de eyleme katmaya, nesneleri boatmaya, dekoru canlandrmaya, simgeleri somutlatrmaya izin vardr. Szckler tavrlarla yetersiz kaldnda onlarn yerini eylemle, mimle srdrlrken, sahnenin zdekler paralar yeri geldiinde bunlar daha da glendirebilir. (Esslin, 1999, s.151) Bylece dilin ilevi bir hayli azalr. Tiyatroya ar gitmede yatan gerek lsn vermek iin szcklerin kendileri en u snrlarna ekilmeli ve paralanmaldrlar. Oyunlarnda sk sk ortaya kan temel konular yalnzlk ve bireyin soyutlanmas, dierleriyle iletiim kurma gl, aalayc basklara kendi kiiliinin ayn lde aalayc i basklara, cinsellik ve ardndan gelen sululuk duygular, insann kendi kimliinin belirsizliinden ve lmn kesinliinden ortaya kan kayglar olduu kadar toplumun mekaniklie de boyun emesidir.

26

3.5 JEAN GENET VE TYATRO ANLAYII 1910-1928. Jean Genet Pariste dodu. Babasnn kim olduu bilinmemektedir. Yedi aylkken annesi tarafndan terk edilir. Morvanl bir ailenin yanna verilir ve Katolik eitimi alr.13 yandan sonra rak olarak almaya balar. On be yanda raklktan kat iin hapishaneye girer. On sekiz yana kadar Mettroydaki slah evinde kalr. 1928-1942 orduya girer, eitli lkelerde grev yaptktan sonra, 1936 da firar eder. Avrupa da serseri hayat srer.1937 de Parise dnd zaman hrszlk ve sahte kimlikten on iki kez hapse girer. Absrd yazarlar iinde yaantsyla Beckettin kart olan bir kiidir Genet.Beckett dengeli bir yaam srerek yaratclk izgisine ularken Genet dengesiz serseri bir hayat yaayarak hapishaneler arasnda dolarken kendisindeki yaratclk yeteneini kefeder. Bence Genet bugn klonlansa yeni doan Genet onunla ayn ortam yaamad iin Genetin ortaya koyduklarn oluturamaz. Aslnda bu btn absrd yazarlar iin geerli. 1942-1964.Centrale de Fresnes de tutukluyken Genet tek bir iirden oluan iir kitab dam Mahkmunu bastrr. iekli Meryem Anay ve Gln Mucizesini de hapishanede yazar. J. Cocteau ve J. P. Sartren giriimiyle, mr boyu hapis mahkmiyeti cumhurbakan tarafndan affedilir. 19641986. Arkada Abdallahn intihar Genet iin ruhsal bir bunalm dnemi balangc olur. Ve edebiyatla ilgilenmeyi brakr gibidir. Fransadan ayrlp Uzakdou, Ortadou ve Kuzey Afrika da uzun yolculuklara kar.1968 den sonra siyasi yazlar yazar. ABD de Kara Panterlerden yana, Fransada gmen iilerden yana ve 1970 den yaamnn sonuna dek Filistinlilerden yana tavr alr. Yaamnn son 14 yl boyunca yazd Bir Ak Tutsa kitabnn malzemesi bu bahtsz ve yoksul insanlarla verdii mcadelelerdir. Genet oyunlarnda insan durumunu kendisine grnd gibi gstermeye alr. nsan yaamn bir aynalar labirentine benzetir. Bu labirentte tutsak olan insan kendi eri br grntlerinin tutsana yakalanr. evresindeki teki kiilerle balant kurmaya alr ama aynalar buna izin vermez. 3.5.1 Hizmetiler ki hizmetiyi canlandran oyuncularn teatral oyunu kaamak olmal. Sylenen szcklerin komular tarafndan duyulacandan deil, szlerin bu oyunu gerektiren,

