Tribulus terrestris Kaynak: ahin, A., Duru, M. 2011. Demir dikeni bitkisinin biyokimyasal ve fizyolojik etkileri. VII.

Zootekni Kongresi, Adana. zet Demir dikeni bitkisi tek yllk olup Trkiye yannda in, Japonya, Kore, Asyann bat ve Avrupann gney ksmlar ile Afrika ktasnn doal florasnda mevcut bir yabanc ottur. Bitkinin saponinler, flavonoidler ve alkoloidler, glikosidler, fitosteroidler gibi etken maddeleri iermesi kullanm ile ilgili almalarn saysn arttrmtr. Demir dikeni bitki ekstraktlarnn testosteron seviyesini arttrc, incebarsak arln azaltc, civa zehirlenmesini nleyici, balklarda cinsiyet dntrc ve oksidatif stresi nleyici gibi zelliklere sahip olmalar yannda antiurolithiatik ve antimikrobiyal etkileri de vardr. Bu yzden iftlik hayvanlarnn beslenmesinde demir dikeni bitkisinin yem katks olarak kullanlp kullanlmayacan belirlemek iin detayl almalara gereksinim duyulmaktadr. Biochemical and physiological effects of Demir dikeni herb (Tribulus terrestris L.) Abstract Demir dikeni herb is a annual weed which is present in the natural flora of Turkey, China, Japan, Korea, western part of Asia, South parts of Europe and Africa continent. Its saponins, flavonoids, alkaloids, glycosides and phytosteroids contents have encouraged the studies going on. Demir dikeni have effects of increasing testosterone level, decreasing intestine weight, protection of mercury toxicity, sex reversal in fish and protecting oxidative stress beside antiurolithiatic and antimicrobial effects. Therefore, it needs detailed studies in order to determine whether Demir dikeni herb can be used in farm animal nutrition as feed additive or not. Giri Demir dikeni (Tribulus terrestris L.) tek yllk ve Avustralya kkenli bir bitki olup, Zygophyllaceae familyasndan Tribulus cinsine baldr. Demir dikeni Asya, Afrika ve Amerikada da yetimektedir. Familyann yeryznde 24 cinsi ve yaklak olarak 275 tr bulunmaktadr. lkemizde ise 5 cinsi ve 6 tr bulunmaktadr. Demir dikeni blgeye gre deimekle birlikte ark dikeni, oban kerten, demirleyen, demir btra ve deve kerten isimleri ile de anlr (Anonim, 2010; Yeil, 2010). Demir dikeni yapsnda glikozit, alkaloid, reine, tanen, azot, peroksidaz, diastaz, flavonoidler, karbonhidratlar, protein, fruktoz, sukroz ve sterodial saponinler (ounlukla furostanol: protodioscin ve protogracilin) ierir (Ganzera ve ark., 2001; Mutlu, 2002; Anonim, 2009c; Yeil, 2010). Yaplan son almalarda demir dikeni bitkisinden 20nin zerinde saponin tanmlanmtr. Steroidal saponinlerin vcuttaki DHEA (steroid hormon) seviyesini arttrarak testosteron seviyesini arttrd bilinmektedir (Adimoelja ve Ganesan, 1997; Ganesan ve ark., 2000). Doal testosteronun ise anabolik (kas yapc) etkisi vardr (Berberolu, 2008; Anonim, 2009c). Testosteron ve dier androjen hormonlar kaslarda protein sentezini arttrrlar (zen, 1995). Bu bitkiden elde edilen ekstraktlar, insanlarda kas fonksiyonlarnn artnda kullanlmakta ve ticari olarak yaklak 108 eit preparat piyasada kas

