HARPER

oo

LEE

BLBL oo oLDuRMEK

ROIvAI,{

ffi

yAyII,{LARI

Sanrm avukatlar da bir zaman ocuktu... Charles Lang

giniNci gL,
On ne azkala, aabeyim Jem'in kolu dirsekten krld. yileip, futbol oynayamayacana ilikin korkular yattnda, sakatlna pek aldrmaz oldu. Sol kolu sa'ndan az buuk ksa kalmt. Yrrken ve ayakta elinin tersi gvdesine dik, baparma kalasna ters dururdu. Pas verip, alm atabiliyordu ya, gerisi ona vz geliyordu. Gemii tartabilecek, tartmay isteyecek yaa geldiimizde, kaza ile son bulan olaylar dizisinin deerlendirmesini yapardk. Ben her eyi Ewell'larn balattn savunuyordum. Drt ya bym olan Jem ise ok nceleri balad diyordu. Ona kalrsa Dill'in bize geldii, Boo Radley'i evden karma dncesini bize a|ad yaz balam olmalyd. Ben de olaylara o kadar geni bir adan bakmak istiyorma'dan ters geri kreklere aslmayacakt. Aslmasayd bugn buralarda olmazdk. Tartmay yumruklarla zmleyemeyecek kadar bydmz iin Atticus'a dantk. Babamz ikiniz de haklsnz dedi. Gneyli olduumuzdan Hasting savann tesinde veya berisinde kayda deer atalarmzn olmay ailenin baz bireyleri iin utan kaynayd. Bir tek Simon Finch vard. Dindarlna cimrilii baskn kan, Cornwall'lu krk avcs bir eczac olan Simon Finch... ngiltere'deyken kendilerine Metodist diyen bir gruba daha ak fikirli dindalar tarafndan yaplan baskya bozulan Simon, Atlantik'i am| ve Philadelphia'ya gelmiti. Sonra Jamaica'ya, oradan Mobile'e, oradan da St. Stephens'e geti. John Wesley'in "ticaret enebazl gerek-

san Andreew Jackson'|a balad dedim. General Jackson Creek'leri dereden yukar srmeseydi, Simon Finch Alaba-

tirir,, retisini belleyen Simon, doktorluk yaparak ykn tut-

tu, Bu yolda altn edinmek ve ssl psl giyinrnek gibi, Tanr adna yakmayacak ler yaprnasayd mutlu da olamazd. Akl hocas""n insandan mal edinmeme konusundaki kuraln unutan Simon, kle satn ald ve onlarn da yardm ile St. Stephens'e krk mll uzakta bir rnalikane kurdu. Kente yalnzca bir kez dnd" E buimaya gitti, buldu ve kz boI bir slale balatt. Kskanlacak bir yaa kadar yaaytp, zengin ld. Aile erkek|erinin Simon'un evi Finch Landing'd9 kalp yaamlarn pamuktan kazanrnalar gelenek oldu. Landing kendi kendine yetiyordu. evredeki .,imparatorluklara" karIa-

trlCnda gsterisiz saylabilirdl ama Mobile'den gelen nehir teknelerinin tad buz, ufl ve giysilerin dnda temel yaam gereklerinin tmn retebiliyordu. imon Kzey -Gney Sava|'n grebilseydi, allesini toprak dnda her eyden yoksun brakt iin fkeye boulurdu. Topraa taml bu yaam gelenei bozulmaksan 20.

nalbantn temizlemilerdi. Bunu tann nnde yapacak kadar pervaszdlar. "O -orospu - ocuunun - bana- gelip - gelecei - buydu" aklamas herkes iin yeter-|i olmalyd. Birinci dereceden cinayet sulamasna kar susuz olduklarnda direttiler. ntazda bulunmak dnda Atticus'un yapabilecei bir ey yoktu. Babamn ceza hukukuna olan nefretinin balangc sanrm bu davadr. Maycorb'dakl llk be ylnda Atticus, hukuktan ok ekonomi yapt. Birka ykazancn kardeinin eitimine yat,d. John Hale Finch babarhdan on ya genti ve pamuk ekmenin para kazandrmad bir dnemde tbb semiti. Jack Amca'nn ileri yoluna girdikten sonra babam avukatlktan olduka iyi geIir salad. Maycomb'u seviyordu. nsanlar tanyordu... Onlar da onu tanyorlard. Simon Finch'in abalar sayesinde hemen hemen herkesle ya akraba ya da hsm oluyordu Maycomb eski ve yorgun bir kasabayd. Yal havalarda
yollar krmz bala dner, kaldrmlar ot brrd. Adliye bina-

yzyla kadar sregeldi. Baban Atticus Finch'in Montgomery'e hukuk, kardeinin Boston'a tp okumaya gitmesine dek de srd. K zkardeleri Alexandra Landing'de kalan Finch oldu. mrn nehir kenarndaki hamanda yatp da oltalarnn dolu ol.p olmadn dnerek geiren ters bir adamla evlendi. Babam baroya kabul edilince Maycomb'a gelip avukatla ba|ad" Finch Landing'in yirmi mil dousunda olan Maycomb, Maycomb Yresinin merkeziydi. Atticus'un Adliye blnasndaki brosunda bir apka asks, bir dama tahtas ve lekesizbr Alabama Eyalet Yasas kitabnn dnda pek bir eyi yoktu. ll< davas'nn sa,nktar Mayco"nb Hapishanesi'nde aslan son iki kii oldular. Atticus oniar ikinci derecede cinayet suunu kabul edip, valinin affna snmalar iin kandrmaya alt. Ne var ki soyadlar Haverford'du. Bu ad Maycomb'da katrla e anlamlyd. Haverford'lar ksraklarn alkoydu diye kan anlamazlk sonucu kasabann nde gelen
6

meydana sarkard. Nedense hava o zamanlar daha scak olurdu . Yaz gn kara bir kpek scaktan soluk solua kalrd. Hoover arabalara koulmu bir deri bir kemik katrlar meydandaki mee aalarnn boucu glgesinde sinekleri kovarlard. Erkeklerin kolal dik yakalar saat dokuzda buru buru olurdu. Hanmlar leden nce ve saat uykusundan sonra ykanrlar, gece olunca da terden ve pu.dradan olumu kremal yumuak pastalara benzerlerdi. nsantar da yava hareket ederlerdi yle gnlerde. Meydanda kardan karya ar admlarla geerler, evre dkkanlarn birinden tekine ayak srrler, her i iin bol zaman harcarlard. Gn yirmi drt saatti ama insana daha uzun gelirdi. Acele etmek gereksizdi, nk gidecek yer yoktu; satn alnacak blr ey yoktu, nk a|mak iin para yoktu; Maycomb yre snrlarnn tesinde de grlecek yer yoktu. Kimileri iin belli belirsiz bir iyimserlik dnemiydi. Ksa bir sre nce onlara yalnvca kendilerinden korkmalar sylenmiti.

tirir" retisini belleyen simon, doktorluk yaparak ykn tuttu. Bu yolda altn edinmek ve ssl psl giyinmek gibi, Tanr adna yakmayacak ler yapmasayd mutlu da olamazd. Akl hocasnn insandan mal edinmeme konusundaki kuraln unutan Simon, kle satn ald ve onlarn da yardm ile St. Stephens'e krk mil uzakta bir malikane kurdu. Kente yalnzca bir kez dnd. E buImaya gitti, buldu ve kz bol bir slale balatt. Kskanlacak bir yaa kadar yaayp, zengin ld. Aile erkeklerinin Simon'un evi Finch Landing'de kalp yaamlarn pamuktan kazanmalar gelenek oldu. Landing kendi kendine yetiyordu. evredeki "imparator|uklara" karlatrldnda gsterisiz saylabilirdi ama Mobile'den gelen nehir teknelerinin tad buz, un ve giysilerin dnda temel yaam gereklerinin tmn retebiliyordu. Simon Kuzey -Gney Sava'n grebilseydi, ailesini toprak dnda her eyden yoksun brakt iin fkeye boulurdu.

nalbantn temizlemilerdi. Bunu tann nnde yapacak kadar pervaszdIar. "O -orospu - ocuunun - bana- gelip - gelecei - buydu" aklamas herkes iin yeter-li olmalyd. Birinci dereceden cinayet sulamasna kar susuz olduklarnda direttiler. nfazda bulunmak dnda Atticus'un yapabiIecei bir ey yoktu. Babamn ceza hukukuna olan nefretinin balangc sanrm bu davadr. Maycorb'daki ilk be ylnda Atticus, hukuktan ok ekonomi yapt. Birka yI kazancn kardeinin eitimine yatrd. John Hale Finch babadan on ya genti ve pamuk ekmenin para kazandrmad bir dnemde tbb semiti. Jack Amca'nn ileri yoluna girdikten sonra babam avukatlktan olduka iyi gelir salad. Maycomb'u seviyordu. lnsanlar tanyordu... Onlar da onu tanyorlard. Simon Finch'in abalar sayesinde hemen hemen herkesle ya akraba ya da hsm oluyordu. Maycomb eski ve yorgun bir kasabayd. Yal havalarda
yollar krmz bala dner, kaldrmlar ot brrd. Adliye bina-

Topraa baml bu yaam gelenei bozulmakszn 20. yzyla kadar sregeldi. Baban Atticus Finch'in Montgomery'e hukuk, kardeinin Boston'a tp okumaya gitmesine dek de srd. Kzkardeleri Alexandra Landing'de kalan Finch oldu. mrn nehir kenarndaki hamanda yatp da oltalarnn dolu olup olmadn dnerek geiren ters bir adamla evlendi. Babam baroya kabul edilince Maycomb'a gelip avukatla balad. Finch Landing'in yirmi mil dousunda olan Maycomb, Maycomb Yresinin merkeziydi. Atticus'un Adliye binasndaki brosunda bir apka asks, bir dama tahtas ve lektsiz bir Alabama Eyalet Yasas kitabnn dnda pek bir ey yokt. lk davas'nn sanklar Maycomb Hapishanesi'nde ;il; ;on iki kii oldular. Atticus onlar ikinci derecede cinayl (; kabul edip, valinin affna snmalar iin kandr.y ,.lll. N var ki soyadlar Haverford'du. Bu ad May, l'l }ill; ti; ;nlamlyd, Haverford'lar ksraklarn a]lyl llyo ,h l;i;;zlk sonucu kasabann nde gelen
R

meydana sarkard. Nedense hava o zamanlar daha scak

olurdu. Yaz gn kara bir kpek scaktan soluk solua kalrd. Hoover arabalara koulmu bir deri bir kemik katrlar meydan-

daki mee aalarnn boucu glgesinde sinekleri kovarlard.

Erkeklerin kolal dik yakalar saat dokuzda buru buru olurdu. Hanmlar leden nce ve saat uykusundan sonra ykanrlar, gece olunca da terden ve pu.dradan olumu kremal yumuak pastalara benzerlerdi. nsanlar da yava hareket ederlerdi yle gnlerde. Meydanda kardan karya ar admlarla geerler, evre dkknlarn birinden tekine ayak srrler, her i iin bol zaman harcarlard. Gn yirmi dt saatti ama insana daha uzun gelirdi. Acele etmek gereksizdi, nk gidecek yer yoktu; satn alnacak bir ey yoktu, nk almak iin para yoktu; Maycomb yre snrlarnn tesinde de grlecek yer yoktu. Kimileri lin belli belirsiz bir iyimserlik dnemiydi. Ksa bir sre nce onlara yalnzca kendilerinden korkmalar sylenmiti.

tirir" retisini belIeyen simon, doktorluk yaparak ykn tuttu. Bu yolda altn edinmek ve ssl psl giyinmek gibi, Tanr adna yakmayacak ler yapmasayd mutlu da olamazd. Akl hocasnn insandan mal edinmeme konusundaki kuraln unutan Simon, kle satn ald ve onlarn da yardm ile St. Stephens'e krk mil uzakta bir malikane kurdu. Kente yalnzca bjr kez dnd. E bulmaya gitti, buldu ve kz bol bir slale balatt. Kskanlacak bir yaa kadar yaayp, zengin ld. Aile erkeklerinin Simon'un evi Finch Landing'de kalp yaamlarn pamuktan kazanmalar gelenek oldu. Landing kendi kendine yetiyordu. evredeki "imparatorluklara" karlatrldnda gsterisiz saylabilirdi ama Mobile'den gelen nehir teknelerinin tad buz, un ve giysilerin dnda temel yaam gereklerinin tmn retebiliyordu. Simon Kuzey -Gney Sava'n grebilseydi, ailesini toprak dnda her eyden yoksun brakt iin fkeye boulurdu.

nalbantn temizlemilerdi. Bunu tann nnde yapacak kadar pervaszdlar. "O -orospu - ocuunun - bana- gelip - gelecei - buydu" ak|amas herkes iin yeter-Ii olmalyd. Birinci dereceden cinayet sulamasna kar susuz olduklarnda direttiler. nfazda bulunmak dnda Atticus'un yapabiIecei bir ey yoktu. Babamn ceza hukukuna olan nefretinin balangc sanrm bu davadr. Maycorrb'daki ilk be yInda Atticus, hukuktan ok ekonomi yapt. Birka yl kazancn kardeinin eitimine yatrd. John Hale Finch babamdan on ya genti ve pamuk ekmenin para kazandrmad bir dnemde tbb semiti. Jack Amca'nn ileri yoluna girdikten sonra babam avukatlktan olduka iyi gelir salad. Maycomb'u seviyordu. nsanlar tanyordu... Onlar da onu tanyorlard. Simon Finch'in abalar sayesinde hemen hemen herkesle ya akraba ya da hsm oluyordu. Maycomb eski ve yorgun bir kasabayd. Yal havalarda
meydana sarkard. Nedense hava o zamanlar daha scak olurdu. Yaz gn kara bir kpek scaktan soluk solua kalrd. Hoover arabalara koulmu bir deri bir kemik katrlar meydandaki mee aalarnn boucu glgesinde sinekleri kovarlard. Erkeklerin ko]al dik yakalar saat dokuzda buru buru olurdu. Hanmlar leden nce ve saat uykusundan sonra ykanrlar, gece olunca da terden ve pu.dradan olumu kremal yumuak pastalara benzerlerdi. nsanlar da yava hareket ederlerdi yle gnierde. Meydanda kardan karya ar admlarla geerler, evre dkkAnlarn birinden tekine ayak srrler, her i iin bol zaman harcarlard. Gn yirmi drt saatti ama insana daha uzun gelirdi. Acele etmek gereksizdi, nk gidecek yer yoktu; satn alnacak bir ey yoktu, nk almak iin para yoktu; Maycomb yre snrlarnn tesinde de grlecek yer yoktu. Kimileri iin belli belirsiz bir iyimserlik dnemiydi. Ksa bir sre nce onlara yalnzca kendilerinden korkmalar sylenmiti.
yollar krmz bala dner, kaldrmlar ot brrd. Adliye bina-

Topraa baml bu yaam gelenei bozulmakszn 20. yzyla kadar sregeldi. Baban Atticus Finch'in Montgomery'e hukuk, kardeinin Boston'a tp okumaya gitmesine dek de srd. Kzkardeleri Aiexandra Landing'de kalan Finch oldu. mrn nehir kenarndaki hamanda yatp da oltalarnn dolu olup olmadn dnerek geiren ters bir adamla evlendi. Babam baroya kabul edilince Maycomb'a gelip avukatla balad. Finch Landing'in yirmi mil dousunda olan Maycomb, Maycomb Yresinin merkeziydi. Atticus'un Adliye binasndaki brosunda bir apka asks, bir dama tahtas ve lekesiz bir Alabama Eyalet Yasas kitabnn dnda pek bir eyi yoktu. lk davas'nn sanklar Maycomb Hapishanesi'nde aslan son iki kii oldular. Atticus onlar ikinci derecede clnayet suunu kabul edip, valinin affna snmalar iin kandrmaya alt. Ne var ki soyadlar Haverford'du. Bu ad Maycomb'da katrla e anlamlyd. Haverford'lar ksraklarn alkoydu diye kan anlamazlk sonucu kasabann nde gelen
6

Biz ana caddede otururduk: Atticus, Jem, ben ve amz Calpurnia. Babamzdan yana ikAyetimiz yoktu. Bizimle oyun oynard, bize kitap okurdu ve ll davranrd. Calpurnia ise bal bana bir olayd. Tmyle kelerden ve kemiklerden olumutu. Miyoptu, ayd, eli de bir toka kadar geni ve ard. Beni srekli mutfaktan kovar, benden byk olduunu bile biIe neden Jem gibi uslu oImadm sorar ve ieri girmeye hazr olmadmda da eve arrd. Atticus ounlukla ondan yana olduundan, Calpurnia destans savalarmzdan hep galip kard. Jem doduundan beri bizimleydi, kendimi bildim bileli onun zorba varln zerimde
duymuumdur.

Annemiz ben lkl yandayken lm.Bu nedenle onun yokluunu hi hissetmedim. Montgomery'li Graham'|ardanm. Atticus Eyalet Meclisine ilk seildiinde tanmlar. Atticus orta yal, annem ise ondan on be ya kkm. Jem

yl sonra annemiz anszn !vermi. Kalp hastal ailesinde teden beri vard derler. Ben onu hi zlemedim ama sanrm Jem zIerdi. Onu iyi anmsyordu ve bazen oyunun ota yerinde i eker, garajn arkasna gider, oyunu kendi bana srdrrd. yle anlarda ona ilimenin aktlca olmayacan bilirdim. Ben alt, Jem on yandayken yaz snrlarmz kuzeyde Bayan Herny Lafayette Dobose'un evi ile, gneyde Radley'lerin eviydi. Bu snrlarn tesine gemek aklmzn ucundan bile gemezdi. Radley'lerin evinde bilinmeyen bir yaratk oturuyordu. Ondan yle bir sz edilmesi bizleri gnlerce uslu tutmaya yeterliydi. Bayan Dubosa ise eytann ta kendisiydi. te o yaz Dill geldi. Bir sabah arka bahede o gnk oyunumuza balamak zereyken komumuz Rachel Haverford'un bahesinden birtakm seslerin geldiini duyduk. Kpek yavrular olup olmadn anlamak iin tel rgye gittik. Bayan Rachel'n av kpei bebek bekliyordu. Bize bakan birini grdk. O kunuuncaya kadar bir sre yIece baktk.
B

evIiliklerinin birinci rn. Drt yl sonra da ben domuum. lki

"Selam." "Sana da." dedi Jem honut bir tavrla. "Ben Charles Baker Harris'im" dedi. "Okur !za;fil. "Ee n'olmu yani?,, dedim. "okuma bildiimi renmek istersiniz diye dndm de... Okunacak bir eyiniz varsa okurum." ,,Ka yandasn?" diye sordu Jem. "Drt buuk?" yediyim." "Neredeyse "yleyse yaptn marifet deit," dedi Jem ve parmayla beni gsterdi. "Bu ufaklk doduundan beri okuyor. stelik de okuIa balamad bile. Sen yedi ya iin ok bcrsn." "Km, ama yam byk." Jem onu daha iyi grebilmek iin salarn geriye att. "Neden bu tarafa gelmiyorsun Charles Baker Harris? Tanrm, ne isim!" "seninkinden daha komik deil herhalde. Rachel Teyze seninkinin Jeremy Atticus Finch olduunu sylyor." "Ben benimkini tayacak kadar bym," diye hrlad Jem. "senin adn senden bir kar byk. ddlasna varm bir kar uzundur." Tel rgnn altndan gemeye abalayan Dill, "Bana Dill derler," dedi. "AIttan geeceine stten ge," dedim. "Nere|isin?,, Dill Meridian, Missisippi'liydi.Yaz tatilini Rachel teyzesi ile geiriyord ve bundan byle tm yazlarn Maycomb'da geirecekti. Ailesi Maycomb'luydu. Annesi Meridian'l bir fotorafyla alm, onun ektii bir resimle de gzel ocuk yarmasna katlp be dolar kazanmt. Paray Dill'e vermi, o da bu parayla yirmi kez sinemaya gitmiti. "Bizim buralarda sinema tok,, dedi Jem. "Bazen Adliye binasnda sa ile ilgili filmler gsterirler. Sen iyi bir eyIer grdn m?" Dill Drakula'y grmt. Bu aklama Jem'in ona saygyla bakmasna yol at. "Anlatsana" dedi. Dill allmn dnda biriydi. Gmleine iliklenen mavi

pamukludan bir ort giymiti. Sa kar beyazyd ve kafasna kaz ty gibi yapk duruyordu. Bize o bildik yky anlatrken mavi gzleri bir yanp bir snyordu. Gevrek ve mutlu bir kahkahas vard. Tepesindeki bir tutam sa ekitirmeyi huy edinmiti. Dill, Drakula'y anlatmay bitirince Jem filmin kitabndan daha iyiye benzediini syledi. bir ey sylemedin." "Yok ki.."

Dill'e babasnn nerede olduunu sordum. "Onunla ilgili hi-

"ld m?"
"Yoo... "

oyunlarndan oluan oyun daarcmzn tketilmesi anlamna geliyordu. Dill bizimle olduu iin ok anslydk. nceleri hep benim zerime yklm olan karakier rollerini o stlendi:Tarzan'daki maymun, Tom Swift'teki Bay Danon, Yaramaz ocuklar'daki bay Crabrree. Dil'i kafas deiik tasarlar, tuhaf zlemler ve acaip dlerle dolu bir kk Merlin(") olarak tandk. Austos sonu nda oyu n lar m z says z tekrarlarla yavan lam t ki, Dill, Boo Radley'i evden karma dncesini ortaya att. Radley'lerin evi Di ll'i bylemiti. Uyar lar m za, a klamalarmva ramen ayn sular ekmesi gibi oras da Dill'i ekiyordu. Ho, kedeki lambadan teye geemiyordu. Lamba Radley'lerin kapsndan gven verici bir uzaklktayd. Orada ylece ciurur, kolunu diree dolar, bakar meraklanrd. Radley'lerin yeri bizim evin arkasndaki kedeydi. Gneye doru yrrseniz verandalarn grrdnz. Yol kvrlr, baheleri boyunca uzanrd. Zenciler Radley'lerin evinin nnden yr

"yleyse bir baban var, deil mi?" Dill kpkrmz oldu. Jem dilimi tutmam syledi. Onu korumas, arkadala kabul edildiini gsteriyordu. O gnden sonra yaz sradan bir mutlulukla geti. Srada mutluluk arka bahedeki kiraz aalar arasna kurulmu aa evimizin onarlmas, kouma ve Oliver Optic, Victor Appletoni ve Edgar Rice Burroughs'un

mez, karya geerlerdi. Yr.ken de slk alarlard. May_ comb okul bahesi Radley arazisine komuydu. Kumeslerinin evresindeki aalar meyvelerini okul bahesine dkerler ama ocuklar bunlara dokunmazlard. RadIey meyveleri insanlar ldrebilirdi. Radley bahesine den bir top yitik bir toptu. Soru bile sorulmazd. Bu evin acs Jem ve ben domadan ok nce balam. Radley'ler kendi ilerine kapanmlar. Maycomb'un en byk elencesi olan kiliseye gitmemiler. Evde ibadeti yelemiler. ,Maycomb,da balanmayacak bir davrant bu. Bayan Radley sabah kahvesi iin komularna uramam ve hibir yardm

derneine katlmam. Bay RadIey kasabaya on bir buuk'ta yryerek gider, on ikide de kahverengi bir torbayla dnermi. Tek katl bir evdi. Bir zamanlar geni bir verandas ve yeil panjurlar varm. Zamanla evresindeki betonun rengine

(-) Ll"lij

bir;i-".

dnm. Yamurdan rm at kaplamalar verandann gnei uzak tukntIarnn zerine sarkyor, mee aalar brd n bahetuyordu. Sarho bir itin kalntlar otlarn yi koruyordu. Evde kt bir hayalet yayordu. nsanlar gergrek olduunu savunuyorlard ama Jem ve ben onu hi memitik. Ay dounca sokaa kyor derlerdi. Pencerelerden evlerin iini gzetlediini de sylerlerdi. Aelyalar dondan kuruduu zaman bunu onun nefesine yoruyorlard. Maycomb'da ilenen ufak tefek sularn tm onun iiydi. Bir keresinde kasaballar, geceleri olan bir dizi irkin olay nedeniyle dehete dmt. Tavuklar ve ev hayvanlar yaral bulunuyordu. Gerek sulunun Deli Addie olduu ortaya km, o da kendini Baker deresinde boduu halde insanlar yine de ilk kukularndan dnmemi, Radley'lerin evine doru bakmlard. Bay Radley'in geimini nasI saladn hi ,enemedim. Jem pamuk alm-satm ile urayor derdi. Bu, yre dilinde bo gezmek anlamna gelirdi. Bay Radley, kars ve iki ocuu herkes bildi bileli burada oturuyorlard. Radley"lerin panjur ve kaplar pazarlar kapal olurdu ki,
11

10

denildii grlmemiti. Bir keresinde Atticus'a RadLy'lerin eskiden tel kaplar olup olmadn sormutum. Atticus da, evet, ama sen domazdan nceydi," demti. yaygn sylentiye baklrsa, en gen Radley od sarum'da, yrenin kuzeyinde yerlem uty< ve tuhaf bir dile olan cunninghan'larta tantnda-yeni yetme imi. Maycomb'un grp grecei tek ete bozuntusu da nuniarm. ok az i evirmiler ama yine de kasabalnn diline dmler. kilise krssnden de kez uyarlmlar. Berber dkkAnnda vakit ldrrler, pazarlar otomobille Abbotsvi]le'e sinemaya gider, yrenn kumar yata olan Dev Drop han ile Balk kampnda dans eder, kumar oynarlarm. Maycomb'da hi kimse olunun kt arkadalar edindiini 'Baba Radley'e sylemeye cesaret edememi. Bir gece ikiyi tazlaca karan bu genler, dn alnm bir araba ile meydanda geri geri doamaya baamar. Maycomb'un en eski memuru Bay conlr'a'direnmiler ve adamcaz adliyedeki nezarethaneye tkmlar.Bu ie bir son vermek gerekmi. Bay conner hepsini tekei teker tanyabileceini, bunu onlarn yanna koymayacana sz vermi. Bylece delikanllar uygunsuz davran, evreyi ralatsz etme, saldr, kaba kuwet kullanma ve nr u"yrnn yannda ahlAk d konumak s^ularndan yarg nne karlmlar. yarg, Bay conner'a son sulamay ln iine neden kattn sorduunda, Bay Conner, "ylesine uas nas bararak kferttiler ki, Maycomb'lu tm bayanlarn duyduuna eminim,' dem. Yarg ocuklar Eyalet Endstri Meslek Lisesi_ ne yollam. ou-kii oraya yiyecek ve yatacak yer bulsunlar diye yollanr. oraya gitmek utanlacak bir ey deildir.
12

bu Maycomb'un geleneklerine pek aykr derdi. kapal kaplar yalnzca souk hava veya hastatk oem"e<t. pazar gnleri dostluk, komuluk gnleriydi. Hanmtar korse, beyler ceket, ocuklar da ayakkab giyerlerdi. Bir paza, ,,"r, R;Jley'|erin n basamaklarn trmanp da .,Uu hu -biz geldik!,

Ama Bay Radley ise yle olduunu dnm. Yarg ser. best brakrsa Arthur'un tekrar bela karmayacana kefil olmu. Bay Radley'in sznn senet olduunu bilen Yarg da Arthur'u serbest brakm. tekiler endstri lisesine gidip eyaletteki en iyi eitimi grmler. Bir tanesi Auburn'deki mhendislik okulunun yolunu tutmu. Radley'lerin kaplar pazarlar gibi teki gnler de kapanm ve Arthur'u on be yl boyunca gren oImam. Ama bir gn geldi .,Sgg, Radley birka kii tarafndan duyuldu ve gr|dti. Jem olay yle byle anmsyordu. Atticus'un Radley'ler konusunda pek konumadn sylerdi. Jem soru sorduunda yant "Sen iine bak. Radley'lerle urama!" oIuyordu. Boo Radley tekrar ortaya ktnda Atticus bile ,.Vaay, vaay, vay!" demiti. Her eyin iyzn bildiini savunan dedikoducu Bayan Stephanle Crawford olayn geliimini yle anlatmt: Boo oturma odasnda oturmu, gazetedenyalar kesip, bir deftere yaptryormu. Babas gelmi, tam olunun yanndan geiyormu ki, Boo elindeki makas babasn bacana saplayvermi. Sonra da karm pantolonuna silmi ve yapt ie dnm. Olunun tm aileyi ldreceini syleyerek yola frlayan bay Radley lk la kente komu, erif'le dndklerinde Boo'yu oturma odasnda gazeteyi dorarken bulmular. Ya o sralar otuz varm. Bayan Stephanie, Tuscaloosa'daki akl hastanesinde bir sre kalmak ona iyi gelir dendiinde, Bay Radley'in'Radley'ler tmarhaneye gidemez' dediini anlatrd. Babasna kalrsa Boo deli deildi. Arada bir zvanadan kyordu... hepsi bu. Ne var ki kiljt altna aInmasna da kar kmad. Ama sulanmasna kar kt. Boo bir cani deildi. erif'in gnl onu zencilerle beraber kapatmaya elvermeylnce, Boo adliye binasnn bodrumuna kapatld. Boo'nun bodrumdan eve dn Jem'in anIarnda sisliydi. Bayan tephanie Crawford kent meclisindekilerin Bay
13

bir olayd 14

adamd. Elmack kemikleri kk, az geniti. st daHar ince, alttakiler dolgundu. Bayan Stepha;l" b, namuslu olduunu, tanr szn kanun saydn soyleoi. ona inanrdk nk Bay Radley tfek gibi dimdik dururdu. Bizimle hi konumazd. o yoldan geerken yere bakarak, ^ "Gnaydn efend|m" derdik, o da ynt oarak ksrrd. Bay Radley'in byk olu Pensacola da oturuyordu. Noel'de eve gelirdi. Eve girip }<tn grdmz end-er insantardan biriydi. Radley, Arthur'u eve getirdiignden sonra ev canlln yitirdi dediler. Bir gn Atticus, eer bahede grlt yapacak olursak canmza okuyacan syledi. o evde yoksa bu ii calpurnia stlenecekti. Bay Radley lyordu. lmekte de hi acee etmedi. Radley'in bahesi boyunca uzanan yolun iki ucunu testere tezgAhlar ile tkadiar. kaHrmlara saman dendi. Trafik arka sokaa kaydrld. Doktor Reyrolds arabasn bizim evin nne brakyr, Radley'lere yryerek gidiyordu. Jem ve ben gnlerce ,ri prc otduk. Sonunda tezghlar aldlar ve bize Bay Radley'in on yoculuuna kn verandadan iztedik. o"Tanrnn nefes verdii t adam ite gidiyor," diye sylendi calpurn|a. Ardndan "n da baheye tkrd. aknlkla ona bakakald. calln beyaz adamn ileri konusunda fikir yrtmesi ok ender rastlanan

siz, yanstmayan gzleri vard. inc, ksele

Ben Bayan Radley'in kapy ap tesbih ieklerini suladn anmsyorum. Bay Radley'in kente gdin izlerdik. Renk-bir
gibi

vardr. "

Radley'e Boo'yu eve gtrmezse nemden kflenerek leceinl sylediklerini anlatt. kald ki, Boo belediyenin srtndan daha tazla geinemezdi. Kimse Bay Radley'in Boo'yu gzlerden uzak tutmak ii ne tr] bir bask kullandn bilmiyordu ama Jem yataa zncirle bal olmas gerektiini dnyordu. Atticus hayr dedi; "insanlar hayatete dntrm-er n baka yntemIer de

Bay Radley gidince Boo dar kar sanyordu ama alacak bir ey oldu. Boo'nun aabeyi Pensacola'dan
Ma.ha|leli

dnd ve babasnn yerini ald. Aralarndaki terk fark yalaryd. Jem, Bay Nathan Radley'in de pamuk alm-satm" yaptn syledi. Ama ona gnaydn dediimlzde bizimle konuurdu. Kentten elinde bir dergi ile dndn de grmtk. Dill'e Radley konusunda ne kadar ok ey anlatrsak anlatalm, daha fazlasn renmek istiyor, daha uzun sre lamba-

nn direine dolanyor ve daha ok meraklanyordu. "Acaba ne yapyor ierde?" derdi. "Kapdhn dar yalnzca kafasn uzatyor hbrhalde., Jem, "kyor ama zifir karanlkta," dedi. "Bayan stephanIe crawford bir gece uyandnda onu pencereden ierlyi seyrederken yakalam. Kafasnn kurukafaya benzediini syledi. Onu geceleri duymadn m Dil|? te byle yryor..." Ayan talarda srd, "Bayan Rachel neden her eyi smsk kilitliyor sanyorsun? Arka bahede ayak izIerini ook grdm. Bir gece de tel kapy trmalyordu ama Atticus yetiene kadar yok oldu." "Acaba neye benziyor?" dedi Dill. Jem, Boo'nun akla yatkn bir tarifini yapt: Ayak izlerine bak|rsa boyu iki metre kadard. Sincaplar ve kedi|eri i i yiyordu. Elleri bu yzden kanlyd. Eer bir hayvan i i yersen kan izlerini yok edemezdin. Yznde bir yra izi vard. Dileri rk ve saryd. Patlak gzlyd. ou zaman da

salyalar akyordu. "Onu dar karmaya alalm," dedi Dill. "Neye benzediini grmek istiyoru]T. Jem, Dill'e lmek istiyorsa bunun kolay olduunu, gidip n kapy almasnn yeterli olacan syledi. lk denememiz Jem ile Dill'in Gri Hayalet'e kar iki Tom Swift'ine bahse girmesi sonucu gerekleti. Dill'e baklrsa Jem Radley'lerin kapsndan teye geemeyecekti. Jem mrnce hibir meydan okumaya pabu brakmamt. Konuyu gn dnd. Sonunda gururu saduyusuna baskn kt ve DiIl onu yola getirdi. "Korkuyorsun!" dedi ilk gn. lkinci gn, "Oyle korkuyorsun ki baheden ieri admn atamazsto, dedi. Jem kar

15

ya... kt: Her gn Radley'lerin evinin nnden geiyordu yle, ama koarak,, dedim. "Oras

comb'tulardan daha yreklidir, hi Maycomb'lular gibi dleini grmedim!" deyiverdi. Bu szler Jem'i keye yollamaya yetti. Kede durdu, elektrik direine yasland ve uydurma menteesnde deli gibi

Dill onu nc gn pes ettirdi. "Meridian'llar May-

sallanan kapya bakakald. Yanna vardm zda, "Umarm hepimizi birer birer ldreceinin farkndasndr Dill Harris," ded. "Gzlerinizi oyunca beni sulamayn. Bu ii siz balattnz, tamam m?" Dill iyice ka"Korkuyolsuh, dedi Dill. Jem korkmadn fasna soksun istiyordu. "Yalnzca bizleri yakalamadan dar karabileceim bir yol dnemiyorum." Ka]d ki kollama_ s gereken bir kz kardei vard. By|e deyince gerekten korktuunu anladm. Evin damndan atlamas gerektiinde de kollamas zorunlu bir kardei vard. ..Ben lrsem senin ha|in ne olur?" diye sormutu. Sonra, atlam, yarasz beresiz ayaa kalkmt. O gnden sonra ta ki u Radley'lerin evi ile yzyze gelene dek sorumlu luk.duygular n yiti rmiti. "Pes ediyorsun demek! Oyle mi?" gelmez," dedi Jem. "Azck dne"Dill bu iler aceleye ylm... kaplumbaann kafasn kartmaya benziyor biraz
bu..."

.,Sen hi kaplumbaa oldun mu, ha?" *Samalama Dilll Brak dneyim... evi taa tutabiliriz ta_ bii..." yumu_ Jem ylesine uzun uzun dnd k Dl az da olsa Hayalet,i de veririm, ad. *Sana dlek demeyeceim. Gri yeter." Git evin duvarna dokun Jem'in yz aydnland. "Eve dokun", hepsi bu mu?" Dill ban sallad. *Hepslnin bu olduundan eminsin deil mi? Dnp geldiimde baka numra karma!" .,Tamam... hepsi b. Seni bahede grnce belki de da_ r kacaktr. scout,a ben stne atlar, ona zararmz dokunmayacan anlatncaya dek yerde tutarz," ko"y brakp, Radley,lerin evinin nnden giden yan yo_ la girdik ve kapida durduk. ..E... haydi" dedi Dill, "Scout,la ben arkadayz." "Gidiyorum. teklemeyin. " Bahenin kesine yrd. Geriye dnd. Nasl girebile_ ka_ ceini Japtama< iin araziyi denetliyordu sanki. Kafasn yor, kalarn atyordu. O zaman onunla alay ettim.
Di|l ve yanmzdan glip gitti. Ardna dnp bakmamt bile. -ben gvencesinde soluk ardndai tlriadx. Verandamzn ,e solua durduk, yorgun argIn arkamza baktk, Eix ev ylece iuruyordu. yamuk ve hastalklyd. Bakarbelli be_ ken panjuraidan biri oynad gibi geldi bize! Kck, gmld, lirsiz bir kprd... Sonra ev yine o eski sessizliine

Jemkapyat.Evinduvarnabirkoudavard,sobeledi

"O nasl oluyor?" diye sordu

"Altna kibrit tutarsn."

Dill.

Radley'Ierin evini atee verecekse onu Atticus'a gammazlayacam syledim. Dill kaptumbaann aItna kibrit tutmann iren bir i olduunu syledi. Jem homurdand. "ren deil, yalnzca hayvan kandrmak gibi bireydir bu; btnyle atee vermek baka, o ba-

ixici

e-]/

ka."

"kibritin cann yakmayacan nereden biliyorsun?" "Kaplumbaalar duymaz, aptal! dedi Jem.

Dill Eyll'de Meridian'a dnmek zere bizlerden ayrld, Be otobsne bindirdik. Haftaya okulun almakta olduu yaamm bo_ kafama dank.edene dein ok znt ektim.
Bb ldrmelv F: z

16

17

Yaaml le ilgili szler sarfedip onu utandrmak yoktu. Ders ara_

avaladmzda Jem, onu rahatsz etmemem gerektiini soyl-eoi. el Tarzan'dan bir blm oynayaim trnden isteklerde bulunmayacaktm. zel

bu anlamada para da etkin oldu, nk Radley'lerin evinin kesini dnerken Jem'in ceplerinden allmao* ngrtlar gelmiti. okul bahesinin yoluna girip de

yunca hibir eyi bylesine iple ekmemitim. kn saatlerce aa tepelerinden oxul bahesine bakar, Jem'in bana verdii drbnle okullu ocuklar gzler oyunlarn renirdim. krebenin karmaas ierisinde Jem'in krmz ceketini bulur ve onun kck-zatererine, zntlerine ortak olurdum. Onlara katlmaya can atyordum. Jem beni okula gtrmeyi *ltfen, stlendi. Bu ii genellikle ana-babalar yapyordu ama Atticus, Jem'in bana snfm gstermekten byk mutluluk duyacan sylemiti. sanrm

rlmt. Maycomb'daki ocuklar bile bunu bilirdi.) Kuzey Alabama iki yapmclar, iri katrlar, elik irketleri, Cumhuriyetiler, profesrler ve ne ld belirsizlerle doluydu. Bayan Caroline gne kedilerle ilgili bir yky okuyarak balad. Kediler birbirleri ile uzun konumalar yapyor, ssl entariler giyiyorlard. Mutfak kuzinesinin altndaki scak yuvalarnda yayorlard. Bayan kedi lokantada ikolata kapl fare istediinde, snf solucanlarla dolu bir.kova kadar kpr kprd. Yrdkleri gnden beri domuzlara yem verip pamuk toplam olan, paavralarla donanm, basma' gmlekli birinci snfn, masalc edebiyata ..Amar, aman, ne gzel deil mi?,, diye sordu. Sonra da tahtaya geti ve kocaman harflerle alfabeyi yazd. Snfa dnp sordu: *Bunlarn ne olduunu bilen var m?" Herkes biliyordu. Geen ylki birinci snfn ou katmt. Sanrm beni de adm bildii iin seti. Ben alfabeyi okurken kalarnn arasndan bir izgi belirmiti. lk okuma kitabn ve Mobile Gazetesi'nin borsa haberlerini okuttu. yznde belli belirsiz bir nefret grdm. Babama bana okuma retmemesini sylememi tembih etti. Bu, doru okumam engelliyormu. "retmek mi?" dedim aknlkla. "O bana birey ret-

duyarl olmadn bilmiyordu sanrm. Sonuna gelince de

Bayan caroline tahtaya adni yazd..Bu adnn caroline Fisher olduunu gsteriyordu. kuzey Alabama'nn winston yresindenirT].,, o blgenin adnn artrd tuhaflklardan pay almtr korkusuyla fsldamalaiolor. 1narma 1861 de Birleik Devletler'den ayrld zaman winston da Alabama'dan
ay18

gnlerce uyurgezer gibi dolamt.

"yani artk birlikte oynamayacazm demek istiyorsun?, "Ev baka, ok.l baka. Greceksin., Gerekten de yleydi. Daha ilk sabah retmenimiz Bayan caroline Fisher beni snfn nne ago ve etime cetvelli vurdu. gene dek odann kesind ayakta durdum. Bayan caroline ta atlasa yirmi br yanja filand. parlak kestane salar, pembe yanaklar vardi. krmz oje srmt. yksek keli ayakkablar ve krmz beyazizgili bir ejbise giymiti. Grnm de, kokusu oa nane eterine ben_ ziyordu. Bayan Maudie Atkinson'un evinde prnryoner olarak kalyordu ve Bayan Atkinson onu bize tantrdnda Jem

nfa taklacaktm, o da arkadalar ile olacakt.

larnda ve leyin kuyruuna yapmayacaktm. Ben birinci s_

@;BuIfinchiseAvrupasakaailesindenokiyiten
bir ku trnn addr.

medi, Bayan Caroline. Atticus'un bana gsterecek zaman yok." Bayan Caroline glp, bilgi bilgi kafa sailaynca, .,Geceleri yle yorgun oluyor ki yalnzca kendi kitabn okur," diye ekledim. ,.O retmediyse kim retti? Birileri retmi! Herhalde doduundan beri Mobile Gazetesi'ni okumu}osu,l. "Jem yle diyor. Finch'in dorusunun Bullfinch(-) olduunu okumu. Jem admn gerekte Jean Louise Bullfinch olduunu, doumda kartm, gerekte...,,

19

menlik yapmamasn syle. lkumav" oo, kafayla balamak en iyisidir. ii benim stlendiim ve i^u^r, kapatmaya alaca m syleyiver,, " Efendim?"

Bayan caroline dpedz yalan syledimi sanyordu. "D gcmz az kullanalm canm,, *Babna sana ret_

olup bitenleri anlattm.

"Baban nas_l retilecein bilmiyor. Artk oturabilirsin., zgn olduumu belirttii ve suumun ne olduunu dnmeye baladm. okumay blnli br"nr"rtr. Gndelk gazetelerin iind yuu^ri^np durmutum Kilisedeki uzun " saatlerde", o .z_aTan m renmitim acabr? i;;;r'"i"p okuyabilmiimdir. okumak uJna doal gelen bir eydi. pantolonumu iliklemek, zlen pabu balarm balamak kadar doal bir ey. Atticus'un parmann Lcundaki lekeler ne zaman szcklere dnmt? Anlarmln her gecesinde onlar vard. Her gece Atticus'un xr.rol""'n,rr,,omda o ne okuyorsa ben de onu okurdum. Gnn haberleri, yasa nergeleri, Lorenzo Dow'un antar. Yitirmekter korkana dek okumayl sevmedm. insan nefes almay ."r,nri*... sayan caroline'i kzdrcm iin ii oluruna braktm. Ders arasna kadar d.ary seyrettim. Jem beni buldu. Nasl gttiin sorunca

.nat - sana yalnzca birinci snflardaki yeni uygulamay anlatmaya alyorum. Dewey Ondalk sistemi(-) diyorlar." Jem bildiinden amazd, bu yzden yanln dzeltmeye kalkmadm. Dewey Ondalk sistemi, Bayan Caroline'in stnde .,kei", ..Palg, <<?de;,n, <<Sgl1" szckleri yazl kartlar sallamasyla uygulanyordu. Karlk vermemiz gerekmiyordu. Snf bu imgesel aklamalar sessizlik iinde karlyordu. Skntdan patlyordum. Dill'e mektup yazmaya baladm. Bayan Caroline teni yazarken yakalad ve babamn bana ders vermekten vazgemesini syledi. "HtTTt,, dedi, "birinci snfta el yazs yok. Onu te reneceksin." te bunun sulusu Calpurnia'yd. Yamurlu gnlerde onu delirtmemizi engellemeye yaryordu. Tatahtann tepesine kargack burgack bir yazyla alfabeyi yazar, altna da Kutsal kitap'dan bir blm eklerdi. Aynn yazabilirsem dlm ekerli, tereyal bir sandviti. Calpurnia'nn retmenliinde duygusalln yeri yoktu. Ender olarak baarl saylr ve dllencirilirdim.
sn,)) dedi. Cal'e olan kzgnlm yarda kesildi.

Bayan Caroline, "le yemeine eve gidenler elini kaldr-

"Kalmam gerekmese ekip giderdim, Jem. o altahn ce_ zas kadn Attcus'un banaokuma rettiini ve buna son vermesi gerektiini sylyor., Jem, "Aldrma Scout,, dedi. ..Bizim retmen Bayan Ca_ roline'nin yeni bir retim yntemini tantmaya altn sy|edi, niversite'de. .or"nri. Ya<noa bt; lanacakm. Kitaplaroan ogierr"y"."kmiiz. .,'n,t"ro" uyguinekleri renmek.istiyorsak r,,o', stit saiacaz gibilerden... anladn m?, "|yi de Jem, !:, |"Tle1 clOenmek istemiyorum, ben..., "Bal gibi istersin. nekleri n]jmem gerek. Maycomb yaamnda byk yeri var onlarn., Jemm'e akn yitrip ytrmedn sormakla
yetindim. 20

Kasaba] ocuklar el]erini kaldrdlar. Bize bakt. "Evden yemeini getirenler sralarnn stne koysunlar.,, Teneke kutulardaki pekmezler yoktan varoldular. Tavanda madeni bir k dans ediyordu. Bayan Caroline yemek kutularna bakarak, yoklayarak aralarda dolat. indekiieri beenince kafasn sallyor, beenmeyince de kalarn atyordu. Walter Cunningham'n srasnn yannda durdu. "Seninki nerede?" Walter Cunningham'n yz barsaklarnn klkurtlaryla dolu olduunu gsteriyordu. Ayanda pabu olmamas da nedenini... Kl kurdu ahr evresinde yaln ayakla dolaanlar(-) Dewey Ondalk sistemi ktphanecilikte kullanlan bir fileme ve kataloglama yntemidir-. Eitimle uzak, yakn ilikisi yoktur;

21

da olurdu. Walter'n ayakkablar olsayd okulun ilk gn giyer, sonra da rafa kaldrrd. Ama stnde temiz bir gmlek vard. Pantolonu dzgn bir biimde yamanmt. "Yemeini unuttun mu?,, diye sordu Bayan Caroline. Walter dosdoru karya bakyordu. Sska enesinde bir kasn
seyirdiini grdm.

seyardmlarnbile.Kimsedenbi,eyalmamlardr.Ellerinama olanla yetinir_ dekilerle yetinirler. Fazlabir eyleriyoktur

ler.,,

bilgim geen kn olaYlaCunningham ailesi konusundaki

Sonunda, .,fyg[, diye mrldand. Bayan Caroline krsye dnd ve antasn at. "te sana bir eyrek,,, dedi, "git kasabada ye bugn. Yarn dersin." Walter ban hayr anlamnda sallad . Zayi bir sesle, "Hayr, teekkr ederim efendim," diyebildi. Bayan Caroline'in sesine anszn sabrszlk karmt. "Haydi Walter... gel al unu!" Walter yine ban sallad. Walter ban nc kez sallaynca biri bana, .,Gidip ona syle Scout," dedi. Arkama dndmde kasabal ocuklarn ounluunun bana baktn grdm. Bayan Caroline'le iki kez takmtk. Anlay, tanklktan gelir dercesine bakyorlard bana. Walter'n adna kalktrn, "ey... Bayan Caroline?"

rnadayanyordu.Walter,nbabasnnAtticus'aiidmt. bir konuma sonunda oturma oo".,nJ" |apan i karartc Bay Cunningham: bilemiyo..Ba! Finch, size borcumu ne zaman derim
rum,)) demiti.

"Ne var Jean Louise?" "Bayan Caroline, \{alter bir Cunnioham'dr.,, yerime oturdum. "Ne dedin?" Her eyi akladm sanyordum. Bizler iin durum apak ortadayd. Walter Cunningham yalan sylyordu. Yemeini unutmamt, yemei yoktu. Bugn yoktu; yarn da, br gn de olmayacakt. mr boyunca eyrei yan yana grmemiti.

Bir kez daha denedim: "Walter, Cunningham'lardan biridir Bayan Caroline.,,

ermeden borcu *parayla d;, nma gr bak, yl sona denmi olacaktr," dedi, Gerektendegrdm.BirsabahJemvebenarkabahearka basamaklarda bir sepet de bir demet ra6ulduk. sonra iin bir kasa saparna otu ceviz bulundu. Noel,de sslemeler bir uva dolusu algam... Atti_ ve defne yaprakiar, baharda cusBayCunninghan,lnborcunrdemiolduunusyledi. ,.Neden byle dyor?" ..yle deebiliyor da ondan, Paras Vok," *Bz yoksul muyuz Atticus?" de nasl!" Evet anla.n,nO" ban sallad: "Hem *Cunningham'lar kadar m?" Jem yzn burutlrdu, ..Tamdei|.onaixoyl,iftiinsanlar.Ekonomikbunalm onlar kt etkiledi," Jemiftileryoksulolduuiinmeslek.sah.iplerideyoksul tarmla geindiinden kurular oluyor dedi. "v.o*o yorei diilerin eline zor geiyordu, -dertlerinin ve dolarlar doktor, avukat veya yalnzca bir b_ i] g"y Cunninghu*,,n Veraset ipotekliydi, Eline v"ri. Jor, ariziler ise tmyle
lmyd.

Atticus'a

*Derdin bu olsun Walter" dedi Atticus, deyip deyemeyeceini sordum

"Anlamadm Jean Louise..." "zarar yok efendim. Buralarn insanIarn yaknda tanrsnz. Cunningham'lar deyemeyecekleri eyleri almazlar. Kili22

geenbe<uru.bununfaizinidyordu.enesinitutelden gider-

o zaman da toprak may bilse bir i bulurdu "T1 keselde tutup a gezmeye, aklnn di. Cunningna; opra5n, ,o soylu biridir, derdi. Attius, tiine oy u"r*"y.,x"r,yd.
23

Cunningham'larn avukatlara verecek paralar yoktu. Neleri varsa onunla dyorlard. .Dr. Reynolds da byie alr," dedi Atticus. "Bir uval patatese ebelik yapar. imdi kulan a da sana veraset nedir anlataym." Bunlar Bayan Caroline'e anlatabilseydim kendimi beladan kurtarrdm, ama ben Atticus gibi anlatamyordum. ,.Onu utandryorsunuz," dedim. "Walter'n size getirebilecei eyrei yok. Sizin de raya gereksiniminiz yok." Bayan Caroline duralad. Sonra da beni yakamdan yakalad ve krsye kadar eke eke gtrd. "Jean Louise, bu sabah seninle yeterince uratm. ok yaramazlk ediyorsun, uzat elini!" Tkrecek sandm. Maycomb'da insanlar ellerini bunun iin uzatrlard. Szl anlamalar mhrleyen eski bir gelenekti. Ne trl bir al veri yaptmz merak ederek arkadalara baktm. Yant aryordum, ama onlar da akn akn bana bakyorlard. Bayan Caroline cetvelini ald; elime a]t kez vurduktan sonra kede dikilmemi istedi. Bayan Caroline'in beni dvmekte olduunu ancak o zaman anlayan snfta bir katkaha koptu. Bayan Caroline onlara da ayn eyi yapacan syleyerek gzda verince bir amata daha koptu. l aa ki Bayan Blunt gelene dek... Maycomb'lu olan ve Dewey Ondalk Sistemi'nden habersiz olan bayan Blunt, ellerini beline dayad ve "Bu odadan t kacak olursa hepinizi yakarm! Bayan Caroline, bu grltde 6. snfn piramitleri anlamasna olanak yol<!" diye bard. Kedeki misafirliim ksa srd. Zil sayesinde papara yenekten kurtulan bayan Caroline, snfn yemee kn izledi. Son kan ben olduumdan, iskemlesine kp kafasn kollarnn arasna gmn grdm. Bana daha iyi davranm olsayd, ona acyabilirdim. Ufak tefek, gzel bir eydi.

*Neredeyse senin yanda. retmenle bam belaya soktu," dedim. *Brak gitsin Scout, Ne oldu ki?" olan ili*Yemei yoktu., Walter'n beslenme sorunlar ile
kimi akladm' ,zce bizi dinliyordu, Bir saldr Walter yerden kalkm, sess,

bekliyormugibiyumruklarnskmt.onukarmakiinstneyrdumamaJembenidurdurdu."BabanoldSarum'|u sallad, Walter Cunningham m?, Walter ban gibi bir hali vard, Dill Har_ srekli balkla"besleniyormu ve suluydu. pembe ris,inkiler kadar mavi olan gozlei krmz bir ekilde asklarn burnunun dnda yz soluktu. sinirli

ekitirdi.Jemanszlnsrtverdi..BizegelWalter.Seviniriz.r,

Bundan byle seninle kavga etmez," keseden .,Sen yle san!, dedim. Jem'in benim adma bol yandan da le tatili daki_ sz vermesi beni kzdrmt. Bir Walter, seni dvkalarnn getiinin farkndaydm, "Tamam iyi adr," dedim, mem. Fasulye ,"u", misin? Bizim Cal ok

Walter,nyzncedysadasonradankararverd. delidir, *Babanla babamz arkadatrlar. Bu Scout azck

Walteroradaylecedurupdudaklarnkemirmeyebalad.Jem,lebenstelemektenvazgetik.NeredeyseRadley,lerinevinevarmtkkiWalterseslendi:"Heey!Geliyorum."BizeyetitiindeJemhemensohbetegiriti."Buradabircana-

Varyayor,,dedi,..hiondanszedjldiiniduydunmu?" yI

c eLu
Walter Cunningham' dvmek ok keyifliydi. Tam burnunu topraa srtyordum ki Jem gelip onu brakmam syledi. "Ondan byksn."
24

meyveleri ,.Sanrm,, dedi Water, *Okula ilk geldiim yedim,azkalsnlyordum.Herkesonlarzehirebulaypokul bahesine attn sylyor, " YanndabenveWalteroluncaJem,BooRadley,denkorkmuyordu.

Bbrlenmeyebalad...Birgntaaevekadargittim,"de.

di Walter'a.

Bu]utlarabakarak,..Taaevekadargidenbirininartkher

onnden getiinde komamas gerekir," dedim. "Kimmi o koan, Bayan Ukala?" duunu unutmutu bile. Jem calpurnia'ya sofraya bir tabak eklemesini sylemeye gitti. Atticus walter' selamlad ve tahllar konusunda ne benim ne de Jem'in anlayabilecei bir

n basamaklara vardmzda walter bir cunningham

"Sen... Yalnzken.,,

ol-

tartma balattlar.

comb'daki herkes kadar ingilizcesi vard. Atticus onun ou zenciden bilgili olduunu sylerdi. Tepemden bakarken ksk gzlerinin evresindeki izgiler derinleiyordu.,,Bazlar bizim gibi yeme z. Y emezdiye sofrada yzlerine vuracak deilsin. o ocuk bizim konuumuz. Masa rtsn yemek isterse brakacaksn yiyecek. Anladn m?"

Finch, her bahar babama apa iinde yardm ediyorum. okula devam edemiyorum. Ama imdi evde benden kocaman bir kardeim daha v?[. ..onu da bir uval patates'e mi aldnz?, diye sordum. Atticus bana kt kt bakt. walter tabana yiyecek doldururken Atticus'la iki erkek gibi konutular. Bu Jem'le beni ok artmt. iftlik sorunlarnn orta yerinde walter evde pekmez olup olmadn sordu. Atticus calpurnia'y ard. pekmez srahisi ile gelen calpurnla Walter'n banda durdu. Walter tm sebzelerinin ve etinin stne bolca pekmez dkt. Ne haltettiini sormasaydm sanrm stne bile pekmez koyacakt. srahiyi geri verdiinde bo srahi gm tabakta n n tt. Ellerini kucana koyup ban edi. Atticus bana yine kt kt bakt. ..Ama yemeini pekmezde bodu,,, dedim. "Her yana dkt." Der demez de calpurnia beni mutfaa ard. cal sinirlenince dilbilgisi kura|iarna uyamazd. sakin olduunca May-

"Birinci snftan teye geemedim, neden dersiniz Bay

san her kimse senin konuundur. Kendin bir eymi gibi bakalarnn davranlarna dudak bktn bir daha grmeyeceim. Cunningham'lardan iyi olabilirsiniz ama oniar utandrnca be para etmezsiniz. Masada yiyecek kadar terbiyen yoksa mutfakta yersin !" Calpurnia beni yemek odasna iki tokatla yollad. Tabam aldm ve yemeimi mutfakta bitirdim. Masadakilerin yzne bakma utancndan kurtulduum iin mutluydum. Calpurnia'ya, 'dur sen,' dedim; 'bir gn senin hesabn greceim.' Peimde olmadi bir gn baker deresi'ne gidip kendimi atacaktm. O da zlecekti. Bugn bam yeterince belaya sokmutu. Bana yaAy retmiti. Su onundu. "Sylenmeyi brak," dedi. Jem ve Walter okula benden nce dndler. Geride kalp Atticus'a Calpurnia'nn yaptklarn syleyebilmek iin Rad-

ley'lerin nnden yalnz gemeyi gze almaya deerdi. "Jem'i benden ok seviyor zaten." Atticus'a onu kovmak iin f azla beklememesini de syledim. .,Jem'in onu senin kadar zmediinin farknda msn?" Atticus'un sesi sertti. "Ne imdi ne de sonra onu kovmaya niyetim var. Cal'szbir gn bile yapamayz. Bunu hi dndn m? Senin iin neler yaptn hele bir dn ve sznden kma. Duyuyor musun? Okula dndm. Calpurnia'y nefret etmeyi srdryordum ki tiz bir lk dncelerimi bld. Kafam kaldrdmda Bayan Caroline'i odann orta yerinde grdm. Yz dehet iindeydi.

"O konuk deii. Yalnzca bir Cunningham...,, "Kapa eneni. Kim olmular nemli deil. Eve yan ba26

diye dndm,'fareden korkuyor!' Tm canllara olaanst bir sabr gsteren kk Chuck LittIe, "Nereye gitti Bayan Caroline? Bize syleyin abukl D.C., kapy kapa da onu yakalayalm. abuk efendim, nereye 9itti?" Bayan Caroline'in titreyen parma ne yere ne de masa27

"Canl!" diye haykryordu. Snfn erkek nfusu yardmna kotular. 'Aman Tanrm'

"Ee... eylerden... bitlerden kurtulman iin. Arkadalarna da geebilir. Bunu istemezsin deil mi Burrs?,
28

nn zerine ynelmiti; tanmadm iko birinin ensesini gsteriyordu. Chuck'un surat asld ve yavaa, ..onu mu demek istediniz? Tabii canldr. Sizi korkuttu mu?, dedi. Bayan caroline, "yanndan geiyordum ki sandan kt... srnerek sandan kt..." diyebildi. kk chuck srtt. "Bitten korkacak bir ey yok efendim. Hi bit grmediniz mi? korkmayn. krsye en ve bize bir eyler daha retin." kk chuck yemeinin nereden geleceini bilmeyenlerdendi ama doutan beyefendiydi. Bayan caroline'i kotundan tutup krsye gtrd. "Korkmayn artk,,, dedi, *Bitten korkmayn. Ben imdi size souk su getiririm., Bitin evsahibi, yol at bu amataya hi ilgi gstermemiti. Alnnn stn yoklad, konuunu buldu ," npurma ile iaret parma arasnda krd. Bayan caroline dehetten bylenmi gibi onu izliyordu. kk chuck Little kAt bardakla su getidino" minnetle iti. Kendine gelebildiinde sordu: ,.Adn ne senin olum?, "Benm mi?" Bayan Caroline ban sal]ad. "Burris Ewell." Bayan caroline snf defterini gzden geirdi. *Burada bir Ewe]l var ama ilk ad seninkini tutmuyor.-ii aonn harflerini sayabilir misin?" "Bilemem... evde bana Burris derler., "Pekal Burris," dedi Bayan Caroli-e, 31-1rm en dorusu leden sonra sana izin vermemiz. Eve gidip ban yi."man istiyorum." srasndan kaln bir kitap kard. sayfalarn evirdi ve okudu. "... iin ev yapm bir ila... Burris eve gidip kafan kll sabunla ykaman istiyorum. ondan sonra da kafana gaz ya sreceksin." "Neden bayan?"

Burris ayaa kalkt. Grdm en kirli insand. Ensesi koyu gri, ellerinin st pasl, trnaklar simsiyaht. Yznn ortasndaki yumruk byklnde temiz bir alandan retrnene bakyordu. Sabahleyin snf ben elendirdiimden kimse onun farkna varmamt. gelmeden nce ltfen tepeden trnaa bir gzel ykan Burris," diye ekledi Bayan Caroline. Olan pikince gld. "Siz beni eve yollamyorsunuz bayan. Ben zaten gidiyorum. Bu yl okuIla iim kalmad., Bayan Caro]ind a,m grnyordu. "Ne demek istiyor-

"yarn

sun?" Yant alamad. Burris yalnzca homurdanyordu. Onun yerine snfn byklerinden biri konutu. "O Ewell'lardandr.,, Bu aklamann benimki kadar baarsz olup olmayacan merak etmitim. Ama Bayan Caroline dinlemeye hazr gr-

nyordu. "Btn oku] onlarla doludur. Her yl ilk gn gelir sonra ortadan ekilirler. Kaakla ilgilenen bayan onlar erife gitmekle tehdit ederek getirir, ama onlar okulda tutmaya almaktan vazgeeli ok oluyor. lX gunu getirip adlarn listeye yazdrmakla yasay uyguladn dnyor. Yln geri kalannda onu yok yazmanz gerekecek." Konuyla gerekten ilgilenen Bayan Caroline, "Peki bu duruma aileleri ne diyor?" diye sordu. "Analar yok. BabaIar da ok belaldr." Burris Ewel kendisiyle ilgili bu konumadan ok gururlanmt. ,, yldr birinci snfn birinci gnne geliyorum," dedi. "Bu yl akllanrsam herhalde ikiye alrlar..."

Bayan Caroline, "Ltfen otur Burris," dedi ve bunu der demez byk bir hata yaptn anladm. Olann o alttan alr tavr hrnla dnmt. "Skysa oturtun bayan!" Kk Chuck Littel ayaa frlad: "Brakn gitsin efendim. ok belaldr. Olay karabilir. Buradaki ocuklar hep ufak zaten,, dedi. Ufak tefekbir eydi ama Burris Ewell ondan yana dnn-

ce ell cebine gii. "Ayan denk al Burris," dedi. .Suratna bakacama seni ldrmeyi yelerim. Haydi git evine.,, Burris yar boyundaki bu ocuktan korkmua benziyordu. Bayan Caroline de bu kararszlktan yararland. .,Burris eve gitmezsen Mdr' arrm. Bu olay rapor etmeme gerek
YOk."

seyretmeme izin verdi, lamt. Yemei hazrlayn

trekm"o.*.'xv"pm",o.Zamanolmadnsylerbugn zaman.bulmutu, tr di. iximizin de oxrou oduu zledim bugn,), de.Neden? n'"'..r'''rorurTl olmaynca

ekmee U"v,lO,j,,, nllivo,0,,.;,.Seni ok radyoyu bile atffi, ikiymi gibi di. .Ev yle bo'g"d, X ,""t Jem ve ben evde olmayz yamur olursunuz, Gndedi, "Ana hep evremde geer." Mutfak is_ mn bilmem ne-kadar sizleri airmakla zamanm var diye *tr exmeklapacak kemlesinden kalkt1. H";;;it de yemei sofraya getireyim,"

Burris hrlad ve kapya yneldi. Tehlikeden uzaklanca dnd ve bard: "Raporunu ver lanet olasca! Senin gibi domuz burunlu retmen bozuntular bana hibir ey yaptramaz. Beni hibir yere gnderemezsin bayan. Bunu unutma, sen beni hibir yere gnderemezsin!" Onun aladn grene dek bekledi. Sonra da binadan
kt.

Krsnn evresine dolutuk. Kendimizce onu avutmaya alyorduk. "Belaldr... Kalletir... bylelerine retmenlik etmeye gelmediniz... bunlar Maycomb davranlar deil... gerekten deildir Bayan Caroline... zlmeyin efendim... Neden bize bir masal okumuyor sunuz?.. Bu sabahki kediler ne gzeldi!" Bayan Caroline gld ve burnunu sildi. "Saolun canla|,T]. Yerlerimize yollandk. Kitabn at ve birinci snf byleyen baba kurbaa yksn okudu. Radley'lerin evinin nnden drdnc kez getiimde -ikisi drtnala- iim o ev kadar kararmt. Eer yln geri kalan ilk gnk kadar dramatik geecekse elenceli olabilirdi ama okumasv yazmasz geecek dokuz ay evden kamay dnmeme yol ayordu. Akama doru yolculuk planlarmn ounu tamamlamtm. inden dnen Atticus'u karlamak iin Jem'le yarmadm. Postane'nin kesinden knca ona doru koardk. Atticus lenleyin olanlar unutmua benziyordu. Okulla ilgili sorular sordu. Tek heceli yantlar verdim. O da daha fazla stme varmad. Calpurnia ne denli berbat bir gn geirdiimi belki de an30

dndm Ona neler olduunu merak Calpurnia eilip beni ply, iste_ Herhalde benimle barmak ederek ierki oju getim. Sonunda yanlnn farkna miti. Bana d;;davranrd. ama zgnm diyemeyecek varm olmal,fO, ztlttiyordu gnlk sularm yznden yorgunkadar inat,yj, B"n,"

oy1,"r"kten

seslendi: gazeteokumaya oturan Atticus T"n,, dayanabileceimden .,Scout, okumaya hazr msn?, Atticus peimden gel_ fazlasn veriyoidu. verandaya ktm. di. ..Bir ey mi oldu Scout?"
sonr

syledim, okula gitmemeyi dndm ayak ayaX :ln: att, ParmaklaAtticus salncaa oturup

KendimiyinissetmediimiVeonuniinsakncasyoksa

rsaatcelinekayd.Yanzcabylednebildiinisylerdi. projemi glendirmeye altm, sessizce bekledi. Ben de b"y19, kvryorsun, Dede.,Sen hi okula gitmedin ama i$ni
min sana

r".uJx Amca,ya

orett gibi sen de bana rete-

o"'':l;;,[,,,

gerek. Kaldedi Atticus. *yaamak iin alman

dkiseniyo,*",sambenirapseatarlar.Bugeceilaier.
sin sabah da doru okula!" gerekten," "Daha iyiyim", oldu bugn?" ,,Bana Ou Ovl, "ldi, Peki, neler

31

Slh.

Blk prk gnn tersliklerini anlattm. ((... ve her eyi yanl rettiinizi syledi. Artk birlikte okuyamayz. Ne olur beni geri yollamayn efendim." Atticus kalkt ve verandann br ucuna yrd. Mor salkmn durumunu denetledikten sonra yine yanma geldi. ..Her eyden nce, Scout,, dedi, "basit bir kural renebilirsen herkesle daha iyi geinirsin. olaylar karndknn bak asndan deerlendirmeden hi kimsey anaya maz" Ef

endim ?"

"... derisinin altna girip ortalarda dolaana dek., Atticus bugn birok ey renmi olduumu syledi. Bayan caroline de bir eyler renmiti. Bir cunningham'a bir ey verilmeyeceini renmiti. walter'la ben kendimizi onun yerine koymu olsaydk yaptktarnn iyi niyetli bir yanlgdan kaynaklandn grecektik. Maycomb'un geleneklerini bir gnde rennesini bekleyemezdik. Daha iyisini bilmemekten de sorumlu tutamazdk. "ldracam,,, dedim. ..Ben okumaktan daha iyisini bilmiyorum ama o beni sorumlu tutuyor ite. Bak Atticus, okula gitmek zorunda deilim." Birden aklma parlak bir fikir geldi. "Burris Ewel' tanyor musun? o yalnzca yln ilk gn okula gidiyor. kaaklarn peinde koan retmen bunu yeterli..., ..Bunu yapamazsn Scout," ded' Atticus. ,.Baz zel durumlarda yasalar esnetilebilir. Ama senin durumunda yasa yasadr. Okula gideceksin."
lam yorum. "

"o

gitmiyorsa neden ben gidiyorum anlamyorum, hi an-

sini ortaya koyduklarnda okula gelebilirlerdi. "Onlar zorla okulda tutacak yollar vardr. Ama Ewell gibilerini yeni bir evreye girmeye zorlamak delilik olur..." "Ben yarn okula gitmesem sen beni zorlarsn oT?. "Bu konuyu kapatalm,, dedi Atticus. "Sen Bayan Scout Finch, sradan bir insansn ve yasalara uymak zorundasn!" Ewell'lar Ewell']ardan oluan ayr bir toplumun yeteriydi|er. Baz durumlarda hakl olarak davranlarn grmezlikten geliyorduk. Okula gitmeyebilirlerdi. Dahas Bay Bob Ewell avlanma yasa sragnda da avlanp, tuzak kurabilirdi. "Atticus, bu ok kt," dedim. Bu yasad bir davrant ve halkn gznde cinayet demekti. "kukusuz yasad ve ok kt, ama bir baba isizlik parasn viskiye yatrrsa ocuklarn a|ktan alamalar bir baka trl olur. Buralarda o ocuklardan babala:nn vurabildii av esirgeyecek ifti tanmyo,uT,. "Bay Ewe|l yapmamal..." "Evet, ama o blIdiinden amaz, b iten vazgemez. Bunun acsn ocuklardan m karacaksn?" "Hayr,, diye mrldandm ve son bir kez daha denedjm... "Ama oku]a gidersem birlikte okuyamayacaz..." "Bu da seni zyor deil mi?" "Evet Efendim." Bana baknda hep o bir eylerin beklentisine yol,aan anlam grdm. "Sen uzlama nedir bilir misin?" diye sordu. "Yasay esnetmek mi?" "Hayr. ki tarafn birlikte ald ortak karar. yle: sen okula gidersen birlikte okuruz. Tamam m?"
formaliteye uymadan da yrrle konabilir," dedi. "Sen yine de okulda anlamamzdan sz etme Scout."

