NDEKLER

Giri Doru Yolun Gerei Birinci Blm Peygamberimizden nceki Durum kinci Blm htilaflarn yz nc Blm Bozulmann Balangc Drdnc Blm zenmede Farkllk Beinci Blm Mslmanlarn, Kfirlerle likileri Altnc Blm Bid'atlar Yedinci Blm Kabir Ziyaretleri Sekizinci Blm Gne ve Yldzlara Dua Ve Secde Edenler Alfabetik Fihrist GR SAYFASI

Doru Yolun Gerei Dinimizi kemale erdiren, zerimizdeki nimetlerini tamamlayan slm din olarak benimsememizden honut olacan belirten, kendisinden bizleri gazaba uramlarn (yahudilerin) ve sapklarn (hristiyanlarn) yollarndan uzak tutarak dosdoru yola (srat- mstakim'e), nimetlendirdiklerinin yoluna iletmesini dilememizi emreden Allah'a hamdolsun. (stad burada, her namazda okuduumuz Fatiha suresinin ierdii dualara iaret ediyor. Bu bir ihtiyadr. Nitekim Mslim, her zaman, yalnz Allah'tan hidayet (doru yola iletme) istemiyle Fatiha'nn dua olarak okunmasnn mstehab (iyi bir eylem) olduunu belirtiyor.) ahadet ederim ki, Allah'dan baka ibadete layk ilh yoktur, O tektir ve ortakszdr. Yine ahadet ederim ki, Muhammed (salt ve selm zerine olsun) O'nun kulu, hak dinle ve dosdoru eriatla gnderdii, bu eriata uymasn emrettii ve:

te benim yolum budur, ben ve bana uyanlar Allah'a basiretle davet ederiz. (Yusuf: 108) demesini buyurduu rasldur. ( -hak dinle ve dosdoru eriatla- El-Millet-l-Hanifeye: Erilii olmayan, dosdoru eriat ve dindir. brahim Aleyhisselam'n milletidir. Ksaca slamdr.) mdi, ben zaman zaman gerek dorudan doruya ve gerekse sorulan sorulara cevap vererek bayram trenleri konusunda kfirlere zenilmemesi gerektiini belirtmi, bu konuda klsik kaynaklarmzda bulunan yasaklayc bilgileri ve er'i delilleri dile getirmi, gerek kitapl (ehl-i kitap) ve gerekse kitapsz kfirlerin izleyicisi olmaktan kanmann eriattaki gerekelerini aklamtm. Bu nokta eriatn nemli bir temel kural ve bir ok detay ieren ana ilkesi olmasna ramen, bu konuda sylediklerim hep ksa ve stnkr olmu, verdiim yazl cevaplar da o andaki hazr bilgilerimle snrl kalm, bununla birlikte bu sz ve yazlarn Allah'n takdiri orannda yarar grlmtr. Bir sre sonra bu sz ve yazlarmn kkl alkanlklarna ters dtn gren baz kimselerin sylediklerimi garip ve aslsz bulduklarn haber aldm. Bu kimseler bana kar karken baz genellemelere dayanmaya kalkmlard. te bunun zerine bir dostum benden bu konunun i yzn ele alan bir eser yazmam istedi. Ona gre byle bir eser ok yararl, yaygn ve etkili olacakt. Sz konusu kfirlere zenme hastalnn ou kimselere bulatn ve bu yzden bir eit Cahiliye Dnemi grntsne brndklerini grdm iin bu konuda bildiklerimi kaleme almaya karar verdim. unu da belirteyim ki, eer bu konudaki delillere ve alimlerin szlerine yer verseydim, bu mesele ile ilgilenen eserlerin tmn taram olsaydm sylenecek daha ok eyler bulurdum. Kanaatim odur ki, fikh ilmini derinliine inceleyerek, eriatn incelik ve amalar ile fkh alimlerinin gerekelerini ve problemlerini iyi kavrayan kimseler bu konudaki uyarlarmzn hakllndan asla pheye dmezler. Baka bir deyimle kalbinde kkl bir iman barndran, slmn gerek mahiyetini kavrayarak onun Allah tarafndan kabul edilecek, geerli tek din olduunu benimseyen herkesin byle bir uyar ile karlanca kalbinin dirilii ve imannn salaml sayesinde derhal bu uyary benimseyecei dncesindeyim. Fakat kalb kirlilii ile nefsin ihtiraslarndan Allah'a snrz. nk bu iki hastalk insan gerei tanyp benimsemekten alkoyar. NDEKLER

Birinci Blm Peygamberimizden nceki Durum

Peygamberimizden nceki Durum Gazaba Urayanlar ve Sapklar Bize Bulaan Baz Hastalklar Dosdoru Yol Taklitten Kanmann Delilleri zenmeyi Yasaklayan Ayetler Kble Deiiminin Hikmeti Dini Davranlar e Ayrlr Servet, Mal, Evlatlar Ancak Allah indir Dnyalk Payla Oyalanma ve Erilie Dalma Kur'ann Anlalmasnda Zaman Faktr Mriklere Benzemeyi Yasaklayan Hadisler Peygamberimizin mmetin Dnya Mal Konusunda Rekabete Gireceinden Endie Etmesi Allah'n Diledii Gibi Kullanlmayan Varlk, Kyamet Gn Sahibinin Aleyhine ahit Olur Blnmede Benzeme NDEKLER

Peygamberimizden nceki Durum Bilinmelidir ki, Cenab- Allah'n Hz. Muhammed'i (salt ve selm zerine olsun) insanla peygamber olarak gnderdii sralarda artk nesli kesilmeye yz tutmu baz kitaplar dnda gerek arab ve gerekse arap olmayan ile btn yeryz halk O'nun sevgisinden yoksun kalm, gazabn haketmi durumda idi. (Bu konuda Mslim Sahih'inde uzun bir hadis naklediyor. Hadis yle: Allah yer yzne bakt. Ehl-i Kitab'n dnda Arap'a da Aceme -arap olmayan- de gazap etti... lh. Bkz. Mslim, Kitab-El Cenne, -Dnyada Cennetlikler Ve Cehennemliklerin Bilinmesini Belirleyen nitelikler, Bab (blm), Hadis No: 2865, c. 4, s. 2197.) O gnn insanlar balca u iki ksma ayrlyorlard: a - Belirli bir kitaba bal kitapllar. Balandklar kitap ya nemli deiikliklere uratlarak aslndan uzaklatrlm veya ok daha nce tm ile yrrlkten kaldrlm (neshedilmi) bir kitap idi.

Bu kategoriye girenlerin dier bir blm de kimi ksmlar belirsiz ve kimi ksmlar terkedilmi bir takm dinlere inanyorlard. b - nsanln dier bir ana ksmn da arap olan ve olmayan mmler (her hangi bir hidayet kaynandan tm ile yoksun olanlar) meydana getiriyorlard. Bunlar holarna giden ve kendilerine yarar salayacan sandklan eitli nesnelere tapyorlard. Bu nesneler kimi zaman bir yldz, kimi zaman bir put, kimi zaman bir mezar, kimi zaman bir ant ve kimi zaman da baka bir ey oluyordu. Hangi kategoriden olursa olsun, insanlarn tm koyu bir cahiliyet iinde yzyorlard. Bu derin bilgisizlik iinde aslnda koyu bir bilgisizlik rnei olan bir takm szleri bilgi, kesinlikle fesad (erilik ve kargaalk) olan bir takm davranlar rnek ve yararl eylemler sayyorlard. O dnemlerin bilgi ve amel ynnden gze batan sekin simalarnn amac ya eski peygamberlerden artakalan baz bilgi krntlar elde edebilmekti. arlatanlarn ve uydurmaclarn ihtiraslar ile glgelenmi bilgi krntlar -stelik dorular yanllarna kararak belirsiz hale gelmi bilgi krntlarVeya az bir ksm meru, ou uydurma ve bu yzden sahibine ok zararl olabilen ayinlerle urayorlard. Bylelerinin dier bir ura alan da felsefecilerin peinden giderek olanca gleri ile tabiat, matematik ve iyi ahlk edinme konularnda akl yrtme oluyordu. Bu yoldaki abann amac tarif edilmez skntlara katlandktan sonra, eer olabilirse, varlkla yokluk arasnda titreen bir nebzelik yararl gerek krntsna ulaabilmekti. O gerek krnts ki, ne bir susuzu kandrabilir ne bir hastaya ifa olabilir ve ne de ilh kaynakl bilginin boluunu doldurabilirdi. nk elde edilebilse bile sapk ksmnn oran gerek ksmnn payndan kat kat fazla idi. O da elde edilebilirse! stelik bu alann uzmanlar arasndaki derin gr ayrlklar ve atmalar yznden elde edilebilen gerek krntsn delil ve gerekeye dayandrabilmek imknszla yakn derecede zordu. Bu ortamda Cenab- Allah'n (c.c.) Hz. Muhammed'i (salt ve selm zerine olsun) ilh bilgilerle tehiz ederek peygamber olarak gndermesi insanla hi bir dilin anlatamayaca ve hi bir irfan sahibinin kavrayamayaca derecede ak ve parlak bir hidayet balad. Bu ufuk ac hidayet, Peygamberimizin genel olarak mmetinin tmne ve zellikle bilginler kesimine ylesine yararl bir bilgi birikimi, salih amel, yce ahlk ve istikametli gelenek sistemi salad ki, dier milletlerin her trl kusurdan arndrlm yararl bilgi ve davran kalplarnn tm bir araya getirilerek bu ilh hidayet birikimi ile karlatrlsa aralarndaki uurum derecesindeki fark kavramak bile imknsz olurdu. Rabbimize, O'nun sevgisine ve honutluuna mazhar olacak ekilde hamdolsun. Bu gerein delillerini sunmann ve rneklerini aklamann imdi yeri deildir. Cenab- Allah (c.c.), Peygamberimizi Srat- mstakim (dosdoru yol) ile e anlaml olan slm dini ile donatarak gnderirken insanlara, her gn klacaklar namazlarn her rektnda kendisinden hidayet (doru yola iletme) dilemelerini emretmi ve bu doru yolun: kendilerine nimet sunduu peygamberlerin, sddklarn, ehitlerin ve salih kullarn yolu olup, gazaba uramlarla saptmlarn yolu olmadn belirtmitir.

indekiler Birinci Blm

Gazaba Urayanlar ve Sapklar Sahabilerden Adiy b. Hatem (Sahabi'nin byklerinden olan Ady bin Htem'in asl ad, Ad bin Htem bin Abdullah bin Sa'd El-Td'ir. Chiliye dneminde iyilik ve cmertliiyle nlyd. H. 10. Ylnda mslman oldu. Chiliye dneminde de Mslman olduktan sonra da kabilesinin lideriydi. Riddet gn, -slamdan dnmelerin olduu dnem- mslman kald. Irak ve dier lkelerin fethinde bulundu. Daha sonra Kfe'de yaamn srdrd. Sfiyn olaynda Hz. Ali'nin yannda yer ald. H. 68'de 120 yanda ld. Bkz. El-sbe, F Temyiz El-Sahabe, c. 2, sh. 468-469.) -Allah ondan raz olsun- diyor ki: Bir gn Raslllah'n (salt ve selm zerine olsun) yanna girdim. O srada mescidde oturuyordu. Yanndakiler kendisine Bu Adiy b. Hatim'dir dediler. Elimde ne emannme ve nede bir tavsiye mektubu vard. Yanna gtrldmde elimi tuttu. -Daha nce bir defasnda benim iin Allahdan onun elini benim elime koymasn dilerim demiti- Elimi tutarak ayaa kalkt, birlikte Mescidden ktk. Yolda nne bir kadnla bir ocuk kt. Kadn: Sen'den bir dileimiz var dedi. Bunun zerine elimi brakp onlarn yanna gitti ve dileklerini yerine getirdi. Arkasndan yine elimden tutarak beni evine gtrd. Cariyesi Velide'nin getirdii bir yer minderi zerine oturdu. Ben de karsnda oturdum. Allah'a hamd- sena ettikten sonra bana: Lilahe illallah (Allahdan baka ibadete layk ilh yoktur) demekten mi kanyorsun? Yoksa Allah'dan baka ibadete layk ilh olduuna dair bir bildiin mi var? diye sordu. Kendisine Hayr, yok diye cevap verdim. Bu cevabm zerine bir sre konutuktan sonra bir ara yine bana dnerek: Allahekber (Allah en byktr) demekten mi kamyorsun? Yoksa Allah'dan daha byk bir ey olduuna dair bir bildiin mi var? diye sordu. Ben kendisine yine Hayr, byle bir bilgim yok diye karlk verince szlerine:

Yahudiler, gazaba uramlar ve hristiyanlar da sapklardr diye devam etti. Ben kendisine Ben dosdoru yolu benimsemi (Hanif) bir mslmanm deyince yznn sevinle parladn grdm. Daha da uzun olan bu hadis Tirmiz'de yer alm ve Hasen ve Garib olarak nitelenmitir. (Snen El-Tirmzi, Kitab'u Tefsir El-Kur'an, Fatiha Sresinin Aklamas Bab, H. No: 2953, c. 5, s. 202, 203,204. Tirmiz, hadisin Hasen ve Garip olduunu, Simak bin Harb'den bakasnn rivayet ettiim bilmediini sylyor. Hadisin baka tanklar ve ou ksaltlm dier bir takm rivayet yollan da vardr. Bkz. Ahmed'in Msned'i, c. 4, s. 378.) Bu hadisin anlamn pekitiren Kur'an- Kerim'in bir yerinde yle buyuruluyor: De ki, Allah katnda yeri bundan daha kt olan size haber vereyim mi? Allah'n kendilerine lanet ve gazab eyledii ve aralarndan bir ksmn maymun, domuz veya taut tapcs yapt kimseler... (Mide: 60) Ayetin daha ncesinden kolayca anlalabilecei zere burada yahudiler kasdedilmektir. Yine Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette yle buyuruyor: Allah'n gazabna uram bir kavmi dost edinenleri grmyor musun? Onlar ne sizdendirler ve ne de onlardan (Mcdele: 14.) Burada sz edilenlerin yahudileri dost edinen mnafklar olduu tefsir alimlerinin szbirlii ve bu ayetin daha ncesinin iareti ile sabittir. Baka bir ayette de yle buyuruluyor: Nerede olurlarsa olsunlar, zerlerine zillet damgas vurulmutur. Ancak Allah'dan ve insanlardan eman alarak bu zilletten kurtulabilirler. Onlar Allah'n gazabna uramlardr (l-i mrn: 112) Ayn ifade Bakara sresinde Onlar Allah'n gazabna uramlardr ve Onlar gazab stne gazaba uradlar (Bakara: 61, 90.) eklinde iki yerde tekrar edilmitir. Bu ayetler yahudilerin gazaba uramlar olduklarn aka belirtmektedirler. te yandan Cenab- Allah (c.c.) hristiyanlar hakknda da yle buyuruyor: Allah n ncsdr diyenler kesinlikle kfir olmulardr. Oysa, tek ilhdan baka hi bir ilh yoktur. Onlar bu dediklerinden vazgemedikleri takdirde aralarndaki kfirler kesinlikle ac bir azaba arplacaklardr. Onlar hla tevbe edip Allah'n mafiretine snmayacaklar m? Allah balayc ve esirgeyicidir. Mesih olu sa sadece bir peygamberdir. O'ndan nce de bir ok peygamberler gelip gemitir. Annesi de doru yolda idi. Her ikisi de (dier insanlar gibi) yemek yerlerdi. Bak biz onlara ayetlerimizi nasl aklyoruz da sonra onlar nasl iftiralar dzyorlar.? De ki, Allah' brakp ne fayda ve ne de zarar verme gc olmayan nesnelere mi tapyorsunuz? Hi phesiz Allah iiten ve bilendir. De ki, ey kitapllar (ehl-i kitab) dininizde hi bir hakl gerekeye dayanmakszn arla dmeyiniz; daha nceleri sapm, bir oklarn saptrm ve doru yolu kaybetmi bir kavmin keyfine uymaynz. (Mide: 73-77)

Bu ayetler szn geliinden kolayca anlalaca zere hristiyanlara sesleniyor. Grld gibi Cenab- Allah onlar arlktan, yani snr amaktan saknmaya aryor. Nitekim ayn an u ayette de tekrarlanyor: Ey kitapllar, sakn dininizde arla dp, Allah hakknda asl olmayan szler sylemeyiniz. Meryem olu sa Mesih sadece Allah'n rasl, Meryem'e sunulmu kelimesi ve O'ndan gelen bir ruhtur. (Nisa: 171) Buna gre yahudiler hakkn (gerein) gerisinde, berisinde kalanlar, hristiyanlar da gerek izgisini aanlar,tesine taanlardr. Bu arada yahudilerin gazaba uramlk ve hristiyanlarn saptmlk damgalar ile damgalanmalarnn gerek kolayca anlalabilecek (zahir) ve gerekse derinliine dnmeyi gerektiren (batini) bir ok sebebi vardr ki, ele alnmalarnn yeri buras deildir. Szn ksas, yahudilerin kfirlii, bildiklerini uygulamamalarndan ileri gelir. Onlar gerei bildikleri halde kimi zaman ya sz ya da davranlar ile kimi zaman da ne sz ve ne de davranlar ile buna uymamaktadrlar. Bunun yannda hristiyanlarn kfirlii ilme dayal olmayan amelleri yzndendir. nk onlar, Allah katndan gelen bir eriatn klavuzluuna bal olmakszn bir ok ibadetler yapyor ve Allah ile ilgili asln bilmedikleri eitli iddialar ileri sryorlar. Bu yzdendir ki, aralarnda Sfyan b. Uyeyne'nin de bulunduu baz slm bykleri yle demilerdir: (Selef imamlarndan olan Sfyan bin Uyeyne'nin asl ad, Sfyan bin Uyeyne bin Ebi mran'dr. Ben Hilalin dostudur. Knyesi, Eb Muhammed'dir. 107 h.'de Kfe'de dodu. Rivayet ettii hadislerin bir ou delil olabilecei kantlanm Sika (salam) bir ravidir. Mekke'de yaad dnemde Hicaz'n Muhaddisi (hadisisi)ydi. mam afi hakknda, Eer mam Mlik ve Sfyan olmasayd Hicaz'da ilim yok olurdu. der. Mekke'de yaad ve orada vefat etti. (198. H). Bkz. ElTabakat El-Kbr, bn Sa'd, c. 5, s. 497; ayrca, Zerkel El- lm, c. 3, s. 105.) Alimlerimiz arasnda kim yoldan karsa baz bakmlardan yahudilere benzemi, buna karlk ibadetle uraanlarmz arasnda yoldan kanlar da ksmen hristiyanlara benzemi demektir. Bu gr aklamann yeri de buras deildir. Cenab- Allah (c.c.) bizleri yahudilerle hristiyanlara zenmeyelim, onlarn pelerine taklmayalm diye uyard halde bu konudaki takdiri geerli olmaktan geri kalmam ve ezeli bilgisinin kavram olduu bu takdiri vaktiyle Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun) bildirmitir. Nitekim Ebu Said-i Hudr'nin -Allah ondan raz olsun- rivayet ettiine gre Raslllah bir gn sahabilere: Sizden ncekilerin geleneklerine kl klna kesinlikle uyacaksnz. yle ki, onlar kertenkele deliine girse siz de (mutlaka bir hikmeti vardr) diyerek oraya gireceksiniz. buyurunca sahabiler: Ya Raslllah, bizden ncekilerden kasdnz yahudilerle hristiyanlar mdr? diye sordular. Peygamberimiz de kendilerine: Baka kimler olabilir diye karlk vermitir. (Bu hadis, yaygn sahih hadis kitaplarnda (Buhri Mslim) Snenlerde (Sneni Eb Davud, S. Tirmizi, S. Nesi S. bn Mce) ve Msned'lerde (Ahmed bn Hanbel'in msnedi) nakledilmitir. Buhari, Mslim, hadisi bir takm yollardan rivayet ediyorlar.

Neki, orada Hazvel kuzaeti bil-kuzze ibaresine rastlanlmad. Sahihayn'in (Buhri -Mslim) sz birliiyle rivayet ettikleri szckler Ebu Said El-Hudri'nin rivayetidir. O da Le tetbe 'anne snene men kne kablekm ibran bi ibrin ve zira'an bi zira in... -Yani, (Sizden ncekilerin geleneklerine kar kar adm adm uyacaksnz- kelimelerini ieren rivayettir. Bkz. Sahih el Buhr, Kitab el-'tisam, Peygamberin: Sizden ncekilerin geleneklerine mutlaka uyacaksnz hadisi Bab, H.No: 7320, Feth El-Bri, c. 3, s. 200. Mslim, Kitab El-lim, Yahudi Ve Hristiyanlarn Yollarna Uyma Bab. H. No: 2669, c. 4, s. 2054. Hadisi yukarda geen metniyle Ahmed bin Hanbel Msned'inde c. 4, s. 125'de tahri etti. Ayni szcklerle bn el Esir, Cami El-usl isimli eseri, c. 10, s. 34'de anlatm.) Dier yandan Buhar'nin Ebu Hureyre'de (Byk Sahabilerden olan Eb Hureyre'nin asl ad, Abdurrahman bin Sahra El-Ds'dir. Hicretin yedinci ylnda mslman oldu. ounlukla Raslllah'la birlikte olduu ve onun hizmetinde bulunduu iin ok hadis rivayet etti. Ayrca Ashab-i Suffa'dand. Raslllah'a (salt ve selm zerine olsun) unutkanlndan yaknd. Raslllah gmleini yaymasn emretti. O da yayd sonra toplad. Eb Hureyre bu olaydan sonra hibir hadisi unutmadn syledi. Hz. mer (Allah ondan raz olsun) onu Bahreyn'e gnderdi. Oradan dndkten sonra Medine'de yaad ve orada ld. (H. 59). Bkz. El-Bidaye Ve El-Nihye, bn Kesir, c. 9, s. 103114; Esed El-be, c. 5, s. 315-316.) -Allah ondan raz olsun- rivayet ederek kaydettii bir hadise gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir defasnda: mmetim kar kar ve kula kula eski devirlerin adet ve geleneklerini benimsemedike kyamet kopmayacaktr. buyurmu ve sahabilerin: Ya Raslllah, Bizans ve Pers, devirlerini mi kasdediyorsunuz eklindeki sorularna Onlardan baka kim olabilir ki? diye cevap vermitir. (Sahih El-Buhri, Kitab El-tisam, Sizden ncekilerin Yollarna Mutlaka Uyacaksnz Blm, H. No: 7319, Feth El-Bri, c. 3, s. 300.) Grlyor ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) hem ehl-i kitap olan yahudiler ile hristiyanlara ve hem de Bizansllar ile eski ranllara benzeyeceklerini, onlarn yaama tarzlarna zeneceklerini vaktiyle ak ak bildirmitir. Bu yzden Peygamberimiz hayat boyunca mslmanlara hem berikilere ve hem de tekilere benzemeye kalkmay kesinlikle yasaklamtr. Yalnz Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) ok nceden haber verdii bu tehlike mmetin tmn kapsamaz. nk bu hadisler yannda O'nun yle buyurduunu da biliyoruz: Kyamet gnne kadar mmetim arasnda hakk tutup destekleyenler her zaman varolacaktr. (Bu hadis, nl hadis kitaplarnn hemen hepsinde naklediliyor. Biz burada sadece Sahihaynin -Yani, Buhari ve Mslimin rivayetlerine deinmekle yetineceiz. Buhr hadisi, Kitab El-Menakib, bab, 27, H. No: 3640'da tahri ediyor. Bkz. Feth El-Br, c.6, s. 632 H. No: 7311: Ayn hadis 7459 numara ile Mure bin u'be'den rivayet ediyor. Muaviye'den de baka szcklerle tahri etmektedir. Feth ElBr, H. No: 3641. Mslim bu hadisi Kitab El-mre, Peygamberin mmetimden Bir Topluluk... sz babnda naklediyor. Hadis numaralar, 1920, Sevban'dan, 1921. Mugre'den, 1037, Muaviye'den.) u hadisler de ayn anlamdadr:

Hi phesiz Allah bu mmeti sapklkta birletirmez. (Hadisi Tirmiz bn mer'den naklediyor. (Allah onlardan raz olsun) Cenab Rasl (salt ve selm zerine olsun) buyurdu: Kukusuz Allah mmetimi -Ya da Muhammed mmetini- sapklk zerine birletirmez. Allah'n eli toplulukla birliktedir. Kim topluluktan (cemaat) ayrlrsa atee yaklar. Bkz. Tirmiz, Kitap El-Fiten, Cemaatin Gereklilii bab, H. No: 2167, c. 4, s. 466. Tirmiz, hadis bu ynyle gariptir diyor. Hkim'in Mstedrek'inde hadisin baka rvileri de vardr. Bkz. c. 1, s. 115116. ibn Eb sm'n Snne'sinde hadis u numaralarla naklediliyor. 80, 82, 83, 84, 85, s. 39,41,42; Ayn hadisi Syt, Cami El-Sar isimli eserinde -Allah'n eli cemaat zerindedir. Kim cemaatten ayrlrsa atee yaklar- fazlalyla anlatyor. Ve hadisin Hasen olduunu sylyor. El-Cmi ElSar, c. 1, s. 278, H. No: 1818; Hadis Msned'de baka ravi'den naklediliyor. Eb Zer yle anlatyor Peygamber'den Kukusuz Allah azze ve celi kesinlikle mmetimi hidayetten baka bir eyde toplamaz. Msned, c. 5, s. 145. Snen El-Drem, c. 1, s. 29. Giri ksmnda, Peygambere Verilen stnlkler Bab. Burada Onlar sapklk zerine birlemezler ibaresi kaydedilmi.) Hi phesiz Allah her dnemde bu dinin toprana yeni fidanlar diker ve onlar kendisine ibadet etmeye, yneltir. (bn Mce hadisi, eserine giri ksmnda tahri ediyor. Bkz. S. ibn Mce, Raslllah'm Snnetine Uyma Bab, H. No: 8, c. 1, s. 5. Ebi Unbe El-Havln (Allah ondan raz olsun) anlatyor: Raslllah'dan yle duydum. Diyordu: Allah her zaman bu dinin topranda, kendisine itaatte kullanaca fidanlar diker. (Yetitirir). Ahmed'in Msned'inde ayn raviden, buna benzer bir ekilde rivayet ediliyor. El-Msned, c. 4, s. 200. Hadisten sz eden imamlara rastlanlmad. Ancak hadisin rvileri, hadisi reddedecek lde zayf deillerdir.) Demek ki, Peygamberimizin verdii doruluu kesin bu haberlerden aka anlalyor ki, bu mmetin bir kesimi O'nun katksz slm dini demek olan rehberliine smsk bal kalrken, dier bir kesimi yahudi dininin baz unsurlarna baka bir kesimi de hristiyan dininin baz geleneklerine sapacaktr. Her ne kadar kimi durumlarda insan bu sapma yznden kfir, hatta fask (gnahkr mmin) olmasa bile, bazan bu sapma, sahibini kfirlik veya faskla srkler. Bazan bu sapma gnah ve bazan da hata nitelii tar. Bu sapma insan tabiatnn houna giden ve eytan tarafndan gze alml gsterilen bir hastalktr. Bu yzdendir ki, Cenab- Allah (c.c.) kullarndan bizleri ne yahudilie ve ne de hristiyanla hi bir ekilde sapmayan dosdoru yola iletmesi iin kendisine dua etmemizi istemitir. indekiler Birinci Blm

 Bize Bulaan Baz Hastalklar Ben imdi burada bu mmete u veya bu oranda bulaan baz ehl-i kitap veya yabanc kaynakl hastalklara parmak basacam. Ta ki, dz yolun yolcusu olan mslmanlar gazaba uramlar ile saptmlarn tarafna sapmaktan kanabilsinler. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Kitapllardan ou, gerein ne olduunu aka anladktan sonra, srf ilerindeki kskanlk yznden sizleri imannzdan ayrp kfirlie dndrmek isterler. (Bakara: 109) Cenab- Allah bu ayette mslmanlarn sahip olduklar doru yolu ve gerek bilgi birikimini ekemeyen, kskanan yahudileri knyor. Samza solumuza bakarsak bu hastaln benzerini bu mmetin baz ilim ve ibadet adamlarnda da grrz. Bylelerinin Allah'n kendilerine yararl ilim ve salih amel balad baz dindalarn u veya bu oranda kskandklar grlr. Bu kesinlikle knanm bir huydur ve buna gre gazaba uramlarn hastalklarndan bir paradr. Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette de yle buyuruyor: Hi phesiz Allah kendini beenip vnen kimseleri sevmez. Onlar kendileri cimrilik ettikleri gibi bakalarna da cimri olmay emrederler ve Allah'n kendilerine baladn gizlerler. (Nisa: 37) Cenab- Allah bu ayette sz geenleri cimrilikle niteliyor. Bu cimrilik hem bilgi ve hem de mal cimriliidir. Geri daha nceki ayetler, bu ayetteki asl maksadn ilim cimrilii olduunu gsteriyor. Nitekim Cenab- Allah, bu kimseleri daha baka bir ka ayette ilimlerini saklamakla knyor. Mesel bu ayetlerden biri udur: Allah kendilerine Kitab verilenlerden onu mutlaka insanlara aklayacaksnz, gizlemeyeceksiniz diye sz almt. Fakat onlar vermi olduklar sz arkalarna atarak bu kitaba karlk bir ka para aldlar. Kitab satmak karlnda satn aldklar ne kadar kt bir eydir. (l-i mran: 187) Dier bir ayette de yle buyuruluyor: ndirdiimiz ak ayetleri ve doru bilgiyi, biz Kitab'da insanlara aka belirttikten sonra, gizleyenler var ya, ite onlara hem Allah lanet eder ve hem de btn lanet edebilenler lanet ederler. Ancak tevbe edip durumlarn dzeltenler ve gerei aklayanlar baka. Onlar affederim. nk ben tevbelerin kabul edicisi ve rahmet sahibiyim. (Bakara: 159) Ayn konuda bir dier ayet de udur: Allah'n indirdii Kitab' insanlardan gizleyip bir ka paraya satanlar var ya, onlar midelerine ateten baka bir ey doldurmuyorlar. Kyamet gn Allah onlarla ne konuacak ve nede kendilerini gnahlarndan arndracaktr. Onlar iin ac hir azab vardr. (Bakara: 174) Bir baka ayette de yle buyuruluyor: Onlar mminlerle karlatklarnda inanyoruz derler. Fakat eytanlar ile babaa kaldklar zaman

Biz aslnda sizin yannzdayz, onlarla sadece alay ediyoruz derler. (Bakara: 14) Grlyor ki, ayetlerde Cenab- Allah gazaba uramlar bilgilerini halktan saklamakla niteliyor. Bu saklamann sebebi bazan cimrilik, bazan dnyalk bir bedel karlnda bu grevden yan izmek ve bazan da aklanacak bilgilerin syleyicileri aleyhine koz olarak kullanlabilecekleri tehlikesidir. Ayn hastalk bu mmetin baz ilim adamlarnda da grlr. Byleleri bazan cimrilikleri ve elde ettikleri stnle bakalarnn ulamasn istememeleri yznden bildiklerini gizlerler. Kimi zaman bildiini sylememenin sebebi bu bilgi basamak edilerek, elde edilen mevki ve servettir. Eer eldeki bilgi bakalarna aktarlacak olursa bu bilgi karlnda elde edilmi olan mevki ve servetin elden karlacandan korkulur. Kimi zaman da bazlar u yzden bildiklerini aklamaktan kanrlar. Her hangi bir konuda karsndakinden farkl dnyordur veya her hangi bir grne kar klan bir guruba baldr. Adam bildiklerini aklasa kar tarafa hakllk kazandrc bir koz vereceinden ekindii iin bildiini saklar, aklamaktan ekinir. stelik kar tarafn haksz olduundan, yanl dndnden emin olmad durumlarda byle yapar. te bu yzden Abdurrahman b. Mehd (Byk imamlardandr. Asl ad, Abdurrahman bin Mehd bin Hasan El-Anber El-L'l El-Basr'dir. 135 H.'de dodu. Selefin byk imamlarndan olduu gibi, gvenilir hadis alimlerindendir de. Gayet takva bir kiilie sahipti. afi: Dnyada bir benzerine rastlamadm diyor onun iin. Doum yeri olan Basra'da ld (H. 198) Bkz. El-Lbab F Tehzb ElEnsb. bn Cerir. c. 3, s. 135-136; Ayrca Bkz. Tehzib El-Tehzb. bn Cerir, c. 6, s. 279-281.) yle diyor: lim adamlar lehlerinde olan da aleyhlerinde olan da yazarlar, saklamazlar. Fakat ihtiraslarnn zebunu olanlar sadece lehlerine olan eyleri yazarlar. Burada maksadmz konunun detayna girip hangi bilgiyi aklamak farz ve hangi bilgiyi aklamak mstahapdr tartmasna girimek deildir. Sadece zeki kimselere Allah'n balayaca yararl sonular kazandrabilecek ana hatlara deinmek istedik. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Onlara 'Allah'n indirdii gereklere inannz' denildiinde 'Biz, bize indirilen bilgilere inanrz' diyerek kendilerine indirilen bilgilerden sonrasn inkr ederler. Oysa o da kendilerine gelen bilgiyi dorulayan bir gerektir. De ki, eer gerekten inanyor idi iseniz daha nce niye Allah'n peygamberlerini ldrdnz? (Bakara: 91) Bu ayetin iki ayet ncesinde yle buyuruluyor: Onlara kendi kitaplarn (Tevrat) tasdik edici olarak Allah tarafndan bir kitap (Kur'an) gnderildi. Daha nce inkr edenlere kar yardm isteyip dururlarken, gerek olduunu bilip durduklar bu kitap kendilerine gelince onu inkr ettiler. Allah'n laneti inkarclarn zerine olsun! (Bakara: 89) Cenab- Allah (c.c.) bu ayetlerde yahudilerin Peygamberimiz tarafndan tebli edilip benimsenmesi istenen ilhi gerei daha nceden bildikleri halde bu gerek kendi rklarndan olmayan bir peygamber tarafndan ortaya atlnca bilip durduklar bu gerei kabul etmediler. Onlar sadece kendi rklarndan olan biri tarafndan bildirilecek gerei kabul edebilirlerdi. Bu yzden kendi inan sisteminin gereine uymaya bile yanamyorlard.

Bu hastalk, zamanmzda belirli bir ilim ve din gurubuna mensup olan fkh ve tasavvuf adamlarnda veya Peygamberimiz dnda stn tutulan din bir lidere kr krne balanm mezlerde de grlyor. (Mutasavvife: Bunlar birtakm sf tarikatlerine giren dervi ve mridlerdir. Gnmzdeki hiyerarik ekliyle tasavvuf, slama yabanc bir metoddur. Mslmanlar arasna sonradan sokuturulmu, Allah'n Kitabnda Raslllah'n Snnetinde, Sahabi'nin, Tabii'nin, islamn zndeki Selefi Salihin'in yannda hibir asl olmayan bir anlaytr. Hurafelerle, amelde szde ve inanta birok sapmalarla dolu bir bidattir. Gnmzde birok lkelerde bu tr inanlara sahip bir ok sflerin bulunduunu gryor, duyuyor ve okuyoruz. ar pazarda onlarn yazdklar bidatlarla, sapklklarla ve irklerle dolu birok nl kitaplarna tank oluyoruz. rnek olmas bakmndan burada bir takmn zikredelim. arani El-Tabakat El-Kbr, 'Nebhni' Cmi-i Keramet El-Evliya. Nebhani, evahid El-Hakk. Tcn, Cevahir El-Ma'ani, Kan, erh Fusus El-Hikem. Dr. Abdulhalim El-Mahmud, El-Seyyid Ahmed Elbedev, Dr. Abdulhalim Mahmud, Eb Medyen El-Gavs, Hayatuh ve miracuhu ilallahi, Salah Azzam, Aktab El-Tasavvuf El-Selase, Eb Nasr El-Ts, El-Lem'a, daha bir oklar.) (ttiba El-Firak (Ekollere) uyanlar Bunlara eski adan rnek Mutezile, Cehmiye Harici ve iiler'dir. amzda ise Milliyetilik (Irklk) Diriliilik, Sosyalizm gibi ideolojiler ve ada uydurma dinlerden olan Bahailik, Kadiyanilik gibi dinler mezhepler ve hareketler.) Byleleri guruplar tarafndan onaylanmam hi bir fikh gr, hi bir rivayetin gerekliini kabul etmeye yanamazlar. stelik bunlar kendi guruplarnn gerekli grd amelleri de yapmazlar. Oysa slmiyet, Peygamberimiz dnda hi bir kiiye ve hibir belirli zmreye kr krne balanmakszn gerek ilm aratrma ve gerekse rivayet alanlarnda kaytsz artsz olarak geree, doruya uymay gerekli grr. Cenab- Allah (c.c.) Gazaba uramlar n baka bir niteliini yle belirtiyor: Yahudilerden yleleri var ki, kelimeleri anlamlarnn dna kaydrrlar. (Nisa: 46) Bu tutum baka bir ayette de yle tanmlanyor: Onlardan bir gurup var ki, uydurduklar szleri siz Kitab'dan sanasnz diye dillerini kvrarak konuurlar. Oysa bu ekilde okuduklar szler aslnda Kitab'dan deildir. (l-i mran: 78) Tefsircilere gre bu ayetlerde sz konusu olan tahrif (kelimeleri veya kelimelerin anlamlarn deitirmek) hem ilh kaynakl kelimeleri deitirmeyi ve hem de bu kelimeleri bile bile yanl yorumlamay ierir. Yorum yolu ile yaplan tahrifin rnekleri gerekten oktur ve bu mmetin bir ok zmreleri bu hastaln zebunudur. Asl metni deitirme anlamndaki tahrife gelince bu sapkla denler de az deildir. Byleleri Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) szlerini deitirerek aslsz szde hadisler rivayet etmektedirler. Geri yetkili hadis uzmanlar bu uydurma hadisleri titizlikle ayklyorlar. Bylelerinin bir ksm, geri baaramamlardr, ama bizzat Kur'an- Kerim'i bile tahrif etmeye yeltenerek, mesel Vekellemellahu Musa Teklimen ayetinin son kelimesini Tekellmen eklinde deitirmeye kalkmlardr. (Nisa: 164) Dinleyicilerde sylenenlerin ilh kaynaa dayand izlenimini uyandrabilmek iin bavurulan dil kvrarak okuma dzenbazlna gelince buna da baz vaizlerin Peygamberimize uydurma szler isnad etmeleri veya szde hakllklarn ispat edebilmek iin dinde yeri olmayan aslsz deliller ileri srmeleri rnek olarak gsterilebilir. Bu tutum, hi phesiz yahudi ahlknn bir rneidir. Kur'an ve

hadisin dikkatli okuyucular bu tutumun sk sk yerildiini iyi bilirler. Bu dikkatli okuyucularn sz konusu yerici ifadeleri okuduktan sonra bu mmetin baz mensuplar tarafndan giriilen tahrif olaylarn iman nuru ile gzden geirmeleri dndrc olsa gerektir. Cenab- Allah (c.c.) hristiyanlarla ilgili olarak yle buyuruyor: Ey kitabllar (ehl-i kitab) dininiz konusunda arla dp Allah hakknda gerek d szler sylemeyiniz. Meryem olu sa Mesih, Allah'n sadece bir kulu, Meryem'e sunduu bir kelimesi ve O'ndan gelen bir ruhtur. Allah'a ve peygamberlere inannz. Sakn Allah tanedir demeyiniz. Kendi yararnza olmak zere bu sze son veriniz. nk Allah Tek bir ilhdr ve ocuk sahibi olmaktan mnezzehdir. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi O'nundur. O yeterli bir vekil (dayanak) dr. (Nisa: 171) Bu konudaki baka bir ayette de yle buyuruluyor: Allah, Meryem olu Mesih'dir, diyenler kfir oldular. De ki, yle ise Allah, Meryemolu Mesih'i, annesini ve yeryznde olanlarn tmn yok etmek istese Allah'a kar kimin elinde bir ey var? Gklerde, yerde ve ikisi arasnda bulunan her ey O'nundur. O dilediini yaratr. Hi phesiz, Allah her eye kadirdir. (Mide: 17) Bu anlamdaki ayetlerin says oktur. Hemen belirtelim ki, peygamberler ve sekin kullar (salihler) hakknda ar grler beslemek, sapk abidler (kendilerini ibadete adayanlar) ile tasavvuf bals baz zmrelerde de grlen bir hastalktr. (Tasavvufular, eyhlerini ve tarikat byklerini Allah'tan bakasna yaktrlamyacak niteliklerle niteler ve yceltirler. Melekut'e (melekler evreni) tasarruf eden olular idare eden ve gayb bilen Gavslar diye ad vermekle irke dyorlar. Abdal, Aktab, Evtad diye adlandrmak da bu kabildendir. Onlarla ilgili kitaplar, bu tr unvanlarla doludur. an yce olan Allah onlarn btn bu sylediklerinden byktr. Bu balamdaki rnekler iin baknz: Cmi-i Keramet El-Evliya, c. 1, s. 69-79; ayrca bu kitabn yazarnn (bn Teymiye) Mecmu El-Fetava, c. 11, s. 333-345'e bakabilirsiniz.) yle ki, bylelerinin ou hulul ve ittihad (Allah'a szma ve O'nunla btnleme) akmlar gibi ya hristiyanlarn iddialarndan daha beter, ya ayn veya ok az daha hafif samalklara kaplmlardr. Cenab- Allah'n (c.c.) bu konudaki bir baka buyruuda yledir: Onlar Allah' bir yana brakarak hahamlar ile rahiplerini ilh edindiler. Meryem olu Mesih'i de. Oysa onlara kendisinden baka ibadete layk ilh olmayan tek Allah'a kulluk etmeleri emredildi. O, onlarn kotuklar ortaklardan mnezzehdir . (Tevbe: 31) Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) sahabilerden Adiy b. Hatem'e -Allah ondan raz olsunbu ayeti aklarken: Hahamlarla rahipler kimi haramlar hell ve kimi hell eyleri haram saydlar ve izleyicileri olan ehli kitab da bu konularda onlara uymutur. buyurmutur. (Tirmzi, Kitab, Tefsir El-Kuran, Tevbe suresinin aklanmas blm. H. No: 3095, c. 5, s. 278, Tirmzi, Bu hadis gariptir diyor. Ayrca bkz. Tefsir bn Cerir El Taber, Cz. 10, s. 80-81) imdi dnelim. ou cahil sofular (abidler) gzlerinde byttkleri liderlerin her emrine kr krne uyarlar. Bu emirler Allah'n belli bir haramn hell ve belli bir hellini haram saymay ierdikleri durumlarda bile bu byle oluyor.

Yine Cenab- Allah (c.c.) saptmlar hakknda yle buyuruyor: Kendilerinin uydurduklar ruhbanl biz onlarn zerine yazmadk. Srf Allah'n rzasn kazanmak iin bunu onlar ortaya kardlar, fakat ona gerei gibi de uymadlar. (Hadid: 27) Biz bir ok mslman zmrelerin Allah tarafndan aka uydurma olduu belirtilen bu ruhbanlk akmna kapldklarn iyi biliyoruz. Yine Cenab- Allah (c.c.) bir ayette yle buyuruyor: Bu mcadelede stn kanlar 'Onlarn mezarlar zerine mutlaka mescid yapalm' dediler. (Kehf: 21) Eski devirlerde gerek gazaba uram yahudiler ve gerekse saptm hristiyanlar peygamberlerin ve sayg duyduklar llerin mezarlar zerinde mabed yaparlard. Peygamberimiz bir ok kereler bu adeti mmetine yasaklad halde, hatta dnyadan ayrlaca anda bu yasa pekitirmi olmasna ramen, bu mmetin bir ok mensuplar bu hastalktan da yakalarn kurtaramamlardr. Bu arada saptmlar n dinlerinin arlk merkezini alg aletlerinin sesleri ile alml resimlerle oturttuklar grlr. Onlar dini trenlerinde ses ekicilii ile mzik cazibesi kadar hi bir eye nem vermezler. Baz mslman zmrelerin bu hastala da tutulduklarn gryoruz. alg aletleri ve kasideler eliinde yaplan sema trenleri, gzel resimlerle gzel seslerden kalbleri heyecana getirmek iin yararlanma adetleri hristiyanlarn baz geleneklerine zenmekten baka ne anlama gelebilir.? Yine Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: 'Yahudiler 'Hristiyanlar hi bir geree dayanmyorlar' dediler. Buna karlk hristiyanlar da Yahudiler hi bir geree dayanmyorlar' dediler... (Bakara: 113) Grld gibi bu ayet yahudiler ile hristiyanlarn birbirlerini geree dayanmamakla sulayarak reddettiklerini belirtiyor. Ne acdr ki, baz mslman kesimlerde ayn hastalk grlr. Mesel sen baz fkh alimlerinin derviler (mutasavvflar) ve sofular (abidleri) adam yerine koymadklarn, onlar kesinlikle cahil ve sapk saydklarn, tutturduklar yolun ilim ve gerekten uzak olduuna inandklarn gryorsun. Buna karlk bir ok dervi ile sofunun da eriat ile ilmi bo saydna hatta bunlarla uraanlarn Allah'dan uzak kaldna bu kimselerin Allah katnda yararlanacaklar hi bir ey elde edemeyeceklerine inandna rastlyoruz. (El-Mftakira: Bunlar kendilerini bilgisizce ibadete veren, kendilerine reva grdkleri muhtalklar aktan grnen Sfi ve dervi geinen kimselerdir. okluk, uzlete (insanlardan ve dnya ilerinden el etek ekerek ssz bir keye ekilen) ekilirler ya da amasz rindane (esrik) gezilere karlar. er' ilmi noksan kabul ederler ve sahibine bir yarar salamayan grnrde bir bilgi (zahiri ilim) olarak grrler. ou, akl kt kimselerdir. Avamdan bilgisiz bazlarnn itikatlarna benzer insanlar vardr. Bunlara halk arasnda meczup ya da dervi diye ad verilir. Allah'n srrn kendilerine verdiine inanrlar ve kendilerini ehlllah (Allah ehli) sayarlar... Buna benzer daha birok batl inanlar vardr. Allah tan kurtulu ve afiyet isteriz. Geni bilgi iin baknz: Mellifin Mecmu El-Fetav, c.11) Oysa iin dorusu udur: Gerek bu tarafta ve gerekse o tarafta bulunan Kur'an'a ve Snnete uygun unsurlar hak ve gerek buna

karlk gerek bu tarafta ve gerekse o tarafta grlen Kur'an'a ve Snnete aykr unsurlar batldr, botur. Mslmanlarn Bizans'llara ve eski ran'llara zenmesine gelince: slm dinini iyi bilen ve olup bitenleri aratran herkes bilir ki, bu mmetin adet ve gelenekleri arasna gerek Bizans kltrnden ve gerekse eski ran kltrnden bir ok szl ve davrana dayal unsurlar karmtr. Burada amacmz gerek gazaba uramlar ve gerekse saptmlar ile bu mmet arasnda meydana gelen benzemelerin rneklerini tek tek saymak deildir. stelik bu benzeme rneklerinin bir ksm ya icdihad yanlglarndan kaynaklandklar, veya zararlarn karlayacak oranda yarar saladklar iin, yahud daha deiik bir gereke yznden sahihlerini gnahkr olmaktan da uzak tutabilirler. Bizim asl amacmz; istisnasz herkesin Srat- Mstakim'e (Dosdoru yola) iletilmeye kanlmaz ekilde muhta olduunun kesinlikle anlalmasn ve bunun yannda okuyucunun sapklk gerei zerine dikkatini younlatrarak bu tehlikeden kanlmasn salamaktr. indekiler Birinci Blm

Dosdoru Yol Bilmek gerekir ki Srat- Mstakim (Dosdoru Yol)'in baz inanlar ve tercihler gibi kalbde beliren ie dnk (batn) zellikleri olduu gibi bir takm szler, davranlar ve ibadetler gibi da dnk (zahiri) gstergeleri vardr. Ayrca bu yolun beslenme, giyim, evlenme, barnma, biraraya gelme, ayrlma, yolculuk, ikamet, ata binme ve benzeri gibi gndelik hayat olaylarn ieren gelenek ve adet biiminde gstergeleri vardr. Bu ie dnk ve da dnk gstergeler biribirinden kopuk deildir, tersine aralarnda kesinlikle balant ve uyum vardr. yle ki, bu gstergelerin sonucu olarak kalbde beliren duygu ve heyecan da dnk belirtiler dourduu gibi, da dnk davranlar btn de kalbde belirli duygu ve heyecanlar meydana getirir. Cenab- Allah (c.c.) kulu ve elisi olan Hz. Muhammedi (salt ve selm zerine olsun) koyduu bir yol (snnet) bir yaama tarz ile birlikte gnderdi. Bu yol O'nun tarafndan konmu bir dzen, bir yaama tarzdr. Bu yolun balca zelliklerinden biri, gerek gazaba uramlar n ve gerekse saptmlar n yaama biimlerine ters den, onlarla badamayan davran ve szleri iermesidir.

Buna bal olarak Cenab- Allah, da dnk gidiatta ve grntde de bu iki guruba benzemez olmay emretmitir. Her ne kadar sradan halkn ounluu d grnteki benzerliin zararlarn kavrayamaz ise de, bu prensip vardr ve balca gerekeleri unlardr: 1 - Da dnk gidiatta ve grnmdeki ortaklk, ortaklar arasnda zamanla ahlk ve davran uyuumuna yol aacak bir benzerlik ve uyum meydana getirir. Gndelik hayatta bunun rneklerine sk sk rastlanr. Mesel ilim adamlarnn zel klna giren onlar gibi giyinen bir kimsenin iinde zamanla bu zmreye katld gibi bir duygu uyanr. Yine mesel askeri niforma giyen kimsenin huy ve karakteri yava yava askerlerin huy ve karakterlerine benzemeye balar. Tabii ki, eer adamn byle bir eilim gstermesini nleyen bir sebep yoksa bu byle olur. 2 - Da dnk gidiatta ve grntdeki ayrlk ve aykrlk yahudi ve hristiyanlarla mslmanlar arasnda kesin bir farklla ve badamazla yol aar. Bu farkllk ve badamazlk sayesinde mslman, Allah'n gazabna uratan gerekelerle sapklk sebeplerinden uzak kalaca gibi, Allah'n hidayet ve honutluunu kazananla kaynar ve bunlarn sonucu olarak Allah'n kendi kurtulmu askerleri ile hsrana uramaya mahkm dmanlar arasnda asla olmamasn emrettii iliki ve balln tamamen kesilmesi gereklemi olur. Kalb ne derece diri olur ve slmiyeti ne oranda gerek anlam ile tanrsa yahudi ve hristiyanlara kar besledii ayrlk ve farkllk duygusu gerek ie ve gerekse da dnk olarak daha gl ve baz mslmanlara bulam huylar ile kendi arasna koyduu mesafe daha uzak olur. Tabii ki, ben burada srf evreyi taklit etmekten kaynaklanan kuru bir inanca dayal mslmanl ve onun getirecei ireti ie dnk ve da dnk zelliklere brnm olmay kasdetmiyorum. 3 - Bu iki kesimin da dnk gidiattaki ortaklar grnm benzerliine yol aar. Bunun sonucu olarak da hidayete ermi ve Allah'n honutluuna mazhar olmular zmresi ile gazaba uramlar ve saptmlar zmreleri arasndaki zahir farkllk ortadan kalkar. Tabii bu prensibin daha baka gerekeleri ve hikmetleri de vardr. Btn bu sylediklerimiz sz konusu da dnk gidiatn aslnda kesinlikle mubah olduu, yahudi ve hristiyanlara benzemenin dnda hi bir saknca tamad durumlar iindir. Eer sz konusu gidiat unsuru onlarn kfir olmalarna yol aan zelliklerinden biri ise, o zaman kfirliin bir unsuru ile kar karyayz demektir. Byle bir eyde onlarla ortak olmak, onlarn kfirlik ve isyanlarna belli bir oranda katlmak demek olur. Bu prensibi hi bir zaman akldan karmamak gerekir. Doruyu sadece Allah bilir. indekiler Birinci Blm

 Taklitten Kanmann Delilleri Aslnda geni bir ereve iine oturtulabilecek belirli ve zel bir meseleyi ele aldmz iin, kfirlere kar kmay emreden baz Kur'an, snnet ve icma-i mmet delillerini zikrederek ie giritik. Bu deliller ister kar kmann her trlsn iersin, isterse belirli bir eye kar kmay belirtsin ve kar kma emri ister gereklilik ve isterse mstehablk anlam tasn, aradaki farklar gznne almadk. Bunun arkasndan da zellikle bayram trenleri konusunda kfirlere benzemeyi yasaklayan delilleri akladk. Burada nemle belirtmemiz gereken bir incelik var ki o da udur: Her hangi bir guruba uymak veya kar kmakla ilgili olan emir, srf o guruba uymaya niyetlenmenin veya srf uymann yararl olmasndan ileri gelebilir. Buna karlk uymama yasa da srf kar kmaya niyetlenmenin veya srf kar kma tutumunun yararl oluuna dayanabilir. u anlamda ki, sz konusu uyma ve kar kma tutumu, uyma ve kar kma konusu davrantan bamsz olarak insana fayda yada zarar vericidir. yle ki, eer uyma veya kar kmaya konu olan davran, uyma veya kar kma tutumundan bamsz olarak ele alnsa, sz konusu fayda ve zarar tamayabilir. te bu gereke ile bizler gerek Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) gerekse ilk mslmanlarn ylesine davranlarn rnek edinip uygulamaktan fayda salarz ki, eer bu davranlar onlar tarafndan yaplmam olsayd, sz konusu fayday bize salayamayabilirlerdi. Yani bu davranlar srf onlar yaptlar diye yaptmz iin bize yarar salamaktadrlar. nk bu tutumumuz Peygamberimizle ilk mslmanlara kar duyduumuz sevgiyi pekitirir ve kalblerimizle onlarn kalbleri arasnda kaynama meydana getirir. Bu da bizlere onlara dier davranlarnda da uyma arzusu uyandrr. Bu sevgi ve kaynamann phesiz baka yararlar vardr. Tpk bunun gibi kfirlerin yle baz davranlarna uymak bize zararl olur ki, eer bu hareketleri onlar yapmam olsalar, onlar ilemek bize zarar dokundurmayabilirdi. Buna karlk yle davranlar var ki, bunlarla ilgili uyma veya kar kma emri, sz konusu davrann faydal veya zararl olma gerekesine dayanr. Yani o davrann bizzat kendisi, uyulmas veya kar klmas emredilen guruplar tarafndan ilenmemi olsa bile znde ya faydal veya zararl olma karakteri tamaktadr. Bazan belirli bir davranta bu iki gerekede biraraya gelebilir. Yani uyma veya kar kma emri hem sz konusu davrann z itibar ile faydal ya da zararl olmasna ve hem de bu davran ileyen guruba uymu veya kar km olmamza dayanabilir. Bizden uyulmas veya kar klmas istenen davranlarn ou bu karakterdedir. Yani hem belirli bir guruba uymay veya kar kmay ifade etmeleri asndan hem de aslnda faydal veya zararl olmalar bakmndan anlamldrlar. Bu ince noktay mutlaka kavramak ve kavradktan sonra hi bir zaman akldan karmamak gerekir. nk Cenab- Allah'n (c.c.) gerek mutlak ve gerekse kaytl olarak kfirlere benzememizi

yasaklayan emirlerinin anlam ancak bu incelik sayesinde anlalabilir. Bilesin ki, Kur'an belirli bir davranla ilgili olarak ancak genelleme ve sonu karma yolu ile hkm bildirir. Kur'an'n hkmlerini aklayp zelletiren kaynak snnettir. indekiler Birinci Blm

zenmeyi Yasaklayan Ayetler Buna gre biz, bu genel kural hakknda nce Kur'an'da yer alan ayetleri zikredecek ve arkasndan da bu ayetlerin anlam ve amalarn belirten hadisleri ele alacaz. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Biz israiloullarna kitab, hkm (bilgelik ve egemenlik) ve peygamberlik verdik; onlar gzel rzklarla besledik ve kendilerini alemlere stn kldk. Ve onlara din konusunda ak bilgiler gnderdik. Onlar kendilerine bilgi geldikten sonra srf aralarndaki ekemezlik yznden ayrla dtler. phesiz, Rabbin Kyamet gn ayrla dtkleri konularda aralarnda hkm verecektir. Sonra sana da bu konuda belirli bir eriat verdik; sen ona uy, bilmeyenlerin keyfine uyma. nk onlar Sen'i Allah'n azabndan kurtaramazlar. Hi phesiz, zalimler birbirlerinin dostlardrlar, buna karlk Allah gnahdan kananlarn dostudur. (Casiye: 16-19) Cenab- Allah bu ayetlerde israiloullarna birok din ve dnya nimeti verdiini, fakat onlarn kendilerine bilgi geldikten sonra biribirlerini ekemedikleri iin aralarnda atmaya giritiklerini, daha sonra Hz. Muhammed'e (salt ve selm zerine olsun) kurallar belirli bir eriat bildirip ona uymasn emrettiini ve bilmeyenlerin keyiflerine uymasn yasakladn belirtiyor. Ayetteki Bilmeyenler deyiminin kapsamna bu eriate ters den herkes girer. Onlarn keyfine demek de, bu eriata ters denlerin holarna giden btn gr ve davranlar, mriklerin aslsz dinlerinin gerei sayarak uyguladklar kurallar ile bunlara bal gelenekler demektir. Onlar bunlardan holandklar iin bu alanda onlara uymak, onlarn keyiflerine uymak demektir. Byle olduu iindir ki, kfirler, kimi gr ve geleneklerin mslmanlarca uygulanmasndan sevin duyarlar, bu durumdan holanrlar ve byle bir sonuca varabilmek iin byk maddi masraflar yapmaya seve seve katlanrlar.

Onlarn gelenekleri arasnda olan herhangi bir davran benimsemenin onlarn keyiflerine uymak demek olamayaca farzedilse bile, o konuda onlara kar kmak byle bir eilimin sz konusu olmadn ispat etmenin en kesin delili ve Allah'n rzasn kazanmann en geerli yoludur. Ayrca byle bir davranta onlara uymak, daha baka ve daha tehlikeli konularda da onlara zenmenin bir bahanesi olacaktr. nk Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun): Kim bir yasak blgenin (koruluun) evresinde dolarsa, her an oraya girebilir sz bunun delilidir. Bu iki endieden hangisi gznne alnrsa alnsn ama gereklemi olur. Geri ilk endie daha nemli ve geerlidir. u ayet de ayn anlam dile getiriyor: Kendilerine kitab verdiklerimiz aslnda sana indirdiimiz gerekler karsnda sevin duyarlar. Fakat (sana kar birleen) guruplarn baz mensuplar bu gereklerin bir ksmn inkr ederler. De ki, 'Bana yalnz Allah'a kulluk etmem ve O'na hi bir eyi ortak komamam emredildi. Ben (herkesi) O'na arrm ve dnm de O'nadr. te biz bu gerekleri araba bir hikmet kayna halinde indirdik. Eer sana gelen bu bilgiden sonra onlarn keyiflerine uyacak olursan, artk Sen'i Allah'n azabndan kurtaracak ne bir veli ne de bir koruyucu bulamazsn. (Ra'd: 36-37) Burada Onlarn keyiflerine, deyimindeki onlar, Allahualem, Peygamberimiz'e inmi gereklerin bir ksmn inkr eden, ve O'na kar birleik cephe oluturan guruplardr. Buna gre yahudi olsun, hristiyan olsun veya baka bir kesim olsun, Kur'a'nn bir ksmn inkr eden her gurup, her zmre ve her akm bu kategoriye girer. Cenab- Allah (c.c.) ayn konuda Kur'an'nn baka bir yerinde de yle buyuruyor: Eer sana bilgi geldikten sonra onlarn keyiflerine uyacak olursan, o takdirde kesinlikle zalimlerden olursun. (Bakara: 145) Demek ki, onlarn dinlerinin gerei olan bir konuda veya dinlerinden kaynaklanm bir geleneklerinde onlara zenmek, onlarn arzularna ve keyiflerine uymak demektir. Aslnda onlarn arzularna ve keyiflerine uymak eylemi bunlardan daha nemsiz bir zenti ile de gerekleir. u ayet de konumuza byk oranda k tutucudur: Sen onlarn dinlerine (ideolojilerine, kltrlerine) sk skya uymadka, ne yahudiler ve ne de hristiyanlar senden raz olmazlar. De ki, Asl doru yol, Allah'n yoludur. Sana gelen bilgiden sonra eer Sen onlarn arzularna ve keyiflerine uyacak olursan, artk Sen'i Allah'n azabndan kurtaracak ne bir dost ve ne de bir yardmc bulamazsn. (Bakara: 120) Dikkat edilsin ki, Cenab- Allah (c.c.) ayetin bilgi verme zellii tayan ksmnda millet (yani ideoloji ve kltr) deyimini kullanrken, yasaklama cmlesinde arzu ve keyif ifadesini kullanyor. nk sz konusu kavimler ve milletler, ancak ideolojilerine ve uygarlklarna btn ile uyulunca tatmin olurlar ve ancak bu takdirde karlarndakini benimserler. Bu yzden onlara uymann, onlara zenmenin az da ou da yasaklanmtr. Bilindii gibi, daha nce belirttiimiz zere onlarn baz dini geleneklerine uymak, belirli oranda onlarn bir ksm arzularna uymak demek olduu gibi, ayn zamanda dier arzularnda da onlara uyma ihtimali'nin snrlar iine girmek demektir. imdi de u ayetleri okuyalm: Kendilerine Kitab verilenlere Sen her trl ayeti (delili ve mucizeyi) getirecek olsan bile, onlar yine Sen'in kblene uymazlar; Sen de onlarn kblesine uyacak deilsin. Aslnda onlar da birbirlerinin

kblesine uymazlar. Sana gelen bilgiden sonra eer Sen onlarn arzularna ve keyiflerine uyacak olursan, o takdirde kesinlikle zalimlerden olursun. Kendilerine Kitab verdiklerimiz (onun peygamber olduunu) oullarn tandklar gibi bilirler. Buna ramen onlarn bir gurubu, bile bile gerei saklarlar. Gerek, Rabb'inin katndan gelendir. Sakn bu konuda kukuya denlerden olma. Herkesin yneldii bir istikamet vardr. Buna gre hayrl konularda aranzda yarnz. Nerede olursanz olunuz, Allah sizleri bir araya getirecektir. Allah her eye kadirdir. Nereden yola karsan yzn Mescid-i Haram'a doru evir; bu, hi phesiz Rabb'inin bildirdii bir gerektir. Allah yaptklarnzdan habersiz deildir. Nereden yola karsan yzn Mescid-i Haram'a doru evir. Nerede olursanz, yznz o yana eviriniz ki, insanlarn aleyhinizde kullanabilecekleri bir delilleri olmasn. Yalnz onlarn arasndaki zalimler (gerei tanmayanlar) baka... (Bakara: 145-151) lk tefsir alimlerinin epeycesi (Burada Selefin nl tefsircileri Mcahit, Ata, El-Dehhak, Rebii Bin Enes, ve Katade El-Seyyid kasdedilmektedir.) bu ayetlerin son ksmlarn yorumlarken yle demilerdir: nsanlarn, aleyhinizde kullanabilecekleri bir delilleri olmasn cmlesinin anlam: Yahudiler, kendi kblelerine uymanz aleyhinizde bir delil diye kullanarak-Mslmanlar madem ki, bizim kblemize uydular, yaknda dinimize de uyarlar- diye konumasnlar demektedir. Cenab- Allah mslmanlarn kblesini deitirerek yahudilerin bu kozunu, bu dayanan ellerinden almtr. Bilindii gibi, delil, gereke terimi, doru olsun, eri olsun, tartmalarda kullanlan dayanak demektir. Yine bu ilk dnem tefsircilerine gre, yukardaki ayetlerin son cmlesinde geen Yalnz onlarn arasndaki zalimler baka ifadesi ile Kurey'li mrikler kasdedilmitir. nk mslmanlarn kblesinin Mescid-i Haram ynne evrilmesi zerine bunlar Mslmanlar bizim kblemize dndler. Buna gre yaknda bizim dinimize de dneceklerdir demeye baladlar. indekiler Birinci Blm

Kble Deiiminin Hikmeti

Grld gibi Cenab- Allah, aka belirtiyor ki, kble deiikliinin hikmeti bu konuda kafirlerden ayrlmak, onlara ters dmektir. Bylece onlarn sapk beklentilerine kesin ekilde set ekilmek istenmitir. Bilindii gibi bu gereke, bu endie btn uyum ve kar klarda vardr. nk kfirin her hangi bir konudaki gr ve davranna uyulduu takdirde bu uyum daha sonraki ballklarn gerekesi ve basama olmaktadr. Tpk kble konusunda yahudiler iin sz konusu olduu gibi. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Sakn kendilerine ak deliller geldikten sonra blnp ayrla dnler gibi olmaynz. (l-i mran: 105) Ayette sz konusu olan zmreler, aralarnda yetmiten ok guruba ayrlm olan yahudilerle, hristiyanlardr. Bu yzdendir ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) mmetini onlar gibi blnp paralanmamaya arm, bu alanda onlarn kt geleneine zenmemizi yasaklamtr. Bununla birlikte yine Peygamberimiz: mmetinin yetmi guruba ayrlacan da haber vermekten geri kalmamtr. Burada nemli bir nokta var ki, o da udur: Peygamberimizin Falanca gibi olma, ona benzeme eklindeki yasaklayc sz szel veya anlam bakmndan genellik ifade eder. Genellik ifade etmedii durumlarda da sz konusu zmrelere ters dmenin, onlara benzemekten kanmann eriata uygun olduu, eriatmzda kesinlikle yasaklanmam olan konularda onlara benzemekten ne derece uzak durulursa, zenilmesi kesinlikle yasaklanm konularda onlara benzeme tehlikesine dmekten o oranda uzak kalnaca anlamna gelir ki, bu da ok nemli bir kazan ve ok yararl bir baardr. imdi de bu anlayla Cenab- Allah'n, Hz. Musa ile Hz. Harun'a -selm zerlerine olsun- seslenen u ayeti okuyalm: Dosdoru olunuz ve sakn bilmeyenlerin yoluna uymaynz. (Yunus: 89) Baka bir ayette de yle buyurulmutur: Musa, kardei Harun'a 'Kavmim arasnda benim yerimi al, dzeltici ol, sakn bozguncularn yolundan gitme.' (A'raf: 14) Bir de u ayeti okuyalm: Kim doru yolu aka belledikten sonra Peygambere kar gelip mminlerin yolundan baka bir yola girerse onu setii yolla babaa brakr ve cehenneme atarz. (Nisa: 115) Kur'an'da ayn anlamda daha bir ok ayet vardr. Bu ayetlerde grlecei zere zenilmemesi gereken zmrelerin yollar ve davranlar, mminlerin dnda kalanlarn yollar hatta bozguncularn ve bilmeyenlerin, yollardr. imdi bu genel kavramlarn kapsamna girmedii farzedilen her hangi bir yabanc gr ve davran dnelim. Bu belirli yabanc gr ve davrann cinsinin yasakland kesin olduuna gre bu cinsin btn trlerine zenmekten uzak durmak, kesin yasaklardan uzak kalmann daha gvenli bir yolu olduu gibi, o belirli gr ve davrana yakn durmak da kesin yasaklara dme tehlikesini daha yakna getirici bir tutumdur. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor:

Sana kendinden nceki kitaplar dorulayc ve pekitirici olarak gerek uyarnca bu Kitab indirdik. Onlarn arasnda Allah'n sana indirdii gereklere uygun hkm ver, sakn sana gelen gereklerden ayrlp onlarn arzularna uyma. Biz her biriniz iin bir dzen ve yol belirledik. Allah dileseydi, hepinizi bir tek mmet yapard. Fakat gnderdii eriatlerle sizleri denemek istedi. O halde iyiliklerde birbirlerinizle yarnz. Hepinizin dn Allah'adr, O size anlamazla dtnz konularn mahiyetini bildirecektir. Onlarn arasnda Allah'n indirdii gerekler uyarnca hkm ver, sakn onlarn keyiflerine uyma, ve onlarn Sen'i Allah'n indirdii gereklerin bir ksmndan saptrmalarndan kendilerini sakndr. Eer Sen'den yz evirirlerse, bilki Allah baz gnahlar yznden kendilerini musibete uratmak istiyordur. Zaten insanlarn ou sapk davranldr (fasktr). (Mide: 48-49) Grlyor ki, onlarn yoluna uymak, onlarn arzularna uymak veya arzularna uyma tehlikesi ile kar karya olmak demek olduu gibi onlarn yoluna kar kmak, onlarn arzularna uyma tehlikesinden kesinlikle uzak kalmak demektir. Bilesin ki, Kur'anda bizleri kfir milletlere benzemekten sakndran ayetler ve onlarn davranlarndan uzak olmamz ibretli rneklerle anlatan kssalar (hikyeler) pek oktur. Mesel Cenab- Allah, kfirlere verecei cezalan anlattktan sonra bize dnerek bir ayette: Ey basiret sahipleri, ibret almz ve baka bir ayette de: Onlarn hayat hikyelerinde phesiz, akl sahipleri iin ibret (ders verici bir z) vardr. (Har:2;Yusuf;12) diyor. Kur'an'da bu tip ayetler daha pek oktur. Bu ayetlerin bir ksm bizim maksadmz aka belirtirken, dier bir ksmda maksadmza iaret etmekte veya bu konuya tamamlayc bir aklk getirmektedir. Ayrca unu da belirtelim ki, kfirlere kar kmamzn gereklilii belirtilmek istenince, byle konular sz konusu olunca bunu bu anlamdaki ayetlerin tm deil, bazlar aka belirtmektedirler. Biz kfirlere her alanda ve genellikle kar kmann, ters dmenin eriatmza uygun olduunu vurguladk. nk bizim bu konudaki asl amacmz budur. Bu anlamdaki ayetlerin kesinlik ve gereklilik ifade edenleri yle olmayanlardan ayrdetmeye gelince u andaki amacmz bu deildir. naallah (Allah dilerse) ilerde belirteceiz ki, bayram trenleri konusunda kfirlere benzemek, haram olan zentilerdendir. Bizim bu eseri yazarken gttmz asl belirli ama budur. Bunun dndaki meseleleri gndeme getirmemizin sebebi bu konuda amacmza vardran geni ereveli bir genel kural meydana getirmektir. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Erkek ve kadn btn mnafklar aralarnda bir btndrler. Hepsi ktl emredip, iyilii yasaklarlar ve eli sk olurlar. Onlar Allah' unuttuklar iin Allah da onlar unuttu. Mnafklar, ayn zamanda fasktrlar. Allah kadn-erkek btn mnafklarla kfirleri ebedi olarak cehenneme koyacan kesinlikle bildirmitir, oras onlara yeter. Allah onlara lanet etmitir, onlar srekli bir azab beklemektedir. Siz de sizden ncekiler gibisiniz. Onlar sizden daha gl, sizden daha ok servet ve evld sahibi idiler, dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlar. Sizden ncekiler nasl dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlarsa sizde paynzn zevkine dalp oyalandnz, batla dalanlar gibi siz de batla

daldnz. Oysa onlar amelleri dnyada ve aheritte bouna gitmi kimselerdir, onlar asl hsrana urayanlardr. Onlara kendilerinden ncekilerin Nuh, Ad, Semud kavimlerinin; brahim kavminin, Medyen halknn ve Lt kavminin balar zerine ters dnen ehirlerinin haberleri gelmedi mi? (Onlarn balarna gelenleri duymadlar m?) Peygamberleri onlara ak gerekler getirmilerdi (ama inanmadlar ve bundan dolay Allah'n gazabna uradlar) Allah onlara asla zulmetmemiti, tersine onlar kendi kendilerine zulmettiler. Kadn-Erkek btn mminler birbirlerinin dostlardrlar. Aralarnda iyilii emredip ktl yasaklarlar, namaz klarlar, zekt verirler, Allah'a ve Raslllah'a itaat ederler. te bunlara Allah rahmet edecektir. Hi phesiz Allah aziz ve hikmet sahibidir. Allah Kadn-erkek btn mminlere altlarndan rmaklar akan ilerinde ebedi kalacaklar cennetler ve Adn cennetlerinde alml meskenler vadetmitir. Allah'n onlardan raz olmas, bunlarn hepsinden byktr. te byk kurtulu budur. Ey Peygamber, kfirlere ve mnafklara kar cihad et (sava), onlara kar sert ol. Onlarn varacaklar yer cehennemdir, oras ne kt varlacak bir yerdir! (Tevbe: 67-73) Yukardaki ayetlerde Allah (c.c.) mnafklarn ve mminlerin niteliklerini, zelliklerini aklad. Bu iki zmrenin her ikisi de mslman grnldr. Bu arada sz geen nitelik ve tutumlarna ramen mslman gibi grnen mnafklarla ne olduklarn aka ortaya koyan kfirleri cehenneme atacan bildirmi ve Peygamberine her iki zmre ile savamay emretmitir. unu belirtelim ki, Cenab- Allah'n, kulu ve elisi Hz. Muhammed'i (salt ve selm zerine olsun) grevlendirip gnderdii ve hele Medine'ye g edildii gnlerden beri insanlar mmin, mnafk ve kfir olmak zere kategoriye ayrlmaya balamlardr. Kfir, inkarcln aka ifade eden bir kimsedir. Onun durumu ve kimlii bellidir. Bizim buradaki amacmz ise, Kur'an'da ve snnette belirtilen mnafklarn sfatlar ile ilgilidir. nk kble ehline (yani mminlere) asl tehlike bu zmreden gelir. Cenab- Allah, yukardaki ayetlerde mnafklar Biribirlerinden olan bir btn ve mminleri de biribirlerinin dostlar olarak nitelendirmitir. Bu tespiti yle aklayabiliriz. Mnafklar duygu ve davran bakmndan biribirlerinin benzeri olduklar halde, Cenab- Allah (c.c.) onlarla ilgili olarak: Sen onlar bir btn zannedersin, ama aslnda kalbleri (duygular) baka bakadr buyuruyor. (Har: 14) Demek ki, onlarn kalbleri arasnda sevgi ve ballk yoktur. Aralarndaki dayanma ancak hep birlikte inandklar ortak ama varolduka vardr. Bu ortadan kalknca hemen birbirlerinden kopuverirler. Oysa mmin byle deildir. O, mmin kardeini sadece yzyze iken deil, gyabnda da sever ve destekler. Araya lkeler ve alar girse bile bu byle olur. Yukarya aldmz ayetlerde Cenab- Allah (c.c.) daha sonra bu iki zmreyi gerek kendilerine dnk, sadece kendilerini ilgilendiren ve gerekse bakalarna dnk, bakalarn ilgilendiren davran ve tutumlar bakmndan tantmtr. Cenab- Allah'n bu konudaki ifadeleri alabildiine geni kapsamldr.

indekiler Birinci Blm

Dini Davranlar e Ayrlr Dini Davranlar e Ayrlr: yle ki; nsann dinle ilgili davranlar (amelleri) iki trldr. 1 - Biri bir hareketi yapmak veya yapmamak. 2 - br de belirli bir hareketin yaplmasn veya yaplmamasn bakasna emretmek. Yaplan harekete gelince de, bu hareket ya bizzat yapana veya bakasna yararl olur. Buna gre din davranlar u ekilde e ayrlr bunlarn bir drdncs yoktur. 1 - Yarar sadece sahibine ait olan bakasn ilgilendirmeyen dini eylemler. Mesel namaz klmak gibi. 2 - Yarar bakalarna dokunan dini eylemler. Mesel zekt vermek gibi. 3 - Bakasna yaplmas emredilen din eylemler (ameller). Bu durumda eylemi yapan bakasdr, kiinin bu eylemdeki pay onun yaplmasn emretmi olmasdr. Cenab- Allah (c.c.) mnafklarn niteliklerini belirtirken onlarn mnkeri (ktl) emredip marufu (iyilii) yasakladklarn, buna karlk mminlerin niteliklerini belirtirken de onlarn marufu emredip, mnker'i yasakladklarn vurguluyor. Maruf iman ve salih amel trnden Allah'n sevdii, holand davran ve tutumlarn tmn ieren bir terimdir. Mnker de Allah'n houna gitmeyen, O'nun tarafndan yasaklanan btn davran ve tutumlar ierir. Mnafklarn niteliklerini belirten yukardaki ayetin devamnda Ellerini tutarlar (alkoyarlar) diye buyuruluyor. nl tefsir bilgini Mcahid, (Tefsir ilminin nc alimlerinden olan Mcahid'in asl ad, Mcahid bin

Cabir El-Mahzm, El-Mekki'dir. Knyesi, Ebu El-Haccac'dr. Tabiin'nin nc kuandandr. Tefsir ilminde byk olduu gibi fkhda da bykt. H. 103'de 83 yandayken vefat etti. Ktb-i Sitte-alt hadis kitab- mellifleri, dier hadisiler kendisinden hadis tahri etmilerdir. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 229; Tabakat El-Kbr, bn Sa'd, c. 5, s. 466-467) ayetin bu cmlesini: Ellerini Allah yolunda harcama yapmaktan alkoyarlar (Tefsirciler, Mcahid'in Ellerini tutarlar ayetini hak yoluna vermekten alkoyarlar diye yorumladn anlatyorlar. Bkz. Tefsir El-Taber, c. 10, s. 120. Mellifin yukarda zikrettii szckler bn Kesir tefsirinden alnmtr. Bkz. Tefsir-i bn Kesir, c. 2, s. 368) diye yorumlarken, bir baka nl tefsir bilgini olan Katade'nin aklamas: Ellerini her trl hayr ilemekten geri tutarlar eklindedir. Grld gibi, Mcahid'in yorumu (Bkz. Tefsir El-Taber, c. 10, s. 121) : Mali yarar salamaya iaret ederken, katade'nin yorumu hem mal hem de beden yarar salamaya iaret etmektedir. Eli tutmak, onu alkoymak, cimrilik ve el skl anlamna gelen bir deyimdir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bir ayette: ellerini ne smsk boynuna bala ve ne de sonuna kadar a. (sr: 29) buyurmutur. Ayn anlamdaki baka bir ayet de yledir: Yahudiler, Allah'n eli baldr, dediler. Tersine bal olan kendi elleridir, ayrca byle dedikleri iin lanete uradlar. Oysa Allah'n iki eli de aktr, diledii gibi verir. (Mide: 64) Yine yukardaki ayete dnersek mnafklarn Ellerini tutma, vermekten alkoyma niteliklerine karlk mminler hakknda Onlar zekt verirler buyuruluyor. Zekt, her ne kadar eriatta belirlenen mali bir verginin ad ise de daha geni anlamda bakalarna salanan her trl mali ve beden yaran ieren bir terimdir. Yine ayn ayetin devamnda mnafklar iin Onlar Allah' unuttuklar iin Allah da onlar unuttu buyuruluyor. Allah' unutmak demek O'nu zikretmemek, anmamak demektir. Mnafklarn bu niteliine karlk olarak mminler Onlar namaz klarlar diye nitelendiriliyorlar. Namaz da -tpk zekt iin dediimiz gibi- hem farz namazlar ve hem de nafile namazlar ierir. Namaz terimi, ayrca gerek szl ve szsz (manev) btn zikir (Allah' anma) trlerini de ifade eder. Nitekim sahabilerden bn-i Mesud -Allah ondan raz olsun- Allah zikrettiin (andn) srece istersen arda dolayor ol ve Muaz b. Cebel -Allah ondan raz olsun- de lm alma yapmak, tesbihdir. derlerken namazn bu geni anlamn vurgulamlardr. (bn-i Mesud; Byk Sahabi'dir. Asl ad, Abdullah bn Mes'ud, bin Gafil bin, Habip El-Hezel'dir. Knyesi, Eb Abdirrahman'dr. Ben Zhre kabilesiyle antlama yapan Sahabiydi. Mekke'de Said bin Zeyd ve ei Fatma binti El-Hittab mslman olduu srada ilk mslman olanlardandr. lk mslman olan altnc kii olduu da syleniyor. Kur'an' Mekke'de ilk defa ak okuyan ve bundan dolay ikence edilenlerin ilkidir. Cenab- Resule hizmet etti. ki hicrette de -Habeistan ve Medine hicreti- bulundu. ki kbleye -Mescid'i Aksa ve Mescid-i Haram- ynelip namaz klanlar arasndadr. Bedir, Uhud, dier sava ve seferlerde hazr bulundu. Kur'an' ve tefsirini en iyi bilen arabilerdendir. Onun bu zelliine bizzat Raslllah da tanktr. mer Bin Hattab (Allah ondan raz olsun) islam insanlara retmesi iin kendisini Kfe'ye gnderdi. Hz. Osman'n Halifelii dneminde tekrar Medine'ye dnd ve orada vefat etti. (H. 32). Bkz. Esed El-be, c. 3, s. 256-260; El-sbe, c. 2, s.

368-370) (Muaz b. Cebel; Asl ad, Mu'az bin. Cebel bin Amr bin Evs, El-ensr El-Hazrec olan Muaz bin Cebel de Sahabi'nin ulularndandr. Knyesi Eb Abdurrahman'dr. Akabe bi'at srasnda biat eden 70 Ensar'dan biridir. Hemen btn sava ve seferlerde Peygamberle birlikte bulundu. Kur'an en iyi bilen Sahabiler arasndadr. Onun bu zelliine ve mmetin Helal ve Haram en iyi bildiine Raslllah tanklk ediyor. Sahab arasnda Fetva verebilme liyakatna sahip olduu iin Peygamber (salt ve selm zerine olsun) onu Yemen'e yarg ve mrid tayin etti. Ebu Bekir'in hilafeti srasnda Medine'ye dnd. am'da Eb Ubeyde ile birlikte dmana kar arpt. Veba hastalna yakaland srada Ebu Ubeyde, onu Habeistan'a halife atad. H. 18'de, 33 yanda iken rdn'n cra' bir bucanda yaama veda etti. (Allah ondan raz olsun.) Geni bilgi iin bkz. Esed El-be, c. 4, s. 376378; El-sbe, biyografi No: 8039; Gaye, El-Nihaye Fi tabakat El-Kurra-i, c. 2, s. 301 biyografi No: 3620) indekiler Birinci Blm

Servet, Mal, Evlatlar Ancak Allah indir Ayn ayetlerde Cenab- Allah (c.c.) daha sonra kfirler ve mnafklar iin belirledii laneti ve ahirette onlar iin hazrlad cehennemle srekli azab vurguluyor. Bunun karl olarak da mminlere vadetmi olduu cenneti, honutluu ve rahmeti haber veriyor. Ayrca bu ayetlerde grlen kelime dzeni ile szck seiminin bir ok srlar vardr, imdi bunu ele almann sras deildir, imdiki tek amacmz ilerde zerinde duracamz bir genel kural ortaya karmaktr. Bir yoruma gre Cenab- Allah'n buradaki onlar iin srekli bir azab vardr eklindeki ifadesinde kfirler ve mnafklar iin hem dnyada ve hemde ahirette ayrlmaz ekilde var olan karamsarlk, keder, znt, bunalm, sknt ve cehalet gibi psikolojik aclara iaret edilmektedir. nk bilindii gibi kfirliin ve Allah'a kar gelmenin daha dnyada ekilen srekli bir takm aclar ve bunalmlar vardr. Byle olduu iindir ki, bu tip kimselerin ounlukla dnya saadetini ancak alkoll iki ve uyuturucu madde imek gibi, oyalayc grntler seyretmek gibi ve alg aletleri dinlemek gibi yollarda bulabildiklerini grrz.

Buna karlk yine ayn ayetlerde mminlerle ilgili olarak Onlara Allah rahmet edecektir buyuruluyor. Gerekten Cenab- Allah, mminlere balam olduu iman hazz, gnl huzuru, inan sruru, ilim ak, faydal i evki ve salih amel sevinci gibi imtiyazlar sayesinde onlara rahmetinin baz tezahrlerini daha dnyadayken tattrmtr. Cenab- Allah (c.c.) sz konusu ayetlerin birlerinde: Sizden ncekiler gibi, ki onlar sizden daha gl, sizden daha ok servet ve evld sahibi idiler... buyuruyor. Ayetin bandaki benzetme edat olan gibi ile ilgili eitli yorumlar vardr. Bu yorumlardan birine gre ayet sizler, sizden ncekiler gibisiniz demektir. Baka bir yoruma gre de, bu ifade sizler, sizden ncekilerin yaptklarn yaptnz, onlar gibi davrandnz anlamndadr, bu yoruma gre benzetme yn daha ncekilerin davranlar iken baka bir gr de benzetme ynnn azab olduunu ve buna gre -ki bu daha yerindedir- ayetin anlamnn: Allah sizden ncekileri lanete uratt gibi onlar da lanete uratm ve azaba arptrmtr veya: Allah mnafklara sizden ncekilere vadettiini vadederek onlar daha ncekileri lanete uratt gibi lanete uratmtr, daha ncekiler iin olduu gibi onlar iin de srekli bir azab vardr. eklinde olduunu ileri srmtr. Bu ayetin yorumu zerinde beliren iki grten birinin benzetme ynnn davran (amel) ve brnn azab olduunu ileri srdklerini hatrlayacak olursan, her iki grn biribirine bal olduunu, aralarnda yakn iliki bulunduunu anlarsn. nk sebep benzerlii sonu benzerliini gerektirir, bunun tersi de dorudur yani sonular arasndaki benzerlik sebepler arasnda da benzerlik bulunmasn gerektirir. Sz konusu kimselerde grlen bu benzerliin mminlerdeki karln Cenab- Allah ayni ayetlerin bir yerinde Onlar Allah'a ve Raslllah'a itaat ederler eklinde ifade ediyor. nk Allah'a ve Raslllah'a itaat etmek sizden ncekiler gibi olmamay, onlara ters dmeyi gerektirir, yani bu iki tutum birbiri taban tabana zttr. Ayn ayette geen: Onlar dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlar ifadesi tefsirciler tarafndan eitli ekillerde yorumlanmtr. Tefsir bilginlerinden Abdurrezzak'n, Ma'mer yolu ile Hasan- Basr'ye dayanarak ileri srdne gre ayetteki Halk (pay, nasib) onlarn sapk dini inanlar demektir. (Bkz. Tefsir bn Kesir, c. 2, s. 368; Tefsir, bn Cerir, c. 10, s. 123) (Abdurrezzak; Byk imamlardandr. Asl ad, Abdurrezzak bin. Hmam bin Nf'i El-Humeyr, ElSan'an'dir. Knyesi, Ebbekir'dir. H. 126'da dodu. Tefsir, hadis ve fikh ilimlerinde gvenilir (sika) hafz imamlardandr. nl eserleri vardr. Birka, El-Musennef F El-Hadis, Tefsir El-Kur'an, Kitap El-Snne F El-Fkh ve Kitab El-Megaz. H. 210'da ld. Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 209, biyografi No: 280; Zerkel, El-A'lm, c. 3, s. 3531.) (Ma'mer; Asl ad, Ma'mer bin Rid bin Eb mer El-Ezd'dir. Fkhda ve Hadis ezberleyiciliinde gvenilir, kaynak imamlardandr. Basra'da dodu. (H. 95). Yemen'de yaad ve orada tannd (nl

oldu). lmne kadar burada ikamet etti. H. 153'de vefat etti. Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 9, s. 266-267; Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 266, Biyografi No: 1284) (Hasan- Basr; Asl ismi Hasan bin Yesar El-Basr'dir. Knyesi, Eb Sad'dir. Tabi'in'in byklerinden olan bu nl imam, H. 21'de Medine'de dodu. Basra'da yaad. Tefsirde fkhda ve hadiste zamannn ve mmetin nemli alimiydi. Hz. Ali'nin korumasnda byd. Egemenliinde bulunanlara Allah'n emrettiiyle emretti, yasakladyla yasaklad. Bylelikle byk saygnlk kazand. H. 100'de vefat etti. Bkz. bn Hallikan Vefeyat El-Ayan, c. 2, s. 69-73, biyografi No: 156; Tehzib El-Tehzib, c. 2, s. 263-270. biyografi No: 488) Sahabilerden Ebu Hureyre'nin -Allah ondan raz olsun- de bu grte olduu bildirilmitir. (Baknz, Tefsir bn Kesir, c. 2, s. 368) bn-i Abbas'a -Allah ondan raz olsun- gre de onlarn paylar demek ahiretten dnyadaki paylar demektir. (Bkz. Firz bd, El-Mikbas F Tefsir bn Abbas, s. 124) (bn-i Abbas; Sahabilerin ulularndan ve mmetin yksek alimlerinden olan bu sahabinin asl ad, Abdullah bn Abbas, bin Abdulmuttalib, El-Him, El-Kurai'dir. Raslllah'n amca oludur. Tefsirde Kur'an'n tercman ve mslmanlarn nderidir. Rasl -salt ve selm zerine olsun- Dinde anlayl (Fakih), Kur'an'n te'vilini ona retmesi iin Allah'a dua etti. Tefsirde, lgat ilminde, Megazi-tarih ilminde, Arap iirindeki geni bilgisinden dolay kendisine Derya, okyanus anlamna gelen El-Bahr diye isim veriliyordu. Rait Halifelerin zamannda halifelerin, ilerini enine boyuna istiare ettikleri nc bir zatt. Hz. Osman'n hilafeti zamannda onun emriyle Hicaza vali atanmt. Hariclerle sava srasnda, Ali ile birlikte oldu. Onlarla tartm ve salam deliller getirmiti. Bir sre de Basra'ya emir tayin edildi. Daha sonra Taife yerleti ve (H. 68'de) lmne kadar burada yaamn srdrd. Doumu Hicret'ten yl ncedir. Geni bilgi iin baknz bn Kesir El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 8, s. 295-306; bn Sa'd Tabakat El-Kbr, c. 2, s. 635-372) Dier bir gurup tefsir bilginine gre burada onlarn dnyalk paylar kasdedilmitir. (Bu gr imam El-Sada'ya aittir. Bkz. evkni, Feth El-Kadir, c. 2, s. 380) Aslnda ayet, bu tefsir bilginlerinin hepsinin yorumlarn ierecek bir geniliktedir. Bilindii gibi Cenab- Allah (c.c.) burada: onlar sizden daha gl, sizden daha ok servet ve evld sahibi idiler. buyuruyor. Onlarda varolduu belirtilen bu kuvvetle bu kimseler hem dnya ve hem de ahiret iin alabilirler, kuvvetlerini bylesine dengeli bir ekilde kullanabilirlerdi. Servetlerini ve evldlarn da yle. te bu g bu servet ve bu evldlar, ayette geen Halk (pay, nasibi) meydana getirir. Onlar glerini, servetlerini ve evldlarn srf dnya iin kullandlar. Bu gc bu serveti ve bu evladlar kullanarak yaptklar davranlarn tm onlarn dinidir. Eer onlar bu davranlar Allah ve ahiret yurdu uruna ileselerdi, bu davranlar karlnda sevap kazanacaklard. Bu kimselerin sz konusu nimetlerden yararlanp onlarla oyalanmalar bu nimetlerden geici hazlar almalar demektir. Buna gre yapt ileri srf dnya amac ile yapan herkes bu ifadenin kapsamna girer. Yaplan davrann cinsi ister ibadet olsun, ister baka bir hareket olsun, farketmez. Ayeti okumaya devam edelim: Sizden ncekiler nasl dnyalk paylarnn zevkine dalp oyalandlarsa, siz de paynzn zevkine dalp oyalandnz, batla dalanlar gibi siz de batla daldnz. indekiler Birinci Blm

 Dnyalk Payla Oyalanma ve Erilie Dalma Cenab- Allah, bu ayette Dnyalk payla oyalanma ile Erilie dalma y birarada zikrediyor. nk dinde sapklk, yanl inanlara kaplp bu yanl inanlar dile getirmek, veya gerek inanca ters den hareketler yapmak yolu ile olur. Birincisi bidatler ve benzerleri, (rnein, ibadetlerde gereksiz artrmlar, Kabirlerin yannda dua etmek ve zerlerine trbeler yapmak, mescidin dnda kalan (M. Haram, M. Aksa ve M. Neb) mescitleri grmek iin yolculua kmak, Ylba, baz nemli gnlerin yldnmlerini ulusal bayramlar ve bunlara benzer uydurma gn ve gecelerde karlkl yoklamaklarda (ziyaret) bulunmak. Bunlarn hepsi, batla bulam eylemlerdir.) kincisi ise gnahlar ve benzeri yanl hareketlerdir. (Byk gnahlar diye adlandrlan bu eylemleri de yle sralayabiliriz. Faiz yemek, Alkoll iki ve uyuturucu kullanmak, zina etmek, batl yollardan (kumar ans oyunlar vs.) insanlarn maln yemek, hrszlk etmek, Anne-baba haklarn inemek, yalan yere tanklkta bulunmak. Bunlar ve benzerleri, yukarda mellifin de iaret ettii gibi dnyalk payla oyalanmaktr.) Birinci kategorinin kayna pheli grler, kinci kategorinin kayna ise ihtiraslar, nefsin ar arzulardr. Nitekim atalarmz/eskilerimizin yle bir szleri var: nsanlarn iki zmresinden saknnz. Ar arzularna kaplm ihtiras sahipleri ile, krlk derecesinde dnyaya balanan dnya tutkunu. Yine eskilerimizin yle bir szleri var: Gnahkr alimle, cahil sofunun (ibadet dknnn) fitnesinden saknnz. Bu ikisinin fitnesi batan kmaya msait herkesi ayartabilir. (Bu gr, Sfyan, b. Uyeyne'nindir. Geni bilgi iin bak. Begv, erh El-Snne, c. 1, s. 318. Devamnda, fitneden Allah'a snn diyor.) Bu iki tipten birincisi gerei bildii halde ona uymayan Gazaba uramlara, ikincisi de gerek bilgiye dayanmakszn amel eden Sapklara benzer. Ahmed b. Hanbel'in -Allah ondan raz olsun- nemli zelliklerini belirtirken, sylenen u szler de konumuz bakmndan nemli olduu iin hatrlatlmaya deer.

(Ahmed b. Hanbel; Drt byk slam mezhebinden biri olan Hanbel mezhebinin kurucusu olan Ahmed bn Hanbel bk. Hilal Bin hilal El-eyban, Badat'da dodu. (H. 164). Kk yata ilim renmeye balad. Badat dndaki lkelere gitti ve oralarn nl ilim adamlarndan okudu. Bu yllarda bile hafzasnn gll ile nlyd. Snnet'e ball, Hakk' kantlamadaki gc, takvas ve dzgn kiilii sayesinde Fkh'da, hadis'de byk imamlardan oldu. Kur'ann mahlk (sonradan yaratlm) olduu savnda bulunan Bid'atlara kar verdii savamyla n btn slam dnyasna yayld. Onun bu kar duruu, okluk mslmanlar zerinde etkili olmaya balayan Mu'tezile ve dier snnet d ekoller (mezhepler, frkalar) in etkinliklerini geriletti. Allah' Teala bu alma bereketiyle snnet taraftarlarn (ehl-i Snnet) gnmze kadar bozuntuya uramadan getirdi. Kuran, Snnet, Kelam ve dier slam ilimleri alannda bir ok yazlm eserleri vardr. En nl eseri el-Msneddir. H. 241'de ld. Allah ona rahmet etsin. Bkz. bn Kesir, El-Bidye ve El-Nihye, c. 10, s. 325-343) Onun hakknda yle denmitir; Rahmetli dnyaya kar ne kadar direnli ve eski mslmanlara ne kadar benzerdi! zerine en bidatlar geriye pskrtm ve zerine gelen dnyay geri evirmitir. (bn Kayym El-cevz, bu gr, Eb Umeyr s bin Muhammed bin El-Nehhas, El-Raml, El-Filistini'nin Menkib El-mam Ahmed isimli eserinin 173. sayfasndan naklediyor. Bunun gibi ayn ifadeyi bn Kesir, El-Bidaye ve El-Nihaye isimli eserinde kayd etmi. Bkz. age., c. 10, s. 336. Ravinin knyesi Eb mer'dir.) Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bir ayette takva sahibi nderleri yle tantmtr: Sabrettikleri ve ayetlerimize kesinlikle inandklar zaman aralarndan buyruumuzla doru yola ileten nderler kardk. (Secde: 24) nk sabr sayesinde ar ihtiraslar gemlenir ve kesin iman (yakn) sayesinde de pheler, bulank grler savlr. Bunun yannda Onlar biribirlerine gerei ve sabretmeyi tavsiye ederler. ayeti ile Gl ve basiretli kullarmz brahim, shak ve Yakub'u an eklindeki ayetler bu gerei vurgular. (Asr 3, Secde: 45) Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) u hadisi de bu nemli noktaya aklk getiriyor: Hi phesiz Allah, pheler bana nce kl krka yaran basiret sahipleri ile duygular ihtiraslar brynce dizginleri elden karmayan kmil akl sahiplerini sever. (stad bu hadisle, Fetav, c.20, s. 58; c. 28, s. 44'de iaret ediyor. Ne ki, hadisin senetleri (ravi zincirini) zikretmiyor.) Szn ksas, ayetteki Dnyalk paynzla oyalandnz ifadesi gnahkrlarn hastal olan ihtiraslara kaplmaya iaret ederken Daha ncekiler gibi erilie daldnz ifadeside bidatlarn, ahsi gr ve ekemezliklere baml kimselerin hastal olan phelere kaplmaya iaret etmektedir. ounlukla bu iki hastalk birarada bulunur. nk, inancnda sakatlk bulunan bir kimsenin bu halinin davranlarna yansmamas ender grlen bir durumdur. Ayette daha nce yaam kavimlerin dnyalk paylar ile oyalandklarn ve erilie daldklarn aka belirtiyor. imdiki sapklar da onlarn yaptn yapmlardr. indekiler Birinci Blm

 Kur'ann Anlalmasnda Zaman Faktr Bir de unu belirtmek gerekir. Ayetteki Oyalandnz ve Daldnz eklindeki gemi zamanl ifadeler bu eylemlerin gemite meydana geldiini haber vermekle birlikte ayn zamanda Kyamet gnne kadar ayn davranlar ileyecek olanlar knayc zelliktedirler. Tpk Peygamber Efendimiz zamannda (salt ve selm zerine olsun) yaayan kfirler ile mnafklarn davran ve niteliklerini haber veren ayetlerin kyamet gnne kadar ayn davranlar ileyecek ve ayn nitelikleri tayacak olan kimse iin knayc olmas gibi. Ayetteki bu ifadeler srekli bir durumu, kesintisiz bir realiteyi de haber veriyor olabilirler. nk bu ifadeler her ne kadar oyalandnz ve daldnz eklinde sadece o dnemde yaayanlara sesleniyor gibi grlyor, ikinci ahsl bir slup tayorlarsa da, gerek Peygamberimiz dneminde yaayan ve gerekse o gnlerden Kyamet gnne kadar gelip geecek olan herkese hitap etmektedirler. Sebebine gelince bu szler, Allah kelmdr ve Peygamberimiz sadece bu szleri Allah katndan alp insanlara tebli etmitir, baka bir rol yoktur. Ayetin bu ekildeki yorumu, alimlerin ounluunun grdr. Geri baz fkh usul alimleri, ayetteki ikinci ahs zamirinin sadece Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) zamannda yaayanlar kapsadn, daha sonraki dnemlerin insanlarn ancak ya hkm ayniliini belirten kesin bilgimizle, ya snnetle ya icma- mmetle ve kyas yolu ile ierdiini ileri srmlerdir. Bu gre gre oyalanma ve erilie dalma eylemini gerekletiren herkes, hangi dnemde yaam olursa olsun, oyalandnz ve erilie daldnz ifadelerinin muhatab olmu olur. Cenab- Allah, bu ayetlerin devamnda, sz geen oyalananlar ile erilie dalanlarn karlaacaklar ac akbeti Onlar, amelleri hem dnyada ve hem de ahirette bouna gitmi kimselerdir, onlar asl hsrana urayan kimselerdir buyruu ile haber vermektedir, ite bu ayetlerin zerinde duruumuzun asl maksad bu hkmdr. Ksaca tekrarlarsak, Allah tpk daha nceki mmetlerde olduu bu mmet arasnda dnyalk paylar ile oyalananlarn ve erilie dalanlarn varolduunu haber vererek bylelerini knyor ve onlar ac bir akbetin beklediini haber veriyor. Cenab- Allah (c.c.) daha sonraki ayette bu kimseleri kendilerinden nce gelip geenlerden ibret almaya ararak buyuruyor ki: Onlara kendilerinden ncekilerin, Nuh Semud kavimlerinin; brahim kavminin, Medyen halknn ve Lut kavminin balar zerine ters dnen ehirlerinin haberleri gelmedi mi? (Onlarn balarna gelenleri duymadlar m?) Peygamberleri onlara ak gerekler getirmilerdi (ama onlar inanmadlar ve bundan dolay Allah'n gazabna uradlar) Allah onlara asla zulmetmemiti, tersine onlar kendi kendilerine zulmettiler. (Tevbe 70)

Daha nce belirttiimiz gibi, mminlerin bu ayetlerin bir yerinde Allah'a ve Raslllah'a itaat etmekle vasflandrmalar- bu kimselerin eski dnemlerde yaayanlara benzemekle nitelendirilip bu yzden knanmalarna karlktr. Yine bu ayetlerin devamnda Allah'n, mminlere kfirlerle ve mnafklarla cihad etmeye armas, zevke dalanlarn ve erilie saplananlarn cihad hedefi olduklarnn delilidir. indekiler Birinci Blm

Mriklere Benzemeyi Yasaklayan Hadisler Kur'an nasl bu mmetin din ve dnya hayat konusunda eski alarn sapklarna benzediini belirterek bylelerini knyorsa Peygamberimizin de bu gerei vurgulayan hadisleri vardr ve sahabilerin bu ayetlerle hadisleri biribirlerine bal olarak yorumladklar grlmektedir. Nitekim Ebu Hureyre'nin -Allah ondan raz olsun- rivayet ettii bir hadiste Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Sizler adm adm, kar kar ve dirsek dirsek daha nceki mmetlerin yollarn izleyeceksiniz. yle ki, onlardan biri kertenkele deliine girmi olsa-mutlaka bir hikmeti vardr diyerek-siz de o delie gireceksiniz. Ebu Hureyre hadisin burasnda dinleyicilerine: sterseniz, -sizden ncekiler gibisiniz. Onlar sizden daha gl, daha ok servet ve evld sahibi idiler... -ayetini okuyunuz- dedikten sonra, hadisi nakletmeye yle devam etti: Sahabiler, Ya Raslllah, Pers'lerin, Rumlarn ve dier kitab ehlinin yaptklarn yapacamz m sylemek istiyorsunuz?- diye sorunca Peygamber kendilerine: -baka kimler olabilir ki?- diye cevap verdi. (Sahihayn'de (Buhari-Mslim) Snenler'de ve Msnedler'de bu hadisi nakleden ahitler (raviler) vardr. stad bir ksmna, kitabnn banda deindi. Orada baz rivayet tariklerini anlatt. Hafz bn Kesir, -Szcklerdeki baz deiikliklerle- hadise bu zel dizimiyle, tefsirinde iaret ediyor. Sonra, Buhari'de de hadisin ahitleri vardr diyor. Bkz. Tefsir-i bn Kesir, c. 2, s. 368. bn Cerir u

senetle (anlatanlar zinciriyle) naklediyor hadisi: El-Msenn, ona da Ebu Salih dedi: Bana Eb aar, ona, Said bin Eb Said El-Makberi, ona da Ebu Hureyre anlatt. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) buyurdu... Sonra hadisi naklediyor. Bkz. Tefsir-i bn Cerir, c. 10, s, 121.) Sahabilerden bn-i Abbas -Allah ondan raz olsun- da bu ayetle ilgili olarak: Bu gece, dn geceye ne kadar da benziyor! te srailoullarna benzedik gitti. (bn Cerir tefsirinde bu hadisi u senetle naklediyor: Bana El-Kasm anlatt ona, El-Hseyin, ona Haccac, ona bn Cerih, ona mer bin Hattab, ona krime, ona da bn Abbas anlatt, Sizden ncekiler gibi... kelimeleriyle balayan ayet konusunda yukarda anlatlan sz syledi. Ve bu szn ardndan mezkr hadisi nakletti. Bkz. Tefsir bn Cerir, c. 10, s. 121-122.) demitir. Sahabilerden bn-i Mesud -Allah ondan raz olsun- da bu konuda yle diyor: Sizler, israiloullarna tutum ve gidiat bakmndan en ok benzeyen mmetsiniz. Kl klna onlarn davranlarna zeniyorsunuz. Yalnz onlar gibi altn buza heykeline tapp tapmayacanz bilmiyorum. Yine sahabilerden Huzeyfe b. Yeman (Byk sahabilerdendir. Asl ad, Huzeyfe Bin Hasl bin Cbir El-A'besi dir. El-Yeman lakabdr. Knyesi Ebu Hasl'dir. Mnafklar konusunda Raslllah'n srdayd. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) onlarn isimlerini ona syler ve kimseye sylemeyip kendisine saklamasn isterdi. O da mr boyu Raslllah'n bu srrn korudu. Uhud'da Raslllah'la (salt ve selm zerine olsun) birlikte oldu. mer Bin Hattab onu, Pers lkelerinden olan El-Medin'e vali olarak atad. slendii bu grevini baaryla yerine getirdi. Bu srada Hemadan, Rey, Mah, Sindan' fethetti. Nihavend'lilerle de bar antlamas yapt. Dierleri Raslllah'dan hayr -iyilikleri- sorarken o, iine dme olasl olan eri sorard. Medin'de vefat etti (H. 36). -Allah ondan raz olsun- Bkz. Esed El-be, c. 1, s. 390-392; Zerkel, El-'lam, c. 2, s. 171) -Allah ondan raz olsun- ayn konuda unlar sylyor: Gnmzde sizin aranzda bulunan mnafklar, Peygamberimiz zamannda yaayan mnafklardan daha beterdir. Dinleyenlerin Bu neden byledir?' eklindeki sorusuna bu sahabi: nk o dnemin mnafklar mnafklklarn saklyorlard. Oysa imdiki mnafklar aktan aa mnafklk yapyorlar. (Bkz. Kenz El-Ummal, c. 1, s. 367, H. No: 1615, Hadis Eb eybe'den rivayet edildii iin in harfi simge olarak kullanlm.) diye cevaplandrmtr. Din ve dnya konusunda mslmanlarla eski mmetler arasnda benzerlik olacan haber vererek bu durumu knayan ve bu duruma dmekten saknmaya aran daha pek ok hadis vardr. Mesela dnya menfaatna kaplma konusunda Amr b. Avf (Amr bin Avf El-Ensari, ulu sahabilerdendir. Beni mir Bin Lu'le antlama yapan, Uhud'da Raslllah'la birlikte bulunan sahabiler arasndadr. Tm yaamn Medine'de srdrd. Raslllah'tan tek bir hadis rivayet etti. Bu hadisi de ondan El-Mesrr bin Mahri-mealm. Metin yukarda geti. Bkz. Esed El-be, c. 4, s. 124.) -Allah ondan raz olsuntarafndan rivayet edilen ve Buhar ile Mslim'de yer alan yle bir olay anlatlmtr: indekiler Birinci Blm

 Peygamberimizin mmetin Dnya Mal Konusunda Rekabete Gireceinden Endie Etmesi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bir ara sahabilerden Ebu Ubeyde b. Cerrah' -Allah ondan raz olsun- cizye toplamak zere Bahreyn'e gnderdi. Bilindii gibi Raslllah, daha nce Bahreyn halk ile bar yapm ve Ala b. Hadrem'yi (Asl ad, Abdullah bin el Hadram, Abdullah bin Ubade bin Ekber bin Rebi'a olan bu zat, sahabidendir. Harb Bin meyye ile antlama yapan delegelerdendir. El-Hadram: El-Hadra-Mevt diye bilinen ehire nisbeten verilen addr. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) Onu Bahreyn'e emir atad. Daha sonra Ebu Bekir, -Allah ondan raz olsun- onu, Kfe'ye emir olarak atayncaya kadar Bahreyn emiri olarak grevini srdrd. Kfe'ye giderken yolda ld. Duas kabul olan, bir ok Kerameti grlen kimseydi. H. 14. ya da 21'de ld syleniyor. Yani, kesin bir tarih yok. Bkz. bn Kesir, El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 7, s. 120; Esed El-Gbe, c. 4, s. 7.) bu yreye vali tayin etmiti. Bir sre sonra Ebu Ubeyde, (Eb Ubeyde: Cennetle mjdelenen on kiiden biri ve Sahabi'nin ulularndandr. Cenab- Rasl (salt ve selm zerine olsun) Bu mmetin en emini ismini verdi ona. lk mslman olanlardandr. Seferlerin ounda Peygamberle (salt ve selm zerine olsun) bulundu. Uhud'da Raslllah'n yzne saplanan iki ok parasn da o kard. Asl ad, Amir bin Abdullah bin El-Cerrah bin Hilal bin Ehyeb, bin El-Fehr, el-Kura'dir. Habeistan'a ve Medine'ye hicret etti. Hz. mer -Allah ondan raz olsun- am ordularnda Halit bin Velid'in yerine komutan tayin etti. Kahramanlkta tekti. H. 18'de vebadan vefat etti. Btn ocuklar kendisinden nce ld iin neslinden kendisinden sonraya kimse kalmad. Bkz. bn Sa'd Tabakat El-Kbr, c. 3, s. 409-415; Esed El-be, c. 3, s. 84-86; bn Kesir El Bidaye ve El-Nihaye, c. 7, s. 94.) bu yrenin cizyesini toplayp Medine'ye dnd. Bu durumu haber alan sahabiler dnnn ertesi gn, byk bir kalabalk halinde sabah namazna tler. Raslllah namaz bitirip Mescid'den kaca srada kalabalk bir gurup nne kt. Onlar bu durumda gren Peygamberimiz glmseyerek: yle sanyorum ki, Ebu Ubeyde'nin Bahreyn'den bir eyler getirdiini haber aldnz. buyurdu. Sahabiler Evet deyince Raslllah kendilerine unlar syledi: stekle beklediiniz bu ganimet blmne hem sevininiz ve hem de zlnz. Sebebine gelince sizin hakknzda korktuum ey fakirlik deildir. Tersine sizin hesabnza korktuum ey, tpk daha nceki mmetlere olduu gibi, dnyann nnzde almas (byk servetler elde etmeniz) ve arkasndan bu alanda biribirlerinizle, o eskiler gibi rekabete giriip onlar gibi kendinizi mahvetmenizdir. (Hadisi Buhar, Mslim, Tirmz, bn Mce, Ahmed, Msnedinde Tahri ettilernaklettiler.- Bakz. Feth El-Bar, Kitab El-Cizye, Ve El-Mvede'a, Ehl-i Harple Anlama Ve Cizye Bab, c. 6, s. 258, H. No: 3158, Kitab El-Megzi, Bab: 12 -isimsiz- c. 7, s. 319-320, H. No: 4015; Mslim, -Kitab El-Zhd Ve El-Rekaik- H. No: 2961, c. 4, s. 2273; Snen El-Tirmizi, Kitab Sfat ElKyame, Bab: 28, c. 4, H. No: 2461. Tirmiz Bu hadis Hasen ve sahihdir. diyor; Snen bn Mce, Kitab, El-Fiten-Maln Snav Fitne olmas bab, H. No: 3997, s. 2, s. 1325; Msned-i Ahmed, c. 4, s. 137 ve 327.) Grld gibi, Peygamberimiz, mmetinin gelecei hesabna fakirlikten deil, tersine dnyann

nlerinde alp bu konuda biribirlerine dmelerinden ve bunun sonucu olarak kendilerini mahvetmelerinden kayg duymaktadr, ite yukardaki ayetlerde haber verilen dnyalk payla oyalanma olay budur. Yine hem Buhar'de hem de Mslim'de yer alan ve Ukbe b. Amir (Byk sahabidir. Asl ad, Ukbe bin mir bin Abbas bin Malik El-Chendir. insanlarn Kur'an en gzel okuyanyd. Gl bir atcyd, (silah kullanan). 55 Hadis rivayet etti. H. 44'de Msr valiliinde bulundu ve orada vefat etti. (58 H.). Bk. Esed El-be, c. 3, s. 412; Zerkel, El-lam, c. 4, s. 240.) -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen bir hadise gre: Bir gn Raslllah, Uhud'lu bir cenazenin namazn kldktan sonra minbere karak u konumay yapt: Ben sizin nderinizim, size rnek olaym diye gnderildim. u anda, vallahi, -kyamet gn buluma yerimiz olan- Havuz'umu gryorum. Yeryz hazinelerinin- veya yeryznn-anahtarlar bana verilmitir. Vallahi, sizin hakknzda korktuum ey, Ben'den sonra Allah'a ortak komanz, tekrar mrik olmanz deildir. Fakat sizin hesabnza korktuum ey, dnya urunda aranzda rekabete dmenizdir. (Hadisi Buhar, Mslim, Ahmed bin Hanbel ve Tirmizi rivayet ettiler. Bk. Feth El-Br, -Kitab El-cenaiz- ehid zerine namaz klma bab, H. No: 1343, c. 3, s. 209. Hadisin dier ksmlar Buharf de u numaralarla yer almaktadr: 3596/4042/6426/6590; Mslim -Kitab El-FedailPeygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) Havzn ve niteliklerini kantlama (isbat) bab, c. 4, s. 1795, H. No: 2296; Ahmed'in Msnedi, c. 4, s. 149; Snen El-Tirmiz, -Kitab Sfeti El-Kyame- bab, 28, H. No: 2462, c. 4, s. 640; Tirmiz, Bu hadis Hasen ve sahih dir diyor.) Baka bir rivayete gre Raslllah'n szlerinin bu ksm: ... Fakat sizin hesabnza korktuum ey, dnya urunda rekabete giriip, biribirinizi ldrmeniz ve bunun sonucu olarak sizden ncekiler gibi mahvolmanz, helake srklenmenizdir eklindedir. Hadisi rivayet eden Ukbe, szlerini: Bu, Peygamberimizi minberde son grm olmutur (Ukbe'nin rivayetindeki bu fazlal Mslim, yukarda geen hadisin numaras altnda, dier bir rivayet tarikiyle (zincir-yol) nakletmektedir. H. No: 2296, c. 4, s. 1796. Ayn hadisi Buhar, u szcklerle kaydediyor. Fe Kanet ahiru ma nazartin nazartha il Raslillah (s.a.v.) yani, Bu bakm Raslllah'a son bakmd. Bkz. Feth El-Bari, Kitab El-Megaz, Uhud Sava blm, c. 7, s. 348, 349, H. No: 4042.) diye balamtr. Mslim'de yer alan ve Abdullah b. mer (Sahabinin ulularndandr. Asl ad, Abdullah b. Amr b. El s, b. Vil El-Sehm El-Kurai'dir. Babasndan nce mslman oldu. Peygamberin izniyle ElSadka adn verdii sayfaya hadis yazard. Sahabi'nin alim ve abidlerindendi. Babasyla birlikte am'n fethinde bulundular. Kendisi istememesine karn babasnn emriyle, Sffn olayna kart. Daha sonralar bu olay anmsadnda kahrlanarak yle derdi: Bana ne oldu ki ben, Sffn'de bulundum Muaviye onu Kfe'ye vali atad. Msr'da ld. (H. 65). am'da ld de sylenir. Bkz. bn Kesir El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 8, s. 263-264; bn Sa'd, Tabakat El-Kbr, c. 4, s. 261-268.) -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen bir hadise gre de Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bir gn sahabilere dnerek: Pers ve Bizans hazineleri elinize getii zaman acaba nasl bir toplum olacaksnz? diye sordu. Dinleyiciler arasnda bulunan Abdurrahman b. Avf'n (Byk Sahabi ve Cennetle mjdelenen on

kiiden biridir. Asl ad Abdurrahman b. Avf b. Abdi Avf b. Abdi El-Hars b. Zhre El-Kura dir. Hz. mer'in belirledii alt ura yesinden birisidir. Kendisi Hilafet hakkndan vazgeerek Hz. Osman'n hilafetinde ona bi'at edinceye kadar ura bakanln yrtt. Sahabi'nin ilk mslman olanlarndandr. Her iki hicrette de bulundu. Btn savalarda Peygamberin yannda yer ald. Sahabi'nin sayl zenginleri arasndadr. Allah yolunda ok verirdi. Onun hakknda mer, Mslmanlarn efendilerinin efendisidir dedi. Medine'de vefat etti (h. 32). Bkz. El-sbe F temyiz El-Sahabe, c. 2, s. 416-417, biyografi No: 5179.) -Allah ondan raz olsun-: Allah bize nasl olmamz emretti ise yle oluruz (Elimizdeki Mslim nshasnda, Azze ve Celle ibaresi bulunmuyor.) eklindeki cevab zerine Raslllah szlerini yle balad: O zaman aranzda rekabete giriir, sonra biribirinizi kskanrsnz ve arkasndan biribirinize ksersiniz. Daha sonra baka yerlere gp oralarda yerleerek biribirinizi ldrmeye giriirsiniz. (Bkz. Mslim Kitab El-Zhd ve El-Rekaik, H. No: 2962, c. 4, s. 2274, Biriniz brnzn boynunu vurursunuzun anlam: Bir ksmnz dier ksma amir olma giriiminde bulunur. dur. Bkz. erh ElNevev Al Mslim, c. 18, s. 97.) Buhar ile Mslim'in, Ebu Said-l Hudr'den ( Ebu Said-l Hudr Byk Sahab'dir. Asl ad, Sa'd bn Malik b. Sa'lebe El-Ensr El-Hazrec'dir. Peygamber'den (salt ve selm zerine olsun) ok hadis rivayet eden, Sahab'nin fkhlarndandr. Ya kk olmasna ramen Hendek Savanda bulunmu. Daha sonraki atmalara da katlmtr. Sahabi'nin bilgili ve sekinlerindendi. -Allah ondan raz olsun- H. 74'de vefat etti. Bkz. Esed El-be, c. 5, s. 211; bn Kesir, El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 9, s. 3-4.) -Allah ondan raz olsun- rivayet ederek yer verdikleri bir hadise gre de hadisi rivayet eden Ebu said-l Hudr yle bir olay anlatyor: Bir gn Peygamberimiz minbere kp oturdu. Biz de onun evresinde oturduk. Arkasndan bize dnerek: Benden sonra sizin hesabnza korktuum eylerden biri nnzde alacak olan dnyann ekicilii ve almlldr. diye buyurdu. Aramzdan biri: Ya Raslllah, kt eyden iyilik gelir mi? diye sordu. Bu soru zerine Peygamberimiz bir sre sustu. indekiler Birinci Blm

Allah'n Diledii Gibi Kullanlmayan Varlk, Kyamet Gn Sahibinin Aleyhine ahit Olur Bu yzden arkadalarmzdan biri soruyu sorana: Niye Sen Raslllah ile konutuun halde o Seninle konumuyor? diye sordu. Aslnda biz bu srada Peygambere vahiy geldiini anlamtk. Nitekim bir sre sonra terleyen alnn sildiler, arkasndan bize dnerek: Soru sahibi nerede? diye sordu. Byle derken ondan holand belli oluyordu. Arkasndan: Kt eyden hayr kmaz, hayr gelmez buyurdu ve szlerine yle devam etti; lk baharn erken gveren bir ksm otla bu otlaktan otlayan hayvanlar ya ldrr veya lmn eiine getirir. Fakat yazn olgunlam imenini otlayan hayvan byle olmaz. Hayvan leye kadar byle bir imende otladktan sonra ikenbesine aldklarn sindirir ve fazlalklar dk ve sidik olarak dar atar, arkasndan yine otlamaya devam eder. Varlk, mslmann eline geince, yani bu varln bir ksmn yoksullara, yetimlere ve yolda kalmlara veren mslmann eline geince ne gzel bir eydir. Nitekim Raslllah, baka bir defasnda: Haksz yere servet ele geiren kimse yedii halde doymayan kimse gibidir. stelik ele geirdii mal Kyamet gn aleyhinde ahid olur buyurmutur. (Buhri bu hadisi bir ok konuda nakletti. Bkz. El-Cihad Allah yolunda vermenin fazileti bab, H. No: 2842, Feth El-Bri, c. 6, s. 48-49; H. No: 921,1465, 6427. Mslim'de Sahihinde bir ok yollardan (tariklerden) tahri ediyor bu hadisi. Bkz. Kitab El-Zekat Dnya ssnn dourduu zararlardan korkma bab, H. No: 1052, c 2, s. 727-728729.) Yine Mslimin, Ebu Said'e -Allah ondan raz olsun- dayandrarak yer verdii bir hadise gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Dnya tatl ve alml renklidir. Allah sizi burada egemen klarak nasl davranacanza bakacaktr. Dnyadan saknnz, kadnlardan saknnz. nk israiloullarn ilk batan karan fitne kadnlar olmutur. (S. Mslim Kitab El-Rikak Cennetliklerin ounun fakirler, Cehennemliklerin ounun kadnlar ve kadnlarn fitneliklerini aklama bab, H. No: 2742, c. 4, s. 2098.) Grld gibi, mslmanlar kadnlarn fitnesi karsnda uyank olmaya armakta ve bu duyarlnn sebebi olarak da srailoullarn ayartan ilk fitnenin kadnlar olduunu haber vermektedir. Bu hadisin bir benzeri de Muaviye (Bilinen Sahab'lerdendir. Asl ad, Muaviye b. Eb Sfyan, Sahr b. Harb b. meyye El-Kura, El-Emevi'dir. Fetih ylnda (Mekke'nin fethi) mslman oldu. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) onu, vahiy katibi yapt. Huneyn, Yemame savalarna katld. Raslllah'dan bir ok hadis rivayet etti. Zeki, cmert ve yumuak huyluluuyla efendi bir kiilie sahipti. mer onu am'a vali olarak atad. Osman'n dneminde de ayn grevini baaryla srdrd. Cihad ehliydi. Bu grevi, Hz. Osman'n ldrlmesinden sonra, Ali b. Ebi Talib'in hilafeti srasnda

meydana gelen nl Sffn ve Cemel Fitnesi olayna kadar devam etti. Ali'nin -Allah ondan raz olsunbn Mlcem tarafndan ldrlmesinden (ehid edilmesinden) sonra, Halife olarak mslmanlar ona bi'at ettiler. Hz. Hasanla antlama yaptktan sonra, (h. 40) hilafeti zerinde btn grler birleti, (btn mslmanlarca hilafeti onayland). lmne kadar bu grevde bulundu, (h. 60). Bkz. El-Bid aye ve El-Nihaye, c. 8, s. 117-144.) -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen aadaki hadistir. Buna gre Raslllah (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: srailoullar, ne zaman kadnlarnn sa rglerini avuladlarsa o zaman mahvolmulardr. (S. Mslim, Kitab El-Libas ve El-Zine takma sa (peruka) kullanmann haram olmas bab, H. No: 2127, c. 3, s. 1679.) Yeri gelmiken hemen belirtelim ki, kitab ehlinin bayram trenleri ve dier adetleri konusunda mslmanlar arasnda meydana gelen ou benzerliklerin asl alayclar kadnlar olmaktadr. indekiler Birinci Blm

Blnmede Benzeme Daha ncekiler gibi erilie saplanma konusuna gelince Abdullah bn-i Amr -Allah ondan raz olsunanlatt. Buna gre, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: srailoullarnn bana gelen her ey; adm adm, tpks tpksna benim mmetimin de bana gelecek, yle ki, israiloullarndan biri eer aka anasnn zerinden geecek olursa, benim mmetimden de bu ii yapan kacaktr. srailoullar yetmi iki guruba ayrlm, benim mmetim de yetmi guruba ayrlacaktr. Bir tanesi dnda bu guruplarn hepsi cehennemliktir. Sahabilerden birinin Bu tek gurup hangisidir? eklindeki sorusuna Raslllah: Bu gn benim ve sahabilerimin gittii yolu benimseyenlerdir. diye cevap vermitir. Hadisi Ebu sa El-Tirmiz rivayet etti ve bu hadis aklanm garip bir hadistir fakat bu hadisin bu yoldan baka bir yolla rivayetini bilmiyoruz. Peygamberimiz, mmeti arasnda bu ekilde ayrlk belireceini, Ebu Hureyre, Saad, Muaviye, Amr b. Avf ve baka sahabiler tarafndan rivayet edilen hadislerde de belirtmitir. Bizim burada ncelikle bn Amr -Allah hepsinden raz olsun-tarafndan rivayet edilen hadise ncelikle yer veriimizin sebebi bu hadiste yahudilerle mslmanlar arasnda doacak benzerliin vurgulanm olmasdr. Nitekim Ebu Hureyre -Allah ondan raz olsun- tarafndan Muhammed b. Amr'den, o da Eb Seleme'den rivayet edildiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor:

Yahudiler yetmi bir veya yetmi iki guruba blnd. Hristiyanlar da yle. Benim mmetim de yetmi guruba blnecektir. Muaviye -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edildiine gre ise Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) ayn konuda yle buyuruyor: Kitab ehli dinleri konusunda yetmi iki guruba blndler. Bu mmet de yetmi guruba blnecektir. Biri dnda bu guruplarn tmnn yeri cehennemdir, (bu kurtulmu gurub) cemaat gurubudur. Benim mmetimden yleleri kacaktr ki, kuduz hastal nasl bir vcudu sararsa bu ayrlk grler tarafndan yle sarlacaklar, bu hastaln girmedii hi bir damarlar ve hi bir eklemleri kalmayacaktr. (Hadisi Ahmed b. Hanbel Msnedinde, c. 4, s. 102'de; Ebu Davud-KsacaKitab El-Snne-Snnet'in Aklanmas bab, H. No: 4597, c. 5, s. 5-6'da kaydediyor. bn Eb Asm, -Kitab El-Snne- Knanm Tutkular bab, H. No: 1-2, c. 1, s. 7-8. Dierlerinden farkl olarak hadisi, iki tarikten tahri ediyor. Vallahi Y Ma'eral Arab... ibaresini zikretmiyor. Ayn hadisi Hkim, ElMstedrek, c. 1, s. 128'de naklediyor.) Hadisi rivayet eden Muaviye szlerini yle balyor: Ey araplar, eer siz Raslllah'n yolundan gitmeyecek, onun sylediklerine uymayacak olursanz, sizin dnzdakiler haydi haydi bu yoldan uzak kalacak, onun buyruklarna yan izeceklerdir. Grld gibi Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bu hadislerde yetmi guruba blneceini haber veriyor. te yandan phe yok ki, bu yetmi gurubun yetmi ikisi Kur'ann belirttii Daha ncekiler gibi erilie saplananlar kategorisine girmektedirler. Ayrca bu blnme ya srf din konusunda hem din ve hem de dnya konusunda veya srf dnya konusunda olur. Oysa okuduumuz hadislerde haber verilen bu blnme ve ayrlk aadaki ayetlerde Allah (c.c.) tarafndan kesinlikle yasaklanmtr: Sakn, kendilerine ak deliller geldikten sonra blnp ayrla denler gibi olmaynz. te onlar byk bir azab bekliyor. Dinlerinde ayrla dp gurup gurup blnenlere senin hi bir iin yoktur, onlarn ii Allah'a kalmtr. lerde Allah onlara yaptklarn tek tek bildirecektir. te benim dosdoru yolum budur, bu yola uyunuz. Baka yollara saparak dosdoru yoldan ayr dmenize meydan vermeyiniz. (l-i mran: 150; En'am: 159; Enam: 153.) Bu ayetlerin anlam Mslim'in (Mslim Asl ad Mslim b. El-Haccac b. Mslim El-Kueyri ElNisabri'dir. H. 204'de dodu. Bir gre gre, 206. Sayl hadis hafzlarndandr. nl Sahih'i Mslim isimli eserin sahibidir. Bu eser, Buhari'den sonra sahihlik bakmndan Snnet kitaplarnn ikincisidir. Bu byk eserin dnda mellifin Hadis ve dier ilimlerle ilgili daha bir ok eserleri vardr. -Allah ona rahmet etsin- Alim, takva, Ver'a ehli-olmak gibi bir ok stn nitelikleri kendisinde toplamt. 261 h.'de vefat etti. Bkz. El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 11, s. 33-34; Ayrca Muhammed (Mehmet'de olabilir) Fuad Abdulbaki'nin yazd, El-Ter-cme F Sahih-i Mslim, c. 5, s. 591.) Sahih'inde Amir bin Saad b. Ebu Vekkas'n, (Asl ad, Amir b. Sa'd b. Eb Vakkas El-Leys olan bu zat, hem taabi'nin byklerinden hemde gvenilir en ok hadis rivayet edenlerindendir. Baz sahabilerden hadis dinledi. Ondan da Said b. El-Mseyyeb, Mcahid, El-Zhr E'as b. shak ve baka hadis ravileri dinledi. Medine'de ld. (H. 104). Bkz. fim, Sa'd Tabakat El-Kbr, c. 5, s. 167; El-Cerh Ve El-Ta'dil, c. 6, s. 167.) babasndan -Allah her ikisinden de raz olsun- rivayet ettii u hadisle uyumaktadr. Saad'n babas diyor ki:

Peygamberimiz bir defasnda bir gurup sahabi ile birlikte Aliye'den yrye geti. Beni Muaviye mescidinin nne gelince ieri girdi, iki rekt namaz kld, biz de yle yaptk. Namazdan sonra uzun bir dua yapt. Arkasndan bize doru dnerek unlar syledi: Rabbimden ey istedim, ikisini kabul ve birini reddetti. - Rabbimden mmetimi ktlk ve kuraklkla helak etmemesini diledim, bu dileimi kabul etti. - Yine Rabbimden mmetimi suda boarak helak etmemesini diledim onu da kabul etti. - Fakat Rabbimden mmetimin biribirlerine dp aralarnda savamamalarn istedim, bu dileimi reddetti. (S. Mslim, Kitab El Fiten Ve Erat El-Sa'ah mmet'in Bir Ksmnn Dierini Yok Edecei Bab, H. No: 2890, c. 4, s. 2216.) Yine Sevban (Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) dostu olan bu zatn asl ad, Sevban b. Chder'dir. Denildiine gre B. Chder yemenlidir. Cahiliye dneminde esir satclarnn eline dt. Raslllah onu satn ald ve azad etti. (zgrlne kavuturdu) Bylelikle onu, milletinin en hayrls durumuna getirdi. Peygamberin yannda kald. Raslllah'n yakn oldu. Yolculukta veya ikamet ettii yerde ondan bir daha ayrlmad. RaslHan'dan sonra Msr'n fethine katld. Daha sonra Humusa gitti ve orada bir ev yapt. lnceye kadar orada oturdu. Msr'da ld de syleniyor. lm yl, h. 53 -Allah ondan raz olsun.- Bkz. El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 5, s. 314.) -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen ve Mslim'de yer aldna gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Allah yeryzn dmdz yapp gzlerimin nne serdi, bylece dousunu da batsn da grebildim. Dnyann benim nme serilen kesimini mmetim egemenlii altna alacaktr. Ayrca bana krmz ve beyaz mcevherlerin (altn ve gm) her ikiside verildi. Bu arada Rabbimden mmetimi kuraklkla ktlkla helak etmemesini ve balarna kendilerinden baka bir dman musallat etmemesini diledim. Allah bu dileklerime karlk bana buyurdu ki: Ey Muhammed, ben bir eye hkmedince artk onun nne geilemez. Ben mmetimi kuraklk ve ktlkla helak etmememe ve onlarn zerine kendilerinden baka hi bir dman musallat etmeme konularnda dileklerini kabul ettim. Fakat aralarnda belirecek dmanlk sonunda birbirlerini ldrecekler ve yek dierlerini esir edeceklerdir. (Mslim, Kitab El-Fiten, Ve Erati El-Sa'ah, mmetin Bir Ksm Dierini ldrecei Bab, H. No: 2889, c. 4, s. 2215.) Yukardaki hadisi aynen rivayet eden Brkan (El-Brkani: El-Hafz, Ebu Bekir, Ahmed, b. Muhammed b. Ahmed Galib El-Brkani'dir. 333 h'de dodu. lim elde etmek iin seyahatlere kt. Ktphane biriktirdi. Hadisi, Fkh, Kur'an' ve Gramer'i iyi bilen biriydi. Hadis konusunda gzel eserleri vardr. 425 h'de vefat etti. -Allah ona rahmet etsin- Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 12, s. 36; El-Lbab Fi Tehzib El-Ensab, c. 1, s. 140.) bu noktadan itibaren Peygamberimizin szlerini yle baladn sylyor: .. Bir kere aralarna kl girince artk Kyamet gnne kadar kalkmayacaktr. mmetimin bir ksm mriklere katlmadka ve dier bir ksm da putlara tapmadka Kyamet kopmayacaktr. Bu arada mmetim arasnda otuz yalanc ortaya kp Peygamber olduklarn ileri sreceklerdir. Oysa Ben peygamberlerin sonuncusuyum, Ben'den sonra peygamber yoktur. Fakat mmetimin bir gurubu her zaman hak yolda baaryla yryecek, kendilerini desteksiz ve yzst brakanlar, Allah'n son emri (Kyamet gn) gelinceye kadar, onlara zararl olamayacaklardr. (Mellifin burada anlatt fazlalyla birlikte Sevban'n rivayet ettii bu hadisin tamamn Eb Davud Suneni'nde, Kitab El-Fiten Ve El-Melahim, Fitneleri Ve Kantlarn (delillerini)

Anlatma Bab, H. No: 4252, c. 4, s. 450-451-452'de kaydediyor. Tirmiz, Kitab El-Fiten H. No: 22O2'de rivayet ediyor. Ayn hadisi isim vermedii bir bab altnda 2219'da; Yine ayn hadisi, c. 4, s. 490,499'da, Yalanclar ortaya kncaya kadar (sanrm yalanc peygamberler kasdediliyor) Kyamet Kopmayacak adn verdii babda kaydediyor. Her iki hadisin de Hasen ve Sahih olduunu sylyor. bn Mce ise -szel dizgede baz deiikliklerle- Kitab El-Fiten, H. No: 3952, c. 2, s. 1304'de rivayet ediyor.) Bu anlamda deiik kanallardan rivayet edilen ok sayda hadis vardr. Peygamberimiz bu hadislerin tmnde bu mmetin kesinlikle ayrla ve blnmeye urayacana iaret etmekte ve Allah'n ayrlk hastalndan uzak kalacaklarn takdir ettii kesimi bu tehlike karsnda uyarmaktadr. Nitekim Nezzal b. Sebure'nin (Tabiin'nin byk ve erdemlilerinden olan bu zatn asl ad, Nezzal b. Sebre, El-Hilal, El-mir'dir. Peygamber'i grd de sylenir. Hz. Ali, Abdullah bn Mes'ud ve dier sahabilerden hadis rivayet etmitir. ab, El-Dahhak gibi bir takm hadisiler de ondan hadis rivayet etmilerdir. Yahya b. Muin ve dier hadis tenkitileri, gvenilir olduunu sylyorlar. Bkz. Kitab El-Cerh ve El-Ta'dil, c. 7, s. 498, biyografi No: 2279; Esed El-be, c. 5, s. 45.) anlattna gre sahabilerden Abdullah b. Mesud -Allah ondan raz olsun- yle diyor: Bir defasnda bir arkadamzn Kur'ann bir ayetini Peygamberimizden duymu olduumdan deiik bir ekilde okuduunu grnce, hemen elinden tutup kendisini Raslllah'n yanna gtrdm ve meseleyi O'na anlattm, fakat yznde memnuniyetsiz bir ifadenin belirdiini grdm. Bu arada yle buyurdu: Her ikinizin de okuduu dorudur. Sakn ihtilafa dmeyiniz, nk sizden nceki mmetler ihtilafa dtkleri iin helak oldular. (Hadise Mslim'de rastlyamadm. Ancak Buhari ve Ahmed'in Msnedinde grdm. Bkz. S. El-Buhri, Kitab El-Husumat, Kiiler (Yahudi ve Mslmanlar) Arasndaki Dmanl Anlatan Bab: Feth El-Bri, H. No: 2410, c. 5, s. 70, Buhari hadisi, birden ok konuda tahri ediyor. H. No: 3476-5062, Feth El-Bri; Msned'i Ahmed, c. 1, s. 412-456.) Grld gibi Peygamberimiz bu olayda atan taraflardan her ikisinin kar taraftaki hakllk payn reddeden ekli ile ihtilafa dmeyi, ayrla kaplmay yasaklyor. nk her iki sahabi de ayeti doru okumutur. Peygamberimiz bu ihtilf yasaklarken daha nceki mmetlerin ihtilafa ddkleri iin helak olduklarn gereke olarak gstermitir. Nitekim daha sonralar am ve Irak halknn Kur'ann baz ayetlerini farkl harflerle okuduklarn gren Huzeyfe b. Yeman, halife Osman'a yle demitir. Bu mmetin imdadna yeti de, daha nceki mmetlerin balarna geldii gibi kitablan konusunda ayrla dmesinler. (Hadisi, Buhari rivayet ediyor. u szcklerle Edirk Hazihi el mme, kable en yahtelifu ihtilafe el yahd ve el nesara (Yahudi ve Hristiyanlarn elikilerine dmeden bu mmetin imdadna yeti). Bkz. Buhari, Kitab El-Fedail El-Kur'an, Kur'an'n Toplanmas (Bir araya getirilmesi) bab: H. No: 4987, Feth El-Bari, c. 9, s. 11.) Bu hadisten iki sonu kyor. Biri bu tip konularda ihtilafa dmenin haram olduu ve br de bizden nceki mmetlerin balarna gelenlerden ders alarak onlara benzemekten kanmamz gerektiidir. indekiler Birinci Blm

 kinci Blm htilaflarn yz

htilaflarn yz Fikir Ayrlklarnn eitleri Kader le lgili Tartmalar Benzemekten Sakndrmann Yarar Yahudi ve Hristiyanlara Ters Dmek Yasak Vakitler Oturan Bir Kimseye Ayakta Durarak Hrmet Etmek Yasaktr M'min Her Durumda Kardeini Desteklemelidir Yabanc Modalara zenmek Sade Yaamak Tavsiye Edilmitir NDEKLER

htilaflarn yz Bilmek gerekir ki, bu mmet arasnda doan ve ihtiraslar krkleyen ou ihtilaflarn bu eitten olduunu grrsn. Baka bir deyimle bu ihtilaflar ounlukla taraflardan birinin savunduu tezde tmyle veya ksmen hakl, buna karlk kar taraf reddederken haksz olduu ihtilflardr. Tpk yukarda anlattmz olayda Peygamberimiz'in hakemliine bavuran iki Kur'an okuyucusu gibi. Bu olayda okuyucularn her ikisi de kendi okuma tarznda hakl, fakat kar tarafn okuma tarznn yanl olduunu sylerken hakszdr. nk insan ounlukla bir eyi ispat edip benimserken deil de, bir eyi inkr edip yalanlama eklinde beliren reddetme tutumu srasnda cahaletin penesine der. Sebebine gelince insann ispat

ettii eyi kavramas, reddettii eyi kavramasndan daha kolaydr. Byle olduu iindir ki, bu mmetin Kur'an ayetlerini karlatrp aralarnda eliki aramas yasaklanmtr. nk eliki arama amac ile karlatrmann z karlatrlan ayetler arasnda badamazlk olduu farzedildii takdirde bu ayetlerden birine inanp brn reddetmektir. Sebebine gelince iki zt ey biraraya gelemez. Bunun bir rnei Mslim'in, sahabilerden Abdullah b. Rebah'a (Bu kii Ebu Halid Abdullah b. Rebaha El-Ensari El-Medeni'dir. Basra'da yaad. El-Acl, bn Sa'd Nesa ve dier hadisilere gre gvenilirdir. H. 90 senesi iinde vefat etti. Bkz. bn Sa'd, Tabakat El-Kbra, c. 7, s. 212; Tehzib ElTehzib, c. 5, s. 207, biyografi No: 357.) dayanarak anlatt u olaydr. Bu olayn ilk kayna olan Abdullah b. Amr -Allah her ikisinden de raz olsun-unlar anlatyor: Bir gn le sularnda Peygamberimiz'in yanna gitmitim. O srada Raslllah, Mescidde yoktu. Bu arada iki kiinin bir ayetin nasl okunmas gerektii konusunda tartmakta olduklarn iittim. Tam bu srada Raslllah kageldi, fkeli olduu yznden okunuyordu. Bize dnerek: Sizden nceki mmetler kitablar konusunda ihtilafa dtkleri iin helak oldular. buyurdu. (Mslim, Kitab El-lm, Kur'an'n Mteabihlerine Uymann Sakncas... Bab, H. No: 2666, c. 4, s. 2053.) Grld gibi Raslllah kzgnlnn sebebi olarak bizden nceki mmetlerin helak olmalarna yolaan kitab hakknda ihtilafa dme tutumuna balyor. Bu da eski mmetlerin bu konudaki tutumundan belirlilikle ve dier alanlardaki tutumlarndan da genellikle uzak durmamz gerektiini gsterir. Cenab- Allah'n (c.c.) Kur'an'da akladna gre ihtilaf iki ksmdr. Birincisinde atan taraflarn her ikisi de knanmtr. Aadaki ayetler bu eit ihtilafa rnektirler: Eer Rabb'in dileseydi, btn insanlar tek bir mmet yapard. Fakat insanlar srekli olarak ihtilafa dyorlar. Yalnz Rabbinin rahmet ederek ihtilaftan sakndrdklar mstesna... (Hud: 118-119.) Grld gibi, Cenab- Allah, bu ayette rahmet bulanlarn ihtilaftan uzak kalan kimseler olduklarn belirtiyor. u ayetler de ayni anlamdadr: nk Allah, kitab gerekle indirmitir: Kitab hakknda ihtilfa denler derin bir anlamazla saplanmlardr. (Bakara: 176) Kendilerine kitab verilenler, onlara ilim geldikten sonra srf aralarndaki kskanlktan dolay ihtilfa dtler. (l-i mran: 19) Sakn kendilerine ak deliller geldikten sonra ayrla saplanp ihtilafa denler gibi olmaynz. (l-i mran: 105) Dinlerinde ayrla dp gurup gurup blnenlere Sen'in yapacan hi bir ey yoktur. (En'am: 159) teyandan Cenab- Allah (c.c.) hristiyanlar arasndaki ihtilaf anlatrken yle buyuruyor: Bu yzden Kyamet gnne kadar aralarna kin ve dmanlk saldk. Allah ilerde onlara ne yaptklarn bir bir haber verecektir. (Mide:14)

Yahudiler arasndaki ihtilaf da Kur'an'n iki yerinde yle anlatlyor: Biz onlarn arasna Kyamet gnne kadar srecek kin ve dmanlk saldk. Ne zaman bir sava atei yaksalar Allah onu sndrr. (Mide: 64) Fakat onlar dinleri konusunda eitli guruplara blnp paralandlar. Her gurup kendi inanc ile bbrlenir oldu. (M'minun: 53) te yandan Peygamberimiz: leride mmetinin yetmi guruba ayrlacan bildirdikten sonra: Bu guruplarn, biri dnda hepsinin cehennemlik olduunu ve bu tek gurubun Cemaat gurubu baka bir rivayete gre de: Bu gurup, bu gn Ben'im ve sahabilerimin yolundan gidenler olduunu buyurmutur. (Bu hadisten geen sayfalarda sz edildi. Geni bilgi iin, Muhammed Nasr El-Din El-Albn'nin F Silsile ElEhadis El-Sahih, eserinin, c. 1, H. No: 204'e bavurunuz. zellikle, Hepisi cehennemliktirler... blmne. Mellifin iaret ettii dier bir rivayet yoluyla hadisi Hakim, El-Mstedrek, c. 1, s. 128129'da birbirini dorulayan yollarla, tahri ediyor. Hkim, Hadisin salaml konusunda bu senetler, (ravi zincirleri) Hccet olabilmesi iin yeterlidir der. Bkz. c. 1, s. 128.) Baka bir deyimle ihtilaf karan taraflarn ezici bir ounlukla helak olacaklarn, bunlarn iinde sadece bir gurubun kurtulacan ve bu gurubun ehl-i snnet vel cemaat gurubu olduunu aka haber vermitir. htilafn bu eidinde taraflarn atma sebebi bazan kt niyettir. Bu durumda vicdanlar kin ve azgnlk duygulan, yer yznde kargaalk kararak mevki kapma ihtiras ve buna benzer irkin arzular egemen olur. O zaman insan karsna ald kimseye stn gelebilmek iin onun szn veya davrann knamaktan ya da onu kk drmekten zevk duyar. Tpk bunlar gibi kendisi ile ayn soyu, ayn mezhebi, ayn beldeyi paylaanlarn veya dostlarnn grlerini destekler. nk bu yollardan kendisine yakn grd grlerin yaygnlap tutulmas ona eref ve mevki kazandrr. nsanlar arasnda bu tip tutumlar ne kadar da yaygndr! htilafn bu eidi zulmdr, hak snrn amaktr. Kimi zaman da ihtilaf krkleyen sebep, ya taraflarn aralarndaki atma konusunun gerek mahiyetini bilememeleri veya tartan taraflardan birinin kar tarafn dayand delili kavrayamamalar, ya da taraflardan birinin kendi delil ve hkmnn hakllk gerekesini bildii halde karsndakinin delil ve yargsnn hakllk paym bilememesidir. Demek ki, ana sebepleri cahalet ve zulmdr ki, bu iki ey btn ktlklerin kaynaklandr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.): Fakat bu emaneti insan yklendi. Hi phesiz, O ok zalim ve ok cahildir. buyuruyor. (Ahzab:72.) indekiler kinci Blm

 Fikir Ayrlklarnn eitleri Fikir ayrlklarnn (ihtilaflarn) eitlerine gelince bunlar: - benzerler arasndaki ayrlklar ve - ztlar arasndaki ihtilaflar olmak zere balca iki ksma ayrlrlar. Benzerler arasndaki ihtilaflar da bir ka eittir. Bu tip gr farklarnn kiminde sz konusu olan her iki gr veya davran doru olabilir. Mesela Yukarda anlattmz Kur'an okuyan iki sahabinin okuyular arasndaki farkllklar gibi. Byle olduu iin Peygamberimiz bu iki sahabiye Her ikinizin de okuyuu dorudur diyerek o konuda tartmamalarn emretmitir. Ezan, kamet, iftitah tekbiri, birinci ve ikinci teehhd (Ettehiyat'ye oturma), korkulu durumlarda namaz klma, bayram tekbirleri, cenaze tekbirleri ve bunlara benzer konularda grlen ve her ne kadar Bazlar daha faziletlidir deniyorsa da, aslnda hepsi de eriata uygun klar ieren farkllklar da bu kategoriye girer. unu hemen belirtelim ki, bu tip ihtilaflar yznden bu mmetin baz guruplar arasnda kan dkld olmutur. Kamet cmlelerini birer kere veya ikier kere okumak ve benzeri tartma konular gibi ki, bu tutum haramn ta kendisidir. Bu tip konularda ii o kadar ileri dereceye vardran kimselerin ounun ya kalblerinde bu tartma konularnn klarndan biri lehine ar hassasiyet tadklarn veya Peygamberimizin bu konudaki yukarda belgelendirdiimiz yasaklamasna ramen yasaklayc bir tavr takndklarn gryoruz. Yine bu kategoriye giren gr ayrlklarnn bazlarnda ifade tarzlarnn farkllna ramen kar karya gelen grlerin her ikisi de aslnda ayni anlamda olabilir. Nitekim insanlarn ou ele alnan konunun ya tarifinde ya delillendirme biiminde ya isimlendirilmesinde ya tasnifinde veya baka bir zihni ileminde deiik kelimeler kullandklar grlr. Arkasndan da ya cahillikten veya zulmden, bu nemsiz ztl abartarak, taraflardan birini vmeye brn yermeye kalkr. Yine bu tip gr ayrlklarnn bazlarnda kar karya gelen klar farkl anlamldr ama aralarnda badamazlk ve eliki yoktur. Yani her ne kadar berikinin anlam tekininki ile ayni deilse de, hem beriki k hem de teki k dorudur. Bu, tartmalarda sk sk rastlanan bir durumdur. Bu tip gr ayrlklarnn dier kesiminde ise, her iki k eriata uygundur. Fakat adamn biri veya guruplardan biri beriki gr tutarken, teki de br gr tercih etmitir. Aslnda grlerin veya yollarn her ikisi de dince gzeldir. Fakat bir sre sonra yine ya cehalet veya zulm yznden hi bir yarar hi bir bilgiye hatta hi bir uurlu niyete dayanmakszn bu grlerden biri ya hor grlmeye veya stn tutulmaya kalklr.

Ztlar aras ihtilaflara gelince; bu durumda ya usul veya detay (teferruat) ile ilgili iki elikili, iki uzlamaz grle kar karyayz demektir. Bu sylediimiz Doru tektir diyen ounluun yaklam uyarncadr. Yoksa Her mtehid, her ilmi aratrc doru sonuca varr diyenlere gre bu eit gr ayrlklar da ztlar aras ihtilaflar doal, Benzerler aras ayrlklar kategorisine girer. Hi phesiz gr ayrlnn bu eidinde i daha ciddi ve taraflar aras gerginlik daha yksektir. nk ortada iki eliik gr vardr. Fakat byle atmalarda sk sk u durumla karlarz. Yanl ve eri kk savunan tarafta az da olsa bir hakllk pay veya u ya da bu oranda hakll gerektirecek ciddi bir delil vardr. Ama hakl taraf bu gerei iine sindiremeyerek kar tarafn grn kknden reddeder. O zaman da eri taraf tamamen eri ve doru tarafda erilik, pay olan bir doru olur. Bu durum ehl-i snnet alimlerinin kaderle, Allah'n sfatlar ile sahabilerle ve bunlara benzer baz konularla ilgili ou grlerinde grlebilir. Bu konularda bidat ehlinin durumu ise zaten bellidir. Yine bu duruma ou fkh alimleri arasnda, daha dorusu yakn dnemin ou fkh fetvalar arasnda, rastlayabildiimiz gibi ayn durumu fkhlarla tasavvufular arasnda ve tasavvufun eitli tarikatleri arasnda da grebiliyoruz. Allah'n kendilerine hidayet ve nur balad kimseler gerek Kuranda gerekse hadiste bu eit tutumlara getirilen yasaklamalarn tad ak yarar grmekte gecikmez. Geri salkl zihinler byle bir tutumu prensip olarak reddederler ki, bu nur zerine nur olur. Fakat Allah'n nur vermedii kimselerde nurun krnts bile bulunmaz. Benzerler aras ihtilaflar da taraflarn her ikisi de phesiz hakldr. Fakat karsndakine edep, kurallarn aarak saldran taraf knanmtr. Kur'an- Kerim byle bir durumda her hangi bir taraftan saldn gelmedii takdirde her iki taraf da vmtr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Hurma aalarndan her hangi bir eyi kesmeniz, yahud aalar kkleri zerinde brakmanz hep Allah'n izni ile ve O'nun yoldan kanlar cezalandrmas iindir. (Har: 5) Bilindii gibi Beni Nadir olay srasnda sahabiler sava alanndaki hurma aalarn kesme konusunda anlamazla dmler, kimisi nne den aalar keserken, kimisi kesmemiti. te ayet bu olayla ilgilidir. Ayn gerei dile getiren baka bir ayet de yledir: Davud ile Sleyman, iine davar giren ekin hakknda hkm verdikleri zaman onlarn bu hkmlerine biz ahid idik. Biz o meselenin hkmn Sleyman'a bildirmitik. Ayrca her ikisine de hkm ve bilgi vermitik. (Enbiya: 78) Grld gibi ayette anlay ve kavrama yetenei Sleyman'n zellii olarak belirtilmekle birlikte hem Davud ve hem de Sleyman -selm zerlerine olsun- bilgi ve hkm sahipleri olmakla vlmektedirler. Yine Beni Kurayza Sava gn, Peygamberimiz'in (salt ve selm zerine olsun) verilmi bir karar dolayl biimde onaylamas ayni gerekeye dayanr. Bu savata bir ara: Beni Kurayza'nn yanna varncaya kadar hi kimse ikindiyi klmasn. diye seslenildii duyulmutu. Bunun zerine Peygamberimiz de Hayr, yle olmaz demeyerek:

kindi namazn vaktinde klan klsn. Vaktinde klmayanlar ise Beni Kurayza'nn yanna varnca namazlarn klarlar. buyurmutur. (Ben Kurayza: slamdan nce Medine evresine yerleen kk bir Yahudi kabilesidir. Evs oymayla bar antlamas yapmlard.Medine'nin yaknlarnda kaleleri, kkleri ve ekin tarlalar vard. Peygamber (salt ve selm zerine olsun) le savamyacaklarna ve dmana yardmc olmayacaklarna dair antlama yapmlard. Ne var ki, Ahzab Gn (Hendek Sava srasnda, Kurey ve Gatafan kabilelerinin btn kollaryla mslmanlarn zerine yrdkleri gn) Raslllah (salt ve selm zerine olsun) ile yaptklar szlemeyi bozdular. Kurey Mriklerine ve Gatafan Kabilesine arka ktlar. Ne zaman Allah, gnderdii bir rzgar araclyla dman ordularn datt, Cebrail Allah'n emriyle geldi Peygamber ve Ashab'nn silahlarn aa koymadan, Ben Kurayza oymana ynelmeleri gerektiini bildirdi. Bunun zerine Raslllah (salt ve selm zerine olsun): Hi kimse, Ben Kurayza'ya (oymana) ulamadan, ikindi namazn klmasn buyurdu. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) onlar kuatt. Bu kuatma Sa'd b. Muaz'n (Allah ondan raz olsun) onlar hakkndaki yargsn bildirmesine kadar devam etti. O u hkm verdi: Savaabilenleri ldrlsn, savaamayanlar ise esir edilsin. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) bu hkm: Allah'n hkmyle hkmettin szyle onaylad. Kssa hakknda daha geni bilgi iin bkz. bn Kesir, El-Sire El-Nebeviye, c. 3, s. 223-243; Ayrca s. El-Buhari, Kitab El-Megazi, Peygamberin Ahzab'da geri dnmesi, Beni Kurayza'ya kmas Ve Onlar Kuatmas Bab, Feth El-Bri, c. 7, s. 407-416.) (Burada, Buhari ve Mslim'in ittifakla peygamberden rivayet ettikleri Beni Kurayza'ya ulancaya kadar kimse ikindi namazn klmasn hadisine iaret vardr. Bir kesim Sahabi namaz vaktinde klnr prensibinden hareketle, ikindi namazn yolda kldlar. teki kesimi ise, ikindi namaznn vakti gemesine ramen.B. Kurayza'ya ulancaya kadar namaz ertelediler. Raslllah hepisinin yaptn da onaylad. Mslim'de, ikindi yerine, le gemektedir. Bkz. Buhar, Kitab El-Havf, steyenin binitli olduu halde ima ile namaz klabilecei bab, Feth El-Br, H. No: 946, c. 2, s. 436, Hadisin dier blmleri, H. No: 4119'da kaydedilmektedir; Mslim, Kitab El-Cihad Ve El-Siyer, Savata Sr'atli Olma Bab, H. No: 1770, c. 3, s. 1391.) Bu tutumun en kesin delili Peygamberimizin u buyruudur: Hakim, bir olay aratrp doru hkme vard takdirde iki, aratrd halde doru hkme varamad takdirde bir sevap elde eder. (Buhari, Mslim'in zerine birletikleri bu hadisin szckleri yle balyor z Hakeme El-Hakim, Fectehede, Smme Esbe feleh Ecrani, Ve iza hakeme, fectehede, smme ahdae feleh ecrun Bkz. Sahih El-Buhari, Kitab El-'tisam, Blm; Hakim Bir Hkm Aratrp Doruyu bulduunda ya da Hata Ettiinde, Sevab, H. No: 7352. Feth ElBr, c. 13, s. 318; S. Mslim, Kitab El-Akdiye, Hakimin tihadnda Doruyu Bulmas ya da Hata Etmesi Halinde Alaca Karln Anlatlmas Blm, H. No: 1716, c. 3, s. 1342) Bu anlamda daha baka hadisler de vardr. Kur'anda zikredilen bir ikinci ihtilaf eidinde ise ayni mesele ile ilgili olarak iki zmreden biri olan mminler vlm ve br zmre yerilmitir. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor:

te biz baz peygamberleri dierlerinden stn kldk. Allah onlardan kimisi ile konutu ve kimilerini de derecelerce yceltti. Meryem olu sa'ya da ak deliller verdik ve onu Ruh-ul Kuds ile destekledik. Allah dileseydi onlardan sonra gelen milletler, kendilerine ak deliller geldikten sonra birbirlerini ldrmezlerdi. Fakat anlamazla dtler de onlardan kimi mmin ve kimi kafir oldu. Allah dileseydi, onlar biribirlerini ldrmezlerdi. (Bakara: 253) Ayetteki : Takat anlamazla dtler de onlardan kimi mmin ve kimi kfir oldu. ifadesi, bu zmrelerden biri olan mminleri vme ve br zmre olan kafirleri yerme anlam tar. Aadaki ayet de bu anlamdadr: te bunlar Rabb'leri hakknda atan iki hasm taraftr. Bu taraflardan kafir olanlara ateten elbiseler biilmitir. Balarnn stnden de kaynar irinli sular dklecektir onlarn. Bununla barsaklar ve derileri yarlacaktr. Ayrca onlar iin demir topuzlar da vardr. Her ne zaman cehennemden ve onun zdrabndan kmak isterlerse, yine oraya dndrlrler. Ve onlara Yanma azabn tadnz denir. (Hacc: 19-23) Ebu Zerr'den -Allah ondan raz olsun- rivayet edildiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu ayet hakknda yle buyurmutur: Bu ayet Bedir sava srasnda biribirleri ile vuruan iki taraf hakknda, yani Ali, Hamza ve Ubeyde b. Haris ile Kurey tarafndan onlarn karlarna kan Utbe, eybe ve Velid b. Utbe hakknda inmitir. (Reid Halife'lerin drdncs, Peygamberimizin, amca olu ve damad, Cennetle mjdelenen on kutlu kiiden biri ve Sahabi'nin ulularndan olan Hz. Ali'nin asl ad, Ali b. Ebi Talip b. Abdulmuttalip b. Hair El-Kura'dir. Hatice'den sonra mslman olanlarn ilkidir. Hicret gn Raslllah onu, yerine kendi yatanda brakt. Btn savalarda Raslllah'la birlikte bulundu. Savalardaki cengaverliiyle nldr. Allah O'nun eliyle Hayber'in kapsn at. Sahabenin en doru yarg veren ve en ok bilgili olanyd. (Allah ondan raz olsun) Bkz. El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 7, s. 324, 362; bn Sa'd Tabakat El-Kbra, c. 3, s. 19-40.) (Hamza Abdulmuttalib, b. Haim; Raslllah'n amcas ve st kardeidir. Sahabi'nin ulularndandr. Bi'setin ikinci yl mslman oldu. O'nun mslman olmas, mslmanlar mrikler karsnda glendirdi. nk Hamza, Kurey'in en cesuru ve en erdemlisiydi. Hicret etti. Bedir ve Uhud Savalarna katld. Uhudda ehid oldu (H. 3). Allah'n ve Rasl'nn arslan diye anlyordu. Bkz. Esed El-Gabe, c. 2, s. 46-50; bn Sa'd Tabakat, c. 3, s. 8.) (Raslllah'n amca olu, ulu Sahab'dir. Asl ad, Ubeyde b. Haris, b. Abdulmuttalib, b. Haim ElKura'dir. Mekke'de ilk mslman olanlardandr. Medine'ye hicret etti. Raslllah'n yannda saygn bir yeri vard. Muhacirlerin ilk sancaktar olan Haris, Bedir savana katld ve orada nl mrik Utbe ile vurutu. ki kl yaras ald ve bu yarann etkisiyle ehid oldu. (Allah ondan raz olsun) Bkz. Esed El-abe, c. 2, s. 356-357.) (Utbe ve eybe, Rabi'a b. Abdi ems b. Abdi Menaf El-Kurai'dirler. Bunlar Raslllah'a ve inananlara dman olan Mekke Mriklerinin en serkeleriydi (azllar). Bkz. Esed El-Gbe, ElBidaye ve El-nihaye, c. 3, s. 273.) Szn ksas, bu mmet arasnda ihtiraslarn krklenmesine yol aan ihtilaflarn ou, birinci kategoriye giren ayrlklardr. Bu ayrlklar ihtiraslar krklemek bir yana ii, kan dkmeye, mallar mubah saymaya, dmanlk ve derin kin duygularnn ekilmesine kadar gtrmlerdir. nk

taraflardan biri kar tarafn haklln kabul edip, ona insaf gstermemekte tersine sahip olduu haklla bir ok yanllklar eklemektedir. Tabii ki, kar taraf da yle. Nitekim, Cenab- Allah (c.c.) u ayetle insann ly amasn ihtilafn kayna saymtr. Oysa kendilerine kitab verilenler, onlara apak deliller geldikten sonra srf birbirlerine kar lsz tutumlar yznden o kitab hakknda ihtilafa dtler. nk ly amak bakalar karsnda hi bir snr tanmakszn hakszla girimek demektir. Bu mmete ibret olsun diye bu nokta Kur'ann bir ok yerinde tekrarlanarak vurgulanmtr. Ebu Hureyre -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen u hadiste de Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) mesele ile ilgili bir baka incelii dile getiriyor: Size sylemediim eyler hakknda beni rahat braknz. nk sizden ncekiler ok soru sorduklar ve Peygamberlerine ters dtkleri iin helak oldular. Ben size bir eyi yasaklaynca ondan kannz, buna karlk size bir ey emredince onu elinizden geldii oranda yerine getiriniz. (Buhar, Kitab El'tisam, Raslllah'n Snneti'ne Uyma Bab, Feth El-Br, H. No: 7288, c. 13, s. 251; Mslim, Kitab El-Hacc, Haccn mrde Birkez Farz Olduu Bab, H. No: 1337, c. 2, s. 975. Mslim, hadisi dier senetlerle de kaydediyor. Bu senetlerin hepsi, Ebu Hureyre'ye dayanyor. Kitab El-Fedail, Peygamberiz (salt ve selm zerine olsun) Saygnl, Zorunluluk Olmadka Ona ok Soru Sormay Brakma Bab, H. No: 1337, c. 4, s. 1830-1831.) Grld gibi, Peygamberimiz sahabilere emir vermedii eyleri kurcalamamalarn buyuruyor. Sebep olarak bu yzden daha nceki mmetlerin helak olduklarn belirtiyor. Yani daha nceki mmetler ok soru sorduklar ve peygamberlerin dediklerine kar ktklar iin helak olmulard. Nitekim bilindii gibi Cenab- Allah bize Kur'anda srailoullarnn, cihad ve dier baz konularda Musa'nn emirlerini dinlemediklerini ve kendilerine kurban etmelerini emrettii srn nitelikleri hakknda ona bir ok sorular sorduklarn detayl bir ekilde anlatmaktadr. Burada u noktay belirtelim. Yukardaki hadiste sz edilen: Peygamberlere kar ihtilaf dan maksad, -geri dorusunu Allah bilir, ama- peygamberlere kar gelmek, onlarn dediklerini yapmamak demektir. Hani hkmdara kar gelindii zaman Halk, hkmdara kar ihtilaf etti denmesi bu isyan olaynn bu ekilde ifade edilmesi gibi. Fakat ayette sz edilen ihtilaf ise halkn arasnda beliren gr ayrlklar anlamndadr. Geri bu ikisi biribirinden ayrlmaz, baka bir deyimle peygamberlere kar beliren ihtilaf, halk arasnda da ihtilafn domasna yol aar. Ayrca Kur'an hakkndaki ihtilaf, ya Kur'ann sz ve kelimeleri ile ilgili lafz (szel) bir gr ayrl olur. Yukarda anlattmz farkl okuma ekilleri gibi. Ya da gr ayrl ayetlerin yorumu ile ilgili olur. Yorum farkllklarndan kaynaklanan ihtilaflar ile ilgili olarak Ahmed b. Hanbel'in Msned adl hadis kitabnn bir yerinde yle deniyor: Amr b. uayb'n babasna dayanarak anlattna gre dedesi yle diyor: Bir defasnda bir ka kii Peygamberimizin kaps yannda oturmu konuuyorlard. Aralarndan biri: Allah yle yle demedi mi? dedi. Bunun zerine bir bakas da: Allah yle yle demedi mi? diye karlk verdi. Bu tartmay iiten Raslllah hemen dar frlad, yznde Sanki nar taneleri amt, hiddetli bir ekilde tartmalara yle dedi: Size byle yapmanz m emredildi? (veya size byle mi emir gnderildi?) Yani Allahn kitabnn baz ayetleri ile dier baz ayetlerini arptrasnz (ayetler arasnda eliki arayasnz) diyemi

emredildiniz? Sizden nceki mmetler, ite bu gibi tutumlar yznden helak oldular. Bu tip tartmalarn size hi bir faydas yoktur. Size emrettiklerime bakp onlar yerine getiriniz ve size yasakladklarma bakp onlardan vazgeiniz. (Msned-i Ahmed, c. 2, s. 196. Raviler gvenilirdir. Hadisin benzerini bn Mce, eserinin giriinde (mukaddime) kaydediyor. Bab, El-Kader, H. No: 85; c. 1, s. 33; Zevaid sahibi, bn Mce'nin bu hadisi iin, snad sahih, ravileri gvenilirdir diyor.) 25 (Amr b. uayb; Asl ad, Amr b. uayb b. Muhammed b. Abdullah b. Amr b. El-As'dr. Hadis kritercileri, (eletirmen) hakknda elikili konuuyorlar. Ama ounluk gvenilirlii grndedir. Ancak, babasndan ve dedesinden ald baz hadisleri kabul etmiyorlar. Kendisi kiilik olarak gvenilirdir. bn Hacer, El-Takrib'inde Sadkn (doru szl) diyor ve ondan drt hadis tahri ediyor. Bkz. Takrib El-Tehzb, c. 2, s. 74, Biyografi, 607; Tehzib El-Tehzib, c. 8, s. 48-55, Biyografi, No: 80.) Yine ayn kaynakta Davud b. Ebu Hind'e dayanlarak belirtildiine gre Peygamberimiz bir defasnda sahabilerin yanna kageldi, onlar o srada kader konusunda tartyorlard Bundan sonra yukardaki hadis olduu gibi naklediliyor. Yine ayni kaynakta yer aldna gre Amr b. uayb, babasna dayanarak dedesinin yle dediini naklediyor: Bir defasnda ben ve kardeim karlnda bana kzl develer balansa raz olmayacam bir toplantya katlmtk. Bir ara bir gurup yal sahabinin Peygamberimizin kaps nnde oturduklarn grdk. Onlarn arasna girmek istemediimiz iin bir kenara ekilip oturduk. O srada sahabiler Kur'an'n bir ayetini okuyarak yksek sesle zerinde tartmaya giritiler. Bunun zerine Raslllah anszn kapya kt, yz kzarmt ve tartan sahabilerin zerine toprak saarak yle buyurdu: Ar olunuz, ey sahabilerim. Sizden nceki mmetler bu yzden helak oldular. Yani onlar Peygamberlerine ters dtkleri ve kendilerine gelen kitabn hkmleri arasnda eliki aradklar iin helak oldular. Kur'an, baz ayetleri ile dier baz ayetlerini rtmek, yalanlamak iin deil, btn ayetleri ile birbirini desteklemek zere inmitir. Kur'ann bildiiniz ksmlarn uygulaynz ve bilmediiniz ksmlarn da bilenlere havale ediniz. (Hadisi Ahmed bn Hanbel, El-Msned, c. 2, s. 181'de tahri ediyor. Ayn Hadisi, c. 2, s. 185'de ksa olarak kaydediyor.) Yine ayn kaynan ve ayn rivayet zincirinin belirttiine gre: Peygamberimiz bir gn kapya kt, o srada baz sahabiler kader hakknda konuuyorlard. Bu durumu gren Raslllah'n ehresinde kzgnlktan sanki nar taneleri amt. Tartan sahabilere yle buyurdu: Niye Kur'an'n baz ksmlarn dier baz ksmlar ile kar karya getiriyorsunuz? Sizden nceki mmetler bu yzden helak oldu. Hadisin ravisi szlerini yle balyor; Peygamberimizin katldm hi bir toplants iin bu kadar hayflanmamtm. Bunun kadar hayflandm, yazklandm bir toplant olmamtr. nk ben o toplantda yoktum. (Msned-i Ahmed, c. 2, s. 178.) Grld gibi bu hadis Amr b. uayb'dan iitilerek bir ka kanal tarafndan rivayet edilmitir. teyandan bn-i Mace, Snen adl kaynak eserinde ayni hadisi Muaviye'ye dayanarak zikretmitir. teyandan Ahmed b. Hanbel (halife) Mtevekkil'e yazd mektupta bu hadise yer verdii gibi hilafet

sarayndaki tartma srasnda karsndakilere: Kurann baz ayetlerini dier baz ayetlerine kar delil olarak kullanmamz yasaklanmtr dedi. nk bu deerli imam, bu hadise uymamann, ona kar kmann yol aaca byk fesad iyi biliyordu. Yine bu hadisle ayn anlama gelen baka bir hadise de Tirmiz Ebu Hureyre'ye dayanarak yer vermitir. (Mtevekkil Abbas Halifelerinden olan bu kiinin asl ad, Cafer, b. El-Mu'tasm, b. Harun El-Reid b. Muhammed b. El-Mehd b. Eb Cafer, El-Mansur, El-Abbas'dr. H. 207'de dodu. Kardei ElVsik'ten sonra halife oldu (h. 232). Hilafeti srasnda snnetin korunmasna yardmc oldu. Bid'at ve bid'atlarn tozduman olmasn salad. mam Ahmed b. Hanbel'i, Kur'an'n mahluk olduu grn yayanlara kar verdii mcadeleden tr yceltti, hadis alimlerinin en stn olarak nn yayd. Bid'atlarn yaylmalarn engelledi. 247 h.'de vefat etti. (Allah ona rahmet eylesin) Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 10, s. 349-352.) (bn El-Cevz, Menakib, El imam, Ahmed, isimli esirinin 461-462. sayfalarnda bu mektupdan sz ediyor. Bu eseri Dr. Abdullah El-Trk tahkik etmi. Ebu Nuaym Hilye, c. 9, s. 216-217'de mam Ahmed'in biyografisini anlatt ksmda, ayn mektub hakknda bilgi veriyor.) indekiler kinci Blm

Kader le lgili Tartmalar Bu konuda sylenecek sz oktur, fakat bizim imdiki maksadmz bu deildir. Bizim imdiki asl amacmz daha nceki mmetlere benzemenin bu mmet iin tad tehlikeyi vurgulamaktr. nk yukardaki hadisin z Peygamberimizin belirttii gibi: nsanolunun helak oluunun temel sebebi kader hakknda tartmaktr. Sebebine gelince: Evren, aydnlk ve karanlk olmak zere iki zt gerekten meydana gelmitir diyen Mecuslerin mezhebi olsun, Evren'in Kadm (varlnn balangc yok) diyen Sabiilerin (yldzlara tapanlarn) ve dier maddecilerin mezhepleri olsun, bu mmetin ve dier mmetlerin mecuslerinin nice mezhepleri olsun, eriatleri inkr eden bir ok akmlarn mezhepleri olsun, bunlarn hepsi temelde kader konusuna dayanr. (Mecsiler: Aydnla, atee, karanla, gnee, aya, tapan bir topluluktur. Evrenin iki tanrs olduuna inanrlar. ran ve evresinde yaarlar, slam bu sama inanc ortadan kaldrd. Fakat ii'ler, ihvan El-Saf, Behai'ler, Nusayri'ler Batniler, Kaderciler ve dier ekoller zerindeki izi tamamen silinmedi.)

(Szlkte Sabi: Dinini brakp baka bir dine giren kimse demektir. Sabii'ler, yldzlara ve meleklere tapan bir cemaattr. Hi bir dine inanmayp doduklar gibi yaadklar da sylenir. Geni bilgi iin bkz. Tefsir-i bn Kesir, c. 1, s. 104.) (Bu mmetin mecsilerinden ama, Kaderiye ekoldr. Bu ismin onlara Peygamber tarafndan verildiini bildiren hadisler vardr, bn Mce, H. No: 97, c. 1, s. ; Ebu Davud, Kitab El-Snne, Kader bab Hadis No: 4691; Msned-i Ahmed, c. 2, s. 125; c. 5, s. 407; bn Ebi sim, Kitab El-Snne, c. 1, s. 144-145, H. No: 329. Konuyla ilgili dier rivayetler hadis imamlannca zayf grlm. Ancak rivayetlerin bazs, bazsn takviye eder niteliktedir. Bu adn onlara verilmesine gelince onlar, Allah erri yaratmad ve takdir etmedi, dediler. Mu'tezileler gibi, insann kendi eylemlerinin yaratcs olduuna inanyorlard. Bu nedenle Mecsilere benzediler. Allah iyiliklerin ve aydnln yaratcsdr. szleriyle de belki tpatp onlar gibiydiler, inanlarna gre errin, karanln yaratcs bakadr. Yce Allah, zalimlerin btn bu sylediklerinden uzaktr. Bkz. El-Firak Beyn El-Firak, s. 94-95; bn Teymiye, Mecmu, El-Fetava, c. 8, s. 258-261.) Sebebine gelince bu akmlar, Allah'n eyleminin (fiilinin) sebebini, yani yaptklarnn nedenini tartma konusu yaptlar. Byle olunca Cenab- Allah' sradan varlklara benzetmenin gerei olarak, O'nun eylemlerini nedene balayabilecekleri bir ey ortaya koymak istediler ve sapkln koyusuna dtler. nk ya Allah'n eyleminin srekli ekilde O'nun zne yapk olduunu, ya bu eylemlerin iki ayr yapcs (faili) olduunu, ya eylemin bir ksmn Allah'n ve dier ksmn yaratklarn ilediklerini ileri srmlerdir. teyandan Allah'n eylemi (fiili) ile emri arasnda kendilerince eliki grdklerinde de ya O yaptnn zddn emretmez veya O emrettiinin zddn takdir etmez demilerdir. Bylece kimi kaderi onaylayp Allah'n emrini inkr ederken, kimi de, O'nun emrini onaylayp kaderi inkr etmitir. nk taraflarn her ikisi de zaman zaman bu ikisinin (kader ile emrin) badamasn imknsz saymlardr. Taraflarn her biri, kar tarafn onayladn inkr ederken yanlgya dmtr. Bu sk sk byle olur. nk bir eyin hkmlerinden, eklenti ve uzantlarndan nce o eyin z, kendisi tartmaya konu olur. Bu byle olduu iin Peygamberimiz : Onun (Kur'an'n) bildiiniz ksmlarn uygulaynz ve bilmediiniz ksmlarn da bilenlere havale ediniz buyurmutur. Bu hadisleri burada ele almaktaki maksadmz, Kur'an- Kerim'den okuduumuz Allah'n (c.c.): Daha ncekiler gibi erilie daldnz buyruuna paralel vurgulamalarn snnette ve hadiste varolduunu gstermektir. te sahabilerden Vakd- Leysi'nin (Vakd- Leysi; Asl ad, Muhammed, b. Mslim b. Abdullah bn ihab El-Zhr'dir. Beni Zhre b. Kilab kabilesindendir. Knyesi, Ebu Bekir'dir. k hadis tedvincisi (toplayp sistematik bir hale getirmek) dir. Bir ksm sahabiden hadis dinlemitir. Medine Tabii'lerindendir. Gvenilir hadis hafzdr. Hadisin salaml zerinde ok titizdir. Drdnc kuak Tabiilerden olan bu zat H. 125'de vefat etti. (Allah rahmet etsin) Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 207, Biyografi No: 702. El-Cerh Ve El-Ta'dil, c. 8, s. 71-74, biyografi No: 318.) u anlattklar da bu kategoridendir: Peygamberimizle birlikte Huneyn savana kmtk. O srada biz daha yeni mslman olmutuk. Bir ara mriklerin bir aacn evresinde halkalandklar ve silhlarn da bu aaca astklarn grdk. Buna Zat- Envat adn veriyorlard. Biz de bir aacn yanna varnca Peygamberimize:

Ya Raslllah, biz de, onlar gibi, zat- Envat yapalm m? deyince Raslllah bize u cevab verdi: Allahuekber! Bu dediiniz onlarn geleneklerinden biridir. Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederek sylyorum ki, bu syledikleriniz, srailoullarnn Musa'ya ey Musa, onlarn nasl ilhlar varsa bize de yle bir ilh yap (Araf, 138) demelerine benzer. Sizden ncekilerin gelenek ve adetlerine ilerde dnmeden dalacaksnz. ( M. Ahmed b. Hanbel, c. 5, s. 218, Ebi Vakid ElLeys'ye dayanarak; Tirmiz, Kitab El-Fiten, Sizden ncekilerin Trelerine Oldumolas Atlacaksnz Bab, H. No: 2180, c. 4, s. 475. Hadise Malik'in Muvattasnda ve Nesa'nin Snen'inde (El-Snen-i Sura -Kk Snen) rastlyamadm.) Bu arada daha nce sunduumuz bu konudaki iki hadisi tekrar hatrlayalm. Buhari ile Mslim'in Ebu Said-l Hudri'ye dayandrarak yer verdikleri ilk hadiste Peygamberimiz yle buyurmutu: Sizden ncekilerin geleneklerine kesinlikle klklna uyacaksnz. yle ki, onlar kertenkele deliine girse siz de (mutlaka bir hikmeti vardr) diyerek oraya gireceksiniz. Sahabilerin: Ya Raslllah, bizden ncekilerden kasdnz yahudiler ile hrstiyanlar mdr? eklindeki sorusuna karlk Raslllah: Baka kimler olabilir? diye cevap verdi. Buhar'de (mam Buhar: Asl ad, Muhammed b. smail b. brahim b. El-Muira, El-Caferi ElBuhardir. Knyesi, Ebu Abdullah'dr. Allah'n kitabndan sonra, en sahih kitabn sahibidir. mmet, hadis konusunda imam olduunda birlemitir. bn Hacer El-Takrib isimli eserinde, Hadis ezberlemede da, gvenilir hadisilikte dnyann imamdr. diyor. H. 256'da 62 yandayken vefat etti. (Allah rahmet etsin) Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 144, Biyografi No: 43.) yer alan ve Ebu Hureyre tarafndan rivayet edilen ikinci hadiste de Peygamberimiz yle buyurmutu: mmetim dirsek dirsek, kar kar daha nceki dnemlerin yolunu benimseyecektir. (S. Buhari, Kitab El-'tisam, Bi El-Kitab ve El-Snne, Peygamberin Sizden ncekilerin trelerine mutlaka uyacaksnz sz bab, H. No: 7319, Feth El-Bari, c. 13, s. 200.) Sahabilerin: Persleri ve Bizansllar m kastediyorsunuz eklindeki sorusuna Peygamberimiz: Daha baka kimler var ki? diye karlk vermitir. Btn bu hadislerde haber kayna olan Peygamberimiz, bu benzeme olaylarnn meydana geleceini nceden bildirmi ve byle yapacak olanlar knamtr. Tpk Kyamet gnnn eiinde meydana gelecek olan almet nitelikli ktlkleri ve ilenecek olan byk haramlar nceden haber verii gibi. Bunlardan aka anlalyor ki; yahudilere, hrstiyanlara, perslere ve bizansllara benzemek gerek Allah'n ve gerekse Peygamberimizin knadklar bir tutumdur. Bizim buradaki amacmz da bunu belirtmektir. indekiler

kinci Blm

Benzemekten Sakndrmann Yarar Kitab ile snnet bu benzemenin meydana geleceini nceden haber verdiklerine gre bunu yasaklamann ne faydas olabilir? diyemeyiz. nk ayn kitab ve snnet Kyamet gnne kadar bu mmet arasnda Allah tarafndan Peygamberimize gnderilen gereklere bal bir kesimin her zaman varolacan ve yine bu mmetin hi bir zaman sapklkta birlemeyeceini de haber veriyor. Byle olunca dier mmetlere benzemeyi yasaklamak hakka bal kesimin artmasn, kklemesini ve imannn kuvvetlenmesini salayc etki yapar. Dualarn kabul edicisi olan Allah'dan, bizleri de bu hakka bal kesimden eylemesini diliyoruz. Ayrca bu yasaklama ile hi kimsenin sz konusu benzerlikten vazgemeyecei farzedilse bile, verilen bu bilgiler sayesinde bu irkin tutumun ktl bilinmi ve buna inanlm olacaktr. Oysa Allah'n holanmad bir eyi srf bilmek ve bu konuda inan sahibi olmak da yararl bir eydir. Her ne kadar bu bilginin gerektirdii gibi davranlmam olsa bile. Daha dorusu bilmek ve inanmak, bilgi ile birlikte olmayan amelden ve davrantan daha nemli ve daha faydaldr. nk insann iyilii tanyp, ktln kt olduunu kabul etmesi ne iyilii tanyan ve nede ktln ktln bilen l kalbi bir kimse olmasndan ok daha iyidir. Baksanza, Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Mslim'de yer alan u hadiste ne buyuruyor: inizden kim her hangi bir ktlk grrse onu eli ile deitirsin (bilfiil ortadan kaldrsn). Eer buna gc yetmezse onu dili ile deitirsin (ktln kt olduunu dile getirsin). Eer buna da gc yetmezse ktl kalbi ile deitirsin (ona kar nefret beslesin). Bu imann en zayf derecesidir. (S. Mslim, Kitab El-man, Mnkerden sakndrmann iman gerei olduu, imann artp eksildii, Marufla, emr, Mnker'den sakndrmann gereklilii bab, H. No: 49, c. 1, s. 69.) Baka bir rivayete gre hadisin son ksm: Bunun (ktle kar kalble nefret duymann) tesinde hardal tanesi kadar bile iman yoktur. eklindedir. (Bu szckleriyle hadis, yine Mslim'de yer almaktadr. Yukarda geen kitab ve bab, H. No: 50, c. 1, s. 70. Hadis yapmadn syleyenler emrolunmadn yapanlarla mcadele etme

konusundadr.) Kalbin ktle kar k, sz konusu davrann kt olduuna inanmas ve bu yzden o davrantan nefret etmesi demektir. Bu durum meydana gelince, kalbde iman var demektir. Buna karlk kalb, bu doruyu tanma ve ktle kar kma yeteneini kaybedince iman ortadan kalkm olur. Ayrca insan bir gnah srarla ilemeye devam ettii, onu sildirecek hi bir iyilik yapmad halde bu gnah iin istifar edebilir ve yapt iin gnah olduunu bildii takdirde, onu daha az ileyebilir ve ilenmesi uruna daha az istekli olur. Btn bunlar bir yana biz insanlarn ktl brakmayacaklarn, hatta yaptklar ktln ktlk olduunu kabul etmeyeceklerini kesinlikle bilsek bile, bu durum Peygamberimizin getirdii mesaj halka tebli etmemize, onlara gerekleri aklamamza engel deildir. Hatta bu durum Ahmed b. Hanbel'den gelen iki rivayetten birine ve bir ok bilginin grne gre tebli zorunluluunu, iyilii emredip ktl yasaklama gereini ortadan ve omuzlardan kaldrmaz. (Emr Bil Maruf Nehyi anil Mnker. yilii emretmek, ktlkten sakndrmak konusunda daha geni bilgiyi stadn (bn Teymiye) yazd, Mecmu El-Fetava, c. 28, s. 121-171'de bulabilirsiniz.) Allah'a hamdolsun ki, Peygamberimizin haber verdiine gre: Kyamet gnne kadar bu mmet arasnda hakk tutup destekleyen bir kesim her zaman bulunacaktr. Bu sylediklerimiz srf ele aldmz bu yabanclara benzeme konusuna mahsus deildir. Tersine bu durum, Kur'an ve hadiste meydana gelecei nceden haber verilen her ktlk iin geerlidir. Kuranda yer alan kafirlere benzemeyi yasaklayc delillerden biri u ayettir: Ey mminler, sakn Raina (bizi gzet) demeyiniz. Onun yerine unzurna (bize bak) deyiniz. Kfirleri ac bir azab beklemektedir. (Bakara: 104) Gerek Katade ve gerekse baka baz tefsir bilginleri bu ayeti aklarken: Yahudiler bu sz alay etmek maksad ile kullanyorlard. Bu yzden Cenab- Allah, mminlerin onlar tarafndan kullanlan bir sz kullanmalarn ho grmemitir.diyor. (Tefsir b. Cerir, c. 1, s. 374; Tefsir b. Kesir, c. 1, s. 149; evkani, Feth El-Kadir, c. 1, s. 374.) Katade bu konudaki szlerini: Yahudiler Peygamberimize alay etmek maksad ile Raina samaka (iitmenle bizi gzet) derlerdi. Bu sz yahudi dilinde irkin bir kfr anlamna geliyordu eklinde balyor. (Katade; Bu alim: Katade b. Deame b. Katade El-Sds, Ebul-Hitab El-Basr El-Ama'dr. Tabiin'nin sayl alimlerindendir. bn Sa'd onu, nc kuak, Basral Tabiilerinden sayar. Ender rastlanr hadis hafzlanndandr. Muhammed b. irin: O, insanlarn en gl hafzdr der. Ahmed bn Hanbel: Basrallar'n en gl belleine sahip kiisidir. Tefsir ve Fkh ezberinde koruyan bir alimdir der. Takrib El-Tehzib, gvenilirlii kantlanm olduunu kaydeder. 117. h'de 57 yanda vefat etti. (Allah rahmet etsin). Bkz. El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 9, s. 313; Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 123, Biyografi No: 81, Kaf harfi; bn Sa'd, Tabakat, c. 7, s. 229.) (Tefsir bilginleri; Bu bilginlerden ama: Sahabe ve Selefe nl olan, bn Abbas, Ebi El-Aliye, Ebi

Malik El-Rebi b. Enes ve Atiye El-Avfi'dir. Bkz. Tefsir-i bn Kesir, c. 1, s. 148,149; Tefsir b. Cerir, c. 1, s. 374.) Ahmed b. Hanbelin naklettiine gre tefsir bilgini Atyye Avfi bu ayeti aklarken yle diyor: Bir gurup yahudi Peygamberimize gelerek Raina sam'aka (iitmenle bizi gzet) derlerdi. Zamanla bu deyimi mslmanlar da kullanmaya balaynca Cenab- Allah, onlarn yahudiler tarafndan sylenen bu sz kullanmalarn ho grmemiti. (Tefsir i. Cerir, c. 1, s. 374; Tefsir-i bn Kesir, c. 1, s. 149.) (Ahmed b. Hanbelin; Bu kiinin hangi Ahmed olduunu tesbit edemedim. bn Cerir'in tefsirinde, c. 1, s. 374; iaret ettiine gre, Ahmed b. shak olmas mmkndr. Ahmed b. shak b. sa, El-Ahvaz, ElBezzar'dr bu ahsn asl ismi. Nesai, salih bir kimse olduunu sylyor. H. 150'de vefat etti. Tehzib El-Tehzib, c. 5, s. 1514, Biyografi No: 9.) (Atyye Avfi; Asl ad, Atiye b. Sa'd b. Cnade El-Avf'dir. Kubs kabilesindendir. Knyesi, Ebu ElHasandr. Takrib El-Tehzib'de ok hata yapmasna ramen gvenilir bir muhaddistir ve mdelles -Rivayet ettii hadisi eyhinin eyhine isnad ederek (dayandrarak) kendi eyhini bilerek atlayan ravibir ii olduu kaydediliyor. Ahmed b. Hanbel zayf olduunu,' Yahya b. Main, salih bir kimse olduunu, bn Sa'd ise Tabakat'nda, inallah gvenilir bir kimsedir, nk rivayet ettii sahih hadisler de vardr, ama bir ksm insanlar onun naklettii hadisleri hccet kabul etmezler diyor. 111 H'de vefat etti. Bkz. El-Cerh ve El-Ta'dil, c. 6, s. 382, Biyografi No: 2125; bn Sa'd, Tabakat, c. 6, s. 304; Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 24, Biyografi No: 216.) Tefsir bilginlerinden Ata, bu konuda: Bu sz, cahiliye dneminde Ensar (Medineliler) arasnda kullanlan yresel bir deyimdi (Tefsir i. Cerir, c. 1, s. 374; Tefsir-i bn Kesir, c. 1, s. 149.) derken; Ebu Aliye ayn konuda: Arap mrikleri biribirlerine bir ey anlattklar zaman olay anlatan taraf arkadana Rainisamak (iitmenle beni gzet) derdi. Bu yzden mslmanlarn bu deyimi kullanmalar yasakland diyor ve Dehhak da bu aklamaya katlyor. (Tefsir i. Cerir, c. 1, s. 374; Tefsir-i bn Kesir, c. 1, s. 149.) (Ata; Bu hadisi, Ata b. Eb Rebha'dr. Ebu Rebaha, babasdr. Mekke'li Tabiilerin byklerindendir. Bilgili ve erdemli bir kimseydi. ok gvenilir bir hadisi ve fikhdr. Sahabi'den bir ouna yetiti ve onlardan hadis rivayet etti. H. 114'de 88 yanda iken vefat etti. Bkz. bn Sa'd Tabakat El-Kbra, c. 5, s. 467-470; Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 22, Biyografi No: 190, Ayn harfi.) (Ebu Aliye; Basral, Beni Temim oymandan olan bu alim, Refi b. Mihran El-Riyah'dir Yahya b. Main, Ebu Zer'a'ya gre gvenilir dir. Takrib El-Tehzib: Mrsel rivayetlerinin ok olmasna ramen gvenilir olduunu kaydediyor. H. 90'da ld. (Allah rahmet etsin) Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 252, Biyografi No: 105.) (Dehhak; Asl ad, El-Dahhak b. Mzahim, El-Hilalf, El-Horasan'dir. Tefsir'de imam olan bu zat, Tabii'nin byklerindendir. El-Sevr: Tefsiri drt kiiden renin: Mcahid, Derime, Sa'd b. Cbeyr, ve Dahhak'dan diyor. Takrib El-Tehzib'de Mrsel rivayetlerinin okluuna ramen gvenilirdir yazyor. bn Hibban ve Ahmed'e (Hanbel'e gre si'ka, Yahya b. Said El-Kattan'ye gre, zayftr. H. 105'de ld. (Allah rahmet etsin) El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 9, s. 223; Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 373, Biyografi No: 17.)