gcn, vcut dayanklln ve fiziksel performans artrmada destekleyici rn olarak satlmaktadr (Anonim, 2009d; Yeil, 2010). Demir dikeni bitkisinin dier zellikleri ise, kemikleri kalnlatrmas, glendirmesi ve karacier tarafndan belirli hormonlar retmek iin kullanlan temel ya asitlerinin emilimini kolaylatrmasdr. Demir dikeni geleneksel tpta, anti-inflamatuar (iltihap giderici), anti-artrit (eklem iltihabn giderici), baklk sistemini glendirici, bbrek ta nleyici ve kuvvet verici olarak kullanlmaktadr (Tan ve Culberson, 2003, Anonim, 2009c). Demir Dikeni (Tribulus terrestris) Bitkisinin Bileenlerinin Belirlenmesi Dinchev ve ark. (2008), Trkiyenin Marmaris, Ankara, Ayvalk ve Yataan blgelerinden topladklar demir dikeni (Tribulus terrestris L.) bitkisinin saponin ieriklerini belirlemilerdir (izelge 1). Umay (2007) demir dikeni bitkisinin biyokimyasal bileimini belirlemek amacyla; 1. Clavenger cihaz ile yaplan hidrodestilasyon ilemi (HD), 2.Demleme yntemi ile ekstraksiyon ve daha sonra liyofilizleme (su buharn younlatrarak buza dntren cihaz) (Dem-LF) ve 3. Subkritik su ekstraksyonu (SbKSE) olmak zere farkl ekstraksiyon ilemi uygulam ve her almay da 3 paralel olarak tekrarlamtr. Demir dikeni bitkisinden HD yntemi ile uucu ya elde edememi, Dem-LF ve SbKSE yntemlerinden elde ettii sonular izelge 2de verilmitir. Demir Dikeni Bitkisi ile Hayvanlar zerinde Yaplan almalar Gauthaman ve ark. (2002) kastre edilmi ve edilmemi ratlara distile su, kastre edilmi ve normal ratlara 10 mg/kg (hafta/canl arlk) sentetik testosteron hormonu (deri alt), kastre edilmi ratlara az yolu ile 5 mg/kg (gn/canl arlk) ticari kapsl demir dikeni (Tribulus terrestris) ekstrakt (TT, Sopharma, Bulgaristan) vermek suretiyle 5 grupta her bir grupta 8 hayvan olmak zere toplam 40 hayvanda deneme yapmlardr. Deneme sonunda kastre edilmi hayvanlarda vcut arl, prostat arl ve intrakavernz (erkeklik organnn sertlemesine neden olan silindir eklindeki oluumlar) basncn dtn, testosteron hormonu ve demir dikeni verilen ratlarda ise, prostat arl, intrakavernz basncn ve seksel davranlarnn arttn, sonu olarak demir dikeni bitkisinin afrodizyak etkisinden dolay androjen miktarn arttrdn bildirmilerdir. Gauthaman ve ark. (2003) ratlara 8 hafta boyunca azdan gnlk 0, 2.5, 5 ve 10 mg/kg (canl arlk/gn) dzeyinde verilen demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapslnn vcut arln kontrol grubuna gre srasyla % 9, 23 ve 18 orannda, seksel davranlarda ise 5 mg/kgn % 43, 10 mg/kg n % 26 orannda arttrdn bildirmilerdir. Keilere serbest yemleme eklinde 56 gn boyunca verilen demir dikeni (Tribulus terrestris) bitkisinin zehirli etkisinin olduu bildirilmitir (Aslan ve ark., 2004). Duru (2005), her bir tekerrrde 17 hayvan olacak ekilde etlik civcivlerde 3 tekerrrde yrtt denemede, ilk 21 gn boyunca etlik civciv yemlerine toz halinde 60 ve 120 ppm seviyesinde demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapsl ekstrakt (Ultimate Nutrition) eklemi ve 21. gnden kesime kadar (41. gn) yemden karmtr. 21. ve 41. gnde olmak zere iki kere yaplan kesim