"Dinle!" "Atticus Ewell'larn nesil boyu Maycomb'un yzkaras oiduklarn syledi. Hibir Ewell atnnn teri ile bir gn olsun almamt. Bir Noel'de beni gtrp evlerini ve yaantlarn gstereceine sz verdi. nsandlar ama hayvanla gibi yayorlard. istedikleri an, renme isteinin en ufak bir be|irti32

Eline tkrmek iin hazrlk yaptm grnce, g karar

"Evet!"

"Neden?" "korkarm ki bu davranmza daha bilge otoritelerce kar klacaktr."

Blb Hrmel F: 3

33

Jem'le ben babamzn adal konumalarna alktk. ounlukla da evirisini istemek iin szn keserdik.

..H?"

"Ben hi okula gitnedim ama Bayan caroline'e her gece okuduumuzu sylersen korkarm peime decektir. Bense onu peimde istemito,uIT. Atticus o gece bizi glmekten krd, geirdi. Yok yere bayrak direinde oturan bir adamla ilgili haberi okudu. O adam direkte oturursa biz de aa evinde otururduk. Cumartesi gn kahvaltdan gn batmna dek aata oturduk. Jem gece de oturacakt, ama Atticus, gereksinimlerini giderme yntemine dur dedi. Gnn byk bir blmn istediklerini getirip gtrmekle geirmitlm. ne ka, kitap, yiyecek ve su tamtm. Tam gece iin battaniyeleri tayordum ki Atticus, 'yz vermezsen iner, gelir', dedi. Dorusu ya Atticus haklyd.

ne var_ ce ben, ..Time, dergisinden rendiklerimin ve evde dnda bir ey bilmiyordum. May_ sa okuyarak edindiklerimin bir eyle_ comu yores eitimin yolunda ar aksak ilerlerken, varln duyu_ rln el<siXliini, benden esirgenen bir eylerin yordum. Jem e kadar okulda katmak zorundayd. ondan y"r,. saat nce ktm iin Radtey'lerin evinin oradan ve_ getiim bir _ randamza kadar koardm. Durmamacasna yle bir iIiti ki bir solukta leden sonra gzmJ birey iliti. geri dndm. vard. Bu Radley,lerin bahesinin ucunda iki mee aac yapard. Aalardan kkleri yoa <ar, you kambur kumbur Gz hizamdaki bir budak deliinden biri dikkatimi ekmiti. yaldzl bir kt paas sarkyor, gnete gzm alyordu. 'Parmak ularma yseldim. evreme bir kez daha gz attkolma_ tan sonraLm deikten ieri sokup zerlerinde kAtlar

onoc

g_]v

Kalan okul gnleri pek uurlu gelmedi. nitelere uzanan tasarmlardan olumulard. Alabama Eyaleti'nin rup dinamii" oluturma abalar dorultusunda dail kilometrelerce fon kAd ve mum boya ile doluydu. Birinci yln sonunda Jem'in Dewey Ondalk Sistemi dedii ey tm okulda uygulanr olmutu. Baka eitim yntemleri ile karlatrma olanam da byle yok olmutu. Ya|nzca evremi izleyebiliyordum. Evde eitilen amcam ve Atticus her eyi bi|iyorlard. Hi deilse birinin bilmediinin teki biliyordu. retmenlerin art kotuu yurttalk retilerinden yoksun yetimi babamn yllardr eyalet meclisinde olduunu, hem de her seferinde oybirlii ile seildiini gryordum. Yar ondalk, yar Dewey sistemi ile yetien Jem yalnz olsun, toplum iinde olsun, hep baarlyd. Jem kt bir rnekti aslnda. nsanolunun rettii hibir yntem onu kitaplardan ayramazd. Bana gelin34

yan iki para sakz kardm. imben geen ik drt sakz azma atmakt ama birden ve veran_ onlai nerede bulduumu anmsadm. Eve koturn ya_ Tazeydi ve gzel kokuyordu. dada ganimetimi lnceledim. tktm, Naneladm ve bekledim. lmeyince kalann azma

'

liydi. Ben de Jern eve geldiinde sakz ,ereden aldm sordu.

'buldum,'dedim. ,,Yerde bulduun eyleri yeme, Scout," aataydlar,, "Yerde deil, Jern homurdand.

roum. Tad da kamt ya. "lenden beri iniyor_ dum. lmedirn. Hasta bile olmadm,"
rektiini bilmiyor musun. Olrsn!" ..Sen de bir kere eve dokundun!"

*yIeydi ama! okuldan dnerken u aataYd." onu!" "abuk tkr

Jemayalnlyerevurdu."oaalaradokunmamange-

*O bakayd. Git azn alkala... imdi, duyuyor musun?"

35

"Hi bile. Azmn tad kaar."

Cal'Ie dalaacama Jem'in dediini yapmak en iyisiydi. okuldaki birinci ylm nasl olsa ilikimizi byk lde deitirmiti. calpurnia'nn zorbal, ilerime burnunu sokma huyu, yumuak homurdanmalara dnmt. Ben de onun damarna basmamak iin elimden geleni yapyordum. yaz yaklayordu. Jem ve ben sabrszlkla bekliyorduk. yaz en sevdiimiz mevsimdi. yaz, ak havada yatmak demekti; yenecek gze| eyler demekti; binlerce rengin cmbyd, ama her eyden ok yaz Dill demekti. son gn bizi erken braktlar. Jem'le ben eve birlikte yrdk. "Herhalde Dill yarn eve dner," dedim. ,.Sanrm br n," dedi Jem. "Missisippi onlar bir gn sonra salyor., Radley'lerin oradaki meelere geldik. Belki de yznc kez sakzlar nerede bulduumu gstermek iin parmam kaldrdmda baka bir yaldzt kd gsterdiimi farkettim. "Gryorum Scout, gryofuIT,t... Jem evresine bakt, uzand ve paketi cebine indirdi. Eve kotuk. verandada sakz ktlarndan sepet gibi rlm kutuya baktk. Nian yzklerinin konduu kutulara benziyordu. kk de bir mandal vard. ii mor kadifeydi. Jem mandaln at. iinden iki tane parlatlm para kt. zerinde kzlderili kafas olanlardand. Biri 1906 teki 19oo- bunlar baya eski Scout." "1900 m? Ha?.." "Dur bir dakika. Dn!o[uIT. ..Jem, birinin hazinesini mi bulduk?" "Yok canm, bizden baka buradan geen yok ki. Byk biri deilse..." "Byklerin gizli yerleri olmaz. Blzde kalsn m Jem?, "Bilmem ki scout. kime geri veririz ki? oradan kimseler gemez. Bu gerek. cecil taa kasabann arkasndan dolanp
evine gidiyor." 36
"

Calpu

rn ia' y

a syleri

m.

"

Sokamzn sonunda ve postanenin yannda oturan Cecil Jacobs, srf Rad]ey'Ierin nnden gememek ve Bayan Lafayette Dubose'u grmemek iin her okul gn bir kilometre yol yryordu. Bayan Dubose iki ev temizdeydi ve oybirlii ile gelmi gemi en kt ihtiyar seilmiti. Jem Atticus olmaynca evinin nnden gemezdi. "Sence ne yapmamz gerekir, Jem?" Asl sahibi ortaya kmadka mat, bulannd. Arada bir kamelyalar yolmak, yavaa Bayan Maudie Atkinson'un ineinden bir frt scak st imek, su almak, yasalarmva uygundu, ama para almaya gelince i deiirdi. "Bak ne diyeceim," dedi Jem, "okul balayana kadar saklarz. Sonra da herkese sorarz. Be]ki otobsle giden ocuklardan biridir. Okul bitti diye sevinip unutmutur. Bunlar birinin. Nas| parladklarn gryor musun? yi saklamlar." "yi de, neden birisi oraya sakz koysun? Bilirsin sakz bozulur." "Bilmem ki, Scout. Ama bunlar birisi iin ok nem taYOr...))

"Nasl yani, Jem?" yani kzlderili byleri gldr. "kzlderili balar... getirirlermi. Uzun yaam, salk, snavlar geme gians bi... Bunlar birisi iini ok nemli olmal. Sandma koyacam." Jem odasna gitmeden nce uzun uzun Radley'Ierin evine doru bakt. Bir eyler dnyor gibiydi. l<i gun sonra Dill bir tantana ile ka geldi. Meridian'dan Maycomb Sapa'na kadar tek bana gelmiti. Maycomb Sapa, Abbott yresindeydi. Miss Rache| onu Maycomb'un tek taksisi ile karlamt. Yemek vagonunda yemek yemiti, St. Louis'de yapk ikizlerin trenden indiklerini grmt. Tm tehditlerimize karn yksn deitirmedi. Neyse ki, o gmleine iliklenen iren mavl pantolonundan kurtulmutu. Kemerli, gerek bir ksa pantolon giyrniti. Biraz tombullam, uzam ve babas37

n grmt. Dill'in babas bizimkinden uzundu. Sivri ve kara bir sakal vard. L ve N. Tren iletmesi'nin de idarecisiydi. "Bir ara makiniste yardm ettim.,, dedi Dill esneyerek, "Nah ettin! Brak bu palavralar!" dedi Jem. "Bugn ne oynayacam?" ..Tom, Sam ve Dick'i. Haydi n baheye geeIim. Dill Serseri Ailesi'nin ocuklar oyununu oynamak istiyordu nk tane iyi rol vard. Karakter oyuncumuz olmaktan bkmt anlalan. "Ben onlardan bktm," dedim. "Serseri Tom'u oynamaktan sklmtm. Tom bir sinemann orta yerinde belleini yitioyun d kalyordu. "Yeni bir oyun bul, Jem," dedim. "Udurmaktan bktm," dedi. "Bamszlmzn ilk gnleriydi ama imdiden bkmtk. Yazn nelere gebe olduunu merak ettim. n baheye gemitik kl, Dlll, yoldan aa bakp, "lm kokusu alyorum,, dedi. Susmasn syledim. Yineledi: "Vallahi alyorum."

"linden gememek iin ne yaplr?" yo|u kaplarlar. Gemek zo"Hibir ey. Kimi zaman btn runda kalrsan, parlak melek Yaayan l Yolumdan ekil Nefesimi brak
tekerlemesini sylyeceksin. " "Sylediklerinin tek szcne bile inanma Dill," dedim. "Calpurnia hepsi palavra diyor." Jem bana pis pis bakt. "PekalA! Bir ey oynayacak myz, oynamayacak myz? " dedi. "Tekerde dnmece." "Artk iine smadm biliyolsuh. Jem iini ekti. "Bizi yuvarlayabilirsin ama Jem. "Arka baheye kgup evin altndan eski bir araba lastii kardm ve iine girip kvrldm. Jem'i; bana scak nefesler konusunda kzgn olduunu ve benimle hesaplamak iin sabrla beklediini de o an kavradm. Tekeri olanca gcyle itti. Yer, gk ve evler lgn bir paletin renklerine dnt. Kulak|arm zonkluyor, nefes alamyordum. Durmak iin kollarm karamyordum. Dizlerimle gsm arasnda skmlard. Tek umudum Jem'in tekere yetiip gemesi ve onu tutmasyd. Ya da kaldrmdaki bir knt beni durdurabilirdi. Ardmdan koup bardn iittim. Teker mcrda zplad. YoIun kar tarafna geti. Bir engele toslayp beni betona frlatt. Sersemlemitim. Fena ha]de midem bulanyordu. Kulaklarmn uultusu geene ve kafam toplayana dek olduum yerde yleyece yattm. Derken birdenbire Jem'|n sesini duydum: "Scout, ka oradan! Haydi!" Kafam kaldrdmda Radley'lerin basamaklaryla karlat m. Donakalrnt m.

riyor ve oyunun en sonunda Alaska'da ortaya kana dek

yorsun?"

"yani biri lrken kokusunu alabildiini mi sylemek isti-

"yoo. Birinin lp lmeyeceini nceden sezebiliyorum. Yal bir kadn retti." Ditt eilip beni koklad. ,.Jean Louise
Flnch... gne kalmadan leceksin!" "Dill! eneni kapatmazsan bacaklarn arptana dek seni dverim. imdi grrsn !"

"kiniz de kesin!" diye sylendi Jem. *Scak Nefeslere inanyormusunuz gibi konuuyorsunuz!, "Sen inanmyor musun sanki?" dedim. "Scak Nefes e}" diye sordu Dill. ..Hii... Gece tek bana yolda yrrken scak|k hissettinmi hi? Scak Nefes cennete giremeyen biridir. ylece ortalarda dolar. Birinin iinden geersen lnce sen de Scak Nefes olursun. Geceleri dolar, insan|arn nefeslerini iine ekince..."
38

39

"Haydi Scout yatma yle. Kalksana, haydi!" Jem lk layd. Ayaa kalktm. Dizlerimin ba zlecekti neredeyse. "Tekeri al... orada brakma! Hi kafan almyor mu?" Kmldamay baarnca titreyen dizlerimle olabildiince
kotum.

"Neden almadn?" diye bard Jem. "Neden kendin gidip almyorsun?" Jem sustu. "Haydi. ok ierde deil. Unuttun mu, bir kere eve dokunmutun?" Jem bana fkeyle bakt. Gk diyemedi. Kaldrmdan aa kotu. Kapda biraz durdu, sonra da ieri dalp lastii ald. "Grdn m?" dedi. "Ne kadar kolaym! Scout bazen ok'kz' gibi davranyorsun. Bu da felaket oluyor., in iinde onun bildiinden fazlas vard ama ona sylemeye karar verdim.

.,Jem, senle ben oynarz. Bakalm Scout korkacak m?" Boo Radley,in o evde olduundan emindim, ama kantla_ yamazdm. Scak Nefesler'e filan inanmakla sulanacama enemi tutmay yeledim. Jem rolleri datt. Ben Bayan Radley,dim Ve yapacam tek i veranda'y sprmekti. Dill yal Radley'di_ O da kaldrmoi be aa be yukar gezinip Jem konutuunda ks_ recekti. J-em de, doal olarak Boo'ydu. On basamaklardan inip acaip sesler karyordu. Yaz ilerledike uyunumuz da geliti. Cilaland, parlad. Konuma|ar eklend ve kurgusunu lagiamatrld. Her gn deien kck bir oyuna dnt. Dill bir eytand. Her roln stesinden geliyordu. uzun boylu grnmesi gerekiyorsa uzun oluyordu. En kt rol bile yiyJi. Korku rotlerini ok iyi beceriyordu. Ben oyunlardaki bayanlar stleniyordum isteksizce. Hibiri Tarzan kadar e_ lenceli deildi. Jem'in Boo'nun yaamadna ilikin gvencesi, gnd C"lprrnia'nn gece de Atticus'un varl, korkumu_
zu

Calpurnia n kapda beIirip seslendi: "Limonata! Diri diri kavrulmadan o gnein altndan ekilin." Kuluk zaman limonata yaz geleneklerimizdendi. Calpurnia veranda'ya bir srahi ile bardak brakt ve iinin bana dnd. Jem'i kzdrm olman nemini yitirmiti. Limonata onu kendine getirirdi naslsa. Jem ikinci bardan clikti ve elini bana koydu. "}.Je oynayacamz buldum. Yepyeni, delik bir ey!"

Hep korka korka oynadk. Jem doutan kahramand. Dedikodu]ardan ve mahalle efsanelerinden olu_ kederl bir oyundu bu. Bayan Radley Bay Radley'le evlean

-bastranad.

Jem, "Scout, sen Bayan Radley olacaksn..." "Pk! Dnyada olmam!" "Niye ki?" dedi Dill: "Korkuyor musun hil?" "Biz uyurken o sokakta gezebiliyor... dedlm. Jem tslad: "ile yaptmz nereden bilecek. orada olduuna inanmyorum bile. Yllar nce lm olmal. Bacaya tkmlardr..."

"Ne?" decti Dill. "Boo Radley!,, "Boo Radley mi? Nasl?"

nene ve tm servetini yitirene dek ok gzel bir kadnd, Son_ ralar diterini, san ve sa iaret parman da yitiriyordu, (Dil,in oyuna yapt bir katkyd bu. Kedi ve sincap yakalaya_ mad bir gece, Boo srp koparyordu. Anne oturma odasn_ parada oturur, ou zaman alard. Boo da evdeki eyalar lard.

mz balarn belaya sokan delikanllar olurduk.Ben araoi yarg di olurdum. Dill, Jem,i sprgeyle itekleye itek_ leye gtrr, merdiven altna kapard. Jem gerektiinde erif, kasabal, Radley konusunda bilgi kp oIan Bay stephan Crawford olarak grnrd. gizliBoo,nun byk sahnesini oynama sras gelince eve yaralanp makas yr_ ce girer, calpurnla,nn dalgnlndan yann_ turJu. Sonra da salncaa oturur gazete dorard, Dill
41

40

tepemizdeydi.

dan geerken ksrrd. Jem de makas akacktan bacana batrrd. Benim durduum yerden gerje< sanrdn z. Bay Nathan Radley her gnk gibi kasabrvi gi;"k iin nmzden geerken ylece dururduk. Bilseyo"n" yaparo acaba? komular geince de oyunu brakyorduk. Bir keresinde Bayan Maudie Atkinson'u, elindeki nrn" ..n"t"., havada, bizi izlerken yakaladm. .Bir Adamn Ailesi, adh oyunun Blm onbe, Sahne ll'sini oynuyorduk ki Atticus'a basldk. Kaldrmdayd. kvrd gazetesin dizne ,rrryordr. Gne
tam

"lyi. Siz oynayn. Grrsnz." Atticus'un gelii, oyundan vazgemek istememin ikinci nedeniydi. lk nedenle Radley'lerin bahesine yuvarlandmda karlamtm. Btn o ba dnmelere, mide bulantsna ve Jem'in barlarna karn teki sesi de duyabilmitim. Onlar kaldrmdan duyamazlard. ok hafifti. Evin iinde biri glyordu.

"Ne oynuyorsunuz siz?, "Hibirey," dedi Jem. Jem'in kaamak szleri bana oyunun gizli kalmas gerektiini retti. Ben de sustum. "Makasla ne yaplyorsunuz peki? Neden kesyorsunuz o gazeleyi? Bugnk gazete ise canna okurum., "Hibir ey." "Ne hibir eyi?" "Hibir ey efendim." "Makas ver bana. Bu oyuncak deil. Bu oyunun Radley'lerle bir ilgisi yok deil mi, Jem kpkrmz, oldu. ..Hayr efendim., "Umarm yoktur," ded Atticus Ve eve gird. ..Je-em...,
"Sus! Oturma odasnda , bizi duyabilirl, Baheye getiimizde Dill oyuna devam
edip etmeyecei-

BElNci

g_/

mizi sordu.

"Bilmiyor. Bilseydi sylerdi, Bundan pek emin deldm ama Jem kz gbi davrandm,.kzlarn hep bir eyler uydurduklarn, insaniarn onlar bu nedenle sevmed.in, eer kz gib davranacatsam gidip yeni bir oyun arkada bulablecegll syledi.
42

,.Jg1,,, dedim. "Atticus biliyor.,

"Bilmem. Atticus oynayam ayz de...u

Srekli drdrlanmam Jem'i yola getirdi. Getireceini biliyordum. Oyuna bir sre ara verdik. O hala Atticus'un oynamamz konusunda birey sylemediini savunuyordu. Oynayabilirdik. Sylemi olsa bile Jem bir zm yolu bulmutu: Karakterlerin adn deitirecektik. Bylece klmse bizi sulayamazd. Dill bu plan itenlikle destekliyordu. Jem'in peinde dolayor, benim canm skyordu. '/azn banda bana evlenme teklif etmi, sonra da bunu unutmutu. Beni kendinin saymaya balam, sevebilecei tek kz olduumu sylemi, sonra da beni unutmutu. Onu iki kez dvdm ama bir ie yaramad. Jem'e daha ok baland. lgn oyunlarndan bir sre uzak durdum. Kz olmakla sulanmann verdii ac ile geri kalan yldzl akamlar Bayan Maudie Atkinson'un verandasnda geirdim. Aelyalarna el srmediimiz srece Bayan Atkinson'n bahesinde hep girebilmiizdr, ama nedense pek sk fk deJem ve Dill beni oyundan atana dek mahallenin teki kadnlarndan farksz biriydi benim iin. Anlamamza gre aka bahesinde oynayabilir, zmlerini yiyebilirdik. Bu ylesi:e cmert bir anlamayd ki bozarz korkusu ile konumaktan ekinirdik. Jem ve Dill onunla daha ok yaknlk kurmama neden oldular.
43 ldk.

Bayan Maudie evinden nefret ederdi. erde harcanan zaman yitirilmi zamand. Duldu. iek tarhlarnn sularken eski hasr apkalar ve tulumlar giyerdi. Saat bete banyosunu yapp, verandaya ktnda da bambaka biri olur, olaanst gzellii ile sokaa arln koyard. Bukelemun gibi bir kadnd ksacas. Tanrnn topranda yetien her eyi severdi. Ayrk otlar dnda tabii. Bahede bir tek ayrk otunun bulunmas nc dnya sava gibiydi. Kklerine saldrr ve onlar uzakdurmazsak bizi de ldreceini syledii zehirli maddelerle yok ederdi. santimden byk olmayan bir ot iin veriIen bu sava izlerken, "Neden skp atmyorsu nuz?,, dedim. "skp atmak m yavrum?" solmu yapra eline alp skt. inden minnack taneler frtad. "Bir ayrk otu tm baheyi yok edebilir. Bak: Bunlar drmezsen gz gelip de kuruduklarnda rzgAr onlar Maycomb'un drt bir yanna datr." Bayan Maudie bunu Tevrat'ta sz edilen veba salgnna benzetti. Konuma biimi Maycomb iin fazlaca kuzeyliydi. Bizleri adlarmzla arrd. Gldnde de altn engellerini grrdnz. Onlar beendiimi ve bir gn benim de byle engellerim olmasn istediimi sylediimde, *33k uhi, dedi. Bir dil akrts ile diindeki kpry karp gsterdi. Bu davran dostluumuzu
perinlemiti.

dedim bir akami "Boo Radley yayor "Bayan Maudie,, mu sizce?" ..Ad Arthu ve sa," dedi. skemlesinde yavaa sallanyordu. "Mimozann kokusunu alyor musun? Bu gece me]eklerin nefesi gibi kokuyorlar." .. Evet. Nereden biliyorsunLz? "
,,Boo... Arthur'un yaadn." *i karartc bir soru. Sanrm konu da yle. Biliyorum nk evden gtrldtn grmedim," *Belki de lmtr de onu bacaya tkmlardr,"

"NeyiYavrum?"

..Jem Finch, Scout Finch, Charles Baker Harris, gelin buraya!" sz dinlememizin karln hep aldk. yazn alacakaranlklar uzun ve sakin olur. ou kez Bayan Maudie ile sessizce verandada oturur, gkyznn sonradan pembeye dnmn, krlanglarn evlerin tepelerince szlp, okulun gerisinde gzden kaybolmalarn izlerdik.
44

d:

Bayan Maudie'nin |yi niyetinden Jem ile Dill de nasiplerini alyordu. Ne zaman oyunlarna ara verseler Bayan Maudie'nin o gne dein gizli kalm yeteneinin rnlerini tadyorduk. evredeki en tadna doyulmaz pastalar o yapyordu. Onu srda edindikten sonra hep bir byk, iki kk pasta yapar ve bizi arr-

"Bu da nereden kt?" "Jem yle diyor." *Hit... Her geen gn Jack Finch,e biraz daha benziyor, g"y; Maudie amcam Jack,i ocukluundan tanyordu. Hemen hemen ayn yataydlar ve Finch Landing,de birlikte Dr, bym]erdi. Bayan Maudie komu bir toprak sahibinin, tpt am.a tutkusu Frank Buford,un kzyd. Doktorun meslei ise bitkilerdi. Bu nedenle hep yoksul yaadlar. Jack Amca'm ve zen_ bitki tutkusunu sakslarla doyurdu. Nashville,de kald her Noel grrdk. Her Noel sokan gin oldu. Jack Amca,y Jack 6tesine haydi evlenelim diye barrd. "Az daha bar, Ben duyamlyorum!" di_ Finch. Seni postane,den de duyarlar. ye seslenrdi Bayan Maudie. Jem ve ben bunun ok tuhaf bir bir Lvenme teklifi oor5rn, dnyorduk ama Jack amca y-;l_ Krk tuhaft. Bayan Maude'ye taklmak istediini sylerdi, Bayan Maudie evlenmek isteyecel dr onunla urayordu. holan_ en son kiiydi ama en ok da onunla akalamaktan yordu. En iyi savunma saldryd, ,,Arthur dar kmyor, hepsi bu," dedi Bayan Maudie. ..sen de dar kmak istemezsen evde kalmaz msn?" . .sterim. Ama o neden istemiyor?)) kst. "yksn sen de benim Bayan Maudie gzlerini kadar biliyorsun."
45

*Nedenni duymadm ki. Kimse sytemed|."

anlamyordum. dedim.

Bayan Maudie'nin o deiik protestan cehenneminde yann gzlerimin nnde canlandrnca inancm sarsld. Doru; keskin bir dili vard. Bayan stephanie cravord gibi hayr ileri de yapmyordu. Ne var k a<l banda hi kimse Bayan Stephanie'ye gvenmezken, ben ve Jem Bayan Maudie'ye inanrdk. Bizi hi gammazlamamt. Bizle kedi-fare gibi oynarnamt. zel yaammza karmazd. o bizim arkadamzci. Byle bir|nin sonsuza dek neden yanacan

okumuyo,TuutT.

"yalnzca evdeki banyoda! Ayak-ykayanlar mutlu|uk veren her eyin gnah olduuna inanrlar. Bir gn bana gelip ieklerimin de benimle birlikte cehenneme gideceini sylediler., "ieklerinizin de mi?" "Evet kkhanm. Benimle birlikte yanacaklarm. Tanrnn bahesinde ok zaman geiriyor, evde yeterince incil

kat deilim yavrum. Ben yalnzca Baptist'im., "Ayak-ykamaya inanm yor musunuz?,

"Bay Radiey Ayak-ykayan Baptist'lerdendi...(-) Bilirsin." "Siz de Bapitist deil misiniz?"

"Bunu anlamak iin ok gensin. Ne var ki bir |ncil, birinin elinde babann elindeki viski iesinden ok daha kt olabilir."

"o denli

f
;
.,]

iI

ft
d

Kafam karmt. Atticus hi viski imezdi. mrnce hi azna... yoo, hayr koymu. Koymu da beenmemi. Bayan Maudie gld. "Baban kastetmedim. Demek istedim ki Atticus ne kadar ierse isin bazlarnn en iyi halinden daha kt olamaz. yleleri vardr ki teki dnyay dnmekten bu dnyay yaayamazlar. Sokaa bakp sonucu grebi-

lirsin."
.o

'!

,.Boo... Arthur iin sylenenler doru mu sizce?"

..NeIer?"

"Bu doru deil. Siz benim tandm en iyi insansnz,,

Bayan Maudie gld. "Saotun kkhanm. Aslnda Ayak-ykayclar kadn gnah sayarlar. ncit'i ketimesi ketimesine kabul ederler onlar." "Arthur bunun iin mi evde? kadntardan uzak durmak iinmi?" ..H fikrm yok." "Anlamsz ama. Cennetin peinde olsa hi deilse verandaya kar. Aicus der ki. Tanrnn sizin gibi sevdii kultar
kendilerini de severlermi... "

sylediklerinin drtte zencilerin, geri kalan da Stephanie Crawford'un palavralar. Stephanie bir gece uyanp Arthur'un kendisini seyrederken yakaladn anlatmt. Ne yaptn dedim, teye kayp ona yer mi atn? Bu onun enesini kaoatmaya yetti. " enesini kapatmtr. Bayan Maudie'nin sesi herkesin enesini kapatt rmaya yeterliydi. "Yok ocuum. Dertli bir ev o. Arthur Radley'i kk bir ocukken anmsyorum. Ne derlerse desinler ok efendice konuurdu. Dilinin dndnce efendice konuurdu. "Deli mi?" Bayan Maudie ban sal|ad. "Eskiden deilse bile bunca zamandr'olmutur. nsanlara neler olur bilemeyiz. Kapal kaplar ardnda neler olur, ne srlar...,
tTlaZ. Babam savunma gereini duymutum.

ona anlattm.

yap"Atticus bize bahede yapamayacan evde de

Bayan Maudie sallanmay brakt. Sesi sertleti.

uundan bile gemedi. Ama unu sylemeliyim ki baban evde ne ise darda da odur. Eve gtrmek iin pasta ister mi-

.,Aman yavrum, sesli dnyordum. Baban aklmn

(-)Fanatik bir protestan mezhebi.

sin?"
stemez olur muydum hi! 47

46

Ertesi sabah kalktmda Jem'e Dill'i arka bahede konuurlarken buldum. yanlarna gittiimde her sefer yaptktar gibi beni kovdular. "Gitmiyorum ite! Bu bahe senin olduu kadar benimdir Jem Finch. Burada oynamaya senin kadar benim de hakkm
Var.

;{

vard.

Ksa bir fsldamadan sonra dikIetiler: "Kalacaksan dediklerimizi yapacaksn," dedi Dill. "Bu ne airatafra?" ..Dediklerimizi yapacaksn? yapmazsan sana hi bir ey anlatmayz!" "ok gizli iler eviriyormu gibi konuuyorsunuz. pekalA, neymi?" Jem, "Boo Radley'e bir not ulatracaz,,, dedi. ,,Nasl?, imde kabaran dehet duygularn uastrmaya alyordum. Bayan Maudie iin konumak kolayd. yalyd, verandasnda gvencedeydi. Bizler iin durum farklyd. Jem olta kamnn ucuna notu ilitirip panjurlardan ieri uzatacakt. Birileri geerse Dill ngrak alacakt. Dill sa elini kaldrd. Etinde annemin gm yemek an

t
t
t]

|)

.kp bizimle oturursa kerdini "Fikir benimdi,,, dedi Pil|. daha iyi hisseder diye dndm." *yle olacan nereden biliyorsun?" "yz yldr ierde olsan, yiyecek olarak kedilerden ve sincaplardan baka bir eyin olmasa sen nasl olurdun? ddlasna varm ki sakal nah bu kadar olmutur..." "Babannki gibi mi?" "Babamn sakal yok. Onun..." Dill sustu. "te kendi. aznla yakalandn: Babamn siyah sakallar
var diyordun..."
i'

baktk. krk bir panjur var. Hi deilse pervaznabrakabilirim."

"Ben evin ardna dolanaym,, dedi Jem. ..Dn yoldan

"ok dedimse o kadar da deil. Kesti hem. Kant istersen, mektubum bile var. Bana da iki dolar yoIlad... n'aber?" polis niformas yollamt. "Anlat anlat. szmona bir de Hi ortaya kmad deil mi? Uydur uydur syle olum, ha...,, Duyduum en kuyruklu yalanlar Dill Harris sylerdi. Posta uana on yedi kez binmi, Nova Scotia'ya gitmi, bir fil grmt. General Joe Wheeler, dedesinin dedesi oluyordu ve ona bir kl brakmt. ..$g5,,, dedi Jem. Bodrumdan sar bir kamla dnd. .,Bunun boyu yeter mi?" "Eve gidip dokunabilecek kadar yrekli birinin bu kam kul]anmasna gerek yok," dedjm. "Neden gidip kapy almyorsun?" gerek?" "Bu... i... baka! Ka kez sylemem Dill cebinden bir kt karp Jem'e verdi. mz eve

..Jem...,

mz," dedi. "Siz ldrmsnz! Hepimizi ldrecek."

48

"Artk bu ie bulatn. Brakp gidemezsin Bayan dlek, "Peki. Peki! Gzclk yapmak istemiyorum. Biri..., "Yapaeaksn. Sen arkay kotlayacaksn. Dill de n. Birini grrse an alacak. Tamam m?, "Tamam. Ne yazdnz?,, Dill, .Arada bir dar kp bize neler yaptn anlatmasn, ona bir ktlk yapmayacamz ve ona dondurma ataca-

yrdk. Dill elektrik direinde kald. Jem'le ben yana getik. Jem'in arkasnda kalp, dnemeci grebileceim bir yerde durdum.

ucuna takt ve getii pencereye uzatt. Kam ksayd. Debelenmesini uzun sre seyrettikten sonra yanna gittim.

"Tamam," dedim. "Grnrde kimsecikler yok." Jem kenarda DiIl'e bakt. Dill ban sallad. Notu oltann

"oItadan karamyorum. karsam da orada kalmasn salayamyorum. Yola dn Scout!"

Bbl ldrmek / F:
+

49

Dndm ve bo yolu kolladm. Arada bir notu pervazabrakmaya alan Jem'e de bakyordum. Not srekli dyordu. Jem de alp bir kez daha deniyordu. Alsa da okuyamaya-

veya tk. Byle eeke oyunlar oynamayacaktk. Bu sokakta kasabada hi kimse ile alay etme",
!
!

.Aayetmiyorduk!onaglmyorduk,"dediJem.

cak diye dndm. ngran sesi gelmeye balad. Boo Radley'in kanl dilerini grmeye hazrdm. Sradm ve Dill'in ngra var gc ile Atticus'un suratna doru salladn grdm. Jem'in hali yle iler acsyd ki bir eyler sylemeye gnlm elvermedi. Oltay peinde srye srye gidiyordu. Atticus, "u ngrak sesini kes!" dedi. Dill an yakalad. Sessizlikte keke alsa diye dndm.

i
;i
],j

,l
,

Atticus apkasn arkaya doru ittl. Ellerini beline koydu: "Jem... ne yapyorsunuz?" "Hibir ey efendim." "O martaval duymak istemiyorum. Konu hadi!" "Ben... Biz Bay Radley'e bir ey vermek istiyorduk." "Nedir o?" "Yalnzca bir mektup." "Ver bakaym." Jem kAd uzatt. Atticus okumaya alt. "Neden Bay Radley'in dar kmasn istiyor sunuz?" Dlll. "Bizden holanacan dndk," diyordu kl Attlcus'un bakn grnce sustu. .Olum," dedi Atticus, soha bir ey syleyeceim, ilk ve son olacak: O adamla uramaktan vazgein. Hepiniz." Bay Radley'in yapt kendi bilecei iti. kmak isterse kard. Evde, hele hele merakl ocuklarn ilgilerinden uzakta kalmak istiyorsa, kalrd. Merakl ocuk bizim iin sylenebilecek en hafif szd. Odalarmzdayken Atticus l1apy almadan ieri dalsayd holanr mydk? Biz ayn eyi Bay Radley'e yapm oluyorduk. Onun yapt bize garip gelebilirdi ama ona gelmiyordu. Kald ki uygar insanlar yan pencerelerden deil de n kapdan iliki kurarlard, bu hi aklmza gelmi miydi? Son olarak da oraya arlana dek uzak duracak50

"Yalnzca..." *Demek o oynadnz oyun",imdi anladm," "Bu alay etmek mi?" .Hayr,, dedi Atticus. ,,Yaam mahallelinin eitimi iin or_ taya sermek." *yle yapyorduk demedim. Ben byle bir ey demedim," b_ Atticus gld: imdi dedin ite. Bu samal bundan ye srdrmeyeceksiniz. Hepiniz!" Jem bakaka]d. ..Sen avukat olmak istiyorsun deil mi?" azn bzd. Jem tar_ enesini kapal tutmak istercesine Atticus tmann yararl olmayacan anlam olmal ki sustu_ eve girdiinde en eski avukat numarasdsyasnalmak iin n, ylttrunun farina varmt. onun evden kp, kasabaya gdini or"o. Duyamayaca bir uzakla varnca da ardn_ de_ ian"nard: ..Avukat olmay isterdim ama artk pek emin
ilim!"

ALTNC e_/ JemBayanRachel'inhavuzununbandaoturmayagidip gidemeye.L6irr sorduunda babamz evet dedi. Bu Dill,in

gle, seneye tlaycomb,daki son gecesiydi. "Benden de gle grrz deyiverin." Duvarn stnden atladk, Jem slmz ald, Dill karlk verdi. terdi. Bayan Maudie,nin fstk aalarnn gerisinden ay ykseliyordu. "Sanki ortal daha scak laplor, ,,rtnde ha m var?, diye sordu Dill, kafasn kaldrma_

.t kmt!o,, dedi Jem. "uraya bakn"," Douyu gs-

dev bir

'

51

Jem eski yenilgilerin stnde duracak adam deildi. Atticus'dan kapabildii tek ey kar soruturma yntemleriydi. "Sco_ut, bir ey yapmayacaz Hl... lga kadar gldip geleceiz. sessizce katdrmdan yrdk. Mahallelinin arl attnda gcrdayan satncakl koltuklarna, gece fsttlarna kulak kabartyorduk. Arada bir kulaklarmiza Bayan stephanie
52

im yoktu Dll eSnedi, gerindi ve, .,Bakn aklma ne geldi, haydi yr_ ye kalm," dedi. "Bu iin inde bir bt yenii Varml gibi geldi bana. Maycomb'da kimse i otsun diye yr *"r. "r"i" Dill?, Jem, "Ben vd[T, dedi. Kar ktmda da ..Gelmek zorunda deilsin"i yaptrd. "Sen de gitmek zorunda deilsin. Unutma...,

dan. Gazete ve ipten sigara saryordu. ..Yoo. Yatnzca bir kadn var- unu yakma Dill, ortal pis pis kokutacaksn!, Maycomb'daki ayn zerinde bir bayan olurdu. Masasna oturmu da, san taryormu gibi bir bayan... -Bay "Seni zleyeceiz," dedim. ,.Sanrm Avery'i gzetlememiz gerek." Bay Avery, Bayan Henry Lafayette Dubose'un karsndaki evde pansiyoner katyordu. Her pazar kilisede toplanan yardm parasnd.a deiiklik yaratmann dnda yapi tek ey, dokuza kadar verandada oturup hapirma,ti. gr-ge." de ilk ve son kez ortaya koyduu bir becesine tank olduk. Bayan Rachel'in basamaklarndan iniyorduk ki, Dil bizi durdurdu: "Aman tanrm, uraya bakn!, Yolun karsn gsteriyordu. ilkin sarmaklaila kap verandann dnda hibir ey gremedik. Dikkatle baktmzda yapraklarn zernden yay gibi geen bir suyun, sokak lambasnn dibindeki sar k tekesini nian aldgn tarkettik. kaynandan topraa on metre var gbiydi. Jem, kt nanc,dedi. bil, ,gnde bir galon iyordur'diye ekledi. Bu biI sidik yar izedi, ben bu uzaktk ve beceri yarmasnn dnda kalmim. Bu konuda yetene-

Crawford'un kahkahas geliyordu. "Eee?.." dedi Dill. "Peki. Sen neden eve gitmiyorsun, Scout?"
Dil]'Ie

grmeye alacaklard. Eer onlarla gitmeyeceksem eve dnp enemi tutmalydm. te o kadard!

"Siz ne yapacaksnz?" Jem yalnzca krk panjurdan ieri bakacak, Boo'yu

,.Ama neden,bu allahn cezas geceyi beklediniz?" Gece onlar gizliyordu. Atticus kitabna dalm olur, dnyann sonu gelse uyanmazd, Boo Radley onlar ldrrse tatil'i karmam olacaklard; bylece okulda da kurtulmu olacaklard... Hem karanlk bir evin ierisini grmek karanlkta daha kolay olurdu. Anlayabilmi miydim?

"Jem ne olur..." ya sus ya da eve git. "scout, sana son kez sylyorum. Her gn biraz daha tazla kza benziyorsun. " Tanr biliyor ki byle deyince onla.ra katlmaktan baka seeneim kalmamt. Radley'lerin arka bahesindeki yksek tel rgnn altndan gemeyi yeleciik. Grlme olaslmz azd. Tel geni bir baheyi ve bir ufak barakay evreliyordu. Jem alt teli kaldrd ve Dil!'e iaret etti. Peinden ben gelp Jem'e teli tuttum . Zar zor geti. "tnz karmayn," diye f sldad. "allara dolanrsanz lleri bile uyandrrsnz. Dakikada beIki bir adm atyordum. Jem'in aynda beni ardn grnce biraz hareketlendim. Baheyi avludan ayran kapya geldik. Jem dokununca kap gcrdad. "Tkrsene," dedl Dill. "Bizi kafese kstrdn, Jem," dedim. "Buradan kolay kolay kamayz." "Hit... Tkr Scout!" Azmz kuruyuncaya dek tkrdk. Jem kapy yavaa kenara ekip tel rgye dayad. Artk avludaydk. Radley'lerin evinin arka taraf, nnden de beterdi. Krk

dkk bir veranda ev boyunca uzanyorou. < kap, aralarndu iki kara pencere vard. Tavann kenarn 93 stun yerine bir dikme tutuyordu. kenarda bir kuzine vard. zerindeki ayna ayn yakalayp i,ktc bir biimde yanstyordu.
.,Tavuklar."

dt. Sonra yrd, Jem'i geti. Evin yanndan geldii gibi gitti.

"Ne var?"

,.Ayy..." dedi Jem usulca.

"Ne grdn?,, "Hibir ey. Perdeler. Uzakta ufack bir k v?I. .Haydi tyelim," dedi Jem. ,.Arkay deneyelim., Tam kar kyordum ki beni hi Oly" susturdu. "Arka pecereyi deneyelim., "Dill... hayr dedim." Dill Jem'e yo.' v-erdi. Jem ayan basamaa koyunca basamak gcrdad. Durdu:Arln dengeleri"y" alarak bast.

Grnmeyene dikkat etmek zorunda olduumuz Dill tarafndan doruland. Evin yanna srnerek ulatk. krk panjurlu pencereye dolandk. pewazJem'den birka santim yukardayd. Dill'e "Sana el vereyim,, dedi. *Az bekle., Dill,i altn beik yapp yukar kaldrdk. Pervaz yakalad. "abUk!,, dedi Jem. uFazladayanam ay1., Dill omuzuma vurunca onu aa indirdik.

Jem verandada srayp bize doru f rlad. Kapy at, beni ve Dill'i teye itti. allarn hrtlar arasndan bizi srd. Yar yolda ayam taklp dmtm ki bir iftenin sesi mahalleyi ayaa kaldrd. Jem ve Dill balklama yanma kapandlar. Jem'in sesi hkrklara boulmutu. "Okul bahesinden yana... abuk o] Scout!,, Jem tel rgy tuttu. Dill ve ben getik. Okul bahesinin

ortalarna gelmitik ki Jem'in yanmzda olmadnn farkna vardk. Dnp arkamza baktk, tele taklan pantolonunu kur-

tarmaya alyordu. Pantolonunu karp kendini kurtard. meelere kadar da donla kotu. te tarafn balad gvenlik duygusu bize sersemletmiti. Jem'in beyni ise drtnala alyordu. "Eve dnmemiz gerek. Yokluumuzun farkna varmlardr." Okul bahesini koarak getik. Evimizin berisindeki Deer ayr'nn tellerinin altndan da koarak getik. Jem dinienmemize izin verdiinde a,ka merdivene varmtk. Kalp atIarmz normale dnnce, hibir ey olmamcasna n baheye yrdk. Yoldan aa baktmzda komulardan bir ka]abaln Radley'lerin evinin nnde olduunu
grebiliyorduk.

Glgeyi ite on an farkettim. aptial birinin ggesyo. ikin aa sandm ama rzgAr yokiu.-olmayncu o" aa gvdeleri yrmezlerdi. Veranda ay ile y,k"nr, gibiydi. Glge Jem'e doru iterliyordu Dill de grd. Elteri ile yzn rtt. Jem'in zerinden geerken Jem de grd. Ban kollarnn altna gmc ve kaskat kesildi. Glge Jem'in yarm metre berisinde durdu. kottar yanna
54

ses kmyordu. ik basamak atlad ve ayan verandaya bast. Dizlerinin zerinde pencereye gidip eribakt.

"Oraya gidelim," dedi Jem. "Ortalkta grnmezsek tuhaf kaar." Bay Nathan Radley kolunda bir ifte ile kapnn ardnda duruyordu. Atticus ise Bayan Madie ile Bayan Stephanie'nin arkasndayd. Bayan Rachel ve Bay Avery de hemen yanbalarndaydlar. Hibiri geldiimizi grmedi. Bayan Maudie'nin yanna sokulduk. "Neredeydiniz? amatay duymadn v m?" "Ne o]du?" dedi Jem. "Bay Radley bir zenciye ate etti." "Ya... vurabildi mi bari?"

..HaYlr,, ded Bayan Stephanie. ..Havaya ate ett. onu koparm ama. ortalarda beti benzi b;;;;az kesilmi bir zenci grrseniz odur diyor. Bir kez daha J"n"y".ek olursa ikinci iftem de dolu dyor. H.r3)r.l ate etmeyecekmi. ister zenci olsun, ister kpek... Jem FlNCH!,

"Bay Finch." sokak nn altnda, Ditl'in bir martaval hazrladn gryordum. iko melek yz iyice torOrar,',. "Ne var?" .,Ben kazandm," dedi Dill. "Kazandn m? Nasl?, Dll'n elleri bann arkasna gitti. nne doland. Alnn kapatt, "u havuzun yannda strp-poker oynuyorou<., Jem ve ben gevedk. komutar yutmu grnyorlard. iYi.de bu neyin nesiydi? grenmemize _striP-po,rrb" zaman kalmad. Bayan Rachel itfaiye dd gi ii.ilmaya balad: "isa adna Dill Harris genm tavuzJmrn J",nda kumar ha! Ben sana strip-poker'i gsteririm baym!, Att|cus Dllt'l paralanmaktan geici olaral< kurtard. .,Bi, d"kik" Bayan Rachel," dedi, "Bunu daha nce duymamtm. KAt ml oynuyordunuz hepiniz?" Jem, Dll'in yksne kremeden bir destek verd: ..Hayr efendim. Kibritlerle oynuyorduk., "kardeimi takdir ettim. kibritler tehlikeli olabilirdi ama oyun kAd lm demekti., "Jem ve Scout,, dedi Atticus. *Ne trl otursa olsun poker lafn bir daha duymak istemiyorum. Git Dill'lere ve pantolonunu at Jem. Bu ii aranzda zmleyin.,
56

limi ektim.

"Efendim?" dedi Jem. Atticus araya girdi: .Pantolonun nerede evlat?, "Pantolonum mu efendim?, "Pantolonun. yarar yoktu. Tanr ve kullar nnde donuyla duruyordu.

"Uzlme Dill," dedi Jem. "Seni dvmez. Atticus onu vazgeirir. yi akl ettin arkada. Dinle bak... duydun mu?, Atticus'un sesi geliyordu. "nemsiz... bu ada olur, geer, bayan Rachel." Dill'in derdi bitmiti ama Jem'le benim iim bitmemiti. Jem'in sabaha kadar bir pantolon bulmas gerekiyordu. Dill, Bayan Rachel'in basamaklarna vardm zda, "Sana benimkilerden birini vereyim,,, nerisinde bulundu. Jem iine smayacan syledi ve teekkr etti. Vedalatk. Dill ieri girdi. Birden nianlr1 olduunu anmsam olmal ki geriye kotu ve Jem'in nnde beni pt. ,.Bana yazn emi?" diye bard ardmzdan. Jem'in pantolonu ayanda olsayd bile o gece uyumamza olanak yoktu. Arka verandadaki yatamzda yatarken, gecenin sesi kat daha gl ulayordu ku|aklarmza. Yoldaki her hrt c almaya gelen Boo Radley'di. Gecenin yarsnda glen bir Zencinin sesi, zincirden boanm Boo'nun sesiydi. Tele arpan bcekler Boo'nun parmaklaryd;teli paralyorlard. Kiraz aalar ktyd, kpr kprd, canlyd. Uyku ile uyanklk aras bocaladm durdum.
"Uyudun mu gz?" "Deli misin!" "Hit... Atticus'un snk." Aynda Jem'in ayaklarn yere bastn grdm. "Gidip onu alacam." Dikiliverdim. "Yapamazsn. Brakmam!" "Gitmem 9erek." "Gidersen Atticus'u uyandrrm !" "Hele bir uyandr! Seni ldrrm." Onu yataa oturttum. Kandrmaya altm. "Bay Nathan sabah onu bulacak. Yitirdiini biiiyor. Atticus'a gsterdiinde iler biraz karacak ama hepsi bu. imdi dn yatatna.)) ,.Bunu biliyorum," dedi Jem. "te onun iin dnp alacam ya zaten,."

57

Midem bulanmaya balad. Oraya tek bana dnecekti... Bayan Stephanie'yi anmsadm. Bay Nathan'n iftesi doluydu. Kpekler de olsa, zenci de olsa... Jem bunu benden iyi biliyordu.

verdim. Birden arka telrg gcrdad gibi geldi. Gcrdasn istiyordum.

mitsizdim. "Bak Jem... demez! Dayak actr ama acs uzun srmez. Vurulacaksn Jem... Ne olur... '"Ben... bak bu i yle Scout," diye mrldand, "Atticus beni bildim bileli hi dvmedi. Bunu da deitirmek istemiyo-

Atticus'un ksrdn iittim. Soluumu tuttum. Kimi zaman tuvalete kalktmzda onu okur bulurduk. Geceleri sk sk uyandn, bizleri dolatktan sonra uyuyabilmek iin okuduunu sylerdi. lnn yanmasn bekledim. Holn a bouluunu beklercesine gzlerimi ksmtm. Yanmad. Nefes alabiliyordum yine.

Eh, bir bakma doruydu bu. Gn yoktu ki Atticus bize gzda vermesin. "Yani seni hi yakalamad demek istiyorSU[|.

l'UlTl.

Gece srngenleri yuvalarna ekilmilerdi. RzgAr estike olgun kirazlar darna vuruyordu. Uzakta kpek havlamalarnn

"Belki. Ama yle kalsn isterim, Scout. Bu gece bu ileri yapmamalydk Scout." te o andan sonra Jem'le benim yollarmz ayrld. Onu anlamadm olurdu ama bu aknlklar ounlukla ksa mrl olurdu. Bu ii beni ayordu. ..'6|g1,,, diye yalvardm. "Biraz dn. Orada ylece yalnz olduunu dn."
.<$g5.r,

geldii karanlklarda kimsecikler yoktu. Oradayd ite. Geri geliyordu. Beyaz gmlek iti atlad ve gitgide byd. Arka basamaklar trmand, kapy kilitledi ve yatagsterdi.Yzkoyun na oturdu. Tek laf etmeksizin pantolonunu duydum. Sonunda ses dinyatt. Bir sre karyolasnn sarsln di. Hi sesimi karmadm.

yEDNc Boltvt
Jem bir hafta sessiz ve kskn dolat. Atticus'un bana nerdii gibi Jem'in derisinin altna girip ortalarda dolandm. Gece ikide Radley'terin evine giden ben olsaydm ertesi gn leden sonra cenazem kalkard. Bu nedenle Jem'e ilimedim ve onu yalnz braktm. Ders yl balad. kinci snf da birincisi kadar ktyd. Daha bile beterdl. Hala adamn suratna kartlar sallyorlar, okuyup yazmamza izin vermiyorlard. Bayan Caroline'nin baar derecesi yan odadan duyulan glmelerin skl ile belirlenebilirdi. AYn ekip yine birinci snfta akmt. Disiplinli salamada etkin olu_ yorlard. Bu yln en iyi yan Jem'le ayn saatte kmamzd; saat oldu mu eve gidebiliyorduk. Bir le sonras okul bahesine geiyorduk. Jem anszn. "Sa_ na sylemediim bir ey var" dedi. Gnlerdir syledii tek tam

min ederim ki o ztToo...

dim.

"Seninle yine konuur... Onu uyandracam. Jem... ye-

Aabeyim yakama yapt. "Seninle geliyorum," diyebil-

gereken an'a kadar bekleyip Boo Radley'in ifttsie kulak

58

"Hayr... gelmiyorsun! Grlt edersin." Bu da ie yaramad. Kapy ap merdivenlerden aa szlrken tuttum. Saat iki olmalyd. Ay batyordu. Dantelimsi glgeler buulu bir yoklua dnyordu. Jem'in beyaz gmlei yaklaan gn nda kamak isteyen ufak bir hayalet gibi oradan oraya kayarak gidiyordu. Ufak bir rzgr kt ve iki yanmdan aa akan teri souttu. Jem arka yoldan doland, Deer ayrn, baheyi, tel rgy geti. Belki de bana yle geliyordu. Hi deilse o yana gidiyordu. Anlalan uzun srecekti, imdiden panie kaplmamalydm. Panie, :aplnmas

cmle olduu iin gcendirmemeye altril: ,,Ne ile ilgili?, "O gece ile." "Bana o gece ile ilgili hibir ey antatmadn ki., Jem bu szme karlk, sinek kovarcasna elini sallad. Birka dakika sessizce yrd. Sonunda, ..Pantotonumu almak iin geri dndmde -hani karrken birbirine dolanp tele tak|mlard da kurtaramamtm- geri dndmde..., dedi. Derin bir soluk ald. ..Geri-dcnougtjmde tet rgnn zerine katlanp konmutu. Benim gelip almam bekliyordu sanki."
gsteririm. Tamir edilmilerdl. Bir hanrndikmi gibi deildi. Ben filan dikmiim gibi; arpuk urpuk. Neredeyse...>

"Bir ey daha var... Jem'in sesi bouktu. ..Eve gidince

"stnde...,

gri ip vard.

hatlatnaya altm. *seninle ayn evde oturmaoka ne yapaca kim ne bilirl kimi zaman ben bite bilemiyorum., Aacmzn yanndan geiyorduk. Budak delinoe bir yumak

mamladm. Jem titredi. "Biri benim dinceLr"m okuyormu gibi... Ne yapacam bilebilirmi gibi. Biri beni tanmadan bunu bilebilir mi Scout?" Jem'in sorusu yakar gibiydi.

"...biri dnp.onlar alacan biliyormu ib,, diye ta-

onu ra-

de ne bulsak kendi malmz saydk. kincl snf i karartcyd ama Jem yam bydke okulun da iyileeceini, kald ki insann altnca snftan nce ie yarar bir ey renmediini savunuyordu. A]tnc snf onu ta bandan mutlu etmiti. Balangta aklm kartran bir Msr dnemi yaaci. Ayaklarn dz basmaya alyor, bir elini ne, bir elini ardna uzatyor, bir ayan tekinjn hemen ardna koyuyordu. Ona kalrsa Eski Msrllar byIe yrrIerdi. Ben byle yrrlerse nasI ilerini yaparlar aklm almyor dedim. Ama Jem Amerikallardan tazla i baardklarn, tuvalet kidn(-) ve sonsuza dek kaIc mumyalamay bulduklarn belirtti. Onlar olmasa ha]imiz nice olurdu. Atticus, sfatlar karrsan gerekler kalr dedi. Gney Alabama'da mevsimler kesin snrlarla ayrlmazlar. Yaz sonbahara kayar, sonbahar ise kn izlemedii yllar o]ur. lkbahar birka gnde yaza karverir. O sonbahar uzun bir sonbahard. Ceket giydirecek kadar bile serin olmad. Bir Kasm akam, Jern'le ben yine yrngede dolanyorduk ki budamzbiziyolumuzdan alkoyciu. Bu kez iinde beyaz bir ey duruyordu. Jem karma onurunu bana brakt. Sabundan yaplm ikl kk heykelcik karttm. Biri kk bir oland, tekinin ise beceriksizce yaplm bir eteklii vard. By denen bir ey olmadn anmsamazdan nce ikisini de l bastm gibi frlatverdim. Jem yerden ald. "N'oluyor sana kuzum?" Yontu]ar bulandklar krmz topraklardan kurtard. "ok gzel eyler. Hi bu kadar gzelini grmemitim." Bana uzatt. ki kk ocuun kusursuz kopyalaryd bunlar. OIan ort giymiti ve sa kalarn rtyordu. Jem'e baktm, kalverengi bir tutam sa kaiarna doru sarkmt. Benim de peremlerim vard.

sa biz alrz, tamam m?, "Peki. Hakl olabili,sin,, dedi Jem, ,,Bir ocuun ii otmal. Hazinelerini byklerden saklad bir ylr. arkndaysan yalnzca okul akken bir eyler buluyoruz. "Evet amayazn buradan hi gemeyiz ki., Eve gittk. Ertesi gn yumak yerindeydi. Jem tnct gn de orada oldu_ unu grnce cebine indirdi. o gunden .6nr. budak deliin60

"Alma Jem. Buras birinin, kesin., "Sanmam, Scout., "Ylel Walter Cunningham gibi birisi ders aralarnda bu_ rayabir eyler saklyor olmal. Biz de gelip alyoruz. Bak... brakalm birka gn dursun. o zamana kadar kimse almam-

@deruloyaplmktla(Papirsler),tuvaletkdnn benzer anlatm biimi ayndr.

61

koydu.

"Bay Avery." "Bay Avery yalnzca tahta doramasn biljr!, Bay Avery her hafta bir denei yonta yonta bitirirdi. onu krdan yapar, krdantar inerdi "ihtyar Bayan stephanie crartord'un sevgilisi. "Evet ama o kasaba dnda oturuyor.)) "Bizimle niye ilgilensin kj?" "Belki de verandada oturup Bayan Stephanie'yi seyredeceine bizi seyrediyordur. Ben de onun yerinde olsam yle yapardm." Jem yle uzun uzun bakt ki ne olduunu sordum. . "Yok bir ey," dedi. Eve gidince oe bebekleri sandna

"Bunlar biziz," dedi. Burala,da yontma ilerini kim yapar?,

bir tamasna izin verirdi. O gnlerde Jem'i grmeiydiniz; yu-

murtalarn zerinde gezermi gibi yrrd.

yelerim. "Atticus, senin iin farketmezse bunu tamay Belki tamir de edebilirim.,, Dedemin saatini tamann tadn iyice karmt, imdiyse bu saat ona yk gibi gelmeye balamt. Her be dakikada bir saate bakmak gereini de duymuyordu artk. Tamir iini iyi becerdi. Dardayalnzca bir yay ve iki kk para kalmt ama saat yine de almyordu. "Olmayacak Scout."

Ertesi hafta budak deliinden pasl bir madalya kt. Jem, Atticus'a gsterdiinde, Atticus bunun bir okul madalyas olduunu syledi. Bizler domadan nce Maycomb yresindeki okullar yaz yarmalar dzenlenlermi ve kazanana bu madalyadan verilirmi. Atticus, 'biri yitirmi olmal,'cjedi. Nerede bulduumuzu sordu. Tam sylyordm ki Jem'in tekmesini yedin. Jem, Atticus'a kazananlardan kimseyi anmsayp anmsamadn sordu. Hayr, anmsamyordu.' En byk ganimet drt gn sonra kt orta ya. Bozuk bir cep saatiydi bu. zerine iltrlm bir ksiee taklyd. ak "Altn mdr dersin, Jem?, "Bilmem... Atticus'a gsterelim., Babam yeni olsayd on dotar edeceini syledi. "Okuldan biriyle dei-toku mu yaptnz?, "Yo, hayr efendim!" dedi Jem ve dedesinin saatini cebinden kard. Atticus bu saati dikkatli olmas kayd ile haftada
62

hafta gememiti ki bir kutu sakz bulduk. Jem, Radk ley'lerin bahesinde bulunan her eyin zehirli olduunu unutmu olacak ki hepsini inedi.

yazalm m, ne dersin?" "Bun]ar brakana bir mektup olur Jem. Teekkr edebiliriz... Ne oIdu?" "yi Jem ban ellerinin arasna alm sallanyordu. "Anlamyorum! Hi anlamyorum! Nedendir bilmiyorum Scout..." Oturma odasna bakt. "Gidip her eyi Atticus'a anlatmay dnyorum... Hayr... sylememem erek." "Senin yerine ben syleyebilirim..." .,Yoo, bunu yapma Scout. Scout?" Btn gece kvrand. Bana bir eyler sylemek istlyorsa da syleyemiyor gibiydi. Yz parlyor, tam bana doru eiliyor... sonra da vazgeiyordu. Yine vazgeti.

"Ha?"

"Ne var?"

"Yok bir ey." bur"Haydi mektup yazalm,,, dedim ve bloknotla kalemi nunun dibine uzattm." "Peki. Sayn Bay..." Maudie "Bay olduunu nereden biliyorsun? Bence Bayan Bana yle geliyor.,, bu. "Hadi canm sen de! Bayan Maudie sakz ineyemez ki..." Jem srtt. "Biliyor musun bazen ok gzel konuuyor. Bir keresinde ona sakz verdim ama almam teekkrler dedi. Sakz damama yapyor, ben de konuamyorum dedi. Kulaa ne ho geliyor deil ni?" ,,H, arada gzel syler. Zaten kstek] saati de yoktur." yo, bizim iin aaca "Sayn Baym," dedi Jem. "Bize...

koyduunuz her ey iin teekkr ederiz. Sayglarmzla, Jeremy Atticus Finch." "yle imzalarsan senin kim olduunu bilemez, Jem., Jem imzasn silip "Jem Finch" yazd. Ben de imzaladm: "Jean Louise Finch (Scout)." Ertesi sabah elinde zartla nm sra kotu. Aacn nnde durdu. Kafasn kaldrdnda yzyze geldik ve bembeyaz olduunu grdm. Ona kotum.

"Scout!,

"Evet?" *O aa lyor mu?" ..Sanmamevlat.Yapraklarnabaksana...Yeilvegr.Hi yok," kahverengi lekeleri de m?" "Hasta ,.Senin kadar salkl, Niye sordun?" Bay Radley lyor dedi," bizden iyi bilir." Atticus bizi .Belki oe tyeoii. o ""lar diree srterek kamaya verandada brakt, Jem omuzunu

nor.lft,nyor

Biri budak deliimizi imento ile tkamt. Okula kadar "Alama Scout... alama zlme..." diye fsldad. Yemek iin eve dndmzde yemeini bir kouda yedi ve baheye frlad. "Kimse gemedi," dedi. Ertesi gn nbeti tekrarlad ve karln da grd. "Merhaba. Bay Nathan." "Gnaydn Jem, Scout," dedi Bay Radley. Tam geip gidiyordu ki, Jem:

vrla sordr*. v"nt vermedi. onu "Az sonra," orada yle durdu, ben de Karanlk knceye kadar alam olduu" 9:_:T^Ibekledim. eri girdiimizde ey", alarken seszndeki kirler d";;;;tgayd, alacak
ni hi duymamtm,

kibar bir musln?, Jem?.diye olabildiince

*eri girelim, Jem," dedim,

ta_

"Bay Radley" dedi. Bay Radley dnd. "Bay Radley, u aacn budak deliini siz mi tkadnz?" "Evet, ben tkadm." "Neden yaptnz bunu baym?" "Aa lyor. Hastalandklarnda deliklerini tkarsn. Bunu bilmen gerek Jem." Jem bu konuyu akama kadar amad. Aacmzn yanndan geerken eliyle betona vurdu ve dalp gitti. Kendi kendine bir eyler kuruyordu sanki. Ondan
uzak durdum.

sEKizlNci

eut\,

MaycombyresindekideneyimlikAhinlerinbileanlayamadnedeneroenotrtoylsonbaharkadnd.Atticus,un dediinebaklrsa1885,denbuyanagortenensoukikihafise, "Rosetta tanda, ocuklar tay yayorduX, aay Avery sigara iip kavga ettiklerinde, ana babalarna kar gelip, Jem ve ben, doa-

Her akam yaptmz gibi o akam da Atticus'u i dnnde karladk. Tam bizim basamaa gelmitik ki Jem; "Atticus u aaca baksana... ltfen bakar msntz efendim,,, dedi. "Hangi aa evlat?"
"

yaz|1,, diyorOu, mevsimlerin deiecei bulunmaktan ve konu komunun nn bu ,"p*"r,"nl xui.,j" yal Ba_ sulu buluyorduk. mutsuzluuncri Jouv, kendimizi ieklerini t"pl yan Radry o x, o"-1 l, Jem

r::T*, Xomuar onu grmezierdi, sulad ,urn"nLnn O,,nOa

syledi.

1-1l

vebenBoo,nun.on,t,mizledii.on,.,n".y."'9,k,amaAttinunun kendiliinden olduunu cus Radey,erJen dnnce

Radley'|erle okulun kesindeki. "

64

Blbl ldrmek F:

65

Atticus gazetesinin kenarndan kzgnca bakt: "Grmedim." Jem fazla soru sormam engellecji. Radley'ler konusunda bizden hAl kukulandn, zerine gitmemizin iyi olmayacan syledi. O yaz yaptklarmzn yalnzca strip-poker olmad konusunda Atticus'un bilgi sahibi olduuna inanyordu. nancn dorulayacak kant yoktu ama ona yle geliyordu ite. Sabah kalktmda pencereden dar baktm ve az kalsn korkudan lyordum. lklarm Atticus'un banyodan frlayp gelmesine neden o]du. geldi. Atticus! Ne olur bir ey yap..." "Dnyann sonu Onu pencereye srkledim. "Dnyann sonu filan gelmedi," dedi. "Kar yayor, hepsi bu." Jem, uzun srp srmeyeceini sordu. O da kar grmemiti ama ne olduunu biliyordu. Atticus'un da ordan tazla bilgisi yoktu. ..Sanrm byle sulu giderse yamura evirir." Telefon alnca kahvaltdan kalkt. Arayan Eula May'di. Maycomb'da 1885'den beri kar yamad iin oku! bugn kapalyd. Eula May, taycomb'un santral ba memuresidir. Duyurular. dnleri, yangnlar ondan renirsiniz. Bay Reynolds olmad zaman ilk yardm bilgilerini vermek de onun
greviydi.

Sorsana," dlye fsldad Jem. "Sen sor, sen daha byksn." "te onun iin senin sorman gerek." "Atticus,,, dedim, "Bay Arthur'u grdn m?"

dedi Jem, "Bak, her bastn ,,stnde dolamamalyz,, kardan baktm..Jem beklersek ",1"r,l":}:[ iji},il; diyordu. Dilimi karp bir kar vaoacak kadar iirir"Li,
ya'ralaOm. Dilimi yakt, ..Jem, ok scak!" ..Hi nile Oe'" Oyle souk
^1111 tanes

yakyor, Yemesene Scout, yere dsn," Bouna harcyosun, Brak --'..n." ben stnde dolamak istiyorum"
J<i

.BuldumlGidip.BayanMaudie,ninbahesindedolaa.

lm., basarak ,9k: geti, Ben de izlerine Jem n baheyi seke Bay Avery bizi nJr"r*xlarnda yrdm. e"v"i-Maudie,nin Kemerinin altnda da kocaman beri durdurdu. vizi ;;heyo. .tiJ"prnz? i savatan mevbir gbe ,"rJ,.-*Grdn, 6izn gibi yumurcaklar Maycomb ni l<ar g*",itlr,

,'T;dffiJ,ti'r""jr

izediimizi ya1 novu umuJ? konusurda sylene_ nu isl Gnah muydu acaba?iiJtitirz cekokeyvard...Bumeteorooiikistatistiklerinerecen edindiinnirnenketmedi'.o,'doruRosellaTa,ndan
geliyordu.

biiyor

Atticus bizi pencereden masaya arp dar bakacamza tabaklarmza bakmamz sytediinde Jem; "Kardanadam nasl yaplr?" diye sordu. "Hioir fikrim yok. D krklna uramanz istemem ama kartopu yapacak kadar bile kar olacan sanm}o,uT. Calpurnia ieri girdi, bu kar tutar dedi. Arka baheye kotuumuzda yerde incecik, zayi bir kar rts olumutu.
66

Finch!" Finch, baksana Jem "Jem sana sesleniyor, Jem," ..aryrn 1,1",Oi" ..ortadadurun.Verandanndnundekikarnaltndalavansakinl" t";;';" ,ttne basmaynmi, Bayan Maudie?" g",l Oeil aelyalarmn "TamamNl batsn, au gece'oona ekerse *Gzellii

*t":,Maudie,nin

dyordu. a;rufak vallar ile rtp, balyordr. .,Scak tutsun diye," onlarn dolam Yok," *Bitkiler-n".ii .,.rx kalr ki?

kar taneeri parl_ eski hasr anxa9pda eiliyor, onlar eker u_ -oye allarn ustdne yaptn sordu, neoJn

j;;

67

"Grrs flz,,, ded Jem; Sulu, cvk bir iti bu.

"o dediini bilemem Jem Finch. Tek bildiim eer dona ekerse bu bitkiler donar. rtmem gerek. Anladn m?,, ,.Evet. Bayan Maudie?, ,.Neymi baym?" ..Scout ile ben karnzdan dn alabilir miyiz?, "Aman Allahm! Hepsini gtrn! Ern eski bir eftali sepeti var. onunta tayn., Bayan "iinda MauJie'nin gzleri ksld. .,Jem Finch, karm n-" yapacaksnz?, -baheoen
u"r,"ye kar tarken.
-

,,N'apacaz

"Grrsn. imdi sepeti al.ve arka baheye krekleyebildiin ne kadar kar varsa n baheye ta,,, l"'J. ,,l;;;;;sa basa geri gel!" diye de uyard. "Kardan bebek mi yapacaz Jem?,
imdi. "

Jem?))