Tefsircilerin bu aklamalar kesinlikle belirliyor ki; bu deyim mslmanlarn dilinde yahudi dilinde olduu gibi kfr anlamna gelmemesine ramen, yahudiler tarafndan kullanld iin mslmanlarn onu aza almalar yasaklanmtr. Sebebine gelince; bu noktada yahudilere benzemek, kfirlere benzemenin bir unsuru ve onlarn amalarn gerekletirmelerinin bir arac saylmtr. imdi de u ayetleri okuyalm: Dinlerinde ayrla dp gurup gurup blnenlerle Sen'in hi bir iin yoktur, onlarn ii Allah'a kalmtr. lerde Allah onlara yaptklarn tek tek bildirecektir. (Enam: 159) Bilindii gibi Dinlerinde ayrla dp gurup gurup blnenler kfirlerdir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Sakn kendilerine ak deliller geldikten sonra ayrla saplanp ihtilafa denler gibi olmaynz. (l-i mran: 105) Kitab ehli, ancak kendilerine ak delil geldikten sonra ayrla dtler. (Beyyine: 4) Biz Hristiyanz diyenlerden de sz almtk, ama onlar uyarldklar konuda paylarn almay unuttular. Bu yzden Kyamet gnne kadar onlarn arasna kin ve dmanlk saldk. Allah ilerde onlara ne yaptklarn bir bir haber verecektir. (Mide: 14) Cenab- Allah (c.c.) yahudilerle ilgili olarak da yle buyuruyor: Hi phesiz, Rabbinden sana indirilen gerekler onlarn ounun azgnln ve kfrn arttracaktr. Bu yzden biz onlarn arasna Kyamet gnne kadar srecek bir kin ve dmanlk saldk. (Maide: 64) Okuduumuz ayetlerin ilkinde Cenab- Allah, Peygamberine: Onlarla Sen'in hi bir iin, hi bir ilgin yoktur. buyuruyor. Bu ifade Raslllah'n kfirlerden her bakmdan ve her konuda ilgisini kesmesini, onlardan uzak olmasn gerektirir. nk her hangi bir zel konuda bakasna uyan kimse o konuda Ondandr. Bilindii gibi insan Ben falancadanm veya falanca bendendir demek ister. nk iki tekil ahs ancak tr bakmndan birleebilirler. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.): Onlar biribirlerindendir eklindeki ayeti ve Raslllah'n Hz. Ali'ye: Sen Ben'densin. Ben de sendenim demesi gibi. (Bu ifade, Tirmizi'nin Bera B. Azib'den rivayet ettii hadisten bir paradr. Tamam, Tirmizi, Kitab El-Menakib, Ali'nin Menkbeleri, Bab, 21'de kaydedilmi. Tirmizi: Hadis, Hasen ve Sahihdir diyor. Bkz. S. El-Tirmizi, c. 5, s. 635, H. No: 3716. Ayn hadisi Buhari, Kitab El-Suluh, altnca bab, H. No: 2699, c. 5, s. 303-304, Feth El-Bari'de rivayet ediyor. Yine ayn hadisi, Kitab El-Megaz, Umrenin Kazas Bab H. No: 4251'de naklediyor: Ahmed b. H. ise, El-Msned, c. 5, s. 204, same b. Zeyd isnadyla rivayet ediyor.) Buna karlk eer biri Benim falanca ile hi bir ilgim, hi bir iim yok derse bu sz Benim onunla hi bir ortak ynm yok, ben onun her eyinden uzak ve ilgisizim demektir. imdi dnelim. Cenab- Allah, Peygamberi ile kfirler arasnda hi bir ilginin, hi bir ortak ynn

bulunmadn aka belirttiine gre, gerekten Peygambere bal olanlarn, tpk Peygamberimiz gibi kfirlerden uzak ve onlarla ortak ynlerinin bulunmamas gerekir. Buna karlk kim kfirlerle uyum ve badama halinde olursa, bu uyum ve badama orannda Raslllah'a ters dyor demektir. nk ortada dinleri ynnden biribirine taban tabana zt iki kii dnrsek bunlardan birine ne oranda benzersen brne o oranda ters dm olursun. imdi de u ayetleri inceleyelim: Gklerde ve yerde bulunan varlklarn tm Allah'a aittir, iinizdeki duygular gizleseniz de aa vursanz da Allah sizi bunlardan hesaba eker, sonra da dilediini af edip dilediini azaba arptrr, Allah her eye kadirdir. Peygamber, Rabbi'nden kendisine indirilen gereklere inand, mminler de yle. Hepsi Allah'a, Allah'n meleklerine, kitablarna ve peygamberlerine inandlar ve O'nun peygamberlerinden hi birini dierinden ayrmayz. Duyduk ve uyduk. Rabbimiz, bizi balaman dileriz. Dnmz sanadr. Allah, hi kimseye gcnn dnda bir ey teklif etmez. Herkesin kazand iyilik kendi yararna, iledii ktlk de kendi zararnadr. Rabbimiz, eer unutur veya yanlrsak bizi sorumlu tutma! Bize bizden ncekiler gibi ar yk ykleme. Rabb'imiz, bize gcmzn yetmeyecei ykleri ykleme! Bizi affet bizi bala, bize ac! Sen bizim mevlmzsn (efendimiz, koruyucumuzsun), kfirler gruhuna kar bize yardm eyle. (Bakara: 284-286) Mslim'de yer aldna gre sahabilerden Ebu Hureyre -Allah ondan raz olsun- yle diyor: Yukardaki ayetlerin ilki inince sahabiler skntl bir ekilde Peygamberimizin yanna kotular. Yanndan ayrlmak zere hayvanlarnn srtna binecekleri srada: Ya Raslllah, bize yapabileceimiz kadar namaz, oru, cihad ve zekt ykle. Fakat sana inen bu ayetin gereini yerine getirmeye gcmz yetmez dediler. Bunun zerine Peygamberimiz kendilerine u karl verdi: Yoksa sizden nceki ehl-i kitab gibi -Duyduk ve kar geldik- mi demek istiyorsunuz? Tersine sizler -Duyduk ve boyun edik. Rabbimiz Sen'den mafiret dileriz, dnmz sanadr- deyiniz. Sahabiler bu szleri tekrarlayp dillerini bunlara altrdktan ksa bir sre sonra Cenab- Allah (c.c.): Peygamber, Rabbinden kendisine indirilen gereklere inand, mminler de yle. Hepsi Allah'a, Allah'n meleklerine, kitablarna, peygamberlerine inandlar ve O'nun peygamberlerinden hi birini dierinden ayrmayz. Duyduk ve uyduk. Rabb'imiz Sen'den mafiret dileriz, dnmz sanadr anlamndaki ayetleri indirdi. Sahabiler bu ayetlerdeki buyrua uyunca, Cenab- Allah (c.c.) ilk ayetin hkmn neshederek (yrrlkten kaldrarak) u ayeti indirdi: Allah hi kimseye gcnn dnda bir ey teklif etmez. Herkesin kazand iyilik kendi yararna, iledii ktlk de kendi zararnadr.

Rabbi'miz, eer unutur ya da yanlrsak bizi sorumlu tutma, bize bizden ncekiler gibi ar yk ykleme! Rabb'imiz, bize gcmzn yetmeyecei ykleri ykleme, bizi affet, bizi bala. Sen bizim mevlmzsn! Kfirler gruhuna kar bize yardm eyle (S. Mslim, Kitab El-man, Eksikliklerden Uzak Yce Allah, Gcnn ekmediini Kimseye Teklif Etmez Bab, H. No: 125, c. 1, s. 115, 116; M. Ahmed (b. Hanbel), c. 2, s. 412.) Grld Peygamberimiz kendisi ile grmeye gelen sahabilere Allah'n emirlerini daha nceki ehl-i kitab gibi karlamaktan sakndrarak, onlara Duyduk ve uyduk demelerini emrediyor. Bunun zerine de Allah sahabilerin bu tutumlarndan honut olarak daha nceki mmetlerin omuzlarna yklemi olduu ar ykleri ve ykmllkleri onlarn zerinden kaldryor. Nitekim Cenab- Allah, Peygamberimizin niteliklerini belirtirken: zerlerinde daha nceden kalan ar ykleri ve tanmas zor sorumluluklar kaldrr diye buyurarak O'nun, kitab ehlinin srtlarnda bulunan ar ykleri ve tanmas zor zorunluluklar mmetinin srtndan kaldrdn belirtiyor. (Araf: 157) Az nce belirttiimiz gibi mminler bu yolda Allah'a dua edince Peygamberimiz onlara dualarnn kabul edildiini haber vermiti. Bu durum her ne kadar farz klnan ve haram edileni ortadan kaldrmak ise de Cenab- Allah, kendisine kar gelinmesini istemedii gibi izin verdii kolaylklarn kullanlmasn da sever. (Hadis, El-Msned'de (A. bn Hanbel) Abdullah b. mer'den rivayet ediliyor. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) buyurdu: Kukusuz Allah, yasakladklarn yapmamay istedii gibi tand toleransnda kullanlmasn ister (sever) Msned-i . Ahmed, c. 2, s. 108, Ayn hadisi Syt, Cami El-Sair isimli eserinde naklediliyor ve hadis sahilidir diyor. bn Hibban sahihinde Beyhaki, imann blmleri babnda ayn isnadla rivayet ediyorlar. Bkz. El-Cam El-Sar, c. 1, s. 288, H. No: 1894. bn Huzeyme sahihinde, Kitab, El-Syam, H. No: 2027, c. 3, s. 259'da tahri ediyor. Szckler yle nnellahe yuhibbu en t'ta ruhsatah kema yuhibbu en ttreke ma'syeth.) Ayn ey Peygamberimiz iin de geerlidir. Gerekten Peygamberimiz bu tip ar ykler ve tanmaz zor zorunluluklar bakmndan kitab ehline benzemeyi ho karlamad iin: slmda ruhbanlk yoktur. diyerek sahabilerini mr boyu bekr yaama zorunluluundan uzak durmaya arm, sahurda yemek yemeyi emrederek geceleri ara vermeksizin oru tutmay yasaklam ve keilerden bahsederken onlar kitab ehlinin manastrlarda kalan artklardr diyerek bizi onlara benzemekten alakoymutur. Bu konu gerekten ok genitir. (Ruhbanlk: Hristiyan rahiblerin yapt gibi badet amacyla insanlardan el etek kesmek ve kendini buna zorlamaktr. okluk Hristiyan (rahipler) insanlardan ayrlp, dnya nimetlerini brakarak Manastrlarda kendilerini ibadete verirler. Bunlar yaparken hakka armay ve cihad bir tarafa brakrlar. Bkz. El-Kamus El-Muhid, El-Ra blm, c. 1, s. 79.) (Hadis bu szcklerle Beav'nin erh El-Snne, c. 2, s. 371'de geiyor. Baavi hadisi anlattktan sonra yle ekliyor: mmetimin yolculuu cihaddr... slamda ruhbanlk yoktur blmn, senedini (ravi zinciri) zikretmeden rivayet ediyor. Fakat ayn szcklerle rivayet edilen bu hadisin 1. Ahmed'in El-Msned'inde anlatclarvar. age., c. 6, s. 226. Raslllah'n bu sz Osman b. Mad'un'adr. Raslllah yle buyuruyor: Ya Osman! Kukusuz, ruhbanlk bize yazlmad -mecbur edilmedi- ya da -farz klnmad- Hadisin ravileri gvenilirdir. Daremi'nin Sneninde nni lem mir bir-Rahbaniyye- Ben ruhbanlkla

emrolunmadm ibaresi var. Bkz. Snen El-Darem, c. 2, s. 133, Hadise, Syut de iaret ediyor. Orada yledir hadisin szckleri: Ve La Terheb Fi El-slam -slamda ruhbanlk yoktur.- El-Cami isimli eserinde Abdurrezzak, Tavus'dan mrsel olarak rivayet ediyor ayn hadisi. Hadis zayftr diyor. Bkz. age., c. 2, s. 746. Ayn hadis iin ayrca bkz. El-Ta'lik, Ala hami erh El-Snne li ElBegav, c. 2, s. 371. El-Acln de bu hadisi Kef El-Hafa, isimli eserinde anlatyor. Ne var ki, hadis hakknda, bn Hacer'in Bu szcklere hi bir yerde rastlayamadm grnden baka bir ey sylemiyor. Bkz. Kef El-Hafa, c. 2, s. 528, H. No: 3154.) (Raslllah (s): Sahur yapn zira sahurda bereket vardr buyuruyor. Buhar-Mslim rivayette hemfikirdirler. Bkz. Buhari, Kitab El-Savm, Zorunluluk Olmakszn Sahur Yapmak ve Sahurun Bereketli olmas Bab, Feth El-Bri, H. No: 1923, c. 4, s. 129; Mslim-Kitab El-Syam-Sahurun stnl, Mbahlnn uygulanmas (Te'kid edilmesi) bab, H. No: 1095, c. 2, s. 770.) (bn mer Raslllah'tan rivayet etti. Raslllah, Ara vermeksizin oru tutmay yasaklad S. Mslim, Kitab El Siyam, Ara Vermeksizin oru Tutmann Yasaklanmas, Bab, H. No: 1102 c. 2, s. 774; S. Buhari, Kitab El-Savm, El-Visal, H. No: 1962, Feth El-Bari, c. 4, s. 203. Msnedlerde, Snenlerde ve dier sahih snnet kitaplarnda hadisin bir ok rivayet tariki ve ravisi var.) imdi de u ayeti okuyalm: Ey mminler, sakn yahudiler ile hristiyanlar dost edinmeyiniz. Onlar biribirlerinin dostudurlar. Sizden kim onlar dost edinirse o artk onlardandr. (Maide: 51) Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette de yahudileri dost edinen mnafklar knayarak yle buyuruyor: Allah'n gazabna uram bir kavmi dost edinenlere baksana! Onlar ne sizdendirler ve ne de onlardan. Onlar bile bile yalan yere yemin ederler. Allah onlar iin ar bir azab hazrlad. Onlar ne kt bir i yapmlardr! Yeminlerini kalkan yapp insanlar Allah'n yolundan evirdiler. Bu yzden onlar, kk drc bir azab bekliyor. Onlarn ne mallar ve ne de evldlar balarna gelecek olan Allah'n azabndan hi bir ey savamaz. Onlar orada ebedi kalmak zere cehennemliktirler. Allah onlarn hepsini yeniden dirilttii gn dnyada size yemin ettikleri gibi O'na da yemin edip mslman olduklarn syleyecekler ve yalan yere yemin etmenin kendilerine bir faydas olacan sanacaklardr. Haberiniz olsun ki, onlar gerekten yalancdrlar. eytan onlar penesi altna alarak kendilerine Allah' anmay unutturmutur. Onlar eytann hizbidirler. Haberiniz olsun ki, eytann hizbi kaybedecektir. Allah'a ve O'nun Raslne dman olanlar en alak kimseler arasndadrlar. Allah -Ben ve peygamberlerim kesinlikle galip geleceiz- diye yazd. Hi phesiz Allah gl ve stndr. Allah'a ve ahiret gnne inananlarn, babalar, oullar, kardeleri veya akrabalar bile olsa, Allah'a ve Raslllah'a dman olanlarla dostluk kurduklarn gremezsin. Onlar o kimselerdir ki, Allah kalblerine iman yazm ve kendinden bir ruh ile desteklemitir. Allah onlar altlarndan rmaklar akan cennetlere ebedi olarak yerletirecektir. Allah onlardan raz, onlar da O'ndan razdrlar. te bunlar

Allah'n hizbidirler. Haberiniz olsun ki, Allah'n hizbine mensup olanlar kurtulua erenlerin ta kendileridirler. (Mcadele: 14-22) Cenab- Allah (c.c.) Kur'an'n baka bir yerinde de yle buyuruyor: Onlar ki, iman ettiler, hicret ettiler, Allah yolunda mallar ve canlar ile savatlar ve onlar ki yurtlarna genleri barndrp korudular. te bunlar birbirlerinin dostlar (velileri) drlar. man edip de g etmeyerek mrikler arasnda kalanlara gelince kendileri g edinceye kadar onlara kar hi bir koruyuculuk (velilik) sorumluluunuz yoktur. Fakat eer din konusunda sizden yardm isterlerse onlara yardm etmeniz gerekir. Yalnz bu yardm anlamal olduunuz bir guruba kar olmamaldr. Allah yaptklarnz grr. nkr edenler de birbirlerinin dostlardrlar. Eer bu prensibe uymayarak biribirlerinizi desteklemezseniz yer yznde byk bir fitne ve kargaalk meydana gelir. Onlar ki, iman ettiler, hicret ettiler, Allah yolunda savatlar ve onlar ki, kentlerine g eden mminleri barndrdlar, onlara yardm ettiler. te gerek mminler onlardr, onlar iin ba ve keremli rzk vardr. Onlar ki, sonradan iman edip gederek sizinle birlikte savatlar. te onlar da sizdendirler. (Enfal: 72-75) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) bu ayetlerde Mekke'li (muhacir) ve Medine'li (ensar) mslmanlar arasnda ve bunlarla daha sonra Kyamet gnne kadar iman edip gederek Allah yolunda savaacaklar arasnda dostluk ilikisi kuruyor. Muhacir (gmen) aslnda Allah'n yasaklarndan kanan kimse demektir. (Hadisi Buhari u szcklerle rivayet ediyor. Ve El-Muhaciru Men Hecere M nehellah anh (Muhacir Allah'n sakndrdklarndan saknan kimsedir)... Buhari, Kitab El-man, Mslman, Elinden Ve Dilinden Mslmanlarn Gvenlikte Olduu Kimsedir. Bab, H. No: 10, Feth El-Br, c. 1, s. 53; Kitab El Rekaik, Yasaklardan sakndrma Bab, c. 11, s. 316.) Cihad (Allah yolunda savamak) da Kyamet gnne kadar geerlidir. (Ebu Davud hadisi peygamberden yle rivayet ediyor: Cihad, Allah'n beni gndermesinden mmetimin en sonunun Deccal'le savamasna kadar srecektir... Ebu Davud, Kitab El-Cihad, Zalim Krallarla Savama Bab, H. No: 2532, c. 3, s. 40. Hadisin ravi zincirine Yezid b. Ebi Nebe'yi de ekliyor. bn Hacer, Tehzib El-Tehzib'de, bu ravinin bilinmediini sylyor.) Allah yolunda cihad ve savan kyamete kadar sreceini bildiren bir ok hadis var. rnein, Mslim'in rivayet ettii bir hadiste: Mslmanlardan bir gurup -Hadiste El-Asabe geiyorAllah'n dinin ayakta (yrrlkte) tutabilmek iin kyamet sabahna kadar Allah yolunda cihad edip savaacaktr. Bkz. S. Mslim, Kitab El-mare, Bab, 53, H. No: 1922, c. 3, s. 1524; Msned-i ahmed, c 5, s. 92-94-98-103 ve 104.) Bu iki sfat her insanda ayr ayr bulunabilir. Gerekten ou yumuak huylu insanlar ktlklerden saknmaya yatkndrlar, fakat cihada eilimli deildirler. Buna karlk sert mizal insanlar da, cihada yatkn olurken ktlklerden uzak kalmaya eilimli deildirler. Oysa, Cenab- Allah, bu iki sfat kiiliklerinde birletirenler arasnda dostluk ilikisi kuruyor. Bu zellie sahip olanlar gerekten inanm Muhammed (salt ve selm zerine olsun) mmetidir. Kur'ann baka bir yerinde de u ayetlerle karlayoruz: Sizin dostunuz ancak Allah, Allah'n Rasl ile namazlarn klan, zektlarn veren ve rka varan

mminlerdir. Kim Allah', Allah'n Rasln ve m'minleri dost edinirse bilsin ki, galip gelecek olanlar yalnz Allah'n hizbinin mensuplar, Allah'n taraftarlardrlar. Ey mminler, sizden nce kitab verilmi olanlardan dininizi alay ve elence konusu yapanlarla kfirleri dost edinmeyiniz. Eer inanyorsanz sadece Allahdan korkunuz. (Maide: 55-57) Bu ayetlerin Kur'an da bir ok benzerleri vardr. Bu ayetlerde Cenab- Allah (c.c.) kendisinin hizbi, ordusu ve taraftarlar olarak niteledii mminler arasnda gerek anlaml bir dostluk kurulmasn emrederken, bu kimselerin kfirleri sevemeyeceklerini ve dost edinemeyeceklerini haber vermektedir. Sevgi ve dostluk kalble ilgili duygular olmakla birlikte grn bakmndan kfirlerden farkl ve baka olmak, mmin iin onlarla ilikileri koparp ztlamaya girimekten daha kolaydr. Buna karlk kafirlere grn bakmndan ortak olmak, eer u veya bu ekilde, uzaktan ve yakndan sevginin ve dostluun sebebi veya bahanesi deilse, bu tutum ilikileri koparmak ve ztlamaya girime durumunun yararna deildir, tam tersine u veya bu ekilde iliki kurmaya srkleyici bir faktrdr. Tabii kurallar byle gerektirdii gibi, imdiye kadarki deneyler bunu gstermitir. Byle olduu iindir ki, ilk dnem mslmanlar bu ayetleri kamu grevlerinde kfirlerin altrlmamas gerektiinin delilleri saymlardr. Nitekim Ahmed b. Hanbel'in rivayet ettiine gre Ebu Musa el-Ear yle bir olay anlatyor: Bir defasnda halife Hz. mer'e: Benim hristiyan bir sekreterim var, buna ne dersin? diye sordum. Bana: Allah cann almasn, niye byle yaptn? Cenab- Allah'n: Ey mminler, sakn yahudiler ile hristiyanlar dost edinmeyiniz, onlar biribirlerinin dostlardrlar- eklindeki ayetini duymadn m? Bir mslman sekreter tutsaydn ya diye karlk verdi. Kendisine: Ey Emirlm'minin, beni ilgilendiren onun yaz yazmasdr, dini onu ilgilendirir deyince de, bana: Allah onlar horlad iin ben onlar onurlandramam, Allah onlar aalad iin ben onlar ykseltemem, Allah onlar uzaklatrd iin ben onlar yaknma alamam eklinde cevap verdi. (Ahmed'in El-Msned'inde byle bir olaya rastlayamadm. Yalnz Beyhaki' sneninde -mellifin yukarda iaret ettii kssaya benzer bir kssa kaydediyor. Bkz. Snen El-Beyhaki, c. 9, s. 204, kitab El Cizye zinsiz Mescide Girmeyin Bab. ) (Ebu Musa el-Ear; Sahabinin byklerindendir. Asl ad, Abdullah b. Kays b. Selim bn Hadar b. Harb b. Amir El-E'ari'dir. Knyesi, Ebu Musa'dr. Raslllahla (salt ve selm zerine olsun) Hicret'den nce Mekke'de karlat. Mslman oldu ve iki hicrete de katld. Mekke'de Raslllah'a mslman olduunu bildiren nc Yemenlidir. Kur'an' gzel sesle okurdu. Vergi toplamas iin Raslllah onu, Zebid, Aden ve yemen sahillerine gnderdi. Hz. mer, Kfe ve Basra'ya vali teyin etti. Ahvaz ve sfahan' fethetti. Kfe'de ld. (h. 50). Bkz. Nevevi, Tehzib ElEsma ve El-Lat, Birinci blm, cz, 2, s. 268. Biy. No: 425.) indekiler

kinci Blm

Yahudi ve Hristiyanlara Ters Dmek Kurann buyruu, Peygamberimizin snneti ve raid halifelerin uygulamalar byle olduu iin btn fkh alimleri, kfirlere ters dlmesi, onlara zenilmemesi gerektii hususunda gr birliine varmlardr. Mesel Ebu Hureyre -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen bir hadise gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): Yahudiler ile hristiyanlar salarn boyamazlar siz onlarn yaptklarnn tersini yapnz. buyurmutur. (Sahih El-Buhari, Kitab El-Enbiya, Beni srail'lerin Anlatld Bab, Feth El-Bari, H. No: 3462, c. 6, s. 496; H. No: 5899. S. Mslim, Kitab El-Libas Ve El-Zine, Boyanmakla Yahudiler'e Ters dn, bab, H. No: 2103, c. 3, s. 1663.) Yani Raslllah dorudan doruya onlara ters dlmesini kesinlikle emretmitir. Buradaki ifade dzenlemesinden aka anlalyorki, salar boyama emrinin gerekesi yahudilere ve hristiyanlara ters dmektir. nk Yahudiler ve hristiyanlar salarn boyamazlar, siz onlarn yaptklarnn tersini yapnz ifadesi bu ters dme emrinin gerekesinin yahudi ve hristiyanlarn sa boyamamalar olduunu gerektirir. Yani: salarnz boyaynz, nk onlar boyamazlar. Boyama emrinin gerekesi Onlarn boyamamas olunca bu durum onlara ters dme amacnn eriatn ilkesi olduunu ispatlar. Yoksa eer onlara ters dme amacnn boyanma emri zerinde etkisi olmasayd, boyanma emrinin hemen arkasndan onlar yani yahudilerle hristiyanlar anmann hi bir anlam olmazd. Fakat unu da belirtelim ki, bu hadis onlara ters dmenin eriatn amac olduunu ispatlyorsa da, bu durum onlara ters dlen davrann ayn zamanda yararl olmasna engel deildir. Burada iki nemli nokta vardr. Biri u ki; d grn bakmndan onlara ters dmekte, Allah'n mmin kullar hesabna dorudan doruya fayda vardr. nk onlara ters dmek, onlardan ayr ve onlara zt olmay, bu da cehennemliklerin davranlarndan uzak kalmay salar. Bu fayday kalbinde nur bulunanlar ksmen de olsa grebilirler. nk byleleri Gazaba uramlar ile sapklarn tutkunu olduklar manevi kalb hastalnn btn organik hastalklardan daha ar bir illet olduunun farkndadrlar.

kinci noktaya gelince; onlarn kimi adet ve gelenekleri ya zararl veya yetersiz olduklar iin yasaklanm ve yararllkla kemale ulalsn diye zdlar emrolunmutur. Sebebine gelince onlarn adet, gelenek ve grleri iinde birtanesi bile yoktur ki, ya zararl veya yetersiz olmasn. nk onlarn yrrlkten kalkm olan gelenek, grenek ve davranlar zaten zararldr. Bunlarn iinde asllar yrrlkten kaldrlmam (neshedilmemi) olanlar ise, ya eksiltilmi veya fazlalatrlm durumdadr. Szn ksas; onlarn gr, davran ve geleneklerinde kmil hi bir ey bulunmas dnlemez. Byle olunca, her konuda onlara ters dmek bizim iin yararl ve uygundur. Hatta dnya ilerindeki baz titizlikleri bile ya ahiretimize veya onlarn zerinde titizlikle durduklarnn dnda kalan daha nemli dnya ilerimizde bize zararl olabilir. Demek ki; onlara ters olmay prensip edinmek bizim yararmzadr. Bu konuyu biraz irdelersek anlarz ki; kfirlik kalb hastalna benzer, hatta daha ar bir illettir. Kalb hasta olunca vcudun hi bir azas tam anlam ile salkl olamaz. Buna gre kalbi hasta olana hi bir davran bakmndan benzememelisin. Eer Organlardan her hangi birisindeki hastal farkedemiyorsan, kkteki bozukluun mutlaka dallarda da etkisini gstereceini bilmen yeterlidir. Bu gerein farkna varan kimse Allah'n bu konudaki emirlerinin baz hikmetlerini, baz inceliklerini anlayabilir. Buna karlk kalbinde hastalk olanlar srf kfirlere ters dmek iin gelen emirleri kuku ile karlar. - Ya bunlarn faydasn kavrayamad iin kukuya kaplr; - veya bu emirleri, yer yzndeki egemenliini pekitirmek isteyen krallarn ve hkmdarlarn buyruklarnn benzeri sanr. Oysa, nbvvet (peygamberlik) egemenlii, geri Allah'n kimilerine verip kimilerinden geri ald egemenliin doruk noktasdr, ama ayni zamanda Peygamberlerin gerek dnya ve gerekse ahiret ile ilgili direktiflerine uyan kullar iin yararlln da doruk noktasdr. Gerekten kfirlerin btn davran ve dncelerinde mutlaka sahiplerine yarar salamalarn engelleyen bir bozukluk vardr. Zaten onun herhangi bir davran tam anlam ile salkl olsa bu yzden ahirette sevap elde etmeyi hakederdi. Oysa, onlarn tm davran ve dnceleri ya bozuk veya yetersizdir. Bu byle olduu iin bize balad slam nimetinden dolay Allah'a hamdediyoruz. O ki, nimetlerin en by ve hayrlarn anasdr. Aka anlalm olmal ki, srf yahudi ve hristiyanlara ters dmek, eriat koyucunun genel anlamda amacdr. Bu yzdendir ki, Ahmed b. Hanbel ve baka baz imamlar sa boyama emrini ters dme gerekesine balyorlar. Nitekim mam- Ahmed yle diyor: Ebu Abdullah'dan iittiime gre insan iin en yerinde hareket ihtiyarlk grnts olan beyaz san rengini deitirip kitap ehline benzememektir. nk Peygamberimiz: ihtiyarl (ak sallk grntsn) deitiriniz, kitap ehline benzemeyiniz. buyurmutur. (Tirmizi hadisi, u szcklerle rivayet ediyor: ayyir El-eybe ve La Tebeh Bi El-Yehdi (salar boyayarak deitirin Yahudilere benzemeyin.) Ardndan Ebu Hureyre'nin bu hadisi hasen ve

sahihdir yargsn ekliyor. Bkz. Snen El-Tirmizi, Kitab El-Libas, Boyanma konusunda Gelen Hadisler Bab, H. No: 1752, c. 4, s. 232. Ahmedin Msned'inde, c, 1, s. 165, hadisi Zbeyr bin ElAvvam'dan rivayet ediyor, c. 2, s. 261,499'da Ebu Hureyre'den Ve La Binn-Nesara fazlalyla naklediyor. Ayni hadisi, szck dizgesindeki baz deiikliklerle s. 356'da rivayet ediyor, Nes, Kitab El-Zine, c. 8, s. 138'de yine bu hadisi tahri ediyor. Ayn hadis iin ayrca bkz. (mam) El-Beavi, eyh El-Snne, Kitab El-Libas, Boyanma Blm H. No: 3175, c. 12, s. 89. Ebu Hureyre'den rivayet ettii bu hadisi u szcklerle alyor: ayyir El eybe Ve L tebeh Bi El-Yehudi Ve El-Nasara (Salarnz boyayarak deitiriniz. Bylelikle Yahudi ve Hristiyanlar'a benzemeyin.) Ayn konuda shak b. brahim de: Ebu Abdullah'n babama yle dediini iitmitim. Ey Ebu Haim, mrnde bir kere bile olsa salarn boya senin salarn boyayp yahudilere benzemekten uzak kalman isterim. demitir.(Ey Ebu Haim; Bu alim, ziyad b. Eyyb b. Ziyad El-Badadi'dir. Knyesi Eb Haim'dir. Ayrca Delviye diye takma ad da vardr. Onuncu kuan gvenilir hadis hafzlarndandr. H. 252'de 86 yandayken ld. Buhari ve onun gibi nl hadisiler ondan hadis tahri ettiler. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 265, Biy. No: 88.) Ahmed b. Hanbel'in delil gsterdii bu hadisi, Tirmizi Ebu Hureyreden rivayet etmitir. te yandan ayn hadis Zbeyr'den rivayet edilerek Nesa'de de yer almtr. Bu hadisin ifadesi, kitap ehline ters dme gereini, onlara benzemenin yasak olduunu daha kesin bir ekilde belirtmektedir. nk bizim hi bir rolmz olmakszn meydana gelmi bir rntde (ak sallkta) kitap ehline benzemek yasak olunca kendi irademizin rn olan davranlarda onlara benzemek haydi haydi yasak olacak, hatta benzerliin bu eidi birinci kategorinin tersine haram olacaktr. imdi de hem Buhar ve hem de Mslim'de yer alan ve bn-i mer -Allah ondan raz olsuntarafndan rivayet edilen u hadisi okuyalm: Mrikler gibi olmaynz, byklarnz ksaltp sakallarnz uzatnz. (Hadis Buhari'de u szcklerle yer alyor: Enhik El-evarib Ve A'f El-Lihye (Byklarnz ksaltn, sakallarnz uzatn). Bkz. Feth El-Bri, Kitab El-Libas, Byklar Ksaltma Bab, H. No: 5893, c. 10, s. 351; Mslim Rivayetinde, Mellifin yukarda kulland szckleri kullanyor. Ahf, El-evarib Ve A'fu El-Liha szckleri yerine Cezu El-evarib Ve Erhu El-Liha Ve Halif El-Mecuse szcklerini kullanyor. Grnrde farkl olan bu szcklerin anlam ayndr. Bkz. S. Mslim, Kitab El-Tahare Yaratl zellikleri Bab, H. No: 259-260, c. 1, s. 222.) Grld gibi bu hadiste mriklere ters dmeyi kaytsz-artsz bir ekilde emrettikten sonra: Byklarnz ksaltp sakallarnz uzatnz buyuruyor. Yani her ne kadar ters dme tutumu belirli bir davrana balanyorsa da, mriklere ters dme ifadesinin baa alnmas ve hi bir kayda balanmamas srf kar olma tutumunun eriat koyucunun amac olduunu gsteriyor. nk ters dmeyi ne almak, genel ifadeyi belirlinin nne getirmek iindir. Tpk senin birine misafirini arla; ona yemek ver, onunla konu demen gibi. Bu sznden anlalacak ey, senin asl amacnn misafirin arlanmasnn olduudur. Bu amacn dile getirdikten sonra bu ikramn o andaki gerei olarak baz belirli davranlar (yemek verme, konuma) hatrlatyorsun. Yine ayni anlam ifade eden ve Mslim'in Ebu Hureyre'ye dayanarak yer verdii bir hadise gre Peygamberimiz:

Byklar ksaltp sakalnz uzatnz, ate perestler gibi olmaynz. buyurmutur. Burada da eriat koyucunun ate perestlere (mecusilere) benzememeyi ama edindiini gryoruz. Bu ama, varlan hkmn ya tek gerekesi, ya gerekelerinden biri veya gerekenin bir blmdr. Bu byle olduu iin ilk mslmanlar (selef) gerek bu konuda ve gerekse baka konularda ateperestlere benzemenin yanlln anlaynca Peygamberimiz tarafndan aka belirtilmeyen ateperest geleneklerinden de uzak durmular, onlardan holanmamlardr. Nitekim Muruz diyor ki: Bir defasnda Ahmed b. Hanbel'e enseyi tra etme konusundaki grn sordum. Bana bir mecus (ateperest) adetidir, kim bir kavme zenirse onlardandr diye karlk verdi. (Bkz. El-Mun Ve Elerh El-Kebir, c. 1, s. 75; Ayrca, stad Abdur-rezzak'n buna benzer bir rivayeti mer b. Hattab'dan naklettii, c. 11, s. 453-454'e baknz.) (El Murz: Ahmed b. Muhammed b. El-Haccac b. Abdulaziz El-Murzi'dir. Knyesi, Ebubekir olan bu kii . Ahmed'in (. Hanbel) yakn arkadalarndandr. Ver'a ve erdemde onun yoldayd, (benzeriydi), mam Ahmed'den bir ok mesele nakletti. H. 275'de vefat etti. Bkz. bn Eb Ya'l, Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 56-63. Biy. No: 50; zrat El-Zeheb, c. 2, s. 166.) Bu arada ayn mam- Hanbel: Kan aldrmadan nce enseyi tra etmenin mahzuru yoktur demitir. Yine bu konuda Mu'temir b. Sleyman diyor ki: Babam salarn kestirirken, ensesini tra ettirmezdi. Kendisine bunun nedeni sorulunca -Acemlere benzemek mekruhtur da ondan- diye cevap verirdi. (Mu'temir b. Sleyman; Ebu Muhammed El-Basri knyesiyle tannan bu zatn asl ad, Mu'temir b. Sleyman b. Tarhan El-Temimi'dir. Takma ad lakab, El-Tufeyl'dir. bn Hibban, bn Main ve bn Sa'd, gvenilir olduunu sylyorlar, bn Harra ise, Ezberden rivayet ettii zaman hata etmekle birlikte, doru szldr. Yazdklarn rivayet ettiinde sika (gvenilirdir). yargsn veriyor. H. 100'de dodu, 187'de vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib c. 10, s. 227, Biy. No: 415.) Grld gibi ilk mslmanlar sz konusu hareketin ho olmayn bazan kitab ehline benzemeye ve bazan da acemlere zenmeye balyorlard. Bilindii gibi her iki gereke de snnetle belirtilmitir. stelik Peygamberimiz, daha nce belirttiimiz gibi, mslmanlarn hem berikilere ve hem de tekilere benzeyeceklerini nceden haber vermiti. imdi de sahabiler-den eddad b. Evs'den (eddad b. Evs; Byk bir sahabi'dir. Asl ad eddad b. Evs b. Sabit El-Hazrec El-Ensar'dir. Hassan b. Sabit'in-Allah ondan raz olsun-yeenidir. Ubade b. Samit, hakknda: eddad b. Evs, ilim ve hilim (huy yumuakl) kendisine verilenlerdendir dedi. Cenab- Peygamber de ona: nallah sen ve ocuklarn, mmetin imamlar olursunuz buyurdu. Humusun fethinden sonra oraya yerleti. H. 58'de Beyti Mukaddes'de (Kuds) vefat etti. Allah raz olsun. Bkz. El sabe F Temyiz El-Sahabe, c. 2, s. 139-140, Biy. No: 3847.) -Allah ondan raz olsunrivayet edilen u hadisi okuyalm. Ebu Davud'un yer verdiine gre Raslllah (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor:

Yahudilere ters dnz, onlar pabular ve mestleri ile namaz klmazlar. (Burada ifade edilmek istenen maksad, Yahudilerin papuc ve mestleriyle namaz klmadklardr. Bunlara muhalefet iin Raslllah (salt ve selm zerine olsun) bazan papularyla namaz klard. Ancak buna devam etmezdi. Bunun gibi mslmanlarn namaz artlarna engel olmayacak temizlikte olan papularyla zaman zaman namaz klmas gerekir. Ama, bazlarnn bu ekilde namaz klmay srdrmelerine (adet haline getirmelerine) dair her hangi bir delil bulamadm. En doruyu Allah bilir.) (Snen-i Ebu Davud, Kitab El-salat, Ayakkabyla Namaz Klma Bab, H. No: 652, c. 1, s. 427. Hakim de El-Mstedrek'inde rivayet ediyor ve hadisin isnad sahihdir diyor. El-Zeheb de El-Telhis'de: Sahihdir dedi. Bkz. El-Mstedrek, Ala El-Sahihayn Li El-Hakim, Ve Bihami-i El Telhis Li ElZeheb c. 1, s. 260, Kitab El-salat.) Grld gibi yahudilerin pabularm karmalar Ce-nab- Allah'n (c.c.) Hz. Musa'ya -selm zerine olsun- 'Pabularn kar eklindeki buyruuna dayand halde yine onlara ters dlmesi emredilmitir. (Taha:12) teyandan Mslim'in Amr bn-i As'a dayandrarak yer verdii bir hadise gre Peygamberimiz yle buyuruyor: Bizim orucumuzla kitab ehlinin orucu arasndaki fark sahur yemeidir. (Bkz. S. Mslim, Kitab ElSyam, Sahurun Fazileti Bab, H. No-1096, c. 2, s. 771.) Bu hadisde sz konusu zmrelerin ibadetlerinin biribirlerinden ayr olmasnn eriat koyucu tarafndan ama edinildiini belirtiyor. Nitekim Ebu Davud'un, Ebu Hureyre'ye dayanarak yer verdii bir hadiste Peygamberimiz bu amac daha gl bir ifade ile vurgulayarak yle buyuruyor: Mslmanlar akam olur olmaz vakit geirmeksizin iftar ettikleri srece, bu din stnln koruyacaktr. nk yahudiler ve hristiyanlar iftar etmeyi geciktirirler. (Snen-i Ebu Davud, Kitab El-Savm, ftar olurolmaz yapmann Ho bir ey (mstehab) olduu Bab, H. No: 2353, c. 2, s. 763. Snen-i bn Mace, Kitab El-Syam, iftarda ivediliin Gereklilii Bab H No: 1698, c. 1, s. 541,542; Hakim'de Mstedrek'inde bu hadisi tahri ediyor ve unu ekliyor. Bu hadisin sahihlik koullar msliminkine uymaktadr, fakat o nedense bu hadisi tahri etmiyor. El-Mstedrek, c. 1, s. 431.) Bu hadisin belirttiine gre vakti gelince gecikmeksizin iftar etme sayesinde bu dinin kazanaca stnlk srf iftar zaman konusunda yahudi ve hristiyanlara ters dlmesinin sonucudur, iin bir de u yan var. Bilindii gibi Peygamberimizin gnderilmesinin amac Allah'n dinini, dier tm dinlerden stn klmaktr. Yahudi ve hristiyanlara ters dmek bu dinin stnlk kurmasn saladna gre demek ki, yahudi ve hristiyanlara ters dmek Peygamberin geliinin en nemli amacdr. Bu arada bn-i Mace'nin Abbas'a dayanarak ve mam- Ahmedin, Saib b. Yezid'e dayanarak yer verdikleri u hadis bu konuyu daha ak bir ekilde dile getirmektedir: mmetim yahudilere zenerek akam yldzlarn douuna ve sabah da hristiyanlara zenerek yldzlarn batna kadar ertelemedikleri srece hayrl yoldadrlar. (S. Eb Davud, Kitab El Salat, Akam Namaznn Vakti Bab, H. No: 418, c. 1, s. 291; Snen-i bn Mce, Kitab El-Salat, Akam Namaznn Vakti Bab, H. No: 689, c. 1, s. 225.) (Saib b. Yezid; Byk sahabidir. Asl ad, El-Saib b. Yezid Said b. Osman El-Esved El-Kind -Ya da El-Ezd-'dir. Babas da sahabidendi. Raslllah (salt ve selm zerine olsun) ban okad ve ona dua etti. Raslllah'n abdest suyundan (arta kalandan) iti. mer, onu Medine arlarnda vergi

toplamakla grevlendirdi. Medine'de ld. (H. 95). En son len sahabi olduu sylenir. Bkz. El-sabe, c. 2, s. 12, 13, Biy. No: 3077.) teyandan Ahmed b. Hanbel'in anlattna gre Bir b. Hasasiye'ninei Leyla yle bir olay anlatyor: Bir defasnda akam iftar etmeden iki gn arka arkaya oru tutmak istemitim. Eim Bir bunu yapmama engel olarak bana yle dedi. Vaktiyle Peygamberimiz byle yapmama engel olarak bana: Bylesini hristiyanlar yapyor. Sizler Allah'n emrettii gibi oru tutunuz ve Allah'n emrettii ekilde orucunuzu sona erdiriniz. Allah -orucu akama kadar tamamlaynz.- demektedir. Buna gre akam olunca orucunuzu bozunuz. (Msned-i Ahmed, c. 4, s. 225; bn Hacer, Feth El-Bari, c. 4, s. 202) buyurmutur. (Bakara: 187) (Bir b. Hasasiye; Saygn sahabilerdendir. Ad, Beir b. Mabid b. Dabab b. Seb'i b. Sds'dr. slam ncesi ismi, Zahma'yd Beir ismini ona Raslllah verdi. El-Hassasiye, dedelerinden birisidir. Basra'da yaad. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 1, s. 467-468, Biy. No: 866.) (Leyla El-Sdsiye El-esbaniye adndaki bu hanm, Sahabiye'dir. Cehdeme olan ismini Raslllah, Leyla'ya evirdi. Bir nceki notta ad geen Sahabi'nin eidir. bn Hibban, Tabiin'nin gvenilir hanm ravilerinden olduundan sz ediyor. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 12, s. 406-407. Biy. No: 2753.) Grld gibi bu olayda akam iftar etmeden oru tutmann yasaklanmasna bu ekilde oru tutmann hristiyan orucu oluu gereke olarak gsteriliyor. Bu adetde Peygamberimizin baka bir hadiste buyurduu gibi onlarn kendi kafalarndan uydurduklar ruhbanlk anlaynn bir rnne benzemektedir. Bir de Mslim'de yer alan u olay gzden geirelim: Hammad b. Sabit'in sahabilerden Enes b. Malike dayanarak anlattna gre yahudiler bir kadn ayba olunca onunla ayni sofrada yemek yemezler, ev iinde onunla birarada kalmazlard. Sahabiler aybal kadnlara kar nasl davranacaklarn Raslllah'a sorunca Cenab- Allah u ayeti indirdi: Sana hayz hakknda soru soruyorlar. De ki, O bir pisliktir. Hayz dneminde kadnlardan uzak durunuz, temizlenmedike onlara yaklamaynz. Temizlendiklerinde onlarla Allah'n emrettii ekilde mnasebette bulununuz. Allah tevbe edenlerle temizlenenleri sever. (Bakara: 222) Hammad; Mslim'in kaydettiine gre Bu ravi, Hammad b. Seleme'dir.) (Sabit b. Elem, El-Bennani, El-Basr adndaki bu ravi, Enes b. Malik'in birlikte olduu yakn dostudur. Ondan ok hadis rivayet etmitir. Gvenilir, salih ve abit bir zattr. H. 123 ylnda vefat etti. 127 ld de syleniyor. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 2, s. 2, 3, Biy. 2.) Bu ayetin inmesi zerine Peygamberimiz bu konuda soru soranlara: Cins mnasebet dnda onlarla birlikte her eyi yapnz buyurdu. Peygamberimizin bu szlerini iiten yahudiler fkeye kaplarak: Bu adam bizim kar kmadk hi bir adetimizi brakmamak istiyor, her yaptmza kar kmakta kararldr dediler. O srada sahabilerden Useyd b. Hudayr ve Abbad b. Bir -Allah her ikisinden de raz olsun-

Peygamberimize gelerek: Ya Raslllah, yahudiler yle yle diyorlar. Acaba aybal kadnlarla hi bir araya gelmesek olmaz m? diye sordular. Bu soru zerine Peygamberimizin yznn rengi deiti. Biz de Onun soru soran o iki sahabiye kzdn sandk. Bunun zerine o iki kii kp gitti, yolda Raslllah'a hediye gelen bir tas stle karlatlar. Peygamberimiz hemen onlar geri artarak kendilerine o stten ikram etti. Bunun zerine onlara kzmadn anladk. (S. Mslim, Kitab El-Hayd, Hayzl Bir Kadnn Einin Ban Ykayabilecei Bab, H. No: 302, c. 1, s. 246.) (Useyd b. Hudayr Saylr sahabidir. Ad, seyd b. El-Hudayr, b. Ubeyr El-Ensari El-Eheldir. Ensar'dan slam ilk kabul edenlerdendir. Akabe Gecese Cenab- Rasle bi'at edenler arasndadr. Peygamber, onunla Zeyd b. Harisi karde ilan etti. Raslllah: seyd b. Hudayr, ne iyi adamdr szyle onu vd. Ebu Bekir'in hilafeti srasnda onu komutan olarak tayin etti. H. 20 ylnda vefat etti. (Allah ondan raz olsun). El-sabe, c. 1, s. 49, Biy. No: 285.) (Abbad b. Bir; Bilinir sahabidir. Asl ad, Ubad b. Bir b. Veks, b. Zbe b. Za'vera b. Abd El-Ehel El-Ensari'dir. Hicretten nce Medine'de mslman oldu. Bedir ve dier savalarda Raslllahla birlikte oldu. Raslllah onu vergi toplamas iin Sleym Mzeyne ve Beni El-Mustalik oymaklarna gnderdi. Mseyleme El-Kezzab (yalanc peygamberlik savnda bulunan Mseyleme) ile yaplan Yemame savana katld. En byk snav (lm snav) orada ehid olarak baaryla verdi. Bu srada h. 12. yk ve o, 45 yandayd. Allah ondan raz olsun, bn Sa'd Tab kat, c. 3, s. 440-441.) Bu hadis, Cenab- Allah'n Peygamberimize bir ok konuda yahudilere kar kmay emrettiini, hatta onun btn yahudi geleneklerine ters dmeyi ilke edindiini ve bu yzden yahudilerin O'nun hakknda Bu adam, hi bir istisna tanmakszn bizim btn adetlerimize kar kmak istiyor dediklerini belgelemektedir. Ayrca bu ters dme bazan hkmn aslnda ve bazan sadece eklinde, biiminde olur. Cenab- Allah'n aybal kadnlara pisliin kayna dnda yaklamay meru ve serbest brakmas gibi. Nitekim baz sahabiler bu konuda yahudilere ters dmeyi meru snrlarn dnda kalan baka alanlara tarmak isteyince Peygamberimizin yznn renginin deitiini gryoruz. Aslnda bu konu-temizlik konusu- yahudilerin kendilerine ar ykler ykledikleri, dar snrlamalar getirdikleri bir konudur. Buna karlk hristiyanlar Allah'n hi bir iznine dayanmakszn bu snrlamalarn tmn ortadan kaldrdlar. Geri yahudilerin koymu olduklar snrlamalar ve kstlamalarda meru deildi. Buna gre bu konuda Allah'n emretmedii kstlamalar tanyp, onlardan kanmak yahudilere ve Allah'n kanlmasn emrettii yasaklar inemek de hristiyanlara yaklamak olur. Yollarn en dorusu Hz. Muhammed'in (salt ve selm zerine olsun) yoludur. indekiler kinci Blm

 Yasak Vakitler Mslim'in, Ebu Umame'ye dayanarak bildirdiine gre sahabilerden Amr b. Abese -Allah ondan raz olsun-yle bir olay anlatyor: Ben cahiliye (slm ncesi) dneminde insanlarn sapk yolda olduklar, hi bir geree dayanmadklar ve yanl yere putlara taptklar kanaatinde idim. Bir ara Mekke'de bir adamn ortaya ktn ve bu adamn baz haberler verdiini iittim. Hemen bineimin srtna atlayp, onun yanna vardm. Baktm ki, o adam Allah'n Rasl idi. O srada gizli alyor ve kabilesinin ar basks altnda bulunuyordu. Mekke'li baz dostlarmn aracl ile O'nun yanna girdim. Aramzda u konuma geti: Ben -kimsin sen? Raslllah - Ben bir Peygamberim Ben - Peygamber nedir? Raslllah - Beni Allah grevlendirip gnderdi Ben - Allah Sen'i hangi ilkelerle gnderdi? Raslllah - Allah Ben'i akrabalar gzetmek, putlar krmak ve Allah' bir bilip O'na hi bir eyi ortak komamak ilkeleri ile gnderdi. Ben - Bu ilkelerde Sen'in yannda olanlar kimlerdir? Raslllah - Bir hr kii ile bir kle - O srada yannda henz sadece Ebu Bekir ile Bill vard. Ben - Bende sana uyuyor, Sen'in tarafna geiyorum. Raslllah - u gnlerde bunu yapamazsn, buna gcn yetmez. nsanlarn bana kar takndklar tavr grmyor musun? Byle yapacana imdilik ailenin yanna dn. lerde Ben'im aktan aa ortaya ktm iitince o zaman yanma gel. Raslllah'n bu direktifi zerine ailemin aynna dndm. Bir sre sonra Raslllah Medine'ye gt, o srada ben henz ailemin yannda idim. Olup bitenler hakknda haber edinmeye alyor, bu konuda gidip gelenlere soru soruyordum. Bu srada kabilemize Medine'li bir adam geldi. Kendisine Medine'ye g eden u adamn durumu nasl oldu? diye sordum. Bana Halk akn akn yanna kouyor. Kabilesi onu ldrmek istedi, ama yapamadlar diye cevap verdi. Bunun zerine Medine'ye gidip yanna vardm. Aramzda u konuma oldu: Ben - Ya Raslllah, beni tandn m?

Raslllah - Evet, sen Mekke'de beni grmeye gelen falancasn. Ben - Ya Raslllah, Allah'n sana bildirdii ve benim bilmediim konular hakknda bana bilgi ver, bana namaz hakknda bilgi ver. Raslllah - Sabahleyin namaz kl. Arkasndan gne doup ykselinceye kadar namazdan uzak dur. nk gne doarken eytann iki boynuzu arasndan doar, o srada kafirler gnee secde ederler. Sonra yine namaz kl, o andan sonra klnacak namaz glgeler bir mzrak boyu oluncaya kadar makbul ve yerindedir. Sonra yine namaza ara ver. nk o srada Cehennemin atei tututurulur. Zeval vaktinin geiinden sonra yine namaz kl. nk o srada ikindiyi klncaya kadar klnacak olan namaz makbul ve yerindedir. Sonra gne batncaya kadar yine namaza ara ver. nk o srada gne eytann iki boynuzu arasndan batar ve bu esnada kafirler gnee secde ederler. (Bkz. S. Mslim, Kitab, Salat El-Msafirin ve Kasrha, Amr b. Abese'nin Mslman Olmas Bab, H. No: 832, c. 1, s. 569-570-571. Ahmed b. Hanbel El-Msned, c. 4, s. 112.) (Hadis bu ekilde devam eder). (Ebu Umame: Asl ad adiy b. Aclan b. El-Haris b. Vehb El-Bahili'dir. Knyesi, Ebu mame olan bu kii, tannm Sahabidir. Uhud'da ve Hz. Aliyle birlikte Huneyn savanda bulunduu syleniyor. Daha sonra am'da yaamaya balad ve orada ld. (h. 86). Allah Ondan raz olsun, el-sbe F Temyz El-Sahabe, c. 2, s. 182, Biy.No:4059.) (Amr b. Abese; Byk Sahabi'dir. Ad, Amr b. Abese. Halit b. mir b. Gadra El-Slemi, knyesi, Eb Nceyh'dr. Mekke'de ilk mslman olanlardandr. Mslman olduktan sonra bir sre lkesine dnd. Daha sonra Medine'ye hicret etti. Mekke'nin fethine katlan sahabi daha sonra Humusa gitti ve lmne kadar burada yaad. Mslman olmadan nce de putlardan nefret ederdi. (Allah ondan raz olsun.) El-sabe, c. 3, s. 5-6, Biy. No: 5903.) Grld gibi Peygamber Efendimiz bu hadiste gne doar ve batarken namaz klmay yasaklyor ve bu yasan gerekesi olarak da gnein eytann boynuzlar arasndan doup battn ve bu srada bir ksm kafirlerin gnee secde ettiklerini belirtiyor. imdi dnelim. Herkes bilir ki, mmin hi bir zaman Allah'dan bakasna secde etmeyi dnmez. stelik insanlarn ou ne gnein eytann boynuzlar arasndan doup battn ve ne de kafirlerin o sralarda gnee secde ettiini bilir. O halde Peygamber Efendimizin sz konusu vakitlerde namaz klmay yasaklamas kfirlere benzemenin btn yollarn kesinlikle kapatmak iindir. Gnmzde bu yasan baz faydalarn iyi anlyoruz. nk mslman grnen, fakat aslnda yldzlara tapan baz mrikler, (sabiiler) yldzlara sayg gstermekte, onlarn insanlarn ihtiyalarn karladklarn sanarak onlara secde etmekte, hatta onlar adna kurban kesmektedirler. Bu arada slama bal olduunu ileri sren baz kimseler yldzlara tapan ve Brahmanist mriklerin tapnma adetleri hakknda kitaplar yazmaktadrlar. Bunu akllar sra mevki elde etmek gibi baz dnyalk amalar uruna yapyorlar. Bu inan biimi, hkmdarlar nemrutlar olan Kenanllarn bycle dayal mezhepleri idi. Cenab- Allah, Hz. brahim'i -selm zerine olsun- dosdoru dinle ye Allah'dan baka ibadete layk ilah tanmama ilkesi ile ite bu mrikleri uyarmaya gndermiti. (Ken'anllar, Kenan b. Kev b. am, b. Nuh'a nisbet edilen ve Sami rkndan gelen bir kabiledir. Basra krfezi kylarnda pamuk eki-miyle urarlard. Daha sonra Suriye ve Filistin'e gp orada yerletiler. Halil Peygamber bu toplulua gnderilmi. El-Hidaye Ve El-Nihaye, c. 1, s. 140; ElKalaid, El-Ciman El-Kalkaandi, s. 32; Lisan El-Arab, c. 8, s. 316.) Gnmzde bile byle yapanlar olduuna gre eriat koyucunun -yani Peygamberimizin- kaamak yollarn tkamak iin sz konusu vakitlerde namaz klmay yasaklamasnn hikmeti meydana kyor.

Bu yasak bize hatrlatyor ki; mriklerin bile bile yaptklar kfr ve isyan nitelii tayan btn tapnmalar ve onlarn btn sapk adetleri biim ve grnt olarak bile mminlere yasaktr, her ne kadar mminler bu tapnma ve adetlere ekil olarak zenirken onlarn niyetlerini tamasalar bile, kaamak yollarn tkamak ve benzeme ihtimalini kkl biimde ortadan kaldrmak iin bu byledir. Peygamber Efendimizin bir aacn veya bir direin arkasnda namaz klarken o aac veya direi ya sana veya soluna alarak asla tam karsna almamas da bu gerekeye dayanr. (Hadisi Ebu Davud, Snen'inde, Kitab El-salat, Direk ve benzeri eylere kar namaz klma Bab, H. No: 693, c. 1, s. 445'de rivayet ediyor: Msned-i Ahmed, c. 6, s. 4, Salla yerine yusalli kelimesi dnda aynen Ebu Davud'un rivayetindeki szcklerle anlatyor hadisi. Ancak hadisin senedi pek kuvvetli deildir. nk raviler arasnda bulunan Velid b. Kamil, Leyyin El-hadis'tir. (rivayetlerinde gevek davranan ravi) Dib'a binti El-Mikdet ise kimlii bilinmiyor. Bkz. Tehzib El-tehzib, c. 2, s. 335, Velid b. Kamil'in biyografisi, No: 82; s. 604 Dba'a nn biyografisi No: 2, Ayrca baknz Avn ElMa'bud, c. 2, s. 386-387.) Tpk bunun gibi O, genel olarak Allah'dan baka taplan her eye kar namaz klmay, namaz klann o eye tapnma niyeti olmamasna ramen, yasaklamt. Yine bu yzdendir ki, Raslllah insana kar secde etmeyi de yasaklamt. Her ne kadar secde edenin nndeki adama secde etmek gibi bir maksad yoksa da, Allah'dan bakasna secde edenlere grnte bile benzememek iin bu yasak konmutur. Baksana, eriat, namazda dnlecek yn ve namaz klnacak vakitler konusunda bakalarna benzeme ihtimalini nasl kestirip atmtr. Nasl mriklerin kblesine dnerek namaz klmak yoksa, onlarn karlarnda kldklar nesnelere ynelerek namaz klmak da yasaktr. Hatta bu ikincisi daha tehlikeli bir fesad sebebidir. nk kble eriatlerin maddelerinden biridir, peygamberlerin ve eriatlerin deimesi ile deiebilir. Fakat Allah'dan bakasna tapnmama, secde etmeme ilkesi, btn peygamberler tarafndan ortaklaa paylalan inan sisteminin kesin bir yasa, tartlmaz bir haramdr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Sen'den nce gnderdiimiz peygamberlere sor, acaba Rahman olan Allah'dan baka taplacak ilahlar ortaya srdk m? ( Zuhruf: 45) Bu arada Ebu Davut'da belirtildiine gre bn-i mer -Allah ondan raz olsun- bir gn namaz klarken oturma halinde sol eline dayanan birini grnce kendisine: Namazda bu ekilde oturma, nk azaba arptrlacak olanlar bu ekilde oturur. dedi. (Bkz. Sneni Eb Davud, Kitab El-Salat, Namazda eli zerine Yaslanmann Mekruh Olmas Bab, H. No: 994, c. 1, s. 605.) Baka bir rivayete gre adam: Bu, gazaba uramlarn namaz klma eklidir. Baka bir rivayete gre de: Raslllah namazda otururken ele dayanmay yasaklad diyerek uyarmtr. Grld gibi bu hadiste azaba urayacaklarn oturmasna benziyor gerekesi ile namazda belirli

bir oturma ekli yasaklanmt. Bu olay onlarn gelenek ve davranlarndan uzak durmak konusunda ne kadar titizlik gsterildiini belirtiyor. Bir de u rivayeti okuyalm. Buhar'nin Mesruka dayanarak bildirdiine gre Hz. Aie -Allah ondan raz olsun- eller belde iken namaz klmay ho grmez ve byle yapan grnce: Yahudiler byle yapar derdi. (Buhari, Kitab El-Enbiya, Bent srail'i Anlatan Bab, H. No: 3458, c. 6, s. 497, Feth El-Bri.) (Mesruk b. El-Ecda b. Malik El-Hemedani El-Veda El-Kfi adndaki bu kii, Tabiin'nin gvenilir Fkh ve Hadis alimlerindendir. Ktb-i Sitte (Alt sahih hadis kitab) yazan da ondan hadis rivayet etmilerdir. H. 63'de vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 242, Biy. No: 1055.) Ayn konuda sahabilerden Ebu Hureyre'nin: Peyamberimiz, kiinin elleri ile belini tutarak namaz klmasn yasaklad dedii bir ka koldan rivayet edilmitir. (S. El-Buhari, Kitab El-amel, Fi El-Salati, Namazda Elleri Bele koyma Bab, H. No: 1219, c. 2, s. 88, Feth-El-Bari.) Bu konuda Ziyad b. Sabih'de: Bir gn bn-i mer'in yannda namaz klyordum, ellerimi belime koymutum. Namaz bitince bn-i mer bana -Bu yaptn ipte sallanan idam hkm gibi namaza durmaktr. Peygamberimiz bu ekilde namaz klmay yasaklamtr demitir. (Ziyad b. Sabih El-Hanefi El-Mekki, Bir gre gre, el-Basri adndaki hadisi hakknda shak b. Ruhaye: Salih ve gvenilir bir adamdr diyor. Bunun gibi Nesai, bn Hibban, El-Aclni de gvenilirliini onaylyorlar. Drdnc kuak Medine'li Tabiilerdendir. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 3, s. 374, biy. No: 681; Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 268, biy. 115.) Bu szler Ahmed b. Hanbel'in Msned'inde Ebu Davud'da Nesa'de yer almtr. (Ahmed bn Hanbel, El-Msned, c. 2, s. 106. bn mer'den rivayet edilen bu hadiste Felemma Salladan nce, fe daraba yedeyye fazlal var.) (Snen Ebt Davud, Kitab El-Salat, Namaz Elleri Bele koyma ve El zerine Yaslanma Bab, H. No: 903, c. 1, s. 556.) (Snen El-Nesa, Kitab El-Salat, Namazda Elleri Bele Koymann Sakncas Bab, cz. 2, s. 127. Bu imamn rivayet ettii hadisin szck dizgesinde dierlerinden ayr baz deiiklikler vardr. Ama, isnad salamdr.) indekiler kinci Blm

 Oturan Bir Kimseye Ayakta Durarak Hrmet Etmek Yasaktr Yine Mslim'de ve Ebu Davud'da anlatldna gre sahabilerden Cabir b. Abdullah yle diyor: Bir gn Peygamberimiz rahatszland iin oturarak namaz klmt. Biz de O'nun arkasnda ayakta namaz kldk. Tekbirlerini Ebu Bekir cemaate duyuruyordu. Birara ayakta kldmz grnce, derhal bize oturarak klmamz iaret etti biz de hemen oturarak onun gibi namaza devam ettik. Selam verince bize dnerek unlar syledi: Az nce Persler ve Bizansllar gibi yapyordunuz. Onlar oturan hkmdarlar karsnda ayakta dikilirler. Sizler onlar gibi yapmaynz. Namazda imamlarnza uyunuz. Eer imamlarnz ayakta klyorlarsa ayakta ve eer oturarak klyorlarsa, oturarak klnz. (S. Mslim, Kitab El-Salat, imama Uyanlarn Btn Hareketlerinde Ona Uymalar Bab, H. No: 413, c. 1, s. 309. Snen Ebi Davud, Kitab El-Salat, imamn Oturarak Namaz Kldrmas Bab, H. No: 606, c. 1, s. 405.) (Cabir b. Abdullah; Byk Sahab'dir. Asl ad, Cbir b. Abdullah, b. Amr b. Haram b. Ka'b b. Ganem El-Ensari El-Slem'dir. Raslllah'dan en ok hadis rivayet eden Sahabilerdendir. Akabe tabiatnda ve ou savalarda Raslllah'la birlikte bulundu. Raslllah'n vefatndan sonra onun mescidinde, ders verdii, bir krss vard. H. 74 ya da 75'de vefat etti. (Allah ondan raz olsun). Bkz. El-sabe fi Temyiz El-Sahabe, c. 1, s. 213, Biy. 1026.) (Ebu Bekir; lk mslman, Raslllah'dan sonra ilk halife olan Ebubekir El-sddk'n asl ad, Abdullah b. Eb Kuhafe Osman b. mir El-Kura'dir. Fil olayndan iki buuk yl sonra dodu. Peygamberlik gelmesinden nce de sonra da Raslllah'la birlikte oldu. Hicret srasnda ona elik etti. Btn savalara katld. Cennetle mjdelenen on kiiden biri ve Sahabi'nin en stnyd. H. 13'de 63 yanda olduu srada vefat etti. (Allah ondan raz olsun) Bkz. El-sabe, c. 2, s. 341-344, biy. 4817.) imdi de u hadisi gzden geirelim. Ebu Davud'un, Ebu Sfyan'a dayanarak bildirdiine gre sahabilerden Cabir yle diyor: (Ebu Sfyan; Asl ad Talha b. Nafi El-Kura El-Mekki'dir. Kurey'in ileri gelenlerindendir. Abdullah b. mer, bn Abbas ve Cbir gibi bir kesim Sahabi ondan hadis nakletmitir. bn Hibban, Gvenilir olduuna, Ebubekir El-Bezzar Kendi kiiliinde gvenilir olduuna; Ahmed b. Hanbel ondan hadis rivayet etmede bir saknca olmadna; hkm veriyor. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 5, s. 26-27, biy. 144.) Peygamberimiz bir gn Medine'de bir ata binmi ve bindii attan rk hurma zerine derek aya burkulmutu. Ziyaretine varnca kendisini Aye'nin odasnda oturarak tebih ekerken bulduk. Arkasna geip durduk, bize bir ey demedi. Bir sonraki ziyaretimizde kendisini yine oturarak farz namaz klarken bulduk. Hemen arkasnda durup kendisine uyduk bize oturarak klmamz iaret etti.

Namaz sona erince bize dnerek yle dedi: mam oturarak klnca siz de oturarak klnz. Buna karlk imam ayakta durarak klnca siz de ayakta klnz. Sakn Perslerin byklerine yaptklar gibi yapmaynz. (Snen-i Ebu Davud, kitab El-Salat, imamn oturarak Namaz Kldrmas Bab, H. No: 602, c. 1, s. 403-404.) Baka bir rivayete gre hadisin son cmlesi: Acemlerin birbirlerine yaptklar gibi Ben'i ululamaynz. eklinde olmaldr. (Ebu Davud, Ebu mame'den bu szcklere yakn kelimelerle baka bir hadis naklediyor. Ebu mame anlatyor: Raslllah Elinde deneine yaslanm ekilde yanmza geldi. O gelince biz ayaa kalktk. O: Persler'in birbirlerini yceltmek iin ayaa kalktklar gibi siz de kalkmayn buyurdu. S. Ebi Davud, Kitab El-Edeb, Bir adamn baka bir adama (tazim-sayg) Amacyla Ayaa Kalkmas Bab, H. No: 5230, c. 5, s. 398; Benzeri Msned-i Ahmed, c. 5, s. 253-256'da kaydedilmektedir. Hadisin anlam sahihdir.) Grld gibi bu hadiste Peygamberimiz, sahabilere namazn farzlarndan biri olan Kyam' (ayakta durmay) brakmalarn emrediyor ve bu emrine gereke olarak da oturarak namaz kldran imamn arkasnda ayakta durarak klacak olan cemaatn, oturan hkmdarlarna ayakta dikilerek sayg gsteren perslere ve bizansllara benzeyeceini gstermektedir. Oysa bilindii gibi, imama uyan kimse asla imam iin deil, Allah iin ayakta durmaktadr. Bu uygulama, oturan bir kimseye ayakta durarak hrmet etmeyi iddetle yasaklayan rnektir. Peygamberimiz her ne kadar bu maksatla yaplmasa bile, buna benzeyen davranlar da yasaklamtr. Nitekim o, bir insana kar Allah iin secde etmeyi ve ate ile benzerleri gibi Allah'n dnda taplan eylere kar namaz klmay da yasaklamtr. Bu hadiste de perslerle bizansllarn adetlerine benzer bir davran yasaklyor. Geri bizim niyetimiz onlarn niyetlerinden farkldr, ama buna ramen Raslllah yle yapmaynz buyuruyor. Ayrca bu hadis imamn oturarak namaz kldrmas konusunda ister yrrlkte olsun, isterse geersiz olsun, bizim konumuz asndan delil olma zellii geerlidir. nk oturarak namaz kldrma hkmnn yrrlkten kalkmas, konumuza k tutan gerekenin geersiz olmasn deil, bu gerekeye baskn gelen daha gl bir gerekenin varln gerektirir. Mesela namazda ayakta durmann farz oluu ve bu farzn srf bir ekil benzerlii yznden dmeyecei gerekesi gibi. Bu ictihad konusudur. Fakat ekil benzerlii bir farz drmek iin yeterli bir sebep oluturmasa bile, Peygamberimizin bu yolda gstermi olduu gereke gcn ve geerliliini korumaya devam eder. nk namazda ayakta durmak aslnda bakalarna benzemek deildir, bu yzden yasak olmayabilir. Her hangi bir gerekeye dayandrlan bir hkm yrrlkten kalkar da, gereke varln korursa bu durumda yrrlkten kaldrma annda daha baskn bir gerekenin rol oynam veya bu gerekenin etkisi zayflam demektir. Fakat bu durumda sz konusu gerekenin kkten aslsz saylmas sz konusu deildir, hatta imkanszdr. Btn bunlar bu hadisin hkmnn yrrlkten kalkm olmas durumunda sz konusudur. Oysa doru rivayete gre bu hadis yrrlktedir, Peygamberimizin vefatndan sonra birden ok sayda sahabe onu uygulamtr, bu uygulama Raslllahn lm ncesi, hastal srasndaki namaz bilmelerine ramen gerekleti. Bu hkm yle ak ve kesin ekilde Peygamberimize maledilmi ki, lm ncesi srasndaki namazn bu hkm yrrlkten kaldrm olaca ihtimali imknsz grlyor. Buna gre ya iki hkm de geerlidir. nk ayakta durma (kyam) eylemi oturma (kuud) eylemi ile atmaz. Ya da namaza oturarak balam olma durumu ile ayakta balam olma durumu arasnda fark gzetilmitir. nk ayakta balam olan namaz hadisdeki imam oturarak kld zaman

eklindeki ifadenin kapsamna girmez. O zaman da gerekede dile gelen bozukluk sz konusu olmaz. Ayrca namazn sonunu ba tarafna dayandrmak onu imamn namazna dayandrmaktan daha nceliklidir (evldr). Bu alandaki bir baka delil de udur. Sahabilerden Ubade b. Samit -Allah ondan raz olsun- yle diyor: Peygamberimiz cenazeyi mezarla kadar uurladnda l mezara konmadka oturmazd. Bir defasnda karlat bir hristiyan keii kendisine: Biz de byle yapyoruz, ya Muhammed deyince lnn mezara konuunu beklemeden hemen oturdu ve sahabilere de: Bunlara ters dnz buyurdu. (Ubade b. Samit; Byk Sahabi'dir. Asl ad, Ubade b. El-Samit b. Kays b. Asram b. Fehr El-Hazreci El-Ensari'dir. Ensar'n nde gelenlerinden biriydi. Knyesi Ebu El-Velid'dir. Bedir Uhud ve dier savalarda hep Peygamberin yannda yer ald. Raslllah onu baz sadakalar toplamakla grevlendirirdi. Peygamber'in Zamannda Kuran toplard -bir araya getirirdi-. Ehli Suffa arasnda Kur'an en iyi bilendi. mer b. Hattab, bir gurup Sahabi'yle birlikte onu din ve Kuran amllara retmesi iin oraya gnderdi. Humus'da ve Filistin'de yaad. Muaviye ile arasnda kan anlamazlktan dolay Medine'ye dnd. Hz. mer onu tekrar am'a gnderdi ve Muaviyeye: Sen, onun amiri deilsin, ona karma dedi. Remle'de ya da Kuds'te vefat etti (h. 34). ldnde, 72 yandayd. Bkz. Esed El-Gbe, c. 3, s. 106-107.) Bu hadis Ebu Davud, Tirmizi ve bn-i Mace'de yer almtr. (Snen-i Ebi Davud, Kitab El-Cenaiz, Cenaze iin Ayaa Kalkma Bab, H. No: 3176, c. 3, s. 520. Szckler, yukarda anlatlana yalandr. Ancak clisu, Hlefehm = oturun, onlara muhalefet edin (ters dn); Snen-i bn Mace, Kitab El-Cenaiz, Cenazeye Kar Ayaa Kalkma Bab, H: No: 1545, c. 1, s. 493. Kitab tahkik eden, hadisi kaydettikten sonra unlar ekledi: El-Snd: snad zayf olduu syleniyor dedi. S. El-Tirmizi, kitab El-Cenaiz, H. No: 1020, c. 3, s. 340.) Bu konuda sylenecek bir ka szm var. yle ki, gerek cenaze geerken ayaa kalklp kalklmayaca ve gerekse cenazenin mezarla kadar uurlannca mezara konuncaya kadar oturulup oturulmayaca konusunda alimler arasnda gr ayrl vardr. Ayakta durmay emreden hadisler sayca ok ve mehurdur. Fakat hkmn yrrlkten kalktna veya yanndan cenaze geenlerle ilgili ksmnn yrrlkten kaldrldna inanan alimlerin dayana Hz. Ali tarafndan rivayet edilen hadisle Ubade'nin rivayet ettii bu hadisitr. Her iki grn geerli olmas, badamas da mmkndr. nk bu durumda cenazeyi mezarla kadar uurlayanlar l mezara konuncaya kadar deil, tabutu tayanlarn omuzlarndan indirilinceye kadar ayakta kalrlar. O zaman da bu hadis de ya dierleri ile birlikte gznnde tutulur veya brlerini yrrlkten kaldrc olur. Burada da gereke hristiyanlara ters dmektir. Bu hadisi delil olarak kullanmayanlar onun zayf olduunu ileri sryorlar. Fakat o gerekten zayf olsa bile bu durum onun hristiyanlara ters dlmesi konusunda delil tutulmasn zedelemez. Buhar'de belirtildiine gre Abdurrahman b. Kasm: Babam Kasm cenazenin nnden yrr ve onun iin ayaa kalkmazd diyor. (Abdurrahman b. Kasm; Asl ad, Abdurrahman b. El-Kasm b. Muhammed b. Ebubekir'dir. Altnc

kuak Medine'li Tabii'nin byklerindendir. Yaad dnemde Medine'nin en byk alim ve salihlerindendi. Btn mslmanlarca deeri byktr. ok hadis rivayet eden bu alim hakknda dier alimler gvenilirliinde gr birlii iindedirler. H. 126da am'da vefat etti. Bkz. Tehzib ElTehzib, c. 6, s. 254, biy. 501.) (nc kuak Tabiin'in byklerinden olan bu hadisinin asl ad, El-Kasm, b. Muhammed b. Ebubekir'dir. Bir nceki ad geen zatn babasdr. bn Sa'd, Vakidi'den naklen Gvenilir, yksek fkh bilgini, Hadis ilminde imam bir zattr vgsn kaydediyor. H. 106'da vefat etti. Bkz. bn Sa'd Tabakat El-Kbra, c. 5, s. 187-194.) Bu konuda Hz. Aie'nin de yle dedii haber veriliyor: Cahiliye dneminde halk cenaze iin ayaa kalkar ve cenazeyi grnce stste iki kere - Hep ailenin yannda olacaksn- derlerdi. (Buhari bu hadisi, Kitab Menakib El-Ensar, Cahiliye Gnleri (tren gnleri kasdediliyor) Babnda rivayet ediyor. Bkz. Feth El-Bari, c. 7, s. 148, H. No: 3837.) Nitekim ayaa kalkmay mekruh sayanlar bunun bir cahiliye dnemi adeti olduuna dayanmlardr. te yandan bn-i Abbas tarafndan rivayet edilen bir hadise gre Peygamberimiz: Lhid bizim iin ukur, bizim dmzdakilerin lleri iindir. buyuruyor. (Snen Eb Davud, Kitab El-Cenaiz, Lahid Bab, H. No: 3208, c. 3, s. 544; Snen-i Tirmizi, Kitab El-Cenaiz, Peygamberimizin: Lahid Bizim iin, ukur dmzdakilerin lleri iindir Hadisi Bab, H. No: 1045, c. 3, s. 363. Tirmizi: Bu hadis bn Abbas'tan rivayet edildii iin Hasen ve Garip'dir diyor. Hadis btn rivayet tarikleriyle sahihdir. Cami El Sair, c. 2, s. 474, H. no: 7747, Syti: Hadis, Sahihdir diyor. Snen bn Mace, Kitab El-Cenaiz, Lahdin Serbestisi Bab, H. No: 1554, c. 1, s. 496. Snen El-Nes, Kitab El-Cenaiz, Lahd Ve ukur Bab, cz. 4, s. 80.) Bu hadis drt hadis kaynanda da yer almtr. Yalnz Ahmed b. Hanbel tarafndan kaydedilen bir rivayete gre hadisin iki cmlesi: ukur kitab ehlinin lleri iindir. eklindedir. (Msned-i Ahmed, c. 4, s. 362-363; El-Syuti, ElCm El-Sair, c. 2, s. 474, H. No: 7748 Syt: Hadis sahihdir diyor.) Bu hadis bizim llerimizi mezarn dibine yerletirme biimi konusunda bile kitab ehline ters dmemiz gerektiini vurgular. Yine cenaze konusunda Abdullah b. Mesud'un -Allah ondan raz olsun- rivayet ettiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Cenazenin arkasndan yanaklarn kamlayanlar, gsn paralayanlar ve cahiliye dnemi atlarn baranlar bizden deildirler. buyuruyor. (S. Buhar, Kitab El-Ceniz, Cenazenin Ardndan Yzn Trmalayan Bizden Deildir. Bab, H. No: 1204, c. 3, s. 163, Feth El-Bari, Hadisin dier ksmlar, age., H. No: 1297,1298, 3519. S. Mslim, Kitab El-man, Cenaze Ardndan Gs Dvmenin Haram Olmas Bab, H. No: 103, c. 1, s. 99.) Cahiliye atlarndan maksat, lnn arkasndan sylenen soyla vnme mahiyeti szlerdir. Yine bu konuda Ebu Malik-i E'ar tarafndan rivayet edilen bir hadise gre Peygamberimiz yle buyuruyor: u drt ey cahiliye dnemi adetlerindendir, mmetim bunlardan vazgeemeyecektin

1 - Asaletle vnmek 2 - Nesebe dil uzatmak 3 - Yldzlardan yamur dilemek 4 - lnn arkasndan bara bara at yakmak. Alayc kadnlar lmeden nce tevbe etmedikleri takdirde kyamet gn katrandan bir alvara ve ziftten bir gmlee brnm olarak mezarlarndan dorulurlar. (S. Mslim, Kitab El-Cenaiz, l Ardndan Ar Barp arma Bab, H. No: 935, c. 2, s. 644.) (Ebu Malik-i E'ar; Menakib, Biyografi, yazarlar bu zatn kimlii hakknda ok elikili konuuyorlar. En tercih edilen gr onun: El-Haris b. El-Haris El-E'ar' adnda bir sahabi, olduudur. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 12, s. 218-219, Biy. 1002 El-sbe, c. 1, s. 275, Biy. 1384.) Bu hadis Mslim'de yer almtr. Grld gibi Peygamberimiz cahiliye zihniyetine dayal atlar yeriyor ve insanlarn baz cahiliye adetlerinden vazgemeyeceklerini haber vererek bu adetleri srdrenleri knyor. Bu hkm btn cahiliye adet ve davranlarnn slm dininde knandn gsterir. yle olmasayd, yukarda saylan sevimsiz davranlar cahiliye dnemine maletmek, bu davranlar iin aalayc bir faktr saylmazd. Oysa, bilindii gibi bu davranlar cahiliye dnemi ile irtibatlandrmak onlar aalamak, knamakla ayn anlama gelmitir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.): ilk cahiliye dnemi kadnlar gibi sslenip krta krta gezmeyiniz. buyuruyor. (Ahzab:33) Bu ayet hem kadnlarn sslenip pslenerek krta krta gezmelerini ve hem de ilk cahiliye dneminin durumunu yeriyor, aalyor. Bu da genellikle cahiliye dneminin insanlarna benzemenin yasak olduunu gerektirir. Sahabilerden Ebu Zerr bir gn bir baka sahabiye anasna dil uzatarak hakaret edince, Peygamberimizin kendisini: Sen ahsnda cahiliye kalntlar bulunan birisin. diyerek azarlamas da bu kabildendir. (Hadis, Buhari-Mslim ve dierlerinde kaydedilmi. Bkz. S. El-Bu-har, Kitab El-man, Cahiliye Adetlerinden Olan Gnahlar, Bab, Feth El-Br, H. No: 30, c. 1, s. 84, Ayrca H. No: 6050. S. Mslim, Kitab El-man, Efendinin Yediinden, Klelerine de Yedirmesi Bab, H. No: 1661, c. 3, s. 1282-1283. Msned-i Ahmed, c. 5, s. 161.) (Eb Zer, Asl ad, Cndeb b. Cnade b. Sekn El-fridir. ilk mslman olan ulu Sahabi'dir. Mekke'de dier mslmanlar kendilerini gizlerken o mslman olur olmaz kimliini ilan etti. Kurey'in nnde Kelime-i ehadeti yksek sesle haykrnca, Kureylilerce dvld. Daha sonra kendi yurduna dnd. Bedir ve Uhud savalarnn ardndan Medine'ye hicret etti.Dzgn konuurdu. Cenab- Rasl, onun bu zelliinden sz ederdi ve yle dua ederdi: Ebu Zer'e Allah rahmet etsin. Bir bana yaar, bir baana lecek ve bir bana dirilecek. Osman'la arasnda baz tartmalar olunca, insanlar arasnda ayrlk karr korkusuyla Halife (Osman) onu, Rebeze'ye srd. H. 23de orada ld.Cenazesini bn Mesud kaldrd. (Allah ondan raz olsun) Bkz. El-sbe, c. 4, s. 62-64. Biy. 384.) Peygamberimizin bu azar hem sz konusu kt huyu ve hem de slmiyetin onaylamad cahiliye ahlakn knayc niteliktedir. u ayet de ayni espriyi tar:

Kfirler kalblerini taassupla, cahiliye taassubu ile doldurduklarnda Allah, Peygamberi ile mminlere ar ballk balad. (Fetih: 26.) Burada taassub un cahiliye ye dayandrlmas bu huyun knanmasn gerektirir. Tabii ki, cahiliye dnemi ile ilgili btn adet ve davranlar da ayn ekilde knanma kapsamna girecektir. Yine Mslim'in, Ebu Hureyre'ye dayanarak yer verdiine gre Peygamberimizin: u iki davran insanlara yapm birer kfr unsurudur: 1 - Nesebe dil uzatmak 2 - lnn arkasndan bara bara at yakmak. (S. Mslim, Kitab El-man, Soya Dil Uzatma, lnn Ardndan Bara ara Alamann Kfr Adyla Anlmas Bab, H. No: 67, c. 1, s. 82.) Buradaki insanlara yapk birer kfr unsuru deyimi bu iki davran insanlarda bulunan birer kfr krntsdr demektir. Buna gre bu iki davrann kendileri birer kfrdr, kfirlie mahsus davranlardandrlar ve insanlarla varlklarn srdrrler. Yalnz unu belirtmemiz gerekir ki, zerinde kfirliin herhangi bir unsurunu bulunduran kimse srf bu yzden gerek anlam ile kfir olmaz. Tpk ahsnda her hangi bir mminlik unsuru bulunduran kimsenin srf bu kadarlkla bilinen gerek anlam ile mmin olamayaca gibi. Biraz daha aklarsak Peygamberimizin: Kul ile kfirlik -veya mriklik- arasnda sadece namaz klmamak vardr (Mslim, Kitab El-man, Namaz Klmayana Kafir Adnn Verilmesi Bab, c. 1, s. 88; Ebu Davud, Kitab El-Snne, H. No: 4678, c. 5, s. 58-59. Tirmiz, Kitap El-Iman, Namaz Brakma Konusunda Gelen Hadisler Bab, H. No: 2618,2619 ve 2620. Mslim ve Ebi Davud'un rivayet ettikleri ayn szcklere uygun olarak. Tirmiz: Hadis hasen ve sahih dir. diyor. c. 5, s. 13.) Hadisinde geen belirtme edatl Kfirlik ile belirtme edatsz mutlak anlaml Kfirlik terimi arasnda anlamca fark vardr. Tpk bunun gibi mutlak anlaml Kfir veya mmin terimleri ile Peygamberimizin: Ben'den sonra tekrar biribirinin boyunlarn vuran kfirler haline dnmeyiniz. (Buhari, Mslim ve dierleri rivayet ediyor. Buhari, Kitab El-ilim, Alimleri Dinleme Bab, H. No: 121, Feth El-Bri, c. 1, s. 217. Ayn hadisi baka konularda u numaralarda kaydediyor Buhar, H. No: 4405, 6869 ve 7080; Mslim, Kitab El-man, Peygamberin: Benden sonra birbirinizin boynunu vurarak kfre dnmeyin. sz Bab, H. No: 65-66, c. 1, s. 81-82.) Sznde geen kfir terimi arasnda da anlam fark vardr. Peygamberimizin Birbirlerinin boyunlarn vuran ifadesi buradaki kfir deyiminin hangi anlamda kullanldn aklyor. Buradaki kfirler terimi dilbilgisi bakmndan geici ve artl olarak bu anlam tar, yoksa matlak anlaml kfir veya mmin terimleri kategorisine girmezler. Nitekim Cenab- Allah:

O fkran sudan yaratld ayetinde meniyi su olarak adlandryor. Fakat bu geici ve artl bir adlandrmadr, yoksa Eer su bulamazsanz, temiz toprakla teyemmm ediniz. ayetinde geen gerek ve mutlak anlaml su ile ayni kategoriye girmez. (Alk:6,Maide:6) Yine sahabilerden Cabir b. Abdullah'n -Allah ondan raz olsun- anlatt ve Buhar ile Mslim'de yer alan u olaylarda bu kabildendir: Peygamberimizle (salt ve selm zerine olsun) birlikte savata (Tebk sava) idik. Muhacirlerden (Mekke'lilerden) ok sayda kii bu savaa katlmt. Bunlar arasnda bulunan akac bir adam Ensar'dan (Medinelilerden) birinin kaba etine alay etmek maksad ile bir tokat vurdu. Ensar'dan olan arkadamz buna ok kzd ve kan tartma zerine her ikisi de kendi tarafn kkrtmaya kalkt. O, Yani Ensar'dan olan arkadamz Buraya bakn, ey Ensar ve Muhacirlerden olan taraf da Buraya bakn, ey Muhacirler diye bardlar. Grlty iitince ortaya kan Peygamberimiz: Ne bu cahiliye kkrtmalar, ne oldu bu adamlara? diye seslendi. Kendisine Muhacirlerden olan arkadan Ensar'dan olan arkadaa alay maksatl bir tokat vurduu anlatlnca: Brakn bu adeti, pis bir akadr o buyurdu. Fakat mnafklarn ba Abdullah b. Ubeyy b. Selul: Bu adamlar zerimize gelmeye kalkmadlar m? Vallahi, eer savatan geri dnersek stn olanlarmz aalk olan taraf Medine'den karacaktr. diyerek Ensar kkrtmaya devam etti. (Mnafkun:8.) Bunu iiten Hz. mer: Ya Raslllah, bu pis herifi ldrmeyelim mi? deyince Raslllah onun grne kar karak: Hayr, nk o zaman -Muhammed arkadalarn ldryor- derler buyurdu. (S. Buhari, Kitab El-Menakib, Cahiliye Davasnda Bulunmann Yasakland Bab, Feth El-Br, H. No: 3518, c. 6, s. 546.) (Abdullah b. Ubeyy b. Selul; Raslllah zamannda Mnafklarn bayd. Asl ad: Abdullah b. bey b. Malik b. El-Haris b. Ubeyd El-Hazrec'dir. Knyesi, Ebul Habbab'dr. Ancak, bn Sell takma adyla nldr. Sell, Baba tarafndan dedesidir. slam ncesi Hazrec Kabiles'nin lideriydi. Bedirden sonra mslman olduunu aklad. Mslmanlar birbirine drmeye, cihaddan alkoymaya, yalan haberler yaymaya alay etmeye, kt bir hal balarna geldiinde, sevinip oynamaya balad. Raslllah zamannda lnce, Raslllah namazn kldrd. Allah: Onlardan len birine kesinlikle namaz klma, onun kabri banda da durma. nk onlar Allah' ve Rasln tanmadlar, yoldan km olarak ldler. (Tevbe: 84), ayetini gndererek onu bundan sakndrd. Zerkel, El-lm, c. 4, s. 65.) indekiler kinci Blm

 M'min Her Durumda Kardeini Desteklemelidir teyandan Mslim'de yer aldna gre yukardakine benzer bir olay sahabilerden Cabir yle anlatyor: Bir defasnda biri muhacirlerden ve br Ensar'dan olan iki gen arasnda kavga kt. Bunun zerine Muhacirler kendi taraflarn Ey Muhacirler, buraya bakn ve ensar da kendi taraflarn ey ensar, buraya bakn diye kkrtmaya kalktlar. Durumdan haberdar olan Raslllah ortaya karak: Nedir, bu yoksa cahiliye usul kkrtmam var? diye seslendi. Sahabiler kendisine: Hayr, ya Raslllah, sadece iki gen biribirleri ile kavga etti ve arkasndan biri brnn kaba etine hakaret maksatl bir tokat vurdu diye karlk verince Peygamberimiz szlerini yle balad: iyi o zaman mesele yok. Kii ister hakszlk etmi olsun, isterse hakszla uram olsun, kardeine yardmc olmaldr. Eer hakszlk etmi ise onu bundan vazgeirsin, bu ona yardm etmektir. Eer hakszla uram ise de onu desteklesin. (S. Muslim, Kitab El-Birr Ve El-Sla Ve El-Adab, Zalimde Olsa Mazlum da Olsa Mslmann Kardeine Yardmc Olmas, Bab, H. No: 2584, c. 4, s. 1998.) Bu iki isim, yani Muhacirler ile Ensar isimleri Kur'an'da ve hadislerde kullanlan eriat kaynakl (meru) terimlerdir. Cenab- Allah bu iki zmrenin mensuplarn ve bizleri Gerek daha nceki kitaplarda ve gerekse bu kitab'da (Kur'anda) Mslmanlar olarak adlandrd. (Hac: 78.) Buna gre bir kimsenin muhacirlere veya ensara mensup olduunun sylenmesi Allah ve Raslllah katnda gzel ve makbul bir nisbet eklidir, bunlar kabile ve ehir nisbetleri gibi srf tantma maksad ile kullanlan mubah nisbet belirtme ekillerine benzemedikleri gibi bidata ve gnaha gtren mekruh ve haram nisbet ekillerinden de bakadrlar. Byle olmasna ramen bunlar mensuplarn biribirlerine kar kkrtmaya kalknca Raslllah bu davranna kar karak onu cahiliye kkrtmas, cahiliye taassubu olarak adlandrd. Fakat kendisine bu kkrtmann topluluk tarafndan deil, sadece iki gen tarafndan yapld anlatlnca hakszlk edene engel olunmasn ve hakszla urayana da arka klmasn emretti. Bylece Peygamberimiz bylesine durumlarda sakncal olann sadece tpk cahiliye dneminde

olduu gibi kiinin hakl-haksz ayrm yapmakszn kendi tarafn tutmas olduunu, buna karlk insann hakl yere ve ly karmakszn kendi tarafna arka kmasnn bazan vacip ve bazan da mstahp olan yerinde bir tutum olduunu belirtmek istemitir. Nitekim Ebu Davud ve bn-i Mace'de yer aldna gre sahabilerden Vasile b. Aska,-Allah ondan raz olsun- diyor ki: Bir defasnda Raslllah'a Taassub nedir? diye sordum Bana: nsann kendi kabilesini, hakszlkta desteklemesidir. diye cevap verdi.(S. Eb Davud, Kitab ElEdeb, Tutuculuk (Taassub) Bab, H. No: 5119, c. 5, s. 341.) (bn Mace Fesle'nin babasndan naklettii hadisi rivayet ediyor, bn Hacer ve dierleri bu ravinin Fesile binti Vasile b. El-Esk'a olduunu kaydediyor. bn Mace'nin Fesile'den naklettii hadis yle: Babamdan duydum. Diyordu: Peygamber'e, rklk, adamn kendi toplumunu sevmesi midir? diye sordum. Raslllah: Hayr, Irklk-tutuculuk- kiinin kendi kabilesini zulmde desteklemesidir. buyurdu. S. bn Mce, Kitab El-Fiten, Irklk Bab, H. No: 3949, c. 2, s. 1302. Fesile binti Vasile'nin soyu iin bkz. El-sbe, c. 3, s. 626. Biyografi No: 9087. Orada Nesile adyla geiyor.) (Vasile b. Aska; nl Sahabi'dir. Ad, Vasile b. El-Esk'a b. Kab b. mir'dir. Beni Leys b. Abdi Menat kabilesindendir. Tebuk savandan nce mslman oldu ve bu savaa katld. Mslman olmadan nce Medine'nin bir bucanda oturuyordu. Mslman olunca Ehl-i Suffa oldu. Raslllah'n lmnden sonra am'a gitti, orada savalara katld. am Humus ve dier ehirlerin fethinde bulundu. H. 95'de am'da 105 yanda ld. Bkz. bn Sa'd, Tabakat El Kbra, c. 7, s. 407-408; Elsabe, c. 3, s. 620, Biy. 9087.) Yine Ebu Davud'da yer aldna gre Srak b. Malik yle diyor: Bir defa Peygamberimiz bize verdii bir hutbede: Aranzdaki hayrllar, gnah ilemedike, airetini savunan kimselerdir. buyurmutur. (Ebi Davud, Kitab El-Edeb Asabiye (rklk) Bab, H. No: 5120, c. 5, s. 341 Ebu Davud bu rivayetini, Eyyub b. Sveyd'den alyor ravi zayftr diyor. S. Ebi Davud, c. 5, s. 341. Eyyb b. Sveyd El-ramli El-eybani, Knyesi Ebu Mes'ud, adndaki bu ravi, Ahmed b. Hanbel, bn Main, Buhari, Ebu Hatem Nesa ve dier Hadis imamlarnca zayftr. H. 2O2'de vefat etti. Bkz. Tehzib ElTehzib, c. 1, s. 405-406, biy. 745, s.) (Srak b. Malik; Asl ad, Surake b. Malik b. Ca'em b. Malik b. Amr b. Teym b. Mdlic El-Kinni; El-Mdlici'dir. Byk sahabidir. Ben Mdlic oymandandr. Mslman olmadan nce, Hicret yolculuu srasnda Raslllah' ve Ebbekiri yakalayp Kurey'e teslim etme giriiminde bulundu. Bu srada atnn ayaklar topraa gmld. Bunun Peygambere zg bir mucize olduunu anlad. Amacn, Raslllah ve arkadandan gizledi. (Bilmezlikten geldi) Peygamber'e bir mektup verdi ve hemen orada mslman oldu. Peygamber ona Benim pazubentimi taknca Kisra'nn tacn tahtn paralayp yerle bir edeceksin. Hz. mer, iran' fethedince, Peygamberin (salt ve selm zerine olsun) vadini yerine getirmek ve mucizesini gerekletirmek iin Raslllah'in Pazubentini ona takt. Bunun zerine mer: Kisra b. Hrmz yenilgiye uratp, tacn tahtn Mdlic oymandan Surake b. Malik gibi bir arabiye (kylye) giydiren Allah'a hamd olsun. diye dua etti. Surake, airdi. H. 24'de vefat etti. Bkz. Esed El-abe, c. 2, s. 264-265-266.)

Yine Ebu Davud'un sahabilerden Cbeyr b. Mutim'e dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz yle buyuruyor: nsanlar zmre taassubuna aran (kkrtan) kimse bizden deildir. Zmre taassubu uruna savaan bizden deildir. Zmre taassubu uruna len bizden deildir. (Snen-i Eb Davud, Kitab ElEdeb, Irklk Bab, H. No: 5121, c. 5, s.5121, c. 5, s. 354. Mslim-Kitab El-mare, H. No: 1848 Ebu Hureyre'den.) (Cbeyr b. Mut'im b. Adiy bin Nevfel El-Kurai, Byk sahabi ve Kureylilerin en halimi (Yumuak huylu) ve en efendilerindendi. Kurey'lilerin ve ou araplarn soy ktklerini, kendisinden rendii soy bilginiydi (Nessabe). Babas El-Mut'im, Taifliler tarafndan reddedilip geri dnen Raslllah' himaye etti. Mslmanlar, Beni Haimdiler ve Abdulmuttalib oullaryla ilikiyi geip onlar alk ve yoklua mecbur eden Kurey kabilesinin yapt antlamay bozanlardan birisi de yine bu ahst. Cbeyr, Mekke fethedilmezden nce mslman oldu. Fetih sava srasnda Mekke'ye yakn bir yerde Peygamberimiz: Kukusuz Mekke'de Kurey'den drt gurup nefer vardr. Onlar araclyla (insanlar) irkten uzak olur, slama snr... Bunlar arasnda. Cbeyr b. Mutim'dan da sz etti. 52 h'de vefat etti. Bkz. esed El-Gbe, c. 1, s. 271-272.) Ayrca Ebu Davud'un, bn-i Mesud'dan rivayet ederek kaydettiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yine bu konuda yle buyuruyor: Kim haksz bir konuda kendi kavmini desteklerse onun hali uurumdan dm de kuyruundan yukarya ekilmeye allan bir deveninkine benzer. (S. Eb Davud, Kitab El-Edeb, Irklk Bab, H. No: 5118, c. 5, s. 341. Hadisin isnad, sahihdir. E. Davud, bn Mes'uddan buna uyan dier bir hadis rivayet ediyor. S. Eb Davud: H. No: 5117, c. 5, s. 340.) Bu iki zmre ismini benimsemek ve bu zmrelere mensup olmak Allah'n ve Raslllah'n sevgisini kazandrdna gre, ya mubah veya mekruh olan nisbet ve ilikilere taassupla nasl balanabilir? Szn ksas; eriatta yeri olan bir zmre ismine mensup olmak, baka her hangi bir guruplandrma ismine balanmaktan daha iyidir. Baksana bu konuda Ebu Davud'un, bildirdiine gre ran asll bir kle olan sahabilerden Ebu Ukbe ne diyor?: Peygamber Efendimizle birlikte Uhud savana katlmtm. Bir ara: Al sana, bu da ran asll bir kle olan benden sana bir ders olsun diyerek karma kan bir mrike bir darbe vurmutum. Bunun zerine bana doru dnen Raslllah: Al sana, bu da Ensar'dan bir kle olan benden sana bir ders olsun-desen olmaz myd? buyurdu. (S. Eb Davud, Kitab El-Edeb, Irklk Bab, H. No: 5123, c'5, s. 343, bn Mace, Kitab El-Cihad, Savata Niyet Bab, H. No: 2784, c. 2, s. 931, Eb Ukbe'den rivayet edilen bu hadis Mrseldir.) (Ebu Ukbe; Abdurrahman b. Eb Ukbe, El-Frs, El-Meden, Ensar'n yakn dostu, bir sahabidir. bn Hibban: Mrsel rivayet etmekle birlikte gvenilir olduunu syler bn Hacer, nc kuaktan Makbul bir ravdir. der. Tehzib El-Tehzib, c. 6, s. 232, Biy. 472. Takrib El-Tehzb, c. 1, s. 492, Biy. 1051.)

Grlyor ki, Peygamber Efendimiz, bu sahabyi Ensar'a mensup olduunu sylemeye tevik ediyor. Her ne kadar bu ballk klelik ilikisine dayansa da, bu ball benimsemeyi, aslnda doru olan ve haram da olmayan ran aslla ballndan daha makbul tutuyor. Anlalan bu titizliin hikmetlerinden biri, insan nefsinin mensup olmay benimsedii taraf savunma eiliminde oluudur. Yukardan beri gzden geirdiimiz hadislerin tm bir eyin cahiliye dnemi ile ilikili olmasnn o eyin knanm ve yasak olmasn gerektirdiini aka gsteriyorlar. Bu da kaytsz ve artsz olarak btn cahiliye adet ve davranlarn kesinlikle yasaklamay gerektirir ki bu kitabn maksad da budur. Bu hadislerin bir dier benzeri Ebu Davud'da yer alan ve Ebu Hureyre -Allah O'ndan raz olsuntarafndan rivayet edilen aadaki hadistir. Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu hadiste yle buyuruyor: Allah sizin cahiliye gururu ve o dnemin atalarla nme zihniyeti ile ilginizi kesti. ster takva bals bir mmin, ister gnahkr bir kimse olunuz bu zihniyetten uzak olmalsnz. Sizler hepiniz Ademin torunlarsnz, Adem de topraktan yaratlmtr. Baz kimseler kavimleri ile nmeyi mutlaka braksnlar. Byleleri birer cehennem kmrdrler veya Allah katnda burunlar ile koku kovalayan pislik bceinden daha deersizdirler. (Eb Davud, Kitab El-Edeb, Soysopla vnme Bab, H. No: 5116, c. 5, s. 339-340, Mellif (bn Teymiye) hadisin sahih olduuna iaret ediyor.) Tirmiz, Kitab El-Menakib, am Ve Yemen'in stnlkleri, H. No: 3955-3956, s. 734-735. Tirmiz de baz gzel deiiklikleri, kelimelerde ncelik sonralk (takdim-tehir) var. Tirmiz bn mer ve bn Abbas, babnda 3955 numara ile bir hadis rivayet ediyor. Bu hadisden sonra Hadis hasen ve garip tir diyor. kinci hadisten sonra da: Bu hadis bize gre birinciden daha salamdr. Yazgsn ekliyor. Snen El-Tirmizi, c. 5, s. 734-735.) Grld gibi Peygamberimiz gururu ve vnmeyi Cahiliye dnemine balayarak onu knyor. Yani bu huylar cahiliye zihniyetinin unsurlar olduklar iin knanmaya uruyorlar. Bu durum cahiliye zihniyeti ile irtibatl olan her adet ve davrann knanmasn, hor grlmesini gerektirir. Ayn ana fikri ileyen baka bir hadis de Mslim'de yeralan ve yine Ebu Hureyre'den rivayet edilen u hadistir. Peygamberimiz buyuruyor ki: Kim baa itaati brakp cemaatten ayrlr da, bu halde iken lrse cahiliye lm ile lr. Kim zmre taassubu ile fkelenir, zmre taassubunu kkrtr veya zmre taassubunu destekleyerek kr dn sembolize eden bir sancan altnda savar da lrse, cahiliye dnemindekilere benzer bir ekilde ldrlm olur. Kim mmetime kar isyan eder de iyi-kt. ayrm yapmakszn herkesin boynunu vurur ve mminlerin kanna girmekten bile kanmaz, ayrca yapt antlamalara bal kalmazsa Ben'den deildir, Ben de ondan deilim. (S. Mslim, Kitab El-mre, Fitne (Karklklar) Ortaya ktnda Mslmanlarn Topluluk Halinde Olmaya zen gstermeleri Bab, c. 3, s. 1476-1477, H. No: 1848. Hadisin iki rivayet tarikin arasndaki szck dizgisinde baz farkllklar var.) Peygamberimiz bu hadiste fkh alimlerinin lm cezasna mstahak grdkleri gurubu, yani asileri, saldrganlar ve zmre taassubuna kaplarak ayrlkla kalkanlar saymaktadr. Bu guruplarn birincisi hkmdara isyan edenlerdir. Peygamberimiz bu hadiste baa itaattan syrlp,

cemaatten ayrlmay yasaklyor ve baa (imama) itaattan syrlm olarak lenlerin cahiliye lm ile leceklerini belirtiyor. nk tarihten rendiimize gre gerek araplar ve gerekse dier milletler cahiliye dnemlerinde yaygn egemenlie sahip bir hkmdara itaat etmekten uzaktlar. Peygamberimiz bunun arkasndan sz kavimcilik, hemehrilik ve benzeri taassublarla savaa girienlere getirerek bylelerinin glgesi altnda savatklar sanca Krd sanca diye adlandryor. nk bylesine bir hareket, hedefi belirsiz bir krler eylemidir. Bu uurda ldrlenleri de cahiliye dnemindeki ldrlmelerle ayn gryor. Bu kimseler isterse zmre taassubu uruna fkelenmi olsunlar, ister byle bir taassubu szle kkrtsnlar ve isterse dorudan doruya bu amala atmaya girmi olsunlar farketmez. Peygamberimiz, Mslim'de yer alan ve yine Ebu Hureyre tarafndan rivayet edilen aadaki hadiste bu durumu u ekilde aklyor: yle bir zaman gelecek ki ldren niin ldrdn ve ldrlen de neden ldrdn bilemeyecektir. Peygamberimiz sahabilerden birinin: Bu nasl olur? eklindeki sorusuna da: Herc- merc (kargaalk) yznden bu byle olacaktr. O durumda ldren de len de cehennemliktir. diye cevap vermitir. (Mslim, Kitab El-Fiten Ve Erat- Saa-Birisi brnn Devesini ekinceye Kadar Kyamet Kopmayaca Bab: H. No: 2908, c. 4, s. 2231-2232.) Bir nceki hadiste sz geen guruplarn ncs de islam mmetine kar kanlardr. Bunlar amalar mal yamacl olan yol kesiciler ile benzerleri olabilecekleri gibi mevki ve iktidar hrsna kaplan kimseler de olabilirler. Asker-sivil ayrm yapmakszn kendi egemenliinde olmayan bir ehrin halkn tm ile ldren zorbalar ile, snnetten ayrlp bakaldrarak ayrmsz bir ekilde kble ehlinin kanlarn mubah grenler gibi. Hz. Ali'nin savat Haruriler bu gurubun bir rneidirler. (Hz. Ali'nin dnemindeki Hariclere verilen ad. Bu ad, Kfe yaknlarnda, Harun'a denen bir yer adna nisbetle verilmi. Harici'ler Ali'nin (Allah ondan raz olsun) ordusundan ayrlnca buraya yerlemitiler. Bkz. El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 7, s. 278-280. Mu'cem El-Bldan, c. 2, s. 245.) Grlyor ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu hadislerde anlatt lmleri ve vurumalar knama ve yasaklama hedefi iln ederek cahiliye lmleri ve cahiliye vurulmalar olarak isimlendiriyor. Aksi halde bunlar yasaklamazd. Bundan anlyoruz ki, cahiliye dnemi ile irtibatl olan lm, vurulma ve dier faaliyetler knanm ve yasaklanm faaliyetlerdir. Bu da cahiliye dnemi ile ilgili olan tm davran ve adetlerin knanmasn gerektirir ki, bizim vurgulamak istediimizde budur. Yine Buhari ile Mslim'in Marur b. Suveyd'e dayandrarak anlatt u olay da bu kabildendir. Marur diyor ki: Bir defasnda sahabilerden Ebu Zerr'in zerinde yeni bir takm elbise grdm, klesi zerinde de ayni elbiseden bir takm vard. Sebebini kendisine sorduumda bana Peygamberimiz zamannda bir adamn anasna dil uzattn anlatt. Adam Peygamberimize varp bu olay anlatnca Raslllah, Ebu Zerr'i : Sen ahsnda cahiliye dneminden kalntlar bulunan bir adamsn diye azarlad. Baka bir rivayete gre Peygamberimiz szlerine devam ederek Ebu Zerre yle buyurdu:

Kleleriniz sizin kardelerinizdirler. Allah onlar sizin ellerinizin altna verdi. Kardeini elinin altnda bulunduranlarnz onlara yedikleri yemekten yedirsinler, giydikleri elbiseden giydirsinler ve kendilerine glerinin zerinde iler vermeyiniz. Eer onlara glerinin yetmeyecei iler verirseniz kendilerine yardm ediniz. (Buhar, Kitab El-man, Cahiliye ilerinden Olan Gnahlar Bab, Feth ElBari, c. 1, s. 84, H. No: 30; H. No: 6050, c. 10, s. 475, szck aknda baz deiiklikler var. S. Mslim, Kitab, El-man, Efendilerin Yediklerinden Klelerine de Yedirmeleri Bab, H. No: 1661, c. 3, s. 1282-1283. Hadisi, eitli -birka- rivayet yoluyla nakleden Mslim'in rivayetleriyle, mellifin (bn Teymiye) ald hadisin gzel dizgesinde baz deiiklikler vardr.) (Marur b. Suveyd; Asl ad, Ebu meyye, El-Ma'rur b. Sveyde El-Esed'dir. nc Kuak Kfe Tabiin'den olan bu ravi ok gvenilir hadis ezberleyicisidir. 120 yl yaad. Bkz. bn Sa'd, Tabakat ElKbra, c. 6, s. 118; Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 263; Biy. No: 1275.) Grld gibi, Peygamberimiz bu hadiste cahiliye hayat ile ilgili adetlerin knanm olduunu bildiriyor. nk Raslllah'n: Sende cahiliye dneminden kalntlar var eklindeki ifadesi sz konusu huyu knamak, ktlemektir. nk eer cahiliye nitelii ierdii unsurlarn knanmasn gerektirmeseydi, kullanl maksadn gerekletirmemi olurdu. Bu arada bu hadiste neseblere dil uzatmann bir cahiliye huyu olduu belirtiliyor. Yine bu hadisten anladmza gre ilminin genilii, fazileti ve dindarl ile tannan bir kimsede cahiliyet yahudilik ve hrstiyanlk diye adlandrlan zellikler sisteminin baz unsurlar bulunabilir ve bu yzden adamn kfir veya fask olmas gerekmez. Yine Mslim'in, bn-i Abbas'a dayandrarak kaydettiine gre Peygamberimiz ayn gerei vurgulayan baka bir hadisinde yle buyuruyor: Allah'n sevmedii insanlar u kimsedir: 1 - Harem-i erife mahsus yasaklar ineyen kimse 2 - slamda cahiliye geleneklerini hortlatmak isteyen kimse 3 - Haksz yere bir insann kann dkmek isteyen kimse. (Mellif, (Allah ona rahmet etsin) burada Mslim'de bulunan bir hadise iaret ettiini sylyor. Ne ki, yukarda geen sekliyle Mslim'de byle bir hadise rastlayamadm. Fakat Bu senet ve bu szcklerle burada geen hadisi Buhri'de grdm. Bkz. Sahih El-Buhr, Kitab El-Diyat, Haksz Yere ldrlen Kimsenin Kannn Bedelini isteme Bab, Feth El-Bri, c. 12, s. 210, H. No: 6882. Burada Li yurhika var Li yurika yerine. Her ikisi de ayn anlamdadr.) Peygamber Efendimiz, insanlar arasnda Allah'n en sevmedii kimselerin sz konusu kimse olduunu haber veriyor. Bunu yle aklayabiliriz: nk fesad ya dinle ilgili veya dnya ile ilgili olur. Dnya ile ilgili en byk fesad; haksz yere insan ldrmektir. Bu yzden adam ldrmek, en byk dini fesad ve ykm olan kfirlikten sonraki ikinci en byk gnah saylmtr.

Dinle ilgili fesad; ve ykma gelince bu iki ksma ayrlr: 1 - Bir ksm davrann (amelin) kendisi ile ve, 2 - br ksmda davrann ilendii yerle ilgilidir. Davrann kendisi ile ilgili olan cahiliye gelenekleri peinde komak, onlar hortlatmaya almaktr. Davrann yeri ile ilgili olan ksma gelince Harem-i erif in (Kbenin) saygnln inemektir. nk en nemli, en sekin amel ileme yeri Harem-i eriftir. Davrann (amelin) ilendii yerin saygnln inemek davrann zamanla ilgili snrlamalarn inemekten yani zamanla ilgili yasaklamalar tanmamaktan daha nemlidir. Bu yzden Harem snrlar iinde baz hayvanlar avlamak ve baz bitkileri yolmak haram klnd. Oysa ayn davranlar haram aylarda ilemek yasaklanmamtr. Yine bu yzdendir ki, sahih kaynaklarn ispatlad gibi savama Harem snrlar iinde her zaman haram olduu halde, haram aylarda byle deildir. Allahalem bu yzden Peygamberimiz Harem-i erifin saygnln inemeyi cahiliye geleneklerini hortlatmaya almakla birlikte saymtr. Szn ksas; bu kimse slamda cahiliye geleneklerini hortlatmak isteyen kimselerdir. slamda her hangi bir cahiliye adetini uygulamak isteyen herkes bu hadisin kapsamna girer. Cahiliye gelenei (yolu, snneti): O dnemin insanlarnn uyguladklar adetlerin btndr. Yani srekli ekilde gidilen yoldur. Bu yol eitli halk kesimlerini kapsamna alr ve ibadet saylan ve saylmayan davran ve tutumlar tm ile iine alr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Sizden nce de nice gelenekler (snnetler) gelip gemitir. Yeryznde geziniz de yalanclarn akbetlerinin nasl olduunu grnz. (l-i mran, 137) Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) de yle buyuruyor: Sizden ncekilerin geleneklerine (yaama tarzlarna) noktas noktasna uyacaksnz. (Bu hadis, yaygn sahih hadis kitaplarnda (Buhri Mslim) Snenlerde (Sneni Eb Davud, S. Tirmizi, S. Nesi S. bn Mce) ve Msned'lerde (Ahmed bn Hanbel'in msnedi) nakledilmitir. Buhari, Mslim, hadisi bir takm yollardan rivayet ediyorlar. Neki, orada Hazvel kuzaeti bil-kuzze ibaresine rastlanlmad. Sahihayn'in (Buhri -Mslim) sz birliiyle rivayet ettikleri szckler Ebu Said El-Hudri'nin rivayetidir. O da Le tetbe 'anne snene men kne kablekm ibran bi ibrin ve zira'an bi zira in... -Yani, (Sizden ncekilerin geleneklerine kar kar adm adm uyacaksnzkelimelerini ieren rivayettir. Bkz. Sahih el Buhr, Kitab el-'tisam, Peygamberin: Sizden ncekilerin geleneklerine mutlaka uyacaksnz hadisi Bab, H.No: 7320, Feth El-Bri, c. 3, s. 200. Mslim, Kitab El-lim, Yahudi Ve Hristiyanlarn Yollarna Uyma Bab. H. No: 2669, c. 4, s. 2054. Hadisi yukarda geen metniyle Ahmed bin Hanbel Msned'inde c. 4, s. 125'de tahri etti. Ayni szcklerle bn el Esir, Cami El-usl isimli eseri, c. 10, s. 34'de anlatm.)

Uymak : zlemek ve rnek edinmek demektir. Onlarn geleneklerinin her hangi bir unsurunu uygulayanlar cahiliye dneminin yaama tarzna uymu olurlar. Bu ilke cahiliye geleneklerinden olan her hangi bir adete -ister bir bayram treni olsun, isterse bunun dnda bir davran olsun- uyulmasnn haram olmasn gerektiren genel bir kuraldr. Cahiliye terimi: - kimi zaman "belirli bir tutumu" -ki Kur'an ve hadislerde ounlukla byledir- kimi zaman da bu "belirli tutumun sahibini" ifade eder. Peygamberimizin, Ebu Zerr'e: Sen ahsnda cahiliye zihniyetinden kalntlar bulunan bir adamsn Hz. mer'in: Ben cahiliye dneminde bir gece itikafa girmeyi (bir yere kapanmay) adadm Hz. Aie'nin: Cahiliye dneminde drt trl nikah vard ve sahabilerin: Ya Raslllah, cahiliye ve ktlk iinde idik eklindeki szleri cahiliye teriminin bu anlamna rnektirler. Bu cmlelerde cahiliye terimi cahiliye halinde, cahiliye yolunda ve cahiliye adetine gre gibi anlamlara gelir. Bu rneklerdeki cahiliye terimi, aslnda sfat olduu halde kullanla kullanla isim halini almtr. Terimin ikinci anlamnn rnekleri : cahiliye zmresi, cahiliye airi gibi deyimlerdir. Terimin bu anlam bilgisizlik veya bilgiye uymamak demek olan cahillikle ilgilidir. Biraz aklarsak; - Bir kimse gerei bilmezse o basit anlam ile cahildir. - Fakat eer bu kimse gerein zddn gerek biliyorsa o katmerli (mrekkeb) cahildir. - Bir kimse gerei bilerek veya bilmeyerek zddn sylerse o da cahil adn alr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Rahman'n (has) kullar yeryznde tevazu iinde yrrler ve cahiller kendilerine lf atnca selm derler (Furkan: 63) Peygamberimiz de bir hadisinde bu terimi yle kullanlyor: Her hangi biriniz orulu iken irkin sz sylemesin, kt i yapmasn ve cahillik etmesin. (Buhar, Mslim ve dier hadis kitaplarnda geen hadisin bir blmdr. Buhri hadisi, Eb

Hureyre'deri rivayet ediyor. Raslllah yle buyurdu: Oru (arkasna snlan) kalkandr. (Biriniz otururken) irkin sz sylemesin, cahillik etmesin... S. Buhari, Kitab, El-Savm Orucun stnlkleri Bab, H. No: 1894, Feth El-Br, c. 4, s. 103. Mslim, Kitab El-Syam, Orulu iken Dili Koruma Bab, H. No: 1151, c. 2, s. 806. Szckler za Esbaha, Ehadkm yevmen saimen, fel yerfs ve l yechel, (Sizden biriniz bir gn oru tuttuunda, kt konumasn, cahillik etmesin). Eb Davud, Mellifin anlatt hadisin szckleriyle uyum iindedir. Bkz. Snen-i Ebt Davud, Kitab El-Savm, Orulu ken Gybet Etme Bab, H. No: 2362, c. 2, s. 768.) te yandan nl muallaka airi Amr b. Glsm de bir beytinde bu terime yle yer veriyor: Hey bize kar hi kimse cahillik yapmasn. Yoksa biz cahillerinkinden daha baskn cahillik yaparz. (Amr b. Glsm; Bu ikilik -beyt- cahiliye dneminin ve nl Muallakat- Seb'a (yedi ask) nn ozanlarndan Amr b. Klsm adndaki airin uzun vg-kasidesinden alnmtr. Bkz. Ebbekir Elanbar, Kitab erh El-Kasaid El-Seb'a s. 426.) Terimiin bu anlamdaki kullanm oktur. Tpk bunun gibi gerein tersine davranan kimseye de davrann gerei ters olduunu bilse bile cahil denir. Nitekim Cenab- Allah yle buyuruyor: Tevbe, ancak cahillik sonucu ktlk yapanlar iindir. (Nisa: 17) Yine baz sahabiler de bu anlamda ktlk yapan herkes cahildir.demilerdir. (Bkz. Tefsir bn Cerir, c. 4, s. 202-203.) nk; kalbde kklemi gerek bilgi kendisine ters den sz ve davrann meydana kmasna engel olur. Buna ramen eer bilgi ile elien, ona ters den bir sz veya davran ortaya karsa, bu durum mutlaka ya kalbin o terslii farketmediini (ondan gafil kaldn) ya bu terslie kar direnmede zayf kaldn gsterir. Bu durumlarn her ikisi de bilginin zne ters dt, onunla elitii iin bu durumlar bu anlamda cahillik olurlar. Bundan amellerin mecazi anlamda deil, hakiki anlam ile iman teriminin kapsamna girdikleri anlalyor. Geri her hangi bir ameli terkeden kimsenin kafir olduu veya iman teriminin kapsam dnda kald sylenemez. Akl ve benzeri terimler de byledir. Byle olduu iin Cenab- Allah (c.c.) Kur'anda cahiliye rneine uygun bir hayat tarz srenleri ller krler sarlar, dilsizler, sapklar, cahiller, dnmeyenler ve iitmeyenler diye nitelendiriyor. Buna karlk mminleri de dnce sahipleri, izan sahipleri doru yolda olanlar, nur sahipleri ve iitenler gibi sfatlarla tantyor. Bu noktay akladktan sonra hemen belirtelim ki, insanln tm Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) gnderiliinden nce bilgisizlie dayal bir cahiliyet hayat yayordu. Syledikleri szler ve yaptklar davranlar cahiller tarafndan ortaya konmu ve ancak cahillerin benimseyip

ileyebilecekleri eylerdi. Bu arada peygamberlerin getirenleri ve sonradan bozulan, gereklerle badamayan yahudilik ve hristiyanlk gibi inan ve hayat sistemleri de cahiliye teriminin kapsamna dahildirler. Bu dnem yaygn ve genel bir cahiliye dnemi idi. Buna karlk Peygamberimizin geliinden sonra cahiliye nitelii genel olmaktan karak yerel ve snrl bir karaktere brnmtr. Yani artk u veya bu ehirde, u veya bu kimsede cahiliyenin varlndan szedilebilir. Mesela falanca kafir lke ile mslman diyarnda yaasa bile henz mslman olmam filanca ahs cahiliye dnemindedir denir. Buna karlk, mutlak anlamda artk cahiliye dneminden sz edilemez. nk bu mmetin iinde Kyamet gnne kadar hakk destekleyen, gerein taraftar olan bir zmre her zaman varolacaktr. Yalnz mslmanlarn yaadklar baz yrelerde ve baz mslmanlarda snrl bir cahiliye zihniyeti varolabilir. Peygamberimizin yukarda yer verdiimiz: mmetim arasnda u drt ey cahiliye zihniyetinin uzantsdr eklindeki hadisi ve Ebu Zerr'e: sen ahsnda cahiliye zihniyetinin tortusu bulunan birisin eklinde hitap eden szleri gibi. unu da hemen belirtelim ki, Peygamberimizin yukardaki hadiste geen: Mslmanlk iinde cahiliye geleneini arayan, gden kimse eklindeki ifadesi genel, yaygn, snrl, yahudilik, hristiyanlk, ateperesttik, yldzlara tapclk, putperestlik, mriklik gibi zihniyet ve sistemlerin tmn, bunlarn ksm veya karma yaplm ekillerini, hatta bunlarn sonradan uydurulmu veya daha nce yrrlkten kalkm biimlerini tm ile kapsamna alr. Geri Cahiliye terimi ounlukla sadece araplarn slamdan nce hayat tarzlarn ifade etmek iin kullanlyor ama anlam ayndr. Nitekim Buhari ile Mslim'de yer aldna gre sahabilerden bn-i mer(166) -Allah ondan raz olsun- yle diyor: Mslmanlar Peygamber Efendimizle birlikte vaktiyle Semud kavminin yaad yreye vardklarnda orann kuyularndan su ekmi ve hamur yourmulard. Fakat Peygamberimiz sahabilere ektikleri sular dkmelerini, yourduklar hamurlar develere yedirmelerini ve sadece vaktiyle yrenin develere su salamak iin yararlanlan kuyudan su almalarn emretmitir. (S. Mslim, Kitab El-Zhd, Kendilerine Zulm Edenlerin Oturduklar Yere Girmeyin, Bab, H. No: 2981, c. 4, s. 2286.) (bn-i mer; Byk Sahabi'dir. Asl ad: Abdullah b. mer b. El-Hattab, b. Nfeyl El-Kura ElAdv'dir. Bi'setten yl nce dodu. On yanda bir ocukken Medine'ye hicret etti. Bedir ve Uhud savanda, babas onun savaa katlmasn Raslllah'tan istedi. Kk olduu iin Raslllah, uygun bulmad. Hendek Savana katlmasn onaylad. phelilerden saknmas ve ibadete dknlyle nlyd. Osman'n ldrlme fitnesinde, olaylardan uzak durmay tercih etti. H. 73 ylnda vefat etti. (Allah ondan raz olsun) Bkz. El-sabe, c. 2, s. 347-350, Biy. 4834.) Ayni olayn yine bn-i mer'e dayandrlan deiik kanaldan gelmi baka bir rivayetindeki bu rivayet de Buhari'de yer almtr. yle deniyor: Peygamber Efendimiz Tebk savanda Hicr ad verilen ve bir zamanlar Semud kavminin yaam olduu blgeye girince sahabilere orann kuyusundan imemelerini ve bu suyu kullanmamalarn emretti. Sahabiler: Ya Raslllah, biz bu kuyunun suyu ile hamur yourduk, kablarmz doldurduk deyince Peygamberimiz onlara yorulan hamurlar atmalarn ve su dolu kaplar dkmelerini emretti. (S. El-

Buhari, Kitab El-Enbiya, Allah'n Semud'a Kardeleri Salih'i gnderdik Ayeti Bab, H. No: 3378, Feth El-Bari c. 6, s. 378; 3379 No'lu hadisde bu hadisin aynsdr.) Bu arada sahabilerden Cabir'in ayn olayla ilgili olarak rivayet ettii bir hadise gre Peygamberimiz yle buyurmutur: u azaba arptrlmlarn diyarna ancak alaya alaya giriniz. Eer alar durumda deilseniz, buraya ayak basmaynz ki, onlarn bana gelenler sizin banza da gelmesin. (Buhari ve Mslim, hadisi bn mer'den naklediyorlar. Bkz, S. Buhari Kitab El-Enbiya, Bir nceki bab, H. No: 3380, Feth El-Bari, c. 6, s. 378-379. S. Mslim, Kitab El-Zhd, Kendine Zulmedenlerin Yerlerine Girmeyin Girerseniz Alayarak Girin Bab, H. No: 2980, c 4 s 2285.) Grlyor ki, Peygamber Efendimiz mslmanlar vaktiyle azaba arptrlm bir kavmin diyarna alar durumda olmakszn girmemeye aryor ve buna gereke olarak oraya alamakszn ayak basacak olanlarn bana o kavmin bana gelenlerin gelebileceini, byle bir ihtimalin varolduunu belirtiyor. Ayrca Mslmanlarn giritikleri en zorlu sava olduu iin slm tarihinde sknt sava diye geen bu savata o yrenin suyu ile yourulmu hamurlarn develere yedirilmesini emrediyor. Baka bir rivayete gre de Peygamberimizin: Vaktiyle toplu azaba sahne olan topraklar zerinde namaz klmay yasaklad bildiriliyor. Nitekim Ebu Davud'un, Ebu Salih Gfar'ye dayanarak bildirdiine gre bir defasnda Hz. Ali, Babil'e vard. Fakat orada elenmeyerek yoluna devam ediyordu. Bu srada mezzin yanna gelerek ikindi namaznn vaktinin girdiini syledi. Ama Hz. Ali ancak kasaba dna knca mezzine ezan okumasn emrederek namaz kld. Namazn bitiminde de byle yapmasnn sebebini Sevgili Peygamberimiz bana mezarlkta ve Babil topra zerinde namaz klmamam, nk burann lanete uram olduunu syledi. diye aklad. (Snen Ebi Davud, Kitab el-Salat, Namaz Klmann Caiz Olmad Yerler Bab, H. No: 490, c. 1, s. 329. Hutabf, Mealim El-Snen isimli eserinde bu hadisin aklamasnda yle diyor: Bu hadisin isnad Mekaldir. Hi bir alimin, babil topraklarnda namazn haram olduunu sylediini bilmiyorum. Bunu syledikten sonra Ebu Davud daha sahih olan u hadisi sunuyor: Yer yz bana mescit ve temiz klnd... Bkz. Hami Snen-i Eb Davud, c. 1, s. 329. Geri mellif az sonra hadisin burada geen senetten daha salam senetle rivayet edildiini anlatacak. Bu senet hadisin shhatini destekler niteliktedir. Ayn Hadisi Beyhaki Sneninde, c. 2, s. 451, Korku ve Azab Yerlerinde Namaz Klmann Kerameti Babnda tahri ediyor.) (Ebu Salih Gfar; Bu ravi, Said b. Abdurrahman El-far-El-Msr'dir. Knyesi, Ebu Salih olan bu zat hakknda bn Hacer Tehzib El-Tehzib'inde, bn Hibban onun gvenilirliini onaylad diyor. ElAcl: Msri, gvenilir Tabii'dir. der. Hz. Ali'den olan rivayeti, mrseldir Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 4, s. 58-59, Biy. 100.) Ahmed b. Hanbel de Hz. Ali'nin bu szlerini deiik ve az ncekine gre daha salam iki kanaldan nakletmitir. Bu yzden kendisi de Hz. Ali'ye uyarak byle yerlerde namaz klmay mekruh saymtr. phe yok ki, Hz. Ali'nin: Peygamberimiz bana babil topra zerinde namaz klmamam, nk burann lanete uram olduunu syledi eklindeki sz dier her hangi bir lanete uram yerde de namaz klmamay gerektirir. Daha nce grdmz Semud kavminin diyar ile ilgili hadis ile Hz. Ali'nin bu szlerinin biribirleri ile badat grlyor. nk Peygamberimiz toplu azaba sahne olan yerlere ayak

baslmamasn emrettiine gre bu yasan kapsamnda yle bir yerde namaz klmak veya baka bir ey yapmak gibi eylemler haydi haydi girer. Ayrca bu szler Cenab- Allah'n (c.c.) Mescid-i Drar ile ilgili u ayeti ile uyum halindedir: Orada asla namaza durma... Yaps Allah korkusu ve rzas zerine kurulan bina m, yoksa bir yarn kenarna kurulup o yarla birlikte cehennem ateine yuvarlanan bina nu daha hayrldr? Allah zalimler gruhuna hidayet vermez. (Tevbe: 108-109) nk sz konusu yer azaba sahne olmu yerlerden biri idi ve rivayete gre zerinde yaplan bu mescid yklnca ykntlarndan havaya duman ykselmiti. (Siyer kitaplar Raslllah'n bu mescidin yaklmasn emrettiini yazyorlar Bkz. bn Ishak, Sire El-Nebi; bn Hiam, Tehzib, c. 4, s. 956; bn Kesir, El-Sire El-Nebi, c. 4, s. 40.) Bu noktaya baka bir adan bakarsak, nasl ki sekin mescid (Beytllah, Beytlmukaddes ve Mescid-i Nebevi) ile Kuba mescidinde namaz klmak tevik edilmi ise, vaktiyle azaba sahne olmu yerlerde namaz klmak da yasaklanmtr. ( sekin mescid; Buhari, Kitab Fadl El-Salat Fi Mescid-i Mekke ve El-Medine, Mekke ve Medine Mescitlerinde Namaz Klmann stnlkleri Bab, H. No: 1189, Feth El-Bari, c. 3, s. 63, Buhari'nin Ebu Hureyre'den rivayet ettii hadis yledir, Cenab- Rasl buyurdu: Develer ancak mescit iin srlrler. Mescidi Haram, Mescidi Rasl ve Mescidi Aksa. Bu hadisi izleyen 1190 No'lu hadisde (yine Ebu Hureyre'den) yle denmektedir: Benim mescidimde bir namaz, Mescid-Haram'n dnda klnan bin namazdan daha hayrldr.) (Kuba; Tirmizi, Namazla lgili Bablar, Mescid-i Kba'da Namaz Klma Bab, H. No: 324, c. 2, s. 145146. seyd b. Zahir El-Ensari, Raslllah'dan yle naklediyor: Mescid-i Kba'da namaz klmak umre gibidir. seyd'in bu hadisine Tirmizi: Hasen ve gariptir diyor. Hakim, el-Mstedrek, c. 1, s. 487'de, ayn hadisi rivayet ettikten sonra yle ekliyor: Bu isnad salam bir hadistir. Neki, Eba ElEbred'den baka kimse tahri etmedi. Hadisin ravilerinden biri mehuldr (kimlii bilinmiyor). Buhari ve Mslim'de Raslllah'n Mescid-i Kba'y her Cumartesi gn ziyaret ettii ve orada iki rekaat namaz kldm kantlayan bilgiler var. Bkz. Feth El-Bari, H. No: 1193-1194, c. 3, s. 69; S. Mslim, H. No: 1399, c. 2, s. 1016-1017.) Bu arada azaba sahne olmam olan kfr ve gnah yerleri eer iman ve ibadet yerlerine dntrlrse, bu hareket iyi ve vlmeye deerdir. Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) Taiflilere krallarn saraylarn ve Yemame halkna evrelerindeki bir manastr mescid yapmalarn emretmiti. (Nes, Hadisi Talak b. Ali (Allah ondan raz olsun) rivayet ediyor. Talak diyor: eli olarak Raslllah'a ktk. Bi'at edip arkasnda namaza durduk. lkemizde bizim ok manastrlarmz olduunu kendisine syledik. Oralar nasl temizleyip kullanr hale getirilmesini bize retmesini istedik. Su istedi. Azn burnunu ykayp abdest ald. Sonra o suyu bir kaba dkt. Bize: knz. lkenize gittiinizde manastrlarnz deitirin. Bu sudan oralara serpin ve oralar mescit edinin buyurdu. Hadis, Biz oray mescitletirdik ve mslmanlan ezanla oraya ardk ifadelerine kadar devam ediyor. Bkz. Snen-i Nesi, Kitab El-Mesacit, Manastrlarn Mescit Edinilmesi bab, s. 38-39, c. 2.) (Taiflilere; Ebu Davud, Osman b. Ebi El-As'dan, Raslllah'n yle buyurduunu tahri ediyor: Raslllah, Taiflilere diktatrlerinin saraylarm mescit haline getirmelerini emretti. S. Ebi Davud, Kitab El-Salat, Mescitlerin Yaplmas Bab, H. No: 450, c. 1, s. 311. bn Mce ayn hadisi Kitab ElMesacid Ve El-Cemaat, Nerelere Mescit Yapmak Caizdir Bab, ayn szcklerle, Sadece burada Ebu Davut'dan farkl olarak Tavaitihim yerine Taitihim kelimesi var. H. No: 743, c. 1, s. 245.)

Bunlardan baka Peygamberimiz Medinedeki mescidi de mrik mezarl idi. Buras mezarlar sklerek mescid yaplmtr. (Bu hususla ilgili Buhari-Mslim ve dier hadis kitaplarnda bilgi gelmitir. Raslllah, Medine'ye hicret edince mriklerin mezarl olan yere bir mescit yaplmasn ve Oradaki mezarlarn sklmesini emretti. Bkz. S. Buhari, Kitab El-Salat, Mriklerin Ve Cahiliye Dneminden Kalan Mezarlklarn Sklp Yerine Mescit Yaplabilir mi? Bab, H. No: 428, Feth El-Bari, c. 1, s. 524. Mslim, Kitab El-Mesacid Ve Mevadu El-Salah, Mescitlerin Yapm Bab, H. No: 524, c. 1, s. 373.) imdi dnelim! slm eriat kfirlerle azaba uradklar yerlerde ortak olunmasn yasakladna gre, sz konusu azaba arplmalarna yol aan davran ve tutumlarda onlarla ortak olmaya nasl gz yumabilir? yle diyen belki kabilir: Onlarn sz konusu her hangi bir hareketi onlara benzemekten soyutlanacak olursa aslnda haram ve yasak deildir. Bizim de o hareketi yaparken onlara benzeme niyetimiz yoktur. Cevabmz udur: Azaba sahne olan bir yere ayak basmak orada azaba arplanlarn izlerinin bulunduu gereinden soyutlanacak olursa, aslnda gnah deildir. Biz de oraya girerken onlara benzeme amac gtmyoruz. Oysa, onlara davranlarnda ortak olmak belirli bir yere girmekten daha gl bir azab gerektiriri gerekedir. nk onlarn kendilerinden nceki mslmanlarla ortak olmayan btn davranlar; - ya dorudan doruya kfirlik sebebidir - ya gnahtr - ya kfirlik ve masiyet semboldr - ya kfirlik ve masiyete/gnaha srkleyicidir - veya gnaha srkleyeceinden endie edilecek bir harekettir. Hi kimsenin bu yargya kar kacan sanmyorum. Eer bu yargya kar kan olsa bile byle bir kimse bu tip davranlarda mslman olmayanlara kar olmann daha gl bir ekilde kfirlik ve gnaha kar kmak olacan inkr edemez. Ayrca bu amacn yerlere nazaran davranlarnda daha ncelikle gerekleeceini de reddedemez. Baksana, peygamberlerin, sddklarn, ehidlerin ve salih kullarn davranlarn rnek edinmek onlarn evlerini rnek edinmekten ve braktklar izleri grmekten daha yararl ve nceliklidir (evldr). Zaten bu konuda Ebu Davud'da yer alan ak delaletli bir hadis vardr. bn-i mer'den rivayet edildiine gre Peygamberimiz: Kim bir kavme zenirse, benzerse o onlardandr. buyuruyor.(Snen- Eb Davud, Kitab El-Libas, hret (gsteri de denebilir.) iin Elbise Giyme Bab, H. No: 4031, c. 4, s. 314.) Bu hadisin rivayet zinciri salamdr. nk bu zincirin halkalar olan Ebu eybe, Ebu Nadr ve

Hassan b Atyye Buhar ile Mslimin rivayetlerine yer verdii ok nl ve gvenilir hadis nakilcileridirler. (Ebu eybe; Asl ad, Osman b. Muhammed b. brahim b. Osman El-Abesi, Ebul Hasen b. Eb eybe'dir. Tefsirde ve hadiste gvenilir nl kaynaktr. Onuncu kuak Kfe Tabii'lerindendir. Ayrca gvenilir nl hadis ezberleyicisidir. bn Hacer, Takrib El-Tehzib'de: 'Evhaml olmasna karn ezberi ok gldr. Kur'an' Ezberlemedii sylenir der. H. 239 ylnda 83 ynda ld. Bkz. bn Kesir El-Bidaye Ve El-Nihaye, c. 10, s. 319; bn Hacer, Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 13-14, biy. 107.) (Ebu Nadr; Bu ravi, Haim b. Mslim El Leysi El-Badadi'dir. Knyesi, Ebun Nadr'dr. Daha ok knyesiyle tannr. Takma ad, Kaysar'dr. Dokuzuncu kuak Badatl Tabiilerdendir. Gvenilir bir ravidir. bn Hacer Takrib El-Tehzib'de Gvenilirlii kantlanmtr der. 73 yanda vefat etti. (h. 207). Bkz. bn Sa'd, Tabakat El-Kbra, c. 7, s. 314, biy. 39.) (Hassan b Atyye; Asl ad, Hasan b. Atiye El-Muharibi, kabilesinin efendisidir, Knyesi Ebubekir elDimaki'dir. Gvenilir, fkh, abid bir kimsedir. H. 120'de ld, Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 162, biy. 237.) Hatta bu kimseler rivayetlerine Buhar ile Mslim'de yer verildiini sylemeye lzum brakmayacak derecede byk hadis ravileridir. Yine bu hadisin rivayet zincirinin bir halkas olan Abdurrahman b. Sabit b. Sevban ele alrsak Yahya b. Main, Ebu Zar'a ve Ahmed b. Abdurrahman b. brahim O gvenilir bir rivayetidir demekte ve Ebu Hatem de O istikamet sahibi bir hadis adamdr eklinde gr belirtmektedir. (Abdurrahman b. Sabit b. Sevban; Ravinin ad Abdurrahman b. Sabit b. Sevban El-Anbesi ElDmek'dir. Hatas olmakla birlikte, doru szldr. 165'de vefat etti. Bkz. El-Takrib, c. 1, s. 474, Biy. 886.) (Yahya b. Main; nl hadis imam ve ezbercisi olan bu alimin asl ad, Yahya b. Main b. Avn Eladfan'dir. Knyesi, Ebu zekeriya El-Badadi'dir. Cerh ve Ta'dil'de (Hadis ravilerini kategorilere ayrarak gvenilirliklerini kritize etmek) imamdr. Ahmed b. Hanbel'in arkadadr. maml ve btn erdemleri kendisinde toplamt. 233'de 70 yalarndayken vefat etti. Bkz. El-Cerh Ve El-Ta'dil, c. 1, s. 314, 318; Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 358, biy. 181.) (Ebu Zar'a; Asl ad, Abdullah b. Abdulkerim b. Yezid b. Ferruh El-Raz'dir. Knyesi, Ebu Zer'a'dr. Gvenilir hadis imamlarnn byklerindendir. Cerh ve Ta'dil'de Yahya b. Main gibi gldr. 264'de vefat etti. ldnde 63 yandayd. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 536, biy. 1479; El-Cerh Ve ElTa'dil, c. 1, s. 328-349.) (Ahmed b. Abdurrahman b. brahim; Ad, Abdurrahman b. brahim b. Amr El-Osmani; Knyesi, Ebu Said El-Dmaki; Lakab Dahim'dir. Gvenilir, salam hadis ezberleyicisidir. 245'de, 75 yandayken ld. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 471, biy. 856.) (Ebu Hatem; Muhammet bin dris b. El-Mnzir El-Hanzal Ebu Hatem El-Raz'dir. nl imam, hafz ve dzgn kiilii ve ezberleme ve koruma gc, salamcl kantlanm hadis imamlarndan biridir. Cerh ve Tadil konusunda iyi olan alimler de bu sav doruluyor. 277'de vefat etti. Doumu, 195. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 9, s. 31-34, Biy. 40.) Yine bu hadisin bir dier rivayet halkas olan Ebu Munib Cer'ye gelince Ahmed b. Abdullah Acel onun gvenilir olduunu bildirmektedir. Ben onun hakknda kt syleyen hi kimse bilmiyorum. Ayrca Hassan b. Atyye ondan hadis renip nakletmitir. Bu arada mam Ahmed b. Hanbel ve baka alimler bu hadisi delil olarak gstermilerdir.

Bu hadisin en toleransl yorumu mslman olmayanlara zenmenin yasak oluunu gerektirdii eklindedir. Oysa zahir ve, kabaca anlam bu zenmenin kfirlik olaca yolundadr. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.): Kim onlar (yahudi ve hristiyanlar) dost edinirse onlardan olur. (Maide: 51) ayetindeki buyruu gibi. Abdullah b. Amr'n u sz de bu hadisin ana fikrini pekitirir. O diyor ki: Kim mriklerin semtinde ev yaparsa (oturursa), onlarn Nevruz ve Mihrican bayramlarn benimseyip kutlarsa ve lnceye kadar onlara zenir, onlar taklit ederse Kyamet gn onlarla birlikte harolur. (Snen El-Beyhaki, c. 9, s. 234) indekiler kinci Blm

Yabanc Modalara zenmek Bu szler mutlak benzemeye ve kesin zenmeye yorulabilir. nk byle bir ey kafirlii gerektirir. Yahud zenenin yabanclara benzedii kadar onlardan olduu ileri srlebilir. Bu durumda zenti konusu ey kfirlik, gnah veya kfr ve gnah sembol olduu takdirde zenmenin hkm yle olur. Durum ne olursa olsun bu ilke mslman olmayanlara zenmenin zenme olmas gerekesi ile haram olmasn gerektirir. te yandan benzeme ve zenme terimi hem bir ii ona bakalar yapyor diye yapmay kapsamna alr -ki bylesi ok az grlr- ve hem de bakalarndan iktibas edilmi bir ii ahsi bir ama gzeterek yapmay ifade eder. Bunun yannda her hangi bir kimsenin bir ii yaparken tesadf sonucu bakas ile ayni eylemde bulumas ve bu eylem ortaklarndan hi birinin dierine bakarak sz konusu ii yapmam olmas durumunda benzeme ve zenmenin sz konusu olmas tartmal bir noktadr. Yalnz zentiye ak kap braklmamas ve yabanclara kar kmann yararll gerekesi ile bylesine tesadfi benzemelerden de kanmamz istenmitir. Tpk sakal boyatp uzatmann ve byklan kesmenin emredilmesi gibi. Ayrca Peygamberimiz'in: ihtiyarlk grntsn deitiriniz, yahudilere benzemeyiniz eklindeki direktifi, hi bir kasdmz ve eylemimiz olmakszn, srf yaratltan tadmz baz grntleri deitirmemekle bile

yabanclara benzeyebileceimizi isbatlamaktadr. Bu da tesadfen meydana gelen davran beraberliinden daha anlamldr. Bu kategoriden olarak Abdullah b. mer, Peygamber Efendimizin: Acemlere (Perslere) benzemeyi yasaklayarak-kim bir kavme benzerse, zenirse onlardan olur- buyurduunu bildirmitir. Epeyce sayda alim bu hadise dayanarak mslman olmayanlarn modalarna uymann mekruh olduunu sylemilerdir. Mesel Muhammed b. Harb'in anlattna gre: Ahmed b. Hanbel'e hind ii nalnlar giymenin doru olup olmad sorulunca mam, hem erkeklerin hem kadnlarn bunlar giymelerinin mekruh olduunu belirttikten sonra: Fakat eer helada veya abdest alrken giyerlerse bunun mahzuru yoktur dedi. Arkasndan gslk takmay mekruh saydn belirterek unlar syledi: Bu bir acem modasdr. Said b. Amir'e onun hakknda ne dndn sordular, o bu soruya -Peygamberimizin snnetini Bakhan'n (o gnn hindmeliki) adetlerine tercih ederim- diyerek karlk verdi. te yandan mam Hanbel Mucuz'nin yine hind ii nalnlarla ilgili sorusunu yle cevaplandryor; nce unu syleyeyim ki, ben bu nalnlar kullanmam. Fakat amurlu yerlerde ve helada kullanlabilirler. Fakat ssl olmak amac ile giyilmeleri doru deildir. Buna ramen bir gn helann kapsnda bir ift hind naln grnce: Krallarn torunlarna benzemeye baladk diye yaknd. (Nisabur, Mesail El-mam- Ahmed, c. 2, s. 145-146.) (Muhammed b. Harb; Dier basklarda bu ravinin ad, bn Harb olarak gemektedir. Kimlii, yazmalardan daha salkl bir ekilde anlalmaktadr. Saptayabildiimiz kadaryla ravi, Muhammed b. Natkib b. Ebi Harb El-Cercera'dir. Ahmed b. Hanbel ile yazr ve hadisleri ona sorard. mamdan birok mesele ve hadis nakletmi, Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 331, biy. 105.) Harb-i Kirman de bu konuda diyor ki; Bir gn Ahmed b. Hanbel'e -u kaln nalnlar hakknda grn nedir?-diye sordum. Bana -Bu hind nalnlar abdest almak iin ve helada kullanlrsa veya baka bir zarur durumda giyilirse, bunun mahzuru yoktur- dedi. Ahab nalnlarla ilgili bir soruya zaruri durumlarda onlarn da mahzuru yokdiye karlk yerdi. Bu arada Kirman ii nalnlar hakknda gr sorulan bn-i Mbarek bunlar giymeyi ho karlamayarak -unlar varken onlar giymeye ne lzum var?- eklinde konutu. (Harb-i Kirman; Ahmed b. Hanbel'e uyanlarn byklerinden olan bu alimin asl ad, Harb b. smail, b. Half El-Hanzal El-Kirmani'dir. mam Ahmed'den bir takm meseleler dinledi ve onlar Hilal ve dier imama uyan alimlere anlatt. lkesinin Hukukusu (fkhs) idi. Hkmdar, yarg ilerinde ona bavururdu. Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 145.) (bn-i Mbarek; mmetin byk imamlarndan olan alimin asl ad, Abdullah b. Mbarek b. Vadh El-

Hanzal, El-Temimi El-Mervezi; Knyesi, Ebu Abdurrahman'dr. ilimde, takvada, dzgn ahlakllkta erdem ve riyaset (bakanlk) ann imamyd. Salam ve gvenilir hadis ezbercisi imamlarn, en nllerindendir. bn Uyeyne onun bu zelliini u szyle nitelemektedir: Fkh, alim, ibadete dkn (abid) zahid (dini zellik tamayan eylere deer vermeyen), stad, cesur, air, cmert, mmete hakk tavsiye eden (nasihat eden), Mslmanlarn efendilerinin efendisi bir zatt. Heyte savandan dnerken ld. (h. 181). Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 5, s. 382-387, Biy. 657.) Ahmed b. brahim de bu konuda diyor ki: Bir defasnda Said b. Amir'e Sebtiyye nalnlarnn giyilmesi hakknda ne dndn sordum. Bana yle dedi: Peygamberimizin ssn (modasn) Hind kral Bakhan'n modasna tercih ederiz. Eer bu nalnlar Medine mescidine gtrlrse, onlar Medine ehrinin dna karrlar. Bu szlerin sahibi olan Said b. Amir, Basra'nn bilgili ve dindar imamdr ve Ahmed b. Hanbel'in hocalarndan biridir. Yahya b. Said, onun hakknda O krk yldan beri Basra'nn eyhi (en byk alimi)dir derken Ebu Mesud b. Furat da onunla ilgili grn Basra'da Said b. Amir gibisini hi grmedim diye belirtmektedir. (Ahmed b. brahim; (Ad Ahmed b. brahim b. Kesir b. Zeyd El-Devraki El-Badadi olan bu hadis alimi, Ahmed b. Hanbeli'nin sohbetinde bulunanlarn ileri gelenlerinden gvenilir hadis hafzdr. Ahmed b. Hanbel'den dinledii hadis ve dier meseleleri, kendinden sonra gelenlere aktarmtr. H. 246'da vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 9-10, biy. 3; bn El-Cevzi, Menakib El-mam Ahmed, s. 610.) (Ebu Mesud b. Furat; Ad, Ahmed b. Furat b. Halit El-Dabt; Knyesi, Ebu Mes'ud olan alim, hadisi ve fetvacdr. Peygamberin szlerini en iyi ezberleyen byk hadis ezbercisidir. Yazl bir ok eserleri vardr, ilimde derin grl (Rasih), bn Hacer ve dier hadisilerce, gvenilirlii kantlanmtr. bn Hacer Takrib El-Tehzib'inde: Hi bir mesnedi aramakszn ondan hadis alabilirsiniz der. H. 258'de ld. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 1, s. 66-67, biy. 117; Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 23, biy. 102.) Dier taraftan Meymun diyor ki: Ebu Abdullah'n (mam- Hanbeli'nin) ba sargsn enesinin altnda dolayarak baladn grdm. Ba sargsn baka trl balamaktan holanmaz ve Araplar ba sarglarn ene altlarndan dolayp balarlar derdi. Nitekim Hasan b. Muhammed'in bildirdiine gre ba sargsnn burun altndan dolanarak balanmasndan hi holanmaz ve bunun gerekesini de Bu ekilde yahudiler hristiyanlar ve ateperestler (mecusler) sarg balar diye aklard. (El-Muni Ve El-erh El-Kebir, c. 1, s. 309310.) Yine bu gereke ile o zamanna matem alameti olarak saylan siyah ve benzeri renkli elbiselerini ho karlamad gibi baka baz alimlerle birlikte namazda gzleri yummay da doru grmeyerek Bu yahudilerin adetidir. derdi. (El-Muni Ve El-erh El-Kebir, c. 1, s. 482.) indekiler kinci Blm

 Sade Yaamak Tavsiye Edilmitir imdi Bill b. Ebu Hadrad tarafndan rivayet edilen u hadisi okuyalm. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) buyuruyor ki: Sade yaaynz, giyimde ve yemekte sadelii tercih ediniz. Yaya ve yalnayak yrynz. (ElAcln, Kef El-Hafa'da: Hadisi, Taberni byk mecmuasnda (Mecmu El-Kbra), bn ahin ElSahabe'de Ebueyh ve Ebu Nuaym da El-Marife'de rivayet ettiler, dedi. Hadisi anlatyor ve ekliyor: El Beavi Mu'cem El-Sahabe'de tahri ediyor hadisi. Bkz. Kef El-Hafa ve Mzil El-lbas, c. 1, s. 378, H. No: 1018. bn Hacer hadisin ravisi Ka'ka'a bin Hedred'in biyografisine El-sabe adl eserinde deiniyor. Bu raviden Begav, bn ahin ve Taberni hadis almlardr. Bak. El-sabe, c. 3, s. 239.) (Bill b. Ebu Hadrad; Bu sahabi'nin kimlii hakknda her hangi bir bilgiye rastlyamadk. Ancak, ElAcln Kef El-Hafa'da, Ebu Nuaymin bu hadisi Ka'ka'a b. Ebi Hedred'den tahri ettiini anlatyor. Bkz. Kef El-Hfa, c. 1, s. 378; El-sbe, c. 3, s. 239.) Bu hadis halife Hz. mer'den iitilmi, hatta onun bir yazs ile o gnn mslmanlarna tebli edilmitir. nallah ilerde hulefa-i raidin dneminden bahsederken bu meseleyi ele alacaz. te yandan Tirmiz'nin, Amr b. uayb'a, onun da babasna ve babasnn da dedesine dayanarak anlattna gre Peygamberimiz yle buyuruyor: Kim bizim dmzdakilere benzerse, zenirse bizden deildir. Sakn Yahudilere ve hristiyanlara benzemeyiniz, zenmeyiniz. Yahudiler parmaklar ile iaret ederek hrstiyanlarda avu ileri ile iaret ederek selmlarlar. (Hadisi rivayet eden Tirmiz, naklettikten sonra yle diyor: Bu hadisin isnad, zayftr. Bkz. Snen El-Tirmiz, Kitab El-st'izan, Elle aret Ederek Selam Vermenin Kerahati Bab, H. No: 2695, c. 5, s. 56-67. Mellif burada hadisin zayf olmasna karn, Sav destekler nitelikte her hangi bir grn olmadn aklyor.) Geri bu hadis zayftr, ama daha nce grdmz ve salam olan: Kim bir kavme benzer, zenirse onlardan olur eklindeki hadisle ayn anlamdadr. Bu yzden Ahmed b. Hanbel'e ve daha bir ka alime gre bu hadise dayanlabilir. teyandan Ebu Davud'un rivayet ettiine gre bir gn Peygamberimizle sahabilerden Rukne ile gre tutmu ve Raslllah, Rkneyi yenmiti. te bu Rkne'nin bildirdiine gre Peygamberimiz: Bizimle mrikler arasndaki fark, feslerimiz zerine sark sarmamzdr. buyurmutur. (Ebu Davud, Kitab El-Libas, Sark Bab, H. No: 4078, c. 4, s. 340-341.)

(Rukne; Byk Sahabi'dir. Ad, Rkane b. Abdi yezid b. Haim b. Abdulmuttalib El-Kurai'dir. Raslllah'n iki ya da kez gre tuttuu, ncde yenilgiye uratt kiidir. Kurey oymann en azllarndan idi. Mekke'nin fethi srasnda Mslman olanlarla birlikte mslman oldu. Daha sonra Medine'ye yerleti. Raslllah'dan bir takm hadisler rivayet etti. Osman'n Hilafeti srasnda ld (h. 42). Esed El-abe, c. 2, s. 187-188.) Bu hadisten aka anlalyor ki, mslman ile mrikin klk ynnden biribirinden farkl olmas eriat koyucunun (Raslllah'n) istedii bir eydir. Bu hadisin slubu: Helal ile haram arasndaki ayrm izgisi def almak ve ark sylemektir. hadisinin slubuna benziyor. (Snen El Tirmiz, Kitab El-Nikah, Muhammed bin Hatab El-Cehm'nin, Nikahn duyurulmas konusunda Peygamber'den rivayet ettii hadis bab, H. No: 1088, c. 3, s. 398. Tirmiz: .Muhammed b. Hatab'n bu hadisi hasen dir diyor, Msned-i Ahmed, c. 3, s. 418, c. 4, s. 77; bn Mace, Kitab El-Nikah, Nikahn Duyurulmas Bab, H. No: 1896, c. 1, s. 611; Nesa, Kitab ElNikah, Ses Ve Tefle Nikah Duyurma Bab, Cz. 6, s. 127.) Burada Peygamberimizin grn bakmndan, farkl olmay istedii aktr. nk sark olmasa da inan ve amel ynnden farkllk meydana gelir. Eer maksad grn bakmndan farkl olmay salamak olmasayd, bunun hi bir yarar olmazd. Yerine gelmiken unu da belirtelim ki, kadnlarla erkeklerin yapsal olarak olduu gibi grn bakmndan da birbirlerinden farkl olmalar istendii iin Peygamberimiz hem erkeklere zenen kadnlar ve hem de kadnlara zenen erkekleri lanetlemi ve kadns davranl erkekleri kar cinse benzemeye altklarndan tr knamtr. (Buhari, bn Abbas'tan u hadisi naklediyor: Peygamber, kadns davranan erkeklere, erkeksi davranan kadnlara lanet etti. ve ardndan bu tr davrananlar evlerinizden (sanrm bu ifadeyle evden ok ehir, lke, kasdedilmektedir A.K.) karn. buyurdu. Ravi, Raslllah falancay, mer falancay kard diyor. Kitab El-Libas, Kadnlara zenen Erkekleri Evlerden Kovma Bab, H. No: 5886, Feth El-Bari, c. 10, s. 333. Bu davran yasaklayan hadisler dier sahih kitaplarnn hemen hepsinde var. Her biri deiik bablar altnda naklediyorlar.) Mslman olmayanlara benzememek iin gsterilen titizlii u olaydan kolayca anlayabiliriz. Sahabilerden Abdullah b. Abbas'n belirttiine gre Aure gn (Muharrem aynn onuncu gn) oru tutan ve sahabilere de o gn oru tutmalarn emreden Peygamberimize sahabiler: Ya Raslllah, bu gn yahudiler ile hristiyanlarn kutsal saydklar bir gndr denince Raslllah kendilerine: O halde inallah gelecek yl Muharremin onuncu gn ile birlikte dokuzuncu gn de oru tutarz buyurdu. Fakat Abdullah b. Abbas'n, Mslim'de yer alan bu ifadesine gre: Peygamberimiz bir sonraki yln ayn gnlerine yetiemeden vefat etmitir. Nitekim Ahmed b. Hanbel'in, bizzat bn-i Abbas'dan rivayet ettiine gre Pegyamber Efendimiz bu konu ile ilgili baka bir hadisinde: Aure gn oru tutunuz. Fakat bu konuda yahudiler gibi olmamak iin Aure'den bir gn nce bir gn sonra da oru tutunuz. buyurmutur. (Msned-i mam Ahmed, c. 1, s. 241, bn Abbas'a dayanarak.) imdi dnelim. Sz konusu olan faziletli Aure gndr. Bu gnn orucu, geride braklan yln

tm gnahlarn siliyor. Peygamberimiz bu gn oru tutmu, sahabilere de bu gnn orucunu emretmi, hatta bu konuda tevik edici szler sylemitir. Fakat vefatndan az nce kendisine bu gnn yahudiler ve hristiyanlar arasnda kutsal sayld bildirilince hemen mslmanlara, yahudi ve hristiyanlardan bu konuda farkl olabilmek iin bir gn daha fazla oru tutmalarn emretmi ve kendisi de gelecek yl yle yapmay kararlatrmtr. Nitekim aralarnda Ahmed. b. Hanbel'in de bulunduu epeyce sayda alim Muharrem aynn dokuzuncu ve onuncu (aure) gnleri oru tutmay buna dayanarak mstehap saymlar ve sahabiler de Aure'ye bir gn daha ekleyerek oru tutmay Peygamberimizin belirttii bakalarna benzememe gerekesine balamlardr. rnek verecek olursak Buhar'nin Said b. Mansur'a dayanarak belirttiine gre sahabilerden bn-i Abbas: Muharremin dokuzuncu ve onuncu gn oru tutunuz, yahudilere ters dnz demitir. Ayrca Buhar ile Mslim'in, Hz. mer'e dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz yle buyuruyor: Biz mm (okuma-yazmasz) bir mmetiz, aylar yle yle yani birini yirmi dokuz ve brn otuz gn olarak- yazp hesap edemeyiz. (Sahih El-Buhari KitabEl-Savm, Peygamberin yazamayz, hesaplayamayz sz bab, H. No: 1913, Feth El-Bari, c. 4, s. 136; Sahihi Mslim, Kitab El-Syam, Ay Grr Grmez Hemen Oruca Balamann Gereklilii Bab, H. No: 1080, c. 2, s. 761.) Grld gibi Peygamberimiz dier mmetlerin yaptklar gibi bu mmetin ibadet vakitleri ile bayramlarn yazarak ve hesap ederek belirlememelerini ve mmetin zelliklerinden biri sayarak bu ii ay grme uslne havale etmitir. Nitekim baka bir hadiste Ramazan orucu ile ilgili olarak: Ay grnce oru tutunuz ve (bir sonraki) ay grnce oruca son veriniz. (Buhari-Mslim ve dier bilinen, nl snnet kitaplar bu hadisi kaydediyorlar. Bkz. Buhari, Kitab El-Savm, Peygamberin: ay grnce oru tutun bir dierini grnce iftar edin (orucunuzu an-bayram edin) Hadisi Bab, Hadis No: 1909, Feth El-Bri, c. 4, s. 119; S. Mslim-Kitab El-Savm, Hilal Grldnde Ramazan Orucuna Balamann Gereklilii Bab, H. No: 1080, c. 2, s. 759.) Bir baka rivayete gre de: Bir hillden br hille kadar oru tutunuz buyuruyor. (Syt, El-Cam El-Sair, c. 2, s. 103. Taberan, El-Kebiri'inde kaydettiine gre, hadis hasendir.) Peygamberimizin bu hadisi son dnemin icma-i mmete ters den bir ka alimi dndaki tm slam alimlerinin gr birlii halinde benimsedikleri bir prensibi isbatlyor. Bu prensip de udur: Oru, bayram ve hacc vakitleri ay grmeye dayanarak belirlenir, yoksa Bizansllarn, acemlerin, eski msrllarn, hindlilerin, yahudilerin ve hristiyanlarn yapm olduklar gibi yazp hesap ederek tespit edilmez. Zaten nemli sayda alimin belirttiine gre bizden nceki kitab ehline de oru ve ibadet vakitlerinin belirlenmesinde ay grmeye dayanmalar emredilmiti. Onlara gre bunun delili Kur'an- Kerim'deki u ayettir. Cenab- Allah (c.c.) oru hakknda yle buyuruyor:

Ey mminler, sizden ncekilere olduu gibi size de oru yazld. (Bakara: 183) Fakat kitab ehli bu metodu deitirdi. Bu yzden Peygamberimiz Ramazan bir veya iki gn nceden oru tutarak karlamay yasaklamtr. (Konuyla ilgili Buhari-Mslim, Ebu Hureyre'den hadisi tahri ediyor. Raslllah buyurdu: Sizden birisi, Ramazandan bir iki gn nce oru tutarak Ramazan' karlamasn. Ancak, daha nceden oruluysa orucuna devam etsin. Bu szckler Buhari'ye aittir. Ramazandan nce Bir Veya iki Gn Oru Tutarak Ramazan Karlamayn Hadisi Bab, H. No: 1914, Feth El-bari, c. 4, s. 127-128. Mslim'in hadisinde baz szckler farkl, Bkz. S. Mslim, Kitab ElSyam, Bir iki Gn nce Oru Tutarak Ramazan Karlamayn Bab, H. No: 1082, c. 2, s. 762. Hadisi, dier Sahih, Snen ve Msned sahipleri de rivayet ettiler.) Fkh bilginleri bu yasan gerekesi olarak hristiyanlarn yapt gibi farz olan oruca fazladan ekleme yaplmas tehlikesini belirtmilerdir. Bilindii gibi hristiyanlar kendilerine farz klnan orucun gn saysna ilve yaparak onu kla yaz mevsimi arasna koymular ve ayrca bunun zaman belirlemeyi hesaplama metoduna balamlardr. Peygamberimizin bu hadisi yabanclarn bayramlarn benimsemenin yasaklnn delili olarak gsterilebilir. nk onlarn bayramlar yaz ve hesaplama yolu ile belirlenir. Fakat hadis genel ifadelidir. Yahud yle denebilir: Allah'n ve Raslllah'n koyduu bayramlarda hesaplama metoduna bavurmamz yasaklandna gre dorudan doruya yabanclara mahsus olan bayram ve trenlerde bu metodu kullanmak ncelikle ve haydi haydi yasak olacaktr. nk bu metodun benimsenmesi, bu mm (okumayazmasz) mmetin dier mmetlere benzemesine yolaar. Szn ksas, bu hadis bu mmetin, kendisini dier mmetlerden ayracak niteliklerinin olmasn gerektirir. Bu ayrc zellikleri koruyabilmenin eri kestirme yolu da dier mmetlere benzemekten kanmaktr. teyandan Buhari ile Mslim'in Humeyd b. Abdurrahman'a dayanarak bildirdiine gre Muaviye bir hacc mevsiminde Medine mescidinin minberine kt ve muhafzlarndan birinin elinde bulunan bir tutam kadn san eline alarak: Ey Medineliler, nerede alimleriniz? Ben Peygamberimizin byle bir eyi yasakladn ve bu konuda -israiloullar, kadnlar byle bir adet edinince helak oldular- dediini iitmitim diye konutu. (Hadis Buhari, Mslim ve dier muteber hadis kitaplarnda rivayet edilmektedir. Mslim'in s. 114'de naklettii bu hadisi Buhari, yukarda geen szel dizimiyle Kitab El-Libas, Takma Sa Kullanma Bab H. No: 5932, c. 10, s. 373, Feth El-Bari'de kaydediyor.) (Humeyd b. Abdurrahman b. Avf b. Abdi El-Haris b. Zhre El-Kura adndaki bu ravi. (hadis anlatcs) nc kuak Medine'li Tabiilerdendir. Gvenilirdir. 105'de.ld. bn Sa'd h. 95'de 73 yanda iken ldn sylyor. Bkz. bn Sa'd Tabakat El-Kbra, c. 5, s. 153-154; Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 203, biy. 603.) Buhar'nin Said b. Mseyyeb'e dayanarak bildirdiine gre de bir gn Muaviye bu konuda: irkin bir sslenme modas edindiniz Peygamberimiz zur, yani takma sa kullanmay yasaklamt dedikten sonra oradakilerden biri ucunda birtutam sa bulunan birdenek getirdi. Muaviye ucunda bir tutam sa bulunan bu deenei gstererek ite zur budur dedi. (Mslim Sahih'inde her iki rivayeti de Buhari'nin Humeyd b. Abdurrahman'dan naklettii hadisle birlikte, bn Mseyyeb'den naklediyor. Bkz. Mslim, Kitab El-Iibas Ve El-Zine, Takma Sa Kullanmann Haram olmas Bab, H. No: 2127,

c. 3, s. 1679. Mslim'in kaydettii btn rivayetler mellifinkinin ayndr.) Tefsirci Katade'nin akladna gre Zur, kadnlarn salarn gr gstermek iin kullandklar kesik sa kmeleridir. Yine Buhar'de yer aldna gre bn-i Msey-yeb bu konuda yle diyor; Bir defasnda Muaviye medine'ye gelerek bize hitap etti. Bu konumas srasnda bir tutam sa akarp gstererek -Bunu yahudilerden baka hi kimsenin yaptn grmedim. Peygamberimiz bunu grnce ona zur adn vermiti dedi. Grld gibi Peygamberimiz takma sa modasn grnce mmetini byle bir moday benimsememeye ararak srailoullar, kadnlar byle bir moday benimseyince helak oldular buyuruyor. Yine bu yzden Muaviye de bu konuda Bunu yahudilerden baka hi kimsenin uyguladn grmedim diyor. nk yahudiler arasnda yaygn olup da, mslmanlar tarafndan benimsenmeyen modalar ya onlarn azaba arplmalarna yolaan, veya byle olmas muhtemel olan, ve anlalmad takdirde azaba arplmalarnn gerekelerinden kesinlikle uzak kalnabilen adetlerdir. zellikle sz konusu adetin azaba arplan davranlardan olup olmad ayrdedilmeyince bu ihtiyatl tutum daha byk nem kazanr. Sebebine gelince bu durumda kanlmas gereken davranlar ile dierleri birbirine kartrlabilir. O halde onlarn btn adetlerinden uzak durmak gerekir. Tpk onlarn verdikleri haberlerin dorusu ile yalan biribirine kark olduu iin verdikleri hi bir habere kulak almamas gerektii gibi. Dier yandan Ebu Davud'da yer aldna gre Abdullah b. mer diyor ki; Peygamberimiz -veya Hz. mer- yle buyuruyor: inizden birinizin (biri belden aas ve br belden yukars iin olmak zere) iki para elbisesi varsa bu iki paray giyerek namaz klsn. Eer bir tek para elbisesi varsa bununla belinden aasn rtsn, onu yahudiler gibi belden yukarsna sarmasn. (Snen Ebi Davud, Kitab El-Salat, Elbise Dar olduunda Belden Aasn rtme Bab, H. no: 635, c. 1, s. 418, Hutbi: istimal El-Yahudi'yi, elbisesiz kimsenin yalnz belden stne att al, olarak aklyor. Bkz. Mealim el-Snen Fi Hmi-i Snen Ebi Davud, c. 1, s. 417.) Peygamberimiz yine bu konuda sahabilerden Cabir'in bildirdiine gre: Eer dar bir tek para elbise varsa bununla belden yukarsnn deil, belden aasnn rtlmesini emretmitir. (S. Mslim, Kitab El-Libas, H. No: 2099, c. 3, s. 1661; S. Buhar, Kitab El-Libas, Bab: 20-21, H. No: 5819.... 5822, Feth El-Bari, c. 10, s. 278-279; Snen Eb Davud, Kitab El-Salat, Elbise Dar Olduunda, Bab, H. No: 634, c. 1, s. 417.) Fkh alimlerinin ortak gr de budur. Fakat Ahmed b. Hanbel'den bu meselede iki gr nakledilmitir. Burada bizim zerinde durduumuz asl nokta Peygamberimizin tek paralk elbisenin varl halinde Bununla yahudiler gibi belden yukarsnn rtlmemesini belirtmesidir. nk yasan yahudilerle irtibatlandrlm olmas, yukardan beri srarla vurguladmz gibi, yasaklamada bu faktrn etkili olduunu gsteriyor. imdi de bu kitabn ba taraflarnda yer vermemiz gerektii halde ancak imdi ele aldmz u ayeti okuyalm: Mminlerin kalblerinin Allah'n zikri ve haktan inen gerekle korkup yumuamasnn zaman gelmedi mi? Onlar daha nce kendilerine kitab verilip de sonra zerinden uzun zaman geerek kalbleri katlaan kimseler gibi olmasnlar. Onlarn ou fasktrlar. (Hadid: 16)

Cenab- Allah'n buradaki: Onlar daha nce kendilerine kitab verilenler gibi olmasnlar buyruu zellikle onlara kalblerinin katlamas bakmndan benzemeyi yasaklamakla birlikte genel olarak mutlak anlamda benzememeyi gerektirir. nk kalb katl gnahlarn sonucudur. Cenab- Allah, Kur'ann bir ok yerinde yahudileri bu zellikleri ile niteliyor. Bu ayetlerden biri udur: Onun iin, inein bir paras ile ldrlene vurunuz, demitik. te Allah lleri byle diriltir, size ayetlerini gsterir ki, ola ki dnrsnz. Btn bunlar grdkten sonra kalbleriniz ta gibi ve belki daha da katlat. nk baz talar vardr ki, onlardan nehirler kar, bazlar da vardr ki yarlp ilerinden sular kaynar, yle talar da vardr ki, Allah korkusu ile dalardan yuvarlanp derler. Allah yaptklarnz bilmez deildir. (Bakara: 73-74) Yahudilerin bu niteliklerini belirten bir baka ayet de yledir: Allah israiloullarndan sz almt ve kendi aralarndan on iki gzc belirledik. Allah onlara demiti ki; Eer namaz klar zekt verir, size gnderdiim peygamberlerime inanr, kendilerini destekler ve Allah'a gzel bor verirseniz (Allah iin yoksullara yardm eder veya Allah iin skntda olanlara faizsiz dn para verirseniz) sizinle beraber olur, kesinlikle gnahlarnz siler ve sizleri altlarndan rmaklar akan cennetlere koyarm. Bundan sonra aranzdan kim gerei inkr ederse doru yoldan saptm olur. Fakat vermi olduklar sz bozduklar, tutmadklar iin onlar lanetledik ve kalblerini katlatrdk. Onlar kelimelerin yerlerini deitiriyorlar, uyarldklar konulardan payalmay unuttular. Onlardan srekli olarak hiyanet grrsn. Byle olmayanlar ok azdr. Onlar affet, kusurlarna bakma. nk Allah iyilik edenleri sever. (Maide: 13-14) indekiler kinci Blm

nc Blm Bozulmann Balangc

Bozulmann Balangc Gayretkelik Doru mu ?

mtiyaz Tanmamak Kitab Nefse Gre Deitirmek Veda Hutbesinin nemi Hayvan Keserken zentiden Kanmak Ezann Ortaya k Tren Yasa cma-i mmet'in Tutumu Ayrmn Hikmeti Hkmdara Dahi Ayaa Kalkmak Ho Grlen Adetlerden Deildir eytana Muhalefet NDEKLER

Bozulmann Balangc Bu mmetin iinden bazlar, hatta alim ve dindar olarak bilinen baz kimseler, yahudilerin niteliklerinden baz paylar almlardr. Basiret sahibi olanlar bu gerei grebilirler. Allah'n Raslllah'n holanmad btn niteliklere bulamaktan yine Allah'a snrz. Bu byle olduu iin ilk dnem mslmanlar srekli ekilde evrelerindekileri bu tehlike konusunda uyaryorlard. Nitekim Buhar'nin, Ebu Esved'e (l) dayanarak belirttiine gre Ebu Musa, Basra'l Kuran okuyucularna eli olarak gnderilmiti. Basra'ya varnca yanma yz Kur'an okuyucusu gelip Kur'an okudu. Ebu Musa bir ara onlara unlar syledi: Sizler Basra'nn sekinleri ve Kur'an okuyucularsnz. Kur'an sk sk okuyunuz, uzun sre ara verip, kalblerinizin katlamasna meydan vermeyiniz. Tpk sizden ncekilerin kalblerinin karard gibi. Bizler vaktiyle uzunluk ve iddet bakmndan Beraet suresine benzettiimiz bir sure okuyorduk, fakat imdi onu unuttum. Yalnz onun u kadar aklmda kald. -nsanolunun iki vadi dolusu altn olsa ncsn ister, onun karnn ancak toprak doldurur. Ayrca aramzda Sebbaha surelerinden birine benzettiimiz baka bir sure de okuyorduk. Onu da unuttum, fakat u kadar aklmda kald: Ey mminler, yapmadnz eyi niye sylersiniz? Bu sznz belge olarak boynunuza yazlr da sonra Kyamet gn ondan sorguya ekilirsiniz. (Hadisi bu uzunlukta Buhari'de bulamadm. Fakat Mslim, Kitab El-Zekat, Kii olunun iki vadi dolusu altn olsa bir ncsn ister Hadisi Bab, H. No: 1050, c. 2, s. 726'da yukarda geen szcklerle kaydediyor. Ancak Buhari, bu hadisin bir blmn Abdullah b. Zbeyr, bn Abbas ve Enes'den naklediyor. Enes'den rivayet ettii hadisin szleri yle: Kii olunun iki vadi dolusu mal olsa bir ncy arar (ister). Kii olunun karnn topraktan baka bir ey doyuramaz (dolduramaz) Allah, tevbe edenlerin tevbesini kabul eder. Bkz. S.

El-Buhari, Kitab El-Rekaik, Mal Fitnesinden Saknma Bab, H. No: 6436-6437, 6438, 6439,6440, Fethi El-Br, c. 11, s. 263.) Grld gibi sahabilerden Ebu Musa, Basra'l Kur'an okuyucularn uzun sre Kur'an okumaya ara verip, kalblerinin katlamas tehlikesi karsnda uyarmaktadr. (Ebu Esved El-D'li Ya da Deyli adndaki bu kiinin ad, Zalim b. Amr b. Sfyan b. Adi bin El-Deyl El-Basr El-Kad'dir, Ali b. Ebi Talib (Allah ondan raz olsun)'in emriyle Arap dilinin gramer kurallarn (Nahiv ilmi) o koydu. Raslllah'n zamannda mslman olduu sylenir. Cemel olaynda Ali'nin yannda savat. Onu din, akl, dil, anlama ve anlatma yeteneine sahip, zeki ve ileri grl biri olarak nitelerler. Tabiin'nin gvenilir ravilerindendir. H. 69 ylnda 85 yanda iken ld. Tehzib El-Tehzib, c. 2, s. 10-11 Biy. 52.) Bilindii gibi Allah'a verilen sz bozma, tutmama kavram, Allah'n emir ve yasaklarn ineme, Allah'n kitabndaki kelimelerin yerlerini deitirme, bu kitabn szlerini bakalatrp yanl ekilde yorumlama eylemlerini tm ile ierir. te bu konuda nl tefsir bilgini Hafz bn-i Kesir'in, sahabilerden bn-i Mesud'a dayanarak Hadid suresinin tefsiri srasnda naklettii u belgeyi sunuyorum. bn-i Kesir diyor ki: A'me'in anlattna gre Ebu Amile Ferazidedi ki; Abdullah bn-i Mesud: bir defasnda bize yle bir konuma yapt ki, Kur'an ve Peygamberimizin szlerinden baka bu kadar nemli bir konuma o gne kadar hi dinlememitim. (Ebu Amile Ferazi; Asl ad, Rebia b. Amile El-Ferazi, El-Kf'dir. Tehzib El-Tehzib'de, bn Hibban, bn Main, bn Sa'd ve El-acl hakknda gvenilirdir diyorlar. Tehzib El-Tehzib, c. 3, s. 449-250 Biy. 476.) bn-i Mesud yle dedi: srailoullar, uzunca bir sre Allah'n kitabndan uzaklanca kalbleri katlat, arkasndan kendi kendilerine gnllerinin arzu ettii ve nefislerinin houna giden bir kitab uydurdular. nk, Allah'n indirdii gerekler bir ok arzularna engel oluyordu. Bu yzden Allah'n kitabn bilmezlikten gelerek onu arkalarna attlar. Bu iin ncleri aralarnda nce yle dediler: Bu yeni kitab israiloullarna sununuz, eer arlarnza uyarlarsa onlar serbest braknz, yok eer size kar karlarsa onlar ldrnz. Fakat daha sonra aralarnda yle sz baladlar: Hayr, yle olmaz. Byle yapacamza falanca tannm alime haber salarak bu yeni kitab ona sununuz. Eer o alim bu kitab benimserse, artk hi kimse size kar kmaz. Fakat eer o adam size kar karsa kendisini hemen ldrnz ki, ondan sonra artk hi kimse size kar gelmez. Bu konuma zerine szn ettikleri bilgine bir heyetle yeni kitablarn gnderdiler. Olup bitenleri nceden haber alan sz konusu bilgin daha heyet yanna gelmeden eline bir kat alarak Allah'n gerek kitabn zerine yazd ve bu kad bir hayvan boynuzuna yerletirerek boynuna ast ve elbiselerinin altna saklad. Bir sre sonra yola km olan heyet yanna gelerek uydurulan kitab sundu ve kendisine Bu kitaba inanyormusun? diye sordular. Adam da onlara eli ile gsne iaret ederek ve iinden boynuzun iine saklad gerek kitab kasdederek Bu kitaba tabii ki, inanyorum, ona niye inanmayaym? diye cevap verdi. Bunun zerine heyet kendisine ilimedi, onu serbest braktlar.