sonularna gre 41. gn yksek doz demir dikeni grubunda gs arl dm (P<0.05), 21. gn dk doz demir dikeni grubunda etteki ya oran ykselmi (P<0.001) ve 41. gnde yksek doz demir dikeni ya ve su orann arttrmtr (P<0.05). Byme performansnda ise hibir nemli etkinin olmadn bildirmitir. Doz miktarlarnn arttrlmas ile nemli sonularn elde edilebilecei sonucuna varlmtr. Gauthaman ve Adaikan (2005), her grupta 12 er olmak zere 2 grup, toplam 24 erkek rattan oluan deneme deseninde ilk gruba sadece saf su, dier gruba ise 5 mg/kg (canl arlk/gn) demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapsl ekstrakt (TT, Sopharma, Bulgaristan) ieren saf suyu 8 hafta boyunca sunmulardr. Deneme sonunda demir dikeni grubunun androjen miktarnn arttn bildirmilerdir. Jagadeesan ve ark. (2005), 30 gn boyunca civa zehirlenmesine (oral yolla, lmcl dzeyin altnda) tabi tutulan farelerin (Mus musculus) bir grubuna civa zehirlenmesi ncesinde 15 gn boyunca, dier grubuna ise civa zehirlenmesi sonrasnda 15 gn boyunca metanolle ekstrakte edilmi Tribulus terrestris vermilerdir. Deneme sonunda ldrlen farelerin karacierleri zaman kayp etmeden FT-IR analiz yntemi ile lmlerini yapmlar, sonuta Tribulus terrestris verilen her iki grupta da civa zehirlenmelerinin kontrol grubuna gre iyiletii gzlemlemilerdir. Kistanova ve ark. (2005) 8 adet koun yemine 40 gn boyunca 1.5 g/gn demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapsl ekstrakt (Vemo Ltd, Bulgaristan) tozu eklemilerdir. Deneme sonunda tm hayvanlarn semen kalitelerinin arttn, libidolarnn ykseldiini ve seksel davranlarda art olduunu gzlemlemilerdir. Oludotun ve ark. (2006), ratlarda metanol ve su ile ekstrakte edilen demir dikeninin (Tribulus terrestris) kullanlmas ile hipertansif ratlarn kan basnlarn doza bal oranda drdn, tm dozlarda su ekstraktlarnn metanol ekstraktlarna oranla daha gl etki gsterdiini, metanol ekstraktnn dk dozda damar daraltc etki ortaya kartrken, yksek dozlarda doza bal olarak belirgin ekillerde sv iiletim basncn drdn bildirmilerdir. Sonu olarak, demir dikeninin metanol ve su ekstraktlarnn belirli dzeyde antihipertansif etkiye sahip olduunu belirtmilerdir. Amin ve ark. (2007) Streptozotosin (STZ) ile diyabetik yaplan farelerin Tribulus terrestris ekstresi (2 g/kg vcut arl) ile 30 gn boyunca tedavi edilmi, deneme sonunda histopatolojik muayenede karacierde nemli derecede iyileme grlm ve Tribulus terrestrisin koruyucu etkisinin oksidatif stresi engelleyerek ynetilebileceini ileri srmlerdir. ek ve ark. (2007a), toksik olmayan ve evreye dost demir dikeni (Tribulus terrestris) bitkisinin lepistes (Poecilia reticulata) balklarnda cinsiyet deitirici olup olmadn aratrmlardr. Ticari olarak, piyasada erkek lepistisler, dii lepistelere gre daha ok rabet grmektedir. 0, 0.05, 0.1 ve 0.15 g/l orannda ticari kapsl demir dikeni ekstrakt (Dietharmonie Medicinal Plants) ieren suya yeni doan lepistes yavrularn brakmlar ve 2 ay boyunca yetitirmilerdir. Deneme sonunda0.15 g demir dikeni ieren grup en yksek erkek orann salam (% 80, P<0.01). 0.05 ve 0.1 gruplar da kontrol grubuna gre yksek oranda erkek oran salamasna ramen istatistiki olarak fark elde edilememitir (P>0.05). Tm gruplarda yaama gc kontrol grubu ile ayn karak demir dikeninin yaama gcne kar olumsuz bir etkisi grlmemitir. Tm demir dikeni gruplarnn byme hznn kontrol grubuna gre daha baarl olduu bildirilmitir. Sonu olarak, lepistislerde demir dikeninin cinsiyet deitirmede olduka baarl olduu sonucuna varmlardr.