Gzleri parlyordu. ,,Bay Avery kardanadama benziyor, deil mi?" Jem adamnn zerini karla svamaya balad. Benim de arkay svamama izin verdi. Grnen yerler kendininki. Bay Avery yava yava beyaza dnyordu. Gzler, burun, az ve dmeler iin tahta paralar kullanan Jem, Bay Avery'i kzgn bakl yapmay da baard. Bir para tahta ii tamamlad. Jem geri ekilip eserini inceledi. ye"ok zel,, dedim. eredeyse konuacak. Atticus'un mee gelmesini bekleyemedik. Telefon ap bir srprizimiz olduunu syledi. Arka bahenin byk bir blmnn nbahede otduunu grnce arm grnd ama ustaca

il

li

"Hayr, gerek bir kardanroam. ok almamz gerek

lar sska," dedim.

kotu ve. bahe xreini yakalayp odunlar arkasn kazmayi koyuldu. riuorou solucanlar bir koyuyordu. Eve dnd Ve 1:1",,1 amar sepeti le geri geldi. lini toprakla doldurup n bah" g"iroi. b" ."p"t dolusu topramtz, iki sepet dolusu da karim,z orn.a, Jem balamaya hazr otduumuzu syledi. ,.Bu i biraz pis deil mi?, "imdi yle grnyor ama bitince olmayacak., Jem avu avu topra birbirne e<eyere'<, onrv, br gvde kana dek alt. ..Jem, ben hi Zenci kardanadam duymadm., .Siyah kalmayacak., Arka bahede eftalinin budanm dallarndan getirdi. onlar rerek ve toprakla svayarak <em<eri orJtrror. "Bayan Stephanie Crawford'a benziyor. ortas
ko, kol-

Jem arka baheye

yaptmzda syleoi. .,Nasl yapacanz bilemiyordum. lerde ne i yapar bu ocuk diye kayglanmayacam evlat, sen hep yapacak bir eyler bulacaksn," dedi. Atticus'un vgs karsnda Jem kulaklarna kadar kpt... nce srtt, sonra da kahkahayla gld.

krmz kesildi. Atticus kardanadamn yanna gitti. Bakt, bak"Olum

"E}yteceim., Jem amurdan adamn zerine su atp biaz daha toprak ekledi. Uzaktan bakt ," n, gbek
ekledi.
6B

_ne olacan bilemem- mhendis mi, avukat m, portre ressaml m...u n bahede yaptln ey, iftiraya yakn bir benzerlik yaratyor. Bu arkadan kimliini gizlememiz gerek!" Atticus gbein azck eritilip, nne bir nlk balanma_ sn nerdi.Odun parasn da bir sprge ile deitirirsek bu i olurdu. Jem bunlar yaplirsa amurlanacan ve kardanadam olmaktan kaca n syledi. *Ne yaparsan yap ama bir eyler yap. komularmz byle karikatrize edemezsin." "Karikatr deil kj! Yalnzca ona benziyor." Bay Avery yle d nmeyebilir." Jem, "Buldum!" dedi. Koarak soka geti, Bayan Maudie'nin arka bahesine dald ve zater kazamasna dnd. Bayan Maudie'nin apkasn kardanadamn bana geirip, Bu im makasn da klun a takt. Atticus beendiini syledi.

arada verandaya km olan bayan Maudie sokan te tarafndan bize bakyordu. Birden gldn duyduk, "seni gidi eytan seni... Jem Finch, apkam geri 9etir!" Jem, Atticus'a bakt. "Ya]nzca taklyor,,, dedl Atticus, "Baar ndan etkilenmie benziyor. " Atticus, Bayan Maudie'nin kaldrmna geip onunla sohbeti koyulatrd. Kulama ulaan tek cmle, "...baheye tam bir insan kopyas dikmi! Atticus, sen bununla nasl baedeceksin?" oldu Kar leden sonra dindi. ls dt ve gn geceye dndnde Bay Avery'nin en kt kehanetleri gereklemiti. Calpurnia evdeki tm mineleri yakmt ama yine de yorduk. Atticus eve geldiinde iimizin i olduunu syleyip Cal-

"Neler oluyor?" yamur yadnda ku_ sylenesine gerek kalmamt. lar neieye gideceklerini nasl bilirlerse ben de sokamzda gibi ses_ ters ilei otnot5tn yte biliyordum. Tafta hrts ler,ayaksrmeleriiimiumutsuzcakarartmt.
"K!minki?" .,Bayan Maudie'ninki tatlm," dedi Atticus, '.apya geldiimizde Bayan Maudie,nin yemek odas n grdkle_ pencereernoen aleilerin fkrdn grdk. Sanki yangn sireni sesini rirnizi dorulamak istercesine kasabann ytlkseltti, inceltti ve kald. |k layd, .,Evin ii bitik deil mi?" diye inledi Jem, ,,Sanrm,, dedi Atticus. "kinlz de beni dinleyin, Gidip Radley,lerin evinin nnde durun. Ayak altnda durmayn",
tamam m?" *Atticus... eyalar dar tamaya balayalm m?"

Bir eyIerin dnd kafama yeni dank etmiti,

purnia'ya bizimle kalmak ister misin diye sordu. Calpurnia yksek tavanlara ve uzun pencerelere bakt ve evinde daha scakta olacan sandn syledi. Atticus onu arabayla evine brakt.

Yatrnadan nce Atticus odamdaki mineye az daha kmr att. Termometrenin -10'u gsterdiini syledi. Anmsad en souk geceydi. Bahedeki kardanadammz kaskat
kesilmiti.

,,Henz dei evlat. Dediimi yapn. Koun. Scout,a gz_ lllTlo, kulak ol... duyuyor musui? onu gznn nnden
Yan_

Bana birka dakika gibi grnnen bir zamandan birinin beni sarsarak uyandrdn farkettim. Atticus'un paltosu zerime rtlmt. "Sabah oldu mu?" ..Kalk, bebeim." Atticus bornozumu ve paltomu tutuyordu. "nce bornozunu giy." Jem Aticus'un arkasndayd. akn ve dankt. Paltosu boynundan iliklenmiti. alacak derecede iko grnyor-

du.

"abuk ol ekerim," dedi Atticus. "te ayakkablarn ve oraplarn." Aptal aptal giyindim. "Sabah m oldu?" "Hayr. Bir'i az geiyor. abuk o|."
70

omuzlarrn,rd"n itince Radley,lere doru yola ktk, in_ gn Bayan Maudie,nin evini sessizce yiyip bitirirken sokak sanlar ve arabalarla doluyordu, ,.Neden acele etmiyorlar, neden acele etmiyorlale.." diye sylendi Jem. eski it_ Nedenini grdk. souk hava tarafndan |drlen Hortumu faiye arabasibir grup kasabaI tarafndan itiliyordu, hortum patlad ve sular fskiye su borusuna oaladiklarnda gibi kaldrma yayld. .,Aman tanrm. Jem..." kaplmak iin Jem bana sarld. .,Sus Scout. Umutsuzlua gelince sana sylerim," ok erken. Ben zaman giyinik, soyunuk Ve yar_giyinik erkekleri Ba_ Maycomb,un Atti_ yan Maudie,nin e-vinaen kar baheye eya tayorlard, sandalyesini tadn cus,un Bayan Maudie,nin ar mee
71

akllcayd. Arada bartlar duyuyorduk. Sonra st kat penceresinde Bay Avery'nin yz grnd. Pencereden sokaa bir ilte frlatp stne eyalar atmaya koyuldu. Adamlar "n aa Dick! Merdiven kyor!,. diye barana kadar da bu ii srdrd. Pencerenin dna geti. "Scout... takld..." diyebildi Jem. ..J3ll1... Bay Avery bir iviye takmt. Kafam Jem'in kolunun altna gmdm ve karmadm. Jem bard: "Kurtuldu Scout!
yi!"

grdm. Onun en ok deer verdii paray kurtarmas ok

m dersin?" *Eyalarmzt karmasl sllayalm Abbottsville itfaiye

*Skboazetmeyelim.o,ui^n,gelincebilir,"dediJem su skmaya bala_

evimizin ts-tune

"i"u"r, d.Damdakibirigerekliyerleriiaretediyordu.Bizimkopya. ynn stnde seyretim. simsiyah olup paralanm".,li nn orta_ kalmt. iki evn scaklnn Bayan Maudie,nl "dn"r atml ard, ve.bo?nozlarn oktan sndaki adamlar paltolarn iinde alyorlard, oysa

getiini grdm. Karanlkta ayaklarn sallandrd ve direin birinden aa szlyordu ki aya kayd. Derken bard ve Bayan Maudie'nin ieklerine gmld. Birden adamlarn Bayan Maudie'nin evinden geriye, bizim eve doru kotuklarn farkettim. Artk eya tamyorlard. Yagn ikinci kat da sarmt ve dam yiyordu. Parlak turuncuya alan alevlerin nnde erevlerin grnts sisiyaht. ..Jem, balkabana benzilo,... " *Scout bak!"

Kafam kaldrdmda Bay Avery'nin st kat balkonuna

piiamalarl veya ;;;;ik entarileri bendurduumyerdedonmaktuool,'.nufarkettim.Jernbedeilama kju yeterince uzun ni scak tutmaya }abalyorOu di.Kolunaanxurtuupomuzlarmtuttum,B|razdansedersem ayaklarmhissedebiiyordum..'ai,bakaitfaiyearabasbe. lirdiveBayanStephanie,ninnndedurdu.Bakabirhortum el.sndrclerini kullandlar, iin su kanal ;;;;,,.dan Bayantv",oi""i,it","n,alevleregmldVeeVkorkun evdekiler f rlad. Yan y::{ bir grltyle kt. Her "t"u-, battaniyelerle sn_ tanta pariaar,n srayan t oruri r" !"n"n

o"i,.,?JjT;er

Duman nehir boylarna ken sisler gibi bizim ve Bayan Rachel'in evinin zerine kyordu. Abbottsville'in itfaiye arabas galip bizim evin nnde durdu.

hainde uzaka_ birer sonra da grupar itfaiye ara_ aaryord, vav99mb maya naao,|l;;; nu. arabas geri goiritr"r. Abbottsville,in basn ite ite kasabaya Ert"ri gn onun 60 mil tede_

ayrld.

tn.I";;;;g*"-di.

"Tom Swift, benim deil, Dill'in.." "zlme Scout, imdilik korkacak bir ey !ok. Bak." Komularn oluturduu bir grubun ortasnda Atticus duruyordu. Elleri cebindeydi. Bir futbol man izliyor olabilirdi. Yannda da Bayan Maudie dikiliyordu. "Bak, o telal deil." "Neden evlerden birinin stnde deil?" "ok yal, boynunu krar."
72

"Ne?"

"Kitap...,, dedim.

kiClark,sFerry,dengetdiinirendik Maudie bahesindeki t_ jem,ie ben sokag geiit<. b""v"n an_ konumak istemediini ten kara detie bakyordu j,ffi buz kap_ gri omrrlarmzdan tuttu, latmak in nli,ni ,""o,. a"yan Maudie,nin imdiik sokakt"" lliil,;1;, ;oitiCI.
Kakaomuzu ierken
Atticu J,,

BayanStepninie,dekata."o'..lovlg6i."Kimscakkakaoisyakarken titriyordum, ncel eri ter?, Atticus kuzineyi n tii"ri.deki bak lar
meraka,on,"o"kzgnladnn.t..|]
ki, Tam"," "Kprdamadk kimin?" .,Peki, o arXandaki battaniye

..Jem,lesanayerinizdenkprjamayndediimisanyorum.

73

"Battaniye mi?, "Evet kk hanm, battaniye! Bizim deil?, zermde <anveren, ,r.'' bir bailaniyb olduunu o an grdm. Kztderilier gi6i "Atticus, bilmiyorum... ben.., cevap ararcasna Jem'e baktm ama Jem benden bile daha aknd, Nereden geHijini. o da bilmiyordu. Atticus,un dediini yapm, herkes-ten Jzakta, Radley'lerin nnde durmutuk. uradan uraya bir adm bile... Jem sustu. "BaY Nathan yangn yerindeydi,, OeJl; ,.Onu grdm, onu, br yatig ekitriyordu.
6.t.n,p

.;;;;i,;.

Elim ayam kesildi. Neredeyse kusacaktm. Jem battaniye elinde yavaa arkamdan dolat. "Evden yavaa kt... keyi dnd... byle yavaa arkana szld ve byle lapt! Atticus serte, "Bu seni yeni servenlere srklemesin,,
dedi.

il::,,,

Atticus, yemin ede-

boazm b"Y; kesebilrdi'rrJ onun yerne .9o.I-o"n skn o<t... bize hi ,;;;^; vermedi Attir:.'.:]:,umun
tek szcn bjle anlamam olacak ki yalnzca,,Haklsn. Bu bilgileri ve battaniyeyi tenJimz." sa,arl',rlr. gn geiir, Scout ona teekl.r eder,,-Jedi. '',
k sen battaniye-

bz bulmayalm onlar diye -bel.io"oi.i"ri gibi delidir- aria Attjcus, yemn ederim ki bize hibir ey yapmao. Hi ktlk etmedi. o gece

"Peki olum, tamam., Atticus yavaa glmsedi. Galba bu gece Maycomb'dak n"r,", yle.V-eya byle dardayd. "Jem, klerde paket kdld olacakt, gidip getiriver., "Atticus, hayr efendiml, Jem akln yitirm gbydi. Btn srlarmz doru yant demeden bir azd r'oi^y^ dkt. e uenim ne oe kendinin bana gelecekter ottntiv;;r. repsi Jo.,o,: ortaya, budak delii, pantolon, hepsi, repsi... "", Bay *"1!1 o.39aca imento tkad. Attcus

Gzlerindeki serven parltsnn snn grdm. "Dn Scout... arkana dnseydin onu grecektin." Calpurnia bizi uyandrdnda Ien olmutu. Atticus okula gitmemiz gerekmediini sylemiti. Uykusuz olunca bir ey renemezmiiz. Calpurnia da n baheyi temizlememizi
tledi,

Jem, "Ona bir ey yapmayacam," diye homurdand.

"Yava ol olum,, ded Attcus. Bunu yle bir yumuaklk|a sylemiti ki yreklendm. Jem'n sylediklerinin herhalde

Bayan Maudie'nin hasr apkas ince bir buz tabakasna yapmt. im makasn bulmamz iin topra kazmamz gerekti. Bayan Maudie'yi arka bahede bulduk. Yani aelyalarn seyrediyordu. "Eyalarnz geri getirdik. Olanlar iin ok zgnz,, dediimizde dnp bize bakt. Eski g|nn bir glgesi doland yznde. "Hep kk bir ev isterdim Jem Finch. Bahc,n daha byk olur. Dn bir kez. imdi aelyalarma daha geni yer alm oldu." "zlmyor musunuz?,, dedim ararak; Atticus varnn younun o ev olduunu sylemiti. yok canm! o eski ahrdan nefret "zlmek mi ocuum? yz kez ben yakardm ya iin ucunda ederdim. imdiye dek hapse girmek vard."
..fi63...>, mek iin senin bilemeyecein yntemler de vardr. Kendime kk bir ev yapar, biriki pansiyoner alrm. Alabama'nn en gzel bahesi benimki olur. Ben kollarm svaynca u kpeiekleri

"Benim iin zlme Jean Louise Finch. Olaylar zmle-

"Kime?" "Boo Radley'e.... yanglna yle dalmsn ye sardn farketmemiln.,

74

ot gibi kalacak." Jem'le ben baktk. "Nasl kt?" dedi Jem. "Bilmem ki, Jem. Herhalde mutfakdandr. Gece saks ieklerim dorlmasn diye atei yank braktm. Duyduuma g75

Nereden biliyorsun uz?,, "Atticus kasabaya inerken anlatt. Dorusu seninle olmak isterdim. Hem ben arkama da bakardm." Bayan Maudie beni hep artrd. Her eyini yitirmiti, sevgili bahesi darmadankt, ama yine de benim ve Jem'in ileri ile itenlikle ilgilenebiliyordu. Kafamn kartn farketmi olacak ki, "Dn gece dnebildiin tek ey yangnn yaratt tehlike ve kargaayd. Btn mahalle yanabilirdi. Bay Avery en az bir hafta yatakta kalacak... berbat durumda. yle iler iin ok yal. Bunu yzne de syledim. Ellerimi temizler temizlemezve Stephanie grmeden ona bir Lane pastas yapacam. Stephanie otuz yldr o tarifin peinde. Evinde kalyorum diye kaptracam sanyorsa aldanyor," dedi. Bayan Maudie dayanamayp tarifi verse bile Bayan Stephanie'nin pastay yapamayacan dndm. Bana bir kez gstermiti. Bir sr eyin yan sra tarif bir byk fincan dolusu ekeri gerektiriyordu. Sakin bir gnd. Hava ylesine souk ve berrakt'ki, adliyedeki saatin vurmazdan nce gerilip kurulduunu bile duyduk. Bayan Maudie'nin burnu hi grmediim bir renkteydi. Nedenini sordum. "Saat 6'dan beri buradaym. Donmutur.,, Ellerini gsterdi: Avular izik iindeydi. Kirden ve kurumu kandan karar"
.

re beklenmedik bir konuun varm Bayan Jean Louise?"

glyordu, balad. Braktmzda hl sYledi. BaYan MaJem ona n"", orp bttin bilmediini udie byleydi ite,

DoKuzuNcu
*Szn geri al bacaksz!"

gunJ

CecilJacob,unbubuyruuJemvebenimiinoldukazor sklmt ve patlatmaya gnlerin naangiclvJ, vrrnruklarm

hazrdm.Atticusuir<ezdahakavgaettiimiduyarsacanm byktm, ocuka iler iin.ok okuyacan sylemiti, Bu jann herkes iin o denli bd"ir", Bu, Kafama ne o"n erxen :yolacaXt. Ama ben btn bunlar unuttum,
savunduunu syle_ scout Finch,in Jabasnn kara kpekleri ,lti. Kar ktm ama Jem'e de anlatim, ..Ne demek istedi?" *Hibir ey, Atticus'a sor, O sana anlatr," O gece sordum, ..Evet...niroanakarakpeklafnduymayacamScout. bu," ok aalk bir sz ' ..Ah; okulda herkes yle diyor," eksik_olacak," .,Bundan OOvle bu herkes'den bir kii bymemi istiyorsan ne.yle konujmalar renmeden denbeni okula yolluyorsun?" ifadeden, elen_ Babam nana tatl tatl bakt. Gzlerindeki okuldan kurtulma kampan_ dii belliydi. Aniamamza.karn Geen Eyll, ba dnyam yle veya b"oyle srdrm'tm, gastrit belirtileri sergilemitim, Sa_ mesi, baylmala, ," nutt Rachel,in uann olunun kran kaparm Jiy" naminayan bir eyrek Yatracak kadar kafasna o" ,ur.rtm. Bu ie derdim bakayd, "Tm ileri gitmitim ama kapmadm. mo savunur mu?" avukatlar kara k", Zencileri
77

Cecilaconsunutturdu.Birgnnceokulbahesinde

"Ellerinizi mahvetmisiniz!,, diye bard Jem "Neden Zencilerden birini armyorsunuz? Scout'la ben de size yardm edebiliriz." Sesi itendi. Bayan Maudie, "Saolun baym ama sizin kendi iiniz size yeter zaten,,, dedi. Bizim baheyi gsteriyordu. "Kopyay m demek istiyorsunuz? Onu iki dakikada hallederiz!" Bayan Maudie bana bakt. Dudaklar sessizce kprdyordu. Birden kafasn ellerine alp boulur gibi sesler karmaya
76

mt.

"Elbette, Scout." "peki cecil neden kleleri savunuyor dedl? yaptn sumu gibi?" Atticus i geirdi. "Yalnzca tek bir Zenciyi savunuyorum. Ad da Tom Robinson. Kasaba plnn tesindeki barakalarda oturuyor. calpurnia'nn kllisesine ye. cal ailesinl iyi tanyor, iyi insanlar oIduklarn,drst yaadklarn syledi. Scout, baz eyleri anlayacak yata deilsin, ama kasaba|ya gre bu adam savunmamam gerek. Fazla bir ey yapmam gerekmiyor. Tuhaf bir dava.Yaz sonundan nce de yarg nne gelmez. John Taylor bize bir erteleme verecek kadar
iyilik etti..."

"Eer onu savunmaman gerekiyorsa neden savunuyorsun?" "Bir ok nedenle. Birincisi savunmasam bundan byte bam yukarda gezemem. Bu yreyi eyalet mahkemesinde temsil edemem. Bir daha sana ve Jem'e unu yap veya yapma diyemelTl.

"Kuzen lke Finch gibi konuuyorsun," dedim. lke Finch, Maycomb yresinin hayatta olan tek Gneyli Konfederasyon askeriydi. ok vnd sivri bir sakal vard. Ylda en az bir kez Atticus, Jem ve ben onu grmeye giderdlk. Onu pmek zorundaydm. Korkun bir eydi bu. Orada ylece us]u uslu oturur, Kuzen lke'n sava yeniden anlatmasn dinlerdik. "Bak Atticus," dedi Kuzen |ke, "bizim iimizi bitiren Missouri Anlamas'dr. Yeniden savaacak olsak ayn yoIu yayan gider gelir ama bu kez ii ben bitirirdim. 1864'de StoneweIl Jackson gelip..." "Gel buraya Scout," dedi Atticus. Kucana kvrldm ve kafam enesinin altna sktrdm. Beni kollarnn arasna alarak sallamaya balad. ,,Bu kez farkl," dedi; .Bu kez Kuzeylilerle savamyoruz. Kendi dostlarmzla savayoruz. Ama unu hi aklndan karma: ler ne denIi tatszlarsa tatszlasn onlar yine de bizim dostlarml.z ve buras bizim
evimiz. "

"yani adam savunmasam Jem'le ben senin szn dinlemek zorunda olmaz mydk?" "Aa yukar."
"Neden?" "nk szm dinlemenizi isteyemem. in doas bu. Her avukat onu kiisel olarak ilgilendiren bir davaya m. boyunca ancak bir kez yakalar. Bu da benimki sanrm. Bu konuyla ilgili olarak irkin szler iitebilirsin. sen yalnzca yumruklarn indir, ban dik tut. Sana ne sylerlerse sylesinler. Brak urasnlar. Bu kez de kafanla dvmeyi dene. Her ne kadar renilmesi zor olsa da iyi bir yntemdir." "Atticus, davay kazancak myz?" ..Hayr bebeim." "yleyse ned..., "Naslsa yenileceiz diye kazanmaya abalamaktan vazgeemeyeceimiz iin."
78

Sabah Cecil Jacobs'un karsna bu dncelerle dikildim. "Szn geri alacak msn?" "Aldrt da greyim!" diye bard. "Bizimkiler babana kasabann yz karas diyorla,. O kleyi de su tankndan sallandrmak gerek diyorlar." Tam yumruumu kaldrmtm ki Atticus'un dedikleri aklma geldi, elimi indirdim. ..Scout dlein tekidir," sesleri kulamda nlyordu. lk kez bir kavgadan kayordum. Cecil'le kavga etmedim. Jem ile benden bir ey istedii pek olmazd. Onu zmemek iin korkaklk sulamalarn sineye ekebilirdim. Yapmam gerekeni zamannda anmsadm iin kendimi ok soylu hisediyordum. Soyluluk duygusu hafta srd. Noel']e birlikte felaket de gelip att. Jem ve ben Noe|'e karmak duygularla bakyorduk. yi yn Noel aac ve Jack amcayd. Her Noel gn Jack Amca'y MaycomP Sapa'nda karlardk. Bir hafta bizimle olur79

azdk. Bildiim bileli her loe}nch Londing'e gitmiizdir. Francis Hancock'ta Noel geirmenin tek avundurucu yan Alexandra Hala'nn ok iyi uii r, omasyo. Francis benden bir ya bykt. i.erol noanmal,o* ovrn varsa onlar severdi. Benim oyunlarm da o beeniezdi. A|exandra Hala Atticus'un kardeiydi ama Jem dumda karan kardeierden szeJinc" onln da byle oourna karar verdim. Belki de dedeme Finch yerine bir crawforj verilmiti. Nedense tm avukat Ve yargtarn tutkun olduklar daclk konulu mistik dnceleri ben de besleseydim onu Everest,e benze_ tirdim. Buz gibiydi ve hep oradayd! Noel arfesnde Jack Amca trenden atladnda, hamaln iki uzun paketi uzatmasn beklemek zoruno"a xao<. Jack Amca'mla babamn pmesini seyretme< .,"p roriimize giderdi. Bizim oralarda pek pmezlerdi. Jem'le el "ik"k", sktlar. Beni de havaya atp tuttu. pek yksee atamad, nk Atticus'dan bir kafa ksayd. Ailenn u"u"i saylrd. Alexandra Hala'dan da kkt. Halamla benzeirlerdi ama amcam yzn daha yi kullanyordu. sivri burnu ve enesinden bktmz hi bilmem. Beni hi rktmeyen bilim adamlarndan biriydi. Doktor gibi davranmazd. Ne zaman Jem'le bana bir ey yapmas ge80

kandram

Hala Alexandra da pex g6rm"zo. uzin yllar nce ve aralarnn daha iyi olduu bir dnemde bir ocuk <armlard ortaya, Ad Henry olan bu ocuk yuvadan ,rx yaa gelince umu, ve slras gelince o da bir ocuk karmt: Francs. Henry ve kars bir Noel Francis'i dedesinin evine brakp kendi elencelerinin peinden giderlerdi. Ne yaparsak yapalm Noel'i evde geirmek iin Atticus'u

du. Madalyonun teki yznde ise Alexandra Hala ve Francis vard. Alexandra Hala'nn kocas Jim Ente'yi de ayn yze katmalydm. Bana bir kez ..Parmaklgn onnden ekil!, de_ miti. Bunun dnda benimle <onutIrn, ln,rsamyorum. kendisini adam yerine koymak n nir nJen gremed|m.

rekse (ayamzdan kymk karmak gibi) ne yapacan kelimesi ke]imesine anlatr, ne kadar actacana dair bir fikir verir ve kulland aIetleri aklard. Bir Noel gn ayama diken batmt, kyda kede saklanyor, kimseyi yanma yaklatrmyordum., Ama sonunda Jack Amca'ya yakalandm, kiliseye gitmekten nefret ettii iin srtnda cbbesi, aznda nargilesiyle kap aralnda durup gelip geene vaaz veren bir papazdan sz ederek beni gldrd. Szn keserek dikeni ne zaman karcaksan haber ver dedim. Ama o elindeki cmbzn ucundaki kanl dikeni gsterdi. Ben glerken kardn, buna da grecelilik dendiini sylemiti. "Paketlerde ne var?" diye sordum. "Seni ilgilendirmez." dedi. Jem, Rose Aymler'in nasl olduunu sordu. Rose Aymler amcamn kedisiydi. ok gzel, dii bir sarmand. Amcamn birlikte olmaya katlanabildii tek diiydi. Cebini eline atp birka poz resim kard. Oniaa hayranlkla baktk.
"

"Evet, yle. Hastaneden artan parmaklar ve kulaklar yi-

imanhT , dedim.

"ff! Amma da boktan hikAye ha!" dedim. "Ne dedin, ne dedin?" Atticus, "Aldrma Jack," dedi. "Seni snyor. al bir haftadr kfretme antrenmanlar yaptn syledi. Jack Amca kalarn kaldrdysa da bir ey sylemedl. Atticus bu kfrleri okuldan rendiimin farkna varrsa yollamayaca varsaymndan hareket ediyordum. Kfr etmenin ekici oluu da iin abasyd tabii. Ama akam yemeinde u allahn belas eti uzatmasn istediimde Jack Amca bana yle bir bakt ve, glra seninle bir konualm kk hat,til,, dedi. yemekten sonra salona geip oturdu. kucana oturmam istediini bellrtmek iin dizine vuruyordu. Kokusunu severdim. Alkolle tatl karm bir eydi. Peremlerini geri itip bana bakt: .qAnnenden ok Atticus'a benziyorsun. Pantolon
Bb ldrmet</ F: 6

YOr."

81

giyemeyecek kadar da bym gibisin." "Lanet olas, allahn belas trnden szcklerden holanyorsun deil mi?" Holanyordum sanr m. "Ama ben holanmyorum. kullanmak iin ar bir kkrtma olmamsa. Bir hafta buradaym. Ben buradayken bu szleri duymak istemiyorum. Byle konuursan ban belaya girer. Byynce bir hanmefendi olmak istemez misin?, Hayr, pek istemiyordum "stersin kukusuz. Haydi u aac bitirelim.,) yatma saatine kadar aac sslemeyi srdrdk. Jem'e ve bana gelen o iki uzun paketin dn grdm o gece. sabah olduunda kutulara balklama atladk. Atticus'dandlar, Jack Amca'ya alp getirmesi iin mektup yazmt ve tam istediimiz eylerdi. Jem namluyu duvardaki ,"sr" dorultunca Atticus, "Evde nian almayn,,, dedi. ,,ona ate elmesini retmen gerek," dedi amcam. "o senin iin," dedi Atticus. Ben ya|nzca kanlmaz kabullendim." Bizi aatan uzaklatrmak iin Atticus'un duruma sesini kullanmas gerekti. Landing'e tfeklerimizi gtrmemizi de yasaklad. (oysa ben imdiden Francis'i nasl vuracam tasarlyordum.) yanl bir i yaparsak tfekleri geri alacan da
"

HAlA giyebiliyo,utT.

Finch drdrc karsn mutlu etmek iin bu evi yaptrmt. Balkonlar eklenince teki evlere benzemez olmutu. Evin i blnme tarz Simon'n safln (!) ve oluk ocuuna olan gvenini yanstacak nitelikteydi. st }atta alt yatak odas vard. Sekiz kz ocuu iin drt tane, tek erkek ocuk olan Welcome Finch iin bir tane. Bir.tane de konuk odas. Kzlarn odasna bir merdivenle, Welcome ve konuun odasna da ayr bir merdivenden klyordu. Kzlarn yatak odalarna klan merdiven anne-babalarnn alt kattaki yatak odasnn orta yerindeydi! Bylece Simon Finch kzlarn gece gezmeterinden hep haberdar oluyordu. Evden ayr bir binada mutfak vard. Tahtadan yaplm bir geitle eve balyd. Arka bahede pasl bir kampana grrdnz. ileri tarladan armak ya da imdat istemek iin kullanrlarm. Damda ise bir gezinti yeri vard. Simon buradan

khyasn denetler, nehir teknelerini gzler ve evredeki dier toprak aalarnn yaantlarn seyredermi. Kuzeylilerle ilgili bir yks vard bu evin. Finch']erden yeni nianl gen bir hanm evredeki yamaclardan kurtarabilmek iin tm eyizini giymi. Giyince de kzlarn merdivenin kapsna skp kalm. Sonunda zerindekileri suyla slatp onu kurtaraLanding'e vardmzda Alexandra Hala Jack Amca'y pt. Jimmy Enite ile tokalatlar. Jem armaanlarmz Francis'e verdi. O da bize bir armaan verdi. Jem yan byklere yakn hissetmi olacak ki beni kuzenle babaa brakt. Francis sekiz yandayd ve san inek yalamasna geriye taryordu. "Noel'de ne armaanlar aldn?" dedim kibarca. "Tam istediklerimi" dedi. Golf pantolon, krmz deriden bir okul antas be gmlek ve ak bir papyon kravat istemiti. "Ne gzel!" Yalan syIyordum. "Jem']e bana da tfek geldi. Jem'e de bir kimya laboratuar'..., "Oyuncak dlsa gerek?"
bilmiler.

ekledi.

Finch's Landing, uurumun yamacndaki yz altm taraadan oluuyor, nehir kenarndaki iskelede bitiyordu. Nehrin aasnda, burnun tesinde eski pamuk ykleme alan vard. Finch kle]eri pamuk balyalarn ve rn ykler; buz, un, eker, ev aletleri ve hanmlarn siparilerini indirirlerdi. Nehrin kenarndan toprak bir yol uzanr, ye ayrlarak da aalarn arasndan kaybolur giderdi. yolun sonunda iki katl, etraf balkonlarla evrili beyaz bir ev vard. yal simon
82

83

"Hayr! Gerek bir laboratuar. Bana grnmez mrekkep yapacak. Ben de onunla Dill'e mektup yazacarn.,, Francis bunun ne ie yarayacan sordu. "Benden bo bir mektup aldnda suratnn neye dneceini denebiliyor musun? Onu ldrtacak bu!" Francis'le konumak Okyanus'un dibine yava yava batmak gibiydi. Tandm en can skc ocuktu. Mobile'de oturduundan, beni okuldakilere gammazlayamazd ama rendii her eyi Alexandra Hala'ya yetitirmekten geri kalmyordu. O da iini Atticus'a boaltyordu. Atticus kimi zaman duymamazlktan gelir, kimi zaman da canma okurdu. Onun birine sert ktna bir kez tank olmutum. "kardeim, onlar iin elimden geleni yapyorum!"diye barmt. Konu benim pantolon giymemle ilgiliydi. Benim grntm konusunda Alexandar Hala'nn saplantlar r,ard. Pantolon giyerek kk bir hanm efendi olamazdm. Elbise giyersem pantolonla yaptklarm yapamam diye kar knca, 'aslna bakarsan, onlar yapmaman gerek'dedi. Alexandra Hala'mn grmek lstedii ben, oyuncak frnla,la ve ay takmlaryla oynayan, doduum zaman armaan ettii kolyesini takm lir bendim. Dahas babamn yalnz yaantsnn tek olmalydm. 'Pantolonlarla da k olunabilir' dedimse de kabul ettiremedim. yi biri otarak doduumu ama her yl ktletiimi sylyordu. Duygularm incitiyordu. Atticus'a sorduunda'ailede yeterince gne var, byle iyisin'dedi. Noel yemeinde Francis ve ben yemek odasndaki kk masadaydk. Jem byklerle yiyordu. Beni byle ayrmay yllar yl srdrd halam. Hep meraklanrdm. Havaya bir ey mi atacamdan korkuyordu. Bazen byk masaya oturmak iin izin istemeyi dnrdm. Ona ne denli grgl olduumu gsterecektim. Hem her gn evde byk masada yiyordum. Pekal da oluyordu. Atticus'a ar!n koymasn sylediimde hi arl olmadn syledi. Konuktuk ve nerede
B4

Alexandra Hala,mn oturmamz sylenirse orada oturacaktk.

kzlarpekanlamadndasyledi.Hikzolmam,l?.Y"!!. Dorusuyemeklerhereyiunutturacaknitelikteydi.Uegelen yaz sebzeleri, eftali reeli, iki eit it et, ["r r"t,ndan oIuuyor_ ..srad.o "rtl ve tatl. Noel iemei bu 'Teflden getiler. Bodalarna du! yemekten sonr" nryuxler oturma

vrl"n.l

bahegibiydiler. Jem yerde yatyordu., Ben de arka gibiydi, Ben de ye ktm. Atticus *Paltonu giy,, dedi, Ryada duymazlktan geldim,
diklerimin en iyisiydi,, ded'm,

Francisyanlma,basamaklaraoturdu."Bugnekadarye..Babaannemo<iyibiradr.Banayemekpiirmesini

retecek." beni *Erkekler yemek piirmez., Jem'i nlkl dnmek

gldrd.
re1_ ..Babaannem diyor ki erkekler de yemek yapmay

melilermi.Karlarnaiyidavranmallarm.Karlarkendileri. niiyihissetmediklerindeilerionlaryapmallatrTll. ..Dill'in benim iin i yapmasn isteme," dedim, "Ben onun iin almay yelerim," "Dill mi?" *Dillya.Aramzdakalsn,yeterincebyrbymezevle. etti," neceiz. Geen yl bana evlenme teklif bast, Francis kahkahay ..N'olmu yani? Pekal da evleneceiz," ..BabaanneminBayanRachei,|akalyordediiuufaklk m?, "Ta kenisi!" ,,Onunla ilgili her eyi biliyo[uT, dedi Francis, ona?" "Ne olmu ..Babaannem evi yurdu yok diyor"," ..Var ite! Meridian'da oturuyor," yazlar da Ba.,... bir akrabadan tekine gezinip duruyor, yan Rachel'd3 kalyormu,"
85

Francs ,:r,j11,"Bazen ok salak oluyorsun, Jean Louse, ama elinde deil sflo.. "ile demek istiyorsun sen?, "Atticus amca senin sokak kpekler ile gezmene izin veriyorsa o onun
bi|.9:rOl bir i.

"Frani, hi de deil!,

H'r'J:nl"

Babaann.rn jedii gibi; bu seYine oe aiey dehete aturogni scve_

dolaamaz artk dyor. nivi ,,"li hepsi 11",,,oa "ovor, Francis kalkp mutfaa yrd. Uzaktan bard: *Kle savunucusu!"
Basamaklarda.n frlayp pene dtm. Francis'i yakalamak kolayd. "abuk sziin ger al!, Francis elmden kurtuluP mutfaa ciald. uZenci oosu, ove oa,oror. Av srerken nsan acele etmemel. Br ey demezsen, merak onu ininden karacakt,r. Francs kapda belrdi. *H6l

"Francis... |anet olas! Ne demek stiyorsun sen?, "Dediimi... Babaannem Atticus'un Jiii"r sahipsiz brakmas kt, ama kle savunuculuu

yapail;ri;;;#';:

kmama izin vermiyor!" "Tutuyor!" dye bard Francis, m ediyordunuz?, "Kavga "Jean Louise bana kzd babaanne." "Francis... tk orada;! Jean Louise senden de bir kelime daha duyarsam babana sylerim. Demin kfr m ettin?" "Hayr efendim." "Bana yle geldi. Bir daha olmasn." Alexandra Hala arka veranday dinleyenlerdendi. Gzden kaybolur kaybolmaz Francis dar kt. Kafas dimdik ve srtarak! "Benimle baedemezsin," diyordu. menleri topukluyor, dnp dnp srtyordu. Jem verandada grnd, bize bakt ve gitti. Mimoza aacna trmanan Francis oradan da inmiti. Kendini ne sandn sordum.Bana onu rahat brakmam sylenmiti, unutmu muydum acaba? "Sana ilimiyorum," dedim Francis bana bakt ve yavaa Zef-ui-dos-tu." dedi. Bu kez yumruumu n dilerine gndm. Solum paralannca samla srrdm daya, ama Jack Amca kollarmdan yakalad. "Rahat dur!" Alexandra Halam Francis'e ilk yardma kotu. Mendili ile gzyalarn sildi, san okad, yanan pt. Atticus, Jem ve Jimmy Enite verandaya henz gelmilerdi ki Francls yaygaray bast. "Kim balatt bu ii?" diye sordu amcam. klmlz de birbirimizi gsterdik. "Babaanne," diye alyordu, "Bana orospu ocuu dedi v beni dvd."

Baheye atlamt. Benden uzak duruyor, arada bir i-

Dar knca da tepesine *lzn geri alyor -gen musun, yoksa..." Francs yneullandm. mutfaa dald. oe basamaklara dndm. sabrta bekleyebim. oiaj, be dakika kadar oturmutum ki halamn sesi geldi:

[:::: #H:"

diye ekngence sordu. ..Konumaya

de_

"Francis nerede?,

n"r;l"im

"Mutfakta." .,Orada oynamamas gerektiini bitiyor., kaPYa gelip bard: *Babaanne

beni dar _

"Neler oluyor Jean Louise?, Alexandra Hala'ma baktm...Ben onu ieri koymadm. lerde de tutmuyouT.

"Bu doru mu?" "Sanrm?" Amcamn yz Alexandra Hala'nnkine benzemiti. .,Sana byle kelimeler kullanrsan ban belaya girer dememi miydim? Demedim mi?" "Evet ?ITl8... "te ban betada. Dur orada." Duraym m kaaym m derken kararszlm uzad. ka-

B6

87

maya yeltendim ama Jack Amca benden hzl kt. kendim ekmek krnts ile bouan bir ,.r,n.r/i p",- v"k,ndan izlerken buldum.

"seninle bir daha hi konumayacam! senden nefret ediyorum! Dilerim yarn rsn!, Atticus'a kotum ama o da bunu hak ettimi syled. Eve dnme zaman gelmiti. kimseyle vedalamadm. Arka koltua kvrldm. Eve geiince de odama koup kapy vurdum. Jem dosta bir eyler sylemeye alt ama dintemedim. Hasar incelediimde yalnzca yed-iekt .,rmiz, leke olduunu grdm. Tam greceli d-nyordum ki biri kapm vurdu. "Kim o? 46aamd. "Git buradan!" By|e konuursam bir dayak daha yiyeceimi syledi. sustum. odaya,grince keye gidip arkam dndm ona. ..Scout,, dedi, ..benden netrel ediyor musun?, "Gidin efendim, ltfen., "kin gdeceini bilmezdim..Beni dkrklna uran. Olup olaca buydu. Bunu sen de biliyorsun., "Hi bile."
..nsanlara...,

u hikAyeyi."

Jack Amca kafasn kad. "Peki yleyse, anlat bakalm

"Francis, Atticus iin bir ey syledi. Bu laf ona yutturu-

yordum ki..."

sz verir. ikincisi: kkrtma omio<a k sz kullanma demitin. Francis beni ylesine kkrtt ki onu gebertebilirdm.,
88

"Adil deilsnz! Adil deilsiniz!, Ka|ar kalkt. "Adil deil miyim? Nas?, "|yisiniz, hosunuz amca. yaptklarnzdan sonra ble sizi seviyorum ama ocuklar tanmtfolsutuz. "Nedenmi Bayan Jean Louise? oawan|arn apak ortada. Kstah, terbiyesiz, dnce..., "Bana bir frsat tanyacak msnz? siz kandrmak n deil. Anlatmaya al youm., jack Amca yataa otrdu. ,,Devam et,, dedi. Dern br soluk aldm. *Birincisi, iin sormadn. Jem'le ben kavga ettiimizde Atticis ikimiz; ;"

"Francis ne dedi?" "kle savunucusu. Ne demek olduundan pek emin deilim ama yle bir deyii vard ki... bunu onun yanna brakamazdm. Tanr yukarda; Atticus'a laf syletmem!" "Atticus iin byle mi dedi?" ,.Evet. Dahas da var. Atticus ailenin sonu olacak dedi. Bizi de byle babo..." Jack Amca'nn suratna bak|rsa bam yine beladayd. "Demek byle. Grr o," dediinde ba belada olann Francis olduunu kavradm. "Bu gece gider hakkndan gelirim." .Boverin efendim... ltfen." "Bove,meye hi niyetim yok. Alexandra'nn bunu bilmesi gerek. u ie ba... o olan elime bir geirirseT...: "Jack Amca bana sz ver. Sz ver Atticus'a bundan sz etmeyeceine... Benden... benden kendisiyle ilgili bir ey duyarsa sinirlenmememi istemiti. Brak baka ey iin kavga ettiimi sansn. Ne olur, sz ver.." ,.Ama Francis'in bu iten paasn kurtarmasn iste[T'lO]Tl...

;rl,;;;a

"Kurtaramad ki. Elimi sarabilir misin? Kanyor." "Hibir eli bu kadar zevkle sarmamtm bebeim. Benimle gelir misin?" Beni banyoya gtrd. Ellerimi temizleyip sararken miyop bir adamn yksn anlatarak beni elendirdi. Adamn Hodge adnda bir kedisi vard. Evden kasabaya giderken atlaklar sayyorlard. "te oldu,, dedi. "Yzk parmanda leydilere pek yakmayacak bir yara izi kalacak." "Teekkr ederim. Jack Amca?"

"Hmm?"
89

Jack Amca Avam Kamaras'nda oturan bir babakanla ilgil bir YkYe dald. Adam havaya tyler flyor ve onlar ha_ vada tutmaya abalyordu. sanrm sorumu yantlamaya urayordu ama hibir anlam veremedim. yatakta olmam gereken br saatte su imeye inmitim ki Atticus'la Jack Amca'mn konumalarn duydum1 ..Ben hi evlenmeyeceim Atticus., "Neden?" "ocuklarm olabilir. " Atticus, "Baya br eyler renebilirsin Jack,, dedi. "Biliyorum. Bugn kzn bana iyi bir ders verdi. ocuklar anlayamadm ve nedenlerini a,klad,. Haklyd da. ona nasl davranmam gerektiini syledi. ona vurJrd* iin ok zgnm."
nyordu zaten."
AttcUS kkr kkr gld. ,.Skma cann... uzun sredir ka_

Oruspu ocuu ne demek?

"Evet. Bugne dek gzda vererek durumu idare ettim. Scout benim szm dinler. ou kez istediim gibi deildir ama yle olmaya abaladn biliyoruJT. ,,Bu, soruma yant deil.,, "Yant u:O abaladn bildiimi anlyor. Fark da bu. Beni zen Jem'le ikisinin yaknda ok irkin szleri yutma zorunda kalacaklar. Jem iin kayglanmyorum, ama Scout'un gururu sz konusu olunca kendini dmann stne atacan da biliyorum." Jack Amca verdii sz bozacak m diye bekledim. Bozmad.

du."

anlatp anlatmayacan merak ediyordum. Anlatmad. yalnzca, okulland sozctxer hi de Yaratclk Yanstmyor. Ho, dediklerinn yalr,s,nn da anlam_ n bilmeden konuuyor. Bana orospu kari ne demek diye sor,,Yoo, ona Melbourne Lord'unu anlattm., "Jackl Bir ocuk soru sorduunda ona yant

Jack Amca'nn ykm

"Ne den]l kt olacak sence? Pek konuamadk." "Daha beteri olamaz Jack. Elimde olan tek ey Ewell'lara kar bir Zencinin sz. Tm kant sen yaptn'a kar sen yaptn. Jrinin Ewell'a deil de Tom Robinson'a inanmas dnlemez. Ewell'lar tanr msn?" Jack Amca, 'evet' dedi. Bildikierini zetledi. Atticus: "Bir nesil geriden geliyorsun. Ho, bu nesi] de ayn ya," "Ne yapacaksn peki?" "imi bitirmezden nce jriyi biraz sarsmay dnyorum. Temyiz'de ansmz var sanrm. Aslnda imdiden bir ey sylemek ok zo,Jack. Byle bir davadan kanmak isterdim ama John Taylor bana bakt ve'bu davay sen alacaksn!'dedi."
"AImasan?" "ocuk|armn yzne nasl bakarm? Neler olacan sen de benim kadar bilebilirsin Jack. Dilerim tazla ac ekmeden Jem'le Scout bu dnemi atlatrlar. En byk korkum Maycomb'un geleneksel hastalna yakalanmatar. in ucunda bir zenci olunca bu kasabann akll uslu insanIar neden zrdellye dnerler? Anlayamyorum. Umarm ocuklarm sorunlarn bana getirirler ve kasabalnn yantlaryla yetinmezler. Umarm bana gvenirler... Jean Louise?"
91

dedi.

"Anlattn m?"

kir. li palyaolukla

mak YaPtn byklerden daha y ana. x"i"rrk yantlar ise kafalarn bulandrr. Bugnk davran biimin doruydu, ama gerekelerin yanlt. Her ocuun sdvuj sayo br dnemi vardr, Zamanla geer. Atlatr. Ama fke baka br ey. scout'un kendini tutmasin renmesi gerek. Hele u nmzdeki aylarda. Jem by,iv*. Scout da onun izinden geliyor, yaln ]zca zaman zaman destee gereksnimi var,, "Atticus sen onu hi dvmemisin
90

atlatar".ri.. ocuk

Vermen gerebcuxtur ama kaa-

"Git yat." abucak odama kp yattm. Jack Amca ok kral bir adamd; sznde durmutu. Atticus dinlediimi nasl anlamt ki... dediklerinin her kelimesini duymam istediini ancak yIlar sonra kavradm.

Sradm. Kafam uzattm. "Efendim?"

inFrancisHancockbununbyleolduunuokiyibiliyordu. ate edi_ Bize haval tfekleri armaan eden Atticus nasl Jack Amca,dan rendik, leceini retmedi. iin ncei6n
Attic-us'un l lah lada lgilenmedii ni syledi,
i

bahede ki tene_ Atticus bir gn Jei,e yle dedi:.Arka

keleriVurmanlzyelerimamakularnpeinedeceinizi ama unutmayn: nyorum. istediniz kadar karga vurun

J"

oNuNcu

g_J

gnah szn kullan_ Blbl ldrmek gnahtr., Atticus,un Maudie,ye dantm. dn ilk ve son kei duyuyordum. Bayan

Atticus pek bitkindi. Ellisine yaknd. Neden byle olduunu sorduumuzda hep yaama ge baladn sylerdi. Bu da davranlarna ve gcne yansyordu. Yatlarmzn babalarndan ok bykt. Arkadalarmz "Benim babam.." diye sze girdiklerinde bizim anlatacak pek bireyimiz olmazd. Jem futbol delisiydi. Atticus paslamaya vard ama Jem onu almlamaya kalktnda, "benden gemi olum," derdi. Babamz hibir ey yapmazd. Bir broda alyordu, bir eczanede deil. Damperli kamyon kul|anmyordu, erlf deildi iftilik yapmyor, garajda almyordu. Ksacas kimsede hayranlk uyandracak bir ile uramyordu. stelik gzlk takard. Sol gz ok az grrd. Kr| iin Finch ailesinin laneti derdi. Bir eyi grmek istedi mi dner, sa gzyle bakard. Okul arkadalarmzn babalarnn yapt eyleri de yapmazd. Ava gitmezdi, poker oynamazd, iki imez, sigara kullanmazd. Oturma odasnda oturur, okurdu. Gze batmamasn yelerdik ama o yl Tom Robinson'u savunmas nedeni ile adndan ok sz edildi. Cecil Jacobs'la olan kavgamn ardndan, benim korkaklk politikas izlediim gnlerde bir sylentl dolamaya balad. Scout Finch dvmyordu nk babas onu engelliyordu. Tam olarak doru saylmazd. Atticus iin kavga etmeyecektim ama aile iinde olup bitenler bambaka ilerdi. nc derecede kuzen'den yakn olan herkesle gze gz die di kavga ederdim. rne92

.,Baban hakl,,, deji. "Blbller yalnlzca mzik retirler, tarlalarda yu_ bizi elendirmek iin. Baheleri yamalamazlar, pa,, v""pr"zlar. Yanzca ark sylerler, Hem de yrekleri ldrmek." ralanana dek. lte o nedlnle gnahtr bbl ,.Kasabadan bile eskidir," ben_ ..Yoo, onu demek istemedim. MahalleIi yal, Jem,le yakn, Bayan yzne den baka ocuk yok. Bayan Dubose Atticus da yle"," Rachel ok yal. Siz ve Kz..Ben elliye ok yal demem", dedi Bayan Maudie, dmedim, Baban m gibiydi. ..Henu tel,,erlekli iskemleye

..Bayanauoeburasyalbirmahalledeilmi?"

dadmedi.YinedeTanrbenimueskimezanyakmakla iyiliketti.Bakamayacakkadaryalym.BelkidehaklsnJeanLouise,burasdurmuoturmubirmahalle.Geninsanlarla pek bulunmadn deil mi?"

okulda," *Gentyklerdemekistedim.Biliyormusun...anslsn! yararla_ Jem ve sen babann yandan ve deneyimlerinden "Bulundum,

nablIirsiniz.Baban.,ot,,,ndaolsayd,yaamnzokfarkl
olurdu."

gen," ,.Yok cahtT, dedi Bayan Maudie, *O hAlA ki?" "Ne yapabilir dei_ ..rn"n... birinin vasiyetini yle dzenler ki kimse tirmek iin an bulamaz,"
93

..Hemdenasl.Atticuspekbireybece[9[lI}ol....

Amaan...

Arka baheye gittiimde Jem'i teneke kutuya ate ederken buldum. ortalkta bu kadar ku varken yapig i aptalca grnd. n baheye dnp kendime bir barikat kurdum. Barikatm araba lastii, portakal sand, amar sepeti, veranda iskemleleri ve Jem'in verdii bir Amerikan bayrandan otuuyordu. kurmak iki saatimi ald Atticus eve dndnde ben barikatn arkasna sinmitim. Namlum yolun bana dnkt. ..Nereye ate ediyorsun?, "Bayan Maudie|nin poposuna., Atticus ardna baktnda otduka cmert olan hedefimin allara eildiini grd. apkasn geri itip, yolu geti. ,,Maudie!,, diye seslendi. "Seni uyaraym dedim... tehlikedesin., Bayan Maudie doruldu ve bana bakt. ..Atticus, sen ey_ tann tekisin." Atticus dndnde kampn toptanmasln buyurdu. *Bir daha da namlunu birilerine dorritrr gormeyeceim \ se-

arpabilir.

"Amma yaptnz Bayan Maudie... Jem'le ben onu hep yeniyoruz." *yenmenize izin veriyor da ondan. Artk bunu farketmenin zamandr. Arp alar... bilir misin?" Bu gsterisiz baar benim babamdan daha tazla utanmamdan baka bir ie yaramad ..Tabii bir de..." "Tabii bir de ne Baya. Maudie?, "Tabii bir de h|. Hi... bana kalrsa yalnzbunlar iin bile babanla gurur duymatsn. Herkes arp -atamaz. imdl marangozlarn ayann altndan ekil bakilm. Eve gitsen iyi olur. Ben aelyatarmla uraacam. kafana kereste filan

Yoktu."

"peki... kasabann en iyi dama oyuncusu olduunu biliyor muydun? Byrken nehrin bu yakasnda onu yenecek
adam

"Ne gibi?" Calpurnia kafasn kad. "Ne bileyim ben. Bir sr ey laPdr. Jem Atticus'a Medositler iin oynayp oynayamayacan sorduunda konu nokta]anm oldu. Atticus yalym, boynukaldrmaya a,mu krarm dedi. Metodistler kilisenin ipoteini lyordu. Bu nedenle Baptist']erle bir ma almlard. Herkesin babas oynuyordu... Atticus'un dnda. Jem gitmek bile istemiyordu ama ne o]ursa olsun ma da karmak istemiyordu. Kenarda durup Cecil Jacobs'un babasnn gollerini seyrettik.

Keke babam gerekten eytann teki olsayd. Bu konuyu Calpurnia'ya da atm. "Bay Finch mi? O bir sr e} }apar.

Bir cumartesi Jem'le tavan veya sincap avna kmay kararlatrdk. Radley'lerin evinin iki yzmetre kadar berisine getiydik ki Jem'in yola baktn grdm. "Neye bakyorsun?"

"u yal kpee?,, "Tim Johnson deil mi o?" ..fygg|..., Tim Johnson, Mobile otobsnn ofr Harry Johnson'un kpeiydi. Cier renkli, Maycomb'un sevgilisi bir kpekti.

ni..."
94

"Ne yapyor yle?" "Bilmiyorum Scout. yisi mi eve dnelim." "Aman Jem... ubat ayndayz!" "Vz gelir. Cal'e syleyeceim." Eve koup mutfaa daldk. .,Ca],, dedi Jem, "Azck dar gelir misin?" "Ne o]du ki Jem? Her istediinde dar kamam ki ben!" "u yal kpein bir eyi v8,. Cal i geirdi. "imdi kpek baca fi]an saramam. Banyoda sarg bezi var. Aln, siz 531,; a;jl. "Hasta Ca}. Bir eyi var."
95

miti.

"Ne yap|yor? Kuyruunu yakalamaya m alyor?, "Hayr. Byle..." Jem balk gibi su yutarmasna azn ap kapad. omuzlarn ksp, gvdesini titretti. *Byle yrp,yor ama elinde deilmi gibi." "Pa|avra m anlatyorsun Jem Finch?, Cal'n sesi sertle-

"Hayr Cal. Yemin ederim ki hayr., *Kouyor muydu?" "Yav? yava geliyor. yle yava ki yrmyor gibi. Bu yana geliyor." Cal ellerini ykad ve Jem'in ardndan baheye kt. *Kpek
filan grmyoutT.

unu biliyorum Bayan May,ama kuduz kpek grdm m tanrm. N'olur acele edin!" Jem'e sordu: "Radley'|erin telefonu var m?,

Telefonu kapad. Kaldrd. .,Bayan Eula May? Hanmcm...Bay Finch'te konutum onu balamayn. Dinleyin Bayan Eula May, Bayan Rache]'e, Bayan Stephanie'ye ve bu sokaktaki dierlerine darda kuduz tr xopex oldujunu syler misiniz? Ne otur hanmtT... Bir sre dinledi. .ubat otdu-

efendlm... evet..."

Radley'lere kadar ardmzdan geldi. Jem'in gsterdii yne bakt. Tim Johnson uzakta bir nokta kadard.bengesini yitirmiti. sa bacaklar soldakilerden ksa gibiydi. kuma gmlm bir arabay anmsatt bana. "Yana y?tk," dedi Jem. calpurnia bakt ve bizleri omuzlarmzdan yakalayp eve koturdu. i kapy kapad. Teleiona koup barmaya balad:..Bay Finch'i balayn bana!, "Bay Finch! Ben Cal. Sokakta bir kuduz kpek var ve bu tarala geliyor... Bay Finch... gerekten... yal

Tim... evet

mazlar."

Jem rehbere bakt ve hayr dedi.*zaten onlar evden k-

"yle olsa da olmasa da onlara haber vereceim.,

96

On baheye kotu. Biz de peinden... "Siz evde kaln!" Mahalleli CaIpurnia'nn duyurusunu almt. Grebi|diimiz tm kaplar kapand. Tim Johnson grnrde yoktu. Cal_ purnia'nn eteklerini tuta tuta Radley'lere kotuunu gzledik. n basamaklar kt ve kapy yumruklad. Yant alamad ama yine de bard: ..Bay Nathan, Bay Arthur, kuduz bir kpek geliyor, kuduz bir kpek..." "Arka tarafa dolanmas gerekir," dedim. Jem kafa sallad. "Farketmez." CaIpurnia bo yere kapy vuruyordu. Kimse ne uyarsn almt ne de duymutu. Cal arka verandaya atlamt ki siyah bir Ford garaj yoluna girdi. Atticus'la Heck Tate arabadan indiler. Bay Heck Tate Maycomb'un erifiydi. Atticus kadar boyluydu ama daha ince yaplyd. Uzun boylu gzkyordu. Metal delikleri olan izmeler ve deri ceket giyerdi. Kemerinde bir sra kurun vard. Tfek tayordu. Verandaya vardklarnda Jem kapy at. Atticus "erde kal olum," dedi. "aI nerede?" "imdi gelmesi erek," dedi Ca!, yolu gstererek. .Komuyor deil mi?" diye sordu Bay Tate. "Hayr baym. Titriyor Bay Heck." "Peinden gitsek mi Heck?" "Bekleyelim Bay Finch. ounlukla dmdz giderler. Umalm dnemeci izlesin, yoksa Radley'lerin arka bahesine dalar. Biraz bekleyelim. " "Radley'lerin bahesine gireceini sanmam. it onu durdurur. Yolu izler herhalde..." Kuduz kpeklerin azlarnn kprdn, hoplayp zpladklarn, boazlara sarldklarn, ve btn bunlar austos_ ta yaptklarn sanrdm. Tim de byle yapyor olsayd daha az korkardm sanrm. Bombo bekleyen bir sokak kadar rktc bir ey olamaz. Aalar durgun, blbller suskunu. Bayan Maudrie'nin marangozlar yok olmulard. Bay Tate'in haprd, sonra da smBlbl Oldrmek/ F: 7

97

"una bak,, diye fsidad Jem, .,Bay Heck dz yrrter dedi. Bu yoldan bile glOemlyor.,
Bay Tate elini alnn l<oyCu ve ne uzand. "Kdz, Bay Finch., Tm Johnson smkl bcek hz ile ilerliyordu. Ne oynayp zplyor, ne de otlar kokluyordu. Tek br amac| var gbydi, onu bize iten gizli bir gcn elindeydi sanki. sinekleri kogibi

krdn iitt|m. Silahn ko|ynl.vgrletiriini grdm. Bayan Stephanie Crawford'un yznn .n ."p, ..rino" erevelenmi olduunu grdm. 6ayan Maudie belirdi. Atticus ayan iskemleye dayad ve baca,n, orrt.rOr. "ite orada,, O"Ovaraunr... Tim Johnson grnd. Radley'lern evine paralel, dneme boyunda yryordu.

v.r-j"

,.Durma Heck! Seni btn gn bekleflez... "Tanr akna Bay Finch... baksanlza nerede! Vuramazsam kurun Radley'lerin evinden ieri girer! Ben o kadar iyi atc deilim... siz de bilirsiniz bunu!" "Otuz yldr elime tfek almadm..." Bay Tate silahn Atticus'a adeta frlatt. "imdi a|rsanz

"ok hasta grnyo,, dedim.

;:

"'

titrediini grebiyorou<

d;;i"i,,p

kapanyor-

."rly

"lecek yer aryo.,, dedi Jem. Tate bize bakt.

"lr"v" daha

balamam bile

Tm, RadleY'|erin yanndaki yola gelince durdu. yitirmekte olduu zavall aklndan g"ry" kalan br ey onu durdurdu. Hangi yola gideceini.oi,:nlvor gibyd. Br ki adm att ve Radley'lerin nncle durol. |r dnmeye alyordu ama bu da zor geliyordu. Atticus, .nt" ,.nrn" Heck,, dedi. "keyi dnmezden.nce, imoi vrmalsn. ximor yan yolda kimler vardr. eri gir Ca ,,

ok sevineceim." Gzlerimiz tfei alp sokan ortasna ilerleyen babamzdayd. Hzl yryordu ama bana denizaltnda yryormu gibi geldi. Zaman i bulandran bir srngene dnmt. Atticus gzlklerini bana itince Calpurnia, .yi kalpli sa yardm et ona,, dedi ve ellerini yanaklarna gtrd. Atticus gzlklerini bana itti. Gzlkler kayp dt. Sessizliin iinde krldklarn duydum. Atticus gzlerini ve enesini ovuturdu. Gz|erini iyice atn grdk. Tim, Radley'lerin kap nnde karar klm gibiydi. Dnm ve bizim sokaa ynelmiti. kl adm att, durdu ve kafasn kaldrd. Gvdesinin katldn farkettik. Silah patlad. Tim Johnson srad, ters dnd ve kaldrma yld. Kahverengi-beyaz bir yna dnrken onu neyin vurduunu anlamamt bile. Bay Tate verandadan atlayp Radley'lere kotu. Kpeln nnde diz kt. Dnd ve elini gznn stne vurdu. "Azck saa kam Bay Finch." ,.Hep saa karrm," dedi Atticus, "mkinm olsayd, av
tfeimi kullanrd
m.

Gvdesi le Jem ve bana'i??,| orayu a,vorou ama kollarnn altndan J ' 5' olup biteni grebiliyorCuk.
Tate, "Siz vurun Bay Finch,, deyip silahn Atticus,a uzatnca dp baylyordu-k n"rrj.yr". "Zaman yitirme Heck. HayOi., "Bay Finch. Bu bir atmlk i., 98

calpurnia tel kapyl alp ardndan kapad.

ezdi ve Tim'i seyreden Tate'in yanna gitti. Tel kaplar tek tek ald. Mahalle yavaa canlanyordu. Bayan Maudie ve Bayan Stephnie Crawford merdivenlerden
birlikte indiler.

Ellip gzlklerini ald. Krk camlar ayaklarnn altnda

"

Jem fel olmu gibiydi. Onu harekete geirmek iin imdiklemem gerekti. Geldiimizi gren Atticus bard: "Oldtunuz yerde kaln." Baheye geri ge|diklerinde Bay Tate glyordu. "Kpein
99

lsn zeebo'ya atdrtrm. pek unutmamsnz Bay Finch.

Derler ki unutulmozT.

Atticus sessizdi.

gomery'ye

"Atticus?" dedi Jem. "Efendim?" "Yok bir ey." "Her eyi grdm Tek -Kurun-Finch! Babam dnnce Bayan auie ile yzyzegeldi. sesslzce baktlar. Atticus erifin arabasna nlnjl. ,.G.9| buraya Jem. O kpee yaklamayn. Duyuyor musun? ltlstl bile dirisi kadar'ldr.dr., "Peki. Atticus?" "Ne var olum?" "Yok bir ey." "Ne oldu, dilin'mi tutuldu?, dedi Bay Tate srtarak. ..Ba_ bann bir zamantar...r, ;h "Sus Heck. Haydi kasabaya dnelim., Gittiklerinde Jem'|e ben Bayan Stephanie'nin bahesine getik. Zeebo'nun kanlyijnu ile getmesini bekliyorduk. 9p Jem aknlktan aptallamgibiydi. g-avan iepnane, ..Kim derdi ki ubatta kuduz kpe-k olsun?, aLOl. *Belki de kuduz deildi. Moble'den dnp Atticus Finch'in <open vurduunu rendiinde Harry Johnson'un suratn istemem v dorusu. Belki de her yeri pire doluydu..., Jo,i,.. Bayan Maudie de, .,Tim yoldan geliyor olsayd bu telden almazdn," dedi. renirlerdi naslJa, kopegin kafas Montv
.

Zayt bir sesle, "Hayr,, diyebildim. yansra "Dn sana sylemeyi unuttum. Arp almasnn Maycomb yresinin en keskin niancsyd Atticus Finch." "Keskin nianc," diye yanklad Jem. bun"yle yaa. Galiba siz de baka telden alacaksnz dan byle. Delikanlyken takma ad Tek - Kurun'du. ocuk|uumuzda, Larding'de, 15 el atp 14 gvercin vurdu mu kurun harcadk diye drdrlanrd." "Bunlar hi anlatmad," dedi Jem. ..Hl anlatmad'ha?"

],

.,Hayr efendim.,, "Neden artk ava kmyor acaba?" dedim. bir "Belki ben nedenini kestirebilirim. Babanz ok uygar insan. Keskin nianclk ise Tanr vergisi, bir yetenek o. Gelitirmek iin aImak gerek ama yine de piyano almak gibi bir ey deildi. Sanrm Tanrnn ona bir ayrcalk, bir stnlktandn kavradnda av tfeini elinden brakmtr. Zorunlu olmadka ate etmemeye karar verdi. Bugne kadar da zo, runlu olmad." gurur duyuyor olma|," dedim.

YOr."

Jem'in dili zld: "Grdn m Scout? orada yle dururken grdn m? Birden gevedi... Tfek eli kolu gibiydi... ii bitirverd.... abucak... benim nian almam on dakika sr_ Bayan Maude y.aramazca gld: .,Evet... md Bayan Je-

gidecekti.

musun ondan?"
100

an Louise, baban ie yaram

iz

diyor

rrrrn? iaa ;1;;,;;,

yeteneklerinden gurur duymazlar," "Ak!banda kiiler Maudie. dedi Bayan zeebo,nun geldilni grdk. kamyonun arkasndan bir krek karp Tim Johnson'u yavaa kaldrd. Kpei kamyona attktan sonra damacana gibi bir ieden kpein yatt yer ve evresine bir eyler dkt. "Buralara bir sre yakIama!|l, diye seslendi. Eve dndmzde Jem,e pazartesi okulda anlatmak iin bolca malzeme olduunu syledim. Jem zerme yrd: Scout!" "Kimseye bir ey sy|eme Elbette kl syleyeceim. Herkesin babas May"Nee? comb'un en keskin niancs deil ki." Bundan gurur duysayd an"Bilmemizi isteseydi anlatrd.
Iatrd."

"Bundan

"Belki de unutmutur.
101

"uff scout, bu anlayabilecein bir ey deil. Atticus ok yal. Hibir ey yapmasa da bana vz gelir!" Jem bir ta alp cokuyla garaja frlatt. Peinden koarken bard: "Atticus bir beyefendi, tpk benim gibi!"

zek,enenesidk,ensayglszveletlerdik,annemizinl. de zcy_ mnden-sonra ba'bamzn yeniden evlenmemesi gzel biri yaamamt ve Atticus,un d: Annemizden daha yetitirmesi felakett. Ben annemi ocuklarn byle babo

oN BlRlNcl BoLuM
Kkken ou oyunumuz mahallenin gneyinde kurulurdu. Ama ikinci snf yarladktan ve Boo Radley'i,zmenin modas getikten sonra Maycomb'un merkezi bizi ekmeye balamt. Bu nedenle de sk sk Bayan Henry Lafayette Du-

"n,.r".yordum. yanDubose'unszleriJ,em,iiledenkartyordu. atlatan Boo Radley, kuduz kpek ve benzer tehlikeleri

Jem anmsard. Arada anlatt olurdu, Ba_

bose'un bahesinin nnden gemek zorunda kalyorduk. Eski karlamalarmz yenilerini istemememe yol amt ama Jem bymem gerektiini savunuyordu. Bayan Dubose srekli onunla kalan gen bir Zenci kadn dnda yalnz yaard. Evi bizden iki ev yukardayd. Evin n basamakla, dikti. Sundurmal bir verandas vard. Bayan Dubose ok yalyd. Gnn byk bir blmn yatanda, kalann da tekerlekli iskemlede geirirdi. Sylentilere baklrsa saysz al ve ceketlerinin altnda bir de tabanca gizliyordu. Jem'le ben ondan nefret ediyorduk. Geerken balkonda olursa gazap dolu baklarla bizi szer, davranlarmz acmastzca sorguya eker ve bydmzde neye benzeyeceimize ilikin i karartc tahminierde bulunurdu ki grne baklrsa pek bir eye benzemeyecektik. Kar kaldrmdan gemekten vazgemitik. Onun evini nnden gemek, daha ok barmasndan ve btn mahalleyi ayaa kaldrmasndan baka bir ie yaramyordu. Ne yapsak onu mutlu edemedik. Neeyle, "Bayan Dubose heey !" diye seslensem aldm yant u olurdu: "Bana hey deme irkin kz! yi akamlar Bayan Dubose diyeceksin!" Kt bir kadnd. Jem'in babamza 'Atticus' dediini duyduunda tepkisi inme inmeye yaknd. Onun tan en zev102

Jem,BayanRachel,inkapsndanteyegidememeyikorkakiin en lk belirtisi olarak kabul etmiti. Atticus'u karlamak gerektiini buyurmutu, azndan pastaney kadar komamz Jem,in Bayan Dubose,un ettii bir s_ Atticus, Sayslz "'k"., ze kzdna tank oldu. ka_ *Bo-ver olum,, derdi Atticus; "o yal ve hasta bir

dn.Senbandiktutvebircentilmengibidavran.osanane

sylerse sylesin, fkelenmemek senin elinde," hasta olma_ Jem, *oylesine cyak cyak baryor k _o! geldiimizde Atticus mas gerekir,, dedi. mz evin nne akamlar Bayan Dubose, Bu akam apl<an karr ve "yi bl. t"nlo kadar gzelsiniz!" derdi, hi ta_ Atticus,un nnun ne tablosu olduunu sylediine iletir ve ertesi gn iin nk olmadm. onu duruma haberlerini
silah]ardan ca karanlkta eve giderdik. ite byle anlarda

enitendileklerinisunard.apkasnkafasnageirirveBaAla_ yan Dubose,a aldrmakszn beni omuzlarna oturturdu,

nef_

reteden,hisavagrmemibabamdnyanngelmige-

mi en yrekli kiisi olarak grrdm, para elini yakyor Jem,in onikinti ya gnn ertesiydi. buhar makinesi, olacak ki kasabay" gittk. Kendine ufak bir oluP olmadbana da bir nando .Jp"r, alacak kadar Paras n dnyordu.

Gzmuzunzamandrosopadayd.V.J.Elmore'undkyldzlar ve yaldzla sslenmit, Fiyat on kAnnda duruyordu.

yeo sentti.

o gnlerde tek idealim Maycomb Lisesindeki ban_ donunuanagemekti.Sopayhavayafrlatp,oukezya.