27

bozuk bir psikolojiyi ortaya koyan utan verici eyler olmasndan da deil: ok ar bir tmce yapsnn hafifleyip, rampay gemesi iin oyun kaamak olacak. Yani kadn oyuncular, hareketlerini askda kalm ya da kaslm gibi saknacaklar. Genet Kendimi yalnz hissettiim zamanlarda ki gibi. Bu bir masal, yani ben bunu yazarken, belki de ilk amac kim olduunu gstererek ve gstermeyi reddederek kendimden tiksinmemi salamak, ikinci amac da salonda belli bir rahatszlk yaratmak olan istiareli bir anlat biimi.der. Oyunun inandrc olabilmesi iin kadn oyuncularn gereki bir tarzda oynamalar gerekir. Bir taraftan inandrc olmalar gerektiini sylerken Dier taraftan da inanmay reddetmek gerektiini syler. Bu hizmetiler, kutsal olsun ya da olmasn ucubedirler, insanlar kendilerini u ya da bu olarak hayal ederler ama aslnda olduklar gibi grmek gerektiini syler. Genete gre tiyatro gndelik hareketlerin dardan betimlenmesi deildir.

3.5.2 Balkon Tablolarn birbirini izlemesi, dekorlarn da, izleyicinin gznde sanki birbirinin iine geecekmi, soldan saa yer deitirmesini ister. Balangtaki drt sahnede hemen her ey abartl oynanyor. Bununla birlikte anlatm biiminin daha doal olmas ve bylece abarty daha da belirginletirmesi gereken blmler de var. Sonu olarak ikircikli bir ey yok burada, kar karya olan iki anlatm tarz var. Argo szckler bire bir kullanlmal ama harflerin yerleri deitirilebilir. Evi yneten Irma m Carmen miaralarnda ki rekabet gsterilmeli. Bu oyun herhangi bir eyin yergisiymi gibi oynanmamal. Oyun imgenin ve yansmann yceltilmesidir. 3.5.3 Paravanlar Bu oyunun genel olarak bir anlam yoktur. Genetye gre bu oyun hiliin trenidir. Bu oyun genelevi smrgecileri olan bir Arap kynde geer. Araplar Avrupal smrgecilerinin tersine rm cesetleriyle pislik iinde yaarlar. Araplar hakszln olaan olduu bir ortamda haka kendilerine ait olan smrgecilerden alabilme hayali kurarlar. Dier taraftan ok yoksul olan Said irkin kars ve deersiz grlen annesi dier kyller tarafndan dlanr yalnz braklr. Said hrsz olarak sulandktan ve hapishane ile tantktan sonra irkin karsnn desteiyle tamamen rmle

28

giden bir yolculua balar. Artk hep ktl seecek, sevgiyi reddedecektir. Bu yolculuk Saide bir n kazandrr. Bu kyller iin Arap isyannn ilham olur. Artk Avrupallara benzemekten vazgeip Saidin yolundan giderek baszlama yolunda adm atarlar. Her kostmn oyun kiisinin roln belirginletirebilecek-fondaki paravann nnde yer alacak bal bana dekor olmas gerekir. Hibir oyuncu kendi kaybetmemeli ve irin gsterilmemeli. Kostmlerin ilevi, oyuncular giydirmek olmamal; sahne kostmleri her anlamda bir geit treni oluturmaya yarar. Jean Genet tiyatroda alldk giysiler giyilmesinin rezalet olduunu syler. Makyaj Cezayirlileri anmsatmal fakat onlarn yaptklar makyajlar olmamal. Kna yerine daha renkli makyajlar kullanlmal. Sahnenin tavanna da dikkat etmek gerekir. zleyicilerde dip tarafa doru uzanan beyaz ipler gerekecek.Tavan yoksa sahneler genellikle irkindir.der. Genetin oyunlarnda sahnede yer tavan oyuncular bir btnlk oluturmaldr. Grsellik nemlidir. Ses tonlar nemli, baz karakterler arasnda ki ses tonunun kopukluu nemli. Genetin oyunlarnda sesle oynanabilir, farkl sesler kartlabilir. ller ok makyajl olmal ama yeil renk baskn olmal. Beyaz giysiler de kefeni yanstmal. Diksiyonlar deimi olacak. Daha gl ve gnlk dile yakn olmal. Ahlakn yerine sahne estetiin getii bir alanda geer bu oyun Farkl ses tnlarn dikkate alnarak, fsltdan lklara kadar ulaan bir konuma biimi yaratlmal. Cmleler, sel gibi kan cmleler bar ar iinde kaybolmal, kimi cmleler gvercin sesleri gibi, kimileri de gndelik konumalar biiminde sylenmeli. Bu oyunun fonu siyah olmal. Materyaller iyice grnr olmalar iin normalden daha byk abartl olmal. Btn makyajlar ok abartl, abartl ama hepsi asimetrik olmal.