Bu bilginin kendisine ok bal bir ka adam vard. Bilgin lnce bunlar mezarn aarak boynunda asl duran hayvan boynuzunu grdler. Arkasndan da boynuzu anca iinde saklanan gerek kitab buldular. Bu durumu grnce Demek ki O, -Bu kitaba tabii ki inanyorum, ona niye inanmayaym?derken uydurmaclarn getirdikleri kitab deil, bu kitab kasdetmiti. dediler. Bu kitab uydurma olay yznden israiloullar aralarnda anlamazla derek yetmi ksur guruba ayrldlar. Bu guruplarn en iyisi, ite bu boynuzda saklanan gerek ilahi kitab yznden Zlkarn (boynuzlular) adn alan guruptur. inizden bizden sonra yaayacak olanlarnz bir takm eri iler ve ktlkler greceklerdir. Bu ktlkleri grecek olup da onlar elleri ile bilfiil deitirmeye gc yetmeyecek olanlarn kalblerinde bu ktlklere kar nefret duyduklarn Allah'n bilmesi onlar iin yeterli bir tepkidir (Bu olay Taberi, nl Taberi tefsirinin Hadid suresinde geen 16. ayetin aklamasnda anlatyor. Hadid, Cz. 27, s. 132; bn Kesir de szel dizgede baz deiiklikle bn Mes'ud senediyle Ebi Hatem'den naklediyor. Bkz. Tefsir-i bn Kesir, c. 6, s. 559-560.) Cenab- Allah (c.c.) yukardaki ayetlerin ilkinde sz konusu kalbleri katlaanlara benzememizi yasakladktan sonra kendi kafalarndan ruhbaniyet (dnyadan el-etek ekip ibadete kapanma) icad edip, sonra da buna gerek anlam ile uymayanlarn durumunu aklyor, arkasndan da buyruunu u ayetlerle noktalyor: Ey mminler, Allah'dan korkunuz, Rasulllah'a itaat ediniz ki, o size rahmetinden iki pay versin, sizin iin altnda yryeceiniz bir nur yaratsn ve sizi affetsin. Allah af ye merhamet edicidir. Ehl-i kitab bilsinler ki, kendi kendilerine Allah'n ltfundan bir ey elde etmeye gleri yetmez. Hi phesiz ltuf ve kerem Allah'n elindedir, onu dilediine verir. Allah byk ltuf sahibidir. (Hadid: 28-29) Ayette emredilen Rasulllah'a itaat O'na inanp sylediklerini yapmak ve getirdii eriate uymaktr. Bu grev, ruhbanlktan kanmay da ierir. nk o byle bir prensip getirmedi, tersine bunu yasaklad. Ayrca bu ayetlerde Peygamberimize uyan kitab ehlinin cevabnn iki kat olaca da bildiriliyor. Bu konuda bn-i mer ve baka sahabiler kanal ile gelen ve ehl-i kitab ile bizim durumumuzu karlatrmal olarak aklayan hadisler vardr. imdi ruhbanlk konusu ile ilgili bir hadisi gzden geirelim. Ebu Davud'un, Said b. Abdurrahman'a dayanarak bildirdiine gre bir gn babas ile birlikte Medine'de sahabilerden Enes b. Malik'i ziyarete gittiler. (Said b. Abdurrahman, b. Eb El-Amya El-Kenan, El-Msri adndaki bu ravi, bn Hacer'in Takribinde sylediine gre Yedinci Kuaktan, kabul edilir bir ravidir. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 300, biy. 213.) (Sehl b. Ebu mame; Asl ad, Sehl b. Ebi mame, Esat b. Sehl, b. Hanif El-Ensar EL Evsi'dir. bn Hacer, bn Main, Adi ve bn Hibban gvenilir olduunu naklediyor. skenderiyede ld. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 4, s. 246-247, biy. 422.) Enes b. Malik bir ara onlara Peygamberimizin yle buyurmu olduunu nakletti: Kendi kendinize grevlerinizi arlatrmaynz, yoksa Allah da size ar grevler ykler. nk sizden nceki baz kavimler kendilerine ar grevler ykledikleri iin Allah da onlara ar grevler ykledi. imdi manastrlarda ve kilise kelerinde grdnz kimseler ite o kavimlerin kalntlardr. Onlar daha nce Allah'n zerlerine yazmam olduu ruhbanl kendiliklerinden

uydurmulardr. (Snen Ebi Davud, Kitab El-Edeb-Hased, Bab, H. No: 4964, c. 5, s. 209-210) Yine ayni hadisin farkl bir rivayet ekline gre bir defasnda Sehl b. mame babas ile birlikte Medine'de Enes b. Malik'i ziyarete gittiler. O srada mer b. Abdlziz, Medine emiri idi. (mer b. Abdlziz; Mminlerin emiri ve adaletli bir halife olan mer b. Abdulaziz b. Mervan, b. El-Hakim, El-Emev El-Kurai Beinci Raid Halife diye anlr. Dzgn kiilii ve adaletiyle nl bu hkmdar h. 61 Medine'de dodu. Velid. b. Abdulmelik zamannda Medine imareti valilii yapt. Daha sonra am'da Sleyman b. Abdulmelik'in veziri oldu. Bu hkmdarn lm zerine h. 99 ylnda hilafete geti. Zulm kaldrd, insanlarn bana en hayrllarn amir etti. Halifelik sresi ksa olmasna ramen dneminde adaleti, refah ve gvenlii yaygnlatrd.-H. 191'de vefat etti. Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 9, s. 192-196; Zerkeli, El-Alm, c. 5, s. 50.) Bir ara Enes b. Malik namaza kalkt. Kld namaz bir yolcu namaz veya buna yakn derecede ksa ve abuktu. Selm verince kendisine: Allah iyiliini versin, u kldn namaz, farz namaz m, yoksa nafile mi? diye sordular. O da bu soruya: Kldm namaz, farz namaz idi ve Peygamberimizin kld gibi bir namazd diye karlk verdikten sonra szlerine Peygamberimizin u hadisi ile devam etti: Kendi kendinize grevlerinizi arlatrmaynz, yoksa Allah da size ar grevler ykler. nk sizden nceki baz kavimler kendilerine ar ykler ykledikleri iin Allah da onlara ar grevler ykledi. imdi manastrlarda ve kilise kelerinde grdnz kimseler ite o kavimlerin kalntlardrlar. Onlar daha nce Allah'n zerlerine yazmam olduu ruhbanl kendiliklerinden uydurmulardr. Ertesi gn sabahleyin mer b. Abdlaziz, Enes b. Malik'e -Birlikte ata binip bir gezintiye kalm ve greceimiz manzaralardan ibret alalm m?- diye sordu Enes b. Malikin -evet- demesi zerine birlikte geziye ktlar. Bir ara ssz bir harabe yn ile karlatklarnda mer b. Abdlaziz, Enes b. Malik'e -Buras neresi biliyor musun?- diye sordu. Enes de kendisine u cevab verdi- Evet, Peygamberimizin bana buras ve burann halk hakknda verdii bilgiye gre bu yrenin eski yerlileri zulm ve kskanlklar yznden Allah tarafndan helak edildiler. Kskanlk iyi amellerin nurunu sndrr zulm de bu kskanl ya onaylar veya reddeder. te yandan hem gz hem el hem ayak hem vcudun tm ve hem de dil zina iler. Cinsiyet organ bu zina arzularn ya onaylar veya reddeder. Bu hadisin rivayet zincirinde ad geen Sehl b. Ebu mame, hadis bilgini Yahya b. Main ve bakalar tarafndan gvenilir olarak kabul edilmi, Mslim'le birlikte dier kaynaklarda rivayet ettii hadislere yer verilmi olan bir kimsedir. Yine bu rivayet zincirinin bir baka halkas olan bn-i Ebu Amya'ya gelince Beytlmukaddes'li olan bu zat hakknda ayrntl bilgim yoktur. Fakat bu hadise kitabnda yer veren Ebu Davud'un bu zat hakknda hi bir ey sylememesi onu iyi grd anlamna gelir. Bu hadiste Peygamberimizin namaz klma eklinde ksa ve abuk olarak nitelendirilmi olmas meselesine gelince, Buhar ile Mslim'de yer aldna gre yine Enes b. Malik bu konuda Peygamberimiz ksa ve eksiksiz ekilde namaz klard demitir. (S. Buhri, Kitab El-Ezan, Namaz Ksaltma, Bab, H. No: 706, Feth El-Bari, c. 2, s. 201; Mslim, Kitab El-Salat, Namaz Tamamlama in mamn Namaz abuklatrmas, Bab, H. No: 469, c. 1, 8. 342.) Yine bu sahabinin Buhar ile Mslim'de bu konudaki u szlerine yer verilmitir:

mrmde hi bir imamn arkasnda Raslllah'n arkasndaki kadar ksa ve eksiksiz bir namaz klm deilim. Buhar'nin yer verdii rivayette fazla olarak u szler de vardr; Peygamberimiz namaz kldrrken alayan bir ocuk sesi duyunca ocuun anasnn kafas karmasn diye namaz abuklatrrd. (Bkz. S. Buhari, Kitab El-Ezan, ocuk aladnda Namaz abuklatrma, Bab, H. No: 708, Feth El-Bari, c. 1, s. 201-202; S. Mslim, Kitab El-Salat, Namaz tamamlarken imamn namaz hzlandrmas, Bab, H. No: 469, c. , s. 342. Mslimin hadisinde u szckler geiyor: Raslllah (salt ve selm zerine olsun) Namaz kldrrken, kendisiyle birlikte namaz klan bir annenin ocuunun alamasn duydu. (Annenin kafas karmasn diye) namaz erken bitirmek iin) hafif bir sre (ya da ksa bir sre okudu). Enes b. Malik'in syledii Peygamberimizin namaz ksa ve abuk klmas olay, baz emirlerle dier bir ksm imamlarn yaptklar Kyam'a oranladr. Bu kimselerin bazlar Kyam halini Rasulullah'n ou vakitlerde yaptndan daha fazla uzatrken rku; secdeyi ve rknler aras faslay Peygamberimizin abuklukla yaptndan daha ksa tutarlard. Hatta denebilir ki namaz kldran imamlarn ounluu veya bir ou namazlar byle klar oldular. Bu arada bu imamlar arasnda drt rektl farzlarn son iki rektnda zamm- sure okuyanlara da rastlanm. Bu eitli uygulamalar fkh alimleri arasnda zaman zaman farkl mezheplere dnmtr. te yandan Hariciler de dini konularda detaylara ve zorluklara dalarak vaktiyle Peygamberimizin bylelerini tanmlarken syledii u szlerin canl rnei haline geldiler: inizden biri onlarn namazna gre kendi namazn ve onlarn orucuna gre kendi orucunu kmser hale gelecektir. (Buhari-Mslim ve dier hadis kitaplarnda geen hadisten bir blmdr. Bkz. S. Buhari, Kitab El-Menakib, Peygamberlik izleri (alametleri) Bab, H. No: 3610, Feth El-Bari, c. 6, s. 617; S. Mslim, Kitab El-Zekat, Hariciler ve Niteliklerinin Anlatld Bab, H. No: 148, c. 2, s. 744.) Bu yzden Hz. Ali, Basra'da ilk defa namaz kldrnca sahabilerden mran b. Husayn: Bu namaz bana Peygamberimizin namazlarn hatrlatt demitir. (mran b. Husayn; Sahabi'nin ulularndandr. Ad, mran b. Husayn b. Ubeyd b. Half El-Huzai ElKa'bi'dir. Knyesi, Ebu Nceyd'dir. Hayber'in fethedildii yl mslman oldu ve bir ka savata Raslllah'la birlikte oldu. mer b. Hattab, halkna dini bilgiler retmesi iin onu Basra'ya gnderdi. Abdullah b. mir dneminde Basra kadlna getirildi. Daha sonra bu grevinden istifa ederek ayrld. Duas kabul olan biriydi. Mslmanlar arasnda kopan fitnelere katlmad. H. 52'de ld. Bkz. Esed El-abe, c. 5, s. 137-138.) Peygamberimizin namaz dengeli idi. O kyam (ayakta durma) ve kuud (oturma) safhalarn ksa tutarken rku ve secdeleri uzun tutard. mran b. Husayn'in, Hz. Ali'nin namaz ile ilgili olarak syledii yukardaki sz, bu konuda Enes b. Malik'in sylediklerini aklayc ve destekleyici niteliktedir. Nesa'nin, Attaf b. Halid'e dayanarak bildirdiine gre Zey d b. Eslem yle dedi: Bir gn Enes b. Malik'i ziyarete gittik. Bize -namaz klacak msnz?- diye sordu. Kendisine -evet, klacaz- diye cevap vermemiz zerine hizmetisine dnerek Ya cariye, abuk abdest suyumu getir. nk sizin bu imamnzn (ber b. Abdlaziz'i kasdediyor) namaz kadar Peygamberimizin namazna benzer ekilde namaz kldran imama hi rastlamadm dedi. mer b. Abdlziz namaz

klarken rk ve secdeleri uzun tutar, bunun yannda kyam ve kuud safhalarn ksa tutard.(Snen El-Nesa, Kitab El-ftitah, Namazda Ayakta durmay ve Kur'an okumay ksaltma bab, c. 2, s. 166.) (Attaf b. Halid; Ad, Attaf b. Halit, b. abdullah b. El-As El-Mahzumi El-Medeni, Knyesi, Ebu Safvan'dr. Takrib El-Tehzib'de, Yedinci kuaktan, doru szl bir ravi olduu syleniyor. mam Malik'den nce ld. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 24, biy. 212.) (Zeyd b. Eslem El-Adv adndaki bu ravinin babas mer b. Hattab'n yakn dostuydu. bn Hacer, nc kuaktan ve Mrsel rivayetlerde bulunan, gvenilir bir alimdir. diyor onun iin. 136'da vefat etti. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 272, biy. 157.) Bu hadis sahih bir hadistir. nk bu hadisin rivayet halkalarndan birini meydana getiren Attaf b. Halid Mehzum hakknda hadis bilgini Yahya b. Main bir ka kere: O gvenilir bir ravidir dedi. Ahmed b. Hanbel de onunla ilgili olarak: O Mekke'li, gvenilir bir ahsiyettir, rivayetleri sahihtir kendisinden yz kadar hadis rivayet edildi derken bn-i Adiy'de ondan szederken: O yze yakn hadis rivayet ediyor. Kendisinden hadis nakleden kimsenin gvenilir olduu durumlarda onun hi bir hadisini tereddtle karlamadm. diye konumutur. (Takrib El-Tehzib, c. 7, s. 221, 223, Biy. 409, mam Ahmed, Medine'li'dir. diyor.) Ebu Davud ile Nesa'nin, Said b. Cbeyr'e dayanarak bildirdiklerine gre Enes b. Malik ayni konuda unlar sylemitir: imdiye kadar bu delikanlnn (mer b. Abdlaziz'i kasdediyor) arkasnda kldm namaz kadar Peygamberimizin namazna benzeyen bir namaz hi klm deilim. (Said b. Cbeyr; Ad Said b. Cbeyr b. Hiam El-Esed El-Kfi; Knyesi, Eb Abdullah'tr. Ebu Muhammed olduu da sylenir. Selefin nc kuaktan, fkh, alim salih (dzgn kiilik sahibi) gvenilir, ibadete dkn, erdemli ver'a ehli (dince bheli olanlardan kanan) imamlarndan biridir. bn E'as'la birlikte Haccac'a (Zalim Haccac) ve Beni meyye kabilesine kar koydular. Haccac krall elde edince onu ldrd, (h. 95).) Said b. Cbeyr, bu konudaki szlerini: O (yani mer b. Abdlziz) rkua varnca on kere subhanebbiyelzim ve secdedeyken de on kere subhanerabbiyelal diyebiliyorduk diye balad. (S. Ebi Davud, Kitab El-Salat, Namazda rku ve secdede kalma sresi, bab, H. No: 888, c. 1, s. 551; Snen El-Nesa, Kitab El-ftitah,Secdede denilecek tesbih (Sbhane Rabbiyel Al) says bab, c. 2, s. 224-225; Msned'i Ahmed, c. 3, s. 162-163. Hadisin isnad konusunda mellifin yukarda verdii bilgiler yeterlidir.) Yine bu konuda Mslim'in, Sabit'e dayanarak bildirdiine gre Malik b. Enes yle demitir: Hi kimsenin arkasnda Peygamberimizin arkasnda olduu kadar veciz ve eksiksiz bir namaz klm

deilim. Peygamberimizin namaz ll ve dengeli idi. Ebu Bekir'in namaz da ll ve dengeli idi. Hz. mer zaman gelince o sabah namazn uzatmaya balad. Peygamberimiz -semiallahu limenhamideh derken bize -galiba ard- dedirtecek kadar ayakta durur ve arkasndan secdeye vardktan sonra iki secde arasnda yine -galiba ard- dememize yol aacak kadar otururdu. (S. Mslim, Kitab El-Salat, Namaz Tadil-i Erkan Ve Hepisinde Hafif -ne uzun ne ksa- Hareket Etme Bab, H. No: 473, c. 1, s. 344.) Yine ayn konuda Ebu Davud'un, Sabit ve Humeyd'e dayanarak bildirdiine gre Enes b. Malik yle dedi: Hi kimsenin arkasnda Peygamberimizin arkasnda olduu kadar veciz ve eksiksiz bir namaz klm deilim. Peygamberimiz -semiallahu limen hamideh-derken-galiba ard-dememize yolaacak kadar bir sre ayakta durur, arkasndan tekbir alp secdeye varrd. ki secde arasnda da -galiba arddememize yol aacak kadar otururdu. (S. Ebu Davud, Kitab El-Salat, Rk'den nce (semiallah- limen hamiden derken) ayakta durmay uzatma Bab, H. No: 853, c. 1, s. 532, Ravileri gvenilirdir.) Grld gibi Enes b. Malik bu salam kaynakl szlerinde Peygamber Efendimizin namaznn hem veciz ve hem de tamam (eksiksiz) olduunu belirtiyor. Akladna gre onun Peygamberimizin namaznn tam (eksiksiz) olduunu sylerken kasdettii ey iki rkn arasnda verilen faslalarn uzatlmasdr. Bir nceki rivayette de: Peygamberimizin namaz kadar veciz ve tam (eksiksiz) hi bir namaz grmediini sylemiti. Allahualem onun bu szlerindeki vecizlik (ksalk) kyam safhas ile ve tamamlk (eksiksizlik) rku ve scud safhalar ile ilgilidir. nk kyam safhas ancak tam (eksiksiz) olarak yaplabilir, baka trls mmkn deildir. Bu yzden tamamlkla (eksiksiz olmakla) nitelendirilmesi anlamsz olur. Fakat rk, secde ve rknler arasnda faslalarda durum byle deildir. Ayrca kyam safhas ksa, buna karlk rku ve secdeler uzun tutulunca namaz dengeli ve ll olaca iin tam (eksiksiz) olur ve o zaman da Enes b. Malikin Onun gibi ksa ve eksiksizini hi grmedim eklindeki sz anlam ve gereklik kazanm olur. Enes b. Malik'in bu konu ile ilgili olarak rivayet ettii hadislerin tm Peygamber Efendimizin rkuu, secdeyi ve iki rkn arasnda verilen faslay daha sonraki imamlarn ounluundan daha uzun tuttuunu gsteriyor. Bu konudaki dier salam rivayetlerde ayni eyi pekitiriyor. Buhar ile Mslim'de belirtildiine gre Sabit yle diyor: Enes b. Malik'in -Peygamberimizin bize kldrd namazn aynsn size tarif etmek iin elimden geleni yapacam- dediini iitmitim. Onun namaz klarken yaptn sizin yaptnz grmyorum. O rkudan kalknca dimdik ayakta dururdu. yle ki, grenler -Bu adam ne yapacan unuttuderlerdi. Secdeden ban kaldrd zaman da bize -Bu adam ne yapacam unuttu- dedirtecek kadar otururdu. (Sahih El-Buhari, Kitab El-Ezan, ki Secde Arasnda Elenme, Bab, h. No: 821, Feth ElBari, c. 2, s. 301; Mslim, katb El-Salat, namazda tadil-i erkan ve hepsinde ll davranma, bab, H. No: 472, c. 1, s. 344. Yukarda geen szckler Mslim'de yer almaktadr. Buhari'nin hadisinde baz szck deiiklikleri vardr.) Buhar'nin yine Sabit'e dayanarak belirttiine gre Enes b. Malik, evresindekilere Peygamberimizin nasl namaz kldn tarif ederdi. Namaz klarken de rkudan ban kaldrnca bize -Bu adam ne yapacan unuttu- dedirtecek kadar ayakta dururdu. (S. El-Buhari, Kitab El-Ezan, Rkden ba kaldrnca (vcudu) dik tutma bab, H. No: 800, Feth El-Bari, c. 2, s. 287.) Bu rivayetlerden aka anlalyor ki, Peygamberimiz kraat' (zamm- sure okumay) ksa tutarak

namaz ksaltrd. (S. Mslim Kitab El-Salat, Namazda imamn ksa sre okumas, bab, H. No: 470, c. 1, s. 342.) Geri bu tutum, kraat safhas ile uyuacak uzunlukta rkuu ve secdeyi de gerektirirdi. Bu yzden Enes b. Malik Onun namaz dengeli ve ll idi diyor, yani rknleri arasnda uzunluk ve ksalk bakmndan l ve uyum vard. Enes gerekten doru sylyor. nk Peygamberimiz sabah namaznn iki rekatlk farznda zamm- sre olarak altm ile yz says arasnda deien miktarda ayet okurdu. (S. El-Buhari, Kitab El-Ezan, Sabah Namaznda Kuran okuma Bab, H. No: 771, Feth El-Bari, c. 2, s. 251; S. Mslim, H. No: 247, c. 1, s. 447.) Daha da aklarsak bu iki rektta genellikle Eliflm Tenzil, Hel Eta, Saffat ve Kaf gibi sureleri, bazan bunlardan biraz daha uzunlarn ve kimi zaman da daha ksalarn okurdu. (S. Mslim, Kitab El-Salat Hadisler No: 457-458, c. 1, s. 336-337, c. 2, s. 599, H. No: 879.) Hz. mer ise Yunus, Hud ve Yusuf surelerini okurdu. Herhalde kendisi arkasnda namaz klanlarn bylesini tercih ettiklerini biliyordu. Bildirildiine gre sahabilerden Muaz b. Cebel, bir defasnda yats namazn Peygamberimizin arkasnda kldktan sonra Kba mescidine giderek orada Amr b. Avf oullarna imam olup namaz kldrd. Kldrd bu namazda zamm- sure olarak Bakara suresini okudu. Bunu haber alan Peygamberimiz yaptna kzarak kendisine u szleri syledi: Ya Muaz, sen kargaalk (fitne) mi karmak istiyorsun? Halka imam olduun zaman namazn ksa tut. nk arkanda yallar, gszler Ve skk durumu olanlar bulunabilir. Sebbih isme Rabbikelal, Veemsi veduhaha ve benzeri sureleri okuyamaz mydn? (Bu anlamyla hadis Buhari-Mslim ve dier kaynak hadis kitaplarnda gelmektedir. Bkz. Buhari, Kitab Ezan, imamn namazda uzun sure okumasndan yaknma bab, Feth El-Bari, c. 2, s. 200, H. No: 705, S. Mslim, Kitab, Yats namaznda kraat (okuma) Bab, H. No: 465, c. 1, s. 339.) Peygamberimizin burada Muaz'a ve dolaysyla dier namaz kldran imamlara emrettii ksalk, kendisinin uygulad ksalk idi. Zira O, Enes'in dedii gibi: En ksa ve eksiksiz ekilde namaz klan kimse idi ve mmetine de: Benim nasl namaz kldm gryorsanz siz de yle klnz buyurmutu. (Buhari, Hadisi birden ok konuda tahri etmektedir. Bkz. Kitab Ezan, Yolcular cemaatle Namaz Kldklarnda Ezan Okumalar Bab, H. No: 631, Feth El-Bari, Burada sall yerine Ve sall geiyor. Msned-i Ahmed, c. 5, s. 53.) unu da belirtmemiz gerekir ki, cemaatn namazn uzatlmasn istedikleri durumlarda bundan daha uzun ekilde namaz kldrmak yerinde bir harekettir. Nitekim Peygamberimizin akam namaznda Tur suresini okuduu zamanlar olmutur. (Bkz. Feth El-Bari, c. 2, s. 247; Cami El-Usul, c. 5, s. 344.) Buna karlk bundan da ksa ekilde namaz kldrmay gerektirecek durumlarda imamn yle yapmas gerekir. Tpk Peygamberimizin ocuklarn alad ve benzeri durumlarda yapt gibi. Aka anlalyor ki, Enes'in naklettii hadisler namazda rku ve secdeleri ok ksa tutanlarla kyam safhasn ok uzatanlarn tutumuna kar olmay ieriyor. Enes'in anlatt ve dier sahabilerin belirttii nokta budur. Nitekim Mslim ile Ebu Davud'un, Abdurrahman b. Ebu Leyl'ya dayanarak bildirdiklerine gre

sahabilerden Bera b. Azib bu konuda unlar sylyor: Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) nasl namaz kldn uzun zaman gzetledim. Onun kyam'nn, rkunun, rkudan sonra ayakta duruunun, secdesinin, iki secde arasndaki oturuunun ve selmla namazdan ayrlma arasndaki oturuunun birbiri ile uyumlu ve dengeli olduunu grdm. (S. El-Buhari, Kitab El-Salat, Namazda tadili erken, bab, H. No: 471, c. 1, s. 343.) (Abdurrahman b. Ebi Leyla, El-Ensari El-Medeni, adndaki ravi ikinci kuak tabiilerden ve gvenilir hadis hafzlarndandr. h. 86'da ld. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 496, biy. 1094.) (Bera b. Azib bin El-Haris b. Adiy El-Evsf El-Ensari, gen ve saygn sahabilerdendir. On drt savata Raslllah'la birlikte oldu. Cemel Sffn ve haricilerle olan savata Ali'nin yannda savat. Bu olaylardan nce Rey'in fethine de katlan sahabi, Tster savanda Ebi Musa (El-Eari) ile birlikte oldu. bkz. El-sabe, c. 1, s. 147.) Mslim'in, u'be'ye(33) dayanarak bildirdiine gre Hakem(34) yle bir olay anlatyor: Bir ara Zemin b. Eas(35) adnda biri Kfe valisi oldu ve Ebu Ubeyde b. Abdullah'a halka namaz kldrmasn emretti. Ebu Ubeyde b. Abdullah(36) da kldrd namaz srasnda rkudan kalkt zaman u duay okumama yetecek kadar bir sre ayakta durdu: Allahm, Rabbi'miz; gkler, yeryz ve dilediin baka bir ey dolusunca hamd Sana mahsustur. Sen her trl vgye ve ycelemeye ehilsin. Sen'in verdiine kimse engel olamaz ve Sen'in engel olduunu hi kimse veremez. Sen'in karnda hibir varlklya varl fayda salamaz. (Ad u'be b. El-Haccac b. El-Verd El-Atki, El-Vasti, Sonra El-Basri, Knyesi Ebu Bistam'dr. Gvenilir hadis imamlarndandr. Takrib de bn Hacer: Sfyan Sevri onun iin Hadis konusunda Mminlerin emiri, Irakl Hadis anlatclarn ilk sorgulayan, Snnete aykr bulduklarn kovan, ibadete dkn (abid) bir zatt dediini kaydediyor. 160'da vefat etti. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 351.) (Hakem, b. Uteybe b. Kindi Knyesi Ebu Muhammed bn Hacere gre: Gvenilir bir hadis ve fkh alimidir. Yalnz Beinci tabaka rivayetlerinde Mdelles'dir. 1134'de vefat etti. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 192, Biy. 394.) (Zemin b. Eas; Asl ad, Muhammed b. Abdurrahman b. El-E'as, b. Kays El-Kindi. Haccac'a kar bakaldrd. Bundan dolay bana bir ok olaylar geldi. Sicistan, Kirman ran ve Basra'y igal etti.) (Ebu Ubeyde b. Abdullah b. Mes'ud adndaki ravi, nc kuak tabiilerin byklerindendir. Kfelidir. Gvenilir bir ravidir. h. 80'de ld. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 448, Biy. 86.) (Hakem szlerine devam ediyor:) Bu durumu Abdurrahman b. Ebu Leyl'ya anlattm. Bana yle cevap verdi: Berae b. Azib'in bana yle dediini hatrlyorum: Peygamberimizin rkuu, rkudan ban kaldrnca ayakta duruu, secdesi ve iki secde arasndaki ayakta duruu dengeli ve birbirleri ile uyumlu idi. Bu olay nakledenlerden biri olan ube de: Bu durumu Amr b. Murre'ye anlattmda bana -Abdurrahman b. Ebu Leyl'y namaz klarken

grdm, onun namaz yle deildi- dedi. (Mslim, Kitab El-Salat, Namazda Tadili Erken Bab, H. No: 471, c. 1, s. 343-344.) ( Amr b. Murre; Ad, Abdurrahman b. Mrre b. Abdullah b. Tark El-Cemeli El-Muradi El-Kfi ElAma, Knyesi, Ebu Abdullah'dr. bn Hacer El-Takrib'de onun hakknda Gvenilir, ibadete dkn, mdelles rivayeti olmayan biriydi diyor. 118'de vefat etti. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 78, Biy. 677.) te yandan Buhar'nin bu hadise yer veren rivayetinde: Kyam ve teehhd dnda kalan rknler dengeli ve birbirleri ile uyumlu idi. ifadesi vardr. (Buhari, Kitab El-Ezan, iki Secde Arasnda Elenme Bab, H. No: 820, Feth El-Bari, c. 2, s. 300-301.) nk zamm- sure okumak iin olan kyam ve teehhd iin olan oturma rknleri tabii ki, dier rknlerden daha uzun olur. Fakat Peygamberimiz kyam' ksa tutarak dier rknleri eksiksiz yapt iin btn rknler dengeli ve birbirleri ile uyumlu oluyordu. Bu iki rivayetten her biri brn destekler ve dorular niteliktedir. nk Berae b. Azib, baz rknlerin birbirine yakn uzunlukta olduunu ve bazlarnn bu kuraln dnda tutulduunu belirtirken, birinci kategoriye giren rknleri belirtmiyor, fakat ikinci kategoriye giren rknleri belirtiyor. Burada kyam rknn uzatp rku ve secde rknlerini gayet ksa tutan ve bylece arada byk bir uzunluk farknn meydana gelmesine yol aan baz zamane emirlerinin bu dengesizliine oranla daha birbirine yakn uzunlukta olan rknlerden szedilebilirdi. Demek istediimizin rnei udur: Raslllah bir defasnda gne tutulmas zerine iki rekat namaz kld. Bu namazn ilk rekatnda Bakara sresi uzunluunda bir zamm- sure okuyarak yle rkua vard. Rkuu da Kyam' kadar ve secdesi de rku kadar oldu. (Daha uzun ekliyle hadis Mslim'de kaydedilmektedir. Kitab El-Ksuf, Cennet ve Cehennemden Korkmadan Dolay Namaz Klma Konusunda Peygamberimizin Hadisi, Bab, H. No: 904, c. 1. s. 623.) Bu yzden diyoruz ki, gne tutulmas namaznn rkuu ile secdesinin toplam uzunluu Kyam'nm yandan fazlasna yakn uzunlukta olur. Gerek baz dostlarmz ve gerekse bakalar: Bir namazda zamm- sure olarak Bakara suresi okunduu zaman bu namazn rku ve secdesinde de yzer ayet okuyacak kadar bir sre tebih sylenir diyorlarsa da bu gr snnete aykr zayf bir grtr. (Muni, erh-i Kebirle birlikte, c. 2, s. 275.) Bu arada Mslim'in, Ebu Said Hudr'ye dayanarak bildirdiine gre: Peygamberimiz namazda ban rkudan kaldrd zaman Berae ile Enes'in sylediklerini dorulayacak kadar zikrederdi. Ayrca Raslllah'n nafile namazlar da byle uzun olurdu. O, geceleri yalnz bana nafile klarken namazn istedii kadar uzatrd. Bu namazlarn bir rekatnda zamm- sure olarak Bakara, Al-i mran ve Nisa surelerini okurdu. Yine bu namazlarda Kyam haline yakn uzunlukta rkuda kalr, rkuu kadar uzunlukta ayakta durur, ayakta durduu kadar secdede kalr ve iki secde arasndaki oturuu da secdesi kadar olurdu. (S. Mslim, Kitab Salat El-Msafirin ve Kasriha Gece Namazlarnda Kraati (Kur'an okumay uzatma bab, H. No: 772, c. 1, s. 536-537.) unu da belirtelim ki, Peygamberimiz tarafndan emredilen ve Enes ile dier sahabiler tarafndan ksa olduu belirtilen bu kyam rkn Raslllah'n uygulamas ve emri ile akla kavuturulup sahabilere tebli edilmitir. Peygamberimiz mescidin minberinden namaz kldrrken: Bunu beni rnek alasnz ve benim namazmn nasl olduunu renesiniz diye yaptm. buyurdu ve

Malik b. Huveyris ile arkadana: Benim nasl namaz kldm gryorsanz siz de yle klnz demiti. (Buhari ve Mslim'in tahri ettikleri hadisten bir blmdr. Bkz. S. Buhari, Kitab Cum'a, Minberde hutbe okuma bab, H. No: 917, Feth El-Bari, c. 2, s. 397; Mslim, Kitab El-Mescid, Namazda bir ya da iki adm atlabilirlii bab, H. No: 544, c. 1, s. 386-487. Msned-i Ahmed, c. 5, s. 339. Sehl b. Sa'id'e dayanarak.) Peygamberimizin namaz konusundaki bu titizliinin ve emrini uygulamal rnekle aklamak gereini duymasnn sebebi udur. ounlukla her i kendisinden daha uzun bir ie gre ksa ve kendisinden daha ksa bir ie gre uzun olarak nitelenir. Bunun szlklerce belirlenmi bir snr yoktur. te yandan namazdaki hareketler yn eirmek avclk, iftilik ve dokumaclk gibi geleneklerden deildir ki, bunun rknlerini rfe ba vurarak snrlayalm. Tersine o, ibadetlerden biridir. badetler nasl temelde eriat koyucuya dayanyorlarsa, nitelik ve miktarlar da yine eriat koyucuya bavurularak belirlenebilir. u da var ki, eer namazn her hangi bir rkn veya bu rknn ksal konusunda toplumun rfne ba vurmak caiz olsa, uzunluk ile ksaln belirli kriterleri olmad iin ou kere klmakla emrolunduumuz farz namazlarmzda elikiye bile varabilen farkllklar meydana gelirdi. Namaz terimlerinin anlamlar ve namazdaki hareketlerin ekli konusunda her asrn, her ehrin, her kabilenin, her yrenin, hatta her mescid evresinin dierlerine benzemeyen farkl tutum ve uygulamalar ortaya kard. Bu durum da gerek Allah'n ve gerekse: Benim nasl namaz kldm gryorsanz siz de yle namaz klnz. diyen Peygamberimizin emirlerine aykr olurdu. nk direktif olarak bu szleri syleyen Peygamberimiz mesela: Bulunduunuz evrenin anlay uyarnca veya alk olduunuz llere gre ksa klnz dememitir. Hi bir alimin de byle dediini iitmedim. nk byle bir ey ya fazlaya veya eksie derek snnetlerin lmesine ve eriatn deimesine yol aar. Dier sahabilerin rivayetleri de ayn gerei vurgulamaktadr. Nitekim Mslim'in, Zheyr'e dayanarak bildirdiine gre Semmak b. Harb, sahabilerden Cabir b. Semure'ye Peygamberimizin nasl namaz kldn sordu ve ondan u cevab ald; Peygamberimiz namaz ksa tutard, o u adamlar (o gnn imamlarn kasdediyor) gibi klmazd. (Mslim, Kitab Salat, Sabah Namaznda Kraat, Bab, H. No: 458, s. 337, c. 1.) (Zheyr b. Muaviye b. Hadic b. El-Rahil b. Zheyr El-Ca'fa. Ebu hayseme El-Kfi, ok hadis rivayet eden, gvenilir hadis hafzlarndandr. Ktbi Sitte (Alt kaynak hadis kitab) yazan ve dierleri ondan hadis rivayet ettiler. H. 100'de dodu, 172'de ld. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 3, s. 351, 353. Biy. 648.) (Semmak b. Harb b. Evs b. Halit El-Zehl, El-Bekr El-Kfi, Ebu Muire, Drdnc tabakadan, gvenilir bir ravidir. H. 123'de ld. Fakrib El-Tehzib, c. 1, s. 352, biy. 519.) (Ad, Cabir b. Semre b. Cnade b. Huceyr El-miri El-Sivai dir. Byk sahabi olan Cabir bin Zhre ile antlama yapan delegeler arasndadr. Babas da sahabidir. 74'de ld. (Allah ondan raz olsun) Bkz. El-sabe, c. 1, s. 212, biy. 1018.) Raslllah sabah namaznn farznda zamm- sure olarak Kaf suresi ile benzeri uzunlukta sureleri okurdu. Yine Mslim'in, Semmak yolu ile rivayet ettiine gre Cabr b. Abdullah Peygamberimiz Zamm-

sure olarak le namaznda: Velleyli iza Yaa, ikindi namaznda buna yakn uzunlukta bir sure ve sabah namaznda da bundan daha uzun bir sure okurdu demitir. (S. Mslim Kitab El-Salat, Sabah Namaznda Kraat Bab, H. No-459, c. 1, s. 337.) Bu szler yine Mslim'in, Semmak'e dayanarak naklattii Cabir b. Semure'nin u szlerine aklk kazandrr niteliktedir; Peygamberimiz sabah namaznn farznda Zamm- sure olarak Kaf suresini okurdu. Daha sonraki namazlar ksa olurdu. Cabir -Allahu alem- Daha sonraki derken herhalde sabah namazndan sonraki vakitleri kasdetmiti. Yani: Peygamberimiz, sabah namazndan sonraki namazlar sabah namazndan daha ksa tutard demek istemitir. nk hem Peygamber Efendimizin namazlar ksa tuttuunu ve hem de sabah namaznda Zamm- sure olarak Kaf suresini okuduunu birlikte sylemitir. Bu arada Buhar'de yer aldna gre mm- Seleme(49) Peygamberimizin veda hacc srasndaki bir sabah namaznda Zamm- sure olarak Tur suresini okuduunu iittim. O srada cemaatn evresinde dolanarak O'nun Kur'an okuyuunu dinledim. demitir. (S. El-Buhari, Kitab Hacc, Kadnlarn Erkeklerle Birlikte Tavaf Edebilecekleri Bab, H. No: 1619, c. 3, s. 480, Feth El-Bri, H. No: 1626, c. 3, s. 486. Bu hadiste ifade edilen namaz, sabah namazdr. Nesai Kitab Menasik El-Hacc, Kadnlarn erkeklerle birlikte tavaf etmeleri bab, c. 6, s. 223-224.) (mm- Seleme; Byk kadn sahabi ve mminlerin annelerinden olan mm Seleme, Hind Binti, meyye b. Muire b. Abdullah b. Amr, El-Mahzmiye El-Kuraiye, kocasnn hicretin drdnc ylnda lm zerine Raslllah'la birlikte evlendi. Mekke'de ilk mslman olanlardan ve Habeistan'a hicret edenlerdendir. Din konusunda bana gelen belalara sabretti. ileke, ileri grl ve gzeldi. H. 62'de ld. Bkz. El-Isabe, c. 4, s. 458, biy. 308.) Bilindii gibi Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Veda Hacc'ndan sonra ok az bir evre yaamt. Tur suresi de Kaf suresine yakn uzunluktadr. Yine Buhar'de yer aldna gre bn-i Abbas: Bir gn anam mm- Fadl Velmurselti suresini okuduumu iitince -Yavrum, bu sureyi okuyunca bana Raslllah' hatrlattn, nk bu sure Peygamberimizin azndan en son iittiim ve bir akam namaznda Zamm- sure olarak okuduu sure idi. demitir. (S. Mslim, Kitab El-Salat, Sabah Namaznda Koulan Zamm- Sure Bab, H. No: 462, c. 1, s. 338; S. Buhari, Kitab Ezan, Akam Namaznda Koulacak Zamm Sure, Bab; H. No: 763, Feth El-Bari, c. 2,8.246.) (mm- Fadl; bn Abbas'n Annesi Abbas b. Abdulmuttalib'in ei ve Hanm sahabiyelerin byklerinden olan bu hanmn asl ad, Lubabe b. El-Haris bin Hazen bin Bceyr b. El-Herem, ElHilaliye'dir. mm Fadl, knyesidir. Hicretten nce mslman oldu. Osman'n hilafeti srasnda ld. (Allah raz olsun) Bkz. El-sbe, c. 4, s. 398, Biy. 942.) Gerek yukardaki hadislerden ve gerekse bunlarn dier benzerlerinden anlalyor ki, Peygamberimiz

mrnn son dneminde sabah namaznda Zamm- sure olarak orta uzunluktaki surelerden birini okuyordu. Bunun belgeleri oktur. Bu konuda szleri bize kadar ulaan dier sahabiler gr birlii halinde Raslllah'n sabah namaznda teden beri byle Zamm- sure okuduunu bildirdikleri ve hi bir sahabi O'nun mrnn sonlarna doru eskisinden daha ksa ekilde namaz kldn sylemedii iin sabah namaznda Zamm- sure olarak orta uzunlukta bir sure okumann snnet olduu konusunda btn fkh alimleri gr birliine varmlardr. Sahibilerden Cabir b. Semure: Onun namaz u adamlarnki (gnn imamlarnn namaz) gibi deildi derken namaz bu anlattmzdan daha uzun ve daha ksa kldran imamlar kastediyordu. Yani: Raslllah namaz ksa tutard, ama bununla birlikte ve bugnn imamlarnn rukuu, secdeyi ve rknler arasndaki faslay krptklar gibi namazn hi bir rknn krpmazd demek istiyor. Sahabelerden Enes ile Berae'nn szlerinin vurgulad gibi Cabir'in bu sz, o gnn, emirlerinin (devlet adamlarnn) imamlklar srasnda gerek kraati (zamm- sure okumay) ve gerekse dier rknleri Peygamberimizin yaptndan daha ksa tuttuklar anlamna da gelebilir. Nitekim Mslim'in bildirdiine gre Ebu Kuz'a diyor ki: Bir defasnda sahabilerden Ebu Said Hudri'yi grmeye gitmitim. Yanna vardmda ba kalabalkt. Ziyaretiler dalnca kendisine: Ben sana u gidenlerin sorduklar meseleleri sormayacam. Benim senden sormak istediim ey Peygamberimizin nasl namaz klddr dedim. nce bana: Bunu bilmenin sana bir hayr olmaz demesine ramen ayn soruyu tekrar sorunca unlar syledi; O zamanlar Peygamberimiz le farzna durunca iimizden biri helaya gidip ihtiyacn giderdikten sonra evine varp abdest alarak Mescide dnd takdirde namaza ilk rekaatte yetiebiliyordu. (S. Mslim Kitab El-Salat, le ve kindi Namazlarnda Okunacak Kur'an (Zamm- Sure), H. No: 454, c. 1, s. 335.) (Btn nshalarda Ebu Kuz'a olarak geen bu zatn asl ad, Kuz'a dr. Soy ismi ise Kuz'a b. Yahya Ebu El-Gadiye'dir. Basral ve nc kuaktan dier gvenilir hadis imamlar arasndadr. Alt hadis kitab ve dierleri ondan hadis tahri etmilerdir. Bkz. Tezhib El-Tehzib, c. 8, s. 377, biy. 667. Ravinin ad Mslim'de de Kuz'a olarak gemektedir, c. 1, s. 335. Fakrib El-Tehzib, c. 2, s. 126. biy. 111.) Ebu Said'in bu szlerinden, onun daha sonraki dnemlerde Peygamberimizin zamanndan daha ksa ekilde namaz klnd grnde olduunu anlyoruz. Buhar ile Mslim'in bildirdiine gre de sahabilerden Ebu Berze bu konu ile ilgili olarak: Peygamberimizin arkasnda sabah namaz klp da Mescid'den kan herkes yannda kimin namaz kldn iyice hatrlard (Namaz o kadar uzun srerdi). Peygamberimiz sabah farznn iki rektnda veya bir rektnda altm ile yz arasnda deien sayda ayet okurdu demitir. (S. Buhari, Kitab Ezan, Sabah Namaznda Kraat, Bab, H. No: 771, Feth El-Bari, c. 2, s. 251.) (Knyesi, Ebu Berze; Ad, Nadla b. Ubeyd -Nadla b. Abdullah olduu da syleniyor- El-Eslem'dir. Sahabi'nin ulularndan olan E, Berze, nce Basra'da sonra Moro'da daha sonra tekrar Basra'da yaad.

Ve orada ld. (h. 60) Esed El-abe, c. 5, s. 146-147.) Ahmed b. Hanbel ile Nesa'nin bildirdiine gre Abdullah b. mer Resulllah'n bize namazlar ksa tutmamz emrettii olduu gibi bize Saffat suresini Zamm- sure olarak okuyarak namaz kldrd da olmutur. (Msned-i Ahmed, c. 1, s. 26; Snen El-Nesai, Kitab El-Imame, ma-mri Uzun Zamm Sure Okuyabilme Serbestisi, Bab, c. 2, s. 95. Hadisin isnad, sahihdir.) Bu arada Nesa ile bn-i Mace'nin, Sleyman b. Yesar'a dayanarak bildirdiine gre bir defasnda sahabilerden Ebu Hureyre Arkalarnda namaz kldm imamlar arasnda falanca kadar namaz Peygamberimizin namazna benzeyenini hi grmedim dedi. Bu konumay nakleden Sleyman b. Yesar diyor ki: Ebu Hureyre'nin szn ettii kimse le farznn ilk iki rektn uzatr, son iki rektn ksa tutard, ikindi namazn ksa tutard, akamn farznda Zamm- sure olarak ksa surelerden birini, yats farznda orta uzunluktaki surelerden birini ve sabah farzndada uzun surelerden birini okurdu. (Bkz. Snen El-Nes, Kitab El-ftitah, Namazda Kyam (ayakta durma) ve Kraati (Kur'an okumay) Ksaltma Bab, c. 2, s. 167; bn Mce, Kitab kme El-Salat, le ikindi namazlarnda okunacak Zamm- Sure Bab, H. No: 827, c. 1, s. 270.) (Sleyman b. Yesar El-Hilali, El-Medeni, Meymne ya da mm Seleme'nin azadls, nc kuak Tabii'lerin yedi byk hukukularndan biridir. Gvenilir ve erdemlidir. H. 100. yln balarnda ld. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 231, biy. 505.) Mslim'in, Ammar b. Yesar'a dayanarak naklettiine gre Peygamberimizin buyurduu u szlerde yukardaki rivayetleri destekler niteliktedir: nsann namaz uzun tutup hutbeyi ksa kesmesi din bilgisinin derin olduunu gsterir. Buna gre namaz uzatnz ve hutbeyi ksa kesiniz. Kukusuz gzel konumada byleme gc vardr. (S. Mslim, Kitab Cum'a, Namaz ve Hutbeyi, Ksa Tutma Bab, H. No: 869, c. 2, s. 584.) (Byk Sahabi olan Ammar b. Yesar b. Amir b. Malik El-Ansa, slam ncesi Beni Mahzum Kabilesiyle antlama yapanlardandr. Allah'a inandklarndan dolay kendisi, babas ve annesi ikence grmlerdi. Onlar iin Raslllah: Ey Yesar ereflileri! Direnin (Ya sabr)! nk varacanz yer cennettir. buyuruyor. Medine'ye hicret etti ve Raslllah'la birlikte btn savalara katld. Snnin'de ehid oldu (37 h.), El-sabe, c. 2, s. 513, biy. 5704.) Burada Peygamberimiz namaz uzun tutmay kiinin din bilgisinin belirtisi sayarak onu uzatmay emrettii grlyor. Bu emir ya genel olarak btn namazlarla ilgilidir veya Peygamberimiz bu szleri ile sadece cuma namazn kasdetmitir. Eer bu emir genel karakterli ise sylenecek bir ey yok. Fakat eer bu emirle sadece cuma namaz kasdedilmi ise, bu namazdaki cemaatn dier namazlardakinden daha kalabalk olduu ve bu kalabalk arasnda gszlerin yallarn ve skmlarn bulunabileceini, stelik bu namazn iki hutbenin arkasndan ve gnn en scak saatlerinde klnd gz nnde tutulunca sabah ve benzeri serin saatlerde ve nisbeten az sayda cemaatle klnan namazlarn haydi haydi uzun tutulaca sonucu kar. Bu aklamay yapmamzn sebebi udur. Az yukarda sahabilerden Enes'in, Peygamberimizin namazn takdir ettiini belirtmitik. Dndk ki bu iki hadisi iiten kimse bunlarn arasnda eliki olduunu sanabilir veya baz kimseler bu hadislerden birini grmezlikten gelip brne sanlabilir ve sarld hadisin manasn anlayabilir. Szlerimizin burasnda bir ka sayfa nce yer verdiimiz sahabilerden Enes'in rivayet ettii u hadisi

tekrar ele alalm: Kendi kendinize grevlerinizi arlatrmaynz, yoksa Allah da size ar grevler ykler. nk sizden nceki baz kavimler kendilerine ar grevler ykledikleri iin Allah da onlara ar grevler ykledi. imdi manastrlarda ve kilise kelerinde grdnz kimseler ite o kavimlerin kalntlardr. Onlar daha nce Allah'n zerlerine yazmam olduu ruhbanl kendileri uydurdular. Grld gibi bu hadiste Peygamberimiz eriata eklemeler yaparak dini zorlatrmay yasaklyor. Bu arlatrma, bazan vacip veya mstehap olmayan ibadetleri vacip veya mstehp sayarak ve kimi zamanda haram veya mekruh olmayan eyleri haram veya mekruh sayarak olur. Peygamberimiz bu yasaklamann gerekesini belirtirken vaktiyle kendilerine ar grevler yklemenin hristiyanlara daha sonra Allah'n da ar grevler yklediini ve sonunda iin bu gn gelenekletirdikleri, ve kendi uydurmalar olan ruhbanla kadar vardn anlatyor. indekiler nc Blm

Gayretkelik Doru mu ? Bu hadis u noktada da uyarcdr: Eer kul nce kendi kendine ar ykmllk yklerse onun bu tutumu, daha sonra Allah'n onun zerine ar ykmllk yklemesine yolaar. Bu da ya Cenab- Allah'n eriata yeni bir kural eklemesi veya o ykmll takdir etmesi yolu ile olur. Cenab- Allah'n eriata yeni bir kural eklemesine unlar rnek gsterilebilir. Bilindii gibi sahabiler cemaatle teravih namaz klmak zere Mescid'de toplannca Raslllah bu namazn farz olmasndan ekinerek onlara byle yapmamalarn sylemitir. (Sahabi teravih namazn klmak iin Raslllah'n arkasnda topland ve kldlar. Sabah namazn kldklarnda Raslllah onlara: mdi, Teravihi evlerinizde acele klmayn. Fakat korkarm size farz klnr da ondan aciz olursunuz. dedi. S. ElBuhari, Kitab Salat El-Teravih, Ramazana Sayg Duyma Bab, H. No: 2012, Feth El-Bari, c. 4, s. 250251.) Yine Peygamberimiz henz haram klnmam konular hakknda sahabilerin kendisine soru sormasn ayni endie ile ho karlamamtr. Ayrca her hangi bir ibadeti yapmay adayann onu yapmak

zorunda tutulmas bu kategoriye girer. eitli sebepler yznden farz hale gelen kefaretler de byledir. Peygamberimizin hayat boyunca mmetine yeni farzlarn ve ek haramlarn yklenmesi ihtimalinden srekli biimde kanmas bu gerekeden kaynaklanmtr. Cenab- Allah'n (c.c.) takdir yolu ile ek ykmllkler bindirmesine gelince, baz farz veya haramlar konusunda ar ekilde titizlik gsterenlerin o konularda zorlatrc sebeplerin etkilerine maruz brakldklarn sk sk grm ya da duymuuzdur. Mesela ar temizlik titizleri ve vesveselileri gibi. Bunlar bu konudaki eriat emirlerine eklemeler yapnca, ar ve skntl sebeplerin etkilerine maruz braklrlar. Hadisin bu son anlam,daha nce zerinde durduumuz u ayetin anlam ile badama halindedir: O Peygamber ki uhdelerindeki ar ykleri ve zincirleri zerlerinden kaldrr. (Araf: 157) Grld gibi bu ayet, mminlerin ar ykleri ve zincirleri gnll olarak yklenmeye kalkmalarn ho karlamamaktadr. Bu ayetteki ar ykler (asar) ar farzlar ve zincirler (alal) da ar haramlar ifade eder. nk Asar kelimesinin tekili olan Isr kelimesi szlk anlam ile arlk, iddet ve alal kelimesinin tekili olan ll kelimesi de hareket etmeyi engelleyen ba demektir. Cenab- Allah'n (c.c.) u buyruu da ayn anlam pekitirerek dile getirmektedir: Ey mminler, sakn Allah'n size hell kld gzel ve temiz eyleri kendinize haram etmeyiniz. Snr da amaynz, nk Allah snr aanlar sevmez. (Maide: 87) Bu ayetin ini sebebi anlatacamz u mehur olaydr: Buhari ile Mslim'in bildirdiklerine gre sahabilerden Enes b. Malik -Allah ondan raz olsun- diyor ki: Bir gn sahabilerden kii Peygamberimizin elerinden birinin evine gelerek O'nun ne gibi ibadetler yaptn sordular. Kendilerine gereken bilgi verilince Raslllah'n iledii ibadetleri azmsarcasna: Biz hi Raslllah ile bir olabilir miyiz? Onun gemi-gelecek tm gnahlar affedildi dediler. Arkasndan ilerinden biri: Ben btn gece sabaha kadar namaz klacam dedi. br de: Ben btn yl boyunca ara vermeden oru tutacam diye konutu. ncs de: Ben de kadnlara hi yanamayacak, mrm boyunca evlenmeyeceim diye syledi. Bu arada kagelen Peygamberimiz onlara yle dedi: yle yle diyenler siz misiniz? Bana gelince, vallahi, Allah'dan en korkannz, en takvalnz Ben'im. Bununla birlikte hem oru tutarm, hem bozarm. Hem namaz klar, hem uyurum ve evlenirim de. Kim Ben'im snnetimden yz evirirse Ben'den deildir. (S. Buhari, Kitab Nikah, Nikaha Tevik, Bab, H. No: 5063, Feth El-Bari, c. 9, s. 104.) Bu ifade Buhar'nindir. Hadisin yine Enes'e dayal ve Mslim'de yer alan ifadesi de yledir:

Bir gn sahabilerden bir ka kii, Peygamberimizin elerine O'nun gizli olarak ne gibi ameller ilediini sordular. Bu arada ilerinden biri: Ben hi evlenmeyeceim br: Ben hi et yemeyeceim ve ncs de: Ben hi yatakta uyumayacam dedi. Bu arada eve gelen Peygamberimiz Allah'a hamd- sena ettikten sonra unlar syledi: u u szleri syleyenlere ne oluyor? Oysa Ben hem namaz klar, hem uyurum. Hem oru tutar, hem bozarm ve evlenirim de. Kim Ben'im snnetimden yz evirirse Ben'den deildir. (S. Mslim, Kitab Nikah -kendisini Evlenmeye Hazr gren kimsenin Evlenmesi Bab, H. No: 1401, c. 2, s. 1020.) Bu anlama gelen, yani gerek ibadetlerde ve gerekse nefsin arzularn gemleme konusunda orta yolu tutmann snnet olduunu bu tutumun hrstiyanlktaki ruhbanln gerei saylan evlenmeme ve benzeri gibi psikolojik arzular btn ile bastrmaktan ve namaz ile oru gibi ibadetlere ar ekilde dalmaktan daha iyi olduunu dile getiren hadislerin says oktur. Yalnz kimi fkhlar ile baz sofular (abidler) eksik bilgilere dayal yorumlarla bu ilkeye ters dmlerdir. Bu hadisin bir benzeri Ebu Davud'un, Ebu mameye dayandrarak naklettii u hadistir. Buna gre bir gn adamn biri Peygamberimize gelerek: Ya Raslllah, bana seyahat iin izin verir misin? diye sordu? Peygamberimiz de adama: Ben'im mmetimin seyahati, Allah yolunda cihad etmektir diye cevap verdi. (Snen Ebi Davud, Kitab Cihad, Yolculuun saknc 2486, cc. 3, s. 12; Hakim El-Mstedrek, c. 2, s. 73. Hakim: Buhari, Mslim tahri etmemelerine ramen hadisin isnad salamdr diyor.) Grlyor ki, Raslllah mmeti iin seyahatin, yani evi-bark terkedip diyar diyar gezmenin cihad olduunu belirtiyor. Baka bir hadiste de bu anlamda: Oru tutmak, seyahate kmak demektir. Orulular, seyahat halinde demektirler eklinde buyuruluyor. (bn Cerir Umeyir b. Ubeyd'e dayanarak tahri ettii hadiste Raslllah'dan Kuranda geen seyyahlar hakknda soruluyor. O da Orululardr cevabn veriyor. Bunun gibi yine bn Cerir, Ebu Hureyre'den naklettii bir hadiste, Ebu Hureyre: Raslllah bana: Seyahat edenlerden ama oru tutanlardr buyurdu. Haberi bu balamda Sahabe'nin, Selefin bn Abbas, bn Mes'ud, Said b. Cbeyr Mcahid Dehhak, Hasan ve dierlerinin bu konuyla ilgili grlerini de kaydediyor. Bkz. Tefsir-i bn Cerir El-Taberi, c. 11 s. 28-29. El-Tevbe, 112. ayetin aklamas.) Bu aklamalar Kur'anda geen Seyahat eden erkekler ve seyahat eden kadnlar ifadelerini de yorumlar niteliktedir. (Tevbe: 112; Tahrim: 5.) Belirli bir maksat tamakszn evi-bark terkederek diyar diyar dolamak anlamndaki seyahate gelince, byle bir gezi bu mmetin amellerinden deildir. Bu yzden mam Ahmed Hanbel bu konuda yle diyor: Seyahatin islamda hi bir yeri yoktur, bu Peygamberlerin ve salih kullarn zellikle yaptklar bir ey de deildir. (Nisaburi, Meseli El-mam Ahmed, c. 2, s. 176.) Buna ramen bir gurup arkadamz ya kendilerince baz yorumlara girierek, veya yaptklar eyin yasaklandn bilmeksizin seyahate kmlardr. Oysa bu davran Peygamberimizin hakknda

-slam'da ruhbanlk yoktur- buyurduu uydurulmu ruhbanln bir uygulamasdr. Buradaki maksadmz, hak dinin yahudiler gibi Allah' anmay umursamayarak kalb katlna kaplmamak iin bunun tersine her zaman diri tutmak iin getirdii prensipleri ve bu arada sonradan uydurulmu ruhbanlk konusunda hristiyanlara ters dmenin gerektiini aklamaktr. Geri baz alim ve dindarlarmz ya beriki tarafn veya teki tarafn hastalndan pay almlar, ya bu tarafa veya o tarafa belirli oranda benzemilerdir. Ayni gerei vurgulayan Ahmed Nesa ve bn-i Mace tarafndan nakledilen dier bir hadis de udur. Abdullah b. Abbas diyor ki: Akebe'ye varmzn sabahnda Raslllah devesinin zerindeyken bana: Ben'im iin bir akl ta topla dedi. Yedi orta boylu akl ta toplayp kendisine verdim. Verdiim akllar avucu iinde silkelerken: te bu byklkte akl ta atnz dedikten sonra szlerini yle balad: Sakn dinde arla dmeyiniz, nk sizden ncekileri dinde arla dmek helak etmitir. (Msned-i Ahmed, c. 1, s. 215 ve 347; Snen bn Mace, Kitab El-Menasik, (eytan talamada) atlacak Talarn Byklkleri, Bab, H. No: 3029, c. 2, s. 1008; Snen El-Nes, Kitab El-Menasik, (eytan Talamada Kullanlacak) Talan Toplama Bab, c. 5, s. 268.) Peygamberimizin buradaki: Sakn dinde arla dmeyiniz eklindeki uyars geneldir, yani hem inanlardaki ve hem de davran ve tutumlardaki (amellerdeki) arlklar ierir. te yandan arla dmek demek, bir eyi ya hakettiinden daha fazla verek veya lyk olduundan daha fazla ktleyerek ya da baka bir yolla ly, snr amak demektir. Hristiyanlar gerek inan sistemi gerekse davran ve tutumlar bakmndan dier kesimlerden daha ok arla dtkleri iin Cenaba Allah (c.c.) onlar, Kur'an'n u ayetine gre bu konuda zellikle uyarmaktadr: Ey kitab ehli, sakn dininizde arla dmeyiniz. (Nisa: 171) Peygamberimizin yukardaki genel uyarsnn sebebi eytan talanrken kullanlacak akl talar konusudur. Bu konu da genel uyarnn kapsam iindedir. Bu konuda arla dmek iri akl talan atmak ve buna benzer hareketlerdir. Bu yzden Raslllah, mmkn olduu kadar kk akl talarnn atlmasn tavsiye ettikten sonra buna gereke olarak da: Bizden nceki toplumlar dinde arla dm olmalarnn helak ettiini belirtmitir. Tpk hristiyanlarda grdmz gibi, bu mantk ve bu ifade tarznn gerei ve sonucu udur: Onlarn yolundan kesinlikle uzak kalmak, helak olmalarnn sebeplerine yakalanmamann en kestirme yoludur. Bunun yannda onlarn baz adet ve geleneklerini benimseyen kimse onlar gibi helak olma tehlikesi ile kar karyadr.

indekiler nc Blm

mtiyaz Tanmamak Bu yzdendir ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bizden ncekiler gibi olmayarak onlarn yaptklar gibi sulular cezalandrrken (hadleri uygularken) eraf ile sradan halk arasnda ayrm yapmamamz, kim olursa olsun herkese ayni cezay vermemizi emrediyor. Oysa ou akl eveller ve siyaset uzmanlar ileri gelenleri ceza d brakmann siyasi ynden daha yerinde olduunu sanrlar. Nitekim Buhari ve Mslim'in, Hz. Aye'ye dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz, Mahzumiye kabilesi erafndan hrszlk yapan bir kadnn cezasnn balanmas konusulda rica etmeye gelen same'ye yle buyurdu; Ya same, Allah'n emrettii bir cezay uygulamayaym diye mi araclk ediyorsun? srailoullar u yzden helak oldu. Onlar aralarndaki eraftan biri hrszlk edince alan serbest brakrlar, fakat halktan biri alnca hemen kendisini cezalandryorlard. Nefsimi (kudret) elinde tutan Allah adna yemin ederek sylyorum ki, eer hrszlk yapan Muhammed'in kz (benim z kzm) Fatma bile olsa tereddt etmeden elini keserdim. (Buhari hadisi Kitab El-Enbiya ve Kitab El-Hudud'da tahri ediyor. Bkz. Kitab El-Hudud, H. No: 54; H. No: 3475, Feth El-Bari, c. 6, s. 513; Mslim, Kitab El-Hudud, Hrszlk Eden Kansoylu Olan Ve Olmayan Kimsenin (Elinin) Kesilmesi Bab, H. No: 1688, c. 3, s. 1315.) (same b. Zeyd b. Haris El-Kelb peygamberimizin ok sevdii birisiydi, slam geldikten sonra dodu. Raslllah onu byk bir ordunun komutan yapt. Raslllah'n lmnden sonra Ebubekir onu korumas altna ald. same, Hz. Osman'n ldrlmesinden sonra mslmanlar arasnda kopan fitne hareketlerine karmad. Muaviye'nin hilafeti srasnda ld (54). El-sabe, c. 1, s. 31, Biyografi No: 89.) Sz edilen Mahzum oullar Kurey kabilesinin en nde gelen boylarndan biri idi. Bu yzden onlardan olan bir kadnn elinin kesilmesi arlarna gitmiti, ite bunun zerine Peygamberimiz, israiloullarnn ileri gelenlerinden olan sulular ceza d tutmay gelenekletirdikleri iin helak olduklarn bildirdikten sonra kadnlarn en ereflisi olan kendi kz Fatma bile hrszlk yapacak olsa hi teredt etmeden elini keseceini aklamtr. Raslllah bylece adaleti gzetme ykmllnn ve ceza eitlii ilkesinin, deil baka birini, Peygamberin kzn bile kanun st saymaya tahamml olmadn kesin bir dille belirtmi oluyordu.

indekiler nc Blm

Kitab Nefse Gre Deitirmek imdi de Buhar ile Mslim'de yer alan u hadisi gzden geirelim. Sahabilerden Berae b. Azib -Allah ondan raz olsun-diyor ki: Bir gn Peygamberimiz yz karartlm ve sopa ile dvlm bir yahudiye rastlad. Bunun zerine o civardaki yahudileri yanna ararak -sizin kitabnzdaki zina haddi (cezas) byle midir? -diye sordu. Yahudiler kendisine -evet, yledir- diye cevap verince onlarn bir bilginini ararak kendisine -seni Musa'ya, Tevrat' indiren Allah'a salarak soruyorum. Syle bakalm, kitabnzdaki zina haddi byle midir?- diye sordu. Yahudi bilgini Peygamberimize u cevab verdi: Hayr, byle deildir. Eer beni Allah'a salmasaydn, bu iin i yzn sana anlatmazdm. Bizim kitabmzda da zina'nn haddi (cezas) recm'dir (talamaktr). Fakat zina erafmz arasnda oald. Biz ise erafdan zina etmi birini yakaladmzda salveriyor ve halktan zina ileyen birini yakalaynca kendisine hadd uyguluyorduk. Baktk ki, olacak gibi deil. Bunun zerine biraraya gelerek -O halde hem eraftan olanlara ve hem de sradan halka uygulayabileceimiz ortak bir ceza kararlatralm- diye konutuk ve bylece yz karartma ile sopalamay, recm'in yerine koyduk. Adamdan bu szleri iiten Peygamberimiz -Allah'm, Sen'in ldrlen (yrrlkten kaldrlan) emrini ilk diriltecek (uygulayacak) olan Ben'im- diyerek nndeki yahudinin recm cezasna arptrlmasn emretti. Hemen bunun arkasndan da Cenab- Allah (c.c.) u ayeti indirdi: Ey Peygamber, azlar ile -inandk- deyip de kalpleri ile inanmam olanlardan ve yahudilerden kfrde yaranlar Sen'i zmesin. Onlar yalana kulak kesilirler. Kelimelerin konduu yeri deitirirler. -Eer size byle hkmolunursa kabul ediniz, eer byle hkmolunmazsa ekininiz- derler. (Maide: 41) Ayetin bu son cmlesinde una iaret ediliyor. Yahudiler birbirlerine diyorlard ki: Zina olay olunca nce Muhammed'e bavurunuz. Eer size yz karartp sopalama cezas konusunda fetva verirse dediklerini yapnz, yok eer size recm cezas vermeyi teklif ederse, fetvasna uymaktan kannz.

Bunun zerine Cenab- Allah (c.c.) arka arkaya u ayetleri indirdi: Allah'n indirdii ayetlere gre hkm vermeyenler kfirdirler. Allah'n indirdii emirlere gre hkm vermeyenler zalimdirler. Allah'n indirdii emirlere gre hkm vermeyenler fasktrlar. (Maide: 44-45-47) (S. Mslim, Kitab El-Hudud, Zina eden Zimmi Yahudinin Recm Edilmesi, Bab, H. No: 1700, c. 3, s. 1327 Hadisin Buhari de de anlatclar vardr. Bkz. H. No: 6819-6841, Feth El-Bari.) te yandan Mslim'de yer aldna gre sahabilerden Cundeb b. Abdullah Becel diyor ki: Peygamberimizin lmnden be gn kadar nce kendisinden u szleri iitmitim: inizden birinin dostum olmasndan Allah'a snrm. nk Allah tpk brahim'i dost edindii gibi Ben'i de dost edinmitir. Fakat eer bir dost edinecek olsaydm, mutlaka Ebu Bekir'i dost edinirdim. Haberiniz olsun, sizden ncekiler Peygamberlerinin ve salih kiilerin mezarlarn mescid edinirlerdi. Sakn siz de mezarlar mescid edinmeyiniz. Bunu yapmay size kesinlikle yasaklyorum. (S. Mslim, Kitab El-Mesacid Ve Mevad' is salat, Kabirleri Mescit edinmenin yasak olmas, Bab, H. No: 532, c. 1, s. 377-379.) (Cundeb bin Abdullah b. Sfyan El-Beceli, sahabidir, ancak eski deil, Kfe ve Basra'da yaad. Esed El-abe, c. 1, s. 304-305.) Grlyor ki, bu hadiste Peygamberimiz daha nceki baz mmetlerin Peygamberlerinin ve aralarnda iyi bildikleri kimselerin mezarlarn mescid edindiklerini bildirdikten hemen sonra bizleri mezarlar mescid edinmemeye aryor. Bu ifade tarz gsteriyor ki, bizden nceki mmetlerin bir eyi adet edinmeleri ya dorudan doruya sebebi veya yasak gerekesidir. Bu da onlar tarafndan ilenen bir iin, srf onlar tarafndan adet edinildii iin bize dorudan doruya yasaklandn veya yasak olmasna gereke oluturmasn gerektiriyor ki, her iki durumda da daha nceki mmetlere ters dmenin genellikle eriat koyucunun maksad olduu anlalyor. stelik Peygamberlerimizin szleri arasnda yahudilere ve hristiyanlara lanet ettikten sonra onlarn bu adetini bize yasaklayan ifadeleri pek oktur. Nitekim Buhar ile Mslim'in Ebu Hureyre'ye dayanarak bildirdiklerine gre Peygamberimize yle buyuruyor: Allah yahudilerle hristiyanlarn canlarn alsn! Onlar Peygamberlerinin mezarlarn mescid edindiler. (S. El-Buhari, Kitab El-Salat, Bab, 55, H. No: 437, Feth El-Bari, c. 1, s. 532, S. Mslim, Kitab El-Mesacid ve Mevadiussalat, Kabirleri mescit edinmenin yasak olmas Bab, H. no: 530, c. 1, s. 376.) Mslim'e gre hadisin szleri yledir: Allah yahudiler ile hristiyanlara lanet etsin! Onlar Peygamberlerinin mezarlarn mescid edindiler. Yine Buhar ile Mslim'in Bildirdiine gre Hz. Aye yle bir olay anlatyor; Bir defasnda mm Seleme ile mm Habibe: Peyamberimize Habeistan'dayken grm olduklar Marya adl bir kiliseden bahsettiler, bu kilisenin

gzelliini ve duvarlarndaki resimleri anlattlar. Bunun zerine Peygamberimiz onlara yle karlk verdi: Onlar yle bir kavimdirler ki, aralarndaki iyi kimseler ld zaman mezar zerine mescid yapar ve mescidin iinede o sylediiniz tasvirleri izerler. Onlar Allah katnda en kt yaratklardr. (S. El-Buhari, Kitab El-Salat, Cahiliye Dneminden Kalan Mriklerin Mezarlarnn Kaldrlp Yerini Mescit Yapma, Bab, H. No: 426, Feth El-Bari, c. 1, s. 523, Ayrca 434-1341 ve 3878 Numaral hadislere baknz; S. Mslim, Kitab El-Mesacit, Kabirleri Mescit Edinmenin Sakncas, Bab, H. No: 529, c. 1, s. 375.) (mm Habibe; Mminlerin annelerinden olan mm Habibe'nin ad, Remle binti Ebi Sfyan b. Harb'dr. ilk mslmanlardan ve Habeistan'a g edenlerdendir. Kocas Ubeydullah b. Cah Hristiyan olunca ondan ayrlp Raslllah'la birlikte evlendi. Medine'de ld. El-sabe, c. 4, s. 305307, biy. 432.) Drt byk hadis kaynann, Buhar, Mslim, Tirmiz ve Nesa'nin, bn-i Abbas'a dayanarak bildirdiine gre: Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) mezarlk ziyaret eden kadnlara, buralar mescid edinenlere ve buralara kandil dikenlere lanet etmitir. (Ebu Davud, Kitab El-Cenaiz Kadnlarn mezarlklar ziyaretleri bab, H. No: 3236 c. 3, s. 558; Tirmizi, Ebvabussalat, Kabirleri mescit edinmenin Mekruhluu, Bab, H. No: 320, c. 2, s. 136; bn Mace, Kitab El-Cenaiz, Kadnlarn Mezarlar Ziyaretlerinin Sakncas Bab, H. No: 1574-1575 ve 1576; Nesai, El-Cenaiz (cenazeler), Kabirlere Kandil Asmann Sakncas bab, c. 4, s. 94-95) Peygamberimizin gerek bu uyars ve gerekse salih kiilerin mezarlar zerinde mescid yaparak kitab ehline benzemeyi lanetlemesi bu konuda onlara benzemekten aka yasaklama ve onlarn dier adetlerinden uzak durma hususunda da delil nitelii tar. nk onlarn dier adetlerinin de ayni trden olmadndan hi kimse emin olamaz. unu da belirtelip ki, bu mmetin ou gurubunun mezarlar zerinde mescid yapma veya zerinde bina yapmakszn mezarlklar mescid edinme hastalklarna kapldklarn hepimiz biliyoruz. Oysa, bunlarn her ikisi de ok sayda hadisin belirttiine gre haramdr ve ileyicileri lanetlenmitir. Bu konudaki dier hadisleri zikretmenin imdi yeri ve sras deildir. nk maksadmz genel kuraldr. Geri bu davranlarn haram olduunu gerek Malik'in gerek afi'nin ve gerekse Hanbel'in ou arkadalar belirtmilerdir. Zaten bu byle olduu iin gerek sahabilerden ve gerekse Tabiin kuandan olan ilk dnem mslmanlar (selef) insan byle davranlara srkleyen adetlerden titizlikle alkoyarlard. Bu alanda imdi burada ele alp inceleyemeyeceimiz kadar ok sayda belge vardr. Bu belgelerden birine gre Hz. Ali'nin torunu Ali b. Hasan: Bir defasnda biri ile karlat. Adam Peygamberimizin mezarnn yannda bulunan bir bolua giriyor ve orada dua ediyordu. Ali b. Hasan adam byle yapmamaya ararak unlar syledi; imdi size benim babamdan ve babamn da dedemden ve dedemin de Resulllah'dan iitmi olduu bir hadisi nakledeyim ister misiniz? Syleyeceim hadis udur: Benim mezarm bayram yeri ve evlerinizi mezarlk edinmeyiniz. Siz nerede olursanz olunuz, selt-

 selmnz bana ular. (bn Hacer Lisan El-Mizan adl eserinde Cafer b. brahim'in hayat hikayesini yazd blmde hadisin sahih olduunu sylyor ve onu bir ok yoldan tahri ediyor. Birinci yol: Yukarda mellifin de iaret ettii gibi Ebi Ya'la'dan kinci yol: smail b. shak Elkadinin Fadl Es-Salat Ala El-Nebiyyi adl kitabndan. nc yol: bn Ebt Asm'in Fadl El-Salat Ala El-Nebiyyi adl eserinden. Dierlerini de hadisin sonunda zikretti. Bkz. Lisan El-Mizan, c. 2, s. 106-107, Ca'fer b. brahim'in biyografisi No: 432. lerde mellifin de iaret edecei gibi hadisin daha baka ciddi ravileri var. Syti hadisi u ekilde anlatyor: Evlerinizi mezarla evirmeyin. Bir ksm namazlarnz da orada kln. Benim evimi de bayram yeri yapmayn. Bana salt ve selam edin. Zira, nerede olursanz olun duanz bana ulatrlr. Syti: Hadis sahihdir diyor. El-Cami El-Sair, c. 2, s. 97. smail b. shak El-Kad de hadisi, Fadl El-Salat Al El-Nebiyyi adl eserinde yine Ali b. Hseyin'den baka bir isnad'la mellifin anlatt hadisin szcklerine yakn szcklerle rivayet ediyor. H. No: 20, s. 10-11. Hadis btn bu rivayet yollar ve ravilerle inallah sahihlik derecesine ular.) (Ali b. Hasan; Dier basl nshalarda b. Hasan gemektedir. En dorusu, Ali b. Hseyin b. Ali b. Ebi Talip Zeynelabidin'dir. bn Hacer onun iin: Gvenilirlii kantlanm, ibadete dkn, fkh ve erdemliliiyle nldr dedi. bn Uyeyne, Zhr'den naklen: nc kuak Kureylilerden, ondan daha erdemlisini grmedim diyor. H. 93'de ld. Ktb-i Sitte Sahipleri ondan hadis rivayet ettiler. Takrib El-tehzib, c. 2, s. 35, Biy. 321.) Ayn konu ile ilgili olarak Sheyl b. Ebu Suheyl de yle diyor: Bir defasnda beni Peygamberimizin mezar banda Hz. Ali'nin torunu Ali b. Hasan grd. O srada Fatma'nn evinde akam yemei yiyordu. Bana: Buyur, yemek yiyelim diye seslendi. Kendisine: steim yok diye karlk verdim. Bu defa bana: Bu mezarn banda durmu, ne yapyorsun? diye sordu. Peygamberimize salt- selm getirdim diye cevap verdim. Bu cevabm zerine bana: Mescide girince selt- selm getir dedikten sonra szlerine yle devam eti: nk Raslllah (salt ve selm zerine olsun) yle buyurdu: Benim mezarm bayram yeri ve evlerinizi mezarlk edinmeyiniz. Yahudilere Allah lanet etsin! nk onlar Peygamberlerinin mezarlarn mescid edindiler. Bana salt- selm getiriniz. Biliniz ki, nerede olursanz olunuz, selt- selmnz bana ular. Bu bakmdan seninle Endls'de (spanya'da) bulunan kimse arasnda fark yoktur. (Hadis bu isnadla El-mam smail b. shak El-Kad, Fadl El-Salat Ala El-Nebiyyi adl eserinde 30 numaral hadisle kaydediyor. Ancak onun rivayetinde Ve Ma Entm ve Men Bi El-Endlis lla

Sevun ibaresi yok. Dier bir isnadla H. No: 2O'de baz szck deiiklikleriyle tahri ediyor. Hadisin son blm Raslllah'a ait deil Ali b. Hseyn'in szdr. En dorusunu Allah bilir. el-Bezzar Ali b. Ebi Talibe dayanarak Raslllah'n yle buyurduunu naklediyor: Benim mezarm bayram yeri ve evlerinizi mezarlk haline getirmeyin. Bana salat ve selam edin. nk sizin salat ve selamnz Bana ulatrlr. Bezzar, bu hadis inkar edilmi deildir. Yani sahihlik pay vardr diyor. Bkz. Kef El-E'ar, An Zavid El-Bezzar, c. 1, s. 339, H. No: 707. Ayrca Mellifin (bn Teymiyye), ElTevessl Ve El-Vesile, s. 73.) (Sheyl b. Ebu Suheyl; Bu ravi hakknda doyurucu bilgi bulamadm. Ancak Buhri Tarih ElKebir'inde: Sheyl Hasan b. Hasan'dan o da Muhammed b. Aclan'dan rivayet etti. Ravi zinciri kesik olduuna dair bilgi veriyor. bn Hatim El-Razi, Cerh ve El-Ta'dil adl eserinde bu raviye iaret ediyor fakat skut ediyor (hakknda her hangi bir bilgi vermiyor). Bkz. Buhari, El-Tarih El-Kebir, c. 4, s. 105, Biy. 2122. El-Cerh El-Ta'dil, c. 4, s. 249. Biy. 1071.) Nitekim gerek Ahmed b. Hanbel ve gerekse Malik'in ve baka imamlarn baz yakn arkadalarnn belirttiine gre mslman belirli cmleleri syleyerek Peygamberimize salt ve selm getirdikten sonra, eer O'na dua etmek isterse, yzn kbleye evirmeli ve Raslllah'n mezarn sana almaldr. indekiler nc Blm

Veda Hutbesinin nemi Mslim'in, Hz. Hseyin'e dayanarak rivayet ettiine gre sahabilerden Cabir yle diyor: Arefe gn zeval vakti girince (leyin) Peygamberimiz devesinin getirilmesini emretti. Devesi getirilince srtna binip, vadinin ortasna geldi ve orada halka hitaben unlar syledi: u ayda ve u beldedeki u gnnz nasl size haramsa kanlarnz ve mallarnz da birbirinize ylece haramdr. Haberiniz olsun ki, cahiliye dneminin btn adetleri ve uygulamalar ayaklarmn altndadr. Cahiliye dneminin kan davalar geersizdir. lk geersiz saydmz kan davas, Saad oullarnn st evld olup, Huzeyl tarafndan ldrlen bn-i Bebie b. Haris'in kan davasdr, ilk kaldrdm faizde -amcam- Abbas b. Abdlmuttlib'in faiz alacadr. Bunun tm kaldrlmtr.

Kadnlar konusunda Allah'dan korkunuz. nk siz onlar Allah'n emaneti olarak aldnz ve Allah'n izni ile rzlar size hell oldu. Kadnlarn size kar en nemli grevleri evlerinize istemediiniz kiileri almamalardr. Eer bunu yaparlarsa onlar sakat brakmayacak ekilde dvnz. Buna karlk siz de onlar normal lde yedirip giydirmekle ykmlsnz. Size yle bir ey braktm ki, eer ona smsk sarlrsanz artk hi saptmazsnz. Bu Allah'n kitabdr. Hep siz bana soru soruyorsunuz. Acaba sizler benim iin ne diyorsunuz? Peygamberimizin bu sorusuna karlk bu konumay dinleyen kalabalk hep bir azdan: Hepimiz ahadet ederiz ki, sen gerekleri tebli ettin, grevini yerine getirdin ve insanlara nasihat ettin diye cevap verdi. Arkasndan iaret parman nce havaya kaldrarak ve arkasndan kalabala dorultarak kere st ste: - ahid ol, Allah'm - dedi. Arkasndan ezan okunup kamet getirilerek le namazn kld, daha sonra ara verilmeksizin Kamet getirilerek ikindi namazn kld. Arkasndan da devesine binerek vakfe yerine geldi... (S. Mslim, Kitab Hacc, Peygamber'in Ved'a Hacc, Bab, H. No: 1218, c. 1, s. 886 ve daha sonras.) Peygamber Efendimizin bu konumasnda geen: Cahiliye dneminin btn adet ve uygulamalar ayaklarmn altndadr ifadesi bu dnemin btn geleneklerini ve dini trenlerini kapsamna alr. Mesel o dnemin din anlaynn sonucu olan: Ey falanca, ey filanca balkl yakarlarla o gnn bayram trenleri ile dier gelenekleri gibi. Peygamberimiz, bu genel yasaklamadan sonra sz cahiliye anlayna gre mubah saylan baz kanlarn ve mallarn yasaklanmasna getirdi. Borlularn zimmetinde biriken faiz alacaklar ile ldreni ve ldrleni henz mslman olmadan nce ilenmi cinayetlerin kan dvalar gibi. Peygamberimizin bu konumasnda belirli bir ka hususu yasak iln etmesinin iki sebebi olabilir. Raslllah ya hacc mevsiminden sonra giriecei uygulama hakknda bir n uyan yapmak istemi veya halkn geleneklerden kaynaklanan bir uygulama olarak deil, salam gerekeli haklar olarak sand baz belirli hususlar ortadan kaldrmay amalamtr. Grld gibi Peygamberimizin bu ifadeleri, cahiliye dneminde geerli olup da, slm tarafndan da onaylanm olan gelenekleri kapsamyor. Hacc ziyareti, yz develik cinayet diyeti ve yeminli kan davaclar (kasame) sistemi gibi. nk: cahiliye adeti denince bundan anlalan ey; o dnemin slm tarafndan onaylanmayan gelenek ve uygulamalardr. Buna o dnemin slm tarafndan aka yasaklanmam olan gelenek ve uygulamalar da dahildir. Bu arada Ebu Davud, Nesa ve bn-i Mace'de yeraldna gre Ebu Husayn Msr yle diyor: Bir gn Beytlmukaddes mescidinde namaz klmak zere Afr kabilesinden Ebu Amir knyeli bir arkadamla birlikte yola kmtm. O gn Ezd kabilesinden bir sahabi olan Ebu Reyhane namazdan nce Mescid'de bir konuma yapmt. Yolda arkadam beni gemiti, ben arkasndan yetierek yanna oturdum. Bir ara bana:

Ebu Reyhane'nin konumasna yetitin mi? diye sordu. Kendisine: Hayr diye karlk vermem zerine bana yle dedi; Ebu Reyhane'nin yle dediini iittim: Peygamberimiz u on eyi yasaklamtr: 1 - Dileri kazyp seyreltmek 2 - Vcuda dvme yaptrmak 3 - Aaran kllar yolmak 4 - amarsz iki erkek vcudunun birbirine demesi 5 - amarsz iki kadn vcudunun birbirine demesi 6 - Erkein, acemlerin yapt gibi, alt kenarna ipek pervaz diktirmesi 7 - Erkein, acemlerin yapt gibi, omuz bana ipek yama diktirmesi 8 - Yamaclk 9 - Kaplan derisi ile kapl eere binmek 10 - Devlet adamlar dnda kalan kimselerin mhrl yzk takmalar (Snen-i Ebi Davud, Kitab El-Libas, ipekli giymenin Mekruh olmas Bab, H. No: 4049, c. 4, s. 320326; S. Nesa, Kitab El-Zine, Tyleri yolma Bab, c. 8, s. 143-144; Msned-i Ahmed, c. 4, s. 134.) (Ebu Reyhane; Ad, em'un b. Yezid b. Hunafe El-Ezdi'dir. Raslllah'la birlikte sohbet etmi ve ondan hadis nakletmi byk sahabilerdendir. Beyti Mukaddes'de yaad. am'n fethine katlm daha sonra Msr'a dnmtr. Ebu Reyhane knyesiyle tannmtr. Bkz. Esed El-abe, c. 3, s. 3..) (Ebu Amir; Abdullah b. Cabir El-Muafiri El-Haceri El-Msri adndaki bu kii Ebu Davud ve Nesai'nin kendisinden hadis ald, nc kuak ravilerin kabul grenlerindendir. Bkz. Takir b. El-Tehzib, c. 2, s. 444, biy. 15.) Bu hadis bir ok fkh aliminin nne problem karmtr. undan dolay ki; Erkeklerin elbiselerinde az miktarda ipekli kuma bulunmasnn caiz olduunu belirten ok sayda delil varken, bu hadis erkeklerin elbiselerinde ipekli kuman bulunmasn bsbtn yasaklar bir nitelik tayor. Oysa burada Peygamberimizin yasaklad ey erkeklerin acemlere zenerek elbiselerinin alt kenarna ipek kumatan pervazlar ve omuz balarna ipekli yamalar diktirmeleridir. Buna gre yasaklanan ey; elbiselere dikilen ipekli kuma paralarnn kendileri deil, acemler arasnda moda olan bir kyafet eklidir. Eer durum byle olmayp da, buradaki yasaklamann gerekesi ipekli kuma olsayd, yasaklama erkek elbisesinin srf sz konusu iki yeri ile snrlanmaz, elbisenin her tarafn ierirdi. Byle olduu iindir ki, Peygamberimiz szleri arasnda acemler gibi demitir.

Bilindii gibi sfatn asl grevi nne geldii ismi belirlemek deil, onu nitelemektir. indekiler nc Blm

Hayvan Keserken zentiden Kanmak Ebu Davud'un, mran b. Husayn'e dayanarak naklettii u hadisi de yukardaki hadisin nda yorumlamak mmkndr. Peygamberimiz sz konusu hadisinde: Ben kzl renkli eere binmem, zerine sere figr ilenmi elbise ve ipek pervazl gmlek giymem buyurmutur. (S. Ebu Davud, Kitab El-Libas, Erkeklerin pekli Elbise Giymelerinin Mekruh Olmas Bab, H. No: 4048, c. 4, s. 324;Tirmizi, Kitab El-Edeb, H. No: 2788, Kadn ve Erkeklerin sslenmesi Bab, c. 5, s. 107. Tirmizi: Bu ynyle hadis, hasen ve Gariptir dedi. Beyhaki, Snen El-Kbra, c. 3, s. 246.) Tpk bunun gibi Buhari ile Mslim'de belirtildiine gre Rafi b. Hudeyc diyor ki: Bir defa Peygamberimize Ya Raslllah, yarn dman karsna kyoruz. Eer savata hayvan boazlayacamz srada bak bulamazsak kam kullanabilir miyiz? diye sordum. Bana yle cevap verdi: Kan aktlan ve zerinde Allah'n ad anlan hayvann etini ye. Yalnz bu hayvann kan dile ve trnakla aktlm olmamaldr. imdi size bunun sebebini syleyeceim. nk di aslnda kemiktir ve trnak da Habelilerin hayvan boazlama aletidir. (Bkz. S. Buhari, Kitab El-irke, Koyunu pay etme Bab, H. No: 2488, Feth El-Bari, c. 5, s. 131. Ayrca (2507, 3075 numaralara bakn. S. Mslim, Kitab El-Edha, Hayvan kann aktacak bir kesiciyle kesmenin caiz olmas Bab, H. No: 1968 c. 3, s. 1558.) (Rafi b. Hudeyc; Byk Sahabi'dir. Asl ad, Rafi b. Hudeyc b. Raf b. Adiy b. Yezid El-Ensari ElEvsi'dir. Yann kk olmasna ramen, Raslllah'dan Uhud savana katlmasnn kabuln istedi. Raslllah isteini kabul etti ve kmasna izin verdi. Bylelikle Uhud ve dier savalara katld. Medine'de kendi toplumunu (kabilesinin) lideriydi. Uhud savandan kalma bir yara nedeniyle Medine'de ld. Bu yaray aldktan sonra bir hayli yaamtr. ldnde 86 yandayd. El-sabe, c.

1, s. 495-496, Biy. 2526.) Grld gibi bu hadiste Peygamberimiz, trnakla hayvan boazlamay bunun Habeliler tarafndan boazlama aleti yerine kullanld gerekesi ile yasaklyor. Ayrca di ile hayvan boazlanmasnn yasaklanmasn da onun bir eit kemik oluuna balyor. Fkhlar bu konuda farkl grler ileri sryorlar. Bir gurup mctehide gre, buradaki yasan gerekesi, dile ve trnakla boazlamann bomaya benzemesi veya bu ihtimali akla getirmesidir. Oysa bilindii gibi boularak ldrlen hayvann etini yemek yasaktr. Nitekim mtehidler bu ilkeye dayanarak yerlerinden karlp bilenmi di ve trnaklarla hayvan boazlamann caiz olduunu ileri srerler. nk bamsz ve bilenmi aletlerle hayvan boazlamann bomakla hi bir ilgisi yoktur. Oysa fkhlarn ounluu di ve trnak kullanarak hayvan boazlamay kaytsz-artsz olarak yasak saymlardr. nk Peygamberimiz di ile trna kan aktma aralarndan ayrmakta, akademik deyimi ile istisna etmektedir. Demek ki, di ile trnak, hayvan boazlarken kullanlamayacak kesici aralardr. Eer Peygamberimizin yasaklamas bu aralarla yaplan boazlamann boma niteliinde oluuna dayansa idi, o zaman buradaki istisna anlamsz olurdu. Byle bir ihtimalin varolabilecei meselesine gelince muhtemel olann gerekmi gibi kabul edilebilmesi iin gerekenin gizli veya belirsiz olmas gerekir. Gerekenin ak ve belirli olduu durumlarda muhtemel olan ey gerek yerine konamaz. Ayrca bu yasa ilk gurubun dnd gerekeye balamak, Peygamberimizin hadisinde belirtilen gerekelendirmeye de ters der. Fakat fkhlarn bu kesimi Acaba hadisteki genel ifadeye bal kalarak baka bir kesici kemik paras ile de hayvan boazlamak yasak mdr, deil midir? meselesi karsnda ikiye ayrlmlardr. Bu grlerin her ne gre de Peygamberimizin imdi size bu yasan sebebini syleyeceim dedikten sonra nk trnak habelilerin hayvan boazlama aracdr ifadesini kullanmas, trnaktaki bu niteliin, yani onun habelilerin hayvan boazlama arac oluunun bu yasaklamada etkili olduunu belirtir. Bu etki isterse dorudan doruya yasaklamann sebebi olarak, isterse sebebe gtrc bir ipucu olarak, isterse sebebin niteliklerinden biri olarak veya isterse sebebin niteliklerinden birine gtren bir ipucu olarak kendini gstermi olsun farketmez. nk habeliler uzun trnakldrlar ve dier milletlerden farkl olan bu adetleri yznden hayvanlarn trnaklan ile boazladklar grlmtr. Buna gre trnakla hayvan boazlamak, kendilerine zg bu geleneklerinde habelilere benzemek olaca iin Raslllah tarafndan yasaklanmtr. Kemie gelince onun boazlama aleti olarak kullanlmasnn yasaklanmas, tpk taharetlenme maddesi olarak kullanlmasnn yasakl gibi, potansiyel pisleyici niteliinden ileri gelebilir. nk bilindii gibi kan pis (necis) bir maddedir. Buradaki maksadmz hayvan boazlama konusunun detaylarn anlatmak deildir. O konuda imdi buras yeri olmad iin sylemediimiz, fakat sylenmesi gereken baz szler vardr. imdi de ayn gerei gemiin olaylar arasnda irdeleyelim. Buhari ile Mslim'in, Ebu Hureyre'ye dayanarak bildirdiklerine gre Peygamberimiz bir hadisinde: Amr b. Amir Huza'yi cehennemde barsaklarn yerde srklerken grdm. nk o aibe ad altnda putlara deve adanmas geleneini ilk ortaya atan kimse oldu. buyurmutur. (S. El-Buhari, Kitab El-Menakib, Huza'a'nn kssas Bab, H. No: 3521, Feth El-Bari, c. 6, s. 547, S. Mslim, Kitab Cenne, Zalimlerin (Diktatrler) Cehenneme, Zayflarn Cennete Girecekleri Bab, H. No: 2856, c. 4, s. 2192; Ayrca bak. Hami-i S. El-Mslim, c. 4, s. 2191.) Ayn hadisin yine Ebu Hureyre tarafndan rivayet edilerek Mslim'de yeralan ekli de yledir:

Kab oullarnn kardei Amr b. Luhay b. Kamaa b. Handefi cehennemde barsaklarn yerde srklerken grdm. (S. Mslim, Geen Kitap ve Bab, H. No: 2856, c. 4, s. 2191-2192) Bu hadisler yaygn ekilde bilinen gemi bir olaya iaret ediyor. Bu hadislerde ad geen Amr b. Luhay eski bir arap ileri gelenidir. Beytullahn evresinde ilk ant (heykel) diken odur. Sylendiine gre diktii bu antlar am taraflarndaki Bilka vadisinden getirmi ve bu vadinin halkna zenerek Beytullah'n evresine dikmiti. Bu arada aibe, Vesile ve Ham adlan ile anlan adak develer rn ilk aan kimse de odur. te Peygamberimiz yukardaki hadislerde bu adam Cehennemde barsaklarn yerde srklerken grdn bildirmektedir. Bilindii gibi araplar bu adamdan nce atalar brahim'in -selm zerine olsun- inan ve geleneine bal idiler. Bu inan ve gelenek Allah' tek bilme ilkesine dayal, dengeli (hanif) bir din idi. Fakat zamannn Mekke hkmdar olan bu Amr b. Luhay tarafndan bu kkl gelenekten ayrlmaya yneltildiler. nk sz geen Amr'n bal olduu Huzaa kabilesi, Beytullah'n Kurey kabilesinden nceki koruyucular idi. Dier yrelerde yaayan araplar da her konuda Mekke'lilere zenir, onlar rnek edinirlerdi. nk her taraftan ziyaretine gelinen Beytullah, Mekke'de idi. Bu yzden Mekke'liler, Hz. brahim -selm zerine olsun- zamanndan beri araplar arasnda saylr ve stn tutulurlard. te araplar arasndaki yeri bylesine saygn olan Mekke'nin o gnk hkmdar gnlerden bir gn am taraflarna gider ve oralarda grd baz adet ve gelenekleri beenerek memleketine benimsetmeye ynelir. Aklsra baz deve eitlerini oradaki inan ve adetlere zenerek Bu hayra, aibe, Vesile ve Hami adlar altnda putlara adamak Allah'a sayg ifade eden dindarca bir davrant. Oysa onun ad bu r, o gne kadar Hz. brahim'in dengeli dinine bal yaayan araplar arasnda mriklik geleneine doru atlm ilk adm ve Allah'n hell klm olduu nesneleri haram saymaya ynelik ilk sapma hareketi idi. O bu ii yaparken bakalarna zenmi, bakalarn rnek edinmi ve bakalarna benzemenin tutkusuna kaplmt. O gnden sonra iler gnden gne daha da ktye gitmi ve zamanla yeryznn bu en saygdeer topraklar zerinde mriklik gelenei kesin bir egemenlik kurmu, kkl tevhid inancnn etkinlii silinmeye yz tutmutur. Bu sapk eilim Peygamberimizin gnderiliine kadar srd. Peygamberimiz ortaya knca, Hz. brahim'in unutulan inan ve gelenek sistemini yeniden canlandrd, Allah'n birlii ilkesini yeniden yrrle koydu ve sz konusu sapma dneminden beri arplarn haram sayar olduklar nesnelerin yeniden hell olduklarn iln etti. imdi Kur'an- Kerim'in bu konuyu ele alan ayetlerini okuyalm: Mrikler ekinlerin haslatndan ve evcil hayvanlardan Allah'a pay ayrrlar, Akllarsra Bu Allah iin ve bu da O'na ortak kotuumuz, lhlarmz iindir derler. lhlar iin ayrdklar paylar Allah'a ulamazken, Allah'a ait olan paylar ilhlara gider. Ne kt hkm veriyorlar! Ayrca bu ilhlar ou mriklere evldlarn ldrmeyi gzel bir imi gibi gsterdiler ki, bylece hem onlar mahvetsinler ve hem de dinlerini yozlatrsnlar. Eer bunu onlardan Allah isteseydi yapmazlard. Onlar iftiralar ile babaa brak. Onlar akllar sra Bunlar dokunulmaz hayvanlar ve ekinlerdir, bunlar bizim dilediimizden bakas yiyemez. Bunlar da srtlarna binilmesi yasak hayvanlardr derler. Bir ksm hayvanlar da Allah'n adn anmakszn boazlarlar. Btn bunlar Allah'a iftira olarak ortaya atarlar. Allah yaknda onlar bu iftiralar yznden cezalandracaktr. Derler ki, Bu hayvanlardan olan yavrular, erkeklerimize hell ve kadnlarmza haramdr. Eer yavrular l doarsa erkek ve kadnlar bunu yemekte ortaktrlar. Allah onlara bu yaktrmalarnn

cezasn verecektir. O hikmet ve bilgi sahibidir. Bilgisizlik yznden beyinsizce ocuklarn ldrenler ve Allah'n verdii rzk, O'na iftira ederek haram sayanlar, hi phesiz hsrana uradlar, onlar gerekten sapttlar, yola gelecek gibi de deildirler! (Enam: 136-140) Bu ayetlerin hitap ettii kimseler, yle sorumluluktan syrlmaya kalkyorlar: Mrikler derler ki, Eer Allah yle dileseydi, ne biz ve ne de atalarmz mrik olmaz ve hi bir hell eyi haram saymazdk Onlardan nceki gerekleri yalanlayanlar da yle dediler ve sonunda azab tattlar. Onlara de ki: Karmza karacanz bir bilginiz var m? Sadece zanlara uyuyor ve sadece samalyorsunuz. (Enam: 148) Bilindii gibi burada sz edilen yasak sayma tutumunun balangc dindarlk gayretkelii ile mubah olan eylerden uzak durmaktr. Sz konusu dindarlk da, her ne kadar sahibi farknda deilse de, kfirlere zenmekten, onlara benzemeye almaktan kaynaklanmtr. Artk aka gryorsun ki, Allah'n din ve eriatlerinin yozlap ortadan kalkmasnn ve kfr ile isyann stnlk kurmasnn en bata gelen sebebi kfirlere benzemektir. Buna karlk btn iyi gelimelerin ana art da peygamberlerinin snnet ve eriatlerine ballktr. te dinde yeni bir ey ortaya karmak (bidat) bu yzden nemlidir. sterse bu yeni eyin kfirlere benzemeye srkleyen yn olmasn. Bir de bu iki sakncal nitelik (yeni bir ey ortaya karma ile kfirlere benzeme nitelikleri) biraraya gelince acaba durum nasl olur? Bu yzdendir ki Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) Her toplum, benimsedii bidat orannda snnetten fire verir. buyurmutur. (Hadisi Ahmed Msned'inde udayf b. El-Hars'den naklediyor. Sonunda yle diyor... Peygamber yle buyurdu: Bir toplum bid'at icad ettii oranda snnetten uzaklar... H. El-Msned, c. 4, s. 105; Syti ElCami El-Sair'de hadisi naklediyor ve ekliyor: Hadis, hasendir. El-Cami, El-Sair, c. 2, s. 480, H. No: 7790.) indekiler nc Blm

Ezann Ortaya k imdi de u olay inceleyelim. Ebu Davud'un Ebu Umeyr b. Enes'e dayanarak bildirdiine gre bu

zatn sahabilerden olan amcas yle diyor: Bir gn Peygamberimiz mslmanlar namaz klmak iin nasl armak gerektiini dnyor, bunun uygun bir yolunu aratryordu. Sahabilerden biri Raslullah'a: Namaz vakti gelince mescidin damna bir sancak dik, mslmanlar bunu grnce birbirlerine haber versinler teklifinde bulundu. Bu teklif Peygamberin houna gitmedi. Baz sahabilerde yahudiler gibi boru alnmasn nerdiler. -Bu yahudi adetidir- diyerek bu neriyi de reddetti. Kimileri de an almay teklif ettiler. Onu da -Hristiyanlarn adetidir- diyerek beenmedi. O gn hi bir karara yanlamadan herkes evine dald. (Ebu Umeyr b. Enes, b. Malik El-Ensari, Enes'in en byk oludur, ismi Abdullah olduu da syleniyor. bn Hacer, Takrib'de gvenilirdir diyor. Bkz. ge., c. 2, s. 456, biy. 192.) Peygamberimizin zihnini yoran bu konuya en ok akl taklanlardan biri de Abdullah b. Zeyd b. Abdurabbih idi. Bu zat o gece ezan ryasnda grd ve ertesi gn erkenden Peygamberimize koup -Ya Raslllah, bu akam henz uyanklk ile uyku arasndayken biri gelip bana bu ezan bellettidiyerek durumu haber verdi. Bir ka gn sonra ayn ezann daha nce Hz. mer'e ryada retildii, fakat onun bunu yirmi gn aklamad anlald. Hz. mer'e niin byle yapt sorulduunda da -Abdullah b. Zeyd benden nce davrannca utandm, ekindim- dedi. Peygamberimiz bunun zerine Bill-i Habe'ye seslenerek -Ya Bill, ayaa kalk ve bak bakalm Abdullah b. Zeyd sana ne emrediyor. Onun dediklerini aynen yap- buyurdu. Bill da ayaa kalkarak ilk ezan okudu. (Snen Ebi Davud, Kitab El-Salat, Ezann balamas (icad) Bab, H. No: 498. c, 1. s. 335-337) (Abdullah b. Zeyd b. Abdurabbih; Byk sahabidir. Ad, Abdullah b. Zeyd b. Salebe b. Abdi Rabbihi el-Ensari El-Hazreci El-Harisi'dir. Akabe batinde, Bedir ve dier savalarnda Raslllah'la birlikte oldu. H. 32'de vefat etti. El-sabe, c. 2, s. 312 Biy. 4686; Esed El-abe, c. 3, s. 165-167.) Bu hadisin rivayet zincirinin halkalarndan biri olan Ebu Bir, kendisinden bir nceki halka olan Ebu meyr'e dayanarak diyor ki: Ensar'n (Medineli mslmanlarn) kanaatlerine gre eer ryasnda kendisine ezan retilmi olan Abdullah b. Zeyd o gn hasta olmasayd, Raslllah onu mezzin yapacakt. Ayn konuyu Amir abi de yle anlatyor: Bir gn Peygamberimiz namaz vaktini duyurma konusunu ok dnd, bu konuyu bir zme kavuturmak istiyordu. Namaz vaktini duyurma konusunda zerinde dnd zmlerden biri baz sahabilerden gelen an alma teklifi idi. Fakat Peygamberimiz biraz dndkten sonra: Bu bir hrstiyan adetidir diyerek bu teklifi reddetti. Arkasndan bir ara sokaklardaki halka namaz vaktinin geldiini duyuracak haberciler gnderilmesini dnd. Fakat arkasndan: Namaz vaktini duyurmak iin etrafa salnacak habercileri namazdan alkoymak istemiyorum diyerek bundan da vazgeti. Szlerine devam eden Sabi b. Amir yukarda anlatlan Abdullah b. Zeyd'in grd ryay aklayarak konuyu balad.

(Amir b. a'bi nl imamlardandr. bnHacer: nc kuaktan, gvenilirliiyle nl, fikh ve erdemli bir zattr der. Mekhul: Ondan daha iyi bir fikh grmedim diyor. H. 103'de 80 yanda ld. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 387, biy. 46.) Sahabilerden Enes'in, Buhar ve Mslim'de yer alan aadaki szleri de bu konuya aklk getiriyor: Mslmanlar oalnca bir gn aralarnda namaz vaktinin girdiini bilinen bir usulle duyurma konusunu grtler. Bunun iin bazlar ate yakmay ye bazlar da an almay teklif etti. Fakat sonunda Peygamberimiz Bill'e ezan okumay ve sylenecek cmleleri ezan okurken ikier kere, kamet getirirken birer kere sylemeyi emretti. (S. El-Buhari, Kitab Ezan, Ezann Balamas Bab, H. No: 603, Feth El-Bri, c. 2, s. 77; S. Mslim, Kitab -Salat Ezan ift ikametin tek yaplmas Emri, Bab, H. No: 378, c. 1, s. 286.) Yine Buhar ile Mslim'de yer aldna gre sahabilerden bn-i mer de bu konuyu yle anlatyor: Mslmanlar Medine'ye gelilerinin ilk yllarnda Mescidde toplanp namaz vaktini beklerlerdi. O zamanlar bunun iin hi bir duyuru yaplmyordu. Sonralar bir gn aralarnda bu konuyu grtler. Baz sahabiler -Hristiyanlar gibi an alalm- dediler. Bazlar -Yahudiler gibi boru alalm- dediler. Bu arada mer de gndereceimiz bir haberci namaz vaktini duyursa olmaz m? -diye konutu. Sonunda Peygamberimiz Bille dnerek -kalk da halk namaza ar- diye emretti. Bu hadislerde anlatlan ezan olay ile ilgili eitli detaylar, Abdullah b. Zeyd ile Hz. mer'in bununla ilgili ryalarn, yine Hz. mer'in bu konudaki nerisini, ayrca Peygamberimizin ezan Mira gecesi iittiini belirten rivayeti ve bu konudaki daha bir ok meseleyi incelemenin imdi ne yeri ve ne de srasdr. Hatta u anda bu olayla ilgili baz elikilere de parmak basmak da istemiyoruz. Buradaki maksadmz Peygamberimizin namaz vakitlerini duyurmak iin yahudiler gibi azla flenen boru ve hristiyanlar gibi elle alnan ann kullanlmasn ho grmezken buna sebep olarak boru flemenin yahudi ve an almann hristiyan adeti olduunu vurguladn belirtmektir. nk bir hkm akladktan sonra, onun arkasndan anlan sfat o hkmn sebebi olur. Bu da Peygamberimizin yahudi ve hristiyanlarn tm gelenek ve zelliklerini yasaklamasn gerektirir. unu da belirtelim ki, yahudilerce kullanlan boru fleme adetinin aslnda Hz. Musa'ya dayand ileri srld halde, O'nun zamannda boru alnma adetinin varolduunun ileri srlm olmasna ramen, Peygamberimiz bunu taklit etmeyi ho karlamamtr. Hrstiyanlar arasnda kullanlan an alma adetine gelince bu tamamen onlar tarafndan ortaya atlm bir bidattir. nk hrstiyanln gelenek sistemi, byk bir ounlukla papazlar ve keiler tarafndan uydurulmu ve dzlmtr. Ayrca bu tutum, bu tip aralarla elde edilen seslerin namazn dnda kalan durumlarda da ho grlmemesini gerektirir. nk bunlar yahudi ve hrstiyan adetleridir. Bilindii gibi hrstiyanlar ibadet vakitleri dnda kalan eitli zamanlarda an alarlar. Dengeli (hanif) dinin sembol ise Cenab- Allah'n adn anmay ieren ezandr. O ezan ki, onun sayesinde gklerin kaplar alr, eytanlar kovulur ve Allah'n rahmeti yer yzne iner. Oysa bu mmetin bir ok hkmdarnn veya devlet adamnn szn ettiimiz bu yahudi ve hrstiyan sembol olan adetlere kapldklar grlyor. yle ki, baz hkmdarlar iin buhurdanlar yakldn, kk boyda anlar alndn kendi gzlerimle grdm. Hatta namaz vakitlerini duyurmak iin davul-zurna aldran hkmdarlara bile rastlanmtr ki, bilindii gibi bu Peygamberimizin kesinlikle istemedii houma gitmiyor dedii bir davrantr. Yine yle hkmdarlar grld ki, akllarsra nl Zlkarneyn'e zenerek her sabah ve her akam boru aldrmlar ve nfuzlar altndaki emirlere

de ayni adeti benimsetmilerdir. Grdmz gibi bu yahudi, hrstiyan, bizans ve acem taklitilii dou aleminin hkmdarlar zerinde egemen olup onlar mslman geleneklerine ters derek Allah'n ve Raslllah'n holanmad tutumlara srkleyince, Cenab- Allah (c.c.) onlarn bana mool kfirlerini musallat etti, bunlar da insanlara ve beldelere kar hi bir slm devletinde grlmemi melanetler ilemi ve sapklklar uygulamlardr. Bylece Peygamber Efendimizin daha nce incelediimiz sizden ncekilerin geleneklerine kl klna uyacaksnz. sz pratik gereklik kazanmtr. indekiler nc Blm

Tren Yasa Bu yoldaki yozlama rneklerini gzden geirmeye devam edersek grrz ki Mslmanlar, gerek Peygamberleri dneminde ve gerekse O'nun zamann izleyen dnemde savata vakardan ve Allah'n adn anmaktan baka hi bir tepki gstermezlerdi. Nitekim Tabiin kuann ileri gelenlerinden biri olan Kay s b. Ubbade(105) bu konu ile ilgili olarak: sahabiler zikrederken, savarken ve cenaze treni srasnda yava sesle konumay zellikle tercih ederlerdi. diyor. (Beyhaki, Snen El-Kbra, Kitab El-Cenaiz, Cenaze Treni Srasnda Sesi ykseltme Bab, c. 4, s. 74; bn Ebi eybe, El-Musannef, Kitab El-Cenaiz, Sesi Ykseltme Bab, c. 4, s. 274; Musannef-i Abdrrezzak, c. 4, s. 453.) (Kays b. Ubbad El-Dab', El-Basr-Ebu Abdullah, iin bn Hacer: ikinci kuak muhadaram olan bu zat gvenilirdir, Onu Sahabi'den saymaksa bir yanlg (vehim)'dir. der. Buhari, Mslim ve dierleri ondan hadis rivayet ettiler. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 129, Biy. 152.) Dier tarihi belgeler de ilk dnem mslmanlarnn bu durumda, tpk namaz srasnda olduklar gibi, kalbleri Allah zikri, Allah saygs ve Allah sevgisi ile dolu bulunarak vakar ve skunet iinde olmay gelenekletirmilerdi. Buna karlk bu durumda yksek sesler karmak yahudilerin, hrstiyanlarn ve dier yabanclarn adetleri arasnda idi. Fakat bir sre sonra yle bir dnem geldi ki, mmetten olan bir oklar szn ettiimiz yabanclarn adetlerine kapldlar. Bu konuyu daha detayl bir ekilde incelemek mmkndr, ama imdi sras deildir.

Bu meyan da unu da belirtelim ki, Amr b. Meymun Ezd'nin bildirdiine gre halife Hz. mer yle diyor: Cahiliye dneminde araplar mukaddes ziyaret srasnda gne domadka Mzdelife'den ayrlmazlard. Peygamberimiz bu noktada onlarn yaptklarndan baka trlsn yaparak gne domadan nce Mzdelife'den ayrlmay benimsedi. Bylece bizim adetimiz mriklerin adetinden farkl oldu. (Buhari, Kitab Hacc, H. No: 1684, Feth El-Bari, c. 3, s. 541. Szck diziminde baz deiikliklere Tirmiz, Kitab Hacc, Gne batmadan nce (Mzdelife'den) ayrlma Bab, H. No: 396, c. 3, s. 242; Msned-i Ahmed, c. 1, s. 39,42, 50 ve 54, mer b. Hattabe dayanarak. Hadisin szleri, mellifin yukarda anlattna yakndr.) (Ad, Amr b. Meymun El-Ezd, Knyesi Ebu Abdullah'dr. Ebu Yahya: Gvenilirlii ve ibadete dknl ile nl olan bu raviden Alt Kitap sahibi ve dierleri hadis rivayet etti. dedi. 74 h.'de vefat etti. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 80, Biy. 689.) Tpk bunun gibi cahiliye dnemi araplan gne batmadan nce Arafat'dan ayrlrlard. Peygamberimiz onlardan farkl olabilmek iin gne battktan sonra Arafat'dan ayrlmay benimsedi. Bundan dolay gnein batmndan sonraya kadar Arafat'da vakfe yapmak fkh alimlerinin gr birlii ile vacip sayld gibi bazlar bunu haccn rknlerinden biri kabul ettiler. Ayrca Hz. mer'in szlerinden aka anlald zere bu ziyaret adetlerinde farkl davranmann amac mriklere ters dmek, onlardan baka trl hareket etmektir. Yine bu kategoriden olmak zere byk hadis kaynaklarnn sahabilerden Huzeyfet-l Yeman'ye dayanarak naklettikleri u hadisi hatrlatalm. Peygamberimiz buyuruyor ki: Gm ve altn kaplarda su imeyiniz ve yemek yemeyiniz. Bunlar dnyada onlar (mslman olmayanlar) ve ahirette de sizler iindir. (Buhari, Kitab El-Eribe, Altn Kabdan Su ime Bab, Gm Kabdan Su me Bab, H. No: 5632 ve 5633 c. 10, s. 94-96; Mslim Kitab El-Libas ve ElZine, Altn ve Gm Kab Kullanmann Haram Olmas Bab, H. No: 2067 bir ok yoldan ve deiik szcklerle, ayrca c. 3, s. 1637-1638.) te yandan Mslim'in Cbeyr b.Nufeyre dayandrarak bildirdiine gre Abdullah b. mer diyor ki: Bir defasnda Peygamberimiz zerimde sere figr ilemeli bir takm elbise grnce bana -Bu giydiin kfirlerin kyafetlerindendir, onu giyme-buyurdu. (S. Mslim, Kitab El-Libas Ve el-Zine Erkein Sere Figr lemeli Elbise Giymesinin Yasaklanmas, Bab H. No: 2077, c. 4, s. 1647.) (Cbeyr b. Nfeyr b. Malik b. Amir El-Hadrami El-Humust kinci kuak Muhadram'lardandr. Babas Sahabi'dir. Mslim ve dier drt Snen Sahibi ondan hadis rivayet etti. Buhari, Edeb El-Mf-red'de ondan hadis naklediyor. nemli gvenilir biridir. Hicri 80'de vefat etti. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 126, biy. 44.) Grld gibi, Peygamberimiz sz konusu elbiseyi giymenin yasak ediliini o elbisenin kfir kyafeti oluu gerekesine balyor. Bu yzden slm alimleri erkeklerin ipekli kuma giyinmesini, altn ve gm kaplar kullanmay kfirlere benzemek onlara zenmek saymlardr. Bu arada Buhar ve Mslim'de yer aldna gre Ebu Osman Hind diyor ki:

Bizler Utbe b. Ferkad'n komutas altnda Azerbaycan'da iken, halife mer bize yle bir mektup yazd: Ey Utbe, elde ettiiniz baarlar srf senin gayretinin sonucu deildir. Buna gre seferler esnasnda sen ne yiyorsan mslmanlarn karnlarn da onunla doyur. Lks'den, mriklerin modalarna zenmekten ve ipekli elbise giyinmekten sakn. nk Peygamberimiz ipekli elbise giyinmeyi yasaklamt. (Yukarda geen metin, Mslimin kaydettii hadisten alnmtr. Mslim, Kitap: Giyim ve Sslenme; bab, Altn kab kullanmann haram olmas. H. No: 2069, c. 3, s. 1642; Buhar (ksa olarak tahri ediyor) Kitap Giyim; Bab: Erkeklerin ipekli giymesi H. No: 5830 Feth El-Br, c. 10, s. 284.) (Ebu Osman Hind; Yazma nshada El-Mhendi, basma nshada ise El-Hindi olarak geiyor. Asl ad: Abdurrahman b. Melle b. Amr b. Adiy El-Nehd Ebu Osman'dr. Salam ve doru szl bir ravidir. Peygamberi grp ondan bizzat hadis naklinde bulunmad. Eb Hatim, Nesa ve bn El-Meden gvenilirliini onaylyor. Salih kullardand. Yz otuz yandan byk bir yata vefat etti. (h. 100) bkz. Hlasa Tehzib El-Kemal, s. 235.) Ebu Bekir Hill'in, Muhammed b. Sirin'e dayanarak bildirdiine gre sahabilerden Huzeyfe b. Yeman: Bir defasnda girmek zere olduu bir evde altn ve kurun marabalar olduunu farkedince hemen geri dnd ve karken de -Kim bir kavme zenirse onlardan olur- dedi. Ayn olayn baka bir anlatm: ... erde acem modalarndan bir ey grnce -Kim bir kavme zenirse onlardandr- diyerek geri kt. eklindedir. Buna benzer bir olay anlatan Ali b. Ebu Salih Sevak da yle diyor: Bir defasnda bir dnde idik. Bir ara Ahmed b. Hanbel geldi. Fakat ieri girip de gz altn ilemeli bir koltua taklnca derhal geri kt. Hemen peinden koan ev sahibi yanna varnca da eli ile yzn kapatarak -Mecus (ateperest) modas, mecus modas!- dedi. (Ali b. Ebu Salih Sevak; Ebi Ya'la'nn Tabakat El-Hanabile'sinde zikrettiine gre Ali b. Eb Sulih ElSevak, birinci kuak tabilerdendir. c. 1, s. 232, Biyog. No: 328. ) Ahmed b. Hanbel ile ilgili Salih'in rivayetinde unlar okuyoruz: arld yemekte eer iki verilir veya sofrada bir mecusi adeti olan altn ve gm kab konursa, yahud da duvarlar hal ile kapl olursa yemek yemeden kar giderdi. Bu konuda gerek Kur'anda ve gerekse Peygamberimizin sz ve yaaynda bulunan dolayl-dolaysz btn delillerin hepsini incelemeye kalksak daha ok sz sylememiz gerekirdi. indekiler nc Blm

 cma-i mmet'in Tutumu Bu alandaki rneimiz, bata halife Hz. mer -Allah ondan raz olsun- olmak zere O'nun arkasndan gelen imamlarn ve fkh alimlerinin ezici ounluunun tutumudur. Bunlarn tm gerek hrstiyanlarn ve gerekse dier dinlere bal zimmilerin dini aznlklarn u artlara uymalarn titizlikle aramlardr: 1 - Mslmanlara kar saygl davranmak 2 - Sohbet oturumlarnda mslmanlara yer gstermek 3 - Zimmilerin klah, sark, nalnlar ve sa tra bakmlarndan mslmanlar taklit etmeyecekleri 4 - Zimmiler aralarnda konuurken, mslmanlara mahsus szleri kullanmayacaklard. 5 - Mslmanlara zg knyeleri kullanmayacaklard. 6 - Atlarn mslmanlar gibi eerleyemeyeceklerdi. 7 - Kl kuanmayacaklard. 8 - Silh edinemeyecek ve tayamayacaklard. 9 - Yzk kalarna arapa mhrler kazdramayacaklard. 10 - Alkoll iki alp satamayacaklard. 11 - Tepelerini tra edeceklerdi. 12 - Kendilerine zg modalarna her yerde bal kalacaklard. 13 - Bellerine Znnar balayacaklard. 14 - Kiliseleri zerine ha dikmeyeceklerdi. 15 - Mslmanlarn sokak ve arlarnda ha veya kendi dinlerine mahsus her hangi bir kitap tehir edemeyeceklerdi. 16 - Kiliselerinde yksek sesle an alamayacaklard.

17 - Cenaze trenlerinde barp armayacaklard. 18 - Mslmanlarn oturduklar yollardan geerken k, mum veya fener yakamayacaklard. (Szel dizgedeki baz deiikliklerle ounu Beyhaki zikrediyor: Snen El-Kbr; Kitap El-Cizye; bab: slam devleti bakannn cizye zerine antlama yapmas, c. 9, s. 202. Ayrca bkz. bn Kayyim Ahkam El-Cizye, c. 2, s. 661-662.) Bu artlar gvenilir bir isnad zinciri ile Harb'e dayanmaktadr. Hill yolu ile gelen ayn konudaki baka bir rivayete gre ise bu artlar yle sralanyor: 1 - Zimmiler kiliselerinde yksek sesle an alamayacaklard. 2 - Kiliseleri zerine ha takamayacaklard. 3 - Mslmanlarn yaknlarnda yksek sesle ibadet edemeyecekler, yksek sesle okuyamayacaklard. 4 - Mslmanlarn bayram gnleri yaptklar gibi kiliselerinden toplu olarak dalamayacaklard. 5 - Cenaze trenlerinde barp armayacaklard. 6 - Mslmanlarn oturduklar sokaklarda k, mum ve fener yakamayacaklard. 7 - Cenazeleri mslman cenazelerinin nnden tanamayacakt. 8 - Alkoll iki alp satamayacaklard. 9 - Her yerde kendilerine zg modalarna bal kalacaklard. 10 - Klah, sark, nalnlar gibi klklar ile ba tra ve binek hayvan bakmndan mslmanlar taklit etmeyeceklerdi. 11 - Mslmanlara zg szleri kullanamayacaklard. 12 - Mslmanlarn knyelerini kullanamayacaklard. 13 - Balarnn tepelerini tra edeceklerdi. 14 - Peremlerini ikiye ayrarak taramayacaklard. 15 - Bellerine Znnar takacaklard. (Beyhk, Snen El-Kbr, c. 9, s. 202; Ayrca bkz. bn Kayyim Ahkam Ehl Zimme, c. 2, s. 659-660.) indekiler nc Blm

 Ayrmn Hikmeti Bu artlar fkh ve ilim kitaplarnn en bilinen konular arasnda olduklar gibi. ikinci kuak imamlar sfatn tayan alimler arasnda en ok gr birlii salanan meseleler arasndadrlar. Eer fkh alimleri arasnda bu derece tartmasz bir nitelik kazanmam olsalard, onlar madde madde incelerdik. Fakat buna gerek grmediimiz iin bu artlar bir ka gurup halinde deerlendirmekle yetineceiz: Birinci gurup art kmesinin amac mslmanlarn dnce tarz giyim, isim, binek hayvan, konuma biimi ve dier yaama tarz alanlarnda farkl ve kendilerine zg olmalarn amalar. Bu guruptaki artlar mslmanla kfirin birbirinden ayrdedilmesi, grn bakmndan da birinin dierine benzer olmamas iin konmutur. Byle olduu iindir ki, halife Hz. mer -Allah ondan raz olsun- mslmanlarn kfirlerden zde ayr olmas ile yetinmeyerek topyekn yaama tarznn her kesimine yansyan ve detaylar eitli belgelerle akla kavuan yaygn bir ayrm ama edinmitir. Buna gre tm mslmanlar kafirlerden grnte de ayr olmalar ve onlara asla benzemeye kalkmamalar gerektii konusunda gr birlii halinde olmaldrlar. Zaten dosdoru yolun rnek izleyicileri olan ilk iki halife -Hz. Ebu Bekir veHz. mer- ile dier slm bykleri bu amacn gereklemesi iin ellerinden gelen titizlii gstermilerdi. Onlarn bu ayrmla neyi amaladklar Hafz Ebu eyh sfahan'nin, Halid b. Arfada'ya dayanarak bildirdii u belgede aka grlr. Bu belgeye gre halife Hz. mer btn eyalet valilerine gnderdii resmi yazda yle diyor: Hrstiyan aznlklar -mslmanlar gibi- peremlerini ksa kesmeyecekler ve mslmanlar gibi giyinmeyecekler di ki, Belli olup kolayca tannabilsinlerdi. (Bkz. bn Kayyim (El-Cevz) Ahkam Ehli El-Zimme, s. 743.) (Hafz Ebu eyh sfahan; Asl ad Ebu Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Cafer b. Ahmed b. Faris El-Hafiz El-Kelr El-sfahan 298 h.'de dodu. Gvenilir hadis hafzlarndan olan bu bilgin 346 h.'de vefat etti. Bkz. El-Lbab F Tehzib El-Ensab, c. 1, s. 69. Ayrca lisan El-Mizan, c. 7, s. 64. Biyografi No: 607.) (Asl ad Halit bin Arfata b. Sinan El-Azr, byk sahabi'dendir. Sa'd b. Eb Vakkas Onu Kfe'ye halife tayin etti. Abdullah b. El-Havsa Muaviyeye bakaldrd zaman Muaviye bu sahabiyi ona kar gnderdi. Halit tarafndan ldrld, (h. 60) bkz. Esed El-abe, c. 2, s. 87-88.) teyandan nl kad Ebu Yl da zamannda meydana gelen bir olayla ilgili olarak verdii fetvada unlar sylyor: Zimmiler, mslmanlardan farkl ekilde giyinmeye mecburdurlar. Eer bu arta uymazlarsa, hi bir mslmann onlarn elbiselerini boyamas caiz deildir. nk onlar herkesin elbisesini boyamak zorunda deildirler.

Yine ayni yazar gvenilir bir rivayet zincirine dayanarak Hz. mer'in bu konudaki u resm yazsna yer veriyor: Zimmilerle -din aznlklarla- mektuplamaynz ki, aranzda sempati domasn. Onlara knye de takmaynz. Onlar aalaynz, fakat kendilerine hakszlk (zulm) etmeyiniz. Onlarn kadnlarna bellerine kuak balamamalarn, peremlerini uzatmalarn ve elbiselerini ayak topuklarnn yukarsnda tutmalarn emrediniz ki, modalar ile mslman kadnlardan kolayca ayrdedilebilsinler. Eer bu emirlerinize uymayacak olurlarsa o zaman ya gnll biimde veya zorlayarak slma girmelerini salaynz. Yine ayn yazarn Muhammed b. Kays ve Said b. Abdurrahman b. Hibban'a dayanarak belirttiine gre: Bir defasnda Beni Talib kabilesinden bir heyet emev halifelerinden mer b. Abdlzz'in huzuruna girmiti. Heyet yeleri araplar gibi sark sarmlard. Grme srasnda hkmdara -Ya Emirulmminin, bizi araplara kat, bizi onlardan say- dediler. Hkmdar kendilerine: Siz zaten orta kesim araplarndan deil misiniz?- diye sorup da onlardan- Biz hristiyanz- cevabn alnca adamlarna -O halde bana bir makas getirin- dedi. Makas gelince nce heyet yelerinin mslmanlar gibi uzatlm peremlerini kesti, arkasndan sarklarn balarndan kard ve her birinin abasnn yeninden birer karlk bir para kesti. Daha sonra da kendilerine -Bundan byle eerli bineklere binmeyiniz, srtlan palanl hayvanlara bininiz ve her iki ayanza bir rnek pabu giyiniz- dedi. (Bkz. bn Kayyim, ahkam Ehl-i El-Zimme, c. 2, s. 742.) (Burada ad geen Muhammed b. Kays'n kim olduunu bilemiyorum. Ancak mer b. Abdulaziz'in veya Medine kadlarndan olmas olasdr. Bkz. Buhr, Tarih El-Kebir, c. 1, s. 212-213. Biy. No: 666.) Mcahid b. Esved'in bildirdiine gre yine mer b. Abdlziz resm yazlarnn birinde: Kiliselerin d ksmlarnda an alnmamasn emretmitir. (Bkz. bn Kayyim, ahkam Ehl-i ElZimme, c. 2, s. 716.) Bu konuda gstereceimiz son belge tarih yazar Muammer'in bildirdiine gre mer b. Abdlziz tarafndan eyaletlerden birinin valisine yazlm olan bir yazdr. Hkmdar bu yazsnda yle diyor: Blgendeki aykr davranlara engel ol. Hi bir hrstiyan, aba, ipekli giymesin ve bana sark balamasn. Bu sylediklerimin zerinde nemle dur ve bunlar yaz ile herkese bildir ki, hi kimse kendisini ilgilendiren yasaklardan habersiz kalmasn. Bana anlatldna gre sorumluluk blgende yaayan ok sayda hrstiyan yeniden sark sarmaya balam, bellerine kuak balamaz olmu ve peremlerini de ksaltmayarak favari ve uzun sa brakmaya koyulmu. Yeminle sylyorum ki, eer gerekten bunlar sorumluluk blgende yaplyorsa, bu durum senin zayfln ve yetersizliini gsterir. Buna gre sana yasak olduunu bildirip zerinde durduum hususlara bal kalp onlar yrtp yrtmediini gzden geir, bunlar ihmal etme ve hi birinde eskiye dne meydan verme. (Bkz. bn Kayyim, ahkam Ehl-i El-Zimme, c. 2, s. 731-742.) Ben derim ki, burada tartmal bir nokta var ki, o da udur:

Acaba din aznlklar m adetlerini deitirmek zorundadrlar, yoksa onlar adetlerini deitirmeye yanamaynca biz mi adetlerimizi deitirip onlardan farkl hale gelmeliyiz? Fakat onlarla aramzda ayrlk olmas gerektii ilkesi hakknda gr farkll olduunu hi kimseden iitmi deilim. Ayrca bu konuda kitap ehlinin yerine getirmek zorunda tutulaca baka artlar da vardr ki, burada onlara deinmedim. nk maksad arada fark ve ayrm olmas gerektiini belirtmektir. Ayrca unu da syleyeyim ki Abbasi halifelerinden mtevekkilin hkmdarl dneminde zimmilere kar tutumu byle olmutur. Bu konuda imam Ahmed b. Hanbel ile baka alimler kendisine danmanlk yapmlar, onu ynlendirmilerdir. Ahmed b. Hanbel'in bu yoldaki sorularna vermi olduu cevaplar mehurdur. 1 - Zimmilere koulan artlarn dier bir kesimi onlarn dinlerinin kt ynlerini sakl tutma, aa karmalarn nleme endiesine dayanr. - Aka alkoll iki alp satmalarn, - kilise dnda an almalarn, - mum ve ate yakmalarn, - bayram trenleri kutlamalarn ve buna benzer dini geleneklerini engellemek gibi. 2 - Bu artlarn baka bir gurubu dini trenlerinin sakl kalmas amacna dayanr. Kitaplarn yksek sesle okuyup duyurmalarnn yasakl gibi. Bilindii gibi gerek halife mer ile evresindeki ilk mslmanlar gerek ondan sonra gelen mslman ilim adamlar ve gerekse Allah'n baar ltfettii dier baz hkmdarlar slm diyarnda zimmilere din kaynakl zel geleneklerini aa vurmann yasaklanmas ilkesinde gr birlii halindedirler. Bu gr birlii slm diyarnda mriklerin zelliklerinin aa kmamas iin gsterilen titizliin ifadesidir. Durum byleyken, eer bu mriklere zg adetler mslmanlar tarafndan benimsenir ve aka taklit edilirse, hkm nice olur, onu varn sizler dnn. 3 - Zimmilerce yerine getirilmesi gereken bu artlarn baka bir kesimi onlarn onurunu krma, onlar Allah'n kendilerini lyk grd horlua arptrma amacn gder. Bilindii gibi zimmlerin bayramlarn kutlamak ve buna benzer yollarla onlarn zel geleneklerini onaylamak bir anlamda onlar onurlandrmak demektir. Onlar buna sevinirler, haz duyarlar. Buna karlk onlarn batl din geleneklerinin ihmal edilmesini salamak kendileri iin znt kayna olur. Bu konudaki gr birliinin dier bir gerekesi de udur. Bu ilke ok sayda sahabi ve tabiin tarafndan eitli kereler ve deiik olaylarla ilgili olarak emredildii ve aka iln edildii halde hi bir yetkili mslman buna kar kmam, bunu yadrgamamtr. Nitekim Buhari'nin bildirdiine gre Kays b. Ebu Hazm yle bir olay anlatyor: Bir defasnda Ebu Bekir Ahmes kabilesinden Zeynep adnda bir kadn ziyarete gitti. Yanna varnca

kadnn konumadn grd. Sebebini sordu, kendisine kadnn hi konumakszn hacc yapmakta olduunu sylediler. Bunun zerine kadna -konu, bu yaptn hell deildir ve cahiliye dnemi adetlerinden biridir- dedi. Bu uyar zerine suskunluk yasan bozup konumaya balayan kadnla Ebu Bekir arasnda u konuma geti: Kadn -Kimsin sen? E.Bekir -Muhacirlerden (Mekkeli mslmanlardan) biri Kadn -Muhacirlerin hangilerinden? E. Bekir -Kurey kabilesinden Kadn -Kureyin kimlerinden? E. Bekir -Ne ok soru soruyorsun! Ben Ebu Bekir'im. Kadn -Allah'n cahiliyeden sonra ortaya koyduu bu yeni dine ballmzn devam neye dayanr? E. Bekir -Bu yeni dine ballnzn devam imamlarnzn doru yoldan ayrlmamalarna dayanr. Kadn -mamlar ne demek? E. Bekir- Sizin kabilenizde emirler veren ve halkn kendilerine itaat ettii bir takm liderler ve ileri gelenler yok mu? Kadn -Evet, var. E. Bekir -te halk tarafndan bata tutulan bu kimselere imam denir. (Buhr, Kitap: Ensarn Hayat Hikayesi, Bab Cahiliye gnleri, H. No: 3824, c. 7, s. 147-148; Feth El-Br.) (Kays b. Eb Hazim El-Becel, Eb Abdullah El-Kf, tabiin'nin nl gvenilir bilginlerindendir. Allah Rasln grd de sylenir. Dorusu udur. Bu zat, Peygambere biat etmek iin gitmi. Fakat onu vefat etmi bulunca halifesi Ebubekir'e biat etmitir. Alt nl hadisci de ondan hadis tahririnde bulunmu. Hudud'da vefat etti, h. 90. Ya bu srada yz gekindi. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 127; biyografi No: 132; Ayrca Tehzib El-Tehzib, c. 8, s. 386-389; Biy. No:689.) Grld gibi, burada hi konumadan durmann hell olmadn ve bir cahiliye adeti olduunu bildiriyor. Byle derken maksad sz konusu hareketi krmak ve horlamaktr. nk her hangi bir hkm cmlesinin arkasndan o hkmn nitelii ifade edilirse bu niteliin sz konusu hkmn sebebi olduu anlalr. Bu kurala gre hacc ziyareti boyunca hi konumamann cahiliye adetlerinden biri olmas nitelii, bu davrann yasaklanmasna gereke olmaktadr. Ebu Bekir hazretlerinin buradaki O bir cahiliye adetidir sznn anlam, o cahiliye insanna zg ve slm tarafndan onaylanmam bir davrant eklindedir. Bu tanmn kapsamna cahiliye insan tarafndan uyulan ve slm tarafndan onaylanmayan btn tapnma adetleri girer, isterse bu adetler el rpma ve slk alma gibi Allah tarafndan aka belirtilen davranlardan olmasn. Bu iki tapnma amal adet hakknda Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Onlarn Mescid-i Haram'dak ibadetleri el rpmaktan ve slk almaktan baka bir ey deildi.

(Enfal, 35) Sz konusu hareketleri Allah'a yaklatrc birer ibadet diye benimsemek, slm'n onaylamam, meru grmemi olduu bir cahiliye adetine zenmektir. Bu arada cahiliye dneminin hacc ziyareti ile ilgili dier adetlerinin balcalar unlardr: hraml kimsenin hep gnete kalmas, hi bir glgenin altna snmamas; normal kyafetle Kbenin evresinde dnlmemesi (tavaf yaplamamas), Harem-i erif dnda yaplan ilerden uzak durulmas ve benzerleri gibi. Cahiliye dneminde bunlar ibadet saylrd, slm geldikten sonra bu adetlerin byk bir ounluunun yasaklanmasna ramen Safa ile Merve tepeleri arasnda yrmek (say) ve bunun gibi bir ka harekete hacc tamamlayan hareketler olarak onaylanmlardr. Yani bu hareketler cahiliye dneminde de ilenmi olmalarna ramen, slm dneminde Allah'a sunulan ibadetler kapsamna alnmlardr. te yandan yukarlarda gzden geirdiimiz ve Buhar'de yer alan halife mer'in eski Iran dolaylarnda oturan mslmanlara: Sakn mriklerin modalarna kendinizi kaptrmayasnz diye seslenen uyarc mektubunu bir daha hatrlayalm. Bu uyan, mslmanlara mriklerin her trl modasn yasaklayan bir genelge niteliindedir. mam- Ahmed'in, Ebu Osman Nehdi'ye dayanarak Msned adl eserinde bildirildiine gre halife mer bir konumasnda yle diyor: gmlek, aba, naln, mest ve alvar giyininiz. Kervanlar karlaynz, yolculukta neeli olunuz. Maadi (tannm eski bir arap by) geleneklerine bal kalnz, hedeflere ok atnz. Lksten acem modalarndan uzak durunuz. Sakn ipekli elbise giymeyiniz. nk Raslllah (salt ve selm zerine olsun) bunu yasaklad ve bize -sadece u kadarc (bu srada elinin iki parman gsteriyordu) dnda ipekli elbise giymeyiniz- buyurmutu. (Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 43; bn Hacer bu hadise yakn baka bir hadisi Ali b. El-Ca'ad, ube yoluyla, smail'den aktaryor. Bkz. Feth El-Bri, c. 10, s. 286 Abdurrezzak da El-Musannefinde Muammer, Katade ve mer aracl ile daha uzun olarak aktaryor. Ancak pek, szcn zikretmiyor. Bkz. El-Musannef, c. 11, s. 85-86H. No: 19994.) Yine mam- Ahmed'in Asm- Ahvel'e dayanarak bildirdiine gre Ebu Osman diyorki: Bizler Azerbaycanda iken halife mer'in yle bir yazs geldi: Ey Utbe b. Ferkad, sakn lkse ve mrik modalarna kaplmaynz. Yine sakn ipekli elbise giymeyiniz. nk Raslllah (salt ve selm zerine, olsun) bize ipekli giymeyi yasaklad ve iki parman bititirip gstererek -sadece u kadarc hari- buyurdu. (Ahmed El-Msned, c. 1, s. 16. Yukarda getii gibi Buhari ve Mslim'de bu hadisin tanklar vardr.) Burada halife mer'in -Allah ondan raz olsun- Maad b. Adnan'dan gelen arap geleneklerine bal kalnarak acemlerin ve mriklerin geleneklerinden uzak durulmasn emrettii grlyor. Yalnz bu ifadenin genel karakterli olduu her halde dikkatlerden kamamtr. Yine halife mer ile ilgili ve Kuds'n mslmanlarca alnndan sonra meydana gelmi olan u olay konumuz bakmndan ok anlamldr. mam- Ahmed'in, Ebu Sinan'a dayanarak Msned adl eserinde anlattna gre Ubeyd b. Adem

yle diyor: (Kuds'n fethinden sonra) bir ara Hattabolu mer'in Kaab b. hbar'a -nerede namaz klmam uygun grrsn?- diye sorduunu iittim. Kaab, mer'e -Eer benim dediime uyacaksan, Byk Ta'n arkasnda klarsn, o zaman Kuds'n tm nnde olur- diye cevap verdi. Hz. mer bu cevaba karlk yle dedi -Yahudilere zeniyorsun, hayr, yle yapmayacam. Tersine ben Peygamberimizin namaz kld yerde klacam- Bu szlerin arkasndan ne kp kbleye dnd ve orackta namaz kld. Arkasndan abasn kararak bununla mabedin zeminini sprd, kendisini gren halk da yle yapt. (Ahmed, el-Msned, c. 1, s. 38. merb. Hattab isnadyla. Ayn hadisi bn Kesir'de zikrediyor: Bkz. El-Bidaye ve El-nihaye, c. 7, s. 58. bn Kesir yle der: Bu hadisin isnad Ziyaeddin El-Makdsi'nin El-Mstahre adl eserinde tercih ettii salam isnaddr. Ayrca bkz. bn Kayym, El-Menar El-Mnif, s. 88-89 haiyesi ile birlikte.) (Asl ad Ubeyd b. Adem'dir. El-Raz, El-Cerh ve El-Ta'dil adl eserinde zikrettiine gre bu rvi mer b. Hattab'dan hadis dinlemitir. Rivayetlerinde sz etmemesine ramen Eb Hureyre'den de hadis naklinde bulunmu. bn Hacer, bn Hibban bu raviyi gvenilir saydm sylyor. Bkz. El-Cerh ve El-Tadil, c. 5, s. 401, Biy. No: 1857; Tacil El-Menfaa, s. 276, Biyog. No: 700.) Burada unu eklemem gerekir. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Mira gerisi Beytlmukaddes mescidinde namaz klmt. Bunu bize Mslim, Enes b. Malik'e dayanarak bildiriyor. Enes'in belirttiine gre Peygamberimiz yle buyuruyor: Bana Burak getirildi. Burak, merkeple katr aras iriliinde beyaz bir binek hayvandr. ki adamn aras gznn grebildii kadardr. Ona binip Beytlmukaddes'e (Kuds'e) geldim. Orada bineimi daha nce peygamberlerin balad halkaya baladktan sonra Mescid'e girip iki rekt namaz kldm, sonra da dar ktm. Bu srada Cebrail, nme biri iki ve br st dolu iki anak getirdi. Ben st dolu ana itim. Bu tercihim zerine Cebrail bana-ftrat semi oldun- dedi. Daha sonra ge yceltildik. hadis devam ediyor. (S. Mslim, H. No: 162, c. 1,8.145; Kitap El-man bab: Allah Raslnn (Mira gecesindeki) gece yry.) te yandan yine sahabilerden Huzeyfe b. Yeman, byle bir ey iitmediini belirterek Peygamberimizin, Beytlmukaddes mescidinde namaz klmadn ileri sryor. Ona gre eer Raslllah orada namaz klm olsayd, mmetine de orada namaz klmak farz olurdu. Grld gibi halife mer burada Kab b. Ahbar' yahudilere zenmekle, yani Byk Ta'a dnerek onlara benzemekle knyor. Geri mslman bu taa doru namaz klmay aklndan geirmez ama, yine de Hz. mer onun arkasnda namaz klmakta burann deimez kble olduuna inanlara benzeme tehlikesi gryor. (Kab b. Ahbar; Kaab b. Mat'i El-Humeyr, Eb shak, Ka'b El-Ahbar olarak tannan bu zat, Muhadramlardandr. Aslen Yemen'li olup daha sonra am'a yerlemitir. Ebbekirin hilafeti srasnda mslman olmu. mer'in zamannda olduu da sylenmektedir. Mslman olmazdan Yahudiydi. Gvenilirdir. Mslim, Ebu Davud, Nesa, Tirmiz, bn Mce kendisinden hadis tahri eylemi. Osman'n hilafeti srasnda ya yz gekin ld. Bkz. Takrb El-Tehzib, c. 2, s. 135, Biy. No: 135; Takrib El-Tehzib, c. 8, s. 438-440, Biy. 793.) Sz buraya gelmiken unu belirtelim ki, halife mer-Allah ondan raz olsun- dier konulardaki rnek tutumuna uygun, salam ve kararl bir siyaset izlemitir. Zaten O, Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) deyimi ile:

Hi bir dahinin gsteremedii stn gayreti ile slm kovasn eli ile azna kadar doldurup tm mslmanlar doyasya suya kandran benzersiz bir kahramandr. (Peygamberimizin, Hz. mer ile ilgili bu vc ifadelerini ieren ve Buhar'nin bildirdiine gre Abdullah b. mer tarafndan rivayet edilmi olan hadisin tamam yledir: Bir gece yle bir rya grdm: Bir sabah vakti ok erken saatlerde Kuleyb kuyusundan su ekiyordum. Az sonra Ebu Bekir geldi ve bir iki kova kadar su kard. ektii kovalar aza kadar dolu deildi, stelik kk boylu idi. Fakat daha sonra gelen mer iri bir kovay kuyuya daldrp dudaklarna kadar dolu vaziyette kard ve herkesi kana kana suya doyurdu. Hi bir babayiit bu ite onun kadar baarl olamamt. Bkz. Sahih El-Buhari, Feth El-Bri, c. 7, s. 41 H. No: 3682, Kitap Sahabilerin Faziletleri; bab: mer b. Hattabn yaam yks, S. Mslim, c. 3, s. 1862; H. No: 2393; Kitap: Sahabinin Faziletleri, Bab: mer'in fazileti.) Gerekten Cenab- Allah (c.c.) onun gl ellerinde slm yceltmi ve kfr ile kafirleri alaltmtr. O bu dosdoru ve dengeli (hanif) dinin ilkelerini oturtmu ve slmn gelimesini snrlayacak her trl engeli ortadan kaldrmtr. Btn bu gayretleri boyunca her zaman Allah'a ve Raslllah'a itaatkr, Allah'n kitabnn izdii snrlara titizlikle saygl, Raslllah'n snneti ile aziz dostu Ebu Bekir'in uygulamalarna bal; Osman, Ali, Talha, Zbeyr, Saad, Abdurrahman b. Avf, Ubeyy b. Kab, Muaz b. Cebel, Abdullah b. Mesud ve Zeyd b. Sabit gibi bilgi ileri grllk ve slma kesin ballklar ile tannm byk sahabilerin uyarlarna riayetkar bir tutum taknmtr. (Zeyd b. Sabit; Sahabi'nin ulularndandr. Asl ad, Talha, b. Ubeydullah b. Amr b. Ka'b El-Kura ElTemimi'dir. Knyesi, Ebu Muhammed olan bu byk zat cennetle mutulanan on bahtiyardan birisidir. lk slama girenlerin sekizincisi ve Ebbekir'in sayesinde slama girenlerden, mer'in belirledii alt kiiden kurulu ra yelerinden biridir. Ayrca Uhud gn Raslllah ile birlikte yerinden ayrlmayan ve O'na gelen oklardan koruyan, bu srada eli olak olan bir sahabidir. Cemel olaynda atlan bir okun kendisine isabeti sonucu ld. (h. 36) Bu srada 64 yanda idi. Bkz. El-sabe, c. 4, s. 229, 230; Biy. No: 4266.) Nitekim yukarda gzden geirdiimiz ve zimmilerce uyulmas gereken artlarn temel ilkeleri onun tarafndan belirlendii gibi, kfirleri devlet grevlerinde kullanmay yasaklayan, hatta bizzat Allah'n aala uratt bu kimselerin tekrar pohpohlanarak yeniden itibar kazanmalarn engelleyen de odur. Bu arada O, baz rivayetlere gre acem kaynakllar bata olmak zere zamannn kfirlii telkin eden zararl kitaplarn yaktrm, bidatlara gz atrmayarak slm geleneinin titiz bir kollaycs olmutur. Bu anlayla acemlerin adal konuma slubundan bile uzak durulmasn salayarak, kfirlere ve slm d evrelere benzeme ve zenme tehlikesi karsnda ne derece duyarl olduunu isbatlamtr. unu da belirtelim ki, Hz. mer tarafndan yerletirilen btn snnetler, hkmler ve yasalar Hz. Osman tarafndan da olduklar gibi benimsenerek uygulamaya konmutu. Bu da Hz. Osman'n bu konularda Hz. mer'le ayn gr paylatn gsterir. Said'in Snen adl eserinde Abdurrahman b. Said'e dayanarak bildirdiine gre Vehb'in babas yle dedi: Hz. Ali, bir defasnda dar kp da elbiselerini omuz balarndan sarktm (sedel) bir gurup grnce -Ne oluyor bu adamlara? Dersanelerinden dalm yahudileri andryorlar- dedi. Ayn szleri bn-i Mbarek ile Hafs b. Gayyas da Halid'e dayandrarak nakletmitir. Yalnz bu ikinci rivayete gre:

Hz. Ali, namaz klarken elbiselerinin uzantsn omuz balarnn zerinden sarktan (sedel) bir gurup grnce -Bu adamlar dersanelerinden dalm yahudileri andryorlar- demitir. (Abdurrezzak, ElMusannef, c. 1, s. 364, H. No: 1423. Beyhak, Snen, c. 2, s. 243, Eb eybe, Musannef, c. 2, s. 259.) Buna paralel olarak bn-i mer ile Ebu Hureyre'den bize ulaan rivayetlere gre, bu iki tannm sahabide bu giyimle namaz klmay ho karlamamlardr. (bn Ebi eybe, El-Musannef, Kitab: Namaz bab: Namazda Sedi'in mekruh olmas, c. 2, s. 259.) Nitekim Ebu Davud, Sleyman-l Ahvel'e dayanarak belirttiine gre Ebu Hureyre: Peygamber Efendimiz namaz klarken elbisenin ucunu omuz bandan aa sarktmay ve az rtmeyi menetmitir. dedi. (Eb Davud, Kitap, Namaz, Bab: Namazda ucu omuzlardan aa sarkan elbiseyi giymenin keraheti. H. No: 643, c. 1, s. 423; Tirmiz, Kitap Namaz, Bab: Namazda Sedlin irkinlii. H. No: 378, c. 2, s. 217; Ahmed El-Msned, c. 2, s. 295-341. Tirmizi ve ahmed, az kapamay zikretmediler. Hakim El-Mstedrek'in Sleyman El-Ehvel, Ata aracl ile Eb Hureyre'den kaydettii bu hadis konusunda yle diyor: Bu hadis Buhari ve Mslim'in rivayet koullarn ierdii iin sahihtir. Yalnz onlar, kiinin namazda azn kapamasn kaydetmiyorlar. ElMstedrek, c. 1, s. 253.) Baz hadisiler bu hkm Mrsel (hadisin ilk ravisi atlanm olarak nakledilmesi) olarak Ata'ya dayandrrlar. Fakat bu konuda Heim, Amir-ul Ahvel-in(139) yle dediini bildiriyor: Ata'ya elbisenin ucunu omuz bandan sarktarak namaz klma meselesini sordum bunu ho grmediini syledi. Kendisine -Peygambere dayanarak m byle diyorsun?- diye sordum. Bana -Evet, Peygamberimizin szlerine dayanarak byle diyorum-(140) diye cevap verdi. (Beyhaki, Snen El-Kbra, c. 2, s. 242 Beyhaki bu haberi Sleyman El-Ahvel ve Ata aracl ile Ebu Hureyre'den kaydediyor. Szckleri Eb Davud ve El-Hakim'in rivayetlerinde getii gibidir. Haimin rivayetinde olduu gibi ravi zinciri munkatdr. Beyhaki diyor ki: Bu hadisin isnad burada munkat' ise de kendisindenbir nceki rivayete bitimesiyle kuvvet kazanr. Ayrca bkz. Abdurrezzak, El-Musannef, c. 1, s. 365, H. No: 365.) (Amir b. Abdulvahid El-Ahvel, El-Basr iin bn Hacer: Doru szldr. Ancak, hata eder, altnc kuak ravilerdendir. der. Ahmed, Hadiste kuvvetli deildir, bn Main rivayetleri sakncaszdr, Ebu Hatim, gvenilirdir, naklettii haberi almada her hangi bir saknca yoktur. der. Bkz. Takrib ElTehzib, c. 1, s. 389, Biy. No: 59, El-Cehr ve El-Ta'dil c. 6, s. 326-327; Biy. No: 1817.) Burada u noktay hatrlatmak gerekir ki, Tabiin, eer kuandan olan bir mslman'n rivayet ettii bir hadise dayanarak bir fetva verirse, bu durum, onun hadisi gvenilir bulduunu gsterir. Bununla birlikte baka kanallardan gelen baz rivayetler burada ad geen Ata'nn namazda elbisenin ucunu omuz bandan sarktmay sakncal grmediini, hatta kendisinin byle bir klkla namaz klm olduunu bildiriyor. (Haberi Eb Davud bn Cureyh'den kaydediyor ve yle diyor: Atay okluk omuzlarndan sarkan elbiseyle grrdm. S. Ebi Davud, c. 1, s. 424, H. No: 644. Beyhaki yle anlatyor Bize anlatldna gre Ata b. Rebah konuyla ilgili hadisi unutmu ya da bu eylemi byklenmek iin yapmyormu gibi, elbiseyi omuzlarndan sarktarak namaz klard. Snen El-Kbra, c. 2, s. 242. Abdurrezzak da yle zikrediyor Atay namaz srasnda, elbiseyi omuzundan sarktarak namaz klarken grdm. Bkz. El-Musannef, c. 1, s. 362, H. No: 1408.) Belki bu olay yukardaki hadis kendisine ulamadan nce olmu ve sz konusu hadisten haberdar

olunca bu sz ve davranndan dnmtr. Bir baka ihtimal de hadisi unutmu olmasdr. Bu konu ile ilgili mehur bir tartma var ki, o da udur. Acaba her hangi bir hadisi rivayet eden ahsiyetlerden birinin hadise ters decek ekilde hareket etmesi, bu kimsenin rivayetini zedeler, deerden drr m? Bata Ahmed b. Hanbel olmak zere ou alimlerin mehur grlerine gre hadisi rivayet edenin byle bir hareketi, onun rivayetini zedelemez. nk, adamn hadise ters den davrannn hadisi zayf kabul etmesi dnda bir baka gerekesi olabilir. Nitekim Abdr-rezzak'n belirttiine gre, sahabilerden bn-i Mesud'un olu Ebu Ubeyde babasnn elbise ularn omuz bandan sarktarak namaz klmay ho grmediini bildirmitir. (Abdurrezzak, El-Musannef, c. 1, s. 364, H. No: 1417; Beyhk, Snen El-Kbra, c. 2, s. 243; Beyhaki u aklamada bulunur Bu haberin naklinde Ber b. Rafi, tek kald iin, kuvvetli deildir.) (Ebu Ubeyde: Bu zat Ebu Ubeyde bn Abdullah b. Mesud'dur. Basl nshalarda bn Mesud eklemesi yaplm. Knyesiyle nldr. Kfeli nc kuak ravilerdendir. H. 80 de vefat etti. Bkz. Takrib, c. 2, s. 448, Biy. 86.) Fkh alimlerinin ounluu da bu klkla namaz klmay mekruh sayyorlar. Ebu Hanife, afii ve gvenilir rivayete gre Ahmed b. Hanbel bu grtedirler. Fakat Ahmed b. Hanbel'in bu konudaki eitli rivayetleri badatrmak ve bu mekruhluun normal d klklarla namaz klmaktan kaynaklandn vurgulamak amac ile dtaki elbiseyi deil, i elbiseyi anlatlan ekilde sarktmay mekruh sayd da rivayet edilmitir. (Ebu Hanife; Numan b. Sabit El-Temimi El-Kf adndaki bu bilgin, hukukta stn, drt nemli mezhep sahiplerinin birincisidir. Gvenilir, bilgin, zhd ve vera ehlidir. Abbas krallarndan Mansur kadlk makamna getirmek istemi kendisini fakat vera'ndan dolay evet dememi. Bu byk zat 150 ylnda vefat etti. Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 10, s. 107-108. Zerkel El-Alam, c. 8, s. 36.) (afii; Muhammed b. dris b. Abbas b. Osman b. Saf (afi) adna kurulan, afi mezhebinin lideridir. Drt byk imamdan biridir. 204 ylnda 54 yanda ld.) Bu arada unu da belirtelim ki, anlattmz ekilde elbise ularn sarktmann namaz bozacak bir haram olup olmad da tartlmtr. bn-i Musa bu konu ile ilgili olarak: Eer bir kimse bu klkla namaz klarsa, namazn yeniden klmak zorunda olup olmad hususunda iki eliik gr varsa da bu grlerin daha doru olan namaz iade etmesinin gerekmedii eklindeki grtr diyor. Ebu Bekir Abdlaziz de bu klkla namaz klan kimsenin eer avret yerleri almam ise, namazn iade etmesinin gerekmeyeceini savunuyor. Ayrca bu klkla namaz klmann mekruh olmadn ileri sren fkh bilginleri de vardr. (Ebu Bekir Abdlaziz; Abdulaziz b. Cafer b. Ahmed b. Yezdan b. Maruf, Hanbeli mezhebinin byk bilginlerindendir. slam hukukuyla ilgili bir ok zgn grleri ve tercihleri vardr. El-af, ElMukni, Tefsir El-Kur'an, Zad El-Msafir, El-Tenbih ve baka eserleri var. Hukukuluu yannda ver'a ve zhd sahibiydi de. 363'de 78 yanda ld. Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 2, s. 119-127; Biy. No: 611.) mam- Malik'in gr bu yoldadr. (Bkz. bn Kasm, El-Mdevvene El-Kbra, c. 1, s. 108.) Sz konusu giyim eklini ifade eden Sedel deyimi, elbise ularnn bir tek omuz bann zerinden

sarktlmas demektir. Ahmed b. Hanbel bu deyimi byle aklyor ve bu giyim tarznn mekruh oluunu onun yahudi adeti olmasna balyor. Nitekim o diyor ki: Ebu Abdullah'n belirttiine gre Sedel elbisenin ularndan birinin br ula st ste bindirmeden sarktlmasdr. Bu klk, bir yahudi adetidir ve bu yzden bu ekilde namaz klmak mekruhtur. Bu konuda Salih b. Ahmed unlar sylyor: Babama -namazda sedel nasl olur?- diye sordum. Bana -giyilen elbisenin iki ucu biribiri zerine getirilmez ise, bu sedel olur- diye cevap verdi. Alimlerin ounluu sedeli bu ekilde tanmlyor. Bu arada Ebul Hasan Amid ile bn-i Akil'n: Sedel elbisenin ayaklan tamamen kapatp yerlerde srnecek ekilde uzatlmasdr diyerek bu deyimi, yasak bir davran olan elbise ularn yerde srnecek ekilde uzatma anlamnda anlamalar fkh alimlerinin ounluunun tarifine ters den bir yanlgdr. Geri elbiseyi ayaklarn altna kadar uzatp, yerlerde srklemek alimlerin gr birlii ile yasak bir harekettir. Bununla ilgili hadisler imdiki konumuzla ilgili olanlardan ok daha fazla saydadr. Buna gre bu kesinlikle haram bir harekettir, fakat sedel deyiminin ifade ettii giyim tarz bu deildir. (Ebul Hasan Amid; Ali b. Muhammed b. Abdurrahman El-Baddi, El-midi, nl hukuku, Kad Eb Yala'nn dostlarndandr. Ayrca ann nl Hanbeli hukuk alimlerindendir. zgn yaptlar: Umde El-Hadr ve Kifaye El-Msafir. 467'de vefat etti. Bkz. Zeyd Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 8, 9.) (bn-i Akil; Ebu El-Vefa Ali b. Akil b. Muhammed b. Akil b. Ahmed, Hanbeli Hukuk bilginlerindendir. 431 ylnda dodu. Hukuk ve hukuk metolojisi konusunda dengi yoktu. Bu konularla ilgili bir ok zgn yapt vardr. En nlleri; Kitap El-Fnun F etta El-Ulm. Bu eseri ikiyz cildi akndr, El-Fusul, El-Mfredat, Umde El-Edille, El-rad ve Nefy El-Tebih vb. mam Ahmed; ve grlerini savunanlardandr. Bazlar onu, bidat grler ileri srmekle sular. Dnd ve tevbekar olduu da sylenir. 513 ylnda vefat etti. Bkz. El-Zeyl Al Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 142-163, Biy. 66.) Bizim buradaki amacmz bu konunun detaylarn aratrmak deildir. Bizim maksadmz Hz. Ali'nin -Allah yzn aartsn- elbisesinin ucunu bu ekilde sarktanlar yahudilere benzetmesini ve bu kln ho olmayn bu sebebe balamasn vurgulamaktr. Bundan kolayca anlalabilir ki, yahudilere benzemek ilk dnem mslmanlarna gre kesin ve tartmasz bir sevimsizlik (mekruhluk) gerekesi idi. lerdeki sayfalarda Hz. Ali'nin -Allah yzn aartsn- yahudilerin uslbu ile konumay ho grmeyen ve buradaki grn destekleyen szlerini de nakledeceiz. imdi yukardaki hadiste namazda az rtmeyi yasaklayan hkme yeniden deinelim. Baz alimler bu yasan gerekesi olarak bu hareketin ateperestlerin atee tapnrken byle yapm olmalarn ileri sryorlar. Buna gre namazda elbisenin ucunu sarktmakla, az rtmenin bir arada anlmasnn hikmeti meydana kyor ki, bu ortak hikmet her iki hareketin kfirlere benzemeye yol amasdr. Ayrca her iki hareketin ho karlanmaynn baka sebepleri de vardr. Bilindii gibi belirli bir hkmn birden ok gerekesi olabilir. Bu saydmz rnekler raid halifelerden alnmtr. Halifelerin dnda kalan dier sahabilerin sz ve davranlarnda da bu konuda bir ok deliller vardr. Mesel sahabilerden Huzeyfe b. Yeman'n yukarda deindiimiz szlerini bir daha hatrlayalm. Hani bu nl sahab bir dn treni vesilesi ile arld bir evde bir acem adetinin yaadn grnce:

Kim bir kavme zenir, benzemeye alrsa, onlardan olur. diyerek geri kmt. Yine Ebu Muhammed'in, krime'ye dayanarak bildirdiine gre adamn biri sahabilerden bn-i Abbas, kendisine: Hukna yaptrabilir miyim (yani byk abdest yolundan ila alabilir miyim?) diye soran birine: Evet yaptrabilirsin. Fakat mriklerin adetine uyarak avret yerlerini amadan yapabilirsin. diye cevap verdi. bn-i Abbas'n: Mriklerin adetine uyarak sz srf bu olayla ilgili bir snrlama deil, genel karakterli bir ifadedir. Bu arada Ebu Davud'un, Yezid b. Harun'a dayanarak bildirdiine gre Haccac b. Hassan yle diyor: Bir defasnda aabeyim Mure ile birlikte sahabilerden Enes b. Malik'i ziyaret etmeye girmitik. Ben o srada kk yata idim. Aabeyimin anlattna gre salarm ikiye ayrlp rg halinde uzatlmt. Enes b. Malik bam okayp, beni sevdikten sonra -Bu rgleri ya kesin veya ksaltn. nk bu yahudi adetidir-dedi. (Snen Eb Davud, Kitab El-Tereccl, Bab: Ruhsata dein hadisler. H. No: 4197, c. 4, s. 412.) (Ebu Muhammed; El-Hasan b. Muhammed b. El-Hasen b. Ali, Ebu Muhammed El-Hallal, Badatl bilgili ve erdemli birisidir. H. 352'de dodu. Bir hayli eserleri vardr. Bir ka, Ahbar El-Sekale, ElMecalis El-Ar. Bkz. Zerkel el-lam, c. 2, s. 212.) (krime El-Berber, Ebu Abdullah El-Meden bn Abbas'n azatlsdr. Asl berber'dendir. Tab'nin byk bilginlerindendir. zellikle Tefsir bilimi konusunda hayli derindir. Ayn zamanda bn Abbas'n nl rencilerindendir. Harici ve Saferiye bit'atlerine uymakla sulanr. Dier hadis bilginleri gvenilirliini onaylyorlar. rnein bn Hacer der ki: Tefsir bilminde bilginlii kantlanm, gvenilir birisidir. bn mer'den yalan haber naklettii saptanm deildir. Ayrca bit'atlda kantlanmamtr. nc kuak, ravilerden olan bu zat hic. 107'de vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 36, Biy. No: 277; Tehzib El-Tehzib, c. 7, s. 263-273; Biy. 475.) (Haccac b. Hasan El-Kayst El-Basri'yi Ahmed, bn Main ve bn Hibban gvenilir ravilerden sayyor. Nesai ise, beinci kuak, ravilerden olan bu zatn rivayetlerinde her hangi bir saknca yoktur diyor. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 152; Biy. 150.) Grld gibi Enes b. Malik erkeklerin rgl sa uzatmasn, yahudi adeti olduu gerekesi ile yasaklyor. Her hangi bir yasa belirli bir gerekeye dayandrmak o gerekenin ho bir ey olmadn ve olmamasnn istendiini gsterir. Bundan anlalr ki, yahudi adeti sa biimi gibi basit bir-konu ile ilgili olsa bile, varl istenmeyen bir eydir. Biz de zaten bu ilkeyi vurgulamak istiyoruz. Ayn ekilde bn-i Ebu Asm'n(154) bildirdiine gre Hz. Muaviye yle diyor: Mezarlar toprak seviyesinde brakmak snnet gereidir. Yahudiler ile hrstiyanlar mezarlarn toprak dzeyinin zerine karrlar. Sakn onlara benzemeyiniz. (Raviler, gvenilirdir.) (bn-i Ebu Asm; Ahmed b. Amr b. Eb Asm El-Dahhak b. Muhalled El-eyhn, El-Basr, gvenilir hadis ezbercilerinden olup, Salih b. Ahmed'den sonra Isfahan kadlarnn reisidir. Bir ok nl eseri vardn Bir ka: El-Snne (basldr) El-Ahad El-Mesn, El-Diyat, El-Evil ve b. 287 ylnda vefat etti. Knyesi: Ebubekir'dir. Bkz. bn Kesir, El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 11, s. 84, Zerkeli, El-lam, c.

1, s. 189. Muaviye bu szleri sylerken una dayanyor: Mslim'in bildirdiine gre sahabilerden Fuddale b. Ubeyd bir gn bir mezarn toprak seviyesinde tutulmasn istedikten sonra bu isteinin gerekesini belirtmek zere: Vaktiyle Peygamberimizin, mezarn toprak seviyesinde tutulmasn emrettiini iitmitim. dedi. ( Mslim, H. No: 968, c. 2, s. 666; Kitap Cenazeler, Bab: Kabirleri toprak dzeyinde tutmay emreden hadisler.) (Fuddale b. Ubeyd; Byk sahabilerden olan Fudale b. Ubeyd b. Nafiz b. Kays b. Suheyb El-Ensri El-Evsi, ilk mslmanlardan olmasna ramen Bedir'de bulunmad. Daha sonra Uhud, am'n ve Msr'n kurtarlmas gibi dier hareketlerde bulundu. Savalarda komutanlk yapt. Muaviye onu Ebi El-Derda'dan sonra Dimak Valilii'ne atad. 53'de vefat etti. Bkz. El-sbe, c. 3, s. 206, Biy. No: 6992.) te yandan Mslim'in Ebu Heyyac Esediye dayanarak bildirdiine gre Hz. Ali -Allah yzn aartsn- yle diyor: Peygamber Efendimiz bana rastladm toprak seviyesinden yksek her mezar ykmam ve grdm her ant ortadan kaldrmam emretti. (S. Mslim, c. 2, s. 666, H. No: 969, Kitab Cenazeler; Bab: Kabirleri yer dzeyinde tutmay emreden hadisler.) Bu konu ile ilgili olarak -inaallah- ilerdeki sayfalarda Amr b. As'n olu Abdullah'n u szlerini nakledeceiz: Kim mriklerin beldelerinde ev yapp oturur ve lnceye kadar onlarn Nevruz ve Mihrican trenlerini kutlarsa, Kyamet gn Maherde onlarla birlikte olur. (Beyhaki, Snen El-Kbra, c. 9, s. 234.) Bu arada Buhari'nin Mesruk'a dayandrarak bildirdiine gre Hz. Aye -Allah ondan raz olsun- elleri bele koyarak namaz klmann mekruh olduunu bildirmi ve bunun gerekesini belirtmek zere Yahudilere benzemeyiniz demitir. (Abdrrezzak, El-Musannef, c. 2, s. 273-274; H. No: 3338; Kitap Namaz, Bab: Adamn namaz srasnda ellerini beline koymas.) Yine Said'in bildirdiine gre Abdurrahman b. Zueyb diyor ki: Bir gn bn-i mer'le birlikte Cuhfe'de birmescide girmitik. erde Ibn-i mer'in gzne geometrik ekilli baz stun balklar iliti. Bunlar grnce hemen dar kt ve bir yerde namaz kldktan sonra, Mescidin sorumlusu ile grerek kendisine unlar syledi: Sorumlusu olduun mescidde u ekilleri grdm ve onlar cahiliye dneminin dikili talarna benzettim. Hemen syle de onlar krversinler. (bn Eb eybe, Musannef, c. 1, s. 309. Burada geen anlam, bir nass niteliinde olduunu ifade etmez.) (Abdurrahman b. Zueyb; smail b. Abdurrahman b. Zeyb El-Esed adndaki bu raviyi Eb Zer'a, bn Sa'd Dare Kutn ve bn Hibban gvenilirler arasnda sayyorlar. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 1, s. 312, 313, Biy. No: 570.) Ayn ekilde yine Said'in bildirdiine gre sahabilerden bn-i Mesud -Allah ondan raz olsunPencereleri ve duvar balklar kemerli mescidlerde namaz klmaktan holanmaz ve Bu usul

kiliselerden alnmtr. Ehl-i kitaba zenmeyiniz. derdi. (Bkz. bn Ebi eybe, El-Musannef, c. 1, s. 59. Ayn haberi El-Bezzar, Hasen bir isnadla El-Bezzar'dan aktaryor: Bezzar, Kef El-E'ar, c. 1, s. 210, H. No: 416.) Nitekim Ubeyd b. Ebu Cad'a(164)gre Peygamberimizin sahabileri: Mescidlerin pencere ve duvar balklarnn kubbeli yaplmas Kyamet almetlerindendir. demilerdir. (Abdrrezzak bu haberi Sevri, Yezid b. Ebi Ziyad, Ubeyd b. Eb El-Ca'd El-Eca, Kab'dan yle dediini naklediyor: Son zamanda bir toplum gelecek imarlarn eksik yapacaklar, mescitleri ssleyecekler. Ve oralarda Hristiyanlarn kiliselerde edindikleri gibi mihrablar edinirler. El-Musannef, c. 2, s. 413, H. No: 3903, Beyhki snen El-Kbra, c. 2, s. 439.) (Ubeyd b. Ca'd El-Gatafani, bn Hacer'in Zikrettiine gre nc kuak ravilerinden, doru szl birisidir. bn Hibban da gvenilirliini onaylyor. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 542, Biy. No: 1539; Hlasa El-Tehzib s. 254.) Sahabilerden bize gelen bu tip rivayetler oktur. Burada naklettiimiz olaylarn ve belgelerin bir ksm hemen hemen herkes tarafndan bilinen eylerdir. Szn ksas; kfirlere ve genel olarak yabanclara zenmenin doru olmad konusunda sahabilere dayandrdmz aklamalarn yanl olduunu syleyen hi bir ilim adamna rastlam deilim. Yalnz bu aklamalarda sz geen baz meseleler zerinde deiik yorumlar ve farkl grler vardr ki, bunlarn detayna inmenin yeri buras deildir. stelik belirli baz meseleler hakknda gr ve yorumlar farkl olan bu kimseler mslmanlarn Kitaba ve snnete sk ekilde bal olmalar gerektii ilkesinde ayn gr paylayorlar. Bundan anlalyor ki, bu kimseler de kfirlere ve yabanclara benzemenin doru olmadn savunan ounlukla temelde fikir birlii halindedirler. cma- mmetin bu konudaki gr birliini gsteren nc bir delil de gerek ilk dnem alimlerinin ounluunun ve gerekse mezheb imamlar ile arkadalarnn baz yasaklara gereke olarak kafirlere veya genel olarak yabanclara ters dme gereini belirtmeleridir. Bu alandaki rnekler saylamayacak kadar oktur. Fkh ilmi ile az veya ok ilgilenen herkes bu rneklerin mutlaka bir kana rastlamtr. Bu da iyice dnp deerlendirilince bizi, mezhep imamlarnn kafirlere ve yabanclara benzemeyi yasaklayp, onlara ters dmeyi hep birlikte emrettikleri hususunda kesin bilgiye gtrr. Daha nceki sayfalarda eitli alimlerin szlerinden derlemi olduum rneklere ilve olarak imdi burada gnmzde geerli olan mezheblerin imamlarndan baz rnekler hatrlatmak istiyorum. Bu rneklerden biri udur: Bilindii gibi Hanefi mezhebinin temel yaklamna gre namazlar biraz geciktirerek klmak vakit girer girmez hemen klmaktan daha makbuldr. Yalnz bu hkmn baz istisnalar vardr. Bulutlu gnlerin namazlar ile k mevsiminin le namazlar gibi. Bunun tersini dnen baka baz alimlere gre de temel prensip namazlar vakitleri girer-girmez klmaktr. Fakat bulutsuz k gnleri dndaki gnlerin sabah, ikindi, yats ve le namazlar bu hkmden mstesnadr. Ama normal olarak namaz geciktirerek klmay tercih eden Hanef alimleri: Akam namazn vakti girer-girmez klmak mstahab'dr derler. nk bu mezhebin alimlerine gre yahudilere benzemeye yol atndan dolay akam namazn

geciktirerek klmak mekruhtur. Bu konuda dier mezheplerin imamlar da ayn grtedirler. Ve daha nce deindiimiz gibi hepsi ayni gerekeyi ileri srmektedirler. Yine Hanefi mezhebine gre Kitab ehline benzemeye yolat gerekesi ile kemer nnde secde etmek mekruhtur. mam- Ahmed ile arkadalarnn yaygn gr de bu yoldadr. Ayrca bata bn-i Mesud olmak zere baz sahabiler de bu noktay vurgulamlardr. (Bkz. Muni, El-erh El-Kebir, c. 2, s. 47) Buna karlk Hanef alimleri: Duvarda asl mushafa veya klca kar secde etmenin sakncas yoktur, nk bunlara tapnld grlmemitir. diyorlar. Bu szlerden, bu iki ey dndaki nesnelere kar secde etmenin mekruh sayld anlalyor. Bu arada resimli bir yayg zerinde namaz klmann da sakncas yoktur. nk bu durumda resim hor grlmekte, aalanmaktadr. Fakat dorudan doruya resim zerine secde edilmez. nk bu hareket resme tapmay andrr. Tpk bunun gibi resimli elbise ile namaz klmak da, zerinde put tayanlara benzemeye yol at iin mekruhtur. Fakat eer bu resimler cansz varlklara ait olursa, byle varlklara taplmad iin, byle bir elbise ile namaz klmak mekruh olmaz. Yine Hanef mezhebine gre pheli gnde (yani Ramazann ilk gn olup olmad belli olmayan gnde) Ramazan niyeti ile oru tutmak mekruhdur. nk byle yapan kimse Allah tarafndan emredilmi olan oru sresine kendi kafalarndan ilve yapm olan Kitab ehline (hrstiyanlara) benzemi olur. Yine bu mezhebe gre hacc srasnda Arafattayken gne batnca nde imam ve arkada cemaat olmak zere btn hac adaylar Arafattan yola karak Mzdelife'ye varrlar. nk bu davranlar ile bu konuda cahiliye dnemi mriklerine ters dm olurlar. Yine bu mezhebe gre altn ve gm kablarda yemek yemek, iecek bir ey imek, yalanma veya koku srnmek kadn-erkek hi kimse iin caiz deildir. nk bu konudaki yasaklayc delillerin varl yannda bu hareket, mriklerin adetlerine zenmek ve lks dknleri ile mriklere benzemek anlamna gelir. (Bkz. Muni, El-erh El-Kebir, c. 10, s. 344.) Yine bu mezhebin ba imam olan Ebu Hanife ipekli elbise giyinmeyi, yere ipekli yayg yaymay, byle bir yaygy duvara asmay ve ipekli yorgan rtnmeyi yasaklamtr. Onun rencileri olan Ebu Yusuf ile Muhammed bu yasan gerekesini aklarken: nk bu acem hkmdarlarnn ve zalim krallarn adetleridir ve bylelerine benzemek haramdr. Nitekim halife mer -Sakn acem modalarna kaplmaynz- diyor. demilerdir. ( Bkz. El-Rdani El-Hidaye erh Bidaye El-Mbtedi, c. 4, s. 81.) (El-Kad Eb Yusuf un asl ad, Yakup b. brahim b. Habib El-Ensar'dir. Eb Hanife'nin rencilerindendir. 113 ylnda doan bu alimi, Reid kad tayin etti. 182'de ld. Bkz. Vefeyat ElAyan, c. 6, s. 378-388. Biy. No: 824.) (Muhammed bin el-Hasan Vakid El-eybn, Ebu Abdullah, Ebu Hanife'nin rencilerindendir. Erdemli bir hukuk, bilginidir. eitli zgn eserleri vardr. 132 ylnda dodu 189'da ld. Bkz. Age., c, 4, s. 184-185, Biy. No: 567. Fevaid El-Behiye F Teracim El-Hanefiye, s. 163.) Cami-us sar adl eserde bildirdiine gre ad geen mam- Muhammed: sadece gm yzk tanabilir demitir. ( Bkz. El-Rdani El-Hidaye erh Bidaye El-Mbtedi, c.

4, s. 82.) Bundan anlalyor ki, Hanef mezhebine gre ta, demir veya bakr yzk kullanmak haramdr. nk bu mezhebin imamlarnn delil gsterdii bir hadise gre Peygamber Efendimiz -salt ve selm zerine olsun- bir defasnda parmanda bakr yzk tayan birini grnce: Bana ne oluyor ki, senden put kokusu alyorum ve baka bir defasnda parmanda demir yzk bulunan birine rastlaynca da: Bana ne oluyor ki, senin zerinde bir cehennem ss gryorum. buyurdu. Hanef mezhebinin ileri gelenlerinin szlerinde verdiimiz bu rneklerin benzerleri oktur. (Bu hadis Abdullah b. Breyde'den gelmektedir. Ravinin babas naklediyor: Adamn biri parmanda pirinten bir yzkle Allah Rasl'ne geldi. Bunun zerine Allah Rasl ona: Bana ne oluyor, senden put kokusu alyorum. adam o yz atyor. Sonra bir zaman gene ayn adam elinde (parmanda) demir yzkle geliyor. Bu kez Allah Rasl: Bana ne oluyor, sende cehennem ss gryorum. diyor. Adam onu da atyor. Ve Allah Rasl'ne yle diyor: Ey Allah'n elisi kullandm yzk neden yaplm olsun (veya neden yaplm yzk kullanaym) dedi. Allah Rasl bir miskal (468 gr. Msr llerine gre) gemiyen demirden yaplma bir yzk kullan cevabn verdi. Ebu Davud, c. 4, s. 428^429; H. No: 4223, Kitap Yzk; Bab: Demirden yzk kullanmaya degin (ait) hadisler. Tirmiz, c. 4, s. 248, H. No: 1785; Kitap Giyim, Bab: Demir yzk kullanma. Tirmiz: 'Abdullah b. Amr'dan alnan bu hadis, gariptir' diyor. Nesi, c. 8, s. 1467, Kitap Ss, Bab: Gmten yaplan yzn arlk ls. bn Hibban hadisi tashih ediyor H. No: 1467. imam El-Beav'den erh El-Snne, adl eserinde bu hadisi kaydediyor, c. 9, s. 121-122. Ve hadisin isnad gariptir, diyor.) Maliki mezhebinin bu konudaki duyarlna gelince bunun rnekleri Hanef mezhebindekinden daha oktur. yle ki, bn-i Kasm'n Mudevvene adl eserde belirttiine gre bizzat mam- Malik: Farsa ile niyet ederek ihrama girilemeyeceini, bu dille dua ve yemin edilemeyeceini(174) sylyor ve bu hkmn gerekesini aklarken halife mer'in -Allah ondan raz olsun- acemler gibi konumay yasaklayarak bunu bozgunculuk olarak nitelendirdiini belirtiyor. (Bkz. El-Mdevvene, bn Kasm, c. 1, s. 62, 63.) (bn-i Kasm; Abdurahman b. El-Kasm. b. Halid b. Cnade El-Itki, El-Msri, Ebu Abdullah, hukuk blmnde nc olgun kiilik sahibi birisidir, . Malik'in nl rencileri arasndadr. El-Mdevvene adl yaptnda m. Malik'in grlerine yer vermitir. bn Hacer, El-Takribinde 10'uncu kuak ravilerin gvenilirlerindendir.' der. 291 ylnda vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 495, Biy. No: 1079; Zerkeli, El-Alam, c. 3, s. 23.) Yine Malik'ye gre tek bir dikili tan bulunduu bir yol kenarnda namaz klmak mekruhtur. Fakat yol kenarndaki iaret talar birden ok olursa bunlarn yannda namaz klmak sakncal olmaz. (Bkz. El-Mdevvene, bn Kasm, c. 1, s. 63. ve c. 1, s. 109.) indekiler nc Blm

 Hkmdara Dahi Ayaa Kalkmak Ho Grlen Adetlerden Deildir Yine bu imama gre yahudi ve hrstiyanlarn cumartesi ve pazar gnleri tatil yapmalarna zenerek Cuma gn almamak (tatil yapmak) mekruhtur. (Age, c. 1, s. 1541. Malik yle diyor: Allah Rasl'nn yoldalarndan bana ulaan bilgiye gre onlar Yahudi ve Hristiyanlarn pazar ve cumartesi gnleri tatil yaptklar gibi cuma gn ileri brakp tatil yapmay irkin gryorlard.) Mslman yallara hrmetkar davranmak Allah'a hrmet etmenin bir parasdr (Hadisi Eb Davud Snen'inde Eb Musa El-E'ar'den kaydediyor. Allah Rasl buyurdu: Mslman yallara saygl davranmak, Allah'a saygl davranmak gibidir. Kitap Edep, Bab: insanlara konumlarna gre davranmak. H. No: 4843; c. 5, s. 174. Ravilerden Ebu Kenane mehuldr. Muaviye b. Kurre olduu syleniyorsa da bu sav, kantlanm deildir. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 466, Biy. No: 21. Geri kalan raviler gvenilirdir.) eklindeki bir szn deerlendirilii srasnda mecliste bulunanlardan birinin: Fazilet ve bilgice stn bilinen birine kalkp yer vermek hakkndaki grn nedir? biimindeki bir sorusuna mam- Malik: Bunu ho grmem, fakat byle birine skarak yer amann sakncas yoktur. diye karlk vermitir. Yine ona gre kocas ieri girince kadnn ayaa kalkmas ve ei oturuncaya kadar dikilmesi zalim hkmdarlarn evresinde gelenekleen kt bir adettir. Nitekim zamanmzda halkn yanlarna gelmesi beklenen hkmdar gzetledikleri ve uzaktan grlnce ayaa kalktklar grlyor. Bu hareket slm geleneklerinden olmad gibi kendilerine benzemememiz gerektii belirtilen yahudilerin, hrstiyanlarn ve genel olarak yabanclarn adetlerindendir. afi mezhebinin ileri gelenleri de elimizdeki kaynaklarn gsterdiine gre, dier mezheplerin yetkilileri gibi bu ilkeye byk bir nem vermilerdir. rnek verecek olursak onlardan gnein douu ve bat gibi namaz klmann yasakland vakitlerde namaz klmann yasakln gerekelendirirlerken bu saatlerde ateperestlerin gnee taptklarn belirtmiler ve delil olarak: Bu an, kfirlerin gnee secde ettikleri andr eklindeki hadisi gstermilerdir. Yine bu ilkeyi gzeterek Ramazan geceleri sahuru mmkn olduu kadar geciktirmek gerektiini savunan Malik'ler:

nk bizim orucumuzla yahud ve hnstiyanlarn orucu arasndaki fark budur demilerdir. Yine bu dnceden hareket ederek, klk ve kyafette erkeklerin kadnlara ve kadnlarn erkeklere benzememesi gerektiini belirtmilerdir. te yandan bu mezhebin Arafat'daki vakfe konusunda benimsedii gr de bu ilkeden kaynaklanr. Bilindii gibi mrikler slm ncesi dnemde gne batmadan nce vakfeye dururlar ve ertesi sabah gne doduktan sonra Arafat'dan topluca ayrlrlard, slmiyet bu konuda onlara ters dmek amac ile gne batmadan nce Arafat'a kp, ertesi sabah gnein douunun az ncesine kadar vakfe yapmay emretti. Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) Mriklere ters dnz, onlara uymaynz ve Bizim geleneklerimiz mriklerin geleneklerine ters der buyurdu. Yine bu mezhebe gre zimmilere (gayri mslimlere) koulacak artlardan biri onlar klk-kyafet bakmndan mslmanlara benzemekten alkoymaktr. Bylece mslmanlarn da onlarn klkkyafetlerini taklit etmeleri nlenerek mslmanlarla kfirler arasnda grn farkll salanmas amalanmtr. Bu mezhebin baz ileri gelenleri bu konuda daha da titiz davranarak bidatlara zg davranlarda onlara benzemeyi bile yasak saydlar. sterse sz konusu davran asl itibar ile snnet olsun. Bu tutumun rnei mezarlarn zerini tmsek yapmamaya armalardr. afi mezhebinin bu konudaki yaygn gr mezarlarn zerini dmdz yapmann daha iyi olduu eklindedir. Hanef ve Hanbeli mezheblerine gre mezarlarn stn hafife tmsek yapmak daha iyidir. Fakat szn ettiimiz afi yetkililerine gre yaadmz gnlerde mezarlarn zerine biraz toprak yarak onlar tmsekletirmek gerekir. nk zamanmzn Rafz'leri mezarlar dz tutmay kendilerine zg bir adet haline getirdikleri iin, mezarlar dmdz yapmak kendilerine zg bir davranta onlara benzemek olur. (Bkz. El-Muni El-erh ve El-Kebir, c. 2, s. 385.) Dier baz afi ileri gelenleri ise Biz mezarlarmz dzleriz. Biz dzlemeyi adet haline getirince, bu hareket onlara zg bir zellik olmaktan kar grn savunmulardr. Her iki gurup da bidatlara zg adetlerde onlara benzememek gerektii konusunda ayni gr tayorlar. Fakat mezarlarn zerlerini dz yapmann bidatlara benzemeye yol ap amayaca hususunda farkl dnyorlar. Dnelim ki bu duyarllk bidatlara benzeme konusundadr. Acaba bu yetkililerin kfirlere benzeme konusunda ne dnmeleri beklenir, onu varn siz dnn. Bu ilke ile ilgili mam- Ahmed (Hanbeli) ile arkadalarnn gsterdikleri duyarla gelince bunun rnekleri saylamayacak kadar oktur. Daha nceki sayfalarda mam- Ahmed'in: Kim bir kavme zenirse, benzemeye alrsa onlardandr, Byklarnz ksaltp sakallarnz uzatnz, sakn mriklere benzemeyiniz ve Onlar (altn ve gm kablar) dnyada onlarn, ahirette sizindir. hadislerini aklarken bu konudaki hassasiyetinin baz rneklerine hep birlikte ahit olmutuk. mam bu konudaki bir konumasnda unlar sylemitir: nsann yallk grntsn deitirmesi ve kfirlere benzememesi ne kadar houna gider (Nisbr, c. 2, s. 148.)

te yandan bir dostuna: salarn boyatp yahudilere benzemez olman isterim.(Nisbr, Mesail-i mam Ahmed, c. 2, s. 148.) dedii ve Ateperestlerin adetlerindendir diyerek enseyi tra etmeyi mekruh sayd bildirilmitir. Yine bu imamn aylarn ve insanlarn farsa isimler ile anlmalarnn mekruh olduunu syledii ve byle yapanlarla karlanca elleri ile yzn kapatarak Bu yaptnz ateperest adetlerindendir dedii kaynaklarda yer almtr. Bu tip rnekler saylamayacak kadar oktur. Nitekim Harb- Kirmani diyor ki: Bir gn mam- Ahmed'e Bele ip (kuak) balayarak namaz klmak hakknda grn sordum. Bana eer aba zerine kuak balanrsa bunun sakncas olmadn, fakat gmlek zerine kuak balamann mekruh olacan, nk bunun bir yahudi adeti olduunu syledi. Daha sonra kendisine yolculua karken kuak balamann doru olup olmadn sordum. Buna biraz isteksiz bir dille de olsa izin verdi. (Age., c. 1, s. 59; Muni El-erh ve EI-Kebir, c. 1, s. 624.) Bu szlere unlar eklemek istiyorum. mam- Ahmed'in yakn arkadalar da yahud ve hrstiyanlara benzer ekilde bele kuak balayarak namaz klmann mekruh olduunu sylediler. Fakat baka bir biimde kuak balamay sakncasz saymlardr. Hatta bir hadiste geni yenli gmlek giyenin kendi avret yerlerini grmesin diye beline kuak balayarak namaz klmas emredilmitir. Bu arada aralarnda Kad Ebu Yala, bn-i Ukeyl ve Abdlkadir Cil'nin(182) de bulunduu mam- Ahmed'in bir ksm arkadalar mslman kyafetinin eit ve paralar ile hangi klklarn mekruh olduunu konuurlarken, arap geleneine uymayan ve acem adetlerinin taklidi olan her giyim tarznn mekruh olduunu ileri srmlerdir. (Abdlkadir Cil; Abdulkadir b. Eb Salih b. Abdullah El-Ceyl sonra Badad, bilgin, hukuku, dzgn kiilikli birisiydi. 490 ylnda dodu 561 ylnda ld. Keramet sahibi bir fakihti. Fakat tasavvufular, onun kiilii ve kerametlerinin anlatmnda snr atlar. Baz batl ykleri ona mal ettiler. yleki bunlardan bir ksm eriata ve slam inancna ters den niteliktedir. Btn bunlar tasavvufularn ycelttikleri birisine iftira etmeyi ve onun adna yalan uydurmay tre haline getirdikleri eyler kabilindendir. Bkz. El-Zeyl Al Tabakat El-Hanabile c. 1, s. 290-301.) Nitekim bu guruptan olduunu belirttiimiz Abdlkadir Cil'nin bu konudaki szleri aynen yledir: Arap modasna uymayp, acem modasna benzeyen her klk mekruhtur. Yine mam'n arkadalarndan biri olan ve daha ok bn-i Badad lkab ile tannan Ebu Hasan Amid baka bir konu ile ilgili olarak ayn duyarl yle ifade ediyor: inde yemek bulunmayan bo bir yemek kabnda elleri ykamak mekruh deildir. nk mam- Ahmed'in naklettiine gre bizzat Peygamberimizin byle yapt grlmtr. Zamanmzda alimler bunu yaptklar iin biz de yapyoruz. Bu hareketi ho karlamayan, garip gren halktr. Yemekten sonra elleri ykamak snnettir. inde eller ykansn diye bir kab konunca cemaatteki herkes ellerini ykamadka kaldrlmamaldr. nk byle bir kab herkes ellerini ykamadan kaldrmak acem adetlerindendir. Yine Abdlkadir Cil'nin de aralarnda bulunduu bu gurup enseyi tra etmenin mekruh olduunu

aklarken bunun acemlere benzemeye yol aacan gereke gstermi ve bu hkmn hemen arkasndan Peygamberimizin: Kim bir kavme benzemeye alr, zenirse onlardan olur buyruunu hatrlatmtr. Bu arada afi ve Hanbel mezheblerine bal bir gurup fkh bilgini baz eyleri bidatlara benzemeye yol aar gerekesi ile mekruh sayarlar. Mesela yine Abdlkadir Cil'nin de aralarnda bulunduu bu guruba gre yz sol elin parmaklarna takmak mstahaptr. nk bunun tersi olan sa elin parmaklarna yzk takmak adeti bidatlara zg bir sembol halini almtr. Yine bu endieden hareket ederek mam- afi'nin baz arkadalar, aslnda mezarlarn stnn yerle ayn dzeyde tutulmasnn snnet olduunu kabul etmelerine ramen mezarlar tmsekletirmeyi mstahab saymaya yneldiler ve bu tutum deiikliinin gerekesini aklarken nk mezarlarn zerlerini yer dzeyinde brakmak bidatlarn ayrc ve tantc adeti haline gelmitir. dediler. Buradaki maksadmz belirli meseleleri tek tek ele alp bunlarla ilgili lehte ve aleyhteki grleri tartmak deildir. Bizim asl amacmz belli-bal slm bilginlerinin mslman olmayanlara benzemeyi ho grmeme konusunda ayn grte olduklarn belirtmektir. Yalnz sz geen bilginler, belirttiimiz bu genel ilke beraberlii yannda, baz detaylarda farkl grler ileri srmlerdir. Bunun sebebi bazan o ayrnt ile ilgili delillerin eliik olmas ve bazan da baz bilginlerin sz konusu ayrnty genel ilkenin kapsamnda grmemeleridir. Esrem tarafndan yaplan u aklamalar bu szlerimize rnek olabilir. Bu zat diyor ki: Bir defasnda mam- Ahmed'e savata ipekli elbise giyilip giyilmeyecei sorulunca, bu soruya -Umarm ki, bunun sakncas yoktur- diye cevap verdi. Yine savata bele Mntaka (bir eit palaska) balanp balanamayaca ile ilgili bir soruya da -Baz byklerimiz acem modas olduu gerekesi ile bunu mekruh grdler ve yle eyler yerine bellerini sarklar ile balamay tercih etmilerdireklinde karlk vermitir. Burada mam'n tereddtl konumas, meseleyi kesin bir hkme balamamas mntaka adn tayan bel kuann bakalarna benzeme sakncas yannda yarar da tamasdr. Nitekim ilk mslmanlardan bir zatn birinin bu kua balad nakledilmitir. te bu yzden mam- Ahmed bu konudaki soruya cevap verirken, bakalarnn grn naklederek susmay tercih etmitir. Byle durumlarla ilgili olarak, yani mam'a bir soru sorulup da karlk olarak sadece bakalarnn grn nakletmekle yetindii ve buna ne onaylama ve ne de kar kma anlamna gelecek hi bir ahs sz eklemedii meselelerde acaba naklettii gr onaylad kabul edilebilir mi, yoksa edilemez mi, bu konuda mam'n yakn arkadalar tarafndan iki zt gr ileri srlmtr. Bu grlerden birincisine gre evet mam'n bu ekildeki alnts ahs gr yerine geer. nk eer bu naklettii gr onaylamasayd, soru sorana baka ekilde cevap verirdi. nk soru soran kimse ondan bakalarnn grlerini nakletmesini deil, kendi grn belirtmesini istemitir. br gre gre, mam'n bir gr sadece nakletmesi onu benimsedii anlamna gelmez. nk o, bu gr sadece anlatmtr ve bu anlatmak tek bana o gr onayladn gstermez. Mntaka ad verilen bu bel kua hakknda sylenebilecek daha bir ka sz ve yer verilecek daha bir ka alnt var ama, imdi bunun yeri ve sras deildir. (Konuya ilikin bilgiyi bn Kayyim El-Cevzyye, stad bn Teymiye'den yle naklediyor: Allah Rasl'nn beline Mntaka baladna dair bize her hangi bir bilgi ulamad. Bkz. Zad El-Mead, c. 1, s. 131) mam- Hanbel, eski ran yaps oklar hakknda da byle tereddtl konumutur. Nitekim Esrem kendisine bu oklar kullanmann doru olup olmadn sorunca lk mslmanlar arap yaps oklar

kullanrlard diye cevap verdi. Buna benzer bir konuda da Ebu Bekir onun u szlerini naklediyor: mam- Ahmed'e zrhda yark olup olmayacan sordum. Bana -Halid b. Madann n tarafndan bir dirsek, boyu yar olan bir zrh giydiini grmtm- diye cevap verdi. Kendisine -Peki arkasnda yark olabilir mi?- diye sordum. Bana yle karlk verdi-Bilmiyorum. nden yark olabileceini duydum. Fakat arka tarafnda yark olabileceine dair hibir ey duymadm. Fakat arkadan yar olan zrhla binek hayvanna daha kolay binilecei iin bunda yarar var. Bazlar buna Kfirlerle savamak iin gcnzn yettii kadar silh, at ve kuvvet hazrlaynz. (Enfal Suresi: 60) ayetini delil gsterdiler. Szlerinin burasnda kendisine dedim ki: -Baz alimler bu ayeti ran yaps oklarn kullanlabileceinin de delili saydlar. Horasanllar arap yaps oklarn ie yaramadn sylyorlar. Bu szlerime- Nasl olur? Dnya arap oklar kullanlarak fethedildi- diye karlk verdi. Kendisine -snr boylarnda bu oklar grdm. Eski ran yaps oklarda asla mukayese edilemezler- deyince bana -Ben de am'da omuzunda arap yaps ok tayan bir asker grdm- diye cevap verdi. (bn Kuddame El-Muni de diyor ki: Ahmed'in bu sznden anlalan ran yay ile ok atmak caizdir. Bu okla msabakaya girmenin cevazna da kanttr. Bkz. El-Mun ve El-erh El-Kebir, c. 11, s. 157.) Yine Esrem'in, Ebu Haccac Skek'ye dayanarak bildirdiine gre bu konuda Hz. Ali -Allah yzn aartsn- yle diyor: Bir defasnda Raslllah (salt ve selm zerine olsun) arap yaps okuna dayanm durumdayken gzleri eski ran yaps ok tayan birine iliince adama yle dedi: At onu elinden. O lnetlidir. Siz sadece arap yaps oklar kullanmalsnz. Allah bu dini bu ok ve yaylar aracl ile destekler ve bunlar aracl ile yeryzne egemen olursunuz (Snen bn Mace, c. 2, s. 939, Kitap Cihad Bab: Selam H. No: 2810. bn Mce'ye gre ravilerden Abdullah b. Ber zayf; E'as b. Said, metruk'tur. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 5, s. 129-160.) Dostlarmzn gerek eski ran yaps oklar ve gerekse buna benzer sava aralar hakknda uzun szleri vardr ki, bunlar incelemenin yeri buras deildir. Benim bu rnekleri hatrlatrken altn izerek belirtmek istediim gerek udur: Sizin de grdnz gibi yetkili mslman bilginler, slm kaynakl olmayan, daha dorusu yabanclara ait olan herhangi bir ey sz konusu olunca, bu eyin yararl olduu her ne kadar ak ve belli olsa bile, yine de onun benimsenip benimsenmeyecei konusunda ya tereddtl konuuyorlar veya farkl grler savunuyorlar. Bu tereddt ve gr ayrlnn sebebi iki eliik gereke arasnda kalmaldr. - Bu gerekelerin biri slm adet ve geleneklerine bal kalmak gerei ve - br de hi bir zarar olmayan ve faydal olduu meydanda olan, stelik dinimizin ibadetleri ile uzaktan yakndan ilgisi olmayp, sadece dnyay ilgilendiren belli bir aratan avantaj salamak arzusudur. Dikkatimizi ekmesi gereken bir dier incelik Ahmed b. Hanbel'in bu hususlarda kullanm serbestisi bildirirken Hz. mer'in szne veya Halid b. Ma'dan'n uygulamasna dayanmasdr. (Halid b. Ma'dan El-Kela El-Humus, Eb Abdullah fazileti, ibadete dknl ve gvenilirlii ile

tannr. nc kuak ravilerdendir. Alt kaynak hadis kitabn yazarlar ve bakalar ondan hadis naklinde bulunmular. bn Hacer gvenilir ve ibadete dkn, okluk mrsel rivayetlerde bulunan birisidir der. 103 ylnda vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 218, Biy. No: 80.) Bylelikle O, sz konusu hareketin ilk dnem mslmanlar (selef) tarafndan benimsenip onaylandn ve bunun sonucu olarak yahudi, hrstiyan veya acem mal olmayp mslmanlarn adetlerinden olduunu isbat etmeye alyor. te bu konularla ilgili her hangi bir ey byle sbatlanabilir. Yoksa mesel sadece ilk dnem mslmanlarndan biri olan Halid b. Madan'n bir eyi yapm olmas, o eyin mslman adeti olduunu isbat etmeye yetmez. Gerek sahabilerden ve gerekse tabiinden olan dier imamlarn ve dier fkh bilginlerinin bu ilke ile ilgili szleri, pek oktur. Bu konuda szlerine yer verdiklerimizin szleri geride kalanlarn neler dndklerini belirtir niteliktedir. imdiye kadar naklettiimiz deliller aka gsterir ki, yahudilere, hrstiyanlara ve genel olarak yabanclara benzemenin ho karlanamayaca ilkesi zerinde bu mmetin ileri gelenleri arasnda fikir birlii (icma-i mmet) vardr. Yalnz bu ileri gelenler arasnda baz ayrntlarda gr farkllklar olduu grlr. Bunun sebebi: - ya sz konusu belirli davrann yabanc kaynakl olmad kanaati - veya bu davrann benimsenmesini hakl gsterecek daha baskn bir gerekenin varldr. Ayn ekilde btn bu yetkililer ve ileri gelenler arasnda mslmanlarn Kur'an'a ve snnete sk skya bal olmalar gerektii ilkesi zerinde de gr birlii vardr. Yalnz bu yetkililerin bazlar ara sra bir takm inandrc yorumlara dayanarak belirli meselelerde dierlerinden farkl grler ileri srmlerdir. indekiler nc Blm

eytana Muhalefet Kfirlere kar olmann bir benzeri de eytanlara kar olmak, onlara uymamaktr. Nitekim Mslim'in

bn-i mer'e dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz bu konu ile ilgili olarak yle buyuruyor: Hi biriniz sol elle ne yemek yesin ve ne de su isin. nk eytan sol elle yer ve ier. (S. Mslim, c. 3, s. 1598-1599; H. No: 2019-2020; Kitap Yeme ve me bab: Yemek yeme ve imenin kurallar ve hkmleri.) Baka bir rivayete gre ayn hadisin szleri yledir: inizden biri yemek yerken sa elle yesin. Su ierken de sa elle isin. nk eytan sol eli ile yer ve ier. Ayn hadisin Cabir b. Abdullah'a dayal rivayeti de yledir: Sol elle yemek yemeyiniz. nk eytan sol elle yer. Grld gibi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) sol elle yemek yeme yasann gerekesini eytann bu ekilde yemek yemesine balyor. Bundan da eytana kar kma, ona uymama ilkesinin ama edinilen, emredilen bir prensip olduu anlalr. Bu hadisin benzerleri oktur. Buna benzer bir ilke de dince kemale ermemi olan araplara kar kma emridir. Bilindii gibi dinde kemale ermek, ek-siksizlik derecesine ulamak Hicret olay olay ile gerekleti. Buna gre iman ettii halde hicret etmemi olan araplar dince eksik kalmlard. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) byleleri hakknda yle buyuruyor: Bedevi araplar kfirlik ve mnafklkta daha yaman ve Allah'n, Raslllaha indirdii prensiplerin snrlarn tanmamaya daha yatkndrlar. Allah her eyi bilen hikmet sahibidir. (Tevbe: 97) Bu ilkenin baka bir benzeri Mslim'in bn-i mer'e dayandrarak bildirdii u hadisin mesajdr. Peygamberimiz buyuruyor ki: Sakn bedevi araplar namaz vakitlerinizin isimleri konusunda sizi etkileri altna almasnlar. Bu namaz vaktinin ad -Aa (yats)-dr. Bedeviler bu vakitte develerini saarlar. Baka bir rivayete gre bu hadisin szleri yledir: Sakn bedevi araplar namaz vakitlerinizin isimleri konusunda sizi etkileri altna almasnlar. Bu namaz vaktinin Allah'n kitabndaki ad -Aa (yats)-dr. Bu vakit bedeviler iin deve sama zamandr. (S. Mslim, c. 1, s. 445; H. No: 644, Kitap: Mescitler Bab: Yats namaznn vakti ve ertelenmesi.) teyandan ayn hadis Abdullah b. Mufil'in(191) Buharide yer alan rivayetine gre yledir: Sakn bedevi araplar sizi etkileri altna alp -marib (akam)- namaznzn adn deitirmesinler. Onlar bu vakte -aa- adn verirler. (S. Buhar, Feth El-Bri, c. 1, s. 43, H. No: 563, Kitap Namazn vakitleri; Bab: Akama (Aa) demenin keraheti.) (Abdullah b. Mufil b. Abdi anem b. Afif El-Mzenn Eb Said, Saygn sahabilerdendir. nl aa alt antlamasnda hazr bulunmutu. Tebk sava, srasnda alayanlardan ve mer'in Basra halkna slam retmek iin gnderdii on kiiden biridir. Daha sonra Basra'da yaad ve orada ld. (61 h.)