ek ve ark. (2007b), Amerikan zebra balklarnda (Cichlasoma nigrofasciatum) demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapsl ekstraktn (Dietharmonie Medicinal Plants) cinsiyet deitirici olup olamadn test etmilerdir. 0, 0.1, 0.2 ve 0.3 g/l demir dikeni ieren suya kulukadan yeni kan Amerikan zebralar brakm ve 2 ay yetitirmilerdir. En yksek erkek oran % 87.23 (P<0.001) ile 0.3 g/l grubu olmu, dier gruplar ise % 79 (0.1 g/l) ve % 85 (0.2 g/l) olarak belirlenmitir (P<0.001). Deneme sonunda balklarn yaama gcnn % 88.57 ile % 90 arasnda deitii bildirilmitir. Demir dikeninin Amerikan zebra balklarnn yaam gcn olumsuz ynde etkilemedii, demir dikeni gruplarnn byme hznn kontrol grubuna gre daha iyi olduu ve sadece 0.3 g/l kullanlan demir dikeni grubunun kontrol grubuna gre byme hznn istatistiki olarak nemli olduu (P<0.01) bildirilmitir. Turan ve ek (2007), demir dikeni (Tribulus terrestris) bitkisinin karabalklarda (Clarias gariepinus) cinsiyet deitirici (diilerin erkek gibi olmas) etkisinin olduunu bildirmilerdir. Kulukadan kan karabalk yavrularn 0, 3, 6 ve 9 g/30 l orannda ticari kapsl demir dikeni ekstrakt (Dietharmonie Medicinal Plants) ieren suda 30 gn boyunca yetitirmilerdir. Deneme sonunda,9 g demir dikeni ieren suda yetitirilen hayvanlarn % 80.42sini erkek olarak tespit etmilerdir. Morfolojik ve histolojik muayenede hi bir grupta interseks hayvana rastlanmadn bildirmilerdir. Demir dikenine maruz kalan hayvanlarda yaplan muayenede testis ve ovaryumlarn zarara uramad grlmtr. Demir dikeni ile muamele edilen gruplarda cinsiyet oran, byme hz, ovaryum ve testislerin farkl olmasna ramen histolojik olarak kontrol grubu ile ayn olduunu, canllk orannn 3 g demir dikeni kullanlan grupta % 72 iken,9 g kullanlan grupta % 80 olduunu bildirmilerdir. Gauthaman ve Ganesan (2008), maymun, tavan ve ratlarda sertleme bozukluklarnn giderilmesinde demir dikeninin (Tribulus terrestris) hormonal etkilerini lmlerdir. Ticari kapsl demir dikeni ekstraktn (Sopharma-Tegushindo) maymunlara 7.5, 15 ve 30 mg/kg damar ii, tavan ve normal ratlara ise 2.5, 5 ve 10 mg/kg olacak ekilde 8 hafta boyunca azdan vermilerdir. Ayrca kastre edilmi ratlara iki haftada bir kere olmak zere 8 hafta boyunca deri altndan 10 mg/kg testosteron sipionat ve 8 hafta boyunca gnlk 5 mg/kg demir dikeni ekstraktn azdan vermilerdir. Deneme sonunda kan rneklerinde testosteron (T), dihydrotestosterone (DHT), dehidroepiandrosteron slfat (DHEAS) dzeyleri radyoimmunolojik (kan serumunda antijenlerin ve antikorlarn tannmasn ve dozajnn yaplmasn salayan yntem) metodu ile belirlenmitir. Maymunlarda 7.5 mg/kg dzeyinde verilen demir dikeni ekstraktnn T (% 52), DHT (% 31) ve DHEAS (% 29) dzeylerini istatistiki olarak nemli dzeyde arttrd (P<0.05), tavanlarda tm demir dikeni gruplarnda kontrol grubuna gre T ve DHT deerlerinin yksek fakat sadece DHT deerinin 5 (% 30) ve 10 (% 32) mg/kg dzeylerinin istatistiki olarak nemli (P<0.05) olduunu, kastre edilmi ratlarda ise T seviyesi testosteron grubunda (% 51) ve demir dikeni grubunda (% 25) artm ve istatistiki olarak nemli olduunu (P<0.05) bildirmilerdir. Deneme sonunda demir dikeni ekstraktnn baz cinsiyet hormonlarn arttrmasn yapsnda bulunan protodioscinin sebep olabilecei sonucuna varmlardr. Grigorova ve ark. (2008a), W. Plymouth Rock-mini erkeklerle yaptklar bir almada, her grupta 10 olmak zere kontrol ve ime sularna 10 mg/kg (canl arlk/gn) demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapsl ekstrakt (Vemo) eklenen hayvanlardan oluan 2 grubu 11 hafta boyunca denemeye tabi tutmulardr. Deneme sonunda semen kalitesini ve kan kolesterol ieriini belirlemilerdir. Demir dikeni verilen grupta kontrol grubuna gre, toplam semen kalitesinin,