3.6 ABSRD OYUNLARIN VE ABSRD OYUNCULUUNUN DEERLENDRLMES Absrd oyunculuu bir kalba sokamayz, u ekilde veya bu ekilde olacaktr diyemeyiz. Absrd tiyatroda oyuncu kalplar krmak, belli snrlarn dna kmak ister. Seyircinin karsna btn llere aykr, sama, artc olaylarla kmay esas almtr. Seyirci tokatlanmal ya da oyuna yadrgatlmaldr. Absrd tiyatroda dil

29

paralanm ve yaplan hareketler sylenen szle uyumsuzluk gsterir. Bu nedenle absrd oyuncu kendisiyle kalr. Gsterilmek istenenler oyuncunun hareketleriyle sahne, dekor ve kostmle; btn bu etmenlerin uyumsuz bir ekilde sergilenmesiyle gerekleir. Absrd tiyatro mantk ve fizik kurallarna uyma gerei duymaz. Ionesconun Kel arkc sn da ki ocuun gzlerinin ayr renklerde olmas. Baz yazarlar isim koyma gerei bile duymaz. Olaylarn getii yer ve zaman belirtilmeyebilir. Harold Pinterin Doum Gn Partisi. Absrd oyunlarda edebi dil kalplarnn dna klm, konumann altna gizlenmi gerei bulma amacyla dil yozlatrlmtr. Bu yozlama ayn zamanda kalplam bir dilin anlamszln ortaya koyar. Absrd tiyatro insanlarn igdsel hislerine ulaabilmek iin tiyatronun teknik etmenlerinden faydalanarak, oyunu basitletirmektense, daha karmak, daha az anlalr bir yntemle insana ynelmeyi tercih eder. Brechtin amalad yabanclatrma, absrd oyunlarda doal olarak ortaya kar ve seyircinin illzyona kaplmasn daha kolay nler fakat k noktalar farkldr. Absrd tiyatrodaki seyirci, sahnedeki oyuncularla ayn heyecan duymaz, bunun yerine tedirgin ve eletirici bir ilgi duyar. Aslnda absrd oyunlar insanlarn yaantsn tamamyla ters deildir. Zaten insanlar kendilerine yabanclam durumdadrlar. Seyirci absrd oyun izlerken kendi varln aklyla aklayamad blmyle yz yze gelir. Kendi mantnn mantkszlyla kar karya gelir. Eer insan kendi mantyla aklayamyorsa, gerek olduunu sandmz gerek deilse, bu samalklar akla ve manta aykr olan eski sistemlerin dna klarak, samalanarak gsterilir. Grnen gereklerin posasn kartp, gerein altndaki zsuyu arar. Absrd tiyatro yaama ayna deil, prizma tutmaldr.

30

4. SONU

Absrd oyunculuu anlamaya alrken, bireyle kar karya kalnabilinir. Aslnda her ey bireyin doumuyla lm arasndaki bekleme srecinden yani hiten ibaret. Ama bunun bilincinde olmak gerekiyor. Bu tez hazrlanrken nce absrd ve varoluu tiyatroyu oyunculuu anlalmaya alld. Fakat absrd oyunculuun bir kalb yoktur. Absrd oyunlar bir btn olarak deerlendirilir. Absrd oyunculuu anlayabilmek iin absrd oyun denemesi yaplmas gerekli. Bu tez bundan sonra denenecek absrd oyunlara bir kaynak oluturacaktr.

31

KAYNAKA

Kitaplar Adamov, A., 1995 Absrd tiyatro. stanbul, mge Yaynevi Braun L., 2000 Dn Tankl. stanbul, zdm Yaynlar Esslin M., 1999 Absrd Tiyatro. stanbul, mge Yaynevi Kaufman W., 2001 Dostoyevskiden Sartre'a Varoluuluk. stanbul Yapkredi Yaynlar Sartre J.P., 1973 Bulant. 3. Basm, 1999 Oda Yaynlar Sartre J.P., 2005 Varoluuluk. Say Yaynlar ener S., 1998 Dnden Bugne Tiyatro Dncesi. Dost Kitapevi Yaynlar

32