Allah raz olsun. Bkz. El-sabe, c. 2, s. 372; Biy. No: 4972.) Grld gibi Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Marib ve Aa olan akam ve yats namazlarnn vakit isimlerinin bedevi araplara uyularak Aa ve Ateme eklinde deitirilmesini ho grmyor. Baz alimlere gre bu ho grmeme, sz konusu isimlerin kaytsz-artsz ekilde ho olmamas anlamn tar. Dier baz alimlere gre ise o ho olmayan tutum, asl isimlerin unutulmasna yol aacak kadar sk sk kullanmaktr ki, bize gre de geerli olan gr budur. Bu grlerin hangisi doru olursa olsun, Peygamberimiz tpk acemlere uymay yasaklad gibi bu namaz isimleri konusunda bedevi araplara da uymay yasaklamaktadr. indekiler nc Blm

Drdnc Blm zenmede Farkllk

zenmede Farkllk Arap ve Acem Meselesi Arapann Gc Arap Kimdir? Eski eriatler ve Biz Sakncal ve Sakncasz zentiler Yabanc Bayramlar ve enlikler Yasak Adaklar Bayramn Anlam Bizim Bayramlarmz Kfirlere Bayramlar Konusunda Kar kmann cma-i mmet Kaynakl Gerekeleri badet Dili Kfirlerin ve Mriklerin Bayramlarndan Uzak Kalmamz Gerektiren Baz Akl Deliller Yahudi ve Hristiyanlar Sevmek, Onlara Kar Sempati Duymak manla Badamaz Kfirlere Benzemek ki Trldr NDEKLER

 zenmede Farkllk Bilmelisin ki, kfirlere ve eytanlara benzemekle eski araplara ve acemlere (genel olarak yabanclara) benzemek arasnda gzden karlmamas gereken nemli bir fark vardr ve bunun ksaca aklanmas gerekir. Bu da yledir: Kfirlik ve eytanlk niteliinin z Allah, Raslllah ve mmin kullar tarafndan dorudan doruya knanmken, araplk ve yabanclk vasf z itibar ile Allah, Peygamber ve mmin kullar tarafndan kaytsz-artsz olarak knanm deildir. Tersine mesel bedevi araplar bu bakmdan bahtszlar ve ktler ile mminler ve iyiler diye iki ksma ayrlrlar. Cenab- Allah (c.c.) bu ksmlarn birincisini oluturan bahtszlar ve ktler hakknda yle buyuruyor: Bedev araplar, kfr ve mnafklkta daha yaman ve Allah'n, Raslllah'a indirdii prensiplerin snrlarn tanmamaya daha yatkndrlar. Allah her eyi bilen, hikmet sahibidir. Bedev araplar arasnda yleleri var ki, verdii sadakay angarya sayarlar ve sizin banza bellar gelmesini gzlerler. Gzledikleri o bellar kendi balarna gelesiceler! Allah iiten ve bilendir. (Tevbe: 97-98) Ayn konudaki dier bir ayet de yledir: Bedeviler arasnda savatan geri kalanlar Bizi mallarmz ve ailelerimiz alkoydu. Bizim affedilmemizi dile diyecekler. Onlar kalblerinde olmayan dilleri ile sylyorlar. Onlara de ki: Eer Allah size zarar vermek istese veya sizin iin bir fayda dilese sizin iin Allah'n dilediine kim engel olabilir? Hi phesiz Allah, yaptklarnzdan hakkyla hebardardr. Her halde siz sandnz ki, Raslllah ve mminler bir daha ailelerine hi dnmeyeceklerdir ve bu dnce size ho grnd. Kt zanna kapldnz ve (bu yzden) helak olmaya lyk bir topluluk oldunuz. (Feth: 11-12) Buna karlk Cenab- Allah (c.c.) bedevi araplarn mminler ve iyiler kesimi hakknda da yle buyuruyor:

Bedevi araplarn dier bir kesimi de vardr ki, Allah'a ve ahiret gnne inanrlar, verdikleri sadakalar Allah katnda yaknlk ve Raslllahn duasn kazanmaya vesile sayarlar. Gerekten o verdikleri sadakalar kendilerine Allah katnda yaknlk salayc bir vesiledir. Allah onlar ilerde rahmetinin kapsamna alacaktr. Hi phesiz, Allah balayc ve esirgeyicidir. (Tevbe: 99) Biz biliyoruz ki, taradan gelip Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun) ballk sunan bedevi sahabiler iinde ehirli ve kasabal sahabilerden daha faziletli olanlar vard. te Allah'n kitab olan Kur'an da bu bedevilerin bir ksmn yererken baka bir kesimini de vmektedir. Tpk ehirlilere ve kasaballara yapt gibi. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) Kur'an- Kerim'in bir yerinde yle buyuruyor: Gerek civarnzdaki bedevi araplar ve gerekse Medine'liler arasnda kat mnafklar vardr. Sen onlar bilmezsin, ama biz biliriz. Allah onlara iki kat azab verecektir. Sonra da byk azaba havale edileceklerdir. (Tevbe: 101) Grld gibi, Cenab- Allah (c.c.) hem bedevi araplar arasnda ve hem de kasaba ve ehirliler arasnda mnafklar olduunu belirtiyor. Bu ayetin yer ald Tevbe suresinin tm bir yandan, ehirli-bedev ayrm yapmakszn, btn mnafklar yererken br yandan Muhacirlerle Ensar'dan olan nc mminleri, bu ilk gurubu iyi bir ekilde izleyenleri ve vermi olduklar sadakalar Allah'a yaknlk ve Peygamberin duasn kazanma vesilesi edinen bedevileri ver niteliktedir. Araplarn dnda kalan fars, rum, trk, berberi, habe ve dier milletlerin tmn ieren acem terimi de byledir. Yani acemler de tpk araplar gibi mmin-kfr ve iyi-kt ksmlarna ayrlrlar. Cenab- Allah (c.c.) bu konuda yle buyuruyor: Ey insanlar, biz sizi bir erkek ile bir diiden yarattk ve biribirinizi tanyabilesiniz diye sizi milletlere ve kabilelere ayrdk. Allah katnda en stnnz, gnahlardan en ok saknannzdr. Hi phesiz Allah her eyi bilir ve her eyden haberdardr. (Hucurat:13) Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) ayn konuda yle buyuruyor: Allah cahiliye dneminin atalarla vnme ve bbrlenme duygusunu sizin iinizden sildi. Sizler ister takva sahibi birer mmin ve isterse asi birer gnahkr olunuz, Adem'in torunlarsnz, Adem de topraktandr. Yine Peygamberimiz, Eb Nadre'nin rivayet ettiine gre mrnn son Kurban Bayramnda Minada deve srtndan yapt konumann (Veda Hutbesi) bir yerinde bu konu ile ilgili olarak yle buyurmutur: Ey insanlar! Haberiniz olsun ki, Rabbiniz tektir. Yine haberiniz olsun ki, atanz birdir. Haberiniz olsun ki, ne arab olannzn, arap olmayannza kar ve ne de kara derili olannzn, kzl derili olannza kar takva dnda hi bir stnl yoktur. Hey tebli ettim mi. Dinleyenler -evet- diye karlk verdiler. Peygamberimiz -O halde burada olanlarnz sylediklerimi burada bulunmayanlara ulatrsnlar diye buyurdu. (Ahmed hadisi buna yakn bir senetle kaydediyor: El-Msned, c. 5, s. 411. El-Heysemi bu hadisi Feth.El, Rabbni adl eserinde zikrettikten sonra yle ekliyor Ahmed'in naklettii bu hadisin ravileri gvenilirdir. Bkz. El-Feth El-Rabban, c. 12, s. 227.) ( Eb Nadre; El-Mnzir b. Malik b. Kt'a El-Abdi El-Avfi, El-Basr, Ebu Nadray Nesai bn Main Ebu

Zera ve bn Sa'ad tevsik ediyor, (doruluunu onaylyorlar). Bkz. Hlasa El-Tehzib, s. 287, aklamasyla birlikte.) Ayni hadis Ebu Nadre aracl ile Cabir'den de rivayet edildi. teyandan Buhar ile Mslim'in, Amr b. As'a dayandrarak bildirdiklerine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) baka bir hadisinde de bu konuda unlar sylemitir: Falanca oullar, benim velilerim (yaknlarm, koruyucularm, dostlarm) deildirler. Benim velim sadece Allah ve salih amelli mminlerdir. (Buhari, Feth El-Bar, c. 10, s. 419; Kitap Edep, H. No: 5990. Mslim c. 1, s. 197, H. No: 215; Kitap man, bab: Mminlerin dostlar.) Grld gibi bu son hadiste Peygamber Efendimiz soyca yaknlar olan bir kabile kolunun srf soy ilikisi yznden velisi olamayacaklarn, O'nun velisinin nce Allah ve sonra da -hangi kabile ve milletten olursa olsun- salih amelli mminler olduunu bildiriyor. Gerek Kur'anda ve gerekse snnette verdiimiz bu rneklerin ok sayda benzerleri vardr. Buna gre gz nnde bulundurulacak sfatlar, Allah tarafndan vlen ve yerilen, yani mmin-kfir, iyi-kt ve bilgili-cahil gibi sfatlardr. Ayrca Kur'an'da ve snnette baz acemleri (yabanclar) ven ifadeler vardr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyurur: O'dur ki, mmilere kendilerinden olan ve onlara Allah'n ayetlerini okuyan, onlar artan, kendilerine Kitab ve hikmeti reten bir Peygamber gnderdi. Oysa onlar daha nce apak bir sapklk iinde idiler. Ve henz bu mmilere katlmam olan dier btn insanlara da (O Peygamberi gndermitir. Peygamber, yalnz umm araplara deil, Kyamete kadar gelecek btn insanlara gnderildi) O Aziz ve hakimdir. (Cuma: 2-3) Bu ayetle ilgili olarak Buhar ve Mslim, Ebu Hureyre'ye dayanarak Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) u hadisini kaydetmilerdir. Ebu Hureyre -Allah ondan raz olsun- diyor ki: Bir defasnda Peygamberimizin yannda oturuyorduk. O srada Cuma suresinde yer alan .... Ve henz bu mmilere katlmam olan dier btn insanlara da O Peygamberi gnderdi. O Aziz ve hakimdir- ayeti nazil oldu. Bunun zerine oradakilerden biri Peygamberimize -Ya Raslllah, bu ayet kimleri kasdediyor?- diye sordu. Peygamber O arkadamza dnp hi bir ey demeden o ayni soruyu defa tekrarlad. Sonunda Raslllah elini yannda bulunan Selman- Faris'nin omuzuna koyarak: Eer iman Sreyya (lker) yldzna asl olsa, bunlardan baz kimseler ona yine ularlard buyurdu. (Buhari, Feth El-Bar, c. 8, s. 641, H. No: 4897,4898, Kitap Cuma Sresinin aklamas, Bab: Ve Aherine Minhum ayeti. Mslim, c. 4, s. 1972-1973, Kitap Sahabinin fazileti; Bab: ranllarn faziletleri, . H. No: 2546.) Yine Mslim'in, Ebu Hureyre'ye dayanarak bildirdiine gre, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Eer bu din Sreyya (lker) gezegeninde bile olsa, ran asll bir kii onu oradan alp benimser. (S. Mslim, c. 4, s. 1972, H. No: 2546, Kitap Sahabenin fazileti, Bab: ranllarn fazileti.) Dier bir rivayete gre bu hadis: Eer ilim, Sreyya (lker) gezegeninde bile olsa, ran asll baz kimseler onu oradan indirip kendilerine mal ederler. eklindedir. (Ahmed, El-Msned, c. 2, s. 296-297-420, 422-469 burada Rical szc yerine nas szc var. Hadislerin hepsinin senedleri salamdr.)

te yandan Tirmiz'nin yine Ebu Hureyre'ye dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz, Kur'an- Kerim'in bir yerindeki: Eer yz evirecek olursanz, Allah sizin yerinize sizin gibi olmayan baka bir kavim geirir. ayeti ile ilgili olarak Bu kavim, fars aslllardan olacak. buyurmutur. (Yazarn iaret ettii hadis Snen El-Tirmiz, Kitap Kur'an'n aklamas; Bab Muhammed suresi: H. No: 3260, 3261'de daha uzun ekliyle yer almaktadr. Dileyen oraya ba vursun.) Bunlar dnda fars asllarn stnln belirten daha bir ok belgeler vardr. indekiler Drdnc Blm

Arap ve Acem Meselesi Bu ilkenin pratik isbat gerek tabiin kuandan ve gerekse onlarn arkasndan gelen kuaktan olan Hasan- Basr ve bn-i irin, bn-i Abbas'n azadls krime gibi eski ran asll sekin slm bykleridir. Bu listeye daha sonra yetien bir ok iman, ilim ve dindarlk yldzn da eklemek gerekir. yle ki, bu sekin yldzlar alanlarnda bir ok arap sekinini glgede brakmlard. Acem (yabanc) teriminin kapsamna giren habe, rum ve trk gibi milletlerden olan saylamayacak kadar ok saydaki iman ve dindarlk ncleri konusunda da durum budur. Bu husus slm alimlerinin ok iyi bildikleri tarihi bir gerektir. Bu gelimenin bir tek faktr vardr ki, o da udur: slama gre gerek stnlk, Peygamberimize inen iman ve ilim prensiplerine hem grnte ve hem de yrekten gsterilen balln derecesine dayanr. Kimin bu alandaki derecesi daha yksekse o daha stndr. stnlk Allah'n Kitabnda (Kur'anda) ve Peygamberimizin dili ile vlen slm, iman, iyilik, takva (ktlklerden saknma), bilgi, salih amel ve ihsan gibi sfatlara gre belirlenir. Yoksa bir insann srf arap veya acem yahud siyah derili ya da beyaz derili yahud ehirli veya bedevi olmas bu konuda belirleyici faktr saylmaz. Acemlerin bu saydmz meziyetlerine ve soy-memleket farknn slmdaki nemsizliine ramen bedevilere ve acemlere benzememizin yasaklanm olmas bir temel incelie dayanr ki, o da udur:

Cenab- Allah (c.c.) ehirliler ile kasaballar bilgi, dindarlk ve duygu zenginlii bakmndan bedevilere gre daha geni imkanlarla donatmtr. Buna karlk bedeviler de ehirli ve kasaballardan beden gc ahlk salaml ve tok szllk bakmlarndan daha stndrler. te szn ettiimiz temel incelik budur. Geri bu kuraln ilemedii ve bedevilerin ehirli ve kasaballara her ynden stnlk saladklar durumlar ve rnekler de vardr. Fakat zde var olan bu temel incelik yznden Cenab- Allah (c.c.) btn peygamberleri -selm zerlerine olsun- ehirli ve kasaballar arasndan seip gndermitir. Nitekim o, bir ayette yle buyuruyor: Sen'den nce gnderdiimiz peygamberler de kendilerine vahiy sunduumuz ehirlilerdi. (Yusuf: 109) Bunun temel gerekesi Cenab- Allah'n -c.c- peygamberlerin, soyluluk da dahil olmak zere her bakmdan yetkin (kmil) ahsiyetler olmalarn dilemesidir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yukarda belirttiimiz gibi genel anlamda bedeviler hakknda yle buyurmutur: Bedevi araplar kfr ve mnafklka daha koyu ve Allah'n, Raslllah'a indirdii prensiplerin snrlarn tanmamaya daha yatkndrlar. (Tevbe:97) Cenab- Allah (c.c.) bu ayeti aadaki ayetlerin hemen arkasndan buyurmutur: Ancak knama, savatan geri kalmak iin Sen'den izin isteyen baz zenginler iindir. Bunlar dier savatan geri kalanlarla birlikte olmay arzu ettiler. Allah da onlarn kalblerini mhrledi. Artk onlar bilmezler. Savatan geri dnp onlarn yanna geldiiniz zaman bu kimseler eitli mazeretler ileri srerler. Onlara de ki: Hi zr ileri srmeyiniz, size inanmyoruz. nk Allah bize kar evirdiiniz entrikalarn bazlar hakknda bize bilgi verdi. Ayrca ilerde neler yapacanz Allah ve Raslllah grecek. Daha sonra da grnr-grnmez her eyi bilen Allah'n huzuruna karlacaksnz. O zaman O, yapm olduunuz her eyi size ayrntlar ile bildirecektir. Siz yanlarna dndnz zaman kendilerinden vazgeersiniz diye Allah'a yemin ederler. Onlardan vazgeiniz. nk onlar murdardr. Ve kazandklarnn cezas olarak varacaklar yer de cehennemdir. Kendilerinden raz olasnz diye size Allah adna yemin ederler. Siz onlardan raz olsanz bile Allah fasklar (gnaha batmlar) gruhundan raz olmaz. Bedevi araplar, kfr ve mnafklka daha koyu ve Allah'n, Raslllah'a indirdii prensiplerin snrlarn tanmamaya, ayrdetmemeye daha yatkndrlar. Hi phesiz, Allah her eyi bilen, hikmet sahibidir. (Tevbe: 93-97) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) Tebk savanda savaa Katlmamak iin Peygamberimizden izin isteyen Medine'li mnafklar anlatp, onlarn davranlarn knadktan sonra: Bedevi araplar, kfr ve mnafklka daha koyu ve Allah'n, Raslllah'a indirdii prensiplerin snrlarn tanmamaya, ayrdetmemeye daha yatkndrlar. buyurmutur. Hayrn tm -z ve detay ile - bilgi / ilim ve imann tekelindedir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.):

Allah iinizdeki iman edenler ile kendilerine ilim balananlarn derecelerini kat kat ykseltir. buyuruyor. (Mcadile:11) Ayn anlam ifade eden dier bir ayet de yledir: Kendilerine iman ve ilim verilmi olanlar dediler ki... (Rum: 56) mann kart ya ak kfirlik veya gizli mnafklktr. lmin kart ise bilgisizlik/cehalet halidir. Ksacas, Cenab- Allah (c.c.) bedevilerin Medine'li araplardan kfr ve mnafklkta daha koyu olduklarn ve yine onlara gre Kur'an ve snnette belirlenen snrlar ayrdedememeye daha yatkn olduklarn bildiriyor. Ayetteki snrlardan maksat namaz, oru, zekt, hac, mmin, kfir, zinakr, hrsz ve ikici gibi Kur'anda yer alan terim ve sfatlarla ilgili snrlamalardr. Bu terim ve sfatlar tamaya lyk olanlar, lyk olmayanlardan ayrdedecek olan ve lyk olanlarn hangi hkmlerle karlaacan belirleyecek olan ller ite bu snrlardr. Nitekim Ebu Davud'un, bn-i Abbas'a dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir hadisinde: Krsal yrelerde oturanlar kaba, vurdumduymaz olur. Av dknleri gafil olur. Hkmdarlara kaplananlar fitneye derler. buyurdu. (Snen Eb Davud, c. 3, s. 278, H. No: 2859; Kitap Av; Bab: Ava uyma. (Av yapmaya dkn olma). Tirmiz Kitap Fitneler, Bab: 69, Hadis No: 2256. Tirmiz bn Abbas'n aktard bu hadis hasen sahih ve gariptir diyor. Sevr'nin bu hadisinden bakasn bu konuyla ilgili bilmiyoruz, diyor. c. 4, s. 524; Nesa, c. 7, s. 195-196; Kitap: Av ve hayvan kesme; Ava dkn olma. Ahmed El-Msned, c. 1, s. 3570; Syt, Cam El-Sair, c. 2, s. 610, H. No: 8753. Syt, hadis hasendir diyor.) Ayn hadisin Ebu Hureyre tarafndan bildirilen eklinde son cmle: Kim hkmdara yakn olursa fitneye der. ifade edildikten sonra u cmle ile balanmtr: Kii hkmdara ne kadar yaklarsa, mutlaka Allah'dan ayn oranda uzaklar. (S. Eb Davud, c. 3, s. 278, H. No: 2860, Kitap Av.) Bu yzden eskiler kaba ve vurdumduymaz bulduklar kimseye, byle bir kimsenin akl ve huy kabalna iaret etmek zere: Sen yontulmam bir bedevisin, sen duygusuz bir baldrplaksn diye hitap ederlerdi. unu da belirtelim ki, bedevilik aslnda arap kyllerini ifade eden bir terimdir. Her milletin ehirlisi ve kyls vardr. Araplarn kylleri nasl bedevlerse, anlatldna gre bizansllarn (rumlarn) kylleri ermeniler, farslarn kylleri krtler ve trklerin kylleri de moollardr. Allahualem bu sylediimiz temel gerektir. Geri fazlas ve eksii olabilir. Ayrca kylerde oturanlar -hangi milletten olurlarsa olsunlar- hkm bakmndan araplarn bedevileri gibidirler. Bedevilik teriminin kapsamna girip girmemeleri bu konuda farketmez. Bu temel gerek, genel olarak ehirlilerin genellikle krsal yrelerde yaayanlardan daha stn olmalarn gerektirir! Yalnz istisna olarak, baz belirli kyller ou ehirlilerden daha stn olabilirler. Buna gre sahabileri ve tabiin kuan ieren ilk dnem mslmanlar (selef) zamannda bedevileri (kylleri) ehirli genelinde ayrdeden zellikler ya ehirlilere stnlk salayan deerlerde bir eksiklik veya bir mekruhtur. Bu durumda eer onlara gmen ehirlilerin adetlerinden de olmayan bir davranta

benzeyecek olursak bu benzer davranmz ya mekruhtur veya mekruhlua yolaacak bir harekettir. te araplar ve acemlerle ilgili szmz buna dayanr. unu da belirtelim ki, ehl-i snnet vel-cemaat ve mezhebinin inancna gre genel olarak araplar rumu, sryanisi ve farsls ile genel olarak arap olmayanlardan Kurey kabilesi, geride kalan btn araplardan ve Haimi kolu btn Kurey kabilesinden daha stn olduu gibi Peygamberimizin de tm Haimioullarnn en stn kiisidir. Buna gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) gerek fert olarak ve gerekse sayca insanlarn en stndr. stnlk sralamasnda ilk srada araplarn, sonra Kurey kabilesinin ve daha sonra da bu kabilenin bir kolu olan Haimoullarnn yer almas Peygamberimizin bu koldan olmasndan dolay deildir. Geri bu da bir stnlk faktrdr, ama aslnda bu sraladklarmz kendiliklerinden stndrler. Bylece Peygamberimizin hem fert olarak ve hem de soya dayal stnl gereklik kazanr. Yoksa ksr dngye (fasit daireye) deriz. Bu yzdendir ki, mam- Ahmed Hanbel'nin arkada Ebu Muhammed Kirmani "ehl-i snnet mezhebini" tantrken yle diyor: Bu mezheb ilim imamlarnn, hadis adamlarnn, tannm ve nder edinilmi snnet uzmanlarnn mezhebidir. Tanyabildiim btn Irak, Hicaz ve am alimleri bu mezhebe bal idiler. Kim herhangi bir konuda bu mezhebe ters der veya onu ktler veya bu mezhebin taraftarlarna dil uzatrsa o kimse cemaatten kopmu, snnet rndan sapm ve hak yoldan ayrlm bir bidatdr (uydurmacdr). Bu mezheb, Ahmed b. Hanbel, shak b. brahim b. Muhalled Abdullah b. Zubeyr Humeydi(21) ve Said b. Mansur gibi nlerinde diz kp ders okuduumuz sekin alimlerin mezhebidir. Bu alimlerin nemli grlerinden biri imann sz, amel ve niyet unsurlarndan meydana geldiidir. Ebu Muhammed bu uzun aklamalarnn bir yerinde yle diyor: Biz araplarn hakkn, stnln ve parlak gemilerini tanyor, onlar seviyoruz. nk Peygamberimiz -bu konuda- Araplar sevmek iman ve onlardan nefret etmek mnafklk almetidir buyurmutur. (Hakm, bu hadisi El-Mstedrek'inde Enes'ten naklediyor ve yle diyor: Her ne kadar Buhari ve Mslim bu hadisi tahrim etmemilerse de isnad sahihtir. El-Zeheb'de El-Telhis adl yaptnda bu hadisi zikrettikten hemen sonra yle diyor: Hadisin nakilcilerinden El-Heysem, Metruk, Makil ise zayftr. El-Mstedrek Maa El-Telhis, c. 4, s. 87. El-Syuti ise El-Cami El-Sair adl eserinde bu hadisi kaydediyor ve u yazgy veriyor Hadis, zayftr. Bkz. Cami El-Sar, c. 1, s. 567, H. No: 3664; Ayrca Bkz. El-Mekasd El-Hasene, s. 23, H. No: 31.) (Muhalled Abdullah b. Zubeyr Humeydi; Abdullah b. El-Zbeyr b. sa El-Kura, El-Humeyd, ElMekk, Ebubekir, gvenilir hadis ezbercilerinden ve hukuk bilginlerindendir. bn Uyeyne'nin en nl dostlarndandr. Hakim Ravi iin yle der Buhar, Humeyd katnda onaylanm hadis iin baka ravi aramazd. onun kuak ravilerinden olan El-Humeyd, 219 ylnda ld. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 415, Biy. No: 305) Biz bu konuda araplar sevmeyen, onlarn stnlklerini tanmayan yabanc milletlerin ve baldrplak kleler gibi dnmyoruz. nk onlarn bu yoldaki grleri bidat ve sapmadr. Bu szleri Ahmed b. Hanbel'in bizzat kendisinin sylediini ileri srenler de vardr. Bu kaynaklardan biri Ahmed b. Saad Istahar tarafndan kaleme alnan bir risaledir. Eer bu rivayet doru ise bu szler hem mam- Hanbel ve hem de ok sayda baka alim tarafndan sylenmi demektir. Baz bilginler de genel olarak araplarn acem geneline kar hi bir stnlk tamad grndedirler. Acemler iin kullanlan halklar deyiminin sebebi, bu milletlerin kabilelerden farkl bir topluluk birimi olan halk kitlelerine egemen olmalardr. Bu yzden kabileler araplara ve halklar da acemlere zgdr denmitir.

Baz bilginlerde bir ksm acemlerin araplardan daha stn olduklarn ileri srmlerdir. Byle bir iddia ou zaman bir tr mnafklktan kaynaklanr. Bu mnafklk ya dorudan doruya inanla (itikatla) veya baz pheler tarafndan krklenen ihtiraslarn yol at davranlarla ilgilidir. Bu yzden Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Araplar sevmek imann ve onlardan nefret etmek mnafkln almetidir. buyurmutur. unu da ekleyelim ki, byle konularda sylenen her eit szlerin ihtiraslardan arnm olmas zayf bir ihtimaldir. Bu tip tartmalarn her iki tarafnda da eytann pay vardr ve bu bakmdan -ne vesile ile olursa olsun- haram klnm bir tartmadr. Oysa Cenab- Allah (c.c.) mminlere Hep birlikte Allah'n ipine sarlmay emrederek kendilerine ayrla ve atmaya dmeyi yasaklad. Yine onlara bar ve dirlik halinde olmalarn buyurdu. Nitekim aadaki sahih hadise gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Mminler karlkl sevgi, biribirlerini kayrma ve dayanma bakmndan bir tek vcud (canl organizma) gibidirler. Vcudun her hangi bir organ rahatszlannca geride kalan organlar atelenerek ve uykusuz kalarak hasta organn rahatszln paylarlar. (S. El-Buhari, H. No: 6011, Feth El-Bri, c. 10, s. 438, Kitap Edep; Bab: nsanlara ve hayvanlara acma; S. Mslim, H. No: 2563; c. 2, s. 1999-2000 Kitap, iyilik, sla ve edepler.) Yine Peygamberimiz-baka bir sahih hadise gre bu konuda yle buyuruyor: Biribirlerinizle ilikilerinizi kesmeyiniz, biribirinize yz evirmeyiniz, biribirinize nefret beslemeyiniz, biribirinizi kskanmaynz, Allah'n emri uyarnca O'nun biribirlerini karde bilen kullar olunuz. (Sahih El-Buhar, Feth El-Bar, c. 10, s. 481, H. No: 6065, Kitap Edep, Bab: Kskanlk ve birbirinden yz evirmeyi yasaklayan hadisler. S. Mslim, c. 4, s. 1985-80, H. No: 2563, Kitap iyilik, sla ve edepler, San ve ktlkleri aratrmann haraml.) Kur'anda ve snnette bu hadisin vurgulad ana fikre aran mesajlar saylamayacak kadar oktur. Yukarda szn ettiimiz nce genel anlamda araplarn, arkasndan Kurey kabilesinin ve onun arkasndan da bu kabilenin bir kolu olan Haimioullarnn stn olduunu belirten delil Tirmiz'de yer alan u hadistir. Sahabilerden Abbas b. Abdlmuttalib -Allah ondan raz olsun- diyorki: Bir defasnda Peygamberimize dedim ki: Ya Raslllah, Kureyliler aralarnda toplanarak soylarn mzakere etmiler ve senin plkte yetien bir hurma aac olduun sonucuna varmlar dedim. Bana u cevab verdi: Cenab- Allah varlklar yaratrken beni onlarn hayrl kesiminden yapt. Arkasndan kabileleri yaratrken beni en hayrl kabileye balad. Daha sonra aile kollarn yaratrken beni kabilemin en hayrl kolundan tretti. Ben hem fert olarak ve hem de aile kolu olarak insanlarn en hayrlsym. (Tirmiz, Snen, c. 5, s. 584, H. No: 3607, Kitap Yaam ykleri (Menakib) Bab: Peygamberin stnlkleri.) (Abbas b. Abdlmuttalib; Abdullah b. El-Haris b. Nevfel b. El-Hari b. Abdulmuttalip b. Haim El-

Kurai, tabiinin byk hukukularndandr. Allah Rasl zamannda dodu. bn Sa'd Tabakatnda verdii bilgiye gre Allah Rasl azna tkrnden koymu. bn El-Zbeyr zamannda Basraya atand. Daha sonra Amman'a dnd ve orada ld. 84 Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 5, s. 180-181, Biy. No: 310; bn Sa'd Tabakat, c. 5, s. 24, 27.) Abbas b. Abdlmuttalib plkte yetien hurma aac benzetmesi ile Peygamberimizin kt bir insan evresinde yetien sekin bir ahsiyet olduunu ifade etmek istemitir. Peygamberimiz de ona verdii cevapta hem ahs olarak ve hem de soyca insanlarn en hayrls olduunu belirtmitir. Yine Tirmiz'nin bildirdiine gre sahabilerden Muttalib b. Ebu Vedaa(27) diyor ki: Bir gn amcas Abbas, Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) huzuruna gelerek kulana gelen bir dedikoduyu anlatt. Bunun zerine Raslllah minbere karak cemaate Ben kimim? -diye sordu. Cemaat -Sen Allah'n Raslsn- diye karlk verdikten sonra o unlar syledi: Ben Abdlmuttalib olu Abdullah'n olu Muhammed'im. Allah varlklar yaratrken Beni onlarn hayrl kesiminden yapt. Arkasndan yaratt varlklar ikiye ayran Allah Ben'i hayrl ksmda yapt. Sonra kabileleri yaratrken Ben'i en hayrl kabileye balad. Daha sonra aile kollarn yaratrken Ben'i kabilemin en hayrl kolundan fert olarak da en hayrl olarak yaratt. (Snen-i Tirmiz, c. 5, s. 584, H. No: 3608; Kitap Yaam ykleri, Bab: Peygamberin stnl.) (El-Muttalib b. Eb Veda El-Haris b. Sabirab. Said El-Sehm Eb Abdullah, byk sahabidir. Mekke'nin kurtulu gn mslman oldu. Daha sonra Medine'ye yerleti ve orada ld. Bkz. Takrib, El-Tehzib, c. 2, s. 254, Biy. No: 1178, El-sabe, c. 3, s. 425, Biy. No: 8028.) Bu hadis Ahmed b. Hanbel'in Msned adl eserinde de ayn rivayet zincirine dayandrlarak yer almtr. Grld gibi Peygamberimiz varlklarn her ayrmnda kendisinin hayrl tarafta yer aldn belirtiyor. Yukardaki hadisin Allah varlklar yaratrken Ben'i onlarn hayrl kesiminden yapt. Arkasndan yaratt varlklar ikiye ayran Allah Ben'i hayrl ksmdan yapt eklindeki ifade iki trl aklanabilir: 1 - Buradaki varlklar deyimi ile ya insanlar ve cinler kasdedilmitir veya kasdedilen yeryzndeki yaratklarn tmdr. Ademoullar, yani insanlar her iki muhtemel anlam ile de bu varlklarn hayrl kesimidir. Eer bu terim Yeryznn btn varlklar anlamna alnarak melekleri de kapsayacak ekilde yorumlanrsa o zaman insanlarn meleklerden stn olduu belirtilmi olur ki, bunun tutarl aklamas vardr. Sonra Allah insanlar iki ksma ayrd. Bu iki ksm araplar ile acemler (arap olmayanlar) dr. Arkasndan araplar kabilelere ayrd ve Kurey kabilesi bu kabilelerin en hayrls oldu. Sonra Allah kabileleri kollara ayrd ki, Kurey kabilesinin en hayrl kolu Haimoullar oldu. 2 - Hadisteki varlklar terimi ile Peygamberimiz dorudan doruya Ademoullarn, yani insanlar da kasdetmi olabilir. Peygamberimiz onlarn hayrl kesiminden yani Hz. brahim oullarndan, baka bir ifade ile araplardan oldu. Sonra Allah brahim oullarn, srailoullar ve shakoullar diye ikiye ayrd veya araplan Adnanoullar ve Kahtanoullar diye iki ksma ayrd ve Peygamberimizi smailoullarndan ve araplarn Adnanoullar kolundan yapt. Arkasndan smailoullarn -veya Adnanoullarn- kabilelere ayran Allah Peygamberimizi Kurey kabilesine balad. Bu aklamalarn hangisi benimsenirse benimsensin, bu hadisin, araplarn arap olmayanlardan stn olduunu belirttii kesindir. Peygamberimiz bu stnl nce Haimoullarn, arkasndan Kurey kabilesini ve nc derecede de tm araplar sevmeyi gerektirdiini bildiriyor. Nitekim Tirmiz'nin bildirdiine gre Muttalib b. Ebu Rebia diyor ki:

Bir defasnda Raslllah'n amcas Abbas fkeli bir ekilde Peygamberimizin yanna geldi. O srada ben da oradaydm. Peygamberimiz amcasna: Seni fkelendiren nedir? diye sordu. Amcas Abbas bu soruya u karl verdi: Ya Raslallah, bu Kureylilere ne oluyor ki, biribirleri ile karlatklar zaman gler yzl oluyorlar, fakat bizimle karlanca baka trl oluyorlar. Bunun zerine Peygamberimiz de yz kzaracak derecede fkelenerek yle buyurdu: Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederek sylyorum ki, her hangi bir kimse sizi Allah ve Rasl iin sevmedike kalbine iman girmi olmaz. Ey insanlar, amcam zen beni zm demektir. nk insann amcas babasnn dengidir. (Snen El-Tirmizi, c. 5, s. 652, H. No: 3758, Kitap: Yaam ykleri, Bab: Abdulmuttalip olu Abbas'n yaam serveni.) Ayn hadisin Abdullah b. Haris'e dayal ve Ahmed b. Hanbel'in, Msned adl eserinde yer alan ifadesi yledir: Bir defasnda Raslllah'n amcas Abbas Peygamberimizin yanna gelerek -Ya Raslallah, biz dar ktmzda Kureylilerin kendi aralarnda konutuklarn gryoruz. Fakat bizi grr grmez susuyorlar- dedi. Bunun zerine kalar arasndaki damar iecek derecede fkelenen Raslllah yle dedi: Vallahi, her hangi bir kimse sizi Allah ve Rasul iin sevmedike kalbine iman girmi olmaz. (Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 207-208 isnad hasendir. nk Yezid b. Ebi Ziyad konusunda tartlmtr. Allahalem.) Yine bu konu ile ilgili olan ve Ahmed b. Hanbel'in, Tirmiz'nin ve Mslim'in, Vasl b. Aska'a dayanarak kaydettikleri u hadisi birlikte okuyalm: Allah smail'in oullarndan Kenane'yi, Kenane soyundan Kurey kabilesini, Kurey kabilesinden Haimoullarn ve Haimoullarndan da beni seti. Ayn hadisi buna yakn bir ifade ile Tirmiz ile Ahmed b. Hanbel Evzai'ye dayanarak nakletmilerdir. Bu hadis, Hz. smail ile onun soyundan gelenlerin Hz. brahim'in en sekin evltlar olmasn ve Hz. shak'n soyundan daha stn olmasn gerektirir. Bilindii gibi shak oullar -ki bunlar israiloullardr- aralarnda bir ok peygamber kt ve kendilerine hak Kitab (Tevrat) geldii iin acemlerin (arap olmayanlarn) en stn kesimini olutururlar. Araplarn bunlara kar stn olduu sabit olunca acemlerin dier kesimlerinden haydi haydi stn olduklar meydana kar. in bu taraf iyi. Yalnz denebilir ki, smail'in, Hz. brahim'in en sekin olu olduunu ve Kenane oullarnn da smail'in soyunun en sekin kolu olmalarn gerektirir, ama bu ifade smail'in soyunun dierlerinden daha stn olmasn gerektirmez. nk bu soyun atas sekin olmakla birlikte soyun baz kesimleri dierlerinden daha sekin olabilir. Byle bir itiraza karlk u cevap verilebilir: Eer hadisteki maksad smail'in soyunun stnln belirtmek olmasayd, Hz. smail'in sekinliini belirtmenin bir anlam olmazd. nk o takdirde smail ile shak'n adlarn zikretmek arasnda bir

fark olmam olurdu. Ayrca bu hadis, benzer anlamdaki dier hadislerle bir arada incelendii zaman hepsinin ayn anlam ifade ettiklerini gsterir. Szn ksas, bilmek gerekir ki, nce Kurey kabilesinin ve arkasndan da bu kabilenin Haimoullar kolunun stnl ile ilgili ok sayda hadis vardr. Hepsini sralamann yeri buras deildir. Yukardaki hadis bunun delillerinden biridir. nk Kurey kabilesi ile araplar arasndaki iliki araplar ile insanln tm arasndaki iliki gibidir. lerde tekrar deineceimiz gibi eriatn bu konudaki hkm budur. Sebebine gelince Cenab- Allah (c.c.) araplar ve arap dilini baz meziyetlere sahip kld gibi Kurey kabilesini de aralarndan peygamber kararak br araplardan nde tutmutur. Sonra da Haimoullarn kendilerine zekt vermeyi yasaklayarak ve sava ganimetlerinden pay tanyarak dierlerinden ayrmtr. Cenab- Allah (c.c.) hi phesiz her bir stnlk derecesini hesapla balar. O Her eyi bilen hikmet sahibidir. Nitekim Kur'an- Kerim'de: Allah meleklerden de insanlardan da eliler seer ve Allah elilik grevini kime vereceini bilir. buyuruyor. (K. Kerim Hac Suresi: 57, En'am Suresi: 124.) unu da syleyelim ki, bilginler O yol sana ve kavmine bir ereftir ve Hi phesiz kendi aranzdan bir peygamber geldi. ayetlerini aklarken sayca kabark eitli grler ileri srmler, bunlar ele almann buras yeri deildir. Bu konu ile ilgili olarak sahabilerden Abdullah b. mer yle bir olay anlatyor: Bir defasnda baz arkadalarla birlikte Raslllah'n avlusunda oturuyorduk. Bir ara nmzden bir kadn geti. Arkadalardan biri: Raslllah'n kz geiyor dedi. Bunun zerine Ebu Sfyan: Muhammed, Haimoullar arasnda tpk pislik iinde yetien bir reyhan iei gibidir. diye konutu. nmzden geen kz, bu szlerin varp Peygamberimize anlatnca hemen fkeli bir ekilde yanmza geldi. Kzgnl yznden belli oluyordu, bize dnerek unlar syledi: Kulama ne biim szler geliyor? Bilesiniz ki, Allah yedi kat gkleri yaratt ve en st katn seerek diledii kullarn oraya yerletirdi. Sonra varlklar yaratt ve ilerinden Ademoullarn (insanlar), insanlar arasndan da araplar, araplarn iinden Mudar kolunu, Mudarlardan Kurey kabilesini, Kurey kabilesi iinden Haimoullarn ve Haimoullarndan da beni seti. Demek ki, ben sekinlerin sekinlerinin sekiniyim. Kim araplar severse beni sevdii iin onlar sevmi olur. Buna karlk kim araplardan nefret ederse benden nefret ettii iin onlardan nefret etmi olur. (Hakim, El-Mstedrek, c. 4, s. 7374, Kitap, Sahabeyi tanma, Bab: Oymaklarn stnlkleri. Bu hadisin Ravilerinden Muhammed b. Zekvan, zayftr. Fakat hadis, yazarn yukardan aa anlatt hadislerle takviye ediliyor.) Yine Tirmiz'nin Kabus b. E Zbyann babasna dayanarak bildirdiine gre bir defasnda Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) sahabilerden Selman- Faris'ye:

Ya Selman, bana nefret besleme, yoksa benim dinimden ayrlm olursun dedi. Selman- Faris'nin: Ya Raslllah, senden nasl nefret edebilirim ki, Allah beni senin sayende hidayete ulatrd? eklindeki karl zerine Raslllah kendisine: Araplardan nefret edersin ve dolaysyle bana nefret beslemi olursun buyurdu. (Kabus b. Ebi Zbyan El-Cenb EI-Kf'nin Nesaf, Darekutn, bn Hibban, bn Sa'd ve dierleri zayf olduunu sylyor. Ahmed bn Hanbel'den olunun naklettiine gre: Rivayetleri bir ey ifade etmemesine karn insanlar (hadisiler) ondan hadis naklinde bulunurlar. Ebu Hatim: Naklettii hadisler yazlr, ancak kant kabul edilemez der. bn Main bir yerde zayf olduunu sylerken baka bir yerde sika olduunu sylyor. bn Hacer Takribinde: Burada Leyyin rivayette bulunmutur. Altnc kuak, ravilerdendir diyor onun iin. Bkz. Lisan El-Mizan, c. 7, s. 337, Biy. No: 4385, Tehzib El-Tehzib, c. 7, s. 305-306; Biy. No: 553, Takrib El-Tehzib C. 2, s. 115, Biy. No: 1 Yahya b. Main Kitab-u Tarih, c. 2, s. 479.) Grld gibi Peygamberimiz araplardan nefret etmeyi dinden ayrlma sebebi ve kendisine nefret besleme tezahr sayyor. yle anlalyor ki, Peygamberimizin fars asll ve faziletleri her kee bilinen Selman- Faris gibi nl bir sahabiye bu ekilde hitap ederken aslnda dier fars asll mslmanlar nceden uyarmak, eytann bu yoldaki kkrtmalarna peinen set ekmek istemitir. Tpk aadaki hadis gibi: Ey Muhammed'in kz Fatma, ben Allah'n sana verecei hi bir cezay nleyemem. Ey Allah Rasl'nn amcas Abbas, Ben Allah'n sana verecei hi bir cezay nleyemem. Ey Allah Rasl'nn halas Safiyye, ben Allah'n sana verecei hi bir cezay nleyemem. Ama malmdan dilediinizi isteyiniz. (S. Mslim, Kitap El-man, Bab: Allah'n yaknlarn (Allah'n azabyla) korkut, ayeti. H. No: 205-206. Szel dizgede, mellifinden biraz farkllk var. c. 1, s. 192-193; Snen-i Tirmizi, c. 4, s. 554-555, H. No: 2310, Kitap: Zhd; Bab: Peygamberin yaknlarn korkutma ile ilintili hadisler. Szel dizgede baz farkllklar vardr.) Peygamberimiz bu szleri ile bu yaknnn akrabalarn kendisi ile aralarndan bulunan soy ortaklna gvenerek doruluu ve iyi amel ileme grevini ihmal etmemeleri konusunda uyarmak istemitir. Tekrar konumuza dnersek aka grrz ki bu hadislere gre genel olarak araplardan nefret etmek, onlara dman olmak ya dorudan doruya kfr veya kfr sebebidir. Bu da onlarn dier milletlerden stn olmasn ve onlar sevmenin imann glenme sebeplerinden biri olmasn gerektirir. nk araplardan nefret etme ile ilgili yasak, eer dier milletlerden nefret etme yasa gibi olsayd bu yasak dinden ayrlma ve Peygamberimize kar dolayl ekilde nefret besleme sebebi olmaz, sadece bir eit hakszlk ve snr ama saylrd. Fakat madem ki, Peygamberimiz bu nefreti dinden ayr dme ve Raslllah'a kar dolayl biimde nefret besleme sebebi saymtr, bu durum araplardan nefret etmenin dier milletlere kar nefret beslemekten daha ar bir gnah olduunu gsterir ve bu da araplarn dier milletlerden stn olduuna delildir. nk sevgi ve nefretin nem derecesi sevilenin veya nefret edilenin stnlk derecesine baldr. Yani kim ki, kendisine kar nefret beslemek daha ar gnah saylrsa bu durum onun dierlerinden stn olduunu gsterir. Ayn zamanda bu durum byle bir kimseyi sevmenin, dinin gerei olduunun delilidir.

Sebebine gelince bu sevgi nefretin kartdr ve fazilet kazandrcdr. Baka bir deyimle zellikleri sebebi ile kendisine kar nefret beslenmesi azab sebebi olan kimseyi sevmek sevab gerekesidir ayn zamanda bu durum onun stnln gsteren bir delildir. Nitekim bu gerek Cabir b. Abdullah -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen u hadiste aka belirtiliyor. Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) buyuruyor ki: Ebu Bekir ile mer'i sevmek imann, ve onlardan nefret etmek kfirliin belirtilerindendir. Tpk bunun gibi Araplar sevmek imann ve onlardan nefret etmek kfirliin belirtilerindendir. (Syt Cam El-Sar, c, 1, s. 67, H. No: 3668.) Harb- Kirman, bu hadisi: Araplar sevmek iman, onlardan nefret etmek ise mnafklk ve kfrdr. eklinde naklederek bunu delil olarak kulland. (Hakim, El-Mstedrek, c. 4, s. 82.) Bu isnadn doru olup olmad tartlabilir. Belki de hadis bu ekli ile baka bir kanaldan rivayet edilmitir. Bu rivayete buraya almn sebebi, Selman- Faris'nin rivayet etmi olduu ve yukarda ele aldmz hadisle anlam bakmndan uyumasdr. Bilindii gibi Selman- Faris'ye dayandrlarak rivayet edilen sz konusu hadiste araplardan nefret etmenin bir eit kfr olduu belirtilmiti. Bu da onlar sevmenin bir iman belirtisi olmasn gerektirir. Grlyor ki, bu iki hadis arasnda anlam birlii vardr. Yine Tirmiz'nin, halife Hz. Osman'a -Allah ondan raz olsun- dayanarak naklettii u hadisde bu kategoriye girer: Kim araplara kem gzle bakar, onlar aldatrsa benim efaatimin kapsamna giremez, benim sevgimi elde edemez. (Tirmizi, Snen, c. 5, s. 724; H. No: 3928, kitap Yaam ykleri, Bab: Araplarn stnln bildiren hadisler. Hadis, zayftr.) Sayfalarnda bu hadise yer vermi olan Tirmiz onunla ilgili olarak: Bu hadis, sadece Husayn b. mer tarafndan nakledilmi olan (garib) bir hadistir. Husayn b. mer de pek gvenilir bir hadis nakledicisi deildir diyor. Benim grme gre bu hadisde Selman- Faris'den gelen hadise yakn anlamdadr. nk bir millete kem gzle bakmak ve onlar aldatmak, onlar sevmekle birarada bulunamaz. Tersine bu tutum, o milleti hor grme ve ondan nefret etme duygular ile birlikte bulunur. Buna gre bu hadisin anlam Selman- Faris'nin hadisinin anlamna uzak deildir. Fakat bu hadisin ravisi olan Husayn, hadis uzmanlar tarafndan gvenilir saylmyor. Mesel nl hadisi bn-i Mun, onun hakknda: sz edilmeye demez derken bn-i Meden: Kuvvetli bir rav deil demekte Buhar ve Ebu Zera da: Rivayet ettii hadisler aslsz diye grlerini belirtmektedirler. Yakub b. eybe onun: ok zayf bir ravi olduunu belirtirken bu konuda daha ileri giden bn-i Ady: Onun rivayet ettii hadislerin byk ounluu kopuk halkaldr (mudal) demektedir.

Her halde bu yzden Ahmed b. Hanbel, Msned adl eserini olu Abdullah'a yazdrrken bu hadisten sz etmedi. Oysa O bu hadisi, tpk Tirmiz gibi, Muhammed b. Bir yolu ile iitmi ve olunun belirttiine gre kayda da geirmiti. Fakat buna ramen onu oluna yazdrmad. nk mam- Ahmed, Msned adl eserinde benimsedii metoda gre mevzu (aslsz) veya mevzu olma ihtimali gl olduuna inand hadislere yer vermemitir. Nitekim bu yzden kendisine gelen bir ok hadisi bu kitabna almamtr. nk Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): Kim ahsi kanaatine gre aslsz olan bir hadisi bana isnad ederek naklederse kendisi de yalanclardan biri olur. buyurmutur. (S. Mslim, c. 1, s. 9, Giri, Bab: Hadis naklinin gvenilir ravilerden yaplmas ve yalanclarnkinin braklmas, Tirmizi, H. No: 2662. Muire b. u'be'den Tirmiz: Bu hadis hasen sahihtir, bu balamda dierbir hadis Ebi Talib'in olu Ali ve Semre'den gelmektedir. der. c. 5, s. 36, bn Mce Giri blm yalan olduu bilindii halde Allah Rasl'nden hadis naklinde bulunma H. No: 38-39-40-41.)( Aadaki hadis de bu kategoridendir: Ancak mnafklar araplardan nefret edebilirler. (mam Ahmed El-Msned, c. 1, s. 81. Ravilerinden Zeyd b. Cbeyr yazarn da ifade ettii gibi mnkir El-Hadistir.) Bu hadisin ravilerinden biri olan Zeyd b. Cubeyre de hadis uzmanlar tarafndan gvenilir saylmamtr. Yine bn-i Abbas'a dayandrlan u hadisi de yukardakiler gibi deerlendirmek gerekir: u sebepten dolay araplar seviniz: 1 - Ben arabm 2 - Kur'an arapadr. 3 - Cennetliklerin cennetteki dili arapa olacaktr. (Hakim bu-hadisi iki kanaldan naklediyor. 1 Yahya b. Yezid bn Creyc'den, 2 - Muhammed b. El-Fadl bn Creyc. Hakim yle diyor: Yahya b. Yezidin hadisi sahihtir. Ancak Muhammed b. El-Fadl'n hadisin de ona uygun olarak zikrettim. Fakat El-Zehebi yle diyor: Ben u kandaym: Ravilerden Yahya'nn zayf olduunu Ahmed ve bakalar sylyor. Bu rivayet Ala b. Amr El-Hanefinin hibir dayanaa dayandrmadan yapt rivayettir. Ebu El-Fadl yalanclkla sulanr. Btn bunlardan tr hadisin mevzu olduunu sanyorum. Bkz. ElMstedrek ve bi hamiihi El-Telhis c. 4, s. 87, Syt, c. 1, s. 40, H. No: 225. Ne var imamlarn bir ou bu hadisi ktlediler, aslsz ve mnkir olduunu sylediler. Bkz. Lisan El-Mizan, c. 4, s. 185186.) nl hadis bilgini bu hadis iin Hasendir (gzeldir) deyimini kullanyor. Acaba bu sz ile hadisin rivayet zinciri bakmndan m gzel olduunu, yoksa genel anlamda metnini mi gzel buldu, bilmiyorum. Oysa Ebu Ferec b. Cevz(41) bu hadisi mevzu (aslsz) hadisler arasnda sayarken Salebi de onun iin Asl yoktur diyor. Bu konudaki tartmal belgelerden biri de Evs b. Zamac(42) tarafndan Selman- Faris'ye mal edilen u szdr: Ey Araplar, Peygamberimiz stn olduunuzu belirttii iin biz de sizleri stn sayyor ve bu gereke ile kadnlarnzla evlenmiyor ve namazda size imam olmuyoruz.

(Ebu Ferec b. Cevz; El-mam Abdurrahman b. Al b. Muhammed El-Cevzi nin El-Kurainin, soyu Ebubekir El-Sddk'a dayanr. Hadis, tefsir, tarih ve dier bilimlerde bilgiliydi, ayrca nl konumacdr da. Bir ok zgn yapt sahibidir. nllerinden birka: Zad El-Mesir fi lm-i El-Tefsir, El-Muntazam fi tarih ve El-Mevzuat F El-Hadis ve Telbis-i bls F El-Va'z 597 ylnda ld. Doumu 508'dir. Bkz. bn Hallikan, c. 3, s. 140-143, Biy. No: 370, Zerkel, El-Alam, c. 3, s. 316317) (Evs b. Zam'ac El-Kf El-Hadrm El-Nahde deniliyor- Tabiinin ileri gelenlerindendir. Muhadraml da syleniyor. El-Acl, Kfe'li tabiinden gvenilir birisidir, diyor. bn Hibbanda onu gvenilirler arasnda sayd. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 1, s. 383, Biy. No: 701.) Grld gibi, Selman- Faris, bu szleri ile, Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) araplarn stn olduklarn belirttiini belirtiyor. Peygamberimiz vermi olduu bu haber ya ina (emir, buyruk) veya ihbari (bilgi verme) nitelii tar. Eer bu yoldaki sz ina nitelikte kabul edilirse o zaman uyulmas gereken kesin bir hkmle kar karyayz demektir. Yok eer bu bilgi haber verme (ihbari) mahiyeti tayorsa Peygamberimizin haberi doru bir hadistir. Az nce Selman- Faris -Allah ondan raz olsun- tarafndan sylendiini bildirdiimiz sizler bu rivayet kanalndan baka Ebu Leyl Kind tarafndan da u ekilde nakledilmitir: Ey araplar, sizler u iki bakmdan bizden stn tutuldunuz: 1 - Namazda size imam olamayz 2 - Kadnlarnzla evlenemeyiz. (Ebu Leyl Kind; Asl ad Seleme b. Muaviye ya da Muaviye b. Seleme veya baka bir eydir. Nevaz, Ebi Leyla El-Kind olarak nldr. Kfeli olan bu zat iin bn Hacer: ikinci kuak, gvenilir ravilerdendir der. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 467, Biy. No: 7.) Evlenecek eler arasnda denklii belirlerken arap olmay baka milletlerden olmaya kar bir stnlk faktr sayan ok sayda fkh bilgini Selman- Faris'nin bu szlerini delil olarak gsterirler. Nitekim bize gelen iki rivayetten birine gre mam- Ahmed, bu szleri delil gstererek evlenecek eler arasnda denkliin sadece belirli kimseler iin bir imtiyaz deil btn evliliklerde gzetilmesi gereken kaytsz bir hak olduunu, hatta bu art gz nnde bulundurmayan evliliklerde iftlerin biribirinden ayrlabileceini savunmutur. Yine bu szlere dayanan mam- afi'nin ve mam- Hanbel'nin arkadalar, erefliliin namazda imam olmann sebeplerinden biri olduunu sylemilerdir. Bu konu ile ilgili enteresan bir belge de udur. Rebi b. Fadla diyor ki: Bir defasnda on iki atl sefere kmtk. Yol arkadalarmn hepsi Peygamberimizin sahabilerindendi ve Selman- Faris de aralarnda idi. Yolda namaz vakti gelince nce aramzda kim imam olacak? diye konuuldu, sonunda kafiledekilerden biri imam oldu ve bize farz drt rekt olarak kldrd. Namaz sona erince Selman- Faris bir ka kere st ste -Nedir bu nedir bu?- dedikten sonra namazn niin yolculuk (seferilik) artlar uyarnca iki rekt olarak kldrlmadn, oysa namaz ksa tutmaya ok ihtiyacmz olduunu belirtti. Bunun zerine kafiledekiler kendisine -Ya Selman, sen

bize namaz kldr, aramzda bu greve en lyk kimse sensin- deyince Selman- Faris onlara u cevab verdi -Hayr, ey smailoullar (araplar) imamlk sizin hakknzdr, bizler sizin vezirleriniz (yardmclarnz) iz. Bu konuda burada dile getirdiklerimin dnda daha baka belgeler de vardr. Fakat bunlarn kimi tartmal ve kimi de aslszdr. Bu konudaki dier bir delil de udur; Halife mer -Allah ondan raz olsun- zamannda ba listesi dzenlerken listeye ald kimseleri neseplerini gz nnde tutarak sralad. Bu prensip uyarnca ne Peygamberimize soyca en yakn olanlarn adlarn yazd, bylece araplar bittikten sonra arap olmayanlar kte ald. Bu usul gerek geride kalan halifeler, gerek Emeviler ve gerekse Abbasler devrinde hep byle devam etti. Fakat daha sonra deitirildi. indekiler Drdnc Blm

Arapann Gc Araplar iin sz konusu olan bu stnlk onlarn akl, dil, ahlk ve amel alanlarndaki stnlklerinden kaynaklanr. Bunu yle aklayabiliriz: stnlk; - ya faydal bilgiye / ilme - veya salih amele dayanr, bu iki ana faktrden kaynaklanabilir, lmin kayna hafza ve kavrama gcdr. Tezahr de sz ve yaz yolu ile ifade edilmektir. Bu kriterlerin nda araplar deerlendirecek olursak onlarn dierlerine gre daha kavrayl, hafzalar daha kuvvetli, gerek szl ve gerekse yazl ifade alannda daha yetenekli olduklarn grrz. Onlarn dilleri kavramlar arasndaki incelikleri en iyi ekilde ifade eden bir dildir. Bu husus analiz yapmak isteyince de byledir, sentez yapmak isteyince de. Arapa az szle ok anlam ifade edebilir. Eer bu dili konuan kimse isterse bir ok anlam ayn

kelimede biraraya getirip senteze kavuturur. Arkasndan da birbirine benzeyen iki kavramn arasn baka bir kelime ile ksa ve z bir ekilde ayrdederek analize kavuturur. Mesel hayvanlar alemini ele alrsak arapa hayvanlar arasndaki ortak zellikleri kapsaml kavramlarla ifade ettikten sonra bu ortak zellikli hayvanlarn seslerini, yavrularn, barnaklarn, trnaklarn ve dier farkl zelliklerini ayr yr kelimelerle belirtebilmektedir. Arapann her alanda grlen bu geni ifade yetenei, tartmasz bir gerek olarak karmza kmaktadr. Salih amele gelince; bu da ahlka dayanr. Ahlkn kayna da igdlerdir. Araplarn igdleri dierlerine gre iyilie daha yatkndr. Gerekten araplar cmertlie, uysalla, kahramanla, vefakrla ve dier gzel huylara yakn mizaldrlar. Fakat slmdan nce bu yetenekler onlarda iyilie dnk potansiyel meziyetlerdi, pratie dnmekten alkonmulard. Yine o zamanlar ne gkten inmi bir bilgi kaynana ne bir peygamberden miras kalm bir toplum dzenine (eriata) sahip olmadklar gibi tap ve matematik gibi akl ilimleri ile de uramyorlard. O dnemde uratklar ilim dallar iir ve hitabet; ezberledikleri eyler, ecereleri ile tarihlerinin nemli gnleri ve bir de gndelik hayatlar iin gerekli grdkleri yldzlar ilmi ile sava bilgileri idi. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yer yznde bir baka benzeri ne grlm ve ne de grlecek olan, ilahi kaynakl esiz hidayet mealesi ile onlar arasnda ortaya knca nce ona kar iddetle direndiler. Peygamberimiz onlarn doutan sahip olduklar ftri sadelii glgeleyen kfr karanln datmak, kendilerini cahiliye geleneklerinden vazgeirebilmek iin ok byk skntlar ekti, Ama kendilerine sunulan bu aydnlk hidayeti benimseyince kalblerinde biriken tortular yok oldu, bu tortular yerine gnlleri Allah'n, Hz. Muhammed'e indirdii nurla aydnlanmaya balad. Bu byk nuru o iyilie yatkn ftri yaplar ile birletirince doutan sahip olduklar keml ile Allah'n kendilerine indirdii keml varlklarnda biraraya geldi. Bu gelimeyi daha iyi kavrayabilmek iin aslnda verimli bir toprak paras dnnz. Fakat bu toprak paras uzun sre hi srlmemi veya yaban otlar ile dikenlie dnerek domuzlarn ve yrtc hayvanlarn cirit att bir alan haline gelmi. Fakat gnn birinde dikenleri ayklanarak ve zerinde cirit atan canavarlar kovularak gzelce srldkten sonra toprana verimli tohumlar ekilince en kaliteli ekini veren bereketli bir tarlaya dnt. Tpk bunun gibi, muhacirler ile ensar arasndan kan ilk dnemin nc mslmanlar, Peygamberlerden sonra Allah'n en stn kullar oldular, stnlk bakmndan onlardan sonra gelen kesimi de, arap olsun, baka milletlerden olsun, Kyamet gnne kadar bu nclerin izinden giden mslmanlar meydana getirdi. O dnemde bu kemalden uzak olan dier tm insanlar iki ksma ayrlyordu. 1 - Bir ksm Allah'n hidayetini kabul etmemi olan kfirler idi. Yahudi ve hrstiyanlar gibi. 2 - br kesimini de sz konusu ftri meziyetlere sahip olmayan arap d kavimler meydana getiriyordu. Bu kavimlerin byk bir ounluu farslar ve rumlar gibi kfirdirler. Bu yzden ilhi eriat, az nce szn ettiimiz ilk dnemin nc kuana uyma, onlar rnek edinme ve onlar dnda kalan toplumlarn yaama tarzlarna kar olma ilkesini ortaya koydu. Kar klmas emredilen yabanc toplumlarn gelenekleri, ya Allah'n ilkelerine aykr ya hayatn ihtiyalar karsnda yetersiz veya bu ikisinden birine yakn eylerdi.

slmiyetin koymu olduu yabanclara (acemlere) benzeme yasana arap olmayan eski ve yeni btn gelenekleri ile birlikte arap olmayan mslmanlarn ilk dnem nc mslmanlarnkileri ile badamayan gelenekleri de girer. Tpk bunun gibi Arap cahiliye dnemi teriminin kapsamna slmdan nceki arap halkn gelenekleri yannda ou araplarn yeniden hortlattktan eski cahiliye adetleri de girer. Bu arada araplar arasnda kim yabanclara benzerse onlara katld gibi yabanc kavimler arasnda kim araplara benzerse onlara katlm olur. Bundan dolaydr ki, bilgi / ilim ve iman elde etmi olan farsllar bu sonucu bu dosdoru (hanif) dinin gerek arap kaynakl ve gerekse ilh nitelikli unsurlarna balanmakla kavutuklar gibi araplar arasnda bu alanda fire verenler ya bu insanlardan uzaklatklar veya snnet gerei olarak kar olmalar gereken yabanc geleneklere zendikleri iin fire vermilerdir. kinci ihtimal daha geerlidir. unu da belirtelim ki; Cenab- Allah (c.c.) Kitab'n (Kur'an') arapa olarak indirdii, Raslllah bu Kitab' ve hikmeti arapa dili ile tebli ettii ve bu dinin nc kua da bu dili konutuu iin arapay renmek bu dini kavrayp renmenin tek arac olmu, bu dilin renimi dinin gerekleri arasna girmi, bu dili konuabilmek bu dinin ballar iin daha kolayca din bilgisi elde etmenin, dinin prensiplerine daha eksiksiz bir ekilde uymann ve muhacirler ile ensardan oluan ilk rnek kuaa her yn ile daha sk ekilde benzemenin en gvenilir ve kestirme yolu olmutur. naallah, bu kitabn ilerdeki sayfalarnda alimlerin arapca konumann gerei ve sebepsiz yere baka bir dili kullanmann mekruhluu hakkndaki baz grlerine yer vereceiz. Dilin yanbanda eitli ilim dallar ile ahlk unsurlar yer alr. Allah'n sevdii ve holanmad ksmlar ile adet ve gelenekler insan hayatnda ok byk nem tar. Bundan dolay eriat, ilk mslmanlarn gerek szlerle ve gerekse davranlarla ilgili adetlerinin benimsenmesini ve zaruret olmadka bu adetlerin dna klmasnn ho olmad ilkesini getirmitir. Ksacas, yabanclara benzeme yasann ana gerekesi; - bu tutumun ya ilk nc Mslman kuan sahip olduu faziletlerden yoksun kalmaya; - veya onlar dnda kalan toplumlarn kusurlarna kaplmaya yol aabileceidir. Bu yzdendir ki, acem asll mminler bu nemli incelii kavraynca, zellikle aralarndaki uurlu mslmanlar, kendilerini zorlayarak ilk dnem mslmanlarna benzemeye almlar ve bu gayretleri sayesinde Kyamet gnne kadar gelecek olan ballarn (tabiinin) en stn kua olarak kendileri dnda kalan bir ok acem asll mslman cemaate nder olmulardr. Onlar acem kaynakl mslmanlar, ilk dnem mslmanlarna ballklarna gre derecelendiriyorlard. Nitekim Ebu Tahir Selef'nin bildirdiine gre Esma, Fadl-l Furs adl eserin bir yerinde sfahan ehrinin acemleri, acemlerin Kureylileridirler demitir. (Burada ad geen eseri bulamadm. te yandan yukarda geen bareye, inceleyebildiim kadaryla baka kaynaklarda rastlayamadm, (tahkik eden). (Esma; mam Abdulmelik b. Karib b. abdulmelik b. Al b. Asm'a El-Asma, El-Basr, hadis ve arap dili bilginidir. Dier imamlarca gvenilirdir. 216 ylnda 88 yanda ld. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 6, s. 415-417, Biy. No: 868, El-Lbab Fitehzib El-Ensab, c. 1, s. 80. )

Yine Selef'nin bildirdiine gre nl sahab Said b. Museyyeb -Allah ondan raz olsun- Eer ben Kureyli olmasaydm, nce fars asll ve arkasndan da sfahan'l olmak isterdim demitir. Baka bir kanala dayanlarak bildirildiine gre yine Said b. Museyyeb bu konuda yle diyor: Eer ben Kurey kabilesinden olmasaydm, sfahan'l olmak isterdim. nk Peygamberimiz: Eer bu din lker (sreyya) gezegenine asl olsa, acem asll baz kimseler ona yine ulamay baarrlard buyurarak genel olarak farsllar ve zellikle sfahanllar ereflendirmitir. (Hadisin tahriri geride geti. Eb Nuaym, Ahban-sfahan, c. 1, s. 38-39.) Bildirildiine gre sahabilerden Selman- Faris, bn-i Abbas'n azadls krime ve daha bir ok nl mslman sfahan asll idi. Ayrca sfahan ehrinin her alanndaki slama etkisi, dier acem ehirlerindekinden daha belirgindi. Nitekim Hafz Abdlkadir Rehav bu gerei u szlerle anlatyor: Badat'dan sonra hadis alannda sfahan kadar ilerlemi baka bir yer hi grmezdim. sfahanllar arasnda snnetin inceliklerini bilen ve uygulayan imamlar, hadisleri ve dier asl slmi ilimleri iyi bilen alimler dier yerlere gre sayca oktur. yle ki, anlatldna gre, orann kadnlar Salih b. Ahmed b. Hanbel, Ebu Bekir b. Ebu Asm ve bunlardan sonra gelenler gibi, ayni zamanda hadis uzmanlar idiler. Benim bildiim kadar ile baka hi bir yerde bunlar gibisi yoktur. Tpk bunun gibi, fars diyarndaki herhangi bir yre veya bu diyarn halkndan olan herhangi bir ahs, gerek anlamda vlrken sadece ilk dnem mslmanlarna benzedii iin vlrd. Hatta herhangi bir ahsn dier bir ahsa, herhangi bir szn baka bir sz ve her hangi bir davrann baka bir davrana gre stn olup olmad tartldnda bu tartmann gerekesi taraflarn destekledikleri ahs, sz veya davran ilk dnem mslmanlarnn uygulamalarna daha yakn bulmalar olurdu. Szn ksas, bu mmetin btn ileri gelenleri u ilkeyi ortak gr olarak benimsemilerdir: lk dnem arap mslmanlarn hayat tarz en stn rnektir ve daha sonra gelen mslmanlar arasndaki stnlk fark, bu ilk rnek nesle benzeme derecesine gre llr. Bizim burada anlatmak istediimiz ite budur. Bu konu ile ilgili szlerimizi balarken u iki noktay belirtmek gerekir. 1 - stnlkler konusunu inceleyen veya bu konuda gr bildiren her mslman, sorumluluunun farknda olan bir kimse gibi davranarak iyi olan bilmeyi ve bunu vargc ile aratrmay ama edinmeli, bakalarna kar vnmeyi veya her hangi bir kimseyi dnmemelidir. Nitekim Mslim'in, Iyaz b. Hamar Muacii'ye dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Bana vahyedildi ki, mtevazi olunuz. yle ki, hi kimse bakas karsnda vnmesin ve hi kimse bakasna kar haddini bilmezlik etmesin. (Mslim, c. 4, s. 2199, Kitap Cennet nimetleri ve orada olanlarn nitelikleri, Bab: Cennet ve Cehennemliklerin dnyada iken bilinen nimetleri, H. No: 2865. zel No: 64 ayn bab. Orada zikredilen hadis daha uzundur. Buraya alnan onun kk bir blmdr.) (Iyaz b. Hamar Muacii; Byk sahablerden olan bu zat, Basra'ya yerleti ve lmne kadar orada yaad. Bk. El-Takrb, c. 2, s. 90.) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) Peygamberinin dili ile vnme veya haddini bilmeme yolu ile bakalarna kar byklk taslamay yasaklyor.

Byklenmek eer hakl bir gerekeye dayal olursa vnme ve eer aslsz bir gerekeye dayal olursa hakszlk ve haddini bilmemek olur. Herhangi bir kimse Haimoullar soyundan gelmek, Kurey kabilesinden olmak, arap veya fars asll olmak gibi stn saylm bir zmredendir diye kendini stn saymak veya byle bir duyguya kaplmak hakkna sahip deildir. Bu hatal bir grtr. nk daha nce belirttiimiz gibi, her hangi bir zmrenin stn oluu bu zmreden olan herkesin mutlaka stn olmasn gerektirmez. nk yle habe asll mslmanlar olabilir ki, Allah katnda tek tek btn Kureylilerden stndrler. stelik byle bir duyguya kaplmak sahibine deer kaybettirerek faziletten uzaklamasna yol aar. Eer bu kii bakalarna kar stnlk taslam veya haddini bilmez davranmsa bu yzden urayaca kayplarn hesab ayr bir konudur. Buna karlk Kureyliler ve Haimoullar gibi sekin bir zmreden olmayan kimseler de bilsinler ki, onlarn Peygamberimizi (salt ve selm zerine olsun) onaylayp emirlerine uymu olmalar, O'nu sevenleri sevmeleri, Allah'n stn sayd kullar rnek edinmeleri ve Raslllah'a gelen hak dinin ilkelerini uygulamalar kendilerinin stn saylm zmrelerin tm fertlerinden daha stn olmalarn salar ki, gerek stnlk budur. Mesel halife Hz. mer'e -Allah ondan raz olsun- bakalm. Zamannda kendilerine ba pay verilecek olanlarn listesi tutulaca srada Emirlmminin ilk sraya kendi adn yazsn diyenlere Hayr, mer'i Allah'n kendisini koyduu yere koyunuz diye cevap vererek nce Raslllah'n yaknlarn ve arkasndan O'na yaknlk derecesine gre sras gelenleri yazdktan sonra kendi adn Beni Adiy Oullarna sra gelince yazmtr. Bilindii gibi, Beni Adiy oullar, Kurey kabilesinin geri plnda kalan kollarndan biri idi. Fakat Hz. mer'in ite bu hakka ballk titizlii ve dier bir ok faziletleri, kendisini dier Kurey boylar bir yana, Haimoullarnn bile tmnn nne geirmitir. 2 - Belirteceimiz ikinci nokta udur ki, Arap ve Acem terimleri zaman zaman yanl anlalyor. Daha nce belirttiimiz gibi, Acem terimi, aslnda szlk anlam ile arap olmayan milletlerin tmn kapsamna alr. Fakat zamanla fars asll mslmanlar inan ve bilgi alanlarnda dier acem kavimlerin nne geip stnlk salaynca bu terim, yeni dnem alimlerinin dilinde sadece fars aslllar iin kullanlmaya balad. indekiler Drdnc Blm

Arap Kimdir?

te yandan Arap terimi aslnda u nitelii biraraya getiren kavmi ifade eder: 1 - Dili arapa olanlar 2 - Arap soyundan gelenler 3 - Arap yarmadasnda yaayanlar. Arap yarmadas, Kzl denizden Basra Krfezine ve Yemenin en gney ucundan am dolaylarna kadar olan corafi alan kapsamna alr. Yemen bu alann iinde saylrken, am yresi bu alann dnda tutulur. Araplar Peygamberimizden (salt ve selm zerine olsun) nceki dnemde ve Peygamberimiz zamannda snrlarn belirttiimiz sadece bu topraklarda yayorlard. Fakat slm gelip de mslmanlar yeni yreler fethedince araplar dounun bir ucundan batnn br ucuna varan ve am (Suriye) sahilleri ile Ermenistana kadar ulaan byk alana dalp yaamaya baladlar. Saydmz bu yeni fethedilmi yerler farslarn, rumlarun, berberilerin ve dier kavimlerin yurtlar idi. Fetihlerin arkasndan meydana gelen kaynama sonrasnda bu yreler u iki ksma ayrlr olmulardr: a - Bu yrelerin bir ksmnda arapa dili egemendir. yle ki, buralarda yaayan halkn ezici ounluu ya sadece arapa konuur veya bir baka dilin yannda arapay da kullanr. Yalnz konuulan arapa yer yer ive farkllklar gsterir. am, Irak, Endls, ve Msr gibi yreler bu ksmn rnekleridir. Fars ve Horasan dolaylarnn da eskiden byle olduunu sanyorum. b - Bu yrelerin dier bir ksmnda arapa dnda bir dil egemendir. Bu ksmn rnekleri Trkistan, Horasan, Ermenistan ve Azerbaycan dolaylardr. Bu ksma giren yrelerin kendi aralarnda batan beri arapa konuanlar, sonradan arapay benimseyenler ve arapadan baka bir dil kullananlar olmak zere e ayrlrlar. Bu yrelerin halk, tpk dilleri gibi, rklar bakmndan da e ayrlrlar: 1 - Bu yrelerin bir blm halk arap soyundan ve arap olma niteliklerini ya hem dil hem yerlerin blgesi ya sadece yerleim blgesi yahut sadece dil bakmndan halen de korumaktadrlar. 2 - Bu yre halklarnn baka bir kesimi aslnda arap rkndan, hatta Haimoullar soyundandrlar ve araplk niteliklerini ya hem dil hem yerleim blgesi veya bu iki unsurun biri bakmndan devam ettirmektedirler. 3 - Bu yre halklarnn bir nc kesimi var ki, soylar belirsizdir. Yani arap asll m, yoksa acem asll m olup olmadklarn bilmemektedirler. Saydmz yrelerde yaayan halklarn ounluu byledir. Bunlarn bir kesimi vaktiyle hem dil ve hem de yerleim blgesi bakmndan arap iken dier bir ksm da bu unsurlarn her ikisi bakmndan acem idi. Bu yrelerin halklar arap dili ile ilikileri bakmndan da e ayrlrlar: 1 - Bir ksm arapay orijinal arap ivesi ile konuur. 2 - Bir dier ksm arapay farkl ve bozuk bir ive ile konuur. Bunlar ana dilleri baka olup sonradan arapa renenlerdir. Sonradan arapa renen ou ilim adamlar gibi. 3 - Bir baka ksm da ok az arapa konuabilir. Fetihler sonras kaynamann meydana getirdii bu iki tip yrenin bir ksmnda arap nitelii egemenken dier bir ksmnda arap d (acem) nitelii hakimdir, bir ksmnda da her iki nitelik

biribirine denk durumdadr. Bu duruma gre slm dnyasnda araplk nitelii hem soy hem dil ve hem de yerleim blgesi bakmndan farkl ksmlara ayrldna gre baz slm hkmler de bu ksmlardaki farkllamaya, zellikle soy ve dil farkllklarna gre deiiklik gsterir. Mesel daha nce deindiimiz Haimoullarnn zekt alamayaca ve buna karlk Humus (sava ganimetlerinin bete biri) gelirlerden pay alma hakkna sahip olduklar hkm, bu sllenin soy zelliine dayanr ve buna gre dillerini deitirip arapadan baka bir dili edinseler bile bu hkm deimez. Bunun yannda yine bir ka sayfa nce arapa ve arap ahlk hakknda sylediklerimiz bu nitelikleri tayanlar iin sz konusudur. Bu kimseler fars asll bile olsalar farketmez. Buna karlk bu nitelikleri tamayanlar iin yukarda yapm olduumuz deerlendirmeler sz konusu olamaz. Byle kimseler Haim asll bile olsalar bu byledir. Bu aklamay yaparken gttmz ama; Bu kitabn bandan beri zerine basa basa vurguladmz acemlere (yabanclara) benzeme yasanda sadece ilk nc mslman kuan dnce ve hayat tarznn l olduunu belirtmektir. Buna gre kim bu rnek neslin dncesine ve hayat tarzna daha yaknsa stn olan odur. Buna karlk kim dnce ve hayat tarz bakmndan bu nesle ters dyorsa -her ne kadar arap soyundan gelme olsa ve dili arapa da olsa- O kimse slma ters ve yabanc dm demektir. lk dnem mslmanlarnn gr budur. Nitekim Hz. Ali'nin torunu Ebu Cafer kim mslman olarak domu ise o kimse araptr diyor. Ebu Cafer'e mal edilen bu sz yle aklanabilir: Kim mslman olarak domu ise o kimse arap yurdunda domu ve arapay da renmi olur. ite ilk dnem mslmanlari (selef) bu konuda byle dnyorlard. te yandan Selef'nin Ebu Hureyre'ye -Allah ondan raz olsun- dayandrarak naklettii bir hadise gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Kim arapa konuuyorsa o kimse araptr. Yine kim iki gbekten beri mslman olan bir slleden geliyorsa o kimse de araptr. (Kaynan bulamadm (Tahkik eden) Eer bu hadisin asl var ise (sahih ise) Peygamberimiz arap olmay arap nitelii elde etmeyi sadece arapa konumaya ve arap soyundan saylmay da kiinin iki gbek ncesinden beri (babam ile dedesinin) slm devletinin egemenlii altnda olmasna balad grlyor. Nitekim mam Ebu Hanife, Peygamberimizin bu szne dayanarak evlenmek isteyen elerden iki gbek ncesi mslman veya azadl olmayan tarafn iki gbekten beri mslman olan tarafla denk saylamayacan, her iki tarafda hem azadl ve hem de ayn milletten olsa bile bu hkmn deimeyeceini ileri srer. Ebu Yusuf'a gre bu konuda bir gbek ncesi de iki gbek ncesi gibi ilem grr. mam- afi ile mam- Ahmed'e gre evlenecek iftler arasndaki denklii belirlerken bu faktr gz nnde tutulmaz. mam- Ahmed'in byle dnd belge ile sabittir. (Bkz. bn Hbeyre, El-Efsah, c. 2, s. 121; Eb Davud, Mesail-i mam Ahmed, s. 159.) Bu konu ile ilgili olarak Hafz- Selefi, Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun) dayanan yle bir olay anlatyor: Sahabilerden Ebu Seleme b. Abdurrahman'n bildirdiine gre bir gn Kays b. Ratate sahabilerden Suheyb-i Rum,(52) Selman- Faris ve Bill-i Habe'den meydana gelen gurubun yanna gelerek:

u Evs ve Hazre kabileleri bu adam (Peygamberimizi kasdederek) desteklemeye koyuldular. Bunlar hakknda ne diyorsunuz? dedi. O srada orada bulunan Muaz b. Cebel, bu szleri zerine hemen ayaa kalkarak adamn yakasndan tuttu ve kendisini Raslllah'n yanna gtrerek sylediklerini ona nakletti. Bunun zerine Peygamberimiz fkeli bir ekilde ayaa kalkt ve cbbesi yerlerde srne srne acele bir biimde Mescide geldi. Haydi, namaza ars yapldktan sonra Raslllah minbere karak u szleri syledi: mdi, ey insanlar! Bilesiniz ki, Rabb'imiz tek, atamz bir ve dinimiz ayndr. Hi birinizin arapl ana ve baba yolu ile deildir. Araplk sadece dile dayanr. Kim arapa konuuyorsa o araptr. Peygamberimizin bu szleri zerine ayaa kalkan Muaz b. Cebel olayn msebbibi olan Kays b. Ratate'yi kasdererek mnafk adama ne yapmamz emredersiniz? diye sordu. Peygamberimiz kendisine: Brakn onu, cehenneme kadar yolu var diye karlk verdi. Sz edilen Kays b. Ratade, bir sre sonra slmdan dnen ve bu yzden ldrlenlerden biri oldu. (Bu hadisi Elem b. Sehl El-Rezzaz El-Vast Tarih- Vast, adl kitabnda kaydediyor: s. 251-252. Hadisin nakilcilerinden Kurra'nn kiilii bilinmiyor. Ebubekir El-Hezel, Mekruktur. Zaten mellif yukarda hadisin zayflna iaret ediyor.) Bu hadis geri zayftr, ama anlam bakmndan yabana atlacak cinsten deildir. Hatta daha nce belirttiimiz gibi, baka baz rivayet kanallarndan gelen ekli ile sahihdir (dorudur). Bu konuda imdiye kadar sylediklerimizi dnerek okuyan kimse eriatn neye uymamz ve nelere kar kmamz emrettiini iyi anlar. Ayrca okuyucularmz bu uyma ve kar kmann delilleri ile bir ksm gereke ve sebeplerini ve baz hikmetlerini de inceleme imknna kavumulardr. (Suheyb-i Rum; Sahabinin byklerinden olan bu zatn asl ad, Suhayb b. Sinan b. Malik, El-Reb, El-Nemri'dir. Rumi diye isimlendirmesi Rum diyarndan esir edilmesindendir. Knyesi, Eb Yahya'dr. Mekke'de ilk mslman olanlardandr. Bu knyeyi ona Allah Rasl -zerine selamvermitir. Mslman olmasndan dolay Mekke'de ikence gren Mustafazaflardandr. Medine'ye hicret edecei zaman Kurey Mrikleri onu engellediler. Bunun zerine btn maln onlara brakt, onlar da yolunu atlar. Allah Rasl bu nedenle ticaretinde kazanl ktn ey Ebu Yahya dedi. Allah'n u ayeti onun hakknda indirilmitir: nsanlardan ylesi de vardr ki Allah rzasn isteyerek nefsini satn alr. (Bakara 207) Btn savalara Allah Elisi ile birlikte katld. mer, kendisine kar giriilen suikast sonucu yaralandnda Suheyb'i namazlar kldrmak iin kendine halef tayin etti. Medine'de h. 39 ylnda 73 yanda iken ld. (Allah Raz olsun) Bkz. Esed El-abe, c. 3, s. 30-33.) indekiler Drdnc Blm

 Eski eriatler ve Biz Denebilir ki; sizin bu konuda gstermi olduunuz deliller, onlara ters den u ilke ile eliki halindedir. Sz konusu ilke udur: Bizden ncekilerin eriat, eriatmz tersine bir hkm ortaya koymadka, bizim de eriatmzdr. Ayrca Cenab- Allah'n (c.c.): Onlarn yoluna uy, brahim'in eriatna uy ve slm olmu Peygamberler onunla hkm verirlerdi. gibi eitli ayetleri de bu ilkeyi destekler niteliktedir. (Maide: 44, Nahl: 123, En'am: 90.) Daha bir ok delilleri olan bu ilkeyi stelik siz de kabul ediyorsunuz. Bu ilke ilk dnem mslmanlar ile fkhlarn ounluunun ortak grdr. Bu arada sz konusu ilke tm byk hadis kaynaklarnn ittifakla yer verdikleri ve Said b. Cubeyr tarafndan bn-i Abbas'a -Allah ondan raz olsun- dayandrlan u hadise de ters der. Bu hadisin ilk ravisi olan bn-i Abbas diyor ki: Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) Medine'ye geldiinde yahudilerin Aure gn oru tuttuklarn grd. Kendilerine: Oru tuttuunuz bu gnn anlam nedir? diye sorunca onlardan u cevab ald; Bu gn nemli bir gndr. nk Allah bu gn Musa ile kavmini kurtarp Firavun ile taraftarlarn bomutu, biz de ona kar duyduumuz saygy ifade etmek iin ayn gnde oru tutuyoruz. Bu cevap zerine yahudilere: Hz. Musa'ya sayg gstermek, sizden ok bize der diyerek o gn hem kendisi oru tuttu ve hem de mslmanlara oru tutmalarn emretti. (Buhar, Feth El-Bri,c.4,s.244,H.No:2004; Kit.Oru Bab: Aure gn orucu. Mslim, Szel dizgede az deiiklikle, c. 2, s. 796, H. No: 1130, zel No: 128, Kitap Oru, Bab: Aure orucu.) te yandan Ebu Musa -Allah ondan raz olsun- da bu konuyu yle anlatyor: Yahudiler Aure gnn bayram sayyorlard. Bunu gren Peygamberimiz bizlere sizde bu gn oru tutunuz, dedi.(Buhari, age., c. 4, s. 244, H. No: 2005, Ayn kitap ve bab.)

Bu ifade Mslim'e aittir. Ayn hadisin Buhar'deki bir ifadesi: O gne yahudiler sayg gsterip onu bayram kabul ediyorlar eklindedir. Yine Buhar'nin yer verdii bir baka rivayete gre hadis: Hayber halk (yahudiler) Aure gn oru tutup bayram olarak kutluyorlar ve bu gn kadnlar bayramlklar giyip taklar takyorlard. eklindedir. Bu arada yine byk hadis kaynaklarnn Zehri'ye dayanarak ortaklaa kaydettiklerine gre yine bn-i Abbas -Allah ondan raz olsun- yle diyor: Ehli Kitab (yahudiler ile Hrstiyanlar) salarn alnlarndan aa sarktr, buna karlk mrikler (putperestler) ikiye ayrp yanlara tararlard. Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) hakknda emir bulunmayan konularda Kitab ehline uymay tercih ettii iin bir sre salarn alnndan sarktt, fakat daha sonra ikiye ayrp yanlara taramaya balad. (Buhari, Age., c. 10, s. 361, H. No: 5917, Kitap, Giyim, Bab: Frkalar, Mslim, c. 4, s. 1816, H. No: 2336, Kitap Faziletler, Bab: Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) salarn alnndan sarktmas ve ortadan ayrmasna dein hadisler.) Yukardaki itiraza yle cevap verilebilir: Bizden nceki mmetlerin eriat, eriatmz tersine bir hkm ortaya koymadka, bizim de eriatmzdr ilkesinin geerli olabilmesi iin mutlaka u iki n art bulunmaldr. Hemen belirtelim ki, konumuz olan bu mmetlere benzeme meselesinde bu iki artn her ikiside yerine gelmemektedir. Bu n artlar unlardr: 1 - Bir defa uymamzn sz konusu olabilecei hkmn gerekten onlarn eriatnde yer ald gvenilir bir delille isbatlanm olmaldr. Bu da ya Allah'n bu hususu bize Kur'an'da bildirmesi, ya Peygamberimizin bu konuyu bize haber vermi olmas veya bu hususun tevatr (ok kanall rivayet) yolu ile belgelenmesi ile mmkndr. Byle bir konuda srf yahudiler ile hristiyanlarn sylediklerine veya ellerindeki kitablarda yazl olanlara dayanmak, yetkililerin ittifak ile, geerli deildir. Geri Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) zaman zaman yahudilerden bilgi istemi ve onlarda Tevratn muhtevas (ierii) ile ilgili olarak kendisine bilgi vermilerdi. Ama onlarn aslsz uydurmalar (batl) kendisine yutturmalar sz konusu olmad iin bu byle olmutu. Tersine Cenab- Allah (c.c.) yahudilerin hangi szlerinin doru ve hangi szlerinin aslsz olduunu Peygamberimize bildiriyordu. Nitekim bir ok kez onlarn yalan syledii hakknda kendisini uyarmtr. Bize gelince eer onlara ba vurursak bize yalan sylemeyeceklerinden ve bylece fasktan, hatta kfirden gelen bir habere uyma tehlikesine dmekten emin olamayz. Bu byle olduu iindir ki, Buhar'de yer alan bir hadise gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) Yahudiler ile hrstiyanlar (Ehl-i Kitab) size bir ey sylediklerinde szlerine ne inannz ve nede kendilerini yalanlaynz. buyurmutur. (Buhari, age, c. 8, s. 170, H. No: 4485, Kitap Tefsir, Bab: Deyin inandk Allah'a ve onun yanndan bize indirilene yeti Hadisin szckleri yledir: Kitapllar ne dorulayn ne de yalanlayn...) 2 - kinci n art o konu ile ilgili olarak bizim eriatmzda zel bir hkm, bir aklama bulunmamaldr.

Eer o konuda eriatmzda benimseyici veya kar kc bir aklama varsa eriatmzdaki bu aklama bizden ncekilerin o adetine uymamz yasaklad ve stelik o adetin daha ncekilerin eriatndan olduu isbatlanamad takdirde o adet ve uygulamadan uzak durmamz gerekir. Eer sz konusu adetin eskilerin eriatndan olduu isbatlanr da Peygamberimizle sahabilerin buna kar ktklar meydana konursa o takdirde bize emredilen ey Peygamberimize ve sahabilere uymak, onlar rnek edinmektir. Bilindii gibi, Peygamberimiz bize, davran ve dncelerimizin yahudi ve hristiyanlarn dnce ve davranlarna uymamasn, onlara ters dmesini emretmitir. Onlara ancak geici veya detayla ilgili baz hkmlerde uyabiliriz, yoksa kalc geleneklerle temelli davranlarda onlara uymamz sz konusu olamaz. Ayrca uyabileceimiz geici veya ayrntlarla ilgili konularda da Peygamberimizle sahabilerin sz ve uygulamalarnda tersine bir belge bulunmamal veya z eriatmzda bulunmakla birlikte ya z veya benzeri peygamberlerden birinin eriatnda yer alm olmaldr. Evldn kurban olarak adayan kimsenin onun yerine koyun kesebilmesi ve Hz. brahimin (salt ve selm zerine olsun) eriatnda yeri olan snnet olma gelenei gibi. u andaki konumuz bu meselelerin ayrntlar deildir. Aure gn oru tutmakla ilgili hadise gelince Peygamberimizin, o gn oru tutmann bir yahudi adeti olduunu renmeden nce de bu gnde oru tuttuunu kesinlikle biliyoruz. nk Kureyliler de o gn oru tutuyorlard. Nitekim Buhar ve Mslim'e gre Peygamberimizin ei Hz. Aye -Allah ondan raz olsun- Kureylilerin cahiliye dneminde Aure gn oru tuttuklarn, Raslllah'n da byle yaptn Medine'ye g edince de o gn oru tutmay mslmanlara emrettiini, fakat Ramazan orucu farz klnnca Bu gn, isteyen oru tutsun, isteyen tutmasn. dediini belirtmektedir. (Buhar, age., c. 4, s. 244, H. No: 2002, Kitap Yukarda geti.) Yine Buhari ile Mslim'in belirttiine gre bu konuda Abdullah b. mer -Allah ondan raz olsunyle diyor: Cahiliye dnemi araplar Aure gn oru tutarlard. Peygamberimiz ile Mslmanlar da Ramazan orucu farz klnncaya kadar o gn oru tutmaya devam ettiler. Ramazan orucu farz klnnca Raslllah -Aure gn Allah'n gnlerinden biridir. O gn isteyen oru tutsun, isteyen tutmasnbuyurdu.(Mslim, c. 2, s. 792-793, Ayn kitap, ayn bab.) Peygamberimizin o gn oru tutmas, yahudilere zenmekten kaynaklanmad iindir ki, yahudilere: Musa'ya sayg gstermek sizden ok bize yakr diye cevap vererek o gn kendi tercihi ile oru tuttuunu belirtmi yahudilere ve Hz. Musa'ya sayg sunmak zere yaptklar bir hareketi mslmanlarn da yapmakta olduunu ve bunu yapmann nce onlara deceini hatrlatmt. Ayrca gerek Peygamberimizin yahudilere vermi olduu bu cevap ve gerekse bn-i Abbas'n O'nun hakkndaki Raslllah, hakknda emir bulunmayan konularda Kitab ehline (yahudiler ile hrstiyanlara) uymay isterdi, tercih ederdi eklindeki szleri bir ka bakmdan aklanmaya muhtatr. yle ki: 1 - Her eyden nce slmn ilk yllarna aittir. Daha sonra Cenab- Allah, bu hkm yrrlkten kaldrarak Kitab ehline kar kmay yasalatrm ve bunu aka emretmitir. Nitekim bn-i Abbas bu szlerinin devamnda: Onlara uyarak bir sre salarn alnndan sarktt, fakat daha sonra ikiye ayrp yanlara taramaya balad demektedir. Nitekim o andan itibaren salar ikiye ayrp yana taramak mslmanlarn ayrc geleneklerinden biri

olmu ve zimmilere (gayri mslim aznlklara) salarn bu ekilde taramayacaklar art konulmutu. slm tarihinde bunun benzeri olan bir olay Kble deiimi meselesidir. Bilindii gibi, Cenab- Allah (c.c.) nceleri mslmanlara, tpk yahudiler gibi, Beytlmukaddes'e (Kuds'e) ynelerek namaz klmalarn emretmi, fakat bir sre sonra bu hkm yrrlkten kaldrarak (neshederek) Kabe'ye ynelme direktifini indirmi ve arkasndan eitli ayetlerde anlaml gerekeler Peygamberimizi bu konuda uyarmtr. Bu uyarc ayetlerin balcalar unlardr: nsanlardan baz beyinsizler -Onlar ynelegeldikleri kbleden dndren sebeb nedir?- diyecekler. (Bakara: 142) Sen kendilerine Kitab verilenlere her trl ayeti (delili, mucizeyi) getirsen yine de senin kblene uymazlar. Sen de onlarn kblelerine uyacak deilsin. Eer sana gelen bilgiden sonra onlarn keyiflerine uyacak olursan, o takdirde zalimlerden biri olursun. (Bakara: 145) Sen onlarn dinlerine uymadka ne yahudiler ve nede hristiyanlar senden honut olmazlar... Eer sana gelen bilgiden sonra onlarn arzularna uyacak olursan, hi phesiz, Allah artk senin ne dostun ve ne de destekin olur. (Bakara: 120) Herkesin yneldii bir istikamet vardr. (Bakara: 145) Bu aklamalarmz pekitiren dier bir delil de udur ki, Peygamberimiz nceleri oru tuttuu ve hakknda yahudiler Musa'ya sayg gstermek sizden nce bize der dedii Aure gn ile ilgili olarak vefatndan az nce tutumunu deitirerek sahabilere bu deiiklii emir olarak duyurmutur, Bu yzdendir ki, Peygamber Efendimiz hakknda ilahi emir bulunmayan konularda Kitab ehline uymay tercih ettiini ve Raslllah'n yahudilere: Musaya sayg gstermek sizden nce bize der dediini bildirmi olan nl sahabi bn-i Abbas -Allah ondan raz olsun- sz konusu tutum deiikliinden sonra Aure gn oru tutmayp bu bakmdan yahudilere ters dmekte en ok srar eden kimse olmutur. nk daha nce belirttiimiz gibi, Peygamberimizin szn ettiimiz tutum deiiklii ile ilgili emrini hadis olarak kendisi nakletmitir. Nitekim Mslim'de yer aldna gre Hakem b. A'rec(65) diyor ki: Bir defasnda bn-i Abbas'n yanna vardm, o zemzem kuyusunun yannda paltosunu drp bann altna koyarak uzanmt. Kendisine -Bana Aure gn orucu hakkndaki bildiklerini anlat- dedim. Bana -Muharrem ay hillini grnce saymaya bala ve dokuzuncu gn gelince oru tut- dedi. Kendisine -Raslllah byle mi yapt- diye sormam zerine de bana -evet, yle yapt- diye karlk verdi. (Mslim, c. 2, s. 707, H. No: 1133, Kitap Oru, Bab: Aura gn iin hangi gnden oruca balanmaldr.) (Hakem b. A'rec; Hakem b. Abdullah b. shak b. El-A'rec, El-Basri, iin bn Hacer: Gvenilirdir, ou kez yanlr nc kuak ravilerden olup Mslim ve bakalar ondan hadis alr. diyor. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 191, Biy. No: 486.)

Yine Mslim'in bu konuda bn-i Abbas'a -Allah ondan raz olsun- dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyurdu: Eer gelecek yl hayatta olursam, (Aure ile birlikte) Muharrem'in dokuzuncu gnnde (Tasua) de oru tutacam (Age., ad geen kitap ve bab: H. No: 1334.) Ayrca Yahya b. Mansur, Amr b. Dinar'a dayanarak Ata'nn, bn-i Abbas'n: Muharrem'in dokuzuncu ve onuncu gnlerinde (Tasua ve Aure) oru tutarak Yahudilere ters dnz dediini kulaklar ile iittiini bildirmitir. Bunlar yannda Said b. Mansur'un Snen adl eserinde belirttiine gre Davud b. Ali, dedesi bn-i Abbas, Peygamberimizin yle buyurduunu nakletmitir: Aure gn oru tutunuz, fakat bu konuda yahudilere ters, dnz. Bunun iin de (Aure ile birlikte) ya bir gn nce veya bir gn sonra da oru tutunuz. (Sahih bn Huzeyme, c. 3, s. 290-291, Beyhk, Snen El-Kbr, c. 4, s. 287, Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 231.) Nitekim Esremin bildirdiine gre mam- Ahmed bu konuda: Ben Aure gn orucu ile ilgili olarak Muharrem'in dokuzuncu ve onuncu gnlerinin ikisinde oru tutulmas gerektii grndeyim. nk bn-i Abbas'n rivayet ettii bir hadise gre Peygamberimiz bu konuda Muharrem aynn dokuzuncu ve onuncu gnlerinin her ikisinde de oru tutunuz buyurmutur diyor. te yandan Meymun ile bn-i Haris de bu konuda mam- Ahmed'in u benzer szlerini naklediyorlar: Kim Aure gn oru tutmak isterse Muharrem'in dokuzuncu ve onuncu gnlerini birlikte tutar. Fakat eer bu kimse ayn ka olduunu kesinlikle bilemiyorsa o zaman gn oru tutar. Arkadalarmzdan birinin grne gre Muharrem'in dokuzuncu ve onuncu gnlerini birlikte tutmak daha iyi olmakla birlikte srf onuncu gn (Aureyi) tutmak da mekruh deildir. (El-Muni ve Elerh El-Kebr, c. 3, s. 104.) Bize gelen bu szlerinden anladmza gre mam- Ahmed, sadece Aure gn oru tutmay mekruh sayyor. nk kendisine bu konuda sorulan soruyu, iki gn oru tutulmas gerektii eklinde cevaplandrd ve bu grn bn-i Abbas'n srf Aure gn oru tutmay mekruh saymasna dayandrd. (S. El-Buhar, Feth El-Br, c. 2, s. 445, H. No: 952, Kitap Bayramlar, Bab: Mslmanlarn bayram snnetleri. Mslim, c. 2, s. 607, H. No: 892, Kitap Bayram namazlar, Bab: Bayramlarda oyun oynamann mubah olmas.) Bu durumu genel olarak yle aklayabiliriz: slm'n ilk dneminde yahudi ve hrstiyanlara benzeme nitelii tayan tm uygulamalar Hicretin ilk yllarnda grld ve daha sonra bunlar yrrlkten kalkt (neshedildi). nk o gnlerde mesel yahudiler ne dnce tarz ne kyafet ve ne de sembolik nitelikli gelenekler bakmndan mslmanlardan pek farkl deillerdi. Fakat daha sonraki yllarda gerek Kitab (Kur'an) gerek snnet ve gerekse halife Hz. mer -Allah ondan raz olsun-zamannda olgun bir grnm kazanan icma-i mmet yolu ile Allah'n kfirlere ters dmek, zihniyet ve davranlar bakmndan onlardan ayr olmak ilkesi ortaya kp arlk kazanmaya balad. Sebebine gelince yahudi ve hrstiyanlara ters kmak, cihad ve cizyeye balamak gibi klarla

slm'n geliip egemenliini kabul ettirmesi perinlenmedike mmkn olamazd. Mslmanlar ilk yllarda zayf olduklar iin yahudi ve hrstiyanlara kar kma ilkesi ortaya konamamt. Fakat islmiyet g kazanp egemenliini perinleyince bu ilkenin ortaya konduunu gryoruz. 1 - Bu durumun gnmzdeki benzeri yle olabilir. Eer bir mslman Dar-ul harb'de veya Dar-ul harb niteliinde olmayan kfir bir lkede yaasa, yaad yrenin kfirleri ile d grn bakmndan ters olmakla ykml tutulmaz. nk byle bir tutum sz konusu mslmana zarar verebilir. Tersine byle bir mslmanm zaman zaman evresindekilerin d grnlerine katlmas mstahab, hatta baz durumlarda vacip bile olur. Elbetteki eer byle davranmakta slm iin yarar sz konusu ise bu byledir. Byle bir durumda slm iin beklenebilecek yarar yredeki kfirleri slma arabilmek, onlarn iyzlerini renip mslmanlara bildirmek ve bu kfirlerin mslmanlara zarar vermelerini nlemek gibi eitli amalar olabilir. 2 - Bu konudaki ikinci izah tarz da udur: Farzedelim ki, Peygamberimizin sz konusu tutumu yrrlkten kalkmamtr (neshedilmemitir) O takdirde bilmeliyiz ki, baz konularda kfirlerle uyumak sadece Peygamberimizin baarabilecei bir itir. nk o, Allah'n kendisine indirmi olduu zel bilgi sayesinde kfirlerin adet ve gelenekleri arasnda bulunan hak ve batl unsurlar ayrdetmek imknna sahipti. Bize den bu konuda ona uymaktr. Bizim kendi kendimize kfirlerin dinlerinden alntlar (iktibaslar) yaparak onlarn sz ve davranlarn rehber edinmemiz, yetkili tm mslmanlarn sz birlii ile, caiz deildir ve Peygamberimizin mesajnn ihmal edilemez bir gereidir. Buna gre eer biri ortaya kar da: bizim zamanmzda yaayan kitab ehli ile, gnmzn yahudi ve hristiyanlar ile uyum halinde olmamz mstahabdr. derse bu mmetin dininin snrlar dna km olur. 3 - nc izah ekline gelince diyelim ki; yukardaki hadis gereince Peygamberimiz: Hakknda emir bulunmayan konularda kitab ehline uymaktan holanrd, fakat bir sre sonra mslmanlara ayn konuda onlara kar kmalarn emretti. Bize emredilen ey de Peygamberimize ve onun sahabilerine uymaktr. Fakat bizim asl vurgulamak istediimiz ey; Bu mmetin ncleri olan ilk dnem mslmanlarnn uygulamalarnda hi grlmemi olan konularda kafirlere benzememizin yasak olduudur. lk dnem mslmanlarn uygulamalarnda grlen eylere gelince; bunlardan kuku duyulamaz. sterse bu uygulamalar, zamann kafirleri de yapm olsun, isterse yapmam olsun, farketmez. nk biz Allah'n bize yapmay emrettii bir ii kfirler de yle yapyor diye terkedecek deiliz. stelik unu da hemen belirtelim ki, onlarla ortak konularda Allah'n bize emrettii her ey, mutlaka Allah'n yrrlkteki hak dinini, yrrlkten kaldrlm veya deitirilmi eski eriatlerden ayrdettirecek ekilde deiik ve farkldr. indekiler Drdnc Blm

 Sakncal ve Sakncasz zentiler Buraya kadar kfirlere ve mriklere benzemenin genellikle yasak ve onlara kar kmann meru olduunu belirten kitab (Kur'an), snnet ve icma- mmet kaynakl delillerle bu konudaki belge ve kriterleri anlattk. Buradaki meruluk (eriat gerei olmak) yerine gre bazan vacip ve bazan da mstahabdr. Benzerlik konusu hareketi yapan kimsenin onlara benzeme amac tayp tamamas nemli deildir. nk imdiye kadar rnek gsterdiimiz davranlarn ounda mslmanlar kfirlere ve mriklere benzemeyi dnmemilerdir. Hatta bu davranlar arasnda benzeme niyeti tanmas sz konusu olmayanlar bile vard. Salarn ak olmas ve uzun bykllk gibi. Bu giriten sonra bilmelisin ki, Kitab ehlinin adet ve gelenekleri ksma ayrlr: 1 - Bu adet ve geleneklerin bir ksm hem bizim dinimizde ve hem de onlarn dininde merudur veya onlarn dininde meru olduunu bilmiyoruz ama u anda bu davran yapmaktadrlar. 2 - Bu davranlarn bir ksm bir zamanlar bizim dinimizce meru olduklar halde daha sonra yrrlkten kaldrlmlardr (neshedilmilerdir). 3 - Bu davranlarn bir ksm da hi bir ekilde meru (eriat kaynakl) deildir, fakat onlar tarafndan ortaya atlmtr. Ayrca bu ksm oluturan davranlar - ya srf ibadetlerle - ya srf adetlerle - veya hem ibadet ve hem de adetlerle ilgili olabilirler ki, bylece bu ksm dokuz ksma kar. imdi bu ksmlar teker teker ele alalm: 1 - Birinci ksmdaki hareketler hem bizim ve hem de onlarn eriatinde yeri olan veya bizim eriatmzda yeri olup da onlar tarafndan ilenen hareketlerdir. Aure gn oru tutmak ve z olarak namaz ile oru gibi. Bu ksmdaki davranlarda onlara kar kmak ancak hareketin ekli bakmndan olur. Aure gn orucu konusunda ayn dokuzunu da ekleyerek iki gn oru tutmamzn snnet oluu, Kitab ehline benzemeydim diye iftarda ve akam namaznda acele edip sahuru geciktirmemizin emredilii ile yahudilere kar olmak iin nalnlarla (ayakkablarla) namaz

klmamzn emredilii gibi. Bu ksmn gerek ibadetlerde ve gerekse adetlerde ok sayda rnei vardr. Bilindii gibi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) llerin gmlme biimi hakknda lhid bizim ve sanduka bizim dmzdakilerindir buyurdu. Ayrca mslmanlarn mezarlar, kfirlerin mezarlarndan ayrdedilebilsin diye mslmanlarn mezarlarn Kbeye dnk kazmak da snnettir. Grlyor ki, ly gmmek aslnda hem onlarn hem de bizim eriatmzda yeri olan ortak bir adettir. Fakat eriatler eitli ibadet unsurlar da ieren bu adetin biiminde farkllk gsteriyorlar. Nalnlarla (ayakkablarla) namaz klmak da ibadet ierikli bir baka adettir. Namaz klarken nalnlar karmak Hz. Musa'ya gelen eriatte vard. Aybal kadn iyice ayrarak evresinden izole etmek de byledir. Bu saydklarmz hem bizim ve hem de onlarn eriatlarnda yeri olan, ayrca zleri bakmndan ortak, fakat biim bakmndan farkllk gsteren hareketlerdir. 2 - kinci ksmdaki hareketler, onlarn eriatinde yer olup sonradan yrrlkten kaldrlan (neshedilen) hareketlerdir. Cumartesi gn tatil yapmak ile kiinin baz ilave namaz ve orular zerine farz etmesi gibi. Byle hareketlerde onlara uymann yasak olduu hi bir gzden kamayacak derecede aikr ve tartmaszdr. Buna gre hi bir mslman dindarlk gerei sayarak i ya ve trnakl hayvan eti yemeyi kendine yasaklayamaz. Hem ibadet ve hem de adet unsurlu hareketlerde de durum byledir. Bunun rnei de onlarn eriatlerinde yer alan bayram trenleridir. Bilindii gibi eriat kaynakl bayramlar hem ibadet ve hem de adet unsurlar ierirler. Dua, zikir, sadaka ve tapnma gibi hareketler bu bayramlarn din unsurlar, buna karlk bol yemekler yemek, gzel elbiseler giyinmek, her zaman yaplan gerekli grevleri bir sre brakmak ve msaadeli oyunlar gibi eyler de bayramlarn adet kaynakl unsurlardrlar. Nitekim Ebu Bekir -Allah ondan raz olsun- Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) evinde ark syleyen iki cariye grnce bu durumu yadrgayarak cariyeleri ark sylemekten alkoymaya girimi, fakat Peygamberimiz: Brak onlar, ya Ebu Bekir, her kavmin bayram var, bu da bizim bayrammzdr diyerek onun bu kar kn engellemitir. Ayrca yine Peygamberimizin bayram gnleri Hrab adl aleti alarak oynayan habelileri seyrettiini biliyoruz. Demek ki, eriat kaynakl bayramlarda bir yandan dier zamanlarda yaplmas istenmemi olan baz ibadet unsurlar ya vacip veya mstahab olarak yer alrken, br yandan dier zamanlarda msaade edilmeyen ve u veya bu oranda nefsi okayan baz adetler unsurlar da ya mubah ya mstahab veya vacip olarak yer alrlar. Nitekim her iki bayrammzda da orusuz olmamz farz klnd gibi Ramazan bayramnda namaz ile sadaka ve Kurban bayramnda da namaz ile kurban kesmek eletirilmitir. Dikkat edilirse her iki bayramda namazla eletirilen hareketler yemekle ilgilidir (sadaka ve kurban). Bu ksm oluturan yrrlkten kaldrlm ibadet ve adetlerde veya her iki unsuru birlikte ieren geleneklerde yabanclara uymak, z meru olan davranlarda onlara uymaktan daha kt bir eydir. Bu yzden ilerde daha detayl bir ekilde anlatacamz zere bu alandaki yabanclara benzeme giriimi haramdr. Oysa birinci ksmdaki benzeme giriiminin sadece mekruh olduu sylenebilir.

3 - nc ksm oluturan hareketler, kfirlerin hi bir kaynaa dayanmakszn kendi kafalarndan ortaya attklar ibadet ve adetler veya her iki unsurun karm olan geleneklerdir. Bu alanda onlara zenmek, bir nceki kategoriye gre daha da kt bir tutumdur. nk bu davranlar icad edenler mslmanlar bile olsayd, onlar ilemek yine kt bir hareket olurdu. Durum byleyken her hangi bir peygamberin mesajndan kaynaklanmayarak sadece kfirler tarafndan ortaya atlm olan davranlara zenmenin ne kadar kt olacan varn siz dnn. Szn ksas; bu alandaki zentinin kt bir tutum olduu apaktr. Bu, bu alandaki birinci temel hkmdr. Buradaki bir baka temel nokta da udur. Bu kategoriye giren taklit konusu ibadet ve adetler veya her iki unsurun karm gelenekler bu mmet arasnda sonradan ortaya atlan bidatlardr. nk biz bu kategoride kfirlere zg gelenek ve davranlarndan sz ediyoruz. Yoksa bizim iin meru olan ve rnek edindiimiz ilk mslman kuan ilemi olduu hareketlere szmz yok. Hemen belirtelim ki, bidatlerin irkin olduunu veya tenzih veya tahrim ekilde mekruh olduklarn belirten kitab (Kur'an), snnet ve cma-i mmet kaynakl deliller szmzn konusu olan zentileri de kapsar. Buna gre bu zentiler: - hem sonradan ortaya atlm birer bidat olma ve - hem de kfirlere benzeme niteliklerini birlikte tarlar. Bu iki niteliin her biri ayr ayr birer yasaklama gerekesidir. Yani kfirlere benzemek ilk mslmanlarda grlm olsa bile genel anlamda olduu gibi bidatlkda bidat konusu davran kfirlerden aktarlm olmasa da yasaktr. O yzden bu iki nitelik biraraya gelince ktlk ve yasakl pekitiren bamsz birer gereke olutururlar. indekiler Drdnc Blm

Yabanc Bayramlar ve enlikler Kafirlere benzeme ile ilgili bu temel hkm ortaya ktna gre hemen belirtelim ki, bayram trenleri konusunda kfirlere zenmek iki bakmdan sakncaldr.

Genel karakterli birinci saknca; daha nce belirttiimiz gibi, byle bir tutumun ne dinimizde ve ne de ilk mslmanlarn geleneklerinde yeri olmayan bir davranta kfirlere zenme sakncasdr. O halde byle bir zenme giriimi kfirlere benzeme zararn, buna karlk bu zenmeden uzak durmakla kafirlere kar km olma yararn tar. Hatta byle bir davran tesadf sonucu olup dorudan doruya kfirlere zenmekten kaynaklanm olmasa bile yine eriatmzn gerei olan onlara kar olmaktr. nk daha nce iaret ettiimiz gibi; srf kfirlere kar olmak bizim iin yararldr. Buna gre u veya bu ekilde kfirlere zenen kimse, bakaca bir zarara uramam olsa bile, kendisini bu yarardan yoksun brakm olur. Eer hem yarardan olmu ve hem de ayrca zarara yol am ise durum nice olur, iin orasn siz dnn. Byle bir zenti sonradan dine sokulmu bir bidat olduu iin l edindiimiz bak asna gre mekruh olaca phesizdir. nk kfirlere zenmek en az sakncal durumlarda mekruh olduu gibi bidatler iin sz konusu olan en hafif hkm de mekruhluktur. te yandan kfirlere bayramlar konusunda zenmenin haram olduunu belirten delillerde oktur. Mesel bunlardan biri Peygamberimizin: Kim bir kavme zenirse, benzemeye alrsa onlardan olur eklindeki buyruu gibi. Bu hadis kfirlere benzemenin mutlak anlamda haram olmasn gerektirir. Baka bir delil de Peygamberimizin: Mriklere ters dnz, muhalefet ediniz eklindeki buyruudur. Bu deliller sayca oktur. Daha nce belirttiimiz gibi gerek Kur'an'da ve gerekse snnette: gazaba uramlarn (yahudilerin) ve sapklarn (hrstiyanlarn) yollarndan gitmenin haram olduunu gsteren ok sayda delil vardr. Hi phesiz kfirlerin bayramlar onlarn yollarnn baka bir deyimle hayat tarzlarnn bir parasdr. Szn ettiimiz belge, itihat ve kyas niteliindeki eitli delilleri gzden geirenler onlarn konumuzu kapsamlarna aldklarn ve bu zentilerin kfirlerin ya din davranlarndan veya batl dinlerinin sembolik trenlerinden olduklarn dolaysyle tm ile haram klndklarn aka greceklerdir. Onlarn dinlerine zg olmayan veya inanlarn sembolize etmeyen davranlar bu hkmn dndadr. Mesel namazda pabular karmak gibi. Bunu yapmak caizdir. Tpk pabularla namaz klmann caiz olmas gibi. Bu delilleri gzden geirenler, bunun yannda yabanclara zenerek yeni bir adet ortaya atmakszn eski geleneklerimizi srdrmemizle asl itibar ile yabanc kaynakl bir adet ortaya kararak onlara benzemek istememiz veya byle bir ama tamamz arasnda fark olduunu da greceklerdir. Kfirlerin bayram trenlerine zenmenin tad ikinci tip saknca dorudan doruya bu bayramlarla ilgilidir. Byle derken Kitabn (Kur'ann), snnetin ve icma- mmetin bizi byle bir eyden sakndran aklamalarn ksdediyorum. Bu konuda, nce Kur'ana ba vuralm. Cenab- Allah (c.c.) buyuruyor ki:

Onlar ki, yalan konuulan yerlerde bulunmazlar ve bo lf edenlerle karlatklarnda vekarla geip giderler. (Furkan, 72) imdi tabiin kuandan olan nl tefsircilerin bu ayetle ilgili aklamalarna gz atalm: Ebu Bekir Hill'in Cami adl eserde belirttiine gre Muhammed b. irin, ayette geen yalan konuulan yerler den maksat yahudilerin aann (Kippur) bayramdr, diyor. (Cami; Hill'in mam Ahmed'in grlerini, bilgilerini ve zmledii meselelerini toplad kitaptr.) Aynkaynaa gre: Mhacid, burada mriklerin bayramlar kasdediliyor derken Rabii b. Enes de ayn gr paylayor. (Bkz. bn Kesir, Cz, 3, s. 328-329.) (Reb b. Enes, El-Bekri, el-Hanefi, El-Basr, sonra El-Horasn iin El-Acl: Doru szldr, diyor. Nesa, Rivayetleri sakncaszdr, der. bn Hibban gvenilirlerden olduu, kansndadr. Bazs onu ilikle sular. bn Hacer ise: Doru szl birisidir. yargsn vermi. Buhari, Mslim dnda drt hadis imam da ondan hadis tahric etmitir. 140 h.'de ld. Tehzib El-Tehzib, c. 3, s. 238-239, Biy. 461, Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 243, Biy. No: 31.) Bu arada sahabilerden krime'nin bu aklamalara yakn bir yorumuna gre ayette: cahiliye dneminin geleneksel bir oyunu kasdedilmitir. (Bkz. Tefsir-i Kurtub, c. 13, s. 79-80.) te yandan Kad Ebu Yal'ya gre ayet: mriklerin bayramlarna katlmay yasaklayan bir ardr. Ebu Ferece sfahan zimmlerle ilgili artlar incelerken, Dahhak'n ayetteki bu ifadeyi mriklerin bayramlar eklinde akladn belirtiyor. Yine ayni kaynaa gre Amr b. Murre ayetin bu ksmn Yani onlar mrikleri irkleri konusunda desteklemezler, onlarla dp kalkmazlar eklinde aklarken Ata b. Yesar, bu ayeti aklarken halife mer'in: Acemlerin tumturakl konuma tarzlar ile mriklerin bayram gnlerinde onlarn kiliselerinde bulunmaktan saknnz eklindeki szlerini hatrlatyor. (Abdurrezzak, El-Musannef, c. 1, s. 411, H. No:1608. Bab: Namaz, Beyhk, Snen El-Kbr, c. 9, s. 234, Kenz El-Ummal, c. 3, s. 886, H. No: 90341; Kenz El-Ummal, c. 1, s. 405, H. No: 1732.) (Ata b. Yesar El-Hilal El-Meden, El-Kad Peygamberin ei Meymune'nin azadlsndan bu raviyi Ebu Muhammed, bn Main, Nes-i, bn Sa'd, Ebu Zer'a ve bakalar tevsik ediyor (gvenilirliini onaylyor). Alt kaynak hadis kitab yazarlar ve dierleri ondan hadis naklinde bulundular. Kasas sahibi (kssa anlatcs) ibadete dkn erdemli bir kiiydi, iskenderiye'de ld. 103. bn Sa'd Tabakat, c. 5, s. 173-174, Tehzib El-Tehzib, c. 7, s. 217-218.) Grlerine yer verdiimiz tabiin kuana mensup tefsir bilginlerinin ayetteki bu ifadeyi kfirlerin bayramlar eklinde yorumlamalar, Burada kasdedilen irktir veya cahiliye dneminde taplan bir puttur veya Burada maksat kna toplantlar veya arkl toplantlardr eklindeki mnferit aklamalarla eliik deildir. nk klsik tefsir bilginlerinin slubu byledir. Onlar bir tr hakknda konuurken o trn belirli bir bireyini belirtmekle yetinirler. Tpk arapa bilmeyen ve ekmek nedir? diye soran bir kimseye ite ekmek diyerek rek verildii gibi. Yalnz bazlar bu ayeti Yalan yere ahitlik, yani yalanclk eklinde yorumladlar ki, bu tartma kaldrr, zorlamal bir yorumdur. nk ayeti byle anlamak, her eyden nce dilbilgisi kurallar asndan, uygun deildir. Okuduumuz bu aklamalarn dayana ayette geen zur (yalan) kelimesinin sslenmi, yaldzlanm ve bylece gerekte olduundan baka trl grnm anlamna gelmesidir. Buna gre

yalanc ahitlik yapan kimse iinden bildii geree ters den bir sz sylemi oluyor. Bu yzden tefsirciler bazan bu kelimeyi Aslnda irkin olduu halde ya grnteki benzerlie aldanarak veya nefsin duygularna esir olarak bir eyin gzel grnmesi eklinde aklamlardr. Nitekim irk (Allah'a ortak komak) grn benzerliklerine aldanarak; ark ve alg gibi elenceler de nefsin arzularna (ehvete) kaplarak gzel grnen veya gsterilen eylerdir. Mriklerin bayram trenleri ise hem grnteki yanltc benzerlik hem ehvet duygusunun okama ve hem de batl (eri) olma niteliklerini yaplarnda birlikte barndrrlar. Din asndan bunlarn ve tadklar geici hazlarn hi bir yarar yoktur, akbetleri elem ve acdr, te bu yzden gerek bu trenlerin kendileri, gerekse onlara katlmak veya seyirci olmak bu terimle ifade edilmitir. Cenab- Allah (c.c.) yukardaki ayette bu trenlerin seyircisi olmamay vyor. Seyircilik, sadece grerek veya iiterek olay yerinde bulunmay ifade eder. Peki, bundan daha ileri giderek seyircilikle yetinmeyip bu tip trenlere dorudan doruya katlmann hkm nice olur, bunu varn siz dnn. Ayrca bu eit trenlerin seyircisi olmaktan uzak duranlar ven bu ayet, bu slubu ile tek bana bu tip trenlere bilfiil katlmaktan kanmay tevik edici niteliktedir. Bunun yannda bu tip enliklere seyirci olmamann mendup olmasn ve belki de bunlarn seyircisi olmann mekruh olduunu da ifade eder. nk bizzat Cenab- Allah, bu enlikleri yalanc ve yaldzl ktlkler diye adlandryor. Fakat srf bu ayete dayanarak bu tip trenlere seyirci olarak katlmann haram olduunu sylemek zordur, tartma gtrr. Bunun yerine bu ayeti, bylesine trenlere bilfiil katlmann haram oluunun delili saymak daha uygundur. nk dalma gibi Allah bu trenleri zur (yalanc ve yaldzl ktlkler) diye niteliyor. Cenab- Allah (c.c.) aadaki ayetlerde yalan ve yaldzl szler syleyenleri de yeriyor. Her ne kadar gsteriiler arasnda byle szler syleyenler bakalarna zararl olmuyorlar ise de Cenab- Allah (c.c.) byleleri hakknda yle buyuruyor: Bununla birlikte onlar irkin ve yalan bir sz sylyorlar. (Mcadele: 2) O halde murdar putlardan ve yalan szden kannz. (Hacc Suresi: 30) Geri yalan sz sylemeyi, yalana dayal aldatc hareketlerden daha ar bir gnah sayan bilginler var ise de yalana dayal aldatc hareketler yapanlar da bu ayetlerde beliren ilh yerginin kapsamna girerler. nk Cenab- Allah'n daha nceki ayette yalana dayal irkin hareketlere seyirci olmaktan kananlar vmesi, byle hareketleri ilemenin onun katnda ayplanm ve knanm olduuna delildir. Yoksa eer byle hareketleri yapmak aslnda caiz olduu halde onlardan uzak durmak daha iyi olmu olsa bu hareketlerin seyircisi olmaktan kanma tutumu, bu kadar bir vme gerekesi olmazd. nk mubah eylerin seyircisi olmak faydasz olmakla birlikte byle hareketleri seyretmek fazla zararl ve nemli deildir. Bazlarna gre de yukardaki ayet vurgulamal bir vg nitelii tayor. nk ayette sz geen kimseler batl hareketleri dorudan doruya ilemek yle dursun byle hareketleri ileyen kitlelerin seyircileri bile olmuyorlar. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu ayetin az ncesinde: Rahman'm has kullar o kimselerdir ki, onlar yeryznde alak gnlllkle yrrler ve haddini bilmez cahiller kendilerine lf attklar zaman -selm derler. buyuruyor. (Furkan: 63) Bu ayette Cenab- Allah (c.c.) vd kimseleri Rahman'n kullar diye nitelendiriyor. Rahman'n kulu olmak farz olduuna gre bu sfat tamak da farzdr. Fakat bu gr tartma gtrr. nk bu ayetin devamnda saylan sekin sfatlar arasnda farz

olmayanlarn da bulunduu ileri srlebilecei gibi bu ayette vlenlerin sz konusu sfat gerek ve yetkin anlamda tadklarnn belirtildii de sylenebilir. Nitekim aadaki ayetler de bu niteliktedir: Mminler o kimselerdir ki, Allah'n d anld zaman kalbleri rperir. (Enfal: 2) Kullar iinde ancak bilginler Allah'dan (gereince) korkar. (Fatr: 28) Ksacas, yukardaki ayet kfirlerin dn trenlerinde bulunmay ister haram ister mekruh ve isterse kanlmas mstahap bir hareket sayd kabul edilsin, bizim amacmzn z gereklemi olur. nk bizim ana amacmz kfirlere zenilmemesi gerektiini vurgulamaktr. nk baz kimseler kolay geim yollar elde etmek, maddi kazan salamak ve baka dnyalk yararlar edinmek gibi gerekelerle kfirlerle uyum halinde olmann mstahab olduunu ileri sryorlar. Bu aklamalarla, tam tersine onlara zenmekten kanmann mstahab olduu anlalnca maksadmz gereklemi oluyor. imdi de kfirlerin bayram trenleri ile ilgili snnet kaynakl delillere geelim. Sahabilerden Enes b. Malik -Allah ondan raz olsun- diyor ki: Peygamberimiz Medine'ye geldii zaman yerli halkn elenerek kutlad iki bayram gnnn olduunu grd. Medinelilere: Bu gnlerin anlam nedir? diye sorunca onlardan: Biz cahiliye dneminde bu gnlerde eleniyorduk cevabn ald. Bunun zerine Medinelilere yle buyurdu: Allah sizin iki elence gnnz, onlardan daha hayrl olan u iki gnle deitirdi: Bu iki gn Kurban ve Ramazan Bayram gnleridir. (Eb Davud, Snen, c. 1, s. 675, H. No: 1134, Kitap Namaz, Bab: Bayram namazlar.) Bu hadis Ebu Davud, Ahmed ve Nesa'de yer almtr. Kolayca anlalaca gibi, Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Medinelilerin bu iki cahiliye kaynakl bayram gnlerini onaylamad gibi kendilerini geleneklerine uyarak o gnlerde elenmek zere serbest de brakmad. Tersine onlara: Allah sizin bu iki elence gnnz, bunlardan daha hayrl iki gnle deitirdi buyurdu. Bir eyi deitirmek deitirilen eyi brakmay gerektirir. nk deitirilen eyle yerine konan ey birarada bulunamaz. Buna gre bu ifade tarz, ancak birarada bulunamayacak, biribirleri ile badaamayacak nitelikteki eyler ve durumlar iin kullanlabilir. Nitekim aadaki ayetlerde ayn ifade tarz zelliini tarlar: imdi siz beni brakp onu (eytan) ve soyunu mu dost ediniyorsunuz? Oysa onlar sizin dmannzdr. Zalimler iin ne kt bir dei-tokutur bu. (Kehf: 50) Bu yzden onlarn iki bahesini buruk yemili, ac lgnl ve iinde biraz da sedir aac bulunan baka iki bahe ile deitirdik. (Sebe: 16) Fakat o zalimler bu sz baka bir szle deitirdiler. (Bakara: 59)

kszlere mallarn veriniz ve temiz olan murdarla (pis olanla) deitirmeyiniz. (Nisa: 2) Sahabilerden Enes b. Malik -Allah ondan raz olsun- tarafndan rivayet edilen ve yeni topraa verilmi l ile ilgili olan u hadis de slup bakmndan bu kategoriye girer. Bu lye: cehennemdeki yerine bak, Allah sana oras yerine cennette daha hayrl bir yer ayrd denirken bir baka lye de: Cennetteki yerine bak, fakat Allah sana oras yerine cehennemde bir yer ayrd denir. (Bu konuda Buhari-Mslim ve dier snen kitaplarnda deiik szckler ieren hadisler rivayet edilmektedir. Bazs biraz uzun bazs biraz ksadr. Bkz. S. Buhari, Feth El-Br, c. 3, s. 232, H. No: 374, Kitap: Cenaze, Bab: Kabir ikencesine dein hadisler, Mslim, c. 4, s. 2199, H. No: 2866-28070, c.4, s. 2200, Kitap Cennet, Bab: lye cennet ya da cehennemdeki yerinin gsterilmesi.) Bunun gibi halife Hz. mer -Allah ondan raz olsun- nl muallka airi Lebid'e: airliin ne oldu? diye sorunca Lebid'in verdii cevap da ayni ifade zelliini tar; Allah, iirlerimin yerine bana Bakara ve Al-i mran surelerini verdi. (bn Hacer, El-sbe, c. 3, s. 326. Lebid'in yaam yks blmnde isnadsz.) (Lebid; Ulu sahabilerden olan Lebid b. Rebia b. Malik b. Cafer b. Kilab El-miri, ayn zamanda ok nl bir ozandr. Kavminin elisi olarak Peygambere geldii zaman Mslman oldu. slama girince iir yazmay brakt, h. 41 ylnda 140 yanda iken ld. Bkz. Esed El-Gabe, c. 4, s. 260-261.) Bu ifade tarznn zelliklerine sk sk rastlanr. Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) yukardaki hadisinde geen: Allah sizin bu iki elence gnnz, onlardan daha hayrl olan u iki gnle deitirdi eklindeki ifadesi her iki dneme ait bayram gnlerinin bir arada kutlanmamasn gerektirir. zellikle onlardan daha hayrl deyimi, eriatmzn belirledii bayram gnlerinin cahiliye dneminin elence gnlerinin yerine konmalarn gerektirir. Bu byle olduu gibi, Peygamberimiz'in Medinelilere geleneksel bayram gnlerinin anlamn sorup da onlardan ald: Onlar cahiliye dneminde oyun oynayarak kutladmz iki bayram gndr eklindeki cevap zerine: Allah size onlar yerine baka iki gn verdi diye buyurmas, O'nun Medinelilere bu iki gn kutlamay yasaklayp yerlerine iki slmi bayram nerdiini gsterir. nk eer hadisle yasaklama amac olmasayd, o gnleri deitirmekten bahsetmek yerinde olmazd. Sebebine gelince buradaki ana ama, mslmanlarn dzenli ekilde kutlayacaklar ve cahiliye dneminden kalma geleneksel bayram gnleri yznden ihmal edemeyecekleri vacip nitelikli iki slmi bayram gn ortaya koymaktadr. Hadisi rivayet eden Enes'in: Medinelilerin oynayarak kutladklar iki gnleri vard sz ile Peygamberimizin:

Allah sizin bu iki elence gnnz, daha hayrl iki gnle deitirdi eklindeki ifadesi birlikte gzden geirilince Hz. Enes'in, Peygamberimizin bu szlerini eski geleneksel iki bayram gn yerine yeni iki bayram gn koyma eylemi eklinde anladn gsterir. Hemen belirtelim ki, sz geen cahiliye kaynakl iki bayram gn slm dneminde unutulmu, ne Peygamberimiz zamannda ve nede halifeler dneminde bu gnlerden iz kalmamt. Eer halk bu gnlerde elenmekten alkonmam olsayd, bu gelenei devam ettirirdi. nk gelenekler, deimeyi salayc bir motif olmadka deimezler. zellikle kadnlar, ocuklar ve halk ounluu tatil ve oyun bayram olarak kutladklar gnleri byk bir heyecanla gzlerler. Nitekim ou krallar ve devlet bakanlar idare ettikleri halkn geleneksel bayramlarn deitirmeyi baaramamlardr. nk halk vicdannda bu bayramlarla ilgili motif kuvvetli ve kalabalklarn bu bayramlar kutlama arzular gl olagelmitir. Eer Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) sz konusu cahiliye bayramlarna gl bir ekilde kar kmasayd, bu bayramlar, snk bir biimde de olsa, varlklarn devam ettireceklerdi. Demek ki, Peygamberimizin bu bayramlara gl bir ekilde engel olduu kesindir. te yandan Peygamberimizin gl bir ekilde kar kt adet ve davran haramdr. nk haramn bundan baka bir anlam yoktur. Bu phe gtrmez, apak bir gerektir. Bu durumda eer halk tekrar geriye dnp bu iki bayramda yapt hareketleri u veya bu ekilde yapmaya koyulsa bu tutum yasa inemek olur. Maksad da budur. Yahudiler ile hrstiyanlarn bayramlarna gelince bunlar cahiliye bayramlarndan daha sakncaldrlar. nk Peygamberimiz bu mmeti yahudiler ile hrstiyanlara benzeme tehlikesi karsnda uyarm ve bu tehlikeli sakncaya denlerin bulunacan haber vermitir. Oysa cahiliye dini konusunda durum byle deildir. Yani bu dinin yeniden hortlamas ancak mmin vicdanlarn yaygn bir zle urayaca son gnlerde sz konusu olabilir. Ayrca yahudi ve hrstiyan bayramlarnn, cahiliye bayramlarndan daha ok sakncal olmadklar farzedilse bile onlar kadar sakncal olduklar kesindir. nk uygulayclar olan bir ktlk, insanlar hesabna kuvvetli motiften yoksun, uygulaycsz bir ktlkten daha tehlikelidir. indekiler Drdnc Blm

Yasak Adaklar

Bu konuda Ebu Davud'da yer alan bir ikinci hadis daha var. Sabit b. Dahhak diyor ki: Peygamberimiz zamannda arkadalarmzdan biri Mekke yaknlarndaki Buvane denen yerde bir deve kesmeyi adamt. Peygamberimize gelerek: Ya Raslllah, ben Buvane'de bir deve kesmeyi adadm, ne dersiniz? diye sordu. Peygamberimiz yanndakilere: Sz geen yer, cahiliye dneminde taplan putlardan birinin sakland bir yer mi idi? diye sordu. Arkadalarmz: Hayr dediler. Arkasndan: Peki oras cahiliye dneminin bayram yerlerinden biri mi idi? diye sordu. Oradakiler bu soruya da: hayr diye cevap verince Peygamberimiz o arkadamza: O halde adan yerine getir. nk Allah'n emrine aykr adaklarla yerine getirilmeleri elde olmayan adaklar yerine getirilmezler. buyurmutur. (Snen-i Ebi Davud, Kitap Yemin ve Adaklar, Bab: Adaklar yerine getirme ile emrolunma, H. No: 3313, c. 3, s. 607.) (Sabit b. Dahhak; Ulu sahabilerden olan bu zatn ad, Sabit b. El-Dahhak b. Halife El-Ensr ElEhel, Rdvan biatnda bulundu. Bis'etin nc ylnda dodu. H. 62 ylnda ld. Hendek savanda Raslllah'n hemen yannda takviye g grevini slenmiti. Bkz. El-sbe, c. 1, s. 193-194, Biy. No: 894.) Bu hadisin asl Buhari ile Mslim'dedir ve her halkas gvenilir olan bir rivayet zinciri tarafndan nakledilmitir. (S. Buhari, Feth El-Bri, c. 11, s. 581, H. No: 6197. Kitap Yeminler ve adaklar; Bab: Taatta (ibadette) adak adama. S. Mslim, c. 3, s. 1261, 1263, kitap: adaklar, b. Allah'a isyann sz konusu olduu adaklar yerine getirilmez. H. No: 1641 Buradaki hadis yle: Allah'a isyan sz konusu olan adaklar ve kulun sahip olmad eyleri adad zaman adan yerine getirme yoktur. Allahalem mellif yukarda, bu iki hadise, -Buhari ve Mslimde geen iki hadis,- iaret ediyor.) te yandan Ebu Davud'da yer aldna gre bu hadiste sz geen sahibinin kz Meymune bu olay yle anlatyor: Babamla birlikte Banda Peygamberimizin bulunduu bir ha kafilesinde yolculuk ediyorduk. Bir ara Peygamberimizi gzlerimle grdm. Halk da aralarnda te Raslllah diye konuuyorlard. Ben onu baklarmla izlemeye koyuldum. Bir ara babam kendisine yaklat, elinde retmenlerin derste kullandklar benzer bir sopa vard. O srada babam yanna yaklap ayandan tutarak devesini durdurdu. Peygamberimiz de durarak babamn syleyeceklerini dinlemeye yneldi. Babam kendisine: Ya Raslllah, vaktiyle eer bir gn olum olursa Akabe yaknlarndaki Buvane denen yerde bir miktar koyun -Galiba elli koyun demiti- kurban etmeyi adamtm, ne yapaym? diye sordu. Raslllah babama:

Orada u putlardan biri var myd? diye sordu. Babam: Hayr, yoktu deyince Peygamberimiz: O halde Allah iin adadn yerine getir diye buyurdu. Bunun zerine babam koyunlar biraraya toplayp boazlamaya giriti. Bu arada bir koyun elinden kat, babam onun peinden koarken Allah'm, adam yerine getirmemi nasib eyle diye dua ediyordu. ok gemeden kaan koyunu yakalayarak -dierleri gibi- boazlad. (Ebu Davud, c. 3, s. 607-609, H. No: 3314; Kitab Yemin ve adaklar, Bab: Adaklar yerine getirme. bn Mace bu anlamdaki bir hadisi ksa olarak tahri ediyor, c. 1, s. 688, H. No: 2131, kitap Kefaretler, Bab: Ada yerine getirme, Ahmed, El-Msned, c. 3, s. 419.) te yandan yine Ebu Davud'un, Amr b. uayb'e ve onun da babas yolu ile dedesine dayanarak bildirdiine gre: Bir gn kadnn biri Peygamberimize gelerek: -Ya Raslllah, senin yanbanda davul almay adadm, ne dersin?- diye sordu. Peygamberimiz kadna: - Adan yerine getir- dedi. Arkasndan kadn cahiliye dneminde kurban kesilen bir yeri kasdederek: - Ben falanca yerde kurban kesmeyi adadm, ne dersin?- diye sordu. Peygamberimiz kadna: - Put adna m?- diye sordu. Kadn: - Hayr- dedi. Peygamberimiz bu defa: - Heykel adna m?- diye sordu. Kadn yine: - Hayr- diye cevap verdi. Bunun zerine Peygamberimiz kadna: - O halde adan yerine getir- diye buyurdu. (S. Eb Davud, c. 3, s. 606, H. No: 3312, Kitap: Yemin ve adaklar, Bab: Adaklar yerine getirme ile emrolunma.) Yukardaki hadisin belirttiine gre sz geen sahabi belirli bir yerde bir miktar hayvan kurban etmeyi adad. Bu adak hayvanlarn cinsi ya devedir ya koyundur veya iki ayr olay sz konusudur. Peygamberimiz, adama: O dediin yer, cahiliye dneminde taplan putlardan birinin sakland yer mi idi? diye sordu. Adam: Hayr dedi. Arkasndan Peygamberimiz adama: Oras cahiliye halknn bayram yerlerinden biri mi idi? diye sordu. Adamdan yine: hayr cevabn alnca kendisine: o halde adan yerine getir diye buyurdu. Daha sonra da:

Allah'n emrine aykr adaklar yerine getirilmez diyerek szlerini balad. Bundan da anlalyor ki; cahiliye halknn bayram yerlerinde veya putlarn sakland yerlerde kurban kesmek Allah'n emrine aykr bir harekettir. Bu hadiste dikkat edilmesi gereken noktalardan biri udur ki, eer cahiliye dneminin bayram yerlerinde kurban kesmek caiz olsayd, Peygamberimiz soru soran sahabinin adan yerine getirmesine izin verirdi. Tpk davul almasna izin verdii gibi. Hatta izin vermek bir yana ona adan yerine getirmesi gerektiini sylerdi. nk ada belirtilen yerde kurban etmek aslnda vaciptir. O halde dnelim ki, cahiliye dneminin bayram adetlerini paylamak suretiyle O dnemin bayramlarna katlmak nasl dnlebilir? indekiler Drdnc Blm

Bayramn Anlam u noktay da belirtmeksizin gememeliyiz. Buradaki aklamalardan anlaldna gre Bayram terimi: belirli bir zaman birimi iinde dnml ekilde tekrarlanan herkese ak bir toplant anlamna gelir. Bu dnml tekrarlanma yldan yla olabilecei gibi haftadan haftaya veya aydan aya da olabilir. Bayram terimi bu temel anlamn dnda daha bir ka farkl anlamla gelir. - Bu anlamdan biri Dnml ekilde tekrarlanan gn demektir. Ramazan bayram ve Cuma gn gibi. - Bayram'n bir dier anlam bu belirli gnlerdeki toplant dr. - Bu terimin baka bir anlam bayram gnlerinde yaplan adet ve ibadetlerin toplamdr.

Ayrca baz bayramlar ancak belirli yerlerde kutlanrken dier baz bayramlar belirli yerlere baml yerlerdedir. Bu saydmz kavramlar da zaman zaman Bayram terimi ile ifade edilirler. Mesel Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) cuma gn hakkndaki: Bu gn, Allah'n mslmanlar iin bayram kld bir gndr hadisinde Bayram terimi, zaman la ilgili bir anlam tar. Bunun yannda sahabilerden bn-i Abbas'n -Allah ondan raz olsun-: Peygamberle birlikte bayram kutladk cmlesinde bayram, toplant ve bir takm zel hareketler anlamndadr. Bu arada yine Peygamberimizin: Benim mezarm bayram edinmeyiniz hadisinde bu terim bayram yeri anlamna gelir. ou zaman da bayram terimi hem belirli bir gnn ve hem de o gn ilenen belirli hareketlerin ad olur. Peygamberimizin, yannda alg alan iki cariyeyi yadrgayan Ebu Bekir'e cevap tekil eden: Brak onlar, ya Ebu Bekir! Her kavmin nasl bir bayram varsa bu da bizim bayrammzdr hadisinde terim bu ifte anlam ierir. Yine yukardaki hadise dnecek olursak Peygamberimizin kendisine soran sahabiye dnp: Oras cahiliye araplarnn bayram yerlerinden biri mi idi? diye sorarkan cahiliye araplarnn bayram olarak kutladklar geleneksel bir toplanty kasdetmitir. Bundan da belirli bir yerin cahiliye dneminde bayram yeri olarak kullanlmasnn -yle adanm bile olsa- orada kurban kesmeye engel olduu ortaya kar. Ayn yerin cahiliye putlarnn korunduu yer olmas halinde de durum byledir. Yoksa Peygamberimizin bu sorulu cevapl szleri tutarsz ve balantsz olur. Kolayca anlalaca gibi bu yasaklamann ana sebebi ya cahiliye dnemi araplarnn tapnma yeri edinerek sayg gsterdikleri bir yere sayg gsterilmi olmas ya zellikle orada kurban kesmekle onlarn tapnmalarna ortak olunmu olmas veya onlarn oradaki bayram treninin hortlatlmas tehlikesidir. nk bu davranta ya eylemin yeri ya dorudan doruya eylemin kendisi veya eylemin zaman sz konusu olabilir. Eer yasan gerekesi sz konusu yerin zellikle seilmi olmas ise -ki anlald kadar ile sebep budur- bunun sebebi, burasnn cahiliye araplarnn bayram yeri olmasdr. Nitekim belirli bir yer seme niyeti var olmakta devam ettii halde seilen yerin byle bir saknca tamad ortaya knca orada kurban kesilmesine izin verildiini gryoruz. Demek ki sakncal olan ve kanlmas gereken ey, cahiliye araplarnn bayram yerinin kurban kesme yeri olarak seilmesidir. O halde cahiliye araplarnn bayram yerinin kurban kesme yeri olarak belirlenmesi sakncal olunca dorudan doruya onlarn bu bayramlarn benimsemenin hkm nice olur, bunu varn siz dnn. te yandan Peygamberimiz belirli yerde kurban kesmeyi cahiliye araplarnn putlara taparak Allah'a irk kotuklar yer olduu iin ho grmediine gre bu durum Allah'a irk komann ve putlara tapmann daha kesin bir yasak olmasn gerektirir. Eer bu yasan gerekesi orada kurban kesmenin cahiliye araplarnn bayramlarna katlmak olduu kabul edilirse bu bizim meselemizin ta kendisidir. nk bu takdire gre orada kurban kesmek, cahiliye araplarnn bayramlardaki hareketlerine katlmak demek olduu iin yasaklanm olur. Yoksa bunun baka bir sakncas yoktur. Birinci ihtimal daha akla yakndr. nk Peygamberimiz szn ettiimiz sahabiye cahiliye araplarnn bayramlar srasnda orada kurban kesip kesmediklerini deil, orasnn eski bayram yeri olup olmadn sormutur. Ayrca Peygamberimizin Oras cahiliye araplarnn bayram

yerlerindenbiri mi idi? cmlesinin zamanna dikkat edilirse bu sorunun sorulduu gnlerde byle bir bayramn olmad anlalr. Bu nokta gayet aktr. Bunun yannda ayn konudaki bir baka hadiste bu olayn veda hacc srasnda meydana geldii bildiriliyor ki, o zaman mriklerin btn bayramlar unutulmu, gemie gmlmt. imdi dnelim. Peygamberimiz, kfirlerin bayramlarn kutladklar bir yerde kurban kesmeyi yasaklyor. Oysa o kfirler mslman olmular ve sz konusu bayram terketmilerdir. Soruyu soran sahabi de oray bayram yeri edinmiyor, sadece orada kurban kesmek istiyor. Bundan aka anlalan udur ki, bu yasak, mriklerin bayramlardan baz kalntlarn yaamaya devam etmesine ak kap brakmamak iindir. Baka trl sylersek orada kurban kesmenin sz konusu yerin eski niteliini hortlatmak ve eskiden olduu gibi bayram yeri edinilmesine kap amak tehlikesine yol aacandan endie edilmitir. Oysa anlald kadar ile sz konusu bayram yeri, cahiliye araplar iin sadece bir bayramlama ve oyun alan idi. Bu durum, Medineli mslmanlarn (Ensar'n) Bu gnler cahiliye dneminde oyun oynayp elendiimiz iki gnd demelerinden anlalyor. Anlalan cahiliye araplarnn bayramlar tapnma nitelii tamyordu. Bu byle olduu iin Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) sz konusu adak yerinin putlarn korunduu yer mi, yoksa bayram yeri mi olduunu sorarak bu iki eit yerin biribirinden farkl olduunu iaret etmitir. Szn ksas, bu olay, cahiliye bayramlarnda yaplan hareketlerin her hangi birini ilemenin, ne ekilde olursa olsun, kesinlikle yasak olduunu belirtmektedir. te yandan slm asndan kitapl kfirlerin (yahudiler ile hrstiyanlarn) bayramlar ile dier kfirlerin bayramlar ayn niteliktedir. Tpk bu iki zmrenin kfirliinin ayn ekilde haram oluu gibi. Geri bu zmrelerin bazsnn kfr dierlerinkinden daha ar olabilir, ama slm asndan hkmleri deimez. Yalnz u var ki, kitapl kfirler dinlerinde ve dolaysyla bayram trenleri konusunda, bunlar gsteri ekline brndrmemeleri art ile, serbest brakldklar halde dier kfirlere byle bir serbestik tannmamtr. Bu fark bir yana braklacak olursa, aslnda kitapl kfirlerin tapnma ve din karakterli bayramlar, baka kfirlerin oyun ve elence nitelikli bayramlarndan daha haramdr. nk Cenab- Allah'n (c.c.) fke ve honutsuzluuna hedef olan bir tapnma, O'nun yasak kld yollardan nefsin arzularn tatmin etmekten daha ar bir haramdr. Bu yzden Allah'a irk komak, zina ilemekten daha ar bir su saylmtr. Yine bu yzdendir ki, kitapl kfirlere (yahudi ve hristiyanlara) kar verilen mcadele (cihad) puta tapanlara kar verilen mcadeleden daha stn tutulmu ve kitapl kfirlerle savarken ehid denlerin sevab iki ehid sevab kadar olmutur. eriat koyucu (Allah ve Peygamber) putperestlerin bayramlarna kar kesin tavr aldna ve bunu Arap yarmadasnda bir daha ortaya kmalarndan eytann mit kestii cahiliye dnemi kfirlerinin gelenek krntlar mslmanlara bulaabilir endiesi ile yaptna gre dier kfirlerin gelenek krntlarnn mslmanlara bulama tehlikesi daha ok ve buna bal olarak bunlarla ilgili yasak daha kesindir. Gerek yukardaki ve gerekse benzeri hadislerin bize rettii bir baka gerek de udur: Demek ki, cahiliye dnemi araplarnn vaktiyle toplantlar dzenleyerek kutladklar bir takm bayramlar vard. Fakat Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) ortaya kndan sonra Cenab- Allah (c.c.) bu bayramlar sildi, btn izleri ile ortadan kaldrverdi.

Herkesin bildii bir eydir ki, eer Peygamberimiz bu bayramlar yasaklamasayd, onlarn kutlanmasna kar kmasayd, insanlar kendiliklerinden bu bayramlar brakmazlard. nk bu bayramlardaki enliklerden pek holanan insan tabiat bu toplu elencelere kar kuvvetli arzu duymaya devam ediyordu. zellikle oyun ve haz unsurlar baskn batl gelenekli bayramlara kar duyulan arzu daha katmerli idi. te yandan bu bayramlar uzun yllar boyunca periyodik olarak tekrarlana tekrarlana toplumun kkl alkanlklar haline gelmilerdi ve alkanlk da insan iin ikinci bir tabiat demekti. Motifleri canl ve gl olduuna gre eer gl ve srarl bir kar koyma ile engellenmemi olsalard, bu bayramlar ortadan kalkmaz, insanlarn hafzalarndan silinemezlerdi. Bu da kesinlikle gsterir ki, takva sahiplerinin nderi olan Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) mmetini srarl bir ekilde kfirlerin bayramlarndan uzak tutmu ve her yola ba vurarak bu bayramlarn unutulup silinmesine almtr. te yandan Peygamberimizin Kitabl kfirleri dinlerinde serbest brakmas, mmetinin onlarn bayramlarna bulamalarna ak kap brakc bir anlam tamaz. Tpk bunun gibi onlara tannan bu din hrriyeti, mslmanlarn onlarn dier ktlk ve gnahlarna yanamalar iin de bir bahane olarak kullanlamaz. Tam tersine Peygamberimiz bir ok mubah ilerde ve ibadet biimlerinde kitabl kafirlere ters dmeyi mmetine srarla emretmitir. Peygamberimiz bu kesin tutumu taknrken az sakncal konularda belirebilecek bir uyumann onlarn dier ok sakncal geleneklerine, uymaya kap aacan dnerek basit konulardaki kar kmann mslmanlarla onlarn dier dnce ve gelenekleri arasnda engel oluturmasn istemitik. nk sen bir mslman olarak cehennemliklerle arandaki uyumazlk mesafesini ne kadar geni tutarsan, bu cehennemliklerin zihniyet ve davranlarndan o kadar daha uzak kalrsn. Peygamberimizin bu konudaki duyarllk ve titizlii snrsz olmutur. Btn bu duyarlk ve titizlik Allah'n gerek O'na ve gerekse mslmanlara dnk bir ba (fazileti)dir. Fakat ou kimseler ne bu nimetin farkndadrlar ve ne de ona kar kr borlarn yerine getiriyorlar. Bu konudaki snnet kaynakl dier bir delil Buhar ile Mslim'in, Hz. Aye'ye -Allah ondan raz olsun- dayanarak naklettikleri u olaydr. Hz. Aye diyor ki: Bir defasnda (babam) Ebu Bekir bize geldi. O srada yanmda bulunan iki Ensar kkenli cariye, Buas sava srasnda Ensar tarafndan sylenmi olan arklar okuyorlard. Aslnda bu cariyeler arkc kadnlar deillerdi. Babam bu durumu grnce: -Hi Raslllah'n evinde eytan arks sylenir mi?- dedi. Buna karlk Raslllah: -Ya Ebu Bekir, her kavmin nasl bir bayram varsa bu da bizim bayrammzdr- buyurdu. Dier bir rivayete gre ise Peygamberimizin szleri: Ya Ebu Bekir, her kavmin bir bayram olduu gibi bu gn de bizim bayrammzdr eklindedir. Yine Buhari ile Mslim'in ortaklaa yer verdikleri bir baka rivayete gre Peygamber Efendimiz, Ebu Bekir'e: Brak onlar, ya Ebu Bekir, bu gnler bayram gnleridir. Bu gnler Mina gnleridir. eklinde cevap

vermitir. (Buhari, Feth El-Bri, c. 3, s. 474, H. No: 987, Kitap: Bayramlar, bab: Bayram namazn geiren yerine iki rekat namaz klar.) indekiler Drdnc Blm

Bizim Bayramlarmz Bu hadisten kan balca sonular unlardr: 1 - Peygamberimizin Her kavmin nasl bir bayram varsa bu da bizim bayrammzdr eklindeki ifadesi her kavmin kendine mahsus bayram olmasn ve bu bayramn sadece o kavme zg olmasn gerektirir. Nasl ki, Cenab- Allah'n (c.c.): Herkesin yneldii bir yn vardr'' (Bakara: 148) ve Her biriniz iin ayr bir eriat ve yol belirledik (Maide: 48) eklindeki ayette her mmetin kendisine mahsus ayr birer ynn ve eriatnn olacan belirtiyorsa bu da byledir. Buna gre yahudilerin ve hristiyanlarn kendilerine mahsus ayr bayramlar olduuna gre, nasl ki onlarla kbleleri ve eriatleri konusunda aramzda ortaklk yoksa, kendilerine zg bayramlar konusunda da onlarla ortaklaamayz. Bu byle olduu gibi, buna gre, onlar da bizim bayramlarmz benimsemeye aramayz. 2 - Yukardaki hadisten kabilecek dier bir sonu da udur: Peygamberimizin: Bizim de bayrammz bu gndr eklindeki sz bizim kutlayacamz bayramlarn srf bizim olan bayram gnleri olmasn ve bakalarnn bayram enliklerine katlmamzn sz konusu olmamasn gerektirir. Nitekim Ebu Davud, Tirmiz ve Nesa'nin, sahabilerden Ukbe b, Amir'e (salt ve selm zerine olsun) dayanarak bildirdiklerine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor:

Arafat gn, Kurban gn ve Mina gnleri biz mslmanlarn bayram gnleridir. Bu gnler yiyipime gnleridir. (Eb Davud, Snen, c. 2, s. 804, H. No: 2418, Kitap: Oru, Bab: Kurban bayram (terik gnleri) gnlerinde oru.) Bu hadis de bizim bayram konusunda bakalarndan ayr ve kendimize zg olmamz, ayrca da bu be gnn bize mahsus bayram gnleri olmasn vurguluyor. nk bu bayram, bu terimin yukarda deindiimiz zaman ve yer anlamlarn ieren uzunca sreli bir bayramdr. Bu yzden Byk Bayram adn almtr. Bayramlk niteliklerini tam olarak bnyesinde bulundurduu iin burada bayramlk hkm srf ona yklendi. Belki de bunun sebebi bir ka gn srmesidir. nk biz mslmanlarn bir ka gn sren baka bir bayrammz yoktur. 3 - Hadisten kan bir baka sonu: Peygamberimizin: Her kavmin bir bayram olduu gibi bizim de bayrammz bu gndr gerekesi ile cariyelerin yannda def alp ark sylemesini serbest brakmtr. Bu tutum, sz konusu serbestliin o gnn mslmanlarn bayram olmasndan kaynaklanmasn ve kfirlerin bayramlar iin geerli olmamasn gerektirir. Yani mslmanlarn bayramlarnda tannan oyun oynama serbestisi, kfirlerin bayramlar iin sz konusu deildir. nk eer bizim bayramlarmzdaki oyunlarn benzerlerini kfirlerin bayramlarnda da oynamak serbest olsa Peygamberimiz: Her kavmin bir bayram olduu gibi bu gn de bizim bayrammzdr demezdi. Bu ifade oyun oynama serbestisini her mmetin kendine zg bayram oluuna ve bizim de bayrammzn bu gn olmasna balyor. O halde mslman bayramlarnda yapmamza izin verilen oyun ve elenceleri baka bayramlarda da yapmamz caiz deildir. Bu da oyun ve elence konusunda bakalarna benzememizin yasaklandnn delilidir. Zaten bizim de asl belirtmek istediimiz budur. 4 - Bu hadisin dndrd bir baka gerekde udur: slamiyetin ilk yllarnda Hz. mer zamanna kadar Arap yarmadasnda nemli sayda yahud ve hristiyan yayordu. Peygamberimiz zamannda Medine'de yahudiler vard. Raslllah onlarla bar antlamas imzalad, fakat bu antlama zaman zaman onlar tarafndan tek tarafl olarak bozuldu. Medinedeki bu yahudi aznlk, sayca ok olmamakla birlikte, varln daha sonraki yllarda da devam ettirdi. Hatta Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) vefat ettiinde zrh bir yahudide rehin olarak bulunuyordu. Yemende de ok sayda yahudi vard. Hristiyanlar youn olarak Necran ve Farslar da Bahreyn yresinde yayorlard. Kolayca tahmin edilecei zere bu gayri mslim guruplarn kutladklar baz bayramlar vard. Yine bilinen bir gerektir ki, bayramlarn yiyip-imek, gzel elbiseler giymek, sslenmek elenmek ve tatil yapmak gibi geleneksel motifleri, her hangi bir nleyici engel varolmadka nefisler iin ekici eylerdir. zellikle ocuklar, kadnlar ve aylaklar byle eylerden ok holanrlar. Oysa slm tarihini iyi inceleyenler bilirler ki, mslmanlarn Peygamberimiz zamannda bu gayri mslim guruplarn bayramlarna ne katldklar grlm ve nede bu bayram gnlerinde yaama tarzlarnda her hangi bir deiiklik yapmlard. Tersine o gnler, Peygamberimiz ile br mslmanlar iin, senenin dier gnleri gibi normal gnlerdi. Bu gnlere hi bir zellik tanmazlard. Yalnz baz mslmanlarn gayri mslimlere ters olmay fiilen isbatlamak iin, o gnlerde oru tuttuklar grlyordu. Eer bu ilk mslmanlarn dorudan doruya Peygamberimizden, rendikleri dinleri kendilerine bu

bayramlara katlmaktan alkoyucu bir nitelik tamasayd, hi deilse bazlarnn bu yabanc bayramlara u veya bu oranda zenmesi gerekirdi. nk insan tabiat ile sosyal gelimeler bize bu konuda insanlardaki arzularn gl olduklarn ve dini bir engel olmasayd, bu arzularn kendilerini ifade etmekten geri kalmayacaklarn gstermektedir. Mslmanlarn halifeler dnemindeki tutumu da byle olmutur. Zaman zaman tek-tk baz mslmanlarn bu bayramlara seyirci olarak katldklarnn grlmesi zerine Hz. mer ve dier sahabiler bunu yasaklayp nlemilerdi. Dikkat edilirse bu tek-tk saydaki mslmanlarn yabanclarn bayramlarnda yaptklar hareketleri yapmalar sz konusu bile deildir. Hatta bir ksm mslmanlarn bu gnlerde oru tutarak gayri mslimlerden farkl olduklarn ortaya koymalar yaygnlanca ou fkh bilginleri bu tutuma kar kmlardr. nk bu tutum da belli-belirsiz biimde bu bayram gnlerine sayg gstermek anlamna gelebilirdi. Bu durum mslmanlarn Peygamberlerinden gayri mslimlerin bayramlarna katlmama direktifi aldklarn aka gstermez mi? iyice dnrsek bunun apak olduunu grrz. 5 - Bu hadisin hatrlatt dier bir nokta da byk hadis kaynaklarnn ittifakla Ebu Hureyre'ye dayandrarak naklettikleri u hadistir. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Biz kyamet gn nc olacak olan sonuncularz. nk onlara bizden nce kitab verildii halde bize onlardan sonra kitab verildi. Bu gn (cuma gn) Allah'n onlara da farz kld fakat zerinde anlamazla dtkleri ve Allah'n bize doru olarak benimsemeyi nasip ettii bir gndr. nsanlar bu konuda bize bamldr. Yahudiler onun ertesi gnn, hristiyanlar ise bir sonraki gn benimsemilerdir. (Buhari bu hadisi birden ok konuda kaydediyor. Bkz. Feth El-Bari, c. 1, s. 245, H. No: 238, Kitap Abdest, bab: Durgun suya ieme, H. No: 876-896,3486 ve dierleri, Mslim, c. 2, s. 585-586, H. No: 855, Kitap Cuma, Bab: Cuma gnnn bu mmete verilmesi.) te yandan ayn konuda Mslim'in, Ebu Hureyre ile Huzeyfe'ye dayanarak bildirdikleri baka bir hadiste yledir: Allah bizden ncekileri cuma gnnden saptrd. Cumartesi gn yahudilerin, pazar gn ise hristiyanlarn olduu halde Allah cuma gnnn bizim olmasn nasip etti. Bylece cuma, cumartesi ve pazar gnleri ardarda sraland. Onlar Kyamet gn de bizden arka sradadrlar. Biz dnyallarn sonuncular olduumuz halde Kyamet gn haklarnda ilk hkm verilecek olanlarz. (Mslim, c. 2, s. 586, H. No: 856, Kitap Cuma, Bab: Cuma gnn bu mmete verilmesi.) unu da belirtelim ki, Peygamberimiz bir ok konumalarnda cuma gnn bayram diye adlandrm ve tad bayram niteliinden dolay srf bu gnde oru tutulmasn yasaklamtr. imdi bu hadiste gryoruz ki, Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) cuma gnnn bize (mslmanlara), Cumartesinin yahudilere ve pazar gnnn de hristiyanlara ait olduunu belirtiyor. Bu ifade tarz kategorik bir bltrmeyi dile getirir. nk diyelim ki, ortada takm elbise varken bize Bu takm senin, bu Zeyd'in ve bu da Amr'ndr dense bu ifadeden herkesin elbisesinin kendisine ait olduu ve dier iki arkadann bu payda hi bir ilgilerinin bulunmad anlalr. imdi eer biz kalkarda haftalk bayram (ve tatil) gn olarak yahudilerin cumartesi gnn veya hristiyanlarn pazar gnn benimsersek bu hadise aykr davranm oluruz. Haftalk bayram gnnde hkm byle olduu gibi yldnm nitelii tayan bayramlarda da durum byledir, arada fark yoktur.

Hatta takvime gre belirlenen bir bayram konusunda gayri mslimlere uymak bu kadar sakncal olduuna gre Rum, Kpt, Faris ve bran takvimlerine gre belirlenen bsbtn yabanc kfirlerin bayramlarna zenmek daha da sakncaldr. Peygamberimizin yukardaki hadiste yer alan: Biz Kyamet gn nc olacak olan sonuncularz. nk onlara bizden nce Kitap verildii halde bize onlardan sonra Kitab verildi. Bu gn (cuma gn) onlarn hakknda anlamazla dtkleri ve Allah'n bize doru olarak benimsemeyi nasip ettii bir gndr eklindeki szlerinin anlam -Allahualem- yledir: Biz yaratl srasna gre sonuncuyuz, ama Allah tarafndan hesaba ekilip cennete girme srasnda birinciyiz herkesten nceyiz. Nitekim Tirmiz'de yer alan u hadisde buna yakn anlamdadr: Bu mmet, dier btn mmetlerden daha nce cennete girecektir ve cennet kaps da ilk nce Muhammed'e alacaktr. (Mslim, c. 1, s. 188, H. No: 197, Kitap man, Bab: Allah Raslunn: Cennette efaat edecek insanlarn ilkiyim ben. hadisi. Dier szckler yledir: (Cennet kapsna vardmda orann gzcs soracak) Sen kimsin? Ben Muhammed'im, diyeceim. O zaman o da yle karlk verecek: Senden baka hi kimseye bu kapy amamakla emrolundum.) nk bizlere dier mmetlerden sonra Kitab verilerek onlarn arasnda anlamazla yolaan haftalk bayram gn konusunda doru olana iletildik. Bu sayede salih amel konusunda onlarn nne getik. Doru olana iletilme (hidayet) ve salih amel bakmndan dier mmetleri geride braktmz iin bu salih amelin sevabn elde etme bakmndan da onlarn nne getik. 6 - Bu hadisten karlabilecek dier bir sonu da sahabilerden bn-i Abbas'n -Allah ondan raz olsunazadls Kreyb'in u szlerinde ifadesini bulur: Bir defasnda bn-i Abbas ile bir ka sahabi arkada beni Raslllah'n elerinden mm Seleme'ye gndererek kendisinden Peygamberimizin en ok haftann hangi gnlerinde oru tuttuunu sormam istediler. mm Seleme bu soruma u karl verdi: Raslllah, haftann gnleri iinde en fazla cumartesi ve pazar gnleri oru tutar ve bu tercihini de -Bu iki gn mriklerin haftalk bayram gnleridir. Bunun iin onlarn tersine hareket etmek istiyorum- diye aklard. Bu belge, Ahmed b. Hanbel'in Msned adl eserinde, Nesa'de ve bn-i Ebu Asm'n hadis kitabnda yer almtr. (Kureyb b. Eb Mslim El-Haimi, El-Medeni, nc kuak tabiindendir. Alt nl hadis kayna yazarlarnn hepsinin hadis tahricinde bulunduu gvenilir bir ravidir. H. 97'de ld. Bkz. Takrib ElTehzib, c. 2, s. 134, Biy. No: 43.) (Ahmed, Msned, c. 6, s. 323-324. bn Asm'n Snnet'inde bu hadisi bulamadm. Sanrm baka bir eserindedir. (Tah. eden). Bu hadis, kafirlerin bayramlarna fiilen kar kmann, mstahab da olsa, meru olduunu gsterir. lerde Peygamberimizin cumartesi gn oru tutmann yasak olduunu belirten hadisini ve bu yasan yine yahudilere kar kma prensibine dayandn ele alacak ve ayrca tek bana cumartesi gn oru tutma konusunda alimlerin grleri ile kfirlerin bayramlar konusunda kar kmann meru

olduunu bildiren ortak grlerini belirteceiz. Kfirlere bayramlar konusunda kar kmann eriatmzn temel prensibi olduunu hep birlikte onaylayan alimler, bu gnlerde oru tutarak kfirlere ters kmann m, yoksa hi bir zel tavr taknmayarak bu bayramlar yok farzetmenin mi veya arap kaynakl bayramlarla acem kaynakl bayramlar arasnda fark gzetmenin mi daha yerinde olaca hususunda farkl grler ileri srdler. naellah, bu konuyu ilerde ele alacaz. indekiler Drdnc Blm

Kfirlere Bayramlar Konusunda Kar kmann cma-i mmet Kaynakl Gerekeleri Bu bayramlara kar kmann cma-i mmet kaynakl bir ok gerekesi vardr ve balcalar unlardr: 1 - Bu gerekelerin ilki, daha nce snnet blmnde vurguladmz gibi, halen bir ok mslman ehirde cizye deyerek inan serbestliini elinde tutan yahudi, hrstiyan ve ateperestler kendi bayramlarn zgrce kutlamaktadrlar. te yandan onlarn bayramlarnda yaptklar hareketlerin bir oklar iin ekiciliini koruduu da meydandadr. Buna ramen ilk mslmanlar arasnda hi kimsenin bu bayramlara u veya bu lde katld grlmemitir. Eer mmetin vicdannda bu bayramlara kar kkl bir nefret ve yasaklk duygusu kkletirilmeseydi, oklarnn bu trenlere katld grlrd. nk srkleyici sebebi (motifi) olan bir eyin nnde eer bir engel yoksa o ey kesinlikle meydana gelir. Demek ki, bu bayramlara katlmay nleyen bir engel vardr. Bu engel de dindir. Bundan anlyoruz ki, din, yani slm dini bu bayramlara katlmay nleyen gl bir engeldir ki, bizim de sylemek istediimiz budur. 2 - Bu delillerin ikincisi, Hz. mer -Allah ondan raz olsun-zamannda ortaya konan Kitabl dini aznlklarn slm diyarnda bayram trenlerini gsterili biimde kutlayamayacaklar hkm idi. Bilindii gibi bu hkmn slma uygun olduu hem o gnn sahabileri ve hem de daha sonra gelen fkh alimleri tarafndan onaylanmt. Mslmanlar kfir ve mriklerin bayramlarn gsterili biimde kutlayamayacaklar konusunda gr birliine vardklarna gre bizzat mslmanlarn bu bayramlara katlmas nasl sz konusu olabilir? Bu bayramlardaki hareketleri mslmanlarn aktan ilemeleri, kfirlerin yapmalarndan daha ar bir gnah olmaz m? nk bizim kfirleri bu bayramlar aka kutlamaktan alkoyuumuzun sebebi, bunlarn tadklar

fesat niteliidir. Bu nitelik ya bu trenlerin dorudan doruya gnah olan bir eylem veya gnahn sembol olularndan ileri gelir. Bu iki ihtimalin hangisi gerek olursa olsun, mslmana hem dorudan doruya gnah ilemek ve hem de gnah sembolize eden davranlar yapmak yasaktr. Eer bir mslmann bu bayramlara katlmasnn kfirleri yreklendirmekten baka hi bir sakncas olmasayd, srf bu saknca bu trenlere katlmann yasakln belirten yeterli bir gereke olurdu. Oysa bu iin daha bir ok ktlkleri vardr ki, inaellah balcalarna ileride deineceiz. 3 - Bu delillerin ncs Hz. mer'in -Allah ondan raz olsun- Ebu eyh sfahan tarafndan Ata b. Dinar'a dayandrlarak nakledilen Acem dilini konumaktan ve mriklerin bayram gnlerinde onlarn mabedlerine gitmekten saknnz eklindeki uyardr. (Bkz. Kenz El-Ummal, c. 3, s. 886, H. No: 9034, Beyhak, Snen, El-Kbra, c. 9. s. 234, Bab: Zimmilerin arasna katlmann keraheti.) (Ata b. Dinar El-Hezel Ebu El-Zeyat El-Msr, altnc kuak ravilerdendir, bn Hacer onun hakknda: Doru szldr, ancak Said b. Cbeyr'den olan rivayetleri dinleyerek deil, ezberedir. der. Buhari, Ebu Davud ve Tirmizi ondan hadis tahri ettiler. H. 126'da vefat etti. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 21, Biy. No: 188.) Hz. mer'in bu szleri, Beyhak'de yer aldklarna ve Sfyan- Sevri tarafndan Ata b. Dinar'a dayandrlarak nakledildiklerine gre daha ar anlaml olarak yledir: Sakn acem dilini renmeyiniz ve mriklerin bayram gnlerinde onlarn mabedlerine gitmeyiniz. nk o gn onlarn zerine Allah'n azab iner. (Beyhki, Snen El-Kbra, c. 9, s. 234; Abdurrezzak El-Musannef, c. 1, s. 411, H. No: 1609) te yandan yine Sfyan-i Sevr'nin, Ebu Velid'e dayandrarak belirttiine gre bu konuda Abdullah b. mer -Allah ondan raz olsun- unlar sylyor: Kim acem diyarnda ev-bark edinerek yerleir, onlarn Nevruz ve Mihrican gibi bayramlarn benimser, onlara zenir ve lnceye kadar byle kalrsa Kyamet gn onlarla birlikte harolur. (Beyhki, Snen El-Kbra, c. 9, s. 234.) Buhari'nin bildirdiine gre Hz. mer'in -Allah ondan raz olsun- bu konudaki bir baka ve daha ar bir sz yledir: Allah'n dmanlarnn bayram trenlerinden uzak durunuz. Bu arada bir gn Hz. Ali'ye -Allah yzn ak etsin- acemlerin Nevruz bayramn hatrlatan bir sembol getirdiler. Hz. Ali: Bu nedir? diye sordu. Kendisine: Bu Nevruz gnnn semboldr diye cevap verilince bu szlere: Her gnnz Nevruz saynz, (O gne zel bir nem vermeyiniz) diye karlk vermitir. Hz. Ali'nin bu szlerini nakleden same: Onun Nevruz kelimesini belirli bir isim olarak deil, belirsiz bir isim eklinde ifade etmesindeki incelie dikkat ekmektedir. Beyhak'ye gre Hz. Ali'nin bu slubu, herhangi bir gn eriatn belirlemedii bir olaya balamaktan holanmadn belirtir. (Beyhki, Snen El-Kbra, c. 9, s. 235.)

Grld gibi, Hz. mer -Allah ondan raz olsun- mslmanlara acem dilini renip konumay ve onlarn bayram gnlerinde srf mabedlerine gitmeyi yasaklyor. Byle olunca onlarn bayramlarndaki baz adetlerine zenmek veya onlarn dinlerinin gerei sayarak yaptklar bir hareketi ilemek nice olur? Acaba onlarn adetlerini taklit etmek, dillerini renip konumaktan daha byk bir gnah deil mi? Acaba onlarn baz bayramlk davranlarna zenmek, o gnlerde srf onlarn mabedlerine girmekten daha sakncal bir hareket olmaz m? Onlara bayram gnlerinde yaptklar gnahlardan dolay Allah'n gazab indiine gre bu hareketlerin tmnde veya bir ksmnda onlara katlanlar, acaba ayn akbete urama tehlikesi ile kar karya kalmazlar m? Yukarda okuduumuz gibi, Abdullah b. mer -Allah ondan raz olsun- de ak bir dille: Acem diyarnda ev-bark edinerek yerleenlerin, onlarn Nevruz ve Mhrican gibi bayramlarn benimseyenlerin ve lnceye kadar onlara zenmeye alanlarn Kyamet gn onlarla birlikte harolacaklarn belirtiyor. Bu szlerinden anlaldna gre Abdullah b. mer belirttii ekilde acemlere zenenleri, ya bu taklitiliklerinden dolay kfir sayyor veya bu tutumu cehennemlik olmay hak eden byk gnahlardan kabul ediyor. Eer bu szler ilk ihtimale yorulacak olursa o zaman bu alan ksmen acemlere zenmek gnah olur. nk bu ksm davran belirlenen akbeti hakketmede etkili olmasayd, onu bu akbeti gerektiren davran btnnn bir paras saymak yersiz olurdu. Zira insan mubah davranlar yznden cezaya arptrlmaz. Bu arada knanan btnde yer alan mnferit hareketler sadece o btn iinde bulunduklar takdirde ktdrler diye bir ey yoktur. Tersine kt olduu belirtilen btn paralan da ayr ayr ktdrler. Dorusunu Allah bilir ya, Abdullah b. mer'in Acem diyarnda ev-bark edinip oralara yerlemek ten sz etmesinin sebebi u olsa gerek. nk onun yaad gnlerde mslman olmayan aznlklarn slm diyarnda aktan aa bayram enlikleri dzenlemeleri yasakland iin hi bir mslmann slm diyarnda acem bayramlarna zenmesi sz konusu deildi, byle bir ey ancak acemlerin lkelerinde oturanlar iin mmknd. te yandan Hz. Ali, acemlerin bayramlarndaki davranlarna katlmak yle dursun, onlarn bayramlarna takm olduklar ismi bile onaylamaktan kanmtr, te Ahmed b. Hanbel de bu konudaki tutumun Hz. Ali ile Hz. mer'in yukardaki szlerinin anlamna dayandrarak belirlemi ve bu grn arkadalarna aklamtr. Hatrlanaca zere mam- Ahmed'in arkadalarndan biri olan Kad Ebu Yala'nn hocasna dayanarak mslman olmayanlarn bayram trenlerine katlmamak gerektiini belirttiini nakletmitik. Onun dier bir arkada olan ve bn-i Badad lkab ile anlan mam Ebu Hasan Amid de Umdet-l Hazin ve Kifayet-l Musafiri adl eserinde bu konuda unlar sylyor: Yahudi ve hrstiyanlarn bayram trenlerine katlmak caiz deildir. Ahmed-i Hanbel bunun byle olduunu belirtiyor ve bu grn -... ve onlar ki, eriliklere ahid olmazlar- ayetine dayandryor. Ayette geen -erilikler- deyiminin kfirlerin bayramlar ve geleneksel trenleri demek olduunu sylyor. Bayram gnleri kurduklar pazarlara gelince bu pazarlara katlp al-veri yapabilir. Ahmed-i Hanbel bunu da belirtiyor ve yle diyor:

-Mslmanlara yasak olan ey, onlarn bayramlarnda kilise ve mabetlerine girmektir. Pazarda satlan yiyecek maddelerinden satn almann hi bir sakncas yoktur. Her ne kadar bu yiyecek maddelerini satn almakla onlarn bayramn sayp takdir etme kasd tam olsa bile bu al-veri sakncaszdr.- Yine Ahmed-i Hanbel'nin rencilerinden biri olan Hill, cami adl eserinde bu konuda unlar yazyor; Konumuz, mslmanlarn mrik bayramlarna katlmalarnn mekruh oluu hakkndadr. Bu konuda Muherma diyor ki -Bir defasnda Ahmed-i Hanbel'ye am'da Tur Yabur Deyr Eyb gibi yerlerde kutlanan bu bayramlara katlmak hakknda ne dndn sordum. Mslmanlar bu trenlere katlarak bu mnasebetle kurulan arlardan koyun, sr, un, buday, arpa gibi besin maddeleri alyorlar, yalnz al-veri maksad ile bu arlara kyorlar, yoksa onlarn mabedlerine girmiyorlar bu konuda ne dersin, dedim. Bana -Mriklerin mabedlerine girmez de sadece pazarlara katlrlarsa bunun sakncas yoktur- dedi. Grld gibi, Ahmed-i Hanbel, mriklerin mabedlerine girmemek art ile bu bayramlarda kurulacak pazarlara katlmay serbest brakyor. Demek ki, bu trenlerde mriklerin mabedlerine girmeyi yasak sayyor. Nitekim yukardaki satrlarn yazar olan Hill da mam- Ahmed'in bu szlerinden, onun mslmanlarn mrik bayramlarna katlmalarn menettii sonucunu karyor. Ahmed-i Hanbel, bu grn Hz.mer'in yukarda sz konusu ettiimiz mriklerin kilise ve mabedlerine girmeyi yasaklayan szlerinin ayn anlama gelen bir benzerine dayandryor. Bilindii gibi Hz. mer'in o szleri mslmanlan mriklerin yaptklar gibi yapmamalar hususunda uyarc nitelikteydi. Acemce konumak ve yln aylarna farsa isimler verme meselesine gelince: Ebu Muhammed Kirman bu konuda unlar yazyor: Konumuz yln aylarn farsa isimleri ile sylemek hakkndadr. Bir defasnda mam- Ahmed'e -Farsllar haftann gnleri ile yln aylarn bizim manlarn anlamadmz isimlerle anyorlar, bu konuda ne dersin?- diye sordum. Bana bunu ar ekilde mekruh saydn belirtti ve Mcahid'in de Farsa ay isimleri kullanarak Azermah veya Deymah demeyi mekruh grdn nakletti. Kendisine ismi farsa olan birini bu isimle armann yerinde olup olmadn sordum, bunu da mekruh saydn syledikten sonra szlerine yle devam etti -Bir defasnda shak'a, kitap tarihlerinin Azermah, Deymah gibi farsa ay isimleri kullanlarak atlp atlamayacan sordum. Bana eer bu isimler arasnda irkin anlaml olan yoksa bunun sakncal olmadn syledi. bn-i Mbarek, Cenab- Allah (c.c.) kasdedilerek Ized adna yemin edilmesini mekruh sayd ve bunun gerekesini aklarken Bu ismin bir puta izafe edilip edilmediinden emin deilim dedi. Dier farsa Allah isimleri ve hatta bu tip eski arapa isimler de byledir. Yani putlarla ilgili olan isimler. Ahmed bn Hanbel'nin bu tip yabanc kaynakl isimlerin kullanlmasn mekruh saymas iki gerekeye dayanr. Birincisi, manas bilinmeyen bir isim, slmca haram olan bir anlama gelebilir. O halde mslman anlamn bilmedii yabanc kaynakl bir ismi kullanmamaldr. Bu yzden farsa, ibranice ve sryanice gibi yabanc dillerle dua etmek mekruhtur, nk sylenecek szler arasnda anlam caiz olmayan szler bulunabilir. Yukardaki belgede grld gibi, bu konuda shak bu gerekeyi gz nnde tutuyor. Hemen belirtelim ki, eer kullanlan yabanc kaynakl kelimenin anlamnn mekruh olduu biliniyorsa, bu kelimeyi kullanmann mekruh olduu kukusuzdur. Fakat kelimeyi kullanan kimse kulland kelimenin anlamn bilmedii takdirde Ahmed-i Hanbel, bu kelimeyi kullanmay mekruh sayarken shak'n szleri bunu mekruh grmedii izlenimini brakyor.

Gerekelerin ikincisi ise yabanc kelimeler kullanan kimsenin git gide arapa dnda bir dille konuma alkanl edinmesi sakncasdr. nk arapa slam dininin ve mslmanlarn semboldr. mmetleri dier mmetlerden ayran en nemli zellik onlarn dilleridir. Bu yzdendir ki, ou fkh alimleri, belki de ounluu namaz klarken ve zikrederken yaplan dualarn arapadan baka bir dille okunmasn doru saymamlardr. indekiler Drdnc Blm

badet Dili Ayrca namazdaki zikirler arapadan baka bir dille sylenebilir mi, yoksa sylenemez mi meselesi de alimler arasnda tartmaldr. Namazdaki zikirler bu bakmdan snfa ayrlrlar: 1 - Birinci kategoriyi namazda okunan Kur'an ayetleri meydana getirir. 2 - kinci srada Kur'an ayetleri dnda kalan vacip zikirler gelir. Alimlerin gr birlii ile giri tekbiri ile k selamlar ve vacip sayanlara gre Teehhd srasndaki zikir cmleleri gibi. 3 - nc srada vacip olmayan dua, tesbih ve zikirler yer alr. imdi bu zikir kategorilerini, arapadan baka bir dille okunup okunamayacaklar asndan ele alalm: 1 - Her eyden nce Kur'an ayetleri namazda arapadan baka bir dille okunamaz. Fkh alimlerinin ezici ounluuna gre namaz klann arapa anlayp anlamamas bu bakmdan birdir, farketmez. Bu hkm phe gtrmez bir gerektir. Hatta baz alimlere gre Kur'an'n bir suresi veya bir sure kadar ksm baka bir dile tercme edilemez. Fakat Ebu Hanife ve arkadalarnn iyi arapa bilenlerin Kur'an- Kerimi baka bir dile evirip eviremeyecekleri konusunda farkl grleri vardr. 2 - Vacip zikirlere gelince Kur'an- Kerim'in arapa bilmeyen ve renmeye de gc yetmeyenler iin tercme edilmesinin yasak olup olmad hususunda farkl grler vardr. Bu konuda Ahmed-i Hanbel ile arkadalarna iki deiik gr malediliyor. Bu grlerin onun dier szleri ile daha uyumlu olan, bu tercmenin yaplamayaca eklinde olandr ki, bu ayn zamanda Malik'in ve shak'n grdr. mam- Ahmed'e dayandrlan ikinci gr bu tercmenin yaplabilecei eklindedir ki, bu da ayn zamanda Ebu Yusuf, Muhammed ve afi tarafndan paylalan grtr.

3 - Namazdaki dier zikirlere gelince yukardaki taraflarn her ikisine gre de bunlar namazda baka bir dile evrilerek sylenemezler. Malik, shak ve afi'nin bir ksm arkadalarna gre byle bir ey yapan kimsenin namaz bozulur. Fakat afi'nin kendisine gre bu zikirleri arapadan baka bir dille sylemek mekruhtur, fakat bu yzden namaz bozulmaz. Bizim baz arkadalarmz da arapa konuamayan bir kimsenin namaz klarken bu zikirleri baka bir dille syleyebileceini ileri srmlerdir. Namaz, Kur'an okumak, zikir, Telbiye, hayvan keserken besmele ekme gibi ibadetler ile evlenme, boanma ve lian (lnetleme) gibi szlemelerde arapadan baka bir dil kullanmann hkm fkh kitaplarnda ayrntl biimde belirtilmitir. Zorunluluk olmad halde insan ve ay isimlerini acemce sylemek, sylenen isimlerin anlam bilinmedii takdirde kukusuz sakncaldr. Sylenen isimlerin anlamlar bilindii takdirde de Ahmedi Hanbel'ye gre bu mekruhluk hkm yine geerlidir. nk bilindii gibi, o, Azermah ve Deymah gibi ay isimlerini kullanmay, bu isimler haram bir mana tamadklar halde, mekruh saymtr. Kesin olmayan bilgilerime gre ona namazda farsa dua etmekle ilgili olarak ne dnd sorulduunda byle bir eyi de O kt bir dildir diyerek mekruh saymtr. Onun bu konudaki balca dayana Hz. mer'in -Allah ondan raz olsun- yukarda akladmz: Acemlerin dillerini konumaya ve onlarn bayram trenlerine katlmay yasaklayan szleridir. Malik'nin gr de ayndr. nk o Acemce dili ile niyet edilerek ihrama girilmez, dua edilmez ve yemin edilmez dedikten sonra nk Hz. mer, bozgunculuk olaca gerekesi ile acemlerin dillerini kullanmay yasaklamtr diyerek szlerini balyor. te yandan Hafiz- Selefi'ye gre mam- afi bu konu ile ilgili olarak yle diyor: Cenab- Allah (c.c.) al-veri yolu ile kendi fazln arayanlara tccar adn verdi. Araplar da teden beri bylelerine tccar derlerdi. Arkasndan Peygamberimiz de bu zmreyi Allah'n kendilerine takt ada uyarak arapa dili ile tccar ad ile anmtr. (Ayn anlama gelen) simsar ismi ise acem kaynakl bir kelimedir. Buna gre arapa bilen ve konuan bir kimsenin ticaret ile uraan kimselere tccar demesini ve arapa konuurken acemce isimler kullanmamasn ister, doru grrz. nk Allah arapay dier diller arasndan seerek Kur'an' bu dille indirmi ve bu dili Peygamberinin dili yapmtr. Bu yzden elinden gelen herkes arapa renmelidir. Zira bu dil en imrenilecek ve en zenilecek dildir. Fakat byle derken hi kimseye acemce konumay yasaklamak gibi bir gr de onaylamyoruz. Grld gibi, mam- afi, arapa bilen bir kimsenin konuurken baka bir dilin isimlerini kullanmasn veya kendi diline yabanc kelimeler kartrmasn mekruh gryor. Bu grn belirten szlerini az nce hep birlikte okuduk. te mezhep imamlarnn bu konuda sahablerin ve bir sonraki kuaktan (tabiin) kaynaklanan grleri bunlardr. Daha nce de Hz. mer ile Hz. Ali -Allah her ikisinden de raz olsun- gibi iki byk sahabinin konu ile ilgili dncelerini de renmitik. Bu arada Ebu Bekir b. eybe'nin Musannaf adl eserinde yine bu konuda Hz. mer'in u szn okuyoruz: Farsa renen kimse aldatc ve iki yzl olur. Aldatc ve iki yzl kimsenin ise mertlii eksilir

te yandan smail b. Ulye'nin bildirdiine gre Saad b. Vekkas'n olu Muhammed bir gn farsa konuan bir gurupla karlanca Hak dinden sonra bu mecuslik (ateperestlik) de neyin nesi oluyor? diye memnuniyetsizliini belirtti. Ayrca iki ayr rivayet kanalndan Hz. mer'e ve oluna dayandrlarak bildirildiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bu yabanc dil konusunda yle diyor: Kim arapa konuabiliyorsa farsa konumasn. nk farsa konumak mnafkla yol aar. (Hakim, El-Mstedrek, c. 4, s. 87, hadisin ravilerinden mran b. Harun, Metruktr.) Bu sz Peygambere maledilmekle birlikte Hz. mer'in szne benziyor. Peygambere isnad edilmesi, akla kavuturulmas gereken bir konudur. Yalnz ilk mslmanlardan bazlarnn zaman zaman bir ka kelime tutarnda acemce konutuklar olmutur. Bunun byle olduunu Ebu Halde ile Mnzir-i Sevri'nin rivayetlerinden reniyoruz. Bunun sebebini anlamak zor deildir. Bunu byle yapanlar ya acem asll olan veya sonradan acemce konumaya alan bir kimseye sylediklerini anlatabilmek iin bu yola ba vuruyorlard. (Ebu Halde; Halit b. Dinar El-Temimi, El-Sa'd, Ebu Halde, El-Basr, El-Hayyad, beinci kuaktan doru szl, Buhari, El-Nesa, Eb Davud ve Tirmizi nin kendisinden hadis tahririnde bulunduklar bir ravidir. Takrib c. 1, s. 213, biy. No: 26.) (Mnzir-i Sevri; El-Mnzir b. Yala, El-Sevr, Eb Yala El-Kf, alt nl hadis kitap yazarnn hadis kaydettii, altnc kuaktan gvenilir bir ravidir. Takrib, c. 2, s. 275, Biy. No: 1376.) Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) de babasnn gmenlik dneminde Habeistan'da doan kk yataki mm- Halid'e yeni bir elbise giydirdiinde gzel kelimesini habee syleyerek Ya mm- Halid, bu elbise gzel diye iltifat etmitir. (Bu hadis, Buhari'nin Kitap: Giyim, Bab: Yeni elbise giyen kimseye dua etme, H. No: 845'de kaydettii uzunca hadisin bir parasdr. Bkz. Feth El-Bri, c. 10, s. 303.) (mm- Halid; Byk hanm sahabilerdendir. Asl ad mh'tr. Ne var, mm Halit knyesiyle nldr. Buhari yukarda zikredilen bu hadisi ondan tahri ediyor. Bkz. El-sbe, c. 4, s. 238, Biy. No: 82, Hanmlar blm.) Fakat slmiyetin sembol ve Kur'an'n dili olan arapann dndaki bir dili konumay yaygn bir alkanlk haline getirmek, bu alkanl ehirde, evlerde, arkadalar aras konumalarda, pazar esnaf arasnda, devlet adamlar seviyesinde, resm dairelerde ve ilim evrelerinde yaygnlatrmak, hi phesiz Acemlere zenme kapsamna giren, mekruh bir tutumdur. Bu byle olduu iindir ki, ilk dnem mslmanlar gerek halknn anadili rumca olan am ve Msr'a, gerek yerli dili farsa olan Irak ve Horasan'a ve gerekse halk berberice konuan Kuzey Afrika'ya (Marib'e) yerletikleri zaman bu yrelerin halkna arapa reterek bu dilin oralarn mslmn olan ve olmayan kesimlerinde egemen olmasn salayabilmilerdi. Sylediimiz gibi nceleri Horasan'da da bu baar elde edilmiken sonralar mslmanlarn arapa retme iini ihmal etmeleri sonucu tekrar farsa konuma adeti hortlam ve zamanla yaygnlaarak ou mslmann arapadan uzaklamasna yol amtr. Hi phesiz byle bir sonuca yol amak mekruhtur. Dil konusunda en doru yol, arapa konumay alkanlk haline getirmektir. Bylece ocuklar, daha kk yalarnda evlerde ve okullarda bu dili renme imknna kavuurlar

ve sonu olarak slmn ve mslmanlarn bu kltrel sembol yaygnlap egemenliini perinlemi olur. Bu durumda mslmanlarn Kur'ann, snnetin ve ilk dnem mslmanlarnn (selef) szlerini daha kolay anlamalarn salar. Buna karlk eer insan nce bir dil renir de sonra bakasna gemek isterse bu i kendisine ok zor gelir. Ayrca bilinmelidir ki arapa renmek akl gelitirir, ahlk gzelletirir ve din duygusunu glendirir. Bunlar yannda bu mmetin ncleri olan sahabilere ve onlardan sonraki nesle (tabiin) benzemeyi salar. Onlara benzemekde akl gelitirir, ahlk gzelletirir ve din duygusunu glendirir. Bunlar bir yana, arapa slmiyetin ayrlmaz bir parasdr ve onu renmek farzdr. nk kur'an ve snneti renip anlamak farzdr ve bunlar da ancak arapa aracl ile anlalabilirler. O halde farzn gerekli arac olan eyde farzdr. Fakat bu dili renmek kimi durumlarda teker teker her kese farz iken (farz- ayn) kimi zaman da bazlarnn renmesi ile dierlerinden ykmll dren bir farzdr. (Farz- Kifaye) te Ebu Bekir b. eybe'nin, sa b. Yunus'a dayanarak naklettii Amr b. Yezid'in u szleri bu gerei vurguluyor: Hz. mer -Allah ondan raz olsun- eyalet valilerinden Ebu Musa el-Eari'ye yle bir yaz yazmt: mdi, snnet reniniz, arapay reniniz, Kuran arapa olarak okuyunuz, nk o arapadr. Hz. mer'in ayn konudaki bir baka yazs da yledir: Arapay reniniz. nk arapa renmek dininizin ayrlmaz bir parasdr. Farzlar da reniniz. nk farzlar renmek de dininizin ayrlmaz bir parasdr. Hz. mer'in bu genelgesinde belirtilen arapa renme ve eriat renme grevleri, mslmanlar iin gerekli olan amalar bir araya getiriyor. nk; Din; bir takm szlerle bir takm davranlar renmeyi gerektirir. yle olunca; - Arapa renmek, dince gerekli szlerin renilmesini ve - Snneti renmek de yaplmas gereken davranlarn renilmesini salar. indekiler Drdnc Blm

 Kfirlerin ve Mriklerin Bayramlarndan Uzak Kalmamz Gerektiren Baz Akl Deliller Kfirlerin ve mriklerin bayramlarndan uzak kalmamz gerektiren baz akl deliller de vardr ki, balcalar unlardr: 1 - Birincisi, bayramlar eriatlerin ayrlmaz birer paras, onlara sembol olan davran ve tapnmalardr. Cenab- Allah (c.c.) bunlar hakknda: Her biriniz iin ayr birer eriat belirledik ve Biz her mmet iin ayr birer eriat belirledik, herkes kendi eriatine uyar. buyuruyor. Baka bir deyimle bayramlar, eriatlerin kble, oru ve namaz gibi ana ilkeleri arasnda yer alrlar. Buna gre kfir ve mriklerin bayramlarna uymakla onlarn dier dini ilkelerine zenmek arasnda hi bir fark yoktur. Buna bal olarak bu bayramlar tm ile benimsemek, btnyle kfirlii onaylamak, buna karlk bu bayramlarn baz detaylarna zenmek de kfirliin baz unsurlarn onaylamak demektir. Hatta bayramlar her eriatn srf kendine zg, en ayrdedici sembolleri olduklar iin bunlara zenmek, kfir sistemlerin en kendine zg geleneklerine ve en bariz zelliklerine uymak olur. Buna gre bu alandaki zentinin insan kfirlie ve kfirlii hazrlayacak artlara srkleyecei kesindir. Bu zentinin ilk balangcnn hkm en azndan isyan yani emirlere kar gelmektir. Nitekim Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) : Her kavmin nasl bir bayram varsa bu gn de bizim bayrammzdr derken bayramlarn bu zel ve ayrdetici niteliini vurgulamtr. Bu zenti, kafirlerin bele zunnar balama gibi zel adetlerine zenmekten ok daha irkin bir davrantr. nk zunnar kuanmak, dini bir nitelik tamayan ve sadece mslmanlarla kfirleri birbirlerinden ayrdetme amac gden basit bir zelliktir. Oysa kfirlerin bayramlar ile bu bayramlara bal gelenekleri hem kendisi ve hem de ballar lanetlenmi olan batl bir dinin unsurlardr ve byle olduu iin bu konuda onlara zenmek, onlarn Allah'n gazabna ve cezasna arplmalarna yol aan zelliklerini benimsemek demektir. Dnelim ki; kfirlerin bu bayramlarna zg tapnma ve adetlerin her biri, bu gnn zel bir gn olarak seilmi olmas sebebi ile geleneklemitir. Yoksa eer o gn, yln dier gnleri gibi normal bir gn olsayd, hi bir zel tapnma ve adetle kutlanmazd. Oysa bu gnn zel saylarak seilmesi, en ufak bir ekilde slm dininden kaynakland bir yana, tersine ona kar kmak, onu inkar etmek esasna dayanmaktadr. 2 - Bu konudaki ikinci akl delil udur: Kfir ve mriklerin bayramlarnda yaptklar hareketlerin tm Allah'n emirlerine aykr davranlardr (masiyettir). nk bunlar ya sonradan ortaya atlm uydurma (bidat) eyler veya yrrlkten kaldrlm davranlardr. Byle bir davran en iyimser anlam ile bir mslmann Beytlmukaddes'e (Kuds'e) doru namaz klmas gibi olur. Bu hkm yaplan tapnmalarn din kaynakl olduklar durumlar iin sz konusudur. O zaman bu tapnmann uzants olan yemek, imek, giyim, oyun ve tatil gibi adetler din bayrama bal detaylar olurlar. Tpk slm dininin bayramlarnda

grlen benzer adetlerde olduu gibi. O takdirde byle bir zenti, z bakmndan, baz mslmanlarn uydurma bir bayram gn kararak bu gnde krlara kmalar ve Ramazan bayram ile Kurban bayramlarnda meru olan adet ve ibadetleri yapmalar gibi veya rastgele bir bina kurup evresini tavaf etmeleri ve bu binay yapann ansna yemekli enlikler dzenlemeleri mesabesindedir. Eer mslman byle bir ey yapmay irkin gryorsa ayn mantkla kendinin olmayan bir bayram gnn kutlamay adet edinmesini de irkin grmelidir. Tpk baz bidatilerin kimi gndelik adetlerini deitirerek yemekli ziyafetler dzenlemeleri veya ssl klklara brnmeleri, fakat bu deiik adetlerinde tapnma amacna yer vermemeleri gibi. Byle bir ey en irkin ktlkler arasnda yer alrsa sz konusu gazaba uramlar ile sapklarn bayramlarna zenmek bundan da daha irkin bir ktlktr. Geri bu gazaba uramlar ile sapklar uydurma ve yrrlkten kaldrlm dinlerinde serbest braklmlardr. Bu dorudur, ama bu serbestlik, bu kimselerin ak gsteriye dntrmemeleri artna baldr. Yoksa mslman uydurulmu veya yrrlkten kaldrlm bir dini ne aktan ve ne de gizli biimde asla onaylayamaz. Kfirlere zenmek ise tpk bidatilere zenmek gibi, hatta ondan da daha kt bir eydir. 3 - Bu zentiden kanlmas gerektiini belirten nc akl delil de udur: Bu alanda basit gibi grlen zentilere gz yumulduu takdirde bu durum kesinlikle git gide daha byk apl taklitlere yol aar. Zamanla bu zenilen yabanc gelenek, halk arasnda yaygnlanca asl unutularak halkn kendi bayram gibi benimsenmeye balar. Hatta Allah'n emrettii bayramlara benzetilir, bazen daha da stn tutularak nerdeyse slmn glgelenmesine ve kfirliin yeniden hortlamasna yol aacak bir nitelik kazanr. Nitekim mslman olduklarn syleyen ok sayda kimsenin hristiyanlarn oru bozumu gnndeki geleneklerine zenerek aralarnda hediye alp-vermeleri, tatil yapmalar, sadaka datmalar ve ocuklarna yeni elbiseler satn almalar bu niteliktedir. eytann kkrtmalar ile benimsenen bu zentiler, bu taklitilerin gznde mslman bayram gibi olmu, hatta gvendiim baz dostlardan rendiime gre hristiyanlara yakn yerlerde yaayan dini bilgisi kt ve iman zayf mslmanlar, bu zenti adetleri mslman bayramlarndan daha stn tutmakta, bu gnleri Allah'n ve Raslllah'n bize tantt enlik gnlerinden daha cokulu ekilde kutlamaktadrlar. Benim kendi gzlerimle gerek am'da ve gerekse evresinde grdm yabanc zentileri bu iddialar dorulamaktadr. Oysa bu yre ilim merkezlerine olduka yakn ve halknn imam olduka gl bir slam diyardr. Szn ettiimiz hristiyanlarn oru bozumu gn Perembe gnne rastlar. Bu perembenin yl iinde belirli bir tarihi yoktur, tersine yedi hafta sren bu hristiyan orucuna bal olarak ileri geri kayar. Bu yedi haftalk oru, araplarn yaz dedikleri, fakat genel olarak ilkbahar diye adlandrlan mevsimde tutulur. Orucun balang tarihi gne yl takvimine gre belirli deildir, ubat aynn ikisi ile Azar (Nisan) aynn ikisi arasnda oynar. Hristiyanlar bu gnler iin gne takvimi ile ay hesabna dayal takvimin birbirine en yakn olduklar bir pazartesi gn oruca balarlar ve bylece hem gne ve hem de ay hesabna dayal takvimleri birlikte gzetmeye alrlar. Hemen belirtelim ki, bunlarn hepsi onlarn kendileri tarafndan uydurulup ortaya atlm ve peygamberleri tarafndan getirilmi kendi eriatlerine de aykr olan eylerdir. nk her eyden nce btn peygamberler -selm zerlerine olsun- bidat vakitlerini ay hesabna gre belirlemilerdir. Peygamberlerin getirdikleri eriatleri bozup deitirenler yahudiler ile hristiyanlardr. Neyse imdilik szmzn konusu bu deil.