103

kalayabilecek kadar beceri kazanmtm. Cal elimde sopa olunca beni eve almyordu. Eksikliklerimizi gerek bir bando sopas ile gidereceimi dnmtm. Jem'in bana bir tane almak istemesi cmertliini gsteriyordu. Kasabaya giderken bayan Dubose verandadayd. "Gnn bu saatide nereye gidiyorsunuz?,, diye bard. "Okuldan katnz herhalde. Mdre telefon edip syleyeyim!" Ellerini tekerleklere koyup iskemleyi saa dndrd. "Bugn Cumartesi Bayan Dubose.,, Konuan Jem'di. "Farketmez! Baban nerede olduunuzu biliyor mu?" "Bayan Dubose... u kadarcktan beri kasabaya ineriz biz." Elleri kaldrmdan iki kar yukardayd. "Bana yalan syleme, Jeremy Finch. Maudie Atkinson sarmaklarn nasl krdn anlatt. Babana syleyeceim. Sylediimde de doup doacana piman olacaksn! Hafta sonundan nce islahevine gnderilmezsen bana da Dubose demesinler!" Bayan Maudie'nin sarmaklarnn yanna yaz bandan beri gitmemi olan Jem sulamay kabul etmedi. Kald ki Bayan Maudie, Atticus'a sylemezdi. "Bana yalanc deme!" Bayan Dubose baryordu.

bu dnya_ *Bir Finch, yetitirilme biimine kar geliyorsa Elini azna gtrd. nn hali ne olur? Ben size soyleyeyin." urT bir tkrk uzanyordu. "Senin ektiind" p"r*"Eno"n ve teki uursuzlar_ babann da o ,"i,x ettii Zencilerden dan fark

soylev, peimizden lemizin ahlAk knts konulu bir olduuydu, Ana fikri Finch,lerin yarslnn zaten tmarhanede varmazd, Ho, annemiz sa5 oLayd, iler bu noktaya ben en ok ailenin akl Jem neye slnienmltl nllmem ama yneltilen sulamalara sal durumu Joxurnrtu. Atticus,a gana bir byk tarafndan yneltilen ilk az buuk ",*,ir. Bayan Dubose saldrsyd sulama nuyou.'Riij," gelmi bii

Jemkpkrmzyd.Kolundanekitirdim.Yolboyuncaageldi.

yok."

\,

bu.Havadayaz<o<usuvard.Glgelersolkluamagne styordu.ctizegnleryakndemekti.okulkapanacakve
Dill gelecekti.

gittik.Jemaldklarndankeyiflenmiti.Makineyi.cebinetktve sessizceeveyrd.YoldabastonumudrnceBayLink diye bard, Bayan Deas'a arpyordum, *Dikkat Scout!" yere dmekten kirlenDubose,un evne vardmzda baston
miti bile.

Jembuharmakinesiniald.BenimbastoniinElmore'a

..Ve sen!,, Romatizmal elleri beni gsteriyordu. "Sen o tulumun iinde ne yapyorsun? Bu yata elbise giymen gerekir. Davranlarn biri dzeltmezse ilerde garsonluktan teye gidemezsin. O.K. Gazinosu'nda hizmet eden bir Finch!.. hah!" Dehete dmtm. O.K. Gazinosu kasabann te yannda, karanlk bir iletmeydi. Jem'in e|ini yakaladm ama o beni silkeledi.

"Yr Scout,, dedi, "lgllenme, kafan dik tut ve centi|mence davran." Bayan Dubose susacaa benzemiyordu. "Bir Finch masalara hizmet eder, teki de adliyede Zencilere hizmet eder!" Jem kaskat kesildi. Bayan Dubose'un szleri hedefini bulmutu, bunu kendisi de biliyordu.
104

Verandada deildi, ittiini d_ sonraki yllardi Jem,i neyin byle davranmaya o benimsedii "centilmen ol olum," nmmor. eydi kuraln bozduran? yapmas konusunda o da Atticus,un zencilerin avukatltn yitirmemiti, yaradltan benim kadar "t, vrtrrtu ve <enon parlamazd. o an bu_ serinkanl,vo,. ijoi, rao"r ile abuk dakika iin ldrmt Jem! nun tek axamaJ vard: Birkag yapacam yaptklar,, Atti.rr,un yasaklir olmasa benim k"yg_1 n yal bayanlarl". t rden eylerd i. Yasaklar ."lT: T:Il yenl biliyordum. Bayan Dubose,un kapsna de kapiadn da]d' gib n baheYe varmtk ki Jem bastonum, ."pt,g,
105

llil il[l
llIlil

llll

llil]

Her eyi unutup gitmiti: Atticus'un szlerini, Bayan Dubose'un tabancasn, kendisi tetii ekecek gc bulamasa da Jesie'nin bu ie bakabileceini... her eyi! Bayan Dubose'un tm kamelyalarnn koncalarn kopard. Tepelerini uurmadan da sakinlemedi. Yer, yapraklar ve tomurcuklarla dolmutu. Bastonumu dizine dayad ve ikiye ayrd. lk la barmaya balamtm. Jem beni samdan yakalad, her eyin ona vz geldiini syledi. Yine, yine yapard. Susmazsam bamdaki tm salar da yolacakt! Susmadm. O da beni tekmeledi. Dengemi yitirip yzkoyun kapaklandm. Jem beni kabaca ayaa kaldrd ve zr diledi. Sylenecek bir ey yoktu.

..Evet efendim," dedii Jem,in dudaklari oynuyordu ama, duyulmad. an*olum, arkadalarn bu konuda konuunca kzmant yaptnn balanr ya_ larm ima ya ve hasta bir kadna zr dile, Sonra da n yor. Hajl l*Ol git Bayan Dubose'tan doru eve gel." Jem kprdamad.

.,Bunlar dedi diye mi yaptn?"

lill
]l11l

lllill

lll,
1lt

llil

llil illl

l{ltl

tili

O akam Atticus'u karlamamay yelerdik. Calpurnia bizi kovana dek mutfakta dolandk. Kara Afrika'nn bys mdr nedir, Cal hep ne olup bittiini bilirdi. Pek yeterli bir avutucu deildi ama yine de Jem'e tereyal scak biskvi verdi. Jem de ikiye blp benimle paylat onu. Tad pamuk gibiydi. Oturma odasna getik. Elime bir futbol dergisi alp Dixie Howell'n resmini buldum ve Jem'e gsterdim. "Sana ok benziyor." Aklma gelen en gzel szd ama pek bir ie ya ramad. Pencerenin yanndaki sallanan iskemleye oturdu, suratn ast ve ylece durdu. Gn dnd. ki jeolojik yl sonra Atticus'un ayak sesini duyduk. Tel ka-

s3[3", "Hadi dedim buraya!" dedi Jem'in peinden gitmeye davrandm, "Gel Atticus. Dndm. sandalyeye otur_ Atticus gazeteyi ald ve Jem,in boaltt kalnts tarafndan u du. olunrn ni, konfederasyon ordusu yle sakin sakin ga_ anda ldrlyor olmas olasl varken

lH

lt

zeteokuyabilmesiniaklmhiatmyordu.Jembenidekzdki ldresim gelirdi' rrd. Arada ben de ona yle kzardm

youm oydu, Atticus ya ama i bu noktaya geldimi de varm nunun farknda deildi ya da aldrmyordu, insan ba dertte Bunun iin ondin nefret ediyordum ama atverdim. kolla_ olunca kolay yorrryordu. kenjimi kucana
r beni sarverdi.

py arpt. Bir sessizlik oldu. Atticus apkasn asyordu. ..Jem!" diye seslendiinde sesi k rzgir gibiydi.

yoldu. teXl elini uzatt:iman bir kamelyann paraIar

l yaktnda bizleri orada ylece donakalm buldu. Bir elinde benim baston vard; kirli sar pskl yerlere srn-

avucunun iindeydi. ,<Jgry1,, dedi, "bu iin sorumlusu sen misin?" efendim." "Evet "Neden yaptn bunu?" "senin zencilere ve serserilere avukatlk yaptn syledi."
106

,,ona neler olacaina aldrmyorsun. Btn yapt yolladn.. Atticus kafam savunmakt. sen ise 6nu vurulmaya enesininaltnasoktu.,Henzdertetmekiinokerken. Jem,inbylekendiniyitireceinihiummazdm.Seniniin kayglanyorum.Scout,yazgelinceokdahatatszeylere Jem ve sana hakgs germek zorunda kalacaksnz, Bu, kar dahi olsa szlk gibi grnyor biliyorum, Her ey bize. de bydnzde elimizden g""ni yupr.r,z. Belki ikiniz yznz ka_ , bu olaya daha anlaya, bne bakabilirsiniz. Tom Robin_ ra kartmad;,;i anayabitirsiniz. Bu dava, son,undavas,-birvicdanmeselesi.oadamayardmetmezsem kiliseyegidip Tanrnn nne kamam,"
seni
107

,,Kucakta oturmak iin ok bydn,"

Yan lyor olmalsn Atticus...,

Jem dndnde hAlA Attcrr'rn kucandaydm. "Evet olum?" dedi Atticus. Beni kucandan indirdi. Ben de Jem'e sarldm. Yznde garip bir ifadeiard. Be|ki de ona
bir i|a yutturmutu cad.

nce kendimle yaamay bilmel|yim. ounluun sesi dorudur kuralnn dndj ydnizcavicdan kalr.,

"Neden?" "Herkes senin yanldn dnyor.,, "Dnebilirler. sayg gstermek gerekir ama bakalar ile yaayabilmeden

Jessie tahta kapy ap tel kapnn srgsn ekti. Sen misin Jem Finch? Yannda kazkardeini de getirmisin. Bilmem ki..."

ama zgn deilim. Her cumartesi de kimelya"larn yeniden yetitirmeye uraacam da syledim. - ."Uzgn deilsen yte demenn hibir anlam yok,, dedi Atticus. ,,Jem, o yal ve hasta bir. Soyleo<enoen sorum|u tutulamaz. keke sizlere deil de bani soyleseydi ama keke'lerle yaayam ayz.>> Jem'in gz haldaki bir gl motifine taklmt. "Atticus... ona okumam istiyor., "Okuman m?" "Evet efendim. Her gn leden sonra oku|dan knca gidip iki saat okumam istiyor. Atticus bunu yapma. zorunda

"ortal temizledim. yaptklarm iin zgnm dedim

"kislnl de ieri al Jessie," dedi Bayan Dubose. Jessie bizi ieri alp mutfaa gitti. Eil geer gemez, boucu bir kokuyla karIatk. Bu kokuya yamurdan rm eski gri evlerde rastlardnz. Ya kandillerinin ok bulunduu, arafIarn amar suyuna konmad evlerde... Beni hep rktr. Bir eylerin olacan dnerek tetikte durqrdum. Odasnn kesinde pirin bir karyola, karyolada da Bayan Dubose vard. Biran Jem'in yaptklarnn onu yataa drm olaca aklmdan geti ve zldm. Bu yorgan ynnn altnda yatyordu ve ince bacaa oturtulmu bir alar saat
duruyordu.

de getirdin, yle mi?" oldu.

Bize iIk syledii y, .,demek o kk pasakl kardeini

Jem yavaa "Kardeim pasakl deil. Ben de sizden korkmuyofuT, dediyse de dizlerinin titremesi gzmden
Uzun bir sylev bekliyordum ama: "Okumaya balayabilirsin, Jeremy"6emekle yetindi. Jem hasr rg bir iskemleye oturup "lvanhoeyu at. Ben de yanna bir tane ekip oturdum.
kamad.

mym?"
"

"O zaman bir ay gideceksin!, Jem ayak baparman yavaa gln ortasna yerletirdi ve bastrd. Sonunda, "Dard i'y^^caksam our ama ierisi karank ve rktc. Geler var ve tavanda da..., Atticus gld. "Bu senin d gcne yararl olur. Radley'lerin evinde olduunu varsay., . Pazartesi leden sonra Bayan Dubose'un n basamaklarn trmandk. Jem .,tvanhoel, ,, stn bilgilerle donatl_ mt. Kapy ald. "Bayan Dubose?"
108

Elbette. " "Ama bir ay boyunca...,

"Yakna el," dedi Bayan Dubose, "Yatan yanna 9el." skemlelerimizi yaklatrdk. Ona ilk kez bu kadar yakndm. Yapmak istediim tek ey uzaklamakt. Korkuntu. Yz klrengiydi. Aznn kenarlar slakt. lslaklk buzulIar gibi, krk!klardan aa uzanyor, enesini kaplyordu. Yanaklar yalln verdii kahverengi lekelerle bezenmiti. Soluk gzlerin|n bebekleri ine ba kadard. Elleri kambur kamburdu. Trnak etleri trnaklarnn stne tamt. Alt takma dileri aznda olmadndan st duda knt yapyordu . Zaman zaman alt dudan st dudana uzatnca enesi de beraber geliyor, bu da lakl daha ok yayyordu.
109

{,

Bakmam gerektiinden daha tazla bakmadm. Jem, lvanhoe'yu yine ap okumaya balad. Onunla birlikte okumaya alyordum ama ok hzl gidiyordu. Bilmedii bir kelimeye gelince atlyordu ama Bayan Dubose onu yakalayp yeniden okuuruyordu. Jem belki de ylrmi dakika okudu. Ben de bu arada isten kirlenmi mineye, pencereden darya baktm. Olduka Bayan Dubose'un dze|tmelerinin aralar ald. Sayrca azaldlar. Jem bir tmceyi yarda brakt. Dinlemiyordu. Yataa baktm. Ona bir ey olmutu. Srtst yatyordu. Yalnzca omuzlar ve ba ortadayd. Yorganlar enesine geliyordu. Kafas bir o yana bir bu yana sallanyordu. Arada azn kocaman ayordu. Dllinin iinde dndn grr gibi oldum. Dudaklarnda tkrkler birikiyordu. O da onlar iine ekiyordu. Az bamsz bir varlk gibiydi. Akntya kaplm bir istridye gibi alp kapanyordu. Arada bir iinde grnmeyen bir madde kaynyormuasna pt-pt dlye ses karyordu. Jem' kolundan ekitirdim. Bir bana, bir de yataa bakt. Bayan Dubose'un kafas bizden yana dnd. Jem, "Bayan Dubose iyi misiniz?,, dedi. Onu duymuyordu. alar saat alnca dmz patlad. Saniyesinde kendimizi kaldrmda bulduk. Kamamtk ama Jessie bizi sepetlemiti. Daha saat susmamt ki bizi dar iteli-

*Elinde deil. insanlar hasta olunca gzel grnmezler?" Atticus gzlklerinin stnden bana bakt: ,.Jem'le gitmek zorunda deilsin, unutma," Ertesi gtn nr ncesinin aynyd, bir sonraki gn de ertesi gn gibi... HePayn ey oluyordu, Her ey olaa1 balyordu, halyordu. Kamelyalarn_ an-gayan dunosejem, bir sre olma eilimlerinden szediyordu, ban, na-namn Zenci dostu Ardndan da sessizleiveriyordu. alar saat alnca da Jessie bizi kovalyordu. Gnn arta kalan bizimdi, .,Atticus,,, dedim bir gece, "Zenci dostu tam anlam ile ne demek?"
Atticus,un yz askt. "Birileri seni yle mi ard?" ,.Hayr. Bayan Dubose senin iin sylyor. Her leden demi_ sonra bununla havaya giriyor. Geen Noel Francis de ti... o zaman i]k kez duymutum..,)) ,.Onun iin mi Francis'i dvdn?"

il

"Beni korkuttu," dedim.

,l

]l

]l

Jessie, kapy kaparken, Jessi'nin doruca Bayan Dubose'un odasna gittiini grdm. Eve dndmzde yalnzca 3.45'dl. Jem'le ben arka bahede top oynadk. Akam Atticus bana iki kurun kalem, Jem'e de bir futbol dergisi getirmiti. Bayan Dubose'la ilk seansmz iin sessiz bir dld bunlar. Jem neler olup bittiini iletti.
"Korkuttu mu sizi?,, dedi Atticus. "Hayr efendim. ok ters bir kadn. Kriz gibi bir eyler geiriyor. ok da tkryor.,,
110

yordu. "Haydi... evinize " Jem kapda dura]ad. ..|a z3[Tl?[,> dedi
!

"Evet efendim." *yleyse ne anlama geldiini ne soruyorsun?" Szcklerden ok Francis'in syleyi biimine sinirlendiigibiydi." mi anlatmaya altm. ,.Sanki kfr ediyormu <(zenci dostu yle bir deyim ite. .,Scout,, dedi-Atticus, zel bir anlam yok... Anlatmas zor. Bilgisz kiiler, birinin Zencileri koruduunu, onlar kendiIerinden stn tuttuunu grnce bu deyiii kullanrlar. Azmzn ala geldii bir de_ kullanlr," virn... birine pislik atmak iin ,,Yani sen Zenci dostu deilsin deil mi?" *Tabii Zenci dostuyum. Ben herkesle dost olmak iin elimsz den geleni yapyorum... bebeim, birinin kt bildii bir o kiinin ne sylJmesi benim iin hakaret saylmaz.yalnzca oeh zavall olduunu gsterir.... beni zmez. Bayan Duboyeter, se'un sen zmesne izin verme. Onun derdi kendine Du_ Bir ay sonra Jem,in Sir WaIter Scout,u okuduu, Bayan yanllarn dakika ba dzelttii bir gn_ bose]un da Jem,in d ki, kap alnd.
111

ll
]

li

,ii

"Girin!" diye bard Bayan Dubose. eri Atticus girdi. Yataa yaklat, Bayan Dubose'un elini avucuna ald: *ten geliyordum, ocuktar gremedim. Burada olabileceklerini dndm." Bayan Dubose ona glmsedi. Ondan ylesine nefret ederken nasI gleblldiini anlayamadm. "Saatin ka olduunu biliyor musun Atticus?" dedi. "Tam tamna bei on drt geiyor. Saat 5.30'a kurulu. Bilmeni istedim." te o zaman her gn bir sre daha uzun kaldmz tarkettim. Saat her gn biraz daha ge aIyordu. aldnda da hep bayan Dubose kriz geirir oluyordu. Bugn Jem'i iki saat ileden karmt. Olaan krizlerinden birini geirmeye de hi niyetli grnmyordu. Tuzaa dm gibiydik. aIar saat zgrlmzn simgesiydi. Bir gn gelir, hi almazsa ne yapardk? "Bana yIe geliyor ki Jem'in okuma gnIeri artk sayl." "Bir hafta daha sanrm,,, dedi bayan Dubose. "Emin olmak iin..." Jem diklendi: "Ama..." Atticus elini uzatnca da sustu. Eve dnerken balangtaki kararn bir ay olduunu, bu bir ayn bittiini, bunun ise hakszlk olduunu syledi. "Ya]nzca bir hafta olum."

"Benim karl-da ieimi ldrebiteceini sandn ha? Ama Jessie yeniden srgn verdiini syledi. Bir dahaki sefere doru drst bir i yap. Kknden sk! Oldu mu?"

"Hem de nasl!,)

ll,
]]
]

"Oldu." "Mrldanp durma. Kafan kaldr. Peki efendim de! Ama babann ne mal olduunu bildiin iin, ban pek dik tutmak
istemiyorsu ndu r

i]li il

.,Olur," dedi Atticus. Ertesi hafta gene Bayan Dubose'lardaydk. alar saat artk almyordu. Bayan Dubose, "Bu kadar leter, deyip bizi yolluyordu. Yolladnda yle ge oluyordu ki Atticus'u oturma odasnda gazetesine gmlm buluyorduk. Krizleri gemiti ama birok bakmdan eskisi gibiydi. Sir Wa|ter Scott kale ve hendek[eri uzun uzadya anlatmaya baIaynca, o da sklp Jem'e atyordu.
)]
i]]

"Olmaz."

Byle konutu mu Jem kafasn kaldrr, yzne ifadesizce bakard. Hafta*ar boyunca uzak. ve duygusuz bir kibarlk gelitirmiti. Bunun Bayan Dubose'un insann kann donduran szlerine kar kullanyordu. Sonunda en byk gn geldi. Bir le sonras "Bu kadar yeter. Size iyi nler" dediinde bu i bitmiti. Atlaya zplaya, bara ara eve kotuk. O bahar ok gzel geti. Gn]er uzad. Bolca oyun zaman bulduk. Jem akln niversite ligindeki nt futbolcularla bozmutu. Atticus da bize spor sayfasn okurdu. Alabama'nn lige katlmas sz konusuydu. Bir gece Windy Seaton'un spor yazsn okuyorduk ki telefon ald. Ksa bir konumadan sonra Attics holden apkasn ald. ..Ben bir sre Bayan Dubose'a gidiyorum. Ge kalmam, dediyse de dndnde yatma zaman oktan gemiti bile. Elinde bir eker kutusu vard. Oturdu, kutuyu da yanna koydu. "Ne istiyormu?" diye sordu Jem. Bir aydan iazla vard ki Bayan Dubose'u grmemitik. Biz gezerken de verandada olmuyordu. "d olum," dedi Atticus. "Bir iki dakika nce ld."

st

I 1T.

i
I

sylemitim. imdi pimansn, deil mi?"

"Jeremy Finch, kamelyalarm krdna piman olacan

"Aaa... Kurtuldu." "Kurtuldu," dedi Atticus. "Artk ac ekmiyor. Uzun sredir hastayd. O krizlerin ne olduunu biliyor muydun olum?" Jem ban iki yana sallad. "Morfinmand. Yllarca arlar dinsin diye ald. Doktor vermiti. Yaarnnn geri kalann morfin alarak, arsz szsz geirebilirdi, ama o ok inat bir kadnd..." "Efendim?"
113

112

B]bl ]drmek/ F: 8

"senin olay yaratmandan bir sre nce vasiyeti iin beni armt. Dr. Reynolds bir iki ay olduunu sylemi. leri

yasal adan tamamd ama o bir ey eksik diyordu." Jem aknd: "Neldi o?" "Bu dnyadan hi kimseye ve hibir eye baml olarak ayrlmak istemiyordu. Jem onun kadar hastAysan morfin almann bir ktl yoktur ama ona kt geliyordu. Morfinden kurtulmaya kararlyd... kurtuldu da." "yani o geirdikleri morfin krizi miydi?" "Evet. Ona okuduklarn duyduunu bile sanmyorum. Akln ve vcudunu yalnzca o alar saate balamt. Eline dmeseydin de gidip ona okuman isteyecektim. Akln datacak bir eyler gerekiyordu. Bir neden daha vor... "Sonunda zgr m ld?" "Dalar kadar, hava kadar zgr,,, dedi Atticus. Sonuna

nu sanman istemem. Mertlik, batan bitik olduunu bilip de bir kazanr_ abalamak, olacaklar gsleyebilmektir. Binde da olur. Bayan Dubose da kazand. G_ sn ama kazandn rlerine sadk, ne kimseye ne bir eye baml ld. Tand_ m en mert insand o." Jem kutuyu atee att. kamelyay ald. yatmaya giderken yapraktarn okuyordu. Atticus gazetesine dalmt.

ON KNC BOLUM
Jem, on ikisindeydi ve onunla geinmek zordu. ok tutarszd, dakikas dakikasna uymuyordu. artc bir itah var_ d. Srekli peini brakmamz istiyordu. Ben de Atticus'a da_ ntm:..Jem'in barsaklarnda kurt mu var?" Atticus hayr dedi. Jem byyordu, sabrl olmalydm, ona ilimemeliydim. Jem'deki bu deiim birka haftada olumutu. Bayan Dubose mezarnda soumamt bile. Oysa okumaya giderken yannda bulunmamdan honut olmutu. Sanki bir gece iinde yabanc deer yarglar edinmiti. Benim de bunlar benimsememi istiyordu. Birka kez ne yapmam gerektiini syleyecek kadar ileri gitti. Bir tartmadan sonra nasl bardn anmsyorum: ,,Kzsn! Artk kz gibi davran!" Hkra hkra Calpurnia'ya komutum. diye balad. "Bay Jem'i iazla kafana takma," ,.Bay Jem mi?" ,.Eee... neredeyse Bay Jem artk." temiz bir dayak ge" O kadar bymedi ki," dedim. "Ona rek. Ben yeterince byk deilim." Jem byyorsa bunda "Bebeim,,1 dedi Calpurnia, "Bay yok. Yalnz kalmak isteyecektir artk. Dier er_ benim suum kek ocuklarn yaptklarn yapmak isteyecektir. Sen de ken_ dini yalnz hissedersen mutfaa gel. Yapacak bir sr ey buluruz."
115

dek de bilinci yerindeydi. Yerinde ve... huysuz! Yaptklarm onay|amazd. Yaammn geri kalann sizleri hapislerden kefaletle karmakla geireceimi sanyordu. Jessie'ye bu kutuyu hazrlatt. Sizin iin..." Eilip kutuyu ald ve Jem'e uzatt. Kutudaki pamuklarn iinde beyaz, balmumu gibi, olaanst bir kemalya duruyordu: Karl-Da. Jem'in gzleri yuvaralarndan frlamt. "Yal cad!" diye bard. "Yal cad! Neden beni rahat brakmyor?" Atticus ayaa frlad. Elldll an Jem'in kafas Atticus'un gsn bulmutu bile. '... ...'dedi babam. "Bununla sana hereyin yolunda olduunu sylemek istiyor. Jem o iyi. Biliyor musun, olaanst bir hanmefendiydi
Q.>

"Hanmefendi mi? "Jem kafasn ka]drd. Yz kpkrmzyd. "Senin iin sylediklerinden sonra da m?" "yleydi. Benimkilerden deiik grleri vard. Belki de ok deiik. Senin tepen atmasayd da seni ona okumaya
yo
l

layacakt m. 9

rm e n

lylqlmeni
114

istedim. Cesaretin, eli tabancal bir adam olduu-

i ste4i L"_Ge :ehea.ti n ne*

i

o ld_u

u-

Grne baklrsa yaziyi balyordu. Madem ki Jem istediini yapacakt, Dill gelene dek Calpurnia bana arkadalk ederdi. Mutfaa her geliimde pek seviniyordu. Onu seyrederken kz olmann beceri isteyen bir i olduunu dnmeye baladm. Yaz geldi ama Dill yoktu. Ondan bir mektup, b|r fotoraf aldm. Yeni bir babas olduunu yazyordu. Babasnn resmi iliikteydi. Meridian'da kalyordu nk bir balk teknesi yap-

.,Aman, Scout, lkelerin vergi lar taknyordu. ldrabilirdim. bu ok kuru ge_ sistemlerini anlamak gibi bir ey ite. ouna
lir.

"

.,Sen nereden biliyorsun?" *Haydi git bamdan, Gazeteyi okuyorum," stedii oldu. Mutfaa gittim,

yorlard. Babas da avukatt ama Attlcus'dan ok genti. Dill'in babasnn sevimli bir yz vard. Dill byle bir baba bulduu iin sevinmekle beraber yklmtm. Beni hep seveceini, zlmememi, yeterince paray bir araya getirince gelip beni alacan ve evleneceimizi yayor, benlm de ona yazmam istiyordu. Srekli bir nianlmn olmas onun geici yokluuna are deildi. Hi iarketmemitim ama yaz demek Dill demekti. Yaz Dill'in havuz banda sigara niyetine itii ipler, Boo Radley'i evden karmak iin yapt planlar, yaparken parldayan gzleri, Jem'in kafas teye dnkken beni pvermesi, birbirimizi zlememizdi. Onsuz yaam tekdzeydi, ekilmezdl. ki gn perian dolatm. Btn bunlar yetmezmi gibi, eyalet mahkemesi ivedilikle toplantya arld. Atticus da iki haftalna gitti. Valinin temizlemesi gereken bir iki pis i vard. Birmingham'da oturma

cam ben, klise zamanr?" dedi birdenbire, -..Hi. Atticus bize yardm paras brakt," -ben kafasndan geenleri anla_ Calplrniagzlerini kst ve yllardr kilisede yaramaz, dm. *bal,, dedim. .Uslu dururuz.

Calbezelyeleriayklyorduki,"Szleribupazarneyapa.

lk yapmadk. " pazar bapurnia betli ki babo olduumuz yamurlu bir Eunice Ann gnn' anmsiyordu. Bana buyruk kalan snf

irpron,u bir iskemeye balam, iskemleyi.de gitmitik. sine yerletirmiti. sonra di onu unutup kiliseye sesler gel_ Tam sessizce uZ^r, dinliyorduk ki radyatrlerden kadar da meye balad. Birileri Eunce Ann, bulup karana yanmayacan sesler srmt. Jem yeterince inanc varsa olmutu, sylemiti ama aas ok 91cak '*Ayrica Cal, "6"rin bizi ilk kez yalnz brak deil ki
bu."

kazan daire_

grevleri vard. Heryerde ekmek kuyruklar uzuyor, tarallar gitgide yoksullayorlard. Tm bu olaylar Jem'in ve benim dnyamn dndayd. Bir gn Montgomery Postas'nda bir karikatr grdk. Altnda Maycomb'lu Finch yazyordu. Atticus plak ayakl ve ksa pantolonlu izilmiti. Yaz masasna zincirlenmiti. Elindeki ta tahtaya yazarken evresindeki ssl psl kzlar, "heey!" diye baryorlard. "Bu bir vg," dedi Jem. ..Hi kimse yapmaynca, o ileri Atticus tap}or. Jem yeni gelltirdii zelliklerin dnda bir de bilgece pozl

..Evetamahideilseretmeninizinoradabulunmasn SloltltTl, salama alrd. Bu kez bir ey sylemedi. Unuttu Birden glmsedi: "Bay Jem ve capurna kafasn kad. sen benlmle kiliseye gelmek ister misiniz?" "Gerekten mi?" "Ne dersin?"
getiim de_ mt ama bundan ncekilerin hibiri o cumartesi

Calpurniabundanncedebeniamarykargibiyka.

her seferinde netimin trna olamazd. iki kez sabunlatt, altna sokup sa_ banyoya yeni su doldurdu. kafam musluun yllardr Jem,e banyo konusunda.gvenirdi ama nunla
o

"Haa?"

mym?" de herke Ueni sjyretmeden bir banyo yapamaz

g"..

vrio.

ev_ ona da kart. Taa Jem,in tepesi atana kadar, "Bu

116

117

Bizde yatya kald gnler mutfaktaki alr kapanr bir yatakta yatard. O gn yatan st giysilerimizle kaplyd.Elbiseme yle ok kola koymutu ki oturduumda adr gibi oluyordu. etek giydirdi, belime de pembe saten bir kurdete balad. Rugan pabularm da bayat ekmek paras ile parlatp ayna gibi yapt. "Sanki karnavala gidiyoruz," dedi Jem. "Bu tela niye

Ertesi sabah erkenden giysilerimizi ha2rlamaya giriti.

kilip apkalarn kardlar. Kadnlar ellerini kavuturdu. Tm sayg be]irten dav:anlard. Yolu anca kapya kadar uzanan bir insan koridorunda buIuverdik kendimizi. Calpurnia Jem ile benim aramda yryor, rengarenk giysili komular-

Cal?"

mesini istemiyorum. Bay Jem, o kravat bu takm elbiseyle giyemezsiniz, yeil o..."

"kimsenin ocuklarna doru drst bakmadn syle-

"Eee... Ne olmu?" "Takm mavi. Grmyor musun?" "Heh-hee... Jem renk kr." Yz kpkrmz oldu ama Calpurnia, "dalamay brakn. lk Kazan'a yznz glerek gideceksiniz!" "lk Kazan Afrikal M.E. Kilisesi,, kentin gney tarafndayd. Eski ve boyalar dkk bir binayd. Maycomb'un an kuleli tek kilisesiydi. zgrlklerine kavuan klelerin ilk paralaryla yapld iin de ad "lk kazah"t. pazarlar zenciterin ibadetine akt. Dier gnler beyazlar burada kumar oynarlard. Kilisenin avlusu ile yanndaki mezarlk tula sertliinde kildendi. Kuraklk dneminde birileri ]rse yamur yaar da topra yumuatana dek gvdeyi buzlar rterdi. Ancak birka mezarn krk dkk talar vard. Yenileri renkli cam paralar ve Coca Cola ieleri ile evrelenmitiler. Kimi mezarlar paratonerler koruyor, mezarnda rahat olmayanlar beIirliyordu. ocuk mezarlarnn ayak ularnda yanm mumlar vard. Ksacas neeli bir mezarlkt buras. Kilise avlusuna girdiimizde bizi temiz Zencilerin scak, kekremsi kokusu karlad. Aktan Kalpler Sa Losyonu, leylak esansnnkine karyordu. Hoyt kolonyas, nane ve pudra da cabas. Jem ve beni Calpurnia ile gren erkekler geri e118

nn selamlarn alyordu. "Ne iler eviriyorsun bayan Cal?" dedi bir ses ardmzdan. Calpurnia'nn elleri omuzlarma gitti. Durup dndk. Yolun zerinde uzun boylu bir Zenci kadn duruyordu. Arln tek bacana vermiti. Sol dirseini kalasna dayam,bizi gsteriyordu. Mermi gibi bir kafas, badem gzleri, dz bir burnu, Kzlderili yay gibi de az vard. Boyu iki metreye yaknd. Calpurnia'nn eliyle omuzumu sktn duydum. "Ne istiyorsun Lula?" dedi. Bu ses tonu ile konutuuna hi tank olmamtm. Ksk ve nefret dolu bir sesle konumutu. ,,Beyaz ocuklar neden zenc kilisesine getirdiini sorulOl'UtTl.

"onlar benim konuklarm." sesi yine tuhaft. Dierleri gibi bozuk konuuyordu. "yle ya... Haftann geri kalannda da sen onlara konuksun herhalde." Kalabalktan bir homurtu ykseldi. Ca] bana sakn korkma
diye fsldad ama fkeden apkasnn glleri titriyordu. Lula bize doru gelince bard, "Orada dur Zenci!" Lula durdu. "Buraya beyaz ocuklar getirmemen gerekir. onlarn kendi kilisesi var, bizim de kendi kilisemiz. Bu bizim kilisemiz, deil mi Bayan Cal?"

"Tanr da ayn Tanr deil mj?" Jem, "Eve gidelim Cal. Bizi burada istemiyorlar..." dedi. Bence de yleydi. Bizi burada istemiyorlard. evremizin sarldn grmekten ok duyuyordum. Bize yaklayor gibiydiler ama Calpurnia'ya baktmda eleniyor gibi grnd bana. Yola baktmda Lula yoktu. Onun yerinde ise Zencilerden olumu bir duvar vard. Biri ne [t. Zeebo'ydu bu, p Zeebo. "Bay Jem,,
119

li Iil

]]]

.Sizi burada grmekten mutluyuz. Lula'ya boverin. peder sykes onu kiliseden atmakla tehdit etti de ondan. Esklden beri olay kartmay sever. Tuhaf dnceleri vardr. ok da kibirlidir. Bizler sizteri burada grmekten mutluyuz., calpurnia bizi kapya ynelttl. peder sykes bizi karlad ve n sraya gtrd. ik kazan kilisesl'nin ii boyaszd. ouvarlar boyunca pirin mandallara takl gaz lambalar vard. amdan yaplm sralara oturutuyordu. kaba saba yaplm mee krsnn gerisinde pembe ipek bir bayrak, Tanrnn sevgi olduunu sylyordu. Hunt'u, .,Evrenin l" adl gravrnn dndaki tek ss|eme de oydu. Piyano, org, dua kitab kilise programlar trnden olup da her pazar grdmz ylerden hibiri yoktu. erisi karanlkt ve doluan c"maatin yava yava yok ettii nemli bir serinlik vard. oturma yerlerinin nlerine birer adi mukavva yelpaze konmutu. Tyndal Nalburiye'nin (Ak!nza gelen herey raflarmzda bulunur) kiliseye armaanyd bunlar. calpurnia Jem'le benim arama geti. antasna elini daldrp mendil|ni kard ve kesinde dm| bozuk paralar zd. Bana ve Jem'e birer onluk verdi. Jem, *Bizde v?.,, diye fsldadysa da, Calpurnia, "Sizde kalsn,, dedi. ..Benim konuumsunuz!" Jem'in yz onIuunu kendine saktamann ahlaki yn zerinde bir srer kararszln yansttysa da sonunda kibarl baskn kt ve onluk cebine indi. Ben, benimkini hi dnmeden geri koydum. "Cal, lanl l<itaplar nerede?, "Yok." "yi de nas!...,
dedi. "Hit..." peder sykes krsnn gerisinde durmu, cemaate bakyordu. ksa boylu tknaz bir adamd. siyah elbise, siyah kravat, beyaz gmlek giymiti; altn kstei buzlam camlardan ieri dolan kta parldyordu. "kardelerim! Bugn konuklarmz olduu iin mutluyuz.
120

Bay ve Bayan Finch. Hepiniz babalarn tanyorsunuz. Balamadan nce baz duyurular olacak." Peder Sykes birtakm katlar kartrd, birini seti ve kaldrd. "Misyoner Cemiyeti gelecek sal kardeimiz Anette Reeves'in evinde toplanyor. Dikilerinizi de getirin." Baka bir kid okudu: "Hepiniz Karde Tom Robinson'un derdinden haberdarsnz. ocukluundan beri bu kilisenin sadk bir yesidir. Bugn ve bundan sonraki pazar boyunca toplanacak olan paralar ei Helen'e gidecek. Ev geindirmesine yardm oIacak." Jem'e dirsek attm. "Atticus'un savunduu Tom bu..." Cal'e dndm ama azm aamadan susturuldum. Benim susmam bekler gibi duran Peder Sykes'a bakaka|dm. Koro bamz ilk ilahiyi balatsn," dedi. Zeebo srasndan kalkt ve ortadan yrd. nmzde duran cemaate bakt. Elinde eskimi bir ilahi kltab vard. At ve "273 numaral ilahiyi syleyeceiz,,, dedi. Bu kadar benim iin fazlayd. .lahl kitab yoksa nasl syCaIpurnia gld. "Sus bebeim... bekle grrsn!" Zeebe boazn temiz|edi ve uzaktan gelen topcu at gibi bir sesle okumaya balad. Yzlerce ses szleri yineledi. Son hece uzatlp ksk bir hm'lamaya dnnce Zeebo ikinci dizeyi okudu: "Orada

,]lr]l

l,]

]]ri

l]i

l
i]i],

,li ]l]1
]

"Hit"

lll
i]

i]]

ilii

l]]]

i
]

leyeceiz?"

,ii

]],
l
]

sonsuza dek gzellikler }o3r[. evremlzde yine sesler ykseldi. Son nota askda kald ve Zeebo onu yeni b|r dizey|e karlad: "Bizler o sahillere imanla varrz." cemaat duralaynca zeebo dizeyi bir kez daha okudu. Koro girince de kitabn kapad. Bu onsuz syIemeleri iin bir iaretti. Son notada Zeebo bir kez daha "O gze| lkede; nehrin te yakasnda,, dedl. Dize dize sesler, basit bir uyumla, taaki ilahi hznl blr mrltya dnene dek srd. Yan gzle Zeebo'yu szen Jem'e baktm. Ben de inanamyordum ama.ikimiz de duymutuk. Peder Sykes Tanr'dan
121

,l'ii

l,i
Ii

rlii

Tanr'nn dikkatini genelden zel durumlara da ekiyordu. Vaaz gnahlara aka kar durmakla ilgiliydi. Srsn ikiye, kumara ve kt kadnlara kar uyard. Blgede kaak iki
retenler yeterince bela oluyorlard ama kadnlar daha da be-

hasta ve ac ekmekte olanlar kutsamasn istedi. Bunun bizim kilisede yaplanlardan pek fark yoktu. Yalnzca Peder

Jem'le ben de attik. Paralarmz ngrdarken de yumuak bir "teekkr ederiz, teekkr ederiz" duyduk. aknlmz sryordu. Peder Sykes kutuyu devirdi ve paray sayd. "Bu yetmez, on dolar toparlamamz gerek." Kprdandlar. "Ne iin olduunu biliyorsunuz. Tom hapiste olduu srece Helen ocuklar brakp ie gidemez. Herkes bir belik daha verirse olacak.,, Geride birine iaret etti. "Alec, kapy kapa! On dolar toplanmadan kimse buradan kamaz." calpurnia antasn kartrp eski bir czdan kard. "Hayr Cal," dedi Jem. Calpurnia prl prl bir yirmi belik uzatmt. "Kendimizinkini koyarz. Onluunu ver Scout." kilise havaszlamt. peder sykes belli ki terlete terlete de olsa bu paray toplayacakt. Yelpazeler trdad ayaklar srd. Ttn ineyenler ise zdrap ekiyorlard. peder spkes birden, "cariov Richardson, seni turada hi grmedim," dedi. HAki pantolonlu sska bir adam ,elip kutu122

ve siyah kahve kutusuna beliklerini, onluklarn

terdi. Kendi kilisemizde de sk sk tartlan bir konuydu bu. Tm din adamlarnn akln tazlaca yoran, kadnlarn gnahkArl konusu. Jem'le ben ayl vaaz her pazar duymutuk. Tek fark oydu kj Peder Sykes krsy bireysel sapmalar konusnda dncelerini sylemek iin de kullanyordu. Jim Hardy be haftadr kiliseye gelmemiti. Oysa hasta deildi. Constance Jackson davranlarna dikkat etmeliydi. Komularyla kavga ettii iin tehlikedeydi. yrenin tarihindeki ilk ekememezdik duvarn o rmt. Peder Sykes konumasn bitirdi. Krsnn nndeki bir masann yannda durdu ve yardmlarn istedi. Bu ii onun yapyor olmas ok tersti. cemaattekiler birer birer ne ktlar
att]ar.

ya para att. Kalabalktan honutluk mrltlar ykseldi.Bunun zerine peder, ocuksuz olanlarnzn zveride bulunup birer onluk daha atmasn istiyorum. Bylece tamamlanacak," dedi. Yava yava, kvrana kvrana on dolar ekletirildi. Kap aldnda ieri dolan hava ile beyinlerimizi uyandrdk. Zeebo k srasnda kutsal topraklarn frtnal sahilleri'ni sylyordu. Ayin
sona ermiti.
Ben kalp ortal gezmeyi istiyordum ama Cal beni nden yrtyordu. Cal, kapda Zeebo ve ailesi ile konuurken, Jem'le ben de Peder Sykgs'la syletik. SorularIa doluydum ama Cal'n yantlar n bekleyebileceimi kararlatrmtm. "sizleri burada grmek bizleri zellikle memnun etti,,, dedi Peder. "Bu kilisenin babanzdan daha can dostu yoktur." Sonunda patladm: "Neden Tom Robinson'un karsna para

topluyorsunuz?" "Duymadn m? Helen'in kk ocuu var ve ie gidemiYOI."

"Neden onlar da gtrmyor Peder?" Tarla ii yapan Zencilerin bebeklerini yanlarnda gtrp glgeye brakmalar olaanO. l<l sra pamuun orta yerindeki glgede otururlard. Oturamayacak kadar kk olanlar ya Kzlderili gibi analarnn srtna balarlar ya da pamuk uvallarna yatrrlard. Peder duraksad. "Gerei sylemek gerekirse Bayan Jean Louise, bugnlerde i bulamyor... Toplama zaman sanrm Bay Link Deas onu ie alacaktr." "Neden Peder?" O yantlayamadan Calpurnia'nn elini omzumda buldum. Elinin basks altnda, "Gelmemize izin verdiiniz iin teekkr ederim,, dedim. Jem de beni yanklad ve eve yollandk. "Cal, Tom Robinson'un kt bir ey yaptn ve hapiste olduunu biliyorum ama neden Helen'e i vermiyorlar?" Calpurnia lacivert e]bisesi ve geni kenarl apkas ile aramzda yryordu. "Tom'un yaptklar iin. Onun... onun ailesi ile pek iliki kurmak istemiyorlar." "Ne yapt l_<i Cal?"
123

yle sylyorsunuz?" "Dizeleyerek ml?" "Yaptnz o mu?" "Evet. Dizelemek deriz. Bildim bileli de yle yap|r., Jem bir yl yardm para|arn biriktirirlere, a'h ktaplar alabileceklerini syledi ama Cal gld. "ie yaramazlar ki!" dedi. *okumasn bilmezler?,, "Bilmezler ni? Hepsi mi?" "Evet. Drt kii dnda, ilk Kazan'ta okumas yazmas olan yoktur. Bende onlardan biriyim." Jem, "Sen nerede okula gittin Cal?,, diye sordu. "Hibir yerde. Kimdi sana a|fabeyi reten... Bayan Maudie Atkinson'un teyzesi, yal Bayan Bufbr." "Sen o kadar yal msn?" "Bay Finch'den bile yal}T. Cal srtt. .,Ne kadar olduundan emin deilim pek. Bir keresinde yam hesaplamaya kalktk. Ben onlardan birka yl gerisini an,msayabiyorum. Erkeklerin bellekleri kadntarnkiterden zaytr. onu da hesaba katarsak ok yal saylmyorum sanrm. <.Noel'de diyorum. Anmsamas kolay oluyor. Gerek bir ya gnm yoir." 124

Cal?" "Bay Finch'e sorman gerekir. o benden iyi aklayacaktr. Acktnz m? Peder bu ii ok uzatt. GenelIi-<e nu denli skc deildir." "Ayn bizim Peder ibi," dedi Jem. ,.Ama neden ilahileri

.. "|yi de Maycomb'dik herkes onlarn ne mal olduunu biliyorsa Helen'e | vermekten mutlu olacaklardr. Tecavz ne

olan "u okulun ik gnlerl gelen, sonra da Ewall'|arla bir i|gisi var m?, ,.Ama Atticus onlara serser| diyor. Hi kimse iin yle kt konutuunu duymadm. Dedi ki..." .,Evet, O Ewell'|ar ite."

yordu.

Calpurnia i geirdi? "Yal Bob Ewett kzna tecavz suundan tutuklattrp hapse attrd." "Bay Ewel| m?" Bel|eim bir eylerl anmsamaya abal-yoi

"Evet, Bay Jem. O kk bir ocukken okul bile yoktu. Ama ben ona rettim." Zeebo, Calpurnia'nn en byk oluydu. Konuyu dnseydim. Calpurnia'nn baya olgun olduunu karabilirdim. Zeebo'nun koskoca ocuklar vard. Nedense bu konuda hi kafa yormamtm." "Ona da alfabe'den mi rettin... bizim gibi?" "Hayr. Her gn ncil'den bir sayfa okuttum. Bir de Bayan Bufod'un bana rettii kitap vard. Kimden aldm bi]mezsiniz," dedi Cal.
Bilmiyorduk.

rettin."

"Ama Cal sen Atticus kadar bile gstermiyorsun." "zenciler yalarn kolay kolay gstermezler.,, "Belki de okuyamadklar iindir. Cal, Zeebo'ya sen mi -

"Oyleyim," dedi. "Buford'larla Landing arasnda bydn. Gnlerim ya Buford'lara ya da Finch'lere almakla getl. Annenle baban evlenince de Maycomb'a geldim." "Kitabn ad neydi Cal?" Blackstone'nun'Dnceler' " " Jem yldrm arpm gibi oldu. ,,Zeebo'ya kitaptan m
okuttun?

memitin."

"Byk baba Finch vermiti bana." "Landing'limisin?" diye sordu Jem. .,Bunu bize hi syle-

dedi.

"Elimdeki kitaplar onlard. Deden Blackstone'nun ngilizcesinin iyi olduunu sylerdi." Jem, "demek bu yzden tekilerden iyi konuuyo[su",

"Tabii Bay Jem." EIlerini utangaa azna gtrd.

"Hangi teki!er?" "tekl Zenciler Ca]. Ama kilisedeyken ontar gibi konuuyordun." Calpurnia'nn alak gnl! bir ikiyzllkle yaadn hi farketmemitim. Evimlzin dnda da bir yaants olduu d125

"Cal,, dedim, "Neden sizinkilerle yle konuuyorsun, doru olmadn bile bile?" "Her eyden nce ben de Zenciyim." "oyle konuman gerekmezdi ki. Hele daha iyisini biliyors?, ded Jem. Calpurnia apkasn kaydrp kafasn kad ve apkay yine yerine oturttu. "Sylemesi zor," dedi. "Sen ve Scout evde Zenciler gibi konusaydnz tuhaf kamaz myd? Ben de kilisede bizimkilerle beyazlar gibi konusam? Hava atyorum sanrlar." "Cal, doru konuabiliyorsun ?IT. Bildiin hereyi gstermen gerekmez. Kibarlk deildir. Kald ki insanlar kendilerinden daha bilgili biriyle bulunmaktan holanmazlar. Bu sinirlendirir onlar. Doru konuarak onlar dzeltemezsin. grenmek istemiyorlarsa yapablecein tek ey eneni tutup kendi dilini konumaktr." "Cal, seni grmeye gelebilir miyim?" Bana bakt. "Grmek mi canm? Sen beni her gn gryorsun zaten."
tirebilir."

ncesi ok yeniydi. Hele lkl dill ustaca konuabilmesi...

*Ben tarm," diyerek elinden kapt. Yere brakrken kard grlt evde yankland. "Bizi grmeye mi geldiniz, hala? diye sordum. Landing'den ok az ayrlr, bir kez yola kt m da tantanayla gezerdi. Parlak yeil bir Buick arabas ve Zenci bir ofr vard. Her ikiside salksz bir titizlikle korunurlard. Nedense bugn grn rlerde yoktular.

"Evin dnda," dedim. "ten sonra, ha? Atticus beni ge-

lentisiyle baktm. Salncak botu. "Bizimkini demek istedim." dedi Jem. Dimdik, eilmez bk]mez Alexandra Ha]am bizim salncakl koltukta oturuyordu. sanki mr boyunca orada otururmu gibiydi.

"Nasl istersen. Beni ok sevindirirsiniz." Radley'lerin kaldrmna gelmitik. "Verandaya bak," dedi Jem. Evin hayaletini sa]ncakta gnelenirken greceim bek-

"Babanz sylemedi mi?" Jem ve ben bamz iki yana salladk. "Herha]de unuttu. Dnmedi deil mi?" .\kamdan nce dnmez,,, dedi Jem. tsabanzla ben bir sre sizde kalmamn zaman geldiine inanyoruz." 'Bir sre'Maycomb dilinde gnle otuz yl arasnda her anlama gelebilirdi. "Jem byyor, sen de yle. Bir kadnn etkisi altna girmenin sras geldi diye dndk. Delikanllarla ve giysilerle ilgilenmene birka yl kald..." Buna verilecek birka yantm vard: Ca]'de kadnd, delikanllarla ilgilenmeme yllar vard, giysilerle hibir zaman ilgilenmeyecektim... Ama sustum. "Jimy Enite ne olacak? O da m geliyor?" "Yoo. Hayr. O Londing'de kalp orayla ilgilenecek." Tam, ohu zlemeyecek misiniz?" diyordum ki patavatszlmn farkna vardm. Onun varl ile yokluu birdi naslsa. Hi konumazd. Alexandra Hala sorumu duymazlktan
geldi.

ou Nc e_J Alexandra Hala'mn ilk sz, .,Bavulumu n odaya koy Calpurnia," ikincisi de; "";gan Louise, kafan kama,, oldu. Calpurnia, halamn ar bavulun alp kapy atysa da Jem,
126

ona syleyecek hibir eyim olmamt. Gemiteki skc sohbetlerimizi anmsadm. Naslsn Jean Louise? Teekkr ederim efendim. Ya siz? yiyim. Neler yaptn bakalm? Hibir ey efendim. Sen hibir ey yapmaz msn? Hayr. Arkadabir ey.

Aklma syleyecek baka bir ey gelmiyordu. Gerek u

ki

larn vardr sanrtm? Evet. Peki neler yaparsnz birlikte? Hi-

Halam beni son derece can skc buluyordu. Bir keresin127

de Atticus'a benden sz ederken uyuuk demiti. Bu iin iinde bir i vard ama ne olduunu sylettirmeyecektim. Bugn pazard ve halam tanrnn bu gnnde pek sinirli olurdu. Sanrm bunun nedenini de pazar gnleri giydii korseydi. lman deildi ama yapl bir kadnd ve gslerini ne karan, poposunu arkada toparlayan, belini incelten korseler giyerdi. Baktnz m bir zamanlar kum saati gibi vcudu varm dedirtirdi. Nereden bakarsanz bakn hay|i etkileyiciydi halam. 5leOen sonra akrabalar geldi, ortala kasvet bast. Hava garaja giren arabann sesiyle birdenbire deiiverdi. Gelen Atticus'du, Montgomery'den dnmt! Jem bile kendini unutup ona kotu. El antasn ve bavulunu kapt, ben de kollarna at]dm. pn alrken de soruyordum: .,Bana kitap getirdin mi? Halam burada, biliyor musun?" Atticus iki soruya da olumlu yant verdi. "Gelip bizimle oturmasna ne dersin?" ok houma gider dedimse de bu bir yaland. Bu ve benzeri durumlarda yalan sylemek zorundaydk. "sizlerin artk birine gereksinmeniz olduuru dndk. Aslnda yle Scout..." dedi Atticus. "Halan bana ve sizlere bir iyilikte bulunuyor. Btn gn sizinle olmayacam ve bu yaz olduka scak geecek." "Evet efendim,,, dedim, ama tek kelime bile anlamamtm. Bu i bana kalrsa halamn bann altndan kmt.Ha]amn aile iin en iyi olan belirtme yntemleri vard ve bizim]e oturmaya gelmesi de ayn kapsama giriyordu. Maycomb ona kollarn at. Bayan Maudie Atkinson, Lane pastas piirdi. ine yle ok iki doIdurmutu kl itim katdm. Bayan Stephanie ile halam birbirlerine gidlp geldiler. Bayan Sl]

yeti'nin toplantlarnda ikram ettii yiyecekler onun ev sahipliinin ann arttrd. Calpurnia'nn hizmet etmesine izin vermiyordu. Maycomb Yardm severler Dernei'ne katld ve der_ nek yazman oldu. Kendi trnn son temsilcisiydi. Yatl okul davranlar vard onda. Tm ahlak deerlerin savunucusuy_ du. Birinci tekiI ahs'ta domutu. Korkun dedikoducuydu. Halamn okula gittii dnemlerde insanlarn dnp syle_ diklerini tartmalar diye bir ey kitaplara gememiti, anlam_ n bilmezdi. Her frsatta soyluluun kendisine tand yetkiyi ku]lanrd. Dzenlerdi, fikir verirdi, uyarrd. Dier "kabilele_ rin" eksikliklerini hdr frsatta ortaya koyma olanan veren her durumu deerlendirirdi. Bu da Jem'i ok elendiriyordu. .Neler dediine dikkat etse iyi olacak. Maycomb'daki herkesle uzaktan yakndan akrabayz,,, derdi. Sam Merriweather'in intiharnn getirdii reti konusunda halam 'soydan gelen bir karamsarlk'diyordu. Kilise korosun_

da on altlk bir kz azck kprdanversin halam, "ite tm Penfield kadnlar byledir,,, derdi. Maycom'daki herkesin soydan gelne bir eyi vard. ya anadan doma ayyatlar, ya kumarbaz, ya kt, ya da komik. Bayan stephanie crawford,un herkesin iine burnunu sokmasn soydan gelen bir zellik olarak niteleyince, Aicus, .kardem, dnecek olursan Finch slalesinde kuzenleri ile evlenmeyen ilk nesil biziz. Acaba bizde de soydan gelme bir tr sapklk m var dersin?" dedi. .,Hayr!" dedi halam, kk e|lerimizi ve ayaklarmz buSoya ekime olan bu dknln hi anlayamammdr. Bir yerlerden iyi insan akln iyi kullanandr inancn edinmitim. Oysaki Alexandra hala'ma gre bir aile bir toprak paras zerinde ne kadar uzun oturursa o kadar iyi oluyordu. .Bu kural Ewell'lar da iyi yapar," dedi Jem. Burris Ewall ve kardeleri kuak boyunca Maycomb plnn gerisndeki araziterinde oturmu ve yre ynetimince verilen isizlk
parasyla gei nmilerdi.
129 na borluyduk.

tephanie ikide bir kafasn salayp, "Yaa... yt..." deyip duruyordu. Kap komumuz Bayan Rachel halam leden sonralar kahve imeye aryordu. Bayan Nathan Radley n baheye girip onu grmekten mutlu olduunu syleyecek kadar ileri gitti. Halam iyice yerleip, yaam olaan akna dnnce, hep bizimle otururmu gibi bir duyguya kapldm. Mlsyoner Cemi-

128

Blbl ldrmek/ F: 9
.

n burunlarnn dibini grmeyecek kadar sarho eden sinkfield, haritalar ve kokileri karttrd ve oradan biraz daraltp, buradan az genileterek kasabay istekleri dorultusunda konumlandrd. Ertesi gn de onlar yanlarna be kilo kaak viski vererek yolcu etti: Kendilerine ikier, Vali'ye de bir. Temel varolma nedeni idari olduu iin Maycomb'da teki Alabama kentlerinin camalacoztuu yoktur. teden beri binalar grkemliydi, adliye blnas gururlu ve yollar genit!. Meslek sahibi insan saysda yksektl. Diini ektirmeye, araban tamir ettirmeye, kalbini dinletmeye, paran bankaya yatrmaya, ruhunu kurtarmaya,katrlarn veterinere gstermeye Maycomb'a gidersln. As]nda sinkfield'in evirdii dolabn aklcl tartlabilir. Gen kasabay o gnlerin tek ulam arac olan nehir teknelerinden uzak drmt. Yrenin kuzeyinden alverie gelmek isteyen birinin iki gn yol yapmas gereklyordu. sonu olarak da kent yzyt boyu ayn byklkte kald. Kereste ynlar ve pamuktarlalar ortasnda bir ada oldu.
130

onun derdi deildi. Yeter ki iler iyi gitsindi. Vali William Wyatt Blbb, bir komisyon kurup, yeni yrelin ynetim merkezini saptamak iin grevlendirdiinde de ileri tkrndayd. Sinkfield'e konuk o]an komisyon yeleri ona lr4aycomb yresinin dnda kalacan syleyip kentin olas yerini gsterdiler. sinkfield karIarn korumak iin elinden geleni ardna koysayd. Moycomb, winston bataklnn orta yerinde kalacakt. Hi de ilgin olmayacakt. Bunun yerine Maycomb, Sinkfield'in hannn evresinde yeerdi. Konuklar-

ki iilebilecek tek yeriydi. pek yurtsever olmayan sinkfield, hem Kzlderili]ere, hem de beyazlara cephane satyordu. Alabamal oimak veya Kz|derili toplumuna hizmet etmek

Landing'den 20 km. ierideydi. Bu kadar ieride olmas da tuhaft aslnda. Eer Sinkfield denen birinin dar grll olmasayd nehire yakn olabilirdi. Sinkfield ok eskiden iki kei yolunun kesitii yerde bir han iletiyordu. Bu han yrenin i-

Yine de Alexandra Hala'mn varsaymnn gerisinde bir eyler vard sanrm. Maycomb eski bir kasabayd. Finch

yapalm" i savata Maycomb unutulduysa da, "yeniden kampanyas ve ekonomik bunalm kenti bymeye zorlad. O cla kendi iine doru byd. Yeni insanlar gelmedi. Ayn ailt ler ayn ailelerle o kadar ok evlendiler ki herkes az ok birl,irine benzer oldu. Arada srada biri, Mobile'den veya Montbel;omery'den bir yabanc ile dnerdi ama bu benzerliklere - o kadar. Benim ocukluumda da li belirsiz bir eni katard durum aa be yukar byleydi. Maycomb,da bir kast sistemi vard. Bana kalrsa yle i_ liyordu. Yallar, ylIardr omuz omuza yaam kiiler, birbirlerinl a'dan z'ye biliyorlard. Davran biimlerini, kiilik yansnalarn, hatta el kol hareketlerinin kuaktan kuaa getiiri grmlerdi. Crawford'lar kendi ilerine bakamazlar... Her (i Merriweather'den biri suratszdr... Delafield'Ierden gere_ renemezsin... Btn Buford,slar byle yrr... gibi yarg_
i

lar gndelik yaama anahtar olmulard. Bankaya sormadan Delafield'lerden ek alnm azd. Bayan Maudie Atkinson'un bir omuzu dkt, nk o bir Buford,du. Bayan Grace Merriweather ksrk urubu ieIerinden cin iiyorsa bunda bir terslik yoktu: Annesi de yle yapard. Alexandra Ha!a, Maycomb dnyasna elin eldivene uymas gibi uydu. Uyamad Jem'le benim dnyamzd. lster istemez o,un nast olup da Atticus'la Jack Amcamn kardei olduunu dnyordum. Beraberliinizin ilk aynda soyut dncelerimiz vard. Jem'le bana pek syleyecek bir eyi olmuyordu. Onu yalnzca yemekIerde ve yatmadan nce gryorduk. Mevsim yazd ve biz ounlukla dardaydk. Su imek iin ieri girdi_ gimde, Maycomb hanmlarn oturma odasnda bulurdum. Bir eyler iiyor, yelpazeleniyor olurlard. Ben arlrdm: "Jean Louise herkese hogeldiniz de." Ortaya ktmda da halam bu ii yaptna piman olurdu. ya amura bulanm olurdum ya da stm bam toz toprak iinde olurdum. "Git kuzen Lily'|e konu," dedi bir gn.

"Kimle?"
131

Kuzenln Lily Broeke," dedi Alex Hala. "O bizim kuzenimiz m? Bunu bilmiyorduT. Hem kuzenden zr dilercesine, hem de beni knarcasna. gld Alexandra Hala. Kuzen Lily gittiinde bam dertte olacakt.

Jem'i ard ve yanna oturttu. erden mor kapl bir kitapla geri dnd. Kitabn zerinde altn harflerIe Joshua S. St. Clair'in Dnmleri yazyordu. "Kuzeniniz yazd bunu,, dedi. "Olaanst biriydi." Jem kk kitab inceledi. "Bu uzun sre kilit altnda tutulan kuzen Joshua m?" "Bunu nereden bi|iyorsun?" "Atticus onun niversite sralarnda trlan sylemiti. Bakan' vurmaya kalkm. Kuzen Joshua Bakan'a lamc dermi. Vurmaya alt tabanca yle klstrm ki elinde pat|ayvermi. Atticus bu pislii temizlemek aileye be yz dolar patlad derdi..." Alexandra Hala bir leylek kadar dimdikti. "Tamam," dedi. "Bunu sonra kpnuuruz." Yatmanzdan az nceydi ve ben Jem'in odasndan bir kitap almaya alyordum ki Atticus kapy alp ieri girdi ve Jem'in ayakucuna iliti. Ona ciddi ciddi bakp srtt. |{;;,1l, dedi. Bouk bir sesle blreyler sylemeye alyordu. Yalanyor artk diye dndm ama grn aynyd. "Bunu nasl syleyeceimi bilemiyorum" diye girdi lafa. "Syleyin," dedi Jem. "Bir ey mi yaptk?" Babamz resmen kvranyordu. "Hayr yalnzca anlatmak istedim ki -halanz benden ey yapmam- Olum, bir Finch oIduunu biliyorsun deil ml?" "Bana yle olduum sylendi. Atticus ne oluyor tanr akna?" Sesi ykselmiti. Atticus ayak ayak stne att ve ellerini kavuturdu. ,.Sana yaamn gereklerini anlatmaya a!youTt. Jem'in te132

ve bundan gurur duymamz retmemesi ok

Babamzn Finch ailesi konusunda bize bilgi vermemesi

zcyd.

pesi iyiden iyiye atmt. "Ben o ileri biliyorum," dedi. Atticus tirden ciddileiverdi. Konuma sesi avukatlk sesiydi ve hibir vurgulama yoktu. "Halanz sen ve Jean Louise'e sradan insanlar olmadnz, kkl bir gemii olan, iyi yetimi soylu kiiler olduunuzu anlatma]T,]... diyordu ki duralad. Bacaomdaki grnmeyen bir krmz karancay yok ediimi izledi. .yi yetimi..." diyerek srdrd. "nsanlar ve siz bu is-

ne yakr davranmak zorunda olduunuzu..." Atticus bize inat Iafn srdryordu: "Size kk birer hanmefendi ve leyefendi gibi davrahmanz gerektiini sylememi istedi. Sizinle aileniz konusunda konumam, yllar yl ,Maycomb iin l inch'lerin ne demek olduunu anlatmam istiyor. Bylece kim]er olduunuz konusunda bir fikriniz olacak ve ona uygun tlavranabileceksiniz." Drtnala konuuyordu. Jem'le ben aknlkla Atticus'a baktk. Yakas boazn :;km gibiydi. Jem'in masasndan bir tarak a|p dilerini ma:;;nn kenarna srttm. Sesindeki sinirlilik aIlmadkt. Tarak yolun yarsna geliti. Yine vurdum. Alayacak gibi olmutum. Bir nedeni de yoktu ama duramyordum ite. Bu benim babam deildi. Balm byle dnmezdi. Halamn iiydi bu. Gzyalarmn ;rasndan Jem'in de ayn yalnzla gmlm olduunu grlm. Ba bir yana yatkt. Gidecek bir yer yoktu ama gitmeye kalktmda Atti:ts'u, yeleine tosladm. Kafam iine gmp ak mavi kua|n altndan gelen seslere kulak verdim. Saati alyordu. ( imleln kolas trtlar karyordu. Soluk alp veriini de l rlli belirsiz duyabiIiyordum.
..Miden gurulduyor."
"

Biliyorum. " ..Soda isen iyi olur."

..

,,Atticus, btn bunlar her eyl deiterecek mi? Yani

l.Iln.._))

glirn."

133

imdi sras deil." 'a"Bunu duyduumda aramza dndn anlamtr. caklarmdaki kan yine dolama geti. Kafam kaldrdm. "Btn bunlar yapmamz gerekten istiyor musun? Ben Finch'lerin yapmas gereken her eyi aklmda tutamyo,uT. "Tutma. Unut gitsin." Kapya gitti ve odadan kt. Kapy vurup kapyordu ki son anda kendini tutup yavaa kapad. Jem'Ie ben ardndan bakarken kap ald ve Atticus kafasn ieri uzatt. "Her geen gn biraz daha kuzen Joshua'ya benziyorum, deil mi? Ben de aileyi be yz dolardan etmeyeyip!" imdi ne yapmaya altn anlamtm. Ama Aticus yalnzca bir erkekti. Oysa bu tr iler iin bir kadn gerekti.

Elini kafamn arasnda hissettim. "Hibir eye zlme.

mektir," dedi.

etti?" "Hepsi buysa neden Cal yle kem km Atticus dnceliydi. "Blr daha syle bakaym." "Cal,e kiliseden dnerken ne olduunu sormutum. O da sana sormam syledi ama ben unuttum. imdi soruyorum ite." Gazetesi kucana inmiti. "Dediklerini tekrarla ltfen" dedi. Calpurnia ite kiliseye gidiimizi ayrntlaryla anlattm. Atticus'un houna gitmi gibiydi ama bir kenarda diki diken Alexandra Hala iini brakm, bize bakyordu. geliyordunuz?" "o gn calpurnia,hn kilisesinden mi ..Evet,, dedi. "Bizi gtrd.,) Jem,

oN DRoc g_J
Alexandra Hala'm Finch'ler konusunda baka bir ey sylemedi ama kasaballardan ok ey duyduk. Jem'in beni de yanna ald cumartesi gnleri beliklerimiz]e donatlm olarak piyasaya kp ter]i kalabala kartrdmzda, "te o'cuklar," "Finch'ler urada,,, trnden szler duymaya baladk. Seslenenlere dndmzde Maycomb Eczanesi'nin vitrindeki lavman torbalarn sereden birka ifti gryordu. Ya da Hoover arabasnda oturan taral iki kadn. herkesin rzna e9[, dedi yanmzdan geen sska bir beyefendi. Atticus'a sormam gereken bir beyefendi. Atticus'a sormama gereken bir soruyu anmsatt bana. ,,lrza gemek nedir?" diye sordum o gece. Atticus gazetesinin ardndan bakt. Pencerenin nndeki koltuundayd. Byke yemekten sonraki yarm saati kendine ayrmasna izin verir olmutuk. ini ekti ve, S]1 kadnn vcudu hakknda zor kullanarak ve onun izni olmadan bedensel bilgi edin134

"Burann idarecilerine kalsa ipten kazktan kurtulanlar,

Bir eyi anmsadm. "Bir gn de evine gelebileceimizi syledi. Gelecek pazar gidebilirmiyiz Atticus? Gelip alabileceini sylemiti de..." Arkama dndm, "Gidemezsin!" Alexandra Hala,md bu. Atticus'a dndmde baklarn yakaladm ama akndm. ge kaImtm. "Sana sormadm.,, dedim. Atticus olduka iri olmasna karn tandm en evik insanlardan biriydi. Ayaa frlamt bi!e. "abuk ha|andan zr dile!" ..Ben ona Sormadm, Sana So[..> Baklar beni duvara yaptrd. "nce halandan zr dile." "zr dilerim hala," diye mrldandm. UlU kafana iyice sok. Sen Calpurnia,nn "imdi," dedi, dediini, benim dediimi ve halan bu at altnda olduu srece onun dediini yapmakla ykm!sn. Anlald m?" Anlamtm. Biraz dndm. Yaplacak en iyi ey tuvalete gidip, geri gelmem gerektiini dndrecek kadar kalmam olurdu. Geri geldiimde sk bir tartma balamt.Kap aralyzn bir fotbo| dergisine gmndan Jem,i grebiliyordum. mt. sayfalar bir tenis ma seyredercesine eviriyordu. gerek," diyordu halam. "ok ba_ "... bireyler yapman s n,,ook! " bo b rakm
135

Kimdi bu o? Kalbim paraland. Pembe pamuktan bir hapishanenin kolal duvarlarnn beni evrelemeye baladn duyuyordum. kinci kez evden kamay dndm. Hemen... "Atticus... Yumuak olmak iyi bir ey ama dnmen gereken bir kzn var... byyen bir kz."

lim."

"Haayr! Banda yeterince dert var, bir de biz eklenmeye-

"kamaya alma. Eninde sonunda yzlemek zorundasn. Bari bu gece olsun. Ona artk gereksiniminiz yok." Aticus'un sesi katyd. "Alexandra, Calpurnia kendi. istei dnda bu evden gitmeyecek. Sen yle dnmeyebilirsin ama bu ailenin bir yesi. O olmasayd ben yllardr hibir ey yapamazdm. Bunu byle bilesin. Kaldki bizim iin kendini zme, buna gerek yok. Cal'e eskiden olduumuzdan ok daha tazla gereksinimimiz v?I. .,Ama Atticus.." "Ayrca o bytt iin ocukIarn bir eksiklikleri olduunu sanmyorum. Bir aneden daha disiplinli davranmtr onlara. ou Zenci dadlarn yapt gibi onlar martmad. Kendi bildiince yetitirdi onlar, blldll de salamd. Bir ey daha var: ocuklar Cal' ok severler." Derin bir soluk aldm. Benden deil, Cal'den sz ediyorlard. Dirilmi olarak oturma odasna dndm. Atticus gazetesine dnmt. Alexandra Hala da nakna. Pnk - pnk - pnk... ineyi krd. Durup kuma ekitirdi. ok sinirIenmiti. Jem kalkp bana doru geldi ve peinden gelmem iin iaret etti. Odasna gidince kapy kapad. Yz pek ciddiydi. "Kavga ettiler Scout." Jem'le ben bu gnlerde ok kavga ediyorduk ama kimsenin Atticus'Ia kavga ettiini ne grm, ne de duymutum. ..Scout, halam kandrmaya al, oldu mu?" Atticus'un szleri o anda da kafamdayd. O nedenle Jem'in szlerinin amacn kavrayamamtm. "Bana ne yapmam gerektiini sen mi reteceksin?"
136

..Ben de bunu dnyolutT.