miktarnn ve canllnn arttn, toplam kolesterol miktarnn ise % 9.24 orannda dtn (P<0.05), denemeden sonra demir dikeni etkisini 8 hafta boyunca devam ettirdiini bildirmilerdir. Grigorova ve ark. (2008b), 21 haftalk, 22 adet kahverengi Lohman yumurtaclarda 65 gn boyunca yrttkleri denemede hayvanlar kontrol (n=11) ve 10 mg/kg demir dikeni (Tribulus terrestris) (canl arlk/gn) (n=11) olacak ekilde iki gruba ayrmlardr. Demir dikeni ticari kapsl ekstraktn (Vemoherb-T) ime suyunda zdrlerek hayvanlara vermilerdir. Denemenin 30. ve 65. gnnde serumda toplam kolesterol, glukoz, alkalin fosfat ve yumurtada lipid dzeylerini tespit etmilerdir. 30. ve 65. gnlerde serum glukoz seviyesinin kontrol grubuna gre nemli derecede dtn (P<0.001), serum toplam kolesterol seviyesinin de istatistiki olarak nemli olmamakla birlikte drdn ifade etmilerdir. Tyagi ve ark. (2008), demir dikeni (Tribulus terrestris) etanol ekstraktn (TT-FG) afrodizyak zellii olan furostanol glikozid fraksiyonunu ortaya karmak zere kastre edilmi ratlarda bir deneme gerekletirmilerdir. Her bir grupta 6 hayvan olmak zere kontrol, 5 mg/kg sildenafil (bir tr viagra), 5, 10 ve 25 mg/kg demir dikeni verilerek 5 grupta yrtlen alma 14 gn boyunca devam etmitir. Deneme sonunda demir dikeninin serum testosteron seviyesini arttrdn ve furostanol glikozidin iyi bir afrodizyak olduunu bildirmilerdir. Grigorova ve ark. (2009), demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapsl ekstrakt (Vemoherb-T) ile beslenen be tavuklarnn yumurta sarsnda toplam lipid, fosfolipid, kolesterol ve ya asitleri; serumda kolesterol ieriklerini belirlemek zere bir aratrma yapmlardr. Deneme 32 haftalk yata toplam 30 hayvanda her grupta 12 dii ve 3 erkek olmak zere kontrol ve canl arla 10 mg/kg demir dikeni olacak ekilde 2 grupta 12 hafta boyunca yrtlmtr. Demir dikeni yeme kartrlarak hayvanlara sunulmutur. Deneme sonunda yumurta sarsnda toplam lipid ve fosfolipid deerlerinde etki olmadn, 10 mg/kg demir dikeni ile beslenen hayvanlarn serumlarndaki (P<0.01) ve yumurta sarsndaki (P<0.05) kolesterol seviyelerinin nemli derecede dtn, yumurta sarsnda linoleik asit miktarlarnn ise arttn (P=0.05) bildirmilerdir. ahin (2009), demir dikeni (Tribulus terrestris) tozunun etlik civcivlerde canl arlk kazancn arttran antibiyotiklere kar alternatif olabilirliliini test etmitir. Gnlk yata 240 adet kark cinsiyetteki etlik civcivleri 4 gruba ayrmtr. Bazal yeme % 0.06 alfamune ve % 0.025 flovamisin (kontrol) antibiyotikleri, 4, 8 ve12 g demir dikeni tozu eklemitir. 