Bu hristiyan orucunun son gn perembeye rastlar. Ertesi gn olan cuma gnn aslsz inanlarna gre Hz. sa'nn -selm zerine olsun- armha gerildii gn kabul ederek buna armh Gn adn verirler. Bu cuma ile cumartesini birbirine balayan geceyi de Hz. sa'nn mezarda geirdii kabul ederek Ik Gecesi diye anarlar. Bu gece byk bir ate yakarak etrafnda bir araya gelirler ve gkten zerlerine nur indiini ve bu nurun Kuds'teki Kamame kilisesine dtn hayal ederler. En son dalrlarken bu ateten tututurduklar birer mealeyi yanlarna alarak memleketlerine gtrrler ve bunu uur sayarlar. Akl banda olan herkes bu inan ve davranlarn aslsz ve uydurma olduklarn kolayca anlayverir. Ertesi gn olan cumartesi gn yahudi kovalarlar. Pazar gnn ise Hz. sa'nn -Allah selm zerine olsun- yeniden dirilip kalkt en byk bayram gnleri sayarlar. Bir sonraki pazar gnn de Yeni Pazar diye adlandrrlar, o gn her kes yeni elbiseler giyerler ve hep birlikte eitli hareketler yaparlar. Btn bu saydklarmz onlarn bayram gnleridir. Tpk biz mslmanlarn Arefe, Kurban Bayram ve Mina gnleri gibi. Onlar oru tutarken yal ve hayvan kaynakl yiyecek yemezler. Orular bitince de bayram ederlerken hayvan kaynakl yiyeceklerle, yani st, yumurta veya etle oru aarlar. ounlukla da yumurtay tercih ederler. Gerek bu bayramlarnda ve gerekse dier bayramlarnda tapnma amal eitli sz ve davranlar grlr. Bunlar belli ve kesinlemi bir nitelik tamadklar iin alimler tarafndan farkl biimlerde nakledilirler ki, bu nakillerin ounluu dorudur. nk bu adamlar dini liderleri olan papaz ve keiler tarafndan ortaya konan her eyin kendileri iin balayc olduuna, tpk gkteki Hz. sa tarafndan ortaya konmu bir ilke gibi uyulmas gerektiine inanrlar. Sz konusu dini liderler de sk sk baz esaslar yrrlkten kaldrarak yerlerine baka yasaklar ve ykmllkler getirirler, daha nceki inan ilkelerine aykr ekilde farkl inanlar uzlatrp ortaya baka bir ey karrlar ve btn bunlar yaparken yaptklar bu iin Allah tarafndan bir eriatn baka bir eriatle deitirilmesi gibi bir misyon olduunu kabul ederler. Hristiyanlar ile yahudiler bu bakmdan -ve baka baz bakmlardan- birbirlerinin zdddrlar. nk yahudiler Allah'n kendi koyduu bir eriat yrrlkten kaldrabileceini veya yeni bir peygamber gndererek daha nceki eriatten farkl bir eriat yrrle koyabileceini kabul etmezler. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) onlarn bu niteliklerini vurgulamak zere yle buyuruyor: nsanlar arasndaki baz aptallar -Onlar ynele geldikleri kbleden baka tarafa eviren sebep nedir?diyeceklerdir. (Bakara: 142 Oysa hristiyanlar, dediimiz gibi, eriat koyma ve yrrlkten kaldrma konusunda papazlar ile keilerini yetkili saymlardr. Bu yzden hristiyanlarda istikrarl, dzenli ve uzun mrl eriat grlmez. Maksadmz onlarn batl sistemlerini btn detaylar ile bilmek deildir. Bizim iin bu konuda mubah olan maruf olan, mstahap olanla vacip olan birbirinden ayrdedebilecek derecede mnker (eri) olan bilmek ve bylece ondan kanma imknna kavumak yeterlidir. Tpk dier haramlar bilmemizin gereklilii gibi. nk grevimiz mnkerden (eriliklerden) uzak durmaktr. Oysa mnkeri ne genel olarak ve nede ayrntl biimde tanmayan kimse ondan uzak kalmay baaramaz. Fakat bu konuda genel bilgi yeterlidir. Ama farzla ilgili durum byle deildir. Farzlar yapmamz gerektii iin ve bir eyi yapmak ancak

detayna inmekle mmkn olduu iin onlar ayrntl biimde bilmemiz gerekir. Onlarn din amal kimi yanl ve eri adetlerini saymamn sebebi baz mslman guruplarn bunlarn bir ksmna kapldklarn ve bir ok mslmanm da bunlarn Allah tarafndan lanetlenmi yahudiliin ve yahudilerin geleneklerinden olduklarnn farknda olmadklarn grm olmamdr. ittiime gre szn ettiim hristiyanlar bu oru bozumu bayramlarndan nceki perembe veya cumartesi gn toplu biimde mezarlklara giderek kabirlerin banda buhurdan yakarlar, ayn gnlerde evlerinde de buhurdan yakarlar. nanlarna gre buhurdan yakmak bereket salar ve bellar nler. Yoksa bu buhurdanlar etrafa ho kokular yaylsn diye yakmyorlar. Hatta bu buhurdan yakmay kurban kesmek gibi bir tapnma davran sayarlar ve kk boyda el anlar alarak bunu takdis ederler, bu an seslerine yksek sesle okunan baz szler de elik eder. Bu arada evlerin kaplarna ve baka yerlere halar asarlar. Daha bir ok sama eyler de yaparlar ki, hepsini bilmiyorum. Onlarn baz samalklarn anlatmamn sebebi, ok sayda mslmann ayn eyleri yaptn grm olmamdr. Oysa bu sama hurafeler hristiyanlardan gelme adetlerdir. Nitekim sz konusu perembe gn boyunca sokaklar kk an sesleri ile ve byclerin takdis avazlar ile dolup taar. Oysa bu srada okunan szlerin ounluu sama ve bir ksm da haram ve kfr karakterlidir. Bu konuda sradan halk ynlarna yaplan telkinlere gre gya takdis edilmi buhurdan yakmak insanlar nazara byye, hastalklara ve yrtc hayvanlara kar korur. Bu sama dncenin ifadesi olarak o gnlerde katlara izilen ylan ve akrep resimleri evlerin kaplarna aslr. Yapanlar lanetlenmi ve bulunduklar yere meleklerin girmedii bu resimlerden beklenen ey, ev halkn yrtc hayvanlarn zararlarndan korumaktr. Bu adet sabiilerin (yldzlara tapan bir akmn) byclklerini andrr. Yine iittiime gre ou kimseler o gnlerde evlerinin kaplarna ha asarlar. Yine ok sayda kimse bundan sonra gelen perembe gn topluca mezarlklara gidip llerin banda buhardanlar tttrerek bu gn kutlarlar. Oysa gerek bu gn ve gerekse bu gn ululatrp kutlayanlar Allah katnda hor ve deersizdir. Byle dememizin sebebi udur; Aslsz yere yceltilip ululatrlan btn zamanlar, yerleri, talar, aalar ve yaplar aalamak, kmsemek vaciptir. Tpk insanlarn taptklar putlar aalamak gerektii gibi. Oysa eer bu putlar insanlarn tapnmalarna hedef olmasalard, dier talar gibi saylrlard. Yine bu gnlerde ilenen hurafeler arasnda halktan toplanan eitli balar da hatrlatmalyz. Bu balar koyun, tavuk, st ve yumurta gibi eylerdir ve aslnda ou zorla toplanr. Bu davranta iki haram bir araya geliyor. 1 - Biri bir mslmann veya adak sahibinin maln haksz yere yemek, 2 - br de bir hristiyan geleneini hortlatp yaatmak. Bu gnlerde kylere grevliler salnarak besin maddeleri toplanr, bunlar deirmenlerde tlr, toplanan yumurtalar boyanr, byk harcamalar yaplr, ocuklara bayramlklar giydirilir ve daha bir ok eyler yaplr ki, bunlarn tm henz lmemi, baka bir deyimle doruya doru ve eriye eri diyebilen mminlerin tylerini rpertir. Baz kimseler de bu gnlerde Hz. Meryem'den zerlerine bereket insin diye elbiselerini ak havada bir yere brakyorlar. Kalbinde en ufak bir iman prlts barndran hangi insan, yahudi ve

hristiyanlara kar klmas hususunda bunca uyanlar yapm olan bir dinin bu kadar irkin hurafelerden tiksinmeyeceini bekleyebilir? Bazlar ayn amala bundan da daha ktsn yaparak evlerinin duvarlarn ve hayvanlarn amur ve reine ile boyarlar. Rabbimiz bizleri bidatilerin errinden ve bu tip bozguncularn ykmndan korusun. Hi phesiz tevfik O'ndandr. Bu aklamalarn tm ortaya koyuyor ki; kfirlerin bayramlarnn zel anlamlar vardr ve bu bayramlara zenmek belirli konularda onlara benzemek demektir. Bu enliklerin onlarn dini bayramlarna mahsus gsteriler olduu undan bellidir ki, onlar orularnn son haftasnda bulunan perembe gnn Byk Perembe ve arkasndan gelen cuma gnn de Byk cuma diye adlandrarak bu gnleri olaanst derecede yceltirler ve mslmanlarn ramazann son on gnnde yaptklar gibi bu gnlerde dier gnlerden daha ok ibadet yapmaya balarlar. Ayrca hafta ba Pazar gnn de aann ad altnda bayram yaparlar. Onlardan birinin bana anlattna gre aann bayram orularnn ilk pazar gnne rastlar. O gn zeytin yapraklar taknarak darya karlar. Bylece Hz. sa'ya benzediklerini sanrlar. nk onlara gre Hz. sa arkasnda spas bulunan bir eein srtnda Kuds'e girerek mesajn tebli etmeye balam, arkasndan kalabalk bir gurubun saldrsna uramt. Bu srada yahudiler tarafndan tutulmu elleri sopal bir gurup Hz. sa'ya sopalar ile vurmaya giriince sopalar yaprak am ve bunu gren halk kalabal Hz. sa'ya secde etmiti, ite aann bayram onlara gre o gnn ansn tazeliyor. Bu aann bayram gerek Hz. mer'in artlar arasnda ve gerekse fkh kitaplarnda hristiyanlarn slm diyarnda aka yapamayacaklar gsterilerden biri olarak anlr. Onlar gerek bu bayrama ve gerekse meydan gsterileri ile kutladklar dier dini enliklerine genel olarak Baus adn verirler. Onlarn dilinde Baus dini gsterilerin genel addr. Tpk mslmanlarn Ramazan ve Kurban bayramlar gibi. unu hemen belirtelim ki, onlarn Hz. sa ile ilgili olarak naklettikleri ve olabilir cinsten olan mucizeleri ne reddeder ve nede onaylarz. - Reddetmeyiz nk olmalar mmkndr; - Onaylamayz, nk bu konuda haber kayna olan onlar cahil ve fask kimselerdir. Fakat bayramlarn kutlama ve onlar tarafndan uydurulmu veya Allah'n yrrlkten kaldrd dinlerini hortlatp yaatma konusunda onlarla asla ibirlii yapmayz. Yine rendiime gre Kur'an- Kerim'in u ayetinde Hz. sa'ya indii belirtilen ziyaret sofras (Maide) onlara gre bu Byk Perembe diye adlandrdklar gn gelmitir. Cenab- Allah (c.c.) bu konuda yle buyuruyor: Meryemolu se Ya Allah, ey Rabbimiz, bize ncekilerin ve sonrakilerimizle birlikte tmmz iin bayram ve senden gelen bir mucize olacak olan bir sofra indirerek bizi rzklandr, hi phesiz en iyi rzk veren sensin dedi. Allah da Ben size bu sofray indiririm ama ondan sonra aranzda nankrlk edip kfir olanlar hi bir dnyalya vermediim derecede ar bir azaba arptrrm buyurdu. (Mide: 114)

te bu Byk Perembe onlara gre ziyafet sofras (Maide) bayramdr. Bunun yannda arkadan gelen ilk pazar gnn de Kurtulu (Fush) Aydnlk ve Byk gibi sfatlarla andklar nemli bir bayram sayarlar. O gn iin boyal yumurtalar ve baka yemekler hazrlarlar. Hazrladklar bu yemekler et, st ve yumurta gibi hayvani besinlerden olur. nk orular sresince bu maddeleri yemezler, sadece ekmek ve zm gibi taneli bitkilerden yaplm yemeklerle oru tutarlar. Anlattmz bu hristiyan adetlerinin ou, hatta burada anlatlmayan daha baka adetlerle birlikte eytan tarafndan kendilerini mslman sayan ok sayda kimseye ho gsterilmi, bunlar onlarn kalblerine girmi ve sempatilerini kazanmtr. Bakyoruz ki, adetleri ya bir ksm eyler ekleyerek ya baz eksiltmeler yaparak yahud sralarn deitirerek uyguluyorlar. Bu deiiklikleri yapmalarnn sebebi bazen zendikleri hristiyan guruplardan yle grmeleri bazen da Allah'n hak dininde yapm olduklar keyfi deiikler gibi bu alanda da keyfi deiikliklere girimeleridir. Fakat o gn hristiyanlara mahsus olduu ve Allah'n dininde hi bir zellik tamad iin hi bir cahil mslman aure gn orucunun z bize gre merudur, fakat onlarda o gn oru tuttuklar iin biz oru tutma biiminde deiiklik yaparak (Onuncu gnle birlikte dokuzuncu gn de oru tutarak) onlara benzememeyi salyoruz. Fakat dinimizde asla yeri olmayan, tersine onlarn uydurma ve yrrlkten kalkm dinlerinden olan adetlerin ne zlerinde ve nede biimlerinde onlara zenemeyiz. Bu kural daha nce belirtmitik. Buna gre bizimle hi bir ilgisi olmayan, buna karlk z ile onlara mahsus olan bu gnlerde deiik bir gelenek ortaya karp benimsemek meselenin z olan belirli bir gn ayrp yceltme bakmndan onlara benzemektir. Acemlerin Nevruz ve Mihrican bayramlarnda oru tutmay mekruh sayan alimlere gre bu gerek gayet aktr. zellikle deiik adetlere sahne olan o gnler eer onlar tarafndan yce saylm gnler ise bu iin ak bir zenti oluu daha da kesinlik kazanr. Bu sylediklerimizi daha ak hale getiren gelime udur: Bu gn o hale gelinmi ki, ok sayda mslman hristiyanca oru bozumu bayram olarak kutlanan ve onlar tarafndan Byk Perembe diye anlmakla birlikte aslnda Basit Perembe olan bu perembe gn gelince byk enlikler dzenleyerek boyal yumurtalar hazrlamak, stler kaynatmakta, hayvanlarn krmz alarla boyamakta, Allah'n ve Raslllahn bize bildirdii bayramlardan daha mkellef yemek sofralar dzenlemekte ve hac mevsimlerindekine benzer ekilde hediyeler alp vermektedirler. stelik bunlar yapanlarn byk bir ounluu ve enliin asln ve dayanan artk hatrlamyor. Ortada sadece her yl tekrarlanan dzenli bir adet kald, tpk mslmanlarn Ramazan ve Kurban bayramlar gibi. Bu konudaki eytann kkrtmalarna mevsimin bahar olmas, gne hesabna dayal yln ba olmas ve bu gnlerde et, st, yumurta gibi hayvani besin maddelerinin bol olmas gibi bahanelerde yardmc oluyor. Oysa daha nce belirttiimiz gibi, bu gn bir hristiyan bayram olarak gne ylnn belirli bir gnne bal deildir, otuz gnlk bir aralk iinde ileri-geri kayabilmektedir. Btn bunlar Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) lerde sizden ncekilerin geleneklerine uyacaksnz eklindeki hadisinin pratikte dorulanmasdrlar. Peygamberimizin szn ettii gelenekler kfirlerin baz bayram adetlerine zenmek ve bundan alkoymaktr. Snrl bir zenme ve benzeme saydmz bu ktlklere vesile ve bahane oluturduu gerekesi ile haram olduuna gre kfirlie srkleyen zenmelerin hkm nice olur?

Mesel ha'a (salib'e) sayg gstermek, vaftiz olmak ve Yollar farkl olsa bile mabud (taplan) tektir gibi sama szler sylemek ve bylece ya bozulmu ve yrrlkten kaldrlm yahudi ve hristiyan eriatlerini Allah'a ulatrc saymak veya bunlardan baz Allah'n dinine aykr hkmleri ho grp onlar onaylamak gibi ki, byle bir tutum, mslman mmetinin gr birlii ile Allah', Raslllah', Kur'an' ve slm' inkr etmek demektir. Bunun temeli de benzemek, zenmek ve katlmaktr. Umuyorum ki, bu aklamalar sayesinde; slm eriatnn tutumunun ne kadar yerinde olduu (nu iyice anlamal) ve Allah'n Peygamberimize indirdii kfirlere benzememek, onlara ters dmekle ilgili hkmlerin baz hikmetleri kavranm oldu. Bilmek gerekir ki, eer onlara zenmenin bu irkin gelimelere yol atn gzlerimizle grmemi olsak bile insann tabii yaps hakkndaki bilgimiz ile eriatten kaynaklanan temel deliller yine bu tehlikeli yolu yasaklamamz gerektirirdi. Oysa imdi bu zenmeden doan ve bazen slmdan tamamen kmaya yol aan ktlkleri gzlerimizle gryoruz. Bu konuda mantkl bir akl yrtme (rasyonalizasyon) yaparken yle bir kyas dzenleyebiliriz: Birinci Mukaddime: Kfirlere zenmek insan ounlukla ya kfre veya gnaha bazen da her ikisine birden srkler, ayrca insana salad hi bir yarar da yoktur. kinci Mukaddime: nsan byle bir akbete srkleyen ey haramdr. Sonu: Kafirlere zenmek, benzemeye almak haramdr. Bu kyas oluturan ikinci mukaddimenin (ncln) doruluu kesindir, phe gtrmez. nk eriatn kaynaklarn derinlemesine bir incelemeden geirdiimiz takdirde grrz ki insan ounlukla kfre srkleyen ey haramdr. Bunun yannda gizli ve fark edilmez biimde kfre gtren eyde haramdr. Bunlara bal olarak insan genellikle kfre srkleyen ve buna karlk yaplmasnda gerektirici bir sebep bulunmayan ey de haramdr. Kyasmzn birinci mukaddimesine gelince pratikteki gelimeler bunu hem gz grenlere ve hem de krlere aka gstermitir. Zaten srkleme fenomeni tabii bir gelime olarak eriat koyucu tarafndan gz nnde bulundurulmu ve buna yol verecek bahane ve ak kaplarn nne kesinlikle tkanmtr. 4 - Bu zentiden kanlmas gerektiini belirten drdnc akli delil de udur: Bayram trenleri ve enlikler insanlara din ve dnya ile ilgili yararlar salayan frsatlardr. Mesela bu bayram ve enlikleri kutlayanlarn bu frsatlardan yararlanarak namaz klmalar, zekat vermeleri, oru tutmalar ve hacca gitmeleri gibi. Bu nitelikleri yznden her eriat bunlara yer vermitir. Nitekim Cenab- Allah bu konuda: Her mmet iin usulne gre ibadet edecekleri bir ibadet yolu (eriat) belirledik ve Biz her mmet iin, Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar boazlanrken, zerlerine O'nun adn ansnlar diye bir mabed belirledik... buyuruyor. (Hacc: 34-67) Ayrca Cenab- Allah (c.c.) Son Peygamberinin dili ile en eksiksiz biimde insanlarn yararn garantileyen amelleri belirleyip aklamtr. Nitekim Bu gn sizin dininizi kemale erdirdim ayeti bu anlamdaki eksiksizlie iaret ediyor. Bu yzdendir ki, bu ayet hak dinin en byk bayram olan

Kurban bayram hakknda inmitir. eriatler kalblerin az ve besleyici azdrlar. Nitekim sahabilerden bn-i Mesud -Allah ondan raz olsunHer dveti konuklarna ziyafet sunmak ister, Allah'n ziyafeti de Kur'andr. diyor. (Beyhk imann blmleri, babnda, Semre'den tahri ediyor. Bkz. Kenz El-Ummal, c. 1, s. 514, H. No: 2286. Yine Beyhk, mann blmleri babnda bn Mesud'dan kaydediyor. Bkz. geen kaynak, c. 1, s. 526, H. No: 2365; Hakim bn Mesud'dan u szcklerle kaydediyor: Kukusuz u Kur'an Allah'n sunduu bir ziyafettir. Gcnz yettiince ondan yararlann. Hakim snad sahihtir, ancak Buhari Mslim bu hadisi Salih b. mer'den tahri etmemi diyor. Zehebi ise hadisin tayclarndan olan brahim b. Mslim'in zayf olduunu sylyor. Bkz. El-Mstedrek, c. 1, s. 5551, Kitap Kur'an'n faziletleri.) Canl organizmann bir zellii eer aken belirli bir yemei yiyip ihtiyacn gidermi ise artk baka bir yemee kar istekli olmamas, hatta o baka yemei yememesi ve eer yiyecek olursa zorla ve isteksizce yemesidir. Bu durumda sonradan yedii yemek vcud iin ya zararl veya yararszdr ve her iki durumda da kendini ayakta tutan besin kayna olmaz. Tpk bunun gibi kulda eriat d davranlarla psikolojik ihtiyalarnn bir ksmn giderince bu yabanc tatminler orannda meru amellere kar arzusu ve bu amellerden yararlanma pay azalr. Ama btn itah ve gayretini meru amellere ynelten kimse byle deildir. Byle kimsenin meru amellere kar sevgisi artar, onlardan salayaca yararn oran yksek olur, bu amellerle dini hayatn eksiksizlie ve slmiyetini kemale erdirir. Bu yzdendir ki, gnln huzura erdirmek iin sk sk ark dinleyen kimsenin Kur'an- Kerim dinleme isteinin azaldn, hatta bundan holanmaz olduunu gryoruz. Yine bol bol seyahat edip dnyann ekici manzaralarn ve tarihi kalntlarn ziyaret eden bir kimsenin kalbinde byle olmayan bir kimseninki kadar Kbeyi ziyaret etme evkinin bulunmadn grrz. Tpk bunun gibi gnlnn dnce ve edebiyat besinini eski Yunan ve Acem kaynaklarndan salamay huy edinen kimse slm dnce ve edebiyatna kar kalbinde gl bir arzu bulamaz olur. Bunlara paralel olarak krallarn hayatlarn ve maceralarn okumaya dkn olan bir kimsenin peygamberlerin -selm zerlerine olsun- hayatlarn ve mcadelelerini anlatan kitaplara kar fazla ilgi duymadklarn grrz. Verdiimiz bu rneklerin hayattaki benzerleri oktur. Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) Ahmed-i Hanbel'nin bildirdiine gre insan psikolojisinin bu zelliini dile getirdii bir hadisinde yle buyuruyor: Her hangi bir toplum bir bidat (slma yabanc bir kltr unsuru) ortaya karrsa Allah o bidat kadar snnet payn hayatlarndan ekip karr. Kendi tutum ve eilimlerini objektif bir ekilde inceleyebilen herkes, ister bilgin olsun, ister sofu olsun, ister devlet adam ve isterse sradan halktan biri olsun- bu gerein doruluunu kendi zerinde grebilir. te bu yzdendir ki, eriat dinde bidat karanlara iddetle kar km ve herkesi nemle bundan kanmaya armtr. nk bidatlere bulaan kimselerin bu ortamdan elele ba baa, yani ne krl ve nede zararl olmakszn syrlabildiklerini farzetsek bile yine sahibi zerinde gizli etkileri vardr, hatta eriatn yararll ile ilgili duygular kreltecekleri iin, bu kreltme orannda sahiplerinin

kalbinde ve din duygularnda tahribata (ykma) yol aarlar. nk hi bir kalb biri atlan ve br de atlan yerine konan iki eyin sevgisini birlikte tayacak kadar geni deildir. Bu byle olduu iindir ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) cahiliye dneminin iki bayram hakknda Allah bu iki bayram gn yerine size onlardan daha hayrl olan baka iki bayram gn verdi buyurmutur. Buna gre insann kalbini bidat nitelikli davranlarla beslemesi, eriat kaynakl amellerden besin salamasn, en azndan yeterince besin salamasn engeller. Bu durum da tpk bozuk besinler yiye yiye farkna varmadan hastalanan canl bir organizmada olduu gibi, farknda olmakszn insann ruh saln bozar, ykma uratr. Umuyoruz ki, bu ksa aklama bidatlerin baz zararlarn aka ortaya koymutur. Eer bu gerek iyice anlald ise Cenab- Allah (c.c.) bayramlara kar kalblere koyduu zlemi, arzuyu ve bu bayramda alnp verilen sadakalara, yaplan enliklere, tatillere, birlikte duyulan sevin ve hazlara kar uyandrlan ilgiyi anlamakta da glk ekmeyiz. Btn bu saydklarmz eitli psikolojik isteklerimizi tatmin eden eyler olduklar iin bayramlara kar sayg duymamz salarlar. Yine bu gerekeye dayanan eriat bayramlarda Allah' yksek seslerle zikretmeyi gelenekletirmi, bayram sresince namazlarda ve hutbelerde dier namazlarda yer almam olan yksek sesli tekbirler getirmemiz istenmi ve zellikle Byk Bayram diye adlandrlan Kurban bayramnda Allah'a sayg sunucu O'nun rahmetini, dileyici ifadelere bol bol yer verilmitir. Nitekim u ayet buna iaret ediyor: nsanlara hacc iln et de gerek yaya olarak ve gerekse uzak yollardan gelen yorgun develer zerinde sana gelsinler. Gelsinler ki kendileri iin bir takm faydalara ahid olsunlar ve Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine belli gnlerde (onlar kurban ederken) Allah'n adn ansnlar. Bu hayvanlarn etlerinden hem kendiniz yiyiniz ve hem de sknt iinde bulunan fakirlere yediriniz. (Hac: 27-28) Grlyor ki, bayramlarda yer alan insan psikolojisi iin ekici nitelikteki doal adetler bu bayramlara zg eriat kaynakl ibadetleri sevmemize yardmc oluyor. Fakat eer insan ruhu baka gnlerde bu ynden ya ksmen veya tamamen tatmin edilecek olursa o zaman Allah'n bayramlarna kar duyaca ilgi azalaca iin sevgi ve saygs krelir, dolaysyle o gnlerde ilenecek salih amellerin zerindeki etkisi zayflayaca iin byk bir manevi hsrana (zarar ve ykma) urar. Yabanc bayramlara ilgi duymann yol aaca asgari zarar anlayabilmek iin yle bir iki kii dnelim. Dndmz bu kiilerden biri btn arzusunu eriatmzn bayramlarna yneltirken br hem eriatmzn bayramlarna ve hem de yabanc bayramlara kar ilgi duymu olsun. Besbelli ki, btn ilgisini srf eriatmzn bayramlar zerine younlatran kimse ilgisini bizim bayramlarmz ile yabanc bayramlar arasnda bltren kimseye gre eriat bayramlarn daha gl ekilde arzu edecektir. Bu gerein farknda olmamak ya gafletten veya umursamazlktan ileri gelebilir. eriatlerin baz inceliklerini bilen herkes bu gerei iyi bilir. lgi blld takdirde arzunun zayflayacan herkes tecrbeleri ile grebilir. Mesela yabanclarn bayramlarnda ocuklarna yeni elbiseler giydiren veya onlara dier istedikleri eyleri olan bir baba dnelim. Bu ocuklarn slm bayramlarna kar besledikleri sayg kesinlikle zayflayacaktr. Eer biri kar da Gnller bu bayramlarn her iki trlsne de yer aar derse kendisine Eer sadece birini barndrsa duyaca sevgi daha eksiksiz olur deriz.

5 - Bu tip zentilerden kanmamz gerektiren baka bir akli gereke de udur: Kfirlerin baz bayramlarna zenip enliklerine katlmak insanlar batl inan ve gelenekleri konusunda yreklendirir. zellikle cizye ve hara basks altnda ezik yayorlarsa bu yzden cesaret bulma ihtimalleri daha da artar. nk bu durumda mslmanlarn dinlerine zg bir gelenekte kendilerine uydu olduklarn grrler. Bu da tabii olarak kalblerini kuvvetlendirir ve morallerini ykseltir. Hatta bu psikolojik avantaj frsat bilerek zavall mslmanlar aalamalar, hor grmeleri bile mmkndr. Hi bir akl banda kimse bu ihtimali uzak grmez. nk onlar boubouna onurlu konuma ykselten zenticilik ile yine onlar cizye basks altna alma tutumu nasl birbiri ile badaabilir? 6 - Bu zentilerden uzak durmamz geciktiren dier bir akli delil de udur: Kfirlerin bayramlarnda yaplan hareketlerin: - bir ksm kfr, - bir ksm haram ve - bir ksm da eer bir an iin zenme sakncasndan soyutlanacak olursa mubahtr. Fakat bu kategoriler arasndaki fark belirgin olmakla birlikte bu fark ounlukla ayrdedilmez. Buna gre alimler tarafndan haram saylmayan konulardaki zenmeler sradan halk haram olduu kesin konularda da zenmeye srkler ki, pratikte rastlanan da budur. Bu gereke ile daha nce szn ettiimiz daha sakncal zenmelere ak kap brakmama gerekesi arasndaki fark udur. Ak kap brakmama gerekesini konuurken saknca olarak kk eylerle ilgili snrl zentilerin byk apta zenmelere yol aacan belirtmitik. imdi burada ise zenme alkanlnn sradan halkn dini anlayn bulandracan ve bylece onlar iyi ile kty birbirinden ayrdedemez duruma dreceini vurguluyoruz. Yani tekinde insan tabiatnn iradeli bir eilimi berikinde ise insann inanlarnn gereini bilememesi sz konusudur. 7 - Bu zentilerden kanmamz gerektiren bir baka akli gereke de daha nce akladmz gibi zentinin z ile ilgili bir inceliktir. Bu incelik udur: Cenab- Allah (c.c.) insanlar, hatta dier btn canl varlklar benzerler arasnda karlkl etkileme ilikisi olacak nitelikte yaratt. Aradaki benzerlik ne kadar ok olursa ahlk ve nitelikler arasndaki karlkl etkileme ilikisi de o kadar gl olur. Bylece i o raddeye varr ki, benzerlerin birini dierinden ancak yakndan baknca ayrdedebiliriz. nsanlar arasndaki ortak zelliklerin says ok olduu iin birbirlerini etkileme oranlan da ok yksektir. Bunun yannda insanla dier hayvanlar arasndaki ortak zellikler orta derecede yani ne ok fazla ve ne de ok az- olduu iin birbirlerini etkileme oranlar da orta dzeydedir. Buna karlk insanla bitkiler arasndaki ortak zellikler canllar arasndaki en dk dzeyde olduu iin birbirlerini etkileme oranlan da ok-dktr.

Bu temel ilkenin pratik bir sonucu olarak ibirlii ve ortak yaama halindeki insanlarn birbirlerini etkiledikleri ve birbirlerine huylar aktardklar grlr. Bu durum bir dereceye kadar belirli bir kii ile o kiinin ortak yaad bir hayvan tr arasnda da grlr yani bu kii uzun sre yan yana yaad hayvann baz huylarnn etkisi altna girer. Bu yzden devecilerin kendini beenmi ve palavrac, uzun sre koyunlarla birlikte yaayanlarn yumuak bal oluverdikleri gibi deve ve katr gdenlere de baz deve ve katr huylarnn bulat gzlenmitir. Kpeklerle fazla har-neir olanlarda da durum byledir. Bu kuraln kanlmaz bir sonucu olarak insanlar ortak yaama, uzlama ve karlkl nefret azl ortamlarnda yayorlarsa birbirlerinin ahlaklarn yksek oranda etkileyebilmektedirler. Bunun yannda grnr ynler arasndaki ortaklk veya benzerlik grnmeyen i (batini) nitelikler arasnda da yava yava oluan, kolay farkedilmez bir ortaklk ve benzerlie yol amaktadr. Nitekim mslmanlarla yan yana yaayan yahudi ve hristiyanlarn dier dindalarna gre daha az kfir olduklarn grdmz gibi yahudi ve hristiyanlarla ok sk-fk yaayan mslmanlarn da hep kendi dindalar ile yan yana hayat sren mslmanlardan imanca daha zayf olduklarn tespit ediyoruz. te yandan d grn ve gelenekler arasndaki ortaklk-arada var olabilecek olan yer ve zaman uzaklna ramen-insanlar arasnda benzerlik ve uyuma meydana getirir. Buna gre birazck da olsa kfirlerin bayramlarna zenmek, onlarn lanetlenmi ahlklarnn etkisi altna girmeye, yava yava ilerleyen gizli bir bozulma ile haram snrlarn zorlamaya yol aar. Szn ksas olarak diyoruz ki; kfirlerin d grn ve adetlerine benzemek ahlklar ve knanm hareketleri konusunda da hatta inan sistemleri hususunda onlara benzemenin sebebi ve ak kapsdr. Gerek inan sisteminde meydana gelecek olan bozulma ve gerekse benzemeden doacak olan ahlk ve davran yozlamas aka grlp net bir ekilde belirlenemez. stelik bir defa meydana geldikten sonra farkna varlsa bile giderilmesi ya ok zordur veya imknszdr. Aklamaya altmz temel ilkelerin gsterdii gibi bu kadar nemli bir bozulmaya yol aan her sebep de eriat koyucu tarafndan mutlaka yasaklanmakta, haram saylmaktadr. 8 - Bu zentilerden uzak durmay kanlmaz klan bir baka akli sebeb de udur: Grnteki benzerlik insanlar arasnda sevgi, sempati ve dostluk dourur. Ayrca kalbler arasndaki sevgide d grnlerde benzemeyi salar. Grg ve tecrbelerimiz bunu kesinlikle kantlar. yle ki, yabanc bir yerde buluan iki hemehrinin birbirlerine kar gl bir dostluk, sempati ve yaknlk duyduklar grlr. Oysa bu hemehriler kendi ehirlerinde birbirlerini tanmayan veya birbirleri ile kavgal kimseler olabilirler. Bunun sebebi bu iki kimsenin ayn ehirden oluunun imdi bulunduklar gurbet diyarnda onlar birbirlerine yaklatran ortak bir nitelik oluturmasdr. Hatta iki yolcu veya gurbetinin balarna doladklar sarklar, zerlerindeki elbiseler, sa renkleri veya binek hayvanlar arasnda benzerlik olduu grlse, bu kadarlk bir ortak zellik bile, onlar arasnda, hi bir ortak ynleri bulunmayan baka kimselerde bulunmayan bir yaknlk meydana getirir. Nitekim ayn dnyalk meslee mensup kimseler arasnda, byle bir ortak ynleri bulunmayanlara gre daha yakn bir dayanma olduunu grrz. stelik bu dayanma bazen atmaya bile yol aan menfaat ve dnce badamazlklarna ramen var olabilmektedir.

Yine ayn sebepten dolay birbirlerinden uzak lkelerin bile krallar ve devlet bakanlar arasnda yaknlk, yaama tarz ortakl ve sonu olarak bir eit dayanma olduunu mahede ediyoruz. Bunlarn hepsi insan tabiatnn doal sonulardr. Bu sonularn domasn ancak kuvvetli bir din duygusu veya zel bir engel nleyebilir. Dnyalk nitelikler arasndaki benzerlik insanlar arasnda sevgi ve sempati dourduuna gre bu benzerlik din alannda meydana gelirse sonu nice olur acaba? Hi phesiz bu alandaki benzerlik benzeen kimseler arasnda sempati meydana getirme bakmndan daha gl ve daha etkili bir faktrdr. Oysa yahudi ve hristiyanlar sevmek, onlara kar sempati duymak imanla badamaz. indekiler Drdnc Blm

Yahudi ve Hristiyanlar Sevmek, Onlara Kar Sempati Duymak manla Badamaz Allah'a, Raslne ve Raslne Gelen Gereklere man Etmek Kfirleri Veli/Dost Edinmemeyi Gerektirir ve Kfirleri Dost Edinmek mann Yokluu Anlamna Gelir Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu konuda yle buyuruyor: Ey mminler, sakn yahudileri ve hristiyanlar dost edinmeyiniz. nk onlar birbirlerinin dostlardrlar. Aranzdan kim onlar dost edinirse o onlardandr. Hi phesiz Allah zalimlere hidayet vermez. Kalblerinde hastalk (mnafklk) bulunanlarn -Bamza bir felket gelmesinden korkuyoruz.diyerek onlarn (yahudi ve hristiyanlarn) arasna kotuklarn grrsn. Ama belki Allah size fetih veya baka bir k yolu balar da o zaman hu kimseler ilerinde gizledikleri duygulardan dolay piman olurlar. O zaman mminler -sizinle beraberiz, diye kuvvetli yemin edenler bunlar mdr?- derler. Onlarn btn abalar boa km ve kaybedenlerden olmulardr. (Maide: 51, 52, 53)

t eyandan yine Cenab- Allah (c.c.) kitap ehlini umursamazlklar yznden knayan bir dizi Kur'an ayetinde yle buyuruyor: srailoullarnn kfirlerine gerek Davud ve gerekse Meryem olu sa'nn diliyle lanet edilmitir. Bunun sebebi onlarn Allah'n emirlerine kar gelmeleri ve Allah'n snrlarn inemeleri idi. nk Onlar iledikleri ktlklerden birbirlerini vazgeirmeye almyorlard. Bu yaptklar ne fena bir eydi! Onlarn ounun inkr edenleri / kfirleri veli / dost edindiklerini grrsn. Gerekten nefislerinin onlar iin hazrlad akbet ne ktdr ki, bu yzden Allah onlara gazab etmitir ve azabda ebedi kalacaklardr. Eer onlar Allah'a, Peygambere ve Peygambere indirilen gereklere inanm / iman etmi olsalard, aralarndaki kfirleri veli / dost edinmezlerdi. Fakat onlardan ou fask (ar gnahkr) kimselerdir. (Maide: 78-81)

Grld gibi bu ayetlerde Allah'a, Raslne ve Raslne gelen gereklere iman etmenin kfirleri veli/dost edinmemeyi gerektirdii ve kfirleri dost edinmenin imann yokluu anlamna geldii belirtiliyor.

(Onlarn ounun inkr edenleri / kfirleri veli / dost edindiklerini grrsn. Gerekten nefislerinin onlar iin hazrlad akbet ne ktdr ki, bu yzden Allah onlara gazab etmitir ve azabda ebedi kalacaklardr. Eer onlar Allah'a, Peygambere ve Peygambere indirilen gereklere inanm / iman etmi olsalard, aralarndaki kfirleri veli / dost edinmezlerdi. Fakat onlardan ou fask (ar gnahkr) kimselerdir. (Maide: 80-81) Burada bir art cmlesi zikredilmitir ki, artn varl halinde (merut) art koulann da var olaca anlalmaktadr. (Koulan art gerekleecek olursa merut (kendisi iin art koulan) da gerekleir. Eer art gereklemeyecek olursa merut da gereklemez.) Bu art ile (merut) art koulann nefyedilmesini gerektiren bir edat ile yaplarak: Eer onlar Allah'a, Peygambere ve Peygambere indirilen gereklere inanm / iman etmi olsalard, aralarndaki kfirleri veli / dost edinmezlerdi. (Maide:81) denilmektedir. te bu da, sz geen imann onlarn bu inkarclar / kfirleri veli edinmelerini nefyettiinin, onlar veli edinmenin imana zt olduunu, ayn kalbte hem imann, hem de onlar veli edinmenin bulunamayacann delilidir. Ayn ekilde bu onlar veli / dost edinen kimsenin Allah'a, Peygamberine ve Peygamberine indirilene inanmay / iman etmeyi ieren farz imann gereini yerine getirmediinin (gerei ekliyle iman etmediinin) de delilidir. Yce Allah'n u buyruu da byledir:

" Ey iman edenler! Yahudi ve Hristiyanlar veli /dost edinmeyin, onlar, biribirlerinin dostudurlar. Sizden kim onlar dost edinirse, o da onlardandr." (Mide, 51) Bundan nceki ayetlerde Yce Allah bizlere, onlar dost edinen kimsenin m'min olamayacan belirttii gibi, burada da onlar dost edinen kimselerin onlardan olacan bildirmektedir. Zaten Kur'an- Kerm'in bir ksm bir ksmnn tamamlaycsdr. (Bkz. bu kitabn yazarnn (bn Teymiye) Mecmu El-Fetava, c. 7) te yandan Cenab- Allah (c.c.) ayn gerei vurgulamak zere Kur'an'n baka bir yerinde de yle buyuruyor: Allah'a ve ahiret gnne inanan hi bir insan topluluu gremezsin ki; babalar, evltlar, kardeleri veya akrabalar bile olsa Allah'a ve Raslllah'a dman olanlarla dost olabilsinler. Bunlar yle kimselerdir ki, Allah kalblerine iman yazm ve onlar kendinden bir ruh ile (kalb nuru veya Kur'anla) desteklemitir. (Mcadele: 22) Grlyor ki, bu ayette Cenab- Allah (c.c.) kfiri seven hi bir mminin bulunamayacan ve buna bal olarak kfiri seven kimsenin mmin olamayacan ok ak bir ifade ile belirtmektedir. Buna gre kfirleri sevme anlamna gelebilecek olan onlara d grn ve geleneklerinde benzeme tutumu haramdr. Bilinmelidir ki kfirlere benzemek, onlarn davran ve zihniyetlerine zenmek daha bir ok bakmdan sakncal ve zararldr. Biz bu saknca ve zararlarn saydmz kadar ile yetinelim. Doruyu bilen Allah'dr. indekiler Drdnc Blm

Kfirlere Benzemek ki Trldr Bilinmelidir ki, kfirlere benzemek iki trl olur. Birincisi: taklit konusu davrann onlarn dinlerine zg bir hareket olduunu bile bile yapmaktr.

Eer durum byle ise onlarn dinlerine zg olan bu hareket ya srf kfirlere benzemek iin yaplabilir -ki buna seyrek rastlanr- ya sz konusu harekete kar beslenen arzu yznden yaplr veya bu hareketin dnya ya da ahiret bakmndan fayda salayaca sanlarak yaplabilir. Bu ihtimalin hangisi sebep olursa olsun, onlara zenilerek yaplacak hareketin haram olaca kesindir. Fakat bu kategoriye giren zenmelerin bazlarnda haramln snr byk gnah olmak hkmne kadar varrken dier bazlarnda ilgili eriat delilleri gereince, kfre ular. kinci trls ise: taklit hareketi, onlara zg bir davran olduunu bilmeden yapmaktr ki, bu da ayrca ikiye ayrlr: Birincisi: hareket z itibar ile kfirlerden alnmadr. Bu takdirde de sz konusu hareket ya kfirin yaptklar gibi yaplr veya yer, zaman ve uygulama biimi gibi detaylarda deiikliklere uratlarak yaplr ki, yukarda anlattmz Perembe bayram veya Hz. sa'nn doum enlikleri rneklerinde grld gibi mslman halk ynlar arasnda en ok rastlanan taklit ekli budur. Halk bu alkanlklar gelenek haline getirmekte ve bu gelenekler zamanla babalardan evlatlara gemektedir. Bu durumda ounluk yapt eyin kaynan bilmez. Bu tip zentilerle karlanca taklitilere ilknce yaptklar hareketin mahiyeti ve hkm anlatlr. Eer yaptklarndan vazgeerler ise mesele yok deilse artk birinci ksmda anlatlan bile bile zenme kapsamna girerler. Bilmeyerek yaplan zenmelerin ikinci trlsnde sz konusu ortak davran aslnda kfirlerden alnm deildir, ama bu hareketi onlar da ilemektedirler. Bu ortak harekette kfirlere zenme sakncas yoktur, sadece onlara ters dme ilkesinden uzaklama durumu vardr. Byle bir davrann mekruh veya haram saylabilmesi iin kfirlere benzeme faktrnn dnda kalan baka bir seri delil gereklidir. nk bu durumda bizim mi onlara zendiimiz, yoksa onlarn m bize zendikleri aka belli deildir, hi bir tarafn ncl kesin deildir. Fakat eer byle bir hareketi yapmamann hi bir zarar yoksa kfirlere ters dmek iin bu davran yapmamann iyi olaca aktr. nk daha nce belirttiimiz gibi bylece kfirlere ters dmenin yaran elde edilmi olur. Hemen belirtelim ki, bu tip ortak davranlarda eriat bazen bizi onlara ters dmeye ve bazen klkkyafet konusunda olduu gibi onlar bizden ayrlmaya zorlayabilir. Bazen da aaran salar siyaha boyamak ve ayakkablarla namaz klmak rneklerinde grdmz gibi onlara ters dmemizi mstahap saymakla yetinebilir; kimi zaman da bu hareket ortakl iftar ve akam namazn geciktirme konularnda olduu gibi mekruh olur. Grld gibi bu tip ortak davranlarn hkm kfirlerden alnm hareketlere zenme durumundaki hkmden ok farkldr. Daha nce vurguladmz gibi kfirlerden aktarlm hareketlerde aslolan haram olmaktr. indekiler Drdnc Blm

Beinci Blm Mslmanlarn Kfirlerle likileri

Kfirlerin Bayramlar Yabanc Kaynakl Tren ve enlikler Ylba enlikleri Kfirlerle Ticaret Yapmak Kfirlerle Kiralama ve Alm-Satm ilikisi Kfirlere Yer Kiralamak Kilise Vakflarnn Durumu Kfirlerden Hediye Alnabilir mi? Kfirlerin Adaklar Yenebilir mi? Dikili Talar zerine Kurban Kesmek Yabanclarn Bayramlarnda Oru Tutmak Cumartesi Gnleri Oru Tutmak Nevruz Gnleri Oru Tutmak NDEKLER

Kfirlerin Bayramlar Burada kullandmz Bayram terimi, hem kfirlerin zel kabul edip kutladklar gnleri hem bu kutlamalarn dzenlendii toplant yerlerini ve hem de bu enlikler srasnda yaplan hareketlerin tmn birlikte kapsamna alan, geni anlaml bir terimdir. Maksat, onlarn sadece belirli bayramlarna katlmann yasakln belirtmek deildir. Tersine slm dinininde yeri olmayan btn zel gnler, btn sayg amal enlik alanlar ve bu amaca dnk btn davran ve adetler ayn yasan kapsamna girer. Bu arada kfirlerin bayramlar gibi, bayramlarndan nceki ve sonraki gnlerde bu bayramlarna bal olarak yaptklar veya bu adetlerinin uzantlar niteliindeki btn hareketler de ayn derecede haramdr. Bunlarn hepsinden kanmak gerekir. Bu aklamay undan dolay yapyoruz. Baz mslmanlar onlarn Byk Perembe ve Hz. sa'nn doum yldnm gibi bayramlarna katlmyor, ama oluk-ocuuna diyor ki; filan hafta veya gelecek ay enlik yapar, size yle yle eyler alrm. Burada vadedilen enliin asl sebebi kfirlerin o sralardaki bayramdr. Eer bu bayram olmasa daha sonraki gnlere ertelenen bu vaatlere de gerek grlmeyecekti. te bu yzden bu vaatler ve ertelenmi enlikler de kfirlere zenmenin

uzants ve deiik bir ifadesi saylr. Buna gre, byle yaplacana ev halknn enlik beklentileri Allah'n ve Raslullah'n emrettii meru bayramlara yneltilmeli ve bu bayramlar gelince oluk-ocuun arzular yabanclarn enliklerinde gzleri kalmayacak ekilde tatmin edilmelidir. Eer buna ramen ev halknn gnl alnamyorsa gerisini Allah'a havale etmek gerekir. nk kim Allah'n rzasn kazanmak iin ev halknn gnln krmak zorunda kalrsa bilsin ki, Allah ona hem kendi rzasn ve hem de aile halknn honutluunu birarada nasip eder. Yeri gelmiken belirtelim ki, akl banda Mslmanlar byle konularda kadnlarn isteklerine boyun emekten kanmaldrlar. nk Buhar ile Mslim'in, sahabilerden Usame b. Zeyd'e dayanarak bildirdiklerine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Arkamda brakacam mmetimin erkeklerinin bandaki en zararl fitne unsuru kadnlardr. (Sahih El-Buhar, H. No: 5096, Kitap: Nikah, Bab: Kadnlarn Fitnesinden Korunma, Feth El-Bri, c. 9, s. 137; Mslim, c. 4, s. 2097, H No: 2740, Kitap: Rikak, Bab: Cennetliklerin ounun Fakirlerden, Cehennemliklerin ounun Kadnlar Olacan ve Kadnlarn Fitnesini Aklayan Hadis) Bilindii gibi gerek sosyal dzende ve gerekse devlet ynetiminde grlen ou bozukluklar kadnlarn bu alanlarda sz sahibi olmalarndan ileri gelir. Nitekim Peygamber Efendimiz bu konuda: nemli ilerini kadnlarna havale eden cemiyetler iflah olmazlar buyurmutur. (Sahih El-Buhar, Kitap: Fitneler, Bab: 18, H. No: 7099; Feth El-Br, c. 13, s. 53) Yine Peygamberimizin: Kadnlarn emrine giren erkekler helak olmutur buyurduu rivayet edilmitir. Bu yzdendir ki, Cenab- Allah (c.c.) Kur'an- Kerim'de Hz. Zekeriyya'nn (selm zerine olsun) einin kendisine yararl klnmasn nemli bir ba sayarak yle buyuruyor: O'na (Zekeriyya'ya) eini yararl kldk. (Kur'an Kerim, Enbiya Suresi, 90) Nitekim alimlerimizden biri, bir eserinde Her erkek, eini kendisine yararl klsn, diye, Allah'a srarla yalvarmaldr diyor. indekiler Beinci Blm

Yabanc Kaynakl Tren ve enlikler Kfirlerin ok ve eitli bayramlar vardr. Mslmann bunlarn hepsini aratrp renmesi gerekmez. Bu konuda mslmana den grev, hangi kutlama hareketinin, hangi enlik gnnn ve hangi tren yerinin onlardan kaynaklandn bilmektir. Bu kadarlk bilgiye sahip olmad takdirde de yaplan kutlama ve enliklerin slmda yeri olmadn bilmek yeterlidir. nk slmda yeri olmayan enlik ve trenler ya dorudan doruya baz kimseler tarafndan uydurulup ortaya atlmtr veya zleri itibar ile kfirlerden alnmtr. Yani en azndan birer bidattrlar. imdi size bu kfir kaynakl tren ve enliklerin mslmanlara en ok bulam olan belli ballarn hatrlatalm: Bu enliklerden biri hristiyanlarn oru bozumuna rastlayan perembe gndr. Onlara gre bu gn lhi bir ziyafet (Maide) gndr. Bu cumadan sonraki pazar gn ile bir sonraki pazar gn arasnda geen hafta hrstiyanlar tarafndan Byk Bayram ad altnda kutlanr. Bu gnlerde yaplan hareketlerin tm slmn reddettii, yasak davranlardr. Bu batl adetlerin dier bir ksm kadnlarn mezarlklarda toplanp ller iin tts yakmalar, evlerin damlarna amar asmak, zel yazl aa yapraklarn evlerin kaplarna asmak, bu gnlerde tts al-veriini adet edinmek, gerek bu gnlerde veya baka zamanlar tts takdis ettirmek veya takdis edilmi tts satn almak gibi adetlerdir. nk takdis edilmi tts yakmak ve bunu ibadet saymak hristiyanlarn ve yldza tapanlarn (sabiilerin) din geleneklerindendir. Yoksa normal olarak tts, dumanndan ho koku salanan bir maddedir ve srf bu nitelii ile misk ve benzeri koku salc maddeler gibidir. Byle olduu iin koku srnmenin mstahap olduu durumlarda tts de kullanlabilir. Yine bu batl adetler arasnda sz konusu gnlerde hristiyanlara zenerek st orbas, ya orbas veya mercimek orbas piirmek veya yumurta piirmek gibi gelenekleri saymalyz. Bu arada yumurtalarla kumar oynamak, byle bir kumar oynayacak kimselere yumurta satmak veya kumarda kullanlm yumurtalar satn almak gibi adetler var ki, bunlarla ilgili slmn hkm bellidir. Yine kyller arasnda grlen byk ba hayvanlar krmz boyalarla damgalamak, aalara bu tip damgalar vurmak, eitli amar paralar toplayp bunlar uurlu saymak ve bunlarn sular ile ykanmak da hkm bakmndan az nceki adetler gibidir. Yine kadnlar arasnda adet olan zeytin yapra toplamay ve bu yapraklar kaynatarak elde edilen sularda ykanmay da bu kategoride saymalyz. nk bu adetler zleri itibar ile hristiyanlarn vaftiz (mamudiye) suyunda ykanma geleneinden kaynaklanr. Yine bu gnlerde sanat, ticaret ve ilmi alma gibi her zamanki gndelik ileri brakarak tatil yapmak veya bu haftadan nceki ve sonraki gnlerde yaplmayan binicilik ve atclk gibi sporlar yapmak da ayn biimde sakncaldr. Bu konudaki temel kural u olmaldr: Bu gnlerde hi bir zel hareket yaplmaz, br normal gnlerden ayrdedilmezler. nk daha nce belirttiimiz gibi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) ilk dnem mslmanlarna cahiliye dneminde (mslman olmadan nce) oyun oynayarak geirdikleri iki

enlik gnn kutlamay yasak ettii gibi mriklerin eski bayram yerlerinde kurban kesmeye de izin vermemitir. indekiler Beinci Blm

Ylba enlikleri Bu arada ou kimseler tarafndan kn Knun-u evvel aynn yirmi drdnde Hz. sa'nn (selm zerine olsun) doum yldnm olduu sanlarak yaplan btn kutlamalar da dinimize aykr adetlerdir. Ate yakmak, ziyafetler dzenlemek ve mum yakmak gibi. Bu szde doum gnn kutlamak hristiyanln dini geleneklerindendir, slmda asla yeri yoktur. Aslnda ilk dnem mslmanlar (selef) byle bir doum gnnden hi bahsetmemilerdir. Bu iddia Hristiyan kaynakldr. Ayrca bu szde doum enliklerinin tabii bir bahanesi de vardr. nk mevsim ktr ve bu mevsim ate yakp eitli zel yemekler hazrlamaya uygun bir zemin oluturmaktadr. Bu arada hristiyanlar bu szde doum gnnden bir ka gn-galiba on bir gn- sonra Hz. Yahya'nn, Hz. sa'y Mamudiye suyu ile ykayarak vaftiz ettiine inandklar iin o gn ayn ekilde vaftiz olurlar ve buna Gdas Bayram adn verirler. Buna zenen ou cahil kadnlar, ayn gn ocuklarn hamamlarda ykarlar ve bunun ocuklarna faydal olacan sanrlar. Oysa hristiyanlarn dini adetlerinden biri olan bu hareket, dinimizin haram sayd en irkin davranlardan biridir. Hemen belirtelim ki; Nevruz ve Mihrican gibi eski ran bayramlar, eitli yahudi bayramlar, ve ister acem kaynakl, ister arap kaynakl olsun, dier btn kfir bayramlar, hkm bakmndan tpk yukarda szn ettiimiz hristiyan bayramlar gibidirler. Bu arada kfirlerin bu bayramlarna nasl zenmemiz gerekiyorsa, bu tip enliklere zenen mslmanlarn su orta da olmamamz, hatta byle kimselere engel olmamz gerekir. Buna gre eer bir mslman byle yabanc bir bayram gnnde, dini geleneklerimize aykr olarak bizi evine arr, enlik amal bir yemee katlmamz isterse bu daveti geri evirmemiz gerekir. Yine byle bir gnde bir mslmandan gelebilecek geleneklerimize aykr ve zenti phesi uyandran her hediyeyi de reddetmeliyiz. zellikle bu yabanc bayramlarn zelliini tayan ve zenme amacn aa vuran mum, boyal yumurta, st ve koyun gibi hediyeleri almaktan da titizlikle uzak durmak gerekir. Tabii ki, byle hediyeleri kendimiz kabul edemeyeceimiz gibi, ho grnelim

diye baka mslmanlara vermeye de kalkmamalyz. Dahas, bu tip bayramlarda Mslmanlara sz geen hediyelik maddeleri ve bu enliklerde giyilen bayramlk kyafetleri de satmaktan kanmalyz. nk byle yaparsak ilenen gnahlarn orta ve destekisi olmu oluruz. indekiler Beinci Blm

Kfirlerle Ticaret Yapmak Bu bayramlarda gayri mslimlere bayramlk eya ve maddeler satmak veya al-veri yapmak zere onlarn arlarna gitmek meselesine gelince: Daha nce deindiimiz gibi bu konuda mam- Ahmed ibnHanbeli'ye vaktiyle yle bir soru soruldu: amdaki hristiyanlar tarafndan kutlanan Turyabur ve Deyr-i Eyyb gibi bayramlar dnelim. Mslmanlar bu enliklerde bulunup arda satlan koyun, sr, un ve buday gibi eylerden satn alyorlar. Sadece arlarda geziyorlar, yoksa onlarn mabedlerine girmiyorlar bu konuda ne dersin? mam bu soruya u karl verdi: Mslmanlar onlarn mabedlerine girmedikleri, sadece arlarna gittikleri takdirde bunun hi bir sakncas yoktur Ebu Hasan Amid de ayn konuda yle diyor: Kfirlerin bayram enlikleri srasnda arlarnda sattklar mallara gelince bu arlara gitmenin hi bir sakncas yoktur. Ahmed bn Hanbel'nin bu grte olduu Muhenna tarafndan rivayet ediliyor. Yasak olan hareket, mslmanlarn bu bayramlarda kfirlerin mabedlerine ve kiliselerine gitmeleridir. Yoksa pazarlarnda satlan mallarna mteri olmalar deildir. Ahmed bn Hanbeli'nin bu szleri, bu arlara mutlak anlamda, yani hem mteri ve hem de satc olarak katlmay caiz grd eklinde yorumlanabilir. nk O Mslmanlar, onlarn mabedlerine girmedikleri, sadece arlarna gittikleri takdirde bunun sakncas yoktur diyor. Bu ifade hem satcy ve hem de mteriyi kapsamna alr niteliktedir. Dier ve daha gl grlen bir ihtimal onun, sadece mteri sfat ile bu arlara katlmaya izin vermi ve oralarda mal satmay bu izin kapsamna almam olmasdr. nk soruyu soran kimse

kendisine kfirlerin bayram enlikleri srasnda kurduklar pazarlara mslmanlarn katlp katlamayacaklarn sormu ve maksadnn sadece bu noktay renmek olduunu, sorusunun son cmlesindeki Onlarn mabedlerine girmeksizin sadece mal satn alrlar eklindeki ifadesi ile aka belirtmitir. Sorunun sahibi olan Muhenna b. Yahya Sami'nin yetkili bir fkh bilgini olduunu da gz nne almak gerekir. Bizim anladmz kadar ile -ki dorusunu Allah bilir- sorunun sahibi olan Muhenna kfirlerin bayramlarna katlmay yasaklayan delilleri iitmi ve bunun zerine Ahmed bn Hanbel'den bu enlikler dolaysyla kurulan al-veri pazarlarna gidip bir eyler satn almann bu bayramlara katlmak gibi saylp saylmayacan renmek istemi, imam da bu arlara gitmenin serbest olduunu sylemitir. Yani Muhenna, Hanbel'ye mslmann bu arlarda kfirlere mal satp satmayacan sorusunda sz konusu etmemitir. Bunun sebebi bunun hkmnn kendisince belli olmas olabilecei gibi, o anda byle bir eyi renmek gerei duymam olmas da olabilir. te yandan Ebu Hasan Amid'nin szleri de bu yorumlarn her ikisine elverilidir. Fakat daha geerli ihtimal, onun bu arlarda mal satmay da serbest saym olmasdr. nk O, Mslmanlara yasak olan ey, kfirlerin mabedlerine veya kiliselerine gitmektir diyor. unu hemen vurgulayalm ki, Ahmed bn Hanbel'nin dedii gibi bu enlikler srasnda kurulan pazarlara gitmek ve mabedlerde dzenlenen trenlere katlmakszn oralardan mal satn almak, sakncasz ve caizdir. nk burada ne gnah bir davrana katlmak ve ne de gnaha yardaklk etmek sz konusudur. Sebebine gelince kfirlerden mal satn almak aslnda caizdir ve gnaha yardaklk anlam tamaz. Tersine bylelikle onlarn dindalar tarafndan satn alnnca ktle alet edilecei ak olan mallarn bir ksm gnah yolunda kullanlmaktan kurtarlmaktadr. Buna gre onlardan mal almak bu yn ile ktl azaltc bir nitelik tar. Ayrca slmn ilk yllarnda cahiliye geleneinin devam olarak kurulan baz pazarlardan mslmanlarn al-veri yaptklarn, hatta Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) de bu pazarlarn bazlarna katldn biliyoruz. Bu pazarlarn bir ksm hacc mevsimi srasnda ve bir ksm da batl cahiliye bayramlar vesilesi ile kuruluyordu. Ayrca u da var. ounlukla karlatmz durum, arlarda gnah ilemek iin kullanlabilecek olan mallarn satld gereidir. Mesel bir mslman dnelim ki, masum bir kimseyi ldrmek iin silah veya alkoll iki hazrlamak iin meyva suyu satlan bir arya gidip bu mallara mteri olmutur. Bu al-veri sakncal olmak bir yana, iyi bir eydir. nk bu mallarn normal alclar gayri mslimlerdir ve slmiyet onlara bu konuda serbestlik tanmtr. Bu arada bir mslmanm mal satn almak amac ile kfir lkelere gitmesi dinimizde caizdir. Bilindii gibi Hz. Ebu Bekir (Allah ondan raz olsun) Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) zamannda o srada kfirlerin elinde olan am'a giderek oradan mal satn almtr. Hz. mer (Allah ondan raz olsun) tarafndan da bu ticaretin serbest olduunu belirten bir hadis rivayet edilmitir. Hakknda daha baka hadislerin de bulunduu bu konu bu kitabn baka yerinde daha detayl bir biimde incelenecektir. Aktr ki, mslmanlarn mal almalarnn serbest brakld bu kfir lkelerin arlarnda, gnah yolunda kullanlabilecek eitli mallar satlmaktadr. Bunun yannda mslman tccarlarn kfirlere, sz konusu bayram enliklerinde kullandklar yiyecek, elbise ve koku maddeleri gibi mallar satmalarna veya byle eyleri mslmanlarn kfirlere hediye etmelerine gelince byle bir hareket, bir anlamda, kfirlere haram olan bayramlarn kutlama konusunda destek olmak demektir. Burada gzetilmesi gereken temel prensip udur:

Kfirlere alkoll iki hazrlamak zere zm veya meyva suyu satmak caiz deildir. Yine onlara mslmanlara kar kullanacaklar silhlar da satlamaz. Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) mslman olduktan sonra Mekke'de oturan, mrik kardeine ipekten yaplm bir kat elbise hediye etmesi, kfirlere ipek satlabileceini gsterir. Bu yzden iki eliik rivayetin daha doru olanna gre alkoll iki kullanmak asla caiz deildir. nk ipek genel anlamda mubahtr, fakat ok miktarda kullanlmas insanlarn bir ksmna (erkeklere) haram klnmtr. Bununla birlikte aslnda gerek ipek ilemecilii ve gerekse ticareti caizdir. te bu konudaki ounlukla hakknda yanlgya dlen temel prensip budur. Eer Ahmed ibn Hanbel'nin yukardaki szlerinin ilk yorumu olarak kfirlere bayramlk eya satmay mubah sayyor denirse bilmek gerekir ki, mam- Ahmed ibn Hanbel'den kfir lkelere byle mallar ihra etmekle ilgili iki eliik gr nakledilmitir. Bu tip mallar bayramlarnda kfirlere satmann, onlar kfir lkelere ihra etmek gibi olaca sylenebilir. Oysa kfirlerin bayram enliklerinde kullanlacak elbise ve yiyecek maddelerini kfir lkelere ihra etmek, onlara dinlerinde desteki olmaktr. Kfirlere bu tip mallar ihra etmemiz yasaklandna gre kendi lkemizde onlara bu tip mallar satmamz haydi haydi yasak olur. mam- Ahmed'in ortaya koyduu temel prensiplerin ou ve bir ok szleri byle bir sat yasak saymasn gerektiriyor. Fakat Acaba bu yasak, bu ii haram sayd anlamna m, yoksa bundan kanlmasnn daha iyi olacan dnd anlamna m geliyor? Bu konuda karar vermek iin aadaki inceleme yazsn okumalyz. Grlecei gibi bu inceleme yazsnn yazan olan Abdlmelik Habib bu tip satlarn mekruh olduu hususunda alimler arasnda gr birlii olduunu ve mam- Malik'nin bu ii haram saydn aka belirtmektedir. (Abdlmelik b. Habip b. Sleyman b. Harun El-Slemi, El-Kurtub-Ebu Mervan-Maliki Mezhebi hukukularndandr. 174. h. ylnda dodu. Zamannn Endls-spanya- bilginlerindendir. Bir hayli zgn eserleri var: El-Vdha fi El-Snen ve El-Fkh, Tefsir-i Muvatta' Malik, Tabakat El-Fukaha ve El-Tabiin. 238 ylnda vefat etti. Bkz. Lisan El-Mizan, c. 4, s. 59-60, Biy. No: 174; Zerkel, El-Alam, c. 4 s. 197.) Abdlmelik b. Habib, Vazha adl eserden aldmz bu incelemesinde yle diyor: Hristiyanlarn Hz. sa, ha, sayg gsterdikleri eski din bykleri ve azizleri adna kestikleri kurbanlar da byledir. Gerek mam- Malik ve gerekse dier imamlar bu tip kurbanlarn etinin yenmesini mekruh saydlar. Biz de bu grteyiz. Bu tip kurbanlarn etleri Kur'an'daki -Allah'dan bakas iin kesilen kurbanlar- yasann kapsamna benzemektir. (Bakara: 173) Dorudan doruya bu ayetin kapsamna giren ayetler, kfirlerin taptklar putlar adna kestikleri kurbanlarn etleridir. Baz alimler -Hristiyanlar tarafndan boazlanan hayvanlarn etlerini yemeyi Allah bize hell klddiyerek bu meseleyi hafif grmler, zerinde fazla durmamlardr. Oysa bu gr ileri srenler dayanak olarak ileri srdkleri serbestiyi, yani kfirlerin kestikleri hayvanlarn etlerini yiyebileceimiz serbestisini bize nakledenlerin ne sylediklerini ve neyi kasdettiklerini biliyorlar. Bu serbestlii bn-i Vehb, bn-i Abbas'dan, Ubade b. Samit'ten, Ebu Derda'dan , Sleyman b. Yesar'dan, mer b. Abdlaziz'den, bn-i ihab'dan, Rebia b. Abdurrahman'dan, Yahya b. Saidden, Mekhul'den ve Ata'dan rivayet ediyor. (Ebu Derda, Uveymir b. Malik b. Zeyd b. Kays El-Hazrec El-Ensar nl sahabiler arasndadr. Allah

Raslu -zerine selam- onunla Sleyman El-Farisi arasnda kardelik ilan etti. Uhuddan sonra btn savalarda Allah Rasl (zerine selam) ile birlikte oldu. Osman b. Affan zamannda Dimak valiliine tayin oldu ve orada vefat etti. (h. 32). bkz. bn Sa'd, Tabakat, c. 7, s. 391, 393; El-sbe, c. 5, s. 185-186 ) (Reba b. Abdurrahman; Basl nshalarda bu kiinin ismi Reba b. Abdurrahman olarak gemektedir. Oysa bu Ravinin ad ne bu ne de bn Abdurrahmandr. Bu zat: Rabia b. Furuh, (Furuh), Ebu Abdurrahmandr El-Teymi, Eb Osman El-Medeni dir. Rebia zgn grleriyle nldr, bn Hacer el-Takribde: gvenilir, nl fkhlardandr. der. Rabia beinci kuak ravilerden olup, alt nl hadis yazan ondan hadis kaydettiler. Hic. 136 ylnda ld. Bkz. Takrib El-Tehzib, c.1, s. 247, biy. 60) (Bu ravinin Yahya b. Said El-Hattan olduu sanlyor. Hadis kritiinde, nclerdendir. Gvenilir salam hadis ezbercilerindendir. Ayrca dokuzuncu kuak alimlerin en ululanndandr. Yukarda adndan sz edilen bn Vehb'in adadr. Hic. 198 ylnda 78 yanda ld. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 348) (Mekhl El-am-Ebu Abdullah El-Fatih El-Dimak, am bilginleri ve hukukularndandr. Kader konusunda ileri srd bir grten tr yalnla dt; ancak, sonradan bu hatasndan dnd. Gvenilirdir, fakat 'mdelles' nakillerde bulunur. Mslim ondan hadis nakletmitir. H. 114 ylnda ld. a.g.e., c. 10, s. 289-293, biy. No: 509) Kafirlerin gerek bayramlar dolaysyle gerek azizleri gerek lleri ve gerekse kiliseleri iin kestikleri kurbanlarn etlerinden yememek daha dorudur. stelik bu etleri yemenin dier bir sakncas, bylece onlarn mrikliklerine sayg gsterilmi olmasdr. Nitekim Said Muafir, mam- Malik'e hristiyanlarn lleri iin hazrlayp dattklar yemeklerden mslmann yiyip yiyemeyeceini sordu ve Malik'den u cevab ald: Mslmanlar, hristiyanlarn dattklar bu yemeklerden yememelidir. nk bu yemekler mrikle sayg gsterme amac ile hazrlanp datlr ve bu ynleri ile kfirlerin bayramlar srasnda ve kiliseleri iin kestikleri kurbanlara benzerler. (Said b. Abdullah El-Muafir, mam Malik'in rencileri ve Maliki ekolnn nl alimlerindendir. bn Vehb, bn Kasm gibi nl Malik hukukular ondan hukuk dersleri ald. H. 173 ylnda dnyadan ayrld. Bkz. bn shak El-raz, Tabakat El-Fukaha, s. 150) indekiler Beinci Blm

Kfirlerle Kiralama ve Alm-Satm ilikisi Bu arada bn-i Kasm'a bir hristiyan tarafndan lmnden sonra kilise adna satlsn diye vasiyet edilen maln, bir mslman tarafndan satn alnp alnamayacan sordular, bn-i Kasm bu soruya karlk yle dedi: Hayr byle bir mal almak mslmana hell deildir. nk bu al-veri hristiyanlarn eriatlerine ve din geleneklerine sayg gstermek anlamna gelir. Byle bir mal alan kimse iyi bir mslman deildir. Yine bn-i Kasm'a kilise arazileri hakknda, eer bir papaz bu arsalarn bir ksmn kiliseyi tamir edebilmek iin satla karrsa -ki bu arazi muhtemelen kilisenin ihtiyalarn karlamak zere vakfedilmitir- bir mslmann byle bir yeri satn alp alamyacan sorunca ondan u cevab ald: Bir mslman iki sebepten dolay byle bir yeri alamaz. Birinci sebep, byle bir yeri almak kiliseye sayg gstermek anlamna gelir. kinci saknca vakf yerlerin satlmas ile ilgilidir. Bilmek gerekir ki, onlarn kendi vakflar ile ilgili yapabilecekleri tasarruflar, sadece mslmanlar iin caiz olan tasarruf ekilleridir. Fakat grme gre her hangi bir mslman hakimin byle bir konuda ne yrtme ve ne de engelleme yetkisi yoktur. Yine bu bn-i Kasm'a hristiyanlarn bayram enliklerine giderken bindikleri gemiye mslmanlarn binip binemeyecekleri sorulunca: Bunun mekruh olduunu, sebebine gelince bir mriklik geleneine uymak iin biraraya gelen hristiyanlarn zerine Allah'n gazabnn inme tehlikesinin varolduunu sylemitir. Yine bu bn-i Kasm: Hristiyan bayramlar dolaysyla mslmanlarn, hristiyanlara daha nce kendilerine verilmi olabilecek olan hediyelere karlk hediye vermelerinin mekruh olduunu, byle bir hediyeyi hristiyanlarn bayramlarn kutlamak ve hristiyanlarn kfrlerini desteklemek saydn belirtmitir. Grld gibi, bn-i Kasm; Bayram trenlerinde kullanacaklar maddelerin mslmanlar tarafndan hristiyanlara satlmasn hell saymamakta, bu sralarda onlara ne et, ne elbise, ne deri satmann, ne binek hayvan kiralamann ve ne de baka her hangi bir destek salamann doru olmadn belirtmektedir. Bunun tersi olan hareketler, onlarn mrikliklerini desteklemek ve kfrlerine yardmc olmaktr. Buna gre mslman hkmdarlar, halk byle davranlardan alkoymaldrlar. Bu gr mam- Malik ile birlikte br imamlarn ortak grdr. Hi bir imamn bu gre kar ktn duymadm. Hristiyanlarn bayramlarnda kestikleri kurbanlarn etleri de, mekruhluu hakknda gr birlii bulunan bu davranlar btnne dahildir. Hatta bana gre bu, onlardan da daha ar bir mekruhtur. bn-i Habib'in bu inceleme yazs burada sona eriyor.

Grld gibi, bn-i Habib, kfirlerin bayramlarnda kullanacaklar maddeleri mslmanlarn kendilerine satmalarnn mekruh olduu hakknda mezhep imamlar arasnda gr birlii olduunu ve mam- Malik'nin bu iin hell olamayacan sylediini aka belirtmektedir. Bu konuya giren meseleler hakknda mam- Ahmed'in ne sylediini ortaya koyan belgelere gelince shak b. ibrahim yle diyor: Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Ahmed bn Hanbel'ye) hristiyan mabedleri iin vakfedilen bir gayri menkuln mslmanlar tarafndan kiralanp kiralanamayacan sordular. Ebu Abdullah bu soruya: Mslman asla byle bir yeri kiralamamal, bylelikle asla hristiyanlarn kfrlerine yardak olmamaldr. diye cevap verdi. Baka bir defasnda da bir marangoz mecus (atee tapanlar) lleri iin sanduka yapp yapamayacan sorunca ondan: Sakn bunu yapp onlarn kfirlik geleneklerine destek olma cevabn ald. Buna karlk Muhammed b. Hakem'in: Mslman bir mezarcnn gayri mslim ller iin cret karlnda mezar kazp kazamayaca eklindeki sorusuna: Bunun hi bir sakncas yoktur. eklinde cevap verdi. (Muhammed b. El-Hakem, Ebu Bekir El-Ahvel, Ahmed b. Hanbel'den fkh meseleler dinledi. Salam gvenilir bilgisi vard, imamdan nce ld. (h. 223) Bkz. Tabakat El-Hanabile, c 1, s. 295 - 404) Gayri mslim llere sanduka yapmakla mezar kazmak arasndaki bu hkm farkllnn sebebi udur: Sanduka, tpk kilise gibi, onlarn batl dinlerine zg bir semboldr. Oysa normal bir mezar byle deildir. O z bakmndan ne gnah bir eydir ve nede kfirlerin din zelliklerindendir. te yandan Hill de mam- Ahmed'in konumuzla ilgili grleri hakknda unlar sylyor: Konumuz evini gayri mslimlere kiralayan ve satan kimse hakkndadr. Muruz'ye dayanlarak bildirildiine gre bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbel'ye) bir mslmann evini, orada dinine gre ibadet yapacak bir gayri mslime satp satamayacan sordular. Ebu Abdullah bu soruya u karl verdi: O evde hristiyan m oturup tapnma yapacak? Hayr, mslman, evini iinde an alp duvarlarna ha asacak kimselere satamaz. Mslman evini kfirlere satamaz. te yandan Ebu Haris'e dayanlarak bildirildiine gre baka bir defasnda bn-i Abdullah'a bu konuda yle bir soru soruldu: Mslmann biri evini satla kard, bunu duyan bir hristiyan fazla fiyat teklif ederek kendisine cazip bir mteri nitelii kazandrd. Hristiyan olabilecei gibi yahud ve mecus olmas da mmkn olan byle bir mteriye mslman evini satabilir mi? (Ebu Haris; Benim kanmca bu ahs Ahmed b. Muhammed El-Sai-Ebu El-Haris'tir. Ahmed b. Hanbel bu zat bulunduu meclislerde ne eker ve ona ikramda bulunurdu, mam'dan fkhla ilgili bir ok meseleleri nakletti. Bkz. a.g.e., c. 1, s. 74-75, Biy. No: 59)

mamn bu soruya verdii karlk udur: Hayr, mslmann evini herhangi bir kfire satmasn ve bylece evinde kfr ilenmesine zemin hazrlamasn onaylamyorum. Byle bir kimse evini bir mslmana satmaldr. Fakat brahim b. Haris'e dayanlarak bildirildiine gre bir gn Ebu Abdullah'a yle bir soru soruldu: Mslman bir kimse evini oturmak zere bir gayri mslime kiralyor. Bu ev sahibi kiracsnn evinde iki ieceini ve dier irk geleneklerine uyacan bile bile evini kiraya veriyor. Bu konuda ne dersiniz? Ebu Abdullah (Hanbel) bu soruyu yle cevaplandryor: bn-i Avn, evini srf gayri mslimlere kiralar ve niin byle yaptn soranlara da bylece onlar sknt ve bask altna aldn sylerdi. Bu szleri ile gayri mslimleri horlamak veya aalamak istediini sylemiyordu. Sylemek istedii ey, bir mslman kirac edinerek onu skmak, bask altna almak istemedii idi. Bu dncesini aklarken de: Mslman bir kiracmdan gidip kira isterken onu skntya sokmu, bask altna alm olurum. Fakat eer kiracm gayri mslim olursa bu i bana daha kolay geliyor diyordu. (brahim b. El-Haris b. Mus'ab b. Ubde b. Samit, mam Ahmed'in hatn saylr destanlarndan ve on ikinci kuak alimlerden saylr. Bkz. a.g.e., c. 1, s. 94, Biy. 92) (bn-i Avn , Abdullah b. Avn b. Ebt Avn b. Yezid El-Hilal El-Harraz, El-Badd, gvenilir, ibadete dkn birisidir. Onuncu kuak ravilerdendir. H. 232 ylnda ld. Mslim ve Nesi ondan hadis naklettiler. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 439, biy. No: 527. aynca bu alim mam Ahmed'in adadr. ) Benim anladma gre; Ebu Abdullah, bn-i Avn'n bu szlerini beenmekte, yerine getirmektedir. Esrem'de onun bu cevabn aa yukar ayni szlerle nakletmektedir. Gerek bn-i Haris'in ve gerekse Esrem'in Ebu Abdullah'a atfettikleri cevaplar ayn soru ile ilgilidir. te yandan Muhanna bu konuda Ahmed bn Hanbel'den u szleri nakleder: Ahmed'e, mslman bir kimsenin iinde zina ileneceini bile bile evini bir mecus'ye (atee tapana) kiralayp kiralayamayacan sordum. Bana bn-i Avn'n mslmanlara ev kiralamay doru grmediini, nk kira istemekle onlar skntya sokmu olacan ve bu yzden gayri mslimlere ev kiralamay doru grdn anlatarak cevap verdi. Ebu Bekir Hill bu meselede diyor ki: Mslman bir kimsenin gayri mslime ev kiralayp kiralayamayaca hususunda Ahmed bn Hanbel'nin ne dndn nakleden herkes onun bu konuda Ebu Avn'n ne yaptn anlatmakla yetindiini, kendi grn sylemediini belirtiyor. Onun, mslman bir kimsenin evini bir gayri mslime satmasn iddetle mekruh saydn naklettiklerine gre, eer ev kiralama konusunda kendi grn belirtmi olsa, ahs kanaatime gre kiralamay sat gibi sayard. Bu durumda Ahmed'in baz intikal eden szlerine gre mslman bir kimse gayri mslime ev satamaz. nk bu evde kfirlik ilenecek, duvarlarna ha aslacak veya baka ktlkler yaplacaktr. Oysa bana gre gayri mslimlere ne ev satlabilir ve ne de kiralanabilir. nk ikisi de ayn kapya kar.

Bu arada bize anlatldna gre shak b. Mansur'a bir defasnda Ahmed bn Hanbel'ye, Evza'nin bir mslmann hristiyanlara ait bir zm bana bekilik edip edemeyeceini soranlara bunu mekruh saydn belirterek cevap verdiini anlatnca Ahmed bn Hanbel, Evza'nin bu fetvas hakknda unlar syledi: Ne gzel cevap vermi. nk bu zm ba alkoll ikinin kaynadr. Yalnz eer bu baa beki olmas istenen mslman bada yetiecek zmlerin alkoll ikiden baka bir maksat iin kullanlacan kesinlikle biliyorsa o zaman bu ban bekisi olmasnda hi bir saknca yoktur. Ebu Nadr Acel'nin bildirdiine gre de: Ahmed bn Hanbel mslman bir hamaln hristiyanlara alkoll iki, domuz ve l hayvan eti tamasn mekruh saydn, fakat yapt i mekruh olmakla birlikte byle bir hamaln cret almasnn hakk olduunu ve eer bu maddeler bir mslman iin tanrsa bunlar tamann daha ar bir kerahet olduunu belirtmitir. (smail b. Abdullah b. Meymun b. Abdullah Umeyd Ebun-Nadr El-Acel (esasta muruzlu) mam Ahmed'ten fkhla ilgili bir ok nemli mesele nakletti. H. 270 ylnda 84 yanda ld Tabakat ElHanabile, c. 1, s. 105,115) Okuduumuz bu belgeleri zetleyecek olursak: Ahmed bn Hanbel bir mslmann evini kfire satmasn yasak sayyor. Fakat bu yasak, bu iten kanmay tevik edici mi, yoksa byle bir ilemi haram sayc bir yasaklama mdr, meselesi imamn arkadalar arasnda tartma konusudur. erif Ebu Ali b. Ebu Musa'ya gre: Ahmed bn Hanbel, bir mslmann gayri mslime ev satmasn, satlan bu evde Allah'a kfredilecei ve haramlarn mubah saylaca gerekesi ile, mekruh kabul ediyor. Fakat eer byle bir sat yaplm ise ilemi geersiz saymyor. Ebu Hasan Amid de mam'n sadece sat yapmay normal anlamda mekruh kabul ettiini ileri sryor. (El-erif Muhammed b. Ahmed b. Ebi Musa El-Haim El-Kad, Ebu Al 345 ylnda dodu. ann ve Hanbel Ekolnn nl alimlerindendir. Eserleri El-rad Filmezheb, erh Kitap El-Hark, Kadirbillah'n saltanat srasnda kadla tayin oldu. 428 ylnda ld. Bkz. Tabakat El-Hanabile c. 2, s. 182-186, biy. No: 652) Oysa Ebu Bekir Hill ile Kad'nn konu ile ilgili szlerinden Ahmed bn Hanbel'nin byle bir sat haram sayd sonucu kyor. Ebu Bekir Hill'in mesele ile ilgili szlerini yukarda okuduk. Kad'nn syledikleri de yledir: Bir mslmann evini, buray ategede (atee tapanlarn tapna) veya kilise olarak kullanmak isteyenlere kiralamas veya orada alkoll iki satacak olan bir mteriye satmas caiz deildir. Mal sahibinin gayri menkul satarken orada alkoll iki satlmamasn art komas veya komam olmas nemli deildir, orada iki satlacan eer biliyorsa bu hkm deimez. nk Ebu Haris'in bildirdiine gre Ahmed bn Hanbelin bir mslmann iinde kfr ileyecek olan bir kfire ev satmasn caiz grmediini, byle bir kimsenin evini mslmana satmasn tercih ettiini belirtiyor. Ebu Bekir de bu mesele ile ilgili olarak kiraya vermek ile satmak arasnda fark olmadn, buna gre

Ahmed bn Hanbel'nin sat caiz sayd takdirde kiraya vermeyi de caiz saymas gerektii gibi, eer sat yasak gryorsa kiraya vermeyi de yasak saymas gerektiini sylyor. Yine Ahmed bn Hanbel, hristiyanlarn kiliseleri iin vakfettikleri gayri menkulleri mslmanlarn kiralayamayacan, nk byle bir ilemin hristiyanlarn tutum ve inanlarn desteklemek anlamna geleceini sylyor. mam- afi'nin bu meseledeki gr de ayndr. Grld gibi Kad Ebu Bekir, bir mslmann iinde iki satacan bildii bir gayri mslime, evini veya dkknn satmasn haram sayyor. Byle derken mam- Ahmed'den nakledilen kfire ev satlamayaca ve kilise vakflarnn kiralanamayaca eklindeki szleri delil olarak gsteriyor. Bundan da anlalyor ki, bu iki durumdaki yasaklama ona gre haram sayc (tahrim) bir yasaklamadr. Kad bu konudaki szlerinin bir yerinde yle diyor: Eer biri ortaya kar da -mam- Ahmed, kfirlerin iinde ktlk ileyeceklerini bile bile mslmanlarn gayri menkullerini kiralayabileceklerini caiz saymad m?- derse kendisine yle cevap verilir: Ahmed'in bu mesele ile ilgili olarak bize ulaan sz, ona bn-i Avn'n kiraya verme konusundaki szleri anlatlnca bu szleri beendiidir. Bu szlerinden de Kadnn gayri mslmlere ev ve dkkn kiralamay caiz grmedii aka anlalr. Ayrca O: Eer Ahmed sat caiz gryorsa kiralamay da caiz grmesi ve eer sat yasaklyorsa kiralamay da yasaklamas gerekir. diyerek bu konudaki grn kesin bir ekilde belirtmi oluyor. Ahmed bn Hanbel'nin gayri mslimlere ev veya dkkn satma konusundaki szleri iki trl yoruma elverilidir. - Eer bn-i Haris'e syledii: Eer mslman gayri menkuln baka bir mslmana satarsa daha houma gider eklindeki szlerine bakacak olursak onun bu sat kanlmas tevik edilecek (tenzihi) bir slpla yasaklad sonucunu karrz. - Buna karlk Muruz'nin naklettii szlerinde bu ii ok nemli sayarak kfirlere gayri menkul satlamaz eklinde konutuuna ve konu zerinde srarla duruuna bakacak olursak mam'n bu sat haram sayd sonucuna varrz. Kfirlere gayri menkul kiralama meselesine gelince: mam Ahmed'in btn arkadalar kiraya vermekle sat ayn saymlardr. mam'n kendi grne gelince bu konuda bn-i Avn'den naklettii sz kendi sz deildir. Ayrca o, bn-i Avn'n davrann adamn iyi niyetinden dolay beenmi de olabilir. Denebilir ki, onun bu szlerinden normal bir yorumla kfirlere yer kiralamay caiz grd anlalr. nk onun bir davran beenmesi bunu caiz saydna delil olduu gibi, kendisine sorulan soruya cevap verirken sadece adamn davrann anlatmakla yetinmi olmas, kendi grnn bu yolda olduunu gsterir.

Kiraya vermekle satmak arasnda bu bakmdan yle bir fark vardr: Kiraya vermekte, kfirlere destek salama sakncas yannda bir yararda var ki, o da kira istemenin douraca sknty mslmandan uzak tutarak kfiri bu ykn altna sokmaktr. Bu durum cizye almak karlnda kfirlere din serbestlii tanmaya benzer. Cizye almak, bir dereceye kadar kfirlerin inanlarn onaylamak anlamna geliyorsa da tad yararlar yznden caiz grlmtr. Yine ayn yaklamla genel olarak kfirlerle bar antlamas caiz saylmtr. Gayri menkul satnda ise byle bir yarar yoktur. Bu yaklam tarz kafirlere gayri menkul satm mekruh kabul edip haram saymayan ve kiralamadaki mekruhluk sakncasnn bu ilemin tad bariz yarar karsnda yok olacan syleyen bn-i Ebu Musa ve onun gibi dnenlerin grlerinde gayet ak ekilde grlebilir. Buna gre bu konuda drt farkl gr ortaya kyor. indekiler Beinci Blm

Kfirlere Yer Kiralamak unu hemen belirtmeliyiz ki, kiralamann mekruh olup olmayaca hususundaki bu gr farkll ve tereddt, aka haram iler yaplaca belirtilmeden yaplacak kira szlemeleri iin sz konusudur. Yoksa eer bir mslman gayri menkuln orada iki satlmak veya kilise olarak kullanlmak zere bir kfire kiralarsa bu szleme imamlarn gr birlii ile caiz deildir. mam- afi de br imamlar da byle dnyor. Bu durum bir mslmann cariye veya klesini gnah ilemek zere bir kfire dn vermesinin caiz olmamasna benzer. Fakat mam Ebu Hanife byle bir kiraya verme ilemini geerli (caiz) grr. Ebu Bekir-i Raz'nin bildirdiine gre Ebu Hanife, byle bir kiralama szlemesinde kiralk dkknda iki satlmamasnn art koulmas ile koulmas arasnda fark grmez, ona gre her iki durumda da kira szlemesi geerlidir. Ebu Hanife'nin bu konudaki gerekesi udur: nk ona gre byle bir yeri bir mslmandan kiralayacak olan bir gayri mslim, szlemeye orada iki satabilmeyi art olarak koydursa bile byle bir ey yapmas serbest olmaz. nk szlemedeki artlar ne yolda olursa olsun kirac orada iki satmamaya ve oray kilise olarak kullanmamaya mecburdur ve eer gayri menkul kendisine

zamannda teslim edilmi ise kirasn vermek zorundadr. Kirac sz konusu slama aykr eyleri gayri menkulde zaten yapamayacana gre bunlar szlemede belirtmek veya belirtmemek farkszdr. Tpk iinde uyumak veya oturmak zere bir ev kiralayan kimse gibi. Bu kimse o evde istediklerini yapsa da yapmasa da kira bedelini demek zorundadr. Ebu Hanife'ye gre eer bir gayri mslim, domuz, murdar hayvan eti veya alkoll iki tatmak zere bir hamal tutsa, aralarnda yapacaklar szleme geerlidir. nk szlemeye kondu diye mesel iki tanaca belirlenmi saylmaz. Bu yzden hamal, adama iki yerine meyva suyu tasa kararlatrlan creti hak eder. nk Ebu Hanife'ye gre, szlemedeki bu belirleme ve kayda balama geersiz olduu iin yaplan szleme genel ifadeli ve belirsiz bir szleme gibidir. Ona gre kiracnn szlemeyi ineyecei mal sahibi tarafndan kuvvetle muhtemel grlse bile genel ifadeli ve belirsiz szlemeler geerli ve balaycdr. Tpk bunun gibi, ona gre, alkoll iki yapmnda kullanacak olan birine meyva suyu satmak da caizdir. Yalnz Ebu Hanife, kargaalk ortamnda silah satmay mekruh saymtr. nk silah sadece savata kullanlr, baka bir ie yaramaz. Fkh bilginlerinin ounluu Ebu Hanife'nin yukardaki grnn ilk ksmna kar karak yle dediler: artlar belirlenmi kira szlemesi hi bir zaman genel ifadeli ve kaytsz szleme gibi deildir. Tersine szlemede belirtilen yararlanma biimi kiracnn hakk ve kira cretinin karl olur. O yarar da elimizdeki meselede haram bir yarardr. Geri kirac bu yararlanma biimini baka bir yararlanma biimi ile deitirebilir. Aralarnda bizim arkadalarmzn da bulunduu ok sayda fkh alimi de Ebu Hanife'nin bu grnn ikinci ksmna yle kar ktlar: Eer mal sahibi kiraya verecei gayri menkuln kirac tarafndan haram yolunda kullanlacan kuvvetle tahmin ediyorsa o yeri kiraya vermesi haram olur. nk Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) alkoll iki ile ilgili bir hadisinde iki yapmnda kullanlacak olan zm suyunu skan da sktran da lanetliyor. Evet, zm suyunu skan sadece zmden meyva suyu yapyor, ama eer hazrlad rann, zm sktran tarafndan alkoll iki yapmak iin kullanldn biliyorsa ona zm suyunu skmas lanete mstahak olmasna yol aar. Bu temel prensip kitabmzn baka bir yerinde detayl biimde incelenmitir. Fakat burada u noktay belirtmeliyiz ki, rneimizdeki gayri mslimin ileyecei gnahlar iki ksma ayrlr. 1 - slm devleti ile arasndaki zimmilik (aznlk) anlamasnn kendisine yapma serbestisi tand gnahlar. 2 - Bu anlamann yapamayacan belirttii veya aka yapmasna izin vermedii gnahlar. Hi phesiz, yukardaki temel prensibimize bal olarak iinde ikinci kategoriye giren gnahlar ileyecei kuvvetle tahmin edilen bir gayri mslime, gayri menkul kiralamak veya satmak caiz deildir. Bir mslman kirac iin de sz konusu olan bu snrlama, bir gayri mslim kirac iin ncelikle gzetilmelidir. bn-i Musa'ya gre birinci ksma giren gnahlar konusunda (yani aznlk anlamas ile serbestlik tannan gnahlarda) gayri mslimlere kolaylk salamak mekruhtur, ama haram deildir. nk biz onlara bu gnahlar ileme zgrl tandk. Buna gre bir gayri mslime iinde oturaca bir ev konusunda yardmc olmak, tpk bir mslmana ev edinmesi konusunda yardmc olmak gibidir. Eer

bu yardm ve destek haram olsayd, onlara cizye karlnda zgrlk tanmak caiz olmazd. Bu yardmn caiz olmakla birlikte mekruh olmas, kamu yarar tamadndan dolaydr. Sebebine gelince, onlara satlacak olan gayri menkul mslmanlara da satlabilir. Fakat cizyeye balama konusu byle deildir. O tad kamu yarar yznden caiz olmutur. Fakat Kad Ebu Bekir'in grne gre gayri mslimlere byle bir destek salamak caiz deildir. nk byle bir destek gnah ileme yolunda kullanlacak bir kolaylktr ve bu zarar karlayacak bir kamu yarar da salayc deildir. O halde caiz deildir. Fakat onlarn slam lkesinde yerlemelerini salamak byle deildir. nk bunda cizye karlnda verilen serbesti konusunda beliren unsurlar vardr. Buna benzer bir baka konu da mslmanlarn gayri mslimlere r'e (ondalk vergisine) tabi bir arazi satp satamayacaklar konusudur. Ahmed bn Hanbel'den bu konuda iki zt gr naklediliyor. Bu grlerden birine gre, byle bir sat yasaklayarak yle diyor: nk gayri mslime zekt dmedii iin byle bir sat r vergisini ortadan kaldrr. Bu da mslmanlarn zararnadr. Ayn gereke ile gayri mslimler r'e tabi bir araziyi kiralayamazlar da. (Bkz. El-Mun ve El-erh El-Kebir, c. 2, s. 592. ) Baka bir rivayete gre de onun: Bir gayri mslimin bir mslmandan r vergisine tabi bir arazi almasnda hi bir saknca yoktur dedii nakledilmitir. Byle bir sat caiz grld takdirde gayri mslim, arazinin rnnden r vermek zorunda mdr, yoksa deil midir? konusunda Ahmed bn Hanbel'den bu zt grlere paralel olarak yine iki zt gr naklediliyor. Grlerden birine gre cizye dnda ne r ve ne de baka bir vergi vermek zorunda deildir. Yine ona dayandrlan ve tam bunun zdd olan bir baka gre gre ise byle bir araziyi satn alan gayri mslim elde ettii rnn bete birini, yani mslmann vereceinin iki katn vermek zorundadr. Baz dostlarmzn naklettikleri bir rivayete gre ncelikle gayri mslimlerin byle bir araziyi satn almalar nlenir, fakat eer satn almlarsa iki kat (yzde yirmi) r demek zorunda tutulurlar. Geri Ahmed bn Hanbel'nin bu satn caiz olup olmamas konusundaki iki zt grnn r vergisinin ortadan kalkm olmas endiesine dayand ileri srlyor ama buna ramen onun gr bizim dostlarmzn bildirdikleri rivayeti dorulayacak ekilde yorumlanabilir. nk bir mslmann mlkiyetinde olan ve dolaysyle iinde Allah'a ibadet ve itaat edilen bir evde, gayri mslimlerin ileyecekleri gnahlardan doacak olan zarar, hi phesiz byle bir satn ortadan kaldrabilecei r kaybnn yol aaca zarardan ok daha byktr. Bu yzden bu konuda tereddde dld. Acaba bu zarar gayri mslimlerin sz konusu araziyi mlk edinmelerini kesinlikle nlemek yolu ile mi, yoksa byle bir sat caiz grmek yolu ile mi nlenebilir? Buna bal olarak mslmanlarn hakk olan r kayba m urasn, yoksa kfirlerden zekt m alsn? Bu klarn her ikisi de kabul edilemeyeceine gre en uygun yol byle bir arazinin gayri mslimlerin mlkiyetlerine gemesini nlemektir.

Nitekim biz onlarn mslman kle ve mushaf edinmelerini de nlyoruz. nk aksi halde Allah'n dmanlar, Allah'n dostlarn ve Allah'n kelmn denetim altna alm olurlar. Yine biz mezhebimizin geerli grne gre ve Hz. mer'in bu yoldaki uygulamasn rnek edinerek gayri mslimlerin, mslmanlarn pay sahibi olduklar bir sava esirini satn almalarn yasak gryoruz. Sz konusu zarar nlemenin dier bir yolu, o arazi zerindeki hakk (yani r vergisini) gayri mslime devretmektir. Tpk mslmanlarn arazisi zerinde ticaret yapan gayri mslimlerden iki kat zekt alnmas gibi. Fakat eer bu yol seilecek olursa varlacak olan sonu gayri mslimlerden sadece bir kat (yzde on) r alnabilecei eklindedir. Bu tartma re tabi olan, hara konusu olmayan araziler ile ilgilidir. Eer arazi haraca tabi ise bu konuda fkh bilginlerimiz yle diyor: Mslmanlarn silh zoru ile fethettikleri hi bir araziyi gayri mslimler satn alamaz. Byle bir yerin satn caiz grdmz takdirde, buray bir gayri mslimin satn almas, hkm bakmndan, tpk sadece r konusu bir araziyi satn almas gibidir. nk bizim ve cumhurun grne gre btn araziler, rnlerinin re tabi olmas anlamnda r arazileridir. Ekilip dikilmeyen ve haraca da tabi olmayan l slm topra konusunda ayn ekilde tartmaldr. Acaba byle bir arazi gayri mslim tarafndan mlk edinilebilir mi? Bir ksm alimlere gre byle bir yeri gayri mslim mlk edinemez. Bu gr mam- af ile Ebu Hamid Gazal'nin grdr. (Bkz. mam afi, El-mm, c. 4, s. 14-15. ) (Bu zat baz yazma nshalarda Eb Hamit olarak geerken basl nshalarda Eb Hamit El-Gazli olarak geiyor. Yelenen gr, Onun Hanbel Ekolnn nl alimlerinden olan bn Hamit olduudur. Bu zatn fkh konularla ilgili bir ok nl grleri vardr. Ayrca bir ok eserleri de vardr. Bundan tr onun grleri mam Ahmed ve afi gibi nl alimlerin grleri paralelinde zikredilmesi uygun grlyor. ) bn Hamid, Hasan b. Hamit b. Ali b. Mervan Ebu Abdullah El-Badadi, zamannn Hanbel imamlarndandr. erh El-Hark, El-Cam fl mezheb, erh Usul, El-Din ve bakaca bir ok eserleri vardr. Hic. 403 ylnda ld. Bkz. T. El-Hanabile, c. 2, s. 170-177) Bu gre mam- Ahmed'e mal edilen iki zt grten birine Kyas (karlatrma) yaplarak varlmtr. nk gayri mslim satn alma yolu ile arazi sahibi olamadna gre l topra verimli hale getirmek (ihya-y emvat) suretiyle haydi haydi sahip olamaz. Fakat bu ikisi arasnda fark grlebilir. nk satn alnacak arazi ekilip dikilebilir verimli bir arazidir. O yzden byle bir yeri kfirlere satmak kesinlikle zararl, r kaybna yol acdr. Oysa ekime-dikime elverili olmayan l arazi byle deildir. Byle bir yer r getirmez. mam- Ahmed'den bu konuda nakledilen gr -ki arkadalarnn ounluu da bu grtedir- byle bir araziyi ekilebilir hale getirecek olan bir gayri mslimin oray mlk edinebilecei eklindedir. mam- Ebu Hanife de bu grtedir. mam- Malik ise bu gre kardr. Bu meselenin arkasndan u soruya sra gelir. Acaba byle bir araziden r vergisi alnr m? Bu konuda da mam- Ahmed'e maledilen iki rivayet vardr: Bu rivayetlerden birini nakleden bn-i Ebu Musa: Eer bir gayri mslim, l bir araziyi ekine elverili hale getirirse buras onun olur ve bu araziden ne zekt ve ne de r vermek zorunda tutulmaz diyor.

Yine ona dayandrlan bir baka gre gre ise, gayri mslimler byle bir yerle ilgili olarak hara vermek zorunda tutulamazlar, onlardan bu arazinin rn zerinde r alnr, yalnz bu r mslmanlardan alnmas gereken miktarn iki kat (yzde yirmi) olur. lk gr daha dorudur. unu da belirtelim ki, bn-i Musa'dan nakledilen ve gayri mslimlerin ekine elverili hale getirmeleri yolu ile edindikleri araziden iki kat r alnmas gerektiini belirleyen hkm, onlarn satn alma yolu ile mlk edinmeleri halinde iki kat r vermeleri gerektiine ilikin fetvaya Kyas edilerek elde edilmitir. Fakat Muhammed b. Harb, Hanbel'nin l bir araziyi ekilebilir hale getiren bir kii ile ilgili olarak, bu yerin r vergisine tabi olduunu sylediini nakletmitir. (Muhammed b. Naki b. Ebu Harb El-Cercer, Ahmed b. Hanbel ile yazm ve fkh konulardaki grlerini sormu ve ondan yeni yeni meseleler rivayet etmi bir alimdir. Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 331, biy. No: 472) Kad Ebu Bekir ile Hanbel'nin dier taraftarlar bu szleri, mslmandan alnacak normal r anlamnda yorumlamlardr. Bylece bu araziden normal r alnmas gerektiini Hanbel'ye maleden iki rivayet ortaya km oluyor. Daha nce belirttiimiz gibi onun byle bir arazi ve iki katl r yklediini ileri sren iki rivayetde bn-i Ebu Musa tarafndan naklediliyor. Kad Ebu Bekir'in rivayetini esas alacak olursak gayri mslimlerin satn aldklar araziden de normal r vermeleri gerekir. Fakat bn-i Ebu Musa'nn naklettii rivayet daha dorudur. nk Kirman'nin, Muhammed b. Harb'in, brahim b. Han'nin ve Yakub b. Buhtan'n bildirdiine gre bu konuda Ahmed b. Hanbel'e soru soruldu. Hatta Muhammed b. Harb, bu soruyu sorann kendisi olduunu belirterek sorusunun yle olduunu anlatyor: Eer bir gayri mslim l bir araziyi ekilebilir hale getirirse ne vermek zorundadr? Hanbel bu soruya yle cevap verdi: Bana gre hi bir ey vermek zorunda deildir. Fakat Medineli bilginlerin bu konuda gzel bir grleri var. Onlara gre bir gayri mslimin re tabi bir araziyi satn almasna izin verilmez. Yine bu konuda Basral bilginlerin de acayip bir gr var. Onlara gre de byle bir gayri mslimden iki kat r alnr. (Bkz. El-Mun ve El-erh, El-Kebir, c. 2 s. 593) Yine Muhammed b. Harb'in belirttiine gre baka bir defasnda Hanbel'ye ayn soruyu sormu ve kendisinden: Byle bir yer r vergisine balanr cevabn almtr. Bir baka seferinde de Hanbel bu soruyu: Adamn hi bir ey vermesi gerekmez eklinde cevaplandrmt. Harb b. Kirman'nin bildirdiine gre bir defasnda Ubeydullah b. Hasan Enbari'ye(22) yle bir soru soruldu: Zimmlerin (anlamal gayri mslimlerin) elinde bulunan arap yresi arazilerden bete bir orannda (Humus) vergi almanz din bir belgeye mi dayanyor, yoksa bu konuda elinizde belge yok mu? Ubeydullah bu soruyu yle cevaplandrd:

Hayr, bu konuda elimizde hi bir belge yok. Fakat bu sonuca Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) onlarn ticaret konusu mallarndan r alnmas gerektiini belirten emrine kyas yaparak vardk. (Ubeydullah b. El-Hasen, b. El-Hseyin b. Ebt El-Harr El-Anberi, Yedinci kuak gvenilir Basra fkhlarndan ve Basra kadlarndandr. Mslim bir konuda ondan hadis kaydetmitir. H. 168'de vefa etti. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 531, Biy. No: 1434) Grld gibi Ahmed bn Hanbel'ye l bir arazyi ekilebilir hale getiren bir gayri mslimin durumu sorulunca: O hi bir vergi vermek zorunda tutulmaz karln verdikten sonra, byle bir kimsenin satn alma yolu ile arazi sahibi olmas durumunda, mlk edinmesinin engellenip engellenmeyecei veya kendisinden iki katl r alnp alnamayaca konusunda alimler arasndaki farkl grleri anlatyor. Bu da gsteriyor ki; ona gre bu iki mesele zleri bakmndan tek bir meseledir. O da ister satn alma, ister l bir araziyi ekilebilir duruma getirme yolu ile olsun, gayri mslimlerin r vergisine tabi yerleri mlk edinip edinemeyecekleri meselesidir. Bu arada Basra kads Ubeydullah Anberi'de gayri mslimlerin elinde, bulunan r vergisine tabi topraklardan bu vergiyi aldklarn, bunun iin mlkiyetin intikal yolu ile mi, yoksa ilk elden mi olutuuna balamadklarn belirtmektedir. Bundan u sonucu karyoruz; Eer Ahmed bn Hanbel gayri mslimlerin r vergisine tabi arazi almalarn yasaklyorsa, l bir araziyi ekilebilir hale getirerek sahiplenmesini de yasak sayyor. Bunun yannda byle bir kimsenin satn ald arazinin rnnden iki katl r (Humus) vermesi gerektiini sylyorsa, ekilebilir hale getirdii l arazinin rn iin de ayn gr savunuyor. Durum byle olunca gayri mslimlerin ekilebilir hale getirdikleri l topraklardan r vereceklerini, buna karlk satn alarak sahip olduklar topraklardan r vermelerinin kabul edilemeyeceini ileri sren ve Hanbel'ye dayandrlan rivayet doru deildir. Bu grn ona mal edilmesinin sebebi ayn konu ile ilgili Kirman tarafndan nakledilen baka bir rivayette Oras r arazisidir demi olmasdr. Oysa bu sz aklanmas gereken genel karakterli bir ifadedir. Nitekim, Ebu Abdullah baka bir yerde bu sz aklam ve dayanan da belirtmitir. Zaten her hangi bir fkhnn grn naklederken onun dayand gerekeyi bilmemek ou kere yanlgya yol aar. Bu grn uzman savunucular, onun tarmn ticarete kyas edilme ilkesine dayandn belirtiyorlar. Bilindii gibi bir gayri mslim, kendi mal olmayan bir yerde ticaret yapt takdirde kendisinden ayn ii yapan mslmanlardan alnacak verginin iki kat alnr. Aslnda kendisinin olmayan yeni bir yer edindii zamanki durum da byledir. nk adam her iki durumda da aslnda kendisinin olmayan bir araziden kazan salamaktadr. iftilik ile ticaretin vergileri birbirine etir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu konuda yle buyuruyor: Ey insanlar, kazandklarnzn ve yerden sizin iin kardmz nimetlerin iyilerinden Allah iin sadaka veriniz. (Bakara: 26) Zaten Meymun'nin bildirdiine gre bu konuda Hanbeli yle diyor: Anlamal gayri mslimler ticaretle uratklar takdirde ticar mallarna deer biilir ve bu mallardan iki kat zekt alnr. nk Hz. mer;

Ondan iki kat zekt alnz demitir. Baz alimler tarm da bununla kyasladlar. Nitekim Meymun yukardaki szlerine devam ederek yle diyor: Hanbeli'nin bir ka kere dile getirdii ve kesinliinden phem olmayan grne gre, bar zamannda gayri mslimlerin elde ettikleri arazilerden hara vergisi alnmaz. Bu arazilerin verdii rne baklarak kendilerinden iki katl zekt alnr. Bir defasnda Hanbel'ye: r vergisine bal bir araz satn alan bir gayri mslim ne gibi bir vergi vermek zorundadr? diye sordum. Bana u cevab verdi: Bu konuda her alim deiik bir gr ileri sryor. Kimine gre byle bir kimse sz konusu arazi zerinden hi bir vergi demez. Byle diyenler sz konusu araziyi gayri mslimin zekta tabi olmayan dier mallarna ve binek hayvanna benzetiyorlar. Kimi alimler de bu arazinin vergisinin kamu hakk olduunu ve bir gayri mslim byle bir araziyi satn ald diye bu kamu hakknn ortadan kalkamayacan ileri sryorlar. Hasan- Basr'ye gre de gayri mslim bir kimse byle bir araziyi satn alm ise ondan iki katl r vergisi alnr. Kendisine: Nasl olurda ondan iki katl r alnr? diye sordum. Bana: nk adam r vermekle ykmldr. Bu yzden ondan bunun iki kat olan Humus (bete bir) alnr dedi. Yine kendisine: Sen de adamdan zektn ikiye katlanarak Humus (bete bir) olarak alnmas grnde misin? diye sordum. Bana doru dnerek: Evet, ondan iki katl zekt alnr diye cevap verdi. Bu arada Hanbel'ye mam- Malik'in gayr mslimlerden r alnamayaca grnde olduunu ve byle bir arazinin onlar tarafndan satn alnmasna kar olduunu hatrlattk. Meymun tarafndan rivayet edilen bu gr, Ebu Bekir Hill'n benimsedii grtr. Bu mesele byk bir meseledir ve ayrntl ekilde tartlaca yer buras deildir. Dier fkh bilginleri de mam- Ahmed'in anlatt gibi bu meselede farkl grlere sahiptirler. Bu meselede iki katl r alnmas gerektiini dnenlerin balcalar mer b. Abdlziz, Hasan- Basr ve dier Basral fkhlardr. Bazlar Hz. mer'in de bu gr benimsediini nakletmilerdir ki, bunu syleyenlerden biri Ebu Yusuf'dur. Baz fkhlara gre de bu meselede daha nceki normal r alnr. Bizim baz arkadalarmz bu grtedirler. Ayrca Sevr ile Muhammed b. Hasan'n da bu gr savunduklar rivayet ediliyor. Ayrca Sevr'nin: Bu durumda hi bir ey alnmaz dedii de syleniyor. Tpk mam- Ahmed'e ml edilen ikinci gr gibi. Yine rivayete gre mam- Malik de bu grtedir. Ayrca mam- Malik'in: Bu durumdaki gayri mslime satn ald yeri tekrar satmas emredilir dedii nakledilmitir. Hasan

b. Salih ile erik'in byle dndkleri anlatlyor, mam- afi de bu grtedir. Ebu Sevr ise: Bu durumdaki gayri mslimin satn ald araziyi satmaya zorlanmas gerektiini sylemitir. Aka meydana kyor ki, gerek Ahmed bn Hanbel'ye mal edilen iki zt grten birine gre ve gerekse fikh bilginlerinin bir kesimine gre, zerinde tm mslmanlarn ortak hakk bulunan ev ve tarla gibi gelir salayc bir slm toprann gayri mslimlerin mlkiyetine gemesini nlememiz gerekir. Tpk bunun gibi onlarn slm diyarnda yeni kilise ve manastrlar yapmalarna da izin vermemeliyiz. nk onlarla aramzdaki zmmilik (aznlk) szlemesi onlarn anlama ncesi durumlarnda kalmalarn onaylamamz ve buna gre onlarn zerinde mslmanlarn ortak hakk bulunan hi bir eye el atmaya kalkmamalarn gerektirir. nk slma davet etmenin amac Allah'n sznn (hkmnn) egemen olmasdr. Gayri mslimlerin cizye demek karlnda, olduklar gibi braklmalar geici bir zorunluluktan douyor. Zorunluluk durumu ise ancak kendi lleri orannda onaylanr olduundan fazlasna tarlamaz. Bu yzden bir kii dnda hi bir ilk dnem mslman bilgini (selef) gayri mslimlere mslmanlara kar uf'a hakk (satmalma ncelii) tanmamtr. Gerek Ahmed bn Hanbel ve gerekse dier fkh bilginleri de bu gr benimsemilerdir. nk eer mslmanlarn araz ve esaslar zerinde gayri mslimlere uf'a hakk tanyacak olursak, mslmana ait arazinin mlkiyetinin zorunlu olarak gayr mslimlere gemesine yol am oluruz. Bu da temel ilkelere aykr olur. Bundan dolay Ahmed bn Hanbel eer bir mslman bir araz satla karr da gayri mslim bir orta bulunursa bu gayri mslimin satlacak arazi zerinde uf'a hakk olamayacan belirtmitir. nk uf'a (satn alma ncelii) hakk, sadece mslmanlar arasnda geerli olan, davete icabet etmek ve hastay ziyaret etmek gibi, sadece mslmanlar arasnda sz konusu olan bir haktr. indekiler Beinci Blm

Kilise Vakflarnn Durumu Ahmed bn Hanbel kiliseye vakfedilmi bir arazinin mslmanlar tarafndan kiralanmasn ve yine kilise adna satlan bir yerin satn alnmasn da kesinlikle yasak sayar. nk ona gre byle bir araziyi kiralamak gayri mslimleri dinleri konusunda desteklemek demek olur. Amid ile dier

fikhlar da bunu kesinlikle yasak kabul ediyorlar. Bunun gibi kesinlikle yasak olan bir baka ilem, bir mslmann kiliseye vakfedilen vasiyeti bir mal satn almas veya gayri mslimlere kilise ve benzeri yerler yapmnda kullanlabilecek malzeme ve aralar satmasdr. Buradaki yasak daha da iddetlidir. nk burada mslmann verecei mal ve malzeme dorudan doruya gnah yolunda kullanlmaktadr. Bu al-veri tpk alkoll iki yapacak birine meyva suyu satmaya benzer. Fakat, onlara iinde oturulacak ev satmak byle deildir. nk bir evde oturmak aslnda haram bir eylem deildir. Ama onlar oturduklar evlerde Allah'a kar geliyor, O'nun emirlerini iniyorlar. Bu sat, onlara ekmek, et ve elbise satmaya benzetilebilir. nk bu nimetlerden onlar kfr yolunda yardmc ara olarak yararlanrlar. Geri onlara konut salamak bundan daha ilerdedir. nk yemek ve imek, aslnda haram davranlar deildir. Buna karlk konut kiralarken gayri mslimlere salanan yarar, kimi zaman haram olabilir. Dikkat edelim ki; bir mslman, genel olarak kfirlere ve fasklara sadaka vermekten alkonmuyor, fakat iinde kfirlik ve fasklk yapacak kimselere, evini kiralamaktan alkonuyor. Daha nce belirttiimiz gibi, bn-i Kasm, byle durumlarda sat yaplmasnn aka hell olmadn sylemitir, mam- afi de gayri mslimlere kilise ve benzeri yerler yapmnda yardmc olmay kesinlikle yasak saymtr. Bu arada mam- afi bir eserinde bu konu ile ilgili olarak yle diyor: Eer bir gayri mslim malnn te birini veya daha deiik oranda bir ksmn, tapnma amal bir kilisenin yapmn, mstahdem tutulmasn, tamir edilmesini, aydnlatlmasn kiliseye gelir salamak ve bakm yapmak amac ile arazi satn alnmasn vasiyet ederse bu vasiyet geersizdir, yerine getirilmesine izin verilmez. Fakat eer sz konusu gayri mslim, yolcular arlamak iin veya belirli kimselerin barnmas iin kilise yaplmasn vasiyet ederse bu vasiyeti caizdir, yerine getirilmesine izin verilir. nk genel olarak kilise yapmak Allah'n emrine aykr bir hareket deildir. Allah'n emrine aykr olan ey byle bir yapy, mriklik yapmak zere toplanan hristiyanlarn tapnma yeri edinmeleridir. Bana gre, tapnma amal kilise yapmnda bir mslmann, usta, marangoz gibi grevler yapmas mekruhtur. te yandan Amid'nin bildirdiine gre Ahmed bn Hanbel hristiyan lleri iin cret karlnda mezar kazmay caiz saymamtr. nk hakknda anlama yaplacak i, haram bir eylemdir. Yine ona gre, onlarn kilise ve havra inaatlerinde cretli olarak almak, tpk tahrif edilmi din kitaplarnn yazmnda almak gibi caiz olmayan bir i szlemesidir. Hristiyanlar veya mslmanlar iin alkoll iki, murdar hayvan ya da domuz eti tama meselesine gelince daha nce belirttiimiz gibi Ahmed bn Hanbel bu tamalardan elde edilecek cretin yenmesini mekruh grmekle birlikte, tamay yapann cret almasn normal sayyor. Ona gre bu maddeler bir mslman iin tanrsa mekruhluk derecesi daha fazladr. Dostlarmz Hanbel'nin bu cevabn trl yorumlamlardr; Bu yorumlardan biri; bu cevab tek bana bu rivayet ekline dayanarak, zahiri anlam ile benimsemektir. Bu yorum tarznn ncs olan bn-i Ebu Musa bu konuda yle diyor: Hanbel, bir mslmann, bir hristiyana cret karlnda murdar hayvan veya domuz eti tamasn mekruh saym, fakat eer byle bir tanma yaplm ise, tayan cret alma hakk doacan sylemitir. Eer bu haram ykler bir mslman iin tanm ise mekruhluk derecesi daha ardr, ama hamal tama cretini alr. Acaba bu cret hamala hell olur mu?

Bu cretin hell olmadn syleyenler olduu gibi hell olduunu ileri srenler de vardr. Daha doru olan gr bu cretin hell olmad ve sahibi tarafndan sadaka olarak datlmas gerektiidir. Ebu Hasan Amid de bu yorum tarzn destekleyerek yle diyor: Eer bir mslman, her hangi bir kimse iin cret karlnda alkoll iki, domuz veya murdar hayvan eti tarsa bu hareket mekruhtur. Ahmed bn Hanbel bunu aka belirtiyor. Bu kerahat harama yakn (Kerahet-i Tahrim) bir kerahettir. nk Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) alkoll iki ile ilgili hadisinde bunu tayanlar da lanet kapsamna almtr. Fakat hamal tama cretini alr. Grld gibi bu yorum eklinin taraftarlar, hamaln yapt iin haram olduunu vurgulamakla birlikte tama cretini hakettiini belirtmektedirler. kinci yorum tarz; Hanbel'nin bu cevabn yine sadece bu rivayete dayanarak zahiri anlamnn tersine ekmektir. Yani bu cret anlamasn geersiz saymaktr. Bu yorum tarzm, Kad Ebu Bekir Mcerred adl eserinde savunmu, fakat daha sonra yazd eserlerde hayli zayf olan bu grnden vazgemitir. nc yorum tarz; bu meselede her iki zt rivayeti de gznnde tutmak ve bu zt rivayetlerin nda farkl sonulara varmaktr. Rivayetlerden birine gre bu cret anlamas geerlidir, hem yapt i ve hem de alaca cret mekruh olmakla birlikte bu i. karlnda cret almak hamaln hakkdr. Bunun tam tersi olan br rivayete gre bu cret anlamas geersizdir, buna gre hamal tama iini yapm olsa bile karlnda cret hak edemez. Bu rivayette ortaya kan hkme, Hanbel'nin: Mslmann yannda alkoll iki tutamayaca, varsa onu dkmesi gerektii eklindeki sz ile kyaslanarak varlmtr. Gerekten Ebu Talib'in(24) bildirdiine gre Hanbel: Eer bir kimse mslman olunca, yannda alkoll iki ve domuz varsa alkoll ikiyi dkmeli ve domuzlar da salvermelidir. nk, artk bunlar ona haramdr. Yanndaki domuzlar salverecei yerde eer ldrrse, bunun hi bir sakncas yoktur. (Ebu Talib; Ahmed b. Humeyd Ebu Talib El-Mikan birinci snf ravilerden olup mam ahmed'in de rencilerindendir. mamdan fkhla ilgili birok gr nakletti, mam Ahmed'le olan dostluu, mam'm lmne kadar devam etti. Ebu Talip salih bir kiilik sahibiydi. Hic. 244 ylnda vefat etti. Bkz. bn Eb Ya'l, Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 39-40) Grld gibi Hanbel, alkoll iki bulundurmann caiz olmadn aka belirtmektedir. te yandan bn-i Mansur, yine Hanbel'nin u szlerini naklediyor: Bir mslmann cret karlnda bir hristiyana ait zm bana bekilik etmesi mekruhtur. nk bu bada yetiecek zmler, sonunda alkoll iki yapmnda kullanlacaktr. Fakat eer beki bu zmlerin alkoll iki yapmnda kullanlmayacaklarndan iyice emin ise o zaman bu ii stlenebilir. Grld gibi Hanbeli, bu szlerinde bir mslmana rn alkoll iki yapmnda kullanlacak bir zm bann bekisi olmay yasak sayyor. Buna gre cret karlnda iki tamay haydi haydi yasak sayacaktr.

Bu yorum tarz, Kad Ebu Bekir'in hem dnce ve hem de uygulamalarnda benimsedii yorum tarzdr. Hanbel'nin taraftarlarnn ounluu -ki aralarnda bn-i Hattab da vardr-bu yorum tarzn tercih etmilerdir. Daha sonra gelen Hanbel fkhlar da bu grtedirler. Bu saydmz bilginler bu meselede her iki zt rivayeti de gz nnde tutmulardr. Bu gr ayn zamanda mam- Malik'nin, mam- afi'nin, Ebu Yusuf'un ve Muhammed'in de grdr. Bu gr arkadalarmz tarafndan mslman bir hamaln mal sahibinin evine veya dkknna iki veya domuz eti tamas durumlarnda da geerli saylm ve gerek imek zere ve gerekse baka bir ama iin tanm olsun, mslmann yannda iki bulundurmas caiz grlmemitir. Fakat eer bir mslman dkmek zere iki tarsa veya murdar hayvan etini gmmeye gtrecek ise veya insanlar kokusundan rahatsz olmasn diye gtrp bu lei sahraya atmak amacnda ise bu ii cretle yapmas caizdir. nk bu i mubah bir idir. Fakat sz konusu kimsenin cret karlnda murdar bir hayvann derisini yzmesi caiz deildir. Ama yzd takdirde bu i iin piyasada geerli olan creti hakeder. Byle bir kimse eer deriyi yzp karm ise, onu sahibine verir. Bu Malik'nin grdr. Bildiim kadar ile mam- afi de ayn grtedir. Ve iki rivayetten birine gre Ebu Hanife de byle dnyor. Tayann cretini hak edeceini belirten bu fetvann dayana, gerekesi udur: Eer adam normal bir yk tam olsayd hak edecei cret iki tama cretinden farkl bir ey olmayacakt. stelik mutlak olarak iki tamak gnah deildir. nk dkmek veya sirke haline evirmek amac ile iki tamak caizdir. Nitekim sz konusu iki iilmek iin tanyorsa, tama anlamas geerli deildir. Ayrca Hanbeli bu tama iini mekruh sayyor. Allahualem bu mesele ile ilgili en doru yorum tarz, bn-i Ebu Musa'nn benimsedii yorum tarzdr. nk bu yorum tarz hem Hanbel'nin amacna en yakn ve hem de kyasland olaya en uygun yorum tarzdr. Kyasland olay derken unu demek istiyoruz; Bilindii gibi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) ikiyi skan ve sktran, tayan ve tatan lnetlemitir. zm skan ile ikiyi tayan kimseler, kar tarafa belirli bir creti hakettiren bir yarar salamak zere anlama yapmlardr. Bu cret aslnda haram deildir. Haram olmasnn sebebi zm sktrann ve ikiyi tayann amacdr. Bu una benzer. Eer bir kimse bir iki reticisine zm veya meyva suyu satarda, bu zm veya meyva suyu mterinin elinde telef olursa satcnn mal bedavaya gitmez, tersine adamn satt maln bedelini almas gerekir. Tpk bunun gibi bizim meselemizde de taycnn, kar tarafa salad yarar karlksz braklmaz, kendisine bedeli verilir. nk bu cretten yararlanmasnn haram oluu, cretinin yznden deil, i verenin yzndendir. Ayrca bu cretin haram olmas, i verenin hakk zedelendii iin deil, Allah'n hakk zedelendii iindir. Fakat zina, livata (ecinsellik=Homoseksualite), adam ldrmek, soygun ve hrszlk gibi iler iin cretle tutulan kimselerin durumu bu meselemize benzemez. nk bu saydmz iler zleri bakmndan haram ilerdir. Yani bu ileri haram yapan faktr i verenin amac deil, dorudan doruya ilerin nitelikleridir. Bu durum, birine murdar hayvan eti veya alkoll iki satan kimsenin durumuna benzer. Bu kimse satlan maln bedelini haketmi saylamaz. nk satt mal, z bakmndan haram bir maldr. Meselemizdeki cret veya bedel anlamas, ne mutlak anlamda geerli ve nede mutlak anlam ile geersizdir. Bu anlama, iveren asndan kararlatrlan creti veya bedeli demesi gerektii anlamnda geerlidir. Yine bu anlama cretli asndan, alaca cret veya bedelden yararlanmasnn haram olduu anlamnda geerlidir. eriatte buna benzer meseleler oktur.

unu da belirtelim ki, Ahmed bn Hanbel'nin hristiyanlara ait zm banda koruculuk yapmay mekruh sayan gr akladmz bu hkmle elimez. nk biz meselemizde cretliye hem yapt ii ve hem de alaca cretten yararlanmay yasaklyor; fakat yapaca iin cretinin kendisine denmesini gerekli gryoruz. Eer iverenin yaptrd iin cretini demeyeceine hkmetseydik bu gnahkrlara byk bir yarar salam olurduk. nk o takdirde bu gnahkrlar, gnah ilemek zere tuttuklar kimselerin srtndan istediklerini elde edecekleri gibi karlnda da hi bir ey vermemi olacaklard. Oysa onlar yaptrdklar i bakmndan byle bir yardma lyk deildirler. Fakat bu tip gnahkr iverenlere hi bir bakmdan deer tamayan bir i sunulmu ise o zaman hkm deiik olur. Evet, bir de u mesele akla geliyor. Acaba cret karlnda soygunculuk, arkclk veya cenaze alaycl yapan kimseler cretlerini aldktan sonra, eer iledikleri bu gnahlardan tevbe ederlerse, alm olduklar cretleri sadaka olarak datmalar m, yoksa onlar aldklar kimselere geri vermeleri mi gerekir? Bu konuda iki zt gr vardr. Bu grlerin daha doru olan, bu creti karlnda haram yararlar elde etmi olan eski fask sahibine vermek gerektiini onaylamak ve bunu geri almay mubah saymamaktr. Bu cret sadaka olarak datlabilecei gibi mslmanlara ortak yarar getiren her hangi bir ite de harcanabilir. Nitekim Hanbel, alkoll iki tamadan elde edilen cretin de byle kullanlmas gerektiini belirtiyor. Bu cretin i verene geri verilmesi gerektiini nk faiz szlemesi gibi geersiz bir szleme sonucunda alnm olduunu sananlara deriz ki, geersiz szlemelerde her iki tarafda aldn geri vermek zorunda tutulur. Tpk faiz szlemelerinde olduu gibi. Geersiz szlemeye dayanarak alnacak eyin, alann mlk olamayacan syleyenlerin gr budur, mam- afi ile mam- Ahmed bu grtedirler. Fakat eer alnan ey (veya salanan yarar) alcnn elinde yok olduysa, bu kimse ilke olarak verdii karl geri almak hakkna sahip deildir. O halde yukardaki dncenin sahiplerine denebilir ki, her ne kadar geersiz bir szlemeye dayanlarak alnmtr diyerek, normal mantkla bu cretin geri verilmesi gerekli grlyorsa da, zina edenler, ark dinleyenler ve cenazelerinde l alayclarn kullananlar dedikleri bedelleri gnll olarak vermiler ve dedikleri cretlerin haram karlklarn da tam olarak elde etmilerdir. Burada inenen hak iverenlerin hakk deil, Allah'n hakkdr. Saladklar yarar da ellerine geer-gemez yok olmutur. Temel prensibimiz szlemedeki karlklardan biri geri verilince brnn de geri verilmesini gerektirir. Buna gre eer iveren salam olduu yarar geri veremiyorsa demi olduu bedeli de geri almay hak edemez. Ayrca eer, bu haram hizmetleri verenlerden, alm olduklar bedelleri geri alacak olursak hizmeti veren taraf hem hizmetini verdii ve hem de bedelinden yoksun brakld iin tek tarafl olarak zarar grm olacaktr. Oysa eer bu haram hizmetleri verenler, alkoll iki veya murdar hayvan eti satm olsalard durum byle olmayacakt. nk bunlar telef etmek satcy tek tarafl zarara uratmak saylmaz. Sebebine gelince bu maddeler kendi yannda bulunsa da zaten yok edilecekti. Fakat ark okuyann ve lye alayann kar tarafa verdii hizmet eer harcanmam olsayd yannda kalrd. Yani bu haram hizmeti veren kimse enerjisini ve emeini onun yerine baka bir ite kullanabilirdi. Buna gre denebilir ki; Eer bu hizmeti verenler cretlerini isterlerse onlarn lehine hkm vermeliyiz. Buna yle cevap veririz.

Bu durumda biz, ne cretin alnmasna ve nede alnm ise geri verilmesine hkmederiz. Tpk kfirler arasndaki szlemelerde olduu gibi. Bu haram hizmetleri verenler eer cretlerini almadan nce mslman olmular ise cretlerini almalarna hkmetmediimiz gibi, eer cretlerini aldktan sonra mslman olmularsa aldklar cretleri geri vermeleri gerektiine hkm vermeyiz. Fakat byle bir cretin mslman iin haram olacan sylyoruz. nk mslman, kfirin tersine, bu hizmetlerin haram olduuna inanmaktadr. Bu yzden byle bir hizmetten dolay cret isteyince, kendisine: sen izginin dna ktn, nk enerjini haram bir ite harcadn, bu yzden sana cret denmesine hkm veremeyiz deriz. Bu arada eer bu haram hizmeti veren kimse cretini aldktan sonra, hizmetten yararlanan taraf ortaya kar da: Falanca bedelin bana geri verilmesine hkmediniz. nk ben o bedeli haram bir hizmete karlk vermitim diye ikyet ederse, kendisine u karl veririz: Sen, o bedeli isteyerek aldn bir hizmet karlnda verdin. imdi kar tarafa verdiin bedeli geri almak istediine gre eer eski sahibine yarar varsa aldn hizmeti veya saladn yarar da geri vermelisin. Byle bir hkm veya benzeri, alkoll iki ve murdar hayvan cretlerinde de sz konusudur. Mesel, alkoll iki satn alan kimse ald maln bedelini verip onu teslim aldktan sonra, eer dedii bedelin kendisine geri verilmesini isterse doru olan hkm, demi olduu bedelin kendisine geri verilmesidir. Bu cret satcya mubah deildir. Bu hkm zellikle bizim mezhebimize gre daha gereklidir. nk biz iki satmay meslek edinen kimsenin dkkn yaklarak cezalandrlmas grndeyiz. Gerek Ahmed bn Hanbel ve gerekse mezhebimizin dier alimleri bunu aka belirtmilerdir. nk Hz. mer, iinde alkoll iki satlan bir dkkan yaktrm, Hz. Ali de (Allah her ikisinden de raz olsun) iinde iki satlan bir kyn tmn atee verdirmitir. Bu olaylar belgelerle sabittir. Ayrca bize gre mali cezalar her zaman geerlidirler, yrrlkten kalkmazlar (mensuh olmazlar). Ahmed bn Hanbel'nin bu meselelerde dayand temel ilkeyi iyi kavradmz takdirde kolayca anlarz ki, kfirlere haram olan bayramlarnda yararlanacaklar malzemeleri satmak, onlara ev yapmalar iin arsa satmak kadar hatta ondan daha da sakncaldr. Daha dorusu bu sat onlara gayri menkul satmaktan daha ok alkoll iki yapmnda kullanacaklar meyva suyu satmaya yakndr. nk onlar alm olduklar yiyecek ve giyecek maddelerini, haram olan bayramlarn kutlamak iin kullanacaklar, bu malzemelerden o yolda yararlanacaklardr. Daha nce belirttiimiz gibi Bayram demek, belirli gnlerde yaplan tapnmalarla uygulanan gelenekler demek olduu iin bu malzemeleri satmak onlara enlikle ilgili adetlerini yapmakta yardmc olmaktr. Fakat yemek, imek ve yeni elbiseler giyinmek aslnda haram eyler deildir. Alkoll iki imek ise byle deildir, Onun kendisi haram bir eylemdir. Eer onlara satlan maddeler ha, vaftiz suyu, buhurdan, Allah'dan bakas adna kurban kesmek eitli tasvirler gibi z bakmndan haram olan hareketlerde kullanlan eyler olursa, bu maddeleri satmann haram olduu phesizdir. Byle bir sat tpk onlara iki yapmalar iin meyva suyu salamak veya kilise yapmak gibidir. Fakat onlara enlikleri srasnda yemek, imek ve giyinmek iin kullanacaklar maddeleri satmak, Ahmed bn Hanbel ile arkadalarnn temel ilkesine gre (haram deil) mekruhtur. Fakat, acaba bu kerahet mam- Malik'nin dnd gibi harama yakn (tahrm) bir kerahet midir, yoksa byle

hareketlerden kanmay tevik etmek anlamnda (tenzihi) bir kerahet midir? Buradaki kerahetin, Hanbel'nin buna benzer konulardaki gr uyarnca, harama yakn (tahrim) bir kerahet olma ihtimali daha gldr. nk Hanbel, iki ierken meze olarak kullanacak olan fasklara ekmek, et ve baharat satmay caiz grmemitir. Ayrca bu maddeleri satmak yolu ile kfirlere yaplan yardm batl dinlerinin aa vurulmasna, bayram enliklerinin kalabalk ve parlak olmasna yol aar ki bu ktlk ileyen belirli bir ahsa yardmc olmaktan daha sakncaldr. Fakat bu satlarn, kanmay tevik etmek anlamna gelen cinsten bir kerahet (Kerahet-i tenzihiye) olduunu syleyenler de vardr ve grlerini yle savunuyorlar: Bu tip maddelerin sat, hkm bakmndan meyva suyu satmakla, domuz satmak arasnda yer alr. Bu satlar, onlara iki yapmnda kullanacaklar meyva suyu satmak gibi deildir. nk bize haram edilen ey, kfirlere alkoll iki gibi, domuz gibi aslnda haram olan eyleri satmaktr. Fakat yerine gre mubah sayla-bilen ipek ve benzeri gibi maddeleri onlara satmamz caizdir. Ayrca kfirlerin bayramlk olarak satn aldklar yiyecek ve giyecekler aslnda haram eyler deildir. Fakat bu maddeleri kullan biimleri, kfirlerin karakteristik gelenekleri olduklar gerekesi ile mslmanlara yasaklanmtr. nk eer mslman bu geleneklere uyarsa zamanla onlarn geleneklerinin ayrntlarna kadar srklenme tehlikesi ile kar karya kalr. Kfire gelince, bu enliklerdeki hareketler onu daha bozuk hale getirmez, ktlne bir ey katmaz. nk kfirlik niteliini zaten zerinde tamaktadr. Baka bir deyimle, kfirliin belirtisi veya sembol, z bakmndan mubah olunca, kfirlik niteliini arttrmaz, bu nitelie yeni bir nicelik eklemez. Tpk bir mslmann onlara kendilerini mslmanlardan ayrdeden karakteristik elbiseler satmas gibi. Fakat alkoll iki imek ve domuz eti yemek byle saylamaz. nk bunlar kfirlii arttrc nitelik tar. Evet, eer bir mslman onlara ha ve benzeri sembollerin yapmnda kullanabilecekleri malzemeleri satarsa, kendilerine gnahn kendisi konusunda yardmc olan eyler satm demektir. Bu satlarn haram olduunu syleyenler yukardaki savunmaya yle cevap verirler: Kfirlerin sembolleri, belirtileri ve karakteristikleri iki trldr. Birinci trlsn bulundurmay, slm diyarnda biz onlara emrediyoruz. nk bylelikle kfirlik horlanm ve aalanm olur. Mslmanlar eer bu trl sembolleri onlara satarlarsa bu hareket Allah'n ve Raslllah'n emrini desteklemek olur. Bilindii gibi onlara, kendilerini mslmanlardan ayrdedecek kyafetler giyinmelerini biz emrediyoruz. kinci eit semboller ve karakteristik hareketler kfirlie prestij ve propaganda salayan eylerdir. Kitaplarn yksek sesle okumalarna gz yummak, onlara ha, kendilerine zg bayrak ve flamalar satmak gibi. Bu tip semboller, slam diyarnda yasaklamak ve ortadan kaldrmakla emredildiimiz kfr belirtileridir. Bu sembollerin salanmasnda onlara yardmc olmamz caiz deildir. indekiler Beinci Blm

 Kfirlerden Hediye Alnabilir mi? Kfirlerin bayramlarnda verecekleri hediyeleri almak meselesine gelince, daha nce anlattmz gibi, Hz. Ali (Allah yzn aartsn) kendisine verilen Nevruz hediyesini kabul etmitir. bn-i Ebu eybe'nin Musannef adl eserde bildirdiine gre bir defasnda Kabus'un babas Hz. Aye'ye ateperest (mecus) bir dadlar olduunu ve onun aracl ile ateperestlerin bayramlar srasnda kendilerine hediye getirdiklerini, bu hediyeleri kabul edip edemeyeceklerini sordu. Hz. Aye adama u cevab verdi: O gne zg kurbanlarn etinden yemeyiniz. Fakat size hediye ettikleri meyvalarn yiyiniz. Yine bn-i Ebu eybe'nin ayn eserde belirttiine gre vaktiyle Ebu Berze'nin ateperest komular vard, bunlar eski ran'n Nevruz ve Mihrican bayramlarnda kendisine hediyeler getirirlerdi. Ebu Berze de ailesine: Gelen hediyeler arasndaki meyvalar yiyiniz, fakat bunun dndaki hediyeleri kabul etmeyiniz. diye tenbih ederdi. Bu belgelerden anlaldna gre; kfirliklerden gelen hediyeleri kabul edip etmeme konusunda, onlarn bayramlarnn zel bir etkisi yoktur. Yani bu konudaki hkm normal gnlerde ne ise bayramlarnda da aynidir. nk bu hediyeleri kabul etmek onlarn kfirliklerinden doan karakteristik sembollerine desteki olmak anlamna gelmez. Fakat kfirlerden alnacak hediyeler, konusu hediyeyi verenlerin Ehl-i Harb ve Zimmi (anlamal) kfirler olup olmamalarna gre deiiklik gsteren tartmal ve ayrca ele alnmas gereken bir meseledir. Bu meselenin ayrntlarna girmenin yeri buras deildir. ster satn alarak olsun, ister hediye yolu ile gelsin ve isterse baka ekilde salansn ehl-i Kitab'n bayramlk yiyecekleri arasnda ancak bayramlar dolaysyle kestikleri kurbanlar dndaki yemekleri yemek caizdir. Ateperestler tarafndan kesilen hayvanlarn etleri ile ilgili hkme gelince; bu bellidir. Bilindii gibi btn fkh bilginlerinin ortak grne gre bu etleri yemek haramdr. indekiler Beinci Blm

 Kfirlerin Adaklar Yenebilir mi? Kitap ehli kfirlerin gerek hayvanlar vesilesi ile ve gerekse Allah'dan bakasna adayarak kesmi olduklar kurbanlara gelince bunlar, onlarn Hz. sa (Mesih) ve Meryem adna kestikleri hayvanlar gibidir. Bu kurbanlar konusunda Ahmed bn Hanbel'den nakledilen iki ayr rivayet vardr. Bu iki rivayetin, ondan gelen belgelerde daha sk rastlananna gre bu kurbanlarn etinden yemek mubah (serbest, gnahsz) deildir. Bu hayvanlar kesilirken Allah'dan bakasnn adnn anlp anlmam olmas bu bakmdan nemli deildir. Hz. Aye ile Abdullah b. mer'in bu hayvanlarn etlerinden yemeyi yasakladklarn bildiren szleri nakledilmitir. Hanbel'nin bu etleri mubah saymayan ilk gr hakknda Meymuni yle diyor: Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbel'ye) kitap ehli kfirler tarafndan boazlanan hayvanlarn etlerinin yenip yenemeyeceini sordum. Bana u cevab verdi: Kiliseye adadklar kurbanlarn etlerini yemek hell deildir. Onlar bu hayvanlar keserken kasden isim anmazlar, ama kestikleri hayvanlar Hz. sa adna keserler. Yine Meymun'nin bu konudaki baka bir yazsnda Hanbel'nin yukardaki szlerine yer verildikten sonra bu szlere u ifadeler eklenmitir: ... Abdullah b. mer bu etlerin yenmesini mekruh saymtr. Fakat sahabilerden Ebu Derda bu meseleyi onlarn yiyeceklerinin hell olduu asndan yorumluyor. Bu meselede en ok mekruh saydm ey, onlarn kiliseleri adna kestikleri kurbanlardr. te yandan yine Meymun'nin bu konudaki dier bir yazs da yledir: Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbel'ye), Ehl-i Kitab bir kadnn Allah'n adn anmadan kesmi olduu hayvann etinin yenip yenmeyeceini sordum. Bana u cevab verdi: Eer kadn Allah'n adn anmay unutmu ise bunun sakncas yoktur. Fakat eer boazlanan hayvan onlarn kiliseleri iin kestikleri kurbanlardan ise onlar bu hayvanlar boazlarken bile bile Allah'n adn anmazlar. Bu konuda Meymun de unlar sylyor: Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbel'ye) Ve dikili talar zerine kesilen hayvanlar ayeti okundu.

Hanbel, ayetteki Dikili talarn putlar demek olduunu belirttikten sonra szlerini yle balad: Putlar adna kesilen tm hayvanlarn eti yenmez. te yandan mam- Ahmed'in yeeni Hanbel, bu konuda amcasnn u szlerini naklediyor: Allah'dan bakas adna kesilen btn kurbanlarla, kilise adaklarnn etlerinden yemeyi mekruh gryorum. Kitab ehlinin normal olarak kestikleri hayvanlarn etlerinden yemenin hi bir sakncas yoktur. Allah'dan bakasna adanarak kesilen hayvanlarn etlerinden yenen kitab ehlinin bayramlar dolaysyle kestikleri kurbanlarn etleri de bana gre mekruhtur. Yine bu konuda Evza unlar sylyor: Hristiyanlarn bayramlar dolaysyle kestikleri kurbanlarn ve kilise adaklarnn etlerinin yenip yenemeyeceini Meymun'a sordum. Bana bu etleri yemenin mekruh olduunu syledi. Az nce ad geen Ahmed'in yeeni Hanbel, baka bir yerde amcasnn bu etler hakknda unlar sylediini bildiriyor: Bu etler (yani hristiyanlarn bayramlk kurbanlar ile kilise adaklarnn etleri) yenmez. nk Allah'dan bakas adna kesilmilerdir. Hristiyanlarn kestikleri dier hayvanlarn etleri yenebilir. Onlarn bize yenmesi hell olan etleri, sadece Allah'n ad anlarak kesilen hayvanlarnn etleridir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu konuda: Kesilirken zerine Allah'n ad anlmayan hayvanlarn etlerini yemeyiniz (En'am: 121) ve ... Ve Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlarn etlerini size haram kld (Bakara: 173) buyuruyor. Buna gre Allah'dan bakas adna kurban edilen hayvanlarn etleri yenmez. mam- Ahmed'in bu konuda yukardaki ayetleri delil gstermesi onun bu tip kurbanlarn etlerini yemei harama yakn anlamda mekruh saydn (kerahet-i Tahrimiye kabul ettiini) belirtir. Btn ileri gelen sahabilerin bu konudaki grleri de byledir. Nitekim Hill de bu konuda: Ahmed bn Hanbel'nin bu konuda bize ulaan btn rivayetlerinde bu etleri yemeyi mekruh sayd belirtilmitir. diyor. mam- Ahmed'in yeeni tarafndan nakledilen szlerini inceleyecek olursak grrz ki: Bu cevaplarda sz edilen hayvanlar, Allah'dan bakas adna kurban edilen hayvanlardr. Yoksa bu hayvanlar keserken Allah'n adn anp anmama meselesine gelince, mam'n btn arkadalarnn belirttii gibi, ona gre hristiyanlarn normal kesimlerde Allah'n adn anmadan boazladklar hayvanlarn etlerini yemek sakncaszdr. Fakat eer bayram kurbanlar ile kilise adaklarn Allah'n adn anmadan keserlerse bu hayvanlarn etleri: Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlarn etleri size haram klnd ayetinin kapsamna girerek yenmez olur.

Ebu Bekir Hill bu noktay yle aklyor: Ahmed bn Hanbel'nin bu etleri yemei yasaklamasnn sebebi sadece hayvanlarn kesimi srasnda Allah'n adnn anlmam olmas deildir. nk ona gre byle kesilen hayvanlarn etleri haram olmaz. Ona gre bu yasan sebebi, bu hayvanlarn Allah'dan bakas iin kurban edilmi olmalardr. Niyetleri Allah'dan bakasna adayarak kurban kesmek olduktan sonra ister kesim srasnda Allah'dan bakasnn adn anm olsunlar isterse ne Allah'n ve nede bakasnn adn anmam olsunlar farketmez. Fakat bn-i Ebu Musa bu konuda yle diyor: Yahudi ve hristiyanlarn btn bayramlk kurbanlar ile kilise ve havra adaklarnn etlerini yemekten kanmak gerekir. Ayrca Meryem adna kesilen kurbanlarn etleri de yenmez. Bu konuda Ahmed bn Hanbel adna bize ulaan ikinci bir rivayete gre bu hayvanlarn etlerini yemek mekruhtur, fakat haram deildir. Kad Ebu Bekir ile birlikte daha bir ka fikhnn Hanbel adna naklettikleri gr budur. yle sanyorum ki, Ahmed bn Hanbel'nin bu grte olduunu dnenler mam'n olu Ahmed'in u szlerine dayanyorlar: Bir defasnda babama Meryem adna kesilen kurbanlar hakknda ne dndn sormutum. Bana: Bu hayvanlarn etini yemek houma gitmez diye cevap verdi. Kendisine: Bu etleri yemek haram mdr? diye sordum. Bana: Haram olduunu sylemiyorum, fakat bu etleri yemenin houma gitmediini sylyorum. diye karlk verdi. Bu szlerden anlalabilecek ey, Ahmed'in bu etlerin yenmesini mekruh sayd, fakat haram grmediidir. Onun bu etleri yemenin haram olduunu sylemekten kanmasnn sebebi, belki de, bu etlerin haram olup olmamasnn alimler arasnda tartmal oluudur. Nitekim baz arkadalarmz Hanbel'nin bu etlerle ilgili grn naklederken sadece onun bu etleri mekruh saydn sylemekle yetinerek bu kerahet deyimi ile Kerahet-i Tenzihiyeyi mi, yoksa Kerahet-i Tahrimiye yi mi kasdettiini belirtmemilerdir. Bu slubu benimseyenlerden biri olan Ebu Hasan Amid yle diyor: Kilise, Meryem, gne ve ay gibi Allah'dan baka bir ey adna kesilen kurbanlarn etlerine gelince mam- Ahmed, bu kurbanlarn ayette belirtilen Allahdan bakas adna boazlanan hayvanlar kapsamna girdiini ve bunlarn etlerini mekruh saydn belirtiyor. O bu konuda: Allahdan bakas adna kesilen, kiliselere adanan ve kitab ehlinin bayramlar vesilesi ile kestikleri btn kurbanlarn etlerini mekruh sayyorum. Fakat kitab ehlinin bunlar dnda kalan ve normal kesimlerinin etlerini yemek sakncaszdr diyor. mam- Malik de bu grtedir. O da hristiyanlarn kilise adna, Hz, sa adna, ha adna veya eski aziz ve keileri adna kestikleri kurbanlarn etlerinden yemeyi mekruh sayyor. Nitekim Mudevvene adl eserde bu konuda: mam- Malik, Kitab ehlinin kiliseleri iin ve bayramlar vesilesi ile kestikleri kurbanlar mekruh sayyor. Ancak ona gre bu kerahet Tahrim deildir deniyor. te yandan bn-i Kasm da ayn konudaki grn yle aklyor:

Hristiyanlarn Hz. sa adna kestikleri kurbanlar da byledir. Bu kurbanlar hkm bakmndan onlarn kilise adna kestikleri adaklar gibidirler. Bunlarn etlerinin yenmemesi grndeyim. Sahabilerden bir ksmnn bu bayram kurbanlar ile benzeri kesimlerin etlerini yemeye izin verdikleri naklediliyor. Yalnz byle olabilmesi iin bu hayvanlarn kesimi srasnda Allah'dan bakasnn adnn anlmam olmas gerekir. Eer sz konusu kfirler, bayramlar srasnda veya baka vesilelerle kestikleri kurbanlar, Allah'dan bakasnn adn anarak keserlerse o zaman bu konudaki iki rivayetin daha ok desteklenenine gre bu hayvanlarn etini yemek haram olur. Cumhur'un (ezici ounluun) gr byle olduu gibi byk fkh mezhebinin gr de budur. Ayrca bata Hz. Ali olmak zere Ebu Derda, Ebu Umame, Irbaz b. Sariye ve Ubade b. Samit (Allah onlardan raz olsun) gibi ileri gelen sahabilerde bu dncededirler. Bunlar yannda am yresi fkh bilginlerinin ounluu da bu gre taraftardr. kinci bir rivayete gre de; bu hayvanlar kesilirken Allah'dan bakasnn ad anlm olsa bile yine de etlerini yemek haram olmaz. Bu da Ata'nn, Mcahid'in, Mekhul'n, Evza'nin ve Leys'in grdr. Ebu Mansur'un bildirdiine gre bir defasnda Hanbel'ye: Sufyan'a bile bile Allah'n adn anmayarak kesilen hayvan hakkndaki grn sordular dediler. Hanbel: Bana gre bu hayvann eti yenmez diye karlk verdi. Kendisine: Eer Sufyan hayvan kesen kimsenin Allah'n adn iinden geirmekle yetinerek onu aktan dile getirmediini dnm ve buna msaade etmise o zaman ne dersin? diye sordular. Hanbel, yine: Bana gre bu hayvann eti yenmez dedikten sonra szlerini yle balad: Eer bu hayvan, mslman bir kii boazlam ise Allah'n ad onun kalbinde olduu iin hayvann eti yenir ve adam kesim srasnda Allah'n adn anmad diye kusurlu olur. Fakat eer kesimi bir hristiyan yapm ise ne olacak? Onlar inanlarna gre kesim srasnda Allah'dan bakasnn adn anmyorlar m? Bu konudaki gr ayrl yle aklanabilir; Bu mesele ayn anda hem: kendilerine kitab verilenlerin yemei size hell klnd (Maide:5) ve hem de: Allah size Allah'dan bakasnn ad anlarak kesilen hayvanlar haram kld (Nahl: 115) ayetlerinin kapsamna birlikte girer, bu meselede verilecek hkm her iki ayetin yorumu birlikte gz nnde bulundurularak elde edilebilir. Bu ayetlerin ikincisi, Allah'dan bakasnn ad anlarak yaplan kesimlerin tmn kapsamna alr. Her ne kadar sylenecek adn yksek sesle dile getirilmesi normal ise de, bu ad yksek sesle veya alak sesle sylemek sonucu deitirmez. nk bilindii gibi bu konuda haram olan ey, kesilen hayvan Allah'dan bakasna adamaktr. Bu baka ey eer dile getirilmez de niyet konu olursa hkm yine ayndr. Tpk dier ibadetlerdeki niyetlerde olduu gibi. Geri aka dile getirmek kesinlik salaycdr, ama asl olan amatr.

Dikkat edecek olursak Allah'a kurban veya adak sunanlar Bu hayvan Allah iin kesiyorum deseler de hi bir ey demeyip sussalar da esas ve nemli olan onlarn niyetleridir. Byle olduu iindir ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) kurban keserken: Bismillhi vellahuekber dedikten sonra: Ellahumme minke veleke (Ya Allah, bu kurban sendendir ve senin iindir) buyururdu. (Ahmed'in Msned'inde kaydettii bu hadis konusunda daha geni malmat iin baknz: El-Feth El-Rabban, c. 13, s. 62. H. No: 48; Beyhak, Snen El-Kbra, c. 9, s. 282. Bu anlamda bir dier hadisi Ebu Davud Sneninde kaydediyor: H. No: 2795, Kitap: Kurbanlar, c. 3, s. 231. Burada hadis u ekilde gemekte: Ya Allah bu kurban sendendir, Muhammed ve onun mmetinden senin iin kesilmektedir. Bismillah Vellah ekber bn Mace Baka bir hadis tahri ediyor: Kitap: Kurbanlar, H. No: 3121. Burada Allahmme ve minke ifadesi var besmele zikredilmemi. Fakat baka bir hadiste zikredilmi.) nk Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: De ki, benim namazm, ibadetim, hayatm ve lmm hep Allah iindir. (En'am: 162) Kfirler de ilhlarna kar byle davranrlar. - Yani kimi zaman kestikleri hayvanlar zerine ilhlarnn adlarn anarlar, - kimi zaman bu hayvanlar ilhlarna yaklamak iin onlara adayarak keserler ve - kimi kesimlerde de bu iki amac birlikte gderler. Bu durumlarn her de (Allahualem) Kur'andaki: Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar ifadesinin kapsam iindedir. nk her hangi bir hayvann kesimi srasnda eer Allah'dan bakasnn ad anlm ise o hayvan Allah'dan bakasna adanm demektir. Bu durumda hayvan boazlayann Falancann ad ile demesi, sz konusu falancann yardmna snmak ve Falanca iin demesi de o falanca ya tapnmak anlamndadr. Nitekim Cenab- Allah (c;c.): Yalnz sana kulluk eder ve sadece senden yardm dileriz ayetinde bu iki amac bir araya getirmitir. Tpk bunun gibi Cenab- Allah (c.c.) Dikili talar adna kesilen hayvanlar da haram klmtr. Dikili talar Allahdan bakasna tapmak amac ile dikilen ve ykseltilen tapnaklarn tmdr. Hayvan boazlarken mslman bir kimsenin nasl Allah'n adn anmas art ise, acaba ehl-i kitab'dan bir kimsenin de, kesim srasnda Allah'n adn anmas art mdr? meselesinde Hanbel'nin : Kesilirken zerine Allah'n ad anlmayan hayvanlarn etlerini yemeyiniz. ayetini delil gstermesi, iki farkl rivayete gredir. Her ne kadar Hill, burada onun ehl-i kitab'dan olan kesicinin de Allah'n adn anmasn art kotuunu sylyorsa da bu ayeti delil gstermesi iki farkl rivayetten birine gre izah edilebilir. Bu konuda: Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar size haram klnd ayetinin belirttii genel yasaklayc hkmle;

Kendilerine kitab verilenlerin yemekleri ise helldir ayetinin ifade ettii genel karakterli mubah sayc hkm akt iin alimler tarafndan farkl grler ileri srlmtr. Bu grlerin Kur'ana ve snnete en uygun olan, Hanbel'nin ou szlerinde belirtilen sakncal sayma grdr. Geri son dnemdeki baz dostlarmz arasnda bu rivayetten hi bahsetmeyenler vardr. Bu grmz yle aklayabiliriz: Yukardaki iki ayeti dikkatle okursak grrz ki: Kesilirken zerine Allah'n ad anlmayan ... ve dikili talar zerinde kesilen hayvanlar size haram klnd. ayetinin istisna ve ak kap tanmayan genel karakteri sakl tutulduu halde; Kendilerine kitab verilenlerin yemekleri size helldir. ayeti byle deildir. nk ehl-i kitab'dan olan kimsenin kestiinin yenebilmesi iin ona mubah saydrc ekilde kesmesi art koulmutur. Buna gre ehl-i Kitab'dan biri eriatn onaylamad bir yerde hayvan keserse kestii hayvan mubah olmaz. nk ehl-i Kitab'dan olan kimsenin amac, kestii hayvan mslman gibi kesmek olmaldr. Bilindii gibi eer mslman, kestii hayvan Allah'dan bakas iin veya Allah'dan bakasnn adn anarak kesse, kestii hayvann eti mubah olmaz. Ehl-i Kitab'dan olan kesici de her ne kadar sylediklerine inanmasa bile byle yapmak zorundadr. nk: Kendilerine kitab verilenlerin yiyecekleri (kestikleri hayvanlarn etleri) size ve sizin yiyecekleriniz de onlara helldir. ayeti, onlarla aramzda bu konuda var olan bir aynilie, bir eitlie iaret ediyor. Buna ramen sz konusu arta uymayan kesimleri, onlar her ne kadar hell sayyorlarsa da biz onlar hell grmeyiz. Demek oluyor ki, onlarn her hell grd hayvan kesimi bize hell deildir. Ayrca bilindii gibi; ilke olarak bir meselede delil ile yasaklayc mubah saydrc delil att zaman yasaklayc delile ncelik tannr. Yine kesinlikle biliyoruz ki; Allah'dan bakas iin veya Allah'dan bakasnn adn anarak hayvan boazlamak hi bir peygamberin (selm zerlerine olsun) dininde yoktur. Bu adet yahudi ve hristiyanlar tarafndan uydurulmu bir mriklik adetidir. Buna gre eer bu adetlerine gre hayvan boazlarlarsa o zaman onlarn kestikleri hayvanlar bizim iin hell olmasn salayan faktr ortadan kalkm olur. Dorusunu Allah bilir. indekiler Beinci Blm

 Dikili Talar zerine Kurban Kesmek yle bir soru sorulabilir: Ehl-i Kitabdan olanlar eer Mesih adna gibi bir ifade kullanarak hayvan boazlarlarsa kestikleri hayvann etini yemenin haram olaca kukusuzdur. Fakat eer hi bir isim dile getirmezlerde, ilerinden Hz. sa veya bir yldz iin hayvan kestiklerini niyet ederlerse o zaman durum nasl olur? Bu soruya yle cevap verilebilir: Bu noktaya daha nce iaret etmitik. Bilindii gibi Cenab- Allah (c.c.) dikili talar zerine kesilen hayvanlarn etlerini kesinlikle haram klmtr. Bu ifadeye gre; byle bir kesim ehl-i Kitab'dan olan biri tarafndan yaplsa da yine haramdr. nk eer bu haramln gerekesi, kesimi yapan kimsenin putperest olmas olsayd, bu kesimin dikili ta zerinde yaplmas ile baka bir yerde yaplmas arasnda fark olmazd. Ayrca; Cenab- Allah'n (c.c.) ehl-i Kitab tarafndan kesilecek hayvanlar bize hell klmas, mrikler tarafndan kesilecek hayvanlarn haram olduunu gsterir. Buna ramen ayette putlar (dikili talar) zerinde kesilecek hayvanlardan sz edilmesi yeni ve farkl bir anlam tayor olmaldr. Ayrca bu ayette dikili talar zerine kesilen hayvanlar ile Allah'dan bakas adna boazlanan hayvanlarn haram olacaklar belirtiliyor. Kitab ehlinin Allah'dan bakas iin kestikleri hayvanlar, hi kukusuz, Allahdan bakas iin kesilen hayvanlar yasann kapsam iinde yer alr. Dikili talar zerine kesilen hayvanlarda byledir. Buna gre ehl-i Kitab'dan olan eer kiliselere konan putlarn zerinde hayvan keserse bu hayvan dikili talar zerinde yaplm kesimlerin kapsamna girer. Bilmek gerekir ki, bu konudaki hkm, putun yannda olup olmamak yznden deimez. nk buradaki haramlk, kiinin hayvan kesmekle puta tapnmay ve ona sayg gstermeyi amalam olmas gerekesine dayanr. Ayette geen dikili talar deyimi, bazlarna gre bir takm putlar ve bazlarna gre put olmayan yksek talar anlamna gelir. Anlatldna gre vaktiyle, slmdan nce Kabe'nin evresinde yz altm tane yksek ta vard. Cahiliye dnemi araplar hayvanlarn bu talar zerinde boazlarlar ve etlerini paralara ayrrlard. Ayrca bu talara sayg gsterir, onlara taparlard. Canlar isteyince de bu talar daha ok holarna giden baka talarla deitirirlerdi. Sahabilerden Ebu Zerr'in (Allah ondan raz olsun) nasl mslman olduunu anlatan konumasnda kana bulanarak renginin kpkrmz oluunu anlatmak zere kulland yle ki, krmz renkli dikili ta'a dndm eklindeki benzetme, bu tarih manzaray belgeler niteliktedir. Ayette kullanlan Dikili talar zerinde kesilen hayvanlar deyimi ile ilgili olarak iki farkl aklama yaplmtr.

Bu aklamalardan birine gre; az nce belirttiimiz gibi gerekten hayvan kesme ilemi bu talar zerine yaplyordu. Bu durumda cahiliye araplar kendilerini putlarna yaklatrsnlar diye hayvanlarn bu talar zerinde kesmi oluyorlard. Bu gr, bu talarn put olmadklarn syleyenler tarafndan ileri srlmtr. Eer bu gr doru ise o takdirde bu talar zerinde kesilen hayvanlarn haram olmas, bu kesimlerin putlar iin veya putlara adanarak yaplm olmasndan kaynaklanyordu. Bu da Allah'dan bakas iin yaplan btn hayvan kesimlerinin haram olmasn gerektirir. nk bir hayvann belirli bir yerde kesilmi olmas, ancak Allah'dan bakas iin kesilmi olmas bakmndan nem tayabilir. Bu yzden bilindii gibi Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): - mriklerin putlarn sakladklar yerlerle, - bayram enlikleri dzenledikleri yerlerde hayvan kesimi yaplmasn ho karlamamt. Demek ki; belirli bir yerde kesilen bir hayvann etinin mekruh olmas orasnn irk yeri olmasndan ileri gelebilir. Buna gre; kesim ilemi gerekten Allah'dan bakas iin yaplnca bu olayda haram olma realitesi de meydana gelmi olur. kinci aklamaya gre; dikili talar zerine hayvan kesmek, dikili talar iin dikili talara hayvan kesmek demektir. Tpk: Rasllullah, Zeyneb iin ekmek ve etten meydana gelmi bir dn yemei verdi, Falanca olu iin yemek verdi ve Filnca olu iin koyun kesti szlerinde olduu gibi, Cenab- Allah'n (c.c.): Size bu baary salad iin O'nun bykln dile getiresiniz diye... ayeti de ayni ifade slubu kategorisine girer. ( Bakara: 185) Dikilitalar deyimini putlarn kendileri anlamnda yorumlayanlara gre bu ifade, hi bir dolambal zellii olmayan, ak bir ifadedir. Ayrca hayvanlarn bu talar iin kesilmesi ile Ebu Zerr'in bildirdii bu talarn krmzya boyanm olma durumlar da birbiri ile eliik deildir. Yani bu aklamaya gre bu deyim gerek anlamndadr, hi bir mecaz nitelii yoktur. Ayette geen Dikili talar zerine deyimi ile ilgili bu iki gr arasndaki farkllk: Biz her mmet iin, Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar boazlanrken, onlarn zerine O'nun adn ansnlar diye bir mabed yapmzdr (Hacc: 28) ayeti ile Kbeye gelsinler de kendileri iin bir takm faydalara tank olsunlar ve Allah'n kendilerine rzk olarak verdii hayvanlar zerine belli gnlerde onlar kurban ederken Allah'n adn ansnlar (Hacc: 34) ayeti hakkndaki gr ve yorum ayrlna benzer. Bu ayetlerde geen Allah'n adn hayvanlar zerine anmak deyimi, kimine gre, kesilen hayvann yannda bulunarak anmak anlamna gelirken, dier baz yorumculara gre bu deyim size bu baary salad iin O'nun bykln dile getiresiniz diye... ayetinde belirtildii gibi, gerek kurbanlk hayvann yannda ve gerekse uzanda bu vesile ile Allah'n adm anmak demektir. Oysa daha nce ima ettiimiz gibi Dikili talar zerine kesilen hayvanlar ayeti hakkndaki bu iki ayr gr aslnda

ayni noktaya varr. Ayetteki bu deyimle ilgili olarak nc, fakat zayf bir gr daha vardr; Bu gre gre bu deyim dikili talar adna anlamna gelir. Dediimiz gibi bu zayf bir grtr. nk bu anlam, daha nceki Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar kapsam iinde var olduu iin, bu yorumu doru grdmz takdirde bu ayette tekrarlanm olur. Fakat ayetin szleri byle bir yoruma elverilidir. Nitekim Buhar'nin, bn-i mer'e (Allah ondan raz olsun) dayandrarak kaydettiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) kendisine henz vahiy inmeden nce, bir gn Baldah vadisinde Zeyd b. Amr b. Nufeyl'e karlat. O srada Peygamberimizin nne et yemekli bir sofra getirildi. Fakat Zeyd b. Amr: Ben sizin putlarnz zerine kestiiniz hayvanlarn etini yemem. Ben sadece zerinde Allah'n ad anlarak kesilen hayvanlarn etini yerim diyerek bu etli yemekten yemeyi reddetti. (Sahih El-Buhari, Kitap: Hayvanlar Boazlama ve Bayram, Dikili Talar ve Putlar Adna Kesilen Kurbanlarla ilgili Hadis, Bab. H. No: 5499, Feth El-Bri, c. 7, s. 142.) (Baldah: Mekke'nin batsnda bir vadinin ismidir.) (Zeyd b. Amr b. Nfeyl El-Adv, Said b. Zeyd'in babas, mer b. Hattab'n amcaoludur, bn Hacer, El-sabesinde u bilgiyi veriyor: El-Beav bn Mnzir ve dier tarihiler onun sahabi olduunu sylyorlar. Burada bir eliki vardr. nk sz konusu kii bisetten (Hz. Peygambere peygamberlik gelmesi) 5 yl nce lmtr. Bu zat cahiliye dneminde Hanif dinine inanmt. Bkz. El-sbe, c. 1, 8. 480.) Baka bir rivayete gre sz geen Zeyd b. Amr, Kurey kabilesini, kestikleri hayvanlarla ilgili tutumlar yznden ayplar ve onlara yle derdi; Koyunu Cenab- Allah yaratyor ve gkten yamur yadrarak onun iin otlak yetitiriyor, fakat sonra siz kalkyor, bir koyunu Allah'tan bakas adna kesiyorsunuz Zeyd b. Amr bu szleri ile Kureylilerin bu davranna kar kyor, onu byk bir nankrlk olarak niteliyordu. Ayrca ayette geen: Allah'dan bakas adna kesilen hayvanlar deyimi szel anlam ile: Allah'dan bakas iin kesilen kurbanlar ifade eder. Tpk Bu hayvan unun iin kurban edildi sznde olduu gibi. Eer bu deyimin anlam gerekten byle ise, bu Allah'dan bakasnn kimlii ister dile getirilsin, isterse getirilmemi olsun, byle kesilen bir hayvann eti, srf hristiyann et elde etmek amac ile kestii bir hayvan sa adna diyerek kesmesinden daha kesin ve ar bir haramdr. Nitekim farzedelim ki, biz mslmanlar Allah'a yaklamak amac ile bir kurban kestik. Hi kukusuz, bu kurban srf et elde etmek iin Allah'n adna hayvan kesmemizden daha arndrc ve daha nemli bir harekettir. nk namaz ve kurban gibi Allah'a dnk ibadetler yapmak, girieceimiz her iten nce Allah'n adna snmaktan daha stndr.

Bunun tersine, dua ve kurban yolu ile Allah'a ortak komak (Dua ve kurban, Allah ile birlikte bakasna yneltmek) hi kukusuz, girimek zere olduumuz bir iten nce o bakasnn adna snmaktan daha nemli bir irktir. Buna gre et elde etmek iin hayvan keserken Hz. sa'nn veya Meryem'in adn anmak haram olunca, Hz. sa veya Meryem adna kurban kesmek ncelikle ve haydi haydi haram olur. Bu aklamay gz nnde tutunca; Allah'dan bakasnn ad anlarak kesilen hayvanlar haram sayd halde Allah'dan bakas iin kurban edilen hayvanlar haram saymayan grn zayf ve tutarsz olduu kolayca anlalr. Oysa bizim baz dostlarmz da baka bazlar gibi bu gre kaplmlardr. Halbuki, eer bunun tersi sylenseydi, hi kukusuz daha yerinde ve tutarl olurdu. nk: Allah'dan bakasna tapnmak, (kulluk yapmak / badet etmek) O'ndan bakasn yardmna snmaktan daha koyu bir kfrdr. Buna gre eer Allah'a yaklamak amac ile Allah'dan bakas iin kurban kesilecek olursa, bu kurbann eti haram olur. Her ne kadar bu kurban keserken besmele ekilse bile deimez. Tpk bu mmetin baz mnafklarnn velilere veya yldzlara yaklamak amac ile kurban kesmeleri, buhurdan yakmalar ve bunlara benzer eyler yapmalar gibi. Eer bunlar yapanlar mrted (dinden km) kimseler olursa kestikleri hayvanlar asla mubah olmaz. stelik bu kesimlerde haramla yol aan iki faktr bir araya gelmi olur. Gerek Mekke'de ve gerekse baka yerlerde rastlanan baz cahillerin cinlere kurban kesmeleri de bu kategoriye girer. Nitekim bildirildiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): cinlere kesilen kurbanlarn etlerinin yenmesini yasaklamtr. Ayrca bunun byle olduunu gsteren bir baka delil de daha nce belirttiimiz zere Peygamberimizin putlarn saklanm olduu yerlerde ve kfirlerin bayram enlikleri dzenledikleri alanlarda hayvan kesmeyi yasaklam olmasdr. Bunun yannda Ebu Davud'un bn-i Abbas'a (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bu gereke ile eski araplar arasnda yaygn bir adet olan deve ldrme yarn (muakara) yasaklamtr. Nitekim nl tefsirci Ebu Bekir b. eybe'nin, Ebu Reyhane'ye dayanarak bildirdiine gre, sahabilerden bn-i Abbas'a bu deve ldrme yar hakknda ne dnd sorulmu, o da bu soruyu soranlara: korkarm ki, bu, Allah'dan bakas iin hayvan kesme kapsamna girer diye cevap vermitir. Yine bu konu ile ilgili olarak tefsirci Ebu shak, Carud'a dayanarak yle bir olay anlatyor: Bir gn Rebah oullarndan bn-i Vesil adnda bir air, Ebu Farazdak ile Kfe ehri yaknlarndaki bir su banda iddiaya tututular. ddiaya gre her ikisi yzer deve ldreceklerdi. Her iki tarafn develeri su imek zere su bana gelince iddiaya tutuan taraflar kllarn syrarak develerin dizlerini kesmeye koyuldular. Bunu duyan Kfe halk, develerinin ve katrlarnn srtna atlayarak

olay yerine geldiler, maksatlar kesilen develerin etlerinden pay almakt. O srada Kfe'de olan Hz. Ali (Allah yzn ak eylesin) bu olay renir-renmez Peygamberimizden (salt ve selm zerine olsun) kalan, beyaz renkli bir katrn srtna binerek olay yerine yetiti ve: Ey ahali! Sakn bu develerin etlerini yemeyiniz. nk bu develer Allah'dan bakas iin kesilmilerdir diye seslendi. (bn Kesir bu olay Tefsirinde bn Ebi Hatim'den u senetle kaydediyor: Ahmed b. Yunus, Reb b. Abdullah, Carud b. Abdullah, c. 2, s. 8.) Grld gibi bu ileri gelen sahabiler, Allah'dan baka bir ama iin hayvan kesmeyi Allah'dan bakas iin boazlama olarak yorumlamlardr. Anlalyor ki; bu ayet, sadece Allah'dan bakasnn ad anlarak yaplacak hayvan kesimlerini deil, Allah'dan bakasnn yaknln kazanmak amac ile yaplacak kesimleri de yasak kapsamna almaktadr. Bunun yannda ikinci kuak (tabiin) tefsircileri de dikili talar zerine yaplan hayvan kesimlerini Allah'dan bakas iin yaplm kesim saymlardr. Nitekim bu kuan nl tefsir bilgini olan Mcahid, Dikili talar zsrine kesilen hayvanlar ayetini aklarken yle diyor: Vaktiyle Kabe'nin evresinde, cahiliye dnemi araplarnn uurlarnda kurban kestikleri ve istedikleri zaman daha holarna gidenleri ile deitirdikleri bir takm byk talar vard. (Bkz. Tefsir-i Mcahid, (Abdurrahman El-Sre'ti'nin tahkiki ile s. 185, Taberi Tefsiri, c. 6, s. 48-49.) Yine bu kuan tannm tefsir bilginlerinden biri olan bn-i Ebu eybe bu ayeti aklarken: Bu Allah'dan bakas iin kurban kesmek gibidir derke bir baka nl tefsirci olan Katade: Bunlar cahiliye dnemi araplarnn taptklar ve uurlarna kurban kestikleri bir takm talardr. Allah bunu yasaklamtr demektedir. Tefsirci Ali b. Ebu Talha'ya gre bn-i Abbas, Kur'andaki bu deyimi: Dikilitalar, eski araplarn zerlerinde hayvan ve uurlarnda kurban kestikleri talardr(37) diye aklamtr.(bn Cerir El-Taberi, Tefsir, c. 6, s. 49.) (Ali b. Ebi Talha Salim b. El-Muharik El-Haimi, aslen Cezire'li olup daha sonra Humus'a tanmtr, bn Abbas'tan bizzat hadis dinlememesine ramen ondan hadis nakleder. Doru szl bir ravidir. Nesa ondan hadis almann herhangi bir sakncas yoktur, der. Bir takm hadis tenkitileri, zayf olduunu sylyor. Mslim, bu raviden tek bir hadis almtr. Ebu Davud, Nes ve bn Mace'de ondan hadis alanlardandr. Hicri, 143 ylnda ld. Tehzib El-Tehzib, c. 7, s. 339-341, biy. No: 567; Takrib, c. 2, s. 39, b. 362.) Szlerimizin burasnda bize yle bir soru sorulabilir: smail b. Said, Ahmed bn Hanbel'ye, kfirlerin ilhlarna adadklar kurbanlar eer bir mslman keserse ne lzm geleceini sorduunu ve kendisinden bunun hi bir sakncas olmayaca eklinde cevap aldn bildiriyor. Buna ne dersin? (El-Mun, El-erh El-Kebir, c. 11, s. 36.) (smail b. Said El-alinc, Ebu shak, Abdullah b. Hanbel'den en ok nakilde bulunan taraftarlarndan olup hanbeliler arasnda deeri en yce olan alimlerdendir. Ayrca faziletli bir imam da olan bu tii fkh ve dier slam ilim dallarnda eitli eserler vermi. Hicri 246 ylnda lm. Bkz. Tabakat El-

Hanabile, c. 1, s. 104, 105; biy: 113; El-Lbab F Tehzib El-Ensb, c. 2, s. 176, 177.) Bu soruya verilecek cevabmz udur: Ahmed bn Hanbel bu cevab unun iin veriyor. nk mslman bir kimse sz konusu kurban keserken Allah'n adn anarak keser, onu Allah'dan bakas uruna kesmeye niyetlenmez zerinde Allah'dan bakasnn adn anmaz. Baka bir deyimle hayvan sahibinin niyetinden baka bir niyetle keserek adak sahibinin amacn etkisiz hale getirir. Kesim ileminde asl etkili olan kii hayvan kesen, yani kasaptr. Bu yzden eer bir mslman, kesim iini ehl-i Kitab'dan birine havale eder de o adam mslmann hayvann Allah'dan bakasnn adn anarak keserse bu hayvann eti mubah olmaz. (El-Mun, El-erh El-Kebir, c. 11, s. 36.) te kesim ileminin kendisi balbana bir ibadet olduu iindir ki, bata Hz. Ali (Allah yzn ak etsin) olmak zere bir ok ilim adam -ki bunlarn arasnda iki rivayetten birine gre Hanbel de vardr- hac srasnda ehl-i Kitab'dan birini kurban kesmeye vekil etmeyi mekruh saymlardr. nk kurban kesmek, tpk namaz klmak gibi, bamsz bir beden ibadetidir. Byle olduu iindir ki, bu ibadetin belirli yeri zaman ve baka artlar vardr. Fakat kesilen kurban etlerini datmak byle deildir, o mal bir ibadettir. Bu yzden Harem-i erif de kesilen kurbanlarn etlerine sadece burann halkna datlmasnn gerekli olup olmad hususunda alimler arasnda gr farkll vardr. Bununla birlikte etlerin Harem halkna datlmas gerektii gr daha dorudur. Ama zekt vermek kurban kesmek gibi deildir. O srf mal bir ibadet olduu iin vekilin niyeti yznden etkilenmez. te kfirlerin ve mriklerin bayramlar vesilesi ile kestikleri kurbanlar hakknda syleyeceklerimiz burada sona ermektedir. indekiler Beinci Blm

Yabanclarn Bayramlarnda Oru Tutmak Kfirlerin bayram gnlerinde, sadece tek gnlne oru tutmaya gelince, mesel; eski ranllar tarafndan kutlanan Nevruz ve Mihrican gnlerinde oru tutulup tutulmayaca konusunda alimler

farkl grler ileri srerler. Bu gr ayrlnn temelinde: Acaba o gn oru tutmak m, yoksa bu gne zellik tanmamak iin hi bir deiik tutum taknmamak m zentiden ve mriklere benzeme tehlikesinden daha uzak bir tavrdr? sorusudur. indekiler Beinci Blm

Cumartesi Gnleri Oru Tutmak Bu konuda ilk nce Cumartesi gn oru tutma meselesini ele alalm. Drt byk hadis kaynann (Buhari, Mslim, Tirmiz ve Nesa'nin) sahabilerden Hz. Sema'ya (Allah ondan raz osun) dayanarak bildirdiklerine gre bu konuda Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu konuda yle buyuruyor: Cumartesi gn, farz olan dnda, oru tutmaynz. inizden biri o gn sadece zm kt kabuu veya aa dal bulsa bunlar inesin (Snen El-Tirmizi, c. 3, a. 120, H. No: 744, K. Oru; Snen, Eb Davud, c. 2, s. 805, H. 2421, K. Oru, Bab: Yalnz Cumartesi Gnn Oruca Ayrma; bn Huzeyme, Sahih, c. 3, s. 317 H. 2164; bn Mace, c 1, s. 550, H. 2726, Kitap: Oru, Bab: Cumartesi orucuyla ilgili hadisler; Ahmed, El-Msned, c. 2, s. 739, H. No: 9818; Syut hadisi sahih olarak tanmlyor; Hakim, El-Mstedrek, c. 1, s. 435. Hakim yle diyor: Hadisi tahri etmemesine ramen hadis Buhari'nin rivayet artlarna gre sahihtir. Ancak mezkur hadisi Nes'nin basl Snen El-Sura'snda bulamadm. Belki Snen El-Kbra'snda olabilir.) (Hz. Sema; Busr El-Maziniye'nin kz olan bu nakilci hanmn hem kendisi hem de anne-babas sahabidir. Adnn Behiye veya Nehime olduu da sylenmektedir. Bkz. El-sbe, c. 4, s. 351, 666; Elstab (EI-sabe'nin aklamasyla), c. 4, s. 352; Tehzib El-Tehzib, c. 12, s. 431, 432, biy. No: 2825.) Kaynaklardan Tirmiz bu hadisi Hasen diye nitelerken Nesa, bunu bir de Abdullah b. Buser'e(43) dayanan baka bir kanaldan da nakletmektedir. (Abdullah b. Buser b. Ebi Buser El-Mazin, El-Slemi, adndaki bu ravinin kendisi de babas da sahabidir. Hicr, 88 ylnda am'da 93 (100'de denilmektedir) yanda iken ld. am'da len en son sahabi olduu sylenen bu kiiye Rasillah (selam O'na) yle demi: Bu ocuk bir yzyl

yayacak, bkz. El-sbe, c. 2, s. 218, 282, biy. No: 4564; Tehzib El-Tehzib, c. 5, s. 158, 159; biy. No: 271.) Gerek dostlarmzn ve gerekse dier alimlerin bu mesele hakkndaki grleri farkldr. Mesel Ebu Bekir Esrem yle diyor: Bir defasnda Hanbel'ye, tek bana Cumartesi gn oru tutmak hakkndaki grnn sorulduunu iittim. Hanbel bu soruya yle cevap verdi: Tek bana Cumartesi gnnde oru tutma meselesine gelince bu konuda Hz. Semaya dayandrlan bir hadis vardr. (El-Mun, El-erh El-Kebir, c. 3, s. 98, 99.) Peygamberimiz bu hadiste: Cumartesi gn, farz olan dnda, oru tutmaynz buyuruyor. Yahya b. Said, bu hadisi doru kabul etmemi ve onu bana nakletmekten kanmtr. Kendisi onu Sevr'den iitmiti. Ben ise bu hadisi Ebu Asm'dan iittim. Cumartesi gn oru tutmann sakncasz olduu grn benimseyen Hanbel'nin dayand delil bu konudaki dier hadislerin sz konusu hadise ters oluudur. Bu farkl hadislerden biri Umm-u Seleme'den gelen hadistir. Kendisine: Raslllah'n en ok hangi gnlerde oru tuttuu sorulunca Peygamberimiz elerinden biri olan Umm-u Seleme (Allah ondan raz olsun) bu soruya: Cumartesi ve Pazar gn diye cevap vermitir. (Beyhaki, Snen El-Kbra, c. 4, s. 303; bn Huzeyme, Sahih, c. 3, s. 318, H. No: 2167. El-EI-Bn bu eserin aklamasnda hadisle ilgili u bilgiyi vermektedir: isnad hasen olmasna ramen Ibn Hibban bu hadisin sahihliini onaylyor.; Ahmed, ElMsned, c. 6, s. 324; Hakim, El-Mstedrek, c. 1, s. 436; Hafz bn Hacer, Feth El-Br, c. 4, s. 235.) Ayni nitelikteki bir baka hadis de yine Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) elerinden Cveyriye'ye(46) dayanyor. Hz. Cveyriye, Peygamberimizin bir cuma gn kendisine: Dn oru tuttun mu? diye sorduunu ve kendisinden Hayr cevabn alnca: Peki, yarn oru tutmak istiyor musun? diye sorduunu belirtiyor. Sylemeye lzum yok ki ertesi gn Cumartesi gn idi. ( Buhari, H. No: 1986, K. Oru, bab: Cuma gn orucu; Feth El-Bri, c. 4, s. 232, bn Huzeyme, Sahih, c. 3, s. 316, H. No: 2164. Albn hadisle ilgili der ki, Hadisin isnad salamdr. Ne var, Hafz bn Hacer bu nitelemeye kar karak onu illetli sayar.) (Cveyriye; El-Haris kz Cveyriye b. Ebi Drar b. Habib El-Huz'ye adndaki bu hanm M'minlerin analarndandr. Asl ad Berre idi. Cenab- Peygamberle evlenince adn Cveyriye olarak deitirdi. Beni El-Mustalik sava gn sava esirleri pay edilirken bu hanm Sait b. Kays'n payna dt. Bu zat onunla kitabet anlamas yapt. Belirli bir cret karl zgrle kavutu. Rasulllah akdedilen anlamadaki mebla -deeri- deyip onu kendine ald. Ardndan onunla evlendi. Raslllah'n onunla bu evliliinden doan hsmlk nedeniyle sahabe, Cveyriye'nin kavminden paylarna den esirleri de azad ettiler. Annemiz, edep ve gzel konuma -fesahat-bakmndan faziletli

kadnlardandr. Hicr. 56 ylnda 65 yanda iken Medine'de ld (Allah ondan raz olsun). Bkz. Esed, El-Gabe, c. 5, s. 419, 421; Zerkel, El-lem, c. 2, s. 148.) Bu nitelikteki bir baka hadis de Ebu Hureyre'den (Allah ondan raz olsun) geliyor. Ebu Hureyre bu hadiste: Peygamberimiz srf Cuma gn oru tutmay yasaklam, bu gnn ya bir gn ncesi ile veya bir gn sonras ile birlikte tutulmasn buyurmutur. diyor. (Buhari, H. No: 1985, K. Oru, Bab: Cuma Gn Orucu; Feth El-Bri, c. 4, s. 232. Burada hadis u szlerle kaydedilmi: Sizden birisi Cuma gn oru tutmasn. Ancak ya bir gn ncesi veya bir gn sonrasyla tutsun; Mslim, H. No: 1144, K. Oru, Bab: Cuma Gnn Bir Bana Oru Tutmann Mekruhluu. Mslim'in kaydettii hadisin szleri yle: Biriniz Cuma gn oru tutmasn. Ancak bir gn ncesini veya bir gn sonrasn tutmak kaydyla, tutsun. c. 2, s. 801.) Yine belirtmek gereksizdir ki, bu bir gn sonras Cumartesi gn olur. Bu farkl hadislerin bir dieri: Peygamberimizin aban ayn, tm ile, oru tutarak geirdiini, bildiren hadistir. (Bkz. Feth ElBri, c. 4, s. 213, 214. aban ay orucuyla ilgili gelen bu hadis Buhar'de bulunmakla birlikte ad geen eserde bn Hacer ondan etraflca sz ediyor.) Ayn tmnn kapsamna cumartesi gnleri de girer. Yine Peygamberimizin, Muharrem ayn orula geirmeyi tlediini de biliyoruz. (Mslim'in kaydettii bu hadise baka kaynaklarda yer veriyor; bkz. Mslim, c. 2, s. 821, H. 1163, K. Oru, Bab: Muharrem orucunun fazileti.) Bu tavsiye de bir ka Cumartesi gnn ierir. te yandan yine Peygamberimiz: Kim Ramazan ay orucunu tamamladktan sonra buna evval ayndan alt gn eklerse yln tmn orulu geirmi gibi olur. buyurmutur. (A.g.e., c. 2, s. 822, H. 1164.) evval ayndan eklenecek bu alt gn iinde Cumartesi de bulunabilir. Ayrca O'nun her ayn ak gnlerinde (on ikinci, on nc ve on drdnc gnlerinde) oru tutmay da tlediini biliyoruz ki bu gnlerden bazlarnn da Cumartesiye rastlayabilecei aktr. Bu tip hadisler oktur. (Buhar'de kaydedilen bu hadis hakknda daha geni bilgi iin bkz. Feth El-Bri, c. 3, s. 266, H. No: 1981; Mslim, c. 2, s. 818.) Grld gibi, Ebu Bekir Esrem, Hanbel'nin az nceki szlerini, onun sz konusu Cumartesi orucunu yasaklayc hadisi delil olarak kabul etmeyerek cumartesi gn oru tutulabilecei grn benimsedii eklinde anlyor. nk Hanbel'nin cumartesi orucunun mekruh olduuna delil gsterilen hadisi hatrlattktan sonra, hadis dalndaki hocasnn bu hadisi phe ile karlayarak kendisine nakletmekten kandm belirtiyor ki, bu da onun bu hadisi zayf saydn gsterir. Bu anlayn sonucu olarak Ebu Bekir Esrem'in Peygamberimizden gelen ve Cumartesi gn oru tutulabileceini gsteren ok sayda delili sraladn gryoruz. Bu hadiste yasaklanan eyin tek bana cumartesi gn oru tutmak olduu ileri srlemez. nk bilindii gibi hadisin szleri: Cumartesi gn, farz olan dnda, oru tutmaynz eklindedir. Burada istisna var ve istisna, aslnda geni kapsamlln delilidir. Bu ifade zellii, hadisin her trl cumartesi orucunu iermesini

gerektirir. Yoksa eer sadece tek bana tutulmas kasdedilmi olsayd, bunun kapsamna farz oru girmezdi ki, istisna edilmesi gereksin. nk farz oru srasnda cumartesi gnn tek bana tutmak sz konusu deildir. Demek ki, farz orucun istisna edilmesi dier orularn kapsam iinde dnldn gsterir. Oysa cuma gn orucu byle deildir. nk o gnle ilgili yasan sadece tek bana cuma gn oru tutmakla snrl olduu bellidir. Buna gre bu hadis ya doruluu pheli (az) veya hkm yrrlkten kaldrlm bir hadistir. Bu sylediimiz, Esrem ve Ebu Davud gibi Hanbel'nin yakn arkadalarnn grdr. Ebu Davud, bu hadisin hkmnn yrrrlkten kaldrlm (mensuh) olduu kansndadr. Bildirdiine gre, bir defasnda bn-i ihab'a cumartesi gn oru tutmann hadisle yasaklandn hatrlatnca bn-i ihab'dan O hadis aslszdr cevabn almtr. (Hakim, El-Mstedrek, c. 1, s. 432; Ebu Davud, c. 2, s. 806. Avn El-Ma'bud adl eserde bu hadis hakknda u aklamaya yer verilmi: Bu hadis humus'dir demekle zayf olduu anlatlmak istenmitir. nk hadisi aktaranlarn ikisi de zayftr. Geni bilgi iin bkz. Avn El-Ma'bud ve erh Snen Eb Davud, c. 7, s. 74.) Evzai'de bu hadis hakknda: Ben ondan hi sz etmemeyi tercih etmitim. Fakat daha sonra yayldn grdm demitir. (Bkz. Snen Eb Davud, c. 2, s. 807.) Ebu Davud'a gre de mam- Malik, bu hadisi aslsz sayyor. Sonu olarak, ilim adamlarnn ounluu cumartesi gn oru tutmay mekruh kabul etmiyorlar. Bizim arkadalarmzn ounluuna gelince; onlar Hanbel'nin yukardaki szlerini, -bu hadisi geerli delil olarak kabul edip - sadece cumartesi gn oru tutmakla ilgili olarak yorumluyorlar. nk onlara gre, Hanbel'nin bu konudaki grnn ne olduunu soranlara sz konusu hadisi hatrlatarak cevap vermi olmas onun bu hadisi doru kabul ettiini gsterir. Bu arada Hanbel'nin Yahya'dan bu hadis ile ilgili iittiklerini hatrlatmas, hadis konusunda phe iinde olduunu ortaya koyar. Bu durumda sz edilen arkadalarmz rivayet kanalnn gvenilirliine dayanarak bu hadisi dayanak olarak kabul etmekte ve bunun sonucu olarak tek bana cumartesi gn nafile oru tutmay mekruh saymaktadrlar. Tpk cuma gn ve Recep aynda oru tutmann durumu gibi. Bu arada Hanbel'nin, Msned adl hadis derlemesinde belirttiine gre, yukardaki hadisi rivayet eden Sema (Allah ondan raz olsun) bir cumartesi gn Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) yanna girmi ve kendisini yemek yerken bulmu. Peygamberimiz kendisine: Gel, yemek ye diye teklif edince de Sema: Ben oruluyum karln vermi. Bunun zerine Peygamberimiz kendisine: Dn de orulu mu idin? diye sormu. Sema'dan: hayr cevabn alnca: O halde gel ye (orucunu boz). nk srf cumartesi gn oru tutmann sana ne yarar ve nede zarar vardr. buyurmutur. (Ahmed, Msned, c. 6, s. 368; am'a binti Bser'den Mellifinde dedii gibi hadis zayftr.) Geri bu hadisin rivayet zinciri zayftr, ama anlam dier baz hadisler tarafndan desteklenmektedir. Buna gre Peygamberimizin sz konusu hadisteki Cumartesi gn oru tutmaynz sz farz orular dnda srf o gn oru tutmaya niyetlenmeyiniz anlamndadr.