Adam ldrtan stnlk duygusu bu gn|erde ekilmez olmutu. Kendi bana bir kenarda okumaktan baka bir ey yapmak istemiyordu. Yine de okuduu eyi bana aktaryordu. Tek farkla: Eskiden holand iin bunu yapard. imdi ise eitilmem amac ile yapyordu. "Haydi tanr akna Jem! Sen kendini ne sanyorsun yani?" "Dediimi duydun Scout. Halam kzdrma. Seni... seni
dverim !"

haftann bir gnyd. Dier gnlere tamyordu. "senin kafanda hibir ey durmuyor da ondan. Bykler iin durum deiik. Bizler..."

"Ne gibi? Atticus zgn grnmyor. "u tom Robinson davas onu tketiyor..." "Atticus hibi eye dertlenmez, g6im. Kald ki dava

te o an kendimi yitlrdim. "Seni insan bozuntusu seni! Seni geberteceim!" Yatakta oturuyordu. Sandan yakalayp suratna bir tane geirmek iten deildi. Beni tokatlad, ben de bir sol denedim ama mideme yediim bir yumruk yere serilmeme yetti. Neredeyse soluksuz kalmtm ama nemi yoktu; nk benimle dvyordu. Bana kar koyuyordu. Buda hAlA eitiz demekti. .,Hl de stn deilsin!,, diye bardm saldry yinelerken. Yataktayd ve doru drst yakalayamyordum. stne atldm, vurdum, imdikledim, yumrukladm. Boksla balayan kavga gree dnt. Atticus bizi ayrdnda da dvmeyi
srdryorduk.

taa gnderiliyordu.

"Tamam,, dedi, "ikiniz de yataklarnza!" "Ooh ya!" dedim Jem'e. Benim yatma saatimde o da ya"Jem. Ne yapmam gerektiini sylyordu. Onu da dinle137

" Kim balatt?,, Atticus'du soran.

mem gerekmiyor, dell mi?"

Atticus gld. "yle diyelim: Dinletebilirse dinlersin, oldu mu?" Alexandra Halam sesizce olup biteni izliyordu. Koridorda Atticus'a, "... an|atmak istediklerimden biri de buydu," dediini duydum. Yine kstlanmtk. Odalarmv bir dierine alyordu. Ara kapy kaparken Jem, "lyi geceler Scout," dedi. "yl geceler." | kapatp yatama dnyordum ki scak, yumuak, kaygan bir eyin zerine bastm. Lastik gibi deilde canlym gibiydi. Kprdyordu. l yakp yere baktm. Bastm ey her ne idiysegitmiti. Jem'in kapsn aldm. "Ne oldu?" "Ylan nasl bireydir?" ,.Sert, souk, toprakl... Neden sordun?" "yatamn altnda bir tane var sanrm. Gelip bakabi]ir mi-

Yatan altndan nce pis bir paket kt. Jem sprgeyi kaldrp indirmeye hazrlanrken de Dill kt. "Yce Tanrm!" Jem'in sesi sayg doluydu. DilI'in yava yava binbir zorlukla kn izledik. Kalkp omuzlarn gev" etti, ayaklarn oynatt ve boynunu ovdu. Dolam dzelince de, "gglgm," dedi. Ben dilimi yutmutum. Neredeyse lp gidecektim," dedi gi;1, "yiyecek bir eyiniz varm?" Mutfaa uyurgezer gibi gittim. Biraz st ve akam yemeinden arta kalan msr ekmeini getirdim. Dill hepsini sildi

sprd.

t-

"Dalga m geiyorsun?" Kapy at. Pijama pantolonunu giymiti. El izlerimin aznda durduunu grnce sevinmedim diyemer. Dalga gemediimi anlaynca, "Suratm ylana uzatacam sanyorsan aptalsn!" dedi. "Bekle biraz." Mutfaa inip sprgeyi getirdi. "Yatan zerine ksan iyi
olur."

sin?"

"Gerekten ylan m dersjn?" Bu bir olayd. Kilerimiz yoktu. SrngenIerin gelii duyulmam olmamak]a birlikte sk rastlanan bir ey de saylmazd. tsayan Rachel Haverford'un her sabah bir bardak viski yuvarlamasnn gerekesi de ylanlard. Geceliinl asmaya gittiinde i amar dolabnda reklenmi bir ngrakl ylan bulmu, bu korkuyu da zerinden atamamt. Jem sprgeyl yatan altndan yle bir geirdi. Ylann kp kmadn grmek iin ucuna baktm. kmamt. Jem bir dal daha yapt. "Ylanlar homurdanr m?" "Ylan deil, burada biri var!"
138

Sonunda konuacak gc bulmutu. "Nasl geldin buraya?" gelin"Dolambal yollardan." Yemeini yiyip de kendine anlatt: ce Di]] yksn Ondan nefret eden yeni babas tarafndan zincirlerle balanp bod,uma kapatInca ve yoldan geerken yardm arlarn duyan bir iftinin verdii i bezelyelerle ayakta kalalilirken (ifti bezelyeleri havalandrma deliinden birer birer ieri sokmutu.) Dill zincirle;i koparm. Kollarnda zincirler olduu haIde Meridian'n iki kilometre dna km ve bir sirkle karIam. Deve ykaycs olarak ie almlar onu. Sirkle birlikte Missisippi'yi boydan boya gezdikten sonra yanlmaz yn duygusu onu Maycomb'un yaknna getirmi. Yolun geri kalann ise yrm. "Buraya nasl geldin?" dedi Jem.

Annesinin antasndan on dolar almt. Meridian'dan kalkan dokuz trenine binmi, Maycomb sapanda inmiti. On drt miIin on veya on ikisini allarn arasndan yrmt. Geri kalann da bir pamuk vagonunu arkasna asl gelmlti. ki saattir yatan altndayd. Aadan gelen sesleri dinlemitive atal bak ses|eri neredeyse akln bandan almt. Hi yatmayacaz sanmt. Kavga srasnda Jem'in benim iki katm olduunu grnce kp yardm etmeyi dnm amam Atticus nasl olsa ayrmayagelir deyip yatan altnda kalmay yelemiti. Yor139

gundu, inanlmaz derecede kirliydi ve aramzdayd.

arasa|ard bilirdik.,)

kaamazStl.

.sylemek zorundaydm. Annen bilmeden yz km. oteye

"Burada olduunu bilmiyor olmallar," dedi Jem. "Seni

"Belki Meridian'daki sinemalar aryorlardr." Di!| srtt. Jem, "Annene nerede olduunu sylemen erek," dedi. "Burada olduunu bildirmen erek..." Dill, Jem'e kt kt baknca Jem ban edi. Sonra da kalkp kapya gitti ve ocukluumuzdan kalan en son kuraln
inedi:

maya balad. Atticus kapdayd. Odann ortasna yryp

Dill'e bakt.

"Atticus, biraz gelir misiniz efendim?" Kirlerin ardnda Dill'in surat kire glbiydi. Midem bulan-

Cesaretini toplaync?, Sil ey yok, Dill," dedim, "Bilmeni istese syler." Dill bana bakt. "Korkma seni dvmez. Atticus'dan korkacak deilsin ya?" "Korkmuyorum." Bir mrltyd bu. "Yalnzca a sanrm." Atticus'.n her zamanki sesiydi. "ona verecek daha iyi bireylerimiz vardr scout. sen bu delikanly doyur. Dndnzde de neler yapabileceimizi grrz."

"Bay Finch, ne olur Rachel teyze'me sylemeyin. Ne olur beni geri dnmeye zorlamayn. Ltfen efendim, bir daha hi "Yavo ol olum," dedi Atticus. "Kimse seni bir yere gndermek iin zorlamayacak... yatak dnda tabii ki. Yalnzca Bayan Rachel'e haber vereceim ve geceyi bizimle geirmen iin izin isteyeceim. Bu houna gider deil mi? Bir de Tanr akna o topraklar ait olduu yere gnder! Erozyon zaten yeterince kt." Dill babamn uzaklaan gvdesine bakakald. "Komik olmaya alyor," dedim. "Banyo yap demek istiyor. Grdn m, sana kzmad!" Jem odann kesinde casus gibi duruyordu. "Dill," dedi,
140

kamayacam. "

ay .na boulmutu. "lleri kay Scout." .Yapmak zorundayd. Ona kzma." Dill yanma yatt. "Kzgn dei|im. Yannda uyumak istedim. Uyank msn?"
141

Yantlamadan uzaklat. Diil yedi, yedi ve yedi. Dn geceden beri yememiti. Tm parasn bilete vermi, her zamanki gibi trene binmi, tandk bir kondktrle sohbet etmitl. Yalnz bana uzun yolculuk yapan ocuklar iin geerli kural iletecek yrei bulamamt. Paran yirirsen yemek parasn kondktrden bor alabilirdin. yolun sonunda da baban derdi. Dil| akam yemeinden artanlar temizledi Kilerdeki etli kurufasulyeye uzanyordu ki Bayan.Rachel'n sesin duyduk. Tavan gibi titremeye balad. 'Bekle seninle evde greceiz'lere merte katland.'Seninkiler meraktan lmlerdir' srasnda sakindi. 'Bunu sana yaptran Harris kan' srasnda da, 'bir gece kalabilirsin' boyunca da srtt. Sonunda da Bayan Rachel'n onu kucaklamasna karlk verdi. Atticus gzlklerini alnna itip, yzn svazlad. "Babanz torul, dedi halam. Saatlerdir ilk kez konuuyordu. Hep oradayd da azn amamt. Artk }?tn," dedi. Onlara yenek odasn braktmzda Atticus hAlA yzn ovuturuyordu. Kkrdadn duyduk. "lrza genekten isyana, isyandan kaaklara... Bakalm nmzdeki iki saat nelere gebe." ler yoluna girmitl. Dill ve ben Jem'e uygarca davranmaya karar verdik. Hem Dill onunla yatacakt. En iyisi ksknlk karmamakt. Pijamalarm giyinip bir sre kitap okudum. Birden gz kapaklarm arlat. Di|l ve Jem'in sesleri gelmiyordu. Lambam sndrdm. Jem'in kapsnn altndan k szyordu. Uzun bir sre uyumu olmalym kl drtklendiimde oda

"yle gibiydim. Neden }aptn?" Yant yoktu. "Neden katn? ok kt biri miydi gerekten?"
,.Yoo..."

yaptnz m?" "Bana yazdn tekneyi dediydi. Yapmadk. " "Yapacaz Dirseimin stnde doruldum; (3mak iin yeterli neden deil. Sz verdiklerinin yarsn yapamazlar aslnda." ilgili deiller." "Neden o deil. Benimle Duyduum en tuhaf ka nedeniydi. "Nasl yani?" *ya hep geziyorlar, ya da -evde olunca yani- bir odaya kapanyorIar ve beni yan|arna istemiyorlar." "Ne yapyorlar ierde?" ,,Hil. Oturuyorlar, kitap okuyorlar, ama beni istemiyorlar." Yastm baucuma dayayp oturdum. "Biliyor musun Dill, ben de bu gece hepimiz biraradayz diye evden kaacaktm. Hep onlarla olmay isteyemezsin, geceli gndzl adIiyede "... iyi geceler. Atticus arada bir olamazsn. Hiblr ey yapamazsn o o]ur. Onlarla hep birlikte
zaman.
Dlll...,, Di!l iini ekti.

deli ediyor.'Bir oda dolusu oyuncan var. Sana o kitab a]dm. Git oku'., Sesi kaInlamt. "Sen erkek deilsin. Erkek ocuklar gider teki erkek ocuklarla oynar. Evde oturup ana baba]arnn bann etini yemz...> Sesi yine Dill oldu. ,.Yoo, kt deiller. Beni perler, iyi geceler derler. Gnaydan, hoakal, seni seviyorum derler. Scout, bir bebek alalm."

"Nereden?" Dill sislerin tesindeki bir adada bulunan bir adam biliyordu. Btn bebekler oradayd. Sipari verebilirdik... "palavra! Halam tanrnn bebekleri bacalardan indirdiini sylyor. Sanrm..." Halamn ]af]arn anlamak kolay oImuyordu.

.,Hl bile deil. Bebekleri bebeklerden alrsn. Bir de bir adam vardr. Uyanmay bekleyen bir sr bebekleri var. Onlara yaam veriyor." Dill yine dlere dalmt. Dlerle dolu kafasnda gzellikler uuuyordu. Ben bir kitap okuyana dek o iki bitireblirdi ama dIerini yeliyordu. imek hzyla toplama-karma yapard ama o parltl dnyay, bebeklerin uyuyup nilferler gibi topland dnyay yelerdi. Kendini uykuya gtryor, beni
de srklyordu. Sis]i adann sessizIiinde mutsuz, kahverengi kapl bir ev belirdi...

"Tam onu demek istemedim." Dill aklarken Jem baka trl biri olsayd yaam nasl olurdu diye dndm. Ben olmasam Atticus ne yapard? Bensiz olmazd. Calpurnia da bensiz olamazd. Bana gereksinmeleri vard. ,"Dill, doru konumuyorsun. Sensiz yapamazlar. Sana kt davranyor olmallar. O konuda sana syleyeceim
U..."

"DiIl?"

"Hmm?" "Boo Radley neden evden kamad dersin?" Dill arkasn dnerken i geirdi: "Belki de kaaca bir yer yoktu."

oN BENc g_/
Birok telefon grmesinden ve annesinin baladn bildiren bir mektuptan sonra Dill 'in burada kalabileceine karar verildi. Birlikte sessiz bir hafta geirdik. Derken stmze bir karabasan kt. 143
i

"u... unu demek istiyorum. Bensiz aralar daha iyi oluyor. Onlara yardmc olamyorum. Kt deiller. stediim her eyi alyorlar. 'te istediin oldu, git bamzdan'tutumu beni
142

Dill karanlkta konuuyordu.

]i

yorlar." Maycomb'un yetikin erkekleri lki nedente baheye birikir: ya lm vardr ya da politika. kim ld acaba diye dnerek kapya gittim ama Atticus beni geri ard: .,Gir ieril,, Jem oturma odasnn klarn sndrd ve burnunu pencereye yaptrd. Alexandra Hala'm kznca da, "Bir dakikack, hala, ne olur kimmi renene kadar,, diye yalvard. Di|l ve ben teki pencereye getik. Atticus'un evresinde bir kalabalk olumutu. Hepsi bir azdan konuuyor gibiydiler.

ymt. yine de aaca kmak iin ip merdiven yaparken Dill'le bana yardm etmiti. DilI, Boo Radley'i dar karmak iin, bize hibir zaran dokunmayacak bir yo| bulmutu: (Arka kapdan n baheye kadar limon damlatacak. Boo Radley de bu izi karnca gibi izleyerek dar kacakt!) n kap tklatld. Jem at. Bay Heck Tate'nin geldiini haber verdi. Atticus, "syle de ieri geIsin," dedi. "Syledim. Bahede birka kii var. Dar kmanz isti-

kmamtm. Jem, artk aa evle ilgilenmeyecek kadar b-

Bu karabasan bir gn, akam yemeinden sonra batad. Dill de bizimleydi. Alexandra Hala kedeki koltuuna kurulmutu. Jem ile ben yere uzanm, kitap-dergi kartryorduk. Bir hafta boyunca uslu durmutuk. Halamn sznden dar

neydi o... alamyor musun Heck?"

"Duruma Yeri Deiiklii Belgesi mi?" dedi Bay Tate. "Artk ok ge." A.tticus bir eyler mrldand. Jem'e baktm. Susmam iaret ediyordu. muyorum , ya Siz?,, ,,... kafay ektiler mi neler yaparla: bilirsin." "P azarlar imezler. Ki lisededi rIer ou nlukla, " dedi Aicus. Biri, "Bu zel bir durum," dedi.

..ben kuru kalabalktan kork"...stelik," diyordu Atticus,

Halam yakmazsak aiIeyi rezil edeceimizi syleyene dek fsldayp homurdandlar. Jem onu duymad. "Neden bu ii stlendiini hi an|amyolulT, dedi Link Deas. "Bu ite her eyini yitirecek olan sensin Atticus. Her eyini." "Gerekten byle mi dnyorsun?" Bu Atticus'un tuzak sorusuydu. "Gerekten tan oraya tasndan silinen ta|arm. "Gerekten yle mi dnyorsun
getirmek istiyor musun, Scout?" Dan, dan, dan ve dama tah-

Ieffieffi.

"... yre hapishanesine yarn gidiyor," diyordu Bay Tate, "Bela aramyorum ama olmayaca konusunda gvence ve-

Bay Link Deas konuunca geici rahatlama duygusu yok oldu. "Buralarda bela kartmaya kalkan yok da ben ast u old Sarnum'lulara bozuluyorum... Bir ad batacas eyden... 144

...yalnzca tedirginiz dedim. " "Heck bu i tedlrgin olmayalm diye bir kez ertelendi. Bugn cumartesi. Duruma pazartesi olur sanrm. onu bir gece tutabilirsin, deil mi? Maycomb'da hi kimse bana bir mvekkili ok grmez, deil mi? Hele bu paraszlkta.,

"Samalama Heck," dedi Atticus. ..Buras Maycomb!,

olum? yleyse unu oku." Jem'in gecesi Henry W. Grady'nin syievleriyle biterdi. "Link... o ocuk elektrikli iskemleyi boylayabilir ama gerek u ki boylamayacak." Atticus'un sesi sakindi. "Ve sen gerein ne olduunu biliyorsun." Adamlardan bir homurtu ykseldi. Atticus merdivenlerden
geriye ekildiinde zerine geldiler. Jem birdenbire, "Atticus, sana telefon vor,> diye bard. Kalaba!k irkilip ald. Her gn grdm insanlard bunlar; tccartar, iftiler... Dr. Reynold da aralarndayd. Bay Avery de. "lyi ya, sen bak olum," diye seslendi babam.

Glerek daldlar. Atticus atnda Jem'in cama yaptrd burnunu yasslm ve kire gibi buldu. "Neden hepiniz karanlkta oturuyorsunuz?" Jem, Atticu'un koltuuna gelp gazetesini almasn izle145

Blb ldrmek/ F: 10

Atticus'a aileyi karaladn demeye getirdi. Scout... korkuyorum.,

neler okuyorsun? Hayr olum. onlar bizim dostlarmzd., "ete deil miydi?" Jem ksk gzlerle babama bakyordu. Atticus kahkahasn bastrmaya aIt ama beceremedi. "Maycomb'da eteler, ebekeler yok. Maycomb'da ete diye bir eyi hi duymadm olum.)) . Klux Klan bir kez Katoliklerin peine dmt." "Ku "Maycomb'da Katolik de duymadm," dedi Atticus, ..Kartryor olmalsn. 1920'Ierde bir Klan vard ama politik bir rgtt. kald ki korkutacak kimse bulamadIar. Bir gece sam Levy'nin evine yrdler ama sam verandada durup ilerin kesat olduunu ve srtlarndaki yatak araflarn da onlara kendisinin satm olduunu syledi. onlar yle utandrd ki ekip gittiler?" Levy ailesi iyi insanlar olmak iin gereken nitetiklerle donatlmt. El]erinden geleni akllarnn erdiince iyi yapyorlard ve be kuaktan bu yana Maycomb'da ayn yerde otururlard. "Ku Klux gitti," dedi Atticus, lgcei de yok., Dill'i eve gtrdm. Dndmde Atticus halama, ,.... herkes kadar gneyliyim ama blr iki zppenin palavralarn insan yaamna yeleyecek kadar deil," diyordu. Grne baklrsa yine kavga etmilerdi. Jem'i arayp buldum. Dalp gitmiti. "Yine dalatlar m?" Azck. Halam yine Tom Robinson'dan sz etti. Neredeyse
"Atticus iin. Birileri ona zarar verebilir." Bu konuyla ilgili soru sorunca beni bandan savd. Ertesi gn pazard. kilise oku|u ile ayin arasnda

di. sanrm Atticus yaamndaki her dm noktasn ya Mobile Gnl'nn, ya Birmingham Postas'nn ya da Montgomery Haberleri'nin ardnda deerlendirmitir. "peindeler, deil mi? sana saldrmak istediter, deil mi?,, Atticus gazetesini indirip Jem'e bakt: ,.Son gnlerde

manda Atticus'u grdm. evresinde adamlar vard. Heck Tate de oradayd. mana m gelmiti? Pek kiliseye gitmezdi. Bay Underwood bile oradayd. Sahibi olduu ve basp yazd Maycomb Gazetesi'nden baka inand kurum yoktu. Gnlerini bask makinesinin banda geirir, susuzluunu da yanndan ayrmad galonluk vine arab ile giderirdi. Haber toplamaya gitmezdi. Haber ona gelirdi. Gazetenin her satrn kafasndan dizgiye geirdii sylenirdi. Doruydu sanrm. Bay Underwood'u ininden karmak iin nemli bir eyler olmu olmalyd.

Atticus'u kapdan girerken yakaladm. Tom Robinson'u Maycomb Hapishanesi'ne aktardklarn syledi. Benden ok kendi kendine konuuyordu. Batan orada tutsalard bu amataya gerek kalmazd diye de ekledi. nc sradaki yerini alp, "Tanrm sana yaknm,,, ilahisini birka dize geriden syleyiini izledim. Halamla ve bizlerle hi oturmazd. Kilisede yalnz olmay yelerdi. Pazar gnleri srdrlen sahte bar havasna halamn varl da eklenince ekiImez olmutu. Atticus yemekten sonra soluu brosunda alyordu. Baskn yaptmzda onu dner iskemlesinde kitap okur buluyorduk. Alexandra Hala iki saat eker]eme yapyor, grlt etmemizi yasaklyordu. Btn mahalle dinleniyordu. Jem de bir sr futbol dergisi ile odasna kapanyordu. Dill'le ben de Deer merasnda dolanp
vakit ldryorduk. atardk. Bu pek elence|i deildi. Dill, Boo Radley'e bakalm m dedi. Onu rahatsz etmemizin iyi bir ey olmayacan dnyordum. Kn olup bitenleri Di]]'e aktardm. Baya etkilendi. Akam yemeinden sonra ayrldk. Sradan bir geceye hazrlanyorduk ki Atticus bizi kayglandran bir i yapt. Oturma odasna geldi. Elinde uzun bir elektrik kordunu, kordonun ucunda da bir ampul vard. "Biraz kyorum. Ben dndmde yatm olursunuz. imdiden iyi geceler."

Pazar gnleri tfek kullanmamz yasakt. Jem'in topuyla ut

"Neden?"

kalan za-

146

147

apkasn giyip arka kapdan kt. "Arabay alyor," dedi Jem. Babamzn birka zellii vard. Tatl yemezdi, bir de yrmekten holanrd. Bildim bileli garajda bakml bir chevrolet olmutur ve i gezilerinde babama hizmet etmitir ama Maycomb'da yalnzca yrrdk. Tek bedensel faaliyetinin yrmek olduunu sylerdi. Maycomb'da rasgele ve amasz yrdnz m, ama belirleyecek kadar beyninizin olmad dnlrd.

liyor, arada kalan demir parmaklklar, sokak ]ambalarnn nda parldyordu. Umumi helAnn akt. Adliyenin bu taraf karanlkt. Meydan evreleyen dkkAnlarn iinde soluk

"Dill de gelmek ister." diye fsldadm. "yleyse elir,, dedi Jem ks ks. Garajn yan duvarndan atlayp, Bayan Rachel'n bahesine getik ve Dill'in penceresine vardk. Jem slmz ald. Dill'in yz pencerede grnd ve kayboldu. Be dakika sonra yanlmzdayd. eteden olduu iin de kaldrma varana dek soru sormad. "Neler oluyor?" Jem'in heyheyleri zerindeyd.i. Calpurnia'ya baklrsa o yatakilere yle olurmu. "imde bir duygu vi, dedi Jem, *bir nsezi..., Bayan Dubose'un evinin nnden getik. Panjurlar kapal, yapayalnz, kamelya tarhlarn yabani ottar ve altar kaplam... ylece duruyordu. Postane'nin kesine sekiz ev vard. Meydann gney kesimi botu. Kede dev allar ykse148

Biliyordu ama yine de gidecekti. "O zaman ben de seninle ge|iyorum. Hayr desen de geliyorum, tamam m!" Beni evde tutmak iin kavga etmemizin gerektiini anlayan Jem, bu kavgann halam kzdracan bildiinden yelkenleri suya indirdi. abucak giyindim. Halamn snene dek bekledik ve arka kapdan svtk. Bu gece mehtap yoktu.

mda Jem'in kard seslerle irkildim. kapsn aldm: "Neden yatmyorsun sen?" "Aa ineceim." Pantolonunu giyiyordu. "Neden? Neredeyse saat 10 Jem."

Herkese iyi geceler dedikten sonra yatp, kitabma dald-

klar kprdanyorlard. Avukatla ilk balad yllarda Atticus'un brosu da adliye binasndayd ama birka yl sonra Maycomb binasnn sessizliine tand. Meydan geince arabay bankann nne park edilmi bulduk. "erde," dedi Jem. Ama deildi. Broya uzun bir koridorla varlrd. Koridorun ucundan bile baksak ierde gelen n yardm ile "Atticus Finch -Avukat,, yazbn greblirdik. Ama kapkaranlkt. Jem emin olmak iin binann kapsndan ieri bakt. Kolu evirdi, kilitliydi. "lerleyelim. Belki de Bay Underwood'u ziyarete gitmitir." Bay Underwood Maycomb gazetesini ynetmekle kalmyor, iinde yayordu. Daha dorusu st katnda. Adliye ve hapishane haberlerini st kat penceresinden bakarak da derleyebilirdi. Basmevi meydann kuzeybat kesindeydi ve oraya ulamak iin de hapishanenin nnden gememiz gerekiyordu.

Maycomb hapishanesi yre binalarnn en saygdeer ve en korkun olanyd. Atticus ancak kuzen Joshua St. Olair'den byle bir ey yapmas beklenir derdi. Birilerinin ryas olduu akt. Dkkinlarn kare suratl, evlerin klah atl olduu bu kentin hapishanesi aykr, minyatr ve gotik akayd. Bir hcre eninde ve iki hcre boyundayd. Kck burlar ve mazgallar vard. Dsellii cephedeki krmz tulalarca vurgulanmaktayd. Uultulu bir tepede dei]di; Tyndal Nalburiye ile Maycomb Gazetesinin basmevi arasna skmt. Maycomb'un tek sohbet konusuydu. Klmileri onun Viktorya biimi bir hela olduunu savunurlard. Kente saygn bir hava veriyordu. Hibir yabanc iinin Zencilerle dolu olduunu dnemezdi. Katdrmda ilerlerken uzaktaki tek seebiliyorduk. .te bu tuhaf!,, dedi Jem; "Hapishanenin dnda k yoktur ki..." .Dill, "Kapnn zerinde var sanrm," dedi.
149

}?Lf|",:,jll,i];
Meydan

|kinci kattak pencere demrernin arasndan kan uzun br kordon bna boyunca uzuyordu. pak amputn nda oturan Atticus'du.. Kapy srtna o1vrm,j, <iiaun okuyordu. Kafasnn zernde o,n"n g""" bcekierino"n habersizdi. Tam ona koacaktm l<l .lern-Ueni yakal.J, ,.Cltre. Holaneve gideim, yanzca nerede

o,uunu

|J."yordu.Ho,

"Yryn!" dedi Jem. Gelsln g9rire_ dnp Jitney Jungle'n kuytusuna sindjk..l"m yola.blkt: ..Daha yakna gidebili_ riz," 1yn6"; Nalbu.riye'ye kotuk. Yakn siperdik. Adamlar ikier ikieiarabalardan indiler. lk kapya iler|eyenleri aydnlattka g|geler madde.ye Jo.ru. Atticus hi onu grmemizi engeliyorlard

aprazlama ki, Meridian yolundan drt tozlu araba kt. neyjan.tek sra dolanp hapishanenin nnde durdular. Kimse inmedi. Atticus'un-tJt"r,n, kaldrdn grdm. Gazetesini kattad ye <ucalna'n]rart. apkasn da geri itti. Onlar bekliyor gibiydi. v "- -'

geiyorduk

"Deitirir!" Sesin sahibi bir glgeydi. "yle olduuna inanyor musun gerekten?" Bu soruyu bugn ikinci kez soruyordu. Birilerinin ba beladayd. Karlacak sahne deildi dorusu. Ben de Jem'den kurtulup yanna kotum. Jem barp beni yakalamaya alt ama onlar peimden srkledim. Karanlk, kt kt kokan glgelerin arasndan gelp ortaya ktm: "Heoy, merhaba!" Sevinir sanmtm ama suratndaki ifade neemi ldrd. "Merhaba Atticus!" Gzlerinde korku vard ama Dill'|e Jem a knca rahatlad.

,r*'t*

io",

Bayat viski ile domuz ahr karm bir koku vard ortalarda. Yzlerine baknca hepsinin yabanc olduunun farkna vardm. Dn geceki adamlar deildi bunlar. Kpkrmz o|uver_ dim. Tanmadn bir kalabaln arasna zater kazanma-

o".,'un'p

"erde mi Bay Finch? dedi biri. "Yle ve de y.yy.yol Onu uyandrmayn., Babamn szn dinleyp rst ile konumaya baladtar. Bunun hi de komik omayan bir c|urumrn bulandrc komiklikteki yn.olOuunu ok sonralar kavradm. ..Ne iste,jiimizi biliyorsun,, dedi bir bakas. l(3p16"n ekil Bay Finch." evinize gidin Walter. Heck Tate

,,i"

sna atlmtm. Atticus iskemlesinden kalkt. Yal bir adammasna ar davranyordu. Gazetenin k:,klarn dzeltti, katlad re b_ rakt. Elleri azck titriyordu. gtr." "Evet git, Jem,,, dedi. "Scout'la Dill'i de eve
Atticsu'un her dediini istekli veya isteksiz annda yapardk. Oysa duruuna baklrsa Jem'in kprdanmaya niyeti yoktu.

buralarda bir yer-

"Deme! ileden peki?, "onlar ava arttk. Bunu hi dnmedin mi Finch?, "Dndm ama inanmadm. Fetala., eabamzn ses tonu h dememt. *J braz detiriyor, deil mi?,
150

'Yook Yahul" dedi bir ses. ,,Hock,le arkadalar ormanda_ lar. Sabaha ancak dnerler.,

"Eve git dedim!" Jem ban iki yana sallad, Atticus'un yumruklar beline gitmiti ki Jem'inkiler de gitti. Birbirlerine meydan okuduklar o anda benzerlikleri yok gibiydi. Jem'ln ak kahverengi salar ve gzleri, oval yz ve uak kulaklar annemizdendi. Atticus'un aklaan salar ve drt ke yzyle eliiyordu. Yine de benzer bir eyler vard. Meydan okuyular benziyordu. eve git dedim sana!"

"Oul, Jem ban sallad.

riyar biri, "Ben onu eve yollarm,,, dedi ve Jem'in yakas151

ilj]

dvdm ama o ok iyi davrand. Benden ,r, syleyin., Atticus insanlarla hep onlarn holandklar konutarda sohbet edilir, senin holandn konulaioa o"6 derdi. Bay Cunningham' olu ilgilendirmiyordu besbelli. bn, konuturabil152

Bay cunnigham belil belirsiz ban 9d. Beni tanyordu ite. "Bizim snfta. ok da iyi okuyor. iy-i ocuk. Bir kez bizim eve yemee de geldi. Belki benden soz etmitir. Bir kez onu

tekmeleme. Hayr..." Ben hakllm savunuyoroum. *Kimse Jem'e yle bire! }apamaz. "Haydi Bay Finch, gnderin ontar buradan!, Atticus Jem'e laf anlatmaya alyordu. *Gitmiyorum!, Tehdit etti, istedi, emretti.... Yant n"p-ayn,yd: *Gitrniyorum., Sonunda, "Ltfen Jem," dedi; "Eve gotr'onlar., Bu oyundallkllmaya balamtm ama Jem'in bir bdi vard sanrm. kalabala baktm . yaz gecesiydi ama nepl tu|umlarn giymi, gmleklerinin yaka otmebrini bile iliklemilerdi. Bazlarnn apkalar vard. uykuluz katmaya alk deil gibiydiler. Tandk bir yz aradm ve bu kez bir tane buldum. "Merhaba Bay CunninghaT. Beni duymuyordu. .,Miras iiniz nas| gidiyor, Bay Cunnigham?, Bay walter cunnigham'n hukuksal ierini yakndan bilirdim. Bu iriyar adam baparmaklarn asksnoan geirdi. Hu1ursyz olmu gibiydi. Boazn temizleyip te yana dnd. Dostluk giri|mim baarl olmamt. Beni anmsamadnz m Bay Cunningham? Ben Jean Louise Finch. Bana bir keresinde fndk geIirmitiniz, anmsadnz ml?,, Biri tarafndan tannmaynca ne denl umutsuzlua kaplndn anlayabil|yordum. *watter'la ayn snfta okuyorum. Sizjn olunuz o deil mi? Deil mi?,

na yapt. Ayaklarn neredeyse yerden kesti. "ona dokunma!" Adama tekmeyi bastm. Ayaklar plak olduundan acyla arkas st yuvirlanmt. arom.'aadrna vurmak istememitim ama daha yukir gimt. "Yeter Scout!" Atticus elini omuzuma l<oOu. ..nsanlar

mek iin u miras konusuna bir giri daha yaptm. "Miras ileri ktdr.,, Herkesle konumakta olduumun bilincine o an varyordum. AdamIarn hepsi bana bakyordu. Kiminin az akt. Atticus, Jem'i iteklemeyi brakmt. Atticus'un az da akt. Oysa o bunu grgszlk olarak niteIerdi. Gz gze geldiimizde kapad. "Atticus, Bay Cunningham'a miras iIerinden sz ediyordum. Senin zlmemesini sylediini, bu davalarn bazen uzun srdn sylediini aktaryorum. Birlikte stesinden geliriz demitin..." Yav? yava sustum. Ne i kartrmtm

ben! Miras gndelik sohbetlere yakacak bir malzemeydi. Salarmn dipleri terlemeye balad. Herkes bana bakarken duramazd m. Ki"nse kp rdam yordu. "Ne oIdu?" diye sordum. Atticsu birey demedi. epeevre suratlarna baktm. Bay Cunnigham'n suratnda da ifade yoktu. Sonra tuhaf bir ey yapt. melip beni omuzlarmdan tuttu ve:

"ona selamn iletirim kkhanffi, gi. Ayaa kalkp kocaman elini sallad. "Gidelinn ocuklar?" Geldikleri gibi, o klstr arabalarna ikier ikier binip gittiler. Kaplar kapand, motor]ar ksrd ve gittiler. Atticus'a dndm ama Atticus gitmi, yzn hapishane duvarna dayamt. Kolunu ekitirdim: "Artk eve gidebilir miyiz?" Ban sallad. Mendilini karp yzn sildi ve smkrd.
KaranIktan yumuak, bouk bir ses gelmiti.

"Bay Finch?"

Gecenin karanInda bir ses daha yankland. "Etmeyeceklerinden emin olabilirsin. seni kol|uyordum Atticus." Maycomb Gazetesinin st katndan Bay Underwood ve iftesi sarkyorlard.
153

etmezIer."

"Gittiler ml?" Atticus yukar bakt. "Gittiler. Uyu Tom. Artk seni rahatsz

Yatma saatimizi oktan gemiti. ok yorulmutum. Atticsu'Ia Bay Underwood btn gece konuacaa benziyortard. Biri aada... teki yukarda... Sonunda Atticus dnd, sndrd ve iskemleyi ald.

"Ben tayabilir miyim Bay Finch?" Soran Dill'di. Bandan beri hi konumamt. "Saol olum." Brosuna giderken Dill'e ben Jem'le babamn gerisinde kaldk. Dill'in kucanda iskemle olduu iin yava ilerliyordu. Ara almt ve bir ara Atticus'un Jem'in azarladn andm. Yanlmm. Sokak lambasnn altndan geerken Jem'in ban okad. Sevgisini hep bu davranla gsterirdi.
ON ALTNC BLM
Jem beni duymutu. Ban ara kapdan uzatt. Tam yanma geliyordu ki Atticus'un yand. Snene dek oIduumuz yerde ka|p bekIedik. Dnyordu. Ortalk yatnca Jem beni odasna gtrp yanna yatrd. "Uyumaya al. Bakarsn yarndan sonra herey biter." Halam uyandrmamak iin sessizce ieri szlmtk. Atticus arabay gar{ yoIuna sokunca motoru stop ettirdi ve birlikte arabay ittik. Arka kapdan gelp, sessizce odalarmza daldk. Yorgundum. Tam uykuya dalyordum ki o bombo sokakta gazetesini katlayp, gzlklerini kaldran Atticus gzlerjmin nnde canlanverdi. Gecenin olaylarnn anlam kafama yeni dank ediyordu. A|amaya baladm. Jem ok anlayl davrand. lk kez dokuz yandaki insanlarn bu tr ileryapmad konusunda nutuk ekmedi bana. O sabah Jem dnda kimsenin itah yoktu. yumurtay silip sprd. Atticus onu hayranlkla izlerken, AIexandra Hala'mdan honutsuzluk belirten sinyaller alyorduk. Gece yars sokaa kaan ocuklar ailelerinin utan kaynaklarydlar. Atticus utan kaynaklarnn yanna gelmi olmalarndan mut154

bir sava gibiydi.

ksn. Bydnde sana da koyarm." "Belki mideme iyi gelir." pekalA deyip bfeden bir fincan kard. FincAna bir kak kahve koyup stne st ekledi. ona dilimi kardm ve kaam kaldrnca da halamn atk kalarn grdm. Neyse ki bana deiI de Atticus'a ka atyordu. calpurnia mutfaa gidene dek bekledi. sonra da ..onun nnde byle konuma," dedi. "Kimin nnde nasl konumayaym? " "Calpurnia'nn nnde! nnde Braxton Underwo od Zencilerden nefret eder dedin." ..Bunu Cal bilir. Maycomb'daki herkes bilir." Babamdaki sinsi deiikliin farkndaydm. Ha|amla konutuklarnda belirginIeiyordu. kzgnlk deildi ama souk

sevlmli baklarmla baktm ama yaramad. "Daha ok k-

lu olduunu belirtti ama halam, "Samalama! Bay Underwood hep oradaym!" dedi. "Braxton'n bunu yapmas ok ilgin zencilerden nefret eder. Tek|ni bile yanna yaklattD.?z. Bay Underwood aalk, sinirti b|ri olarak bil|nirdi. Babas onu Braxton Bragg olarak vaftiz ettirmiti. Bay underwood da bu ad lekelemek iin mr boyu uramt. zaten Attlcus gneyin nl generallerinin adlar taklan ocuklarn hep alkolik olduklarn savunurdu. calpurnia Hala,ma kahve koyarken ona yakar dolu en

"Masada sylenen her eyi cal duyabilir. kendisi bu aile iin ne anlama geldiini biliyor," derken sesi buz gibiydi. "Bence iyi bir tutum deilAtticus. Yz buluyorIar. Aralarnda nasl konutuklarn bilirsin. Bu kasabada ne|er olup bittii gn batmadan gecekondulara vorI. Babam ban brakt. "on|ar konumaktan alkoyacak bir yasa bi!miyorum. Belki de onlara bu denli malzeme bulmasak yle konumazlard. Neden kahveni imiyorsun scout?,
155

Kamla oynuyordum. "Bay Cunningham, dost bilirdim. Bir zamanlar bana yle demitin." "Yine de yle." .,Ama dn gece sana saldrmak istedi?" Atticus ataln brakp, taban itti: "Bay Cunningham aslnda ok iyi,bir insan. Hepimiz gibi onun da geree krleti-

i durumlar oluyor." Jem konutu: ..Buna krlk deme."Dn gece seni ldr_ mek istedi o.,,

,,Beni hrpalayabilirdi olum ama bydnde insanlar daha iyi anlayacaksn. Saldrgan bir kalabalk insanlardan oluur. O da byle bir kalabaln parasyd ama yine de in_ sand. Gneydeki kasabalarda benzer kalabalklar hep blldlin insanlardan oluur. Pek rktc saylmaz, deil mi?" ..Hayr," dedi Jem. ,.onlarn akln bana getlrmek iin sekiz yanda bir ocuk yetti. Belki de bu bir eyi kantlar. Belki de ocuklardan oluan bir ynetime gereksinmemiz var. Sizler Walter Cunninham' bir iki dakikalna benim pabularma yerletirdiniz.

Bu da ona yetti." Dilerim Jem byynce insanlar anlard. Ben pek anlayamayacaktm. .,walter,n okula geldii ilk gn son gn olacak," dedim.

Atticus, .,Ona dokunmayacaksn," dedi serte. "lkinizin de ne olursa olsun kin beslemenizi istemiyoruT. *Gryorsun, deil mi?" dedi halam. "Nelere yol ayor bu iler. Uyarmadm deme." Atticus demem dedi ve kalkt. gn var. zninizle. Jem, bugn senin ve "nmde koca bir Scout'un kasabaya inmenizi istemiyorum. Ltfen." Atticus kyordu ki odaya atlaya Aplaya Dill dald: "Kasa_ badaki herkes duymu. Bacak kadar boyumuzla yz kiiye enge! olduumuzu." Halam onu susturdu. "Yz kii deiIdi. Kimseyi de durdurmadnz. Yalnzca bir sr sarho Cunningham serserisiydi, o kadar."
156

"Amaan haIa, Dill hep byle konuur.,, Jem'di bu. Peinden gelmemizi istiyordu. Halam, "Bugn bahede kaln," diye bard. Sanki cumartesiydi. Gney ynnden gelen bir kalabalk evin nnden sel gibi akyordu. Bay Dolphous Raymond saf kanyla getl. Jem: "Eyerde nasl duruyor gryor musunuz?" dedi. "sabahn sekizinde insan nasl sarho olur?" Peinden bir araba dolusu hanm geti. Pamuklu gne apkaIara, uzun kollu giysilere brnmlerdi. Arabay da yn kasketli, sakall bir adam sryordu. Jem "bunlar Menonit Mezhebi'nden," dedi. "Dme kullanmay gnah sayarlar." ormann iinde oturur, alverilerini nehir kanalylayapar, Maycomb'a pek inmezlerdi. Di]l'in ilgilendiini gren Jem aklama]arn srdrd: "Hepsi mavi gzldr. Evlendikten sonra tra olmaz|ar. Karlar sakallar ile kendi]erini gdklamalar ndan holanrlarm . " Bay X Billups katrnn zerinde geti. Bize de el sallad. X. Baharfi filan "Tuhaf adamdr," dedi Jem. "Ad basbaya kez durumadaym ve adn sormular. O da X Blldeil. Bir lups demi. Yazman adnn harf]erini tek tek saymasn istemi, o da X demi. Yine sormular, yine X demi, KAda X yaz.p gstermi. Adn nereden buldun deyince de ailem beni byle niusa geirtmi demi." Tarallar nmzden geerken Jem Dill'e tannm kiilerin zgemilerini ve tutumlarn anlatyordu. Bay Tensaw Jones oyunu iki yasandan yana kullanmt. Bayan Emily Davis gizlice enfiye ekerdi. Bay Byron Walter keman alyordu. Bay Jack Slade'n nc takma dileriydi bunlar. Bir araba doIusu ask yzl kasabal belirdi. Bayan Maudie'nin ieklerle donanm bahesini birbirlerine gsterince o da verandaya kt. Bir zellii vard. Veranda da durdu mu yzn gremezdik ama duru biiminden hep neler hissettiini anlardk., u anda da kollarn kavuturmu, omuzlar
157

gemitik.

sanrm bu Ayak-ykayclar eytann kutsal kitab ilerine alet ettiini dndler. Arabac, katrtar kamlad,. "B"y"n Maudie'nin bahesine neden kar ktklarn, anam,yordm. kald ki Tanrnn gnn bahed eren birinin kutsat kitab ezbere bilmesi bu tepkiy oina oi inlamsz klyordu. "Durumaya gidiyor musunuz bu sabah?,'a"r,"sn"

dmt. Gzlkleri gnete parlyordu. yznde eytanca bir glmseyi olduunu biliyorduk. Arabann srcs katrtarn yavalatt. crtlak sesli bir kadn, "Kibirle gelen karanlklarta gider,,, diye bard. Bayan Maudie nin buna yant, *Mutlu bir 1)rek, yuitde ydnlatr,,
oldu.

di. Meydan, gazetelerine oturmu piknik yapan, biskvi ve

pekmezIerini scak stle mideye indirenlerle doluydu. Kimi]erl souk tavuklar, domuz pirzolalarn kemiriyorlard. Daha da zengin olanlar yemein ardndan ampu! biimli bardak|arndaki kolalar yuvarlyorlard. Yal suratl ocuklar kalabaln arasnda ember eviriyor bebekler meme emiyorlard. Meydann uzak bir kesinde de Zenciler, gnein altnda sessizce oturuyorlard. Tuzlu balk, peksimet ve kola'yla karnlarn doyurmaktaydlar. Bay Dolpmus Raymond da onlarlayd. ,,Jg1,, dedi Dil, "kesekdndan iiyor!" Grnt oydu. l<l sar kam dudaklarndan kesekAdnn derinliklerine uzanmaktayd. Di]l, "Hi byle bir ey grmedim! Orada nasl tutuyor?,, diye sordu.

Ortalk bayram yeri gibiydi. Hayvan balayacak yer kalmamt. Katrlar ve arabalar bo aalarn altlarna ekilmiler-

Bryan konuma yapacak!" ..Sen nereye Stephanie?"

hi

giyapka miti. "Vay vay vay| unlara bak. san< William Jenn:s

,.Hayr,, dedi. "Bu sabah adtiye'de iim yok., "Gidip izlemeyecek misiniz?" diye srdum. "Gitmeyeceim. zavall birini mr boyu hapse mahkm edecek bir durumay iztemek i karartc'bir j. J unlara bakn: Grende Roma'da karnaval var S?R. ."Durumay halka ak yapmak zorundalar. Yoksa hakszlk olur," ciedim. ama ak diye de gitmek zorunda deilim, . "Farkndaym yle deil mi?" Bayan stephanie crawford geldi. ve eldiven

sabah jri yelerini semekle geirdiklerini .oy"o. yemekten sora Dill'i alp kente indik.
158

syledi. *Belki de Atticus neter eviriyor diye durumaya giderim., "Dikkat et de seni tank laplTasD. Ne demek istediini sorduk. Bayan stephanie bu davay o <aogliyi biliyor ki, bri tanklk yapsn demek istiyordu. olene dek kenten uzak durduk. Atticus yemege geldi ve

"Jitney'in dkkdn na. " Bayan Maudie bugne dek onun apkayla arya gittiini grmediini

Jem kkrdad. "inde viski dolu bir ie var. Hanmlar kzdrmamak iin. Btn leden sonra ier. Bitince de grrsn gider doldurur." peki?" "Neden Zencilerle oturuyor yapar. onlar bizden ok seviyor sanrm. yre "Hep yle snrna yakn, herkesten uzakta yaar. Zenci bir kadn, deiik renkli bir sr ocuu var. Grrsek sana gsteririm. "Serseriye benzemiyor," dedi Dill. "Deildir. Eski bir ailedendir. Bir sr de topra vd,. "Neden byle davranyor?" "O da yle biri ite. Derler ki dnn hi unutmam. Sanrm Splender kzlarndan biriyle evlenecekmi. Byk bir dn olacakm ama provadan sonra gelin gidip kafasna bir kurun skm. Tfein tetiini ayakparmaklaryla ekmi diyorlar."

"Nedenini bilen var m?" "Hayr. Bay Dulphus dnda hi kimse bilmiyor. Gelin, Zenci kadn renmi diyorlar. Sanrm Dolphus hem kadn tutarm hem de evlenirim deml. O gn bugn hep sarho ge159

zer. Ylne de ocuklarna ok iyi davranr." Jem, "melez ne demektir?" diye sordum? "yar beyaz yar siyah olan. onlar biliyorsun scout. Biri krmz sal. Eczanede alr hani. O yar beyaz ite. Ackl." "Ackl m? niye?" "Hibir yere ait deiller. Zenci]er onlar istemiyor, beyaz diye. Beyazlar istemez, Zenci diye. Ortada kalmlar. Bay Dolphus ikisini kuzeye yollam. kuzeyde buna aldrmyorlarm. Bak ite biri." Dill, "Nas[anlyorsun?" diye sordu "Bana Zenci gibi grndler."

bina da onlara gre yaplmt. Onlara ramen demek daha doru olurdu. Viktorya a stili bu bina kuzeyden bakldnda gze batmyordu. Ne var ki gney tarafndan Yunan stili stunlar 19. yzyldan kalma saat kulesi ile eliiyordu. Kulede paslanm, gvenilir olmayan eski bir saat vard. lnsanlarn gemiin nesnel kalntIarn saklamadaki direngenliini
simgeliyordu. ikinci kattaki duruma salonuna varmak iin bir sr gne grmez blmeyi geerdiniz. Vergi memuru, vergi toplaycs, yazman, savc ve dierleri rmeye yz tutmu dosya]arn kokusu ile sidik kokusunun birbirlerine kart serin odalarda yaarlard. Gndz k yakmak zorundaydlar. Tahtalar hep tozlu olurdu. Burada yaayanlarn tm evrelerine uymutu. Kck, gri suratl, gneten, rzgrdan nasiplerini almam adamcklard.

dlar.

llr," dedl Jem. Maycomb yre Adliyesi uzaktan Arlington'u anmsatyordu. Gney tarafndan damn tayan stun|ar bu i iin ok hantat-

"Anlayamazsn. Bilmen gerek... Ama bu bir Raymond." "Nasl anlarsn?" "Scout, syledim ya! Bilmen gerek." "peki bizim zenci olmadmz ne belli?" ..Amcam bilemeyiz diyor. Bildiimiz kadar zenci kanmz yok ama atalarmzn atalar kutsal kitap'ta sz edilen Etiopya'dan gelmi olabilirlermi." "O ok gerilerde kalm saylr." "Ben de yle dndm ama buralarda bir damla zenci kan seni toptan kara yapar. Hey, una bakn..." Grnmeyen, duyulmayan bir ar herkesi ayaa ka|drm, gazete ve kAtlar evreye yaymt. ocuklar annelerine gittiler. Bebekler kalalara yerletirildi. Erkekler terden slak apkalaryla ailelerini duruma salonuna ynelttiler. Meydann te yanndan zenciler ve Bay Dolphus kalkm, pantolonlarn dzeltiyorlard. Aralarnda birka kadn ve ocuk da vard. Sabrla beyaz ailelerin girmesini beklediler. "erl girelim," dedi Dill. "Herkes girene dek bekleyelim. Atticus bizi grrse kzabl-

Kalabalk olacan biliyorduk ama koridordaki ynlara da hazrIkl deildik. Jem ile Dill'den ayr dtm. Duvar kenarndan yrdm. Jem naslsa beni bulurdu. Bo gezerler kulbnn arasnda buldum kendimi. Bunlar yaamlarn hibir ey yapmadan, meydandaki meelerin altnda pinekleyerek geiren, beyaz gmlekli, yeiI pantolonlu, pantolonlar as_ kl bir grup adamd. Grnmemeye alyordum. Adliye'de_ ki ilerin en acmasz eletirmenleri olan bu adamIar iin Atticus, 'Yasalar bir yarg kadar bilirler' derdi. Genellikle durumalarn tek izleyicileriydiler. Bugn allagelmiin tersini yaamak onlar huzursuz etmi gibiydi. Konutuklarnda sesIeri ciddiydi. Babam konuuyorlard. *Ne yaptn biIiyordur s?htIT,, dedi biri. ,.Ee... e... pek sanmam," dedi teki, "Atticus Finch ok "*:bnn','}", n"rn"kten okur., yeler kkrdadlar. nc bi_ Ii, ..31, bir ift tafm var, Billy," dedi. "Yarg ona bu grevi verdi. Zenciyi koruma grevini.,) ..Evet, o da koruyacak. te ben de bunu beenmiyou]T. Bu habercii. yb bir haberdi ki olaylara bambaka bir bo-

Adliye 1865'de yandnda geriye bir bu stunlar kalm,

160

Bb ldrmek/ F:

161

yut kazandryordu. Atticus istese de istemese de savunma yapmaya zorunlu klnmt. Bize bunu sylememi olmas ok tuhaft. Hem kendimizi, hen onu savunmada bu kozu kullanabilirdik. "Zorunlu, onun iin yapyo|,, g6" az kavga ve atmaya eitti. Peki, bu kasabalnn davranlarn aklyor muydu? Yarg Atticus'u grevlendirmiti... Atticus onu savunmay planlyordu... Bundan holanmyorlard... Kafam
kart.

baladlar.

Beyazlarn gemesini bekleyen Zenciler ieri girmeye

"Hoop, hoop" dedi bogezer takmndan biri, bastonu da havadayd. ..Durun baka]m!" Eklemleri kirelenmi bu yallar trmana geti|er ve beni arayan Dill'le Jem'e arptlar. Jem bard: "Haydi Scout, oturacak tek bir yer yok. Ayakta kalacaz." Zenciler trmanrkgp, ,,ura} bak,, dedi sinirli sinirti. ndeki yallar yerleri kapacaklard. ansmz yoktu. Jem'e baklrsa sorumlusu da bendim. Boynumuz bkk kalakaldk. "eri giremiyor fftusu,|uz. Peder Sykes'd bu. Siyah apkas elinde, bize bakyordu. "Bakalm e yapabiliriz." Peder Sykes st kata seyirtti. Birka dakikada da geri dnd. "Aada hi yer yok. sanrm balkona yanma gelmenizde bir saknca yoktur.,) iI ,.{gg, dedi Jem. Sevinle Peder Sykes'in nnden salo,,a kotuk. Kapal bir merdienden kp onu bekledik. Peder Sykes nefes nefese gelip bzi Zencilerin arasndan ilerletti. Drt Zenci kalkp n sradaki yerlerini bize braktlar.
Zenciler Balkonu salonun yan boyunca uzanyordu. Buradan her eyi grebiliyorduk. Jri sol tarafa, pencerelerin altna oturmutu. Sska, yank iftilerdi hepsi. Bu doald nk kasaballar jrilere pek girmezlerdi. Ya izinli olurlar ya da yelikleri kabul edi|mezdi. Jri'den bir ikisi Cunninngham'lara benziyordu. Dimdik, dikkat kesilmiesine oturuyorlard.

evlenip, kartlar... ta ki bir Cunningham bir Conningham' toprak haklar konusunda dava edip bu hakk eie geirene dein. Bu tartmann ortasnda Jeems Cunningham annesi-

Savc, baka bir adam, Atticus ve Tom Robinson'un srtlar bize dnkt. Savcnn masasnda kahverengi bir kitap ve sar tahtalar vard. Atticus'un masas botu. Seyircileri durumadakilerden ayran parmakln iinde tanklar oturuyordu. Olarn da srtlarn grebiliyorduk. Yarg Taylor yal ve uykulu bir kpekbal gibi koltuunda oturuyordu. Klavuz bal ise nnde hzl hzl not alyordu. Taylor tm yarglar gibiydi. Sevimli, ak sal ve krmz suratlyd. Durumalarn rktc derecede kurallara bakmakszn yneten blrlyOl. Arada ayaklarn krsye koyar, aksyla trnaklarn temizlerdi. Uzun durumalarda, hele yemek sonrasnda uyuyor sanrdnz. Onu uyandrmaya alan bir avukat kastl olarak kitaplarn drnce bu yargn gerekten uyumad ortaya kmt. Taylor gzn hi amadan "Onu bir kez daha yapn Bay Whitley, size 100 dolar!k ceza keserim" demiti. ini nemsemez grnse de bu iin ustasyd. pleri hep elinde tutard. Tkezledii bir kez grlmt. Onu tkezletenler de Cunningham'lard. Oturduklar yer olan Old Sarun'da ayn ad tayan, ama ne beladr ki iki ayr aile bulunuyordu: Cunningham'larla Conningham'lar, adlarn yazl yalnzca bilimsel bir tartma konusu olana dein

nin resmi belgelere Cunningham yazdn ama gerekte Conningham olduu konusunda tanklk etti. Bu Cunning-, ham'n okumas, yazmas yoktu. Geceleri ounlukla verandada oturur, dalar giderdi. Old Sarun'lularn tuhaflklarn dok-z saat boyunca dinleyen Yarg Taylor davay iptal etti. Neye dayanarak diye sorulduunda da hileli hisse iddiasnda bulunmak deyiverdi. lerini dkp rahatladklarn umuyordu. Bandanberi istedikleri de buydu zalen. Yarg taylor'un ilgin bir alkanl vard. Salonda sigara iimini serbest brakrd. Kendisi imezdi ama anslysanz
163

162

arada bir azna uzun bif puro koyup bunu inediini grrdnz. Puro yava yava yok o|urdu. Birka saat sonra geriye incecik bir sopa kalrd. z de Yarg'n mide sularna karm oIurdu. Bir keresinde Atticus'a Bayan Taylor kocasn nasI pebiliyor diye sormutum. O da pek pmyorlar demiti. Tank yeri Yarg'n sandayd ve biz ieri girdiimizde bay Heck Tate yerini aImt biIe.

bir Zencinin kzna tecavz ettiini syledi."

oN yEDl.c eurv
,.Jem,,, dedim, "unlar Ewall']ar m?" ,<g5,,, dedi Jem, "Bay Heck Tate tank|k edecek."

"Tabii. Arabaya binlp, elimden geldiince abuk gittim." "Ve ne grdnz?" "onu n odada yerde yatar grdm. Dvlmt. onu ayaa kaldrdm, yzn ykad ve iyi olduunu syledi. Bunu kim yapt dedim. O da Tom Robinson dedi..." O ana kadar dikkatini trnaklarna yneltmi olan Yarg, iliraz beklermi gibi kafasn kaldrd ama Atticus'da hareket
yoktu.

"Gittiniz mi?"

"Bob... yani Bob Ewell bir gece..." "Hangi gece?" "21 Kasm gecesi. Tam brodan km eve gidecektim ki Bo... Bay Ewell ieri girdi. ok heyecanlyd. Evine gelmemi, 164

kim ard?"

Bay Tate giyinip kuanmt. zerinde sradan bir elbise vard. Bu da onu herhangi bir adam yapyordu. Yksek izmeleri, deri ceketi, fieklii yoktu. ite o andan itibaren beni rktmez oldu. ne doru eilmi, oturuyordu. Ellerini dizlerinin arasna sokmu, cankulayla.savcy dinliyordu. savc bay GiImer'i pek tanmyorduk. Abbottsville'dendi. Durumalar iin gelirdi. Jem'le ben durumalarla pek ilgilenmezdik. yumuak yzl, saIar seyrek, ya krk ile altm arasnda herey olabilecek bir adamd. Arkas bize dnk oIduu halde gzlerinin hafif aln biliyorduk. Bu al hep lehine ku]lanrd. Bakmad halde bakyor sanrd herkes. Hem jri yeleri, hem tank, kendilerini inceleme attnda bulurtard. "... kendi kelinelerinizle Bay Tate," diyordu Bay Gitmer. Bay Tate gzlklerine dokunup, dizlerine bakarak konumaya balad. "arldtT...> "Jri'ye doru anlatabilir misiniz, Bay Tate? Saolun. Sjzi

mu tecavz etti diye sordum, ona da evet dedi. Ben de Robinson'un evine gidip onu getirdim. San tand. Ben de onu tutukladm. Hepsi bu kadar." "Teekkr ederim," dedi Bay Gilmer. Yarg, "Soru var m, Atticus?" dedi. ,.Evet,, dedi babam. skemlesini arptmt. Kolunun teki

.tBen de Tom mu byle dvd dedim, o da evet cJedi. O

de lskemlenin arkasndayd. "Dokior ardn m erif? Hi kimse doktor ard m?" "Hayr efendim,,, dedi Bay Tate. "Doktor armadn m?"

"Hayr." "Neden?" Sesi alaylyd. "Syleyebilirim. Gerekmiyordu Bay Finch. Durumu ok ktyd. Bir eyler olduu apak ortadayd." "Ama doktor armadn. klmse armad. kimse onu doktora gtrmedi."
,.Hayr efe...),

iTlliTl t.

Yarg Taylor arayagirdi. " kez yantlad Atticus. ar-

"Emin olmak istedim." Yarg bu sze gld. Jem'in eli balkon demirini skyordu. Nefesin| tuttuunu grdm. Kimsede benzer bir tepki yoktu. Fazla duygusal davranyordu. Di|l sakindi. Peder Sykes da. "Ne oluyor?" "Hit!"
165

"Yani..." "Yaralarn anlat, Heck." yarm "kafasna vurulmutu. kollarnda morluklar vard. saat kadar nce olmutu..." "Nereden biliyorsun?" Bay Tate srtt. "yle dediler. Neyse.". ben gittiimde berbatt. Gz norarmt." "Hangi 9z?" Bay Tate ard. San svazlad. Soruyu ocuka bulmu gibi Atticus'a bakt. "Anmsamyor musun?" diye sordu Atticus. Bay Tate grnmez birini gstererek, "sol gz," dedi. yoksa "Bir dakika erif. sen bakarken sol taraftaki mi? kendi solu mu?" "Tamam... sa... sa gzyd Bay Finch. Anmsyorum. Yznn sataraf darma duman olmutu. Birden gzlerini krptrd. Sanki bir eylerin bilincine yeni varyormu gibiydi. Sonra kafasn evirip Bay Robinson'a bakt. Robinson da onu bir eyler drtm gibi kafasn kaldrd.

,.erif," diyordu babam, "kt dvlmt dediniz. Nasl?"

"Kollar morarmt. Bana boynunu gsterdi. Boynunda, grtlanda parmak iz]eri vard..."

"epeevre mi? Arkasnda m?" "epeevre dedim Bay Finch!" "yle mi dersin?" "Evet. nce bir boynu vard. Herkes uzanp, epeevre... "Soruma evet veya hayr deyin erif, ltfen," dedi. Tate sustu. Atticus yerine gelp sz savcya brakt. Savc da Yarg' gsterdi.Yarg da Bay Tate'e ban sallaynca Bay Tate iskemIesinden kaIkp aa indi. Salonda balar dnd, ayaklar yer deiti. Bebekler el deitirdi. Bir iki ocuk sa]ondan dar kt. Arkamzdaki Zenciler fs]datlar. Dill, Peder Sykes'a neler olup bittiini sordu ama o da pek bilmiyordu. Buraya kadar olup bitenler ok can skcyd. Kimse barp armamt, savc ile savunma arasnda srtme kmamt. Filmlerdeki gibi deildi. Herkes dkrklna uram gibiydi sanki. Atticus sradan bir i davasndaym gibi sakindi. Kudurmu denizleri bile sakinletirmeye yatkn yaradlyla tecavz davasn kuru bir pazar vaaAna evirmiti. Kafamdaki bayat viski kokular, saklanIan ahrlar,
uykulu gzl, bela arayan adamlar, ieriden gittiler mi diye soran bouk bir ses... hepsi yok olmulard. Karabasanmz b!tmiti. Her ey dzelecekti artk. Seyircilerin hepsi Yarg Taylor kadar rahattlar. Jem dnda. Yarm yamalak srtyordu. Gzleri de glyordu. Savunma g kazand gibi bir eyler zrvalad. Gsteri yapyordu.

il]

Atticus da bir eyler yakalam gibiydi ki ayaa frlad. "erif sylediklerini yineler nisin?" "Sa gzyd dedim." "Hayr...,, Atticus yazmana gitti. Bir sayfa geriye dndler. Yazman okudu: "Bay Finch, anmsyorum. Yznn o taraf
darma duman , Atticus Tate'e bakt. "Ne taraf Heck?,, "Sa taraf Bay Finch. Ama bir sr beresi vard... onlar anlatmam ister misin?" Atticus baka bir soru soracak gibiydi ama vazgeti.

olmutu.,,

"Evet. Obr yaralar neydi?"

Bay

yoktu,

" dercesine bakyordu.

Tate yantlarken Atticus, Robinson'a "Hesapta

bu

"... Robert E. Lee Ewell!" Mubair'in nlayan sesine horoz gibi, ufack tefecik bir adam karIk verdi ve gelip yerini ald. Kendi adn duyunca ensesi kzarmt. Dndnde yz de ensesi kadar kzld. Ada ile pek benzerlii olmadn grdk.(-) Alnna yeni ykanm bir perem dklmt. Burnu sivri

166

167

ve parlakt. enesi yokmu da, ince boynunun bir uzantsym gibiydi. "... Tanr yardmcm olsun," diye tt. Maycomb kadar byk her kasabada Ewell'lar gibi aileler vardr. Hi bir ekonomik deiim, bunlarn durumunu sarsmaz. Byleleri zenginlik gnlerinde de yoksulluk gnlerinde de konuk gibi yaarlar. Okul grevlileri ocuklarn okulda tutamaz, salk grevlileri doutan sakatlklardan, parazitlerinden, pis
evrelerinin getirdii hastalklardan onlar kurtaramaz.

Noel,de nz. Noel dnda kimsenin oradan get olmazd, bakan kiliseler yard,m sepetleri yollard. Bir de betediye kendimizin dkmesini plere yardm eimemizi, pmz itlro. Geen Noel arya uyup gitmitik. Anayo|dan pl_ ge ba Ewel1,1arn evinin nnden geen ve Zenci ma_

hallesinegidentoprakbiryolvard.Dnmekiinyagerigitmeniz ya da ,onln. kadar gidip, Zencilerin bahelerinden

oraoan

Maycomb'un Ewell'lar, kasabann p dkme alannn tesindeki eski bir zenci kulbesinde oturur|ard. kulbenin tahtalar tenekelerle salamlatrlm, dam teneke kutularla sktrlmt. Drtke olan binada drt minik oda vard. Kulbe drt eri br tan zerine ireti oturtulmutu. Pencereleri yalnzca duvarlardaki aralklard. Bu aralklar yazn peynir uvallar ile rtl olur, bylece evi plkten gelen sineklere kar korurlard. Sineklerin karnlar hep at. nk Ewell'lar pl her gn elden geirirlerdi. Sonu (yediklerinin dnda kalanlar) evin evresini deli bir ocuun oyun yerine dndrrd. Kesilmi aalar, eski sprge sopalar ve alet saplar it ilevi grrd. Her sopann ucunda tellerle tutturulmu pasl trmklar, krekler vard. Bu barikatn evreledii alanda bir T-Ford otomobi], eski bir dii iskemlesi, Nuh nebiden kalma bir buzluk ve daha gsterisiz eyler; esk| pabular, radyoIar, resim ereveleri, kavanozlar bulunurdu. Btn bu hengAmenin arasnda portokal renkli tavuklar umutla eelenirdi. Bu bahenin bir kesi Maycomb'u hep artmtr. it boyunca sralanm, eski porselen kaplar iinde prl prl, harikulade sardunyalar dururdu. Bayan Maudie bahesine sardunya ekecek kadar aIak gnll olsayd ancak bu denli sevgiyle baklm olurlard. Mayella Ewell'a ait olduunu sylerlerdi. Kimse evde ka ocuk olduunu bilmiyordu. Kimi alt, kimileri dokuz derdi. Yoldan geerseniz pencerelerde hep birka kirli yz grrd168

baca_ manevra yapmanlz gerekirdi. karl aralk sabahlarnda ierden vuran atele kzaran larndan kan mavi dumanlar kulbeter, temiz ve scak grnrlerdi,

,"

gibi bir taralnn burnu cik gibi kokular ayrt etmek iin Atticus yok olurlard, gerJkyordu. Kokular Ewella,lara yaklatka komularndan iyi yapan tek adam

evredegzelkokularourdu.Tavuk,kzaranjambon...Jem ve gelin_ b"n kzarin bir sincab farkedebilirdik. Ama tavan

Tank iskemlesindeki eyscaksuVesabunlaykandndatenininbeyazadnme.

siydi. '

BayGilmerbirazbozuldu.onaacdmbirden.BireyiimyanIglara d_ di aktasam iyi olacak. Avukat ocuklarnn olageten tartmala,l b,1_ tklerini duymutum. Dava sraslnda zlrlermi, llk kp kar taiaf babalarnn can dman sanr, grnce rrrioiinde de kot kola, dosta dar ktklarn "i" arpkalrlarm.Jem'lebenimiinbugererlideildi.Baba. Bu sorun deildi, mtzn kazanmari y" da yitirmesi bizim iin bir anlatmda bulunamadysam nedenle yeterinca duygusal zrdiIerim.Bunuyapsam,gerekdolurdu.Tartmag. edebiliyorduk rev gerei olmaktah kp kiiselleti mi ayrt avukatlar izlerken o, kez babam'= dnda olan "rn,n, Bay Gilmer de babam da grevlerini yapyorlard, oluyordu. ve ona terbiyesizlik selik Bay Ewell Bay Gilmer,in tanyd Bir sonraki soru, "Mayella etmesi gereken ,n ion kiiydi. yant ise uydu: Ewall'n babas msnz?" oldu, Verilen
169

..Bay Robert Ewell?" diye sordu Bay Gilmer, "Adm bu arkada!"

tana bakt:

ge... annesi ld., "Deilsem renmek iin yarg Taylor kprdand. ok isxemsin yavaa dndrp

nsna varml olmal ki uykulu bir biimde yernden <ayxo. "Saat kat Bay Ewell?" "Gn batmndan az nce. Ne diyordum? Maye|la sa hazretlerine nispet yaparcasna baryrdu..., "Evet? Baryordu?, dedi Bay Gitmer. Bay Ewell akn akn Yarg'a bakt. "ey. Mayella yle baryordu k elimdekn flrlatp kotum, ite dolanmm. kendimi kurtarp pencereye vardmda grdm ki..." Bay Ewell'n surat mosmor oldu. Ayaa kalkp Tom Robinson'u gsterd. "u kara kpe Mayella'rn stnde grdm!, yarg Taylor'un davalar pek sessz geerdi ve tokmaa pek gerek olmazd. Bu kez be dakika seye vurdu. Atticus
170

"21 Kasm gecesi eve dnyordum. Bir yn al rp toplamtm. Tam ite geldim ki Mayel|a'nn arroa skm bir domuz gibi bardD... Bu noktada yarg Taytor tann zevzeklk etmeyecei ka-

kahkahalar bakla kesilmiesine sona erdi. Ewe l| zaval l bir sesle, j.o. Yarg i"vio. "Evet efendim,,, ses tonunu deitirdi. "lk kez mi bir durumaya geliyorsu nuz? sizi daha nce grdm sanmyorulT. rant ban sallaynca devam etti; "Bir eyi iyice belleyelim: Ben burada oiurduum srece ahlAk dtibir dnce sze dnmeyecektir. Anladnz m?" Bay Ewel! anlidm dediyse de anladn sanmyorum. Yarg -[aylor iini ekti. "Tjmam m, bay Gilmer?, "Saolun efend|m... Bay Ewell bize 21xasim gecesi olanlar anlatr msnz? kendi kelimelerinizle., Jem srtp san geriye itti. *(gndi kelimelerinizle.,, Bay Gi]mer'in klie szyd. Hep dnrdk; kimn kelimeleriyle anlatacakiarndan korkuyor diye.