0-35 gn aras demir dikeni ieren yemlerle beslenen hayvanlarda yem tketimi ve canl arlk kazancnn dk olmasna ramen beslemenin son haftasnda hayvanlar canl arlk kazancn ve yem tketimini telafi etmitir. Demir dikeni ile beslenen hayvanlarn yem etkinlii ve karkas randmannn dt, proventrikulus, ileum+jejunum ve bo barsak arlnn artt bildirilmitir. Demir dikeninin hemen hemen antibiyotik kadar etkili olduu, tketicilere antibiyotiksiz pili eti retiminde demir dikeninin kullanlabilecei sonucuna varlmtr. Tuncer ve ark. (2009), 18 Yeni Zelanda tavann her grupta 6 hayvan olacak ekilde 3 gruba blmlerdir. lk gruba kolesterolce zengin, ikinci gruba demir dikeni (Tribulus terrestris) ticari kapsl ekstrakt ieren ve ayn zamanda kolesterolce zengin, kontrol grubuna ise bazal yem ieren rasyon vermilerdir. Denemenin balangcnda, 4. ve 12. haftasnda serumda toplam kolesterol, yksek younluklu lipid kolesterol (HDL-C), dk younluklu lipid kolesterol (LDL-C) ve trigliserit deerlerini belirlemilerdir. Deneme sonunda, kolesterolce zengin demir dikeni ieren rasyonla beslenen hayvanlarda serum lipid deerlerinin kontrol grubuna gre nemli derecede azaldn belirtmilerdir.

ahin ve Duru (2010), 3 tekerrrl her bir grupta 60 olmak zere toplam 180 etlik civciv zerinde bir deneme yrtmlerdir. Etlik civcivlerin yemlerine 0, 180 ve 360 ppm dzeyinde toz halinde ticari kapsl demir dikeni ekstrakt eklemilerdir. Deneme sonunda byme performansn etkilemedii, karkas zelliklerinden sadece karacier arln drd (P<0.05), sindirim organlarndan ise duedonum, ileum+jejunum arlna olumlu ynde etki ettii bildirilmitir (P<0.05). Sonu lkemizin yaklak 11-12 bin bitki trne sahip olduu, bunun 3700-3800nn endemik olduu (zbek, 2007; zdemir, 2008) gz nne alndnda ve dnyada salkl hayvansal rn retiminin nemi ve gerekliliinin vurguland gnmzde hayvan beslemede demir dikeni (Tribulus terrestris) gibi bitkilerin alternatif yem katk maddesi olarak kullanmnn yaygnlamas yaplacak almalar ile salanmaldr. Bu rnler; dk maliyetli hayvansal gdann retilmesi, salkl hayvansal rnlerin elde edilmesi, alternatif yem katk maddesi retimi ve ihracat ile lke ekonomisine katk, tarladan yemlie kadar geen srede istihdam gerekletirebilecektir. Kaynaklar Adimoelja, A., Ganesan, A. P., 1997. Protodioscin from herbal plant Tribulus terrestris L. improves male sexual functions possibly via DHEA. International Journal of Impotence Research, 9(1): 64. Amin, A., Lotfy, M., Adeghate, E., 2007. The protective effect of Tribulus terrestris in diabetes. 9th Europen Congress of Endocrinology, 28 April- 2 May 2007, Budapest, Hungry, p. 26. Anonim, 2009c. (09.03.2009). Demirdikeni-Tribulus. http://www.bitkisel-tedavi.com/demirdikeni.htm

Anonim, 2009d. Tribulus terrestris. http://www.neosante.com/240/14002 (09.03.2009). Anonim, 2010. oban kerten (Tribulus terrestris). www.tibbisifalibitkiler.com/coban-cokertentribulus-terrestris.html (23.03.2011). Anonim, 2011a. Tribulus terrestris. Puncture vine or Goathead (opsu.edu, 24.03.2011). Anonim, 2011b. How to win the weed war. http://www.sunset.com/garden/garden-basics/how-tocontrol-weeds 00400000043681/page13.html (24.03.2011). Aslan, M. R., Movassagh, A. R., Mohr, M., Ebrahm-Pour, V., Moheb, A. N., 2004. Experimental tribulus terrestris poisoning in goats. Small Ruminant Research, 51(3): 261-267. Berberolu, K., (09.03.2009). 2008. Testosteron: anabolik hormon. http:kaanlazayiflama.blogcu.com/