Baka bir deyimle; cumartesi farz oru tutmaya niyetlenmek mekruh deildir. Fakat srf o gnde nafile oru tutmaya niyetlenmek mekruhtur. Bu mekruhluu ortadan kaldrmak iin cumartesi gn ile birlikte, ya bir nceki veya ertesi gn de orulu geirmek gerekir. Demek ki; cumartesi gn tutulacak olan farz orula ilgili sz konusu olabilecek olan mekruhluu orucun farz oluu tek bana gidermekte bunun iin ayrca baka bir gnn orucunu bu gne eklemek gerekmemektedir. Fakat, tutulacak orucun nafile olmas halinde doacak olan mekruhluk niteliini giderebilmek iin, bu gne ya bir nceki veya bir sonraki gnn orucunu eklemek gerekir. Bu arada, Cumartesi gn oru tutmann niin mekruh olduu meselesi de alimler tarafndan- farkl biimlerde aklanmtr. Mesel bn-i Ukayl'e gre cumartesi gn yahudilerin hafta tatili ve zel i brakma gndr. Orulu olmak, tatil yapmaya elverili bir durum olduu iin cumartesi gn nafile oru tutmak yahudilere zenmeye, onlar taklit etmeye yol aar ona gre pazar gn orucunda byle bir saknca sz konusu deildir. Bizim baz arkadalarmzn grne gre de cumartesi gn ehl-i Kitap tarafndan sayg ile kutlanan haftalk bir bayram gndr. Bu yzden srf o gn nafile oru tutmak, o gne farkl bir sayg gstermek demektir. Bu yzden o gn oru tutmak mekruh saylmtr. Tpk ehl-i Kitab tarafndan sayg ile kutlanan Aure (Muharrem aynn onuncu) gn ile mriklerce kutlu bilinen Recep aynda oru tutmak gibi. Bize gre bu gereke Pazar gn oru tutmay mekruh saymamakla eliiktir. nk o gn de hristiyanlarn haftalk bayramdr. Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) cuma gn iin: Bu gn bizim, yarn yahudilerin ve yarnn erteside hristiyanlarndr. buyurmutur. (Ahmed, ElMsned'inde Ebu Hureyre'den ald bu hadisin szleri yle: Bu gn (cuma) bizim, yarn yahudilerin, yarnn ertesi hristiyanlarndr. c. 2, s. 503, 509, 512, Ahmed, ayn hadisi bir baka konuda u szlerle nakletmi: Kukusuz yce Allah Cuma'y bizden ncekilere de yazd -farz kld.Ancak onda tartmaya dtler. Allah da bizi ona iletti. Bu konuda insanlar bize uyar. Yarn yahudilerin (cumartesi) yarnn ertesi (pazar gn) de hristiyanlarndr. El-Msned, c. 2, s. 491; Mslim, c. 2, s. 585, 586, H. 855, (20) Kitap: Cuma, Bab: Bu mmetin Cuma'ya hidayeti Buhar, H. No: 876, Feth El-Br, c. 2, s. 354.) Ayrca denebilir ki; Madem ki, bu gn onlarn haftalk bayramdr, bu gn orulu geirmek, orusuz geirmekten daha anlaml bir muhalefet (kar kma) biimidir. Nitekim Hanbel'nin Msnedinde ve Nesa'de yer aldna gre bn-i Abbas'n azadl Kreyb'in (Allah her ikisinden de raz olsun) anlatt u olay da bu gr destekler niteliktedir. Kreyb diyor ki: Bir defasnda bn-i Abbas ve daha birka sahabi beni Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) elerinden mm- Seleme'ye gnderdiler. stedikleri ey, Peygamberimizin, en ok hangi gnlerde oru tuttuunu ondan sorup renmemdi. mm- Seleme bana Peygamberimizin, cumartesi ve pazar gnlerini dier gnlerden daha ok orulu geerdiini ve bunun sebebini aklamak iin de: Bu iki gn mriklerin haftalk bayram gnleridir. Byle yapp onlara muhalefet etmek istiyorum diye buyurduunu sylemitir. (Ahmed, Msned, c. 6, s. 324.)

Bu olay, mriklere kar olduumuzu (muhafefetimizi) gstermek iin onlarn haftalk bayram gnlerinde oru tutmann tevik edilen (mustahab) bir davran olduunu belgelemektedir. Bu arada Tirmiz tarafndan nakledilen Hz. Aye'nin (Allah ondan raz olsun) u szleri de bu grn doruluk orann arttrmaktadr. Hz. Aye diyor ki: Peygamberimiz bir ay cumartesi, pazar ve pazartesi, ertesi ayda sal, aramba ve perembe gnleri oru tutard. (Tirmiz, Snen, c. 3, s. 121,122, H. No: 746, K. Oru, Bab: Pazartesi ve Perembe Gnleri Orucuyla lgili Hadisler.) Geri bu iki hadis, tek bana cumartesi gn oru tutmay mekruh sayanlarn ve gereke olarak da mriklerin o gn tatil yaptklarn ve oru tutmann da tatil yapmaya elverili bir davran olma tehlikesini tayacan syleyenlerin grleri ile elimez. nk byle dnenlere gre eer Cumartesi gn ile birlikte pazar gn de oru tutulacak olursa, hem cumartesi gnn tek bana brakmann douraca mekruhluk ortadan kalkar ve hem de mriklerin haftalk bayram gnn orula geirerek onlara muhalefet etme amac gereklemi olur. indekiler Beinci Blm

Nevruz Gnleri Oru Tutmak Nevruz, Mihrican ve benzeri gibi mrik bayramlarna gelince cumartesi gn oru tutmay mekruh saymayan arkadalarmz ve dierleri belki bu gnlerde de oru tutmay mekruh grmezler, hatta belki de mriklere ters dmek olur diye bu gnlerde oru tutmay mstahab sayabilirler. Fakat arkadalarmzn ou bu gnlerde oru tutmay mekruh saymlardr. Olu Abdullah'n rivayet ettiine gre Hanbel, Hz. Enes ile Hasan- Basr'nin Nevruz ve Mihrican gnlerinde oru tutmann mekruh olduunu sylediklerini belirtmitir. Acaba bu rivayet, Hanbel'nin bu konudaki kendi grn de belirtici midir? Arkadalarmzn bu meseledeki grleri, belirler ile belirlemez klar arasnda deimektedir. Mekruhluk kknn taraftarlar u gerekeye dayanrlar. Bu iki gn (Nevruz ile Mihrican) kfirler tarafndan saylp kutlanan gnlerdir. Baka gnler deil de zellikle bu gnlerde oru tutmak, onlarn o gnlere gstermi olduklar saygy onaylamaktr. Bu yzden tpk cumartesi gn gibi bu iki gnde

oru tutmak da mekruhtur. Bazlar da diyor ki; Nevruz ve Mihrican gibi acem takvimine dayanan, arap takvimi ile belirlenmemi olan gnlerde oru tutmak mekruhtur. Fakat bu mekruhluk yukardaki iki hadisde cumartesi ve pazar gnleri iin sz konusu ettii mekruhluktan farkl niteliktedir. nk, eer bu tip acem veya eski arap gnlerinde oru tutmak istenirse bu tutum, sz konusu gnlerin tekrar hortlayp yeniden saygnlk kazanmalarna ve yeniden eski prestijlerini elde etmelerine yol aabilir. Oysa cumartesi ve pazar gnleri iin byle bir tehlike sz konusu deildir. nk bu iki gn, mslman takviminin gnleridir. Bana gre mriklerin acem veya eski arap takvimine gre belirlenen bayram gnlerinde oru tutmak mekruh, buna karlk onlarn arap-slm takvimine gre hesap edilen bayram gnlerinde -muhalefet amac ile- oru tutmak mstehab olur. indekiler Beinci Blm

Altnc Blm Bid'atlar

Bid'atlara Bak Amz Bid'atn Gzeli Olur mu? Cemaatle Teravih Namaz Klmak Bayram Ezan Regaip Kandili badetler iin Muayyen Gnler Belirleme Orular ve Gnler Bidatlarn Sakncalar Bayramlar ve Anma Gnleri Gadiri Humm Olay ve Mevlid Konusu yi Davran Hasl Edinilir? Ameller ve Hkmleri Yas Tutma Recep Ay Orucu aban Ay Orucu Nafileler ve Cemaat Nafile badetler

Ziyaretler Konusu Kutsal Saylan Yerler Putlar ve Putlara Tapanlar Aslsz Ziyaret Yerleri NDEKLER

Bid'atlara Bak Amz Bu kategoriye giren ktlkler arasnda slm'da yeri olmayan, sonradan ortaya karlm dier btn bayram ve kutlama trenleri de yer alr. Bunlarn hepsi mekruh olan ktlklerdir (mnkerattr). - Kimi harama yakn anlamda mekruhken, - kimindeki kerahet oran bu derece fazla deildir. Sebebine gelince, bilindii gibi ehl-i Kitab ile acemlerin bayramlar u iki gereke ile yasaklanmtr: 1 - Bu bayramlara katlmak, kfirlere benzemek, onlara zenmek anlamna gelir. 2 - Bu bayramlar slmda yeri olmayan birer bid'attr. Buna gre slmda yeri olmamasna ramen sonradan ortaya atlan btn bayram ve kutlama trenleri, kfirlere zenme nitelii tamasalar bile, bu iki bakmdan ktdrler. Birinci sebep; bu bayram ve anma trenleri bidat ve sonradan uydurulmu gelenekler kapsamna girerler. yle olunca da, Mslim'in Cabir'den (Allah ondan raz olsun) naklettii u hadisin uyar ve yasaklama alan iinde yer alrlar. Cabir diyor ki: Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir minberden bize hitap ederken gzleri kzard, sesinin tonu ykseldi ve fkesi kabard. Sanki akam-sabah saldracak bir dman ordusunun zerimize gelmekte olduunu haber veriyor gibi iaret parma ile orta parman birletirerek: Benim Peygamber olarak gnderilmemin tarihi ile Kyametin kopmas bu ikisi kadar biribirine yakndr dedikten sonra szlerine yle devam etti: mdi, szlerin en hayrls (dorusu) Allah'n Kitab (Kur'an) ve hidayetlerin en hayrls Muhammedin rehberliidir. (en hayrl yolu gsteren Rasulnn snnetidir). En kt (erli) eyler de

sonradan uydurulup ortaya karlan (bidat olan) eylerdir. Her bidat (slmda yeri olmayan uydurma) birer dalalettir. (sapklktr). (Mslim, c. 3, s. 592, H. No: 867, K. Cuma, Bab: Namaz ve Hutbeyi Ksa Tutma; Hadisin kalan ksm yledir: Ben her inanana kendinden daha ndeyim.) Nesa'nin rivayetine gre hadisin sonu: ve her sapklk (dalalet) atetedir (cehennemdedir). eklindedir. (Hadisi Nesa'nin Snen ElSura'snn basl nshasnda bulamadm. Ancak Snen El-Kbra'da yer almas muhtemeldir.) Bu konuda Buhari'ye gre Hz. Aye'nin (Allah ondan raz olsun) rivayet ettii hadiste de Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Kim bizim tutumuza uymayan bir i yaparsa, yapt i tarafmzdan reddedilmitir. (Mslim, c. 3, s. 1343,1344, H. No: 1718, (18), K. Kazalar, Bab: Aslsz (batl) Hkmlerin Bozulmas ve Bid'atlarn Reddi.) Ayn hadisin Buhar ile Mslim'in ortaklaa yer verdikleri farkl bir rivayetine gre szleri yledir: Kim bizim bu dinimizde yeri olmayan yeni bir ey ortaya atarsa, ortaya att ey tarafmzdan reddedilmitir. (Buhari, c. 5, s. 301, Feth El-Bri den, H. No: 2697, K. Sulh Bab: Zorla Bir Sulh (bar) zerine Anlaldnda Bar, Reddedilmitir; Mslim, H. No: 1818 (15) Ayn konuda hadis kaynaklarnn rbaz b. Sariye'ye(5) (Allah ondan raz olsun) rivayet ettikleri bir hadise gre de Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Benden sonra yaayacak olanlarnz birok ihtilflar greceklerdir. Buna gre sakn benim ve benden sonraki raid halifelerimin snnetinden (yolundan) ayrlmaynz. Buna smsk sarlnz ve az dilerinizle yapnz. Sonradan ortaya atlacak olan eylerden kesinlikle uzak durunuz. nk her bidat bir sapklktr. (Snen Eb Davud, c. 5, s. 13, H. No: 4607, K. Snnet Bab, Snnetin Gereklilii; Tirmizi, Snen, H. No: 2676, K. lim, Bab: Snneti Alma ile ilgili Hadisler. Tirmizi hadisi hasen sahih olarak tanmlamaktadr; bn Mace, c. 1, s. 15,16, H. 42. Mukaddime, Bab: Raid Halifelerin Yoluna Uyma; Ahmed, c. 4, s. 126, 127. Hakim Hadisi Mstedrek'inde birden ok kanalla naklediyor. Birisinde yle diyor rnein: Bu hadis illetsiz, sahihtir.) ( rbaz b. Sariye; Sahab'nin ulularndan olan bu zatn asl ad El-rbad b. Sariye El-Slemi; Knyesi: Ebu Nceyh'tir. lk mslman olan sahabilerden olup fkhdr. Kendilerini (binek salayp) bindirmen iin sana geldikleri zaman... (Tevbe: 92) ayeti hakknda inenler arasnda bu zat da vard. Hicr 75 ylnda ld. Bkz. El-sabe, c. 2, s. 473; biy. No: 5501.) Bu hem snnet (Peygamberimizin sz ve uygulamalar) hem icma- mmet (slm bilginlerinin ortak gr) ve stelik hem Allah'n Kitab Kur'an tarafndan belirlenip vurgulanan temel bir kuraldr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Yoksa onlarn Allah'n izin vermemi olduu eyleri din adna ortaya atan ortaklar m var? (ura: 21) Buna gre kim Allah tarafndan ortaya konmam olan bir eyi Allah'a yaklatrc bir davran diye tavsiye eder veya sz ve hareketi ile byle bir davran bakalarna empoze etmeye kalkrsa Allah'n izin vermemi olduu eyleri din adna ortaya atm olur ve byle bir kimsenin peinden

giden kimse de szn ettiimiz uydurmacy Allah'a ortak saym, baka bir deyimle bu uydurmacya Allah'n izin vermemi olduu eyleri din adna ortaya koyma yetkisi tanm olur. Yalnz bu konuda u da dorudur. Byle bir kimse din alannda farkl bir ey ortaya atarken yorum yetkisine dayanabilir ve bu sayede gnahkr olmaktan kurtulabilir. Bunun iin sz konusu kimsenin yanlgy affettirdii gibi gerei aratrma gayretine sevap yazdran anlamda gerek bir ilm aratrmac (mctehid) olmas gerekir. Fakat byle bir aratrcnn eer geree aykr bir gr ortaya attna inanlyorsa ileri srd yeni gre uymak caiz deildir. Her ne kadar byle bir gr ileri sren veya ileyen kimse mkfatl ve mazur grlse bile. imdi Cenab- Allah'n (c.c.) u buyruunu okuyalm: Onlar; hahamlarn, rahiblerini Allahtan baka rabler edindiler. Meryem olu say da (rab edindiler)... Oysa tek ilaha ibadet etmekle emrolunmulard. Ondan baka ibadete layk ilah yoktur. O, onlarn ortak kotuklarndan ycedir. (Tevbe:31) Bu ayetle ilgili olarak sahabilerden Adiy b. Hatem Peygamberimize: Ya Raslullah, onlar (yahudi ve hristiyanlar) hahamlarna ve rahiplerine tapm deildiler ki deyince Raslullah'dan aynen u cevab ald: Evet, onlara tapmamlard, ama hahamlarla rahipler haramlar hell saydlar, onlar da onlara itaat ettiler. Yine onlar hellleri haram saydlar, onlar da kendilerine itaat ettiler. Buna gre kim dinde Allah'n izni ile badamayan yeni bir hell, haram, mstehab veya farz ileri srer de biri ona itaat ederse, bu itaat eden kimse bu ayetteki knamadan payn alr. Tpk sz konusu aslsz emir ve yasaklar ortaya koyan kimsenin ayn knamadan pay alaca gibi. Bunun yannda emir ile yasa ortaya koyan kimsenin iyi niyetli ve yeterli bir gerek aratrc olmas durumunda, hem bu taraflarn her ikisi balanabilir ve hem de gerei aratran taraf bu gayreti yznden sevap kazanabilir. O zaman da temel gereke varln srdrmekle birlikte gerekli artlar eksik olduu veya engellendii iin ayetteki knamadan uzak kalr. Bu arada gerei bildii halde ona uymayan veya yeterli derecede aratrmad iin ona ulaamayan yahut ahsi arzu ve vurdumduymazlk gibi sebepler yznden onu aratrmaktan kanan kimselerin de ayetteki knama da paylar vardr. Ayrca bir de meseleye u adan bakalm. Cenab- Allah (c.c.) mriklerde u iki tutumu ayplam, knamtr: 1 - Mrikler, Allah'n haklarnda hi bir delil indirmemi olduu eyleri O'na ortak saymlar. 2 - Yine mrikler Allah'n haram klmam olduu (yasaklamad) eyleri yasak saymlar. Mslim'in, Iyaz b. Hmar'a dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Kutsi bir hadiste bu gerei yle belirtiyor: Ulu Allah buyuruyor ki: Ben kullarma dengeli (hanif) bir yol sundum. Fakat eytan kendilerini ayartarak benim hell kldklarm onlara haram saydrm ve haklarnda hi bir delil indirmemi olduum eyleri de bana ortak saydrmtr. (Mslim, c. 4, 2197, H. 2865, Kitap: Cennet, Bab: Kendileriyle cennetin tannd nitelikler.)

Nitekim Cenab- Allah (c.c.) Kur'anda da yle buyuruyor: irk koanlar diyecekler ki: ayet Allah dileseydi, biz ve babalarmz irk komazdk ve hibireyi de haram klmazdk. Onlardan ncekiler de bizim iddetli azabmz tadncaya kadar, ite byle yalanlamlard. De ki: Yannzda bize karabileceiniz bir ilim var m? Siz ancak zanna tabi oluyorsunuz ve siz sadece tahminde bulunuyorsunuz. (Enam: 148) Demek oluyor ki, mrikler hem Allah'a ortak komular ve hem de O'nun haram klmad eyleri haram saymlardr. irk (ortak koma) kavram; Allah'n izin vermemi olduu her trl tapnma (kulluk yapma / ibadet etme) eylemini (fiilini) kapsar. Bilindii gibi mrikler yapm olduklar tapnma (kulluk yapma / ibadet etme) eylemlerinin ya vacip veya mstehab olduunu ve bunlar yapmann yapmamaktan daha hayrl olduunu sanrlar. Ayrca kimi mrikler, kendilerini Allah'a yaklatrma arac olsunlar diye Allah'dan baka baz eylere (putlara) taparlarken, bazlar da ahs kanaatlerine gre Allah'a ibadet etme fonksiyonunu yerine getiren uydurma bir din icad etmilerdir. Tpk hristiyanlarn uydurduklar eitli tapnma (kulluk yapma / ibadet etme) eylemleri / fiilleri gibi. Szn ksas; yeryz halknn sapkl u iki sakat tutumun birinden kaynaklanr. 1 - Ya Allah tarafndan ortaya konmam szde (uydurma) bir din benimsemek; 2 - veya Allah'n haram klmad eyleri haram saymak. Bu yzdendir ki, aralarnda Ahmed bn Hanbel'nin de bulunduu btn mezhep imamlar, mezheblerini u temel ilkeye dayandrmlardr: nsanlarn tm davranlar; - din olarak benimsenen veya ahirette ve hem ahiret hem de dnyada yararl olan ibadet nitelikli hareketlerle; - dnya hayat alannda yarar salayan adet nitelikli hareketlerden meydana gelir. badetler konusunda gz nnde tutulmas gereken temel ilke; Allah tarafndan ortaya konmam olan hi bir unsuru bu kategoriye katmamak; Adetlerle ilgili temel ilke de; Allah tarafndan yasaklanmam hi bir adeti yasak saymaya kalkmamaktr. te szn ettiimiz slmn znden kaynaklanmayan anma gnleri ve trenler, inaallah ilerde ayrntl biimde aklayacamz zere, srf sonradan uydurulmu szde (uydurma) bir dinin unsuru olma nitelii tadklar iin yasaklanmlardr. Bilmek gerekir ki, vurguladmz temel kural; yani; her hangi bir eyin bidat (sonradan uydurulup ortaya atlm) oluunu o eyin mekruh oluunun yeterli delili saymamz kural genel karakterli ve ok anlaml bir kuraldr.

Bu kural tam olarak anlatabilmek iin onunla elien anlay aka ortaya koyup cevaplandrmak gerekir. Bunun iin sze yle girmek gerekir. Baz kimseler; Bidatler gzel (hasene) ve irkin (kabiha) olmak zere ikiye ayrlr derler. Byle derken de bazan Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) teravih namaznn cemaatle kln ile ilgili olarak: Bu ne gzel bidattir eklindeki szn delil gsterirler. Kimi zaman da Peygamber Efendimizden (salt ve selm zerine olsun) sonra ortaya kan ve cma-i mmet yada Kyaslama metodu ile mekruh saylmam, hatta gzel kabul edilmi olan baz davran ve szleri gereke olarak ileri srerler. Kimi zaman da bu iki gerekeye halk arasnda yaygn adet ve gelenekleri ilmin denetiminden karma yada salkl biimde ilmin llerine vurmama tutumu eklenir ve bu tutum, baz bidatlerin gzelliinin delili olarak kullanlr. Bu i, ya insann teden beri uygulad yada alt bir davran, o konuda dier mslmanlarn ne dndklerini arama zahmetine katlanmakszn icma- mmet gerei sayarak veya allm terk etmeyi tuhaf yada ters grmek suretiyle meydana kar. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.) u ayette bize anlatt gibi: Onlara -Allah'n indirdii prensiplere ve Rasuln sylediklerine geliniz- dendii zaman -bize atalarmzdan kalan adet ve gelenekler yeter- derler. Ya atalar birey bilmeyen ve hidayet bulmam kimseler iseler? (Maide:104) Gerekten baz ilim dallarnda uzmanlam veya baz ibadet biimleri ile sivrilmi kimi kimselerin, dinin temel ilkeleri ile badamayan szde gerekelere smsk sarlarak bunlar ahs tutumlarnn yanlmaz delilleri diye gsterdikleri, ok grlm bir eydir. indekiler Altnc Blm

Bid'atn Gzeli Olur mu? Sylemek istediimiz udur:

Bidatlerin kt eyler olduunu belirten deliller ile baz bidatlerin gzel olabileceklerini bildiren deliller, biribirleri ile eliiktirler, badaamazlar. Bu gzellii ileri srlen bidatler, ister sahici (sahih) eriat delileri, ister kimi cahiller tarafndan dayanak olarak kabul edilen baz ahslarn akl yrtmeleri ve isterse bir ksm yorumcularn ahs grleri olsunlar. Ayrca bu meselede kar gr savunanlar iki kategoriye ayrlabilirler: Birinci kategoridekiler yle dnebilirler: Baz bidatlerin gzel ve bazlarnn irkin olduu kabul edildii takdirde, irkin bidatler eriat koyucusunun (Allah'n ve Peygamberin) aka yasaklad yeniliklerdir. Buna karlk eriat koyucusunun hakknda hi bir ey demedii bidatler irkin olmadklar gibi, belki de gzel bidatlerdir. Gerekten byle syleyenlere sk sk rastlyoruz. kinci kategoriye girenler de; u veya bu bakmdan yararl olduklarn ileri srerek irkin bidatlere gzel diyenlerdir. Hangi kategoriden olurlarsa olsunlar bu kar fikir taraftarlar hep birlikte Her bidatin sapklk / dalalet olmadn savunurlar. Bu kar grn taraftarlarna syleyeceimiz ilk sz, vereceimiz ilk cevap udur: Gerek en kt (erli) eyler (slmn znde yeri olmad halde) sonradan ortaya karlan (bidat olan) eylerdir, her bidat dalalettir. (sapklktr) ve her sapkln varaca yer cehennemdir. (atedir.) sz ve gerekse slm adna yenilikler ortaya atmaktan sakndran daha bir ok szler kesinlikle Peygamberimiz tarafndan sylenmi szlerdir. Buna gre hi kimse bu szlerin bidatleri knayan niteliklerini gz ard edemez. Bu hadislerin delil olma niteliklerini tartma konusu yapmak kr krne bir inatlktr. Bu arada kar grn ieriine (muhtevasna) da u cevaplardan birini veririz. Ya deriz ki: Gzel olduu sabit olan davran bidatlerden saylmaz. Byle olunca (btn bidatlerin sapklk olduu biimindeki) genel kural, istisnasz ve zel durumsuz olmu olur. Ya da yle deriz: Gzel olduu sabit olan davran, sz geen genel hkmden ayrlm zel bir durumdur. Bu takdirde genel hkm, zel durumsuz ve istisnasz olarak geerliliini korumu olur. Baka bir cevabmz da yle olabilir: Gzel olduu sabit olan davran, sz edilen genel kuraldan ayr tutulmu, zel bir durumdur. Buna gre baz bidatlerin sz edilen genel nitelikli kuraldan ayr tutulmu, zel durumlar olduuna inanan kimse, bu ayr durumda olmaya ve zel durumda, saylmaya elverili olan bir delil gstermek zorundadr. Bylece sz edilen hem z ve hem de sz bakmndan genel kuraln yasaklayc niteliine ramen bu yasak kapsamnn dnda kalan bir istisna meydana kabilsin. Fakat szn ettiimiz ayrc (istisna edici) delil, belge ve akl yrtme rn olarak Kur'an, snnet ve icmaa-i mmet kaynakl olmaldr. Baka bir deyimle baz beldelerin adetleri, kimi alimlerin veya belirli bir halk kesiminin grleri gibi mesnetler Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) szne denk dayanaklar deildirler ki, ona kar karlabilsinler. Szn ettiimiz snnete aykr adetlerin ounun icma-i mmet'e dayandn, nk mmetin itirazna uramayp onayn aldklarna inanan kimse, bu inancnda hataldr. nk gerek dn, gerek

bu gn ve gerekse her zaman snnete aykr hareketlerin tmnden uzak durmaya aran kimseler var olmu ve var olacaktr. Bir ya da bir ka slm beldesinin uygulamasna dayanlarak icma-i mmet kurumunun olutuunu ileri srmek caiz deilken, baz mslman guruplarn uygulamalar nasl olur da byle delil niteliinde grlebilir? slm alimlerinin ounluu, mam- Malik zamannda Medine alimlerinin davran tarzlar ile gr birliklerini esas almadklar, bu gurubun bilgi/ilim ve iman alanlarndaki tartlmaz yetkinliine ramen, snneti onlarn tutumuna kar bir delil olarak kabul edebilmelerine kar; alim bir mminin ounlukla sradan halk tarafndan veya kkl bir bilgiye sahip olmayan yar cahiller tarafndan ynlendirilen, danmaya elverili ve yetkili saylmalar dnlemeyecek olan baz guruplarn uygulamalar nasl mesned (dayanak) edinebilir? Byk ounluu itibar ile Allah'a ve Raslullah'a yeterli bir imana bile sahip olmad dnlebilecek olan bu halk ynlarna, sosyal adetlerin drts ile veya iyi niyetli yorumlara dayanarak baz faziletli ahsiyetler de katlm olabilirler. Hatta orijinal ilm aratrmalar ile mctehid seviyesine ykselmi kimi imam ve sddklarn da bu ynlarn paralelinde grlmesi mmkndr. Gerek byle bir delil ileri srme metodu karsnda taknacamz tavr ve gerekse buna vereceimiz cevap bellidir. Syleyeceimiz sz, bu metodun ilim adamlarna yarar bir yol olmaddr. Oysa cahilliin yaygnl yznden bu tip metodlara ou halk ynlarnn hatta baz ilim ve din adamlarnn dayandklar grlyor. Dahas baz ilim ve din adamlar bu isbat ve metodunu ayr ve bamsz bir er'i delil olarak kabul ettikleri grlyor. Oysa Allah (c.c.) biliyor ki, bir kimsenin byle ispatlama tarzn sylemesi veya onu bilmesi, bamsz bir er'i delil oluturmaz. Bu ispatlama tarz, dayanaklarn Allah'dan (c.c.) ve Raslullah'dan almayan, bu itibarla ilim ve din adamlarnn dnda kalan kimselerin dayanak olarak setikleri mesnedlerden biridir. Halbuki er'i delil, eriata kar olan iddia ve satamalar savmak iin kullanlan delildir. Buna gre vlecek tartma metodu; szlerin ve davranlarn dayana olan delil ve belgeleri ortaya koyarak yaplacak olan fikir mcadelesidir. Yoksa dayanak olma nitelii tamayan sz ve davranlar, dayanak olarak ileri srmek, ilim, tartma, konuma ve eylemle (amelle) ilgili bir eit mnafklktr. Ayrca Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Her bid'at dalalettir. (sapklktr) szn sadece zellikle yasaklanm bidatlere yormak, bu szle srf bu tip bidatlerin kastedildiini ileri srmek caiz deildir. Byle dnrsek bu hadisi anlamsz saym oluruz. nk; her hangi bir kfr, her hangi bir fasklk veya baka bir gnah yasaklannca bu yasaklamadan anlarz ki, ortada mubah saylm bir haram vardr. Bu haram bidat olabilecei gibi yle olmayabilir de. imdi eer ister peygamberimiz zamannda ilenmi olsun, ister yle olmasn dinde zel hkmle yasaklananlar dnda mnker (ktlk) yoksa ve ister bid'at olsun, ister olmasn srf yasaklanan eyler mnker (ktlk) ise bidat n hi bir nemi, hi bir zel etkinlii kalmaz. Yani ne varl bir davrann kt olduunu ve ne de yokluu bir hareketin gzel olduunu gstermez. Byle olunca da Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun): Her bid'at dalalettir. (sapklktr) sz: Her adet bir sapklktr veya:

Gerek araplarn ve gerekse acemlerin (arap olmayanlarn) her gelenei sapklktr. gibi bir sz olur ve anlam da: Bu adet ve gelenekler iinde yasaklananlar sapklktr eklinde olur. Bu da normal yorum snrlarn aan bir belge tahrifi ve saptrmas olur ki, balcalar unlar olan bir takm zararl gelimelere ve ykmlara yol aar. 1 - Sz konusu zararlarn ilki, bu hadise kar olan gvenin zayflamasdr. nk, ayr ve zel bir delil ile yasakland bilinen bir davranla ilgili hkm, bu hadisin ieriinden olmayan sz konusu yasakla bilinmi olur. O zaman da bu hadisin hi bir anlam kalmam olur. Oysa Peygamberimiz bu szleri byk bir kalabala seslenirken ve genel karakterli bir konuma iinde sylemitir. 2 - Byle olunca bid'at terimi, z ve sz bakmndan hi bir etkisi olmayan ii bo bir kelimeye dnr. Bu takdirde de bu sz veya kavrama dayanarak hkm vermek, dier etkisiz kavramlara dayanmakta olduu gibi, aslnda dayanaksz bir yargya varmak olur. 3 - Bir ey sylerken byle bir terim kullanmak, eer bu terimle baka bir kavram kasdediliyorsa -ki konumuz bakmndan bu baka kavram yasaklanm belirli davrantr- belirtilmesi gereken bir anlam belirtmekten kanmak ve grnd gibi anlalmamas gereken bir sz sylemek olur. nk bid'at ile zel hkml yasak arasnda genellik ve zellik, belirlilik ilikisi vardr. Yani her bid'at hakknda zel bir yasaklayc hkm yoktur. Bunun yannda, her hakknda zel yasaklayc hkm bulunan davran da bid'at deildir. Byle olunca her hangi bir terimi sylerken aslnda baka bir terimi kasdetmek, sadece aldatmaca amac gden konumaclara yaraabilecek katksz bir lf cambazldr. Tpk kara derken at ve at derken kara demek istemek gibi. 4 - Byle bir yorumun yolaaca bir baka saknca da udur. Eer Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) Her bid'at dalalettir. (sapklktr) ve Sonradan ortaya atlm eylerden uzak durunuz szleri ile zel hkmlerle yasaklanm ktlkleri kasdettiini dnecek olursak, o zaman Raslllah'n bu hadisle neyi anlatmak istediini tm ile hi kimse tarafndan bilinmeyen ve ancak sekin alimler tarafndan ksmen bilinebilen bir davran biiminin (zel hkml yasaklar) kavranmasna havale etmi olmas gerekir ki, bu olabilecek bir ey deildir. 5 - Eer Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) bu szleri ile sadece zel hkmle yasaklanm davranlar kasdedilecek olursa bu szlerin kapsamlarn ok kk bir ksm gz nne alnm olur ki bu kk ksm da zel hkml yasaklar olur. nk eer zellikle yasaklanan belirli bidatler ile haklarnda zel yasak bulunmayan bidatler, biribiri ile karlatrlacak olursa, hakknda zel yasak bulunmayan bidatlerin kesin bir ounluk oluturduu grlr. Oysa genel karakterli bir szle, bu szn kapsamnn ok kk ksmn veya bir ka ender muhtevay kasdetmek caiz deildir. Gerek bu saydmz sakatlklar ve gerekse burada szn etmediimiz daha bir ok sakncalar kesinlikle bu yorumun yanl olduunu ve sz konusu hadisi bu anlama getirmenin caiz olmamasn gerektirir. Hadise byle anlam veren kimsenin, giritii yoruma gereke oluturacak bir delile dayanp dayanmam olmas nemli deildir. nk byle bir manlandrma yapan kimsenin, yorumuna gereke sayd delili aklamadan daha nce sz konusu hadisin istedii anlam vermeye elverili olduunu aklamas gerekir. Oysa saydmz sebepler, elimizdeki hadisten byle bir anlam karabilmeyi engeller niteliktedirler. Buraya kadar sylediklerimiz, kar grn birinci kategorisine girenlerine verdiimiz cevaptr. kinci kategorideki kar grllere vereceimiz cevap da udur:

Farzedelim ki, gerekten bidatler gzel ve irkin olmak zere ikiye ayrlr. Fakat bunun byle olmas, bu hadisin bidatlerin genel olarak irkin olduunu belirtmesine engel deildir. Olsa olsa u sylenebilir: Gzel olduu ispatlanan belirli bir bidat, genel kavramdan istisna edilmi, ayr tutulmu saylr. Yoksa temel kural, her bid'atn sapklk olduudur. Aka anlalmaldr ki, bu cevap: falanca davran bid'attr, ama ayn zamanda gzeldir. eklindeki itirazlara, ya sz konusu hareketin aslnda bid'at olmadn veya eer bid'at ise genel bid'at kavramndan ayr tutulmu bir istisna olduunu belirterek karlk veriyor ve bylece szmzn konusu olan hadisin delil olma niteliini salama alm oluyoruz. Tabii ki, bu cevap gzel olduu kesinlikle belirlenmi bid'at nitelikli davranlar iin sz konusudur. Yoksa gzel olduklar sanld halde, gzellikleri ispatlanamayan veya gzel olduklar sylenebilecei gibi irkin olduklar da ileri srlebilecek olan davranlara gelince, onlarla ilgili itirazlara az nceki cevapla karlk verilemez. Onlara yle cevap verilebilir: Eer sz konusu davrann gzel olduu ispatlanrsa o zaman nmzde iki ihtimal var: Bu davran ya bid'at deildir veya genel bidat kavramndan ayr tutulmu bir istisnadr. Buna karlk eer sz konusu davrann gzel olduu ispatlanamam ise; o davran, genel bidat kavramnn kapsam iinde grlr. Bu konudaki itirazlara bu iki cevabn ya biri veya br ile karlk verilebilecei grlnce, aka belli olur ki, szmzn konusu olan hadisin delil olma nitelii geerlidir, bu itirazlar yznden reddedilemez. unu da tekrar vurgulayalm ki, Peygamberimiz Her bid'at dalalettir. (sapklktr) eklindeki bu genel-geer cmlesini, onu genellik niteliinden soyutlayarak Her bid'at dalalet (sapklk) deildir eklinde tersine dndrmek, normal bir yorumlama abasndan ok, Peygamber Efendimize kar kmaktr ki, buna hi kimsenin ne yetkisi ve nede hakk olmamaldr. Bunun yerine bid'at olduklar ileri srlen ve ayn zamanda gzel olduklar kesin olarak belirlenen davranlar hakknda yle denebilir: Sz konusu belirli hareket bid'at deildir ve buna gre yukardaki hadisin kapsamna girmez veya hadisin kapsamna girer, ama u u zel delil yznden genel kavramdan ayrlm bir istisnadr. Hemen unu belirtelim ki; byle durumlarda yukardaki ilk cevap daha yerindedir. Anlattmz ikinci cevap ise sz gtrr, zerinde tartlabilir. nk; Peygamberimizin sznde, bariz bir genellik ve kapsamllk amac vardr, bu niteliinden saptrlamaz. indekiler Altnc Blm

 Cemaatle Teravih Namaz Klmak Teravih namazna gelince o bir bidat deil, tersine Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) hem szne ve hem de uygulamasna dayanan bir snnettir. nk bilindii gibi Peygamberimiz bu konuda yle buyuruyor: Allah size Ramazanda oru tutmay farz kld ben de size Ramazan gecelerini ibadetle geirmeyi snnet kldm. (Hadisi Ahmed Msned'inde kaydediyor: bkz. Feth EI-Rabbni, c. 9, s. 244; bn Mace, c. 1, s. 421, H. No: 1328, Kitap namaz klma, Bab: Ramazan aynn ibadetle geirme konusunda gelen hadisler. bn Huzeyme, Sahih, c. 3, s. 335, H. No: 2201, Bab: 235, Kitap: Oru. Bu hadisin ravi zincirinde ad geen El-Nadr b. eyban, zayftr. Bkz. Feth El-Rabbani, c. 9, s. 244. Bu konuyla ilgili bn Huzeyme diyor ki: Allah'n kitab ve Raslllah'n snneti bu szlerle kaydedilen hadisin anlamn dorulamaktadr. Ancak bu ravi zinciriyle deil. Zira ben korkuyorum ki, bu isnad bir yanlgdan ibarettir. Ebu Seleme'nin babasndan bir ey dinlemediinden de ayrca endie ediyorum, iyi biliyorum ki bu haberi Ebi Seleme'den El-Nadr b. eybn'den bakas nakletmemitir. c. 3, s. 335; bn Huzeyme'nin Sahih'inden.) Teravih namazn cemaatle klmak da bid'at deil, tersine o da snnettir. nk Peygamberimiz bir ka Ramazann ilk iki hatta ilk gecesi ile son on gecesinde cemaate teravih namaz kldrm ve hadis kaynaklarnn bildirdiine gre sahabilerin bu iten sklmaya balamalar zerine: Her hangi biriniz bu namaz imamn arkasnda kld takdirde namaz bitirince defterine btn geceyi ibadetle geirmi gibi sevap yazlr. buyurmutur. (Bkz. Tirmizi, Snen, c. 3, s. 169, H. No: 806, K. Oru, Bab: Ramazan Ayn badetle Geirme Konusunda Gelen Hadisler. Tirmiz hadisi hasen, sahih olarak nitelendirmektedir; bn Mace, Snen, H. No: 1327, K. Namaz klma ve onunla ilgili snnetler, bn Huzeyme, Sahih, c. 3, s. 337, 338, H. 2206. K Oru, Bab: 240.) Nitekim, mam- Ahmed ve daha bakalar bu hadise dayanarak Teravih namazn cemaatle klmann, tek bana klmaktan daha ok sevap kazandrc olduunu belirtmilerdir. nk Peygamberimizin bu szleri, Ramazan gecelerini imamn arkasnda namaz klarak ihya etmeyi tevik eder niteliktedir. Fakat bu tevik O'nun tarafndan mutlak anlamda snnet olmayacak biimde vurgulanmtr. Bu yzden Onun zamannda sahabiler cemaatle teravih namaz klyorlar, o da bu davran sessizce onaylyordu. Bilindii gibi Peygamberimizin herhangi bir hareketi sessizce onaylamas, snnetin bir eididir. Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) bu konu ile ilgili Bu ne gzel bid'attar szne gelince; eer biz onun szne dayanarak tartmasz bir meselede hkm verecek olsak bu sz delil kabul edenlerin ou, Hz. mer'in sz delil nitelii tamaz diyerek bize kar karlard. yle olunca nasl oluyor da onun Peygamberimizin hadisine ters den szn delil gsterebiliyorlar?

Oysa ki, Hz. mer'in szlerinin delil nitelii tadna inananlar, bu szlerin hadisle atmalar halinde bu niteliklerini yitireceklerini belirtiyorlar. Demek ki, her iki farkl gre gre de Hz. mer'in szne dayanarak hadise kar klamaz. Fakat iki eliik rivayetten birine gre Hz. mer'in ve Hz. Ebu Bekir'in hadisle atmayan szlerine dayanarak hadisin genel ifadesi snrlandrlabilir. Bu sz delil olarak kullanmak isteyenler bu imkndan yararlanarak sz konusu bid'atn gzel olduu sonucuna varabilirler. Ama bu szden bunun dnda bir sonu karamazlar. unu da belirtmek gerekir ki; Bu szn nemli yn, Hz. mer'in burada cemaatle Teravih namaz klmay gzel grmekle birlikte bid'at olarak adlandrm olmasdr. Oysa bu adlandrma terimin eriat anlamnda deil, szlk (lgat) anlamndadr. Bilindii gibi bid'at szlk (lgat) anlam ile gemi bir rnee dayanmakszn yaplan btn yeni hareketleri ifade ettii halde, er'i anlam ile hakknda er'i delil bulunmayan davran demektir. Buna gre, Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) her hangi bir sz, vefatndan sonra bir iin mstahab veya vacip olacan belirtirse veya Hz. Ebu Bekir tarafndan yaynlanan zekt genelgesi rneinde olduu gibi, her hangi bir hareket iin delil tekil eder de, bu hareket ancak O'nun vefatndan sonra ilenirse, sz konusu hareket terimin szlk anlam ile bidat diye adlandrlabilir. nk ilk defa uygulanan bir yeniliktir. Nitekim, Peygamberimizin getirdii dinin kendisi bile bu anlamda bid'at ve sonradan ortaya atlm bir ey diye adlandrlabilmitir. Bilindii gibi Kurey mriklerinin elileri o zamann Habe mparatoru Necai ile yaptklar grmede mparatorun lkesine snan gmen sahabiler hakknda: Bu adamlar atalarnn dininden kmlar ve mparatorun dinine de girmemilerdir. Onlar hi kimsenin bilmedii yeni bir din ortaya atmlardr. demilerdi. (bn Kesir, a.g.e, c. 2, s. 18.) (Necai: Habe imparatorlarna verilen addr. Nitekim Fars krallarna Kisra, Rum krallarna da Kayser denilmektedir. Habe kral Necai'nin buradaki ad, Ashame b. Bahr'dr. Dzgn kiilik sahibi -salih-, akll, zeki, bilgin ve adil bir zatt. Cenab- Peygamber O'nun kiiliinin dzgn olduuna, ld zaman bizzat tanklk etmi. Habeistana gen mslmanlar korumu onlara iyiliklerde bulunmu ve Kurey ikencelerini onlardan uzaklatrmt. Hicretten dokuz yl nce ld sylenmektedir. Bkz. bn Kesir, El-Siyer, c. 2, s. 29, 30.) Fakat, Kur'anda ve snnette delili olan sz konusu hareket, eriat anlam ile bid'at olmaz, sadece szlk anlam ile byle adlandrlabilir. Demek oluyor ki bid'at teriminin szlk anlam, onun eriatteki anlamndan daha genel, daha geni kapsamldr. Ksacas, Peygamberimizin Her bid'at dalalettir. (sapklktr) sz btn yenilikleri, btn ilk uygulamalar kapsamaz. nk slm dininin bizzat kendisi, hatta dier peygamberlerin getirmi olduklar hak dinlerin her biri, birer yenilik birer ilk eylem dirler.

Peygamberimizin bu sz ile kasdettii ey, gerek Kur'an ve gerekse kendisi tarafndan meruluu onaylanmam olan yeni davranlardr. Tekrar sz cemaatle Teravih namaz klma meselesine getirecek olursak, bu namaz Peygamberimiz zamannda teker teker de klnm, cemaatle de klnmtr. Peygamberimiz ilk gecelerinde teravih namaznn cemaatle klnd bir Ramazan aynn, nc veya drdnc gecesinde yine cemaatle Teravih klmak amac ile mescidde toplanan sahabilere yle buyurmutu: Size Teravih namaz kldrmaya kmaymn sebebi, bu iin zerinize farz olmasndan duyduum endiedir. Bu namaz evlerinizde klnz. nk insann farzlar dndaki en faziletli namaz evinde klaca namazdr. (Buhari, c. 13, s. 264, H. No: 7290, K. 'tisam, bab: ok soru sormann uygunsuzluu ve malayaninin mkellefiyeti; Feth El-Bari, c. 4, s. 250, 251, H. 2012, K. Teravih namaz, Bab: Ramazan' ibadetle geirmenin fazileti, Feth El-Bari, K. Cuma, bab: 29, H. No: 924; Mslim, c. 5, s. 182, N. No: 761, K. Yolcunun namaz ve onu ksaltmas, Bab: Ramazan' ibadetle geirmeye tevik. Ahmed, c. 5, s. 182.) Grld gibi Peygamberimiz, o gece Teravih namaz kldrmaya kmayna bu namazn farz olmasndan endie duymasn gereke olarak gstermitir. Aka anlalyor ki, O'nun namaz kldrmaya kmasn salayan sebep geerliini korumaktadr ve eer bu namazn farz olmasndan ekinmemi olsa o gece de ne geip sahabilere Teravih kldracaktr. Daha sonra Hz. mer (Allah ondan raz olsun) dneminde mslmanlar, mescidi kandillerle aydnlatarak bir imamn arkasnda topluca Teravih namaz klmaya balaynca bu uygulama daha nceki tatbikatlarndan farkl olduu iin bidat diye adlandrlmtr. nk terimin szlk anlam, bu isimlendirmeye elverilidir. Yoksa bu uygulama eriat anlam ile bid'at deildir. Sebebine gelince; snnet onu salih amel kapsamna alm, fakat sadece farz olur endiesi ile devam ettirmemitir. Peygamberimizin vefat ile farz olma endiesi ortadan kalkt iin bu uygulamann tazelenmesinin nnde hi bir engel kalmamtr. Kur'an- Kerim'in bir araya getirilmesi olay da tpk byledir. Kur'an'n Peygamberimizin hayatnda bir araya getirilmesini engelleyen faktr, henz vahyin inmekte olmas, buna bal olarak Cenab- Allah'n diledii ayet ve hkmleri deitirmesi ihtimalinin var olmas idi. Bu ihtimale ramen eer, Kur'an'n btn ayetleri bir mushafta toplansayd, sk sk deitirilmesi zor veya imknsz olurdu. Fakat Peygamberimizin lm ile Kuran son eklini alp Allah'n eriat kesin hatlaryla belli hale gelince, artk hem Kur'an ayetlerinin azalp oalma ihtimali ve hem de seri hkmlerin deimesi imkn ortadan kalkmt. O zaman mslmanlar, Peygamberimizin bu konudaki snnetini uygulamaya giritiler. nk artk bu snneti ertelemeyi gerektirecek hi bir sebep kalmamt. Yani Kur'an ayetlerini bir araya getirme olay her ne kadar szlk (lgat) anlam ile bid'at olarak adlandrlabilire de aslnda Peygamberimizin bir snnetidir. Bunlara benzer bir baka uygulama da Hayber yahudileri, Necran yresi hristiyanlar ve daha bir ka gayr-i mslim gurubun Hz. mer (Allah ondan raz olsun) tarafndan Arap yarmadasndan srlmesi olaydr. Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) lmnden nceki son hastal srasnda:

Yahudi ve hristiyanlar Arap yarmadasndan karnz diyerek bu yolda direktif vermiti. (Mslim'in Sahih'inde bu hadis u szlerle yer almaktadr: Yahudilerle hristiyanlar Arap yarmadasndan mutlaka karacam; yle ki (orada) Mslmandan baka kimseyi brakmayacam. Bkz. Mslim, H. No: 1767, K. Cihad ve siyer, bab: Hristiyan ve yahudilerin Arap yarmadasndan karlmalar ile ilgili gelen hadisler; Tirmizi, H. No: 1607, Kitap, Siyer, bab: Yahudi ve hristiyanlarn Arap yarmadasndan karlmalar ile ilgili hadisler. Tirmizi hadisi hasen ve sahih olarak niteliyor. Ebu Davud, H. No, 3030, K. Hara, bab, Hristiyan ve yahudilerin Arap yarmadasndan karlmalar; Ahmed, Msned, c. 3, s. 345, Dierleri gibi Ahmed'de hadisi Ubeyde b. Cerrah'tan naklediyor. Ravi yle diyor Peygamberin en son syledii sz u oldu: Hicaz ve Necran'l yahudileri Arap Yarmadasndan karnz. El-Msned, c. 1, s. 196.) Ebu Bekir hazretleri (salt ve selm zerine olsun) halifelii dneminde gerek mrtedler (dinden dnenler) ile savamak zorunda kald ve gerekse ran ve Bizans cephelerinde mcadeleye tutumak durumunda kald iin Peygamberimizin bu direktifini yerine getirmeye frsat bulamamt. Yine ran ve Bizans cephelerindeki savalar yznden, Hz. mer (Allah ondan raz olsun) halifeliin ilk dneminde bu ie el atamamt. Fakat eline frsat geer gemez hemen Peygamberimizin bu vasiyetini yerine getirdi. te bu uygulamaya da szlk anlam ile bid'at ad verilebilmiti. Nitekim yahudiler: Sen bizi nasl yurdumuzdan karabilirsin? Oysa Ebul Kasm (Peygamber) bize topraklarmzda yaama izni vermiti. diyerek Hz. mer'in bu uygulamasna kar kmlard. (Bunun benzeri bir haberi Kasm b. Sellam -Ebu Ubeyd- Muaviye Ame, Salim b. Ebi El-Ca'd, kanalyla Kitab El-Emval adl eserinde nakletmektedir. Kitab El-Emval, s. 98.) Hatta daha sonra Hz. Ali (Allah yzn ak etsin) halife olunca, kendisine ba vurarak, eski yurtlarna dnmelerine izin vermesini, bu yolda kendilerine resmi bir yaz vermesini istediler. Fakat Hz. mer'in sz konusu uygulamas, sonradan yaplm ve Peygamberimizin ilk davrannn tersine olmasna ramen aslnda yine Raslllah'n direktifi gerei olduu iin Hz. Ali, yahudilerin isteklerini reddetmiti. Bunlara benzer bir baka meselede Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) u hadisinden kaynaklanmtr: Karlksz ba niteliinde olmalar art ile devlet, adamlarnn verecekleri hediyeleri alabilirsiniz. Fakat eer bu hediyeler dininizden taviz koparmak amac tarsa bu balar almaynz. (Ebu Davud, Snen, H. No: 2958, K. Hara ve mare, bab: Zamann sonunda hediye almann uygunsuzluu -keraheti- Burada hadis u szlerle nakledilmi: ey halk, karlksz hediye almalar kouluyla Kurey'lilerin verdikleri hediyeleri kabul ediniz. Ancak Kurey size verdikleri mlk ile sizi dininizden kendilerine meylettirecekler olurlarsa verdikleri hediyeleri kabul etmeyiniz. Benzer bir baka hadisi Taberani, Mucem-El-Kebir, adl eserinde naklediyor: H. No:, 4239, c. 4, s. 251. Hadisi inceleyenler onun zayf olduunu sylyorlar. Ebu Davud'a gre hadisin senedi de bilinmemektedir. Buhar, El-Kebir; Syt, El-Cami El-Sar, H. No: 3893, c. 1, s. 600.) Saadet andan (Asr- Saadetten) sonraki dnemlerde yle gnler olmu ki, hkmdarlar slmn zne aykr konularda da olsa kendilerini destekleyenlere devlet hazinesinden balar datmaya ynelmilerdir. te byle durumlarda baz kimseler, Peygamberimizin bu hadisinde beliren snnetine uyarak bylesine hkmdarlarn kt niyetli balarn reddettiler. Geri hkmdarlardan gelen hediyeleri reddetmek, yeni ortaya atlm bir tutumdu, ama bu balar datan hkmdarlarn

yeni tutumlarna karlk olmak zere Peygamberimizin bu ileriye dnk direktifi uyarnca isabetle ortaya konmutu. Bu kategoriye giren bir baka olay da udur: Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) sahabilerden Uhban b. Seyfi'ye(20) bir kl hediye etmi ve kendisine yle buyurmutu: Bu klla mriklere kar sava. Fakat mslmanlarn birbirlerine kar savaa tututuklarn grnce onu krver. (Ahmed, El-Msned, c. 6, s. 393; bn Hacer, El-sabe, c. 1, s. 138. Hadisin senedi Ahmed'e gre salamdr. Ancak kssada: Onunla mriklerle sava sz yok.) (Uhban b. Seyfi; Byk sahabilerden olan bu zatn asl ad Uhban b. Sayfiye El-Gfri, knyesi Ebu Mslim'dir. Basra'da yaamtr. Bkz. Esed El-abe, c. 1, s. 138.) Nitekim Uhban b. Seyf de sonradan mslmanlar arasnda kargaalklar ve savalar ktn grnce Raslllah'n elinden alm olduu klc krverdi. Onun bu davran sonradan ortaya km ve bu bakmdan szlk anlam ile bid'at nitelikli bir davrant. Sebebine gelince Peygamberimiz zamannda mslmanlarn kllarn krdklar hi grlmemiti. Fakat bununla birlikte Peygamberimizin emrine, dolaysyle snnetine uygun bir davrant. Ebu Bekir'in (Allah ondan raz olsun) halifeliinin ilk yllarnda zekt vermek istemeyenlerle savamas da byledir. nk her ne kadar Peygamberimiz, srf zekt vermedi diye hi kimseye kar sava amad ise de bir hadisinde yle buyurmutu: nsanlar Allah'dan baka ibadete layk ilh olmadna ve Muhammed'in, O'nun Rasl olduuna ahadet edinceye -Kelime-i ahadet getirinceye- kadar onlarla savamak bana emredildi. Bunu yapnca bu szn kendilerine ykledii sorumluluun gerekleri dnda, onlarn canlar ve mallar benim iin dokunulmaz olur. Onlar hesaba ekecek olan Allah'dr. (Mslim, man kitab, bab: 9, H. No: 21,24; Mslim'in kaydnda Ve enne Muhammeden Resulllah yerine Ve bana, benim getirdiime inanncaya kadar, bunu yaptklarnda... ifadesi gemektedir; Ahmed, El-Msned, c. 2, s. 384; Ebu Hreyre'den.) Zekt vermek, l ilhe illallah (Allah'dan baka ibadete layk ilh yoktur) demi olmann getirdii sorumluluklardan biri olduu iin zekt vermeyi reddeden bir kimsenin srf bu sz sylemi olmas, dokunulmazlk elde etmesi iin yeterli saylmamtr. Nitekim Peygamberimiz baka bir sahih hadisinde: Onlar Allah'dan baka ibadete layk ilah olmadna ve Muhammed'in, O'nun Rasl olduuna ahadet edinceye, namaz klp zekt verinceye kadar... diye buyurarak, bu yetersizlii aka belgelemitir. Aslnda bu konu genitir. (Buhari, man kitab, bab: 17, H. No: 25; Feth El-Bari, c. 1, s. 75; Mslim, K. man, bab: 8, H. No: 22, c. 1, s. 53.)

Dorusunu Allah bilir ama bizim anladmza gre bu konuda bal kalnmas gereken temel kural udur: nsanlar sadece yararl olduklarna inandklar eyleri, yenilik olarak ortaya atarlar. Herhangi bir

yeniliin zararl olduunu dnseler onu ortaya atmazlar. nk bylesine ters bir tutuma ne akl ve ne de din ynnden gereke bulunamaz. imdi, eer mslmanlar bir eyi yararl grrler ise, bu eye ihtiya hissettiren sebebe baklr. Eer bu ihtiya hissettiren sebep, Peygamberimizden (salt ve selm zerine olsun) sonra ortaya km yeni bir ey olur da Peygamberimiz kesin bir yasaklama belirtmeden o eyi yapmam ise byle bir durumda sz konusu ihtiya duyulan yenilik ortaya konup uygulanabilir. Peygamber Efendimiz zamannda da ihtiya haline geldii halde eitli engeller yznden ortaya atlmayan ve Peygamberimizin lmnden sonra nleyici engelleri ortadan kalkan yararl yenilikler hakknda da ayn kural geerlidir. Fakat ihtiya nitelii kazandracak bir sebebi olmayan veya kullarn baz gnahlar sebebi ile ihtiya haline geldii ileri srlen yeniliklere gelince, bunlar ortaya karp benimsemek caiz deildir. unu hi unutmamak gerekirki, gerektirici sebebi Peygamberimiz zamannda da var olan bir davran eer buna ramen o zaman ilenmemi ise her ne kadar bize gre yararl ise de aslnda yararl deildir. Buna karlk gerektirici sebebi (gerekesi) Peygamberimizden sonra -Allah'n emrine kar gelmek sz konusu olmakszn- ortaya kan yenilikler yararl olabilirler. Bu konuda fkh bilginleri iki yol benimsemilerdir: 1 - Bu yollardan birine gre, eer hakknda yasaklayc bir delil yoksa sz konusu yenilik benimsenip uygulanabilir. Bu gr, kamu yarar (Mesalih-i Mrsele) ilkesinin geerliliine inananlarn grdr. 2 - Bu yollardan ikincisine gre sz konusu yenilik, hakknda emir olmadka ortaya atlp benimsenemez. Bu gr Kamu yarar (Mesalih-i Mrsele) ilkesine dayanarak ahkm karmann doru olamayacan dnenlerin grdr ve kendi iinde iki trldr: Bu grn bir ksm taraftarlar eriat koyucunun (Peygamberimizin) ya szne, ya davranna veya sessiz onayna (ikrarna) dayanmayan bir hkmn ortaya konamayacan savunurken, dier bir blm sz konusu hkmn eriat koyucunun ak veya dolayl szne dayanlarak ortaya konabileceini sylemektedirler. Birinci ksmdakiler Kyas metodunu kabul etmeyenler, ikinci kategoridekiler ise bu metodun geerliliine inananlardr. Gerektirici sebebi (gerekesi) -eer yararl olsa- Peygamberimiz zamannda da varolduu halde O'nun tarafndan uygulamaya konmayan yeniliklere gelince; Peygamberimizden sonra bu tr yenilikleri ortaya koyup benimsemek Allah'n dininde deiiklik yapmak demek olur. Bu trl deiiklikleri dine sokanlar dini deitirmeyi ama edinen hkmdar, bilgin ve kullar ile itihadnda (ilm aratrmasnda) yanlgya den aratrmaclardr. Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) vaktiyle bu kaygy u szlerle dile getirmitir: Sizin hakknzda en korktuum eyler alimlerin yanlgya dmesi, mnafklarn Kur'an tartma dayana olarak kullanmalar ve halk saptran hkmdarlar (imamlar) dr. (Bunun benzerini Hakim, Muaz b. Cebelden (Allah ondan raz olsun) nakletmitir: El-Mstedrek, c. 4, s. 420; El-Beav, erh El-Snne, c. 1, s. 317, mer b. Hattab'dan (Allah ondan raz olsun) bn Mflih, Adab El-eri'a adl eserinde Yezid b. Ebi Ziyad, Mcahid, bn mer'den merfu olarak yle nakletmi: mmetimin bana gelecek eyden ok korkuyorum: Alimlerin alalmas -zilleti- bir; Mnafklarn Kur'an tartma arac olarak kullanmalar, iki; ve, dnya ve nefsinize nem vermeniz. Ardndan eser sahibi u aklamay ekliyor: Yezid, zayf olmasna zayftr ama, metruk deildir. c.

2, s. 52: Ayrca hadisin bakaca salam tanklar da bulunmaktadr.) indekiler Altnc Blm

Bayram Ezan Sz konusu yeniliklerin rnei, Ramazan ve Kurban bayramlar namazlar iin ezan okumaktr. Bu adet baz devlet adamlar tarafndan ortaya atldnda mslmanlar bid'at olduu gerekesi ile bu uygulamaya kar ktlar. Eer bu uygulamann bid'at oluu onun mekruh olduuna delil olmasayd, bu adetin: Ey mminler, Allah' ok ok annz (Ahzab: 41) ve nsanlar Allah'a arandan daha gzel szls kim olabilir? (Fussilet: 41) ayetlerinin kapsamna girdii sylenebilecei gibi cuma namaz iin ezan okunmas hkm ile de kyas lanabilirdi. (25) nk bayram namazlarnda ezan okumann yararl olacan isbatlamaya almak, koyu bir bid'atn yararlln kantlamaya almaktan ok daha gerekeli ve yerinde bir abadr. Hatta: leri srlen gerekelere ve her hangi bir nleyici engelin yokluuna ramen, Peygamberimizin bu adeti uygulamamas (yani bayram namazlarnda ezan okutmamas) nasl snnet ise bu adeti uygulamakda bir baka snnettir. denebilir. Geri ilk bakta byle dnmenin yerinde olduu sanlabilir, ama cuma namazlarnda ezan okumay emrettiine, buna karlk bayram namazlarn ezan ve Kamet'siz kldna gre snnet olan uygulama bayram namazlarnda ezan okumamaktr. Buna gre, bu snnete hi kimse bir ey eklemeye yetkili deildir. Dahas, bu snnete farkl bir uygulama eklemek namaz vakitlerine, rektlerin saysna veya Hacc'n rknlerine eklemeler, arttrmalar yapmak gibidir. Baka bir deyimle eer bir kimse, le namaznn farzn (drt rekt yerine) be rekt olarak klmak istese de Bu yapacam ey fazladan iyi bir amel olmaktr diye davrann hakl gstermeye alsa, bunu yapmaya yetkili deildir. Tpk bunun gibi eer bir kimse Kabe ve Arafat da gibi mukaddes yerler dnda baka yerler belirleyip oralarda Hacc amac ile ibadet ve zikir etmeye kalkacak olsa bu yaptm ey iyi nitelikli bir bid'attr (Bid'at-i Hasene) diyerek byle bir ey yapmaya yetkili deildir. Tersine byle bir kimseye Her bid'at bir dalalettir. (sapklktr) diye karlk veririz.

Biz byle bir davran hakknda, zel bir yasaklayc hkmn varolduundan veya onun yol aaca kargaa ve ykmlardan (mefsedet'ten) nce onun dalalet (sapklk) olduunu bilir ve syleriz. Vermi olduumuz bu misal Peygamber Efendimiz zamannda gerektirici sebebi (gerekesi) var olan ve -eer yararl olsa- nleyici hi bir engeli bulunmayan yeniliklerin rneidir. Byle bir yenilii ortaya atan kimsenin gsterecei btn gerekeler ve varln iddia edecei btn yararlar, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) zamannda da var olduu halde Peygamberimiz bu ii yapmad. O halde O'nun bu yapmay (terki) btn genellemelerden ve btn kyaslardan nde gelen zel bir snnettir. nsanlarn kusurlar veya kt niyetleri yznden ihtiya haline gelen bid'atlere rnek Ramazan ve Kurban bayramlarnn hutbelerini bayram namaznn nne almaktr. Baz devlet adamlar ilk defa byle bir uygulamay balatnca mslmanlar bidat olduu gerekesi ile buna kar ktlar. Bu uygulamay getirenlerin, cemaatn imdilerde bayram namazndan sonra hutbeyi dinlemeden daldn, oysa Peygamberimiz zamannda hutbeyi dinlemeden dalmam olduklarn savunma olarak sylyorlar. Bu bid'at hakl gibi gsterebilmek iin kendilerini byle savunanlara yle demek gerekir; Bunun byle olmasnn sebebi senin kusurun, hatta kt niyetindir. nk Peygamberimiz o gnn cemaatine yararl olmak, kendilerine gerekleri anlatmak ve doru yolu bulmalarn salamak amac ile hutbe verirdi. Fakat sen, saltanatn ayakta tutmak amac ile hutbe veriyorsun, bu konumalarda onlara hi bir yararl eyi retmiyorsun. Srf senden kaynaklanan bu senin z kabahatin sana yeni bir gnah ortaya atma (bid'at karma) yetkisi vermez. Burada senin yapacan ey, Allah'a tevbe etmek ve Peygamberin snnetine uymaktr. O zaman durum dzelir. Eer yine de dzelmez ise Allah sana cemaatn yaptn deil, kendi yaptklarn soracaktr. Akladmz bu iki ilkeyi iyi kavrayan kimsenin bid'at nitelikli yeniliklerle ilgili phelerinin ou zmlenmi olur. nk Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) konu ile ilgili bir baka hadisinde u enteresan tesbitte bulunuyor: Bir toplumun ortaya kard her yeni bid'at, bu bid'at kadar bir snneti kendilerinden alp gtrr. Ben bu geree, bu kitabn daha nceki sayfalarnda iaret ederek eriatin kalbin besini olduunu, bid'at nitelikli yeniliklerle beslenen kalblerde snnetlerin fazileti iin yer kalamayacan ve bylesine kalblerin bozuk besinlerle beslenen bir canl vcudu gibi olacan belirtmitim. Mesel; ou devlet adamlarnn caiz olmayacak oranda ar vergiler almalar, ilenen sulara kar lsz biimde ar cezalar vermeleri, srf onlarn iyilii emredip ktlkten alkoyma ilkesini amacndan saptrm olmalarndan ileri gelir. Yoksa onlar caiz olduu oranda vergi alp, bu vergileri caiz olan yerlerde kullansalar ve bu ileri yaparken kendi iktidarlarn perinlemeyi deil de Allah'n dinini yrrle koymay dnseler, bunlar yannda eriatn koyduu yaptrmlar zengin-fakir, yakn-uzak herkese eitlikle uygulasalar, zendirme ve yldrmalarnda Allah'n buyurduu adaleti gzetseler, tpk Peygamberimizden sonra baa geen Raid halifeler (Hulefa-yi Raidin) ile Emevi hkmdarlarndan mer b. Abdlzz ve baz adil devlet adamlar gibi, ne ar vergiler toplamaya ne zalimce cezalar vermeye ve ne de gvenliklerini salamak iin kle ve uaklardan olumu silhl birlikler kullanmaya muhta olurlard. Tpk bunun gibi; eer ilim adamlar srf Allah'n kitab olan Kur'an'a sarlp orada yer alan ve bizzat Allah'n gsterdii delillerden ibaret olan aklamalar derinlemesine kavrasalar ve Allah'n kullarna peygamber gndermesinin hikmeti olan snnete her admda bal kalsalar, bu iki kaynakta btn insanln bilgilerini kapsayacak genilikte, her alanla ilgili bilgi bulacaklar ve kazanacaklar bu

zengin bilgi hazinesi sayesinde halk arasnda hakl ile haksz birbirinden isabetle ayrma imknn elde ederek aadaki ayette bu mmetin zellii olarak belirtilen rnek alma (ahid olma) niteliine sahip olacaklard. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Bylece siz br insanlara ve Peygamber de size rnek olsun diye sizi bu ikisi arasnda yer alan bir mmet kldk. (Bakara: 143) Bylece bu alimler, Kelmclarn dini destekleyici olduklarn sandklar, bidatlar tarafndan dzlp ortaya atlm yanltc delilleri ile kyas metodunu savunanlarn dinin ayrntl hkmlerini tamamlayc nitelikte grdkleri artc grlere lzum grmezlerdi. Deliller iinde isabetli olanlarla grler arasnda doru olanlarn mutlaka Allah'n kitab (Kur'an) ile Peygamberimizin snnetinde dayana vardr. Bunu anlayan anlar ve bu anlaytan yoksun kalan yoksun kalr. Sradan halkn durumu da yle. Onlar da Allah'n eriatnda belirledii sz ve hareketlerin zahiri ile batnn kavrayarak ibadet etmi olsalar ve Allah'n Peygamberimize gnderdii gzel szlerle iyi amellerin tadna varm olsalar; Bu sayede nefislerin ihtiraslarndan ylesine arnrlar, yle yce olgunluk derecelerine ererler ve yle byk manev baarlar elde ederler ki, bylece insan, Kur'an dinlemekten alkoyan bid'at nitelikli mzikli cokulara, baz kimseler tarafndan ibadetlere katlm eitli zikir ve virdlere ve eriata ball zayf kimi adamlarn ortaya attklar ilve ibadetlere hi ihtiyalar olmazd. Geri bu yenilik ve eklemeleri ortaya atan ou sradan kimseler, bilginler ve hatta devlet adamlar, ortaya srdkleri bu bid'atlerden tr ictihad gerekesi ile mazur saylabilirler. Bizim amacmz doru delilin hangisi olduunu tanmaktr. Bu doru delilden uzak den her hangi bir kimse ahs itihadndan dolay mazur saylabilir. Hatta bu kimse ok titiz bir takva adam da olabilir. nk syledii her szn doru olmas ve yapt her davrann snnet olmas titiz bir takva adam (sddk) olmann artlarndan deildir. Yoksa adam Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) dzeyine karlm olur. Neyse, bu konu hayli genitir. Bidatlerin eitleri, hkmleri ve nitelikleri hakknda sylenmesi gereken szlere, aslnda bu kitabn tm sayfalar yetmez. Bizim bu aklamay yapmaktaki amacmz, yukarda geen sahih hadise kar yaplm itirazlarn zihinlerde uyandrabilecei kukular gidermek ve bidatleri knayan er'i belgelerin, pratikte rehber edinilmesi gerektiini belirtmektedir. Daha nce szn ettiimiz sonradan ortaya karlm bayram ve anma gnlerinin ikinci knanma gerekesi, bu anma gnleri ile trenlerin ierdikleri din yozlama ve ykmdr. Bilmek gerekir bu tr bid'atlerin yol atklar yozlama ve ykmn, herkes bir yana, ounluk bile farkna varamamaktadr. zellikle bu bidatler meru ibadetler ile ayni cinsten olunca sz konusu ykm kavramak daha da zorlamaktadr. Sadece akl banda sekinler bu ykmlarn bir ksmn fark edebilmektedirler. Bu konuda halka den tek grev, Kur'an'a ve snnete titizlikle uymaktr. Eer bu meselenin yararl ve zararl ynlerini kavrayamyorlarsa, imdi burada bu iin yol aaca baz ykmlar vurguluyoruz:

indekiler Altnc Blm

Regaip Kandili Bu ykmlardan biri, belirli bir gnde ilenmesi benimsenen byle bir aslsz amel, beraberinde o amele bal belirli bir inan ve gr tarz da getirmektedir. Mesel Recep aynn ilk cuma gn oru tutmak ve o gece cahiller arasnda Regaib Namaz ad verilen bir namaz klma adetini ele alalm. Bu sonradan karlm adeti benimseyip uygulayan kimsenin kafasnda mutlaka u inan ve kanaatler yer edecektir: Sz konusu cuma gn oru tutmak, szgelimi bir nceki veya bir sonraki cuma gn oru tutmaktan daha kuvvetli ve ncelikli bir mstahabdr. O cumann gecesi de br cuma gecelerinden daha stn olduu gibi o gece klnacak olan nafile namaz zel olarak br cuma geceleri klnacak nafile namazlardan ve genel olarak dier btn gecelerde klnacak olan nafilelerden daha faziletli ve daha ok sevap kazandrcdr. nk eer adamn zihnine byle bir inan yerlemeseydi bu gne ve geceye zellik tanma istei iinde uyanmazd. nk sebepsiz yere tercih, olacak ey deildir. eriat byle hkmlerde bu banty (manay) onaylam ve onun etkili olduunu belirtmitir. Bu bant, etkili uygunluk (munasebet-i messire) nitelii tayan illetlerdendir. Aklarsak, birarada olma faktr ile birlikte bunun uygunluk nitelii, yakn uygunluk kavramn ileri sren fkh alimlerine gre bizi hkmn illetine gtrr. Bu grte olan fkhlar, gerek bizim arkadalarmz arasnda ve gerekse baka mezheplerde oktur. Fakat sadece etkililik faktrne dayananlar, uygunluk nitelii ile yetinmeyerek, illet olan vasfn elimizdekine benzer hkmde etkili olduuna dair er'i delil ararlar. Bu gr savunanlarda gerek arkadalarmz arasnda ve gerekse baka kesimlerde oktur. Bu iki gurup, nass'a dayal bir hkmde etkili olan bir bantnn benzer bir hkmde de etkili olduunu grnce o banty nass'a dayal hkmn illeti kabul ederler. Bu konuda yine hem bizim baz arkadalarmz tarafndan ve hem de bakalar tarafndan savunulan bir nc gr daha vardr. Bu gre gre nass'a (Kur'an'a ve hadise) dayal bir hkme, sadece eriat tarafndan illet olduu belirlenen vasflar illet saylabilir ve benzeri hkmlerin o vasfla illetlenmi olmas ile yetinilmez. Bu nc gre dayal olarak ortaya kan farkl mezhepleri yle zetleyebiliriz:

Bizler eriat koyucunun bir hkm ortaya koyup delilini de belirttiini grdmz zaman-mesel eriat koyucu kedi, pis deildir. nk o evlerimizde, sizin aranzda dolaan hayvanlardandr dedii zaman- buradan belirtilen illet'e -uygunluk yn bilinsin, bilinmesin-nass'la belirtilen veya iaret yolu ile belirlenen illet denir ve her gre gre bunun gerei ile amel edilir. Fakat Buna Kyas denir mi, denmez mi? meselesinde bu guruplar arasnda gr farkll vardr. Bu hkmn halk aras konumalardaki benzeri udur. Eer bir efendi klesine Falancay evime alma, nk o bid'atdr veya siyah derilidir dese bundan o adamn Bid'atileri veya siyah derilileri evine almad anlalr ve bu sz sakn evime bid'at veya siyah derili alma sz ile ayn anlama gelir. Bazan da eriat koyucu bir hkm verir ve o hkmn illetini belirtmez, fakat benzerinin illetini belirtir. Mesel bir yanda bir babann kk yataki bakire kzn iznini almakszn evlendirebileceini caiz grrken, ayn zamanda byle bir kzn ya kk olduu gerekesi ile maln denetim altnda tutmasn geerli sayyor. Bu durumda acaba bu babann kzn evlendirme yetkisine sahip grlmesini, maln denetleyebilme yetkisinde olduu gibi, yann kklne mi balayacaz, yoksa bu evlendirme yetkisinin baka bir illet'e (gerekeye), mesel kzn bakire oluuna m dayandn dneceiz? te bu hkmde sz konusu olan illete etkili uygunluk (munasebet-i messire) denir. Yani eriat koyucu bu illetin nass'a dayal hkmde etkili olduunu belirtmi, fakat bu hkmn benzerinde etkili olduunu belirtmemi, o konuda hi bir ey sylememitir. Yukardaki grlerden ilk ikisi, bu ekildeki illeti geerli sayarlar. Aslnda bu illeti, (gerekeyi) Kyas yolu ile belirlemektir. nk bu illet belirleme tarz u demektir: Falanca nitelik (vasf) nasl ki, urada u hkme etkili olduysa burada bu hkm zerinde de etkili olur. Fakat yukardaki grlerin ncsn savunanlara gre, bu ekilde illet belirleyebilmek iin zel bir delil gereklidir. nk biribirine benzer, ayni trden hkmlerin farkl illetleri (gerekeleri) olabilir. Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) satlan bir mal almaya kalkmay ve sat zerine anlalan bir maln mterisine, benzeri bir mal satmaya kalkmay yasaklayan hkmleri bu kategoriye girer ve bu hkmlerin illeti (gerekesi) mslmanlarn arasn bozma tehlikesi olarak kabul edilir. Byle dnlrken yine Peygamberimizin u benzer hkmde belirttii gerekeye dayanlr: Bir kadnla o kadnn teyzesini veya halasn ayn anda nikhnz altna almaynz. nk byle yaparsanz akrabalk balarnz kesersiniz. (Mslim, Sahih, c. 2, s. 1029, H. No: 1408, (37) Ebu Hreyreden.) Daha nceki babann kk kzn evlendirebilmesi rneinde benzer hkmn illetini aka geerli tutamadmz halde, burada bu hadiste belirtilen illeti benzer bir hkm olan al-verie mdahale yasanda da aka illet olarak grebiliyoruz. nk al-veri mdahalesini yasaklayan hkmde baka uygun bir illet grnmyor. Halk arasnda geen konumalarda her hangi bir hkmn illetinin benzeri bir hkmde geerli olup olamayaca meselesinin en bariz delili udur:

Diyelim ki, adamn biri klesine Falanca fakire sadaka verme, nk o bid'atdr demi olsun. Arkasndan da baka bir bid'at fakir kendisinden sadaka isteyince yine adamna Bu fakire de sadaka verme, nk eer verirsen az nceki fakir kendisine dman olur demi olsun. Acaba ikinci hkmdeki illetin bid'atlk olduunu mu kabul edeceiz, yoksa iki fakir arasnda dmanlk kmas faktrnn de illet olabileceini dnerek kararsz m kalacaz? Bir de yle bir durumla karlaabiliriz. eriat koyucu her hangi bir hkm vermitir. Biz bu hkm iinde illet olmaya elverili bir nitelik tespit ettik. Fakat eriat koyucu bu illeti ne bu hkm iin belirlemi ve nede baka bir yerde benzer hkmler iin bu illeti sz konusu etmitir. Byle bir nitelie Mnasb- garib (illet olmaya elverili, fakat garip nitelikli denir.) nk bu illetin eriatte bir benzeri olmad gibi, eriat koyucunun ne sz ve ne de iareti (imas) buna dellet etmektedir. Byle bir durumda yukardaki grn ilki, sz konusu nitelii illet kabul eder, fakat dier iki gre gre bu nitelik illet saylamaz. Bu durumda eriat koyucu tarafndan verilen hkmn illetini, ondan kaynaklanan hi bir delile dayanmakszn biz kendi aklmzla belirliyoruz. Bir nceki durumda eriat koyucunun kendi szne kyas ederek illet tespiti yapmtk. lk durumda ise hkmn illeti, kendi sz ile belirtiliyordu. Ayrca belirli bir hkmn illeti, bu metodlarn dnda, deneme (sebr) ve baka irdeleme yollar ile de belirlenmeye allabilir. Belli-bal illet (gereke) belirleme metodlar hakknda yapm olduumuz bu aklama eer anlald ise hemen syleyelim ki, bizim elimizdeki meselede (her hangi bir gne zel ekilde sayg gsterme meselesinde) dayandmz illet (gereke), belirli bir hkmde eriat koyucu tarafndan aka belirtilmi ve baka bir hkmde de etkili grlm (incelenen durumlarn ikincisi) bir illetdir. indekiler Altnc Blm

badetler iin Muayyen Gnler Belirleme Bu sylediimizi yle aklayabiliriz. Bildiimiz gibi Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) baz belirli vakitlerin namaz klmak veya oru tutmak iin zellikle ayrlmasn yasaklarken, zellikle belirleme amac sz konusu olmad takdirde, bu vakitlerde namaz klmay ve oru tutmay mubah klmtr.

Mesel Mslim'in, Ebu Hureyre'ye (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Geceler arasnda cuma gecesini nafile ibadet iin ve gnler arasnda cuma gnn de nafile oru iin zel olarak belirlemeyiniz. Eer cuma gn tutmakta olduunuz bir oruca rastlarsa o baka. (Mslim, Sahih, H. No: 1144, K. Oru, Bab: Cuma Gnn Tek Olarak Tutma, c. 2, s. 801.) Buhar ile Mslim'in, yine Ebu Hureyre'ye dayanarak kaydettikleri ayn konudaki bir baka hadisde yledir: inizden biri, cuma gn, ancak bir gn ncesi veya bir gn sonras ile birlikte nafile oru tutsun. (Buhari, H. No: 1985, c. 4, s. 232, Feth-El-Bari, Mslim, K. Oru, Bab: Cuma Gnn Tek Olarak Oru Tutma, H. No: 1144.) te yandan Buhar'nin bildirdiine gre: Peygamberimiz, (salt ve selm zerine olsun) bir cuma gn Cveyriye bint-i Haris'in evine gittiinde kendisinden onun orulu olduunu rendi. Bunun zerine ona: Dn de oru tuttun mu? diye sordu. Cveyriye: Hayr deyince Peygamberimiz kendisine: Peki, yarn da oru tutmak istiyor musun? diye sordu. Cveyriye bu soruya da: Hayr diye cevap verince Peygamberimiz ona: O halde orucunu boz diye buyurdu. Buhar ile Mslim'de belirtildiine gre: Muhammed b. Abbad b. Cafer bir defasnda Kbeyi tavaf ederken sahabilerden Cabir b. Abdullah'a: Peyamberimiz, cuma gn nafile oru tutmay yasaklad m? diye sordu ve Cabir de bu soruyu: u Beytullah'n Rabb'i hakk iin, evet diye cevap verdi. (Mslim, K. oru, Bab: Cuma Gnn Tek Olarak Oru Tutmann Keraheti, H. No: 1143, Buhari, c. 4, s. 232, H. No: 1984) te yandan Ahmed bn Hanbel'in belirttiine gre de nl sahabi bn-i Abbas (Allah ondan raz olsun): Tek bana cuma gn nafile oru tutmaynz demitir. (Msned-i Ahmed, c. 1, s. 288) Bunlara benzer bir baka delil de Buhar ile Mslim'in, Ebu Hureyre'ye dayanarak bildirdikleri u hadistir: Hi biriniz Ramazan orucuna bir veya iki gn nceden balamasn. Yalnz iinizden biri daha nceden oruca balam ise o gn de oru tutabilir. (Buhari, K. Oru, Bab: Ramazandan Bir veya iki Gn nce Oru Tutarak Onun nne Gemeyin, H. No: 1914) indekiler

Altnc Blm

Orular ve Gnler Bu meseleyi yle aklayabiliriz: eriat koyucu (Allah ve Peygamber) oru tutma bakmndan gnleri e ayrmtr: 1 - Bu gnlerin bir ksmnda oru tutmay farz kld, Ramazan ay gibi. 2 - Dier baz belirli gnlerde oru tutmay mstahab (zendirilecek bir davran) sayd, Aure gn gibi. 3 - Baz gnlerde de oru tutmay kesinlikle yasaklad, Ramazan ve Kurban bayram gnleri gibi. Baz gnleri de oru tutmak iin belirlemeyi yasaklad, Cuma gn ile aban aynn son gn gibi. Fakat bu son kesim gnlerde bir gn ncesi veya bir gn sonras ile birlikte oru tutulacak olursa, bu davran nafile oru tutmak iin belirlerse, ister bu belirlemeyi maksatl olarak yapm olsun, ister maksat gtmemi olsun ve ister bu gnlere stnlk tansn, isterse tanmasn, eriat koyucu (Peygamberimiz) bunu yasaklamaktadr. Bilinen bir eydir ki, eer bu davrann (baz gnleri zel olarak oru tutmak iin belirlemenin) zarar, baka bir sebepten deil de srf zellikle belirleme tutumundan ileri gelmemi olsa idi, bu gnlerde oru tutmak, ya bayram gnlerinde olduu gibi yasaklanr veya Arefe gnnde olduu gibi serbest braklrd. Bu zarar, bu ykm dier gnlerde yoktur. yle olmasayd, o zaman zel olarak belirleyerek yasaklamann hi bir anlam olmazd. O halde aka anlalyor ki, Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) szleri ile vurgulad gibi, buradaki zarar ve saknca aslnda zellii olmayan bir eye zellik ve stnlk tanmaktan ileri geliyor. Bilindii gibi, bazen yasaklanan veya emredilen davranlarn kendileri yasaklanma veya emredilme sebebini ierebilirler. Tpk, Peygamberimizin Mriklere ters dnz (Muhalefet ediniz) eklindeki ifadesi gibi. Buna gre her hangi bir zaman parasn (vakti) oru tutmak veya namaz klmak iin zel olarak belirlemeyi yasaklayan ifade, buradaki zarar ve sakncann (fesadn) zel olarak belirleme tutumundan kaynaklanm olmasn gerektirir.

Buna gre cuma gn namaz klmann, dua etmenin, zikretmenin, Kur'an okumann, ykanmann, gzel koku srnmenin ve temiz elbise giyinmenin dier gnlerden farkl olarak mstahab sayld bir gn olmas, o gn nafile oru tutmann dier gnlerin nafile orucundan daha stn olduunun sanlmasna yol am ve o gece nafile ibadet yapmann, tpk o gnk nafile oru gibi, dier gecelerde yaplabilecek olan nafile ibadetlerden daha faziletli saylmasn dndrmtr. te Peygamberimiz de sadece zel olarak belirleme tutumundan kaynaklanan bu sakncay, bu zarar bertaraf etmek amac ile bu gn zel olarak belirlemeyi yasaklamtr. Ramazan orulu karlamak da byledir, Ramazan orucu ile ilgili olarak ihtiyatl ve tedbirli bir davran sergiledii gerekesi ile faziletli bir tutum olduu sanlabilir. Oysa, eriat bu tutumu faziletli saymamtr. te bu yzden Peygamberimiz Ramazan (bir veya iki gn nceden) karlamay yasaklamtr. te bu incelik ve bant elimizdeki meselede de var. Halk kitleleri bu yabanc bayram ve yldnmlerini, onlar stn saydklarndan zel olarak nafile ibadet iin (mesel oru tutmak) belirliyorlar. te bu zaman paralarn nafile oru veya namaz iin belirleme tutumu, bu zaman paralarnn dier vakitlerden stn olduklar inancna yol aabilecei iin -ki aslnda byle bir stnlk sz konusu deildir- bu zaman paralarn zellikle belirlemek yasakland. nk zellikle belirleme tutumu, ancak zel olarak belirlenmi olma inancndan kaynaklanr. Biri ortaya kar da sz konusu gn ve gecede (Regaib ad ile anlan gn ve gece) oru tutup namaz klmak dier vakitlerde tutulan oru ve klnan namaz gibidir. nancm budur. Bununla birlikte bu gn ve gecelere zellik tanyorum derse, adamn bu davran ya taklitilikten ya yaygn adetlere uymaktan ya knanma endiesinden veya bunlara benzer bir baka sebepten ileri gelebilir. Yoksa adam yalan sylyor demektir. Buna gre bu davran, mutlaka aslsz bir inantan veya din d baka bir gerekeden kaynaklanyor demektir ki, bunlar batl itikatlardr. Kesinlikle rendik ki, ne Peygamber Efendimiz ne sahabiler ve nede dier imamlar bu gnn (Regaib ad ile anlan gnn) stnl veya zellikle bu gn oru tutup bu gece ibadet etmenin faziletli olduu hakknda tek bir sz sylemi deillerdir. Bu gn ve bu gece ile ilgili olarak var olduu ileri srlen hadis uydurmadr (mevzudur). Byle bir gn ve gecenin slma maledilmesi giriimi, hicr drdnc yzyldan sonra ortaya kmtr. Durum byleyken bu gece ve bu gnn stnlk tamas caiz deildir. nk var olduu ileri srlen bu stnlkten, eer ne Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) ne sahabiler (Allah hepsinden raz olsun) ne ikinci kuak mslmanlar (tabiin) ve nede dier imamlarn haberi, bilgisi yoksa, Allah'a yaklamann yegne arac olan bu din hakknda Peygamberimizin, sahabilerin, ikinci kuak mslmanlarnn ve br imamlarn bilmedikleri bir eyi bizim bilebilmemiz imknszdr. Yok eer bu saydklarmz sz konusu gecenin ve gnn stnlnden haberdar idiler ise, salih ameli, salihi ilemeye ve halka retmeye kar tadklar bunca sevgiye ramen bu stnl hi kimseye sylememi ve bu konuda hi amel ilememi olacaklarn dnmek imknszdr. Madem ki, ileri srlen bu stnlk iddias ya Peygamberimizin ve btn yzyllarn en hayrl mslmanlarnn, Allah'n dininin bir unsurunu bilmemi olmalarn veya bildikleri halde hem eriatmzn ilkelerine ve hem de ahs tutumlarna aykr olarak, bu bilgilerini saklam ve hi uygulamam olmalarn gerektiriyor. Bu iki gerekli sonucun (bilmek ile bildiini sylememenin) her ikisi de ya eriate veya hem eriat ve hem adetlere gre olmayacak, hatta dnlemeyecek eyler

olduuna gre, bizi bu sonularla kar karya brakan stnlk iddias da aslszdr. Ayrca bid'at nitelikli amel ya dinde sapklk olan bir inanc veya Allah'dan bakasna ibadet ilemeyi gerektirir. Oysa ne bozuk inanlar tamak ve nede Allah'dan bakasna dnk ibadet yapmak caiz deildir. Zaten gerek bu sz konusu ettiimiz ve gerekse br tm bid'atler, kesinlikle ve grne gre caiz olmayan bir eyi yapmay gerekli klarlar. Gerekli kldklar bu caiz olmayan eyler, haram olmadklar durumlarda en azndan mekruh eylerdir. Dine sonradan sokulmu btn bid'atler iin bu kural geerlidir. Bir de bu sapk inanca sayg duymak ve yce tutmak gibi baz duygular elik eder ki, bu duygular da Allah'n dininde yeri olmayan aslsz saplantlardr. Farzedelim ki bu bid'atleri ileyen biri Ben bunlarn stnlne inanyor deilim demi olsun. Eer szn ettiimiz ibadetleri yapyorsa kalbindeki sayg ve yceltme duygularn gideremez. Sayg ve yceltme gibi duygular ancak bu yoldaki bir inantan kaynaklanabilir. Eer bu adam, bu durumun kanlmaz bir ey olduu kansnda ise bilmesi gerekir ki, eer belirli bir eyin stnl ile ilgili dnce uurundan silinecek olursa, artk o eye sayg duymaz olur, fakat saygnn yerini karmak duygular alr. Byle bir kimse sz konusu davrann bid'at olduuna inand iin, bu manann sonucu olarak o davrana sayg duymamas gerekir. Fakat o davranlarla ilgili eitli rivayetlerin veya onun bunun bu davran ilemelerinin kalbinde uyandrd duygular, yahud sz konusu davran ilemenin kendisine salayabilecei yarar yznden o davran ilemeye ve ona sayg gstermeye devam eder. Demek ki, bu bid'atleri ilemek, tamak zorunda olduumuz inanlara ters der. Peygamberlerin Allah (c.c.) katndan getirmi olduklar ilkelerle atr ve gizli de olsa kalblerde mnafkln reklenmesine -yol aarlar. Bu durum Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) zamannda baz kimselerin, ya mevkilerinden ya servetlerinden ya asaletlerinden ya grdkleri yardmlardan veya kendilerine baml olduklarndan dolay Ebu Cehil ve Abdullah b. Ubeyy b. Sell gibi ileri gelen kfir ve mnafklara sayg gstermesine benzer. Nitekim Peygamberimiz ya bu kfr ve mnafklk nderlerini kk drc bir sz syleyince ya ho grlmelerine ya da ldrlmelerini emredince halis imanl kimseler iin mesele yoktu. Fakat byle olmayan bazlarnn kalblerinde sahih inanlarnn gerei olarak Peygamberimize uymakla, eski aslsz saplantlarna bal kalmaya devam etmek klar arasnda atma meydana geliyordu. Kim bu gerekleri derinliine dnrse kesinlikle anlar ki, bid'atler iman zayflatan zehirler tarlar. Bundan dolay Bid'atler, kfrn (kfirliin) trevleridir demilerdir. Bu kural, eriat koyucu tarafndan hi bir zellii olmad iin yasaklanan btn ibadetler iin geerlidir. Mezarlar nnde namaz klmak ve putlar karsnda kurban kesmek gibi. Her ne kadar bu tip ibadetleri yapanlar onlarn zel ve ayrcalkl olduklarna inanmasalarda yaptklar hareketler byle bir zellik anlay tadklar phesini uyandrc niteliktedir. nk stnl isbatlamak nasl ama ise, eriata aykr stnl ortadan kaldrmak ayn ekilde amatr. Szlerimizin burasnda bize yle denebilir: Siz byle diyorsunuz, ama mesel, bu anma gnleri ile ilgili ibadetleri baz alim ve faziletli kimseler

ile daha alt dzeyde mminlerin iledikleri grlyor. Bu ibadetlerin mminin kalbine ve baka taraflarna yansyan kalb arnmas, gnl yumuamas, gnahlarn izlerinden syrlma ve dualarn kabul olunmas gibi bir ok yararlar vardr. Bunlar yannda namazn ve orucun stnln belirten genel nitelikli zendirmeleri de gz nnde tutmalyz. Bilindii gibi Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Gryor musun, u engel olan?! Bir kula, namaz klarken. (Alk:9-10) Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir hadisinde: Namaz, k ve sahibi lehine kesin delildir buyuruyor. (Mslim, K. Temizlik -Taharet-, Bab: Abdestin Fazileti, H. No: 223, c. 1, s. 203; Ahmed, El-Msned, c. 5, s. 343. Baka hadisciler de bu hadisi nakletmilerdir.) Kur'an ve hadiste ok sayda byle zendirici ifadeler vardr. Bu itiraza kar vereceimiz cevap udur: Hi phesiz bu tip ibadetleri belirli bir yoruma, ilm aratrmaya (itihada) ve taklide dayanarak yapan kimse iyi niyetine ve meru ierikli ameline karlk sevap kazanr. Ayrca eer ictihad ve taklidinde ho grlenler (mazur grlenler) arasna girebiliyorsa bu ibadetlerin bid'at ynleri de affa urar. Bu ibadetlerde olduu belirtilen btn yararlar, ierdikleri meru unsurlardan, yani namaz, zikir, Kur'an okumak, rk, secde (Allaha ynelik) temiz niyet ve dua ibadet birimlerinden dolaydr. Bunun yannda bu ibadetlerde mekruh ynler de vardr ki bu ynler, ictihad veya taklid sebebi ile affa urayabilmektedir. Bu zellik yararl ynleri olduu sylenen btn mekruh bid'atlerde vardr. Fakat bu kadarlk bir yarar, sz edilen ibadetlerin mekruh olmasna, onu nleyip yerine bid'atsz meru ibadet kaynak gerekliliini engellemez. Nitekim bayram namazlarnda ezan okuma adetini karanlarn durumu da byledir. Hatta yahudiler ve hristiyanlar bile kendi tapnmalarnda eitli yararlar bulmaktadrlar. nk onlarn tapnmalar mutlaka baz meru ibadetlerin benzerlerini ierdii gibi syledikleri arasnda da mutlaka peygamberlerden kalma baz dorular vardr. Fakat bunun byle olmas, onlarn tapnmalarnn uygulanmasn ve szlerinin dayanak olarak saylmasn gerektirmez. Sebebine gelince btn bid'at nitelikli unsurlar, mutlaka ierdikleri iyiliklere baskn gelen ktlkler tarlar. Eer iyi ynleri baskn olsayd eriat onlar gz ard etmezdi. Biz bu hareketlerin bid'at oluunu, onlarn ktlklerinin iyiliklerine baskn olduuna delil sayyoruz ki, bunlarla ilgili yasan asl gerekesi budur. unu da belirteyim ki, sz konusu bid'atn gnah, ictihad ve benzeri sebepler yznden baz kimselerden debilir. Tpk klsik mctehidler arasnda tartma konusu olan faiz ve meyva sular konusunda, mctehidler iin faiz ve alkoll iki terimlerinin sz konusu olmay gibi. Fakat bu byle olmakla birlikte bunlarn eriat bakmndan durumunu aklamak, onlar hell sayanlara uymamak ve asl niteliklerini ortaya koyacak bilgiyi elde etmek iin uramakta kusur etmemek gerekir. Gstermi olduumuz deliller, bu bid'atlerin bozuk inanlar veya Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) getirip retmi olduklarna aykr davran bozukluklar ierdiklerini ve tadklar ileri srlen yararlarn bu zararlara denk olamayacak clz eyler olduklarn aka belirtmeye kfidir.

Konuyu biraz daha amak istersek diyebiliriz ki; Eer bu bid'at (Regaib gn ve gecesi kutlamasn) baz faziletli kiiler iliyorsa, onlarla ayn dnemde yaayan baz kimseler de mekruh olduu gerekesi ile onu ilememiler ve dier baz kimseler de ona kar kmlardr. Gerek onu ilemekten kananlar ve gerekse ona kar kanlar, sz edilen faziletli kimselerden eer daha stn deiller ise daha aa da deillerdir. Eer fazilete daha aa olduklar farzedilecek olursa, o zaman bu meselede yetkili uzmanlar (ulul emr) anlamazla dmler demektir ki, byle durumlarda Allah'a ve Raslllah'a ba vurmak gerekir. Oysa bu konuda Allah'n Kitab' (Kur'an) ile Peygamberimizin snneti bu davrana izin verenlerden yana deil, onu mekruh sayanlardan yanadr. Ayrca yakn dnemin alimlerinden daha faziletli olan ilk dnem bilginleri (mutekaddimin) de bu iten uzak duranlarn ve ona kar kanlarn yanndadrlar. Bu aslsz ama gnnn (Regaib kandilinin) var olduu sylenen faydalar karsnda bidat olmak niteliinden kaynaklanan zararlar daha bakadr ve balcalar unlardr: indekiler Altnc Blm

Bidatlarn Sakncalar 1 - Daha nce belirttiimiz inan ve davran bozukluklar yannda, kalbler bu anma trenlerinden haz duymakta ve bunlar yznden ou snnetlerden soumaktadrlar. yle ki, bu trenleri hi karmayan halk ynlarnn teravih namazna ve be vakit namaza kar ayn derecede itahl olmadklar grlr. 2 - Gerek sradan halkn ve gerekse sekinlerin bu tip bidatler yznden, farzlara ve snnetlere kar ilgilerinin azald ve arzularnn zayflad grlr. Bunun sonucu olarak ou kimselerin bu bidatler iin byk gayret, titizlik ve ballk gsterdiklerini ve ne farzlar ve ne de snnetler iin ayn eyleri yapmadklarn gryoruz. Bylece adamlar adeta bid'at, ibadet, buna karlk farz ve snnetleri de adet olmu birer angarya haline getirmektedirler. Bu da dinin tam tersidir.

Byle olunca adamlar, farzlarn ve snnetlerin ierdikleri mafiret, rahmet, kalb yumuamas ve arnmas, kalb huzuru, dualarn kabul edilmesi ve mnacat hazz gibi yararlar karmakta veya tm ile karmasalar bile mutlaka bu yararlarn yetkin (kmil, eksiksiz) derecelerinden yoksun kalmaktadrlar. 3 - Bu tip bid'atleri gelenekletirmenin dier bir sakncas iyiliklerin (marufun) ktlklere (mnker'e) ve ktlklerin iyiliklere dnmesi ve bunun sonucu olarak; halk ounluunun Peygamberlerin getirmi olduklar dini bilemez hale gelmeleri ve cahiliye tohumlarnn tekrar filizlenmeye yz tutmasdr. 4 - zellikle bu Regaib kandili bid'atnn ierdii eitli er'i mekruhlarla karlayoruz. Mesel, o akam ge iftar etmek, bunun sonucu olarak yats namazn kalb huzuru olmakszn klmak, bu namaz aceleye getirmek, namazdan yanllk yaplmad halde selm verdikten sonra sehiv (yanllk) secdesi yapmak, asl olmayan trde ve sayda eitli zikirler yapmak ve sadece basiret ve saf gnl sahiplerinin farkedebilecekleri daha bir ok bozukluklar gibi. 5 - Bu bid'atlere almann baka bir zarar, insan ballk disiplininden git gide uzaklatrmalar ve doru yoldan (srat mstakim'den) kaymaya yol amalardr. nk insan nefsi, kendini beenmek ve byk grmek eiliminde olduu iin, imkn bulduu oranda kulluk ve bamllk erevesinden kmak ister. Nitekim Ebu Osman Niabur; insan, terkettii her snneti nefsinin kibirlilii yznden terkeder diyor. Ayrca ilenen her bid'at bir baka bid'at ileme ihtimalini birlikte tad iin, yava yava kalb Pepgamberimize (salt ve selm zerine olsun) uyma realitesinden,gereinden syrlarak dini sakatlayacak derecede bir kibir ve iman zayflnn yata olur veya olay azar. Btn bunlar olurken de kii iyi bir ey yapmann vehmi ve gafleti ile oyalanr. (Ebu Osman Niabur; smail b. Abdurrahman El-Niaburi, Ebu Osman-El-Sabun, El-afii hadis hafz, tefsirci ve snnet alimlerindendir. H. 449 ylnda 77 yanda ld. Bkz. zrat El-Zeheb, c. 3, s. 283; El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 12, s. 76.) 6 - Ayrca bu bid'at nitelikli anma gnnde, ehl-i Kitab'n bayram trenlerini anlatrken belirttiimiz ve kfirlere benzeme amac gden ve gtmeyen uydurma nitelikli bayram trenlerinin ortak sakncalar aynen vardr. Bid'atlerin ktlklerini bu kitabn baka blmlerinde geni bir ekilde akladmz iin imdi bu konuda daha fazla aklama yapmayacak, sadece bu anma trenlerinin belli ballarn belirtmekle yetineceiz. indekiler Altnc Blm

 Bayramlar ve Anma Gnleri Daha nce belirttiimiz gibi bayram terimi yer, zaman ve tren toplants anlamlarn birlikte ierir. Bayramn bu her anlam ile ilgili eitli uydurmalar ortaya atlmtr. Zaman anlaml bayramlar konusunda meydana gelen uydurmalar trldr. Yer ve davranlar ile ilgili baz bayram bidatleri de bu kategoriye girer. 1 - Bu uydurmalarn birinci ksm, eriatn asla sayg atfetmemi olduu, ilk mslmanlar (selef) dneminde hi sz edilmemi olan ve sayg ile anlmay gerektirecek hi bir olayn yer almad gndr. Recep aynn ilk perembe gn ile bu gn izleyen ve Regaib ad ile anlan cuma gecesi gibi. Bu gn ve geceyi kutlamak, mslmanlar arasnda hicr drdnc yzyldan sonra adet olmaya balamtr. Bu kutlama ile ilgili olarak btn alimlerin sz birlii ile uydurma saylan bir hadis ortaya atlmtr. Bu szde hadise gre, o gn oru tutmann ve o gece cahiller arasnda Regaib Namaz ad ile anlan bir namaz klmann fazileti belirtilmitir. Bir ksm bizim mezhebimizden olan baz son dnem alimleri (Muteahhirin) de bu gn ve geceden sz etmilerdir. Bu konuda aratrmac alimlerin savunduklar ortak doru gre gre, o gn oru tutmaktan ve o gece ad geen aslsz namaz klmaktan kanmak gerekir. Ayrca o gn kutlamak iin ortaya karlan zel yemekler hazrlama ve gzel elbiseler giyinme gibi geleneklerden de uzak durmaldr. Bylece o gn, br normal gnler gibi bir gn saylsn ve ona hi bir zellik tannmam olsun. Bu kategoriye giren aslsz kutlama gnlerinden biri de Receb aynn ortasna rastlayan gndr. Bu gn Ummu Davud ad ile anlan bir namaz klma adeti ortaya atlmtr. Oysa bu gn kutlamann eriatta asla yeri yoktur. indekiler Altnc Blm

Gadiri Humm Olay ve Mevlid Konusu 2 - Bu uydurma kutlama gnlerinin ikinci eidi udur. Evet, bu gnlerde nemli bir i olmutur, ama baka olaylarn meydana geldii benzeri gnlerde olduu gibi, bu olay o gnn yllk trenlerle anlmasn gerektirmez. stelik ilk dnem mslmanlar (selef) de bu gnleri kutlam deillerdir. Mesela, Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) nl Veda Hacc'ndan dn srasnda Gadiri Humm denen yerde bir konuma yapt gn olan Zilhicce aynn on sekizinci gn gibi. Mslim'in Zeyd b. Erkam'a dayanarak belirttiine gre Peygamberimiz, bu konumasnda mslmanlara Allah'n (c.c.) Kitab'na (Kur'an'a) bal kalmalarn ve kendi soyundan gelecek olanlar (Ehl-i Beyt'i) kayrmamalarn tavsiye etmitir. (Uzunca olan bu hadis, Mslim'in sahih'inde kaydedilmitir. K. Sahabinin faziletleri, bab: Ali b. Ebi Talib'in fazileti. H. No: 2408. c. 4, s. 873. Ehl-i Beytim, hakknda size Allah' anmsatrm eklinde kaydedilmi.) (Zeyd b. Erkam; Byk sahabilerden olan bu zatn asl ad Zeyd b. Erkam b. Zeyd b. Kays b. ElNuman El-Hazrec'dir. Hendek Savanda Raslllah'la birlikte bulundu. Bu onun Raslllah'la olan ilk birlikteliiydi. nk Uhud sava srasnda onun ya bir hayli kk olmas nedeniyle Raslllah onu geri evirdi. On yedi savata hazr bulundu. Mnafk Abdullah b. beyy'in szn Raslllah'a o bildirdi. Onun bu haberini dorulamak iin Yce Allah Mnafkn sresini indirdi. Sffin savanda da Ali ile birlikte oldu. Hicr 66 ylnda Kfe'de ld. Bkz. El-sabe, c. 1, s. 560. Biyografi: 2873.) Fakat baz aslsz grller, bu olaya uydurma eyler eklemiler, hatta Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) szde Hz. Ali'yi (Allah ondan raz olsun) yksek bir yere karp oturttuktan sonra, ak bir ifade ile kendinden sonra onun halife olmas gerektiini belirtmitir. O gn orada, daha bir ok sz ve hareketin sylenip yapldn da ileri sryorlar ki, kesinlikle hi birinin asl yoktur. stelik bu aslsz grller, bu konumay dinlemi olan sahabilerin ok az dnda tmnn bu szde belgeyi sakl tutmak zere ibirlii yaparak, halife olmas vasiyet edilen Hz. Ali'nin hakkn gasbettiklerini ve bylece fasklk ve kfr ilediklerini iddia ederler. Oysa gerek insann yaratltan gelen tabii yaps, gerek sahabilerin gvenirlilik ve dinlerine ballklar ve gerekse bal olduklar eriatn kendilerini gerekleri aklamaya zorlayan nitelii gz nne alnnca, byle bir belgenin sakl kalabilmesinin mmkn olamayaca kesinlikle anlalr. u andaki amacmz imamlk (imamet) meselesini tartmak deildir. Sadece bu gn bayram sayp kutlamann dinimizde yeri olmayan aslsz bir uydurma olduunu belirtmek istiyoruz, ilk dnem mslmanlar (selef) zamannda, gerek Peygamberimizin soyundan gelenler (Ehl-i beyt) ve gerekse gelmeyenler kesinlikle bu gn bayram sayp kutlam deillerdir ki, gnmzdeki uydurma gelenekler o dnemden kaynaklanm saylsn. nk bayramlar, eriatlerin temel ilkelerindendirler. Bundan dolay ulu-orta ortaya atlamazlar, tersine eriatn bildirdiklerine sk skya bal kalmay gerektiren kurumlardr. Ayrca

Peygamberimiz, eitli gnlerde bir ok konumalar yapm, deiik nemli olaylar yaamtr. Mesel Bedir, Huneyn, Hendek, Mekke'nin Fethi, Hicret ve Mekke'ye girii gibi. Bunlar yannda slam dininin ilkelerini aklamak zere yapm olduu ok sayda konumas vardr. Fakat dinimiz asndan bu nemli olay ve konuma gnlerinin hi birini bayram saymak gerekmemitir. Durum byle olunca bu gn bayram sayanlar, tpk Hz. sa'nn (Allah'n selm zerine olsun) bandan geen nemli olaylar anma gnleri olarak kutlayan hristiyanlar ile vaktiyle ayni tutumu benimsemi olan yahudilere zenmi olmaktadrlar. Yoksa bayramlar ve anma gnleri birer eriat kurumlardrlar. Buna gre Allah tarafndan bildirilenleri kutlanr, deilse dinde yeri olmayan bayram ve anma gn icad edilmez. Bu tip bir olay da baz kimselerin, ya Hz. sa'nn (salt ve selm zerine olsun) doum gnn yldnm olarak kutlayan hristiyanlara zenerek veya Peygamberimize kar duyduklar sevgi ve saygy dile getirmek iin O'nun doum gnn anmalardr. Allah bylelerine, Peygamberimize kar besledikleri sevgiden ve ictihadlarn mesned edinmi olmalarndan dolay sevap balayabilir, yoksa iledikleri bid'atten dolay deil. stelik Peygamberimizin hangi gn doduu kesinlikle belli deil, mslmanlar arasnda tartmal bir meseledir. lk dnem mslmanlar, (selef) geerli sebebi var olduu (Peygamber sevgisi) ve nleyici hi bir engeli bulunmad halde bu gn ne anmlar ve nede kutlamlardr. Eer anma treni srf hayrdan ibaret olsayd veya hayr taraf zararndan daha baskn olsayd, ilk dnem mslmanlarnn onu bize gre ncelikle ve haydi haydi kutlamalar gerekirdi. nk onlar Peygamberimizi bizden daha ok sevip sayan ve hayrl iler yapmaya bizden daha istekli kimselerdi. Oysa kmil anlamda Peygamberimizi sevip saymak, - O'na uymak, - Bal kalmak, - Emirlerini yerine getirmek, - Snnetini her yn ile yaatmak, - Getirdii ilkeleri yaymak ve bu konuda gerek kalble gerek elle ve gerekse dille mcadele vermek (cihad etmek)tir. - Muhacir olsun, ensar olsun ilk nce mslman nesil ile titizlikle onlara uyan sonraki mslmanlar bu yolu benimsemilerdi. Oysa bu tip bid'atlere pek dkn olduklarn grdklerimizin ounluunun bu konudaki iyi niyetlerine ve kendilerine sevap salayc olmas beklenen ictihad dayanaklarna ramen Peygamberimizin sk skya nem verilmesini emretmi olduu konularda gevek ve umursamaz davrandklar grlr. Byleleri mushafn dn ssleyip iini okumayanlara veya iindeki ayetleri okuyup uygulamayanlara benzer. Bunlar camileri ssledikleri halde ilerinde hi namaz klmayanlara veya ok az klanlara yahud ssl tesbih ve seccadeler gibi eriatte yeri olmayan ve ounlukla gsteri, kendini beenmilik ve asl grevi ihmal etme gibi hastalklara elik eden gz boyayc d grnt dknlerine de benzetebilirsiniz.

Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bir hadisinde: Her hangi bir mmet amel ynnden bozulunca mutlaka camilerini sslemeye ynelir buyurmutur. (bn Mace, H. No: 741, c. 1, s. 244, 245, Kitap: Mescitler, Bab: Mescidleri Ssleme, Syti Hasen olarak tanmlad bu hadisi El-Cami us-sair'in de kaydetmi: H. No: 7918, c. 2, s. 497.) indekiler Altnc Blm

yi Davran Hasl Edinilir? Bilmek gerekir ki, ierdikleri eriata uygun (meru) baz unsurlardan dolay nemli oranda iyi olan ve ayn zamanda bir takm bidat ve benzeri naho unsurlar da ieren yle ameller var ki, sonu olarak sahiplerinin dine yz evirmi olmalar sebebi ile kt olurlar. Mesel mnafklarn ve fasklarn durumu gibi. Bu durum, son dnemlerde, ounluu ile slm mmetinin karlat bir durumdur. Bu durumla ilgili olarak sana u iki edep kuraln benimsemeyi tavsiye ederiz: 1 - Birincisi, gerek kendi davranlarnla ve gerekse szn dinleyen yaknlarnla ilgili olarak her yn ile snnete bal olmakta titizlik gstermen ve iyi olan emredip kt olandan sakndrmandr. 2 - kincisi, mmkn olduu oranda bakalarn da snnete armandr. Fakat szn ettiimiz ktlklerden birini ilemekte olan ve ilemekte olduu ktlkten ancak yerine daha kt bir davran koyarak vazgeebilecek olan bir kimse ile karlanca; Byle bir kimseyi, iledii ktl daha byk bir ktlk ilemek zere terketmeye veya yine o ktl daha zararl olacak ekilde bir vacibi yada bir mstahab brakmak pahasna terketmeye arma. Bunun yannda eer ilenmekte olduunu grdn bid'at nitelikli davran baz iyi ynler ieriyorsa, elinden geldii kadar o bid'at, yerine eriata uygun hayrl bir davran nererek deitirmeye al. nk insanlar, alkanlklarn yerlerine baka bir ey koymadan brakmazlar. nsan, yapmakta olduu bir davran ancak yerine benzerini veya daha iyisini koyarak brakmaldr, bunun tersi insana yakmaz.

Ksacas, sz geen bid'atleri ileyenler mekruh iler yaptklarndan dolay knanmaya lyk olduklar gibi, snnetleri yapmayanlarda knanmlardr. nk bu snnetlerin bazlar mutlak olarak ve bir ksm da belirli artlarn sonucu olarak vaciptirler. Mesel nafile namaz, aslnda vacip (farz) deildir. Fakat nafile namaz klmak isteyen kimsenin, bu namazn rknlerini (temel artlarn) yerine getirmesi vacip (farz)dr. Yine bunun gibi eitli gnahlar ileyen kimsenin bu gnahlar affettirebilmek iin kefaret, kaza (grevi gecikmeli olarak yerine getirme), tevbe ve gnahlar silmeyi salayc iyilikler ilemek gibi telfi edici mekanizmalara ba vurmas da vaciptir. Bu arada imamlk, kadlk (hakimlik), mft ve valilik gibi grevlere getirilenlerin omuzlarna binen zel sorumluluklar da byledir. Ayrca ilim renmeye koyulan rencilerin uyacaklar edep kurallar ile, yapacaklar baz zel nafile ibadetler de bu kategoriye girer. Yine bu snnetler arasnda yleleri var ki, bunlar srekli olarak terketmek ar ekilde mekruhtur. Baz snnetler de var ki, bunlar sadece imamlar ilgilendirir, sradan halk ilgilendirmez. mamlara zg bu snnetler ya yaplmamas mekruh veya yaplmas vacip ek grevlerdir. Bu arada istisnasz btn snnetler, retim yolu ile yaygnlatrlmalar, zendirilmeleri ve uyulmalarna arlmalar gereken grevlerdir. Oysa bidat nitelikli ibadetlere kar kanlarn ounlukla snnetleri ileme veya buna zendirme konusunda ihmalkr ve umursamaz davrandklar grlmektedir. Bu yzden bylelerinin durumu, belki de szn ettiimiz mekruh unsurlu adetleri (bid'atleri) ileyenlerin durumlarndan daha ktdr. nk; Din demek; iyilii emredip ktlkten sakndrmak, alkoymaya almak demektir. Bu iki kural biribirine baldr, biribirinden ayr dnlmeleri dnlemez. Buna gre bir ktlkten saknlmas istenirken, mutlaka o ktln yerine geecek bir iyiliin yaplmas zendirilmelidir. Tpk; - Allah'a kulluk sunmak (kulluk yapmak ibadet etmek) emredilirken, - O'nun dnda kalan her eye tapnlmasnn (kulluk yaplp ibadet edilmesinin) yasaklanmas gibi. nk: Allah'dan baka ibadete layk ilh olmadna ahadet etmek her eyden nce gelir, dier btn grevlerin badr. yi bilmek gerekir ki, insan yapmamaya (terketmeye) deil, yapmaya yatkn ve istekli bir yapda yaratlmtr. nsanlar bir eyi yapmamay, yapmaktan vazgemeyi, ancak baka bir eyi yapmak iin benimserler.

Bu yzden salih (iyi, yararl) bir amele koulmadka kt veya kusurlu davranlarn brakmaz. Fakat u gerei de gz nnden karmamak gerekir ki, kt davranlar iyi amelleri bozduklar, glgeledikleri iin, iyi amelleri korumak amac ile kt davranlar yasaklanmtr. Bu adan bakacak olursak; Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) doum gnn anmak, bu gnn yldnmn kutlamak baz kimselere byk oranda sevap kazandrabilir. nk bu kimselerin bu konudaki niyetleri iyidir, nk Peygamberimize kar sayglarn ifade etmektedirler. Daha nce deindiimiz gibi, tam anlam ile doru yolu bulmu bir m'min tarafndan yaplnca kendisine ok grlecek, hatta kt grlecek baz davranlar baka baz kimseler iin iyilik saylabilir. Nitekim mam- Ahmed'e, zamann bir hkmdar hakknda: Falanca, bir mushaf sslemek iin bir sar lira harcad dedikleri zaman imam byle diyenlere: Brakn harcasn, nk onun para harcad en yararl i budur diye cevap vermitir. Oysa O'na gre mushaf sslemek, aslnda mekruhtur. Bu yzden baz arkadalarmz, mam'n bu szlerini sz konusu masrafn kat ve yaz yenilemesi iin yapldn kabul ettii biiminde yorumlamlardr. Halbuki, bize gre, mam'n sylemek istedii bu deildi. O bu davrann (yani mushaflar sslemenin) hem faydal ynleri ve hem de mekruh saylmasna gereke olan sakncal taraflar olduunu belirtmek istemitir. nk sz edilen hkmdar gibileri, bu ii yapmadklar takdirde onun yerine hi yarar olmayan benzeri bir i yaparlar. Mesel mushaf sslemek iin harcanan bu paray elence, iir, eski ran veya eski Yunan felsefeleri ile ilgili kitaplar iin harcayabilirler. Ey okuyucu! Bu aamada yapman gereken ey, dinin zn iyice kavrayarak eitli hareketlerin eriat asndan ierdikleri fayda ve sakncalar tespit etmek ve bunun sonucu olarak iyiliklerle ktlklerin farkl derecelerini bilip atma durumunda daha nemli olanna ncelik tanmaktr. Peygamberlerin getirdiklerine uygun amel etmek, gerek anlam ile budur. indekiler Altnc Blm

 Ameller ve Hkmleri Bunu baarabilmek iin iyilik ile ktl, delil nitelii tayan ve tamayan belgeyi biribirinden ayrdetmek ounlukla kolay olan bir ilemdir. Fakat iyilikler ile ktlklerin kendi aralarndaki farkl derecelerini ve deliller arasndaki derece farklarn tespit ederek atma durumunda daha iyiyi tercih edip zendirmek, daha kt olana yasaklama ncelii tanmak ve hangi delilin daha gl olduunu belirleyip onu tercih etmek grevi, yalnz bu dinin bilginlerine zg bir itir. Bu alanda gz nnde tutulacak dereceler tr ve unlardr. 1 - Kerahet unsuru iermeyen eriata uygun salih (iyi, yararl) amel; 2 - Baz ynleri ile veya ou ynleri ile salih (iyi, faydal) olan amel; Bu tip amelin salih saylmas, ya ileyicisinin iyi niyetli olmasndan yada ileyicisinin iyi niyeti yannda baz eriata uygun (meru) unsurlar iermesinden kaynaklanr. 3 - Hi bir yararl yn olmayan davran (amel); Bu tip davrann hi bir yarar tamamas, ya mutlak anlamda iyi bir ameli brakmaktan ibaret olduu veya tamamen sakncal ve ykc bir davran olmasndan kaynaklanr. 1 - Birinci dereceyi oluturan ameller; Zahiri ve batn ile, szl ve ameli uygulamaya dnk ynleri ile teorik ve pratik kesimleri mutlak anlamda Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) snnetidir. Bu kategoriye giren amelleri, eriatn belirledii vaciplik ve mstahablk lleri uyarnca renmek, retmek, emretmek ve yapmak kesin bir gerekliliktir. Bu ksm oluturan amellerin byk bir ounluunu gmen (Mekkeli) ve Medineli (ensar) kesimleri ile, rnek ilk mslman neslin ve bu nesle titizlikle uyan ikinci kuak (tabiin) mslmanlarnn ilemi olduklar ameller meydana getirir. 2 - kinci dereceyi oluturan amellere gelince; Bunlar, ikinci nesilden sonra gelen (muteahhirin) alimlerin, sofularn (abidlerin) ve sradan mslmanlarn uygulamalarnda oka grlr. Bu amelleri ileyenler, ne meru ve ne de gayri meru hi bir salih amel ilemeyenler ile sadece kfr, yalanclk, hyanet ve cehalet gibi haram niteliinde hareketler yapanlardan daha hayrldrlar. Bu kategoriye bir ok trden ameller girer. Hi ara vermeden yl boyunca oru tutmak, nefsin btn isteklerini bask altna alp tatminsiz brakmak, Recep aynn ilk cuma gecesi gibi, aslnda hi bir zellii olmayan geceleri zel ibadetlerle kutlamak bu tip amellerin ilk aklmza gelenleridir. Bu tip mekruh unsurlu amellerin bazlarn ileyenler, ilerinde ibadet istei olmayan tembellerden daha hayrl olabilirler. Zaten bu tip amel ve davranlara kar kanlarn ou ya yararl ilim ve salih amel kesimleri ile her trl ibadetten veya bu ibadet kesimlerinin birinden uzak duran, bu ibadetlere

kar sevgi ve arzu duymayan kimselerdir. Fakat bu tembellik ve isteksizliklerine, eriata uygun bir klf uyduramadklar iin olanca gleri ile bu mekruh unsurlu ibadetlere saldrrlar. Baka bir deyimle bu, kimseler, pratik tutumlar ile meru ve gayri meru her trl ibadete kar kmalarna ramen, szleri ile sadece gayri meru nitelikli amellere kar kabilmektedirler. Bu byle olmakla birlikte samimi mmin, iyi olan emrederek kt olandan sakndrmaya alr ve bu grevi yapmaya alrken ne ayn iyilii emredip ayn ktl sakndran baz mnafklarla arasnda beliren grnteki davran beraberlii ve nede baz mslman alimlerine ters dmesi yznden yolundan caymaz. Bu tip amel ve davranlar iyi bilmeli ve ona gre hareket etmelidir. 3 - nc dereceyi oluturan ameller; Arefe gn, Ramazan ve bayram gnleri Ramazann son on gn gibi eriatmz tarafndan saygnl onaylanan gnler ve gecelerle ilgili baz ibadet ve davranlardr. Bu ibadet ve davranlarn bazlar sevap kazandrc olsun dncesi ile sonradan ortaya atlm, fakat uygulama biimlerine bal olarak yasaklanmas gereken birer ktle (mnker'e) dnmlerdir. Baz saplant zebunu arlarn, Aura (Muharrem aynn onuncu) gn susuz kalma, yas tutma ve biraraya toplanp dvnme gibi ne Allah'n (c.c.) ne Peygamber Efendimizin ortaya koyduu (salt ve selm zerine olsun) ve nede gerek ehl-i beyt olan ve gerekse olmayan ile ilk rnek kuaktan olan her hangi bir mslmann yapt hareketler gibi. Fakat o gn (Aure gn) Peygamberimizin torunu ve cennet genliinin iki efendisinden biri olan Hz. Hseyin ile bir gurup yakn bizzat Allah tarafndan knanm baz facirler eli ile ldrldkleri iin mslmanlar iin bir musibet gndr. Bu ac gn benzeri olan dier musibet gnleri gibi eriata uygun bir keder ve Allah'a snma ifadeleri ile (inna lillhi ve inna ileyhi raciun diyerek) karlamaldr. Ama bir ksm bidatlar, bu gn iin Allah'n musibetler karsnda taknlmasn emrettii tutuma ters den, uydurma bir yas tutma gsterisi ortaya atmlar ve bununla da yetinmeyerek ortaya attklar bu uydurma matem gsterisine, Hz. Hseyin'e dnk komplo ile hi bir ilgisi olmayan sahabilere dil uzatma, onlar karalama ve bunlara benzer Allah'n ve Peygamberimizin naho grdkleri irkinlikler eklemilerdir. Oysa Ahmed bn Haribel ile bn-i Mace'de bizzat Hz. Hseyn'in babas Hz. Al'den (Allah her ikisinden de raz olsun) rivayet ederek yer verildiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) byle durumlarla ilgili bir hadisinde yle buyuruyor: Kimin bandan bir musibet geerde bu musibeti hatrlaynca inna lillhi ve inna ileyhi raciun (Biz Allah iiniz ve tekrar O'na dneceiz) derse, urad musibet ne kadar eski tarihli olursa olsun Allah ona musibet gn balad sevap kadar sevap balar. (Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 201; bn Mace, Snen, Cenazeler kitab, Musibetlere sabr bab, c. 1, s. 510, H. No: 1600.) Dikkat edilecek olursa bu hadisi Peygamberimizden Hz. Ali, Hz. Ali'den olu Hz. Hseyin ve ondan da Kerbel faciasna ahit olanlardan biri olan kz Fatma rivayet etmektedir. (Hseyin b. Ali b. Ebi Talib, El-Haimi, El-Kura, Cenab- Peygamberin torunu ve fesleen kokulu ieiydi. Cemel ve Sffin savalarnda babasyla birlikte Haricilerle savat. Hicri 60 ylnda

Medine'den Kfelilerden beyat almak zere yola kt. Ne var, Kfeliler ona ihanet ettiler. Ubeydullah b. Ziyad Bekir Bila'nn askerlerine onu ldrttler. ehadeti hicretin 60. yl, Aure gnne rastlamt. Bkz. El-sabe, c. 1, s. 332-335.) (Bu hanm Hseyin b. Ali b. Ebi Talib El-Haimi, El-Kurai El-Medini'nin kzdr. Drdnc kuan gvenilir alim ve hadis nakilcilerinden olan El-Hasen b. El-Hasen b. Ali b. El-Hasen'inde eidir. Hicretin yznc ylndan sonra hayli yal iken lm. Bkz. Takrib el-Tehzib, c. 12, s. 609, Biyografi, 5.) indekiler Altnc Blm

Yas Tutma Gelelim yas tutma gsterilerine. Baz ac olaylarn yldnmlerini belirleyip yas gn olarak anmak slm'da yeri olmayan, hatta slm ncesi cahiliye araplarnn geleneklerine yakn den bir tutumdur. Ayrca o gn yas gsterisi yapanlar bu davranlar ile sz konusu gnn orucundan kazanabilecekleri sevab da peinen yitirmektedirler. Ayrca baz kimseler yine bu gnle ilgili olarak ykanma, gzlere srme ekme ve toplu halde el skma gibi zel adetler ortaya koymu ve bu adetleri asl olmayan bir takm szde hadislere dayandrmaya kalkmlardr. Oysa gerek bu davranlar ve gerekse benzerleri tm ile bid'attr ve mekruhtur. O gn iin mstahab olan ey oru tutmaktr. Bu arada Aure gnnn bir ziyafet gn olarak kutlanmasn neren baz yaygn belgelerde vardr. Bunlarn en ok bilineni, brahim b. Munteir'in babasna dayandrarak naklettii u szdr: Bize bildirildiine gre kim Aure gn ailesine bolluk tattrr, ziyafet ekerse, Allah ona yln dier gnlerini de bolluk iinde yaamay nasib eder. (El-Niabur, Mesail mam Ahmed: Eser sahibi yle naklediyor: Ebu Abdullah'a (mam Ahmed'e) sordum: Yukarda nakledilen byle bir hadis duydun mu? Evet, dedi. Sfyan, Cafer El-Ahmer brahim b. Muhammed El-Mnteir'den byle bir ey nakletmiti. Bkz. A.g.e., c. 1, s. 136,137: Ayrca Mellifin Mecmu El-Fetava, c. 25, s. 300. Orada bn Teymiye bu hadis hakknda: Mevzu ve yalanlanm olduunu, sylyor.) (brahim b. Muhammed b. El-Mnteir El-Ecd'a, El-Hemedn, El-Kf beinci kuak ravilerinden olup skadr. Alt nl hadis kayna sahibi de ondan hadis kaydetmiler. Bkz. Takrib el-Tehzib, c. 1, s. 42, iy. 268.)

Bu sz kimin tarafndan sylendii belli olmayan, rivayet kanal kesintili bir szdr ve her halde Rafz'ler ile kartlar arasndaki atmann ortaya kt dnemde uydurulmutur. nk berikiler (Rafizler) Aure gnn koyu bir matem gsterisine dntrnce tekiler (kartlar) da O gn ziyafet ve enlik gn olarak kutlamay neren szde belgeler uydurup ortaya atmlardr. Her iki tutum da aslsz ve batldr. Nitekim Mslim'in bildirdiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): Sakf de bir yalanc ve kan dkc bulunacak buyurmutur. (Mslim bu hadisi Sahih'inde Ebubekirin kz Esma'dan nakletmi (Allah ikisinden de raz olsun) Sahabinin faziletleri kitab, Sakif in anlatld bab, H. No: 2545, c. 4, s. 1971, 1972. Yalnz orada hadis mellifin zikrettii gibi deil de u szlerle nakledilmitir: Sakifte de bir yalanc ve kan dkc vardr.) Hadisin iaret ettii yalanc, Muhtar b. Ebu Ubeyd'dir.(45) Bu zat nce, Hz. Hseyinin dostu ve taraftar olarak grnm, sonra da Allah'a kar yalan ve iftira komutur. Hadisin iaret ettii iki kiinin br olan Haccac b. Yusuf, Hz. Ali ile taraftarlarna kar dmanca bir tutum taknm ve bu yolda kan dkc olmutur. (Asl ad El-Muhtar b. Ebi Ubeyd b. Mes'ud b. Amr El-Sakif olan bu zat Ali'ye buzedilmesini ilk emredendir. Sonradan iilie eilim gstermi. Sonunda Kfe'yi igal etmi ve bir gurup ii orada ona katlm. Onlarla birlikte olup Beni meyye ordusuyla savam. Emir tayin ettii bn El-Zbeyr'i destekliyordu. bn Ziyad'n ordusunu yenince tek bana emirliini ilan edip iilikten kaynaklanan bid'atlerini aa vurdu, kehanette ve kendisine vahiy geldii iddiasnda bulundu. Bunun zerine Mus'ab b. Zbeyr onu yenilgiye uratp ldrnceye dek onunla savat. Hicri 67'de 67 yanda iken ldrld.) (Haccac b. Yusuf b. El-Hakem El-Sakf, Abdulmelik b. Mervan ve olu El-Velid'in Irak'a tayin ettii validir. Diktatr, zalim ve gaddarn biriydi. Hicri 95, ylnda ld. Bkz. bn Hallikan, Vefeyat el-Ayan, c. 2, s. 129, 54.) Beri tarafta da bid'atler ve sapklklar, te tarafda da bid'atler ve sapklklar var. Geri iiler daha yalanc ve daha kt tutumludurlar. Fakat yle de olsa hi kimsenin, her hangi baka bir kimseyi bahane ederek eriatta deiiklik yapmas caiz deildir. Buna gre Aure gnn bir sevin ve elence gnne dntrerek, onu, bir ziyafet gn olarak anmak da Rafizlere kar olsun diye uydurulmu bir bid'attan baka bir ey deildir. Geri bu gn ykanmann, gzlere srme ekmenin ve benzeri adetlerin sevap kazandrc olduu ile ilgili olarak szde baz hadisler nakledilmitir ama hi birinin asl yoktur. Buna ramen bu uydurma hadisleri, aralarnda bn-i Nasr'n da bulunduu baz kimseler tarafndan doru saylmtr. Doru olmadklar halde bu szde hadisleri baz kimseler, doru olduklar kanaati ile naklederek uygulamlar ve onlarn aslsz olduklarn bilememilerdir. Bu durumda az nce anlattmz rafizlerin durumu gibidir, ondan fark yoktur. Belki de rafizilere karlk olsun diye baz kimseler, bu gne ar bir ekilde sayg gstermilerdir. Zaten eytann biricik amac mslman ynlar doru yoldan (srat- mstakim'den) saptrmaktr. Bu sapma hangi tarafa doru olursa olsun, onun iin farketmez. Bunu gz nnde tutarak sonradan ortaya atlm bu tip uydurma adetlerden kanlmaldr.

(bn-i Nasr; Asl ad El-Fadl Mahammed b. Nasr b. Muhammed b. Ali b. mer El-Badad'dir. Ama o El-Selami olarak tannr. Altnc asr alimlerinden olup hadis ve afii grlerini ieren fkhi meeler dinlemitir. Edebiyat, Dilbilgisi ve szlkle ilgili ok deerli tesbitleri vardr. Yaamnn son yllarnda Asl ve feri konularda mam Ahmed'in grlerini benimsemi, 551 ylnda ld. Doumu 467 olarak bilinmektedir. Bkz. bn Hallikan, Vefeyat El ayan, c. 4, s. 293, 294, Biy. 624. Ayrca a.g.e., c. 7, s. 330, Kitab El-Zeyl Ala Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 225, 229, Biy. No: 113.) indekiler Altnc Blm

Recep Ay Orucu Buna benzer bir mesele de Recep ay meselesidir. Bu haram (iinde sava almas yasak) aylardan biridir. Bu ayla ilgili olarak Peygamberimizin: Ya Rabb'i, Recep ve aban aylarn hakkmzda mbarek eyle ve bizi Ramazan'a erdir diye buyurduu rivayet edilmitir. (Bu hadisi bn Hacer El-Askalan, Tebyin El-Aceb Bima vera fi Fazli Receb adl eserinde anlatmaktadr: s. 11, 12. Orada hadisin Bezzar tarafndan Msned'inde, El-Taberni ve Beyhaki tarafndan faziletli vakitler blmlerinde ve Ebu Yusuf el-Kad'nin Kitab El-Syamnda, kaydettiklerini sylemektedir. bn Hacer-El-Askalanide bu hadisin senedinin salam olmadn sylemektedir. Bkz. Heysemi, Kei el-staz An Zevaid'il Bezzar, Tahkik: Habib El-Rahman ElAtemi, c. 1, s. 457, H. No: 961.) Bunun dnda Recep aynn fazileti ile ilgili olarak Peygamberimizden bize hi bir salam hadis gelmi deildir. Baka bir deyimle, bu konuda var olduu ileri srlen hadislerin tm aslsz ve yalandr. Herhangi bir yerin veya zaman parasnn fazileti olduu ile ilgili bir hadisin aslsz olduu bilinmeyince, bunun nakledilmesi az - ok anlalr bir eydir. Fakat yalan olduu bilinince bu durum aklamakszn nakledilmesi caiz deildir. nk Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu konuda yle buyuruyor: Kim yalan olduu grnde olduu halde benden bir sz naklederse kendisi de yalanclardan biri

olur. (Ahmed El-Msned, c. 1, s. 113, Ali b. Ebu Talib'den; ayrca c. 4, s. 250, 252, 255, Muire b. u'be'den. Mslim Kesik ve mevsul olarak ayn hadisi eserinin giri ksmnda Mure'den nakletmi. Gvenilir ravilerden nakilde bulunmann gereklilii, bab, c. 1, s. 9.) Evet, dediimiz gibi, Recep aynn ilk on gnnn faziletli olduu ile ilgili olarak elimizde bir ka ilk nesil (selefi) alimlerine dayanan baz belgeler vardr. Bununla birlikte bu ay tek bana orula geirmek, gerek mam- Ahmed'e ve gerekse aralarnda Hz. Ebu Bekir, Hz. mer'in (Allah her ikisinden de raz olsun) bulunduu baz sahabilere gre mekruhtur. (Basl nshada bu zatn ad Ebubekir olarak gemektedir. Her ikisi de dorudur. nk Ebubekir'in de ailesini byle yapmaktan -recep ayn orulu geirmekten- yasaklamlard. Bkz. Mellifin Mecmu El-Fetava, c. 25. s. 291. Ayn ekilde yukarda sz edilen Ebu Bekir de byle yapmaktan ailesini yasaklad nakledilmitir. Bkz. Tebyin El-Aceb Bima vera Fi Fazli Receb, s. 35. Ebu Bekre: Byk sahabilerden olan bu zatn asl ad Nefi bn Al-Haris'tir. Raslllah'n (zerine selam olsun) azadls bn Mesruh El-Sekfi olduu da sylenmektedir. Sahabenin faziletlileri arasndan ad geen bu zat Esra'da yaamtr. Bkz. El-sabe, c. 3, s. 572, Biy. No: 8793.) Bu arada bn-i Mace'nin, brahim b. Munzr El-Hazam aracl ile bn-i Abbas'a (Allah ondan raz olsun) dayandrarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Recep ayn orula geirmeyi menetmitir. Fakat bu rivayet kuvvetli deildir. Ayrca szn ettiimiz yalnz brakma mekruhluu, acaba bu ayn tmn orula geirmekle mi, yoksa bir nceki veya sonraki ayn orucu ile bu ayn orucunu biri birine eklememekle mi ilgilidir? Dostlarmz arasnda bu iki gr de savunanlar vardr. Eer burada sadece meselelerin balklarna iaret etmekle yetinmek amacnda olmasaydk, bu konuda daha ok eyler sylerdik. (brahim b. Munzr El-Hazam; Bu zatn asl ad brahim b. El-Mnzir b. Abdullah b. El-Mnzir ElHazami'dir. Takrib El-Tehzib'de verilen bilgiye gre ravilerden olup 236 ylnda vefat etti. Buhari, Tirmizi ve dier nl hadisiler ondan hadis naklinde bulundular. Bkz. Takrib el-Tehzib, c. 1, s. 43, 44, Biy. No: 283.) indekiler Altnc Blm

aban Ay Orucu Buna benzer bir baka konu da aban aynn on beinci gecesidir. Bu konuda elimizde sahabiler aracl ile bize kadar ulaan ve bu gecenin faziletli olduunu belirten baz hadis ve belgeler vardr. (Bu konuda Ahmed Abdullah b. mer aracl ile Raslllah'tah yle bir hadis nakletmitir: aban aynn yars gecesi Yce Allah yaratklara -mahlkata- tecelli eder. iki snf dnda kalan btn insanlar balar; balamad bu iki snftan biri bozgunculuk yapan, dieri de kendini ldrendir. Ahmed, Msned, c. 2, s. 176. bn Lhey'a'nn dndaki btn ravileri gvenilirdir. Gene Ahmed ve Tirmizi'nin Aye'den kaydettikleri hadiste Raslllah (salat ve selam Ona) yle buyurmaktadr: Kukusuz aziz ve Celil olan Allah abann yars gecesi -15. gecesi- dnya semasna iner; Kalb kabilesi koyunlarnn tyleri saysndan daha ok sayda insan balar. Msned, c. 6, s. 238; Tirmizi, Oru kitab aban aynn yars gecesi ile ilgili gelen hadisler, bab, H. No: 739, c. 3, s. 116, 117; Tirmizi hadisi kaydettii yerde zayf olduuna iaret , etmektedir. Ayn hadisi bn Mace de kaydetmi: H. No: 1389; Syut, El-Cami's-Sair, c. 1, s. 297, H. No: 1942, Syti hadisi hasen olarak tanmlamaktadr. Ayn hadise El-evkn de El-Fevaid El-Mec'a adl eserinde iaret etmektedir. Hadisin zayf ve senedinin kesik olduunu sylyor, bkz. El-Fevaid, El-Mecm'a, s. 51.) Ayrca ilk nesilden (selefden) olan baz ahsiyetlerin zel olarak bu gece nafile namaz kldklar da bildirilmitir. aban aynda oru tutmakla ilgili olarak da baz gvenilir (sahih) hadisler vardr. Fakat gerek ilk nesilden (selefden) Medineli baz alimlerin ve gerekse baz sonraki nesil (halef) mensuplarnn bu ayn on beinci gecesini anmay faziletli saymaya kar ktklar ve bu konudaki hadisleri kuku ile karladklar da bize kadar gelen bilgiler arasndadr. phe ile karlanan bu hadislerden biri yledir: Allah bu gece (aban aynn on beinci gecesi) Ben Kalb kabilesinin srsndeki koyunlarn kllarnn saysndan daha fazla kimseyi affeder. Szn ettiimiz ilk nesil alimleri: Bu hadis de bu konudaki dierlerinden farkszdr diyerek duyduu kukuyu dile getirmilertir. Bununla birlikte ok sayda ilim adam ile birlikte arkadalarmzn ounluu, bu gecenin faziletli olduu grndedirler. Bu konuda ok sayda hadis bulunduuna ve ilk nesil alimlerinden gelen belgelerin de bu yolda olduuna dayanan mam- Ahmed de ayn grtedir. Gerekten hakknda baz uydurma eyler sylenmi olmakla birlikte bu gecenin, eitli faziletleri ile ilgili olarak msnedlerde ve hadis kaynaklarnda nemli sayda hadise yer verilmitir. Bu ayn on beinci gnnde tek gn olarak oru tutmaya gelince; bunun hi bir asl, hi bir dayana yoktur. Tersine o gn, tek gn olarak oru tutmak mekruhtur. Bu gn eitli yemek ziyafetleri ve ssl kyafetlerle kutlamak ise sonradan uydurulmu, bidat nitelikli dier anma gnleri gibi aslsz bir adettir. Mekruh olan dier adet de aban aynn on beinci gecesi, camilerde, mescidlerde, evlerde ve sokaklarda kalabalk cemaatler ile klnan Binli namaz (Zamm-- sure yerine bin ihls suresi okunan namaz) lar klmaktr.

Byle vakti, rekt ve zamm- sure says belirli namazlar tm ile mekruhtur, hi birinin eriatmzda dayana yoktur. Dahas, szn ettiimiz Binli namaz ile ilgili olduu ileri srlen hadis, bu ilim dalnn uzmanlarnn gr birlii ile uydurmadr. Durum bu olunca buna dayanarak klnacak olan nafile namazn mstahab saylmas caiz olamaz. Bu namaz mstahab olmaynca onun mstahab saylmasna dayandrlm olan uygulama da, mesnetsiz kalarak mekruh olur. u veya bu bakmdan stn olduu ileri srlen her gece iin, byle zel bir namaz belirlenip cemaatle klnmas caiz grlecek olsa mesel Ramazan ve Kurban bayram geceleri ile Arefe gecesi iin bunun gibi ya daha uzun veya daha ksa bir zel namaz ortaya atlp klnrd. Tpk baz yrelerde yaayan kimi mslmanlarn Recep aynn ilk gecesinde bu tip bir namaz klmay adet haline getirmi olmalar ve yine tpk kulama geldiine gre baz kyllerin akam namazndan sonra Birr-ul valideyn (ana-babaya sayg) ad altnda ve akam namaz uzunluunda bir namaz cemaatle klmalar gibi. Bunlara benzer bir adet de baz mslmanlarn her gece, o gn yeryznn her, tarafnda len btn mslmanlar iin cemaatle cenaze namaz klmalardr. Saydklarmz yannda sayamadmz trleri olan bu cemaatli nafile namazlarnn hi birinin eriatmzda yeri yoktur. Ey okuyucu! unu bilmen gerekir ki, her hangi bir nafile ibadeti belirli bir vakitte yapmak mstahabtr diye veya belirli bir nafile namaz cemaatle klmak caiz saylmtr diye bunu gereke yaparak, belirli aralklarla tekrarlanan cemaatli nafile namazlar dzenlemek gerekmez, bu iki eyi biri birinden ayrdetmek gerekir. indekiler Altnc Blm

Nafileler ve Cemaat Daha ak sylemek gerekirse her hangi bir nafile namaz klmak, Kur'an okumak veya Allah' zikretmek gibi ibadetler iin cemaat halinde bir araya gelmek, ara sra olduu takdirde ok iyi bir

eydir. Nitekim elimizde Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Zaman zaman cemaatle nafile namaz kldn, Aralarna katld sahabileri Kur'an okuyan bir arkadalarn dinlerken bulunca, kendisinin oturup onlarla birlikte okunan Kur'an ayetlerini dinledii ile ilgili gvenilir belgeler (hadisler ve sahab rivayetleri) vardr. Yine: sahabilerin bir araya gelince aralarndan birinden Kur'an okumasn istediklerini ve hep birlikte okunan Kur'an' dinlediklerini ve Peygamberimizin: Biraraya toplanarak Allah'n Kitab (Kur'an) ile Raslullah'n szlerini inceleyen veya: Allah'n adn zikreden guruplardan vg ile bahsettii de kesindir. Aadaki hadis bu vglerin iyi bilinen bir rneidir: Her hangi bir gurup, Allah'n evlerinden birinde (Her hangi bir cami veya mescidde) toplanr da aralarnda Allah'n Kitabn okur ve mzakere ederse mutlaka kendilerini Allah'n rahmeti epeevre kuatr, kalblerine huzur (sekinet) iner, melekler etraflarn sarar ve Allah onlardan yanndakilere (meleklere) vg ile bahseder (Mslim, Ebu Hreyre'den uzunca naklettii bu hadisi mellif baz deiikliklerle burada zikretmitir. Bkz. Mslim, Zikir, kitab, zikir ve Kur'an okumak zere bir araya gelmenin fazileti, bab; c. 4, s. 2074 H. No: 2699; Benzeri bir dier hadisi ksa olarak gene Mslim Ebu Said El-Hudri'den nakletmitir: c. 4, s. 3074, H. No: 2700.) Bunun yannda Yer yznde zikretmek zere dzenlenmi toplantlarn yerlerini aratrmakla grevlendirilen ve Allah' zikreden bir guruba rastlaynca onlara Geliniz, btn dediklerinizi yerine getirelim diye seslenen melekle ilgili uzunca hadis bu rneklerden biridir. Yalnz eriatn emrettii cemaatli ibadetler dnda haftadan haftaya, aydan aya ve yldan yla tekrarlanan cemaatli toplantlar dzenlemeye gelince, bu davran be vakit namaz, cuma namaz ve bayram namazlarn klmak zere bir araya gelen cemaatlere benzer ki, byle bir ey sonradan ortaya karlm bir bid'attr. Bu yzden eriatmz snnet olan cemaatli toplantlar ile adet haline getirilmi cemaatli toplantlar biri birinden ayrmtr. Gerek Ahmed-i Hanbel ve gerekse dier mezhep imamlar nass'a dayanan bu ayrm nemle vurgulamlardr. Nitekim Ebu Bekir Hill Kitab-ul Edeb adl eserinde shak b. Mansur Kevsec'in, Ahmed bn Hanbel'ye: Bir gurup mslmann bir araya gelerek hep birlikte el kaldrp Allah'a dua etmeleri sence mekruh mudur? diye sorduunu ve mam'dan: Sk sk olmamak ve nceden kararlatrp toplanm olmamak art ile kardelerinin byle yapmalarn mekruh grmyorum eklinde cevap aldn belirtmektedir.

shak b. Rahiveyh de bir yazsnda bu cevapla ilgili olarak: mam- Ahmed de bu konuda ayn grtedir. Onun -sk sk olmamak art ile- eklindeki sz bu toplantlarn adet haline getirilecek ekilde sk sk dzenlenmemesi gerektii anlamndadr demektedir. Bu arada Muruz de bir eserinde Ahmed bn Hanbel'ye: Geceleri bir yerde toplanarak sabaha kadar Kur'an okuyan ve dua eden guruplarn bu davranlar hakknda ne dersin? diye sorduunu ve mam'n da bu soruya: Umarm ki bunun bir sakncas yoktur. eklinde cevap verdiini anlatmaktadr. Ebu Srr Harb'de diyor ki: Ebu Abdullah (Hanbeli) dedi ki: Mslmanlarn bir yerde toplanp namaz klmalarndan ve tpk vaktiyle Ensar (Medine) mslmanlarnn yapm olduklar gibi, Allah'n (c.c.) kendilerine balam olduu nimetleri anmalarndan daha iyi bir hareket dnlebilir mi? mam- Hanbel bu szleri ile Muhammed b. Sirin'den bizzat kendisinin nakletmi olduu u olaya iaret etmek istiyor: Muhammed b. Sirin diyor ki: Edindiim bilgilere gre Medineliler, Peygamberimizin ehirlerine giriinden nce bir araya gelerek aralarnda Bir gn kararlatrsak da o gn biraraya gelerek Allah'n bize balam olduu bu nemli nimeti (Peygamberimizin Medine'ye gelecek oluunu) ansak diye konutular. Bu srada aralarndan biri: cumartesi toplanalm diye teklif etti. brleri bu teklife: Hayr, o yahudilerin gndr, onlara zenmemeliyiz diye kar ktlar. Baka birisi: Peki, pazar gn bir araya gelelim deyince buna da: Hayr, hristiyanlarn toplant gnnde toplanmamz doru olmaz diye kar kld. Bir bakas: O halde araplk gnn toplant gn olarak kararlatralm teklifini getirdi. Araplar o zamanlar cuma gnne araplk (arube) gn diyorlard. Bu teklifin kabul edilmesi zerine Medineliler bir cuma gn Ebu Umame Esad b. Zrare'nin evinde toplandlar, o toplant dolays ile bir koyun kesilerek misafirler arland. Bu konuda Ebu Umeyye Muhammed b. brahim b. Mslim Tarsus'de yle diyor: Bir defasnda Ahmed bn Hanbel'e bir araya toplanp yank sesli bir arkadalarndan Kur'an dinleyerek alayan ve bu arada belki de lmbay sndrp karanlkta oturan kimseler hakknda grnn ne olduunu sordum. Bana: Eer Kur'an', Ebu Musa imls ile okuyorlarsa bunun hi bir sakncas yoktur eklinde cevap verdi.

te yandan Ebu Bekir Hill'in bildirdiine gre Evza bir defasnda bir araya toplanp arkadalarndan birinin anlatt dini hikyeleri dinleyen gurup hakknda ne dndn sordu mam kendisine: Bu toplant gnlerinden sonra bir gn (ara sra) olduu takdirde sakncas yoktur diye karlk vermitir. Grld gibi, mam- Ahmed dua yapmak amac ile dzenlenecek toplantlar Adet haline getirilmemek kayd ile snrlyor. mam- Ahmed Peygamber ile ilgili eser ve tarih kalntlarn bulunduu yerleri gezip grme konusunda da ll davranlmasn istemektedir. Nitekim Sind-i Havatim diyor ki: Bir defasnda Ahmed bn Hanbel'ye nemli tarihi yerleri ve kalntlar ziyaret eden ve bu amala sayehate kan kimseler hakknda ne dndn sorduk. Bize u cevab verdi; Sahabilerden bn-i Umm-i Mektm'un, Peygamber Efendimiz'den evinde namaz klmasn rica ettiini ve bunu evinin dua edilecek sekin bir yer olmas iin istediini, ayrca bn-i mer'in, Peygamberimizin hatralarn tayan yerleri, gezip ziyaret ettiini gz nne alnca, eski eser bulunduran hatral yerleri ziyaret etmenin sakncal olmad sonucuna varrz. Ancak halk bu konuda ly karyor ve bu tip ziyaretlere ok ilgi gsteriyor. Ayn belge, bn-i Kasm tarafndan da u szlerle anlatlyor: Bir gn mam- Ahmed'e gerek Medine'de ve gerekse baka yerlerde bulunan ziyaret yerlerinin gezip grlmesi ve bu amala yolculua klmas hakkndaki grn sordular. mam bu soruya u karl verdi; bn-i Umm- Mektm'un, Peygamberimizden evinde namaz klarak oray dua edilecek bir yere dntrmesini istediine ve bn-i mer'in, Peygamberimizin yaad ve gezdii yerleri titiz bir ekilde ziyaret ettiine, hatta bir yerde su (iediini) dktn grenlerin neden byle yaptn sormalar zerine vaktiyle ayn yere Raslllah'n su (iediini) dktn grd iin yle yaptn sylediine bakacak olursak bu ziyaretlerin sakncas olmad sonucuna varrz. mam, bu szleri ile bu tip ziyaretlerin serbest olduunu belirttikten sonra Ancak halk bu konuda ly karyor ve bu tip ziyaretlere ar bir ilgi gsteriyor diyerek, bu ar ilgiye Hz. Hseyin'in kabrini ve halkn bu mezar banda yaptklar hareketleri rnek gsterdi. (bn-i Kasm; Asl ad Ahmed b. El-Kasm olan bu ahs Ebi Ubeyd El-Kasm b. Selam'n dostudur,mam Ahmed ondan bir ok fkhi mesele nakletmi. Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 55, 56, biy. No: 48.) mam- Ahmed'in ve baka alimlerin mekruh grdkleri bu adet haline getirilmi toplantlar, sahabilerden bn-i Mesud'un da ayn ekilde deerlendirdiini u olaydan reniyoruz. Bildirildiine gre bir ara, bn-i Mesud'un dostlar kararlatrdklar bir yerde toplanp zikretmeyi adet edinmilerdi. Bunu renen bn-i Mesud bir defasnda toplant halinde zerlerine vararak kendilerini: Ey dostlarm, siz Muhammed'inkinden daha doru bir yolda msnz, yoksa sapk bir yola m dtnz? diye paylamtr. (Darmi Snen, gre balanmann keraheti, c. 1, s. 681. Haberin szleri yle: Canm elinde tutana yemin olsun ki, kukusuz siz Muhammed'in milletini ilettii doru yolda msnz, yoksa kap m aralyorsunuz?.)

Bu konuda gz nnde tutulmas gereken prensip udur: Periyodik vakitlere bal olarak tekrarlanp, snnet ve dnm (mevsim) nitelii kazanm meru ibadetlerin, kullar iin yeterli olacak kadarn bizzat Allah belirleyip ortaya koymutur (meru klmtr). Buna gre bunlarn dnda bir takm cemaatli toplantlar ortaya konup adet haline getirilince bu durum Allah'n belirleyip ortaya koyduu cemaatli ibadetlere zenmek olur. Bu tutumun ne gibi ykm ve bozulmalara yol aacan daha nce ksmen aklamaya almtk. Yalnz kiilerin tek balarna yapacaklar ayn nitelikteki nafile ibadetleri ile, baz guruplarn bu amalarla arasra dzenleyecekleri toplantlar bu hkmn dndadr. Bu temel ilkeyi gz nnde tuttuklar iin sahabiler, Ramazan orucuna benzer, gerekesi ile tek bana Recep aynn tmnde oru tutmay mekruh saydlar. Yine ayn endieden hareket eden Hz. mer, altnda Rdvan biatinin gerekletii sanlan ve bu yzden mslmanlar arasnda adeta tabulatrlarak sanki Mescid-i Haram (Kabe) ve Mescid-i Nebevi (Peygamberimizin Medine'deki Mescidi) imi gibi yanbanda namaz klnmaya balanan bir aac kestirmi ve yine vaktiyle Peygamberimizin namaz kld bir yeri mslmanlarn genel bir itikf yeri edindiklerini grnce, byle yapanlar Peygamberimizin hatralarn barndran yerleri mescid mi edinmek istiyorsunuz? diyerek azarlamtr. Tpk bunun gibi gerek tek bana ve gerekse cuma namazlarna, bayram namazlarna ve be vakit namazlara benzeyecek ekilde, periyodik olarak tekrarlanmamak art ile rastgele bir araya gelmi cemaatler halinde nafile namazlar klmak, eriata uygundur. Tek tek ve topluluk halinde nafile olarak Kur'an okumak, zikretmek ve dua etmek de byledir. Nafile olarak baz ziyaret yerlerini gezip grmek de hep bu ana kuraln kapsamna girer. Btn bu ibadet ve hareketlerde, gerek az sayda ve gsterisiz olan ile sk sk ve gsterili olan arasnda ve gerekse adet haline getirilen ile adet haline getirilmeyen arasnda fark gzetilir. Bu arada tr bakmndan eriata uygun olan, fakat sanki bir farzm gibi devaml bir adet haline getirilmesi bid'at olan ve mstahab veya mekruh saylmas adaklk hkmleri ile uygulama artnamesine bal olan vasiyet ve vakf gibi ibadetler ayn kategoriye girer. Nitekim, sadece ibadet nitelii tayan konular adak konusu olabilir ve srf bu tip adaklarn yerine getirilmesi gerekli olur. Yine bu gereke ile gerek mezhebimizin ve gerekse dier alimlerin ezici ounluunun (cumhurun) ortak grne gre, vakf yaparken koulabilecek olan uygulama artlarnn, Birr (iyilik) ve maruf (eriata uygunluk) kavramlar ile badar artlar olmalar gerekli grlmtr. naallah bu konuya ilerde ayrca deineceiz. Ele aldmz bu meseleler, burada yapabildiimizden daha geni biimde aklama ister. Ancak szlerimizin buras daha fazlasn kaldrmaz. nk biz burada sadece sonradan uydurulmu anma gnlerinin durumunu vurgulamak istedik. Bu anma gnleri ve toplantlarda yaplan ve trleri bakmndan eriatte yasak olan hareketlere gelince, onlar sz konusu etmeye gerek yoktur. nk onlar zaten konumuzun dnda kalrlar. Mescidlerde yksek ses karmak, kadnl-erkekli karma cemaatler halinde toplanmak, kandillerini ve lmbalar gereinden ok yakmak, namaz klanlar veya bakalarn gerek szle ve gerekse hareketlerle rahatsz etmek gibi. Bu tip hareketlerin irkinlii her mslman iin aktr. Bunlar mescidlerde ilenmesi ve sylenmesi haram olan davran ve szlerin kapsamna girerler. Mescidlerde ilenmeleri veya sylenmeleri haram olan davran ve szler ya kfr veya ayp szler gibi hem mescidde ve hem de mescid dnda haramdr veya al-veri yapmak, ark sylemek, hadd cezas uygulamak gibi srf mescidlerde ilenmeleri veya sylenmeleri yasaklanm davran ve szlerdir.

Fakat aralarnda baz arkadalarmzn da bulunduu bir ksm son dnem (muteahhirin) alimleri, aban aynn on beinci gecesini Binli Namaz (salt- Elfiyye) dedikleri nafile namaz ile ihya etmenin mstahab olduu grndedirler. Galiba o gn oru tutmay da mstahab sayyorlar. Bu gr savunurken zel dayanaklar, Peygamberimize mal edilen, yukarda szn ettiimiz bu konudaki hadistir. Bu arada bu gecenin faziletli olduu ve ibadetle geirilmesinin iyi olaca ile ilgili rivayetlerle halk arasnda yaygn oluundan kaynaklanan ve benzeri ibadetlere mstahablk nitelii kazandran baz genel karakterli delillere de dayanm olabilirler. Bir defa u Binli Namaz la ilgili olduu sylenen szde hadis, hadis alimlerinin gr birlii ile aslsz bir uydurmadr. Fakat bu namazn mstahab olduuna dayanak olacak genel karakterli baz delillerin var olduu gr hakldr. Ama belirli bir amel, ya zel bir sebebe bal olarak veya tad genel bir nitelik yznden mstahab saylabilir. Hemen belirtelim ki, bu genel nitelik, sz geen amelin zel bir mstahab saylmasn gerektirmez. Buna ramen bu ameli bylesine genel bir gerekeye dayanarak mstahab sayanlar onu Kuluk ve Teravih namaz gibi zel nafile namazlarn arasnda sayyorlar ki, bu doru bir tasnif deildir. Byle olduu iindir ki, belli-bal mezheb imamlarnn -ilk kuaktan olsun, yenilerden olsun- hi biri bu namaz bu kategoriye alm deildir. Yalnz bu konu ile ilgili olarak onlara ait bildiimiz yegane tavr, aslnda zellik tamayan bir harekete veya yere, inan veya tutum yolu ile zellik tanmay mekruh grm olduklardr. Tpk Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) srf cuma gn nafile oru tutmay, aban aynn bandan sonuna kadar ara vermeksizin oru tutmay ve yine srf cuma gecesini ibadetle geirmeyi mekruh saym olmas baka bir deyimle bu namaz zel bir mstahab saymak, Ramazan aynn on gecesi veya akam ile yats aras iin zel bir nafile namaz ortaya karmaya benzer. indekiler Altnc Blm

Nafile badetler Ksacas, nafile ibadetler u ksma ayrlr;

1 - Bir ksm zellikle mstahabdr. Sabah farzndan nce klnan iki rekt snnetle Ramazan geceleri klnan (Teravih) namazlar gibi. 2 - kinci bir ksm ise belirli bir sebebe bal olarak mstahab grlmtr. Yamur duas namaz ile ok nemli tabi olaylar zerine klnan Ayetler (ibretli gelimeler) namaz gibi. Bu sebebe bal mstahablar bazan vitir namaz gibi eriat tarafndan rekt says belirlenmi olur bazan da cuma namazndan nce klnabilecek namaz gibi belirsiz olur. Baz ibadetlerde genel anlamda mstahabdrlar. Normal nafile namazlar gibi. Bilindii gibi her gn gnein douundan ikindi namaznn klnna kadar herkes istedii kadar namaz klmakta serbesttir. 3 - Nafile ibadetlerinin nc bir ksm da zel tutularak yaplmas mekruh, fakat benzerleri ile bir arada yaplrsa mstahab olur. Cuma gecesi nafile namaz klmak gibi. Bu snfa girebilecek nafilelerin bazlar da, yasak vakitlerde namaz klmak gibi, baz zel durumlar dnda genel olarak mekruhtur. Bu yzdendir ki, sabah ve ikindi namazlarndan sonra nafile namaz klmann mekruh oluunun sebebi, acaba bu vakitlerde namaz klmann normal saylmasna yol ama tehlikesi mi, yoksa zaruri durumlar dnda bu vakitler iin var olan genel namaz yasa mdr, meselesi alimler arasnda tartmal bir meseledir. mam- Ahmed'in bu gerekelerin her ikisine de dayand nakledilmitir. Dier alimler de bu konuda farkl grler ileri srmlerdir. Dorusunu Allah bilir. indekiler Altnc Blm

Ziyaretler Konusu Kimi zamanda, kutlu saylan bir gnde, uydurma trenlerin yannda aslsz bir Kutsal Bayram Yeri de tretilerek penesine dlen ktlk katmerleip, Allah'n eriatnn dna kmaya dnr. Buna verilebilecek rneklerden biri baz hac adaylar tarafndan arefe gn yaplan ve hi bir mslmann yasakln tartma konusu ettiini iitmemi olduum bir davran tarzdr.

Yani baz hac adaylarnn Arefe gn sayg besledikleri bir lnn kabrine gitmeleri ve slam dnyasnn u veya bu yresinde grdmz gibi, bu mezar banda byk kalabalklar oluturarak Arafat'ta yaplan ziyaretlerin benzerini orada da yapmalardr. Bu davran, bir yandan Allah tarafndan ortaya konmam, bir tr uydurma bir hac, br yandan Allah'n ortaya koyduu hacca zenti dzme ve kabirleri bayram yeri edinme giriimidir. Hac yolculuu srasnda zel ziyaret amac ile Beytl Mukaddese gitmek de byledir. nk Beytl Mukaddesi ziyaret ederek orada namaz klmak ve itikfa girmek mstehabdr. Zira Beytl Mukaddes, ziyareti uruna yolculuk dzenlenmesi snnet olan mescidden biridir. Fakat mekruh olan ey, bu ziyareti ille de hacc zamanna rastlatmaktr. nk bylelikle Beytl Mukaddes iin zel bir ziyaret vakti belirlenmi olur. Oysa buray ziyaret etme bakmndan, hac mevsimi gnlerinin yln dier gnleri karsnda hi bir zellii yoktur. Ayrca bu hareket, Mescid-i Haram ziyaretine zenti dzmek ve Beytl Mukaddes'i Kabe'ye benzetmek anlamna gelir. Bu yn ile bu hareket, hi bir mslmann slm eriatinden baka bir eriat olduundan phe etmeyecei baz ok sakncal uygulamalara yol aabilir. Bu sakncal uygulamalarn rnekleri de, baz sapklar tarafndan yapld grlen oradaki mukaddes tan evresinde tavaf yapmak, yine orada tra olmak ve haccla ilgili dier ibadetlere bavurmaktr. Arafat'da bulunan Kubbe'nin etrafnda tavaf yapan baz sapklarn hareketleri de nitelik bakmndan ayndr. Yine hacc mevsiminde Beytl Mukaddes'de biraraya gelerek, ark syleyip def almaya gelince, bu davran bir ka ynden irkin olan pskll bir ktlktr (mnkerdir). Bu ynlerden biri, sz konusu hareketleri (ark syleyip def almak) Mescid-i Aksa gibi bir mescidde yapmaktr. Bu hareketler mescidlerin dnda bile yasakken Mescid-i Aksa gibi bir mescidde nasl ilenebilir? Dier bir irkinlik yn, batl gelenek ve trenleri din edinmektir. Bir baka irkinlik gerekesi de btn bunlar hacc mevsiminde yapmaktr. Sz sras gelmiken belirtelim ki, Arefe gn hacca gidememi her hangi bir mslmann, kendi yresinin mescidine giderek orada dua ve zikir yapmas konusu alimler arasnda tartmaldr. Bu ziyareti bn-i Abbas ve Amr b. Hureys(56) (Allah onlardan raz olsun) gibi sahabilerle baz Basra ve Medine alimleri benimseyip uygulamlardr. (Bkz. Beyhaki, Snen El-Kbr, c. 5, s. 117-118; El-Mun ve El erh ve El-Kebir, c. 2, s. 259.) (Amr b. Hureys; Byk sahabilerden olan Amr b. Hurays b. Amr b. Osman El-Karai, ElMahzmt'nin hicretten iki yl nce doduu sylenmektedir. Ziyad ve olu Ubeydullah'n saltanatlar dneminde Kfe imaretlerine vali tayin edilmi. Hicretin 85. yl ld. Bkz. El-sabe, c. 2, s. 531, Biy. 5808 El-stiab bi Hami El-sabe, c. 2, s. 515.) Ahmed bn Hanbel de her ne kadar bunu mstahab saymam ise de onu serbest saymtr. Buna karlk Ebu Hanife, brahim Neha ve Maliki gibi baz Kfeli ve Medineli alimler de byle bir gelenei mekruh saymlardr. Bu adeti mekruh sayanlar grlerini:

O bir bid'attr. Hem sz ve hem de anlam bakmndan genel bid'at kavram kapsamna girer diye savunurlarken serbest ve sakncasz olduunu ileri srenler de grlerini yle savunmulardr: Bu uygulamay sahabilerden bn-i Abbas, Hz. Ali'nin temsilcisi olarak Basra'ya gittiinde yapm ve hi kimse kendisine kar kmamtr. Halifeler dneminde yaplp da tepki grmeyen hareket bid'at olamaz. (Beyhaki, Snen El-Kbra, c. 5, s. 118, Beyhaki El-Hasen'den bunu ilk yapann bn Abbas olduunu kaydetmi. Ayns El-Mun ve El-erh El-Kebir'de anlatlm: c. 2, s. 259.) Fakat bu ziyaretler srasnda mescidlerde ok yksek sesle dua etmek, eitli hutbeler ve batl iirler okumak, dier gnlerde olduu gibi o gn de mekruhtur. Nitekim Muruz, bu konu ile ilgili olarak Ahmed bn Hanbel'in yle dediini kaydediyor: Dua ederken alak sesle dua etmelidir. nk Cenab- Allah (c.c.): Namazda sesini fazla ykseltme, ok fazla da alaltma, bu ikisi arasnda orta bir yol tut (sra: 110) buyurmutur. Bu ayet dua hakkndadr. Bu yzden sahabiler yksek sesle dua etmeyi ho karlamaz, mekruh grrlerdi. Nitekim Ebu Bekir Hill'in Katade'ye dayanarak bildirdiine gre sahabilerden Said b. Museyyeb bu konuda: Halk, yksek sesle dua etme bid'atn ortaya kard demitir. (Hilal'in eserinde byle bir habere rastlayamadm.) Said b. Ebu Arube de bir defasnda Mucalid b. Said'in yksek sesle dua eden bir gurupla karlanca yanlarna giderek kendilerine: Ey arkadalar, bu hareketinizle sizden ncekilerin (sahabilerin) fazilet dzeyine ktnz sanyorsunuz aldanyor, yanlyorsunuz. dediini ve bunun zerine bu gurubu oluturan kimselerin teker teker seslerini alaltarak az nceki taknlklarndan syrldklarn bildirmektedir. (Verilen kaynakta byle bir ibareye rastlayamadm.) (Mucalid b. Said b. Umeyr b. Bistam El-Hemedni, Ebu Amr -Ebu Said El-Kf de olduu sylenmekte- hadis konusunda gl deildir. Yaamnn son yllarnda nakillerini kartrm. Hicri 144 ylnda lm, Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 229, Biy. 919.) te yandan yine Ebu Bekir Hill'in, bn-i evzeb'e dayanarak bildirdiine gre Ebu Tiyah, Hasan- Basr'ye: Bazan kadnlarmz ile erkeklerimiz bir yerde toplanyor ve aralarndan biri kssalar okuyor ve dinleyenlerde yksek sesle dua ediyorlar, bu konuda grn nedir? diye sordu ve ondan u karl ald; Yksek sesle dua etmek bid'attr. Dua ederken elleri uzatmak da bid'attr. Ayrca kadnlarla erkeklerin bir arada toplanmas da baka bir bid'attr. (Ad geen eserde byle bir bilgiye rastlayamadm.) (Abdullah b. evzeb El-Horasan -Ebu Abdurrahman- altnc kuak ravilerdendir. bn Hacer Takrib'inde doru szl ve ibadete dkn birisi olarak niteliyor onu. Drt hadis kayna sahibi ondan hadis naklinde bulunmu. Hicr 157 ylnda ld. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 423, biy. 380.)

(Ebu Tiyah; Bu ahsn asl ad Yezid b. Humeyd El-Dab' -Ebu El-Tiyah'dr. Ancak o knyesiyle tannr. Gvenilirlii kantlanm hadis imamlarndandr. Beinci kuak ravilerden olan bu zattan alt kaynak hadis kitaplar sahipleri hadis naklinde bulunmular, Hicri 128 ylnda lm. Bkz. Takrib ElTehzib, c. 2, s. 363, Biy. No: 240.) Dua ederken el kaldrma konusunda ise hem farkl grler ve hem de baz hadisler vardr, ama bu konuyu ele almann yeri buras deildir. Az nce szn ettiimiz tartmal Arefe gn ziyareti ile daha nce bahsettiimiz tartmasz bir yasak olan Arefe gn ziyareti arasndaki fark udur: Tartmaszca yasak kabul edilen ziyarette, tannm bir ermiin mezar ve Mescid-i Aksa rneklerinde grld gibi belirli bir ey amalanyor. Oysa semt mescidi ziyaret edilirken belirli bir yer deil, tr olarak mescid amalanmaktadr. Tr olarak mescidleri ziyaret amac edinmek ise, eriata uygun bir davrantr. Baka bir deyimle her hangi bir mescide gelen bir kimse, ad ve nitelii deimez belirli bir yeri amalyor deildir. Onun amac Allah'n (c.c.) saysz evlerinden birine varmaktr. yle ki, eer gittii mescid nitelik deitirerek mescid olmaktan ksa adamn onunla ilgili hkm de deiir. Buna gre bu durumda kalbler belirli bir mescide deil, genel bir mescid trne balanmaktadr. Ayrca Arefe gn ziyaret etmek zere belirli bir yere ulamak amac ile yolculua kmak hacc gibi bir olaydr. Oysa insann o gn kendi yresinin mescidini ziyaret etmesi byle bir anlama gelmez. Baksanza Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) ne buyuruyor?: u nden baka hi bir mescid, uzaktan gelinerek ziyaret edilmez: 1 - Mescid-i Haram (Kabe) 2 - Mescid-i Aksa (Kudsteki mescid) 3 - Benim bu mescidim (Mescid-i Nebevi Peygamberimizin Medine'deki Mescidi) (Bu hadisin salaml konusunda Buhari Mslim sz birlii etmiler (Mttefekun aleyhtir); Buhari bu hadisi Ebu Hreyre'den nakletmi Mekke ve Medine'deki mescitlerde namaz klmann fazileti, Kitab, H. No: 1189; Mslim, Hacc, Kitab, H. No: 1397.) Grld gibi, Peygamberimiz szn ettii mescid dndaki hi bir mescidi grmek iin yolculua klmamasn istemektedir. Bildiim kadar ile bu konuda alimler arasnda hi bir tartma yoktur. stelik biliyoruz ki, kiinin yresindeki mescide gitmesi ya cuma rneinde olduu gibi vacib veya itikfa girmek istediinde olduu gibi mstahabdr. Ayrca bir mezar banda vakfe (sayg duruu) yapmak, o mezar bayram yeri edinmek anlamna gelir ki, bu bal bana bir haramdr, isterse bunun iin uzak yoldan gelinmi olsun, isterse olmasn ve isterse bu sayg amal ayakta dikilme (vakfe) davran Arefe gn yaplm olsun, isterse baka bir gn yaplm olsun. Eer Arefe gn yaplrsa hem yeri ve hem de zaman bakmndan uydurma bayramlardan biri olmu olur. Bunlar yannda bayramlarda kaval ve davul gibi alg aletleri almaya gelince, bu bayramlarda olduu gibi bayram d gnlerde de mekruhtur, baka bir deyimle bu mekruhluk hkm bayram gnlerine zg deildir. pekli giymek gibi eriatn yasaklad ilerde byledir.

Buna gre bayram gnlerini ilk nesil mslmanlarnn yapm olduklar gibi bayram namaz klarak, eriata uygun hutbeler okuyup dinleyerek, tekbir getirerek, ftr sadakas (Fitre) vererek ve Kurban keserek kutlamaldr. Zamanmzda baz kimseler bayramlarda meru tekbirleri getirmeyi ihmal ediyorlar. Baz imamlar da Peygamberimizin bayramlardaki tutumu uyarnca nce erkeklere ve arkasndan kadnlara hutbe okuma snnetini gz ard ediyorlar. Baz imamlar da okuduklar hutbelerde sylenmesi gereken eyleri deil, ok az yarar olan szleri sylyorlar. Kimileri de Kurban bayram namazn kldktan sonra namaz klnan yerde kurban kesmiyorlar. Bu ise snneti bir yana brakp snnet olmayan adetleri benimsemekten baka bir ey deildir. Oysa; Din; iyi olan (marufu) hem ilemek ve hem de emretmek, buna karlk ktlkten (mnker) hem ahsen uzak durmak ve hem de bakalarn alkoymaya almak demektir. indekiler Altnc Blm

Kutsal Saylan Yerler Bayram Yerleri zamanla ilgili bayramlar gibi ksma ayrlrlar: 1 - Bir ksm bayram yerleri var ki buralarn eriat asndan hi bir zellii yoktur. 2 - Bir baka ksm bayram yerleri de var ki, buralarn eriat asndan zellii vardr, ama bu zellik oralara ibadet amac ile gitmeyi gerekli klmaz. 3 - Dier bir ksm bayram yerleri daha var ki, buralarda ibadet etmek eriata uygundur, fakat bayram yeri edinilemezler. Bu ksmn her biri ile ilgili elimizde bazlar Peygamberimize dayanan salam belgeler vardr. Mesel sahabilerden biri Buvane denen bir yerde kurban kesmeyi adam ve Peygamberimizden bunun bir Sakncas olup olmadn sormu Peygamberimiz de adama:

Orada mriklerin putlarndan biri var myd? veya oras mriklerin bayram yerlerinden biri midir? diye sorup kendisinden: hayr karln alnca Ona: O halde adan yerine getir buyurmutur. Bu belgelerin dier bir rnei de Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun): Sakn benim kabrimi bayram yeri edinmeyiniz eklindeki buyruudur. Baka bir rnek belge de -nallah ilerde anlatacamz zere- Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) Peygamberlerin hatra ve kalntlarn bayram (ziyaret) yeri edinmeyi yasaklayan direktifidir. e ayrdmz bu bayram yerlerinin birinci ksm, eriat asndan hi bir stnlk tamayan, stnlk salayc her hangi bir eye yataklk etmeyen, ya dier normal yerler gibi veya onlardan aa dereceli yerlerdir. Buna gre dua etmek, zikretmek ve namaz klmak amac ile buralara zellikle gitmek veya zellikle oralarda toplanmak ak bir sapklktr. Ayrca eer buralarda yahudilerden, hristiyanlardan veya baka kfirlerden kalma eserler varsa o zaman buralar ziyaret etmek iki katl irkin bir sapklk olur. Sebebine gelince bu ziyaret hem aslsz bir yeri kutsallatrmann ve hem de kfirlere zenmenin ar sakncalarn birlikte bulundurmu olur. Bu eit yerler saylamayacak kadar ok eitli olabilir. Oysa zamanla ilgili uydurma bayramlar belirli bir zaman paras ile snrldrlar. Hemen belirtelim ki, bu tip yerleri ziyaret etmek, yabanc bir bayramn kutlanna katlmaktan daha ar bir gnahtr. indekiler Altnc Blm

Putlar ve Putlara Tapanlar Bu davran, ya putlara tapmann bir benzeri veya ona giden bir yoldur. Bilindii gibi putlara tapanlar,

bu tapnmalar kendilerini Allah'a (c.c.) yaklatracana inandklar putlarn bulunduu belirli yerlerde toplanarak yaparlard. Arap yarmadasnda eskiden uzak yerlerden gelinip ziyaret edilen byk put (Taut) vard: 1 - Lt, 2 - Uzza, 3 - Menat (Menat Salisetl Uhra). Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Grdn m, o lt ve uzza'y? Bir de nc putlar olan teki put menat? Demek erkek size ve dii ona, yle mi? O halde bu insafsz bir taksim! (Necm: 19-23) Bu byk putlarn her biri, o gnn byk bir arap ehrine aitti. Bu byk ehirler Mekke, Medine ve Taif idi. 1 - Lat, Taiflilerin ba putu idi. Anlatldna gre Lt, vaktiyle iyi ve yardmsever bir adamn ad idi. Bu adam Mekke'ye gelen ziyaretilere un datrd. lnce halk, bir sre mezarn ziyaret yeri edindi. Arkasndan heykelini diktiler. Daha sonra da heykelinin zerine Beytr Rabbe adn verdikleri bir ant yap kurdular. Hicri dokuz ylnda Mekke'nin ardndan Taif de fethedilince Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) sahabilerden Mure b. ube'yi gndererek bu putu yktrd. (Bkz. bn Kesir, El-Sireti'n-nebeviyye, c. 4, s. 61.) 2 - Uzza'ya gelince o Mekke'lilerin ba putu idi ve Arafat dana yakn bir yerde bulunuyordu. Ayrca orada mriklerin nnde kurban kesip dua ettikleri bir aa vard. Peygamberimiz bu putu ykmak zere Mekke fethinden hemen sonra Halid b. Velid'i grevlendirdi. Halid b. Velid, ykmak zere Uzza'ya yaklanca antn iinden uzun salar dank bir cadnn ktn grd. Ykmdan sonra geri dnp bu olay anlatnca Peygamberimiz uzun ve dank sal cadnn anttan kp gidiini , Uzza'nn kendisine tapnmaktan artk mit kestii eklinde yorumland. Peygamberimiz uzza tapnanda bulunan mal varln mslmanlar arasnda bltrd. (Bkz. El-bidaye ve El-Nihaye, c. 4, s. 316.) 3 - Menat ise Medinelilerin byk putu idi. Medineliler tarafndan Allah'a ortak bir ilh olarak kabul edilen bu put, Mekke ile Medine arasnda Kadid Cebel denen bir tepeciin karsnda bir yerde bulunuyordu. Mriklerin tapnma ile ilgili gelenek ve adetlerini renmek, Allah'n knad irkin niteliini ve eitlerini kavrayarak hem Kur'an'nyorumunu daha iyi anlayabilmek ve hem de bu konuda Allah'n ve Raslllah'n nefret belirttikleri eyin ne olduunu yakndan tanmak isteyen kimse Peygamberimizin hayat ile o zamanki arap dnyasnn durumunu, ayrca bata Ezrak olmak zere bir ok tarih yazarnn o gnlerin Mekkesi ile ilgili olarak anlattklarn iyi incelemelidir. (Ezrak; Asl ad Muhammed b. Abdullah b. Ahmed b. El-Velid b. Ukbe b. El-Ezrak olan bu bilgin, siyer bilimiyle uraan tarihilerden biridir. Bu tarihinin Mekke ile ilgili bir kitab vardr ki, mellif yukarda bu esere iaret etmektedir. Yaklak hicri 250 ylnda ld. Bkz. Zerkeli, El-Alam, c. 6, s. 222; bn Nedim, El-Fihrist, s. 162.) Bilindii gibi, Peygamberimiz zamannda mriklerin Zatu Envat ad ile andklar bir aalar vard. Mola verince bu aaca silahlarn asarlard. Bir gn sahabilerden biri Peygamberimize:

Onlarn nasl zat Envat'lar varsa bize de bir Zat Envat belirle diye teklif etti. Bu teklifi duyunca hayli fkelendii anlalan Peygamberimiz, adama yle cevap verdi: Allahuekber! Hani kavmi Musa'ya -Ey Musa, bak, unlarn nasl ilhlar varsa, sen de bize yle bir ilh yap- dediler ya. Sizin bana dediiniz de yle bir ey ite. Bunlar eski geleneklerdir. Bir gn gelecek, sizden ncekilerin geleneklerine uyacaksnz! ( Hadisi Tirmizi Ebu Vakid El-leys'den nakletmi ve hadisi hasen olarak nitelendirmi. Tirmizi, Fitneler kitab, sizden ncekilerin yaptklarn yapacaksnz bab, H. No: 2180; Ahmed, Msned, c. 5, s. 218.) Grld gibi Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) sahabilerin glgesine snp silhlarn asacaklar basit bir aa edinme konusunda mriklere benzemeye kalkmalarna kar kyor. Buna gre mslmanlarn daha nemli konularda mriklere benzemelerine ve dorudan doruya irke zenmelerine nasl gz yumulabilir? Buna eriat tarafndan ziyaret edilmesi mstahab saylmam olan belirli bir yeri, hayr ve sevab kazanmak amac ile ziyaret eden kimsenin bu davran dinimizin ktlk (mnker) kabul ettii hareketlerdir. Bu tip ziyaretlerin bazlar dier bazlarndan daha kt olabilir. Bu ziyaret edilen yer ister bir aa, ister bir akarsu, ister bir da, ister bir maara olsun, farketmez. Bu ziyaretin amacnn sz konusu yerde namaz klmak, dua etmek, Kur'an okumak veya zikretmek olmas da sonucu deitirmez. nemli olan, sz konusu yerin eriat tarafndan oras iin belirlenmemi olan bir ibadet iin, belirli bir yer olarak seilmi olmasdr. Bunlardan da daha kts, byle bir yerin aydnlatlmas iin mum adamak ve baz sapklarn dedii gibi byle bir adan kabul edilebileceini sanmaktr. Oysa byle bir adak yetkili alimlerin sz birlii ile yerine getirmesi caiz olmayan gnah (masiyet) nitelikli bir adaktr. Bundan dolay Ahmed bn Hanbel'in de aralarnda bulunduu ok sayda ilim adamna gre byle bir adak sahibinin adan yerine getirmeyerek yemin kefareti demesi gerekir. Buna karlk aralarnda Ebu Hanife ile afi'nin bulunduu bir gurub alime gre bu adak sahibinin eriata aykr adandan dolay Allah'dan (c.c.) af dilemesi gerekir, ve bakaca bir ykmll yoktur. (Bu gr konusunda daha geni bilgi iin mellifin fetvalarna baknz: c. 11, s. 504,505; c. 27, s. 333, 335; c. 33, s. 123,125; c. 35, s. 354; Ayrca bkz. El-Muni ve El-erh ve El-Kebir, c. 11, s. 334, 336.) Kutsal saylan bir pnarda, bir kuyuda veya glde yaayan balklara ekmek ve benzeri yiyecek maddeleri adamak da byledir. Bu arada eer kutsal saylan yerlerin bekilerine veya evresinde oturanlara para ve benzeri eyler adanrsa, bu da ayn hkmn kapsamna girer. nk bu tip yerlerin bekileri, Kur'an'n dili ile: Halkn maln haksz yere yiyen ve insanlar doru yoldan saptran Lt, Uzza ve Menat putlarnn tapmak bekilerini ve kutsal saylan yerlerin evresinde oturanlar da Tevhid inancnn nderi Hz. brahim'in (selm zerine olsun) anlatm olduu ve bize Kur'an- Kerim'de nakledilen aadaki dikilenleri andrr.

Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: (ibrahim) babasna ve kavmine -sizin u karlarna dikilerek taptnz putlar nedir?- diye sordu (Enbiya: 52) brahim babasna ve kavmine -imdi grdnz m, nelere tapmakta olduunuzu? Gerek sizin ve gerekse eski atalarnzn? Onlar dmanmdr benim, sadece alemlerin Rabbi olan Allah benim dostumdur. (uara: 75, 76) Yine Kur'an- Kerim'den rendiimize gre Hz. Musa (selm zerine olsun) kendisine inananlarla birlikte Kzldeniz'i atktan sonra, ayn putlar karsnda dikilenler ile karlamt. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: srailoullarn denizden geirdik, bir sre sonra tapndklar putlar karsnda dikilen bir kavme rastladlar. (Araf: 138) Ksacas, kutsal saylan bu tip yerlerin gerek bekilerine ve gerekse eriatn hi bir stnlk tanmam olduu evre sakinlerine adak adamak, gnah (masiyet) nitelikli bir adak olduu gibi bu davran hristiyan halarnn (salib'lerin) bekileri ile evre sakinlerine veya Hindistan'daki Buda heykellerinin bekileri ile evrelerinde oturanlara adanan adaklar andrrlar. Ayrca sz konusu adak paralan, eer Mescid yapm ve ellerine geecek her imkndan ortak tek Allah'a kulluk yolunda yararlanacak olan iyi davranl (salih) yoksul mslmanlara yardm etmek gibi eriatimize uygun ibadetler iin harcansayd sahibine sevab kazanan birer iyilik olurlard. indekiler Altnc Blm

Aslsz Ziyaret Yerleri Bu tip yerlerin bir tr rnei, Peygamberlerden (selm zerlerine olsun) birinin veya iyi amelli bir mminin mezar olduu sanlan fakat yle olmayan yahud da asl olmad halde bu gibi byk ahsiyetlerin ikametgh kabul edilen yerlerdir. Dimek'de (amda) bulunan baz ziyaret yerleri bu kategoriye girer. Mesel, dou kapsnn dnda bulunan Ubeyy b. Kab ehitlii gibi. Tarihiler tartmasz bir ekilde Ubeyy b. Kab'in Medine'de

ldn, lmnn Dimek'te meydana gelmediini belirtiyorlar. Sz konusu mezarn kime ait olduunu Allah bilir, ama Peygamberimizin sahabisi Ubeyy b. Kab'e ait olmad phesizdir. Dimek camiinin n duvarndaki Hud (selm zerine olsun) peygamberin mezarn barndrd ileri srlen yer de byledir. Ben hi bir ilim adamnn Hud'un Dimek'de ldn sylediini okumu veya iitmi deilim. Bunun yerine kimi onun Yemen'de ve kimisi de Mekke'de ldn sylemektedir. nk Peygamberlikle grevlendirildii srada Yemen'de yayordu ve kavmi helake uradktan sonra da Mekke'ye g etmiti. am onun ne z yurdu ve nede g ettii yer olmadna ve ilim adamlar byle bir ihtimalden hi sz etmediklerine hatta baka ihtimaller ileri srdklerine gre, mezarnn sz konusu yerde olmas ok uzak bir ihtimaldir. Dimek ehrinin bat kaps dndaki Uveys-i Karan'ye ait olduu sanlan trbe de bu tip yerlerin bir baka rneidir. Ben ahsen yevs Karan'nin Dimek'de ldn veya mrnn her hangi bir dneminde bu ehre uradn syleyen hi bir ilim adamna rastlam deilim. Bildiimiz tek ey, bu zatn aslnda Yemen'li olup oradan Irak'a gittiidir. Kimi tarihiler onun Sffn'de, kimi ran dolaylarnda ldn ileri srerken kimisi de bu konuda baka ihtimaller sz konusu etmektedir. Fakat hi bir ilim adam onun am'da, deil ldnden bu ehre geldiinden bile bahsetmemektedir. (Uveys-i Karan; veys b. Amr El-Karni, El-Yemeni, El-Habid salih kiilerden birisidir. Fazileti hakknda mer b. Hattab Raslllah'tan yle bir hadis nakletmi: size Yemen'den veys adnda bir adam gelecek. Yemen'de annesinden baka kimse brakmyor. Kendisine beyazlk vardr. Allah'a dua etti de onu kendisinden giderdi. Yalnz bir dinar veya dirhem kadar yer kald. Sizden kim ona rastlarsa sizin iin istifar etsin. Mslim Sabahenin faziletleri kitab, veys El-Karani'nin fazileti, bab, H. No: 2542, c. 4, s. 1968. mer b. Hattab ondan istifar etmesinin istediini anlatm. Daha sonra veys Kfe'ye inip orada yaam. Sffin olaynda li ile birlikte ehid dm. Bkz. Lisan El-Mizan, c. 1, s. 471, 475, Biy. 1449.) Dimek'deki bu tr yerlerin bir baka rnei. Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) ei mm Seleme'ye ait olduu sylenen mezardr. Oysa tarihiler mm Seleme'nin (Allah ondan raz olsun) am'da deil, Medine'de ldn ve mrnde am'a hi gitmemi olduunu bildiriyorlar. nk mm seleme, Peygamberimizin vefatndan sonra Medine'den hi ayrlmamtr. Sz konusu mezar her halde Ensar (Medine'li) mslmanlarndan mm Seleme Esma Bint-i Yezid b. Seken'e(77) ait olsa gerek nk ehr b. Haveb gibi baz tannm amllar bu mezarn sahibini: Muaz b. Cebel'in amcasnn kz tannm kadn sahab, fkh alimlii ve dindarl ile mehur mm Seleme diye tantmaktadrlar. Akla gelebilecek bir baka ihtimal de bu mezarn Yezid b. Muaviye'nin(78) ei mm Seleme'ye ait olmasdr. Fakat bu ihtimal ok zayftr. nk Yezid'in ei ne fkh bilgisi ve ne de dindarl ile n yapm bir kadn deildir. Grlyor ki, bu tr yerlerle ilgili yanlglarn en nemli sebebi ortak veya deiiklie uram isimlerdir. (mm Seleme Esma Bint-i Yezid b. Seken; Byk hanm sahabilerden olan bu hanmn asl ad Esma binti Yezid b. El-Sekene b. Raf b. mrelkays El-Ensariye El-Evsiye, El-E-heli'dir. Kendisine hanmlarn hatibi de denilmektedir. Yermuk savana katlm. Rustad'n ileri gelen rumlarndan dokuz kiiyi ldrm. Bu olaydan sonra bir sre daha yaamtr. Bkz. El-sabe, c. 4, s. 234, Biy. 58.) (Yezid b. Muaviye b. Ebi Sfyan El-Kura, El-Emevi, babasnn hicri 60 ylnda lmnden sonra saltanata geti. Mslmanlar halife (!) olarak ona bey'at ettiler. Babas, lmnden nce onun adna mslmanlardan bey'at almt (!). Yezid Hicri 26 ylnda domu olup hicri 64 ylnda ld-topra bol olsun Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 8, s. 226, 236.)

Bu tr yerlerin bir baka tannm rnei de, Msr'n Kahire ehrinde bulunan bir trbedir. Szde burada Hz. Ali'nin olu Hz. Hseyn'in (Allah onlardan raz olsun) ba gmldr. Bu iddiann aslsz dayanana gre daha nce Askalan'daki bir trbede bulunan Hz. Hseyin'in kesik ba oradan Kahire'ye getirilerek bu trbeye gmlmtr. Tarihilerin ortak grne gre bu iddia aslszdr. Hi bir aratrmac Hz. Hseyin'in kesik bann Askalan'da topraa verildiini sylememitir. Bu konuda eitli iddialar vardr, ama bu ihtimal aralarnda deildir. Bu iddialardan birine gre Hz. Hseyin'in kesik ba o gn Kfe valisi Ubeydullah b. Ziyad'a gtrlm ve o orada kendisine Peygamberimizin fkelenmesine yol aan bir hadisi nakledilmitir. Bazlarna gre de bu olay am'da Muaviye olu Yezid'in huzurunda meydana gelmitir. Fakat bu iddia salam belgeli deildir. nk sz konusu hadisin rivayet zincirinde adlar geen sahabiler o srada am'da deil, Irak'da bulunuyorlard. (Ubeydullah b. ziyad b. Ubeyd bn Ziyad b. Ebi Sfyan olarak tannr. Ziyad b. beyye'de denilir. Hicri 39 ylnda dodu. Muaviye onu H. 55 ylnda Basra'ya vali tayin etti. Yezid'in saltanat dneminde de Basra ve Kufe valiliklerinde bulundu. Hicri 67'de ld. Bkz. El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 8, s. 283.) Bunlarn dnda daha bir ok tannm ahsiyetin adn tad halde bu ahsiyetlere ait olmad bilinen mezar ve trbelerde bu kategoriye girer. Geri cahil kimseler tersini sanrlar, ama hemen belirtelim ki, bu trbelerin hi bir stnl, hi bir fazileti yoktur. Sadece eer bu mezarlar mslman kimselere ait iseler dier mslmanlarn mezarlar gibidirler, cahil kimselerin onlara yaktrm olduklar gibi hi bir zellikleri sz konusu deildir. Bu mezarlar iddia edilen ahsiyetlere ait olduklar takdirde de bir ok aslsz mezarn banda yapldn grdmz gibi tren yeri edinilemezler. Bir baka ihtimal da bu mezarlarn isimleri belirsiz iyi mslmanlara (salihlere) ait olmasdr ki, o zaman bu yerler bizim yukardaki snflandrmamza gre ikinci ksma girerler. Peygamber Efendimizden (salt ve selm zerine olsun) veya baka peygamberlerden kalan izleri barndrd ileri srlen baz szde kutsal izler de bu kategoriye girer. Hz. ibrahim'in (selm zerine olsun) makam olduu sanlan Mekke'deki yer de byledir. Cahil kimseler tarafndan zerinde Peygamberimizin ayak izinin olduuna inanlan Beytl Mukaddes'deki ta da bu snfa girer. Hatta iittiime gre kimi cahiller bu szde izin, Cenab- Allah'a (c.c.) ait olduunu sanyorlarm. Dimek'teki Kadem Mescidinin n tarafnda bulunan ve Hz. Musa'nn (selm zerine olsun) ayak izi olduu kabul edilen ayak izi de byledir. Bu kanaat tamamen aslszdr. nk Hz. Musa ne Dimek'e ve ne de dolaylarna hi gelmemitir. Bu tr yerlerin dier bir rnei de, baz yerlerin kimi ryalarda oralarda grldler diye baz Peygamber veya salih kiilere ait saylmalardr. Oysa mslman alimlerin ortak grlerine gre Peygamberin veya salih bir kulun ryada bir yerde grlmesi o yere hi bir stnlk kazandrmaz ve bu yzden de hi bir yerini ziyaret etmek ve nede dua ve namaz yeri edinmek gerekmez. Bu bir yahud ve hristiyan geleneidir. Nitekim, baz yerlere bu yahud ve hristiyan geleneine uyularak Peygamberin veya salih bir kiinin resminin yapldn veya baz vcud organlarnn ilendiine rastlyoruz.

Mesel Dimek'de bulunan ve Mescid-i Kef diye anlan mescidde olduu gibi. Burada Hz. Ali'ye ait olduu sylenen bir el resmi vardr. Fakat bu put Cenab- Allah (c.c.) tarafndan yklmtr. Byle yerlere bir ok slm lkesinde rastlanabilmektedir. Arap yarmadasnda, Hicazda da byle baz yerler vardr. Mesel Bedirden Mekke'ye giderken yolun sanda kalan maara gibi. Bu maarann Peygamberimiz ile Ebu Bekir'in sndklar maara olduu sanlmaktadr. Bilindii gibi Cenab- Allah (c.c.) bu olaydan Kur'an'da: Hani iki kiiden biri olarak maaradayken diye bahsetmektedir. (Tevbe: 107, 109) Oysa ilim adamlarnn tartmasz ortak grne gre, Kur'an'da sz geen bu maara Mekke yaknlarndaki Sevr danda bulunan ve gnmzdeki Mekke halk arasnda da bilinen maaradr. Kendilerine zellik atfedilen bu tr yerlerin hi birine, hangisine olursa olsun, her hangi bir ekilde sayg gstermek slma uygun deildir. nk; eriatn saygn kabul etmedii bir yere sayg beslemek, yine eriatn saygn kabul etmemi olduu bir zaman parasna sayg gstermekten daha beter bir ktlktr. Sebebine gelince; maddi varlklara sayg duyarak yan-balarnda ibadet etmek, belirli bir zaman parasna sayg beslemeye gre puta tapmaya daha yakn bir davrantr. Hatta namaz klmaktan kanlmas gereken yerler bile byledir. Byle yerlerde namaz klan kimse, ahsen oralara kar sayg beslemese bile buralarda namaz klmakla oralara, ncelikle namaz klma nitelii salayabilecei iin, davrannn byle bir tehlikeye yol amas kuvvetle muhtemel olduundan byle bir eyden kanmaldr. Nitekim Peygamber Efendimiz, (salt ve selm zerine olsun) gerek mezarlarn karsnda namaz klmay yasaklamtr. sterse orada namaz klan kimse mezarda yatan l iin namaz klmay kasdetmemi olsun. Yine Peygamberimizin srf cuma gn ve aban aynn son gn oru tutmay yasaklad gibi, istedii kadar bu gnlerde oru tutan kii ahsen bu gnleri zellikle oru tutulacak gnler olarak saymam olsun. nk; her hangi bir yer veya davrana zellik tannmamas dnce plnnda yasaklannca bu yer veya davrana fiilen zellik atfetmek yasaklanm olur. Bu tr yerlerin bir baka benzeri de Kur'an- Kerim'de: Yapsn bir yar kenarnda kurup onunla birlikte cehennem ateine yuvarlanan mescid eklinde bize anlatlm olan Mescid-i Drar dr. Yine Kur'an- Kerim'in ifadesi ile bu mescid: Bozgunculuk, kfr, mminler arasnda ayrlk karmak ve daha nce Allah ve Raslne kar savam olan kimsenin geliini gzetmek ile yapld iin Cenab- Allah (c.c.) Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun) orada namaz klmay yasaklam ve bu mescidin yklmasn emretmitir. (Tevbe, 107, 109) Hi phesiz dinimiz tarafndan sayg gsterilmesi onaylanmam olan bu tr ziyaret yerleri Allah'n evlerine (mescid ve camilere) zenti olsun diye, Allah'n saygn saymad yerlere sayg beslemek, ne yarar salama ve nede zarar verme gc olmayan bir takm cansz maddeler karsnda sayg duruu yapma, insanlar ksaca Peygamberimize bildirilen prensipler uyarnca ortaksz-tek Allah'a ibadet etmek anlamna gelen srat- mstakim'den (dosdoru yoldan) saptrmak, byle yerleri tren ve

toplanma yeri haline getirerek, halkn oraya gidip gelmesini gelenekletirmek gibi amalar, maksatlarla ortaya kmlardr. Bu blme eklenebilecek olan fakat aslnda bu kategoriden olmayan bir takm yerler de kendilerine isbatlanamam zellikler yaktrlan baz yerlerdir. Mesel falanca peygamberin veya salih kiinin mezar yahud filanca peygamberin yada salih kiinin makam olduu ileri srlen mezarlar ve yerler gibi. Bu iddialar doru da olabilir, aslsz da olabilir. Yeryzndeki ziyaret yerleri, ounlukla byle pheli yerlerdir. nk doru olarak tespit edilebilmi mezarlar ve makamlar sayca pek azdr. Baz ilim adamlarnn grlerine gre bu gn mezarnn yeri kesinlikle belli olan tek peygamber, bizim Peygamberimizdir. Bazlarna gre de Hz. brahim (selm zerine olsun) gibi daha bir ka peygamberin de mezarlar bellidir. Fakat byle durumlarda bazan sz konusu mezarn hangi yrede olduu bilinebilir, ama kesin olarak yeri belirlenemeye-bilir. Dimek ehrinin Kk Kap semtindeki sahabi mezarlarnn ou byledir. nk mezarlarn bulunduu yer, gnmze kadar bir ka kere deiiklie uramtr. Byle olunca mesel, Hz. Bill'e (Allah ondan raz olsun) ait olduu ileri srlen mezarn sahiden onun mezar olup olmad ancak zel aratrmalarla belirlenebilir. Geri sz konusu mezarn yeri kesinlikle belirlenebilse bu gnk szde mezar yznden her hangi bir seri hkm gerekmez. Fakat bizim asl amacmz szmzn konusu olan zelliksiz yerlere sayg gsterme davrannn ya bu yerlerin hi bir zellii olmadn bilerek veya zellik tadklarn sanarak yapldn vurgulamaktr. nk; bilmeden ibadet ve amel yapmak yasak olduu gibi bilinenlere aykr ibadet ve amel yapmakda yasaktr. Eer vaktiyle bu meseleler denetim altna alnm olsayd, savsaklanmaz, din btnl koruma altnda tutulup yanlglardan uzaklatrlacak olan bu mmet, bu konularda kayplara uramazd. Bu trl yerlerle ilgili hikyeleri uyduranlar ounlukla bu yerlerin Halkn maln hakszlkla yiyen ve insanlar doru yoldan saptran korucular (bakmclar) ile evrelerinde oturanlardr. Bu yerlerle ilgili olarak anlatlan hikyelerin bazlar, ok etkilidir. Bu hikyelerde ilenen motiflerin balcalar: Adamn birinin bu yerlerden birinde dua edip duasnn kabul edildii veya Bu yerlerden birine adad bir adak zerine dilediinin yerine geldii gibi sylentilerdir. Hemen belirtelim ki, vaktiyle putlara da bu tr gerekelerle taplyordu. Eski putperest kavimler, zaman zaman putlardan gelen sesler duyduklarn ileri srerler, bazan da bunlar ziyaret edince isteklerinin karlandn sylerlerdi. Bundan dolay bu tr yerlerden medet umanlar hkm bakmndan Hind budistlerine benzetebiliriz. Belki de bu tr yerlere gsterilen sayg Kabe, Hacerl Esved ve mescidler gibi Allah tarafndan sayg gsterilmesi buyurulan kutsal yerlere kyas edilerek ortaya karlmtr. Zaten iyice irdeleyecek olursak, gnee ve aya tapanlarn da bu tr kyaslara dayandklarn, yine bu tip yanltc analojilerle insanlar arasnda irk (Allah'a ortak koma) saplants meydana kmtr. Gvenilir kaynaklardan rendiimize gre Peygamber Efendimiz, (salt ve selm zerine olsun)

adak adamay ho karlamam ve bununla ilgili olarak: O hi bir hayr salamaz, sadece kiinin cimrilikten syrlmasna yardmc olur buyurmutur. (Buhari, Yemin ve adaklar kitab, ada yerine getirme bab, H. No: 6693, 6694; Mslim, Adak kitab, adak adamadan yasaklama ve onun bireyi ortadan kaldramadn bildiren hadis bab, H. No: 2639, 1640, c. 1, s. 1260, 1263, Abdullah b. mer b. Ebi Hureyre'den.) Dnelim ki, arta bal olarak baz ibadetler adamak, yararsz ve hayr getirmez bir davran olduuna gre hi bir fayda veya zarar salama gc olmayan sembollere veya yerlere adak adamaktan nasl hayr beklenebilir? Byle yerlerde yaplm olan baz dualarn kabul edilmi olmas durumlarna gelince: Bunun sebebi, dua eden kimsenin aresiz durumda oluu ve Allah'a samimi bir ekilde snm olmas olabilecei gibi baka bir sebepten de kaynaklanm olabilir. Bu baka sebepler arasnda dua sahibi hakknda fitne (imtihan, musibet) olsun diye yaplan dilein kabul edilmi olmas ihtimalini de gzden uzak tutmamak gerekir. nk biz kafirlerin -putlar nnde dua etmi olmalarna ve onlara snmalarna ramen- baz dualarnn kabul edilerek mesel yamura, zafere, ifaya ve rzka kavuturulduklarn biliyoruz. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Hepsine, onlara da bunlara da (yani dnyay isteyenlere de ahireti isteyenlere de ve mminlere de kfirlere de) Rabbinin bandan imdad salarz, Rabbinin ihsan, isteyen hi kimseden kesilmi deildir. (sra: 20.) Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette de yle buyuruyor: Gerekten insanlardan baz erkekler, cinlerden baz erkeklere snrlard da onlarn kibir ve azgnlklarn arttrrlard (Cinn: 6.) Takdir edilen olaylarn gerekleme sebepleri hakknda sylenecek ok eyler var, ama bu konuda ayrntlara girmenin imdi sras deildir. Bu konuda halkn yapaca ey, Allah'n (c.c.) Peygamberlerine gndermi olduu temel ilkelere skca bal kalmak ve hem dnya hem de ahiret yararnn bunda olduunu bilmektir. nallah sz konusu etkilerin ardndaki baz sebepleri ilerde, bu kitabn baka bir yerinde anlatmaya alacam. (Bu konu ile ilgili daha geni bilgi edinebilmek iin mellifin Kaide Celiyye Fi Tevessl ve El-Vesile adl basl eserine ba vurabilirsiniz.) indekiler Altnc Blm

 Yedinci Blm Kabir Ziyaretleri

Kabir Ziyaretleri Mezarlara Selm Vermek Kabirleri Ziyaret Etmek Uzaktaki Mezarlar Ziyaret Etmek Mezarlar Konusunda Bid'at Olan Gelenekler Ziyaret Yerlerinde Namaz Klmak Mezarlklarda Dua ve Dilekte Bulunmak Mezarlklardan Medet Umanlara Cevap Sakncal Dilekler Kabul Olabilir mi? Haram ve Yasak eyler in Dua Etmek Kfirlere Verilen Nimetler Gerek Anlamda Nimet midir? Allah'dan Bakasna Dua Etmek Takdir ve Rza irkin eitleri Dua Bir Sebep midir? Adak Adamak nsanlar ve Dualar Sebebi Belirlemek Raslullah'n Kabrini Ziyaret Etmenin Adab Dua ve irk Mezar Bandaki badetlerin Sevab lye Ular m? Mezar Banda Kur'an Okumak Kabirlerle lgili Dier Baz Meseleler Peygamberlerin ve Salih Zatlarn Makamlar Peygamberlerin, Mescit Nitelii Tamayan Ziyaret Yerlerini Gezmek Peygamberimizin Namaz Kld Yeri Namazgah Edinmek Peygamberimize Nasl Selm Verilmelidir? badetlerin Karlklar lden Birey Dilemek in Yaplan Mezar Ziyaretleri Uydurma Hadisler Kabirleri Mescit Edinmek Mezarlklarda Klnan Namazlarn Sakncalar NDEKLER

 Kabir Ziyaretleri Sz konusu yerlerin ikinci ksm, aslnda zellii olan yerlerdir. Fakat bu zellikle oralar ne bayram (tren) yeri ne namaz (dua) ve ibadet yeri edinmeyi gerektirecek bir faktr deildir. Bu tr yerlerin akla gelen ilk rnei, peygamberler ile salih kiilere ait olan sahici mezarlardr. Bilindii gibi elimizde gerek Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun) ve gerekse ilk nesil mslman byklerine dayanan ve byle yerleri bayram (tren) yeri edinmemeye aran genel ve zel nitelikli yasaklayc belgeler vardr. Bu belgelerin en nemli olanlarndan birinde, Ebu Hureyre'nin (Allah ondan raz olsun) bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Sakn evlerinizi mezar haline getirmeyiniz. Sakn benim mezarm bayram (tren) yeri haline getirmeyiniz. Buna karlk bana salt selm getiriniz. Biliniz ki, sizin getireceiniz salt selmlar nerede olursanz olunuz, bana ular. (Ebu Davud, Snen, Menasik, kitab, kabirleri ziyaret bab, H. No: 2042, c. 2, s. 534; Ahmed, El-Msned, c. 2, s. 367.) Bu hadisin rivayet zinciri kusursuz (hasen) ve bu zincirin halkalarn oluturan ahsiyetler, nl ve gvenilir kimselerdir. Fakat bu zincirin bir halkas olan Medineli fkh alimi ve mam- Malik'nin arkada Abdullah b. Naf biraz zayftr. Yahya b. Muin, onun hakknda Gvenilir bir ravidir diyor. Yahya b. Muin'in bu hkm, onu gvenilir saymaya yeterlidir. te yandan onun hakknda Ebu Zera; Zararszdr sakncaszdr derken Ebu Hatem Raz: O, hadis hafz deildir, bu konuda zayftr. Bu yzden naklettii hadis kabul edilebilir de reddedilebilir de diyerek onun hakkndaki grn belirtmektedir. (Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 6, s. 51, 52, Abdullah b. Nafii el-Sai'ir biyografisi blm, No: 98, El-Cerh ve El-Ta'dil, c. 5, s. 183,184 ad geen ravinin biyografisi blm: No: 856.) Bu ifadelerin kimisi, szn ettiimiz ravinin rivayet zinciri iinde yer ald hadisi sahihlik ve kimisi de hasenlik derecesine indirir. nk adamn adil bir fikh olduu tartmaszdr. Genel olarak salam hafzal olarak bilinmekle birlikte yanlgya dt de olmutur. Ayrca bu hadis onun reddedilecek ezberlerinden deil, kabul edilecek ezberlerindendir. nk Peygamberimizin Medine'de sylemi olduu hadislerdendir ve fkh ilminde delil olarak kullanlacak nitelikte olduu iin bir fkh aliminin bunu ezberinde tutma ihtimali ok kuvvetlidir. Ayrca bu hadisin her cmlesi Peygamberimizden (salt ve selm zerine olsun) baka tannm kanallarla nakledilmitir. Bizim buradaki amacmz Peygamberimizin mezarnn bayram yerine dntrlmesinin yasaklandn belirtmek olduu iin, hadisin bu cmlesi ile ilgili olan br hadisleri aratralm. Bu hadislerden birine, Ebu Yala Mevsl'nin Msned adl eserinde rastlyoruz. Bu rivayete gre Mevsl; Peygamberimizin torunu Hz. Hasan'n olu Ali, bir defasnda adamn birinin peygamberimizin

mezarnn yannda bulunan bir bolua girdiini ve orada dua ettiini grnce adama byle yapmamasn syledikten sonra, oradakilere dnerek babas yolu ile dedesi Peygamberimizin bir hadisini nakletmek istediini syledi. Dinleyicilerin hadisi duymak istediklerini belirtmeleri zerine Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) yle buyurduunu nakletti: Sakn benim mezarm bayram (tren) yeri ve evlerinizi de mezar haline getirmeyiniz. Sizin salt selmlarnz, nerede olursanz olunuz, bana ular. te yandan Sheyl b. Ebu Sheyl bu konuda bandan geen bir olay bize yle anlatyor; Bir gn Hz. Ali'nin olu Hasan'n olu Hasan beni Peygamberimizin mezarnn yannda grd. O srada kendisi ninesi Hz. Fatma'nn hcresinde akam yemei yiyordu. Beni yanna ardktan sonra: Gel, birlikte yemek yiyelim diye teklif etti. steim olmadn syleyince: Seni az nce Peygamberin mezar nnde grdm, orada ne yapyordun? diye sordu. Ben: Peygamberimize salt selm getiriyordum diye cevap verince: Mescide girince salt selm getir dedikten sonra Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) yle buyurduunu nakletti: Benim evimi bayram (tren, enlik) yeri ve kendi evlerinizi mezar haline getirmeyiniz. Bana salt selm getiriniz. Biliniz ki, sizin selt selmlarnz nerede olursanz olunuz bana ular. Allah, peygamberlerin mezarlarn mescid edindikleri iin yahudilere lanet etmitir. Sizinle Endls'de olan bir mslman arasnda (selt selmlarnzn bana erimesi asndan) hi bir fark yoktur. Grld gibi bu son iki hadis, daha nceki hadisi anlamca destekler niteliktedir. O halde dnelim ki, yeryzndeki mezarlarn en stn olan Peygamberimizin mezarnn bayram ve tren yeri edinilmesi yasak olduuna gre, onun dnda kalan mezarlarn bayram yeri edinilmesi -kime ait olurlarsa olsunlar- haydi haydi yasaktr. Peygamberimiz bu yasa dile getirdikten sonra szlerine: Sakn kendi evlerinizi mezar haline getirmeyiniz cmlesi ile devam ediyor. Yani: Evlerinizi namazdan, duadan ve Kur'an'dan yoksun brakarak mezar haline getirmeyiniz demek istiyor. Bylece Peygamberimizin bizi bir yandan mezarlarn yan banda ibadet etmekten alkoyarken te yandan da evlerimizde ibadet etmeye armaktadr. Hemen farkedilebilecei gibi bu tutum, yahud ve hristiyanlar ile onlara zenenlerin yaptklarnn tersidir. Nitekim Buhar ve Mslim'in birlikte bn-i mer'e (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiklerine gre, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Baz namazlarnz evlerinizde klnz ve buralar mezar haline getirmeyiniz. (Buhari, Namaz Kitab, mezarlkta namaz klmann mekruhluu bab H. No: 432; Feth El-Bari, c. 1, s. 528, 529. Orada hadisin szleri yle: Baz namazlar da evlerinizde klnz ve oralar mezarla dntrmeyiniz. Ayn hadis, c. 3, s. 62'de 1187 numaral hadiste kaydedilmi. Mellifin yukarda naklettii szleri Mslim Sahihinde kaydetmi: Yolcunun namaz ve namaz

ksaltmas bab, nafile namazlar evde klmann mstehapl bab, H. No: 777, c. 1, s. 538.) Yine bu konuda Ebu Hureyre'nin (Allah ondan raz olsun) rivayet ettiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Sakn evlerinizi mezar haline getirmeyiniz ve biliniz ki, eytan iinde Bakara suresinin okunduunu iittii evden kaar. (Mslim, bir evvelki kitab ve bab, H. No: 780, c. 1, s. 539. Hadis u szcklerle kaydedilmi: Evlerinizi mezarla dntrmeyin. Zira eytan iinde Bakara suresi okunan evden nefret eder.) Ayrca yukardaki ilk hadiste Peygamberimiz kendi mezarnn bayram yerine dntrlmemesi gerektiini belirttikten sonra: Bana salt selm getiriniz. nk sizin salt selmlarnz, nerede olursanz olunuz bana ular buyuruyor. Bir sonraki hadiste de deiik kelimeler ile ayn buyruu dile getiriyor. Bu szleri ile Peygamberimiz bize: Sizin benim adma getirmi olduunuz salt selmlar mezarmn uzanda da olsanz, yaknnda da otursanz bana ular. Buna gre mezarm bayram ve ziyaret yeri edinmeniz gereksizdir demek istiyor. Bunun yannda Peygamberimizin: Bizim getirmi olduumuz salt selmlarn kendisine sunulduunu belirten ok sayda hadisi vardr. Bunlarn bir rnei Ebu Davud'un, Ebu Hureyre'ye (Allah ondan raz olsun) dayandrarak rivayet etmi olduu aadaki hadistir: mmetimden biri bana salt- selm getirince mutlaka ruhum bana geri verilerek, o selm almak imknna kavuturulurum. (Tirmizi, Snen, Rknler kitab, kabir ziyaretleri bab, H. No: 2041, c. 2, s. 534. Mellifin de aklad gibi hadis Mslim'in rivayet koullarn tamaktadr.) Yine Ebu Davud'un, sahabilerden Evs b. Evs'e (Allah ondan raz olsun) sahabilere: Cuma gnleri ile cuma geceleri bana sk sk salt- selm getiriniz. nk sizin salt selmlarnz bana sunulur. buyurdu. (Evs b. Evs sahabinin bykleri arasnda saylmaktadr. Ancak ismi konusunda tartlm. Bkz. Esed El-abe, c. 1, s. 139, 140: Tehzib El-Tehzib, c. 1, s. 381, 382, Biy. No: 397, 398.) Bir sahabnin: Ya Reslullah, vcudun rm olacana gre bizim getireceimiz salt selmlar sana nasl sunulabilir? diye sormas zerine de Peygamberimiz szlerini: Allah topraa peygamberlerin etini yemeyi (rtmeyi) haram klmtr. diye balad.(Ebu Davud, Snen, Namaz Kitab, Cuma gn ve gecesi bab, H. No: 1047, c. 1, s. 635; bn Mace, Cenazeler kitab, Bab: 65, H. No: 1636, c. 1, s. 534; Ahmed, Msned, c. 4, s. 8.)

Yine Ebu Hureyre'ye (Allah ondan raz olsun) dayanlarak Msned adl hadis kaynanda bildirildiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Kim bana salt- selm getirirse getirmi olduunuz salt- selm iitirim. Kim bana uzak yerden salt- selm gnderirse onun salt-u selm bana ulatrlr. te yandan Nesa adl hadis kaynanda da Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) bu konudaki u hadisini okuyoruz: Allah mmetimin getirdikleri salt- selmlar bana ulatrsnlar diye kabrimde bir gurup melek grevlendirmitir. (Snen-i Nesa-, Yanlg, Sehiv kitab, Peygamberimiz zerine salat ve selam getirme bab, c. 3, s. 43; Darem, Snen, Rikak kitab, Peygamber'e salat selam getirmenin fazileti bab, c. 1, s. 317; Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 387,441,452; Kaynaklarn hepsi de hadisi Abdullah b. Mes'ud'dan nakletmiler Syt El-Cami El-Sair adl eserinde hadisin sahih olduunu sylemektedir: c. 1, s. 359.) Dikkat edelim ki, Peygamberimizin soyundan ve tabiin neslinin en stn olan Hz. Hseyin'in olu Ali, Raslllah'n kabri banda dua eden bir mslman byle yapmamaya aryor ve babasndan iittii hadisi de bu yasan delili olarak gsteriyor. phe yok ki, bu hadisin anlamn o herkesten daha iyi bilmek durumundadr. Bundan aka anlyoruz ki, dua ve benzeri amalar iin Peygamberimizin mezarna varmak, oray bayram (tren) yeri edinmek demektir. Ayrca szn ettiimiz Ali'nin amcasnn olu, yani Hz. Hasan'n olu Hasan'n da Mescid-i Nebeviye girmeden nce salt- selm getirmek gibi amalar iin Peygamberimizin mezarna varmay ho karlamadn ve bu davran, oraya bayram (tren) yeri edinmek olarak yorumladn gryoruz. Grld gibi bu snneti ortaya karp titizlikle savunanlar Medine halkndan olanlar, hatta Peygamberimizin soyundan gelen yakn akrabalardr. nk bu snnet onlar dier mslmanlardan daha ok ilgilendiriyor. Bu yzden bu konuda herkesten daha ok titizlik gsteriyorlar. Bayram terimi, her hangi bir yerin ismi olarak kullanld takdirde ibadet ve ibadet d amalarla toplanlan veya ziyaret edilen yer anlamna gelir. Tpk Allah'n (c.c.) insanlar iin dua, zikir ve eitli ibadetler yapmak zere eitli yerlerden gelerek toplanacaklar, bir araya gelecei mukaddes buluma yerleri olarak belirledii Mescid-i Haram (Kabe), Mina, Mzdelife ve Arefe adl yerler gibi slmdan nceki mrik araplarn da, eitli yrelerden gelerek toplandklar bir takm tren yerleri vard. Fakat slm gelince buralarda toplant yaplmas yasakland ve bu yerlerin tren yeri olma nitelii kaldrld. Bu tr yerlere Peygamberler ile salih kiilerin sahici ve yle olduu kabul edilen mezarlar, hatta btn mminlerin mezarlar da dahildir. nk istisnasz her mslmann mezar da Peygamberimizin snneti gereince baz bakmlardan dokunulmazdr. Buralar l mslmanlarn evleri olduklar iin gerek bize ve gerekse alimlerin ounluuna gre buralar plk yaplamaz, inenemez, otlar biilemez, talarna yaslanlamaz ve lleri rencide edebilecek irkin szler ve davranlar sylenip ilenemez. Mezarn veya mezarln yanna varlnca selm verilerek dua edilmesi mstahabdr. l ne kadar saygdeer olursa dokunulmazl ve yaayanlar zerindeki haklar daha ok nem kazanr. indekiler Yedinci Blm

 Mezarlara Selm Vermek Sahabilerden Bureyde b. Hasib'in bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) kendilerine mezarla vardklar veya yanndan getikleri zaman aralarndan birinin: Allah'n selm zerinize olsun, ey evlerin (mezarlarn) mmin ve mslman halk, hi phesiz Allah diledii zaman biz de size katlacaz diye seslenmesini retmitir. (Mslim, Cenazeler kitab, Mezarla girilince ne sylenmeli ve oradakilere nasl dua edilmeli, bab, H. No: 975, c. 1, s. 671.) (Bureyde b. Hasib; Sahabinin bykleri arasnda saylan bu zatn asl ad Breyde b. Hasib b. Abdullah b. El-Hars b. El-Arac, El-Eslemi'dir. Hicret srasnda mslman olup Uhud savann ardndan Peygamber'in yanna geldi. Cenab- Peygamberle on alt savaa katld. Osman'n hilafeti dneminde de Horasan savanda bulundu. Basra fethedilinceye dek orada oturdu. Daha sonra Merv'e yerleti. Yezid'in saltanat srasnda burada ld. (h. 63). Bkz. El-sabe, c. 1, s. 146, Biy. No: 632.) Bu hadisi kaydetmi olan Mslim'in, Ebu Hureyre'ye dayandrarak naklettii bir baka hadise gre Peygamberimiz, bir defasnda ziyaret ettii bir mezarlkta: Allah'n selm zerinize olsun, ey mminler barna, hi phesiz Allah dilediinde biz de size katlacaz buyurmutur. (Mslim, Temizlik kitab, Parlakl artrmann mstehapl bab, H. No: 249, c. 1, s. 218.) Yine Mslim'in, Hz. Aye'ye (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir defasnda kendisine: Ya Aye, Cebrail bana geldi ve senin Baki mezarlna gidip orada yatan ller iin mafiret dilemeni Allah'n emrettiini bildirdi buyurdu. Kendisine: Ya Raslullah, llere mafiret dilemek iin neler sylemeliyim? diye sorunca bana u cevab verdi: De ki; Allah'n selm bu barnaklarn (mezarlarn) mmin ve mslman sakinleri zerine olsun; Allah nden gidenlerimize de arkada kalanlarmza da rahmet eylesin. Hi phesiz Allah dileyince biz de aranza katlacaz. (Mslim, Kitab: Cenazeler, bab: Mezarla girilince ne sylenmeli H. No: 974, c. 2, s. 669, 671.)

bn-i Mace'nin bildirdiine gre yine Hz. Aye (Allah ondan raz olsun) diyor ki: Bir defasnda Raslullah' aryordum. Sonunda baktm Baki mezarlndayd ve yle dediini iittim: Selm zerinize olsun, ey mminler barna, siz bizlerin nclerisiniz, biz de bir gn aranza katlacaz. Allah'm, bizi onlarn ecirlerinden mahrum brakma ve onlarn arkasndan bizi ihmal etme. (bn Mace, Snen, K Cenazeler, bab: Kii mezarla girdii vakit ne sylemelidir. H. No: 1548, c. 1, s. 493.) Tirmiz ile Ahmed bn Hanbel'ye gre bn-i Abbas (Allah ondan raz olsun) diyor ki: Bir defasnda Raslullah Medine mezarlnn yanndan geerken durdu ve yzn mezarla doru evirerek yle dedi: Allah'n selm zerinize olsun, ey mezarlk sakinleri, Allah sizi de bizi de affetsin, siz bizim nmzden gittiniz, bizlerde sizin arkanzdan geliyoruz. (Tirmizi, Kitab, Cenazeler, bab: Adam mezarla girince ne sylemelidir? H. No: 15 1053, c. 3, s. 369. Tirmizi bu konuda Aye'den de bir hadis olduunu hatrlattktan sonra bn Abbas'n hadisinin garip olduunu sylemektedir, c. 3, s. 369; Ahmed El-Msned'inde hadisi Ebi Hreyre, Breyde ve Aye'den nakletmektedir. Bkz. Feth El-Rabban, c. 8, s. 172, 176.) Yine elimizdeki belgelerin bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) Uhud savandan sekiz yl sonra bu savada ehit denlerin mezarlarn ziyaret ederek tpk yeni lmler gibi cenaze namazlarn klmt. (Bu haber Buhari, Mslim ve dier hadis kaynaklarnda kaydedilmitir. Tahrici daha nceki sayfalarda gemitir.) Ebu Davud'un bildirdiine gre nc halife Hz. Osman (Allah ondan raz olsun) eliyor ki: Peygamberimiz bir l topraa verildikten sonra mezar banda bir sre daha durur ve bize yle derdi: Kardeiniz iin Allah'dan mafiret isteyiniz, onun iin kararllk ve tahamml gc dileyiniz, o imdi sizden bir eyler bekler. (Ebu Davud, H. Cenazeler, bab: Mezar yannda l iin dua etme, H. No: 3221, c. 3, s. 550; Hakim, El-Mstedrek, Cenazeler kitab, l defnedilince mezar yannda durup onun iin dua ve balanma dileinde bulunma, c. 1, s. 370; Hakim: Bu hadis msnedlerin kaydetmemelerine ramen onlarn rivayet koullarna gre sahihtir, diyor. El-Zehebi de El-Telbis adli eserinde Hakimi'in grn paylamaktadr. Bkz. Hami, c. 1, s. 370, 371.) Sahabilerden bn-i Abdlbirr'in doru olduunu onaylad bir hadise gre Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Her hangi bir kimse hayattayken tand bir kardeinin mezarnn yanndan geerken, eer ona selm verirse Allah o lye ruhunu geri vererek kardeinin verdii selm almasn salar. (Syut, Cami'l-Sair, c. 2, s. 518, H. No: 7662; El-Menavi Feyz El-Kadir'inde bn El-Cevzi'nin hadisin sahihliini onaylamadn sylemektedir. Devamla yle diyor: Hafz El-Irak bu hadisi bn Abdulberr'in sahih bir senetle bn Abbas'tan kaydetmi. Abdul Hakk da sahihlii onaylamtr. Feyz El-Kadir, c. 5, s. 487; bn Abdulber, El-stiztar, c. 1, s. 234.) Bu arada ly topraa verdikten sonra ona Telkin verilmesi ile ilgili olarak gvenirlii tartmal

bir hadis rivayet edilmitir. (lye telkin verme: Kii yeni defnedilen lnn mezar banda durup Ey falanca unu unu hatrla! gibi uyarlarda bulunur. Bkz. erh El-Mun ve El-erh ve El-Kebir, c. 2, s. 387.) Bununla birlikte eski am alimlerinden bazlar onu hem nakletmiler ve hem de uygulamlardr. Bundan dolay gerek bizim arkadalarmzn ounluu ve gerekse baka bir oklar lye telkin vermeyi mstahab saymlardr.(Daha geni bilgi iin baknz Mellifin fetvalar, c. 24, s. 296, 299; ayrca bkz. erh El-Muni, c, 2, s. 385, 386.) Peygamberimizin ly topraa verdikten sonra, mezarl ziyaret ederken veya yanndan geerken yapt ve mmetine yapmay emrettii hareketler, tpk yaayanlara kar olduu gibi lleri selmlamadan ve onlar iin dua etmekten ibarettir. l iin dua eden kimse bu arada hem kendisi ve hem de dier btn mminler iin de dua etmektedir. Nitekim cenaze namaznda da namaz klan kimse lye ncelik ve zellik tanmakla birlikte bunun yannda hem kendisi ve hem de dier tm mminler iin de dua etmektedir. Btn bu Peygamber snnetleri ile ilk nce mslmanlarn uygulamalar ller ile ilgili olarak mslmanlar iin eriata uygun (meru) davranlardr ve sahabilerin Peygamberimizin mezar banda da yaptklar hareketlerdir. Nitekim bn-i Butta'nn bane adl eserinde Muaz b. Muaz'a dayanarak belirttiine gre bn-i Avn diyor ki; Bir gn adamn biri Nafi'ye: bn-i mer, mezarlara selm verir miydi? diye sordu. Naf bu soruya u karl verdi: Evet, onun yz kere veya daha fazla kere mezar bana gelerek durduunu ve yle dediini kendi kulaklarmla iitmitim; Allah'n selm Peygamberimizin zerine olsun, Allah selm Ebu Bekir zerine olsun, Allah'n selm babam mer zerine olsun. (Bkz. El-Muvatt'a, Namaz ksaltma ve yolculuk kitab, Peygamberimize salat ve selam okuma konusunda gelen hadisler bab, H. No: 68, c. 1, s. 166.) (bn-i Butta; Asl ad, Ubeydullah b. Muhammed b. Hamdan, Ebu Abdullah El-Akberi'dir, ne var o, bn Butta olarak tannr, daha ok. Fkh ve hadis konusunda byk alimdir. Hanbeli mezhebinin nl alimleri arasnda saylr. Yz akn eseri vardr. Bir ka: El-erh ve El-bane, ala Usl ElDiyane; El-Teferrud ve El-Uzlet; Tabirim El-Hamr; Zemmul Gina ve El-stima ileyh ve dier eserleri. 304 ylnda doan bu nl alim 387de ld. Bkz. Tabakat El-Hanabile, c. 2, s. 144, 153, biy. No: 622; Zerkel, El-'Alam, c. 4, s. 197.) (Ad Muaz b. Muaz b. Nasr b. Hassan El-Anber, Ebu El-Msenna El-Basr, El-Kad'dr. Gvenilir ve salam bir ravi olan bu zat hicri 196, ylnda ld. Alt nemli hadis kayna sahibi de ondan hadis kaydnda bulundular. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 2, s. 257, Biy. No: 1209.) indekiler Yedinci Blm

 Kabirleri Ziyaret Etmek Bu arada kabirleri, hatta kfirlerin kabirlerini ziyaret etmek genel olarak caizdir. Nitekim Mslim'in, Ebu Hureyre'ye (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Rabb'imden annem iin mafiret dilemek zere izin istedim. Bana izin vermedi. Fakat ondan annemin mezarn ziyaret etmek iin izin istedim, bana izin verdi. (Mslim, Sahih, Kitab Cenazeler, bab: Raslllah annesinin kabrini ziyaret etmek iin Rabb'inden izin istemesi, H. No: 976, c. 2, s. 671.) Yine Mslim'in, Ebu Hureyre'ye dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz bir gn annesinin mezarn ziyaret etti ve orada hem kendisi alad ve hem de yanndakileri alatt. Arkasndan da yle buyurdu: Rabb'imden onun (annem) iin mafiret dilemek zere izin istedim, bana bunun iin izin vermedi. Fakat mezarn ziyaret etmek iin izin istedim, buna izin verdi. Siz de mezarlar ziyaret ediniz, nk onlar bize lm hatrlatrlar. Yine Mslim'in, Bureyde'ye (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre bu konuda Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Daha nce size mezarlar ziyaret etmemenizi sylemitim. Ama oralar ziyaret ediniz. (Mslim, Cenazeler, kitab, bab: Raslllah Annesinin mezarm ziyaret iin Rabb'inden izin istemesi, H. No: 977, c. 2, s. 672.) Nesa ile Ahmed bn Hanbel'nin kaydettikleri bir rivayete gre de Peygamberimiz yle buyuruyor: steyen mezarlar ziyaret etsin. Fakat orada kaba szler sylemeyiniz. (Ahmed, Msned, e. 5, s. 361; Snen-i Nesa-i, c. 4, s. 89; Malik, El-Muvatt'a, Kitab, Kurbanlar, kurbanlarn etini bekletme bab, H. No: 8, c. 2, s. 485, afi, El-mm, c. 1, s. 278.) te yandan Ahmed bn Hanbel'nin, Hz. Ali'ye (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Ben daha nce size mezarlar ziyaret etmeyi yasaklamtm. Fakat oralar ziyaret ediniz. nk mezarlar size ahireti hatrlatr. (Ahmed, Msned, c. 1, s. 145.) Grld gibi Peygamberimiz daha nce mezarlar ziyaret etmeyi yasaklad halde, bu szleri ile buna izin verdiini bildiriyor ve bu msaadeye gereke olarak da mezarlarn ziyaretilere lm ve ahiret hayatn hatrlatmasn gsteriyor. Ayrca daha nce okuduumuz bir hadisinden hatrlanaca

zere bu mezar ziyareti izni, mslman ve kfir mezarlar arasnda fark gzetmeyen genel nitelikli bir msaadedir. Bu hadislerde gsterilen ziyaret gerekesi kfirlerin mezarlarn da ierir. nk bu ziyaretlerin gerekesi olan ahireti hatrlatma btn mezarlarda vardr. Ayrca elimizde, Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) Bak mezarlna ve ehitliklere gidip oralarda dua ettiini ve ller iin mafiret dilediini belirten belgeler vardr ki, bu amalarla yaplacak olan ziyaretler kukusuz sadece mslman llerin mezarlarna mahsustur. te bu amalarla; - yani ahireti hatrlamak, - lleri selmlamak ve - onlar iin dua etmek maksad ile mezarlar ziyaret etmek, daha nce sylediimiz gibi snnete uygun bir gelenektir. indekiler Yedinci Blm

Uzaktaki Mezarlar Ziyaret Etmek Bu arada Acaba bu amalarla yaplacak olan mezarlk ziyaretleri iin zel olarak yolculuk yapmak, yani uzak yerlerdeki mezarlklara gitmek caiz midir, yoksa deil midir? meselesinde gerek bizim arkadalarmz, gerekse dier mezheplerden olan alimler farkl grleri ileri srmlerdir. Bu meselede iki eliik gr vardr. Birincisine gre; bu amala yolculua kmak caiz deildir, hatta gnahtr (masiyettir). Bu yzden byle bir yolculuk srasnda drt rektl farz namazlar iki rekte indirmek de caiz deildir. Bu gr bn-i Butta, bn-i Ukayl gibi alimler tarafndan savunulmutur. Onlara gre bu yolculuk ilk mslmanlar zamannda yaplmam, sonradan ortaya atlm bidat nitelikli bir uygulamadr. Bu yolculuk ilerde anlatlacak baka baz yasaklama gerekelerini de ierir. Ayrca ve hepsinden nemli olarak Buhar ile Mslim'de yer alan bir hadise gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun)

u dnda kalan hi bir mescidi ziyaret etmek iin yolculua klmaz: 1 - Mescid-i Haram (Kabe) 2 - Mescid-i Aksa 3 - Benim bu Mescidim (Mescid-i Nebevi) buyuruyor. Bu yasak hem mescidleri hem ehitlikleri ve hem de ibadet amac ile gezilip grlen dier btn belirli yerleri ziyaret etmek iin giriilecek olan tm yolculuklar iine alr. Bunun en yaln delili de udur. Sahabilerden Busre b. Ebu Busret-l Gfar bir defasnda Cenab- Allah'n (c.c.) Hz. Musa (selm zerine olsun) ile konuma yeri olan Tur- Sina'dan yeni dnen Ebu Hureyre ile karlanca kendisine yle demiti: Eer bu yolculuktan nce grm olsaydk, oraya (Tur- Sina'ya) gitmezdin. nk Peygamberimiz: mescid dnda kalan hi bir mescidi ziyaret etmek iin yolculua klmaz, buyurmutu. (Daha uzunca olan bu hadisi Malik El-Muvatt'a adl eserinde kaydetmi: Kitab, Cum'a, bab: Cuma gnnde dualann kabul olduu bir saat ile ilgili gelen hadisler, H. No: 16, s. 108,110.; Nesa-, Kitab Cuma, bab Cuma gnnde dua yaplmas dier zamanlardan daha mstehab olan bir saat, c. 3, s. 113, 116. hadisin isnad sahihtir.) (Busre b. Ebu Busret-l Gfar; Byk sahabilerden olan Busre b. Ebi Busre'nin asl ad Cemil b. Busre b. Vakkas El-Gfar'dir. Babas ve kendisi de sahabidir. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 1, s. 473, Biy. No: 876.) Grld gibi bu hadisi nakleden sahab, Tur-i Sna gibi peygamberlerle ilgili eitli hatralar barndran yerlerin de hadisin genel yasak kapsamna girdiini ve nasl ki belirlenen mescid dndaki mescidleri ziyaret etmek iin yolculuk yapmak caiz deilse, byle yerlere gitmek zere de yolculua kmann caiz olmadn dnmekte, Peygamberimizin hadisini byle anlamaktadr. Ayrca belirlenen mescid dnda kalan her hangi bir Allah evini (Mescidi, camii) ziyaret etmek zere seyahate kmak caiz olmadna gre Allah'n kullarndan her hangi birinin evini (mezarn) ziyaret etmek amac ile yolculuk yapmak haydi haydi caiz olmaz. nk mslmanlarn yrelerindeki mescidleri ziyaret etmeleri baz durumlarda vacip ve dier baz durumlarda mstahab olduu gibi genel olarak mescidleri ziyaret etmenin saylamayacak kadar ok faziletleri vardr. Sz konusu grlerin ikincisine gre de bu tr ziyaretler iin yolculua kmak caizdir. Bu gr de aralarnda Ebu Hamid Gazal'nin, Ebu Hasan b. Abdus Harran'nin ve eyh Ebu Muhammed Makdis'nin de bulunduu bir gurup son dnem alimi (muteahhrin) tarafndan savunulmaktadr. Bildiim kadar ile, eski dnem alimleri (mutekaddimin) arasnda bu grte olan hi kimse yoktur. Bu gr savunanlar yukardaki hadiste belirtilen yasan bu tr ziyaretler iin klacak olan yolculuklar kapsamadn ileri sryorlar. Onlar bu yolculuklarn yasak olmayn, ana-babann, sekin alimlerin, saygdeer eyhlerin ve din kardelerinin oturduklar yerlere gitmek iin ve baz mubah dnya amal geziler iin klacak seyahatlerin yasak ve sakncal olmayna benzetmektedir. (Ebu Hasan b. Abdus Harran; Asl ad Ali b. mer bin Ahmer b. Ammar b. Ahmen b. Abdus El-

Harani olan bu zat fkh, zahid arif ve vaiz bir kimseydi. Knyesi El-Hasen idi. 511 ylnda dodu. Altnc asrn nl Hanbeli bilginlerindendir. Bir Kuran tefsiri ve El-Mezheb Fi el-Mezheb adl dier bir eseri vardr. 559 ylnda ld. Bkz. Kitab el-Zeyl Al tabakat El-hanabile, c. 1, s. 241, 244, Biy. No: 128.) (eyh Ebu Muhammed Makdis; slam aleminde bu knye ile tannan bu alimin asl kimlii udur: Abdulgani b. Abdulvahid b. Ali b. Mesrur El-Cemaili el-Makdis Takiyyddin Ebu Muhammed elHafz'dr. Hadisi ve Hanbeli fkhlarndandr. Hicr 541 ylnda doup 600'de len bu zatn bir ok eserleri mevcuttur. Bir kan yle sralamak mmkndr: El-Umde El-Ahkam, El-Ahkam, ElKemal fi marife El-Rical... Bkz. Kitab El-Zeyel Ala Tabakat El-Hanabile, c. 2, s. 5, 29. Ayn lakabla anlan bir dier alim de Abdullah b. Ahmed b. Kuddame b. El-Makdis, sonra Dimak'dir. Mevkf El-din olarak da bilinen ve knyesi Ebu Muhammed olan bu zat Hanbeli fkhyla ilgili El-Muni nam eserinde sahabidir. Bundan baka daha bir ok eserleri de vardr. H. 541 ylnda dodu, 620 de ld. Bkz. Kitab El-Zeyl Ala tabakat el-Hanabile, c. 2, s. 133-149. Hanbeli ve dierlerince de mehur olduu gibi bu iki alim de Ebu Muhammed knyesiyle knyelenmiler. Fakat bu lakabla hangisinin daha ok tercih edildii konusunda her hangi bir kayda rastlayamadm.) indekiler Yedinci Blm

Mezarlar Konusunda Bid'at Olan Gelenekler Bunun dnda mezar ve mezarlklarla ilgili olarak sonradan ortaya atlm, bid'at nitelikli eitli gelenekler vardr ki, balcalar unlardr: 1 - Mutlak anlamda mezarlar yannda namaz klmak, oralar mescid yapmak. Elimizde Peygamberimizin bu davranlar tm ile yasaklandn, bunlarla ilgili sert ifadeler kullandn belirten ok sayda salam kaynakl belge vardr. Bu arada mezarlar zerine mescid yapmay, deiik mezheplere bal ok sayda ilim adammz, bu konudaki hadisler uyarnca aka sakncal saymlardr. Bu alimler arasndan bizim mezhebimizin ballar ile mam- Malik'nin ve mam- afi'nin baz

taraftarlar bu ii aka haram sayarken, dier bir gurup bilgin bunun mekruh olduunu sylemilerdir. Yalnz bu ii mekruh sayanlarn, bu szleri ile hafif mekruhluu (Kerahat-i Tenzihiye) mu, yoksa harama yakn mekruhluu (Kerahat-i Tahrimiye) mu kasdettiklerini bilemiyorum. Gr farklarnn nitelii ne olursa olsun, bu iin harama yakn anlamda mekruh olduu kesindir. nk Mslim'in bildirdiine gre, sahabilerden Cundub b. Abdullah Becel (Allah ondan raz olsun) yle diyor: Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) vefatndan be gn nce yle buyurduunu iitmitim: Aranzdan birinizin dostum olmasndan Allah'a snrm. nk Allah, brahim'i nasl dost edindi ise beni de yle dost edinmitir. Fakat eer aranzdan birini dost edinecek olsaydm, Ebu Bekir'i dost edinirdim. Haberiniz olsun, sizden nceki mmetler peygamberlerinin mezarlarn mescid edinirlerdi. Dikkat edin de siz de benim mezarm mescid edinmeyiniz. Bunu size kesinlikle yasaklyorum. (Bkz. Mslim, Kitab, Mescid ve Namazlklar H. No: 532, c. 1, s. 377, 378.) te yandan Buhar ve Mslim'in bildirdiklerine gre Hz. Aye ile Abdullah b. Abbas (Allah her ikisinden de raz olsun) birlikte yle diyorlar: Peygamberimiz kendisine vahiy inince hemencecik yzne bir gmlek rterdi ve sklnca bu gmlei yznden karrd. Bir defasnda bu durumdayken yle buyurdu: Allah'n laneti yahudiler ile hristiyanlarn zerine olsun. nk onlar Peygamberlerinin mezarlarn mescid edinmilerdir. Peygamberimiz bu szleri ile mslmanlar yahudiler ve hristiyanlar gibi yapmamalar konusunda uyarmak istiyordu. (Buhari, bu hadisi, birden ok yerde zikredmi: Bkz. Kitab El-Salah, bab: 55, H. No: 435, 436; Mslim, Mescidler ve namazlklar kitab, Bab: Mezarlar zerine bina yapmann yasaklanmas, H. No: 531.) Yine Buhar ile Mslim'in birlikte Ebu Hureyre'ye (Allah ondan raz olsun) dayandrarak bildirdiklerine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) buyuruyor ki: Allah yahudiler ile hristiyanlarn cann alsn! Onlar peygamberlerinin mezarlarn mescid edindiler. (Buhar, Namaz, kitab, Bab: 55, H. No: 437; Mslim, Kitab, Mescidler; bab: Mezarlar zerine bina (trbe) yapmann yasakl, H. No: 530.) Grld gibi Peygamberimiz, mrnn son gnlerinde mezarlar mescid edinmeyi yasaklam ve yine bu son gnlerinde yahudi ile hristiyanlar bu yoldaki davranlar yznden lanetleyerek mmetini onlar gibi yapmamalar hususunda uyarmak istemitir. Nitekim Buhar ile Mslim'in bildirdiine gre Hz. Aye (Allah ondan raz olsun) diyor ki: Peygamberimiz son hastal srasnda -ki o bu hastalktan sonra bir daha iyileip ayaa kalkmadyle buyurdu: Allah yahudiler ile hristiyanlara lanet etsin! nk onlar peygamberlerinin mezarlarn mescid (mabed) edinmilerdi.

Eer bu sebep olmasayd, Peygamberimiz mezarn herkesin ziyaretine aard. Fakat bu takdirde orann mescid edinilmesinden ekindi. Ahmed bn Hanbel'in Msned adl hadis kaynanda Abdullah b. Mesud'a dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: nsanlarn en ktleri kyamet koptuu anda hayatta olanlar ile Peygamberlerin mezarlarn mescid (mabed) edinenlerdir. (Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 435.) Yine mam- Ahmed'in sahabilerden Zeyd b. Sabit'e dayanarak bildirdiine gre Peygamberimiz: Allah yahudiler ile hristiyanlara lanet etsin. nk onlar peygamberlerinin mezarlarn mescid (mabed) edindiler. buyurmutur. (Ahmed, El-Msned, c. 5, s. 184, 186; Hadisin ravileri arasnda ad geen Ukbe b. Abdurrahman hadis kritercilerinin bir takmlarna gre kimlii bilinmemektedir. bn Hibban ise onu gvenilirler arasnda saymaktadr. (Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 7, s. 245; biy. No: 441, Fakat hadisin geri kalan ravileri gvenilirdirler.) mam- Ahmed'in, Ebu Davud'un, Tirmiz'nin ve Nesa'nin bildirdiine gre de nl sahabi bn-i Abbas (Allah ondan raz olsun) diyor ki: Peygamberimiz mezarlar ziyaret eden kadnlar oralarn zerine mescid ina edenleri ve kandil yakanlar lnetlemitir. (Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 229, 287, 324, 337; Ebu Davud, Kitab Cenazeler, bab, Kadnlarn mezarlklar ziyaret etmeleri, H. No: 3236, Tirmizi, Kitab, Namaz, Bab, kabirleri mescit edinmenin keraheti-irkinlii, sakncas-, H. No: 320, Tirmizi, bn Abbas'n bu hadisini hasen olarak tanmlamaktadr. Hadisin btn rivayet kanallarna ve rivayet edenlerine baktmzda hadis, hemen hemen sahihlik derecesine eriir.) Bu konudaki hadislerin ve belgelerin says oktur. Fakat hepsini ele alp incelemenin yeri buras deildir. Buna gre peygamberlerin, salih kiilerin, hkmdarlarn ve benzeri tannm ahsiyetlerin mezarlar zerine ina edilmi olan tm mescidleri, kesinlikle ya ykarak veya baka bir yolla ortadan kaldrmak gerekir. Bildiime gre hi bir tannm alim bu konuda farkl bir gre sahip deildir. Yine tartmasz olduunu bildiim bir baka hkm byle bir mescidde namaz klmann mekruh olduudur. Bizim mezhebimize gre ise bu konuda var olan yasaklama, lanet ve baka hadislerin nda bu mescidlerde klnan namaz geersizdir (sahih deildir). Byle yerlerde tek mezar bulunduu iin bu konuda gr ayrl yoktur. (Mun'de yle zikrediliyor: Kim mezarlkta kabirler arasnda bir mescit yaparsa bunun hkm de kabir zerine yaplann hkmndedir. Yani, burada klnan namaz caiz deildir. Bkz. a.g.e., c. 1, s. 720, 721: Mellifin Mecmu El-Fetav, c. 21, s. 304, 321, 323 ve c. 22, s. 194, 195; c. 27, s. 140.) Bizim arkadalarmzn zerinde mescid ina edilmemi olan mezarlklarla ilgili grleri farkldr.

Namaz klma yasa bir arada bulunarak en az mezar iin mi sz konusudur, yoksa evresinde baka mezar bulunmayan tek bir mezarn yannda da namaz klnamaz m? Bu meselede klnr diyen arkadalarmz olduu gibi klnmaz diyen arkadalarmzda vardr. (Bkz. Merdav, El-nsaf f Ma'rife El-Racih, minel-Hilaf, c. 1, s. 490.) Bu arada eer bu mescidlerin arsalar normal yollardan salanmayp gasp edilmi ise sz konusu yasak daha da arlar. Mesel; her hangi bir alimin, bir salih kiinin veya benzeri tannm bir ahsiyetin kamu yararna ayrlm bir mezarlkta bulunan kabri zerinde mescid, medrese, kervansaray veya ziyaret odas ina edildiini ve burada abdesthane yapldn -yaplmasa da farketmez- dnelim. Byle bir uygulama ok sayda sakncay ierir ki, balcalarn yle sralayabiliriz: 1 - Yetkili alimlerin ortak grne gre kamu yararna ayrlm mezarlklardan bedeli denmeksizin l gmmek dndaki amalar iin yararlanmak caiz deildir. Buna gre byle yerlerde mescid, medrese veya kervansaray ina etmek mescidde l gmmek, mezarlkta han hamam yapmak, halkn gelip gemek iin kullanmak ihtiyacnda olduu yollar zerinde mescid ina etmek gibidir. 2 - Bu ileri yapmak ounlukla mezarlarn deilmesine ve mslman llerin kemiklerinin darya karlmasna yol aar. Nitekim bu tr yerlerin ounda byle olduu grlmtr. 3 - Mslim'in, sahabilerden Cabir b. Abdullah'a (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) mezarlar zerinde bina yapmay yasaklamtr. (Mslim, Kitab, Cenazeler, bab: Kabirleri kireleme ve zerlerinde bina yapmann yasaklanmas, H. No: 970; Hadisin kaynakta yer alan szleri yle: Cabir'den: Allah Rasl mezarlar kirelemeyi zerlerine oturmay ve zerlerine bina yapmay yasaklad.) 4 - Mslman mezarlar arasnda pisliklerin birikim yeri olan abdesthaneler yapmak, mezarlarn yakn evresini en irkin ekilde igal etmek olur. zellikle bu abdesthanelerin ukurlar dorudan doruya her hangi bir mslmann mezarna aldklar takdirde bu irkinlik daha iren bir nitelie brnr. 5 - Mezarlar mescidi (mabed) edinmek. Bunu yasaklayan hadislerin bir ksmn yukarda sralamtk. 6 - Mezarlkta kandil veya mum yakmak. Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) byle yapanlar lnetlemitir. 7 - ou kere grdmz gibi bu tr hareketler sebebi ile yahudiler ile hristiyanlarn bir ok sz, davran ve adetlerini taklit etme durumuna dmek. Bunlardan baka daha bir ok sakncalarda vardr. Hz. brahim'in (selm zerine olsun) mezar zerindeki bina hicri 400 yl dolaylarna kadar kapal idi, oraya hi kimse girmezdi. Sylendiine gre hkmdar, bir kadnn bu konuda grm olduu bir rya zerine buray at. Baka bir aklamaya gre hristiyanlar, o yreleri istil edince buray atlar. Oralar yeniden fethedildikten sonra da sz konusu bina mescid olarak brakld. Fazilet ile tannan hocalarmz, Peygamberimizin emrine uyarak ve yol aaca gnahtan ekinerek hem kendileri bu tr binalarda namaz klmazlar ve hem de bakalarn byle yerlerde namaz klmaktan sakndrrlard.

Bu tr ziyaret yerlerinde mum ve kandil yakmak da byledir. Bu yasaa hi bir alimin kar ktn iitmedim. Byle yerlere yaplan mum ve benzeri adaklarn yerine getirilmesi caiz deildir, bu adaklar gnah adaklar kapsamna girerler. indekiler Yedinci Blm

Ziyaret Yerlerinde Namaz Klmak Bu tr ziyaret yerlerinin yannda namaz klmak da ayn kategoriye girer. ster orada mescid yaplm olsun, isterse olmasn, farketmez. nk orada namaz klmak, oray Mescid edinmek anlamna gelir. Nitekim az yukarda Hz. Aye'nin (Allah ondan raz olsun): Eer bu tehlike olmasayd, Peygamberimiz mezarn herkesin ziyaretine aard. Fakat orasnn mescid edinilmesinden ekindi dediini okumutuk. Hz. Aye bu szleri ile, Peygamberimizin mezar banda dorudan doruya mescid yaplmas tehlikesini kasdetmemiti. nk sahabilerin byle bir ey yapmalar dnlemezdi. Buna gre Hz. Aye'nin bu szleri ile kasdettii tehlike, halkn Peygamberimizin mezar yannda namaz klmalar idi. Zaten namaz klnmak istenen her yer mescid edinilmi demektir. Hatta namaz klnan her yere, zerinde belirli bir yap olsun olmasn szlk anlam ile Mescid ad verilir. nk Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Yeryznn tm benim iin mescid ve tertemiz klnd buyurmutur. (Hadisi Buhari ve Mslim ittifakla nakletmiler: Bkz. Buhari, Kitab, Teyemmm, bab: 1, H. 335; Mslim, Kitab, Mescitler, H. No: 523.) Ayrca Ahmed bn Hanbel, Ebu Davud, Tirmiz, bn-i Mace ve Bezzar'n, Ebu Said-l Hudri'ye (Allah ondan raz olsun) dayandrarak bildirdiklerine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Mezarlklar ile hamamlar dnda, yeryznn her taraf mesciddir. buyurmutur.

(Ahmed, El-Msned, c. 3, s. 83, 96; Ebu Davud, Namaz kitab, bab. namaz klmann caiz olmad yerler, H. No: 492; Tirmizi, Snen, namaz kitab, mezarlklar ve hamamlarn dnda yer yznn her tarafnn mescit olduu konusu ile ilgili hadisler, H. No: 317; bn Mace, Snen, kitab, Mescitler, babnamaz klmann mekruh olduu yerler, H. No: 745, Mellif yukarda hadisin senedinin salamlna iaret etmiti.) unu da belirtelim ki, baz fkh alimlerinin kanaatine gre mezarlklarda namaz klmann mekruh oluunun sebebi, sadece oralarn pis olma ihtimalinin kuvvetli oluudur. nk lnn vcudundan akan kan ve irin topraa karmaktadr; Bu kanaatin getirdii bak asna gre, yeni mezar ile eski mezar arasnda, toprakla arasnda engel bulunan mezarla bulunmayan mezar arasnda bu konuda fark gzetilmitir. Oysa bilindii gibi, yerin pis olmas, zerinde namaz klmaya zaten engeldir. Byle bir yer ister mezarlk olsun, ister olmasn, farketmez. Fakat mezarlkta namaz klmann mekruh saylmasnn asl sebebi bu deildir. nk Peygamberimiz bu konuda bizi uyarrken: Yahudiler ile hristiyanlarn aralarndan iyi bir adam lnce mezar banda mescid yapmay adet haline getirdiklerini belirtmi ve dahas: Allah'n laneti, peygamberlerinin mezarlarn mescid edinmi olan yahudiler ile hristiyanlar zerine olsun diye buyurarak mslmanlarn dikkatini ekmek istemitir. te yandan, Peygamberimizin: Allah'm, benim mezarmn tapnlan bir put (bir ant) olmasna meydan verme diye dua ettikten sonra bu duyarllnn gerekesini: Peygamberlerinin mezarlarn mescid edinen kavimler, Allah'nar gazabna uramlardr. diye aklamtr. Malik, El-Muvatt'a, c. 1, s. 172, H. No: 85, Yolculukta namaz ksaltma kitab, namazlar bir arada klma bab; Malik hadisin mrsel olduunu sylerken mam Ahmed de hadisi Ebu Hreyre'den Raslllah'a mevsul olarak naklediyor, bkz. El-Msned c. 2, s. 246.) Zaten bilindii gibi Hz. Aye: Eer Peygamber mezarnn mescid edinileceinden endie etmemi olsayd, oray halkn ziyaretine ak ilan ederdi, derken bu yasan gerekesini aka ortaya koyuyor ve Peygamber Efendimizin u buyruu ile ayn anlam vurguluyor: Sizden ncekiler mezarlar mescid edinirlerdi. Sakn sizler de mezarlar mescid edinmeyiniz. Size byle yapmay yasaklyorum. ounluu Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) szleri olan bu belgelerin tm, mezarlkta namaz klmann mekruh olma sebebinin oralarn pis olma ihtimali olmadn, asl sebebin buralarn put ve tapnak edinilmesi tehlikesinin olduunu aka belirtmektedir. Nitekim mam- afi: Her hangi bir kimseye, lnce mezarn mescid edinecek derecede sayg gsterilmesini mekruh sayyor. nk bu davrann hem onun ileyicisi ve hem de daha sonraki insanlar iin fitne sebebi olmasndan endie duyuyorum demitir. (afii, Kitab, El-mm, c. 1, s. 278.) Ksaca vurgularsak Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) gerek:

Allah'm, benim mezarmn tapnlan bir put (bir ant) olmasna meydan verme diye dua ederken ve gerekse: Sizden nceki mmetler mezarlar mescid edinirlerdi. Sakn siz de oralar mescid edinmeyiniz buyururken bu mekruhluun gerekesini hi bir yanlgya meydan vermeyecek aklkta ortaya koymutur. nk sz geen eski mmetler zerlerinde ve evrelerinde pislik bulunmayan bakml mezarlar tapmak (mabed) edinmilerdi. Bunun yannda Mslim'in, Ebu Mersed Ganav'ye dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz: Sakn mezarlara kar namaz klmaynz ve sakn mezarlar zerine oturmaynz (Mslim, Kitab, Cenazeler, Mezarlar zerinde namaz klma ve oturmann yasakl, bab, H. No: 972.) (Ebu Mersed Ganav; Sahabinin bykleri arasnda ad geen bu ahsn asl kimlii Kenaz b. ElHusayn, b. Yerbu b. Amr knyesi, Ebu Mersed El-Konevi'dir. am'da yaad, Hamza b. Abdulmuttalib'in mttefikiydi. Bedir Savanda da bulunan bu sahabi Ebubekir'in hilafeti dneminde 66 yanda iken vefat etti, Bkz. Esed El-Gabe, c. 5, s. 294; El-sabe, c. 4, s. 177, biy. 1032.) buyurduu gibi u szleri ile bu yasaa baka bir yorum boyutu getirmitir: Sizden nceki mmetler, aralarndan iyi bir adam lnce mezarnn zerine mescid yaparlar ve bu mescidin duvarlarna da o bildiiniz resimleri ilerlerdi. Onlar Kyamet gn Allah katnda insanlarn en ktleridirler. Peygamberimizin belirttii bu uygulamada mezarlar ile putlar biraraya gelmektedir. Zaten elimizdeki belgelerden anlaldna gre, eski araplarn byk putundan biri olan lt putuna tapnlmas, bu putun bulunduu yerde eskiden iyilii ile tannm bir kiinin mezarnn varolmasndan kaynaklanmtr. Ayrca yine tarih belgelerin belirtiklerine gre Vedd, Suva, Yeus, Yeuk ve Nesr gibi Hz. adem ile Hz. Nuh (selm zerlerine olsun) aras dnemde tapnlm olan balca putlar, aslnda o dnemlerin iyilikleri ile tannm baz ahsiyetlerin isimleri idi. Nitekim Muhammed b. Cerir, Sevr'ye dayanarak bildirdiine gre: Tanrlarmz brakmayz. Yani ne Vedd'den ne Suva'dan ne Yeus'dan ne Yeuk'dan ve nede Nesr'den vazgemeyiniz. ayetini Muhammed b. Kays yle yorumluyor: Bu saylanlar Hz. Adem ile Hz. Nuh (selm zerlerine olsun) dnemleri arasnda yaam iyi (salih) kimselerdi. Yaadklar dnemlerde bunlarn pelerinden giden ballar vard. ldklerinde bu ballar: Onlarn resimlerini yapp yanmzda bulundursak kendilerini hatrlar ve daha yksek evkle ibadet edersiniz diye dnerek salklarnda pelerinde gittikleri bu ahsiyetlerin resimlerini yaptlar. Bu ilk ballar olup da yerlerine yeni nesil gelince onlar: Sizin atalarnz bu resimlere taptklar iin beldelerine yamur yayordu diye ayartt. Onlar da eytann bu yutturmacalarna aldanarak atalarndan kalan o resimlere tapmaya baladlar. (Tefsir-i bn Cerir, c. 29, s. 62. 182)

Katade, bu ilhlara aslnda Nuh kavminin taptn ve daha sonra araplarn da onlara tapmaya baladklarn belirtmektedir. Grlyor ki, eriat koyucunun mezarlarla ilgili yasaklamalarnn gerekesi bizden nceki bir ok kavmi mriklie (irke) srklemi, bu kavimlerin kimi, byk ve koyu irkin penesine derken kimisi de bundan daha hafif dereceli irklere kaplmlardr. Tarih bize isbatlyor ki, mrik olan milletler ya aralarndaki iyilikleri tannm ahsiyetlerin, ya yldzlarn tlsmlar olduklarna inandklar sembollerin veya bunlara benzer kutsal objelerin antlarna taparak irk'e dmlerdir. unu da iyi bilelim ki; bir peygambere veya iyilii ile tannm bir ahsiyete ait olduu sanlan bir mezara tapnarak irke dmek, dorudan doruya tatan veya aatan ibaret bir anta tapnarak mrik olmaktan daha etkili bir yoldur. Bundan dolay ok sayda toplumun byle yerler karsnda el ap yalvardklar, alatklar ve mescidlerde grlenlerden daha cokun kalblerle ibadet ettikleri grlmektedir. Bu toplamlardan bazlar sz konusu yerlere aka ibadet sunarken byk bir ounluu da byle yerlerde kldklar namazlarla ettikleri dualardan, zel yolculuklar dzenleyerek ziyaretine gittiimiz mescidlerdeki namaz ve dualarndan bile daha byk bir bereket beklemektedirler. te Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) mezarlklarda namaz klmay kesinlikle yasaklayarak bu byk ykmn, yani by ve k ile irk ykmnn kkl bir ekilde nne gemitir. zmn kklln garantiye balamak iin de mezarlklarda namaz klacak kimsenin, tpk zellikle ziyaret etmeye arldmz mescidde klm olduu namazlardan bekledii gibi, bu yerlerdeki namazlarndan bereket bekleyip beklemediine bakmayarak ayrmsz bir yasak getirmitir. eriat koyucu, benzer bir gereke ile gne doarken, yrngesinin tam ortasndayken ve batarken de namaz klmay yasaklamtr. nk mriklerin gnee tapan kesimi, sz konusu vakitlerde gnee tapnmay uurlu saymlardr. Bu yzden her ne kadar bu amalarnn var olmas sz konusu deil ise de mriklie doru hi bir ak kap brakmamak iin mslmanlarn, szn ettiimiz vakitlerde namaz klmalar yasaklanmtr. Buna karlk eer biri ortaya kar da peygamberlerin veya iyi hareketleri ile tannm sekin ahsiyetlerin mezarlar banda uur ve bereket umarak namaz klarsa, bu tutum kesinlikle Allah'a ve Raslllah'a meydan okumak, Allah'n dinine ters derek O'nun izin vermemi olduu baka ve yeni bir din uydurmaktr. nk btn slm bilginleri, Peygamberimize gelen dinin kesin ilkelerinin altnda u ortak ve tartmasz sonuca varmlardr: Kime ait olursa olsun, her hangi bir mezar karsnda namaz klmann hi bir fazileti olmad gibi, byle bir yerde klnacak namazn hi bir hayrl zellii yoktur, tersine err nitelikli zellii vardr. Bilmek gerekir ki, sz konusu yerlere her ne kadar Allah'n melekleri ile rahmetinin inme ihtimali var ise bu buralarn stnlk ve erefi sz konusu edilebilir ise de mslman bu tr yerler karsnda ar bir dknlk ile lsz bir umursamazlk ve kanma arasnda ll bir tutum benimsemelidir, Allah'n (c.c.) dininin bu konudaki gerei budur. nk, bilindii gibi hristiyanlar Peygamberlerini lsz bir ekilde ycelterek, onlarn hem

kendilerine ve hem de sembolik kalntlarna tapmay benimserlerken yahudiler de, peygamberlerini ldrmeye giriecek derecede hor grmlerdir. Fakat orta yolun yolcusu olan bu dengeli mmet (mslmanlar) peygamberlerine gereken deeri gerektii lde vermeyi benimseyerek bu konuda ne hristiyanlar gibi lsz bir dknlk ve ne de yahudiler gibi ar bir soukluk, inat bir uzaklama gstermitir. Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) salam kanall (sahih) bir hadisinde yle buyuruyor: Sakn hristiyanlarn Hz. sa'y ycelttikleri gibi beni yceltmeyiniz. Ben sadece bir kulum. Bunun iin beni -Allann kulu ve Rasl- diye annz. (bn mer'in naklettii bu hadisi Buhari birden ok konuda tahrif etmitir. Bkz. Peygamberlerle ilgili hadisler kitab, bab: 3445.) Eer byle yerlerde klnacak namazlarn baka yerlerde klnan namazlardan daha fazla oranda Allah'n rahmetini kazandrc olduu ykm ve zarar oradaki namazdan beklenen faydaya ya denk olacak veya onu aacaktr ve bylece oralarda klnacak namaz, salayc olaca umulan rahmeti ortadan kaldracak, buna karlk sahibini lanet ve azabla babaa brakacaktr. Bu tr yerlerde namaz klmann yol aaca ykm ve zarar kavramaya basiretleri yeterli olmayanlar, bu konuda Peygamberimizi taklit etmekle, rnek edinmekle yetinsinler. Bilsinler ki, eer bu tr yerlerde klnacak namazn zarar faydasndan daha baskn olmasayd, Peygamberimiz buralarda namaz klmay yasaklamazd. Ayn gereke ile yukarda belirttiimiz vakitte namaz klmak ile Ramazan ve Bayram gnleri oru tutmak da yasaklanmtr. Hatta alkoll iki yasa da bu kategoriye girer. nk eer ikinin ykm ve zarar varolabilecek yararndan daha baskn olmasayd haram klnmazd. Dahas tek damlalk alkoll ikinin yasakln da dnrken bilmeliyiz ki, eer onun zarar ve ykm yararndan daha baskn olmasayd, haram klnmazd. Peygamberlerden zararl ve ykc saylm hareketlerin gerekelerini aklamalarn istemek, mminin ne grevi ve ne de hakkdr. Tersine mmine den grev onlara itaat etmektir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Biz btn peygamberleri kendilerine Allah'n izni ile itaat edilsin diye gnderdik Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette de yle buyuruyor: Kim Peygamber'e itaat ederse, aslnda Allah'a itaat etmi olur. Peygamberlerin mmetleri zerindeki sayg, sevgi ve yceltme haklar, onlar candan, maldan ve aile halkndan daha ok sevmek, kendilerine itaatkr olmay her eyin nnde tutarak snnetlerine (yol ve uygulamalarna) sk skya bal kalmaktr. Bu grevleri yerine getirenler hi bir zaman onlara ibadet etmeye, onlar mriklie alet etmeye kalkmazlar. Buna karlk byk veya kk apta onlar mriklie alet edenler, uydurmu olduklar irk nitelikli davranlar orannda, onlara kar gerekli olan grevlerini savsaklam, yapmam olurlar. yilikleri ile tannm sekin mslmanlarn, zerimizdeki sevgi ve sayg gibi Kuran ve snnet tarafndan onaylanarak ilk nesil mslmanlarnca pratikte gzetilmi haklar da byledir.

Yalnz mezarlkta klnan namazla ilgili olarak: Bu namaz acaba haram mdr, yoksa mekruh mudur? diye fkh alimleri arasnda gr ayrl vardr. Ayrca bu namazn haram olduu kabul edildii takdirde de karmza: acaba haram olmakla birlikte geerli (sahih) olur mu, olmaz m? meselesi kar. Bizim mezhebimizin yaygn grne gre byle bir namaz hem haram ve hem de geersizdir. Zaten yukardan beri sraladnz delilleri iyi inceleyen kimse hibir kuku duymakszn bu namazn haram ve geersiz olduunu anlayverir. Buradaki amacmz yaygn meseleleri anlatmak deildir. nk onlar herkes bilir. Bizim asl maksadmz ounlukla gzlerden kaan meselelere parmak basmaktr. indekiler Yedinci Blm

Mezarlklarda Dua ve Dilekte Bulunmak Bu tr meselelerden biri mezarlara kar veya mezarlara ynelik olarak dua etmek zere buralar ziyaret etmekdir. Bilmek gerekir ki, mezarlar karsnda veya bu tr baka yerlerde dua yapmak ikiye ayrlr: 1 - Belirli bir yerde yaplan bu duann tesadfen yaplm olmas, sz konusu yerde zellikle dua etmek amac tanmamas durumunda yaplan dua. Mesel; yolda giderken dua eden bir kimsenin tesadfen mezarlk yanndan gemesi veya mezarl ziyaret edip snnete uygun ekilde mezarlk sakinlerini selmladktan sonra, hem kendisi ve hem de karsndaki ller iin Allah'dan (c.c.) ba ve mutluluk dileyen kimsenin durumu gibi. Bu ve buna benzer mezarlk dualarnn hi bir sakncas yoktur. 2 - kinci durum, mezarlklarda yaplan dualarn daha makbul olaca dncesi ile zellikle buralar dua yeri olarak belirleme durumudur, te mezarlklarda yaplan dualarn yasak olan ksm budur. Bu yasaklk ya haram veya kanmay zendirici (Tenzihi) niteliktedir. Ama harama daha yakn bir yasak

olmas daha gl bir ihtimaldir. Bu iki dua ekli arasndaki fark aktr. Aklayacak olursak: Herhangi bir kimse Allah'a dua ederken tesadfen bir putun, bir hac'n (salib'in) yada bir kilisenin yanndan gese veya yaknnda farknda olmad bir put bulunan yerde dua etse, yahud yolculuk srasnda geceyi bir kilisede geirmek zorunda kalp orada Allah'a dua etse veya bir arkadann evinde misafirken orada gece Allah'a dua etse, hi kukusuz bu dualarn hi bir sakncas olmaz. Buna karlk ayn kii eer duasnn ncelikle kabul edileceini umarak bir putun, bir ha sembolnn veya kilisenin yannda dua etse yapt hareket ar bir gnah olur. Hatta bu kii belirli bir evi, bir han veya herhangi bir sokak ban kabul edilme ncelii umarak zellikle dua yeri olarak sese, bu davran haram hareketler snfna girer. nk byle yerlerde yaplacak duann hibir stnl yoktur. te dua etmek iin zellikle mezarlar semek de bu kategoriye girer, hatta saydmz yerlerin bazlarnda yaplan dualardan daha byk bir gnahtr. nk Peygamberimiz -salt ve selm zerine olsun- mezarlklar mescid bayram (tren) yeri edinmeyi ve oralarda namaz klmay aka yasaklamtr. Oysa saym olduumuz yerlerin bazlar hakknda byle ak bir yasaklama yoktur. unu da belirtmek gerekir ki, baz kimselerin peygamberimize -salt ve selm zerine olsundayandrarak naklettikleri eitli meseleler karsnda aknla dtnz zaman mezarlklarda llerin yardmna bavurunuz gibi szde hadisler alimlerin ortak grne gre aslszdr, uydurmadr. Bu sylediimizin aada sayacamz bir ka nemli gerekesi vardr: 1 - Sz konusu gerekelerin birincisi, artk aka belli oldu ki, Peygamberimizin mezarlklar karsnda dua etmeyi yasaklamasnn sebebi, bu hareketin mezarlklar ncelikli bir dua yeri diye belleyerek, mezarlar karsnda sayg duruu yaparak veya oras ile ilgili olarak kalblerde korku veya sayg besleyerek bir tr mriklie kap amasn nlemektir. Bilindii gibi herhangi bir derde dt iin sknt iinde dua edenin, baka trl sylersek yamurun yamasn istemek gibi bir hayr ekmek veya savata dman yenmek gibi bir zarar savmak amac ile dua eden kimsenin, ncelikle kabul edileceini umarak mezarlklarda yapt dua, normal ve skntsz zamanlarnda buralarda farz namazlarndan birini klan kimseye gre fitneye ve yanl saplantlara kaplmaya daha yatkndr. Buna karlk mezarlklarda namaz klanlarn kalblerinde, bu yzden ounlukla fitne domaz. Fakat skntl anlarnda buralarda dua edenler daha ok fitneye kaplmaya aktrlar. Mezarlklarda namaz klmann yasaklanmasna gereke olan fitne ve ykm bu kimseler hakknda kesinlikle sz konusu olduuna gre bu yasak onlar iin daha ok geerlidir. Bu durum Allah'n dinini iyi kavram, srf Allah'n rzasna dnk dengeli dinimizin ilkelerini iyi bilen ve Takva nderlerinin Tevhid titizlii ile irkin btn yollarn tkayan tutumlarn anlayabilmi kimseler iin ak bir gerektir. 2 - Mezarlklar dua etmek zere semek, buralarda yaplacak olan dualarn baka yerlerde yaplan dualardan daha ok kabul edilme ansna sahip olacaklarn ummak, ne Allah'n (c.c.) Kitab ve ne Peygamberimizin buyruklarnda yeri olan, ne sahabiler, tabiin ve slm imamlarnn her hangi biri tarafndan uygulanan ve nede ilk dnem alimleri ile sekin ahsiyetlerinden biri tarafndan dile getirilen bir tutumdur.

Tersine hicr iki yz yllarndan sonra yaam baz son dnem (muteehhirin) alimlerinden ve sahabiler zamanndaki olaylardan rendiimize gre, o dnemlerde birok byk kuraklk yaanm. Ayrca baka baz bellara uradklar halde acaba Peygamberimizin -salt ve selm zerine olsunmezar bana gelerek yamur yasn diye dua m etmi, veya balarna gelen bellarn giderilmesi iin alayp szlanmlar m? Ne mnasebet! Bunun yerine mesel; Hz. mer'in, bn-i Abbas' -Allah her ikisinden de raz olsunyanna alarak yamur duasna ktn ve bidat mantn bekleyebilecei gibi bu duay Peygamberimizin mezar banda yaptrmadn gryoruz. Hatta sz konusu kuraklk srasnda Hz. Aye'nin Peygamberimizin mezarna yamur yasn diye zerini amasna, nk rahmet olan yamurun O'nun mezarna ineceine inanmasna ramen, ne Rasulllah'n mezar banda yamur yasn diye dua etmi nede yksek sesle alayp szlanmt. Bu yzden Peygamberimizin -salt ve selm zerine olsun ve anam babam yoluna feda olsun- hcresi ikinci nesil mslmanlar (Tabiin) dneminde yaplnca stnde ge ak bir delik braklmt. Bu gne kadar olduu gibi duran o delie bir mum konmu ve bu mum da evresine yerletirilen talarla tutturulmutu. O dnemde hcrenin tavan ge akt. Mescid ile Minberin yangn geirmesi zerine hicri alt yz elli ksur yllarnda hcrenin zerine at yaplnca Hicaz'da ate grlm ve arkasnda Badat ve dier yrelerde Mool (tatar) fitnesi ba gstermitir. Konu hakknda daha geni malmat iin baknz: bn Kesir, El Bidaye ve El-Nihaye, c. 13, s. 187,193; olayn getii yl, hicri 654 yldr. Ayrca gene ad geen eserin 13. cildinin 187 ve 192. sayfalarna da bakabilirsiniz. Bu iki olay da ayn ylda vukuu bulmutur. Sz konusu yangn olay Cenab- Peygamberin mucizelerindendir. Bu konunun meydana geleceine degin haberi Buhar-i, Mslim ittifakla nakletmilerdi. Orada Cenab- Peygamber yle buyuruyordu: Hicaz toprandan Basra'daki develerin boyunlarn aydnlatacak bir ate kmadka kyamet kopmayacaktr. Buhari, Fitneler kitab, yangnn kma zaman, bab: H. No: 7118, Mslim, Kitab, Fitneler ve kyamet annn -saatinin- artlar; hicaz toprandan bir ate kmadka kyametin kopmayaca bab, H. No: 2902.)

Arkasndan Mescid ve hcre ats ilk ekline gre onarlm ve Hcrenin evresine ahab bir duvar ekilmitir. Bundan epeyce sene sonra Hcrenin ats zerine kubbe yaplnca bir oklar buna kar kmlard. te yandan Muhammed b. shak Meaz (slm Savalar Tarihi) adl eserinde Ebu Halde Halid b. Dinar'a dayanarak Ebu Aliye'nin yle bir olay anlattn nakleder; Tuster kendini fethettiimiz zaman Hurmuzan prensliinin hazine odasnda zerinde bir lnn yatmakta olduu bir divan bulduk. lnn ba ucunda kendisine ait bir mushaf vard. Mushaf alp, Halife mer'e getirdik. mer de Kab' ararak bu Mushaf arap harflerine evirtti. O mushafi, elimizdeki u mushaflar okuduumuz gibi, ilk okuyan arap ben oldum. Ebu Aliye'ye o mushafta baka ne gibi yazlar olduunu sordum. Bana orada slm tarihi, slm gelenekleri arap dilinin eitli leheleri ve ilerde olacak olaylar hakknda bilgiler olduunu syledi.

Kendisine ly ne yaptklarn sordum. Bana gndzleyin on ayr yerde mezar kazdklarn ve gece karanlnda adam topraa verdikten sonra halk tarafndan yerleri belirlenip almasnlar diye alan tm mezarlar belirsiz hale getirdiklerini anlatt. Ebu Aliye'ye o lden ne gibi isteklerde bulunduklarn sordum. Bana beldelerinde kuraklk grlnce adamn divann odadan dar kardklarn ve bunu yapnca yamura kavutuklarna inandklarn syledi. Kendisine halkn onun kim olduuna inandn sordum. Bana adnn Danyal olduunu sylediklerini anlatt. Kendisine onu bulduklarndan ka yl nce ldn sordum. Ebu Aliyye adamn yz yl nce ldn belirtti. Kendisine adamn vcdunda bir deiiklik olup olmadn sordum. Bana: Hayr sadece salarnn bir ksm dklmt. nk Peygamberlerin vcdlarnn etlerini ne toprak rtr ve ne de yrtc hayvanlar yer diye cevap vermiti. (Ad geen olay anlattktan sonra diyor ki, bn Kesir: Bu hadisin Ebulliye dayandrlmas sahihtir. Bu olayn doruluunu destekler baka rivayetler de vardr: a.g.e., c. 2, s. 40-42.) (Tster Khuzistan diyarnda bir ehrin ddr. mer'in hilafeti dneminde Ebu Musa El-Ear orasn fethetti. Bkz. Yakt Mu'cem, el-Bldan, c. 2, s. 29, 71.) (Hurmuzan: Fars hkmdarlarndandr. Fetih ordusuyla Irak'ta savat. Bu komutan Ahvaz kentinin melikiydi. Tster kentinin fethi srasnda mslmanlar onu yenilgiye urattlar. Ebu Musa onu mer b. Hattab'a gnderdi. O da mslman olduunu ilan etti. Daha sonra mer'in ldrlmesini tevik ettii sansyla Ubeydullah b. mer tarafndan ldrlnceye kadar Medine'de yaad. Geni bilgi iin bkz. bn Kesir, El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 7, s. 85,88.) (Danyal: bn Kesir ve dierlerinin konuya ilikin rivayetlerine baklacak olursa bu zat Beni israil oullarna gelen Peygamberlerdendir. Ya da mukaddes topraklarda yaayan onlarn salih kiilerinden biridir. Konuyla ilgili bir takm mrsel hadislere de rastlamaktadr. Bkz. a.g.e., c. 2, s. 40, 42.) Bu hikyeden reniyoruz ki, halkn yanl inanlarna malzeme olmasn diye mslmanlar, sz konusu ly gmdkleri mezar belirsiz hale getirmilerdir. Bu da onlarn mezarlar yanl inanlara alet etmeye kar olduklarn gsterir. Anlatldna gre Kostantiniye (stanbul) halknn Ebu Eyyb-el Ensari'nin -Allah ondan raz olsunmezar karsndaki tutumlar da bunun gibidir. Hi kukusuz Kostantiniye halk bu tutumun ncleri ve ilk uygulayclar deildirler. nk slm aleminin eitli ehirlerinde ok sayda baka sahab mezarlar vardr. Bu mezarlarn bulunduklar ehirlerde ok sayda ikinci nesil mslman (Tabin) ve onlarn arkasndan gelen mezheb imamlar yaamtr. Bununla birlikte bunlar asla hi bir sahabinin mezar banda yksek sesle alayp szlanmam ve asla ne bu sahab mezarlar karsnda ve nede onlar aracl ile yamur veya zafer diledikleri grlmemitir. Bilindii gibi eer byle bir olay olmu olsayd, -hatta daha az nemlisi bile- byk bir istek ve titizlikle bize kadar ulatrlrd. Buna karlk tarih eserleri inceleyerek ilk mslmanlarn gelenek ve tutumlarn renen kimse onlarn mezarlar banda ne hngr hngr aladklarn, nede zel amal dualar yaptklarn, tersine baz rneklerde rastlamz gibi bu tr hareketler yapan bir ksm cahilleri yaptklarndan vazgeirmeye altklarm tespit eder. Meseleyi bir de u adan dnelim. Mezarlklarda yaplan dua, dier yerlerde yaplan dualardan ya

daha stndr, ya da deildir. Eer daha stnse sahabilerin, Tabiin'in ve daha sonrakilerin bu stnln farknda olmamas, bylece ilk slm kuann bu nemli stnl bilmezken, onlardan sonrakilerin bunu bilmeleri akln alaca bir ey deildir. Ayrca, zellikle bata dua olmak zere, btn iyi amellere dkn olduklar bilindii halde ondan uzak durduklar da dnlmez. stelik hep biliyoruz ki, skntya denler her sebebe ba vururlar. Hatta bu sebeplerin bir ksm bir para mekruhluk kokusu tasa bile. O halde, bu ilk mslman kuak, ou dualarn skk anlarnda yaptklar halde nasl olurda mezarlklarda yaplacak dualarn stn olduunu bilir de oralara ba vurmazlar. Byle bir ey ne eriatla ve ne de akl prensipleri ile badar. Yok, eer mezarlklarda yaplacak dualarn dier yerlerdeki dualara gre bir stnl yoksa, o zaman zellikle buralar dua yeri olarak belirlemek sapklk ve gnahtr (masiyettir). Tpk nehir kenar, aa kovuklar, yol hanlar, sokak keleri gibi, dua etmek iin hi bir stnlk tamayan yerleri seip oralarda dua etmeyi tercih etmek gibi. Allah'n (c.c.) Kitabnn eitli yerlerinde bu ilkeyi dile getiren deliller vardr. Mesel bu delillerden birinde yle buyuruluyor: Yoksa onlarn Allah'n izin vermedii din konular merulatran ortaklar m var? (ra: 21.) Buna gre eer; Allah mezarlklara dua etmeyi yasallatrmad ise, onu yasallatrmaya kalkan kimse Allah'n izin vermedii bir eyi merulatrmaya kalkm olur. Ayni ilkeyi dile getiren bir baka ayet de yledir: De ki; Rabb'im, a ile gizlisi ile tm ktlkleri, gnah, haksz saldrganl, hakknda hi bir delil indirmemi olduu bir eyi kendisine ortak komay ve Allah hakknda bilmediiniz eyler sylemenizi haram klmtr. (Araf: 33) te szmzn konusu olan mezarlklarda ibadet etmek, bir bakma: Hakknda hi bir delil indirmemi olduu bir eyi Allah'a ortak koma eylemidir. nk Cenab- Allah (c.c.) mezarlklar dua yeri olarak semeyi zendiren ve buralardaki dualarn baka yerlerde yaplacak dualardan daha stn olduunu ima eden hi bir delil indirmi deildir. Buna gre, bunu Allah'n dinine katan: Allah hakknda bilmedii bir eyi sylemi olur. Cenab- Allah'n: Hakknda hi bir delil indirmemi olduu eklindeki ifadesi, byle durumlarda kyaslara ve hikyelere dayanarak delil gstermenin yersizliini ve anlamszln ne kadar gzel bir ekilde dile getirmitir! Bir de Kur'an'daki Halil brahim ile ilgili olan u ayetleri bu adan deerlendirelim: Bunun zerine Kavmi brahim ile tartmaya giriti. O onlara dedi ki; Allah beni doru yola (geree) iletmiken Rabb'im hakknda m benimle tartyorsunuz? Ben sizin O'na kotuunuz ortaklardan korkmam. Rabb'im ne dilerse o olur. Rabbim, ilim bakmndan her eyi kuatmtr. Hal kendinize gelip (aklnz banza alp) t almaz msnz? Hem siz Allah'n, ilh olduklar hakknda hi bir delil indirmemi olduu eyleri O'na ortak komaktan korkmuyorsunuz da ben sizin O'na ortak kotuunuz eylerden nasl olur da korkarm?

imdi biliyorsanz, syleyin bakalm, Allah'a iman edenler mi, yoksa O'na ortak koanlar m, gven iinde olmaya (gven duymaya) daha lyktrlar? Hi phesiz iman edenler ve imanlarna her hangi bir zulmle glgelememi olanlar (imanlarna zulm kartrmayanlar) yok mu? te asl gven iinde olanlar onlardr ve hidayete (doru yola) ermiler de onlardr. te bunlar, kavmine kar brahime vermi olduumuz hccetlerimizdir. Biz dilediimizi derecelerce (derece derece) ykseltiriz. Hi phesiz Rabbin hikmet sahibi (Hakim) ve her eyi bilen (Alim) dir. (En'am: 80-83) Bilindii gibi Allah'a byk veya kk nitelikle irk (ortak) yaktran bu kimseler de, gerek mminleri Allah'a ortak olarak yaktrdklar sz konusu araclarla korkuturlar. Buna gre onlara yle karlk vermelidir; Biz sizin uydurup ileri srdnz bu szde araclardan korkmuyoruz. Sebebine gelince: Onlar Allah'n yaratklardrlar, bu yzden Allah yle dilemedike hi kimseye herhangi bir ekilde zarar veremezler. Zaten eer Allah bir kimseye her hangi bir zarar verecek olursa, o zarar O'ndan baka hi kimse gideremez, savamaz. Buna karlk Allah, kuluna her hangi bir rahmet verecek oldu mu, O'nun bu ban da hi kimse engelleyemez, geri eviremez. Siz Allah'tan kokmuyorsunuz da biz, sizlerin Allah'a ortak olarak yaktrdnz bu szde arac yaratklardan niye korkalm? Oysa, Allah'n hakknda hi bir delil indirmemi olduu szde ortaklar O'nun dinine katan sizsiniz. Acaba kim gven iinde olmaya lyktr? Allah'dan baka hi kimseden korkmayp, O'na hi bir ortak yaktrmaya (komaya) kalkmayanlar m, yoksa Onun hi bir onay olmakszn kendisine ortak yaktranlar m? Aktr ki, iman edip de bu, imanna asla mriklik katmam olanlar yok mu, ite hem gven duymaya lyk olanlar ve hem de hidayet zere olanlar onlardr. Akladmz bu delile dayal savunma Allah'n onun ve benzerlerinin aracl ile ilim adamlarn derece derece ykselttii salam bir akl yrtme eklidir. Szlerimizin burasnda bize yle diyenler olabilir: Anlatldna gre alimlerimizden biri : Tannm bir ahsiyete ait mezar denenmi bir tiryak (etkili ila) gibidir diyor. Bunun yannda Maruf'un, amcasnn oluna lnce mezar banda dua etmesini vasiyet ettii bildirilmitir. (Maruf b. Feyrz El-Kerh, abid ve zahidlerin nllerindendir. Duasnn kabul edilmesiyle mehurdur. Sahabe ve tabiinin haraket ve davranlaryla elien, tasavvufi konularda szleri ve davranlar vardr. Hicri 200'de ld.bkz. Vefeyet El Ayan, c.5, s. 23, 233, Biy. No: 729; Ayrca baknz: bn Teymiye, Mec'mu El-Fetava, c. 10, s. 468.) Ayrca Ebu Ali Hark'nin anlattna gre Ahmed b. Hanbel'in ldnde kendisi ile ks olan bir dostu, devaml ekilde mam'n mezarna giderek zellikle orada dua ederdi. Galiba bu olay Muruz de naklediyor.

Baka baz kimseler de baz peygamberler ile aralarnda Peygamberimizin soyundan gelenlerin de bulunduu kimi salih kiilerin mezarlar banda dua ettiklerini ve bu dualarnn kabul edildiini anlatmaktadrlar. Tarih boyunca ok sayda mslman byle davranm, bu yolu izlemitir. Mesel Hac Rehberi niteliinde bir eser yazm olan son dnem (muteehhir) alimlerinden biri, Peygamberimizin -salt ve selm zerine olsun- mezar ziyaret edilirken orada dua edileceini sylemitir. Yine bu kesimden olan bir alime gre, Peygamberimizin mezar banda yetmi kere salt ve selm getirip arkasndan belirli bir konuda dua yapan ziyaretinin dilei yerine getirilir. Yine bu fkh alimlerinden bir bakas da mezar banda Kur'an okumann caiz olduunu kantlamaya alrken, Oralarda selm vermek, zikir ve dua yapmak caiz olduuna gre baka yerlerde olduu gibi oralarda da Kur'an okumak caizdir diye akl yrtyor. Bu arada tannm baz ilim adamlar baz eyhlerin mezarlar banda dua yaplmas ile ilgili ryalar grmler ve bir ok kimse de tannm ahsiyetlerin mezarlar banda yaplan dualarn kabul edildiini tecrbe ile grmtr. Mesel bu tr mezarlardan biri eyh Ebu Ferec iraz el-Makdisi'ye ait mezardr. (eyh Ebu Ferec iraz el-Makdisi; Asl ad Abdulvahid b. Muhammed b. El-iraz, sonra, ElMakdis, daha sonra da El-Dimak'dir. Knyesi Ebul fere el-Hanbeli olan bu zat fkh ve zahid bir kimseydi. Dneminde am diyarnn stadyd. Fkh ve metodoloji ve degin bir takm eserleri mevcuttur. Bir ka: El-Tebeessur fi Usul El-Din; El-Minhac, el-zah ve dierleri... h. 486 ylnda vefat etti. Bkz. El-Zeyl ala Tabakat El-Zeyl ala tabakat El-Hanabile, c. 1, s. 68, 73.) Gerek zamanmzda ve gerekse yakn dnemde yaam, halk arasnda ilim ve amel alannda stnl ile tannan baz kimselerin mezarlar banda dua ettiklerini, hatta onlar karsnda sayg ile durduklarna ok rastlamzdr. Byle yapanlar arasnda deha apnda bilginler olduu gibi, halk tarafndan kerametleri grlenler de vardr. Bylelerine nasl kar klabilir? Dikkat edilecek olursa bu muhtemel itiraz anlatrken onun baz alim ve dindar ahsiyetler tarafndan da onaylanp savunulduuna deinmeyi ihmal etmedim. nk mezarlk savunucular bu gerekeye gayet sk bir ekilde sarlrlar.

Bu muhtemel veya gerek itiraza vereceimiz cevap udur: Bizim mekruh olduunu sylediimiz davran hakknda ilk mslman kuaktan (Sahab, Tabiin, Tebee-i Tabin) kaynaklanan hi bir zendirici belge yoktur. Oysa bu ilk kua, Peygamber Efendimiz -salt ve selm zerine olsun- u hadisinde zellikle vmektedir: Bu mmetin en hayrl kua benim peygamber olarak aralarnda yaadm kuaktr. Sonra onlar izleyenler, daha sonra da bu ikinci kua izleyenler gelir. (Mttefekun aleyh olan bu hadisi Buhari Peygamberin ashabnn faziletleri kitab ve babnda tahri etmi. H. No: 3650. Hadisin szleri orada u ekilde yer almaktadr: mmetimin en hayrllar benim amda yaayanlar sonra onlar izleyenler, daha sonra da bu ikincileri izleyenler; Mslim, Ayn adl kitab ve bab, H. No: 533, 2534, 2535.) Herkes kabul eder ki, eer sz konusu hareket faziletli olsayd, bu ilk kuak ona herkesten daha ok sarlrlard. Durum byleyken onlarn bu hareketi ne emretmemi ve ne de yapmam olmalar, faziletli eylere kar gl bir arzu beslediklerini bildiimize gre, bu hareketin faziletli olmadna

kesinlikle hkmetmemizi gerektirir. Bu kuaktan sonra gelenlerin bu konudaki tutumuna gelince; bu hususta en ok sylenen ey, bu meselede yetkililerin anlamazla dtkleri, bunun sonucu olarak alim ve sofularn (sddk) ou bu hareketin yannda yer alrken, bazlarnn da buna kar ktklardr. Bu duruma gre u iki sebepten dolay bu hareketin ho ve zenilmesi gereken bir hareket olduu hususunda gr birlii olduu ileri srlemez: 1 - Bu gerekelerin ilki, bu mmetin ounluunun sz konusu hareketi mekruh saymas ve gerek eski ve gerekse yeni dnemlerde yaam bir ok yetkili alimin bu hareketine kar olmasdr. 2 - Bu gerekelerin ikincisi de udur: yi bir hareket olsa ilk kuak tarafndan mutlaka yaplaca halde, onlar tarafndan ilenmediini bildiimiz her hangi bir hareketin iyi olduu hakknda bu mmetin sz birliine varmas dnlemez. Byle bir ey, mmetin eitli sz birlikleri arasnda eliki olduunun delili olur. Oysa, mmetin farkl zamanlardaki sz birlikleri birbirleri ile elimez. Byle bir konuda eer son dnem alimleri arasnda farkl grler belirirse bu grler arasndaki son hkm Kur'an, snnet ve eski alimlerin (mutekaddimin) gerek nass'a ve gerekse akl yrtmeye dayal sz birlikleri tarafndan belirlenir. stelik -Allah'a hamdolsun ki- bu konuda elimizde hi bir tannm imama ve hi bir itihadna uyulur alime dayanan bir onaylayan hkm yoktur. Bize kadar gelen bu nitelikteki baz szler sahiplerine yalandan yaktrlm bir takm aslsz iddialardr. Mesel mam- afi'ye maledilen u sz gibi; Her hangi bir meseleyi zemediim zaman Ebu Hanife'nin mezar bana gidip dua ederim. Byle yapnca, o bana zemediim meselenin cevabn veriverir. Bu sz aslszdr ve aslszl asgari derecede tarihi bilgisi olanlarn bilebilecei kadar apaktr. nk mam- afi'nin Badat'da bulunduu sralarda orada ziyaret edilip dua edilecek byle bir mezar yoktu. Daha dorusu, Ebu Hanife'nin mezar, afi'nin gnlerinde bugnk gibi tannm bir yer deildi. Ayrca Hicaz'da, Yemen'de, am'da, Irak'da ve Msr'da birok Peygamber, Sahabi ve Tabiin mezar grm olan afi, niin hem kendi gznde ve tm mslmanlarn nazarnda sahipleri Ebu Hanife gibi byk alimlerden daha faziletli olan bu mezarlarn banda dua etmeyip de, zellikle Ebu Hanife'nin mezarn dua yeri olarak semi olsun? stelik Ebu Hanife'nin yakn arkadalar olan Ebu Yusuf, Muhammed, Zufer ve Hasan b. Ziyad gibi byk alimler ne Ebu Hanife'nin ve nede bir bakasnn mezarn zellikle dua yeri olarak semi deillerdi. Ayrca, daha nce deindiimiz gibi, dorudan doruya kendi kitabnda okuduumuza gre mam- afi fitneye yol aar endiesi ile salih (iyi amelli) kiilerin mezarlarna sayg gsterilmesini mekruh saymaktadr. Bu tr hikayeleri bilgisi kt ve dine ball zayf kimseler uydurmaktadr.

Bazen da bu tr hikyeler, haklarnda pek bir ey bilinmeyen, tannmam kimselere mal edilerek nakledilmektedir. Oysa eer bu kulaktan dolma hikyelerle ayn paralelde bir hadis, gvenilir kimseler tarafndan bize kadar gelmi olsa bile, doruluundan iyice emin olmadka ona dayanmamz caiz deilken, bu tr kayna pheli rivayetlere nasl dayanabiliriz? Bu szler veya bize rnek gsterilen hareketler arasnda yleleri de var ki, sahiplerinin hem isabetli ve hem de yanlgl olmas muhtemel itihadlarna dayanr veya adamlar bu szleri eitli kayt ve artlara balayarak sakncasz bir ekilde dile getirmilerdir ama, grleri deiiklie uratlarak nakledilmitir. Mesel; Peygamberimiz -salt ve selm zerine olsun-daha nce yasaklam olduu kabir ziyaretini bilhere serbest braktn ifade etti diye, bidatlar bu msadeyi mezarlklar da namaz klmak, oralarda hngr hngr feryad etmek gibi davranlar ieren kendi ziyaret anlaylarnn Resulllah tarafndan serbest braklmas biiminde yorumlamlardr. Ayrca bize kar kullanlmak istenen bu deliller ya her hangi bir eriat konusunu isbat etmeye elverili olmayan nakiller, veya Peygamberimiz tarafndan ortaya konmad kesin bilinen ibadetleri mustahab saydrma bakmndan yetersiz kalan kyaslardr. Kald ki, ibadetleri bu tr hikye ve kyaslara dayanarak isbat edebilmek iin hikye ve kyaslarn nakilcileri arasnda hristiyanlar veya zihniyet bakmndan hristiyanlara benzer kimseler bulunmamaldr. Aslnda slm alimleri her hangi bir konuda hkm verirken, ya Kur'an'a ya snnete (Peygamberimizin szlerine, uygulamalarna ve tutumlarna) veya ilk rnek neslin pratik uygulamalarna dayanrlar. Bu yoldan baka hi bir ekilde -ister nassa dayal olsun, isterse akl yrtme rn olsun- hi bir er'i hkm ortaya konamaz. Bu giri ksmndan sonra eer sz bize yneltilen itiraz cevaplandrmaya getirecek olursak belirtelim ki, bu cevabmz 1 - genel ve 2 - ayrntl olmak zere iki trl olacaktr. indekiler Yedinci Blm

 Mezarlklardan Medet Umanlara Cevap 1- Genel (ana hatlarla ilgili) cevabmz udur: Bu itiraz, kendi eleri arasnda elikilidir. Neden derseniz, yahudiler ile hristiyanlar arasnda da ok sayda bu tr hikye ve kyas geerlidir. Hatta Peygamberimizin -salt ve selm zerine olsun- erilikten uzaklatrp doru yola getirmek iin grevlendirildii eski araplarn tapm olduklar putlar karsnda yaptklar baz dualar, -tpk itirazda sz konusu edilen dualar gibi- zaman zaman kabul ediliyordu. Zamanmzn hristiyanlar arasnda da byleleri vardr. Eer bu durum tek bana Cenab- Allah(c.c.)'n bu hareketi sevdiine ve beendiine delil saylacak olursa, bu delilin kapsam sz konusu hristiyanlar ve benzerlerini de ierecek ekilde geniletilmek zorunda kalnr ki, bu da temel ilkelerimizle elien bir kfr (kfirlik) olur. Ayrca u veya bu mezarn banda hngr hngr feryad eden bu kimselerden her birinin ayr birer put edindiklerini ve kendi putlarn destekleyerek dierlerinin putlarn horladklarn gryoruz. Baka bir deyimle her gurup kendi putu nnde yaplan duann kabul edileceini ve buna karlk baka putlar karsnda yaplacak dualarn kabul edilemeyeceini sanmaktadr. Buna gre bu grlerin hepsinin doru olmas imknsz olduu gibi, bu grlerden her hangi birini dierlerine tercih etmek gerekesiz ve keyf bir tercih olur. te yandan bu zihniyette olanlarn tmnn grlerine hep birden inanmak da ztlar (eliik unsurlar) bir araya getirmeye kalkmak olur. Biraz daha aklayacak olursak; bu zihniyette olanlarn ou ancak kendi putlarna smsk sarldklar ve dier putlardan uzaklatklar oranda iddia ettikleri etkinliklere ulaabilmektedirler. Byle olunca bu zihniyettekilerin tmnn sadece onaylarna katlarak sevdikleri putlarn hepsinden medet ummak, yine onlarn kendi kanaatlerine gre beklenen etkinlii zayflatr. nk her hangi bir kimse hem falanca ve hem de filnca puttan ayn anda medet umarsa, salayabilecei szde etkinlik bu putlarn srf bir tanesinden medet uman bir bakasnn salayabilecei szde etkinlik gibi olamaz. Bu sylediklerimizin tm putlarn ve puta tapcln zelliklerindendir. Ayrca elimizdeki belgelere gre Cenab- Allah (c.c.) Belm- Baura'nn(60) Hz. Musa'nn kavmi -ki bunlar mslmand-aleyhindeki duasn kabul etmi, fakat imann kalbinden karp almtr. Tpk bunun gibi yamur dileyen baz mrikler yamura ve zafer isteyen baz mrikler de zafere kavuturulabilirler. (Belm- Baura; Basl nshada bu zatn ad Bu'ura olarak gemektedir. Ad iki szckle gelmektedir. Bu adam Kenanilerden bir adamdr; veya denildiine gre Yemenlidir ki Allah ona simi azam' vermi, denildiine gre Allah'tan hi bir ey istemezdiki o kendisine verilmesin. Onun bu hali Musa ve kavmine beddua edinceye kadar srd sylenmektedir. Bunun zerine onun bu halini imann kaybetmesi, kukulara dmesi ve eytana boyun emesi izledi. Onunla ilgili olarak Cenab- Hak u ayette yle buyurmaktadr:

Onlara u adamn haberini de oku: Ona ayetlerimizi verdik de onlardan ayrld, kt, eytan, onu peine takt, bylece azgnlardan oldu. (A'raf, 175). Geni bilgi iin bkz. Tefsir-i bn Cerir: c. 9, s. 83,88. Konuya degin haberlerin ounluu srailliyyattandr. El-Bidaye ve El-nihaye, c. 1, s. 322.) 2 - Ayrntl cevabmza gelince: Bu itirazn biri nakl ve br akl olmak zere iki ana dayana vardr. - Nakl dayana baz nl kiilerin mezar balarnda dua ettiklerini anlatan hikyelerle byle kimselerin bu hareketi hararetle onayladklarn belirten szleridir. - Akl dayana da, yaanm tecrbelerden ve eitli kyaslardan hareket edilerek, mezarlklarda yaplan dualarn faydal olduuna dair beslenen kanaattir. Nakl dayana ele alrsak; daha nce belirttiimiz gibi, bu konuda szler kkten aslsz ve zlerinden saptrlmtr. Bu yzden delil olma nitelii tamazlar. stelik yukarda deindiimiz gibi, kendilerine bu tr szler veya onaylamalar yaktrlm olan baz kimselerden bu iddialarn tam tersini belirten grler nakledilmektedir. Akl dayanaa gelince; ileri srlen yarar salama durumlarnn byk bir ounluu aslszdr. Sebebine gelince: Gerek mezarlklar ve gerekse benzeri yerleri zellikle dua yeri olarak seen kimselerin kabul edilen istekleri ok azdr. Byle birini dnecek olursak adam, saysn ancak Allah'n bilebilecei kadar ok sayda dua etmekte ve bu dualar arasnda bir tanesi kabul edilmektedir. Bu, byle olduu gibi bu amala byle yerlerde dua eden binlerce kii arasnda gayet ender olarak dualar kabul olunabilenler sadece bir iki kii olabilmektedir. Byleleri nerede, seher vakitleri uykularndan uyanp secde ederken, namazlardan sonra ve Allah'n evlerinde (mescid ve camilerde) Allah'a dua edenler nerede! Eer bu sylediklerimiz mezarlardan medet umanlar gibi candan bir yakarla dua ederlerse, zel bir engel bulunmad taktirde hi bir dilekleri karlksz kalmaz. Baka bir deyimle eer Allah'n ihlsl kullar, mezarlardan medet uman kimseler gibi candan bir yakarla dua ederlerse; ihlsllarn pek az (ender) dilei geri evrilirken, mezarlardan medet umanlarn pek az dilei kabul edilir. Nitekim Peygamber Efendimiz -salt ve selm zerine olsun- ihlsllarn dualar ile ilgili olarak yle buyuruyor. Her hangi bir kul Allah'dan gnah ve akrabalk balarn inemeyi iermeyen bir ey dilerse, Allah bu duasna mutlaka karlktan birini verir: 1 - Ya bir an nce dileini yerine getirir, 2 - Ya kendisi iin o dilei kadar hayr biriktirir, 3 - Veya o oranda bir ktl bandan savar, Szlerinin burasnda sahabilerden biri Peygamberimize:

O halde, biz de ok ey dileriz deyince, Rasulllah'dan: Allah da daha ounu verir cevabn almtr. (Hadisi, szel dizgide baz deiikliklerle Ahmed tahri etmi: c. 1, s. 18, Said El-Hudr'den. Ayn anlamda bir dier hadisi Timizi Ubade b. Samit'ten kaydetmi: Tirmizi, Snen, Dualar Kitab, H. No: 2573. Tirmizi hadisi kaydettii yerde hadisle ilgili olarak u bilgiyi de eklemi: Bir takm ynleriyle bu hadis, hasen, sahih, garipdir. c. 5, s. 567.) stelik ihlsl kullar her ynden hayrla i-iedirler. Ama mezarlarndan medet umanlara gelince: bunlardan herhangi birinin ok seyrek olarak dilei kabul edilse bile, bu yzden iman zayflar. Rabb'inden gelecek nasibi azalr, kalbinde, ilk rnek neslin mslmanlarnn gnllerindekine benzer bir iman lezzeti ve hazz duyamaz olur. Belki de bu karlanan dilei bile kendisine uursuz gelir (hakknda mbarek olmaz). Yalnz bu yaptklar iin bid'at olduunu bilmeden yapanlar hari. nk, her hangi bir ictihadda bulunan kimse yanlgya dt takdirde, Allah, kendisine ictihadda bulunmu olmasnn sevabn verdii gibi, yanlgsnn gnahn da affeder. Dnyada olaylar ve gelimeler zerinde etkili olduu sanlan ard / kt niyetli btn giriimler eriat asndan haramdr. - Gk cisimleri yardm ile olaylar etkilemek, - psikolojik ynlendirme giriimleri, - haram dileklerde bulunmak, - var olduu sanlan tabiat-st gler aracl ile haram eyleri baarmay istemek ve - tabi glerden yararlanarak gelimeleri ynlendirmek gibi. Bunlarn zarar faydasndan oktur. Hatta ulalmak istenen ama bakmndan da bu byledir. nk bu yollara, bu etrefil mekanizmalara ounlukla dnyalk amalara ulamak iin bavurulur. Bu yolla ulalacak olan dnyalk amalarn, ezici bir ounlukla, dnyadaki sonular bile kirli ve hsranl olur. Ahiretteki sonular ayr bir mesele. Bu yollara ba vurup da bedbahtla urayanlar baarya ulaanlardan kat kat fazladr. Ayrca bu giriim ve mekanizmalarn kendileri yle terslik ve zarar ierirler ki, bunun lsn ancak Allah (c.c.) bilir. Bunlar zleri bakmndan zararl eyler olduklar gibi, onlar aracl ile ok seyrek olarak istenen sonular elde edilebilir. stelik elde edilen sonularn da zararlar yararlarndan ok olur. Bunlar yannda insan isteklerinin mubah ve sakncasz olanlarnn eriata uygun sebebleri de vardr. - Bu sebepler ya ticaret ve iftilik gibi tabii sebepler, - yada Allah'a dayanmak, O'na gvenmek, - gvenilir kanallar ile bize ulaan Peygamberimizin -salt ve selm zerine olsun- szlerinde stn

olduklar belirtilmi, sahiden kutsal yerlerde eriata uygun biimde Allah'a dua etmek, - sadaka vermek ve - eriatn ilkelerine sk skya uymaktr. Saydmz bu eriata uygun sebepler aracl ile ya katksz veya baskn oran hayrl sonulara ulalr. unu da belirtelim ki, eriata uygun bir hareketi yapmaktan veya erirata aykr, yasaklanm bir ii yapmamaktan doabilecek olan zarar, bu tutumun salayaca yarar yannda mutlaka az kalr. Bu sylediimiz Kur'an, snnet ve mmetin sz birlii (icma-i mmet) tarafndan onaylanm olduu gibi, yaygn hayat tecrbeleri ile salam kyaslar tarafndan da isbatlanmtr. Mesel namaz ile zekt aracl ile hem dnya ve hem de ahiret yarar elde edilir. Bunlar yararl sonular tm olarak saladklar gibi her trl ktlkleri batan savarlar. Bu szlerimizin ana fikri yukarda szn ettiimiz haram nitelikli sebeplerin katksz veya baskn oranl yarar salayc olmadklarn belirtmektir ki, akllar balarnda ve dnya olaylar hakknda tecrbe kazanm kimseler bunun byle olduunu kesinlikle bilirler. Dile getirmeye altmz bu gerei kavraynca anlarz ki: ounlukla olaylarn akn etkileyecek sebepler bizim elimizde deildir. Cenab- Allah'n (c.c.) yerde ve gkteki olaylar yaratrken arac olarak kulland sebepler sayszdr. Bunlarn teker teker saysnn snrszl bir yana, trlerinin ne olduu bile yine sadece O'nun tarafndan bilinebilir. O'nun egemenlik (mlk) alan o kadar genitir. Bu noktadan hareket eden peygamberler u tutumu benimsemilerdir. Onlar, halkn yararna olacak olan eyleri emrederek, zararna olacak eylerden sakndrmaya almlar ve felsefeciler gibi insanlar kinatn gelimelerinin sebepleri ile ilgili uzun szlerle oyalamaktan kanmlardr. nk bu i ok yorucu olduu halde yarar azdr, hatta belki de zararldr. zellikle bizim Peygamberimizi -salt ve selm zerine olsun- bu bakmdan gz nne alacak olursak O, hasta bir adamn yanna giderek hastaln tehis ettikten sonra kendisine: u u ilalar i ve u u eylerden kan diyen bir doktor gibidir. Hasta da bu tavsiyeleri yerine getirerek amac olan ifaya kavumutur. Oysa felsefeci bu durumda uzun uzun hastaln sebeplerinden ve faktrlerine bol bol saldrr. Fakat eer yatanda are umudu ile yatan hasta adam kendisine: Bu hastalktan kurtulmam iin ne yapmalym? diye sorsa, bu soruya verecek doyurucu cevap bulamaz. stelik sz konusu sebeplerin bazlarnn etkisini aklamak iin sylenecek szler akllar ve din duygular zayf olan kimselerin, akln kartrabilir, bylece bilgi ve inanlar kendilerine kesinlik ve hidayet salayc nitelikte olmayan bu kimselerin saptmasna yol aabilir.

Bundan dolay akl banda olan kimselerin eriata uygun olamayan sebeplerin sonular hi bir ekilde etkilemediini, bu yzden bunlarn hi bir ie yaramadn, etkili olduklar seyrek durumlarda da, zararlarnn faydalarndan daha fazla olduunu bilmeleri yeterlidir. indekiler Yedinci Blm

Sakncal Dilekler Kabul Olabilir mi? Ayrca haram eyleri isteyen baz kimselerin dualarnn kabul edilmesinin bir sebebi de u olabilir. Byle biri bir skntya yakalanm olabilir ki, bu skntnn giderilmesi iin bir mrik, bir put karsnda Allah'a dua etmi olsa bile dilei kabul edilir. nk adam samimiyetle Allah'a ynelmitir. Fakat put karsnda dua etmi olmasnn irk olma nitelii yine de deimez. Tpk bunun gibi aslnda adamn samimi yakar yznden dilei her hangi bir mezarda yatan l aracl ile kabul edilse bile, bu hareketinden dolay sorumlu tutulur ve baka bir sebeple affa uramad takdirde cehennemi boylar. Bunun en yakn rnei Salebe b. Hatb (62) rneidir. Bu adam bir gn Peygamberimize -salt ve selm zerine olsun-gelerek: Allah'a dua et de zengin olaym dileinde bulundu. Peygamberimiz kendisine st ste bir ka kez bu dileinden vazgemesini syledi. Fakat adam srarndan vazgemeyince, Peygamberimiz onun iin duay yapt. Ama Peygamberimizin aracl ile kabul edilen bu dilei ona hem dnya ve hem de ahiret bedbahtl getirdi. (Salebe b. Hatb; Asl ad, Salebe b. Hatb b. Amir, b. Ubeyd b. Umeyye b. Zeyd El-Ensar, ElEvs'dir. Sylendiine gre Bu zat Allah Rasl'nden kendisine bol rzk vermesi iin Allah'a dua etmesini istemi. Raslllah onun bu isteini kez geri evirmi. ncde ise dua etmi. Koyun yetitiriciliine balam. Koyunlar o denli gelimi ve oalm ki, onu cemaata ve Cum'a namazna gitmekten alkoymu. Zekat kendisine farz olunca onu da vermemi ve yle demi: Bu da ne oluyor yani. Bu zorla alnan bir cizyedir; ya da cizyenin kz kardeidir. Bunun zerine Allah u ayeti indirdi: Onlardan kimi de: 'Eer Allah ltuf ve kereminden bize verirse elbette sadaka vereceiz ve faydal

insanlar olacaz (!) diye Allah'a and itiler? (Tevbe, 76). Bu ahsn yks daha da uzundur. Osman'n hilafeti dneminde yok olup gitti. Bkz. Esed El-Gabe, c. 1, s. 238.) Nitekim Peygamber Efendimiz - -salt ve selm zerine olsun- yle buyuruyor: Adam gelip benden bir ey diliyor, ben de dileini yerine getiriyorum, ama bu yzden yanmdan koltuunun altnda atele kyor. Sahabilerden biri: Peki, ya Resulllah, o halde ne diye bylelerinin dileini yerine getiriyorsun diye sorunca, Peygamberimizden u cevab ald; nk byleleri benden istediklerini srarla isterler, te yandan Allah da bana cimrilii yaktrmaz. (Msned-i Ahmed, c. 3, s. 4, 16. Her iki nakilde Ebi Said el-Hudri'den gelmektedir. Mellifin yukarda kaydettiiyle kaynakta yer alan hadisin szlerinde ksm deiiklikler vardr.) Buna gre niceleri vardr ki, mubah olmayan bir istekleri iin dua ettiler ve istekleri de yerine getirildi, ama bu dualarnn kabul edilmesi onlarn dnyada ve ahirette mahvolmalarnn sebebi oldu. Kimi zaman bu ac sonu, insann istememesi gereken bir eyi istemi olmasndan dolay bana gelir. Belm- Baura ile Salebe b. Hatb rneklerinde olduu gibi. Ayrca eitli eyler isteyip isteklerine kavuturulan, ama bu yzden bahtszla urayan ok sayda kimse de bu kategoriye girer. Kimi zaman da bu ac sonu, insann istedii eyi Allah'n (c.c.) houna gitmeyecek biimde istemesinden dolay baa gelebilir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Rabbinize yalvara-yakara ve sessizce dua ediniz. O, haddi aanlar sevmez. (Araf: 95) Yani Allah (c.c.) ne dua slubunda ve nede istenen eyde Haddi amaktan, lsz ve takn olmaktan holanmaz. Geri belki bylelerinin istekleri kabul edilebilir. Tpk Allah'n (c.c.) ululuuna kar saygszlk veya ilkelerini ineme amacn ieren baz isteklerin Allah tarafndan kabul edilmesi gibi. Bunun sebebi dilek sahipleri iin imtihan olaca gibi, Allah yle istedii takdirde ortada imtihandan da daha ar sonular olabilecek baka bir sebep de olabilir. Baksanza, sihir, by, tlsm ve gze gelme gibi dnya olaylarn ynlendiren bir takm sebepler vastas ve Allah'n (c.c.) izni ile, kt niyetli baz kimselerin bir ok istekleri gerekletirilmektedir. Oysa Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: (Yahudiler Tevrat'n iindeki gerekleri brakp) eytanlarn Sleyman'n hkmdarl hakknda sylediklerine uydular. Oysa Sleyman (sihir yaparak) kafir olmamt. Fakat eytanlar (sihri yaparak) kafir olmulard. Onlar (eytanlar) Babil'de, (insanlar imtihan etmek iin) indirilmi iki melek olan Harut ve Marut' un rettii sihri insanlara da retiyorlard. Oysa o ikisi (Harut ve Marut) insanlara: Muhakkak ki biz, (Allah katndan) bir imtihanz, (sihri, hakk batldan ayrmanz iin retiyoruz) sakn (sihir yaparak) kafir olmayn demedike (sihirden) hibir ey retmezlerdi. (Babil halk) o

ikisinden, kendisiyle karyla kocann arasn ayracak eyler reniyorlard. Fakat (yaptklar bu sihirle) Allah'n izni olmadan hi kimseye bir zarar veremezler. Kendilerine zarar verecek olan ve faydal olmayan eyler reniyorlard. phesiz onu satn alann ahiretten bir nasibi olmadn (ok iyi) biliyorlard. Nefislerini karlnda sattklar eyin ne kt olduunu keke bilselerdi! Onlar (Allah'a istedii ekilde) iman edip (O'ndan) hakkyla korksalard Allah katnda (onlara verilecek) sevab (onlar iin) daha hayrl olurdu. (Bunu) keke bilselerdi. (Bakara: 102-103) Grlyor ki, bu yollarla olaylar ynlendirmek isteyenler yaptklar iin ahirette kendilerine hi bir yarar salamayacan, tersine ahiretlerini hsrana uratacan ok iyi bildikleri halde, srf dnya menfaati salamak amac ile bu metodlara ba vurmaktadrlar. Bununla ilgili olarak da Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Kendilerine zarar verecek olan ve faydal olmayan eyler reniyorlard. (Bakara: 102) indekiler Yedinci Blm

Haram ve Yasak eyler in Dua Etmek Bu byle olduu gibi bir ok kimseler haram dilekler diledikleri, yasak arzular ieren dualar yaptklar halde arzular gerekleir, ama bu amalarndan daha byk zararlara urarlar. Bu arada mekruh nitelikli istekler ieren baz dualar da kabul olunabilir. Bu arada bu tr haram veya mekruh dilekler ieren dualar yapanlar, mutlaka u durumdan birinde olurlar: 1 - Ya yaptklar dualarn haram veya mekruh amal olduklarn bilirler. 2 - Ya dualarnn bu nitelikte olduunu bilmezler. Fakat bu konuda bilgi edinmeyi ihmal ettikleri veya hak yoldan ayr dtkleri iin sz konusu bilgisizlikleri kendileri iin mazaret kabul edilmez. 3 - Ya da dualarnn haram veya mekruh nitelikte olduunu bilmezler, ama bilmezlikleri ictihad veya taklid gibi meru sebeplere dayand iin mazur grlrler.

Mazur grlmeyenlere gelince, Allah onlar bu haram veya mekruh amal dualarndan dolay ya iyi niyetli ve ok sevap ilemi kimseler olduklar iin, ya srf Allah'n rahmetinin sonucu olarak veya baka bir sebeple affedilebilirler. Ksacas, eriat asndan haram veya mekruh olan dualarn durumu, tpk dier ibadetlerin durumu gibidir. Bilindii gibi, eer herhangi bir ibadet mekruh bir nitelik ieriyorsa bu mekruh nitelik ya sahibinin itihad, ya bir imam taklit etmi olmas, ya ok sevap ilemi bir kii olmas, veya baka bir sebepten dolay affedilir. Ama bu mekruhluk nitelii belirli bir kimse hakknda geersiz sayld diye sz konusu hareketin yasaklanm bir mekruh olarak bilinmesi gerektii zorunluluunu ortadan kaldrmaz. Bir oklar bu bakmdan yanlgya dyorlar. yle ki; Baz sekin salih kullarn belirli bir ibadet veya belirli bir dua yaparak bu ibadet veya duadan olumlu bir sonu aldklarn iitince, bu durumu o ibadet veya delilin eriata uygun olduunun delili sayarak sanki Peygamberimiz tarafndan ilenmi gibi o hareketi snnet ediniyorlar. Oysa bu tutum, daha nce deindiimiz gibi yanltr. zellikle eer o hareketin olumlu etkisi ilk yapcsnn kalbini dolduran samimiyet yznden meydana gelmi ve daha sonraki izleyiciler r acnn samimiyetini deil de, sadece davrannn d grnn taklit etmilerse bu yanlg daha da ciddileir. Bu durumda taklitiler zarara urarlar. nk hareket z bakmndan eriata uygun deildir ve ilk r acnn samimiyet ve iyi niyetine de sahip olmadklar iin sz konusu gnahn affedilmesini beklemeleri gerekesiz kalmaktadr. Bu sylediimizin nemli bir rnei; baz eyhlerin bidat nitelikli mzik sesleri dinleyerek olumlu ekilde etkilendiklerine dair olan rivayetlerdir. Bu olumlu tezahrler sz konusu eyhlerin kalblerinde bilmediimiz bir faktrn etkisi ile oluan baz hallerin sonucu olabilir ve bu hareketleri ya ictihad snrlarn amad ve hatalarn rtecek derecede iyi niyetli sayldklarndan dolay mazur grlebilir. Fakat arkadan gelen taklitiler eyhlerinin kalbindeki duygular deil, sadece mzik dinleme davrann taklit ederler. Bu durumda taklitiler nclerini mazur saydrp affettirmi olan samimiyet ve iyi niyetten yoksun olduklar iin kuru taklitleri yznden mahvolurlar. Nitekim anlatldna gre eyhin biri lmnden sonra ryada grlm ve kendisine: Allah sana nasl davrand? diye sorulmu. eyh de bu soruya u karl vermi; Allah (c.c.) beni karsna dikerek bana buyurdu ki; -Ey kt eyh, sen Suda ve Lubna'y sembol edinmi bir kiisin. Eer samimi olduunu bilmesem bu yzden seni azaba arptrrdm.- Ey okuyucu! Eer eriat asndan mekruh nitelikli her hangi bir dua, her hangi bir yakar duyar da sana bu dua veya yakar yapann dileinin yerine geldii sylenirse bilesin ki, byle dua ve yakarlarn amalarna ulam olmalar ounlukla bu kategoriye girer. Bu yzden Allah'n eriatn iyi bilen imamlar bu tr davran ve tutumlara, sahipleri olumlu sonularn grm olsalar bile, teden beri kar kmlardr. Nitekim anlatldna gre eyh Semnun Muhib (67) bir defasnda:

Bir gn Kur'an'n ilgili ayetlerinin etkisi altnda kalarak Dicle nehrinin yanna geldim ve -Ya Rabbi, izzetin hakk iin, nme bir balk karmadka buradan bir yere gitmem- diye yakardm. Bir sre sonra karma byk bir balk kt dedi. Bu szler Cneyd-i Badad'nin kulana gidince, ok isterdim ki, nehirden kan ylan onu sokup ldrm olsayd diye karlk vermitir. (eyh Semnun Muhib; Asl ad semnn b. Hamza El-Havvad olan bu zat sf ve airdir. Kendisini yalanc semnun (Semnun-i kezzab) olarak adlandrmt. Badat'ta yaayp orada ld (290). Bkz. bn Naym, Hulbe El-Evliya c. 10, s. 309,312, biy. 581: Zerkel, EI-lam, c. 3, s. 140; Mellif Mecmu El-Fetava, c. 10,s. 690, 691, 693.) Buna benzer bir baka hikye de udur: Anlatldna gre Medine yaknlarnda oturan biri bir gn Peygamberimizin -salt ve selm zerine olsun- mezarn ziyaret etmeye gelir ve bu srada cannn belirli bir yemei istediini syler. Bunun zerine Haimoullarndan biri sz konusu yemei adamn nne getirerek kendisine der ki, Bu yemei sana Peygamberimiz -salt ve selm zerine olsun- gnderdi ve buyurdu ki; -Yanmzdan gitsin. nk bizim yanmzda bulunan kimsenin byle bir yemek arzu etmemesi gerekir- Fakat baka yle kimseler var ki, ya itihad snrlar iinde kaldklar ya bir imam taklit ettikleri veya yeterli bilgiye sahip olmadklar iin dilekleri yerine getirilmi ve kendilerine byle bir cevap da verilmemitir. nk normal bilgiye sahip kimseler tarafndan ilenince affedilmeyen baz kusurlar, cahiller tarafndan ilenince affedilebilirler. Allah'dan yamur yadrmasn dileyip de istei yerine getirilen srailolu sofu (abid) Bern'in hikyesinde olduu gibi. Bu yzdendir ki, anlatlan bu tr hikyelerin byk bir ounluu bilgisi yetersiz kimselerle ilgilidir. Eer bunlarn eriatta ve dinimizde yeri olsayd, bu alanlarda bilgili kimselerin ncelii olurdu. Fakat byle dedik diye sz konusu kimselerin bilgileri eksik olduu iin byle eyler yapmalar serbest ve sakncaszdr demek istediimiz sanlmamaldr. Allah hi bir kimseye byle eyleri serbest klmamtr. Demek istediimiz u ki, bilgi yetersizlii, af umudunu arttran bir faktrdr. Mekruh davranlar mstahab ve haram hareketleri mubah saymaya gelince; bu davranlar yapanlar affetmekle bunlar mubah sayma veya sempati ile karlama tutumu arasnda fark yoktur. sterse bu tutum davrann kendisi ile veya isterse niteliklerinin biri ile ilgili olsun. Bilindii gibi Peygamberlerin veya iyi amelleri ile tannm (salih kimselerin) mezarlar banda dileklerini seslendirmi olup da,istekleri yerine getirilen baz mezarlk ballar vardr. Bu tutum az nce verdiimiz hkmn dnda tutulamaz. Byle bir ey ne uyulacak bir eriat ve ne de izlenecek bir snnettir. Buna karlk eitli davranlarn mstahab saylacak dinimizin kapsamna girebilmeleri ancak Kur'an, Snnet veya rnek ilk mslman kuan uygulamalar ile olabilir. Bu erevenin dnda kalan ve sonradan ortaya atlan bir davran her ne kadar zaman zaman baz yararlar tasa bile, mstahab olma niteliini kazanamaz. nk biz sz konusu davrann zararnn faydasna baskn kacan biliyoruz. Bunun yannda sz konusu mekruh dualarla ilgili yasak ve mekruhluk ya dua ederken istenen ey veya isteme biimi asndan olur.

Yasak veya mekruh nitelikli Allah'a snmalar da byledir. Bunlarn mekruh oluu da; - ya Allah'n bizi kendisinden korumasn istediimiz ey - veya snma ifadesinin kendisi asndan olabilir. Bylesine snma dileklerini seslendirenler dile getirdikleri ktlkten kurtularak ondan daha byk bir ktle derler. Haram (yasak) dilekte bulunmann rnei, herhangi bir kimsenin bilerek veya bilmeyerek dnya veya ahirette kendisine zarar verecek bir dilekte bulunup bu dileinin kabul edilmesidir. Bu durumun ok bilinen pratik rnei u olaydr: Bir defasnda Peygamber Efendimiz -salt ve selm zerine olsun- hasta bir sahabiyi ziyaret etmeye gider. Adam hastalktan szlm, adeta bir ku yumurtasna dnmtr. Peygamberimiz kendisine: sk sk yaptn bir dua var m? diye sordu. Adam: Evet, var. te denberi -Allah'm, bana ahirette ektirecek olduun azab dnyada ektir- diye dua ederdim dedi. Bunun zerine Peygamberimiz adama yle buyurdu: Subhanellah! Sen buna dayanamazsn. yle diyeceine -Ey Rabbimiz, bize hem dnyada ve hem de ahirette iyilik ver, bizleri cehennem ateinden koru- diye dua etseydin ya. (Mslim, Kitab, Dua ve zikir, bab: ahirette ekilecek cezann dnyada ekilme isteinin sakncas, H. No: 2688; Tirmiz, Dualar, kitab, bab: 72, H. No: 3482; Ahmed, Msned, c. 3, s. 107. 288.) Bu sylediimizin bir baka misali de sahabilerden Cabir b. Atik'in -Allah ondan raz olsun- einin ld srada Peygamber Efendimizin: Dua ederken sadece hayr dileyiniz. nk melekler sizin szlerinizin arkasndan -Amin!- diyorlar buyurmasdr. (Cabir b. Atik; Bu adda sahabeyi bn Hacer El-sabe adl eserinde zikrediyor: Cabir b. Uteyk, b. ElHaris b. Heyse, bir, bu zat hicretin 61. ylna kadar yaam. Cenab- Peygamber zamannda lmemi, ikinci Cabir b. Uteyk b. Numan b. Uteyk, El-Ensar'dir. ncs ise, El-Slem'dir. Hangisinin ikinci hangisinin nc olduunu kesinlikle bilemiyorum. Bulamadm gibi hadiste de sz edilen Cabir b. Uteyk olarak bunlarn hangisinin yelendiine dair de kesin bir bilgiye de rastlayamadm.) te yandan Cenab- Allah (c.c.) Kur'an'n u ayetinde kendisinden srf dnya mutluluu isteyenleri knayarak yle buyuruyor: nsanlardan bazlar vardr ki; -Ya Rabbi, bize dnyada iyilik ver- derler. Onlarn ahirette hi bir nasibi yoktur. (Bakara: 200) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) -kendisinden srf dnya mutluluu isteyenlerin ahirette hi bir saadet pay olamayacan aka bildirmektedir. Yasak dualarn (yasak dileklerde bulunmann) bir baka ekli, insann bakalar iin yasak nitelikli eyler dilemesidir. Belm- Baura'nn Hz. Musa'nn -selm zerine olsun- kavmi (yahudiler) iin yapm olduu dua gibi. ou gnl adam sofunun (abidin) bu hataya sk sk dt grlr. Byle kimselerin, zaman zaman sempati ve antipatilerinin etkisi ile birilerine ya dua veya beddua ettikleri olur. ounlukla

uygunsuz dileklerden oluan bu dua ve beddualar kabul edilince de bu dilekleri seslendiren kimse bu yzden Allah'n cezasna arplmay hak eder hale gelir. Bu durumda eer tevbe, gnahlar giderici iyilikler ve bir yetkilinin efaat etmesi gibi cezay savacak bir sebep; bulamazsa kesinlikle cezaya arplr. Bu ceza da kalbinin iman hazzndan arndrlarak derecesinin aalara drlmesi veya imann rn olan iyi amellerden uzaklatrlarak fask hale dnmesi veyahut da imann kendisinden btnyle yoksun braklarak -mnafk olan veya olmayan bir-kfir haline gelmesi eklinde ortaya kar. Son zamanlarn gnl adamlar, kalb hallerinin mahiyetini ve eriatn kalb amelleri ile ilgili hkmlerini iyi bilmedikleri iin bu kmaza ne kadar da sk sk dmektedirler! Byleleri zaman zaman duygularnn ylesine etkisi altnda kalrlar ki, gnllerini sapland eyden vazgeiremezler, gnllerinden taan duygu adeta yayndan frlayp kan oka dnr. Bu ekilde duygulara yenik dmek, ounlukla kalbin dengesini koruyan meru amellerin savsaklanmas sonucu olaca gibi bazen da yanlgl bir ictihaddan kaynaklanm olabilir. Bu duruma den kimse, eer iki ihtimal sz konusu ise ceza grr, buna karlk ikinci ihtimal sz konusu olursa affa urar. Byleleri ile benzerlerinin bir baka yanlglar da bu tr dualarn kabul edilmi olmasn, Allah (c.c.) kuluna balad bir keramet saymalardr. Oysa bu aslnda keramet deildir. Yalnz geerli bir dua ve engel tanmaz bir egemenlik olmas bakmndan kerameti andrr. Aslnda keramet, ahirette yararl olan veya dnyada yararl olup da ahirette zararl olmayan baardr. Bu sonu ise Allah'n (c.c.) dnyada baz kfir ve fasklara vermi olduu mevki ve servete benzer bir eydir. Onun gerekten nimet saylabilmesi iin ahirette sahibi iin zararl olmamas gerekir. indekiler Yedinci Blm

Kfirlere Verilen Nimetler Gerek Anlamda Nimet midir? Bundan dolaydr ki, aralarnda, bizim arkadalarmzn da bulunduu baz ilim adamlar: Allah'n kfirlere vermi olduu nimetler, gerek anlamda nimet midir, deil midir? konusunda tartmaya dmlerdir.

Geri bu tartma daha ok nimet kelimesinin szlk anlam ile ilgili szel (lfz) bir tartmadr. Ama Kur'an'n u ayetleri de bize bu isimlendirmeyi kuku ile karlamamz gerektiini hatrlatmaktadr. Onlar kendilerine verdiimiz servetlerin ve evltlarn, iyiliklerine olduunu mu sanyorlar? Hayr, onlar gerein farknda deildirler (Mminun:55) Kendilerine yaplan uyarlar unutunca, zerlerine her eyin kaplarm averdik; kendilerine verilenler ile sevince daldklar srada da anszn onlar kskvrak yakaladk da birden bire btn umutlarn yitirdiler (En'am:44) Peygamber Efendimiz -salt ve selm zerine olsun- yle buyuruyor: Allah'n gnah ilemeye devam eden bir kula her hangi bir nimet verdiini grdnz zaman biliniz ki, bu Allah'n kula tand bir mhlettir. (Benzer bir dier hadisi Ahmed Msned'inde Ukbe b. Amir'den u szlerle nakletmi: Ba kaldrmasna ramen Allah bir kula istediini verdiini grdn zaman bu bir istidratr -mhlet vermedir-. El-Msned, c. 4, s. 145, Syt, El-Cam El-Sar, c. 1, s. 97, H. No: 629. Suyut hadisi hasen olarak tanmlamaktadr.) indekiler Yedinci Blm

Allah'dan Bakasna Dua Etmek Dileme biimi asndan haram olan duaya gelince bu kimi zaman Allah'dan (c.c.) bakasna dua etmekle olur. Tpk byclerin yldzlara seslenmeleri ve onlara tapnmalar gibi. Bu tr dualarn arkasndan -eer bir mminin duas veya ibadeti bu sonucu engellemez ise- baz dileklerin gerekletii grlebilir. Bu yzdendir ki, bu tr uygulamalar; peygamberlerin etkilerinin zayflad dnemler ile kfirlerin ve mnafklarn egemen olduu lkelerde slm lkeleri ile slmn egemenlik dnemlerinde olduundan daha yaygn ve geerli olurlar.

Bunun bir baka rnei de udur: Ben yle kimseler tanyorum ki, bunlar balarna sknt gelince hayatta olan baz ahsiyetlere yakarrlar da balarna gelen skntlardan kurtulurlar. Bazen de baz artc eyler de grdkleri olabilir. Tabi ki, kendisine yakarlan kimsenin bu ilerden ne haberi ve nede bilgisi vardr. Bylelerinin bazlar kimi zaman gruplara beddua ederler veya onlara zarar dokundurmak isterler ve arkasndan yaayan ve lm bulunan baz kimselerin sz konusu gruplara zarar vermeyi stlendiklerini, hatta onlara kar kllarla dtklerini grrler. Oysa destek verdikleri sanlan bu ahslarn hayatta olanlarnn bile bu ilerden haberleri olmaz. Bu durum hi phesiz Allah'n (c.c.) bir eylemidir. Sebebi de ya destek salad sanlan kimse ile ona ballk sunan kii arasnda ki bir zel durum veya dorudan doruya Allah'a yneltilmi, O'nun emrine uygun bir ibadettir. kinci ihtimal daha nceliklidir. Bazen putlara tapanlar, Allah'n kendilerine dnk sevgisinin sonucu sandklar bu tr baz haram nitelikli gelimeler ile karlaabilirler. steklere karlk veremeyecekleri kesin olan muhataplara dua edilmesinden sonra eer beklenen sonu gerekleirse bu sebebin sz konusu muhatab sebebi ile veya dorudan doruya onun fiili etkisi ile meydana geldii nasl dnlebilir? Bu yzden bu sonucu, az nce anlattmz sebebe bal olarak Allah'n meydana getirdiine hkmedilir. Fakat sonucu meydana getiren sebep haram olunca byle denmesi caiz olmaz. Tpk zehir iilmesinin arkasndan Allah tarafndan meydana getirilen hastalklar gibi. z bakmndan haram nitelii tayan bu dua bazen Allah'dan bakasna yneltilmi bir dua olabilecei gibi kimi zaman da hristiyanlarn Ey Allah'n anas demeleri gibi Allah'dan bakasn Allah'a arac koarak yaplan bir dua da olabilir. Baze dua Allah'a dnk olur, ama Allah'n onaylamayaca dolambal objelere snalarak yaplm olur. Tpk mriklerin putlarn araya koyarak Allah'a yalvarmalar gibi. Kimi zaman da dua Allah'a yaplr, ama Allah'a yalvarrken kullanlmas yakksz bir dil kullanlr. Bu da Allah tarafndan belirlenen llerin dna kma anlamna gelir, o kategoriye girer. indekiler Yedinci Blm

Takdir ve Rza

Bu tr ve benzerleri olan dualar -Her ne kadar bazen amaca ulatrc oluyorlarsa da- aslnda haramdrlar. nk daha nce belirttiimiz gibi yol atklar temelli ykm (fesad) ve zarar saladklar yarardan kat kat fazladr. Bundan dolay bu tr dualar Allah'n hidayete erdirmedii, kalblerini aydnlatmad kimseler hakknda fitne (imtihan, tuzak) niteliinde olurlar. Allah'n hidayete erdirip kalblerini aydnlatm olduu kimseler ise Allah'n bir eyi yaratmas ile onu onaylamas, baka bir deyimle kader ile meruluk arasnda fark olduunu ve bu bakmdan dnyadaki tm olay ve gelimelerin ksma ayrldklarn bilir. 1 - Birinci ksm olay ve gelimeler Allah'n takdir ettii, fakat ne holand ve ne de onaylad olay ve gelimelerdir. Bu olay ve gelimeleri meydana getiren sebepler haramdr ve Allah'n cezasn gerektirir. 2 - kinci ksm olay ve gelimeler. Allah'n onaylad, kullar tarafndan yaplmasn sevdii ve honutlukla karlad, fakat meydana getirilmeleri iin yardm etmedii olay ve gelimelerdir. Bu olay ve gelimeler Allah tarafndan vlen ve honutlukla karlanan hareketlerdir. 3 - nc ksm oluturan olay ve davranlar, Allah'n hem yaplmas konusunda kuluna yardm ettii ve hem de sevdii olay ve davranlardr. Birinci ksmda Allah'n sadece yardm, kinci ksmda Allah'a ibadet ve, nc ksmda hem Allah'n yardm ve hem de ibadetin bir arada oluu sz konusudur. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.): Yalnz sana ibadet eder (tapnr), yalnz senden yardm isteriz. eklindeki ayetinde belirttii gibi. (Fatiha: 5) te mubah olmayan dualar arasnda etkili olabilenler, ibadet ile deil, Allah'n yardm ile oluan olay ve davranlar kesimine girerler. Tpk dier kfir, mnafk ve fasklarn dualar gibi. Bu yzden Cenab- Allah (c.c.) Hz. Meryam hakknda: O Rabbinin kelimeleri ile kitaplarn tasdik etti buyuruyor . (Tahrim: 12) Yine bu yzdendir ki, Peygamber Efendimiz, iyi-kt hi bir insan kapsam d brakmayan ilhi szcklerle Allah'a snrd. Allah'dan bakasndan bir eyin yaplmasnn istenmesi veya bu bakasnn Allah'a dua ederek Ona bir ey yaptrmas gibi mriklik ieren, dolayl biimde Allah'a ortak koma anlamna gelen dualarn sadece nemsiz ve kk olaylarda sahiplerinin amacn gerekletirmeleri ve bylece bu amacn gereklemesinin Allah hakknda pheye yol amamas, Allah'n rahmetlerinden biridir. Buna karlk kuraklk sralarnda yamurun yamas ve ar bir belnn giderilmesi gibi konularda bylesine dolayl mriklik ieren dualar ie yaramamakta, sonu aldramamaktadr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) aadaki deiik ayetlerde yle buyuruyor: De ki; kendinizi hi dndnz m? Size Allah'n bir azab gelse, ya da O Kyamet saati gelip atsa

Allah'dan bakasna m yalvarrsnz? Doru szl iseniz, syleyin bakalm. Hayr, yalnz O'na yalvarrsnz. O da dilerse kaldrlmasn istedii bely kaldrr ve o zaman O'na ortak kotuunuz putlar unutursunuz. (En'am: 40-41) Denizde bamza bir kaza geldii zaman O'nun dnda kalan btn yalvardklarnz kaybolur. Fakat o sizi kurtarp karaya karnca tekrar O'nu bir bilmekten vazgeersiniz. nsan gerekten nankrdr. (sra:67) Ya da dara dm kimseye dua ettii zaman kim karlk vererek bana gelen sknty gideriyor ve sizleri yeryznn halifeleri yapyor? (Neml: 62) De ki; Allah'dan baka ilh olduklarn sandnz nesneleri imdadnza arn bakalm. Onlar iinize dtnz sknty ne giderebilir ve nede baka tarafa evirebilirler. Rabbine vesile olacaklar midi ile bu nesnelere tapanlar, onlarn hangisinin Allah'a daha yakn olduklarna bakarlar ve onun rahmetini isteyip azabndan korkarlar. Oysa ki, asl korkulmas gereken azab, Rabbinin azabdr (sra: 56-57) Yoksa Allah dnda birtakm efaatiler (araclar) mi edindiler? De ki; onlar hi bir eye gleri yetmeyen ve dnemeyen eyler olsalar da yine onlar efaati mi edineceksiniz? De ki; efaat yetkisi tm ile Allah'a aittir. O kime efaat yetkisi verirse sadece o efaat edebilir. Onun izin vermedii hi kimse efaat edemez (Zmer: 43-44) Ayetlerde deinilen nemli olay ve dileklerin sadece dorudan doruya Allah tarafndan karlanabileceinin belirtilmesi, O'nun birliine delil olarak ortak koanlarn yol aabilecei kukular giderir ve daha az nemli olaylarla ilgili dileklerin de -Her ne kadar araya haram veya mubah sebepler girse bile- srf onun tarafndan karland gereini vurgular. Nasl ki, Allah'n gkleri, yeryzn, rzgrlar, bulutlar ve dier byk varlklar yaratm olmasnn bilinmesi O'nun birliine, her eyin yaratcs olduuna delil oluyorsa bu da yledir. nk sz konusu byk varlklar yaratan Allah, onlardan daha az nemli nesneleri haydi haydi yaratm olmaldr. nk sz konusu az nemli olay ve nesneler Onun yaratt byk ve nemli varlklarn etkileri ile meydana gelmektedirler. Ana sebebi yaratann, sonucu yaratm olmas kukusuzdur. indekiler Yedinci Blm

 irkin eitleri Szn z, irk (Allah'a ortak komak) iki trldr: 1 - Birinci trls: Allah'n Rububiyet (Rabb olma) niteliine ortak komak, yani evrenin ve olaylarn yaratl ve ynlendiriliinde Allah'dan baka bir gcn de etkili olduunu dnmektir. Bu konuda Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: De ki; Allah'dan baka ilh olduklarn sandnz nesneleri arnz. Onlarn ne gklerde ve nede yeryznde zerre arl kadar bile etki ve egemenlikleri yoktur. Onlarn gklerin ve yerin egemenliinde ne ortaklklar ve nede Allah'a yardmc olmalar sz konusudur. (Sebe: 22) Grld gibi Cenab- Allah (c.c) bu ayette kendisine ortak koulan ilhlarn evrende zerre arl kadar bile bamsz bir egemenlik alanlarnn bulunmadn, hi bir bakmdan O'na ortak olmadklarn ve O'nun egemenliinde yardmc da olamayacaklarn aka belirtmektedir. Bellidir ki, ne egemen, ne ortak ve nede yardmc olmayan bir nesnenin evrenin ve olaylarn plnlanp yrtlmesi konusunda hi bir ilgisi sz konusu olamaz. 2 - irkin ikinci trls: Allah'n lhlk (Uluhiyyet), niteliine ortak komak, yani Allah'dan bakasna ya kulluk sunmak (kulluk yapmak ibadet etmek) veya bir dilekte bulunmak amac ile dua etmektir. Baka bir deyimle Kur'an'da belirtilen: Yalnz sana kulluk eder ve yalnz senden yardm ederiz. ilkesine ters dmektir. (Fatiha: 5) Nasl ki; Bir takm varlklar sebep olarak ileri srmek Allah'n (c.c.) ortaksz yaratc ve ynlendirici olduu ilkesini zedeleyici olamyor, O'nun her eyin yaratcs olduunu engellemiyor, sonu olarak hi bir varla ibadet veya yalvarma amac ile dua edilmesini gerektirici bir faktr saylamyorsa; irk niteliindeki baz haram davranlar sebep olarak ortaya srmek, O'nun ortaksz ilh olma vasfn da zedeleyemez, katksz dinin srf O'na yneltilmesi (has klnmas) gerektiini engelleyemez. O'na ortak koma anlam tayan sz ve davranlara gereke saylamaz. nk bu tutum Allah'n gazabna yol aar ve bu yzden Allah kulunu cezaya arptrr. Bylece bu tutumun kula salayabilecei zarar, faydasndan kat kat stn olur. Sebebine gelince: Allah (c.c.) iyiliklerin tmn: Srf O'na kulluk edip sadece O'ndan yardm istememize bal klmtr. Kur'an- Kerim'in ok sayda ayeti bu temel prensibi isbatlar. yle ki, Cenab- Allah (c.c.) kendi izni olmakszn hi kimsenin efaat etmesinin sz konusu olamayacan kesinlikle dile getirerek yle buyuruyor:

Onun izni olmakszn kendi katnda kim efaat edebilir? (Bakara: 255) Kur'an'da ayn anlam dile getiren ok sayda ayet vardr. rnek olarak bir ka tanesini okuyucunun dikkatine sunuyorum: Rabb'lerinin huzurunda toplanacaklarna inanp da bu durumdan korkanlar uyar ki, kendilerinin O'ndan baka ne dostlar ve nede araclar (efaatlar) vardr (En'am: 51) Ona hatrlat ki, iledii gnah yznden helake srklenen kimsenin Allah'dan baka ne dostu nede efaatisi vardr. (En'am: 7) De ki; Allah' brakp da bize ne faydas ve nede zarar olan eylere mi yal varalm? Allah bizi doru yola ilettikten sonra tekrar eski halimize dnp tpk belirsiz bir lde eytanlarn ayartp akn braktklar ve arkadalarnn -Bize gel- diye doru yola ardklar kimse gibi akn m olalm? De ki; rehberlik sadece Allah'n rehberliidir ve bize emredilen ey, alemlerin Rabb'ine teslim olmamzdr. (Enam: 71) Sizi, ilk bata nasl yarattysak imdi yine yle huzurumuza teker teker geldiniz ve size verip hayallerine daldrdmz eyleri arkanzda braktnz. Hani bizim ortaklarmz olduklarn sandnz araclarnz (efaatilerinizi) de yannzda grmyoruz! Onlarla aranzdaki balar iyiden iyiye kesilmi ve ilh sandnz eyler yoklua karp kaybolmutur. (En'am: 94) Sz sras gelmiken hemen belirtmeliyiz ki, Kur'andaki En'am suresi temel iman ve Tevhid (Allah' bir bilme) ilkesinin eitli ifadelerini ieren ok nemli bir sredir. Aadaki ayetler de bu ilkeyi vurgulamaktadr. - Sonra Ar'a istiva etti. Sizin O'ndan baka ne bir dostunuz ve nede bir efaatiniz vardr. (Secde: 6) - O Allah' brakp da putlardan kendilerine bir takm baka dostlar edinenler: "Onlara, bizi Allah'a yaklatrsnlar diye kulluk / ibadet ediyoruz" derler. (Zmer: 3) - onlar Allah'dan baka efaatiler mi edindiler? De ki; onlar, hi bir eye gleri yetmeyen ve dnme gc olmayan nesneler olsalarda m onlar efaati edineceksiniz? De ki; efaat yetkisi tmyle Allah'a aittir. Gklerin ve yerin egemenlii O'nun elindedir ve sonunda O'na dndrleceksiniz. (Zmer: 43-44) Aadaki ayet de ayn ilkeyi dile getirmektedir. nsanlardan kimiside varki, Allah'a tek yanl olarak (dinin btnne inanmadan) ibadet eder. Byle kimse eer kendisine bir hayr gelirse onunla huzura kavuup sevinir, buna karlk eer bir terslikle karlarsa, tuttuu yoldan geri dner ve bylece hem dnyada ve hem de ahirette hsrana urar. te apak hsran budur. Bylesi, Allah' brakp kendisine ne zarar ve nede fayda veremeyen eylere yalvarr. te doru yolun uzana dmek budur. Yine bylesi, zarar, faydasndan daha yakn olana yalvarr. O ne kt bir dost ve ne kt bir arkadatr! (Hacc: 11-13)

Cenab- Allah (c.c.) u buyruu ile ayn ilkeyi vurguluyor: Allah'dan baka veliler (dostlar) edinip onlara balananlar, kendisine bir ev (a) edinen rmcee benzerler. Hi phesiz, en rk, en dayanksz evler rmcek evleri (alar) dir. Keke bunu bilseler! (Ankebut: 41) Ksacas, Kur'an- Kerim, ayetlerinin byk bir ounluu ile bu nemli ilkeyi, bu en temelli prensibi anlatmaktadr. Bu tr dualarn haraml ile ilgili btn bu sylediklerimiz, etkili olabilecekleri gerei yannda sahiplerinin dileklerinin yerine gelmesi konusunda tam veya ksm sebep olduklar kabul edildikleri takdirde sz konusudur. indekiler Yedinci Blm

Dua Bir Sebep midir? Oysa, arkasndan dileklerin gerekletii dua konusunda farkl grler vardr. Bu dualarn etkililiini reddeden baz felsefeci ve tasavvufculara gre bu tr dualarn hi bir anlam, hi bir yarar yoktur. nk onlara gre ilhi dilek ile yce sebepler ya sz konusu istein yerine gelmesini gerekli klmtr ki, o takdirde duaya gerek yoktur- veya yerine gelmesini gerektirmitir ki, o zaman da duann hi bir yarar yoktur. Baz ilim adamlar ise Dua, kulun isteinin gereklemesinin belirtisi ve gstergesidir dediler. Bu adamlar byle demekle dua ile istek arasndaki ilikiyi sebep ile sonu arasndaki iliki gibi deil de gsterge ile grnt (delil ile medlul) arasndaki iliki gibi grdklerini sylemi oluyorlar. Bu konudaki doru gr, ilim adamlarnn ounluu tarafndan paylalan u grtr: Dua, gerek hayrl, gerek hayrsz isteklerin gereklemesinde sebep oluturur. Tpk dier takdir edilmi, meru sebepler gibi. Ayrca ister adna sebep diyelim, ister art diyelim ve istersek ksm sebep diyelim ama, yani sylenmek istenen ey ayndr ve udur: Cenab- Allah (c.c.) bir kulun iyilie kavumasn istedii zaman kendisine dua etmeyi, yalvarmay ilham eder ve arkasndan da kulun bu dua ve yalvarn, ona takdir etmi olduu iyiliin

gereklemesine sebep klar. Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) dedii gibi. O, diyor ki: Ben hi bir zaman duamn kabul edilip edilmeyecei tasasn tamam. Ben sadece dua etme tasas tarm. nk bana dua etmem ilham edilince dileimin kabul edilmesi duama elik eder. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.) doymasn veya suya kanmasn istedii kula, yemek yemeyi ve su imeyi ilham ettii gibi. Yine tpk Allah'n tevbe etmesini diledii kula, bu yolda ilham gnderip tevbe etmesini salad ve Allah'n rahmet nazar ile bakarak cennete girmesini istedii kula cennetliklerin amellerini ilemeye muvaffak kld gibi. Yani Allah'n yce dilei, sz konusu iyiliklerin meydana gelmesini takdir edilmi sebeplerine bal olarak istemitir. Tpk cennetin iyi ameli, ocuk dourmann cins mnasebeti ve bilgi edinmenin renim grmeyi gerektirmesi gibi. Buna gre her eyin ba da sonulanmas da Allah'dandr. Kul, Allah'n yce iradesi ve egemenlii zerinde etkili deildir, tersine egemenlik alan zerinde tek etkili g yine kendisidir ve kulunun duasn meydana getirmek istedii olay ve gelimelere sebep klan O'dur. Nitekim sahabilerden biri, bir gn Peygamber Efendimize (salt ve selm zerine olsun) yle bir soru sordu: Ya Reslallah, eer bir takm illarla tedavi olur, tlsmlara ba vurur veya baka korunma tedbirleri alrsak Allah'n takdir etmi olduu her hangi bir olay veya gelimeyi nleyebilir miyiz? Peygamberimizin adama verdii cevap ksa ve kesindir: Hayr, O Allah'n takdiridir. (Tirmizi Ebu Huzame'den kaydettii bu hadisi hasen sahih olarak tanmlamaktadr. Bkz. Tirmizi, Snen, Kitab, isteme, bab: efsun ve tlsm konusuna ilikin hadisler, H. No: 2065; bn Mace, Kitab, talep, bab: Allah hi bir hastalk indirmemi ki onun ifasn yaratmasn. H. No: 3437; Eb huzame'den. Ahmed, El-Msned, c. 3, s 421. Ayn raviden.) Yine Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bu konuda yle buyuruyor: Dua ile bela, yer ile gk arasnda kar karya gelerek atmaya giriirler. Hakim hadisi u szlerle kaydetmi: Bela inerken dua onu karlar; kyamet sabahna kadar atrlar. Hakim, Buhari ve Mslim'in bu hadisi kaydetmemelerine ramen hadisin sahih olduunu, syler: El-Mustedrek, c. 1, s. 492. Dua, kitab.) Bu sylediklerimiz, kulun dileinin meydana gelmesi konusunda sebep olan dua iin sz konusudur. Bunun da zerinde Kur'an'da ve snnette belirtildii zere salih kulunun iyi amelleri karsnda Allah'n (c.c.) honutluu sevinci ve glmsemesi vardr. Bu terimler kaynak metinlerde aynen vardr. Bunlara karlk Allah'n fkesi ve gazab da bu kategoridedir. Baka yazlarmzda bu konuyu detayl bir ekilde ele alarak bu alandaki grleri ve tartmalar etraflca anlattk. Bu arada yasak dualar arasnda sebep olma nitelii tayan dualar hakknda da daha nceki sayfalarda gereken aklamay yaptk. indekiler

Yedinci Blm

Adak Adamak imdi unu vurgulayalm ki, bu meru olmayan dualarn ounluu dilein meydana geliinde ne tam ve nede ksm anlamda sebep deildir. Bu konudaki gr ve uygulamalarn hi bir ilm dayana yoktur. Bunlar aslsz birer vehimden, saplantdan ibarettir. Tpk adak gibi. Nitekim Buhar'nin, sahabilerden bn-i mer'e dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) adak adamay yasaklam ve: Adak, hi bir hayrn meydana geliine sebep olmaz, sadece sahibinin cimrilikten syrlmasn salar buyurmutur. Ayrca Ebu Hureyre'nin (Allah ondan raz olsun) bildirdii, bu konu ile ilgili bir baka hadisinde de Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Adak, Allahn takdir etmemi olduu hi bir eyi kula yaklatrmaz. O, kadere baldr, onunla uyuum halinde olur. Adak, sadece cimri bir kimsenin kyamayaca bir maln elinden kmasn salar. (Mslim, Sahih, Kitab, adak, bab: Adak adamann yasakl ve onun hi bir eyi yok edemedii H. No: 1640.) Grld gibi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) adan hayr getirici bir zellii bulunmadn, kesinlikle hayra ekecek ve ktl savacak sebeplerden biri olmadn, dier sebepler gibi kader ile uyum gsterdiini ve sadece malna kyamayan bir cimrinin bu vesile ile baka zamanda elden karmaya raz olamayaca bir mal elden karabilmesini saladn ak ak bildirmektedir. Bununla kabirler karsnda dua edip de, dileklerinin kabul edildiini ileri srenler kadar veya bundan bile ok sayda kimsenin skntya dtklerini ve bu skntlardan adak adayarak kurtulduklarn anlattklarn grrz. yle ki, bu sapk ve saptrc kimselerin aldanlar yznden eriat asndan yasak olan adaklar, eitli trbeler ile baz tannm yerlerin beki ve yakn sakinleri iin geim ve beslenme kayna haline geldi. Bu tr yerlerin bekileri ile evrelerinde oturanlar bu yoldan nemli kazanlar salarken oralarda adak adayanlar da aralarnda: Geenlerde u hastala yakalanmtm da bunun iin adak adamtm,

silhl soyguncular yolumu kesmiti de o yzden adak adadm, Bir sre nce ktm bir deniz yolculuu srasnda adak adadm, Hapse dmtm de o yzden adak adadm ve Bir sre nce geim skntsna dmtm de bunun iin adak adadm diye konuurlar. Bu kimseler byle demekle sz konusu adaklarn isteklerinin gereklemesine ve korktuklarndan uzak kalmalarna sebep olduklarna inandklarn belirtmektedirler. Oysa dediimiz gibi doru ve onaylanm szl Peygamberimiz -gnah (masiyet) nitelikli adaklar bir yana- ibadet nitelikli adaklarn bile iyi sonu meydana getirmenin sebebi olmadn, adak adayarak iyi bir sonula karlaan kimsenin grd bu iyiliin dier sebepler gibi zaman uyumundan baka hi bir anlam olmadn bildiriyor. eriata uymayan sz konusu dualarn, isteklerin gereklemesi zerindeki etkileri bu adaklarn iyi sonular zerindeki etkilerinden, daha fazla deildir. Buna ramen ok sayda kimsenin: falancann dergh, falan ehitlik veya filan zatn trbesi, adak kabul eder diye konutuuna sk sk rastlarz. Bu szleri sylerken sz konusu yerlere dilekleri gereklesin diye adak adadklarn ve dileklerinin gerekletiini anlatmak isterler. Tpk baz kimselerden duyduumuz : Falanca ehitlikte veya Filanca trbede yaplacak dualar kabul olunur eklindeki szler gibi. Byle konuanlar, szn ettikleri yerlerde en az bir kez dua ettiklerini ve dualarnn kabul edildiini grdklerini sylemek isterler. unu da belirtelim ki, szmzn konusu olan bidatlar; genel olarak adaklarn, dileklerin gereklemesi zerinde hi bir etkisi yokken, kimi zaman gnah nitelikli belirli bir ada dileklerinin gerekleme sebebi sayabildiklerine gre byle kimselere, dileklerinin gereklemesini eriat asndan hi bir zellii olmayan belirli bir yerde yaplacak duaya balamalarn ok grmemeliyiz. nk, szn ettikleri yerlerde yaplacak olan dua genel olarak dileklerin gereklemesi zerinde etkili olduuna gre, dileklerin gereklemesini buralarda yaplacak dualara balamak yanl olmakla birlikte aslnda mmkndr, oysa bir btn olarak adak adamann beklenen sonular zerinde hi bir etkisi sz konusu deildir. unu sylemek istiyoruz. eytan bu kimselere herhangi bir sonucu, onu ne tr ve nede birey olarak etkilemesi sz konusu olmayan bir szl faktre bal grmeyi ho gsterdiine gre tr olarak etkili olduu belli olan bir faktre ncelikle ve haydi haydi bal gsterebilir. Bu arada tabii ki, szn ettiimiz ilk kanaatleri nasl doru deilse, ikincisi de doru deildir. nk her ikisi de eriata

aykrdr. Bu grmz yle aklayabiliriz: Bir kimsenin, Falanca adak veya Filanca dua isteklerin gereklemesi zerinde etkilidir diyebilmesi iin bu konuda kesinlikle delil gstermek zorundadr. Oysa ounlukla byle syleyenlerin gsterebildikleri biricik delil, sz konusu dua ve adaklarla dileklerin gereklemesi arasnda arasra grlen zaman uyumu, yani bu iki eyin zaman zaman ayn srada meydana gelmi olmasdr. Bu arada tabii ki, bu iki eyin farkl zaman ve yerlerde meydana geldikleri durumlar, ayn srada meydana geldikleri rneklerden kat kat fazladr. Burada dikkat edilecek ey udur ki, iki eyin zaman bakmndan yan yana gelmeleri, ortada baka elverili bir sebep varken, sz konusu iki ey arasnda sebep-sonu ilikisi olduunu sylememize gereke olamaz. nk baka bir zaman bu iki eyin zaman bakmndan biri birinden ayr dmesi, ayn mantkla, arada herhangi bir sebep-sonu ilikisi olmadn gsterir. Denecek ki: Bu ayr dme, belirli bir artn yokluundan veya belirli bir engelin belirlenmesinden kaynaklanmtr. Bu itiraza yle karlk verilebilir: Ne mnasebet, tersine asl bu iki ey arasnda beliren zaman uyumu baka ve geici bir sebepten ileri gelmitir. Bu cevaptaki aklama akla daha yakndr. nk biz, Cenab- Allah'n (c.c.) saysn srf kendisinin bilebilecei saysz sebebe bal olarak her an bir ok kulunun dilediini yerine getirdiini ve bir ok kimsenin skntsn giderdiini gryoruz. Bunlar arasnda sz geen bidat nitelikli dualarn eliinde gerekleen dilekler parmakla saylacak kadar azdr. Byle bir dua ile belirli bir dilein gereklemesini zaman bakmndan yan yana bulunmu grnce de, bu oluumu saylarn srf Allah'n bildii sahici sebeplerden birine balamak, onu sebep olma nitelii tayp tamad belli olmayan pheli bir faktre balamaktan daha uygundur. indekiler Yedinci Blm

nsanlar ve Dualar Ayrca bu iki ey arasndaki zaman uyumu arada sebep-sonu ilikisinin varlna delil saylrken, buna karlk aradaki eliki byle bir ilikinin yokluunu gstermektedir. Bu konudaki grleri bakmndan insanlar: - Gazaba uramlar, - Sapklar ve - Allah'n nimet verdikleri olmak zere ksma ayrlrlar. Gazaba uramlar eriata uyan ve uymayan ou sebepleri savsaklayarak eriata uygun dua etkili olabilir de, olmayabilir de derler. Onlarn bu konudaki szleri peygamberleri (selam zerlerine olsun) tasdik etmekle ilgili ayetlerin yorumuna kadar varp dayanr. Sapklar ise bu konuda sebep olduu sanlan her eyin sebep olduunu kabul ederler, isterse bu kanaatler yahudilerin, hristiyanlarn, ateperestlerin veya baka kafirlerin sapk dinlerinden kaynaklanm olsun, onlar iin fark etmez. te yandan bu kesime giren baz aklllk taslayc felsefeciler de bu alandaki etkiyi ya astronomik olaylara ya, psikolojik glere veya bunlar dnda kalan tabi sebeplere balarlar, hep bu tr faktrler etrafnda dnp dolarlar, dikkatlerini baka gr alarna yneltmek istemezler. Kendilerine nimet verilerek doru yola iletilenlere gelince canl organizmalarn ve ruhlarn ierdii tabii glerin ve gdlerin hi birini inkr etmezler. nk bunlarn hepsini yaratan Allah'dr. Fakat onlar bunun tesinde u ilkelere de inanrlar: Allah her eyi etkisi altnda bulunduran snrsz bir gce sahiptir. O, her gn (her an) yeni bir geliim ve oluum halindedir O'nun mmin bir kulunun dilediini kabul etmesi, kulun psikolojik gdlerinin, organik ve ruh glerinin dnda bir olaydr. O, Peygamberlerinin doru szl olduklarn ortaya koymak ve onlara itibar salamak gibi amalar iin bilinen normal tabiat kurallarn bozabilir. Yine o, bu tabii kurallar dostlar (velileri) iin de bozabilir. Bunun sebebi kimi zaman o velileri desteklemek, kimi zaman onlara sevaplarnn bir ksm karlklarn dnyada vermek ve kimi zaman da ya nimet vererek veya skntdan kurtararak onlara rahmet sunmak olabilir. Yine bu doru yola iletilenler Allah'n kendilerine emretmi olduu iyi ameller ile eriata uygun dualar aracl ile organik ve psikolojik gleri ynlendirdiine inanrlar ve gerek akln ve gerekse eriatn sakat ve sakncal olduunu gsterdii aslsz vehimlere saplanmazlar, bunun sonucu olarak, her ne kadar etkili olduu sanlsa bile, eriatn yasaklam olduu adet ve hareketleri ilemezler. Szn ksas, bu tr faktrlerin dileklerin tam veya ksm gerekleme sebebi yada gerekleme sebebinin n art olduunu ileri sren bilginlerin, akl zayflndan te bir dayana yoktur. ster bunlar sahipleri tarafndan kesin bilgi, ister teori (zan) ve isterse vehim olarak kabul edilmi olsunlar. Bu konuda baka hi bir delil olmasa u yeterlidir. Dileklerin gereklemesinin sebebi olduu sanlan eriata yasak saylm dua ve benzeri davranlar mutlaka u iki nitelikten birini tarlar. Bunlar ya gerek anlamda sebep deildirler. Ne iiten, ne gren ve nede herhangi bir ey yapmaya gc yeten bir nesneye dua etmek gibi. Yada zararlar, faydalarndan fazladr. Buna karlk gerek anlamda sebep olan hareketin, mutlaka faydas zararndan ok olur ve eriat bu

hareketi asla yasaklamaz. unu bilmek gerekir ki, ilenmesi ile ilgili gerek bulunan ve nnde hi bir engel bulunmayan bir ibadetin eriatta yer almam olmas, daha nce deindiimiz gibi o ibadeti yasaklama anlamna gelir. indekiler Yedinci Blm

Sebebi Belirlemek Her hangi bir olayda etkili sebebin ne olduunu tesbit etmenin tabi olaylarda olduu gibi er' meselelerde de eitli yollar vardr. - Bu yollardan biri kanlmazlk, kesinlik durumudur. Mesel; bilindii gibi sahabiler Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) zamannda bir gn susuz kaldklarnda Reslullah bir ka avu su koyarak iine elini daldrd. Bunun zerine parmak ularndan sular fkrd. Ayn ekilde elini iinde yemek bulunan bir kaba daldrnca kabdaki yemek bereketlenerek olaan ller dnda oalverdi. (Buhari, H. 2484, 2618; Mslim, h. 27.) te bu olaylarda grlen belirli zaman uyumu (birbirini izleme realitesi) buradaki suyun ve yemein oalmasnn sebebinin Peygamberimiz olduunu, kesin ve kanlmaz ekilde bilmemizi gerektirir. Tpk ar bir kl darbesi yiyen ve hemen arkasndan yere ylp lveren bir kimsenin lm sebebinin kl darbesi olduunu bildiimiz gibi. Hatta yukardaki sebeple ilgili bilgimiz bundan da kesin olmaldr. nk suyun ve yemein byle durumlarda oalmas iin hi bir normal sebep olmad gerei ile bilgimizi, bu zaman uyumu ve birlikte bulunma realitesi ile birlikte deerlendirince, sebebin Peygamberimiz olduunu kesin ve kanlmaz ekilde bilmi oluruz. Buna benzer bir baka olay da, Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) sahabilerden Enes b. Malik (Allah ondan raz olsun) iin serveti bol ve evltlar ok olsun diye dua etmesi olaydr. Peygamberimizin bu duasnn sonucu olarak Enes b. Malik'in hurma aalar, bulunduklar yrenin hurma aalarndan farkl olarak ylda iki kez meyve verir olmu ve bu sahabi, olu, torunu, torununun torunu derken soyunun yz kiiye vardn gzleri ile grme imknna kavumutur. (Buhari, Kitab, oru, bab: 61, H. No: 1982; Mslim, Kitab, Sahabenin faziletleri, Enes'in fazileti bab,

H. No: 2480.) Byle olaanst bir olay grlnce bunun sebebinin sz konusu dua olduu kesinlikle bilinir. Tpk bunun gibi insan yksek sesle alayan emzikli bir bebein azna annesinin meme verdiini ve bunun zerine bebein sustuunu grnce kesinlikle bilir ki, bebein susuunun sebebi anasnn stn emmi olmasdr. - Olaylarn sebeplerini belirlemenin dier bir yolu da ihtimaller dir. Yalnz bunlar tek tek olaylarda deil, bir trn btn iin sebep belirleme yolu olabilirler. Mesel genel anlamda dualar byledir. Mesel bakarsnz bir mmin belirli bir dua yapar ve ortada normal anlamda hi bir gerektiriri sebep olmad halde duada seslendirdii dilein gerekletiini grr. Yada byle bir mmin her hangi bir hareket yapar ve bu hareketi ile ortada fizik sebebi olmayan bir sonu elde ettii grlr. Mesel slam ordusunun komutanlarnda Al b. Hadrem'nin (Allah ondan raz olsun) olay gibi. slm ordusu ok scak bir gnde susuz kalnca bu sahabi Ya Alim, ya Halim, ya l, ya Azm, bize su! diye dua etti ve hemen arkasndan ordu karargahnn snrlarn amayan bir yamurun yad grld. Yine bu zat Ey sular, batrmayn bizi diye dua ettikten sonra ordusunu byk bir nehrin sularn plak ayaklarla gemeye arnca, hi bir binek hayvan veya yayann ayak taban bile slanmadan karya geildii grlmtr. (bn Kesir bu olay sahabeden bir oklarna dayanarak nakletmektedir. rnein Enes bin Malik tanklardan bir tanesidir. Bkz. El-Hidaye ve El-Nihaye, c. 6, s. 259, 260.) Bu tr bir baka rnek de Eyb Sahtiyan'dir. Bu zat, yanndaki arkadann susuzluktan bunalmas zerine trmanmakta olduklar dan yamacna bir topuk darbesi vuruyor ve bu darbenin zerine grl grl akan bir pnarn fkrd grlyor ve arkada suya kanar kanmaz da, bu pnarn tekrar kuruyuvererek kaybolduu gzleniyor. Bunun zerine de bu zat tek ve ortaksz Allaha dua ve hamd ediyor. (Ebu nuaym, El-Hilye, c. 3, s. 5.) (Eyb Sahtiyan; Asl ad, Eyyub b. Ebi Teymiye-Keysan El-Sahtiyan; knyesi Ebu-bekir ElBasr'dir. Gvenilir ravilerden olup abid fkhlarn byklerindendir. Hicr 131 ylnda len bu raviden alt nl hadis kayna sahibi de hadis tahririnde bulunmulardr. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 89, biy. 260.) Bu tr dualarn yararl ve geerli olduu hem vahiy hem salkl akl ve hemde saysn ancak Allah'n (c.c.) bilebilecei ok sayda yaanm tecrbe isbat etmektedir. Nitekim ok sayda mminin Allah'a dua edip, O'ndan maddi gerekleme sebebi ortada olmayan eitli eyler istediklerini ve bu isteklerin onlarn dileklerine uygun ekilde gerekletii grlyor. yle ki, bazen kesin bilgi ve kimi zaman da geree en yakn tahmin bu gereklemenin sebebinin dua olduunu gsteriyor ve bu gerei delillerin eitleri, artlar ve benzerleri konusunda bilgisi olan basireti ak akl sahiplerinin onayladn gryoruz. Buna karlk haram nitelikli dualarn etkili olduunu ileri sren kanaatlere gelince; bu kanaatin ounlukla delil ile delil olmayan ey arasndaki fark ayrdedemeyen, delillerde bulunmas gereken tutarllk eriatn kavrayamam cahiller arasnda taraftar bulabilir. Ayrca kfirler, mnafklar ve byk gnahlarla kalblerini karartarak doru ile eriyi ayrdedemez

hale gelmi olanlar da bu tr iddialarla ortaya kmaktadrlar. indekiler Yedinci Blm

Raslullah'n Kabrini Ziyaret Etmenin Adab Sz sras gelmiken Peygamber Efendimizin mezar ziyaret edilirken Raslullah ile iki arkada (Hz. Ebu Bekir ile Hz. mer) selmlandktan sonra dua edilmesinin yerinde olaca konusu zerinde biraz duralm. mam- Ahmed ile arkadalarnn belirttiklerine gre Ravza-i Mutahhara'nn ziyaretisi yzn kbleye dnerek hcreyi soluna alr, bylece hcreye arkasn dnmemi olur. Daha nce ziyareti Raslullah' selmlamaldr. Arkasndan da kendisi iin istedii ekilde dua eder. Baka bir ifadeye gre ziyareti nce yzn Peygamberimizin hcresine doru dnerek O'na salt ve selm getirir. Arkasndan dua etmek isteyince hcreyi soluna alarak kbleye dner ve bu ekilde dua eder. te eski bykler bu edep kurallarn gzetirlerdi. Demek oluyor ki, mezar yannda dua etmek mutlak anlamda mekruh deildir. Tersine daha nce hatrlattmz hadislerde gerek dolayl olarak ve gerekse dorudan doruya lye dua etmememiz emredilmitir. Yalnz bu konuda mekruh olan ey zel olarak mezar bana gelip oray ncelikli bir dua yeri kabul etmektir. mam- Malik'in arkadalarnn bu konuda sylediklerine gre de ziyareti mezara yaklar, Peygamberimize salt ve selm getirir, arkasndan da kbleye dnerek dua eder. Bu srada srt hcreye dnk bulunur. Malik mezhebinin baz bilginlerine gre ziyareti srtn hcreye dnk bulundurmaz, nk bylece hcreye arka dnm olur. Buna gre eer ziyareti hcreyi soluna alrsa tartmaya yer kalmayacak biimde bu saknca ortadan kalkm olur. O zaman adam ya Ravza'da veya hcrenin nnde yer alm olur. mamlarn bu ayrntl aklamalar, mezar yannda namaz klmann mekruhluu ile ilgili endielerinden kaynaklanyor olmaldr. nk daha nce sylediimiz gibi Peygamberimiz bunu kesin olarak yasaklamtr. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) mezarnn namaz yeri ve kble edinilmesini kesinlikle yasaklad iin, ileri gelen mezhep imamlar orada namaz klnmamas gerektiini, orann zellikle dua yeri olarak da seilmemesi gerektiini vurgulamlardr. Hatta mebsud adl eserde belirtildiine gre mam- Malik:

Benim grme gre ziyareti, Peygamberimizin trbesi karsnda durup dua etmemeli, bunun yerine selt ve selm getirerek yanndan geip gitmelidir diyor. Allah bilir, bu yzden hcre bozulup yeniden yaplnca drt ke yaplmam ve kuzeye bakan duvar da kbleye dnk tutulmamtr. Yine bu yzden mezheb imamlar, hcreye uramadan mescide girmeyi nermilerdir. Bu arada bn-i Butta'nn babasna dayanarak bildirdiine gre bir ara halk Peygamberimizin trbesi yannda namaz klmaya balaynca Emev hkmdarlarndan mer b. Abdlziz, bu bidati nleyebilmek iin trbenin yklmasn emretti. Trbe yklnca ortaya bir ayan diz kapandan aa ksm ortaya knca, hkmdar korkuya kaplm, bunun zerine olay yerine gelen sahabilerden Urve (Allah ondan raz olsun) ortaya kan diz kapa ile ayan Hz. mer'e (Allah ondan raz olsun) ait olduunu syleyince mer b. Abdlaziz'in korkusu biraz yatabilmiti. Burada temel bir ilke ile karlayoruz ki o da udur: nsann namaz klarken ne tarafa dnmesi mstahab ise dua ederken de sadece o tarafa dnmesi mstahabdr. Bu yzden deilmidir ki, mslmanlara douya veya baka herhangi bir yne doru namaz klmalar yasak edildii iin dua yaparken de kbleden baka bir yne zellikle dnerek dua etmeleri yasak olmutur. indekiler Yedinci Blm

Mezar Bandaki badetlerin Sevab lye Ular m? Buna ramen dua edecekleri srada sayg besledikleri salih bir ahsiyetin bulunduu yere doru dnerek dua edenlere rastlanmaktadr. Dndkleri yn ister dou olsun, ister olmasn farketmez. Bu davran ak bir sapklk ve belirgin bir irktir. Tpk baz kimselerin kutsal saydklar ahsiyetlerin bulunduklar tarafa arkalarn dndrmekten kanmalar gibi. Oysa ayn kimseler gerek Beytllah'a (Kabe'ye) ve gerekse Peygamberimizin mezarna doru arkalarn dnebilmektedirler.