"Mayella Ewel|'n babas msnz?,

gidin."

krsye gitmi ona bir eyler sylyordu. Bay Heck Tate sralarn arasnda durmu ortal yattrmaya abalyordu. Zenciler kzgn kzgn homurdanmaktaydlar. Peder Sykes, Dill'le benim nmden eilip Jem'in kolunu ekti. "Bay Jem, Bayan Jean Louise'i eve gtrseniz iyi olacak. Beni duyuyor musunuz, Bay Jem?" Jem ban evirdi. "Scout, eve git. Dill, sen ve Scout eve

"Zorla gtrmen gerek!" Aicus'un kuraln anmsamtm. Jem bana bard ard, sonra da Peder Skes'a "Boverin Peder, naslsa anlamaz," dedi. Gururum incinmiti. "Anlyorum. Senin anladn hereyi ben de anlyorum." "Sus! Anlamyor Peder. Daha dokuzunda bile yok. Peder Sykes'n siyah gzleri kayglyd. "Bay Finch burada olduunuzu biliyor mu? Bunlar Bayan Jean Louise'in ve sizin gibi delikanllarn dtymas ui-gun olan eyler deil." "Bizi gremez. Zarar yok Peder." Jem'in kazanacan biliyordum. Onu bu,adan hibir ey koparamazd. Dill ve ben imdilik gvencedeydik. Atticus baksa bizi grrd. Yarg Taylor tokman vururken Bay Ewell rahat rahat oturmu, yaratt kargaal izliyordu. Tek bir kelime ile piknik yapan bu mutlu insanlar sinirli, gergin bir kalabala evirmiti. Grlt ve tokmak sesleri giderek azald. En sonundayalnz-

ca Yarg Taylor'dan kan pink-ponk-ponk gibi bir ses kald. Ynetime yeniden el koyan Yarg arkasna yasland. Birden yorgun grnd gzme: Yal gsteriyordu. Atticus'un dediini dndm. Kars ile pmyorlar demiti. Yetmi dolaynca olmaIyd. "Bir istek v[, dedi Yarg|, "Salonun boaltlmas, hi deilse kadn ve ocuklarn kartlmas iin. imdilik reddedlldi. nsanlar grmek istediklerini grr, duymak istediklerini duyarlar. Bu4u da ocuklarna gsterme ve duyurma haklar
171

Yarg bir soru ile onu rahatlatt: "Bay EweIl: San kznzla cinsel iliklde bulunurken mi grdnz?"
"Evet... grdm., izleyici|erden t kmyordu. Sank bir eyler syledi. Fsldatlar. "Penceredeydim mi dediniz?" "Evet efendim." "Yerden ne kadar ykseklikte?" "Doksan santim kadar." "eriyi rahat grebiliyor muydun z?u "Evet." "Oda nasl grnyordu?" "Her ey darmadankt. Kavga etmiler 9lbi." "San grnce ne yaptnz?" "Ben arka kapya dolandm. o da arada n kapdan kap

kulland szckleri bugne dek hi duymamt. sessice yinelemeye alyordu. Asl antam yok olmutu. yzndeki kibir yok oldu, yerine kpeklemi bir ifade geldi. Ho yarg bunu yutmad ve tan gz hapsine atd. Atticus'la Bay Gi mer baktlar. Atticus yine oturmutu. yzn gremiyorduk.

vardr. Ama hepsini sessizce karlayacaksnz. yoksa buray boalttrrm. Hem de hakknzda dava aarak. Bay Ewell, tanklnz bir Hrlstiyana yarar dille yapacaksnz. Mmknse tabii. Devam ed|n. Bay Gilmer." Bay Ewell bana sar ve dils|zleri anmsatyordu. yarg'n

apartopar inerken Atticus'a arpt. Bu kez TayIor salondakilerin g|mesine ses karmad. "Bir dakika baym. Size bir-iki soru sorabilir miyim?" Bay Ewell geri geri iskemleye geip yerleti. Aicus'un yzne byk bir gvensizlikle bakt. Maycomb yresinin tm tankIar bu ifadey kar tarafn sorgulamas srasnda taknrlard. gece pek koutur"Bay Ewell," diye balad Atticus. "O musunuz. Eve komusunuz, pencereye komusunuz, ieri komusunuz, Mayella'ya ve Tate'e komusunuz. Bu ara-

da doktora da kotunuz mu?" "Gerek yoktu. Olup biteni grmtm." . ..Ama anlamyolutT,> dedi Atticus. "Mayel|a'nn durumundan kayglanmadnz rr. grmtm." "Hem de nasl. Kimin yaptn durumunu... yaralarnn tbbi yardm gerektirece"Fiziksel ini dnmediniz mi?"

ardndan gidemedim. ieri girdiimde yerde baryordu..., "Sonra ne yaptnz?" "Bay Tate'e kotum. Kim olduunu bitiyordum. te< Zenci mahallesinde otururdu. Her gn nmzden geerdi. on be yldr oralarn temizlenmesi iin yre ynetimine bavururum yarg bey; bunlar hem tehke, hem de topramn deerini dryorlar... " "Saolun Bay Ewell," ded| Gilmer. Tank, iskemteden
172

gitti. kim olduunu grdm tabii. Mayella'nn durumu nedeni ile

"Niin?" dnmecjiniz mi?" "Doktora gereksinimi olduunu Tank hi dnmediini, mr boyunca h doktor armadn, arm olsa bunun kendisine be dolara patlayacan syledi. "Hepsi bu mu?" diye de ekledi. deil "Pek deil. Bay Ewell, erif'in dediklerini duydunuz mi?" "Nasl yani?" "Bay Tate tank iskemlesinde konuurken buradaydnz deil mi? Dediklerini duydunuz?" Bay Ewel| bu soruyu iyice tartt. "Evet." grte misi"Mayella'nn yara-beresi konusunda ayn niz?" "Nasl yani?" Atticus, Bay Gilmer'e bakp gld. Bay Ewell savunmaya yardmc olmaya hi niyetli dei|di.
173

dvlm-t...,, sayriy imdi _Bay virdi. "...yzn o taraf erif, ltfen dediklerini tekrarta, ,jo tz dedin dedim..." "Tate dorusunu bilir. Gz morarmt ve kt dvlmt."

d!

Haa tamam. Tate'nin dedii her eye katlyorum?, "yle mi? Emin olmak istedim., nitcus y"rrn. gitti. Tate'in szlerini bir kez daha okuttu. yazman bunar borsa blteni gibi okuyordu. hangi gz, sol, ah evet demek ki sa olur, sa gzy::...

Finch

anmsyorum

kk adam iskemledeki eski iretiliini ve utangain bulduJ rt,. Gsn kabartt ve yine bir horoza benzedi. Atticus bir soru daha sorarsa patlayacak sandm. "Bay Ewel, okuma-yazmanz var m?, Bay Gilmer araya girdi: "tlraz ediyorum: Tann okur yazarlnn davayla ilgisi yoktur." Yarg konuacakt ki Atticus atld: ,,Sayn Yarg, bu soruyu ve bir sonraki soru ilgisini gsterecektlr." "pekal- yalnz grmemizi sala! itiraz reddedilnitir., iliki konusunda Biy Gilmer de hepimiz kaoar merakl grnyordu. Attcus so.uyu ynelyoruril,, ded. ..Okumanz yazmanz var m?" "Elbette." "Adn z bize yaAp gsterebilir misiniz?, "Tamam. isizlik eklerimi nasl imzalyorum sanyorsun?, Bay Ewell kasaballara sevimli grnmeye Aadan gelen glmeler ve fsltlar onun ne alyordu. maln gz olduuyla ilgili olmalyd. . ,kzmaya balamtm. Atticus ne yaptn biliyordu herhalde ama bana kalrsa yanna k aimadin kurbaa avna kmt. Bebekliimizden bu yani en iyi bellediim avukatlk kural tana hibir zaman, ne olursa olsun yantin bilmediin soru sormama kuralyd. sordun mu hi istemedn br ya-nt alabilirdin. Bu da savunmann berbat olmas demekti.
y_itirmie benziyordu. Atticus'u diTne g-r. 174

Ba1, Ewell bir zarfn arka tarafna yazd ve ban ka|drd. Kaldrnca da kendisini yeni am bir zamba izler gibi izleyen Yarg Taylor'la gzgze geldi. Bay Gilmer yar oturmu, yar ayaktayd. Bir jri yesi parmaklktan teye uzanmt. "Ne oluyor? Ne bakyorsunz?u "SolaksnzBay Ewell," dedi Yarg Taylor. Bay Ewell kzgnd: Solaklnn bu ile ne ilgisi vard ki? lsa'dan korkan bir adamd. Atticus Finch gibi avukatlar onun saflndan yararlanyorlard. Atticus Finch gibileri hep bu tr dalaverelere bavururlard. Ne oldutnu anlatmt. Atticus'un sorular onun tankln sarsamazd. Pencereden bakmt, sonra da Zenciyi kovalamt, sonra da erif'e komutu. Atticus onunla iini bitirdi. Bay Gilmer bir soru daha sordu: "ki ell de kullanma yeteneiniz var m?" "Yok. Bir elimi de teki gibi kullahtIT. Jem sevinten ldrm gibiydi. Balkon parmaklna yumruunu vuruyor. "Kstrdk onu!" diye syleniyordu. Ben sanmyordum. Bana kalrsa Atticus Mayella'y dvenin Bay Ewel| olahileceini gstermeye alyordu. Sa gz morarmt, yznn sa taraf hrpalanmt. Bu da sol elli birinin ii gibi grnyordu. Sherlock Holmes ve Jim Finch buna kanabilirlerdi ama Tom da solak olabilirdi. Bay Heck Tate gibi gzmn nnde yz bana dnk birini canlandrmaya altm. Sa eliyle tutmu, solla da dvm olabilirdi. Tom'a baktm. Arkas dnkt ama omuzlar ve kaln boynunu grebiliyordum. Kolaylkla yapm olabilirdi. Bana kalrsa Jem dereyi grmeden paay svyordu.

ON SEKIZNC BOLUM
Birisi baryordu: "Mayella Violet Ewell!" Gen bir kz tank yerine kt. Elini kaldrp gerei, yalnzca gerei sy}eyeceine yemin ederken pekzayt duruyordu. 175

Tank iskemlesine geip yzn dnnce gerekteki kendine benzedi: Yorucu ilere aIk, kaln gvdeli bir gen kadn. Maycomb'da klmin her zaman, kimin ylda bir ykandn anlardnz. Bay Ewel]'jn kaznm bir grnm vard. Sanki suya batnca koruyucu tabakalarndan yoksun kalmt da derisi d etkenlere duyarl olmutu. Mayella ise srekli temiz kalmaya zen gsteren biri gibiydi. Ewell bahesindeki krmz sardunyalar anmsadm. Bay Gilmer Mayella'dan 21 Kasm'da neIer olduunu kendi kelimeleri ile jriye anlatmasn istedi. Kendi kelimeleriyle,
ltfen.

Mayella sessizdi. "O gn akam zeri neredeydiniz?"

"Yalnzca bir tane var. n tarafta." "Orada ne yapyordunuz?" "Hibir ey." Yarg Taylor, "Ya|nzca ne olduunu anlatn. Anlatabillrsiniz deil mi?" Mayella ona bakt ve hkrklara bouldu. Elyle azn kapam, ylece alyordu. Yarg alamas iin ona bir sre tand. Sonra da: "Yeter!" dedi. Doruyu sylediin srece korkacak hibir ey yok burada. Buras sana yabanc... biliyorum. Ama senin ne utanacak, ne de korkacak bir eyin var. Neden korkuyorsun?" Mayella ellerinin ardndan mrldand. "Ne dedin?" "Ondan,,, dedi, Atticus'u gstererek. "Bay Flnch'den mi?" Mayella ban sallad. "Babama yaptn bana da yapsn istemiyorum. Beni de solak }app... Yarg Taylor kafasn kad. Bugne dein byle bir sorunla kar lamad akt.
176

"Verandada." "Hangl verandada?"

"Ka yandasn Mayella?" .On dokuz buuk." Yarg boazn temizledi ve yattrc bir havayla konumaya balad. ..B?y Finch seni korkutmay dnmyor. Kald ki yapmaya katkarsa ben buradaym. im bu. Koskoca kzsn. imdi dik otur da ona ve hepimize ne oIup bittiini anlat. Yapabilirsin dei| mi?" Jem'e fsldadm: "DeIi mi bu?" Jem tan inceliyordu. "Bilemem. Yarg' kendine acndracak kadar akl var. Belki de... nereden biIeyim canm!" Sakinleen Mayella Atticus'a son bir bak frlatt. "Verandadaydm ve o... o geldi. Babamn getirdii bir ktk vard kesilmesi gereken... babam kesmemi sylemiti. Ben kendimi pek iyi hissetmiyordum. O geince...>

"Kimdi bu'O'?" Mayella Tom Robinson'u gsterdi. "Daha ak olman isteyeceim," dedi Bay Gilmer. "Yazman iaretleri yazya geiremez." "uradaki... Robinso[. "Sonra ne oldu?" benim iin kr. sana "Gel buraya zenci dedim. u dolab vereyim. Kolayca yapabilirdi. Baheye girdi. Ben bir eyrek de eyrei almaya ieri girdim. Arkam dnerken zerime ulland. Boazmdan yakalamt. Pis szler sylyordu. rpndm, bardm. Bana vurdu, vurdu..." Bay Gilmer Mayella'nn kendine gelmesini bekledi. lsIak el-

lerindeki mendi|terli bir ipe dnmt. Yzn silmek iin atnda da bumburuuktu. Bir soru bekledi ama gelmeyince, ve benden yararIand," dedi. "beni yere yatrd, boazm skt m?" "Bardn z m? Barp, kar koymaya altnz vurdum." "Sanrm aItm. Yapabildiimce barp ne oldu?" "Sonra

yor, kim yapt .bunu diye; kim yapt bunu? Sonra bayldm.
Bb drmed Fr

"Pek anmsamyorum. Bir baktm babam odada. Bar-

12

177

gtryordu."

Kendime geldiimde Bay Tate beni yerden kaldrm suya Konuma Mayella'ya gven vermiti. Sesinde babasnn kstahl yoktu. Daha dingindi. Gz kslm, kuyruu kvrlan, kzgn bir kediyi andryordu. "onunla gcnn yettiince boutuunu syledin. cann diine takarak m?" "Evet," Mayella babasnn szlerini yineliyordu. "sana tam olarak tecavz ettiinden emin misin?" Mayella'nn yz burutu. Yine alayacak diye korktum. Ama alamak yerine, "stediini elde etti,, dedi. Bay Gilmer eliyle alnn si]ince, gnn ne denli scak olduunun bilincine vard herkes. "imdilik bu kadar,, dedi kibarca. "Ama orada kaln. Kt Bay Finch'in de soracaklar vol. "savc tan savunmaya kar nyargl davranmaya itefTlaz,>, dedi Taylor. "Hi deilse bu davada itemez." Atticus glmseyerek yerinden kalkt. Tank iskemlesine gitmek yerine ceketini ap, parmaklarn yelek ceplerine sok-

yantlarn yar_ Mayella gzlerini ksp Atticus,a bakt ama onun g,a verdi: *B"n" Bayan Mayella fi]an dedii srece. deilim," 6u navalarna katlanmak zorunda yarg,a b.rakt. Taylor Atticus yine pencereye gidip bu ii akla_ pek acma-duygusu uyandracak tipte biri deildi ama h"y" altka ona acdm. .,Bay Finch,in konuma biimi Sanoie. Varoi Adliye,de birlikteyiz. Seninle alay etmiyor, byle," na kibar davranmaya alyor, Davran Yarg geriye yasano. "Atticus, devam et' Alay etmediin de zabtlara gesin." Mayel_ Bugne <aoir hi kimse ona efendim veya Bayan blr eydi? Ksa ]a deiemi miydi? H"y,r. Yaam ne mene srede rendim. *On dokuz mu dediniz? Ka kardeiniz var?" *yedi. ..okulun ik gn grdm rnee benzeyip benzemediklerini merak ettim, ..En bykleri sjz misiniz?"

"Evet."

tu. Sonra da pencereye yrd. Dar bakt. Bakt yerle pek ilgilenmie benzemiyordu. Dnp tank yerine geldi. Adm gibi biliyordum ki bir konuda karar vermeye alyordu. "Bayan Mayella,,, dedi glmseyerek, "sizi korkurtmaya almayacam... imdilik. Tanalm. Ka yandasnz?" "On dokuz. Yarg'a sylemitim." "Evet doru, sylemitiniz. Sabr gstermeniz gerek. Yalandm. Sylenenleri pek iyi tutamyorum aklmda. Szlerini yinelemenizi isteyebilirim. Yantlarsnz deil mi? yi." Mayella'nn yznde hi de anlay belirten bir anlam yoktu. Kzgn kzgn bakyordu. "Benimle alay ettiiniz srece sorularlr,z' ydntlamam." Efendim?" Atticus armt. " "Alay ederseniz..." Yarg, "Bay Finch seninle alay etmiyor. Neyiniz var sizin kuzum?" dedi.
178

..Anneniz leli ne kadar oldu?"

oldu." "Bilmem, ok okula gittiniz mi?" "Hi

iyi okur

"ki grmeye bala_ Atticus,un soruarnn gerisindeki ereveyi sorularla Ewell,|arn yamtm. Bay Gilmer,n ilgisiz bulduu Jri isizlik parastntn aileyi doyur_ "nt,r,n, ortaya seriyordu. yatrd_ *"y" yetmeo-5ini, babann byk bir olaslkla ikiye hava pek n,-gnerce bataklkta kalp eve hasta dndn, gerekince eski ,obJ, olmad iin pabu gerekmediini ama paralarla harikulade pabular ya_ ,r"n. lastiklerinden kesilmi _ plabildiini, sularn ple yakn bir kaynaktan aldklarn temizliinden rend. evreyi psz tutuyorlard. Herkes kendi yl<anmak istiyorsan kendi suyunu tayordun,

!az?t,IT, "Babam kadar ne kadar gittiniz?" "Okula yl... yl... bilemem,"

sorumllydu.

179

]ii

l
iffi,

ffi

I
.:i i

$l

arkadalar?" Mayella yine yabanileti. "Benimle yine alay ediyorsunuz deil mi Bay Finch?" Atticus bu soruyu kendininkine yant sayd. "Babanz seviyor musunuz Bayan Mayella?" "Sevmek mi? Ne yani?" "Yani size iyi davranr m? Geinir misiniz?" "Eh ite, idare eder. ey dnda..."

Kkler srekli hastayd. Hep kanyorlard. Arada bir, bir hanm gelip Maye|la niye okula gitmiyor diye soruyordu. O da yantn yazl veriyordu. Bir aileye iki okur yazar yeterdi. tekller renmese]er de olurdu. Babann onlara gereksiniml vard. "Bayan Mayella,,, dedi Atticus, "On do\uz yanda bir kzn arkadalar olma!. Arkadalar'nz kim?" Tank arm gibi bakyordu. "Arkadalar?,, ,.Evet, yanza yakn birileri? Kzlar ve olanlar? Sradan

..Tom Robinson'u iyi tanr mydn?"

yuldu.

"Ne dnda?" Mayella babasna bakt. skemtesini parmaktklara dayam olan Bay Ewell oturuunu dzeltip yant beklemeye ko-

"Ne demek istiyorsunuz?" ..Kim olduunu, ne olduunu biliyor muydunsz?" Mayella ban edi. "Kim olduunu biliyordum. Evin nnden hep geerdi." ,.Onu ilk kez mi baheye aryorsungz?" Mayella irkildi. Atticus yine pencerelere doru gidiyordu. Soru sorar, dar bakar ve yant beklerdi. Bu irklmeyi grmedi ama sezdi. Dnp kalarn kaldrd. yineledi. "Onu ilk kez...,, Soruyu ..Evet. yle." "ondan nce hi armam mydnz?" Mayella hazrlklyd artk. "Hayr. Kesinlikle hayr." yeterli. ufak tefek iler yapmasn istemezdiniz "Bir hayr mi hi?" vard." "Olabilir. Bir sr Zenci onun geldii bir gn?,)
.

"Hibir ey dnda. dare eder., Bay Ewell yine arkasna dayand. "medii zamanlarn dnda m?, Atticus bunu yle yu-. muaklkla sylemiti ki Mayella ban edi. "Sana saldrr m?" "Nasl?" "tiinde, seni hi dvd m?" Mayella nce Yazman'a, sonra da Yarg'a bakt. "Soruyu yantla Bayan Mayella,,, dedi Yarg. "Babam samn telini incitmemitir. Bana hi dokunmamtr." Atticus kayan gzlkIerini ltti. "Tantk Bayan Mayella. imdi davaya dnellm. Tom Robinson'dan bir eyi krmasn istemitin. Neydi o?" "Eski bir dolap. Yannda ekmeceleri olan cinsten."
180

"Hayr." gelelim. Odanza dndnzde "Pekal. Olup bitene tam arkanzdayd tamam m?"
..Evet.,,

"ardnvve

doru rnu?"

szler syledi dediniz... "Boaznza sarlp ak sak

l

"Doru." Atticus'un bellei birden canlanm gibiydi. "Dediniz ki be_ ni yakalad, boazm skt ve benden yararland... doru mu?" "/e dedim." *yznze vurduunu anmsyor musunuz?" Tank duralad. ..Boaznz sktndan eminsiniz. Bu srada direniyordu_ nuz, evet? Bardnz, ardnz. Yznze vurdu mu?"

Mayella,dan ses kmyordu. Bir eyleri zmek ister gibiyd. Bay Heck Tate,le benim yaptmz eyi yapyor gibi geldi
181

peder sykes eilip fsltyla, "Genken dokuma makinesine kaptrd. Bay Dolphus Raymond'un yerinde,, dedi. "Size tecavz eden adam bu mu?, "Evet. Kesinlikle o."

kat!"

bana. Gz nne getlrmeye abalyordu. Bay Gilmer'e bakt. ..Kolay bir soru Bayan Mayella. Bir kez daha deneyelim: Yznze vurdu mu?" Atticus'un sesi yumuakln yitirmiti. kuru, duygusuz, profesyonel sesiyle konuuyordu. "Yznze vurduunu anmsyor musu nz?, "Hayr. Yani evet. Bana vurdu., "Son cmle yantnz m otuyor?, "Ha? Evet, vurdu. Bilmem ki! Anmsayamyorum. Her ey ok abuk olup bitti." Yarg Taylor Mayella'ya serte bakt. "Alamayn kk hanm." Atticus ise tam tersini savundu: *Brakn a|asn,, dedi.,.Zamanmz ok." Mayella'nn Atticus'a baklar kin doluydu. ..Sorularnz yantlarm. Beni buraya alay etmeye kardn deil mi?, "iyi" dedi Atticus. "Birka tane kald yalnzca. Sann size vurduunu, boynunuza sarldn, ve size tecavz ettiini sylediniz. Doru kiiden sz ettiimizi belirlemek istiyorJm. Size tecavz eden adam gsterir misiniz?, "ite u," Atticus sana dnd. "Tom ayaa kalk. Bayan Mayella seni iyice grsn. Adam bu mu Bayan Mayella?, Tom Robinson'un gl omuzlar gmleinin altnda kprdand|ar. Ayaa kalkt. Bir dengesizlik vard, ama bu duruundan gelmiyordu. sol kolu tekinden bir kar kadar ksayd ve l gibi duruyordu. Eci bc bir e|| vard ve taa balkondan bu elin hibir ie yaramad akt. "Scout!" diye bard Jem. "Scout bak... Peder, adam sa-

Mayella ldrm gibiydi. "Nasl bilmem ama yapt ite... ok abuk oldu... ben..." Aicus, "Bu ii soukkanllkla gzden geirelim," diyordu ki Bay Gilmer itirazda bulundu. Sorular ilglliydi ama tan bunaltyordu. Yarg Taylor kahkahayla gld. "Otur Horace! Hi yle bir ey yok. Esas tank Atticus'u bunaltyor." Salonda glen tek kiiYarg Taylor'du Bebekler bile sessizdiler. Annelerinin memelerinde boulup kaldlar m diye merakIandm.

"imdi... Sann sizi boup dvdn sylediniz. Arkamdan gelip vurdu dediniz. Dndnz ve oradayd. radenizde deitirmek istediiniz bir ey var m?" "Olmayan bir ey oldu diyemem. Dememi mi istiyorsunuz?,, "Hayr. Ne olduunu bir kez daha anlatn."

"Anlattm!" "Dndnz ve oradayd. Boaznza m sarld?" .,Sonra boynunuzu brakp size vurdu, yle mi?" o Evet." "sol gznz sa eliyle mi morartt?" "Kafam edim. Tam vuramad. Kafam edim."

"Evet."

anmsamyordunuz." "Bana vurdu dedim."

m

MayelIa uyanmt. "Nedense ifadeniz birden kesinlik kazand. oysa az nce

"Peki. Vurdu, boaznz skt ve tecavz etti. Tamam ?"

..Tamam.,

"Nasl?"

"Gl bir kzsnz. Bu arada siz ne yapyordu nuz? ylece duruyor muydunuz?,, "Dedim ya, bardm, tekmeledim... direndim." Atticus soru bombardmanna geti. Yarg Taylor: "Yava ol Atticus. Yantlamas iin frsat tan,, dedi. Peki. Neen kamadn?" "
183

182

"Beni yere arpt. Evet. Beni yere arpt ve stme ulland." ..Bu arada sen hep baryor muyduo? "Evet."
plkte mi?" Yant yoktu.

"Denedim." "Denedin. Ne engelledi?"

"Dier ocuklar seni niye duymadlar? Neredeydiler?

"Neredeydiler? Neden lklarna komadlar ki? p!k ormandan yaknd." Yant yoktu. "yoksa baban pencereden grene kadar barmadn m? Barmadn, deil mi?" Yant yok. ..Tom Robinson'dan nce baban iin bastn l. yb
mi oldu?"

Yant yok.

"Seni kim dvdti? Tom mu, yoksa baban m?" Yant yok. "Baban pencereden ne grd? Tecavz m yoksa direnii mi? Neden doruyu sylemiyorsun ocuum? Seni Bob Ewell dvd, dei! mi?" Atticus bizde tarafa dndnde midesi aryormuasna yzn buruturmutu. Mayella'nn yznde de kzgnlkla dehet karm bir ifade vard. Atticus bezgin bir tavrla oturdu ve mendiliyIe gz!klerini sildi. Sonunda Mayella'nn dill z!d. "Bir ey syleyecelm," ded. Atticus ban kaldrd. "Bize ne olduunu anlatmak m is-

tiyorsun?),

Ama Mayella bu ardaki gizli efkati duymad. "Birey syleyeceim. Baka da konumayacam. u Zenci bana tecavz etti. Siz beyefendiler de buna kar bir ey yapmaya184

caksanz hepiniz korkaksnz... adisiniz. Topunuz birden! Btn o attnz havalar be pa,a etmez. Btn bu efendim'li, bayan'l konumalarnz be para etmez Bay Finch." Ve bu kez gerek hkrklara bouldu. Omuzlar sarslyordu. Sznde de durdu. Baka libir soruyu yantlamad. Bay Gilmer'in abalarn bile karlksz brakt. Bu kadar zavall ve cahil olmasayd Yarg Taylor onu mahkemeye hakaretten ieri attrrd. Pek anlamyordum ama Atticus onu ok fena bozmutu sanrm. Bunu yaprraktan da mutlu olmua benzemiyordu. Ba eik oturuyordu. Hi kimsenin baklarnda Mayella'nn babama bakarkenki nefreti grmedim. Bay Gimer Yarg Taylor'a savcln ara veriImesini istediini syleyince Yarg, "hepimiz dinlensek iyi olur. On dakika ara," dedi. Atticus ve Gilmer krsnn nnde birleip fsldatlar, sonra da tank yerinin arkasndaki kapdan ktlar? Bu bacaklar m z uzatabi li riz anlam na geliyordu. Uyumu olduu mun farkna vardm. Jem kalkt ve esnedl. Dlll de yle. Peder Sykes yzn sildi. Dediine gre salonun scakl otuz iki derece vard. Basna ayrlm iskemlede sessizce oturan ve sytenenleri sngersi beyni ile ien Bay Braxton Undenood, gzlerini .Zenciler balkonuna evirdi ve gz gze geldik. Homurdanp ban evirdi. "Jem, Bay Underwood bizi grd," dedim. ,.Bo ver. Atticus'a sylemez. Gazetenin haberler stununa koyar.,, Jem, Dil'e dnp, ona durumann inceliklerini anlatmaya balad. O incelikleri merak ediyordum. Uzun tartmalar olmamt. Bay Gilmer kovuturmay adeta isteksizce srdryordu. Atticus,'Taylor'un bakt davalarda savunman yalnzca eldeki kantlara dayandrrsan.ansn yok' derdi. Yarg tembel ve uykulu grnrd ama arln da koymay bilirdi. Atticus

185

|,

il.

onun iyi bir yarg olduunu sylerdi.

il

binden bir puro karp inceIedi. Dlll'l drttm. ncelemeyi kazasv at|atan puro, byk bir sra yenik dt. "Arada onu izlemeye geliriz. Btn leden sonrasn alacak. Bak r," dedim.

Az sonra Taylor dnd ve dner iskemlesine oturdu. Ce-

f
l. i
I

Taylor, kopard ucu dudaklarnn nne getirdi. "Tuh" diye ses kararak, bir para tkrd. Sonu tam isabetti. Genelde ara demek, bir yn insann gidip gelmesi demekti. Oysa bugn yerinden kprdayan yoktu. Genleri yerlerinden kaldrtamayan Bogezerler kulb bile duvar dibinden ayrlmamt. Sanrm Bay Tate tuvaleti grevlilere ayrmt. Atticus ve Gilmer dndler. Yarg Taylor saatine bakt: "Drde geliyor," dedi. Bu ilginti ite. Saat iki kez vurmu o|malyd. Hi duymamtm. "Bugn bitirmeye alalm m?" dedi Yarg Taylor. "Ne dersin Atticus?" "Yapabiliriz sanrm. " "Ka tann var?,,
"i1.,,

Yukarlardan gzetlendiinin farknda olmayan Yarg

"Baard m?" "Evet ama ldremedi. te..." Tom sol omzunu oynatt. "Evet. klniz de hkm giydiniz mi?" "Evet efendim. Ben yattm, nk para cezasna evirip deyemedim. O deyip kt." Dill ei|ip Jem'e Atticus'un ne yapmak istediini sordu. Jem'e baklrsa Atticus Tom'un jriden saklayacak bir eyi olmadn gstermeye alyordu. "Mayella Violet Ewell' tanyor muydun?" "Evet efendim. Her gn tarlaya giderken nlerinden geerim."

lisle derde girmiti. Yanl bir yznden otuz gn yemiti. "ok yanl bir i olmal," dedi Atticus. "N9 laptn? "Biri ile dalatm. Beni baklamaya kalkt."

"Peki, ar ofiU.

oN DoKUzuNcu

g-n

kitabn kapan arad. Sa eli yardm braknca sol el ncil'den kayp Yazman'n masasna dt. Tam geri koymaya abaIyordu kl Yarg Taylor homurdand: Tamam Tom." Tom yemin etti ve tank iskemlesine geti. Atticus'un sorularndan anlald kadar ile Tom yirmi be yandayd, evliydi ve ocuu vard. Daha nce de ba po186

Tom Robinson uzand, sol kolunun altna parmaklarn geirip kolunu kaldrd. incil'in zerine uzanan bu cansz sol el,

"Kimin tar]as?" "Bay Link Deas'a alrm." "Kasmda pamuk topluyor muydun?" "Hayr efendim. Sonbahar ve kn bahede alrm. Btn yl Bay Deas'a alrm. Bir sr ceviz aac filan vardr." "Her gn Ewall'larn evinden getiini syledin. KuIlanabilecein baka bir yol var m?" "Hayr efendim. Bildiim kadaryla !ok.,, "Mayella Ewell'in seninle konutuu olur muydu?" "Tabii baym. Geerken apkam karrm. Bir gn benden ierl gelip dolab krmam istedi." "Ne zaman istedi bunu?." "Geen baharda Bay Finch. Aklmda nk hasat zama, nyd ve yanmda apa vard. apa dnda bir eyim yok dedim. O da bende balta var dedi. Baltay verdi ben de do]ab paraladm. Sana bir eyrek vermem gerekiyor herhalde dedi,
ben de yok bayan, para gerekmez dedim. Sonra da eve gittim. Bay Finch... bunlar taa geen baharda oldu. Bir yl nce." "Eve yine gittin mi?"

"Evet efendim." "Ne zam?fl?"

187

"Birok kez.r, Yarg Taylor'n eli tokmaa gittiyse de vazgeti. Fsldamalar onun yardm olmakszn dindi. "Hangi koullar altnda?"

"Efendim?" "Yani eve neden gittin?" Tom Robinson'un aln gevedi. "arrd baym. Her geiimde benim iln bir ii olurdu. Kesmek, yakmak, tamak gibi. iekleri her gn suIard..." "Hizmetlerin iin para verildi mi?" "Hayr efendim. lk kez eyrei nerdikten sonra bir daha vermedi. Bundan gocunmadm hi. Bay Ewell ona hi yardm etmezdi. ocuklar da yle. Bana verecei eyrei de yoktu." "teki ocuklar neredeydi?" "Hep evrede olurlard. alrken beni izlerlerdl. kimisi pencerelere tnerdi." "Bayan Mayel|a seninle konuur muydu?" "Evet efendim konuurdu." Tom Robinson ifade verirken Mayella EweIl'n bu dnyadaki en yalnz insan olduunu anladm. Yiri be yldr evden kmayan Boo Radley'den bile yalnzd. Atticus ona arkadalarn sorunca anlamam, alay edildiini sanmt. Jem'in sz ettii melez ocuklar kadar acklyd durumu. Beyazlar domuzlarn arasnda yaad iin onunla iliki kurmuyorlard. Zenciler de beyaz olduu iin istemiyorlard. Zencilerin dostluunu yeleyen Bay Dolphus Raymond gibi yaayamyordu, nk ne nehir kenarnda topra vard ne de eski bir aileden geliyordu. Kimse Ewell'lar iin, "Onlar yledir ite," demiyordu. Maycomb onlara eIinin tersiyle Noel yardm sepetleri, isizlik paras veriyordu. Ona iyi davranan tek kii Tom Robinson'du. Ama o Tom'un kendisinden yarar-. landn sylyordu. Yerinden kalkarken ona ayandaki pislie bakar gibi bakmt. Atticus dncelerimi b|d. ..Hl Ewell'larn toprana -herhangi bir zamanda- hi Ewall'larn
188

toprana arImakszn ayak bastn m?" "Hayr Bay Finch. Bunu hi yapmam baym." Aicus tann doru syleyip sylemediini an|amak iin gzn kapatp sesinl dinle derdi. Tom'u bu yntemle snadm. kez bir nefeste 'hayr' dedi. Sesinde titreme yoktu. Ona inanmaya balyordum. Efendi bir Zenciye benziyordu ve hibir efendi Zenci arlmadan bir beyazn bahesine girmezdi. ,,Tom, geen Kasm'n 21'inde ne oldu?" Aadaki seyircilerin tm nefes alp ne eildiler. Arkamzdaki Zenciler de yle. Tom kara kadifeye benzeyen Zencilerdendi. Parlayanlardan deil de kadife gibi olanlarndan. Gzlerinin aklar da prl prld. Sakat olmasayd gzel bir insan rnei olurdu. "Bay Finch, her zamanki gibi eve gidiyordum. EwaIl'lardan
getiimde Bayan MayeIla syledii gibi verandadayd. Ortalk ok sessizdi. Nedenini bilmem. Nedenini dnyordum ki gel buraya, yardm et dedi. iti getim ve bakndm ama krlacak odun gremedim. O, 'yoo, burada deil, i evin iinde' dedi. Menteeler yle eski ki kap neredeyse decek dedi. Tornavidanz var m Bayan Mayella dedim. Elbette dedi. Merdivenleri ktm. O da girmemi iaret etti. n odaya gidip kapya baktm. Bayan Mayel|a, bu kapnn bir eyi yok dedim. Ieri geri oynattm. Menteeler salamd. O da kapy yzme kapad. Neden ortaln sessiz olduunu dnyordum ki ocuklarn evde olmadklarn farkettim. ocuklar nerede dedim."

Tom'un kadifeyz parlamaya balamt. Yzn svaz-

lad.

"ocuklar nerede dedim. Glmeye balad. Dondurma almaya gittiler dedi. Dedi ki o paralar biriktirmek bir ylm ald ama becerdim, kente giiler dedi." Tom'un sknts havadaki nemden deildi. .,Sen ne dedin Tom?" "Ne iyi yapmsnz Bayan Mayella gib|sinden szler ettim. Oyle mi dersin dedi. Sanrm anlamad. Ne iyi, paray onlar sevindirmek.iin biriktirmisiniz demeye altm..."
189

dimdir!"

"Anladm Tom. Devam et," dedi Atticus. "Artk gideyim, yapacak iim yok deyince, var dedi. Ne deyince, iskemleye k, u dolabn stndeki kutuyu al dedi." "Krdn dolap deil, yle dei! mi?" Tank gld. "Hayr, baka. Oda kadar yksek bir dolap. Ben de dediini yaptm. Tam uzandm ki bacaklarma sartd. Sarld Bay Finch. Beni yle korkuttu ki iskemle devrildi. Kap giderken de devrilmi tek eya oydu baym. Tanr ahi"lskemle devrilince ne oldu?" Tom Robinson yolun sonuna gelmiti. Aticus'a, jriye ve Bay Underwood'a bakt. "Tom, gerei sylemeye yemin ettin. Anlatacak msn?" Tom sinirli bir hareketle azn sildi. ,.Bay Finch, iskemleden dtm. Dnce o zerime atla-

Tom Robinson gzlerini yumdu. "Dedi ki... seni allahn beIas orospu... seni geberteceim."

"Sonra ne oldu?" .Bay Finch, yle hzl kotuni ki ne olduunu bilmiyorum." "Tom, Bayan Mayella Ewel|'a tecavz ettin mi?" "Hayr baym." "Ona zarar verdin mi?"
,,Hayr efendim." "Ona kar koydun mu?"

"Denedim. onun cann yakmadan kar koymay denedim. Ona zarar vermek istemedim. tmedim, dvmedim..."

d."

"Atlad m? Saldrgan bir biimde mi?" "Hayr efendim. Bei... bana sarld... Belime sarld." Bu kez Yarg'n toima serte indi. nerken de klar yand. Gece olmamt ama leden sonra gnei pencerleri brakp gitmiti. Yarg Taylor disiplini salad. ,.Sonra ne yapt?"

Anlyordum kl Tom Robinson'un davranlar da Attlcus'unkiler kadar iyiydi. Yllar sonra babam bana olanlar akladnda durumunu iyice kavrayabilmitim. Bir beyaza el kaIdrrsa uzun yaamayacan bildiinden kamt. Ama ka sululuunun kant saylyordu. "Tom yine Bay Ewel]'a dnelim. Sana bir ey syledi mi?"

zenciy peceini syledi. Dedi ki babamnkiler saylmaz. p beni pis zenci dedi. Bayan Mayella n'olur brakn gideyim dedim ama kapya yasland. onu itmem gerekiyordu. incitmek istemedim Bay Finch. Brak gideyim diyordum ki Bay Ewel| pencereden barmaya balad." Tom Robinson yine yutkundu. Gzleri irileti. "Burada aza alnacak laflar deil. Bu insanlarn, bu ocuklarn nnde..,)) "Ne dedi Tom? Jriye sylemen gerek."
190

ne dein yetikin hi kimseyi pmediini, hi deilse

Tank yutkundu. "Uzanp yzmn her tarafn pt. O gbir

yoktutT... "Hibir ey efendim. Diyebilirdi ama ben ..Tamam," dedi Atticus, serte. "Duyduun szleri kime sylemiti?" "Bayan Mayellh'ya bakp syledi, Bay Finch." ..Sonra da katn?" "Hem de nasl efendim." "Neden katn?"

"Ne dedi?"

"Korkmutum." "Neden korktun?" Bay Finch, siz de benim gibi Zenci olsanz, siz de korkardnz." Atticus oturdu Tam Bay Gilmer tank iskemlesine yaklayordu ki Bay Link Deas ayaa kalkp konutu: yldr bana "Hepiniz imdi bilesiniz istedim. Bu ocuk sekiz Bir kez bile ktln grmedim. Bir kez bile." alr. ve kk"Kapayn enenizi baym!Yarg TayIor uyanmt
ryordu.

Yz pespembeydi.

Hayret! Azndaki puro konu-

masn hi etkilemiyordu.
191

"Link Deas, sylemek lstedlln varsa yemin edip sy|ersin, usulne gre. imdi defo| git. Defolun baym. Beni duyuyor musunuz? Bir daha da bu davaya bakacak olursam canm ksn!" Yarg Taylor Atticus'a yiyecekmi gibi bakyordu. O da kafasn emi, ks ks glyordu. Yarg Taylor'un yetkisi dna taan tehditlerini tartmtk. Pek az avukat dediklerine kar kard. Jem'e baktm. Ban "Jriden birinin konumas gibi deil. o farkl olur. Bay Link disiplini bozuyor gibi bir ey." Yarg, Yazman'dan "Bay Finch siz de Zenci olsaydnzsiz de korkardnz"dan sonraki szleri silmesini istedi. Jri de duymam olacakt. Krsden aa doru bakyor, sanrm Bay Link Deas'n gidiini bekliyordu. Devam edin Bay Gilmer." "Bir keresinde davran suundan otuz gn m yedin Robinson?"
sallad:

"Sanrm efendim." "Bir kadnn boazn skp yere devirmeye de gcn yeter mi?"
192

"Evet efendim." "ini bitirdikten sonra o zenci neye benzedi?,, "O beni dvd Bay Gilmer?" "Ama yine de cezalandrldn deil mi?" Atticus ban kaldrd. "Bu kaytlarda var sayn Yarg" dedi. Sesi yorgun kyordu. Yarg Taylor ayn derecede bezgin bir sesle: "Tank yine de yantlasth, dedi. "Evet efendim. Otuz gn yedim." Bay Gilmer'in davran suundan otuz gn yiyen birinin, Bayan Mayel|a'dan da yararlanmay dnm olabileceini sylemeye abaladn biliyordum. Bu tr balantlar savunmasn glendirdi. "Robinson, anladm kadar ile tek elinde odun krmay, dolap paralamay becerebiliyorsun. "

,.Sanrm baym." ,.uzun sredir onda gzn vard deil mi olum?" efendim." "Hayr. Ona bakmadm ,.O zaman onun iin bu kadar i yaptna baklrsa ok kibar biri olmalsn." "yalnzca yardmc olmaya altm." vard, deil mi?" "ok iyi yrekIisin. Evde de ilerin "Evet baym." "Neden onlar yapmadn?" "Onlar da yapardm." "ok megul o]malsn. Neden?" "Neden ne baym?" ,,Neden ona yardmc olmaya bu kadar istekliydin?" Tom Robinson duraklad. Yant aryordu. "Dediim gibi, yardm edecek kimsesi yoktu." ,.Evde Bay Ewall ve yedi kardei varken mi?" yardm etmezlerdi..." "Onlar hi diye mi yaptn?" "Btn bu ileri iyilik olsun "yardm etmeye altm syledim." Bay Gilmer jriye bakt."ok iyi bir gensin. Bir kuru al_ madan m yaptn?" ,,Evet ona ok acrdm. tekllerden daha tazla-" Ona acrdn. Sen ona acrdn ha!" Bay Gilmer'in sesi

..Bunu hi yapmadm efendim." "Ama gcn yeter deil mi?"

perde perde tavana ykseldi. Tank hatasn anlamt ama olan da olmutu. Aadaki_ lefden hibiri Tom Robinson'un sylediklerini beenmemiti. Gilmer etkiyi artrmak iin sustu. ,.Kasm'n 21'inde her zamanki gibi eve gittin. O da sen_ den ieri girip dolab paralaman istedi." "Evet efendim." ..Eve girdiini inkr etmiyorsun, deil mi?" ,.Hayr efendim. Bana ierde yaplacak i ve de..," 3
193

Bb ldrmev F:

"Dolab kr dediini sylyor... Doru mu?" "Hayr efendim." "Yani yalan m sylyorsun?" Aicus ayaa frlamt ama Robinson onu beklemedi. "Yalan sylyor demiyorum. Yanl anmsyor diyorum." Bundan sonra gelen on soruya da tann verdii yantlar hep aynyd. Bayan Mayella olaylar yanl anmsyordu. "Bay Ewell seni kovalamad m?" "Hayr. Sanmyorum. "Sanmyorum ne demek?" "Beni kovalamasn beklemeden katm." "Bu konuda ok ak yreklisin olum. Neden apar topar katn y|e?" "Korkmutum baym." "vicdann temiz idiyse neden kaasn?" "nce de syledim. Byle bir tuzaa dmek bir zenci iin ok tehlikelidir. " "Tuzaa dmemitin ki. Bayan Ewel|'a kar koyduunu syledin. Cann actacn m sandn da tabana kuwet katn?" "Hayr. imdi bulunduum duruma dmekten korktuTt.> "Tutuklanrnakta, yaptkIarnn yarglanmasndan m korktun?" "Hayr. Yapmadklarmn yarglanmasndan korktum."
"Kstahlamo!" "Amacm o deildi efendim." Bay Gilmer'in sorularndan ancak bu kadarn dinleyebildim. Dill'i nedense bir alama krizi tutmutu. Jem de onu dar karmak istiyordu. Balangta iin iin alyordu ama sonunda hkrrcasna alamaya balad. Jem gitmezsem zor kullanacan syledi. Peder Sykes de 'gitsen iyi olur'deyince gittlm. yi gibiydi ama sanrm evden kamasnn etkisinden henz syrlamamt. Merdivenlerin altna varnca "kendini iyi hissetmiyor musun?" diye sordum. Dill kendini
194

ya_ toparlamaya alt. Bay Link Deas'n en st basamakta grdk. yanndan geerken "Neler olu_ piyanz ourouunu

yor Scout?" dedi. ..Pek bir ey }ok,, dedim. "Dill biraz hasta da... Gel aa_ larn altna gidelim. Scak dokundu saro, En iri nar seip altna oturduk.

"Ona dayanamadm!" "Kime? Tom'a m?" ..Bay Gitmer'e. yle iren konutuu iin," *Dill bu onun ii. Savclar olmasa savunma avukatlar da

olmazd. "

Dill gs geirdi. "Biliyorum scout. syleyi biimi beni hasta etti ite. Hasta!" Soruturma"," "yle yapmas gerek Dill. .,Ama onu sorguya ekerken yle konumad," "O kendi tan, Dill." *yi de Bay Fnch Bay Ewell|la Mayella'ya soru sorarken jriye yle yapmadi. olum deyii, alayl sesi, her yantta
bakmas... " ,.Aman Dill, eninde sonunda alt taraf bir Zenci o," *Benim iin farketmez. Doru deil. Onlara byle davran_ mak doru oamaz. kimsenin yle konumaya hakk yok. Be_ nim midemi bulandrd." *Bay Gilmer'in yntemi bu. Hep byle yapar. Kimseye iyi davrandn grmedim. Bugn yaptklar, yapabileceklerinin yars bile deil. Hepsi yle yapar..." yapm}or otT?. "Bay Finch yle *o 6rnek olamaz. o...,, Bayan Maudie Atkinson,un bir s_ zn anmsamaya abalyordum. Buldum! "Baban sokakta ne ise duruma salonunda da odur." ..Onu demek istemedim," dedi Dill. Ne demek istediini biliyorum dedi bir ses. sesin aatan geldiini sandk ama Bay Doluhus Raymond,un sesiydi. Aakaln deilse, bu iler n oe yanndan kafasn uzatt.

adam hasta ediyor, deil mi?"

"Derin

195

|l[ll

yinni,ci e_/
"Dolan da gel o!um. Mideni dzeltecek bir ey var bende., Bay Dolphus Raymond karanlk bir adam olduu iin arsna uyma konusunda isteksizdim ama Ditl'in peinden gittim. imden bir ses Bay Raymond'la ahbap olmamzdan Atticus'un holanmayacan sylyordu. Atexandra Hala'mn holanmayaca ise kesindi. "Al bakalm,, diyerek kese kdn Dill'e uzatt; "Bir frt ek. Seni rahatlatr." Dill kamlar eindi, srtt. Uzun uzun ekti. "Dill, dikkat et!" dlye uyardm. Dill kamlar brakp srtt. "Scout bu yalnzca ko|a., yatmakta olan Bay Raymond doruldu. ,,Kimseimende ye sylemezsiniz deil mi? nm yok olur sol.t. "Yani o kese kAdndan itiiniz yaInzca kola m? Bdiimiz kola m?" "Ev-vet efendim...,, Bay Raymond'un kokusu houma gitmiti. ksele at ve pamuk tohumu kokuyordu. Bildiim tek ingiliz binici izmeleri de onunki|erdi. "ou kez yalnzca onu ierim!"

aklama buIdular m rahatlarIar. Kasabaya indiimde azck yaIpaladm m, arada bir bu kese kAdndan itim mi, 'iki onu by|e yapyor' diyorlar. 'Ne yapsn, elinde deiI, ikinin tutsa oImu' diyorlar." "Bu drste bir davran deil Bay Raymond. Olduundan kt grnmek..." dedim.

yardmc oluyorum. Ara"Drst deilim ama insanlara pek iki imem. Ama onmzda kalsn Bayan Finch ama ben lar da isteyerek byle olduumu anlayamazlar." Melez ocuklar oIan ve h v,n ,!Z. adamdinlbmemem g

"cnk sizler Aocuksunuz ve Bir de onun aladn duydum." gdleri henz yok olmam. B]l94 talanr. Bekle biraz b lna varr belki

iil

yla Dill'i

rdi.

un az biraz
?r,

..lil.-.l"-*inr"nl"ra.pktlffi erjn9_4!gma;sn.Odg!_n g,eJl n d q ryys!""J3z] ar n siva h l.ain?n g ld,!. kl ar n ak ar q

ll

"Yani ey... ermi taklidi mi yapyorsunuz?, Bay Raymond kkrdad. Hi de alnma benzemiyordu. Bir kez daha sormay denedim: Niln byle yapyorsu nuz? " " "Niin? Ah, evet. Neden iiyormu gibi yapyorum? Basit. kimileri yaam biimirni beenmiyor. canlar cehenneme diyebilirim. Beenmiyorlarsa bana vz gelir. vz gelir diyorum ama canlar cehenneme diyemem. Anladn m?, Dill'le bir azdan, "Hayr," dedik. "onlara bir neden gstermeye alyorum. insanlar bir
196

can naKsz^ o oayaZa yapacandan on kat beterdir der,, dedim. "Yapabilecein en kt eydir,,, der.,,

ra cektirdiklerine alamazsn. "

Bunu an"Bayan Jean Loulse, babanz sradan biri deil. lamanz iin yllar gerek. Dnyay yeterince tanmyorsunuz henz. Bu kasabay bile grmediniz. Ama grmek isterseniz duruma salonuna bir adm atmak yeterli." Bay Gilmer,in sorularn kardmz o an farkettim. Gnee baktm: Dkkanlarn gerisinde gzden kayboluyordu. kl ate arasnda kaImtm. Bay Raymond mu yoksa duruma salonu mu? "Yr Dill," dedim. "yi misin?"
197

Evet. Tantmza sevindim Bay Raymond. iki iin teekkrler. ok iyi geldi."

sykes koltuklarmz tutmutu.yarg Taylor'n purosu

"Hay allah, kardk,,, dedim.

koa koa adliye'ye gittik, balkona trmandk.

peder
ufal-

mt. Bay Gilmer yazman'la yar edercesine not alyordu.

ey ve ksteini karp masaya koydu. yarg'n izniyle kukusuz. Ne zel yaamnda ne toplum iinde yapmadi bir eyi yapyordu. yeleini zd, gmleinin st dmJsin t, kravatn gevetti ve ceketini kartt. oysa yataca ,"man" dek stn karm azd. Bu haliyle, Jem'le baha, sanki rtplak soyunmu gibi geldi. Dehet iinde baktk. Atticus elini cebine att, jriye dnerken altn yaka inesi ile kaleminin parldadn grdm. "Baylar,,, dedi. "Ksa keseceim. Kalan zamanm davann temelde ok basit olduunu anmsatmakla geireceim. Dava iki tann ifadesine dayanyor. sorgulama srasnda
198

.,Bay Gilmer... " "Hit! Yeni bir ey sylemedi. Sus artk., o|anlar izlemeye koyu|dum. Atticus rahat konuuyordu. mektup yazdrrken yapt gibi sesi uzaktan geliyordu. Jrinin nnde- yavaa bir ileri bir geri yryorou. Jridekiler de onu dikkatle izler grnyor|ard. onlara kkremediijin de Atticus'u beeni Ile izliyorlard. Atticus durdu ve her zaman yapmad bir yapt. saati

"kantlar gzden geirdi. kazanacaz scout. yitirmemiz olanaksz. Be dakikadr konuuyor. Duiumu tm plaktyIa ortaya koydu. Sen bile antardn,,, dedi Jem.

Atticus jri'ye ynelik konumasnn yarsna gelmiti. antasndan birtakm kAtIar karm olma|yd ki, masann zeri kalabalkt. Tom Robinson kAtlarn kenarlaryta oynuyordu. "... dorulayc kant eksikliinden, mr boyu napsle yarglanan bu insan..." Jem'i drttm: "Balayal ne kadar oldu?,

szler ne kantland, ne de yalanland. Yalnzca sank tarafndan kar kld. Sank sulu dei| ama bu salonda biri sulu. Savcnn tanna gerekten acyorum. Ama bu duygum susuz birinin yaamn tehlikeye atacak boyutta deil. O ise sululuk duygusunu rtbas etmek iin bunu yapyor. Sululuk duygusu baylar. nk onu harekete geiren bu. Su ilemedi. Yalnzca bu toplumun uzun sredir benimsedii bir treye kar geldi. yle bir tre ki buna kar gelen toplum d braklr. Acmasz bir yoksulluun ve b|lgisizliin kurban o. Ama ona acyamam. O bir beyaz nk. Yaptnn bilinclndeydl. stekleri daha ar bast iin treyi kulak ard etti. Ardndan yaptklar ise hepimizin u veya bu zamanda yapm olduumuz bir ey. Sonra da her ocuun yaptn yaptiSu kantIarn yok etmek istedi. Bu kez ald oyunca topraa gmen bir ocuk deildi o. Kurbann gz nnden uzaklatrmak istedi. Buradan dnyasndan gitmeliydi. Su kantlarn yok etmeliydi. Neydi bu kant? Tom Robinson: Bir insan. Tom Robinson'u uzaklatrma!yd. Tom ona yaptklarn anmsatyordu. Ne yapmt? Beyazd ve bir zenciyi batan karmaya kalkmt. Bu toplumun azna bile alamayaca bir ey yapmt. Siyah bir insan pmt. Yal, beyaz bir amcay deil de gI, kuvvetli gen bir Zenci erkei. Tre olay srasnda vz geliyordu ama sonradan yakasna yapt. Babas onu grd. Sank babann szlerini aktard. Baba ne yapt? Kesin bilmiyoruz ama Mayella'nn bu ii sol eliyle yapan biri tarafndan fena ekilde dvldn gsteren kantlar var. Bay Ewell'n yaptklarnn bir b|mn biliyoruz. Her Tanr korkusu olan, sayg deer beyazn yapaca gibi davac oldu ve dilekenin altna da adn sol e|iyle yazd. Tom Robinson da karnzda tek eliyle oturuyor, sa eliyte. l<l neyazn szlerine kar elimizde ne var? Sessiz, terbiyeli, alak gnll, beyaz bir kadna acmak cretini gsteren bir zencinin sz. Davran ve grnmlerini yinelemek istemiyorum. Sizler de grdnz. Savcnn tankIar -erifin dnda- ifade|erini gven iinde verdiler. fadelerinden kuku duyutacandan, onlara
199

inanlmayacandan yana kayglar yoktu. k temelde hepsi, tm Zenciler yalan syler, btn Zenciler ahlakszdr, btn zencilerin gzleri beyaz kadnlardadr grlerinden hareket ederek karar vereceinize inanyorlard. Bunlar ancak basit insanlarn dnceleri olabilir. Bunlarn Tom Robinson'un derisinin rengi kadar kara dnceler olduunu syIememe gerek yok. Doruyu siz de biliyorsunuz: Zencilerin kimisl yalan syler, kimisi ahlAkszdr, kimisinin gz de siyah olsun beyaz olsun tm kadnlardadr. Bunlar tm insanlar iin geerlidir. Bir rka yanstlamaz. Bu sa|onda yalan sylememi hi kimse yoktur, ahlAkszlk yapmam kimse yoktur, bir kadna istekle bakmam kimse yoktur." "Atticus sustu ve mendilini kard. Gzlklerini sildi. Babamzn terlediini ilk kez gryorduk. Yz hi terlemeyen adamlardand, ama imdi prl prl parlyordu. ..Son bir sz daha baylar. Thomas Jefferson tm insanlarn eit yaratldklarn sylemi. Washington'dakiler bu sz kafamza vurup dururlar. u 1935 ylnda kimileri bu sz her durum iin geerli klmaya abalamaktadrlar. Bunun en gln rneini de aklllarla geri zekAllar ve tembelleri yartran retmenlerimiz vermektedirler. nsanlar eit yaratlmadklar iindir ki bir sr ocuk aalk duygularyla kvranmaktadr. Biz, sylediklerinin bu an|amda bir eitlik olmadn biliyoruz. Kimileri tekilerden aklldr. Kimileri daha tazla olanakla doar. Kimi erkekler ok para yapar, kimi kadnlar daha iyi kek piirir. Yine dierleri ou normal insan|n dleyemeyecei kadar yeteneklidir. Ama bu lkede herkesin eit yaratld ilkesine dayal bir ey var. Bu yle bir kurum ki zrt biriyle Rockefe|ler'i eit, gerizekl ile Einstein' eit, kara cahille rektr eit klar. Bu kurum yarg| organdr baylar. Yksek Mahkeme'den tutun da en gsterisiz kasaba mahkemesine kadar eitlik esastr. nsan yaps tm kurumlar gibi, btn mahkeme|erin de yanlglar olabilir, ama yine de lkemizde eitlii yarg organlar sa20o

lar ve yarg organlnln nnde herkes eittir. inanacak mizin ve jri siJterninin gvenilirliine kr krne deil birlikte yaakadar idealist deilim. Bunlar birer ideal jri yele_ dmz gereklerdr. Mahkeme, karmda oturan jri kadar gvenilir, rrien oanj iyi deildir. Mahkemeye de kadar. Duyduklarnz duygu_ Jriye de onu oluiuran kiiler sasallga kaplmadan deerlendireceinize ve kararnzda -aesine Tanr adna g_ balayacanza inanyorum.
n5

Mahkemeleri_

'"'ffi:J3,,r

azaldve jriye srtn dnerken syedik_ sylemi_ lerini yakalayamadm. Mahkemeden ok kendine ti sanrm. Jem'i drttm: "Ne dedi?" ,,Tanr adna ona inann dedi sot,ttT, Dill uzanp Jem'in kolunu ekti, "uraya bak!" parman izlediimizde iimiz tkand. calpurnia salo_ nun ortasnda Atticus'a doru ilerliyordu,

*r,

yinni einiNci

e_],J

catpurnia parmaklklara varnca durdu. ekiniyordu. g Taylor,rn bikkatini ekmeye alt. Temiz bir nlk miti. Elinde de bir zarf tutuyordu, eyle, davayla ilgili deil-" "

yar_
giy_

YargTayloronugrd:"Calpurnia'snzdeilmi?" ..Evei efendim. u notu Bay Finch,e geirebilir miyim,

V"rg, Tayloiban peki anlamnda ne eince Atticus zarf ad. At,, okudju v9, t.lg, not kzkardeimden. o_ Acaba", cuklarmn leden beri kayp olduklarn sylyor.
ben..."

,.onlarn nerede olduklarn biliyorum, Atticus. "Konuan tamna Bay Underwood,du. "Siyahlarn balkonundalar. Tam 3.1 8'den beri,de oradalar."
201

Babam dnp bize bakt. .,Jem inin aa!" Sonra da Yargca bir eyler fsldad. Atticus'la Calpurnia bizi aada karladlar. Calpurnia kzgn. Atticus ise bitkin grnyordu. Jem ise heyecandan yerinde duramyordu. "Kazandk, deil mi?" "Hibir fikrim yok. imdi calpurnia ile eve gidip yemeinizi yiyin ve evde kaln." Jem yalvarmaya balad:

"Atticus n'olur brak da geri gelelim. N'olur karar duyalm. Ltfen. N'olur!" "Jri hemen kabilir, bilemeyiz..." Atticus yumuamt. "pekal, madem bu kadarn dinlediniz geri kalann da duyun bari. Yemeinizi yiyip gelin. Yava yryn. Karmazsnz. Ho, bana kalrsa siz dnmeden karlar." "O kadar m abuk salverirler onu?" diye sordu Jem. Atticus yantlamak ister gibi azn at, sonra da vazgeti. Bizi brakp gitti. Peder Sykes'n koltuklarmz tutmas iin dua ettim ama jri kalknca ou insan dar kmt. Evden yemek getirmediyseler bu gece bfe, O.K. Gazinosu ve otel yamalanacak demekti. Calpurnia bizi eve gtrd. "Derinizi yzmeli sizin! O konumalar dinlemek ha! Ne akl! Bay Jem kk kzkardeinizi o davaya nasl gtrrsnz? renince halanza fel gelecek. ocuklarn hi dul,rn3r"s... Sokak lambalar yanmt. Lambalarn altndan geerken Cal'in kzgn profilini gryorduk. Habire konuup duruyordu. "Bay Jem ben de sizi akl| sanrdm. O sizin kardeiniz. Ne i! Kendinizden utanmalsnz, hi mi dnemiyorsu

Jem glyordu. "Olup biteni anlataym m Cal?" ..kapa eneni! utancndan yere girmen gerekirken glHer zamanki tehvorgUh.,, Calpurnia bir sr tehdit savurdu. Finch derinizi yzmezoioyl. de konumay noktalad: "Bay se, o ii ben yapacam!" Jem srta srta ieri girdi. Di,i de yemee armamza olduunu haber i2in kmt. "Git Bayan Rachel,a nerede akln yitirdi. Dua et de sabah ilk ii se_ ,"i. ri araya araya ni $eridian'a postalamak olmasn., "' 'Halam yaptklarlmz renince neredeyse baygnlk gei_ rivo1du. Atticus'un geri dnmemize izin verdiini duyunca ok yemek boyunca da tek bir sz sylemedi. Calpurnia .ira,. 'a,etahn alr gibi hizmet ediyordu. St koydu, patates salaLo ,. et verdi; sk sk da'kendinizden utanmalsnz!' deyip yava yiyin oldu, Jur.vorOu. Son buyruu ise --'Peder Sykes yerlerimizi tutmutu. Bir saattir yoktuk. a_ gibi bulduu_ errflltlk, ama duruma salonunu braktmz Jrinin ye1 botu. Sank yoktu. iiuz in daha da ardk. y"rg, yoktu, ama yerlerimizi alrken kageldiler, kprdamafi, dedi Jem, "Kimse Sykes, "Siz gittikten sonra azck hareket oldu. ErPeder Kadnlar ocuklarn doyurdu." keKler yiyecek alp geldiler. kadar zamandr ierdeler?" ..Ne ,.Yarm saat kadar oldu. Bay Finch ve Bay Gilmer biraz yarg jriyi greve ard." dakonutular. sonra da "Nasld?" .,Ne? Ha, iyiydi. ikayeti deilim. Tarafsz davrand. uinanyorsanz byle karar verin n3 inanyorsanz yle, buna jra. Arln biraz bizden yana koyuyor gibi geldi bana." peder Sykes ban kad. koymamas] gerek peder, ama korkmayn, ka_ "A6i|n *Buntar duyduktan sonra her jrinin..." zandi,, dedl Jem. -- .,o kadar emin olmayn Bay Jem . Beyaza kar siyahtan kar kt; yaflakan hibir jri grmedim..." Jem, Peder'e
203

yi kafamda yerli yerine koymam yllarm alacakt ve imdi de

nuz... Mut|uluktan sarho gibiydim. Bir sr ey olmutu. Her e-

Calpurnia gznn bebei Jem'i paavraya eviriyordu. Geceyle daha neler, ne gzellikler gelecekti acaba?" 202

Jem'in tecavzle ilgili yasalar yeniden gzden geiriini dinlemek zorunda kaldk. Gnl rzasyla olduysa tecavz saylmazd. Alabama iin ya snr 18'dl. Mayella ise 19'du. Barmas armas gerekiyordu. 18'in altnda ise barp armadan da adam ipe gnderebilirdin. "Bay Jem, kk hanmlarn kulaklarna uygun dmez bunlar." "Neden sz ettiimizi an|amaz ki! Scout, bunlar byk ii deil mi?" "Hi bile. Kelimesi kelimesine anlyorum." Sesim inandrc olmalyd ki Jem konuyu kapatt. "Saat ka Peder?" "sekize geliyor." Aa baknca elleri ceplerinde dolaan Atticus'u grdm. Pencereleri dolat. Jrinin nndeki parmaklklar boyunca gezindi. Tahtnda oturan Yarg'a bakt ve yerine dnd. Baklarn yakalayp el sa|ladm. Ban eerek selamm a|d ve turunu srdrd. Bay Gilmer pencerelerin nnde durmu, Bay Underwood'la konuuyordu. Duruma muhabiri Bert ise birbiri ardndan sigara iiyordu. Ayaklarn da masaya uzatmt. Davranlar normal olanlar da yalnzca bu grevlilerdi. Tklm tklm dolu bir duruma salonunun bylesine sessiz oluuna ilk kez tank oluyordum. Arada bir ya bir bebek alyor ya da bir ocuk dolayordu. Yetikinler kilisede gibiydiler. Balkondaki Zenciler ise ncil'de sz edilen o ilahi sabrla oturuyorlard. Eski saat titreye sarsla almaya balad. Kemikleri sarsan, sekiz sar edici vuru... On bir kez vurduunda ise tmyle uyumutuk. Uykuyla

bireyzerineyounlatrrlarsadndklerlolurmu.Herdnmeleri_ kesten Tom Robinion,uh serbest biaklmasn eer hepsi benim kadar ni istemeyi aklmdan geirdim ama yorgunsa hi ie yaramazd, Jem sessizdi, Dill, kafas Jem'in omuzunda uyuyordu, mi?" "ok uzun srmedi .", de nasl!" dedi mutlulukla, .,Neene baklrsa be dakika olmu sanrlar," Jem,inkalarkalkt.*An"m"dneylerV?[,>dedi. Bulafakarkacakgcmyoktu.Yeerinceuyanktmsa.gibi dry,;;r,i nin.indeya. Gel9n k olduu

nlrm, nk salonu o titremeye nalajn. Oysa hava ok scakt,,.Tjy9.T"m susmutu. blbller ,oorx unaign gibl yapmt. o sabah '"rinoi marangozlar ekilerini y""n alan Bayan Maudie,nin Radley,lerin evininki susturmulard. *rJ.ki evlerin iaplar -kupun*,t, Bombo duran bir sokak :"]T::. kadar sk skya giyse de

lartkImtklmdolubirdwumasalonu...Buscakyazgeceslyoktu, Atticus,la konuan nin o souk ksabahndan hi fark

Bay Heck Tate Jeri ceketi ile oduncu izmelerini vermi, ayan iskemleye du. sanki Atticus dolamasna son dinliyormu gibiydi. Bir yandan dayam re rate,,n sylediklerin onu gtrn Bay da baca,n, .,r"r,yoidr. Bay Tate,in, "Aln Finch,, demesini bekliyordum, bir sesle' "Herkes sussun' duAma aay rate dorutdu. Bay Tate gi_ ruma balyor!,, dedi. Den kafalar

o]ur_

u'y""'

dipTomnounson'ugetird.YargTaytoruyanmtvejrigunban sonras d gibi geliP nin oturdro, v"i" n""x,yorou. yerlerine dn_
geti. Jri yeierinin su altnda yzermiesine

savamaktan yorgun dmtm. Peder Sykes'in koluna, omuzuna dayanp dalmtm. Srayp ayk kalmaya abaladm. Kafalar saydm: Aada on alt kel, on drt kzl sal, kahverengiden siyaha kadar eitl| renklerde krk tane sal kafa vard. Jem'in syledii bir ey aklma geldi. Demiti ki yeterince insan, stadyum dolusu belki de, eer dncelerini
204

uzaktan geldiini dklerini grdm. Taylor,un s-esinin ok grebilecei, gr_ duydum. yalnzca bir ivukatn ocuunun gbrdm. Sanki Atticus sokaa mek iin aoayaca eyler ve tetii ekiyordu. Btn bunlar kyor, tfeini brnuiuior biliyordunuz, olurken de namluda mermi olmadn yzne higbakmazd. ieri gi_ Jri sulu bulduu sann Bay Tate,e bir kAt rerken hibiri T;; bakmid. Mbair,
2o5

uzatt. Tate Yazman'a, Yazman da Yarg'a geirdi. Gzlerimi kapadm Yarg jri sulu... Jem'e baktm. Elleri balkon kenarn skmaktan bembeyaz olmutu. Her'sulu' szc srt na saplan yormuasna sars lyordu. Yarg Taylor bir eyler sylyordu. Tokmak elindeydi ama kullanmyordu. Atticus kAtlar antasna tktn grdm. antasn kapad. Gazeteciye bir eyler sy|edi. Bay Gilmer'i selamlad ve Tom'un omuzuna elini koydu. Kulana bireyler fsldad. Ceketini alp omuzuna geirdi ama her zaman kt yerden kmad. Dinleyicilerin arasndan geip n kapdan kt. Ban izledim. Hi yukar bakmad. BiriIeri beni itek!iyordu ama aadakilerden ve Attlcus'dan gzlerimi alamyordum. "Bayan Jean Louise..." Baktm. Hepsi ayaktayd. Kardakiler de ayaa kalkyorlard. Peder Sykes'n sesi de Yarg'nki kadar derinden geliyordu.

Robinson,un hkm giymesinden onu mu sorumlu tutuyordu acaba? Halam, .Bu iyi mi?, diye sordu, Jem,i gstererek. ,.olacak,, oeoi Atticuj. ..ona pek ar geldi. ini ekti. ,,Ben yatyorum. Sabaha kalkamazsam beni uyandrffia}t, ..Onun burada yarg|anmas pek akllca"," .,Burasl onun evi Alexandra. Onlar iin her eyi zorlatr_

dk.Hideilsezorluklarlayaamayrensinler." ,,Yine de mahkemeye gidip boazlarna kadar bu zorluk_

lara batmak zorunda deiller." *Misyoner aylar ne denli Maycomb tresiyse bu da yle,"

*Atticus..., Al"r"ndra Hala'mn gzleri kayglyd. "byle krgnlk duyacak son insan sen olursun sanrdm." -,.Krgn yatacam." beilim Alexandra. yorgunum. Jem yavaa, "Atticus..." dedi, "Ne var olum?"