ek, ., Turan, F., Atik, E., 2007a. The effects of Gokshura, Tribulus terrestris on sex reversal of guppy, Poecilia reticulata. Pakistan Journal of Biological Sciences, 10(5): 718-725. ek, ., Turan, F., Atik, E., 2007b. Masculinization of Convict cichlid (Cichlasoma nigrofasciatum) by immersion in Tribulus terrestris extract. Aquacult. Int., 15: 109-119.

Dinchev, D., Janda, B., Evstatieva, L., Oleszek, W., Aslani, M. R., Kostova, I., 2008. Distribution of steroidal saponins in Tribulus terrestris from different geographical regions. Phytochemistry, 69: 176-186. Duru, M., 2005. Yohimbe bark (Pausinystalia yohimbe) ve demir dikeni (Tribulus terrestris) ekstraktlarnn etlik civcivlerde byme performans ve vcut bilesimi zerine etkilerinin aratrlmas. Yksek Lisans Tezi. Mustafa Kemal niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 62s, Hatay. Ganesan, A. P., Gauthaman, K., Prasad, R. N., Ng, S. C., 2000. Proerectile pharmacological effects of Tribulus terrestris on the rabbit corpus cavernosum. Annals of the Academy of Medicine Singapore, 29(1): 2226. Gauthaman, K., Adaikan, P. G., Prasad, R. N. V., 2002. Aphrodisiac properties of Tribulus terrestris extract (Protodioscin) in normal and castrated rats. Life Sciences, 71(12): 1385-1396. Ganzera, M., Bedir, E., Khan, I. A., 2001. Determination of steroidal saponins in Tribulus terrestris by reversed-phase high performance liquid chromatography and evaporative light scattering detection. Journal Pharm. Science, 90: 17521758. Gauthaman, K., Adaikan, P. G., Prasad, R. N. V., 2003. Sexual effects of Puncturevine (Tribulus terrestris) extract (protodioscin): an evaluation using a rat model. The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 9(2): 257-265. Gauthaman, K., Adaikan, P. G., 2005. Effect of Tribulus terrestris on nicotinamide adenine dinucleotide phosphate-diaphorase activity and androgen receptors in rat brain. Journal of Ethnopharmacology, 96(1-2): 127-132. Gauthaman, K., Ganesan A. P., 2008. The hormonal effects of Tribulus terrestris and its role in the management of male erectile dysfunction an evaluation using primates, rabbit and rat. Phytomedicine, 15(1): 4454. Grigorova, S., Kashamov, B., Sredkova, V., Surdjiiska, S., Zlatev, H., 2008a. Effect of Tribulus terrestris extract on semen quality and serum total cholesterol content in White Plymouth Rockmini cocks. Biotechnology in Animal Husbandry, 24(3-4): 139-146. Grigorova, S., Vasileva, D., Kashamov, B., Sredkova, V., Surdjiiska, S., 2008b. Investigation of Tribulus terrestris extract on the biochemical parameters of eggs and blood serum in laying hens. Archiva Zootechnica, 11(1): 39-44. Grigorova, S., Abadjieva, D., Nikolova, M., Penkov, D., 2009. The effect of Tribulus terrestris extract on egg yolk lipids and serum cholesterol content in guinea fowls. Biotechnology in Animal Husbandry, 25(5-6): 1109-1115. Jagadeesan, G., Kavitha, A.V., Subashini, J., 2005. FT-IR study of the influence of Tribulus terrestris on mercury intoxicated mice, Mus musculus liver. Tropical Biomedicine, 22(1): 15-22. Kistanova, E., Zlatev, H., Karcheva, V., Kolev, A., 2005. Effect of plant Tribulus terrestris extract on reproductive performances of rams. Biotechnology in Animal Husbandry, 21(1-2): 55-63.