"Bayan Jean Louise, ayaa kalkn, babanz geiyor," dedi. YRM KNC| BOLUM Alama sras Jem'deydi. Mutlu bir kalabaln iinden geerken yznden kzgnlk yalar szlyordu. 'Hakszlk bu' diyordu. Atticus'u meydann kesinde bulduk. Sokak lambasnn altnda, hibir ey olmamasna duruyordu. Yeleini iliklemi, yakasn ve kravatn dzeltmiti. Saatinin kstei parldyordu. Her zamanki gibi de sakindi. "Doru deil bu Atticus," dedi Jem. "Evet olum, doru deil!" Eve yrdk. Alexandra Hala'm bizi bektiyordu. Sabahl zerindeydi. Korsenin iinde olduuna yemin edebilirdim. "zgnm kardeim," dedl. Atticus'a kardeim dediini hi duymamtm. Jem'e baktm ama o dinlemiyordu. Bir Atticus'a bir yere bakyordu. Tom
206

": nr '-4

iT6rroaha " 'Ritcus

iyi grnr. " yne gnei kovalad ve biz kalktmzda onu Moso_ bile Gazetesi'nin ardnda bulduk. Jem'in yzndeki anlam

raca soruyu sormasna gerek brakmad," ---,,zlil.r iin erken,, dedi Atticus. "Daha iimiz bitmedi, Temyiz,e gidceiz, bundan kukun olmasn. Tanrm! Calplrnia bunlar da ne?" ,Tabana bakyordu," ..B, t"rru Tom Robinson,un babas yollad. Ben de pi_
irdim."

*Almaktan kvan durduumu ilet. Beyaz Saray'da bile kahvaltda tavuk yemezler. Bunlar ne peki?" *rek!, dedi Calpurnia. "otel,den Estelle yollad." Atticus akn akn ona bakt, ,.Bence gelip mutfakta daha ne|er var bir grseniz, Bay Finch."
207

peinden gittik. Mutfak masasnda aileyi gmecek kadar yiyecek vard. Tuzlama, domuz eti, domates, fasulye... Atticus bir kavanoz tuzlama paa bulunca srtt: "Halanz bunlar ierde yememe iz|n verir ml dersiniz?" "Geldiimde," dedi Cal. "Hepsi arka basamaklardayd. Yaptklarnza deer veriyorlar, Bay Finch. ey... kstahlk olmuyor deil mi?" Atticus'un gzleri doldu. Bir an konuamad. "onlara kranlarm ilet. Syle onlara.... syle, bunu bir daha yapmasnlar. Zor gnler geiriyoruz..." Mutfaktan kt. Halamdan izin istedi ve apkasn giyip kasabaya gltti. Dill'in ayak seslerlni littik. Cal, Atticus'un yarda kalan kahvaltsn masada brakt. Dill lokmalarn arasnda Bayan Rachel'in tepkisini aktaryordu. Bayan Rachel'e baktrsa durum akt:Atticus Finch gibi bir adam kafasn ta duvara vurmak istemise, kafa onun kafasyd. Tavuk budunu yutmakla megul olan Dill, ooo dersini verirdim ama bu sabah ok ktyd," diyordu. "Btn gece beni merak etmi. erif'i aram ama erif de d-rumadaym." "Dill, ona haber vermeden bir yere gitmemetisin. Bu sinirlerini bozuyor,,, dedi Jem. Dill sabrla iini ekti. "Nereye gideceimi bin kez sytedim. kendi kendine kuruyor. o kadnn her sabah itiinden kukum yok. kl bardak dolusu iiyor. Grdm., "Oyle konuma," dedi halam. "Bir ocuun azna hi yakmyor. ok... ayp. "Ayp dei! Bayan Alexandra. Gerekler ayp olamazlar, deil mi?" "Senin syleyi tarznla olurlar.,

'

lar Bayan Maudie ile Bay Avery'e anlatyordu. Bizi grp konumalar srdrdler. Jem'in boazndan vahi bir ses
kt.

Jem'in halama bakIar akmak akmakt ama Di|l'e, "Yr gidelim. Kalan yolda yersin,, dedi. verandaya ktmzda Bayan stephanie craMord olan-

"Bir silahmn olmasn isterdim." "Yetikin]erin baklarndan nefret ediyorum," dedi Dlll. "nsan kendini sulu hissediyor." Bayan Maudie, "Jem Finch, buraya gel!" dedi. Jem homurdand ve kendini salncaa att. "Arkanday z|" dedi Dill. Bayan Stephanie'nin burnu meraktan titriyordu. Bize durumaya gelme hakkn kim vermiti? Bizi grmemiti ama btn kasaballar Zencilerin yannda olduumuzu konuuyorlard. Atticus bizi oraya belki 'ey' olur diye mi koymutu? Orada olmak hepsiyle yani... 'ey' deil miydi? Scout her eyi anlam myd? Babamzn yenilgisine kzmam mydk?.. "Yeter.. Bayan Maudie'nin sesi lmcld. "Sabah sabah verandada laklak edecek halim yok. Sen ve arkadalarn pasta yerler mi diye ardm Jem Finch. Yapmak iin saat bete kalktm. Onun iin yeriz deseniz iyi olur. zninle Stephanie. yi gnler Bay Avery." Bayan Maudie'nin mutfak masasnda bir byk, ikl kk kek vard. kk olmalyd. Bildiim Bayan Maudie Dill'i unutmu olamazd. Byk kekten kesip Jem'e verince durumu anladk. Bu Bayan Maudie usul aramzda deien bir ey yok demeye geliyordu. Mutfak iskemlesine oturmu, sessizce bizi izliyordu. Birden konutu. "ztme Jem. Hibir ey grnd kadar kt deildir." Bayan Maud]e bize uzun bir ey anlatacaksa, ellerini dizlerine koyar, dilerini takrdatrd. yle yapt. Biz de bekledik. "Bu dnyaya pisliklerimizi temizlemek iin gelmi insanlar olduunu sylemek istiyorum. Babanz da onlardan biri." "Aah ah!" ded Jem. "Evet." "Evet mevet deil kk bey!" dedi Bayan Maudie. Jem'in ses tonundaki ylgnl sezmi gibiydi. "Ne dedjimi anlayacak yata deilsin." Jem yarm kekine bakyordu. "Anladm ey u: Kozadaki trtl olmak gibi bir ey bu," dedi. "Scak bir yerde uyumu
Blb ldrmek/ F:

208

209

olmak, sarlm sarmalanm biri olmak. Moycomb'dakileri hep dnyann en iyileri olarak dnrdm. Hi deilse yle
grnrlerdi."

"Dnyada en ok gvencede olan insanlarz. Bizden gerek Hristiyanlar gibi davranmamz ender olarak istenir. yle durumlarda da Atticus gibilerini ne sreriz." Jem gld. "Keke bakalar da byle dnyor olsayd." "Ne kadar ok insann byle dndn bilsen aar:

Jem ve ben bakakaldk, dnda bir ey yap_ *Evvet! pavaio. insanlara glmenin ;irke girip katlana dek gleceim." myorum. onun ffi OeJi jem, "Palyaolar zgndr, ,.Sen

il

nsanlar onlara gler," palyao olacam, Sirkin or*yi ya lte, nln de yeni bir tr

",r*,.,n-Olll,,

sn!"

"Kimler?" Jem sesini ykseltmiti. "Bu kasabada kim kp da Tom'a yardm etti sorarm, kim?"
gibileri. yarg Taylor gibileri. Heck Tate. Tknman kes de bir dn. Yarg'n bu davay Atticus'a vermesi rastlant m sence? Yarg'n zel nedenleri

gleceim. unlara bak." komula_ tasnda durup insanaia cad sprgesine binmi olrmtz gsteriyor6u, *Hei birer yle lop?,,> malyOlar. Rachel Teyzem hep

BayanStephanieeaayanRacheldelilergibielsallyor.

"zenci arkadalar, bizler

olamaz m?"

Grenn'e verilirdi. Baroya yeni l<aytl iei burnunda bir avukatt ve deneyim kazanmas isteniyordu. Tom Robinson'un davas Maxwell Grenn'e gitmi olmalyd. "Bunu bir dn hele,,, diyordu Bayan Maudie. "Rastlant deildi. Dn gece vei,andada oturmu bekliyordum. Gelmenizi bekledim... Bek|edim ve beklerken de kazanamaz dedim, kazanamaz. Bu yrede bir jriyi enine boyuna dnmeye yneltecek tek adam o. Dedim ki bu da bir adm... kck, ufack bir adm ama bir adm ite."

Bu hi aklma gelmemiti. Bu tr davalar hep Maxwell

lard.Dillizlenimlerindepekyanlmamgibiydi..,|,133;,1,,, gelmek de ayp olur," dedi Jem. "Onlar grmezlikten a"y Avery'nin surat hapOrtalkta XO i"ler dnyord,, kald_ yle bir haprd ki neredeyse rmaktan xpxrmLyd. heyecandan titriyordu, rmdan duyorJux.,aayan stepnanie Bayan Rachel, Dill'i yakalad:. kaln, Tehlike vari" *abuk arka baheye gein ve orada *Ne oldu7,, diye sordum,

*Duymad,n,,*.Sarsultanbileduydg.,TarTlosrada

AlexandraHala,mxapyagelipbiziardysadaduymamamz o B"yun Stephanie,nindi, gerekin duyduk bile. Anlat.u onrr sabahBayBobEwell,Atitcus'upostaneninkesindedurdur-bile boyu uramas gerekse mu, yzne tukurmu ve br sylemiti, eninde sonunda on,n hesaplaacan

T3,g ko Verlnl OOIOUraDl|ffi '/ tJUVUr

...lyi:dp;..

..Bu konuyu babanla konuman gerek,,, dedi Bayan Ma-

bUVLltTlZ...

vinni ,c g-[,
.Keke Bay Ewell ttn inemiyor olsayd," bu szleri sylemiti, Atticus .onlv" ilgili olarix-yanica Atticus tam postaneden kBayan Stephan'e'ye baklrsa yormuki,BayEwell,nnedikilipktretmi,tkrm,onu ,Atticus,un kl kprda_

Bayan Maudie'n seliI basamaklarndan gn na ktk ve Bayan Stephanie ile Bayan Avery'nin hAlA sokakta olduklarn grdk. Bayan Stephanie'nin evine doru ilerlemilerdi. Bayan Rachel da onlara katlmaya gidiyordu. Dill "g6yynce palyao olacam," dedi. 210

udie.

lmle teot etmi. aayan Stephanie, olup Jitney,in dkkanndan dnerken mad, diyordu.

.i",

211

biteni grmt. Kl bile kprdamam, Ewell'n o kt szlerini iitmiti. Ho, vahi atlar bile o szleri ona yineletemezlerdi. Bay Ewell eski bir kabadayyd. Atticus'un sessizlii onu iyice kkrtmt. "Seni gidi Zenci A orospu ocuu seni!

*Biri seni ldreceim diyorsa ciddi olmal," an iin onun yen_ *soy"oinde ciddiydi. Jem, kendini bir

nekoy.ondaki*n,"ygnlkkrntsndabenyokettim.Tepyzme tehditler savurma_

ki gstermesi gerekiyorju.

tkrp

Kavga etmeyeceksin, kendini pek beeniyorsun, deil mi?" demiti. Atticus da, "Hayr, kendimi yal hissediyorurTl, gmi ve elini cebine sokup, yrm gitmiti. Bayan Stephanie, Atticus arada pek korkusuz oluyor dorusu diyordu. Jem ve ben bu yky hi de elendirici bulmadk. "yrenin en keskin niancsyd bir zamanlar," ddim. "Bu kez de..." Jem, .,O silah tamaz Scout. Silah bile yok," dedi. "O gece hapishanenin nndeyken bile yoktu. Bir keresinde bana silah tamak bakalarna vur emri karmaktr demiti." "Bu farkl," dedim. "dn almasn syleyebiliriz." Syledik. O da, "Samala!" dedi. Jem, Atticus'un duygularn harekete geirmenin yararl olaca kansndayd. Bay Ewell onu ldrecek olursa, bizde alktan lrdk. Alexandra Hala tarafndan yetitirilirdik. Onun da ilk ii Calpurnia'y kovmak olurdu. Jem, 'sen kendini yerden yere atarsan belki ie yarar'dedi. 'Hem kzsn, hem de kk.' Bu da skmedi. Atticus, oradan oraya nasl srklendiimizi, yemek yemediimizi, her zamanki yaptklarmz yapmadmz farkedince gerekten ne denii korktuumuzu kavramt. Bir gece yeni bir futbol dergisi ile Jem'in ilgisini ekmek istedi. Jem'in sayfalar hzl hzl evirip, bir kenara frlattn grnce sordu: "Derdin ne evlat?" Jem damdan dercesine konuya girdi: "Bay Ewell." "N'o]mu Bay Ewell'a?" "Hibir ey. Senin iin korkuyoruz. Bir eyler yapman gerek."

SMayella,yuirfazladayaktankurtard.Byleolduuiin

mutluyum.Hrsnbirindenkarmasgerekiyordu.Birevdolu. Anlyor musun?" su ocukt"n ,xuiu."5,n" benden kirsn... Jem ban sallad, korkacak bir eyimiz yok. o Atticus tam, ..Bob Ewell,dan diyordu ki Alexandra Hala iindeki nefreti o sbah kustu,, ieri girdi. *SeninyerindeolsambudenlieminolmamAtticus,"degeleni ardna koymaz_ di. *yleleri kinLalaynca ellerinden bilirsin," r. eylelerinin ne mal olduklarn yapabilir ki.?." oTanr akna, Ewell bana ne *Kalleebireyler.KatleolacandanhikukunolmaSlO.

*Maycomb,da kimse kallee i evir"T?'," Yaz eriyip gidiyordu, BizO gnden .on," pek korkm,O,X,

detadnkarmayakoyulduKAtticus,YksekMahkemedavayinceemeoenoncetomRobinson'abireyolmayacanailikingvenceverdi.TomRobinson'unzgrlnekadeilse yeniden yarglanmas vumasl umuou bile vard. Hi yetmi kilometre 6t"d., chester yresindeki sz konusuydu. Enieldtutukevindeydi.Karsveocuklarnnonugrmesine
izin var m diye

vi[, diden zlme Scout, ansmz dergisine bakyordu. Ban kal_ Jem kanap"o",Mkanik,

ama Atticus yok dedi, .,Temyiz'de hakkn yitirirse ona ne olur?" tabii. im_ *Elektrikl iskemleyi boylar. karar deimezse

,o,,*

drd..Hakszlkbu!Suludaolsakimseyildrmedi.Canalmad."
Atticus.

Atticus gld: "Ne? Uzlaaym m?"

212

..Alabamaeyaletindetecavzncezaslmdr,,,dedi
213

"Tom Robinson zenci olduu in bu taraflardaki hibir jri sulusun .r3. yle ok sulu .iv,r.i.ii'ov"rez. Sank -evine., ya iskemleye gider

,,", [? ;#,? i'! : Xi,"J;,T,

7a

::;::

ve r m

z o ru n d

d e i d .

Attcus gazetesn yanndak iskemleye brakt. Tecavzte kavgr.or.oln, ama yeterli kant olmadan lm cezas| veritmesinden tay,'Jrrjrornu yledi. Dinledim grnce oe sozeiin basitletirmeye alt. ,,Demek istyorum ki birni lm ..rr.,n, irptrmadan nce h deilse olayn q|9 tan or.r, gerek. Birileri ben oradaydm ve tetii ektiini g; demeli!, "Ama bir sr 11san yetersiz kantla aslm...,, -bunu "Bilyorun. ou da na< etmiLrJr,'lra grg tan olmazsa hep iuku ,"rd,r, 'Acabairuno,,. Yasalar belirgin kuku diyor ama bence sann belli u"rri. kukuya bile hakk var. Ne kadar olanak J grljnse de susuz otma olasl hep vardr., zaman her.ey jriye bal. "o Jri sistemni kaldrmak gerek.,,Jem katyd. Atticus glmemeye alt ama beceremedi. *ok sertsin evlat. Daha iyi bir zm you ne<i
ilgili Yasalarla

IilTj:J;ll.n

Jem ban sallyordu. ..Doru olmadn biliyorum ama basamyorum. Belkide tecavzn cezas

bir ey dnce tarzn ksteklemedi. Gndelik yaamda onlar on iki saduyulu adam. Ama saduyular ile aralarna bir eylerin girdiini grdm. Hapishanenin nnde de izledin bunu. ekip gittiklerinde saduyular yznden gitmediler.

J:ll

Biz oradayz diye gittiler. Bizim dnyamzda insanlarn akl]arn balarndan alan, isteseler de yansz kalamadklar bir tek durum vardr. Mahkemelerimizde bir beyazn szne kar bir siyahn sz konu olunca beyaz hep kazanr. irkin ama gerek bu." "Yine de olay aklamaz,,, dedi Jem. Yumruunu dizine vuruyordu. " Hi kimseyi o kantlarla cezalandramazs. "sen yapamazsn ama oniar yapabilirler ve yaptlar da. Bydke byle daha nice olaylar greceksin. Renk ne olursa olsun yansz davranlmas gereken mahkemede kiilerin saplantlarn, kinlerini oraya tadklarn greceksin. Yaadn
her gn beyazlarn siyahlar ezdiini greceksin. unu unutma: gin olursa olsun, ne iyi aileden gelirse gelsin- yine de pisliktir." Atticus ylesine sakin konuuyordu ki kulland son szle irkil-

Kim ki siyahlara bunu yapar, kim olursa olsun -ne kadar zen-

l'ill;,i,i..tr

davalarda

vardr. Y;;y, deitirebiirrr'", *uoi ,:r"inie sz sahibi

dik. Baktmda yzn kaygl grdm. "Bir siyahn bilgisizliinden yararlanan aalk bir beyazdan daha mide bulandrc bir ey olamaz. Kendimizi kandrmamalyz.Bir gn bunlarn faturasn deyeceiz. Dilerim sizin zamannzda olmaz." Jem ban kad. Birden gzleri parlad. "Atticus neden-

"yleyse git J\4ontgomery'ye yasay deitir., zor oouunu blem".Jn. "Bunun ne "tiini g!1dar en go,oro] ., ya bir :;.r"J }effi:amayacag,ml Jem iin bu yeterli deildi. ,.Hayr efendim. Jrilerden kurtulmalar gerek. Susuzd"u ," on, sulu dediter., "Sen ve senn gin on or ocuk d;ha;lrro" -move olsaydnz, imd Tom Robnson zgrd. kadar yaamnda h214

gelir."

senin gibiIer, Bayan Maudie gibiler jrilere ye olamazlar? Maycomb'dan hi kimseyi jride gremezsin. Hep tarallar
Atticus sallanan iskemlesinde gerlye dayand. Nedendir bilemem, Jem'in syledikleri onu mutlu etmiti. "Bunun ne zaman bilincine varacan hep merak ediyordum," dedi. "Bir sr nedeni var. Birincisi Bayan Maudie grev alamaz, nk o bir kadn..." "yani Alabama'da kadnlar yelik yapamazlar m diyorsun?" Kzgnd.
215

mayabilir." Jem, ,.Tom'un jrisi de karar aceleye etirdi,, diye mrldand.

"lkisinin de ondan alveri etmeyeceini dndren ne?" diye sordum. Jem, "Bayan Rachel etmez. Bayan Maudie eder. Ama jride oylar gizlidir Atticus," dedi. Babam kkrdad. "Daha bir frn ekmek yemen gerek Jrinin oylarnn gizli olmas gerekiyor. Jrioe !u bulunmak bir konuda karar verip, kiisel tutumunu aka ortaya koymak demek. insanlar bunu yapmay sevmezter. pek ho ol-

cek cezay saptamas isteniyo r. zarara neden olan otay da Bayan Rachel'n Bayan Maudie'yi arabasyla ezmesi. imdi, Deas ikisini de mteri olarak yitirmek istemez deil *z cjv"vr" vrrg Taylor'a 'dkknda yerime bakacak kimse yok, gelemem' der, Yarg da ona izin verir. Deas da paay kutarr.,

Evet. sanrm zayt kadnlar Tom'unki gibi davalardan korumak iin. Bayan Dubose'u tekerlekli iskemlesiyle grev yaparken dnebiliyorum. 'John Taylor, yle tak-tak vurmaktan Vazge... u adama soru soracam.; Belki de atalarmz haklyd." "Bizim gibi insanlarn, diyordu Atticus, p?}Tza den bu. Genelde layk olduumuzu buluru z. Tuzu <uru aycomb yurttalarnn bu ie gnl yok. stelik korkuyorlar. Hem sonra... "Korkuyorlar m? Neden?" diye sordu Jem. "rnein... diyelim ki Link Deas'dan zarar karl dpne-

syleyeyim. Old Sarum'lu dostalarm zdan biri." "Cunningham'lardan biri mi?" diye bard Jem. yalnzca bir "Bir akrabalar. Farkedince stne gitmedim. duygu tabii. Yapabilirdim ama yapmadm." "Aman tanrm! Bir bakyorsun onu ldrmeye alyorlar, bir bakyorsun kurtarmaya... O adamlar yz yama da gelsem anlayamayacam. )) Atticus onlar tanmann yeterli olduunu syledi. Anlattna baklrsa Cunningham'lar Yeni Dnya'ya geleli beri hi kimseden ne bir ey"almlar, ne de bir ey vermiler. Bir kez sayglarn kazandn m senden yanaydlar. Hi kukusuz o gece hapishanenin nnden Finch'lere saygt duyarak ayrlnlard. Cunningham'larn fikir deitirme|eri iin yldrm filan dmesi gerekiyordu. Onlar gibi bir iki kii daha olsayd, jri ii tamamd. Jem yavaa. .,Yani,, dedi, "bir gece nce seni ldrmek isteyen birini jriye sokmalarna izin mi verdin? Byle bir riski nasl gze alrsn Atticus, nasl?" "Dnsen risk az. sulu olduunu ha o sylemi, ha bakas. Ama suIu diyecek biri ile akl karm biri arasndaki fark ak. Listede oyu belirsiz olan tek kii oydu.,, "O adamn Walter Cunningham'la akrabal ne?,, diye
sordum. Atticus kalkt, gerindi ve esnedi. Yatma zamanmz gelmemiti ama gazetesini okumak istediini biliyordum. Alp katlad ve bama vurdu. "Dur bakaym... tamam, ifte kuzen."

kez..." Durup bize bakt: Birl vard bizden yana. Onu kandrmak zamanlarn atd.,, Atticus'un gzleri parlad. ..Bana dmez ama u kadarn 216

ama nceleri yalnzca birka dakikalarni alrd. oysa bu

"Kim?"

Atticus'un parmaklar saat cebine gitti. *Geiirmedi,, dedi. *beni dndren de bu olc|t. Beiki oe bu bir balang. Karar almalar birka saat srd. Belki yine kanlmaz
bir karar,

"ki kzkarde, iki erkek kardele evlenmi. Benden bu kadar, gerisini sen karver." Benle Jem, Di]l ve bir kzkardei olsa onunla evlensek ocuklarmz ift tarafl kuzen olurlard sanrm. "Hay Allah Jem, ne tuhaf adamlar. Duydun mu hala?,, Atticus gitmiti. Atexandra Hala hal ryordu. Bakmyordu ama kula bizdeydi. Sepetini yanna koymu, dizlerine de bu rd haly rtmt. Yazn scak gecelerinde hanmlarn neden ynl eyler rdklerini hi zememiimdir. 217

"O nasl oluyor?"

"Duydum." Walter Cunningham'n yardmna kotuum o korkun olay anmsadm. imdi bunu yaptma memnundum. ..Okul alr almaz Walter' yemee aracam." Onme karsa onu dveceime dair verdiim sz unutuvermitim.

"okuldan sonra da gelebilir. Atticus onu arabayla old sarum'a brakabilir. Gece bile kalabilir. Tamam m Jem?" "Dnrz." Bunu syleyen halam olunca, bu bir sz olmaktan kyor, tehdide dnyordu. armtm. "Ama niin olmasn hala? Onlar iyi' insanlar." Halam yakn gzlklerinin zerinden bana bakt. "Jean Louise, onlarn iyi insanlar olduklarndan hi kukum yok. Bize gre deiller, hepsi bu." .Aa tabakadan demek istiyor Scout,,, dedi Jem. ,,O ne demek?,, "Ne bileyim. Basit filan. Keman alar oynarlar, o tr eyler... "

"yi insanlarsa neden walter'la dost olmayaym?" ,,ona iyi davranma demedim. ona arkadaa ve kibar davranacaksn. Herkese yle davranacaksn. Ama onu eve armak zorunda deilsin. " "Ya bize akraba olsalard hala?" ,.Ama deiller. Olsalard da yantm ayn olurdu." Jem, .,Hala,, dedi. "Atticus der ki insan dostunu seebilirmi ama kendi ailesini seemezmi. Onlar akraba saysan da saymasan da akraban olurlarm. Saymazsan,gln duruma dermisin." .,Tam babanza gre bir sz ben yine de Jean Louise, Walter Cunningham' eve aramaz derim. Birinci derecede kuzen bile olsa. Atticus'la i konumaya gelmesi dnda bu eve alnmaz. te bu kadar!,, ite bu kadar bile olsa bu kez nedenlerini aklamak zorundayd. ..Ama hala Walter'la oynamak istiyorsam neden oynama-

"Ben de oynarm..)) ,.Samalama Jean Louise,"dedi halam. "Walter Cunningham' gcr gcr olana dek ykasan da, yepyeni giysiler ve pabularla donatsan da, bir Jem olamaz. Ayrca o ailede eskiden beri iki dknl vardr. Finch kadnlar bylelerine yz vermezler." .Halaa...,,dedi Jem, "daha dokuz yanda bile deil." "imdiden rensin.,, Halam syleyeceini sylemiti. Geen sefer byle konutuunda da nedenini anlamamtm. Cal'n evine gitmeyi tasarlyordum. lglml ekiyordu. Ona konuk olmak istiyordum, dostlarn tanmak istiyordum. Ayn teki yzn grmek istesem bu kadar tantana kopmazd. Bu kez halamn taktikleri farklyd ama amalar aynyd. Belki de bunun iin bizimleydi. Arkadalarmz semek iin. Elimden geldiinc e kar koyacaktm. 21B

yaym?" Gzlklerini karp bana bakt. "Nedeni u. nk o bir... bir sprnt. Bu nedenle oynayamazsn. Birlikte olamazsn. Kimbilir ne huylar, ne kfrler rensin, Tanr bilir. Bu halinle de babann bana yeterince dert oluyorsur. Ne yapardm bilmiyorum ama Jem engelledi. Omuzlarmdan yakalad, bana sarlp odadan kard. Ofkemden alyordum. Atticus bizi duymutu. Atticus "Bir ey yok efendim,,, dedi Jem. "Birey }ok,"
gitti.

cebinden bir karame"undan bir para sr Scout." Jem avundurucu bir lokmaya dntrmem la kard. Karamelay birka dakikam ald. Jem dolabnn zerindekileri dzenlemekteydi. Sann nleri ve arkalar kirpi gibiydi. Bir gn bir yetikin gibi dzgn salar olacandan kukuluydu. Belki de hepsini sf r num aruya vurdurursa yenisi dzgn kabilirdi. Kalar kalnlamt. Zayfladn farkettim. Boyu uzuyordu. 219

Dndnde beni alayacak sanm olmal ki, "Kimseye sylemezsen sana bir ey gstereceim," dedi. Utanga utanga glmseyerek gmleinin nn zd. ..Eee?"

i
i
ir

"Hayr." "KlIar." "Nerede?" "urada bak urada.,, Bana kar ok iyi davranmt, o yzden de ok gzel grnyorlar dedim. "ok gzel Jem." "Kollarmn altnda da var. Seneye de futbol oynayacam. Scout, halamn seni zmesine izin verme.,, Halam zmememi istedii gnler daha dn gibiydi. "kzlara alk deil. Hi deilse senin gibilerine. seni bir hanmefendi yapmaya urayor. Diki filan gibi eylerle uraamaz mlSn?,, "Hayr. Benden holanmyor. Hepsi bu. Bana vz gelir. Walter'a sprnt demesi beni ldrtt. Atticus'un bana bela olmam deil. O ii aramzda zmledik. Ben onu babama sormutum, o da pek deil demiti. Hi deilse beni anlayabiliyormu. Kafana takma dedi. Walter iin bozuldum. O ocuk sprnt deil. Ewell'lar gibi deil!" Jem pabularn frlatp yataa uzand. Kafasnn altna yastn yerletirip lambasn yakt. "Biliyor musun Scout, her eyi zdm. Bu dnyada drt tr insan var. Bizim komularmz gibi sradan insanlar var. Cunningham'|ar gibi ormanda oturanlar var. Ewell'lar gibi plkte oturanlar var. Bir de Zencilel vd,. "inlilerle Kajun'daki Kzlderililere ne oldu?" "Maycomb yresindekileri kastettim. Dahas var. Bizimkiler Cunnigham']ar sevmiyor. Cunnigham'lar Ewe]l'lardan, Ewell'larda Zencilerden nefret ediyor." Dedii gibiyse neden jrideki Cunnigham gibileri srf Ewell'lara inat olsun diye Tom'u serbest brakmamlard?
220

"Gremiyo|,

T,usu

h?

Jem sorumu ocuka bulup, ciddiye almad", *Bilirsin... Radyoda keman alnd m Atticus aya ile tempo tutar. Ev yapm viskiyi de herkesten ok SeVe[... ..o zaman biz Cunnigham,]ara ok benziyoruz. Peki ne_ den hala]T... ,.Brak da lafm bitireyim. yle ama yine de farklyz. Atticus bir keresinde ha]amn soya-sopa bu denli dkn olmasn paraszlmza balamt. Elimizde bir ai]e admz kalrTllffil.

"BiIemiyorum Jem. Bana Herkesin ailesl herkes kadar kklym. Zencilerle ngilizler iin de geerli mi dedim, evet dedi." gelmiyor. Sanrm ka "yi aile eski, kkl aile anlamna kuaktr okur yazarsn, ona bal. Scout grebiIdiim tek fark da bu. Finch'ler Eski Msr'da filanken, bir Finch birka hiyeroglif renip oluna retmi olmal." Jem gld. "Ha]am oa nuyux byk byk babas okur-yazar diye kaslyor. u kadnlar nelerle urarlar." Atticus'a kim retirdi?" "yi ki okurmu," dedim. "Yoksa ben nice olurduk? yi ailenin o an*O renmeseydi sen]e
]ama geldiini sanm yoru!T.

da bu aile ii safsata demiti.

*yleyse cunningham'tarla farkl oluumuzu nasl aklarsn? Bay Walter adn zor yaAyor. Onu grdm. Biz daha uzun sredir okur-y azarz." ,,Hayr. Herkesin renmesi gerek. Kimse okur_yazar domuyor. Walter ok akll ama babasna yardm edince derslerinden kalyo. alr"yri yok. Bence bir tr insan var, n-

sanlar var ite." Jem dnp, yastn kabartt. kafasn koyduunda yz krmt. Yine o dnemlerinden birine giriyordu. zldm, Kalarn att. Az izgiye dnt. Suskunlat, ..Senin yandayken ben de yle dnyordum. Bir tr insan varsa neden geinemiyorlar? Hepsi aynysa neden bir221

birlerinden nefret ediyorlar? Scout, bir eyleri yeni kavramaya baladm. Boo Radley'in neden evde kilitli kaldn anlyordum artk. Kalmak istiyordu da ondan."

..Sana yardm edeyim mi, Cal?" calpurnia kap arasnda durdu. "kede sessizce oturur, dondtumde tepsileri boaltmama yardm edebilirsin."
hi ra hi b6ylapasta grmedim... harikulade!.. Ben hamuru pastalar... Calpur_ tutturamyorum... <im aero k brtlenli

Kapyalncaierdenuultularykseldi...AmanAlexand-

yinui ono,c e_[,

Calpurnia kolal nln giymiti. Bir tepside ikolatal kremal pasta tayordu. Dner kapy poposuyla itip at. Bir dolu krlacak eyay tamadaki beceri ve zerafetine vurgundum. Halam Alexandra da yle olmalyd ki bu kez onun hizmet etmesine izin vermiti. Austos eyll'e dnyordu. Dill yarn Meridian'a gitmek zere yola kacakt. Bugn ise Jem'le birlikte Baker Deresi'ne gideceklerdi. Jem Dill'e kimsenin yzme retmemi olduunu renince hem kzm hem armt. Yzmek onun gznde yrmek kadar doal bir olayd. Derede iki gn geirmilerdi. plak girdikleri iin gelemeyeceimi sylediler. Ben de yalnz geireceim saatleri Bayan Maudie ile Calpurnia arasnda blrdm. Bugn Alexandra Hala'm ve misyonerler grubu bizde toplanmlard. Mutfaktan Bayan Grace Merriweather'n Mruna'larn zavalh yaamlar zerine yapt konumay duyabiliyordum. Zamanlar gelince kadnlar kulbelere koyuyorlard. (Ne zaman olduu belli deil di ya). Aile kavramlar yoktu. Bunun halam ok zdnden kukum yoktu. On yana gelince de erkek ocuklara zor iler yaptryorlard. Her taraflar solucanlar ve parazitlerle doluydu. Bir aacn kabuunu ineyip ineyip ortak bir kaba tkryorlar, sonra da bunu iip sarho oluyorlard. Derken, hanmefendiler aya oturdular. Yemek odasna m gideyim, mutfakta m kalaym, bilemiyordum. Halam, 'konumalar seni skar, ay zaman ieri gelirsin' demiti. Pembe yabanlk elbisemi, pabularm ve i eteimi giymitim. zerime bir ey dkecek olursam Calpurnia'nn elbisemi ykamas gerekecekti. Bugn onun iin ok ar bir gn olmutu. erde kalmaya karar verdim.
222

niam?...Kimder...Herkespapazlnkarsnn...Hayr,haayr... yle ama teki daha yrmyor bile","

dedi, ar gm srahiyi tepsiye koydu. "Bu srahi antika," ,.Artk bylelerini yapmyorlar," mi?" "eri gtreyim evet. Bayan Alexandra,nn ta_ "dxx"1 edip drmezgen, yantna, Servisi o yapacak," rafna koy. Fincanlarn KmlKapy Cal'n yaptgibi popomla amaya altm, kapy tuttu. "Dikkat et baka_ damaj'o". cuurni s,rtarak ym. ok ar. ine bakmazsan dkmezsin," yoculuum t""r, ile sona erdi. }Jalam glmsedi, "Bi_

Sesllr kesildi. Herkese servis yaplmt. Calpurnia dnp

'

bir han_ zimle kal, Jean Lojse." olup bitenlerin tm benim programa dahildi. Her misyo_ mefendi olmam iin dzenlenen ner toplantsn ay bmne mezheplerine baklmakszn kadar ayk komularn agrimas gelenekti. Bir papaz efendi buraday_ olan-Bay"n h".n"l ve Bayan Stephanie buedenle te yan_ dlar? Bayan Maudie,nin yanna oturdum. Sokan giyerlerdi acana geecek bile olsalar kadnlar neden apka oaiLvardaki bu hanmlar beni az ok telea srklerlercii, ise bu duy_ Baka bir yerde olmak isterdim. Alexandra Hala,m guya rnarlklk" diyordu, - -pasiel renklerdeki giysileri iinde pek rahattlar. ounun kimse_ yznde kat kat pudra omaslna karn bir kii dnda ..Tangee Natrel" srmt, de dudak noyas yoktu. o da ise trnaklarn parl parl parlatmt, Baz

cutex Natrel
[emjenin
bekliyordum:

ls_ genler gl rengi oje srmlerdi. sessizce oturuyordum, kollarna yapm, birinin benimle konumasn

223

ne oldu?"

Bayan Maudie'nin azndaki altn kprleri parlad. "ok ksn Bayan Jean Louise. o vazgeitmez tulumuna

yeterliydi. Bayan Grace Merrivyeather sotumdayd. Dndm ki hanmefendilik onunla konumam gerektiiiyorou. Metodist olan Bay Merriweather, "Kutsal g, ne gzel ey benim gibi bir zavally kurtarman" adl ilahiyi sylemekten n gocunmazd. Maycomb'daki genel kan da Bayan Merriweathlri adam eii dorultusundayd. onun Maycomb'un en dindar kadn olduu ise su gtrmezdi. "BJgn neler konutun z?, diye sordum. "Ah ocuum, o zavall Mruna'tar,, dedl ve arkas geldi. 224

lk olmadna inanm olacak ki, ,.Daha sk etbise giymeye balamazsan pek olamazso,, demekle yetindi. Bayan Maudie'nin eli elimi skt. Hibir ey demedim. yayd scaklk

fendi olmak istiyorum." Bayan stephanie beni kukuyla szd. Amacmn kstah-

komik olmaya almamtm ama teki hanmlar pek gldler. yanaklarm kapkrm,, olmutu. Bayan Maudie bana ylece bakyordu. Gerekten aka yrprrd,ysam bana glmezdi o. Bunu izleyen sessizlikte Bayan stephanie crawford odann taa tesinden bana sestendi: *Byynce ne olacaksn Jean Louise? Avukat m?, *Hayr. Dnmedim." Bayan Stephanie'nin konuyu deitirmesine sevinmitim. Hemen seimimi yapmaya koyuldum... Hemire? Pilot? ...Ben de senin durumalara gittiine bakp avukat olmak istiyorsun sanmtm., Hanmlar yine gltler. *u Stephanie ne alemdir,, 69di biri. Bayan Stephanie destek bulmutu. .,Avukat olmak istemiyor musun?, Bayan Maudie'nin eli etime dedi. "Hayr efendim,,, dedim yavaa. *Yalnzca bir hanme-

Baka soru sormama gerek yoktu. Zor durumda olanlardan sz etmek gzlerini dolu dolu yapyordu. "O koca ormanda J. Grimes Everett dnda kimseleri olmadan yayorlar. O aziz dnda kimse yanlarna yaklamYOr.

Sesi kilise orgu gibiydi. Her szc ayr vurguluyordu.

"O yoksulluk... o karanlk... o ahlkszlk... J. Grimes Everett dnda kimse bilmiyor. Kilise beni kampa yolladnda o ba"Orada myd bayan? Ben de sanmtm ki..." "zinli getmiti. Dedi ki Bayan Merriweather, nelerle savatmz dnemezsiniz. Bana yle dedi." "Evet efendim." "Ben de ona dedim ki, 'Bay Everett' dedim, 'Maycomb Alabama Metodist Episkopal kilisesi'nin kadnlar yzde yz arkanzdalar.'yle dedim. te o an kendime bir sz verdim. Eve dner dnmez Mruna'lar konusunda konuma yapacak, J. Grimes Everett'n mesajn Maycomb'a iletecektim. te imdi de bunu }dp}orum. "Evet eiendim?" Bayan Merriweather konutuka siyah bukleleri sallanyordu. "Jean Louise," dedi, so,| ansl bir kzsn. Tanr bilir bir evde, Tanr bilir bir aile ile, Tanr bilir kentte yayorsun. J. Grimes Evertt'n topraklarnda gnah ve vahetten baka bir ey yok." "Evet efendim." "Gnah ve vahet... neler diyorsun?" Bayan Merriweather teki komusuna dndt. "unu: Ben hep derim ki bala ve unut. Bala ve unut. Kilisenin ona yapaca yardm bundan sonras iin ocuklarnn Tanr bilir kiiler o|arak yaamasn salamak olacak? Erkeklerden birinin gidip o papazdan kendisine g vermesini sylemeleri gerek." na yle de..."

"Balayn Bayan Merriweather," diye araya girdim,

Blbl ldrmek/ F:

225

"Mayella Ewell'dan m sz ediyorsunuz?,, "May... Hayr ocuum. O Zencinin karsndan. Tom'un karsndan. Tom..." "Robinson efendim." Bayan Merriweather yana dnd. "nandrn tek ey var Gertrude. Kimileri benim gibi dnmyor ama. Onlar baladmz sylersek bu i kapanr." *Bala}I. Bir kez daha kesmitim szlerini. "Ne kapanr?" Yine bana dnd. ocuklarla konuurken zel bir ses tonu kullanlmasna inanan ocuksuzlardand. "Hibir ey Jean Louise. Alarla iiler davann ertesi gn hep homurdandlar. Hi tatmin olmam|ar." Bayan Merriweather Bayan Farrow'a dnd. ..Gertrude, akl bir kar havada bir Zenci kadar adam ileden karan hibir ey olamaz. Mutfakta byle biri varsa gnn berbat oldu demek. Benim Sophy'ye ne dedim biliyor musun? 'Shophy,' dedim.'Bugn hi Hristlyanca davranmyorsun. sa homurdana homurdana i yapmazd.' e yarad. Gzlerini yerden kaldrd ve Doru Bayan. sa homurdanmazd, dedi. Tanry onlara anmsatacak hibir frsat karmayacaksn. Aklma Finc Landing Kilisesi'ndeki org geldi. ok kkken btn gn uslu durmusam Atticus onu almama izin verirdi. O tulara basar, ben de borulardaki havalar brakrdm. indeki hava tkenene dek son nota bolukta asl kalrd. Bayan Merriweather'n havas bitmiti. Bayan Farrow konumaya balarken o stounu yeni|edi. Bayan Farrow gzel vcutlu, ince ayakl, ak renk gzl bir kadnd. Yeni perma yaptrmt. Salar gri bukleler halindeydi. Maycom'un iki numaral dindaryd. Her szn bana da bir'sss' eklemek alkanl vard... ,.Ss Grace,, dedi, "Hudson kardee sylediim gibi." "szn ettiiniz o 'akl bir kar havada olann' piirdii yemekler boaznza dizilmiyor, deil mi?"
226

Fincan, dizin_ giler beliimiti. bir sredir hi sesi kmamt. karsndan ievoi. soylenenleri karmtim. Tom Robinson,un Larding,e kaymt. Alexandra sonrakileri yani. Akm or"b"n sanrm,. Toplantnn i Hala,m her eyi birbirine kartrmt ise skntlyd. blm kan dondurucu, elence blm

KonuanBayanMaudie'ydi.Aznnkenarla']P"sertiz.

*Nedemekistediimianladnsanmyorum.Maudie,"

dedi Bayan Merriweather, ..Ben de,, dedi Bayan Maudie,

gir ey onu ok kzdrmt, Gri u insan dondururou. kzarp bozar_ ri de sesi kadar souktu. Bayan Merriweather Farrow,u gremedim. d, bana bakp, kafisn evra. Bayan Ba_ Hala,m masadan kalkp iecekleri tazeledi,

Birdahaaznamao.BayanMaudiekzdmsuskunlu. gzte_

Alexandra yanMerriweather,laBayanGates'indekonumalarnsalad. minnet do_ onlar sonoeie koyuiunca da Bayan Maudie,ye (adnlarn dnyas beni Yine artmt. lu baklarla bakt. yaknlklar yoktu ama halam ona teeklr ediyordu ite, Ne bu duyguyu bildiini _ iin ettiini bilmiyordum ama halamn renmekyeteriyo.Yakndabudnyayabendegirecektim. yelpazeleriyle serinledikHanmlarn iskemlelerinde sallanp, dnyaya katlacaktm, oysa leri, souk iecekler itikleri bu Bay Heck Tate ben babamn ounyasinda daha mutluydum. gibilersenimasumsoruarlatuzaadrpalayetmezlerdi. zaman stne varJem bile ok aptalca bir ey yapmadn korkusu ile yayor, on_ mazd. rjonar betli belirsiz bir erkek

laronaylamyorlard.Beniseonlarseviyordum.Nekadar kfretseler,ikiiip,kumaroynasalar,nekadarsevimsizol.
dirmiyor.Moraranadekeitimverebiliriz,dpbaylanadek gvehcedeolamaz,,dedim.Banadediki,.BayanFarrows,bie neler oldu anlamyorum" Ss doru dedim,"

dellerdi... salar holand,m b, ynleri vard. ey hi ilgilen_ .. ,Batan yit. u,,"r", srdryon)z, Sonlar

dinretimiyapabilirizamayinedeyatandahibirkadn

227

Tek becerdikleri bu. o srada doruymu gibi olabi]ir ama herkesi huzursuz ettikleri kesin. Benim sophy bir gn daha yle suratsz dolasa kovardm. kovmaymn tek nedeni u ekonomik bunalm. Her hafta verdiim bir buuk dolara gereksinimi var. Ama onun kaln kafas bunu anlayamaz., "ik yuz, Bayan Perkins. Doutan iki yzl,, diyordu Bayan }lerriwether. "Hi deilse bizim aramzda bu yukt tayok. on|ar zgr brakyorlar ama onlarla ayn sofray yan paylamyorlar. Hi deilse biz, evet eitsiniz ama bizden uzak durun demiyoruz. siz bildiiniz gibi, biz de bildiimiz gibi yaayalm diyoruz. u Bayan Roosevelt akln yitirmi olmal. Birmingham'a gelip onlarla oturmu. Ben Birmng[am Belediye Bakan olsaydm..." Hibirimiz Birmingham Belediye Bakan dei|dik. Ama ben bir gnlne Alabama valisi olsam ne yapardm bitiyorum. Tom'u hemencecik salverirdim, yle ki Misyonerler Cemiyeti gz kpmaya bile vakit bulamazd! calpurnia geenlerde Bayan Rachel'n asna Tom'un ne denli kt durumda olduunu anlatyordu. Ben mutfaa girince susmad. Anlattklarna baklrsa Tom'a ierde olmak ok zor geliyordu. Attcus'un bile yapabilecei bir ey yoktu. Gtrrlerken de yle demiti. 'salcakla Bay Finch, artk yapabileceiniz br ey yok. Bo yere uramayn.' Atticus Cal'e hapse grdi n umudunu yitirdi demiti. Atticus da 'umudunu yitirme, emden geleni yapacam,' diye sz vermiti. Bayan Rachel'n as sormutu: 'Neden Atticus seni mutlaka kurtarrm deyip, ona moraI vermemit k?'Calpurnia da, 'Sen hukuk bilmiyorsun. Hukuku bir ailenin yannda alsan renecein
tarlar.

Bayan Merriweather bilgi bilgi kafa sallad. sesi, fincan ngrtIarn, kibarca pastalarn ineyen han mlarn kardklar aprtlar bastrd. "Gertrude, bu kentte iyi ama pusulay arm kiiler var. iyi ama arm... Doru yaptklarn sanrlar. kim olduklarn sylemek bana dmez, bana dmez tabii. Bir sre nce de tank olduumuz gibi ortal birbirine ka-

de bilemez, demlti. n kap arpt ve Atticus'un ayak ses]erini iittik. Saat ka diye meraklandm. Eve dnmesi iin erkendi. Hele misyoner toplants oldu mu zellik]e ge gelirdi. Kapda durdu. apkas elindeydi. Yz kire gibiydi. "zr dilerim hanmlar. Ltfen toplantnz srdrn. Size engel olmayaym. Alexandra, benimle mutfaa gelir misin? Calpurnia'y bir sre alacam." Odadan gemedi. Holden dolap arka kapdan mutfaa girdi. Halamla ben onu karladk. Oda kaps ald ve Bayan Maudie bize katId... Calpurnia ayaa kalkmt. "Cal, benimle Helen Robinson'un evine ge|meni istiyorum.

ilk ey hukukta hibir eye kesin'yant olmaddr. Bay Finch

"Ne oldu?" Halam telalanmt. ..Tom ld." Alexandra Hala'm eliyle azn kapad. ..Onu vurmula," dedi Atticus, "kouyormu. Srasndaym. Bir srayla parmakl amaya alm. Tam nle.rinde..." ,,Onu durdurmaya almamlar m? Uyarmamlar m?" ( HaIamn sesi titriyordu. "Evet. Dur demiler. nce havaya ate amlar. Sonra da ona. Tam parmakl aarken vurulmu. Xi l<olu salam olsayd oktan kamt dediler. Hzlym. Gvdesinde on yedi kurun var. O kadar ate etmeleri gerekmiyordu. Cal benimle gelip Helen'e anlatmama yardmc olman istiyorum." Cal, "Tbii efendim," dedi. Beceriksiz el|erle nln ekitiriyordu. Bayan Maudie ona yardm etti. "Bu barda tard," dedi halam. "Bak ana bal. onlar iin ha bir zenci fazla ha bir eksik. Kaan bir sulu... Tom Robinson deil." Atticus buzdoIabna yaslanp gzlkIerini bana itti ve gzlerini ovuturdg. "ansmz vard. ansmz olduunu ona syledim,ama kesinlikle kazanrz demedim. Tom beyaz
229

228

dnecek kadar alak gnll bir avu insan. Bir zenciye bakp ite ben diyecekler." Bayan Maudie eski gcne kavuuyordu. *Bu kasabadaki iyi ailelerden gelmi birka kil. Bl onlarz., Dikkatimi verebilseydim, Jem'in'kkl aile' kuramlarna eklenecek bir eyler yakalayabiiirdim. Nedense titremeye balamtm ve titrememi durduramyordum. Enfield Haphhanesi'nin bahesini grmtm. Bir futbol sahas kadard. Bayan Maude serte, ,.Tltremeni kes!, dedi.
Durdu. 230

hi bilemeyecekti. "Eitliin 'Be.yazlar in' etiketi altnda olmadn biten bir avu insan. Herkesin haka yarglanmasna inananlar. Bunu

Sessizdi. o denli sessizdi ki baylacat sahjm. Bayan Maudie'nin merdiven trmanmasna soluduunu duyoum. ierde ise hanmlar tatt tatl konrryorlard. Hatam atyor sandm ama alamyordu. yorgun grnyordu. xon-uu' unda sesi fkeliydi. , "onun yapt her eyi onayladm sylemem Maudie, ama o benim kardeim. Btn bunlarn ner.d" sona ereceini bilmek istiyorum. Bu i onu perian ediyor. ondan ne istiyorlar Maudie? Daha ne?, ,.Kim ne istiyor Alexandra?, "Bu kasaba. Yapmaya korktukIarn ona yaptryorlar. Yitirdik|eri yalnzca birka kuru. satn bernat btmesne gz yumuyorlar. ok..." "Sus, d.yacaklar. yle dnmeyi denedin mi? Maycomb bilse de bilmese de bir adama osterlecek en btytk saygy gsteriyoruz. Doruyu yaptna inan lyoruz. Bu kadar basit." "Biz kim?" Halam on iki yandak| yeenini taklit ettiini

adamn ansna inancn yitirip kendininkini snamaya kalkt. Hazr msn Cal?" ,.Evet, Bay Fnch." "Gidelim yleyse." Alexandra Ha|a Cal'in iskemtesine oturup yzn kapad.

"Kalk Alexandra, ierdekileri ok yalnz braktk." Halam kalkp stne bana eki dzen verdi. Kemerinden mendilini karp burnunu sildi. San kabaratt ve sordu: "Belli mi?" .,|{xy1,,, dedi Bayan Maudie. "Kendine geldin mi Jean Louise?" "Evet efendim.,) "yteyse hanmtara kattalm. " Kap alnca ses ykseldi. Halam nmdeydi ve kapdan geerken ban dimdik kaldrmt. "Ay, Bayan Perkins," dedi, "kahveniz bitmi. Tazeleyeyim." "Calpurnia'nn ii var Grace," dedi Bayan Maudle. "u pastalardan koyaym sana. u senin balk tutmaya merakl yeenin ne dedi geenlerde, biliyor musun?" Bylece glp elenen hanmlara kartlar. Kahveler geldi, pastalar yenildi. Terslik yalnzca Cal'in yokluu sanrdnz. Sesler yeniden ykseldi: "Evvet Bayan Perkins, o J. Grimes Everett gerek bir aziz... evlenmeleri gerekiyormu ki kamlar... her cumartesi kuafre... gn batnca... Birlikte yatyor... bir kasa dolusu hasta tavukla... Fred diyor ki o balatt, Fred diyor ki..." Alexandra Halam odann tesinden bana bakp glmsedi. BaklaryIa bir tabak rei gsteriyordu. Yavaa aIp, Bayan Merriweather'a ilerledim. En kibar sesimle alr mydnz diye sordum. Byle bir gnde halam hanmefendi olabiliyorsa ben de olabilirdim.

vinni BElNcl g_tv

"Yapma Scout. Arka basamaklara koy uou. ..Jem, deli miin sen?" "Sana arka basamaklara koy dedim!" imi ekip ufak yarat braktm ve hamama dndm. Eyll gelmi ama havada en ufak bir souma olmamt. HA231

lA arka verandadaki hamaklarda uyuyorduk. Cibinliime arpan atebcekleri, gece srngenleri, uan bcekler sonbahar geldi mi nerelere gidiyorlarsa, bu yl gitmemilerdi. Bir tesbih bcei bir yolunu bulup evin iine kadar girmiti. Merdivenleri trmanp kapnn altndan srnerek geml olmaI diye dndm. Tam kitabm brakyordum ki onu grdm. Bu yaratklar bir iki santimden fazla olmazlar. Dokundunuz mu da tostoparlak olurlar. Yzkoyun dnp ona uzandm ve dokundum. Yuvarlanverdi. Bir sre sonra kendini gvencede hissetmi olmal ki alverdi. Yzlerce baca ile bir iki santim ilerledi. Dokundum. Yine toparland. Uykum vard. Vazgetim ve iini bitirmeye karar verdim. Tam eziyordum ki Jem'in sesi ykseldi. Yine hrlyordu. Geirdii dnemin belirtisi filand, ama her neyse bir an nce bu dnemi atlatmasn diledim. Hayvanlara kt davranmazd ama iyilik duygularnn bcekler dnyasn da kapsadn bilmiyordum.

Gndz ora_ ucunda, kasabaya 1 km. uzaklkta bir yerdedir. ya otostopla gijebilirsiniz. yrmek iin de uzak saylmaz, ilrr" kararrken dn ise pek kolay olmaz. O saatlerde araDill'in OeCl6lne baklrsa ana yola tam kmlar geldiini grmler. Atticus onlar grmemi. E sallamlar, yanna varlnca da siz baka sonunda Atticus yavalam. da cal_ araba bulun, ben eve dnmeyeceim demi. Arkada yaIvarm ve Atticus purnia oturuyormu. Jem kar km, ba peki, geliisiniz ama arabada kalrsnz demi. Tom Robinson,lara giderken de olup biteni onlara aktar_

BakerDeresi,Meridianyolundanayrlanbirpatikann

baazgeer.Bunedenledeyzclerpekgekalmazlar.

ki Attcus'un

sn sndrmt. "sanrm sivrisineklerle karasinekleri de ldrmediln bir dnemdesin. Fikrini deitirirsen haber ver. Sana bir ey syleyeyim mi? Oturup krmz bir bcei okayacak deilim!" "Amaan kes!" Her gn biraz daha kza benzeyen as!nda Jem'in kendisiydi. Arkama yaslanp uykuyu bekledim. Dill'i dndm. Ayn birinde gitmiti. Okul biter bitmez de dneceine sz vermiti. Ailesi yazlarn Maycomb'da geirmeyi yeIediini anlamt sanrm. Bayan Rachel bizi de onunla birlikte taksiye koyup Maycomb sapana gtrmt. Tren gzden kaybolana dek el salladk. Hep aklmzdayd. Onu zlyordum. Son iki gnde Jem ona yzme retmiti. Yzme retmiti. Dil|'in bana anlattkIarn anmsadm. Uykum kamt.
232

Jem karanln iinde, ,,Zararsz da ondan," dedi. Lamba-

"Neden?"

m.Anayoldankp,pveEwel1,1argemilerveZenTom,un n bah_ ci mahaltesne varmiir. Bir sr Zenci ocuk Cal n kapdan girmiler, esinde bilye oynryoi.u. Atticus,la grm, "An_ DilI babamn ocukaroan biriyle konutuunu Bay Finch, ara_ nen nerede Sam?, Sam, ,,Stevans,larda ..EVet," demi. ym m?, demi. Dill, .Atticus aknd," dedi. syle_ Sam da frlam,i. Rtti.r, teki ocuklara oynamalarn salar mi. kk bir tz kp Atticus,a bakmaya balam. rgnn ucunda da renkli kur_ bir yn rg iindymi. Her ilerlemi, deleler ,"r.,. GbmJemi ve babamza doru da ona parmaklar_ Admlarn, pei ayarlayamlyormu. Atticus nuzatm.ElindenyakalaypCal'nkucanavermi. HeDndklerinde Sam annesinin eteinin ardndaym, Bay Finch?" 1"n, ..iy akamlar,, demi. ..oturmaz mlsnz da susmu, Baka bir ey sylememi,.Atticus ,,Scout,, oeoyoi Dll, ;y|ece yere yld. ylece. Sanki kocamanbirayakgelipdeonuezmigib.yle..."Dilliko g.ibi", Calpurnia ve Atayan yere vurdu- "Bir karncay ezer ierde uzun sre ticus Helen,i ayaa kaldrp eve tamlar. geerken Ewel1,;ar kalmlar. nttcls valnz km. plkten anlayamaml. onlara laf atm ama Dill ne dediklerini Her yere Tom,un h haberi Maycomb,u iki gn oyalad.
233

yaylmt. "Duydun mu? Yok yahu!.. Dedi ki imek gibi kouyormu..." Tom'un lm srpriz deildi. Kamay ancak Zenciler dnrlerdi. lp bimeden, geleceini dnmeden davranmak, skt m ilk frsatta kirii krmak Zenci kafa yapsn ok iyi yanstyordu. in gln yan da Atticus onu kular kadar zgr klabilirdi, ama beklemek... Hayr, baym. Nasl olduklarn bilirsiniz. Dmez kalkmaz bir Allah. Yasal olarak evllydi, temiz pak bir adamd, kitiseye de giderdi ama snand m cila eksiklii ortaya kyordu. u Zenciler hereyi yzlerine gzlerine bulatrrlard zaten. Bir iki ufak ayrnt... Taa ertesi perembe 'Maycomb Haberleri' kp da kiilerin yorumlarnn yeniden olumasn salayana dek konuacak bir ey yok. Zenci haberlerinde Ac Kaybmz diye bir ilan, ufak bir yaz... Bay Underwood'un yazs ok krgnd. Kimlerin abonmanlarn ve ilanlarn iptal edecekleri de ona vz geliyordu. Ne var ki Maycomb'da bu oyun byle oynanrd. O atp tutar, beenen de beenmeyen de okur, herkes ilanlarn yine ona
veriro. Kendi gazetende kendini rezil etmek istiyorsan, o itendi bilecein bir iti. Bay Underwood adaletin yapt dklerden sz etmiyordu. ocuklarn anlayabilecei bir dilde yazmt. Ona gre ister ayakta, ister oturuyor veya ister kayor olsun... sakatlar ldrmek gnaht! Tom'un lmn ocuklarn ve avclarn an]amszca ldrd tc kularn lmne benzetiyordu. Maycomb'lular Montgomery Gazetesi'ne yakacak, iirsel bir yaz yazdn dndler. Okurken bu nasl olabilir diye dndm hep. Anlamsz bir tm... lOtlgtl gne kadar adalet ona almt. Herkesin nnde yarglanm, on iki iyi ve doru insan tarafndan cezalandrlmt. Babam sonuna dek onun iin uramt. Birden Bay Undenruood'un sylemek istediini kavradm. Atticus, Tom Robinson'u kurtarabilmek iin insanlar zgr klmaya abalamt. Ama insanlarn yreklerindeki durumalarda Atticus'un davas yoktu. Mayella Ewell azn ap bard andan itibaren Tom lyordu.

Ewelladmidemibulandrd.lvlaycombTom'unlmkonusundaBayewell,ngrlerinialmaktagecikmemiti.Destephanie aracl ile de or_ dikodunun hoparlr olin bayan

Alexandra Hala,ya sylemi_ tala yaymt. Jem,n yannda

ti.(Haydi."n.*...dinleyecekkadarbyd).Ewell,.birninii Jema'korkma' dedi, tamam, geriye iXl tane kald!' demiti, Ewelliiscak.,"n,"dolubirbalongibiymi.BunlarAtticus'a aktardnduyarsaJembenimlebirdahahikonumayacan syledi.

vini ALTNc

e_J

okullarnalmasileRadley,lerineviyine..yolumuzunstolmutu.Jemyedincisnfagidiyorduve.ilkokulbinasnn snftaydm. programlararkasndaki lisedlydi. Ben nc mzoktarxvo.Yanzcasabahbirliktegidebiliyorduk.Bir deleny"*"ginoegryorduk.Jemfutboltakmnaya- ta_ ki takmn su kovalarn zlmt ama oyie gen ve inceydi Bunu yle bir istekle yapyordu ki ou yabiliyorOu an"l eve dnmez olmutu, Jn nar" kararmadan Ho' o ulu Radley,lerin evi artk beni korkutmuYordu. zc hem de rknt. Ha_ narlarn atnoaxigrnts hem Vannyioldu5ug"ner,kasabayainenBayNathan'gryor. da biliyorduk. Kimse onu da_ duk. Boo,nrn brida olduunu bir pimanlk duyar_ n-f,."r*aana gre ierideydi. Arada dm.ArthurRadleyiinazapvericibirsroyunakatlmtm. ieriyi gzetleyen, balk insanlardrn *nJi biri, panlurlardan yollayan, gece yarsl bahesinde oltalarnn ,.ryi" mektuplar dolaan ocuklar hi ister miydi?
Yerve kstei. Jem hePsini bekler, o pasl madalya, saat sonra.d.urup aaca bak_ lere koymr o.",yj.,Bir leden aa dolgunlamt, Yatm. imento yamann evresinde

Yineo",n,t.amtmlobozukparalar,sakz,sabunbebir

234

235

ld. o'na karn bize iyi davranmatydtar. ocuklar bunu kendiliklerinden dnm otamazlard. snf arkadalarmza karan olmasa Jem'le ben bir iki kii ile yumruk ymrua
236

plak ayak izleri braksalar bile! Geen Jefer lmediinize dua edin." sustum. Afallamtm dorusu. ilk kez birok eyi bildiini ak etmiti. Hem de yllar ncesindeki bir olyla ilgiti olarak. Yoo... geen yaz, hayr, bir nceki... Zaman nana oyun oynuyordu. Jem'e sormalydm. Bam vdan ytesine ok ey gemiti ki, korkularmzn en zararsz Boo Radley'di. Atticus her eyi yaadnz, bundan sonra her ey yoluni girer demiti. Bir sre sonra insanlar Tom Robinson'un varlndan haberdar olduklarn bile unutacaklard. Belki de Atticus haklyd, ama geen yazn olaytar sis gibi zerimize kmt. Maycomb'un yeiikinleri -uu <onulu Jem ve benimle konumuyortard. kendi ocuklar ile tartim olduklar ise aka belliydi. ocuklrn davranlarna baklrsa Atticus gibi bir babamzn olmas bizim suumuz de-

Atticus sordu: "Yine mi baladk? Baladysa imdiden bitsin derim. Kald ki tehlikeli olabilir. Vurulabilirrnr. -Bay Natham grd her glgeye ate ediyor. Glgeler otuz numara

ma da saryd artk. Bir ka kez onu 'neredeyse' grmtk. Bu da kime olsa yeterdi. Ama her geiimde gzlerim onu aryordu. Belki bir gn onu grrdk. Nasl olacan dledim. o verandadaki salncakta oturuyor olacakt. Ben de okuldan gelip her gn yle dermiim gibilerden Bay Arthur? diyecektm. "y; Jk"r", Jean Louse," diyecekti. .,Ne gzel gn, deil mi?, ,,Evet Efendim, ok gzel," deyip yoluma gidecektim. onu hi gremeyecektik. sanrm gerekten ayn ykseldii gecelerde kp Bayan stephanie'yi gzetliyordu. Ben olsam gzetlemek iin baka birini seerdim. Bizi hi gzetlemeyecekti. Br gece, "lmeden bir kez olsun Boo'yu grmek istiyorum," dedim.

gelir, sonra da her eyi unutur giderdik. Durum byle olunca bamz dimdik tutmak zorunda kalyorduk. Beyefendi ve hanmefendi gibi olma|ydk. Bir ynyle Bayan Dubose'un dnemine benziyordu, bartlarn dnda tabii. Bir trl anlam veremediim tuhaf bir ey oldu. Atticus tm bu eksikliklerine karn eyalet ynetimindeki grevine yeniden seildi. Hem de oybirlii ile. nsanlarn tuhaf olduklarna

karar verdim. Zorunlu olmadka onlar konusunda kafa pat-

ck daarcn gelitiriyordu. Gncel olaylar renmek ise bellei salamlatryordu. Gruptan ayrlmak oraya dnme isteini kamlyordu. Dnce belki anlamlyd ama Maycomb'da pek ie yaramad. Her eyden nce gazete grebilen taral says ok azd. Bu nedenle de bu iin ykn tayanlar kasaballar oldular. Tarallarn aalk duygular bsbtn kamland. Kyller Grit Paper adl ky gazetesinden kesilmi haberler getirirlerdi. retmenimiz Bayan Gates'n gznde bu gazetenin pek saygn! yoktu. Bir ocuk bu kaynaktan haber verdi mi hep kan atard. Bu gazeteyi okumak algdan engiden holanmak, lenleri pekmezli ekmek yemek, "Eek ne gze| rr" trnden arklar sylemek ve eek'i 'eek' diye okumak gibi bir eydi ite. Yine de oumuz gnce| haberlerden habersizdik. nekler ve davranlar stne yz yllk bilgisi olan Kk Chuck Little tam, "NatcheIl Teyzeniz diyor ki," stununun yarsna gelmiti ki Bayan Gray onun szn kesti: "Charles, o okuduun gnce| bir olay deil, bir ilan." Cecil Jacobs gncel haberin ne olduunu biliyordu. Sras geIince odann nne kp balad, "u bizim Hitler..."
237

latmayacaktm. Bir gn okulda kaldm. Haftada bir kez gnceI olaylar saatimiz vard. Her ocuk gazeteden bir haber kesecek, ieriini renecek ve snfa aktaracakt. Bu yntem bir sr derde devayd. Arkadalarnn nnde konumak ocua duru dzgnl ve zerafet veriyordu. Ksa konuma yapmak sz-

zim denihTgz.
lOl'lTlU.

"Adolf Hitler, Cecil," dedi Bayan Gates. "Kimseye u bi-

"Peki efendim. u bizim Adolf Hitler yahudilere elem yap-

geti.

"Zulm Cecil, elem deil." "Ama Bayan Gates, burada... pekal. Yani bu Adolf Hitler yahudilerin peine dp ontar hapishanelere koyuyormu. Eyalarn ellerinden alyormu. kimseyi lke dna salmyormu. Geri zekllar da temizliyo|.tTu. "Geri zekAl|ar temizliyor muymu?" "Evet efendlm, Bayan Gates. Kendilerin|temizleyecek kadar akllar yok sanrm. Ancak aptaln biri kendini temiz tutamaz. ite Hter de bir program batatm. yahuditerin yarsn toplattrp ilerde bana bela olmasnlar d|ye kaytlara geiriyormu. Bence bu pek kt bir ey deil." "Peki Cecil. Aferin." Bayan Gates kabara kabara yerine

Yahudilerden daha iyi ya da daha kt insan yoktur. Hitler bunu neden anlamyor bilmem." "Neden holanmyorlar Bayan Gates?" "Bilmiyorum Henry. Bulunduklar her topluma katkda bulunmulardr. ok da dindar insanlardr. Ama Hitler dini yok etmek istiyor. Nedeni bu da olabilir." Cecil konutu: "Pek kesin bilmiyorum ama para alp veriyor|arm. Pek geerli nedene benzemiyor. stetik beyazlar, deil mi?"

yahudilerin alar boyunca hep "Liseye gelnce cecil, zulm grdn renceksin. imdi aritmetik zaman o-

cuklar."

Snfn arka tarafndan bir et katkt: ..NasI yapabitir?, "Neyi?" "Hitler nasl insanlar kmese kapar gibi kapayabilir? Hkmet onu durdurmaz m?" "Hitter hkmettir." Eitime dinamizm katma frsatn karmak istemeyen Bayan Gates tahtaya gep byk harflerle DEMOKRAS yazd. ..Tanmlayacak olan var m?, .,Biz," dedi bir|. Atticus'un bana rettii bir seim kampanyas slogann anmsamtm. Elimi kaldrdm. "Sence ne anlama geliyor Jean Louise?, "Herkese eit hak, kimseye ayrcalk yok., "ok gzel Jean Louise, ok iyi." Bayan Gates glmsedi. Tahtadaki szc tamamlad: .Biz bir Demorasiyiz., Bir azdan syledik. "lg Amerika ile Almanya arasndaki fark bu. Biz demokrasiyiz. onlar ise bir oiktaor|uk. Burada kimseye zu|m yapmayz. Bu nyargl insanlarn rndr.
238

Aritmetikten hi holanmadm iin zaman pencereden dar bakmakla geirdim. Atticus'un homurdandn bir kez grmtm. Radyoda Hitler konulu yorumu dinledikten sonra kapatp, "Ph!" demiti. Niln ona bu denli bozulduunu sorunca da "O bir manyak!" demiti. pencereden darya bakarken, bu i yrmez dedim. Bir manyak ve milyonlarca Alman, isteseler onu ieri tkabilirterdi. in iinde baka eyler de olmalyd. Babama iin asln sormalydm. Sordum. Yantlayamad nk sorunun yant yoktu. Hitler'den nefret etmek doru mu?" "Hayr. Kimseden nefret etmek doru deildir." ..Atticus,,, dedim. "Anlamadm bir ey var. Bayan Gates yaptklarna korku dedl. Anlatrken yz kpkrmzyd."
..Ama...r,

"Ama ne?" "yok bir ey." kafamdakini aktardmdan kukuluydum. Belki Jem yantlayabilirdi. O okul ilerini daha iyi anlyordu. Jem btn gn su tamaktan bitmiti. Yatann yannda en azndan on iki muz kabuu, bir de bo st iesi vard. "Neden tknyorsun?" ..Ko seneye kadar on kilo a|rsan takma girersin dedi. En kestirme yntem de bu."
239

iilll llllil
lll1l

zim denilffz.
}OrITlU.

"Adolf Hitler, Cecil," dedi Bayan Gates. *Kimseye u bi-

"Peki efendim. u bizim Adolf Hitler yahudilere etem yap*Zulm Cecil, elem deil." ..Ama Bayan Gates, burada... pekal. Yani bu Adolf Hitler yahudilerin peine dp onIar hapishanelere koyuyormu. Eyalarn ellerinden atyormu. kimseyi lke din samlyormu. Geri zekllar da temizliyo.tTu. "Geri zekAl|ar temiziiyor muymu?" "Evet efendim, Bayan Gates. Kendilerini temizleyecek kadar akllar yok sanrm. Ancak aptaln biri kendini tmiz tut;maz. ite Hitler de bir program balatm. yahudilerin yarsn toplattrp ilerde bana beta olmasnlai diye kaytlar geriyormu. Bence bu pek kt bir ey deil."
geti.