Mutlu, M., 2002. Tribulus terrestris (Deve kerten) (Zygophyllaceae) bitkisinden elde edilen ekstraktlarn kimyasal ieriklerinin aratrlmas. Yksek Lisans Tezi. Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 57s, Isparta. Oludotun A. P., Koyippalli T. M., Mabayoje A. O. 2006. Antihypertensive and vasodilator effects of methanolic and aqueous extracts of Tribulus terrestris in rats. Journal of Ethnopharmacology, 104 (3): 351355. zbek, H., 2007. GDO nun tehdidi. Kharium, Temmuz 2007, s: 35-36. zdemir, M., 2008. Isrgann faydalar (srgan Otu). (www.ziraatci.com, 07.07.2008). zen, N., 1995. Hayvan besleme fizyolojisi ve metabolizmas. Akdeniz niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Blm (Geniletilmi 2. Bask), 343 s, Antalya. ahin, 2009. Effects of dietary Tribulus terrestris L. Powder on growth performance, body components and digestive system of broiler chicks. Journal of Applied Animal Research, 35(2): 193-195. ahin, A., Duru, M., 2010. Effects of Tribulus Terrestris (puncture vine) supplementation on performance and digestive system of broiler chicks. Journal of Agricultural Sciences, 16(4): 271277. Tan R. S., Culberson J. W., 2003. An integrative review on current evidence of testosterone replacement therapy for the andropause. Maturitas, 45: 15-27. Tuncer, M. A., Yaymac, B., Sati, L., Cayli, S., Acar, G., Altug, T., Demir, R., 2009. Influence of Tribulus terrestris extract on lipid profile and endothelial structure in developing atherosclerotic lesions in the aorta of rabbits on a high-cholesterol diet. Acta Histochemica, 111(6): 488-500. Turan, F., ek, ., 2007. Masculinization ofAfrican catfish (Clarias gariepinus) treated with Gokshura (Tribulus terrestris). The Israeli Journal of Aquaculture- Bamidgeh, 59(4): 224-229. Tyagi, R. M., Aswar, U. M., Mohan, V., Bodhankar, S. L., Zambare, G. N., Thakurdesai, P. A., 2008. Study of furostenol glycoside fraction of Tribulus terrestris on male sexual function in rats. Pharmaceutical Biology, 46(3): 191-198. Umay, A., 2007. Lavandula stoechas, Melissa officinalis ve Tribulus terrestris bitkilerinin kimyasal ieriklerinin aratrlmas. Yksek Lisans Tezi. ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 45 s, Adana. Yeil, T., 2010. Trbulus terrestrs L. (oban kerten) (Zygophyllaceae) tr zerinde farmastik botanik ynnden aratrmalar. Yksek Lisans Tezi. Ankara niversitesi Salk Bilimleri Enstits Farmastik Botanik Anabilim Dal, 116 s, Ankara.