Yahudilerden daha iyi ya da daha kt insan yoktur. Hitler bunu neden anlamyor bilmem." Neden holanmyorlar Bayan Gates?" " "Bilmiyorum Henry. Bulunduklar her topluma katkda bulunmulardr. ok da dindar insanlardr. Ama Hitler dini yok etmek istiyor. Nedeni bu da olabilir." Cecil konutu: "Pek kesin bilmiyorum ama para alp veriyorlarm. Pek geerli nedene benzemiyor. stelik beyazlar, deil mi?" .Liseye geince.cecil, yahudilerin alar boyunca hep zulm grdn renceksin. imdi aritmetik zaman o-

lllIlil

ll]l
l1lllll

llllIli

lllllll
rll]lill

lllllill

lIllllll

l]lil]1l ]llil|illl

lllilill llillll

cuklar."

"Peki Cecil. Aferin." Bayan Gates kabara kabara yerine

Snfn arka tarafndan bir el kaikt: ,.Nasl yapabitir?, "Neyi?" "Hitler nasl insanlar kmese kapar gibi kapayabilir? Hkmet onu durdurmaz m?, "Hitler hkmettir." Eg;l1re dinamizm katma frsatin ka_ rmak istemeyen Bayan Gates tahtaya gep byk harflerle DEMOKRAS! yazd. ..Tanmlayacak oan var m?,
Aicus'un bana rettii bir seim kampanyas slogann anmsamtm. Elimi kaldrdm.
.,i2,, dedi bir.

Aritmetikten hi holanmadm iin zaman pencereden dar bakmakla geirdim. Atticus'un homurdandn bir kez grmtm. Radyoda Hitler konulu yorumu dinledikten sonra kapatp, "Ph!" demiti. Niin ona bu denli bozulduunu sorunca da "O bir manyak!" demiti. pencereden darya bakarken, bu i yrmez dedim. Bir manyak ve milyonlarca AIman, isteseter onu ieri tkabilirterdi. in iinde baka eyler de olmalyd. Babama iin asln sormalydm. Sordum. Yantlayamad nk sorunun yant yoktu. Hitler'den nefret etmek doru mu?" "Hayr. Kimseden nefret etmek doru deildir." "Atticus,,, dedim. "Anlamadm bir ey var. Bayan Gates yaptklarna korku dedi. Anlatrken yz kpkrmzyd."
..1.113...

ilill]ll

.llllilil
l]ll

llill]il

lllllll

]llllll

lll]
I

ll

i1,1

ll
li
i]

ll]]i ]]iil

"Sence ne anlama geliyor Jean Louise?, "Herkese eit hak, kimseye ayrcatk yok., "ok gzel Jean Louise, ok iyi." Bayan Gates gtmsedi. Tahtadaki szc tamamlad: *Biz bir Demokrasiyiz., Bir alzdan syledik. "lg Amerika ite Almanya arasndaki fark bu. Biz demokrasiyiz. onlar ise bir diktatrlk. Burada kimseye zulm yapmay.^ Bu nyargl insaniarn rndr.
238

.rAma ne?"

l{

"yok bir ey." kafamdakini aktardmdan kukuluydum. Belki Jem yantlayabilirdi. O oku! ilerini daha iyi anlyordu. Jem btn gn su tamaktan bitmiti. Yatann yannda en azndan on iki muz kabuu, bir de bo st iesi vard. .Neden tknyorsun?" ,,ko seneye kadar on kilo alrsan takma girersin dedi. En kestlrme ynte1 de bu."
239

ll
]lr

il

ll,
i]

]i

"Hitler'den nefret ediyor. " "Bunun nesi ters?,, yahudilere yaptklarn anlatt. kimseye zuIm ya"Bugn plmamas gerek deil mi? Kimse iin ktlk dnmemek gerek, deil mi?" "Evet Scout. karsana bu baklay azndan!" "o gece duruma salonundan karken bayan Gates Bayan Stephanie ile konuuyordu. Birilerinin onlara ders vermesi gerektiini, burunlarnn ok bydn, bir de bakacaz ki bizimle evIenmek isteyeceklerini anlatyordu. nsan hem Hitler'den nefret eder, hem komular iin byle irkin konuabil|r mi?" Jem birden kuciurdu. Yataktan frlayp, yakama yapt. "Duruma ile ilgili sz duymak istemiyorum. Hibir zaman, hibir zaman. Duydun mu? Bana ondan sz etme, duyuyor musun? imdi ekil git!" Oylesine armtm ki alayamadm bile. Jem'in odasndan srnerek ktm ve kapy yavaa kapadm. Grlt

"Hepsini kusmazsan tabii. Sana bir ey soracam..." ,.9l. Kitabn indirip ayaklarn uzatt. "Bayan Gates iyi bir kadn, deil mi?" "yle. Ben rencisiyken onu ok severdim.,

yinni vpoiucl i_n

sm ortalarn dek yalnzca iki kiinin bana olaan d bir

Atticus,un da dedii gibi her ey usulnce yoluna girdi. ka_

ilgilendireylergeldi. Hayr, kiinin. Hi biri bizi dorudan miyordu... yoksa bir anlamda ilgilendiriyor muydu? Birinciolay uydu: Bob Ewell bir i buldu ve birka gn iin_ de iini yitirdi. 1930'larn gnlklerinde ayr bir yer edindi. Tembellik nedeni ile kovulan tek kii oldu. Sanrm yeni kazanlm n onda birka gnlk alma istei uyandrmt. i de n kadar ksa sreli olmutu. Bay Ewellda Tom Robinson kadarabuk unutuldu. O gnden sonra her hafta isiztik para-

onu sinirlendirebilirdi. Yorgundum ve Atticus'u istiyordum.

gld:

Oturma odasndayd. Gidip kucana oturaym istedim Atticus

Sizi duyduT,. Atticus'a gre Jem bir eyleri unutmaya abalyordu. Gerekte ise yalnzca bir kenara koyuyordu. Bir sre iin. .. O zaman geldiinde de her eyi kafasnda zecekti. zebildii gn eski Jem olacakt.

"ok bydn. Yalnzca bir ksmn tutabilirim." Bana sarld. "Scout, dedi; "Jem seni zmesin. Zor gnler geiriyor.

s kuyruundaki yerini ald. Paray alrken bir sr yakas almadk krler ediyor, bu kasabay yneten orospu ocuklar neden brakmazlar ki herkes alnnn teriyle parasn kazansn trnden laflar sylyordu. sizlik brosundaki Ruth Jones'un dediine gre Ewell, Atticus'u iini elinden almakla suluyordu. Bu onu o kadar tedirgin etmi olmal ki, broya kadar ge_ lip Atticus'u uyarmt. Atticus dert etmemesini, Bob Ewell'n nasl olsa bronun yolunu bildiini sylemiti. yarg Tay_ ikinci olaymzn kahraman yarg Taylor,du. lor pazarlar, akam ayinlerine pek gitmezdi. Evinde oturur, keyfine bakard. Akraba olmad iin hayfland Bob Taylor'un kitaplarna dalard. Bir pazar akam tam ssl benzetmelere, akc cmlelere gmlmken dikkatini, i gcklayc bir trrnalama sesi elmi. "Sus!" demi iko kpei Ann Taylor'a... Sonra da bo bir odaya konutuunun farkna varAnn'in kmas iin verandaya bakan kapy am. Bakm ki kapnn teli yok. kede bir glge grm ama baka bir ey

m. Trmalama

sesi evin arkasndan

geliyormu. yarg,

bularnam. Bayan Taylor kiliseden dndnde onu okurken bulmu. Kucanda da tfei varm.

240

Blbl ldrmeU F: 16

241

Unc olay da Tom'un dul ei Helen Robinson'la ilgili. Tom'un ivereni Bay Link Deas, Tom'u unutmad ve Helen'e i verdi. Ona gereksinimi yoktu ama olup bitenlere ok zgn olduunu sylyordu. Heien yokken ocuklara kim]n baktn hi bilmiyorum. Calpurnia Helen'in zorlandn syledi. Ewell'lardan uzak durmak iin yolunu bir kilometre uzatyordu. Bir kez nlerinden gemeye kalknca onu rahatsz etmilerdi. Bay Link Deas da onun kestirme yolu bilmediini sanm, sonra da baklay azndan almt. Helen, "Ne olur, aldrmayn Bay Link, ltfen," diye yalvarmsa da, Bay Link, "Pekali da aldrrITl, gliti. O gn Helen'le evg yrm Bay Deas. Ewell'larn nnden gemiler? Dnerken de kaplarnda durmu. "Ewelll Ewell bak buraya!" Her zaman ocuklarla dolu olan pencereler bomu. "Hepinizin ierde tam siper durduunuzu biliyorum. kulan iyice a Bob Ewell. Benim iim bu yoldan geemezse gn batmadan seni ieri tktrrm!" Tkrp evine dnn. Helen ertesi gn eski yolundan gitmi. Evi geip ardna baktnda Bob Ewell'n onu izlediini grm. Ewell, Link Deas'n evine varan dek aray bozmam ama srekli irl<in szler sylemi. Korkan Helen de Bay Link'e teIefon am. Bay Link dkkAnndan knca tel rgye dayal duran Bay Ewell'la kar karya gelmi. *Bana yle pislikmiim gibi bakma Link Deas. Senin kadnn..." "yapacan ilk i Ewell, o kokumu gvdeni topramdan karmak olsun. ite dayanyorsun. Benim de boya param yok. kincisi de amdan uzak dur. Yoksa seni saldrdan tutuklatrm., "ona dokunmadm Link Deas. zenc birine dokunmaya
hi niyetim yok!" "ona dokunman gerekmez. onu korkutman yeter. saldrdan tktramazsam kadnlar koruma yasasndan tktrrm.

gnden sonra Helen,in yakndn duymadk. Alexand_ ra Haam,n olaylar konusundaki yorumu, ..Hi beenmiyo_ adam darum Atticus, hi ama hi beenmiyorum," oldu, "O y9, anlayamyorum. vayla ilgili herkese kin duyuyor. Neden ocunu-ama< ister. Anladn m aslnda... almad m?" *Anladm San]yolUffl, dedi Atticus, "Belki de kimsenin

kah_ Mayella e nrixte sktklar palavralar yutmadn biliyor. raman olurum sand. Tm o skntlara kar peki biz o Zenciyi tutuklarz ama sen de plne dn derdi. Herkesle urat, yaknda rahatlar. Mevsim deiti mi bu iin peini brakr."

evde olduunu biliyormu, lar yananlek k kapdaki ile John,un kitaplndakidir." Atti.r., "o eli kesenin Bob Ewell olduunu bilmiyorsun, Kimin yaptn bilmiyoruz,, dedi. .,Ama tahmin edebilirim, Ben onu yaianc, kaidm ama John onu aptal yerine koydu, Ewell tank iskemesindeyken John,a bakp glmemek ola_ bir nakszd. John ona ayakl bir tavua, ya da drtke jriyi etkile_ yumurtaya bakar gibi bakyordu. Bana yarglarn meye almadklarn syleme," ve a_ Ekim sonunda yaantmz o alla gelmi okul, oyun

.John Taylor'un evini neden satmaya kalksn? John'un yoksa kalkmazd_ pazar akam_

imdi ykl karmdan. Palavra sktm sanyorsan, git bir kez daha dene!"
242

benlma dzenine girmiti. Jem unutmak istediini unutmua babamzn tuhaflklarn unutmazyordu. Snf arkadala1mv ,.^izin verdiler. Bign Cecil babamzn bir Radikal olup olmadn sordu. Bunu Atticus,a aktardmda ok elendi. *Sen cecit,e babam anne annen kadar Radikal,mi de." Alexandra Hala,m ii ilerletmiti. Bayan Maudie misyoner_ yine leri yle bir susturmutu ki Alexandra Hala,m nderlii yaele girmiti. kramla artt. Benim de zavall Mruna'larn Bayan Merriweather,a "*'iun kohusundaki bilgilerim artt. kavramndan yle yoksundular ki tm kabile tek aklrsa aile da o ka_ bir aile gibiydi. kabilede ka erkek varsa bir ocuun rarsi o kadar anas var saylyordu, J, dar babas, ka kadn geleni yap_ Grimes Evertt bu durumu dzeltmek iin elinden yordu ve dualarmza muhtat,

243

kasabal olduunu syledi. Bayan Frutti, "Kasabal olsalard, seslerinden tanrdm," dedi. Aralarnda sesi Maycomb'lu olan yoktu. onlar 'r'leri kaydrrlard. Bayan Tutti bu i iin ille
(") Halloween: Cadlar Bayram: zellikle ocukiarn kattcl bir elenti. gece eitli muziplikler ho grlr.

gibi." Bay Heck Tate evreyi kolaan etti ve yapantarn

Maycomb eski Maycomb olmutu. l<l l<uul< deiiklik dnda, arabalardan ve dkkAnlardan, "ESSKY, PAYIMIZA orri YAPYoRUZ yazlar kalkmt. Atticus'a sordum, o da "Ekonomiyi Eski Salna Kavuturrna Yasas ld," dedi. kim ldrd dedim, o da dokuz yal aclam dedi. ikinci de. iiklik ise ulusal bir nitelik tamyordu. Maycomb'da Halloween(-) yalapap kutlanrd. O yl deiiklii< yapldi. Clanton, A]abama'dan 1911'de g etmi olan Parber ailesinin hanm]ar Cumhuriyeti bilinirler. Daranlar herkese benzemez. Bir bodruma neden gereksinimleri oldtguriu kimse bilmez. Ama istemiler, kazmlar ve yaanlarrn geri kalan blmn de oluk ocuu bu bodrundan kovalamakta geirmilerdir. Bayanlar, yani Tutti ve Frutti (gerekte Sarah ve Frances) kuzeyii davranlar bir yana, stelik sardlar. Bayan Tutti bunu kabullenmeyip sessiz bir dnyada yaard. Hi bir eyi karmak istemeyen Bayan Frutti ise eski gramofonlarn hoparlr byklnde bjr kuiaklk kullanrd. Bunu bilen baz kt ocuklar Barber hanmlar uyuyana dek bek]emiler ve sonra da oturma odasna girmiler. Nasl demeyin nk Radley'lerin dnda kap kilitleyen yoktur kasabada. ieride de ne butdularsa bodruma tamlar. Bu noktada bu ilerle hi i|gim olmadn belirtmemde yarar var. Barber'larn komular ertesi sabah "Onlar duydum!" lklaryla uyandlar.,.kapya kamyonun dayandn iittim! Atlar gibi tepitiler! oktan New orleans'a varmlardr.,, Bayan Tutti bu ii yapan]arn birka gn nce kasabaya gelen krk satclar olduundan emindi. "Esmerdiler, suriyeli

yol tepip kpekler getirilsin diye steleyince Bay Tate on km. kald. kpekleri getirnek zorunda 'n baamaklardan baladlar. Kpekler hemen arkaya Tate dnp, bodrumun giriinde havlamaya baladlar. Bay ki gerei kavonari nc kez n basamaklara ekiyordu rad. ben olup da kpekler gidene kadar Maycomb,da yalnayakl ocuk kalnamt. ' sonu oarak Maycomb,lu bayalar bu yl farkl bir uy_ gulamayl gideceklerini sylediler. Lise tiyatro salonu iacak, y"ton"r iin bir elence dzenlenecekti. ocuklar iin de elma yene yarlar, ip ekime, eein kuyruunu de 25 takma yarl yaplacakt. En gzel Halloween kI iin sentlik bir dl konuimutu. sahnede isteniyordum. Bayan Grace Merriweather ,yremiz, adl bir oyn yazmt. Ben de domuz butu olacak_ can_ tm. ocuklarn bir ksmn tarm ve hayvanclk rnleri sevimli olacan dnmIandian klklara brnmelerinin biri yer_ t. Cecil Jacobs inek, Agnes Boone srk fasulyesi, Merriwether'n esin gc fst olacak, ocuklarn ve Bayan

tkenene dek herkes sraya geecekt. k provadan an_ layabildiim kadar ile yapacamz tek ey Bayan Merriweat_ her bizi lanttka sol taraitan sahneye kacaktk. "DotTluz dendi mi sra benimdi. En onunda da hep bir azdan "May_ comb yresi, Maycomb y,esi, hepimizin gzdesi" arksn yre san_ syley-ecektik. Biz sylerkiln bayan Merriweather ca ile sahneye trmanac:kt, Kostmm Sorun yar?imlyordu. Terzi Bayan Crenshaw,n d gc Bayan Merri,,u,ather,nki ile ekiebilirdi. Bayan crnsaw kafes teline br,, biimi verdi. Bunu kahverengi kumala kaplad ve asl,,l benzer bir biimde boyad. Bayan Eiline kafamdan geiyor, Jizlerime kadar iniyordu. gsterip gzlerim iin iki delik Cienshaw byk bir incelik domuz brakmt. iyi de bir i bece,,initi. Jem iki ayakl bir vard, Scak butunu tpatp benzedigimi syledi. Skntlarm Bir ouyordu, ok skyd. Burn,m kannca kayamyordum.
245

244

kez giydim mi de tek bama karamyordum. Tm ailenin beni izlemeye geleceini varsaymtm ama dkrklna uradm. Atticus yorgunluunu bahane etti. Bir haftadr Montgomery'deydi ve o gn dnmt. Jem'in beni
gtreceini syledi.

Alexandra Hala yatmas gerektiini bildirdi. Sabahtan beri dekor boyamt ve bitkindi ve... cmlesini tamamyalamad. Azn kapad, at ama ses kmad. "Ne oldu hala?" diye sordum. "Yok bir ey, yok bir ey." Elimdekileri brakp, aileye bir gsteri yapmam istedi. Jem kyafetimi giydirdi. Kapda durup Bayan Merriweather gibi, "Domuz!,, diye seslendi ve ben ierl
girdim.

ge_ ,.Nedenini pek anlamyorum. Keyi dnp de tarlay ersem okul orackta." *o tarla senin gibi kzlarn geceleri gemesi iin fazla b_ yk." Benimle dalga geiyordu, *Cinlerden korkmuyor musun?"

de bizim byme_ er scak nefesler, byler ve gizli iaretler o tekerleme?" mizle yle yok olmulard, "Neydi

Gltk.Sisnaslgndouuyladalr,yokolursacin.

Sokan tesine geip Bayan Maudie'ye de gsterecektim ama Jem o zaten gsteriyi izleyecek dedi. Gelmemeleri
nemsizdi. Jem beni gtrecekti. Birlikte yaptmz en uzun yolculuk ite byle balad.

Roln Calpurnia iin mutfakta da yineledim. Harika dedi.

parlak melek Yaayan l Yolumdan ekil Nefesimi brak

iinde tek .,Boo evde olmal. Bak,, dedi. Yukarda karanln

..Sussana,,dedim.Radley'|erinevininnndeydik.Jem,

yini sEKizlNci eLJ

Ekim sonu iin havalar olaanst scakt. Hrka bile gerekmiyordu. RzgAr gitgide sertletiinden Jem, 'eve dnmeden yamur yaabilir,' dedi. Gkte ay yoktu. Ke bandaki lamba glgeleri Radley'lerin evine doru uzatyordu. Jem'in gln duydum. "ddlasna varm bu gece onlar kimse rahatsz etmez." Benim domuz butu kyafetimi tayordu. Tanmas zor olduu iin de beceriksizce tutuyordu. Yine de bu ii yklenmesinin ok soylu bir davran olduunu dndm. "rktc bir yer ama, deil mi?" dedim. ..Boo'nun kimseye zaran yok ama ben yine de geldiin iin TeffiouhutT. "Atticus'un seni yalnz brakmayacan biliyorsun." 246

birakrakkuunesivarnesiyoksaortayakoymaktayd.Hanierisinde sesi gne i a6ata oldiunun mutlu.bilinsiztii gak'layna' iu;nun tiz kilkii,sinden bir kargann huysuz or"d"n da hznl bir arkya dnyordu, Keyikvrlmtxxayambirkketakldvetkezle.
dim. Jem bana

ama kyafetim yere drver_ ettik, di. Neyse ki ben dmedim de yolumuza _devam karanlkt, Birka okul bahesin" irogi.izde her yer zifiri

y"rd,r" ait

nasl anlyorsun adm gittikten ,onri, *Nerede olduumuzu Jem?" diye sordum, *nuyuk bir lnarln altnda olduumuzu syleyebilirim, Oil<!3t et, dme," dedi, nk buras ok serln Admlarmzyavaad.Aalaratoslamamakiinuyurgebir nard. Gv_ zer gibi gidiyordlk. Bu aa tek ve ok eski yetmezdi. retmenlerden desini evreemeye iki o.j. kolu Radley'lerin casuslardan ve merakl komulardan uzaktayd. deillerdi, Dalla_ toprana yaknd. Radley,leiise hi merakl dv ve kaak barbut oyu_ ,.,n gojg"sindeki bir alan, bir sr nu eaeniyle.imlerini yitirmi, kellemiti,
247

yordum !"

okul salonunda g-z kamatrc klar yanyordu. *ileri bakma," dedi Jem. "nne Ua, Clmezsln., "El lambas almalymsn, Jem.,, "Byle erken saatte bylesine karanlk o|acan dnmemitim.Hava ok bulutlu herhalde ondan., Biri zerimize attad. Jem, "Tanrm," diye bard. Yzmze tutulan n gerisinde zvkten drtke bir halde atlayp sramakta olan cecil Jacobs .. grdk. "Ha-ha! Nas| da korkuttum. Bu yoldan gil"."inizi bili-

Otuz sent ve Cecil bana yetiyordu. Salonun n tarafndan dolap perde arkasna getik. Domuz budundan kurtuldum ve abucak oradan svtk. nk Bayan Merriweather n sraya oturmu, metin zerindeki son deiiklikleri yapyordu. "Ka paran var?,, diye sordu Cecil. Cecil'in de otuz senti vard. berabereydik. ll< beliimizi bizi hi de korkutamayan yedinci snfa gir"korkular Evi"ne harcadk. karartlm olan - hayalet bizi dolatrd, ve bir insann gvdesidik. Bir szde

"Buralarda tek bana ne arlyorsun ocuk'i Boo Radley'den korkmuyor musun sen?, cecil anne ve babasyla birlikte salona gelmi, bizi gremeyince de, bu taraftan geteceimizi bildiinen, buralara kadar yrmt. ya|nz Atticus'un da bizimie otacan varsay
mt.

nin paralar oImas gereken bir eylere dokundurttu. "te gzleri...,, Bir taban iinde kabuklar soyulmu zmler vard. "te kalbi." "l ciere" benziyordu. "Barsaklar burada." Elimize bir tabak souk makarna tututuruldu. Bir ka oyun yeri daha dolatk. Bayan Taylor'un yapt kurabiyelerden a|dk. Ben suda elma yeme yarna katlmak istiyordum ama Cecil bunun pis bir i olduunu syledi. Annesi herkesin kafas ayn kazana girince kimbilir ne mikroplar bular demiti. .Bugnler.'e bulac hastalk pek yok," dedim. Ama CeciI'in annesi bakalarnn art yenmez demiti. Bu konuyu sonradan Alexand,a Hala'ma dantm. Halam ancak zppelerin byle dneceini syledi. Tam karamela a|yorduk ki, Bayan Merriwether'n mez-

.,Hey" dedi, .,Sen inek deil misin? Kostmn nerede?, "Sahnenin g-erisinde. Bayan Merriweather o ie daha zaman var diyor. sen de benm gibi oraya brakabiirsin, sonra ieri girer seyrederiz." Jem'e gre bu ok iyi bir fikirdi. cecil'e ben birlikte olacaktk, o da arkadatarna katlabilecekti. Atticus, dekoru hazrlayan bitik hanmlar, toplum d braklmlar, evine kapanmlar dnda tm Maycmb salondayd. Kyllerin de ou oradayd. Hepsi ssienmilerd|. Lise binasnn uzun koridoruna sal sollu yerletirilen oyun ve sat masalarnn nleri tktm tklmd. Bunlar grnce, "Jem, para atmay unuttum,,, dedim. unutmad. Al, tam otuz sent. Sonra grrz., "Atticus
248

gerekten korkutmutu. Bunu herkeJe yaymak onun hakkyd.

"Haydi canm, ev ok yakn,, dedi Jem. .o kadar ksa yol iin korkulur mu?" yine de cecil'in bu i iyi becerdiini kabul etmeliydik. Bizi

leri geiip, sahne arkasna gememizi syledi]er. Salon doImutu. Maycomb Lisesi Bandosu sahnenin nndeki yerini almt. Sahne klar yanm, gerideki koumalardan da perde dalgalanp duruyordu. Sahnenin gerisindeki koridorun insan]arla dolu olduunu grdk. gen apkallar, gneyli apkallar, spanya-Amerika Sava apkallar, Dnya Sava miferliler vard. Tarm rn olarak giyinmi ocuklar ise kk bir pencerenin nnde toplanmlard. "Birisi kyafetimi ezmi!,, Alamaya baladm. Bayan Merriweather drtnala gelip telleri dzeltti ve butu bamdan aa geirdi. Ceci!, "erde ,yi misin, Scout?" diye sordu. "Sesin uzak249

gmenler birliklerin imdadna yetiip onlar kurtarmlard. Bayan Merriweather otuz dakika boyunca Albay Maycomb'un yaamndan sz etti. Dizlerimi krarsam oturabileceimin farkna vardm. oturur gibi yaptm. Bayan Merriweather'n myr myr konumasn ve davulun tam tamn dinlerken uyuyakalmm... sonradan anlatlanlara baklrsa Bayan Merriwe ather kendini gsterinin son blmne iyice kaptrm. srl. fasulyesi 250

Bando ulusal mar ald. seyircilerin ayaa kalktklarn duyduk. Ardndan davulun gmbrts geldi. Bayan Merriweather krsden konutu: "Maycomb Yresi, Ad Astra Per Aspera." Davul sesi... Bayan Merriweather kyller iin evirdi: "amurdan Yldzlara..." Gereksiz bir biimde de, "Bir gsteri," diye ekledi. Cecil: .,Sylemese millet anlamayacak sanki!" diye fsldayacak oldu ama hemen susturuldu. "Tm kent aniamn oktan rendi," dedim. "Ama kyller yeni geldi," dedi Cecil. Bir adam, "Susun bakiim," deyince sustum. Bayan Merriweather'n syledii her cmleyi bateri bir vurula vurguluyordu. Maycomb yresinin eyaletten nce varolduunu, Alabama ve Missisipi topraklarnn bir paras olduunu, buralara ayak basan ilk beyazn, Yarg'n byk byk byk byk byk babas olduunu anlatt. Bu byk babaya ne olmu, bilen yoktu. Peinden yreye adn veren korkusuz Albay Maycomb geliyordu. Andrew Jackson, Albay'a yetki vermiti. Albay'n kendine gveni ve clz yn bulma becerisi Kzlderili Savalar srasnda onu izleyenlere felaket getirmiti. Dman ezmek iin yola kp, birliklerini kuzeybatnn ormanlarnda yitirmiti. sonunda

lardan geliyor. Dan te tarafndaymsn gibi." .,Seninki de pek yakndan gelmiyor."

gvenle "Doo-muz!" demi. Birka saniye daha bekIemi ve seslenmi: "Domuz?" Gelen giden olmaynca da barm: "Domuz!" Onu ya uykumda duymu olmalym ya da Dixie'yi alan bando beni uyandrm olmal. Tam benden umudunu kesen Bayan Merriweather sanca ile sahneye trmanyormu ki ben dalmm. Yetiirsem iyi olur sanmtm. Yarg Taylor salondan kp dizlerine vura vura yle bir glme krizi geirmi ki kars su ile hapn zor yetitirdi dediler. Bayan Merriweather ne kavumutu ama sahne gerisinde yakama yapp gsterisini berbat ettiimi syledi.

ile am aacnn zamannda sahneye kmalarnn verdii

ok kt oldum. Bereket Jem ok anlayl davrand. Oturduu yerden kyafetimi pek seememi. ok iyiydin dedi. Biraz ge kaldn, hepsi o. ler ters gittiinde Jem de Atticus kadar rahatlatc olmaya balamt. Neredeyse Atticus kadar. Jem bile beni o kalabaln iinden geiremezdi ve nitekim seyirciler gidene dek beklemeyi kabul etti. "karmak ister misin?" "Yoo, dursun." Bylece utancm gizleyebilirdim.
Biri seslendi:

"Eve brakalm m?" Jem'in, "Hayr efendim. Yolumuz ksa,, dediini duydum "Cinlere dikkat! Daha dorusu cinler Scout'tan korksunlar!" "Pek kimse kalmad Scout. Gidelim,,, dedi Jem. Hole ktk. Ortalk hAlA kapkaranlkt. Kalan arabalar binann te yanna park etmilerdi. "Bir ikisi bu tarafta olsa, yolumuzu grrdk," dedi Jem. "Dur Scout, seni sapndan tutaym. Dengeni yitirebilirsin?"

"Evet ama yine de dengeni yitirebilirsin?" kafamda bir arik hissettim. Jem but'un kemiini yakalamt. "Tuttun
mu?"
251

"Grebili!oIutI.

"H?" "Yok bir ey.,, Uzun sredir byle bir ey yapmamt. Ne dnyordu acaba? Sylemek isterse sylerdi. Eliyle kafamn stn tazlaca sktn farkettim. Bam salladm. .,Jem, bu kadar sk..." ,,Sus bir dakika Scout!" Beni imdikledi. Sessizce yrdk. "Dakika bitti. Aklnda ne var?" Ona bakmaya abaladm ama pek grnmyordu. "Bir ses duydum gibi geldi. Dur bir dakika?"
Durduk.

Okul bahesini gemeye baladk. Bastmz yeri grmeye abalyorduk. ,.Jem, pabularm unuttum, orada kald!ar." "Dnp alatm." Tam dnmtk ki salonun klar snd. "Yarn alrsn," dedi Jem. Beni evden yana evirince, "Ama yarn pazar!" diye kar ktm. "Hademeden izin alr girersin... Scout?"

"H-h."

bildiini sordum. Bize toslamas gerekirdi, ,.Ben seni grebiliyorum, Scout,"

de gryordur." gstere_ eci Jacobs'a varlndan haberdar olduumuzu cektik. Onu karlamaya hazrdk, *Cecil Jacobs kocaman bir slak tavuktur!" diye barp, kaarkama dndm.,.,... Tuu[, okul duvarnda yank|and o
dar. t yoktu.

"Nasl? Ben seni *Yalarn gzkyor. Bayan Crenshaw sahnede iyi ggryorum. Cecil rnsn iy, pirlak bii boya kullanm. Ben

gremiyolun,

"n,

"Cecil'dir," dedi Jem. "Bizi bu kez korkutamayacak. Acele ediyoruz sahtT?so. Yavaladk. Jem'e Cecil'in bizi bu karanlkta nasl izleye252

"Elbisenin hrtsdr. HaIloween seni etkilemi..." Jem'den ok kendimi kandrmaya alyordum. Yrdmzde o sesi ben de duymutum.

YOl'."

"Bir ey duyuyor musun?" "Hayr." Be adm gitmemitlk ki yine beni durdurdu. ,,Jem beni korkutmaya m alyorsun? Ben artk by..." "Konum6! aka etmediini anlamtm. Gece durgundu. Jem'in nefesini duyuyordum. Arada bir plak bacaklarmda bir serinlik arpyordu. Beklenen rzgArl geceden artaka|ann hepsi buydu. Frtnadan nceki durgun|uktu bu. Kulak kabarttk. "Kpek sesi duydulTl,> dedim. "O deil. Yrrken sesi duyuyorum. Durunca ses kesili-

oylnu- bu <adar srdrmek Cecil,in yapaca i deildi, atlam Br ina yapt m onu yinelerdi hep. oktan z_erimize yine durmam iin iaret etti. "Scout, o nesne_ omayoi. Jem yi karabilir misin?" ,,Sanrm ama a]tnda pek bir eyim yok," "Elbisen burada." giyemem ki!" "Karanlkta ..PekalA,,, dedim Jem, "Unut!" ,.Jem, korkuyor musun?" .,Hayr. Neredeyse aaca vardk. Birka metre tesi de yol. o zaman sokak lambasn grrz. Jem,in ses tonu ace_ lesiz ve duygusuzdu. Cecil palavrasn daha ne kadar srd_ receini merak ettim. mi Jem?" "ark syleyelim Sus Scout," "Hayr. yrme tempomuzu artrmamtk. Ayam plakt ve duyduuJem byle yrmenin zorluklarn iyi bilirdi. Belki de yalayan rzgirn sesiydi,.|," rzgAr da muz ey, aalar yoktu. rex igi da eski nard. Sesin sahibi her kimse aya_ giymiti sanki, Pamuklu !n sryorJu.-ok ar ayakkablar hrts sandm ses antolon giymiti. RzgArda aalarn 'kr*",n h", ,d,*da birbirine srtnmesinden kan sesti.
253

Hey- ey - hey - ey - Heey dedi okul duvar,

yakalayacam," dedi Jem, "Heey!"

iini rperten bir ksrkt bu.

Ayaklarmn altndaki topran buz gibi olduunu hissettim. nara yaklamtk. Durup ylne dinledik. Jem kemie asld. Bu kez ayak sesi bizimle durmamt. pantolon srtnyordu. sonunda durdu ve bize doru komaya balad. Bu admlar bir ocuun admlar deildiler. Jem l bast. "Ka Scout, ka!" Bir adm attm ve dnmeye batadm. karanlkta i grmez olan kollarmn bana yaran yoktu. Dengemi yitirmiim. "Yardm et Jem! Jem yardm et!" Bir g evremdeki telleri ezdi. yere dtm ve tel hcremden kurtulmak iin debelenmeye baladm. yaknmda bir yerden tekme, yumruk, iti, kak sesleri geliyordu. Topraa ve kklere srtnen etlerin ve ayakkablarn sesleri... Biri zerime yasland. Jem olduunu kavradm. yldrm hzyla ayaa kalkt ve beni kaldrd. kafam ve omuzlarm kurtarmm ama tele yle dolanmtm ki uzaa gidemedim. yola yo,n olmalydk. Jem'in elinin benden koptuunu ve yola srtst dtn grdm. yine itime kakma sesleri... peinden bouk bir atrt. Jem bard. Jem'in lna doru kotum ve iman bjr gbee tosladm. Gbekli her kimse barp kotiarm kstrmak istedi. Gbei yumuakt ama kollar elik gibiydi. Nefesim kesilene dek beni kollar arasnda ezdi. kprdanamyordum. Birden srtst yuvarland. Jem sonunda kalkabildi dedim kendime. kimi zaman kafamz ok yava alyor. orada ytece kalakaldm. Grltler dindi. Gece eski durguntuuna dnd. yalnzca birisinin glkle suluduunu duybiliyrdum. Aaca gidip yasland gibi geldi. Deliler gibi ksryordu. nsan

i oiduumuzun bilincine yeni varyordum.

..Atticus?

Adam yavaa yola doru yrmeye balad. Az nce durduunu sandm yere dndm. Ayaklarmla grmeye altm ve birine dedim. AyakIarm bir pantolona, kemer tokasna, dmelere, ne olduunu anlayamadm bir eye ve bir yze dedi. Yzdeki sakal bunun Jem olamayacan gsteriyordu. Bayat viski

"Jem?"

Yol olduunu sandm yne ilerledim. O kadar dnmtm ki pek emin deildim. Ama yine de yolu buldum ve sokak

kokuyordu.

bir yk tamann kard ayak sesleri ile yryordu. Keyi dnd. Kucanda Jem vard. Jem'in yere aresiz sarkan ko-

lambasna baktm. Altndan bir adam geiyordu ve ok ar

lunu grdm.

Ben keye vardmda adam bahemize girmiti bile. ln evreledii karanlkt, Atticus'du. Merdivenlerden aa kotu. l<lsl blrllkte Jem'i ieri tadlar. Koridora vardklarnda ben n kapdaydm. Alexandra Hala beni karlamaya kouyordu. "Dr. Reynolds'u ar!" Atticus'un sesi Jem'in odasndan geliyordu. "Scout nerede?"
dedim. Halam telefona saldrd. "Eula May, abuk Dr. Reynolds'u bul, abuk!.. Agnes, baban evde mi? Aman tanrm nerede? .,Ben iyiyim hala, sen telefona git," "Burada," dedi halam.

"Jem?" yant vermedi. Adam yerde bireyler arar gibi yrmeye balad. oflaya puflaya bir eyleri kaldrn farkettim. Aacn alnda drt k254

Gelir gelmez buraya komasn syle, ltfen, ok acil!" Halamn kim olduunu sylemesine gerek yoktu. Maycomb'da herkes dierlerinin seslerini tanrd. Atticus Jem'in odasndan kt. Halamn konumas biter bitmez de telefonu elinden ald. ..Eula May, bana erif'i bul ltfen." "Heck? Atlicus Finch. Birisi ocuklarma saldrm. Jem 255

yaral... Burayla okul arasnda... Olumu brakamyorum. Ko

oraya, bak bakalm oralarda m... bulabileceini sanmam ama bulursan onu grmek istiyorum... Haydi. Sao! Heck." "Atticus, Jem ld m?" "Hayr Scout. Onuna ilgilen Alexandra." Ezilmi telleri ve kuma karrken elleri titriyordu halamn. . "|yi misin canm?" diye defalarca sordu. O nesneden kurtulmak ok iyi gelmiti. Kol]arma kan gelmeye baladn, teI iz,.Hala, Jem ld m?" *Ha... hayr Scout. Yalnzca baygn. Dr. Reynolds gelene dek yarasnn derecesini bilemeyiz. Jean Louise, neler oldu?" "Bilmiyorum...)) stelemedi. Bana giyecek bir eyler getirdi. Kafam kullansaydm stelemesini yelerdim. Olayn aknl arasnda o ok nefret ettii tulumumu getirdi ve, "Giy unlar, sevgilim,,, dedi. Jem'in odasna gitti, dnd, dalgn dalgn bam okad ve yine Jem'in odasna dnd. Evin nnde bir araba durmutu. Dr. Reynolds'un ayak sesierini babamnkiler kadar iyi tanrdm. Jem'le beni dnyaya getiren oydu. Her trl ocuk hastalnda bize o bakmt. Bunlarn arasna Jem'in aatan dt gn de katabilirdiniz? Dostluumuz hi bozulmamt. eri girdi ve, ,,Aman tanrm!" dedi. .,Sen ayaktasn., Yolunu deitirdi. Oda]ar bilirdi. ok uzun bir sre sonra geri geldi.
lerinin kaybolduunu grdm. Ovuturunca rahat|adm.

gerek. Bir sre kolunu kullanamayacak ama zelme. Eskisin_ den de iyi olur. o yataki delikanllar ok salam olurlar."

Bir yandan konuuyor, bir yandan da alnmdaki ilii inceliyordu. "Bir yerlerin krkm gibi hissetmiyorsun, deil mi?" Dr. Reynolds'un akas beni gldrd. "yleyse ldn

dnem eyiz, ha?" apkasn giydi. "Yanlyor olabilirim ama bence Jem canl. Her trl yaam belirtisi var. Git bir de sen bak, dndnde kafa kafaya verir kararlatrrz.>>

Admlar gen ve evikti. Heck Tate'inkiler ise tam tersi. izmeleri tahtalara can ekitiriyordu. Kapy beceriksizce a, t ama geerken Dr. Reynold_un sorduu soruyu sordu. "lyi
misln out?,o greceim. Atticus da onun yannda." "Evet efendim. Jem'i dedi Bay Tate. "Seninle $eleyim,,, A]exandra Hala lambaya bir havlu rtt iin oda lotu. Jem srtst yatyordu. Yananda irkin bir yara izi vard. Sol kolu gvdesinden uzak ve dirsekten yanl yne dnk uza_ tlmt. Yzn buruturuyordu.

"Jem ld m?" "ondan kurtuluun yok. kafasnda seninkisi gibi bir iik var. Kolu da krk. Scout, u tarafa bak... Hayr, kafan evirme... gzlerini dndr. imdi ileri bak. Ko]u krlm. Bilebildiim kadar ile dirsekten? sanki biri kolunu koparmak istemi gibi.... bana bak imdl." "Oyleyse ]medi deil mi?" "Haa - yr!" Ayaa kalkt. "Bu gece onu rahat ettirmenin dnda bir ey yapamayz. Kolunun rntgenini almamz
256

"Jem? Atticus konutu: "Seni duyamyor Scout. Uyand ama Dr. Reynolds onu uyutacak bir eyler verdi. odas byke "Anladm efendim." Geri ekildim. Jem'in yanndaki sallanan bir kareydi. Alexandra Hala minenin koltukta oturuyordu. Jem'i tayan adam bir kede duvara yaslanmt. Kyllerden biri olmalyd. Gsteriden km, lklarmza yetimiti besbelli. Atticus ise Jem'in baucun_ da ayakta duruyordu. Bay Heck Tate kapdayd. apkqs elindeydi. E fenerini cebine sokmutu ve niformalyd. "Gel ieri, Heck," dedi Atticus. Bir eyler buldun mu? "Byle aalk bir i kimin yapabileceini dnemiyorum ama umarm onu bulmusundur." Bay Tate burnunu ekti, kedeki adama dik dik bakt ve
Blbl ldrmek/ F: 7

257

bayla selamlad. Sonra da herkesi tek tek inceledi. Yumuak bir sesle, "Oturun Bay Finch," dedi. Atticus da, Hepimlz oturalm. u iskemleyi al Heck. Ben oturma odasndan bir tane daha getiririm," dedi. Tate Jem'in alma iskemlesine iliti. Atticus'un dnn bekledi ve iyice yerleti. Kedeki adama neden iskemle getirmemiti ki? Atticus kyllerin geleneklerini benden iyi bilirdi. Kyl mterileri uzun ku]akl katrlarn arkadaki kiraz aalarna balard. Atticus'la grmelerini de basamaklarda yaparlard. Olaki durduu yerde daha rahatt. "Bay Finch," dedi Bay Tate. "ne bulduumu syleyelim. Bir kz elbisesi buldum, arabamda. Senin mi Scout?" "Pembe ise benim." Bay Tate sank iskemlesindeymiim gibi davranyordu. Ne savclk, ne savunma onu kendl blldil biimde anlatmaktan alkoyabiliyordu. ou kez pek yava anlatrd. "amur renkli tuhaf bez paralarna rastladm." "O benim kostmm Bay Tate." Bay Tate dizlerinj svazlad, sol kolunu ovdu, mineye bakt. parmaklar sivri burnunu arad. "Neyin var Heck?" diye sordu Atticus. Bay Tate ensesini bulup, onu da ovdu. "Bob Ewell orada, o aacn altnda boylu boyunca yatyor. Kaburgalarnn arasnda bir mutfak ba sapl. lmu aay Finch." YRM DOKUZUNCU BOLUM
tundu. Bay Tate ayaa frlad ama halam yardm istemedi. Atticus'un igdsel kibarl ise ilk kez ortadan yok olmutu.

Canm pahasna kmyordu. Neredeyse de szn tutacakt. demi, canndan olmutu. "Emin misin?" dedi Atticus. *Kesinkes l,, dedi Tate. "l ve bu ocuklara zarar vet'effi9Z.

,.Onu demek istemedim." Atticus uykusunda konuuyor gibiydi. Birden yaln gstermeye balamt. enesinin keso|umul<ln lzglleri yumuam, kulaklarnn altnda izgiler deil de akaklarndaki beyazlklar tu v-e simsiyah salarn
gryordunuz.

Sonunda halam, .,Oturma odasna gesek daha iyi olmaz

m?" dedi. ,.Sizin iin zarar yoksa,, dedi Tate, ,iburada kalp Jem'in yaralarna bakmak istiyorum. Bu arada Scout da olup bitenleri anlatabilir."

Halam ..Ben gidebiIir miyim?" diye sordu. "Beni isterseniz odadaym Atticus,, Kapya kadar gitti ama durup, dnd.
"ime de domutu... !a gitmeliydim."

ben... bu benim hatam.._ ben de onlar-

-gry

meyin. Her iimize doana kafay takacak olsak kuyruunu kovalyan kedilere dneriz sonra. Scout, u olanlar sca scamisin? Peinizden geldiini duydunuz mu?"

Tate elini kaldrd. "Siz gidin Bayan Alexandra. Uzl-

naanlatabilecek

Atticus'a gittim. Kollaryla beni sard. Kafam kucana gmdm. ,,Eve dnyorduk. Jem dedim, pabularm unut-

Alexandra Hala'm ayaa kalkp minenin alnlna tu-

ium. Tam dndk klar snd. Jem yarn alrsn dedi..." Atticus, ,.Scout yzn kaldr da Bay Tate dediklerini duysur deyince kucana oturdum. ..Sonra Jem sus dedi. Dnyor sandm. Bir ey duydum dedi. Cecil sandk."

Yerinden kprdamad. Bay Bob Ewell'n c alacana dalr ettii yemin aklmdan 258

"Cecil?" *Cecil Jacobs. Bir kere bizi korkutmutu. Yine o dedik. zerinde kAt vard. En iyi kyafete dl vereceklerdi. Acaba
kim dl..."
i

259

il

onu cecil sandnzda neredeydiniz?" "Okula yakndk. Ona bardm..." "Ne dedin?" "cecil Jacobs iko bir tavuktur dedim sanrm. Hi ses gelmedi. Sonra Jem 'Heey!' dedi. Ama ok bard..." Heck Tate szm kesti: "Bir dakika Scout. Bay Finch, siz bunu duydunuz mu?,, Atticus'duymadm' dedi. Radyosu akm. Halamnki de yle. Anmsamt nk halam seninkini az ks ben de duyabileyim demi. Glmsedi. "Ben radyoyu hep fazla ?atil. ..Komular bir ey duydu mu acaba?" dedi erif. "Sanmam Heck. Ya radyo dinlerler, ya da tavuklarla birlikte uykuya dalarlar. Belki Maudie ayaktadr ama onun da duyduu nu
S4, tTlotT,l.

pektio.ocukldrecekcretiikidebulmu,aalkbirkyze hesapla.amazd," b"X. Sir*le yz *Aklm almyor. Nasl bir Atticus nani xi y"n",saliad.
adam..."

..BaYFinch,kimiinsanlarvarkionlaradamyerinekoya. bilmekiinnceldrmenizgerek.ozamanbileharcad.

biriydi," n, Xrr,na demezler, Erell de onlardan bitmese bile .,Beni tenolt,ettino" bu i bitti sanmtm... olsa olsa benim peime der diyordum," ev boken uZaval 7"noi nr xaonli uramaya kalka.n, sizle niye dorudan Yarg Taylor'u zmeye kalkan adam

hesaplasn?, a"v

r"t" iini

Scout, ekti, "Devam edelim

Duydunuz..." ..Evet efendim. Aacn altna vardmzda""

erif Tate, "Devam et Scout," dedi. *sonra da Jem bard ve yrdk. klyafetimin iinde hapis gibiydim ama ben de duyabiliyordum erif. Ayak seslerini yani. Biz yrynce o da yryor, biz durunca o da duruyordu. Jem bizi grebildiini syledi. Bayan Crenshaw kostmm parlak boyayla boyam. Ben domuz buduydum.,,

"Dndnde grmeliydin. KAt gibi ezilmiti." Bay Tate enesini kad. "O izler ne diye meraklanmtm. Kol azlarnda kk delikler vard. Kollarnda da yaralar. Ltfen u kostm bir greyim efendim." Atticus kostmden artakalanlar getirdi. Bay Tate eski halini ekillendirmeye alrcasna evirip evirdi. "Bu hayatn kurtarm. Bakn..." temiz bir izgi vard. "Niyeti ktym," diye sylendi Bay
Tate. Uzun parma ile gsterdi. amurlu tellerin arasnda parlak,

"O nasl ey yle?" erif Tate armt. Aticus rolm ve klmn yapl biimini ona anlatt.

*Ayampaxt.Jemderkiaaaltalarserinolurder..." ..Ohu erif yardmcs yapmalym, Sonra?" Sanrm yere .,Sonra birjen bir ey beni yakalad, Ezdi", vuruyorlar gibi gel_ yuvarland,rn... ov" niev... Sonra aaca Biri... Bay Ewell di. Jem oen ouup yoi" karmaya alt. -dortrr, tuhaf ses kt... braz. Sonra o onu aa, .xti Jembalrdl...,,Sustum.osesJem,inkrlankoluydu!de baktm Bir

.,Vardn,r, n",eden anladnz, Karanlkt,"

,.Jem bard. Sonra da onu duyamaz oldum, sanrm", sonra Bay Ewell beni skarak ldrmeye alyor", etti. Ben Jem kalkt sandm. o kadar." biri Bay Ewel,i """6, .Sonra?" Tate cn kulayla beni dinliyordu,

*Yalpalayanbirivard.sou<soluaydvelesiyeksryordu.ilkinJemsandmamasesionabenzemiyordu.Yerde Jem,iaramayakalktm.Atticusyetitidedim...yetitiamabitkin dt."

"Kimdi o?" Tate," .," orada, adn size kendi syleyebilir Bay
e

"ldrm olmal !" Baran Aticus'du. "size kar gelmek istemem Bay Finch ama ldrdna inanmyorum. Yalnzca kin doluydu. Ayya, aalk bir k260

go

di. Grgszlkt bu,

rmeh

Kedek"o",'gsterdim.Hemenelimiindirdim.Atticus gsteril mez_

voi iti n x"k zabi li rdi.
p arm akl

ki

mse

261

kavuturmutu. Ben gsterince ellerini indirip duvara dayad. Elleri hi gne grmemiesine bembeyazd. ll gibi bembeyazdlar. Jem'in odasnn ho nda bu eller ok rktc grnyorlard. Gzm ellerinden toprakla bulanm pantolonuna kayd. Daha sonra param para gmleini grdm. Yz de elleri kadar beyazd. Az geniti. akaklarnda ukurluklar grnyordu. Gzleri ylesine renksizdi ki kr sanrdnz. Salar cansz, ince, neredeyse ty gibiydi. Onu gsterince avular aaya kayd. Duvarda terli izler braktlar. Sonunda parmaklarn kemerine geirdi. Trnaklar ta izdike rpertiyle sarsld. Ben ona hayranlkla baktka yzndeki gerginlik yumuuyordu. Dudaklar rkek bir glmseme ile araland. Gzme birdenbire do|an yalardan onu gremez olmutum." "Merhaba Boo." dedim.

O hala duvara yaslanm, duruyordu. Ellerini gsnde

reydi. ,,Herkes dar,, decji. "yi geceler Arthur. Burada oIduunu grmemitim."

OTUZUNCU BLM
Atticus dzeltti:

Doktorun sesi de admlar kadar aceleciydi. Her gece Boo'ya byle dermi gibi geldi bana, ardm, yle ya... Boo Radley de arada hasta o'lurdu... yine de pek emin deildim. Dr. Reynold,un elinde kahverengi kAda sarlm bir pa_ ket vard. Jem'in masasna brakt ve ceketini kard, "Yaadna inandn m? Ben nasl anladm anlataym, Onu muayene etmeye kalknca beni tekmeIedi. Muayene edebilmek iin bayltmak zorunda kaldm. Biraz hrpalanm," bakarak. "Heck, verandaya "ey,, dedi Atticus Boo'ya orada yeterince iskemle var. Hava da scak." ka]m. Atticus'un neden bizi verandaya davet ettiini anlamtm, Salondaki klar ok parlakt. Tek sra odadn ktk. Atticus, Bay Tate.,. insanlar koullar ne olursa olsun alkanlklarndan vazgeemiyorlard, Ben de bu kuraln dnda deildim. ,.Buyrun Bay Arthur," dedim, .evi bilmiyorsunuz, size gstereyim." Yzme bakt ve evet anlamnda ban sallad. onu koridordan oturma odasna, oradan da verandaya _
kardm.

,.Oturmaz msnz, Bay Arthur? Bu salncakl koltuk ok

"Bay Arthur, bebeim. Jean Louise, bu Bay Arthur Radley. Sanrm o seni tanyor." Byle bir zamanda, hibir ey olmamasna beni Boo'yla ancak Atticus tantrabilirdi. Atticus byle biriydi ite. Boo'nun Jem'in uyuduu yataa kotuunu grdm. Yzn yine o utanga glmseme kaplamt. Onu Boo diye
ardm iin ok utanmtm. Kpkrmz oldum ve Jem'in zerini rterek saklanmaya altm. Atticus, "Aman dokunma ona,,, ded. Bay Heck Tate gzlklerinin ardndan dikkatle Boo'yu seyrediyordu. Dr. Reynolds ieri girdiinde tam konumak ze-

rahattr."

Dm gerek olmutu. Verandada oturacakt... Havalar ne gzel diyecektim, deil mi Bay Arthur? Gzel havalar... onu Atticus Ve Bay Tate,den uzaa gtr_ dm. GIgeye oturttum. Orada daha rahat ederdi, Atticus sa_

lncaktayd. Bay Tate yanbandaki iskemleye oturmutu, *PekeIA Heck. Sanrm yaplacak ey... aman tanrm ak_

lm bamda deil..." Gzlklerini kafasna itip,

gzlerini ... Yine ovuturdu. ,,Jem on nde deil... hayr, tam on de yarglan[... Finch?" "Ne yarg.lanmas Bay

262

263

geeyim?

pyorsun, biliyorum. Vazge." Bay Tate kalkp verandann kenarna ilerledi, allara tkrd, ellerini ceplerine soktu ve Atticus'a bakt. ,,Neder vaz-

Tate, bacak bacak zerine att ve ne eildl. ' Atticus konuuyordu. savunma-saylr ama gidip ko"z nuyu aratrmal..." "Bay Finch! Jem'in Bob Ewell' ldrdn sanmyorsunuz, deil mi? yle mi dnyorsunuz?, "Scout'un dediklerini duydun. Hi kukum yok. Jem'in kalkp onu stnden ektiini syledi. Ewell'dan ba kapm o]mal... yarn hepsini reniriz." "Yavo olun Bay Finch. Jem, Bob Ewell' baklamad., Atticus bir an sustu. Bu szleri sindiriyormuasna Bay Tate'in yzne bakt. sonunda da ban iki yana sallad. "Byk]k gsteriyorsun Heck ve bunu iyi yrekliliinden ya-

ne dp ]d. Kendini ldrd.,) Attcus kenara yrd ve asmaya bakt. Xisi de birbirinden inat diye dndm. Bakalm kim kazanacakt. Babamn damari pek ortalara dmezdi 4ma Cunningham'lar kadar da katyd. Bay Tate'inki apak ortadayd ama babamla ekiirdi. ,,|lg[., Atticus'un arkas dnkt. "Bu i rtbas edilirse Jem'e rettiim her eye ters der. Arada srada baba ola-

"Bay Finch," dedi Bay Tate. "Bob Ewell bann zeri,

"sert konutum, kusura bakma Heck, ama olayn rtbas edilmesini istemiyorum. Ben yle yaalorT.otT. "Hi kimse hibir eyi rtbas etmeyecek Bay Finch., Tate'in sesi kskt. Ayaklar tahtalara yle sk basyordu ki kk salm aalar gibiydi. Babamla erif arasnda anlamn kavrayamadm bir srtme balamt. Verandann kenarna gitme sras babamnd. ,.Hmm..., dedi ve tkrd. Ellerini cebine soktu ve Bay Tate'e bakt. "Heck, aka sylemedin arna dndnn bu olduu"Evet efendim. yle sanmtm. Ben..., "Gryor musun Heck? sana gnlden teekkr ederim ama olumun byle bir leke ile yaamna balamasn istemem. En iyisi her eyin aa kmas. Brak kyller gelip, yemeklerini getirsinler. Fsltlar arasnda bysn istemiyorum. lte Jem Finch, babas onu kurtarmak iin ne paralar ye-

rak baarsz biri olduumu dnrm. Ama benden baka kimseleri de yok. O dier insanlara bakmadan nce beni gryor. Yzne utanmadan bakabilecek bir biimde yaadm. Bunu yapacak olursam bir daha gzlerinin iine bakamam. O gnden sonra da onu yitirmiimdir. Onu ve Scout'u yitirmek istemiyorum. Benim varm youm onlar?" "Bay Finch," Tate dayatyordu. "Bob Ewel] bann stne dm, kantlayabilirim?" Atticus olduu yerde dnd. "Heck, olaya benim amdan bakamyor musun? Senin de ocuklarn var ama ben senden bym. Benimkiler bydnde ben ya! bir adam olacam ama imdi... Bana gvenleri yoksa, kimseye olmayacaktr. Onlarsz kalrm Heck. Darda bir yzle, evde baka bir yzle yaayamoJT.>, Bay Tate topuklarnn zerinde ne-arkaya salland. ,.Jem'i yere vurmu. Aya bir kke taklp dm. Bakn
gstereyim...))

nu biliyorum. Saol. Jean Louise...,, Benden yana dnd. "Jem, Bob Ewell', stmde ekti demitip deil mi?,

dirmi olmal demelerini istemem. Bu ii ne kadar nce temizlersek o kadar iyi olur."

Elini cebine sokmu, sustal bir bak karyordu ki Dr? Reynold ieri girdi. "O orospu o... ceset aacn altnda doktor, okulun bahesinde. El fenerinizvar m? Bunu aln." Dr. Reynolds, "Oraya dolanp araba farlarn kullanabilir miyim?" dediyse de el fenerini de ald. ..Jem iyi. Bu gece uyanacan sanmam. zmeyin. Onu ldren bak bu mu Heck?" mut"Hayr baym. O hala batt yerde. Sapna baklrsa yi geceler." fak bana benziyor. 265

264

Prv rgl: sustaly at. "te byte," ded. Der gibi yapt. one eilince kol ieri kvrlmt. "Gryor musunuz? Kaburgalarna gemi. Arl binince." Ba- kapayp, cebine att. "scout sekiz yanda. olup biteni farkedemeyecek kadar korkmu."
"Sanmam," dedi Atticus. "uyduruyor demedim. korkmu dedim. oras ok karanlk. Gz gz grmyor. ie yarar bir tank olabilmsi iin karanla alk gz gerek." ,,lstemem," dedi Atticus. Allah kahretsin! Ben Jem'i dnmyorum!)) Bay Tate topuunu yere yle bir vurdu k, Bayan Maudie'nin yatak odasndaki klar yand. Atticus'la day Tate nce karki evlere, sonra da birbilerine baktlar. Beklediler. Bay Tate konutuunda sesj zor duyutuyordu. "Bay Finch sizinle kavga etmekten nefret ediyorum. Bu gece banza gelenlere gs gerebilmek ok zor. Neden yataa dmediniz bilemem ama ikiyte ikiyi toplayamyorsunuz. Bu ii bu gece sonulandrmamz gerek. yarn ok ge

olabilir."

Atticus orada ylece durup Jem'in boyunda bosunda bir ocuun kocaman bir adamla kr karanlkta bouup, onu ldrecek gc bulabileceini mi iddia edecektif

"Heck,, dedi Atticus birden. "u sallayp durduun sustal. Nereden buldun onu?, Bay Tate soukkanl bir sesle: "Sarhoun birinden aldm," dedi.
mtm.
ra dt... Jem kalkm olmalyd... hi deilse ben yle san-

Anmsamaya alyordum. Bob Ewelt zerimceydi... son-

mu. Pusu kurmu."

"Heck?" "Bu gece kasabada bir sarhotan aldm dedim. Ewell o ekmek ban plkten alm olmal. Alm ve pusu kurAtticus salncaa gidip oturdu. Elleri dizlerinin arasndan

cansz gibi sarkyordu. Yere bakyordu. Davranlar o gece hapishanenin nnde olduu gibi yavat. Gazetesini katlayp kenara koymas yz yl gibi gelmiti bana. Heck Tate verandada dolanp duruyordu. yava?, ..Senin kararn deil Bay Finch," dedi. "Benim kararm ve benim sorumluluum. Olaya benim amdan bakmyorsan o senin sorunun. Bu ii kurcalamaya kalkarsan sana yalanc derim. Senin olan Bob Ewell' baklamad!Onun bu ile ilgisi yok. Tek istedii kendini ve kardeini sa salim eve getirmekti." Veranday arnlamaktan vazgeti ve Atticus'un nnde durciu. "pek iyi biri deilim baym ama Maycomb yresinin de erifiyim. Tm yaamm boyunca burada oturdum. Yam da krk . Ben daha domazdan nce olup bitenleri hep bilirim. Bo yere lm bir Zenci var. lmnden sorumlu bir baka kii de... Brakalm bu kez ly l gmsn Bay Finch... brakn ly ller gmsn." Bay Tate, Atticus'un yannda duran apkasn ald. apkasn geri itip, bana yerletirdi. "sua engel olmann su olduunu duymadm. o da bunu yapt. Belki de grevimin bunu herkese anlatmam gerektirdiini syleyeceksiniz. O zaman ne olacak sanyorsunuz? Karm dahil, Maycomb'un btn hanmlar kapsna kremal pastalar tayacaklar. Bana kalrsa bu kente ve size bu denli byk bir hizmette bulunan bu ekingen adam sahne klarnn altna ekmek gnahtr ve ben bu gnahn ykn tayamam. Baka biri olsayd farkl olurdu ama bu adama bu yaplmaz Bay Finch." Bay Tate izmesinin ucuyla yerde delik amaya alyordu. Burnunu ekitirdi, kolunu ovdu. "Ben pek adam saylmam Bay Finch ama bu yrenin erif'iyim ve Bob Ewell kendi bann stne dt. yi geceler baym!" Verandadan indi, baheyi geti, arabasnn kapsn vurdu ve gazIayp gitti. Atticus uzun bir sre ylece oturdu. Sonunda kafasn kal-

266

drd. "Scout..." dedi. "Bay Ewell bann zerine dt. Bunu anlayabilecek misin?" Neelenmesi gerekiyordu. ona kotum, sarldm ve var gcmle ptm. "Evet efendim," dedim. "Bay Tate haklyd." Atticus kollarmdan syrlp yzme bakt. "Ne demek istiyorsun?" "Bu blbl ldrmek gibi bir ey olur, deil mi?" Atticus yzn salarma gmd. kalkp da glgelere karmadan nce yeniden dirilmi grnyordu. ieri girmezden nce Boo Radley'in nnde durdu. "ocuklarm iin sana teekkr ederim, Arthur.,

Boo odann kesine gidip uzaktan Jem'i seyretmeye balad. Elini tuttum. Onca beyazlna karn eli scackt. Onu usulca ekerek Jem'in yatann kysna getirdim. Dr. Reynolds Jem'in koIunun stne adr benzeri bir ey koymutu. Herhalde battaniyeye demesin istiyordu. Boo eilip Jem'e bakt. Yznde ekingen ama merakl bir ifade vard. Hi kk bir ocuk grmemi gibiydi sanki. Az aralkt ve Jem'i tepeden trnaa szyordu. Elini uzatp dokunacak gibi oldu ama geri ekti. "Onu sevebilirsiniz Bay Arthur, uyuyor. Uyank olsayd sevemezdi niz.
B rakm

oTuz gin}lci

g_n,

snda m?"

onu holden geirdim. Alexandra Hala'm Jem'in yatann kenarnda oturuyordu. "Gel, Arthur,, dedi. "Uyuyor. Dr. Reynolds ona yattrc vermi. Jean Louise, baban oturma oda-

gelin."

Boo Radley ayaa kalktnda oturma odasnn klar parldyordu. yapt her hareket erkekeydi. sanki elleri ve ayaklar dokunduklar eylere tam kavuuyormu gibiydi. o berbat ksrk nbetlerinden biri tuttu. Bu onu yle sarst ki yeniden oturmas gerekti. Eli cebini arad ve bir mendil karp. Alnn sildi. yokluuna yle almtm ki bu kadar zamandr yanbamda oluu inanlr gibi deildi. t bile karmamt. yine kalkt ve bayla kapy iaret etti. "Jem'e iyi geceler demek ister misiniz Bay Arthur? Haydi

"yle s?il,T,. "Gidip onunla konuaym. Dr. Reynolds unu brakt..., Sesi uzaklat.
268

gitmek istediini syledi. Onu verandaya kadar gtrdm. rkek admlar yavalad. Elimi hAlA tutuyordu. Brakmaya da pek niyetli grnmyordu. "Beni eve gtrr msn?,, Bu bir fsltyd, karanlktan korkan bir ocuun sesiydi. Tam admm atyordum ki vazgetim. Ona bizim evi gezdirirken yol gsterirdim ama kendi evinin yolunu gstermek bana dmezdi. ,,Bdy Arthur, kolunuzu verin bana. Tamam efendim?" Koluna girdim. Bunu yapabilmem iin zck yana eilmesi geret<iyordu ama Bayan Maudie pencereden bakacak olursa Bay Arthur Radley'in herhangi bir beyefendi gibi bana elik ettiini grm olacakt. Sokak lambasnn olduu keye geldik. Di]l'in kakez o lambaya dolanp baktn, beklediini, umutlandn dndm. Jem le ben ka kez buraya kadar gelmi de teye gidememitik. Radley'lerin bahesine ikinci kez giriyordum. Basamaklar trmanp verandaya ktk. Parmaklarm tutama buldu. Elimi yavaa brakt, kapy at, ieri girdi ve kapy rtt. Onu bir daha hi grmedim.

Boo'nun eli Jem'in bana uzand. "Haydi baym. Uyuyor." , Yavaa Jem'in san okad. Hareketlerini yorumlamay reniyordum. Eli elimi skt ve

azd. Haydi... "

Komular lmlerde yiyecek, hastalklarda iek arada da ufak tefek eyler getirirler. Boo bizim komumuzdu. Bize iki sabun bebek, krk bir saat ve kstei, bir ift uur paras ve canmz vermiti. Ama komular verilenlerin karln yaparlard. O aata bulduklarmzn karlnda ona hibir ey verememitik. Bu beni ok zyordu. Eve yneldim. Sokak lambalar kasabaya dek tek sra inciler gibi parldyordu. Mahallemize bu adan hi bakmamtm. Bayan Maudie'nin evi uradayd... te... Bayan Stephanie'nin evi... uras da bizimki. Salnca grebiliyordum.. Bizimkinin gerisinde de Bayan Rachel'n evi vard? Bayan Dubose'unki bile seiliyordu. Ardma baktm. Kahverengi kapnn solunda panjurlu, uzun bir pencere vard. Ona doru gittim. nnde durup dndm. Gndzleri postanenin kesi grnyor olmalyd. Gndz... kafamdan gece yok oldu. Gndzd ve mahalleli kouturuyordu. Bayan Stephanie son dedikodular Bayan Rachel'a aktarmak iin yolu geiyordu. Bayan Maudie aelyalarnn zerine eilmiti. Yaz'd ve iki ocuk yaklamakta olan bir adama kotular. Adam el sallad. ocuklar ola yetimek iin yartlar. Yaz'd ve ocuklar yaklat. Elinde oltasyla bir ocuk kaldrmda ilerliyordu. Bir adam ellerini kalasna dayam bekliyordu.

yordu. Sonbahard yine ve Boo'nun ocuklarnn ona gereksinimi vard.

Yaz'd ve adam ocuklarnn kalplerinin krln seyredi-

dolanmadan onlar tanyamazsn demiti. Radley'lerin verandasnda durmak bile yeterliydi. isil isil yaan yamur sokak lambalarnn n titretiyordu. Eve yrrken kendimi ok yal hissettim. Burnumun ucuna baknca buulu damlacklar grdm. a bakmak bam dndrnce vazgetim. Yarn Jem'e anlatacak ne ok eyim vard! Kardklarna fena bozulacakt. Belki de gnlerce konumazd benimle. Byyecektik. Cebir dnda renecek pek tazla bir eyimiz kalmamt. Basamaklar birer ikier ktm. HaIam yatmt. Atticus'un odas da karanlkt. Jem uyanm m diye bakacaktm. Atticus'u baucunda kitap okurken buldum.

Atticus doruyu sylemiti.Bakalarnn ayakkablarnda

"Uyand m?" "Ml ml uyuyor. Sabaha dek uyanTla,z.>, "Onu bekleyecek misin?" "Bir iki saat daha. Git yat, Scout. Zor bir gn geirdin. "Bir az seninle kalay m. " ..Sen bilirsin," dedi Atticus. Gece yarsn oktan gemi olmalyd. Yumuaklna ardm. Ama o benden akllyd;
oturur oturmaz uykum geldi.

lar garip oyunu oynuyorlard.

Yaz'd ve ocuklar arkadalar ile bahede, kendi yazdkSonbahard ve ocuklar Bayan Dubose'un evinin nnde

yardm etti, sonra da eve gittiler. Sonbahard ve ocuklar kede saa sola kouuyorlard. Gnn baar ve zntlerini yzlerinden okurdunuz. nar aacna gelince durdular, neelendiler, ard|ar, dndler. K't ve ocuklar n kapda titreiyorlard. K't ve bir adam yola kt, gzlklerini drd ve bir kpei vurdu. 270

kavga ediyorlard. ocuk kzkardeinin ayaa kalkmasna

"Ne okuyorsun?" Kapana gz att. "Jem'in kitab:Gri Hayalet.,, Uyanverdim. "Niye onu setin?" "Elimi atnca bu geldi. Okumadm kitaplardan biri." "Ltfen sesli oku Atticus. ok heyecanldr.,, "Hayr, bu gece yeterince korktun. Bu kadar yetiir..." "Ben korkmadm, Atticus." Kalarn kaldrd ama kendimi savundum. "Hi deilse Bay Tate'e anlatmaya balayana dek. Ne de olsa ykler
rktc oluyor." Atticus bir ey syleyecekmi gibi azn at ama yine kapad. Baparman kitabn ortasndan ekti ve birinci sayfa271

ya dnd. Yaklap kafam dizine koydum. Kendimi uyank

kalmaya zorluyordum ama yamur ninni gibi geliyordu. Oda scackt. Ses ylesine derinden geliyor, diz ylesine rahatt
ki, uyumuum. Birka dakika gemi gibi geldi. Ayakkabs hafife kaburgaIarma dokununca beni kaldrp odama gtrd. parmakl "Her lafn duydum,,, dedim. "O gemi ile Fred'in yks blmnde hi uyumuyordum.,, Tulumumu zd. Beni kendine yaslad ve tulumu kard. Beni tek elle tutup, teki eliyle pijamalarma uzand. ,,te hep onu suladlar. Ortala mrekkepleri s?p... Beni yataa gtrd. Bacaklarm uzatt, zerimi rtt. "sonra onu kovaladlar, ama yakalayamadlar. nk hibiri neye benzediini bilmiyordu. Sonunda onu grnce... Atticus hibirini o yapmad... ok iyi biriydi o..." Elleri enemin altndayd. Beni iyice rtyordu. gerekten grebil"nsanlarn ou yledir scout. onlar anlars[. diinde iyi olciuklarn l kapad ve Jem'in odasna geti. Btn gece orada olacakt. Jem l<alknca onu baucunda grsn diye.

SoN

272