Bunlarn hepsi hristiyanl andran, ona zenen bidatlerdir. Bunun byle olduunu undan anlamak mmkndr ki, ilk nesil mslmanlar ile ayn yolu benimsemi btn mslmanlar Peygamberimize salt ve selam getirme konusunda bile snneti titizlikle gzeterek bu yoldan hristiyanlarn sapk uygulamalarna zenir duruma dlp mekruhlua saplanlmamasna dikkat etmiler ve bylece Peygamberimizin: Sakn mezarm bayram (tren) yeri edinmeyiniz buyruu ile Sakn hristiyanlarn sa'y ar derecede vdkleri gibi siz de beni ar derecede vmeyiniz. Ben sadece bir kulum. Bu yzden benden -Allann kulu ve Resul- diye bahsediniz direktifine, noktas noktasna uymaya almlardr. Bundan dolay bu titiz mslmanlardan biri: Reslullah'n belirttii bu sakncal durumlara derim endiesi ile O'nun mezarna selm verip veremeyeceini sormu ve kendisine Abdullah b. mer'in (Allah ondan raz olsun) byle yapt bildirilmitir. Bu yzden aralarnda mam- Malik'in de bulunduu bir grup ilim adam mescide girmek isteyen kimselerin her seferinde nce Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) ile yan banda yatan iki arkadann (Hz. Ebu Bekir ile Hz. mer'in) mezarlarna selm vermelerini mekruh saymlar ve bunun sadece yolculua kmadan nce veya yolculuk dn yaplmasnn yerinde olacan sylemilerdir. Bu alimlerin bazlar ise namaz ve benzeri amalar iin camiye girilirken, Peygamberimizin mezarn selmlamann sakncasz olduunu savunmulardr. Fakat sk sk bu trbenin yanna giderek Peygamberimize salt ve selm getirmeye hi bir alimin izin verdiini hatrlamyorum. nk bu hareket bir anlamda oray bayram (tren) yeri edinmek olur. Oysa bizim mescide her giriimizde tpk namazlarmzn sonlarnda olduu gibi: Esselmu aleyke eyyhennebiyyu ve rahmetllah ve berekth (Allah'n selm, rahmeti ve bereketi zerine olsun, ey Allah'n Resul!) diyerek Reslllah' selmlamamz meru klnd. Hatta byle sylemek, Peygamberimizi selmlayacak hi kimsenin bulunmad bir yere giren herkese mstahabdr. nk daha nce belirttiimiz gibi, nerede olursa olsun, Peygamberimize getirilen salt ve selmlar kendisine iletilmektedir. Grlyor ki, mam- Malik ve arkadalar sk sk Peygamberimizin mezarna giderek O'nu bu meru szlerle selmlamann bile bir anlamda oray bayram (tren) yeri edinmek demek olacandan ekinmilerdir. stelik bu hareket bidattir. nk gerek Ebu Bekir, gerek mer, gerek Osman ve gerekse Ali (Allah hepsinden raz olsun) dnemlerinde -muhacir olsun, ensar olsun- btn mslmanlar gnde be vakit namaz klmak iin mescide geldikleri halde hi bir zaman Peygamberimizin mezar yanna giderek O'na selm vermezlerdi. Sebebine gelince Peygamberimizin bunu naho saydn, hatta onlardan byle yapmamalarn istediini biliyorlard. Bunun yerine mescide girerken, karken ve selm vermek zere Ettehiyyat'ye oturunca Raslllah' selmlarlard. Tpk hayattayken onu selmladklar gibi. Nitekim Said b. Mansur'un, snen adl eserde Abdurrahman b. Zeyd'e(lOl) dayanarak bildirdiine gre Abdullah b. mer, yolculuk dnlerinde Peygamberimizin mezarna giderek onu selmlar, arkasndan da selm zerine olsun, ey Ebu Bekir; selm zerine olsun, babacm diyerek Peygamberimizin iki arkadan da selmlard. (Bkz. Kad yad, El-ifa, c. 2, s. 85: bn Abdulberr, El-stizkar, c. 1, s.)

(Abdurrahman b. Zeyd; Asl ad Abdurrahman b. Zeyd Elem El-Advi Medinelilerin azatlsdr. Zayftr. Ahmed, Ali b. Elmeden, Nesai, Ebu Hatim, Ebu Zer'a ve dier hadisiler onun zayf olduunu sylemektedirler. Hic. 182 ylnda ld. Tehzib El-Tehzib, c. 6, s. 177,179, biy. 358. - ) Fakat ayni konuda Naf'den rivayet edilen ve yukarda deinmi olduumuz bir baka hadis de Abdullah b. mer'in bu selamlamay her yolculuktan, hatta yolculuklarnn ounluundan sonra yapmadn gstermektedir. mam- Malik: Bu mmetin ilk dneminde neler yararl idi ise son dneminde de onlar yararldr derken ne gzel sylemi! Fakat mmetlerin peygamberlerin ilkelerine ballklar azalp imanlar zayfladka bu ilke ve gelenekleri irk ve bidat nitelikli uygulamalarla deitirmilerdir. Bundan dolay ileri gelen imamlarmz Peygamberimizin kabrini elle svazlayp selamlamay veya pmeyi mekruh saymlar ve hcrenin orada namaz klmaya imkn vermeyecek bir tarzda yaplmasn salamlardr. Bilindii gibi Raslullah'n topraa verildii yer olan Hz. Aye'nin hcresi Mescid'e bitiikti ve Mescid'in minberi ile hcre arasnda Ravza vard. Halifeler dneminde, hatta bir sre sonrasna kadar burann dzeni aynen byle kald. Daha sonra Mescid geniletildi ve o srada gerek Peygamberimizin iinde yatt hcrenin ve gerekse douda ve kble tarafndan bulunan mescid evresindeki hcrelerin durumlarnda deiiklikler yapld. Nihayet Emev hkmdarlarndan Velid b. Abdlmelik zamannda hcre yeniden yapld. O srada Medine valisi olan mer b. Abdlaziz, Mescidi evreleyen hcreleri, istimlak ederek yktrd ve mezarlar mescidin snrlar iine aldrd. O zaman Said b. Museyyeb gibi kimi ilim adamlar bu yer deitirmeleri mekruh sayarken kimileri yerinde ve sakncasz grmt. (Velid b. Abdlmelik b. Mervan b. El-Hakem El-Kura, El-Mev, Beni Umeyye-Emevi krallarndandr. Hicretin 50. ylnda doan bu kral, babasndan sonra saltanata -hilafete- geti (86) Dneminde Fetihler yapld. Bilginlere kar mkrimdi. Gszleri korurdu. 97'de ld. El-Bidaye ve el-nihaye, c. 9, s. 161,166.) Bu konuda bn-i Esrem'in u satarlarn okuyalm: Bir defasnda mam- Ahmed'e -Peygamberimizin mezarna el srmek, oray okamak doru mudur?- diye sordum. Bana Byle yapmay doru grmyorum diye cevap verdi. Kendisine: Peki, mescidin minberine el srmeye, oray svazlamaya ne dersin? diye sordum. Bu soruma: Bunu yapmak yerindedir. nk elimizde Abdullah b mer'in bu minbere el srdn ve Said b. Museyyeb'in Rummane'yi svazladn belirten belgeler var diye karlk verdi. Ben de O'nun bu cevabn: Yahya b. Said'e dayanlarak bildirildiine gre Abdullah b. mer, Irak seferine kaca srada Mescid'e gidip minberi svazlad ve bu vaziyette dua etti diyerek tamamladm. mam- Ahmed'in sylediklerimi onayladn grdm. Fakat hemen arkasndan: Ama her halde bunu sadece zaruret anlarnda ve sefer ncesinde yapmt diye ekledi. O srada birisi, mam'a baz kimselerin peygamberimizin mezarna karnlarn srttklerini nakletti. Ben hemen oraya girerek:

Bir ksm Medineli alimin Peygamberimizin mezarna el srmediklerini, sadece uzanda durup O'nu selmladklarn grdm dedim. Bu szlerime: Evet, Abdullah b. mer de byle yapard. Anam babam O'nun (Raslullah'n) yoluna feda olsun diye karlk verdi. mam- Ahmed ile arkadalar minberin el tutma ve oturma yerine dokunmaya izin vermiler, fakat O'nun mezarna el srmeye izin vermemilerdir. Geri baz arkadalarn bildirdiine gre Hanbel, Peygamberimizin mezarna el srmeyi de serbest saymtr. Bu arkadalarn gsterdikleri delile gre cenaze treni ile topraa veriliinde hazr bulunduu bir lnn mezarna el srerek onun iin dua etmitir. Oysa yle bile olsa bu iki durum arasndaki fark aktr. Bunun yannda mam- Malik, Peygamberimizin mezarna el srmeyi olduu gibi minberine el srmeyi de mekruh saymtr. Zamanmzdaki duruma gelince; bugn minber yanm ve Peygamberimizin eli ile tutunarak konutuu yer de yok olmutur. Peygamberimizin minberinden sadece bir tek tahta paras kalmtr. Buna gre el srlmesine izin verilen eser artk ortada yok. nk bilindii gibi gerek bn-i mer'den (Allah ondan raz olsun) ve gerekse bakalarndan nakledilen belgeler Peygamberimizin minberde oturduu yere el srlebileceine dairdir. te yandan Esrem'in, Abdullah b. Dinar'a dayanarak bildirdiine gre bn-i mer, hem Peygamberimizin mezar yannda ve hem de Hz. Ebu Bekir ile Hz. mer'in (Allah onlardan raz olsun) mezarlar yannda namaz klmtr. (. Malik, El-Muvatt'a, yolculukta namaz ksaltma, kitab; Peygamberimize salat ve selam okuma ile ilgili hadisler, bab, H. No: 68, c. 1, s. 166.) 3 - Dua etmek amac ile mezarlar ziyaret etmenin mekruh oluunun nc gerekesi; ilk kuak mslmanlarnn Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun): Sakn benim mezarm bayram (tren) yeri edinmeyiniz eklindeki hadisini bu davran yasaklayc bir delil diye kabul ederek bu ii mekruh saym olmalardr. Daha nce belirttiimiz gibi Hz. Hasan ile Hz. Hseyin'in (Allah her ikisinden de raz olsun) oullar Ali ile Hasan bu anlay benimsemilerdir. Bilindii gibi bu iki zat, ikinci neslin en sekin ehl-i beyt temsilcileri ve bu konuyu en doru bilecek durumda olan kimselerdir. nk hem soyca ve hem de ikametgh asndan Peygamberimizin hcresine en yakn ahsiyetlerdi. Yukarda mam- Ahmed ile arkadalarnn Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) mezarn selmladktan sonra dua etmek isteyenlerin kbleye dnmeleri gerektiini belirten grlerini nakletmitik. Bu arada baz alimler bu gre kar kmlardr. Mesel ilk dnem alimlerinden mam- Malik ve arkadalar ile sonraki dnemlerin temsilcilerinden Ebul Vefa b. Ukeyl ve Ebu Farac b. Cevz gibi. Ksacas ben ne bir sahabinin ne bir ikinci kuak temsilcisinin (tabiin) ve nede tannm bir imamn dua etmek amac ile mezarlklara gidilmesini ho karlayc bir szn hatrlamadm gibi ne Peygamberimizden ve nede belli bal imamlarn her hangi birinden bize kadar gelen ve bu yolda zendirici saylabilecek olan her hangi bir belge hatrlamyorum. Bir ok alim tarafndan dua, dua vakitleri ve dua yerleri konularnda eserler yazlmtr. Sz konusu eserler ele aldklar konularn belgelerine de yer vermilerdir. Fakat bu yazarlardan hi biri, bildiim kadar ile, mezar balarnda dua etmenin faziletli olduuna dair tek bir sz bile sylememitir.

Durum byleyken nasl olur da mezar balarnda yaplacak dualar kabul edilme ans daha yksek ve daha faziletli dualar saylabilir? lk nesil mslmanlar byle bir davrana kar karken, onu onaylamazken, onu sk sk yasakladklar halde bir kere bile zendirmezken byle bir ey nasl sylenebilir? Evet, hicri nc yz yldan sonra bu konu ile ilgili olarak baz alimlerin u tr szlerine rastlar olduk: Falancann mezar banda yaplacak duann kabul edilecei umulur, Filnca mezar banda dua edilecek bir zattr. Ama bu szleri syleyenler kimler olursa olsun, her zaman bunlara kar kan ve bu yoldaki zendirmeleri onaylamayan alimler de olmutur. Bu tr szler sylemi olanlarn en iyi, en zararsz durumu, bu kimselerin sz konusu mesele ile ilgili grlerinin ya iyi niyetli bir itihada veya benimsedikleri bir nderi taklide dayal olmas ve bu itibarla affedilmelerinin umulur olmasdr. Fakat sz konusu kimselerin szlerini bu davran ho grmenin gerekesi saymak mmkn deildir. Olsa olsa deriz ki; bu szler, tpk baz kimselerin: Falanca yerlere adanan adaklar kabul edilir ve Filanca yer adak adanacak bir yerdir eklindeki szleri ile adak adamak zere baz pnar balar, su kuyular, aa altlan, maara kovuklar, hcreleri ve benzeri putlar belirlemeleri gibidir. Bu ikinci ksm sz ve uygulamalar nasl dini bir dayanak deilse ilk ksmdaki szler de yledir. Dediim gibi, bu konuda u ana kadar ilk dnem mslmanlarna dayanan hi bir serbestlik tanyc belge, hi bir rivayet bize ulam deildir. Bunun tek istisnas bn-i Ebu Dnya'nn Kitab-ul Kubur adl eserde yer verdii u belgedir. Muhammed b. smail b. Ebu Fedik'in Sleyman b. Yezid Kab yolu ile sahabilerden Enes b. Malik'e (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Kim neminin farknda olarak beni (mezarm) Medine'de ziyaret ederse Kyamet gn kendisine efaati ve ahid olurum (Syut, El-Cami El-Sair, c. 2, s. 605, H. No: 8716; Syti hadisi hasen olarak tanmlarken ElZeheb, metruk, Ebu Hatim, de mnker el-hadis olduunu sylemektedir. Bkz. Feyz El-Kadir, c. 6, s.) (bn-i Ebu Dnya; Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd b. Sfyan b. Kays El-Kurai El-Emevi, Ebubekir b. Ebu El-Dnya El-Badad, nl hadis hafzlarndan ve nl bir ok edebi ve bilimsel esere sahip, emevi soyundan bir bilgin Hicr 208 ylnda doan bu nl alim 281 ylnda ld. Tehzib el-Teh. c. 6, s. 12, 13, Biy., 18.) (Sleyman b. Yezid Kab; Asl ad Sleyman b. Yezid El-Huza' -Ebu El-Msenna El-Ya'bi olan bu zat hakknda bn Hacer'in El-Takrib nam eserinden edindiim bilgiye gre bir yerde El-Kelbi olarak geiyor dier bir yerde ise El-Ka'b olarak geiyor. Hadis tenkitilerinden Ebu Hatim Gl

olmadn ve hadislerinin mnkir olduunu sylerken, Dare-Kutn de zayf olduunu sylemektedir. bn Hacer ise El-Takribinde onun hakknda u yargy veriyor: Altnc kuak ravilerinden olan bu zat, zayftr. Buna ramen Tirmizi ve bn Mace ondan hadis tahricinde bulunmular. Bkz. Tehzib ElTehzib, c. 12, s. 221, Biy. 1014) Yine bu hadisi nakleden bn-i Ebu Fedik'in, mer b. Hafs'a dayanarak bildirdiine gre bn-i Ebu Melike bu konuda yle diyor: Kim Kyamet gn Peygamberimizle kar karya gelmek istiyorsa, Peygamberimizin mezarnn kble ynnde ve ba tarafnda bulunan kandile ban dedirsin (Kad Iyad, ifa, c. 2, s. 84, 85.) Ayrca yine bn-i Ebu Fedik, bu konuda adn belirtmedii bir ilk kuak (selef) temsilcisinin u szn nakleder: Bize sylendiine gre kim Peygamberimizin mezar banda ayakta durarak: Allah ve melekleri Peygambere salt etmektedir (Onun erefini gzetmeye, ann yceltmeye zen gstermektedir). Ey mminler, siz de O'na itenlikle salt ve selm ediniz ayetini okur da arkasndan yetmi kere: Allah'n salt (rahmeti, mafireti) zerine olsun, ey Muhammed derse bir melek kendisine: Allah'n salt (rahmeti, mafireti) zerine olsun, ey falanca diyerek kendisine karlk verir ve o anda seslendirecei hi bir dilei reddedilmez. (A.g.e., c. 2, s. 84.) bn-i Ebu Fedik'in nakletmi olduu bu szler belki Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) mezar banda dua etmeyi zendirici nitelikte saylabilir, fakat aadaki sebepler yznden bu konuda delil kabul edilemez: 1 - Bir defa bni Ebu Fedik bu szleri kimin sylediini belirtmiyor. Bu szlerin kayna olan belirsiz zat da sylediklerini kimliini aklamad baka bir zattan iittiini sylyor. Byle kayna belirsiz bir belgede tabi ki, hi bir ey ispatlayamaz. stelik bu szlerin kendisinden renmi olduumuz bn Ebu Fedik, hicri ikinci yz yl dolaylarnda yaam bir alimdir. Baka bir deyimle ne Ballar (Tabiin) ve nede Ballara ballar (Tebe-i Tabiin) kuandan deildir ki, Bu belge, bu hkm nc yz yl mslmanlar arasnda biliniyordu diyebilelim. Nitekim gvenilir Medine alimlerinden hi biri, byle bir belgeden sz etmi deildir. Bu belgeyi zayflatan bir baka faktr de udur. Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) bir hadisinde rendiimize gre: Kim O'na bir kere salt ve selm getirirse Allah kendisine on saltla (rahmet ve mafiretle) karlk verir (Mslim, Sahih, Kitab, Namaz, bab, Teehhdden sonra peygambere salat ve selam okuma, H. No: 408.) Byle olunca neye dayanarak Peygamberimize getirilecek yetmi salt ve selmn karl olarak meleklerden birinin o kimseye salt ve selm getireceini ileri srebiliriz? te yandan daha nce deindiimiz eitli hadisler Peygamberimize getirilecek salt ve selmlarn, uzak-yakn ayrm olmakszn, kendisine ulatrlacan belirtmektedirler. 2 - Bu belge Peygamberimizin mezar meru biimde ziyaret edildii zaman yaplacak dualarn mstahab olduunu gsterir. Tpk hacc ziyaretinin safhalarn anlatan alimlerin belirttikleri gibi.

Oysa bizim tarttmz mesele bu deildir. Bilindii gibi biz, daha nceki sayfalarda baz alimlerin sylediklerine dayanarak meru bir biimde Peygamberimizin mezarn ziyaret edecek bir kimsenin oraya gitmiken dua etmesinin mekruh saylmayacan belirtmitik. Geri bu durumda da Peygamberimizin mezar banda ayakta dikilerek dua etmenin mekruh olup olmayaca tartmaldr ve ilk kuak mslmanlarna (selefe) gre bu hareket mekruhtur ki, doru olan da budur. Fakat bizim asl sz konusu ettiimiz mekruh davran srf orada dua etmek amac ile Peygamberimizin mezarn ziyaret etmektir. Nitekim her hangi bir kimse bir mescide girer de Tahiyet-l Mescid (Mescide sayg) namaz kldktan sonra orada dua ederse yapt bu dua mekruh olmaz. Yine eer bir kimse her hangi bir yerde abdest alr da orada namaz klar ve sonra her namaz sonunda yapt gibi dua ederse, yapm olduu bu dua mekruh deildir. Fakat eer ayn kimse sz konusu mescidi veya abdest yerini, hi bir er'i mesnede dayanmakszn zel bir dua yeri olarak seerse o zaman bu dayanaksz tercihi yznden oralarda yapm olduu dua mekruh olur. 3 - Bu belgede sz edilen dualarn kabul edilme ncelii her halde dua sahibinin Peygamberimize ok sayda salt ve selm getirmi olmas olmaldr. Gerekten duadan nce, dua srasnda ve duadan sonra Peygamberimize salt ve selm getirmek, yaplacak olan dualarn kabul edilme umudunu arttran balca faktrlerden biridir. Elimizde bu yolda belgeler vardr. Nitekim Tirmiz'nin bildirdiine gre Hz. mer (Allah ondan raz olsun) bu konuda: Peygamberimize salt ve selm getirene kadar yapacan dualar, yerle gk arasnda durdurulur demitir. (Tirmiz, Snen, Vitir kitab, Peygambere salat ve selam okumann fazileti bab, H. No: 486; Nevev, Kitab El-Ezkar, s. 99.) Ayrca Muhammed b. Hasan b. Zubale'nin, Ehbarl Medine adl eserde Zbeyr b. Bekr'a dayanarak bildirdiine gre Abdlaziz b. Muhammed Deraverd yle bir olay anlatyor: Muhammed b. Keysan adnda Medineli bir zat grdm. Bu adam her cuma gn ikindi namazn kldktan sonra bizler Rabia b. Ebu Abdurrahman'n evresinde otururken Peygamberimizin mezar bana gider ve akama kadar orada ayakta dikilerek dua ederdi. evresinde oturan baz kimselerin: Baksanza, u adam ne yapyor? eklindeki szlerine Rabia b. Ebu Abdurrahman: Brakn adam, insan niyetine gre karlk alr diye cevap verirdi. (Muhammed b. Hasan b. Zubale; Asl ad Muhammed b. El-Hasen b. Muhammed b. Zbale ElMahzmi, Ebu El-Hasen El-Meden olan bu ravi yalanclkla itham edilmitir. Ebu Davud dnda alt nl hadis kayna sahabiden hi birisi ondan hadis tahricinde bulunmamlardr. Yaklak hicretin iki yzl yllarnda lm. Tehzib El-Tehzib, c. 9, s. 115, 117, Biy. 160.) (Zbeyr Bekar b. Abdullah b. Hus'ab b. Sabir Medine kads Zbeyr b. Avvam soyundandr; onuncu kuan gvenilir alimlerindendir. 256da ld. Takrib El-Tehzib, c. 10, s. 257, biy. 16.) Bize bu olay anlatan tarihi Muhammed b. Hasan Vakd gibi hadis uzmanlar tarafndan fazla gvenilir saylmam ve naklettii hadislere ancak baka kanallardan gelen hadislerce desteklendikleri

takdirde gvenilebileceini belirtmitir. Anlatt bu hikyeye gelince, hem mezar banda dua etmenin mekruh olduunu ve hem de yle olmadn syleyenlere delil olacak unsurlar tamaktadr. Aklayacak olursak bu hikyeden anlaldna gre sz edilen Medinelinin davran, ne sahabilerin ve nede daha sonraki Medineli alimlerin uygulamalar ile badamayan bidat nitelikli bir harekettir. nk eer bu davran, Medineli mslmanlarn adetlerine uygun, herkese bilinip onaylanan bir hareket olsayd, Rabia b. Ebu Abdurrahman'n sohbet arkadalar onu garip ve yersiz grmezlerdi. Hatta yazarn bu olay Zubeyr b. Bekr'a dayandn belirterek anlatmas, yazarla arkadalarnn mam- Malik dneminde de byle bir uygulamadan haberdar olmadklarn gsterir. nk eer bu olay mslmanlar arasnda yaygn olsayd, normal grlecei iin Kitaba alnmasna gerek grlmezdi. Ayrca hikayeye gre Rabia'nn hepsi de fkh bilgini olan sohbet arkadalar bu harekete kar karken Rabia bunu onaylyor, ho gryor. Bu duruma gre Rabia ile sohbet arkadalar arasnda gr farkll vardr. Fakat Rabia'nn kendi hogrsn gerekelendirirken Brakn adam, insan niyetinin karln elde eder dediini dnecek olursak bu ho grmenin mekruh bir davran onaylamay iermediini grrz. nk eer adam orada namaz klmak istese veya yasak bir vakitte namaz klmaya kalksa Rabia mutlaka ona engel olurdu. Allah bilir ya, Rabia'nn burada belirtmek istedii udur: Niyeti iyi olan kimse, iyi niyetine karlk sevab kazanr. sterse yapm olduu hareketin eriatte yeri olmasn. Fakat sz konusu eriatte yeri olmayan hareket bile bile ve eriate kar kma amac ile yaplm olmamaldr. Buna gre sz konusu duann her ne kadar eriatta yeri yoksa da sahibinin iyi niyetinden dolay kendisine sevap kazandrmas mmkndr. Bundan da anlalyor ki, Rabia ile arkadalar Peygamberimizin mezar banda dua etmenin zendirecek bir davran olmad, burann dua etmek asndan hi bir zellik tamad ve orada dua eden kimsenin kazanabilecei hayrn dua edenin iyi niyetinden kaynaklanaca noktalarnda ayn gr paylamaktadrlar. Bu arada Rabia'nn, arkadalarna uyarak adamn bu davranna kar kmay u sebeplerden ileri gelebilir. Her eyden nce Rabia Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) Mezarnn bayram (tren) yeri edinilmesini yasaklayan ve Orada namaz klnmamasn isteyen hadislerinden haberdar olmayabilir. nk Rabia, Hanbeli'nin belirttiine gre hadis bilgisi kt bir zatt. Belki de bu hadislerden haberi vard da adamn hareketinin bu yasan kapsamna girmediini dnyordu. Bir baka ihtimal de adamn hareketini haram grmeyip mekruh saymasyd ki, bilindii gibi mekruha kar kmak farz deildir. Yahud da szn ettiimiz adamn amacnn sadece Peygamberimizi selmlamak olduu, dua etmenin selmlamaya bal bir sonu olarak meydana geldii grnde idi.

Bu konu tartma gtrr. Belli ki, bu konuda alimler arasnda gr ayrl vardr. Tpk mezar banda klnacak namazn geerli saylp saylmayaca meselesinde olduu gibi. Mezar banda klnacak namaz geersiz saymayanlar orada dua etmeyi de yasak kabul etmeyebilirler. Ama bu konudaki temel dayanaklar Kitab (Kur'an), Snnet ve ilk mslman kuan uygulamasdr. Ayrca yukardaki belgeyi bize aktaran Muhammed b. Hasan'n ilk mslman kuaktan naklettii bizim sylediklerimizi destekler nitelikteki bir ka belge de vardr. mer b. Harun aracl ile naklettii bu belgelerden birine gre Seleme b. Verdan unlar sylyor: Sahabilerden Enes b. Malik'in, Peygamberimizin mezarn selmladktan sonra srtn duvarna dayayarak dua ettiini grdm Muhammed b. Hasan'n anlatt bu olay eer doru ise bizim sylediklerimizi destekler niteliktedir. Sebebine gelince Hz. Enes (Allah ondan raz olsun) Medine'de oturmuyordu. Basra'dan gelmiti. Bu gelii haclarla birlikte olabilecei gibi baka bir amala da olabilir. Grdmz gibi Medine'ye gelince Peygamberimizin mezarn selmlyor, arkasndan da dua ediyor. Onun gibi bir sahabiden beklenebilecek ey, duay selamlamaya bal ve dolayl bir hareket olarak dnmesi ve o srada mezar arkasna alm bulunmasdr. (Seleme b. Verdan; Asl ad Seleme b. Verdan El-Leys, Ebu Yala El-Meden olan bu ravi beinci kuan zayf ravilerindendir. H. 155 ylnda ld. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 319, biy. 387.) Yine Muhammed b. Hasan'n, Abdlaziz b. Muhammed, Muhammed b. smail yolu ile Muhammed b. Hill'e dayanarak bildirdiine gre: Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) mezarnn bulunduu hcre, Hz. Aie'nin oturduu hcre idi. Bu hcrenin temeli drt ke biiminde ve tatand. Bu temel talarnn en uzunu kble tarafndaki idi. Dou ve bat taraflarndaki talar eit uzunlukta iken bu drt temel tann en ksas am tarafna bakan idi. Hcrenin kaps da am tarafna bakyordu ve o da talarla rl idi. Sonralar O Emev hkmdarlarndan mer b. Abdlaziz, mezarn zerine imdi grdmz binay ekledi. Buray yaparken de buras halk tarafndan namaz klnmaya mahsus bir eit kble edinilmesin diye ek binay keli olarak yaptrmt. nk Abdlaziz b. Muhammed'in, erik b. Abdullah yolu ile Seleme b. Abdurrahman'a dayanarak bana anlattna gre Peygamberimiz bu konuda: Allah yahudilerin cann alsn, nk onlar Peygamberlerinin mezarlarn mescid (tapnma yeri) edinmilerdir buyurmutur. (Muhammed b. Hilal b. Ebi Hilal El-Medini, beni Ka'b'n azatlsdr. Ahmed, bu ravinin gvenilirliini onaylarken Nesa, hadis alnmasnda herhangi bir sakncann olmadn, Ebu Hatim salih bir kimse olduunu sylyor. bn Hibban da onu gvenilirler arasnda saymaktadr. 162. ylnda ld. Tehzib El-Tehzib, c. 9, s. 498, biy. 817.) (erik b. Abdullah b. Ebi Nemr, Ebu Abdullah El-Meden adndaki bu raviyi bn Said ve Ebu Davud tevsik etmektedirler -gvenilirliini onaylamaktadrlar.- Nesa ise hadis alnmasnda herhangi bir sakncann olmayacan sylemektedir. Buhari ve Mslim gibi nl hadis alimlerinin de hadis tahririnde bulunduklar bir ravi h. 144 ylnda ld. Bkz. Tehzib El-Tehzib, c. 4, s. 337-338, Biy. 578.) Ayrca Malik b. Enes'in Zeyd b. Elem yolu ile Ata b. Yesar'a dayanarak bana bildirdii bir baka

hadise gre de Peygamberimiz: Ya Rabbi, benim mezarmn tapnlan bir yer edinilmesine meydan verme. Peygamberlerinin mezarlarn mescid (tapnma yeri) edinen kavimler zerine Allah'n iddetli gazab vardr buyurmutur Bu belgeler bizim daha nce akladmz belgelerle birlikte deerlendirilince ilk kuak mslmanlarnn bu konudaki tutumlarnn ne olduunu kesinlikle anlayabileceimiz gibi bu rnek neslin, uygulamalar ile son zamanlarn bu meseledeki baz ters davranlarna kar olduunu da aka grebiliriz. unu hemen belirtelim ki, baz kimselerin Peygamberimizin mezarna veya baz salih ahsiyetlerin mezarlarna vermi olduklar selmlara cevap aldklar ve sahabilerden Said b. Museyyeb'in (Allah ondan raz olsun) Scak gecelerde Peygamberimizin mezarndan ezan sesi duyduu yolundaki rivayetler tartma konumuzun kapsam dndadr. Bunlarn hepsi konumuzun dnda kalan dorulardr. Bizim tartma konumuz bunlardan daha nemli ve daha byktr. Bu kategoriye giren bir baka rivayete gre: Adamn biri Peygamberimizin mezar bana gelerek Ona -Kl Yl- diye tarihe geen o ylki iddetli kuraklktan yaknd. Bunun zerine gzleri nnde beliren Peygamberimiz bu kii aracl ile Hz. mer'e halk yanna alp yamur duasna kmasn emretmitir(118). (Bu olay bn Kesir yukarda ad geen eserinin c. 8, s. 91, 92'de Hafz Ebu Bekir El-Beyhaki aracl ile Malik b. Enes'e dayandrarak nakletmektedir. Diyor ki bn Kesir: Bu haberin isnad sahihtir. c. 7, s. 92.) (O yla bu adn verilmesi, toprak kuraklktan yle bir hale geldi ki sanki kl halini ald. Bu olay hicretin on sekizinci yl, mer'in hilafeti dnemine rastlamaktadr. Bkz. El-Hidaye ve El-Nihaye c. 8, s. 90.) Geri bu olay da bizim imdiki konumuza girmez, ama bu tr tezahrler, Peygamberimizden daha alt dzeyde olan salih ahsiyetler tarafndan da ortaya konabilmektedir. Ben ahsen bu trde bir ok olay biliyorum. Bu tr bir baka rnek de baz kimselerin Peygamber Efendimizden (salt ve selm zerine olsun) veya mmetine mensup salih bir ahsiyetten bir ey dilemeleri ve bu dileklerinin yerine getirilmesidir. Bu da ok grlen bir olaydr. Fakat, dediimiz gibi, bizim imdiki konumuz deildir. unu bilmen gerekir ki, gerek Peygamberimizin ve gerekse mmetinden olan salih bir ahsiyetin bu dilekleri karlam olmalar sz konusu dileklerde bulunmann mutlaka mstahab olduunu, iyi bir hareket olduunu gstermez. nk bilindii gibi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu konu ile ilgili olarak yle buyuruyor: Adamn biri bana gelip bir ey diliyor, ben de dilediini yerine getiriyorum, ama bu yzden yanmdan koltuunun altnda atele kyor. Sahabilerden biri: Peki, ya Raslallah, o halde ne diye bylelerinin dileklerini yerine getiriyorsunuz? diye sorunca u cevab ald; nk byleleri istediklerini benden srarla isterler, te yandan Allah da bana cimrilii yaktrmaz.

Bu srarl dilek sahiplerinin Eer dilekleri karlanmayacak olsa ruh hallerinin gerei olarak imanlar sarslabilir. Tpk Pegamberimizin salndaki dilek sahiplerinde olduu gibi. Byleleri arasnda dilekleri yerine getirildikten sonra Medineden kmalar emredilenler olmutur. Byle bir dilein yerine gelmesi yan banda dua edilen mezarda yatan lnn kerameti olarak saylabilecei gibi dilek sahibinin iyi halli bir kimse olmasndan da kaynaklanabilir. Fakat onunla bunun arasnda aslnda fark yoktur. Bilmemiz gerekir ki, mezarlarn banda namaz klmann ve buralar mescid edinmenin yasaklanmas mezarlarda yatan ahsiyetleri hor ve nemsiz saymaktan kaynaklanmyor. Tersine bu yasan gerekesi, bu yzden halkn fitneye uramasdr. Fitnenin ortaya kmas da sebeplerinin olumasna dayanr. Buna gre mezar balarnda dua etmek veya buralar mescid edinmekle insanlarn kafalarn kartrabilecek, onlar fitneye uratacak sonularn meydana gelmesi sz konusu olmasayd bu davranlar yasaklanmazd. Peygamberlerin ve rnek davranlar ile tannm salih kiilerin mezarlarnda zaman zaman grld sylenen dier baz kerametler ve olaan-st tezahrler de byledir. Mesel bu mezarlara gkten k veya melek inmesi, eytanlarn veya hayvanlarn buralara yanamaktan kanmalar, bu mezarlardan veya evrelerindeki dier mezarlardan ate fkrmas, bu mezarlarda yatanlarn baz komu llere efaati olmalar, baz kimselerin lnce onlarn yan banda gmlmeyi istemeleri, baz mezarlarn yannda insann iinde huzur ve skun hissetmesi ve baz llere dil uzatanlarn eitli cezalara arptrlmalar gibi nemli tezahrler, konumuzun kapsamna girmeyen gereklerdir. Baka bir deyimle gerek Peygamberlerin ve gerekse yaarken iyi davranlar ile tannm salih ahsiyetlerin mezarlarnda belirebilecek Allah'n kerametleri ile buralarn Allah (c.c.) katnda tadklar saygnlk ve deer, ou kimselerin tasavvurunun zerindedir. Fakat bu tr olaanstlklerin detaylarna girmek u andaki amacmz deildir. Fakat srarla sylediimiz udur ki; btn bu tezahrler sz konusu mezarlar namaz yeri edinmeyi veya tercihli dua ve ziyaret yeri olarak semeyi gerektirmez. nk bu tr yerleri ibadet yeri olarak semenin, daha nce belirttiimiz gibi, eriat koyucu tarafndan parmak baslan bir ok sakncalar ve tehlikeleri vardr. Bu tehlike ve sakncalar enineboyuna tartma konusu yapmamzn sebebi, bunlarn savsaklanma ihtimalini kuvvetli olarak grmemizdendir. Oysa bunlar hafife alnacak, savsaklanacak tehlikeler deildir. 4 - Mezarlar zellikle dua yerleri olarak semenin mekruh oluunun drdnc Sebebi, buralarda dualarn kabul edilecei, baka yerlerdeki dualardan stn olduu eklindeki inanlar, buralarn belirli gnleri olan maksatl ziyaretlere sahne olmalarna yol amaktadr. Nitekim zamanmzda bir takm mezarlk hastalarnn yln belirli gnlerinde buralarda byk kalabalklar oluturduklar grlmektedir. Oysa bu hareket, Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun): Sakn benim mezarm bayram (tren) yeri edinmeyiniz, Allah'n laneti yahudiler ile hristiyanlar zerine olsun. nk onlar peygamberlerinin mezarlarn

mescid (tapnma yeri) edindiler ve Sakn mezarlar mescid (tapnma yeri) edinmeyiniz. Zira sizden nceki mmetler mezarlar mescid (tapnma yeri) edinmilerdir hadisleri ile yasaklad hareketin ta kendisidir. yle ki, sz konusu mezarlk hastalar baz mezarlarn banda yln belirli bir gnnde dzenli ekilde toplanyorlar, hatta bu toplantlara katlabilmek iin uzak yerlerden buralara akn ediyorlar. Bu belirli mezarlk ziyaretleri kimi Muharrem, kimi Receb, kimi aban ve kimi Zilhicce ayna rastlarken kimi Aure gn, kimi Arefe gn, kimi aban aynn on beinci gn ve kimisi de baka bir ayn baka bir gnnde yaplmaktadr. Bylece bu mezarlk ziyaretleri her yl tekrarlanan belirli bir anma ve tren gn olmaktadr. Tpk yln belirli gnleri srasnda (Hacc mevsiminde) mlmanlarca Arafat dann, Muzdelife'nin ve Mina'nn ziyaret edilmesi yine tpk Ramazan ve Kurban bayramlar namazlarnda yrenin byk camilerine gidilmesi gibi. Hatta sz geen mezar ba anma trenleri ve toplantlar bazen din ve dnya bakmndan hacc ibadetinin ziyaret yerleri ile Bayram namazlar toplantlarndan daha nemli ve daha ihtiaml olabilmektedirler. eitli ehirlerde bulunan ve belirli yada belirsiz zamanlarnda ziyaretlerine gidilerek yan balarnda dua edilen veya namaz klnan bir takm mezarlar da bu kategoriye girer. Baz kimseler tpk Kabe'yi ziyaret etmeye gider gibi buralara gitmek iin zel yolculuklar dzenliyorlar. Bu tr yolculuklar dzenlemenin yasak ve haram olduu hususunda mslmanlar arasnda en ufak bir gr farkll olduunu hatrlamyorum. Benim bilmeme ramen eer byle bir gr ayrl varsa bu son zamanlarda meydana gelmitir. Yalnz daha nce anlattmz iki gerekeye bal olarak srf ziyaret amac ile mezarlklara gitmek, bu maksatla yolculua kmak sakncaszdr. Fakat eer bu yolculuklarn amac sz konusu mezar balarnda ibadet yapmak, dua etmek, namaz klmak ve tren dzenlemek gibi eyler olursa klacak bu yolculuklarn yasak olaca phesizdir. Bu i o kadar rndan km ki, bu yolculuklara kanlarn bzlar Falancann veya filancann mezarna hacc ziyareti yapmak istiyoruz gibi szlerle yaptklar ii Hacc terimi ile adlandryorlar. Haftann belirli bir gnnde uzaktan veya yakndan gelinerek banda toplanlan kimi mezarlar da bu kategoriye girer. Szn ksas, mezar balarnda yaplan bu hareketler, dzenlenen bu trenler Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun): Sakn benim mezarm bayram (tren) yeri edinmeyiniz hadisi ile yasaklad adet ve uygulamalarn ta kendileridir. nk her yl veya her ay veya her hafta tekrarlanan, belirli bir vakitte, belirli bir yeri dnml olarak ziyaret etmek, oray bayram yeri edinmenin ta kendisidir ki, bilindii gibi bunun kk-byk btn ekilleri kesinlikle yasaklanmtr. te mam- Ahmed'in: Halk bu konuda ok ileri gitti, iyice ly kard derken yaknd uygulama budur. Nitekim mam yaknd bu uygulamalarn en arpc rnei olarak Hz. Hseyin'in (Allah ondan raz olsun) mezar banda yaplan acayip trenleri zikretmitir.

Daha nceki sayfalarda snnette yeri olmayan bir ibadeti belirli zaman aralklar ile tekrarlayarak dnml hale getirmenin mekruh olduunu belirtmitik. Bu hareket mekruh olduuna gre hem zaman ve hem de yeri belirli ve snnetten kaynaklanmayan dnml trenlerin hkmn varn siz dnn. Hemen belirteyim ki, Msr'daki Nefise ve dierlerinin banda dzenlenen trenler bu sylediklerimizin rneklerinden biridir. Ayrca Irak'daki Hz. Ali'ye (Allah yzn ak eylesin) ait olduu sylenen mezarla, Hz. Hseyin'in, Huzeyfe b. Yeman'n, Selman- Faris'nin, Musa b. Cafer'in, Muhammed b. Ali Cevad'n. Ahmed bn Hanbel'in, Maruf- Kerh'nin, Ebu Yezid (Bayezid) Bistam'nin ve Harran'da Ensar Kabri diye anlan mezarn banda belirli zaman aralklar ile tekrarlanan trenler hep bu kategoriye girer. (Nefise binte El-Hasen b. Zeyd b. El-Hasen b. Ebi Talib (Allah hepsinden raz olsun) hicri 145 ylnda dodu. Tefsir ve hadis konusunda bilgin, saliha ve muttaki hanmlardand. 208 ylnda Msr'da ld. ii'ler orada ona grkemli bir mezar yaptlar. Hala orasn tavaf eder dururlar. Buna benzer daha bir ok irki ve bid'at gerektiren trenler yaparlar. Bkz. Vefeyat El-Ayan, c. 5, s. 423, 424; Zerkel, El Alam, c. 8, s. 44.) (Musa b. Cafer; Asl ad Musa b. Cafer b. Muhammed b. Ali b. El-Hseyn b. Ali b. Ebi Talib ElHaim olan bu zat Kazm olarak bilinmektedir. Abid ve dzgn kiilikli birisiydi. Hicr, 183 ylnda ld. Bkz. Takrib El-Tehzib, c. 2, s. 282, biy. 1444.) (Muhammed b. Ali Cevad; Muhammed b. Ali b. Musa b. Cafer El-Sadk El-Haim, evad adyla tannmaktadr. Rafz'ler onun on iki imamdan biri olduuna inanrlar. Hicri 195 ylnda doan bu ahs 220 ylnda ld. Bkz. Vefeyat El-Ayan, c. 4, s. 175, biy. 561.) (Ebu Yezid (Bayezid) Bistam; Tayfur b. sa b. Adem b. sa b. Ali El-Bistam asl ad; knyesi, Ebu Yezid olan bu nl mutasavvf abid ve zahid kiilerdendir. Bunun yannda Tasavvufta hayli ileri gidenlerdendir. Onun srekli Fena halinde bulunduuna da -Tanrsal sarholuk- inanr tasavvuf erbab. Ondan yle bir takm kelimeler sadr olmutur ki -eer doruysa- sapk ve bid'atnn birisidir. H. 263'de ld: Bkz. a.g.e., c. 2, s. 351, biy., 312; Mellif, M. El-Fetava, c. 2, s. 313, 461, c. 13, s. 257.) eitli slm lke ve ehirlerinde bu nitelikte o kadar ok mezar var ki, bunlarn saysn bilmek mmkn deildir. stelik bu tannm mezarlarn ou zerine mescidler yaplmtr ve bu mescidlerin bazlarnn arsalar gayri meru ekilde salanmtr. Tpk Ebu Hanife'nin, afi'nin ve benzeri seviyedeki dier ahsiyetlerin mezarlar banda yaplan camiler gibi. Oysa slam mmetinin bu sekin simalarna kar taknmamz gereken uygun tavr onlara sevgi beslemek, fikirlerine ballk gstermek, yaatmaya altklar bu dini onlar gibi yaamaya almak kendileri iin Allah'dan mafiret, rahmet ve honutluk dilemektir. Byle yapacana onlarn mezarlarn birer bayram (tren) yeri haline getirmek, hem Allah'n (c.c.) ve hem de Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) yasakladklar bir davrantr. Daha nce belirttiimiz gibi, buralar belirlenmi bir zamanda ziyaret etmeyi dnml bir alkanlk haline getirmek ve yln belirli bir gnnde buralarda toplanp ayin yapmak, dorudan doruya buralar bayram (tren yeri) edinmek demektir. Hi bir mslman ilim adamnn bu konuda farkl

dndn hatrlamyorum. Bunlar yaparken Nasl olsa, baka bir ok bozuk adet vardr diye kendi kendimizi aldatmaya kalkmamalyz. nk bu davranlar vaktiyle Peygamberimizin bu mmet arasnda taklitilerinin kacan haber verdii yahudi ve hristiyanlarn adet ve geleneklerine zenmekten, onlara benzemeye kalkmaktan baka bir ey deildirler. Bu sakncal davrann ana gerekesi, byle yerlerde yaplacak dualarn faziletli olduuna inanmaktr. Yoksa eer bu davran kalblerde reklenen byle bir inantan kaynaklanmasa, bunu bu derece kesin ekilde yasak saymaz, kkten yok edilmesi gerektiini ileri srmezdik. Dua etmek amac ile bu mezarlar ziyaret etmek, bu tr saknca ve ykmlara yol aabildii iin, tpk buralarda namaz klmak gibi hatta ondan bile daha ncelikli bir duyarllkla bu tr dualar haram saylmtr. nk; halk iin fitne sebebi olan bu dualar imana doru alan kaplar kapatrken, mriklie doru yeni kaplar amaktadr. indekiler Yedinci Blm

Mezar Bandaki badetlerin Sevab lye Ular m? Daha nce vurguladmz gibi Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) mezarnn mescid edinilmesini, yan banda namaz klnmasn, bayram (tren) yeri haline dntrlmesini yasaklam ve bir konumasnda, mezarnn tapnlan bir put (tapnak) haline gelmemesi iin Allaha dua etmitir. Yine daha nce belirttiimiz gibi; Peygamberimizin mezarn bayram (tren) yeri edinmek demek belirli zamanlarda oraya gidip ibadet veya baka bir hareket yapmak demektir. Yine daha nce anlattk ki, Peygamberimiz, mezar banda veya mezarna doru namaz klmay zellikle yasaklarken, oray selmlayp karsnda dua etmeyi emretmitir. Bu arada mezar ziyaretisinin orada kendisi iin dua etmesi ile srf dua etmek iin oray ziyaret etmesi ve zel bir amaca dayanmakszn oraya gitmiken dua etmesi arasnda fark olduunu belirtmitik. Bu konudaki szlerimizi tamamlayabilmek iin mezar banda baka ibadetler yapmann hkm ile ilgili olarak bir ka sz sylemeliyiz. Hemen belirtelim ki, mezar banda yaplacak dier btn ibadetler konusunda sylenecek sz, orada dua etmekle ilgili olarak sylediklerimizin aynsdr.

Yani mezar balarnda Allah' zikretmek, Kur'an okumak, oru tutmak ve kurban kesmek, bu ibadetleri baka yerlerde yapmaktan daha faziletli, daha ok sevap kazandrc deildir ve bu ibadetleri yapmak iin yer olarak zellikle mezar balarn semek mstahab (zendirilecek bir tutum) deildir. Ben ahsen hibir slm aliminin Mezar balarnda Allah' zikretmek veya Kur'an okumak, baka yerlerde zikretmekten ve Kur'an okumaktan daha stndr dediini hatrlamyorum. Yalnz bazlar tarafndan sylenen: l, kendi mezar banda okunan Kur'an'dan, baka bir yerde okunacak Kur'ana gre daha ok yarar salar szyle eer: belirli bir mezar banda okunan Kur'ann sevab zellikle o mezarn sahibi olan lye ular demek isteniyorsa hemen belirtelim ki, hi bir tannm ilim adam bu gr benimsemi deildir. Bunun yannda belli-bal alimler tarafndan bu meselede iki farkl gr ileri srlmtr: 1 - Bu grlerden birine gre namaz klmak, Kur'an okumak gibi bedenle yaplan ibadetlerin sevab lye ular. Tpk alimlerin gr birlii ile mali ibadetlerden doan sevaplarn ona ulat gibi. Ebu Hanife ve Hanbel ile afi ve Malik'nin baz taraftarlar bu grtedirler.(Bkz. El-Mun ve El-erh ve El-Kebir, c. 2, s. 424,430; afii, El-mm, c. 4, s. 120.) Bu gr baka eserlerimizde akladmz gibi ve ok sayda delille de desteklendii iin daha doru olan grtr. (Bkz. Mellif, a.g.e., c. 24, s. 309, 313, 366, 367.) 2 - Bu mesele ile ilgili br gre gre de bedenle yaplan ibadetlerin sevab kesinlikle lye ulamaz. Bu da afi ile Malik taraftarlar arasnda yaygn olan grtr. (afii, a.g.e., c. 4, s. 120.) Hemen belirtelim ki, bu alimlerden hi birisi, l adna yaplacak ibadetlerin sevabnn lye ulap ulamamas konusunda, bu ibadetlerin yapldklar yerin belirleyici bir faktr olduunu ileri srmemitir. Bu arada lnn Kur'an okuma zikir ve dua seslerini iitebildii dorudur. Fakat o, ldkten sonra Kur'an ve zikir dinleme gibi ibadetler karlnda sevap elde edemez. Baka trl sylersek, o sadece dnyada yaad srece yapm olduu hareketlerden dolay sevap kazanabilir veya azaba arplabilir. Onun hesabna geecek baka bir sevab da, arkasndan bakalarnn yapaca veya yaptraca iyiliklerdir. Bu byle olduu gibi, -alimler arasnda tartmal olmakla birlikte- lnn arkasndan yaplan alamalar ile mbalaal yas gsterileri yznden lnn azab grecei savunulmutur. Bunun yannda l iin yaplan dualar, sevab ruhuna balanan ibadetler ve adna yaplan mali ibadetler alimlerin gr birlii ile onun ruhuna ular. Yine bu arada Hanbel mezhebine bal bir grup alime gre -ki bizzat mam- Ahmed'in de ayn dncede olduu belgeli bir biimde sylenmektedir- l, yan banda ilenecek olan gnahlardan dolay ac eker.

Bazlarnn sylediklerine gre da iitmi olduu Kur'an'dan ve zikir seslerinden dolay da sevap kazanr. indekiler Yedinci Blm

Mezar Banda Kur'an Okumak Bu gr -doru olsa bile- lnn mezar banda Kur'an okumann mstahab (zendirilecek bir hareket) saylmasn gerektirmez. nk eer mezar banda Kur'an okumann eriatmzda yeri (meru) olsayd, mutlaka Peygamberimiz bunu mmetine bildirirdi. nk bu davran bir bakma yararl olsa bile, zarar ve sakncas daha baskndr. Tpk orada klnacak namaz gibi. Ayrca l iin dua etmek, ona mafiret dilemek ve onun adna sadaka vermek gibi ibadetler, kendisine bundan daha byk sevap kazandrc hareketlerdir. Hem de bu hareketleri l adna yapmak eriata uygundur, hi bir ynden sakncal deildir. Bundan dolaydr ki, hi bir alim, dzenli aralklarla mezar bana giderek orada Kur'an okumann mstahab olduunu sylemi deildir. Zira Peygamberimizin bu hareketi mmetine meru klmad, dinimizin kesin bilgileri arasndadr. Fakat mezarlkta Kur'an okumak, mekruh mudur, yoksa deil midir? meselesi alimler arasnda tartmaldr. Bu mesele mehurdur ve bu konuda mam- Ahmed'den nakledilen ayr rivayet vardr. 1 - Bu rivayetlerin birincisine gre mezar balarnda Kur'an okumann hi bir sakncas yoktur. Bu rivayet Ebu Bekir Hill ile Hanbel'nin yakn dnemli taraftarlar tarafndan tercih edilmitir. Bunlar bu rivayetin mam- Ahmed'den gelen son rivayet olduunu sylemilerdir. Ayrca Ebu Hanife taraftan bir gurup alimin de byle dnd belirtilmitir. Bu gr savunanlar, daha ok Abdullah b. mer'in ld zaman topraa verilince, mezar banda Bakara suresinin bann ve sonunun okunmasn vasiyyet ettii rivayetine dayanmlardr. (Mellif, M. El-Fetava, c. 24, s. 317. Beyhaki bu haberi Abdurrahman b. El-Ala b. El-Leccac, babasna dayandrarak bn mer'in kabir banda Kur'an okumay mstehap grdne iaret etmektedir. Bkz. b. Beyhaki, Snen El-Kbra, c. 4, s. 56, 57 Mezar banda Kur'an okuma ile ilgili hadisler. te yandan Nevev yle diyor. Beyhak'nin sneninde hasen bir senedle nakledildiine gre bn mer l defnedildikten sonra Bakara suresinin ba ve sonunun okunmasn mstehap sayard. Feth El-Rabbn, cz. 4, s. 194.)

Muhacirlerden olan bir sahabiden nakledildiine gre de, bu sahabi lmnden sonra mezar banda Bakara suresinin tmnn okunmasn istemitir. 2 - Bu konudaki rivayetlerin ikincisine gre mezarlklarda Kur'an okumak mekruhtur. Hatta bu gr savunan alimler arasnda eer cenaze namaz mezarlkta klnrsa, orada Fatiha suresi okunup okunamayaca meselesi bile tartma konusu olmutur. Bu meselede mam- Ahmed'den gelen iki zt rivayet vardr. Anlatmakta olduumuz gr, ou arkadalarnn mam- Ahmed'e mal ettikleri grtr. Abdlvehhab Verrak ve Ebu Bekir Muruz gibi mam'n ada olan yakn arkadalar da bu dncededirler. Bu gr, aralarnda Ebu Hanife, Malik ve Haim b. Beir gibi klsik ilk kuak alimlerinin ounluunun da grdr. afi'nin bu mesele ile ilgili bize ulaan hi bir sz yoktur. nk bu hareket ona gre aslnda bid'attr. mam- Malik ise bu mesele ile ilgili olarak: ilk mslmanlardan hi birinin byle yaptn grm veya iitmi deilim demitir. Bundan aka anlyoruz ki, ne sahabiler ve nede onlarn ballar (tabiin) bu hareketi yapmyorlard. 3 - Bu mesele ile ilgili nc rivayete gre, ly topraa verirken mezar banda Kur'an okumann hi bir sakncas yoktur. Nitekim sahabilerden Abdullah b. mer ile muhacirlerden bir zat bu yolda yaknlarna vasiyet etmilerdir. Fakat ly topraa verdikten daha sonra mezar banda Kur'an okumaya gelince -belirli aralklarla mezarl ziyaret edip l banda Kur'an okumay adet edinenlerin yaptklar gibi- bu hareket mekruhtur. lk nesil mslmanlarndan (selefden) her hangi bir kimsenin byle yaptn belirten hi bir belge elimizde yoktur. Bu rivayet belki de dier ikisinden daha kuvvetlidir. nk dayand deliller tutarl ve badaktr. Mezar banda Kur'an okumay mekruh sayanlarn bir ksm bu hareketi, zellikle orada Kur'an okuma amac gdlmemi olduu takdirde de mekruh grmlerdir. Mesel Ahmed bn Hanbel, mezarlkta klnacak cenaze namaz srasnda da Kur'an okunmasn yasaklamtr. Tpk mezarlkta namaz klma meselesinde olduu gibi. Bilmemiz gerekir ki, namaz klarken okunan Kur'an, mezar banda okunmu Kur'an gibi saylamaz. Bununla birlikte zellikle mezar iin yaplan hareketlerle oradayken dolayl ve bal olarak yaplan hareketler arasndaki fark ayrdetmek daha nce deindiimiz gibi deildir. Baz kimselerin lmlerinden sonra mezarlar banda Kur'an okunsun diye yaptklar vakflara gelince, bunlarn baz faydalar vardr: Bu faydalarn balcalar; Kur'an ezberlemeyi zendirmek, hafzlara geim kayna salamak, bylece onlarn Kur'an sk sk okuyup ezberlerinde tutmalarna imkn vermek gibi eylerdir. Mezar balarnda Kur'an okuyan bu hafzlarn her ne kadar Kur'an okuduklarndan dolay sevap elde edemeyecekleri farz edilse bile, bu yaptklar i, dinin korunup yaatlmasna katk salar. Nitekim kfirlerin Kur'an okumalar ile facirlerin (ar gnahkrlarn) cihadlar da dinimize destek ve yarar salayabilmektedir. Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu anlama gelmek zere: Allah bu dini, ar gnahkr (facir) kimseler aracl ile destekler buyurmutur. (Buhari, Kitab, cihad, bab: Allah bu dini facir bir kimse ile de takviye eder. H. No: 3062, Mslim, Kitab,, man, bab,

insann intihar etmesinin an haraml, H. No: 111.) Vakflarn mahiyeti ile artlarnn neler olduu hakknda baka bir yazmzda detayl ekilde grlerimizi aklamtk. (Mellif, a.g.e., c. 31, s. 26, 56.) imdiki amacmz bu deildir. Mezar balarnda Allah' zikretmeye gelince, bu hareket z bakmndan mekruh deildir. Fakat mezar balarn zellikli ve ncelikli zikir yerleri olarak saymak hem bidat, hem de mekruhtur. nk bylece mezarlar, bir bakma, bayram (tren) yeri edinilmi olur. Mezarlklarda kalp oru tutmak da byledir. Hemen belirtelim ki, mezar balarnda Kur'an okunabilir, bunun hi bir sakncas yoktur diyen alimler, oralarn bayram (tren) yeri edinilmesini serbest ve sakncasz saym deillerdir. Mesel belirli zamanlarda mezarla giderek Kur'an okumak veya toplu halde mezar bana vararak Kur'an okumak gibi. Ayn ekilde mezar balarnda zikir ve dua yaplabileceini savunanlar da, bu amalarla buralarn bayram (tren) yerlerine dntrmelerini asla serbest ve sakncasz grmemilerdir. Mezar balarnda Kurban kesmek ise kesinlikle yasaklanmtr. Bu yasak hem bizim mezhebe bal ve hem de dier alimler tarafndan benimsenmi bir hkmdr. nk Ahmed bn Hanbel ile Ebu Davud'un, sahabilerden Enes b. Malik'e (Allah ondan raz olsun) dayandrarak bildirdiklerine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu konu ile ilgili olarak: lnn arkasndan mezar banda hayvan boazlamann slam'da yeri yoktur. buyurmutur. (Ahmed, Msned, c. 3, s. 197; Ebu Davud, Snen, Kitab, Cenazeler, mezar banda hayvan boazlamann sakncas, H. No: 3222 Beav, erh El-Snne, Kitab, Cenazeler, bab, lnn yaknlarn yedirme, c. 5, s. 461; Abdurrezzak, El'Musannef, Kitab, Cenazeler, bab, lnn ardndan sabretme alama ve lk atma, H. No: 6690. Hadisin isnad salamdr.) Abdrrezzak'dan rendiimize gre slmdan nceki araplar, llerinin arkasndan mezar banda ya sr veya koyun boazlarlard. Ebu Bekir Muruz'nin bildirdiine gre, bu konuda mam- Ahmed yle diyor: Peygamberimiz: lnn arkasndan mezar banda hayvan boazlamann slm'da yeri yoktur buyuruyor, slm'dan nceki araplar, aralarnda biri lnce, mezar banda koyun, sr veya deve keserlerdi. te Peygamberimiz bu hadisi ile bu adeti yasaklamaktadr. Ayrca Hanbel, bu amala boazlanan hayvanlarn etlerini yemeyi de mekruh saymtr. Arkadalarmz (mezhebimizin balca alimleri) zamanmzda ok grlen mezar banda ekmek ve benzeri sadakalar datmay da bu kategoriden saymlardr. te konumuzla ilgili bedeni veya mali, yahud hem bedeni ve hem de mali nitelikli balca ibadetler ve bu ibadetlerle ilgili hkmler bunlardr. indekiler Yedinci Blm

 Kabirlerle lgili Dier Baz Meseleler Mezarlkla ilgili dier belli-bal haramlar (yasaklar) mezar banda ayakta dikilmek, mezar evresinde ikametgh edinmek, mezar bekisi olmak ve Allah'n evi Kabe imi gibi trbelere perde asmaktr. Daha nce akladmz zere mezarlar zerine mescid yapmak, yetkili alimlerin ortak gr ile yasak ve snnetin delleti ile haram iken, bir de bu harama mezarlar zerinde yaplan mescidlerin yanbalarnda oturmak veya oras sanki Mescid-i Haram (Kabe) imi gibi nlerinde ayakta dikilmek gibi hareketleri ekleyecek olursak durum nice olur, varn bunu siz dnn. Oysa baz kimseler, bir takm mezarlar karsnda Kbenin nnde olduundan daha byk bir sayg ile ayakta dikiliyorlar. nk Cenab- Allah'n (c.c.) Kur'an'da belirttii gibi: Kimi insanlar Allah'a, kendisi dnda eler ortaklar koarlar ve onlar Allah' sever gibi severler. Oysa mminler Allah' her eyden ok severler (Bakara: 165) Ayn zamanda sz konusu mezarlk ballar mezarlar zerinde yaplan ve hem Allah hem de Raslllah tarafndan haram olduu bildirilen bu mescidlere, Kuranda Allah'n evleri olarak nitelenerek haklarnda: Onlar Allah'n ykseltilmelerine ve ilerinde adnn anlmasna izin verdii evlerdir buyurulduu ve: Allah korkusu ve honutluu temelleri zerine kurulan binalar diye tantlan normal mescidlerden daha ok sayg gsterirler.(Nur: 36, Tevbe) Hatta eytan bu bidatleri baz kimselerin ahslarnda mriklik derecesine gtrebilmitir. yle ki, bylelerinin bazlar ya bir peygamber ya bir eyh veya bir ehli beyt mensubunun mezar zerine kurulan ziyaretghlar (meahidleri) ziyaret etmeyi, Kabe'ye dzenlenen hac ziyaretlerinden daha stn sayarlar ve bu ziyaretlere Hacc- Ekber (En byk Hacc) adn verirler. Yine bylelerinden bazlar Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) mezarn ziyaret etmeyi, Beytllah' (Kbeyi) ziyaret etmekten daha stn ve daha nemli grrler. Bu yzden bunlarn arasnda yleleri var ki, hacc yolculuu srasnda sadece Medine'ye varp geri dner, Beytlharam'a (Kabe'ye) varma gereini duymaz ve bylece hacc ibadetini amacna ulatrdn sanr. nk bunlara gre mezarlar ziyaret etmenin amac oralarda dua etmek, mezarlardaki saygdeer lleri Allah'a arac tutmak (tevessl), bu llerden dileklerde bulunmak, onlara yalvarmaktr. Geri unu bilmek gerekir ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) hi kukusuz

Kabe'den daha stn, daha saygdeerdir. Eer bu kimseler mminlerin biricik amacnn ortaksz ve tek Allah'a kulluk etmek, her eyi O'ndan dilemek ve dualar srf O'na yneltmek olduunu ve mezarlar ziyaret etmekteki gayenin cenaze namaznda olduu gibi onlar iin Allah'a dua etmek olduunu bilseler, vurguladmz bu mriklii kalblerinden kovarlard. te bu temel ilkenin farknda olmamann sonucudur ki, bylelerinin bazlar llere ve izi kaybolmu saygdeer ahsiyetlere -tpk Allaha dua eder gibi- Beni affet, bana rahmet et, tevbemi kabul et gibi ifadelerle yalvarmaktadrlar. Yine bylelerinin, bazlarnn gzleri nnde kimi zaman yalvardklar eyhin hayali canlanr ve tpk eytann putperestlere yapt gibi kendisine seslenen bir eytan klna girer. Bunlardan da daha beteri bylesine sayg duyulan bir lnn mezarn srf orada dua edebilmek iin ziyaret etmek veya trbenin bekisine veya yaknlarnda oturanlara adaklar hediye etmek ve byle yapmakla her hangi bir dilein yerine geleceine veya baa gelmi bir belnn savlacana inanmaktr. nk daha nce vurguladmz gibi z-sz doru Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) eriata uygun bir adak adamann bile, her hangi bir iyi sonucu elde ettirici olamayacan, Cenab- Allah'n -mesel- dua, etmeyi dileklerin gerekleme arac yapt gibi adak adamay bu yolda bir ara yapmam olduunu aka belirtmiken yerine getirilmeleri bile caiz olmayan gnah (masiyet) niteliindeki adaklarn hkmn varn, siz dnn. unu iyi bilelim ki, sayg hedefi yaplm sz konusu mezarlarda yatan peygamberler ile, tannm salih amelli ahsiyetler kendilerine kar yaplan bu hareketlerden rahatsz ve honutsuzdurlar. Tpk Hz. sa'nn (selm zerine olsun) hristi-yanlarn kendisine kar taknm olduklar yanl tavrlardan ve Israiloullarna gnderilmi peygamberlerin szde balla-rnca kendilerine kar gsterilen muameleden rahatsz ve honutsuz olduklar gibi. Bu arada mslmanlar, mezarlar bayram (tren) yeri ve tapnak edinme yasann bu mezarlarda yatan llere sayg duymamak anlamna geldiini sanmamal, tersine asl bu tutumun onlara sayg gstermemek olduunu bilmelidirler. nk, gnller bidatlerle oyalandklar oranda snnetten uzaklaacaklar iin sz konusu mezar balarnda sayg duruu yapanlarn ounlukla szde sayg gsterdikleri ahsiyetin izinden ve yolundan saptklar, onun emir ve mesajlarn bir yana brakarak srf mezar ile megul olduklar grlr. Oysa gerek peygamberlere ve gerek salih amelleri ile tannm sekin ahsiyetlere sayg beslemenin en belirgin gstergesi, onlarn mesajlarn benimsemek ve yararl davranlarn rnek edinmektir. nk bu tr nderlere bal olanlarn bu yoldan kazanacaklar sevap ne kadar ok olursa, onlarn da sevab o oranda artacaktr. Nitekim Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu gerei yle dile getiriyor: Kim bakalarn dorulua ve iyilie (hidayete) arrsa, arsna uyanlarn kazanaca sevab kadar sevab kazanr. stelik bu yzden ballarnn sevabnda her hangi bir eksilme meydana gelmez. (Mslim, Sahih, Kitab, lim, bab, Kim iyi ya da kt bir r aarsa, kim hidayete veya sapkla arrsa, H. No: 2674: Hadisini devam yledir... Kim bakalarn sapkla arrsa, ona uyanlarn kazanaca gnah kadar gnah kazanr: Bu yzden onlarn -ballarn-gnahlarna da her hangi bir eksiklik gelmez.)

Fakat eriata uygun ibadetlere veya bu ibadetlerin bir ksmna yz evirmi olan baz kimseler kalblerini bunlar yerine eitli dualardan, yolculuklardan ve mzikli gsterilerden olumu bir takm bidat nitelikli ibadetlerle megul ediyorlar. Yz evirme derken kalblerin yz evirmesini, uzak dmesini kasdediyorum. Yoksa meru ibadetler ekl olarak belki tpatp yerine getiriliyor. Bu kimseler byle yapacaklarna be vakit namaza vcudlar ve kalbleri ile ynelseler, namazn ierdii yce szlerle salih amelleri derinliine dnerek onu tm varlklarn seferber edecek bir titizlikle klsalar, ilerinde hayr getireceklerini bekledikleri ayni trden baka ibadetler arama ihtiyac duymazlard. Kim, Allah'n kelmn akl kula ile dinler ve kalb uuru ile inceleyip kavrarsa, bu buyruklarda -iir olsun, nesir olsun- baka bir szde bulamayaca lde kavram zenginlii, haz, hidayet ve kalb ifas bulur. Kim, seher vakitleri gibi, rekt secdeleri gibi ve namaz sonlar gibi meru zamanlarda dua etmeyi devaml bir alkanlk haline getirirse, artk gerek zleri ve gerekse bir ksm nitelikleri bakmndan bid'at olan dualara gerek duymaz olur. Buna gre akl banda olan her mslman bu tr meselelerin tmnde olanca titizlii ile snnete uymaya gayret etmeli ve hayr salayacaklarn sand btn bidatlerin yerlerine snnetteki karlklarn koymaldr. Zira Cenab- Allah (c.c.) hayrl olan arayana aradn buldurduu gibi ktlkten kanan da kandklarnn uzanda tutar. indekiler Yedinci Blm

Peygamberlerin ve Salih Zatlarn Makamlar Peygamberlerin ve salih amelleri ile tannm sekin ahsiyetlerin makam lar olarak bilinen yerlere gelince: Buralar sz konusu peygamberler ile salih kiilerin hayattayken bir sre iin bulunduklar veya ikamet ettikleri, yada ibadet ettikleri ve fakat mescid haline dntrmemi olduklar yerlerdir. ahs

aratrmalarma gre tannm alimler tarafndan bu konuda u iki farkl gr ileri srlmtr. 1 - Bu grlerden biri, bu tr yerleri ziyaret etmeyi yasak ve mekruh sayar, eriatn ibadet alan olarak belirledii bir ka tanesi dnda bu tr yerleri zel ve ncelikli birer ibadet yeri olarak semeyi mstahab (zendirilecek bir hareket) kabul etmez. eriatn ibadet alan olarak belirledii bu tr yerlerin balca rnekleri, Peygamberimize ibadet alan olmu yerlerdir. Mesel Peygamberimizin brahim makamnda, stunun (stvanenin) altnda, eitli mescidlerde ve cemaatlerin ilk saflarnda namaz klmas ve byle yapmay zendirmesi gibi. 2 - Bu grlerden dierine gre, bu tr yerleri gezip grmenin hi bir sakncas yoktur. Tpk Abdullah b. mer'in (Allah her ikisinden de raz olsun) Peygamberimizin vefatndan sonra O'nun vaktiyle gezip yaad yerleri adm adm gezip ziyaret etmesi gibi. Hatta bu gezi program iine Raslullah'n hi bir zel ama tamakszn, tamamen rastgele gezip bulunduu yerleri de katmtr. Bu konu ile ilgili olarak Sind-i Havatim unlar sylyor: Bir defasnda Ebu Abdullah'a (Hanbel'ye) halkn gezip grd eitli ziyaret yerleri hakknda ne dndn sorduk. Bize yle cevap verdi: Bildiiniz gibi, sahabilerden bn-i mm-i Mektum, Peygamberimizden evinde namaz klarak oray namaz yeri haline dntrmesini rica etmiti. Yine bildiiniz gibi, Abdullah b. mer Peygamberimizin salnda gezdii ve kendisinden izler kalan yerleri adm adm gezip grmtr. Bu iki olay gz nne alrsak, bu tr ziyaret yerlerini gezip, grmenin sakncasz olduu sonucuna varrz. Fakat halk bu konuda ok ileri gidiyor, ar biimde ly karyor. te yandan Hanbel'nin bu grn Ahmed b. Kasm da yle anlatyor: Bir defasnda Hanbel'ye gerek Medine'de ve gerekse baka ehirlerde bulunan baz ziyaret yerlerini gidip grmek hakknda ne dndn sordular. Hanbel bu soruya yle karlk verdi: Bildiiniz gibi sahabilerden bn-i mm-i Mektum, Peygamberimizden evinde namaz klarak oray namaz yeri haline dntrmesini rica etmiti. Yine bildiiniz gibi, Abdullah b. mer, Peygamberimiz'in vefatndan sonra O'nun gezip yaad yerleri, Peygamberimizin bu yerlerdeki hareketlerini de aynen tekrarlamaya alarak gezip grmt. yle ki, bir yere su dktn grenlerin neden yle yaptn sormalar zerine, Peygamberimizin vaktiyle ayni yere su dkm olduunu syleyerek cevap vermiti. Bu iki olaya bakarsak bu ite hi bir saknca yoktur. Hanbel bu szleri ile sz konusu gezi ve ziyaretleri serbest saydn ifade ettikten sonra: Fakat halk bu konuda ok ileri gidiyor, ly iyice karyor diyerek bu tesbitine rnek olarak Hz. Hseyin'in (Allah ondan raz olsun) mezar banda yaplan gsterileri zikretti. Okuduumuz bu iki belgeyi Ebu Bekir Hill'in Kitab-ul Edeb adl eserinden aldk. indekiler Yedinci Blm

 Peygamberlerin, Mescit Nitelii Tamayan Ziyaret Yerlerini Gezmek Grld gibi, Ahmed bn Hanbel, Peygamberlerin ve saygdeer salih ahsiyetlerin izlerini tayan ve asla mescid niteliinde olmayan sz konusu ziyaret yerlerini gezip grmeyi, ikiye ayryor. Ona gre bu ziyaretlerden biri buralar bayram (tren) yerine dntrmeksizin ara-sra gezip grmek ve br de buralar sk sk grerek bayram (tren) yerine dntrmektir. Bu ayrm, konu ile ilgili bize ulaan sahab szleri ile uygulamalarn birlikte deerlendiren bir ayrmdr. Nitekim Buhar'nin, Musa b. Ukbe'ye dayanarak bildirdiine gre: Salim b. Abdullah, gezileri srasnda yollar zerindeki baz belirli yerlerde namaz klar, kendisine buralarda niin namaz kld sorulunca da buralarda babasnn da namaz klm olduunu ve onun da bunu Peygamberimizden yle grd iin yaptn anlatarak cevap verirdi. (Buhari, Sahih, Kitab, Namaz, bab, Medine yollar zerinde bulunan mescitler ve Peygamber efendimizin namaz kld yerler, H. No: 483.) Yine Musa b. Ukbe'nin, Naf'ye dayanarak anlattna gre, ayn yerlerde ayn gereke ile Abdullah b. mer'de namaz klmt. te Hanbel ziyaret yerlerine dnk gezilerin bu trn serbest saymtr. Bu tr ziyaretler arasnda onun mekruh saydklar da vardr. Mesel Said b. Mansur'un Snen adl eserine gre Marur b. Suveyd, sz konusu ziyaretlerin bu eidi ile ilgili olarak yle bir olay anlatyor: Hz. mer ile birlikte bir hacc ziyaretinde idik. mer ilk rektte Elem Tere Keyfe ve ikinci rektte Li-ilfi surelerini okuyarak bize o gnn sabah namazn kldrd. Ziyaretten dnerken baz kimselerin guruplar halinde namaz klnan yere doru gelmekte olduklarn grdk. Adamlara: Buras nedir? diye sorunca, onlardan: Peygamberimizin namaz kld yerlerden biridir cevabn ald. Bunun zerine unlar syledi: Yahudiler ile hristiyanlar sizden nce byle yaptklar iin mahvoldular. Onlar peygamberlerinin izlerini tarih kalntlarn tayan yerleri mabed edindiler. (Basl ksmda yer alan ibareye Said b. Mansur'un Snen'inde rastlayamadm. bn Hacer Feth ElBari, c. 1, s. 569 adl eserinde bu olayn mer'den kaynaklandna iaret edip yky anlatm. Ayn ekilde bu olay Abdurrezzak El-Musannef'inde Yolculukta sabah namaznda hangi sure okunmaldr adl bab altnda kaydetmi. u raviler aracl ile: Ma'mer, A'me, Maruf b. Sveyd, Daha sonra

haberin tamamm, szel dizgedeki bir takm deiiklikler ile anlatyor: c. 1, s. 118, 119, H. No: 2734.) O halde hanginiz buradayken namaz vakti ile karlarsa namazn burada klsn ve hanginiz buradayken namaz vakti ile karlamazsa geip gitsin. Grld gibi, Hz. mer (Allah ondan raz olsun) Peygamber Efendimizin namaz kld yeri bayram (tren) yeri edinmeyi ho grmemi ve yahudiler ile hristiyanlarn byle yaptklar iin mahvolduklarn belirtmitir. Baka bir rivayete gre yine Hz. mer bir defasnda baz kimselerin gruplar halinde bir yere doru gittiini grnce, yanndakilere: bunlar nereye gidiyor? diye sordu. Yanndakilerden Ey mminlerin emiri, Peygamberimizin namaz kld bir yer var, oraya gidip namaz klmak istiyorlar cevabn alnca u szleri syledi: Sizden ncekiler buna benzer davranlar yznden mahvoldular. Onlar peygamberlerinin izlerini, tarihi kalntlarn izlerler ve onlar kilise ve mabed edinirlerdi. Buna gre kim bu namaz yerlerindeyken namaz vakti ile karlarsa oralarda namaz klsn ve kim namaz vakti ile karlamaz ise geip gitsin, zellikle oralarda namaz klmaya kalkmasn. (Bkz. Kenz El-Ummal, c. 17, s. 140 Mellif, el-Tevessl ve El-Ve-sile, s. 102; stad haberin dayanann salam olduunu sylyor.) te yandan Muhammed b. Vezzah ve daha bir ka kii Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) altnda Rdvan Biati olaynn gereklemi olduu aacn kesilmesini emrettiini bildiriyorlar. nk mslmanlar bu aacn altn ziyaret yeri edinmeye balamlar ve bu yzden orann fitneye sebep olacandan endie etmitir. (Haberi bn Sa'd Tabakat adl nl eserinde u ravi zinciriyle, yle nakletmektedir: Abdulvehhab b. Ata, Abdullah b. Aven Nafi'den aktaryor: Ravi diyorki: nsanlar halk- gidip Rdvan bi'at'nn yapld Rdvan aac -eceretrrdvan altnda namaz klyorlard. Bu haber mer'e bildirilince o da onlar oradan uzaklatrp aac kestirdi. Bkz. A.e.g.e, c. 2, s. 100.) , (Muhammed b. Vazzah El-Kurtubi, El-Hafz; Endls'te hadis ezbercilerindendir. ok yanlmasna ramen doru szl ve hadis konusunda nc bir kiidir. Faziletli ve ver'a sahabidir. Hicr 191 ylnda doan bu muhaddis 287 ylnda ld. Bkz. Lisan el-Mizan, c. 5, s. 416,417: zurat el-Zeheb, cz, 2, s. 194.) Bu tr yerlerin ziyaret edilip edilmemesi hususunda slm alimleri farkl grler ileri srmlerdir. Muhammed b. Vezzah bu konuda unlar sylyor: mam- Malik ile dier Medine'li alimler, Kba ve Uhud mescidi dnda kalan Peygamberimizin vaktiyle namaz klm olduu bu tr yerleri ve Peygamberimizin hatralarn tayan dier tarih yerleri zellikle ziyaret etmeyi mekruh saymlardr. Nitekim Kuds'de bulunan Beytl Mukaddes'e girip orada namaz klan Sufyan-us Sevri, o yaknlardaki dier tarihi yerlere gidip oralarda namaz klmamtr. Grld gibi mam- Malik ile arkadalar, bu konuda Hz. mer'in kesin yasa olduu ve bu

hareket mezar balarnda namaz klmaya benzedii iin bu tr ziyaretleri mutlak anlamda mekruh saymlardr. nk bu davran sz konusu yerleri bayram (tren) yeri edinmeye ve yahudiler ile hristiyanlara benzemeye ak kap oluturabilirdi. Ayrca Abdullah b. mer'in konu ile ilgili yukarda anlattmz hareket tarzn, kendisinden baka herhangi bir sahabinin benimsediini belirten bir belge elimizde yoktur. Baka bir deyimle, ne halifelerden ve ne de dier sahabilerden birinin, vaktiyle Peygamberimizin hatrasn tayan yerleri, zellikli yerler sayarak buralar ziyaret ettiine dair bize her hangi bir gvenilir bilgi ulam deildir. Bu konudaki doru davran, byk ounluu ile sahabilerin benimsemi olduu davrantr. nk Peygamberimize uymak, O'nun emirlerine uyarak ve ayrca yapm olduu hareketleri, O'nun gerekeleri nda ve tpk O'nun gibi yaparak olur. Buna gre Eer Peygamberimiz belirli bir yeri zellikle ibadet yeri olarak semi ise mescidler ve hacc'daki ziyaret yerleri gibi oralar belirli ibadet yerleri olarak kabul etmek, Peygamberimize uymak, O'nun izinden gitmek anlamna gelir. Fakat eer Peygamberimiz srf mola yerine rastlad diye bir yerde konaklam ise, byle bir konaklama yerini veya zel bir maksatla varmam olduundan emin olduumuz O'ndan hatra tayan dier herhangi bir yeri zellikle ve ayrcalkl yer olarak kabul etmek, Peygamberimize uymak ve O'nun izinden gitmek demek deildir. nk ameller (davranlar ve tutumlar) niyetlere baldrlar. Buna karlk baz son dnem alimleri (muteahhirin) de bu tr yerleri ziyaret etmeyi mstahab (zendirilecek davranlardan) saymlardr. Hatta aralarnda bizim baz arkadalarmzn da bulunduu ve hacc ile ilgili eser yazm olan bir ksm alimler kitablarnda bu tr yerleri ziyaret etmeyi mstahab kabul etmi ve ziyaret edilmesini yararl grdkleri bu eit yerleri isim vererek belirtmilerdir. mam- Ahmed'e gelince, o, bu tr yerlerin sadece haklarnda bu yolda belge bulunanlarn ziyaret etmeye msaade etmitir. O da bu yerleri bayram (tren) yeri edinmemek artyle. Yani belirli zamanlarda buralar ziyaret etmemek ve buralarda kalabalklar oluturmamak artyle. Tpk kadnlarn mescidlerde cemaatle namaz klmalarna izin verdii gibi. Kadnlarn evlerinde namaz klmalarn daha hayrl grmekle birlikte, mescidlere gidip cemaatle namaz klmalarna da izin vermitir, ama bunun kadnlar tarafndan gsteri frsat olarak kullanlmamas art ile. Bylece mam- Ahmed, bu konuda kaynaklarmzdaki belgeleri tm ile deerlendirmi ve bn-i mm- Mektum yolu ile gelen hadisi de gz nnde tutmu oldu. indekiler Yedinci Blm

 Peygamberimizin Namaz Kld Yeri Namazgah Edinmek Sz konusu hadisin bir baka benzeri de Buhari ile Mslim'in birlikte yer verdikleri u hadistir. Bu hadise gre, sahabilerden tban b. Malik, bir defasnda Peygamberimize gelerek yle dedi: Ben imdiye kadar kabilem Salimoullarnn mescidinde namaz klyordum. Fakat u sralar gzlerim grmez oldu. Ayrca evimle kabilemin mescidi arasna bazan seller giriyor. Bu yzden bize gelip evimin belirli bir yerinde namaz klman ve oray namaz klma yeri edinmeyi istiyorum. Peygamberimiz: Bu isteini, inallah, yerine getireceim dedikten sonra, ertesi gn iyice gn aardktan sonra, Hz. Ebu Bekir ile birlikte kapma gelip ieri girmek istediini bildirdi. Kendisini ieri aldktan sonra daha oturmadan nce bana evinin neresinde namaz klmam istersin? diye sordu. Kendisine evimin neresinde namaz klmasn istediimi gstermem zerine, hemen namaza durup tekbir ald. Biz de saf tutup kendisine uyduk, iki rekt klarak selm verdi, biz de O'nunla birlikte selm verdik. (Buhari, Namaz, Kitab, bab: Mescitler ve evler, H. No: 425; Mslim, Kitab, Mescitler, bab: Makbul bir zrden tr cemaatle namaz klmaktan uzak kalma konusunda verilen ruhsat, H. No: 33.) (tban b. Malik; Byk sahabiler arasnda saylan bu zatn asl ad, tban b. Malik, b. Amr b. El-Aclan, El-Ensar, El-Hazrec, El-Salim'dir. Bedirde bulunanlardandr. Kendi kavmi Beni Salim'in imamyd. Muaviye'nin saltanat dneminde ld. El-sabe, c. 2, s. 452.) Bu hadis, Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) namaz kld yeri kendisine namaz yeri edinmenin sakncasz olduunu gsteriyor. Tpk bunun gibi, O'nun namaz kld yerde namaz klmak da sakncaszdr. Fakat bu hadiste sz konusu olan sahabi, kendisine namaz yeri belirlemek amacndayd ve bu yerin Peygamber Efendimizin namaz kld bir yer olmasn istedi. Ki bylece namaz klaca yeri Peygamberimiz belirlemi olsun. Oysa Peygamberimizin tesadfen namaz klm olduu bir yeri namaz yeri edinmek, belirli bir namaz yerine ihtiya olduu iin deil de, srf Peygamberimiz orada tesadfen namaz kld diye byle yapmak baka bir eydir. Bu byle olduu gibi Peygamber Efendimizin zellikle namaz kld ve dua ettii yerleri zellikle namaz ve dua yerleri olarak belirlemek de, Peygamberimizin snnetine uymak ve O'nun izinden gitmek kapsamna girer. Peygamberimizin zellikle namaz kld veya dua ettii vakitler de byledir. Bu vakitleri zellikle namaz ve dua vakitleri olarak belirlemek, Peygamberimizin yapm olduu dier ibadetler ile, ibadet amal hareketlerine uymak gibi snnettir. Bunun bir rnei Buhari ile Mslim'de okuduumuz u belgedir. Bu belgeye gre Yezid b. Ebu Ubeyde yle diyor: Sahabilerden Seleme b. Ekva mushafn yanna den stunun altnda zellikle namaz klmay adet edinmiti. Bir defa kendisine: zellikle bu stunun altnda namaz klmay tercih ettiini gryorum, bunun sebebi nedir? diye sorunca:

Peygamberimizin orada zellikle namaz kldn grmtm diye cevap verdi. (Buhari, Kitab, Namaz, bab: Stunun altnda namaz klma, H. 502; Mslim, Kitab, Namaz, bab namaz klann streye yaknl, H. 509.) (Byk sahabilerden olan Selem b. ekva El-Eslem Rdvan Bi'atnda bulunanlardandr. H. 74 ylnda ld. Bkz. a.g.e., c. 1, s. 318.) (El-Eslem, Seleme b. El-Ekv'a'n azadlsdr. Drdnc kuaktan gvenilir ravi olun bu zat, hicri 143 ylnda ld. Bkz. Takrib, c. 2, s.) Ayn olay dorudan doruya Seleme b. Ekva'a dayanarak anlatan Mslim de, bu sahabinin Mushafn bulunduu yerde zellikle namaz klp tesbih ektiini, bu hareketinin gerekesi olarak Peygamberimizin vaktiyle orada namaz klmay tercih etmi olduunu sylediini ve sz konusu yerin minber ile kble arasnda ve bir koyunun geebilecei yer kadar minbere yakn olduunu belirtmektedir. Baz yazarlar bu rnei daha nce anlattmz durumlarla ayn kategoriye koyarak bunu da tartmal meseleler arasnda saymlardr ki, bu yerinde deildir. nk, bu rnekte szn ettiimiz sahabi, bize Peygamberimizin belirli bir yeri tercih ettiini belirtmektedir. Peygamberimizin bu tercihi nasl snnet olmasn? Evet, geri mescidde belirli bir yeri namaz yeri edinip her zaman sadece orada namaz klmak, snnetin belirttii gibi yasaklanmtr. Fakat byle bir belirleme ile Peygamberimizin tercih ettii bir yeri zellikli bir namaz yeri saymak ayn ey deildir. Ksacas, Peygamberimize uymakla ve O'nun hareketlerini rnek edinmek ile, O'nun tarafndan snnet edinilmemi olan bir hareketi srf O'nunla ilgilidir diye benimseyip ortaya karmak arasnda fark gzetmek gerekir. Buna bal olarak Peygamberimizin belirli bir sebebe bal olarak yapt her hangi bir mubah hareketi, sz konusu sebep ortada yokken O'na zenerek, o hareketi yapmamz meselesi alimler arasnda tartma konusu olmutur. Kimi alimler byle bir eyi mstahab (zendirilecek bir tutum) sayarken kimisi de onu mstahab kabul etmemitir. Dikkat edersek Abdullah b. mer'in (Allah her ikisinden de raz olsun) hareketi bu erevenin dnda kalr. nk Peygamberimiz yolu zerinde bulunan yerlerde mola yerleri olduu iin namaz klm deildi. Yukardaki rnein benzeri ise, yolcunun konaklad yerde namaz klmasdr ki, bu snnettir. Buna karlk Peygamberimizin tesadfen namaz klm olduu sz konusu yerlerde zellikle namaz klmaya gelince, Abdullah b. mer dnda hi bir sahabinin byle yapt bize ulam deildir. Dahas Ebu Bekir, mer, Osman, Ali ve dier nc sahabiler bazen hacc, bazan Umre ve bazan da yolculuk amac ile sk sk Medine'den Mekke'ye gittikleri halde, hi birinin Peygamberimizin vaktiyle namaz kld mola yerlerinde zellikle namaz kldklar bize nakledilmi deildir. Sylemeye gerek yok ki, eer bu hareket mstahab olsayd, onlar onu herkesten nce yaparlard. Zira szn ettiimiz kimseler nelerin Peygamberimizin snneti olduunu herkesten iyi bilen ve dier herkesten ok bunlara uyan ahsiyetlerdi. Bu byle olduu iindir ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor:

Sakn Ben'im snnetimle (yolumla) raid ve dorudan ayrlmayan halifelerimin snnetinden (yollarndan) ayrlmaynz. Buna smsk sarlnz ve zerine az dilerinizi geiriniz. Buna karlk sonradan ortaya atlacak eylerden uzak durunuz. nk sonradan ortaya karlm herey bid'attr ve her bid'at da dinden sapmadr. (Ebu Davud, Kitab, Snen, bab, snnetin gereklilii, H. 4607; Trmizi, Kitab, lim, bab, Snnete sarlma ve bid'attan uzak kalma konusunda gelen hadisler, H. 2676. Tirmizi, hadisi hasen sahih olarak tanmlamaktadr: bn Mace, Mukaddime, bab, Raid halifelerin yollarna uyma, H. 42. Ahmed, Kitab, Snne, c. 4, s. 126,127; Darem, Mukaddime, c. 1, s. 44,45, bab, Snnete uyma.) imdi szmzn konusu olan yer belirleme hareketi, raid halifelerin bir snneti deil, sonradan ortaya karlm bir bid'attr. te yandan baz sahabilerin sz veya davranlar arkadalarnn sz ve davranlarna ters dnce delil olma niteliklerini kaybederler. Oysa elimizdeki rnekte bir tek sahabinin dier btn arkadalarnnkinden farkl olan bir davran sz konusu olduuna gre bu davran haydi haydi delil olamaz. Ayrca Peygamberimizin rastgele namaz klm olduu bu mola yerlerinde zellikle namaz klmak oralar mescid edinmeye ve bylece bize kesinlikle yasaklanm olan yahudi ve hristiyanlara benzemeye kap amak olur. Bu da mriklie yol aar. Oysa eriat koyucu bu ihtimali kesinlikle nlemek amac ile gnein douu ve bat srasnda namaz klmakla mezarlar mescid edinmeyi yasaklamtr. Byle bir tehlikenin nn kesinlikle almak amac ile sz konusu vakitlerde ve yerlerde namaz klmak yasak edildiine gre, peygamberlerin veya sekin salih kiilerin zel bir amala olmakszn, sadece tesadf sonucu olarak bulunduklar veya namaz kldklar yerlerde zellikle namaz klmak veya dua etmek nasl mstahab (zendirilecek bir davran) olabilir? Eer byle dnmek yerinde saylrsa, o zaman Hra ve Sevr dalar ile baz peygamberlere urak yeri olduklar ileri srlen dier bir ksm yerleri zellikle ziyaret ederek oralarda namaz da klmay mstahab saymak gerekir. Mesel am dolaylarndaki Kasyon danda bulunan ve Hz. brahim ile Hz. sa'nn (selam zerlerine olsun) makamlar olduklar sylenen yerlerle, Kabil'in kannn dklme yeri olduu ileri srlen maara ve Hicaz ile am dolaylarnda bulunan daha nice bu tr yerler gibi. Sonra bu i zamanla bizi mezar ziyaretlerinin yol at saknca ve ykmlarla kar karya brakr. nk gnn birinde kayna bilinmeyen bir habere veya mahiyeti bilinmeyen bir ryaya dayanlarak halk arasndan Falanca yer, filn peygamberin makamdr diye konuulduunu grrz. Arkasndan bu yerleri mescid edinmeye sra gelebilir ve aslsz sylentilerin besleyecei bir mriklik saplants ile Allah (c.c.) bir yana braklarak buralar ibadet hedefi olan birer tapnak (veya) put haline getirilir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) Kur'anda irk ile yalan bir arada zikrediyor, dorulukla ihls birarada zikrettii gibi. Bundan dolaydr ki, Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) sahih bir hadisinde: Yalan yere ahitlik etmek, Allah'a irk (ortak) komaya denk bir gnahtr buyurduktan ve ayn sz st ste iki kez tekrarladktan sonra, sylediklerine delil gstermek zere u ayeti okumutur: O halde murdardan, putlardan ve yalan szden uzak durunuz. Bunun yerine Allah'a ortak komayan, O'na ihlsla bal mslmanlar olunuz.

(Tirmizi, Kitab, tanklklar, bab, yalan yere tanklkta bulunmak, H. 2299, 2300, Tirmizi, bu hadis, benim katmda sahihtir diyor. Tirmizi hadislerden birincisini Huzeyme b. Fatik'ten ikincisini ise Eymen b. Huzeym'den tahri etmi: E. Davud, kitab, hkmler, bab, Yalan yere tanklkta bulunmak, H. 3599; . Mce, H. 2372, kitab, Ahkam; Ahmed, c. 4, s. 321, 322.) Aadaki ayetler de ayn anlam dile getirir: Hepsini bir yerde topladmz gn irk koanlara Hani ilh olduklarn ileri srdnz ortaklarnz? deriz. O gn onlar Vallahi, ey Rabb'imiz, biz sana ortak komamtk demekten baka hi bir are, hi bir k yolu bulamazlar. Onlarn nasl kendi kendilerini yalanladklarna ve aslsz yere ilh olduklarn ileri srdkleri eylerin nas kendilerini aresizlik iinde brakp yok oluverdiklerine bak. (En'am: 22-24) Yine Kur'an'da Hz. brahim'in (selm zerine olsun) dilinden yle buyuruluyor: O zaman babasna ve kavmine siz neye tapyorsunuz? demiti. Allah'dan baka yalandan ilah m istiyorsunuz? (Saffat: 85-86) Cenab- Allah (c.c.) u ayette de ayn ilkeyi ifade ediyor. Elbette ki sizi ilk defa yarattmz gibi teker teker bize geldiniz ve (dnyada iken) size verdiklerimizi arkanzda braktnz. Ve iinizde gerekten ortaklar olduklarn iddia ettiiniz efaatilerinizi de (imdi) beraberinizde gremiyoruz. Bylece (onlarla) aranz alm (aranzdaki balar kesilmi) ve iddia etmi olduklarnz (ilah sandklarnz) sizden ayrlmlardr. (Enam: 94) Cenab- Allah (c.c.) baka bir ayette de yle buyuruyor. Bu Kitab'n indirilmesi, aziz ve hikmet sahibi Allah katndadr. (tarafndandr). Biz sana Kitab gerekle indirdik. yle ise dini Allah iin halis klarak yalnz O'na kulluk et. yi bil ki!, halis din Allah'ndr (Allah'a dnktr); O Allah' brakp da putlardan kendilerine bir takm baka dostlar edinenler: "Onlara, bizi Allah'a yaklatrsnlar diye kulluk / ibadet ediyoruz" derler. phesiz Allah ayrla dtkleri eylerde aralarnda hkm verecektir. Allah phesiz yalanc ve inkarc kimseyi doru yola eritirmez. (Zmer: 1-3) Kur'ann bu ilke ile ilgili bir baka ayet grubu da yledir: O gn onlar hep biraraya toplarz, sonra ortak koanlara Haydi siz ve kotuunuz ortaklar yerlerinize! deriz. Artk ilhlar ile aralarn amzdr. Kotuklar ortaklar Siz bize tapmamtnz derler. imdi bizimle sizin aramzda Allah'n ahitlii yeterlidir. Gerekten biz, sizin bize taptnzn farknda deildik. te orada herkes, gemite yaptklarndan imtihana ekilir, arkasndan gerek efendileri olan Allah'a havale edilirler ve aslsz yere ilh sandklar eyler kendilerinden uzaklaarak kaybolur. (Yunus: 2830) Dier bir ayette de yle buyuruluyor: yi bil ki, gklerde ve yerde kim varsa hepsi Allah'ndr. Allah'dan bakasna tapanlar, aslnda O'na kotuklar ortaklara uymuyorlar. Onlar sadece zann'a (hayallerine) uyuyorlar ve sadece samalyorlar. (Yunus: 66)

Bu konuda aklmza gelen son ayet de yledir: Buza, ilh edinenlere muhakkak Rabb'lerinden fke ve dnya hayatnda alaklk eriecektir! te biz iftiraclar byle cezalandrrz. (Araf: 152) Tefsir bilgini Ebu Kallbe bu sonuncu ayetle ilgili olarak: Cenab- Allah'n bu ayette seslendirdii tehdit bu mmetin bid'atileri iin de, Kyamet gnne kadar geerlidir diyor. Hakldr. Gerekten btn yalanc ve iftiraclar iin Allah'n belirtmi olduu bu fke ve alaklk her zaman yrrlktedir. Gerek irkin gerekse bidatlerin temel dayanaklar yalan ve iftiradr. Bundan dolay kim Tevhid (Allah' bir bilme) ilkesinden ve snnetten uzaklarsa, bu uzakl orannda bid'atilie ve iftiraya yakn olur. Tpk burunlarnn dorusuna gidenlerin en yalanclar ve en ok irke kaplmlar olan rafzler gibi. Burunlarnn dorusuna giden aknlar arasnda onlar kadar yalancs ve Tevhid ilkesinden sapm bulunamaz. yle ki, bunlar ilerinde Allah'n ad anlan mescidleri ykar veya buralarda cumalarn ve cemaatlerin toplanmasna engel olurlarken, te yandan Allah'n ve Raslllah'n kesin yasaklarna aldr etmeksizin mezarlar zerinde kurulmu bulunan ziyaretghlar onarp enlendirirler. Oysa Cenab- Allah (c.c.) Kitab'nda (Kur'anda) bu tr ziyaretghlar deil, mescidleri onarp enlendirmeyi emretmitir. Nitekim O yle buyuruyor: Allah'n mescidlerinde O'nun adnn anlmasna engel olanlardan ve buralar ykmaya alanlardan daha zalim kim olabilir? (Bakara: 114) Grld gibi Cenab- Allah Allah'n mescidlerinde... buyuruyor, Allah'n ziyaretghlarnda deil. Baka bir ayette de yle buyuruluyor: De ki: Rabbim bana adaleti emretti. Her mescidde yzlerinizi O'na dorultunuz. (Araf: 29) Grld gibi burada Allah Her ziyaretghta deil Her mescidde buyurmudur. Cenab- Allah (c.c.) Kur'an'n baka bir yerinde de yle buyuruyor: Allah'a ortak koanlar, kendi kfirliklerini gre gre Allah'n mescidlerini onarp enlendiremezler. Onlarn yaptklar boa kmtr ve onlar ebedi cehennemliklerdir. Allah'n mescidlerini ancak Allah'a ve ahiret gnne iman eden, namaz klp orucu tutan ve Allah'dan baka hi kimseden korkmayan kimseler onarp enlendirebilirler. te bu kimselerin doru yolu bulanlardan olmalar umulur. (Tevbe: 17-18) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) bu ayetlerde de ziyaretghlar onarp enlendirenleri deil mescidleri onarp enlendirenleri vmektedir. Dahas bu tr ziyaretghlar, genellikle Allah'dan bakalarndan korkup, Allah'dan bakalarna mit

balayan ve kalblerinde u veya bu oranda irk tortusu tayanlar onarp enlendirirler. Cenab- Allah (c.c.) buyuruyor ki: Bu kandil, Allah'n duvarlarnn ykseltilmesine ve iinde adnn anlmasna izin verdii evlerde yaklr. Onlar, oralarda sabah ve akam Allah' tesbih ederler. Bunlar ne ticaretin, ne al-veriin Allah' anmaktan, namaz klmaktan ve zekt vermekten alkoymad kimselerdir. Onlar kalblerin ve gzlerin dehetten yerlerinden oynayacaklar gnden korkarlar. Bunlar Allah' tesbih edip, Kyamet gnnn dehetinden korkarlar ki, Allah onlara yaptklarnn en gzel karln versin ve ltf ile kendilerine daha da fazlasn balasn. nk O, dilediine hesapsz ekilde rzk verir. (Nur: 3638.) Baka bir ayette de yle buyuruluyor: Eer Allah baz insanlar dier baz insanlar aracl ile savmasayd, ilerinde Allah'n ad sk sk anlan manastrlar, kiliseler, havralar ve mescidler yklrd. (Hacc: 40.) Bir baka ayette de unlar okuyoruz: Mescidler srf Allah'a mahsus yerlerdir. Oralarda Allah ile birlikte bakasna dua etmeyiniz. (Cin: 18.) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) bu ayetlerde hep mescidlerden sz etmekte hi birinde ziyaretghlardan bahsetmemektedir. Peygamberimiz'in (salt ve selm zerine olsun) snneti de ayn ilkeyi dile getirir. Nitekim sahih bir hadisinde: Kim bir mescid yaparsa, Allah da ona cennette bir ev yapar. diye buyuran Raslullah, bunun yerine Kim bir ziyaretgh yaparsa dememitir. (Buhari, Sahih, Kitab, Namaz, bab, Allah iin kim bir mescid yaparsa... H. 450; Mslim, Kitab, Mescidler, bab, Mescid yaptrmann fazileti, H. No: 533; Beav, erh El-Snne adl eserinde, mellifin yukarda zikrettii szlerle kaydetmi hadisi: kitab, temizlik, bab, mescit yapmann sevab, H. 461.) Baka bir hadiste de: Her hangi bir kimsenin mescidde klaca bir vakit, evinde veya i yerinde klaca yirmi be vakit namazdan daha faziletlidir. buyurulmutur. (Mslim bu hadisi Mescitler kitabnda burada kaydedilen szlere yakn bir szel dizge ile kaydetmi; bab: cemaatle namaz klmann fazileti, H. 649; 469; Buhar, kitab, Ezan, bab, cemaatle namaz klmann fazileti, H. No: 647. Buharinin kaydettii hadis, mellifinkinden biraz farkldr.) Bu konuda bir de u sahih hadisi okuyalm: Kim evinde tertemiz ekilde ykanr ve arkasndan srf namaz klmak amac ile mescide gitmek zere dar karsa, att her iki admdan biri kendisini bir derece ykseltirken, dieri de gnahlarndan birini siler. Namaz vaktini beklemek zere mescidde oturunca namaz bekledii srece, namazda saylr. Kii namaz kld yerde hi konumakszn kald srece, melekler onun iin Allah'm bu kulu affet; Allah'm, ona rahmet eyle diye dua ederler.

(Buhari, Kitab, Ezan, bab, Cemaatle namaz klmann fazileti H. No: 647; ne var ki, Buhari'nin kaydettii hadisin szleriyle mellifin burada zikrettiinin arasnda szel olarak biraz fark vardr. Mslim, -Mellifin zikrettiine en yakn olandr- Mescitler, kitab, Cemaatle namaz klma ve namaz beklemenin fazileti, bab, H. No: 649.) Grld gibi Peygamberimiz tarafndan retilen, gvenilir delillerle bildiimiz dinin kesin bir ilkesi ile kar karyayz. Bu din bize mescidleri onarmay ve oralarda namaz klmay emrederken, bize asla ne bir peygamber mezar zerine veya ne baka bir saygdeer ahsiyetin mezar zerine ve nede bir peygamber mekan zerine ziyaretgh yapmamz emretmemektedir. Ayrca ne sahabilerin ne onlara ballarn (tabiin) ve nede bu ballara ballarn (tebee-i tabiin) zamannda, slm dnyasnn her hangi bir yresinde, mesel Hicaz'da, am'da, Yemen'de, Irak'da, Horasan'da, Msr'da ve Kuzey Afrika'da (Maribde) her hangi bir mezar zerinde yaplm bir mescid veya ziyaret yeri olarak belirlenmi herhangi bir ziyaretgh yoktu. Bu arada ilk mslman kuaktan olan herhangi bir kimse ne bir peygamberin ve nede peygamber olmayan herhangi bir saygdeer ahsiyetin mezar bana zellikle gidip dua ettii grlmemiti. Bunlar byle olduu gibi sahabiler de ne bizim Peygamberimizin ve nede baka bir peygamberin mezarna dua etmek amac ile ba vurmamlardr. Bu alanda onlarn yaptklarn bildiimiz tek ey, Peygamberimiz ile yanbanda yatan iki yakn arkadann (Ebu Bekir ile mer'in) mezarlarna kar selt ve selm getirdikleridir. indekiler Yedinci Blm

Peygamberimize Nasl Selm Verilmelidir? Peygamber Efendimiz'in (salt ve selm zerine olsun) mescidinde dua eden kimsenin yzn O'nun mezarna dndrmemesi gerektii hususunda ayni grte olan mezheb imamlar, Peygamberimizi selmlayacak olan kimsenin bu bakmdan nasl davranmas gerektii hususunda farkl grler ileri srmlerdir.

mam- Malik ile mam- Ahmed'e gre Peygamberimizin mezarna doru dnlerek selm verilmelidir. mam- afi'nin yakn arkadalar da ayn gr ileri srmlerdir. yle sanyorum ki, onlarn bu gr bizzat mam- afi'ye dayanr, mam- Ebu Hanife'ye gre ise, bu selmlama kbleye dnlerek yaplr. Bu hkm, Ebu Hanife'nin yakn arkadalarnn yazdklar kitaplarda yer almtr. smail b. shak'n, Mebsut adl eserde bildirdiine ve ayn zamanda Kad Iyaz'dan nakledildiine gre mam- Malik bu hususta: Peygamberimizin mezar banda ayakta durup dua etmeyi doru grmyorum. Bana gre ziyareti Peygamberimizi selmlayarak geip gitmelidir. diyor. (ifaa, K. lyad, cz, 2, s. 84.) (smail b. shak b. smail b. Hammad b. Zeyd El-Cehdam, El-Ezdi adndaki bu zat Malik fkhlarndandr. h. 204'de dodu. Fkhla ilgili eserleri mevcuttur. Mebsud, evahid el-Muvatt'a, Usul, Snen adndaki eserleri bunlardan bir kadr. 282'de ld. Bkz. raz, Tabakat El-Fukaha, s. 164-165. Zerkel, El-Alam, c. 1 ,s. 310.) (Kad lyad, b. Musa b. yad, b. mer, el-Yahsub, El-Sebt, imam ve fikh bir zattr. Hadis, hadis bilimleri, lingustik-dil ve szlk dallarnda ok ciddi yaptlar vardr: Tenbihat, Mearik El-Envar, erh-u Kitab-i Mslim gibileri bunlardan bir ka tanesidir. Zekilii ve gzel yaamyla nldr. 544'de len bu nl alim 476 ylnda domutu. Bkz. Vefeyat el-Ayan, c. 3, s. 483, 485; Zerkel ElA'lam, c. 5, s. 99.) Yine Mebsut da belirtildiine gre, mam- Malik'nin bu konudaki szleri yle devam ediyor: Yolculuktan dnen veya yolculua kmak zere olan bir kimsenin Peygamberimizin mezar banda durup O'na salt ve selm getirmesi ve Ebu Bekir ile mer'e dua etmesi sakncaszdr. Bu konuda mam- Malik'e yle bir soru soruldu: Baz Medine'liler, ne yolculuk dn ve ne de normal zamanlarda byle yapmyorlar? Acaba gnde bir veya bir ka kere byle yaparak Peygamberimizin mezar bana gitseler ve O'na selm verip dua etseler mi? mam bu soruya yle cevap verdi: Beldemizin hi bir fikh aliminin bu yoldaki bir gr bana ulamad. Bu mmetin ilk kuana yaraan, yararl saylan ne ise, son kuana yaraan ve yararl olacak olan da odur. Bu mmetin ilk neslinin ve nclerinin byle yaptklarn iitmi deilim. O halde bu davran, yolculuktan yeni dnm veya yolculua kmak zere olanlar dnda kalan kimseler iin mekruhtur. (ifaa, K. lyad, cz, 2, s. 87, 88) Bildiiniz gibi, gerek ilk kuak mslmanlarndan (Selef den) ve gerekse mezheb imamlarndan bize ulaan belgeler de Malik'nin bu gr ile uyuur ve onu onaylar niteliktedir. Daha nce deindiimiz gibi onlar Peygamberimizin mezar banda sadece salt ve selm getirilmesini ve dua edilmesini mstahab sayarken, srf dua etmek maksad ile buray ziyaret etmeyi ve mezar karsnda dikilerek dua etmeyi mekruh kabul etmilerdir. Aralarnda bu konuda biraz msamahakr davrananlar da Peygamberimizin mezar bana gelerek O'nu selamlayanlarn dua etmek isteyince arkalarn ya mezara veya yan tarafa vererek Kbleye dnmek suretiyle dua etmelerine izin vermilerdir. Yani yz mezara dnk tutarak deil, Kbleye

dnlerek dua edilmesini yerinde grmlerdir. Dier mezheb imamlarnn gr de budur. Baka bir deyimle hi bir mslman mezheb imam, ziyaretilerin yzlerini Peygamberimizin mezarna dnk tutarak ylece dua etmelerini mstahab saym deildir. Anlattmz mam- Malik'in ve ilk nesil mslmanlarnn bu gr, mam- Malik ile ilgili olarak Kad Iyaz'n, Muhammed b. Humeyd'e dayanarak nakletmi olduu u hikyeye de k tutuyor: Hikyeye gre bir gn Abbas hkmdarlarndan Ebu Cafer ile Maliki, Peygamberimizin mescidinde bir tartmaya giriirler. Tartmann bir yerinde Maliki, hkmdara yle der: Ey emirlmminin, bu mescidde fazla yksek sesle konuma. nk Cenab- Allah (c.c.) bu yzden bir kavmi azarlayarak yle buyurmutur: Ey mminler! Sakn seslerinizi Peygamberin sesi zerine karmaynz. Biribiriniz ile yksek sesle konutuunuz gibi O'nunla da yle yksek sesle konumaynz. Yoksa yapm olduunuz ameller boa gider de hi farknda bile olmazsnz. Yine bu yzden bir kavmi de verek yle buyurmutur: Raslullah'n huzurunda alak sesle konuanlar yle kimselerdir ki, Allah onlarn kalblerini takva asndan imtihandan geirmitir. Onlar iin mafiret ve byk mkfat vardr. Yine ayn konuda bir baka kavmi de knayarak yle buyurmutur: Ey Muhammed, hcrelerin (odalarn) arkasndan yksek sesle sana baranlarn oklar dncesiz kimselerdir. (Hucurat: 2, 3,4.) phe yok ki, Peygamberimize yaarken gsterilmesi gereken sayg ile lsne gsterilmesi gereken sayg ayndr. Bu szleri zerine yumuayan Ebu Cafer, Malik'ye dnerek: Ya Ebu Abdullah (Maliki'nin knyesi), Peygamberimize dua ederken yzm kbleye doru mu, yoksa Peygamberimize doru mu dndrmeliyim? diye sordu. Hikayeye gre Maliki, hkmdarn bu sorusuna yle cevap verdi: Yzn ondan ayrma (onun iin dua ederken yzn baka tarafa evirme). nk O, Kyamet gn sana, hatta ilk atan Hz. Adem'e (salt ve selm zerine olsun) arac olacaktr. Bundan dolay yzn ona doru dnerek kendisinden efaat dile ki, Allah O'nu senin hakknda efaati klsn. nk Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Eer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelerek Allah'dan gnahlarn affetmesini dileselerdi de, Peygamber de onlar iin af isteseydi, hi phesiz Allah', tevbeleri kabul edici ve merhamet sahibi olarak bulurlard. (Kad lyad, a.g.e., Peygambere lmnden sonra yaplacak sayg fasl, cz. 2, s. 39,40.) (Muhammed b. Humeyd el-kri, Ebu Sfyan el-Ma'mer, Badatta yaam dokuzuncu kuan gvenilir hadis ravilerindendir. Mslim ve dier hadisiler ondan hadis tahricinde bulunmulardr. 187de ld. Bkz. Takrib, el-Tehzib, c. 2, s. 156, biy. 160.)

(Ebu Cafer; Asl ad Abdullah b. Muhammed b. Ali b. Abdullah b. Abbas el-Kura, El-Haimi; knyesi, Ebu Cafer el-Mansur olan bu zat, Abbasi halifelerinin ikincisidir. Gl, ileri grl, adildi. slami ilimler konusunda da bilgin olan hkmdar hicretin 136. ylnda hilafet makamna geti. Hicr 158 ylnda 63 yanda iken ld. Bkz. bn Kesir, El-Bidaye ve El-Nihaye, c. 10, s. 121, 128.) Bu hikaye bu haliyle ya aslsz olma ihtimali kuvvetlidir, ya deiiklie uramtr ve Maliki'nin bu konudaki bilinen gr uyarnca yorumlanmaldr. nk bu hikyeden, onun bilinen ve gvenilir arkadalar yolu ile bize ulaan grne aykr bir anlam karabiliriz. Oysa onun, yz mezara dnk tutarak dua etmenin doru olmad eklindeki grne kendi szleri ile ters dmesi dnlemez. stelik elimizde onun mezar banda ayakta dikilerek dua etmediini belirten belge vardr. Bizzat baz yakn arkadalarnn bildirdiklerine gre o, mezara yaklar, Peygamberimizi selamlar ve sonra mezar arkasna alarak ve yzn kbleye dndrerek ylece dua ederdi. Bu arada srtn mezara dnk tutmadn syleyenler de olmutur. Demek ki, sz konusu arkadalar onun dua ederken kbleye dnd konusunda ayn grtedirler, yalnz acaba dua ederken srtn mezara dnk bulundurdu mu, bulundurmad m? konusunda farkl nakillerde bulunmulardr. Allah bilir, ama benim tahminime gre bu hikyede mam- Malik'e Peygamberimize selm verilirken mezara doru dnlp dnlmeyecei sorulmu o da bu soruya selmlama yerine yanllkla dua etme kelimesini kullanarak cevap vermitir. Bilindii gibi baz Irakl fkh alimlerine gre, Peygamberimizi selmlarken de Kbleye dnmelidir. Fakat daha nce belirttiimiz gibi mam- Malik, bu durumda mezara doru durulaca grndedir. Nitekim bn-i Vehb'in ona dayanarak bildirdiine gre: Peygamberimizin mezarn ziyaret eden kimse O'nu, yz Kbleye dnk olarak deil, mezara dnk olarak selmlar. nce mezara yaklar, sonra O'nu selmlar ve elini mezara srmez. Az yukarda Malik'nin Peygamberimizin kabrini ziyaret eden kimsenin O'na salt ve selm getirdikten sonra O'na dua edeceini belirten szlerine yer vermitik. Bildiimiz gibi Peygamberimizin mezar banda O'na salt ve selm getirdikten sonra O'nun iin dua etmek Kyamet gn O'nun bize efaati olmasn salar. Nitekim bizzat Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) gvenilir bir hadisinde yle buyuruyor: Mezzinin ezan okuduunu iittiinizde onun sylediklerini arkasndan tekrar ediniz. Arkasndan Bana salt- selm getiriniz. nk Bana bir kere salt ve selm getiren kimseye Allah on rahmet balar. Sonra Allah'dan Ben'im adma vesile dileyiniz. Vesile, Allah'n sadece bir tek kuluna lyk grd bir cennet derecesidir. Ben istiyorum ki, o kul Ben olaym. Kim Allah'dan Ben'im adma vesile dilerse, Kyamet gn efaatimi hakeder. (Mslim, Kitab, Namaz, bab, mezzinin ezan okuma srasnda syledii szn aynsn yinelemenin mstehapl, H. No: 384.) Eer yukardaki hikyede bir yanllk yoksa mam- Malik oradaki szleri ile yle demek istemi olabilir: Eer yzn Peygamberimizin mezarna evirir, O'na salt- selm getirdikten sonra O'nun adna Allah'dan vesile dilersen, Kyamet gn efaatine erersin. nk Kyamet gn btn mmetler O'nun efaati aracl ile Allah'a yanamak isteyeceklerdir. Dnyada O'nun efaatini hak edebilmek iin O'na ballk gstermek ve O'nun adna Allah'dan vesile dilemek gibi Kyamet gn efaatine ermemizi salayacak hareketleri yapmakla olur.

mam- Malik'in, bn-i Vehb yolu ile bize ulaan u szlerini de bu ereve iinde yorumlamak gerekir: Ziyareti Peygamberimize salt- selm getirirken ve O'nun iin dua ederken yzn Kbleye deil, trbeye dndrr ve yle salt- selm getirip dua eder. mam- Malik'nin burada szn ettii dua, her mminin mezar ziyaret edilince mezarda yatann ruhu iin yaplacak olan meru (eriata uygun) duadr. Hi phe yok ki Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun ve anam-babam yoluna feda olsun) bu duaya en lyk olan, bu konuda dier her lden nce gelen kimsedir. Byle dnnce Malik'nin szleri arasnda varm gibi grlen eliki kaybolur ve onun mezar balarndaki dualarn hangisini tavsiye ettii ve hangisini bid'at sayarak mekruh grd belli olmu olur. Bu arada yine yukardaki hikyenin mam- Malik'in: Eer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelerek Allah'dan gnahlarnn affedilmesini dileselerdi de Peygamber de onlar iin af isteseydi, hi phesiz Allah', tevbeleri kabul edici ve merhamet sahibi olarak bulurlard ayetini okuduunu belirten ksmna gelince, dorusunu Allah bilir, bunun asl olmasa gerek. nk bildiim kadar ile hi bir imam, bu szleri ondan nakletmemitir. Ayrca hi bir mezheb imam, vefatndan sonra Peygamberimizden gerek mafiret aracl ve gerekse baka bir ey dilemeyi mstahab saydn sylemi deildir. stelik gerek Malik'nin ve gerekse yakn arkadalarnn bu konudaki belgelenmi szleri bu iddia ile eliir. Yalnz son dnemin fkh alimleri tarafndan bir bedeviye atfedilerek nakledilen bir hikyede byle bir blm yer almtr. Hikyeye gre sz edilen bedevi bir gn Peygamberimizi ili ve yaln ifadeler ile ven iki beyitlik bir iir terennm etmitir. Bu yzden mam- afi'ye ve Hanbel'ye bal baz son dnem fkh alimleri bu hikyeye dayanarak byle yapmay mubah saymlardr. Oysa byle bir hikye ile eriat kaynakl hkm isbat edilemez. zellikle byle bir konuda. Eer byle yapmak eriata uygun ve zendirilecek bir ey olsayd, sahabiler ile ballarnn bunu herkesten daha iyi bilip, daha titizlikle uygulamalar gerekirdi. Byle olmadna gre sz edilen bedevi ile dier baz kimselerin isteklerinin kabul edilmi olmasnn daha baka sebepleri vardr ve daha nce bu sebeplerle ilgili ayrntl aklamalar yapmtk. indekiler Yedinci Blm

 badetlerin Karlklar Tekrar vurgulayalm ki, dilei her yerine getirilen kimsenin dileinin yerine getirili sebebinin, mutlaka meru ve emre uygun bir sebep olmas gerekmez. Zira bilindii gibi Peygamberimiz hayattayken kendisinden her dilekte bulunann isteini karlar, hi kimseyi bo evirmezdi. Fakat bu dileklerin bazlar dilek sahipleri hakknda haram nitelikli idi. Nitekim bir defasnda Peygamberimiz bu konu ile ilgili olarak: Ben bazan yle dilekleri karlarm ki, bu dileklerin sahipleri yanmdan koltuklarnn altnda atele karlar buyurdu. Sahabilerden birinin: Peki, ya Raslullah, o halde bylelerinin dileklerini niye yerine getiriyorsun? eklindeki sorusunu da: nk onlar Ben'den istedikleri eyleri srarla isterler ve te yandan Allah cimrilii Bana yaktrmaz diyerek cevaplandrmtr. te yandan insan bazan yasak bir hareketi yasak olduunu bilmeksizin, tersine, iyi bir amel olduunu sanarak yapar ve hem iyi niyetine karlk sevap kazanr hem de bilmeyerek ilemi olduu sz konusu gnah da affa urar. Bu geni bir konudur. unu iyi bilmeli ki, bid'at nitelikli yasak ibadetlerin byk bir ounluunu baz kimseler ileyince bunlardan her hangi bir ekilde yarar salayabilirler. Fakat bu durum sz konusu ibadetlerin meru olduunu gstermez. Hatta eer bu ibadetlerin zarar ve ykmlar yararlarndan daha ok olmasayd, yasaklanmazlard. Bu arada sz konusu yasak ibadetleri ileyen baz kimseler, ya belirli bir yoruma ya hatal bir itihada veya bir imam taklit etmeye dayanmalar gerekesi ile hatal hareketleri yznden affa uradklar gibi, gayr meru hareketin ierdii meru unsur karlnda sevaba da kavuabilir. Tpk itihadnda yanlan bir mctehid (gerek aratrcs) gibi. Daha nceki sayfalarda bu konuyu ayrntl bir biimde aklamtk. Burada sylemek istediimiz udur: Bilindii gibi mam- Malik bu tr meseleleri en iyi bilecek durumda olan kimselerdendir. Sebebine gelince Medine'de oturduu iin ikinci ve nc kuak (Tabiin ve Tebee-i Tabiin) mslmanlarn bu konularda ne yaptklarn bizzat grebildii gibi bu iki kuak alimlerinin sahabilerden naklettikleri delilleri de iitip renmek imknna sahiptir. Byle olduu halde o, dua etmek amac ile Peygamberimizin mezar banda ayakta durmann doru olmadn sylyor ve ilk mslman kuaktan hi kimsenin byle yapmadn belirtiyor. te yandan Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) dneminde ba gsteren iddetli bir kuraklk zerine Peygamberimizin amcas Abbas vastasyle yamur dileinde bulunduunu biliyoruz.

Buhar'nin Hz. Enes'e dayanarak bildirdiine gre: Bir defasnda Hz. mer, Abbas b. Muttalib'i vasta ederek yamur dileinde bulunmu ve yle dua etmiti; Allah'm, biz daha nceki yllarda kurakla uraynca, Peygamberimizi vasta ederek Sen'den yamur dilerdik. Bu defa da Peygamberimizin amcasn vasta ederek Sen'den yamur diliyoruz. Bize yamur ver, ya Rabbi! Bu dua zerine halk yamura kavutu. (Buhari, Kitab, yamur isteme, bab: Kuraklk ve ktlk olduunda slam devlet bakannn halkla yamur duasna kmas, H. No: 107.) Grld gibi, sahabiler vaktiyle hayattayken nasl Peygamberimizi vasta ederek yamur diliyor idiyseler bu defa da ayn ekilde amcas vastas ile yamur dilemektedirler. Yani sahabiler salnda Peygamberimizin duasna ve efaatine bavuruyorlar, o da onlar iin dua ediyor ve bu duaya sahabiler de katlyorlard. Tpk imam ile cemaat gibi. Kim olursa olsun, bir yaratlm araya koyup yemin ederek Allah' taahht altna almaya kalkmakszn. Nasl ki yaratlmlardan birini araya koyarak aralarnda yemin etmeye kalkmadklar gibi. Ayni mantkla Peygamberimiz lnce amcas Abbas'n duasna ba vurarak yamur dileinde bulunmulardr. Fkh alimleri bu olaya dayanarak Hayrl ve dindar ahsiyetleri vasta tutarak yamur dilemek mstahabdr demilerdir. Bunun en iyisi sz konusu ahsiyetlerin Ehli Beyt'den (Peygamberimizin soyundan) seilmesidir. Nitekim Muaviye, Yezid b. Esved'i arac tutarak yamur dileinde bulundu ve yle dedi: Allah'm, Yezid b. Esved aracl ile Sen'den yamur diliyoruz. Ya Yezid, kaldr ellerini. Bunun zerine Yezid de ellerini kaldrp dua etmeye balad ve halk da bu duaya katld. Sonunda yamur yad ve halk da dalp evlerine dnd. Dikkat edilecek olursa bu durumlarda hi bir sahabi ne Peygamberimizin ve ne de bir bakasnn mezarna giderek orada veya O'nun aracl ile Allah'dan yamur yadrlmasn dilemedi. (Bu olay bn Hacer El-sabesinde nakletmektedir c. 3, s. 673. bn Hacer unu eklemi ayrca: Bu haberi Ebu Zer'a ve Yakub b. Sfyan salam bir senetle tarihlerinde kaydetmilerdir.) (Yezid b. El-Esved el-Ceri, Ebu el-Esved'i bazlar sahabeler arasnda zikretmektedir. Ne var ki bu kantlanm deildir. amllarn gariplerinden ve ibadete dkn birisiydi. Hem cahiliye dnemini ve hem de slam dnemini idrak etmiti. Bkz. El-sabe, c. 3, s. 673, biy. 9393.) Ayrca bilindii gibi btn alimler Peygamberimizi selamlamay mstahab saymlardr. nk Ebu Davud'un, Ebu Hureyre'ye dayanarak bildirdiine gre, Peygamber Efendimiz: Her hangi bir kimse Bana selm verince Allah mutlaka ruhumu geri verir ve Bana verilen selm alrm buyuruyor. teyandan Nese'nin nakletmi olduu bir hadise gre Peygamberimiz: Allah'n mezarmda grevlendirdii bir gurup melek, mmetimin selmlarn Bana iletir buyurmutur.

Yine bu konuda Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir gn sahabilere: Cuma geceleri ile cuma gnleri Bana ok sayda salt ve selm getiriniz. nk sizin salt ve selmlarnz Bana takdim edilir buyurmu ve sahabilerden birinin: Ya Raslullah, en ryp toprak olduktan sonra bizim salt ve selmlarmz Sana nasl sunulabilir? eklindeki sorusunu da: Allah, peygamberlerin etlerini yemeyi (rtmeyi) topraa haram kld. diye cevaplandrmtr. Demek ki, Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun ve anam-babam yoluna feda olsun) salt ve selm getirmek hem Allah'n ve hem de Raslullah'n emirleri arasndadr. Nitekim Buhar'de yer alan bir hadise gre: Kim zerime bir kere salt ve selm getirirse, Allah kendisine on kere rahmet eder buyurulmutur. Hemen belirtelim ki, Peygamberlerin, salih amelli ahsiyetlerin ve dier mminlerin mezarlarn ziyaret ettiimiz zaman meru olarak yapabileceimiz eyler, bu llerin cenazeleri srasnda yapmamzn meru sayld ibadetlerle ayn trdendir. Nasl ki, lnn banda cenaze namaz klmaktan maksad ona dua etmek ise, mezarn ziyaret etmenin amac da sadece onun iin dua etmektir. Nitekim bata Buhari olmak zere eitli hadis kaynaklarnda yer aldna gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) sahabilerine, her hangi bir mezarl ziyaret ettiklerinde yle dua etmelerini retirdi: Selm zerinize olsun, ey mminler yurdunun sakinleri! Hi phesiz, Allah ne zaman dilerse biz de size katlacaz. Allah hem nden gidenlerimize ve hem de arkada kalanlarmza rahmet eylesin. Hem sizin ve hem de kendimiz iin Allah'dan afiyet dileriz. Ey Rabb'imiz, bizleri onlarn ecirlerinden mahrum etme. Bizi onlardan ayr drme. Bizi de, onlar da affeyle (Mslim, Sahih, kitab, Cenazeler, bab, mezarla girilince ne sylenmelidir. H. No: 974,975; Tirmizi, Snen, kitab, Cenazeler, bab kii mezarla girdiinde ne sylemelidir, H. No: 1053; Ebu Davud, Snen, Kitab, Cenazeler, bab, mezarlk ziyaret edildiinde veya oradan geilirken ne sylenmelidir. H. No: 3237; Snen bn Mace, Kitab, Zhd, bab, Raslllah'n havznn anlatld blm, H. No: 4306, Ahmed, Msned, c. 2, s. 30, 375, 408, c. 6, s. 71,76, 111, 180, 221, Nes- Snen, c. 4, s. 93, 94.) Grld gibi, bu dua sadece llere mahsustur. Bunun yannda cenaze namazlarnda yaplacak olan u dua yaayanlar da ieren ifadeler tad iin genel niteliktedir; Ellahmmefir lihayyina vemeyyitina vesahidina ve-gaibina ve-sarina vekebirina vezekerina ve nsana inneke talemu mutekellibina vemesvana = Ya Rabbi, lmz, dirimizi; burda olanmz, olmayanmz; kmz, bymz ve erkeimizi, diimizi affeyle. Hi phesiz bamza gelecekleri ve varacamz yeri Sen biliyorsun (Tirmizi, kitab, Cenazeler, bab, Cenaze namaznda hangi dua okunmaldr, H. No: 1024, (Burada: bamza gelecei ve karlaacamz sen biliyorsun ifadesi yer almamtr.) Ayrca Tirmizi, hadisi yle tanmlamaktadr: brahim'in ocuunun bu hadisi, hasen sahihtir.; E. Davud, kitab, Cenazeler, bab, lye dua etme, H. No: 3201, Mellifin kaydettii fazlalk burada var.; bn Mace,

kitab, Cenazeler, bab, 23, H. No: 1498,Feth El-Rabban, c. 7, s. 235, 236; Hakim, el-Mstedrek, c. 1, s. 358. Hakim yle diyor: Bu hadis Sahihayn'in (Buhari ve Mslim) artlarna uygun olarak sahihtir. Ama onlar nedense tahri etmemiler. Zehebi de Hakimin grn onaylyor: Telhis, c. 1, s. 358.) Cenaze namaz klan kimse bu duadan sonra srf lye zg ifadeler tayan bir dua yapabilir. Bilindii gibi Cenab- Allah (c.c.) bir ayette mnafklarla ilgili olarak Peygamberimize yle buyuruyor: Ve onlardan len birine asla namaz klma, onun mezar banda durma. nk onlar Allah' ve Rasln tanmadlar ve yoldan km olarak ldler. (Tevbe: 84) Cenab- Allah (c.c.) bu ayette Allah' ve Peygamberleri tanmadklar gerekesi ile Peygamberimize mnafklarn cenaze namazlarn klmay ve mezarlarnn banda durmay yasakladna gre bundan mminlerin cenaze namazlarnn klnaca ve mezarlar banda durulabilecei sonucu kmaktadr. Bu yzden eitli hadis kaynaklarnda belirtildiine gre Peygamber Efendimiz, sahabilerden biri topraa verildiinde mezar banda ayakta dikilir ve: Onun iin Allah'dan sebat dileyiniz. imdi o sizden bunu bekler buyururdu. indekiler Yedinci Blm

lden Birey Dilemek in Yaplan Mezar Ziyaretleri lden bir ey dilemek, ly araya koyarak yeminle Allah' her hangi bir taahhd altna almaya kalkmak veya mezar banda yaplacak bir duann kabul edilmesini istemek gibi maksatlar iin mezarlar ziyaret etmeye gelince: Bu mmetin ncleri arasnda hi kimse, yani ne sahabilerden ve ne de onlara titizlikle bal ikinci nesilden her hangi bir kimse, byle bir ey yapm deildir. Bunlar daha sonraki dnemlerde ortaya kt. Hatta aralarnda mam- Malik'in bulunduu baz slm alimleri: Peygamberimizin mezarn ziyaret ettik eklinde bir sz sylemeyi bile mekruh saymlardr. Nitekim Kad Iyaz:

mam- Malik 'Peygamberimizin mezarn ziyaret ettik' eklinde konumaktan holanmaz, byle bir sz mekruh sayard diyor. Alimlerden biri bu mekruh saymay Peygamberimizin mezarlk ziyaretilerine lanet etmesi gerekesine balad. Ama Kad Iyaz: Peygamberimizin Daha nce size mezarlklar ziyaret etmeyi yasaklamtm, ama oralar ziyaret ediniz eklindeki hadisi bu yorumu rtr diyor. Bir baka aklamaya gre mam- Malik: ziyaret eden, ziyaret edilenden daha stndr eklindeki z deyie dayanarak bu deyimi kullanmay mekruh saymtr. Fakat Kad Iyaz'a gre bu da nemli bir gereke deildir. nk her ziyareti bu z deyite belirtilen nitelikte olamaz. Nitekim bilindii gibi bir hadiste: Cennetliklerin Rabb'lerini ziyaret ettiklerinden sz edilmitir, yani Peygamberimiz ziyaret szn Allah hakknda kullanmakta hi bir saknca grmemitir. Kad yaz'n yorumuna gre bu mekruh saymann asl gerekesi ziyaret szcnn Peygamberimizin mezar ile tamlama oluturmasdr. Yani eer adam: Peygamberimizi ziyaret ettik deseydi mam- Malik bu sz mekruh saymazd. nk Peygamber Efendimiz: Ya Rabbi, mezarmn tapnlan bir put olmasna meydan verme. Peygamberlerin mezarlarn mescid (tapnak) edinen kavimler Allah'n iddetli gazabna uramtr buyurmutur. Demek ki, mam- Malik, mriklie doru herhangi bir ak kap brakmamak ve bu tehlikeyi kkl bir biimde nleyebilmek iin ziyaret sz ile mezar sznn tamlama oluturmasn, daha nceki mmetlere benzeme tehlikesine meydan vermeme endiesi ile, doru grmemitir. Oysa zamanmzda ou kimseler Peygamberlerin ve saygdeer salih ahsiyetlerin mezarlar ile ilgili olarak ziyaret szcn kullanrken, ounlukla eriata uygun mezarlk ziyaretlerini deil, bid'at, hatta irk niteliindeki ziyaretleri kasdetmektedir. indekiler Yedinci Blm

Uydurma Hadisler unu da bilmek gerekir ki; Peygamberimiz hi bir belirli mezar ziyaret etmeyi ne emretmi ve nede zendirmitir. Bu konuda O'ndan bize ulaan bir tek hadis bile yoktur. Ne gvenilir hadis kaynaklarnda ve nede hadis derlemelerinde byle bir hadise rastlanmaz. Bu tr baz rivayetlerin olduu ileri srlyorsa da bunlarn tm uydurma ve aslszdr. Sz konusu hadislerin en tannm Dare-Kutn tarafndan rivayet edilen ve hadis uzmanlar tarafndan sz birlii ile zayf saylan u szde hadistir; Kim Ben'im ve atam Halil brahim'in mezarlarn ayn yl iinde ziyaret ederse, Allah adna ona cennet-i garanti ederim. (Nevev erh El-Mhezzeb adl eserinde bu hadis konusunda u bilgiyi vermektedir: Bu haber batldr. Cenab Peygamberden byle bir ey nakledilmemitir. Ayrca sahih veya zayf hadisleri ieren eserlerde de byle bir hadise rastlanlmamaktadr. Bu olsa olsa facir-kt niyetlikimselerin uydurduu -mevzu- bir hadistir, c. 2, s. 481.) Aadaki u iki hadis de ayn nitelikte, yani uydurma ve aslszdr. - Kim Ben'i ldkten sonra ziyaret ederse sanki Ben'i hayattayken ziyaret etmi gibidir. - Kim hacca gelir de Ben'i ziyaret etmezse Bana eziyet etmi olur. (Hadis imamlar bu iki hadisin de dieri gibi aslsz olduunu kantlamlar. Bkz. evkn, El-Fevaid el-Mecmua, s. 117, 118; El-Mekasd el-Hasene, s. 427,428; Kef el-Hafa, c. 2, s. 346, 347, 348.) Fakat Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) belirli bir dnem yasaklad mezar ziyaretlerini bilhere serbest brakt kesindir. Bu husus aadaki sahih hadislerle sabittir: - Daha nce size mezarlklar ziyaret etmeyi yasaklamtm. Ama artk onlar ziyaret ediniz. - Rabbimden annem iin istifar edeyim diye izin istedim. Bunun iin Bana izin vermedi. Fakat onun mezarn ziyaret etmek zere izin istedim. Bana izin verdi. Mezarlar ziyaret ediniz. nk oralar size lm hatrlatr. Peygamberimizin bu hadislerde sz konusu ettii mezarlk ziyareti, ahireti hatrlatma amac gden bir ziyarettir. Bundan dolay bu amala kafirlere ait mezarlar da ziyaret edilebilir. Bu arada Peygamberimizin Medine yaknlarndaki Bak mezarlna giderek orada yatan mslman llere selm verdiini ve onlar iin dua ettiini biliyoruz. Bu ekildeki ziyaret mslmanlara zgdr. Tpk cenaze namaznn mslman llere mahsus olmas gibi. indekiler Yedinci Blm

 Kabirleri Mescit Edinmek Bilindii gibi Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) olduka mehur bir hadisinde: Peygamberlerinin mezarlarn mescid edindikleri iin Allah'n yahudiler ile hristiyanlara lanet ettiini bildirerek mslmanlar onlar gibi yapmamalar hususunda uyarmtr. Bu arada Hz. Aye'den rendiimize gre: Eer bu endie olmasayd Peygamberimiz mezarnn duvarlarn ykseltmeyi vasiyet edecekti. Fakat o zaman mescid edinileceinden ekindi. te yandan Buhari de belirtildiine gre bir gn ei mm Seleme, Peygamberimize Habeistan'da grd bir kilisenin gzelliinden ve resimlerinin almllndan bahsedince kendisinden u cevab ald: Onlar (hristiyanlar) aralarndaki iyi bir kimse lnce mezar zerinde mabed yaparlar ve bu mabedin duvarlarn o grdn resimlerle sslerler. Onlar Kyamet gn Allah katnda en kt yaratklardr. Yine Mslim'de okuduumuza gre sahabilerden Cndb b. Abdullah (Allah ondan raz olsun) Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) lmnden be gn kadar nce yle buyurduunu bildiriyor: inizden birini dost edinmekten Allah'a snrm. nk Allah, brahim'i nasl dost edindi ise, Ben'i de dost edindi. Fakat eer mmetim iinden birini dost olarak seecek olsaydm, Ebu Bekir'i seerdim. Haberiniz olsun, sizden nceki mmetler peygamberlerinin mezarlarn mabed edinirlerdi. Sakn siz de mezarlar mescid edinmeyiniz. Size byle yapmay kesinlikle yasaklyorum. Gvenilir hadis kaynaklarnda yer alan bu konu ile ilgili dier bir sahih hadis de udur: Sakn, mezarm bayram (tren) yeri edinmeyiniz. Nerede olursanz olunuz, bana salt ve selm getiriniz. nk sizin salt ve selmlarnz bana ular. Muvatta adl hadis derlemesinde yer alan u hadisi de bir daha hatrlayalm: Ya Rabbi, Ben'im mezarmn tapnlan bir put haline getirilmesine meydan verme. Peygamberlerinin mezarlarn mabed edinen kimseler Allah'n ar gazabna uramlardr.

Gerek Msned de ve gerekse Ebu Hatem tarafndan hazrlanan sahih adl kaynakta sahabilerden Abdullah b. Mesud'a (Allah ondan raz olsun) dayanlarak Peygamber Efendimizin (salt ve selm zerine olsun) yle buyurduu bildiriliyor: Kyamet gnn sa olarak idrak edenler ile mezarlar mescid edinenler insanlarn en ktleri arasnda yer alrlar. (Ahmed, Msned, c. 1, s. 405, 435, 454.) Bu hadislerin ifade ettii anlamn gvenilir ve eitli kanallarla Peygamberimizden (salt ve selm zerine olsun ve anam-babam yoluna feda olsun) kaynakland kesindir. Ayn ilke Onun sahabileri tarafndan da her frsatta ve srarla dile getirilmitir. Bilmek zor deildir ki; - Bu hadislerle yasaklanm olan mezarlar mescid edinme eylemi ile; - Peygamberimizin eriata uygun grp emretmi olduu llere selm verme ve onlar iin dua etme ibadeti, biribirlerinden apayr eylerdir. Birinci trdeki ziyaret bid'at nitelikli bir ziyaretken; kinci trdeki ziyaret eriata uygun bir ziyarettir. Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) mezarlar mescid edinmeyi yasaklay mezarlar zerine mescid yapma ve mezar balarnda namaz klma yasan da ierir. Bunlarn her ikisinin de yasak olduu hakknda alimler arasnda gr birlii vardr. Elimizdeki belgelere gre nde gelen btn alimler mezarlar zerinde mescid yapmay yasaklamlar, hatta bunun haram olduunu aka belirtmilerdir. indekiler Yedinci Blm

Mezarlklarda Klnan Namazlarn Sakncalar Alimlerin sz birlii ettikleri bir baka nokta zellikle mezar balarnda namaz klmann ve dua etmenin eriatmzda yeri olmaddr.

Hi bir mezheb imam mezar balarnda klnan namazn ve edilen dualarn mezarlarn dnda yaplan normal mescidlerde klnacak namazlardan ve edilecek dualardan daha faziletli olacan sylemi deildir. Tersine normal mescidlerde klnan namazlarn ve edilen dualarn, mezarlk mescidlerinde klnacak namazlar ile edilecek dualardan daha faziletli olduu hakknda alimler arasnda gr birlii vardr. Dahas, mezarlk mescidlerinde klnacak namazlarla edilecek dualar bu alimler hep birlikte yasaklamlar, sz birlii ile mekruh saymlardr. Bir ou da buralarda namaz klmay aka haram saym, hatta -tartmal olmakla birlikte- bu namazlar geersiz kabul etmilerdir. Burada asl vurgulamak istediimiz gerek byle yerlerde namaz klmann -bazlar tarafndan ileri srld gibi- vacip veya mstahab olduu hakknda deil, tam tersine mekruh olduu hakknda alimler arasnda gr birlii vardr. Fkh alimleri mezarlkta namaz klmann mekruh olma sebebi hakknda iki farkl gereke gstermilerdir: 1 - leri srlen gerekelerden biri toprana lnn kan ve irin kart iin mezar zemininin pis olduudur. Bu gerekeye dayananlar pislik ve temizlik bakmndan yeni mezarla eski mezar arasnda fark gzetirler. Bu gerekenin geerlilii tartmaldr. nk mezar toprann pis saylp saylmayaca hususunda alimlerin grleri farkldr. Bu mesele istihale (bakalama, baka bir hale dnme) kavramnn kapsamna girer. Bilindii gibi ou slm alimleri pisliin istihale ye uraynca temiz hale gelecei grndedirler. Bu gr Ebu Hanife ve Hanbel tarafndan paylald gibi grne (zahire) gre hkm veren baka baz alimlerin grleri ile Malik'ye mal edilen iki farkl grten biri de bu yoldadr. Bu konuda nemli bir belge olarak belirtelim ki, Buhar'de bildirildiine gre Peygamberimizin (Medine'deki) mescidinin arsas daha nce Neccar oullarna ait bir bahe idi. Bu bahede bir ka mrik mezar, bir ka hurma aac ve yer yer baz ukurlar vard. Peygamberimizin emri ile ukurlar doldurulup dzeltildi, mezarlar kazld ve hurma aalar kesilerek kble tarafna yld. (Buhari, K. Namaz, bab: 48, H. No: 427; Mslim kitab, Mescitler bab, Raslllah'n mescidinin yaplmas, H. No: 524. Eer mezarlarn topra pis olsayd mriklerin mezarlarnn topra da pis olaca iin, Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bahe toprann baka yere atlmasn emretmesi gerekirdi. nk iindeki mezarlarn topra mutlaka evredeki dier topraa karmt. 2 - Sz konusu yasan br gerekesi mezarlkta namaz klmann kfirlere benzer nitelikte bir hareket ve bu yzden mriklie yol ama tehlikesi tamasdr. Alimlerin sz birlii ile bu hususta geerli olan sebep budur. Birinci sebebi geerli sayanlar -afii ve arkadalar gibi- bu sebebi de geerli sayarak bu hareketi fitneye yol aabilir diye mekruh saymlardr. Malik'nin arkadalar ile Hanbel'nin Ebu Bekir Esrem gibi nde gelen arkadalar da bu tutumu benimsemilerdir. Bu imamlarn dier baz arkadalar ise, srf ilk sebebi geerli grmlerdir. Oysa Cenab- Allah'n (c.c.) u buyruu bu tartmaya k tutar niteliktedir: Dediler ki: ilhlarnz brakmaynz. Yani bu Vedd'i, ne Suva' ne Yeus'u, ne Yeuk'u ve ne de Nesr'i brakmaynz. (Nuh. 23.) bn-i Abbas'n (Allah ondan raz olsun) belirttiine gre bu ayette adlar geen ilahlar, aslnda Nuh kavmi arasnda yaam salih amelli, saygdeer ahsiyetlerdi. Fakat lmlerinden sonra o gnn

halk nce mezarlar banda sayg duruu yapmaya ve resimlerini duvarlara ilemeye baladlar, nihayet epeyce bir sre sonra da onlara tapmaya, onlar ilh edinmeye yneldiler. Bu olay Buhar'de belirtildii gibi bn-i Cerir gibi tefsir bilginleri ve Vesime Peygamberler tarihi yazarlar tarafndan da dile getirilmitir. (Buhar, Sahih, Kitab, tefsir, bab: Sre-i Nuh tefsiri (b.l) H. 4920.) (bn-Cerir, Tefsir, c. 29, s. 62.) 184) (Vesime; Ebu Yezid Vesime b. Musa b. El-Furat, El-Vea el-Farisi, el-Pesv, El-Vea'da ticaretle megul olan bu zat daha sonra Basra, Msr, Endls ve ardndan da Msra gt. Ve orada da ld. (237) Bkz. Vefayat el-Ayan, c. 7,s. 12, 13, biy. 769.) Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) peygamber mezarlarn mescide dntrenleri lanetlemi olmas bu gerekenin geerli olduunu belirten en ak delildin nk bilindii gibi peygamber mezarlar ne kazlp deilir ve nede topraklar pislenir. Buna ramen Peygamberimiz : Ya Rabbi, mezarmn tapnlarak bir yer haline getirilmesine meydan verme diye dua etmi ve mmetini de sakn mezarm bayram (tren) yerine dntrmeyiniz diye uyarmtr. Anlyoruz ki, Peygamberimizin bu yasaklamas, gnein douu ve bat esnasnda namaz klmay yasaklamas trnden bir yasaklamadr. Her ne kadar sz geen vakitlerde namaz klacak ve dua edecek olan mslmann srf Allah iin namaz klp dua edecei kesin ise de kfirler bu vakitlerde gnee kar secde ettikleri iin Peygamberimiz mriklie ak kap brakmam, bu tehlikenin kesin biimde nn almak istemitir. Ayn endie ile mezarlarn mescide dntrlmesini de yasaklamtr. Geri mezar balarnda namaz klacak olan mslmanlar da kldklar namazlar mutlaka Allah iin klarlar, ama buna ramen Peygamberimiz llerden medet umanlarn onlar iin dua edip namaz klmaya kalkmalarna meydan vermemek istemitir. nk bu sapklklarn her ikisi de insanlar arasnda grlmtr. indekiler Yedinci Blm

Sekizinci Blm Gne ve Yldzlara Dua ve Secde Edenler

Gne ve Yldzlara Dua ve Secde Edenler

Peygamberler zerine Yemin Etmek Sapk Szl Dualar Duada Tevessl Peygamberimizi Adm Adm zlemek Peygamberimizin Ayak zleri Hacc'da Ziyaret Edilecek Yerler zellikle Ziyaret Edilecek Mescidler Drar Mescidi Mescidi Aksa Kuds Ziyareti srailiyyat Meselesi Daha nceki Peygamberlerin Hikyeleri Mescitlerin Faziletleri tikaf badeti efaat Meselesi Btn Nebi ve Rasullerin Gnderili Gayesi ve lk Daveti: Tevhid slm Dini Allah'n Btn Nebi ve Rasulleri Tarafndan Getirilmi ve Eski-Yeni Btn Mmin Kullarnn Benimsemi Olduklar Ortak Bir Dinin Addr slm Dini ki lkeye Dayanr ehadet Kelimesinin z slm Terimi slm ve Zaman Tevhid Ehli ve Mrik ve Bid'atlar Tevhid Terimi Tevhid'in Farkl Anlamlar Kader Bahane Yaplabilir mi? Kfirun ve hlas Srelerinde Tevhid Anlay Peygamberlerin slbu Son Szmz Dua NDEKLER

Mezarlklarda Klnan Namazlarn Sakncalar Mesel yeryznn eitli yerlerinde gnee ve dier yldzlara secde eden, onlara eitli dua ve sayg ifadeleri ile yalvaran, onlara akllarsra yakr sandklar trl klklar giydirip eitli yzkler takan(!) yine akllar sra onlara eitli tapnma yer ve zamanlar ayrp bu tapnma trenleri srasnda ateler, ttsler yakan bir ok insanlara rastlyoruz. Bu gerek eski dnemlerin ve gerekse gnmzn

bir ok insann saptrm en nemli mriklik biimlerinden biridir. Hatta bu irk biimi slama bal baz kimseler arasnda bile yaylmtr. Nitekim nl bir yazar (Fahri Raz) bu alanda Essirrul Mektm Fissihri vemuhatabatinncum ad altnda bir kitab yazmtr. Bu kitabda Hind, Sabi (yldzatapan) ve eski arap kaynakl mriklerin grleri dorultusunda aklamalar yaplm bu arada Hindli Tamtam, Babil'li Melkua, bn-i Vahiyye, Ebu Maer, Belh ve Sabit b. Kara gibi Kur'an'n deyimi ile cibt ve Tauta inanarak mriklie kaplm, ayn zamanda szde mslman olduunu ileri sren sapklarn nazariyelerine yer verilmitir. (bn-i Vahiyye; Asl ad Ahmed b. Ali b. El-Muhtar b. Abdlkerim b. Cersiya, el-Keldan; suf, by ve tlsmclk iddiasnda bulunan deccalin birisiydi. Bkz. bn Nedim, El-Fihrist: s. 1433; Zerkeli, ElAllam, c. 1, s. 170) (Ebu Maer, Belh; Cafer b. Muhammed el-Belh, nl gk bilimcilerindendir. Bu konuda bir hayli eserleri mevcuttur. Hicri 206 ylnda doan bu nl bilgin 247 ylnda ld. Bkz. bn Nedim, a.g.e., s. 286; Zerkeli, a.g.e, c. 2, s. 127) (Sabit b. Kurre b. Mervan b. Sabit b. Kiraya hicri 221 ylnda dodu. Hendese, tb, gk bilimleri, yldz, ve felsefeyle ilgilendi. Kendisi Sabii (yldzlara tapan) mriklerdendi. 288 ylnda ld. Bkz. bn Nedim a.g.e., s. 280; Zerkel, a.g.e., c. 2, s. 98) Cenab- Allah (c.c.) byleleri ile ilgil olarak yle buyuruyor: Kendilerine Kitabdan belirli bir pay verilmekle birlikte Cibt'e ve Taut'a inanan ve kfirler iin Bunlar mminlerden daha doru bir yoldadrlar diyenleri grmyor musun? te onlar Allah'n lanetine urayan kimselerdir. Allah kime lanet ederse artk onun iin hibir yardmc bulamazsn. (Nisa: 51-52) Baz ilk nesil (selefi, klsik) tefsircilerin yorumuna gre buradaki Cibt by ve Taut da eitli putlar anlamndadr. Tautun eytan demek olduunu syleyenler de vardr ki, her iki yorum da dorudur. Sz konusu kimseler byclk anlamna gelen Cibt ile Tauta tapmak anlamndaki mriklii bir araya getiriyorlar. Tpk byclkle yldzlara tapmay birletirdikleri gibi. Oysa bu tutum, slm dininin, hatta dier peygamberlerin retmi olduklar dinlerin ak ilkelerine gre kesinlikle mrikliktir ve yasaktr. Hatta hatta bu tutum peygamberlerin yasaklayp nlemek grevi ile gnderildikleri en byk irk biimlerinden biridir. Mesel Hz. brahim (selm zerine olsun) ile kavmi arasnda atma konusu olan irk, bu tr bir irktir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Bylece biz brahim'e gklerin ve yerin melekutunu (muhteem varlklarn) gsterdik ki, yakin sahibi (kesinlikle inananlardan) olsun. zerine gece (nin karanl) ktnde bir yldz grd. Dedi ki: (te) bu benim rabbimdir. (Yldz) kaybolduunda dedi ki: Ben kaybolanlar (batanlar) sevmem. Ay doarken grdnde: (te) bu benim rabbimdir. dedi. (Ay) kaybolduunda dedi ki: ayet rabbim bana hidayet etmeseydi (doru yolu gstermeseydi) muhakkak ki ben sapm olan kavimden olurdum.

Gnei doarken grdnde: (te) bu, benim rabbimdir. Bu daha byktr dedi. (Gne) kaybolduunda (battnda) dedi ki: Ey kavmim, ben sizin Allah'a irk (ortak) kotuunuz eylerin tmnden uzam. Ben yzm kesinlikle gkleri ve yeri yoktan varedene hanif olarak evirdim, artk ben (O'na ortak koanlardan) mriklerden deilim Bunun zerine Kavmi onunla tartmaya giriti. O onlara dedi ki; Allah beni doru yola (geree) iletmiken O'nun hakknda m benimle tartyorsunuz? Ben sizin O'na kotuunuz ortaklardan korkmam. Rabb'im ne dilerse o olur. Rabbim, ilim bakmndan hereyi kuatmtr. Hal kendinize gelip t almaz msnz? Hem siz Allah'n, ilh olduklar hakknda hi bir delil indirmemi olduu eyleri O'na ortak komaktan korkmuyorsunuz da ben sizin O'na ortak kotuunuz eylerden nasl olur da korkarm? imdi biliyorsanz, syleyin bakalm, Allah'a iman edenler mi, yoksa O'na ortak koanlar m, gven iinde olmaya daha lyktrlar? Hi phesiz iman edenler ve imanlarna her hangi bir zulmle glgelememi olanlar (imanlarna zulm kartrmayanlar) yok mu? te asl gven iinde olanlar onlardr ve hidayete ermiler de onlardr. te bunlar, kavmine kar brahime vermi olduumuz hccetlerimizdir. Biz dilediimizi derecelerce ykseltiriz. Hi phesiz Rabbin hikmet sahibi (Hakim) ve her eyi bilen (Alim) dir. (Enam: 75-83) Hz. brahim (salt ve selm zerine olsun) byle bir yol izlemesinin sebebi onun kavminin yldzlar ilh edinmi olmas, yani dua ve dileklerini bu yldzlara yneltmeleri idi. Fakat ne onlar ve nede baka her hangi bir akl banda kimse bu yldzlardan birinin gkleri ve yeri yarattna inanmyordu. Onlar sadece tpk bu szn ettiimiz mrikler gibi, Allah' bir yana brakp bu yldzlara dua ediyorlard. Bu yzden Kur'an- Kerim, Halil brahim'in dili ile yle buyuruyor: Siz ve eski atalarnz yok mu? Hep benim dmanlarmsnz. Yalnz alemlerin Rabb'i benim dostumdur. (uara: 76-77) Yine Kur'an'da okuduumuza gre Halil brahim yle diyor: Hani brahim babasna ve kavmine Ben sizin taptklarnzdan uzam, onlarla hi bir ilgim yok demiti. Ben sadece beni yaratan Allah'a kulluk ederim. Beni doru yola iletecek olan O'dur. (Zuhruf: 26-27) Grld gibi, brahim peygamber (selm zerine olsun) zamannda yaayan insanlarn gerek ykseklerdeki yldzlara taparak iine dtkleri irki ve gerekse bu yldzlar sembolize eden antlar ile tlsmlara veya lm peygamberler ile salih amelli ahsiyetleri temsil eden antlara taparak saplandklar mrikliklere kesinlikle kar kmakta, hatta aadaki ayetten rendiimize gre bu saplantnn maddi grnts olarak ortaya kan putlar ve heykelleri krp devirmektedir: Sonunda brahim o putlar para para etti, yalnz en byklerini brakt, belki ona ba vururlar diye. (Enbiya: 85) Sylemek istediimiz u ki; yldzlara taparak irke saplanmak nasl ki ok grlm bir sapklk ekli ise llerden medet umarak; yani onlara dua ederek, onlara yalvararak veya onlardan himmet bekleyerek irke dmek de sksk grlen bir mriklik biimidir.

Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) belirli oranda irke yol aabilir endiesi ile srf Allah'a yneltilmi dualar da ieren namaz ibadetinin mezar balarnda klnmasn yasakladna gre llerden medet beklemek gibi irkin ta kendisi olan bir tutuma nasl gz yumulabilir? ster lden dorudan doruya bir dilei gerekletirmesi veya baa gelen bir bely savmas istenmi olsun veya isterse llerden bu dilekleri Allah'dan istemeleri istenmi olsun, farketmez. Hatta peygamberler ve melekler gibi baz yaratlmlar araya koyarak Allah'a yemin edilmi olsa bile bu davran yasaktr. Bu i araya konmu yaratlmlarn mezarlar banda yaplmam olsa bile. Aslnda her hangi bir yaratlm zerine yemin edilemez. Byle bir yemin hem yasak ve hem de btn mezheb imamlarnn gr birlii ile geersizdir. Yalnz acaba bu yasak harama yakn bir yasak m, yoksa kanmay zendirici (tenzihi) bir yasak mdr, meselesi tartmaldr ve daha doru olan gre gre harama yakn (Tahrim) bir yasaktr. ( Baknz: El-Mun ve el-erh ve el-Kebir, c. 11, s. 162,164,209 Bidayet el-Mctehid, c. 2, s. 499, 500; Mellif, Mecmu el-Fetava, c 33, s. 62. 68, 125, 126; c. 35, s. 243; c. 1, s. 204.) indekiler Sekizinci Blm

Peygamberler zerine Yemin Etmek Bu meselede alimler arasnda sadece Peygamberimiz zerine yaplacak yeminler tartma konusu olmutur. Bu meselede mam- Ahmed ile arkadalarna mal edilen (ve hem olur ve hem de olmaz diyen) iki zt gr vardr. Bu arada bn-i Ukeyl, dier peygamberler zerine yaplabilecek olan yeminleri de bu tartmann kapsamna almtr. Fakat afi, Ebu Hanife ve Maliki gibi imamlar ounluunun ortak grne gre her hangi bir yaratlm zerine yaplacak yemin kesinlikle geersiz olduu gibi byle bir yemini yapmak yine kesin olarak yasaktr. Doru olan gr de budur. ( El-Mun ve el-erh ve el-Kebir, c. 11, s. 209; Mellif, Mecmu el-Fetava, c. 35, s. 243.) Peygamberimizi araya koyarak Allah (c.c.) zerine yemin etmek de ayn temel ilkeye dayanr ve ayn tartma o konuda da geerlidir. Muruz, Hanbel'nin Peygamberimizi araya koyarak Allah'a Tevessl edilebilir dediini belirtiyor ki, bu rivayet Peygamberimizi araya koyarak yaplacak

yeminlerin geerli olduu eklindeki ona maledilen gre uygundur.Fakat dorusu, byle bir yeminin geerli olmad gibi bu Tevesslnde yerinde olmaddr. Peygamberimiz dnda kalan her hangi bir kimseyi araya koyarak yemin ve Tevessl edilemeyecei hususunda alimler arasnda gr birlii vardr. Baka bir deyimle dilekler sadece Allah'dan istenir ve O'nun isim ve sfatlar anlarak yine Onun zerine yemin edilebilir. Peygamberimizden bize ulaan aadaki rnek dualar gibi: Ellahumme inni eselke biennelekelhamd Eentellahulhannanl mennan Bediussemavat velard. Ya-zelcelli velikram = Ya Rabbi, sana hamdederek dilediimi senden istiyorum. Sen balayc ve bol ihsan sahibisin. Gkleri ve yeri yoktan varedensin. Ey cell ve ikram sahibi (bn Mace, Snen, Kitab, Dua, bab: Allah'n en byk ismi, H. No: 2858; Hakim, el-Mstedrek, kitab, Dua, bab: Allah'n en byk ismi. Hakim hadisi kaydn ardndan u aklamay yapm: Mslim bu hadisi tahri etmemesine ramen hadis, onun artlarna gre sahihtir -onun sahihlik artlarn tamaktadr c. 1, s. 504; Hakim ayn hadisi baka bir tarikten de tahri etmi. Ne var ki, orada herhangi bir aklamada bulunmamtr. c. 1, s. 504.) Hadis niteliindeki bir dier dua da yledir: Ellahumme inni eselke bienneke entellahulehed essamed ellezilemyelid ve lemyuled velemyeknlehu kfuven ehed = Ya Rabbi, dileimi senden istiyorum. Sen ki, tek, baka hi bir eye muhta olmayan, dourmam, dourulmam ve hi bir dengi, benzeri olmayan Allah'sn ( bn Mace, Snen, Kitab, Dua, bab: Allah'n en byk ismi, H. No: 3857; Hakim, a.g.e, gemi kitab, ve bab; Hakim yle diyor burada da: Buhari ve Mslim bu hadisi tahri etmemelerine ramen, onlarn sahihlik artlarn tamaktadr.) Bu tr dualarn bir dieri de udur: Eselke biklli ismin huveleke semmeyte bihi nefseke ev enzeltehu fkitabike ev allemtehu eheden minhalkke evisteserte bihi fiilmilgaybi indeke = Ya Rabbi,dileimi senden diliyorum. Kendine taktn, Kitabnda indirdiin, her hangi bir yaratna rettiin veya hi kimseye bildirmeyerek yannda sakl tuttuun btn isimlerin hrmetine ( Ahmed, El-Msned, c. 1, s. 391, 452; Abdullah b. Mesuda dayanarak; Hakim, el-Mstedrek, kitab, Dua, bab: Zorluklar gidermek iin okunacak dua eer ravilerinden Abdurrahman b. Abdullah'n Mrsel rivayetinden kurtulmu olsayd bu hadis Mslim'in sahihlik artlarnn tam olacakt. nk bu ravi babasndan hadis dinleyip dinlememe konusu tartmaldr: c. 1, s. 509, 510.) Gerek bunlar ve gerekse bunlara benzer nitelikteki dualar, alimlerin sz birlii ile, meru (eriata uygun) dualardr. Bu arada Allah'dan Eselke bimeakdil izzi minarike (Ya Rabbi, senin ar'nn yce katndan dilerim ki,) diyerek bir ey istenip istenmeyecei tartmaldr. Baz alimler hakknda belge bulunduu gerekesi ile bu ifadenin kullanlabileceini sylerken Ebu Hanife'nin byle sylemeyi mekruh grd nakledilmitir. Nitekim Ebulhasan Kudur'nin erhi Kerh adl eserde bildirdiine gre Bir b. Velid yle diyor: Ebu Yusuf'un yle dediini duydum: Ebu Hanife dedi ki:

Allah'a dua eden herkes yalnz O'na snarak dua etmelidir. Dua ederken: Bimaekdl izz minarike (Arnn yce katna) veya Bihakk halkke (yaratklarnn hakk iin) gibi ifadeler kullanmak bana gre mekruhtur (Ebu Yusuf diyor ki) Bana kalrsa Bimaekdl izz minarike ifadesi aslnda Allah'n kendisini ifade ettii iin dualarda kullanlmas mekruh deildir. Fakat: Falancann hakk iin, Peygamberlerinin hakk iin, Kabe ve Beytullah hakk iin gibi ifadeler kullanarak dua etmek mekruhtur. (Ebulhasan Kudur; Asl ad Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kudur, olan bu zat Hanefi mezhebinin byk fkhlarndandr. 362 ylnda dodu. Gvenilir ve doru kiilik sahibiydi. Yaad ada Hanefi mezhebinin bakanyd ve bir riyaset meselesi onunla son buldu. 428 ylnda ld; bkz. El-Fevaid el-Behiye, s. 30, 31; el-Lbab, c. 3, s. 19, 20.) (Bir b. Velid; Ber b. Halid el-Kind, Ebu Yusufun dostlarndan ve Hanefi mezhebinin kadlarndand. Salih, ibadete dkn, fkh bilgisi geni ve gvenilir bir bilgindi. 238 ylnda ld. Bkz. el-Fevaid, el-behiye, s. 54, 55; Lisan el-mizan, s. 35, biy.) 120.) indekiler Sekizinci Blm

Sapk Szl Dualar Ksacas alimlerin ortak grne gre Allah'n herhangi bir yarat adna ondan bir ey dilemek caiz deildir. nk yaratlann yaratan zerinde hi bir hakk olmad iin hak sahibi olmayan birini araya koyarak O'ndan birey dilemek yerinde deildir. Fakat eer dua ederken Bimeakdd izz minarike ifadesi kullanlacak olursa bu acaba bu ifade yaratlmtan birey istemek midir, yoksa Allah'dan dilekte bulunmak anlamna m gelir, meselesi tartmaldr.

Nitekim Ebu Yusuf, bu ifadenin kaynaklarmzda bulunan bir duada yer aldn ileri srerek kullanlabileceini sylemitir. Yine kaynaklarda yer alan ve bu konuda mutlaka hatrlatlmas gereken yle bir olay vardr: Gzleri grmeyen bir sahabi Peygamberimize (salt ve selm zerine olsun) ba vurarak ondan gzlerinin almas iin Allah'a dua etmesini rica etti. Peygamberimiz de ona abdest alp iki rekt namaz kldktan sonra yle dua etmesini emretti: Ellahmme inni eselke ve etevecceh ileyke binebiyyke Muhammedin Nebiyyirrahmeti. Ya Muhammed, ya Nebiyyellah, inni etevecceh bike il Rabbi fihaceti litakdha Ellahumme feeffihu fyye = Ya Rabbi, dileimi senden diliyor ve rahmet peygamberi olan peygamberin Muhammed'i araya koyarak sana yneliyorum. Ey Muhammed, ey Allah'n peygamberi, seni araya koyarak Rabbime yneliyor ve ondan bu isteimi yerine getirmesini diliyorum. Bana O'nun katnda efaati ol. (Tirmiz, Kitab, Dua, bab, 119, s. 579. Tirmizi diyor ki: Bu hadis hasen sahih garip bir hadistir. Bu ekilden baka byle bir hadisin nakledildii konusunda herhangi bir ey bilmiyoruz.; bn Mace, Kitab, namaz ikame etmek, bab: bir ihtiyatan tr namaz klma ile ilgili hadisler, H. No: 1385: bn Mace de u bilgiyi eklemi: Ebu shak: Bu hadis sahihtir. dedi. Ahmed, Msned, c. 4, s. 138.) Gzleri grmeyen adamn bu duasnn arkasndan Peygamberimiz onun iin dua etti ve bir sre sonra Allah'n bu sahabiye gzlerini geri verdii grld. Bu meseleye birka ynden cevap verilebilir: 1 - Birincisi, hi phe yok ki Cenab- Allah (c.c.) mmin kullarna kendi zerinde hak belirlemitir. Nitekim o bir ayette: Mminlere yardm etmek zerimize bortur (En'am: 54)ve baka bir ayette de Rabbiniz rahmeti kendi zimmetine yazd (Rm: 47) buyuruyor. te yandan Buhari ile Mslim'de belirtildiine gre sahabilerden Muaz b. Cebel (Allah ondan raz olsun) bir yolculukta Peygamberimiz ile ortaklaa bindikleri bir hayvann arka ksmnda yol alrken Raslullah (Allah ondan raz olsun) kendisine: Ya Muaz, Allah'n kullar zerindeki hakk nedir biliyor musun? diye sordu. Muaz'n: Allah ve Rasl bilir diye karlk vermesi zerine: Allah'n kullar zerindeki hakk, O'na hi bir eyi ortak komakszn kulluk etmektir buyurdu. Arkasndan: Peki, ya Muaz, kullarn Allah zerindeki hakknn ne olduunu biliyor musun? diye sordu. Muaz'dan yine: Allah ve Rasl bilir cevabn alnca da: Kullarn Allah zerindeki hakk (kendi grevlerini yaptklar takdirde) Allah'n kendilerine azab ektirmemesidir. diye buyurdu. (Buhari: sahih, kitab, Giyim, bab, Bir adamn dier adamn ardna dmesi, H. No: 5967; Mslim, Sahih, Kitab, man, bab, h. No:30.) Bu husus Allah'n ak sz ve sadk vaadi gereince kesinlik kazanm bir haktr. slm alimleri Allah'n sadk vaadi gereince belirlenen haklarn kesin olduu hususunda sz birliine varm, fakat

Allah, kendi kendine bir sorumluluk ykler mi, buna bal olarak kendi kendine bir yasak koyar m? meselesinde tartmaya dmlerdir. Byle bir ey olabilir diyen de olamaz diyen de vardr. Byle bir eyin olabileceini savunanlar: Rabbiniz rahmeti kendi zimmetine yazd ayeti ile Ben zulm kendime yasak kldm. diye balayan sahih kuds hadisi delil olarak gstermilerdir. (Mslim, Kitab, Birr, bab, Zulmn haraml, H. No: 2577.) Bu konuda baka bir yazmzda geni aklamalar yaptk. Fakat kullar iin geerli olan gereklik ve yasaklar gibi gereklilik ve yasaklarn Allah iin sz konusu edilmesi, Kaderiye akm tarafndan savunulan bir grtr.(Kad Abdulcebbar, erh Usul elHamse, s. 123, 314, 317, 345, 645, 647; El-Ferk beynel-Firak, s. 116.) Bu gr hem sahih delillere ve hem de akln ilkelerine ters den bidat nitelikli bir grtr. Buna karlk Ehl-i snnet akmna bal alimler, Allah'n her eyin yaratcs, Rabbi ve meliki olduu, dilediklerinin olduu ve dilemediklerinin olmad ve kullarn O'na hi zorunluk yklemeyecekleri ilkeleriyle gr birlii halindedirler. Bundan dolay Ehl-i snnet akmna bal olanlar arasnda Allah iin gereklilik ilkesinin geerli olduunu ileri srenler grlerini yle savunmulardr; Allah rahmeti kendi zimmetine yazd ve zulm de kendine yasak kld. Fakat bu ilke kullarn kendi aralarndaki ilikilerde olduu gibi kulun Allah zerinde hak sahibi olduu anlamna gelmez. Bu ilke Allah'n kullara btn iyi eyleri balad, onlarn yaratcs olduu kendilerine peygamberler gnderdii, onlara iman ve salih ameli nasib ettii anlamndadr. Kim kaderiye ve Mutezile akmlarnn ballar gibi dnerek tpk bir iinin iveren zerinde hak iddia ettii gibi kullarn da ayn anlamda Allah zerinde hak sahibi olabileceklerini ileri srerse cahilce bir sz sylemi olur. Byle olunca her hangi bir vasta ile Allah'a yaklamak O'nun ba ve kereminden baka bir ey deildir. Kullarnn O'nun zerindeki hakk Onun ba ve ihsan sonucudur, yoksa ne karlkllk ve nede her hangi bir kimsenin Ona ykledii bir zorunluluk anlamnda deildir. Bu kavramlar O'nunla badaamaz. O byle eylerden uzak ve mnezzehtir. indekiler Sekizinci Blm

 Duada Tevessl Eer kullar takva gibi, salih amel gibi Allah'n sonu alc sebep olarak belirledii faktrlere dayanarak Allah'dan birey dileyecek olurlarsa Allah dualarn kabul eder. nk bilindii gibi Allah bu sebeplerin sahiplerine eitli balarda bulunacan, onlara tm skntlar karsnda bir kar yol gstereceini ve kendilerine hi ummadklar yerlerden rzk salayacan vadetmitir. Salih kullarnn bakalar iin yapacaklar dualarla O'nun katnda itibarl kullarnn efaatleri bu kategoriye girer. Bu yol, Allah'n sebep olarak belirledii faktrlere dayanarak O'ndan dilekte bulunma yoludur. Buna karlk, Allah'n sebep olarak belirlememi olduu bir yolla O'ndan dilekte bulunmalarna gelince bu: - ya bir yaratlm araya koyarak O'nun zerine yemin etmekle olur ki, her hangi bir yaratlm araya koyarak Allah zerine yemin yaplmaz. - Veya sonucu gerektirmeyecek biimde dilekte bulunmak suretiyle olur ki, bu da anlamsz ve yararsz bir giriim olur. Ksacas; Peygamberler ile mminlerin Allah'n sadk vaadi, ak sz ve rahmetinin sonucu olarak Allah zerinde baz haklar vardr. Bu haklar, onlara yardm edip kendilerini yzst brakmamas, onlar mutlu edip azaba arptrmamas olduu gibi bunlar Allah katnda itibarl olduklar iin Allah onlarn efaatlerini ve bakalar tarafndan gelse geri evirebilecei dualarn kabul etmektedir. Buna gre eer bir kimse senden falanca veya filnca hakk iin unu unu istiyorum diye dua ederse Rabbine dua etmemi, dileini O'na yneltmemi olur. Bunun yerine Allah'n zatna ve kendisine vadettii baa dayanaca yerde sz konusu ahsa dayanm, sevgi ve saygsn ona yneltmi olur. Bu durum karsnda unlar syleyebiliriz: Gerek dorudan doruya Allah'a snarak emretmi olduu salih amelleri ilemek suretiyle Allah'dan bir ey dilemek ve gerekse peygamberlerin ve salih kiilerin dua ve efaatleri aracl ile dilekte bulunmak tartmasz biimde eriata uygun olan yoldur. Hatta bu yol aadaki ayetlerde ba vurulmasn emrettii vesilelerin en nemlisidir: Ey mminler, Allahdan korkunuz. Ona yaklatracak yollar araynz ve O'nun yolunda cihad ediniz ki, kurtulua erebilesiniz. (Maide: 35) O yalvardklar da, onlarn Allah'a en yakn olanlar da Rabblerine yaklamak iin vesile ararlar, O'nun rahmetini dilerler ve azabndan korkarlar. (sra:57) Allah'a vesile aramak; O'na ulatracak uygun yol aramak, O'na yaklaabilmek demektir.

Bu yaklatrc yol; - Allah'a ibadet etmek, O'nun emirlerine uymak eklinde olabilecei gibi - eitli yararlar elde etmek veya eitli zararlar batan savmak amac ile O'na dilek sunmak ve snmak biiminde de olabilir. Kurandaki dua szc bu anlam kapsamna alr. Yani; - hem ibadet ve - hem de istek sunma anlamn bir arada ifade eder. Bu iki anlamdan her biri dierini de gerektirir. Fakat gndelik hayatn ak srasnda her hangi bir sknt ile karlaan kulun amac bu durumda isteinin karlanmas ve bana gelen belnn savlmas olur. Bu yzden dilekte bulunarak ve yalvararak bu ilk amacna ulamaya alr. Oysa yapt ey ayn zamanda ve z bakmndan bir ibadettir. Byle bir kul bandaki beldan kurtulunca yine dua aracl ile bol rzka, baarya ve genel anlam ile mutlulua ulamak ister. Fakat bu arada yapm olduu dualar ve seslendirmi olduu yalvarmalar kendisine bu yakn amalarndan daha nemli ve daha deerli kazanlar salar. Bu kazanlar Allah'a kar besledii imann pekimesi, Allah destei, Allah sevgisi, Allah'n adn anmann ve O'na dua etmenin hazz gibi nimetlerdir. Demek oluyor ki dua; Allah'n kullarn dnyalk dilekleri aracl ile yce din amalara ynelttii bir ilah rahmet sebebidir. Dua etmeye hazrlanan kul ncelikle Allah'a kar olan grevlerini yerine getirmeye ynelir; iinde canlanan Allah sevgisini, Allah balln ve Allah korkusunu O'nun emirlerini uygulayarak ifade etmeye alr. Geri bu tutum rzk bolluu, baar ve mutluluk gibi dnyalk amalar da ierir. Bu konuda Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Bana dua ediniz ki, ben de duanz kabul edeyim. (M'min:60) Nitekim Ebu Davud'un bildirdiine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): Dua, ibadet demektir buyurduktan sonra sylediklerini desteklemek iin bu ayeti okumutur. (E. Davud, kitab, bab: Dua, hadis: 1479; Tirmizi, kitab, Dua, bab, Duann fazileti ile ilgili hadisler, H. No: 3372; Tirmizi, hadis sahihtir diyor, bn Mace, K. Dua, bab, Duann fazileti, H. No: 3828.) Bu ayet, Peygamberimizin bu sznn nda u iki ekilde aklanmtr. Aklamalardan birine gre: Bana dua ediniz demek, yani: Bana ibadet ediniz, emirlerimi yerine getiriniz ki, duanz kabul edeyim. Baka bir aklamaya gre: Bana dua ediniz demek, dorudan doruya: Benden isteyiniz, size istediklerinizi vereyim demektir. (evkan, Feth el-Kadir, c. 4, s. 498; bn Cerir, Tefsir, c. 2, s. 93, 94, c. 24, s. 51, 52.) Bu arada Buhari ile Mslim'in bildirdiklerine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor:

Rabbimiz her gecenin son te birlik diliminde gkyz semasna inerek yle buyurur: Bana dua eden var m ki, duasn kabul edeyim. Benden bir ey isteyen var m ki, dileini yerine getireyim? Benden gnahlarnn affedilmesini isteyen var m ki, gnahlarn af edeyim? Bu sesleni tanyeri aarncaya kadar devam eder. (Buhari, kitab, Teheccd, bab, Gecenin son ksmnda namaz klma ve dua etme, H. No: 1145; Mslim, kitab, Yolcularn namaz, bab, gecenin son blmnde dua ve zikir yapmaya tevik, H. No: 758.) Grld gibi Peygamberimiz nce duann kabul edilmesinden ve arkasndan gnahlarnn affedilmesini dileyenlerin af edileceklerinden bahsediyor. Biri yarar salamak ve br de zarar savmaktr ki, her ikisi duas kabul edilecek duacnn amalardr. Dua konusuna aklk getiren nemli ayetlerden biri de udur: Kullarm eer sana benden sorarlarsa de ki; ben onlara yaknm bana dua eden duacnn duasn kabul ederim. O halde onlar da benim arlarma uysunlar ve bana inansnlar ki doru yola ulaabilsinler. (Bakara: 186) Bir rivayete gre bu ayet, baz sahabilerin Peygamberimize ba vurarak: Ya Raslullah, acaba Rabbimiz bize yakn m ki, O'na alak sesle yalvaralm; yoksa uzak m ki, O'na seslenelim diye sormalar zerine inmitir. Grlyor ki, Cenab- Allah (c.c.) bu ayette kullarna yakn, olup kendisine yaplacak dualar kabul edeceini belirttikten sonra kullarn O'nun arlarna uymaya ve kendisine inanmaya davet etmektedir. Alimlerin aklamalarna gre duann kabul edilebilmesi bu iki faktre, yani; - Allah'n ilhln eksiksiz ekilde benimsemeye ve - O'nun Rabbimiz olduuna kesin bir biimde inanmaya baldr. Buna gre kim Rabbinin emir ve yasaklarna uyarak O'nun arsna uyarlk (duyarllk) gsterirse dua etmekle ulamak istedii amaca ulaarak duasnn kabul edildiini grr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Allah iman edip salih ameller ileyenlerin dualarn kabul eder, hatta kendi kereminden onlara istediklerinden fazlasn verir. (ra: 26) Dahas, Allah, kendisine yaplacak dualarn kabul edicisi olduuna kesinlikle inanlarak yaplan dualar, dua edenler mrik ve fask bile olsalar, kabul etmektedir. Nitekim aadaki ayetler bize bu gerei haber vermektedir: - nsann bana bir sknt gelince yatarken, otururken ve ayaktayken bize dua eder. Ama biz onun skntsn kaldrnca sanki yakaland skntdan dolay bize hi dua etmemi gibi olur. (Yunus: 12)(

- Benizde size bir sknt (tehlike) gelince Allah dndaki btn yalvardklarnz kayboluverin Fakat o sizi kurtarp karaya karnca yine kendisini tek bilmekten vazgeersiniz. nsan gerekten nankrdr! (sra: 67) - De ki; acaba Allah'n her hangi bir azabna urasanz veya size Kyamet gn gelse, doru szl iseniz syleyin bakalm, Allah'dan bakasna m dua edersiniz? (Allahtan bakasn m yardmnza arrsnz? ) - Hayr, sadece O'na yalvarrsnz. O da dilerse giderilmesini istediiniz bely kaldrr ve o zaman O'na irk /ortak kotuklarnz (putlarnz) unutuverirsiniz. (Enam: 40-41) Fakat Allah'n ilhln kabul ettikleri iin istekleri kabul edilen sz konusu kimseler yaptklar ibadetleri srf Allah iin yapmadklar veya Allah'a ve Raslullah'a itaatkr olmadklar takdirde dileklerinin karlanmas sayesinde saladklar kazan kendileri iin sadece bir dnya meta olur, buna karlk ahirette hi bir nasipleri olmaz. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Kim bu geici dnyay tercih ederse orada istediklerimize hemen, abucak dilediimiz kadar veririz, ama sonra ona cehennemi mekn yaparz. Knanm ve rahmetimizden kovulmu olarak oraya girer. Kim de ahireti tercih eder ve inanarak oraya yarar biimde alrsa ylelerine almalarnn karl verilir. Her ikisine de, ona da buna da, Rabbinin bandan imdad ederiz. Rabbinin ihsan isteyen hi kimseden kesilmi deildir. (sra: 18-20) Bilindii gibi brahim Peygamber (selm zerine olsun) zamannn mminlerine rzk vermesi iin Allah'a dua etmitir: Bu ehrin halkndan Allah'a ve ahiret gnne iman edenleri eitli rnlerle besle. (Bakara: 126) Fakat Cenab- Allah (c.c.) bu duasna yle karlk verdi: Kfirlere gelince onlar da bir sre geindirir, fakat sonra cehennem azabna arptrrm. Oras ne fena bir yerdir! (Bakara: 126) Demek ki, gerek yaplan dualara karlk olarak ve gerekse duasz olarak rzka ve baarya kavuturulan herkes Allah'n sevdii ve holand kullardan deildir. Tersine Allah mmini de kfiri de iyiyi de kty de rzklandrr ve bu meyanda kfirlerin dualarn kabul ederek dnya ile ilgili dileklerini karlar, ama onlarn ahirette hi bir nasibi olmaz. Nitekim bu anlamda yle bir hikye anlatlr: Vaktiyle bir hristiyan ordusu mslmanlarn bir ehrini kuatr. Fakat gnn birinde ime sular biter. Bunun zerine mslmanlara kendilerine ime suyu verdikleri takdirde kuatmay kaldrmay teklif ederler. Teklifi aralarnda grp deerlendiren mslman yetkililer dmanlar susuz brakp zayf drdkten sonra zerlerine aniden bask dzenlemeyi kararlatrrlar. Fakat bunun zerine aresiz kalan hristiyanlar, Allah'a ynelerek dua ederler, ondan yamur

yadrmasn isterler. ok gemeden yamur yaar ve hristiyanlar da suya kavumu olur. Bu olay bir ksm mslmanlarn inanlarnn sarslmasna yol aar. Bunun zerine ehrin hkmdar ermi bir kiiyi halkn imann yeniden glendirmekle grevlendirir. Ermi kii hemen kurdurduu bir minbere karak Allah'a yle dua eder: Ya Rabbi, karmzdaki dmanlarmzn rzklarn stlendiini biliyoruz. nk sen kitabnda (Kur'anda): Yeryzndeki btn canllarn rzk Allah'n garantisi altndadr. buyuruyorsun. (Hud: 6) Dmanlarmz sknt iindeyken sana dua ettiler. Ayrca sen sknt iindeyken sana dua edenlerin dualarn kabul edeceini bildirdin. Bu adamlarn rzkn salamay stlendiin ve de skntl durumda sana dua ettikleri iin yamur yadrp onlara su verdin. Yoksa onlar sevdiin veya dinlerini onayladn iin dileklerini karlam deilsin. imdi de biz senden mmin kullarnn kalblerindeki iman pekitirecek bir olaan st destek diliyoruz. Bu duann bitiminden bir sre sonra ortaya kan iddetli bir kasrga hristiyan ordusunu ksa srede helak ediverdi. Buna benzer bir olay da Allah'n koyduu snrlar aan bir ey dileyen kimsenin duasdr. Allah'n snrlarn amak ya yararl olmayan veya z bakmndan gnah olan bir ey dilemekle olur. Byle bir kimsenin duas u veya bu oranda gerekleince bu sonucu isteinin yerinde ve amellerinin salih olduuna delil sayar. Tpk Allah'n dnyada mhlet vererek mal ve evld salad baz ktlerin bu gelimeleri iyilikleri iin meydana gelmi gelimeler saymalar gibi. Cenab- Allah (c.c.) buyuruyor ki: Onlar sanyorlar m ki, kendilerine verdiimiz mal ve evldlar ile onlarn iyiliklerine kouyoruz. Hayr! Fakat onlar farknda deildirler. (M'minun: 55-56) Yine bu gerei vurgulayan bir ka ayet daha okuyalm: - Kendilerine yaplan uyarlar unutunca zerlerine her eyin kaplarn averdik; kendilerine verilen nimetlerle sevince daldklar srada da anszn onlar yakaladk, birden bire hayal krklna uradlar. (En'am: 44) - Kfirler sanmasnlar ki, onlara mhlet vermemiz kendileri iin hayrldr. Biz onlara gnahlar oalsn diye mhlet veriyoruz. Onlar iin alaltc azab vardr. (li mran: 178) Buradaki Mhlet vermekden maksat mr uzatmak ve bunun gerei olarak geim kayna ve baar salamaktr. - Bu sz yalanlayanlar bana brak. Biz onlar farknda olmayacaklar ekilde adm adm azaba yaklatracaz. Onlara mhlet veriyorum, ama tuzam bozulmazdr. (Kalem: 44-45) Bu nemli meseleyi baka bir yazmzda ayrntl bir ekilde aklamaya altk. - Rabb'inize alak sesle yalvararak dua ediniz. O arlar (ly aanlar) sevmez. (Araf: 55)

Burada vurgulamak istediimiz udur: Allaha yaplan dua bazen ibadet niteliinde olur, o takdirde kul bu dua sayesinde dnyadaki kazanc yannda ahirette ve sevap elde eder. Yaplan dualar kimi zaman da dileklerin karlanmasna dnk birer istek duas niteliinde olurlar. Bu dualar Allah'n houna gidecek istekler ierdikleri takdirde sevap kazandrc da olabilirler. Fakat kimi durumlarda sadece ierdikleri dileklerin karlanmasn salayabilirken kimi durumlarda da sahiplerinin dinine zarar verecekleri iin ilh haklarn inenmesine ve snrlamalarn almasna yol atklar oranda ahiret azab getirirler. Ksacas Allah'n bize aramamz emrettii vesile (O'na yaklatrc uygun yol) hem O'na ibadet etmekte ve hem de O'ndan bir ey dilemekte sz konusudur. Ayrca gerek bize emredilen salih ameller ile gerek hayatta olan peygamber ve salih ahsiyetlerin dua ve efaatleri ile Allah'n yaknln (tevessl) aramak, yaratlmlar araya koyarak Onun zerine yemin etmek kategorisine girmez. Bu kategoriye giren olaylardan biri de Kyamet gn insanlarn Peygamberimizden (salt ve selm zerine olsun) kendileri iin efaat etmesini dilemeleridir. nsanlar O'nun ahirette kendileri iin Allah katnda efaati olmasn isteyecekler. Tpk dnyadayken kendisinde yamur yamas ve baka dilekleri iin dua etmesini istemi olduklar gibi. Bildiiniz gibi, bir de Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) u ekilde dua ettii olay var; Ya Rabbi, biz Peygamberimizin salnda kuraklkla karlanca Peygamberimiz aracl ile sana ba vurur ve yamura kavuturulurduk. imdi ise sana Peygamberimizin amcas Abbas aracl ile ba vuruyoruz (tevessl ediyoruz). Bu szlerin anlam udur: Biz vaktiyle sana Peygamberimizin duas, efaati ve dilemesi aracl ile ba vuruyorduk. imdi de sana O'nun amcasnn duas, efaati ve dilemesi aracl ile ba vuruyoruz. Bu duann anlam: Peygamberimizin veya amcasnn aracl ile senin zerine yemin ederek istekte bulunuyoruz demek deildir. Tpk zamanmzn baz bidatlarnn lm bir ahsiyetin arkasndan veya gyabnda yaptklar gibi. Nitekim bylelerinin bazlar: Ya Rabbi, senden falancann nezdindeki itibar hakk iin unu unu istiyorum gibi ifadeler tayan dualar yapmakta ve bu tutumlarn da: Biz Allah'n peygamberleri ve velileri aracl ile O'na tevessl ediyoruz diye savunmaya kalkyorlar. Daha da ileri giderek bu tutumlarn destekler nitelikte yle bir uydurma hadis naklediyorlar; Allahdan bir ey dilerken benim O'nun nezdindeki itibarm hakk iin dileyiniz. nk benim Allah katndaki itibarm byktr. Eer sahabiler tarafndan yaplan ve Hz. mer'in ifadesi ile dile getirilmi bir rneini sunduumuz Tevessl bu olsayd, onlar Peygamberimizin lmnden sonra da bunu yapar ve Peygamber aracl ile dua etmenin ok daha arlkl bir nemi olduunu iyi bildikleri halde O'nu brakp amcasna ba vurmazlard.

Bundan anlalyor ki; sahabilerin anlattklar Tevessl llere deil, sadece yaayanlara dnktr. Bu da yaayanlarn dualar ve efaatleri aracl ile Allah'a ba vurmak demektir. Yaayanlardan byle bir ey istenebilir. Fakat lden hi bir ey istenemez. Ne dua ve nede baka bir ey. Yukarda anlattmz gzleri grmeyen sahabi olay da bu niteliktedir. Bilindii gibi sz konusu sahabi Allah'n grme gcn geri vermesi iin Peygamberimizden kendi iin dua etmesini rica etmi, Peygamberimiz de ona Allah'n kendi efaatiliini kabul etme dileini ieren bir dua reterek bunu yapmasn istemiti. Bu da gsteriyor ki, Peygamberimiz adama efaati olmu ve Allah'dan efaatinin kabul edilmesini dilemesini istemitir. Adamn bu amala yapm olduu duada geen: Ya Rabbi, rahmet peygamberi olan Peygamberin aracl ile sana yneliyor, senden diliyorum ifadelerinin anlam: Peygamberinin duas ve efaati aracl ile demektir. Hz. mer'in: Sana Peygamberimiz aracl ile Tevessl ediyorduk eklindeki szleri de bu anlama gelir. Bu iki hadiste geen Tevessl ve Tevecch terimleri ayn anlamdadr. Bir ahs aracl ile Allah'a Tevessl, Tevecch etmek veya Dilekte bulunmak anlamca olduka belirsizdir. Bu yzden sahabilerin ne demek istediini iyice anlamayanlar bu konuda yanlgya dmektedirler. Burada ama sz konusu ahsiyetin dua edici ve efaati olmas hasebiyle sebep olmas amalanmaktadr. Buna gre sz konusu ahsiyetin sebep olmasnn istenmesi ya dilek sahibinin o ahsa kar duyduu sayg ve balla veya O'nun dua ve efaatine dayanr. Bunun bir rnei, geceyi geirmek iin bir maaraya snan ve sabahleyin uyandklarnda maarann kapsn tkayan bir kaya yznden ierde mahsur kaldklarn gren yolcu ile ilgili olaydr. Buhar ile Mslim'in bir hadis olarak naklettikleri olay yledir: yolcu geceyi geirmek zere bir maaraya snrlar. Sabahleyin uyannca maarann kapsn kocaman bir kayann tkadn grrler. Aralarnda are ararken herkesin o gne kadar yapm olduu en faziletli ameli ne srerek Allah'a dua etmesini kararlatrrlar. Bu karar zerine ilerinden biri yle dua eder: Ya Rabbi, bildiin gibi benim bir amca kzm vard. Onu ok sevmitim. yle ki, hibir erkek bir kadn bundan daha ok sevemezdi. Bir gn benden yz dinar para istedi. Paray yanma alp evine gittim. Maksadm anlaynca bana Ey Allah'n kulu, Allah'dan kork ve hakketmediin biimde bekret mhrm bozma diye yalvard. Bunun zerine paray verdim ve kendisine hi ilimeden evden kp gittim. Ya Rabbi, eer ben o hareketi srf senin rzan kazanmak iip yapt isem bu maarann kapsnn almasn sala. Adamn bu duas zerine maara kapsn tkayan ta birazck aralanverdi ve adamlar gn n iyice grebildiler. Arkasndan bir bakas da yle dua etti:

Ya Rabbi, bildiin gibi, benim hayli yalanm bir anam ile bir babam vard. Her akam nce onlara st iirir, sonra oluk-ocuumla hayvanlarma yemek ve yem verirdim. Bir gn ormandan ge dnmtm. Eve dndmde her gnk gibi stlerini iirmek istediimde uyuduklarn grdm. Onlarn stn vermeden ocuklarma yemek ve hayvanlara yem vermek istemediim iin bardak elimde yanbalarnda sabahladm. Sabah olup uyannca da hemen stlerini iirdim. Ya Rabbi, eer ben o hareketi srf senin rzan kazanaym diye yapt isem bu maarann kapsnn almasn sala. kinci adamn bu duas zerine maara kaps biraz daha araland. Fakat alan delik darya kmalarna imkn verecek kadar geni deildi. Arkasndan arkadalarn ncs dua etmeye balad ve unlar syledi: Ya Rabbi, senin de bildiin gibi, ben vaktiyle bir ka ii altrm ve i bitince cretlerini vermitim. Yalnz ilerden biri biraz nce ekip gittii iin cretini verememitim. Bunun zerine adamn cretini ayrarak altrmaya baladm. Para oaldka oald ve gn geldi, byk bir servet haline geldi. Derken gnn birinde adam kagelerek -Ey Allah'n kulu, bana olan cret borcunu ver- dedi. Kendisine u grdn btn develer, koyunlar, srlar ve kleler senin o cretinden artt. Bu yzden hepsi senin diye cevap verdim. Adam aknlk iinde Ey Allah'n kulu, benimle alay etme deyince kendisine Ne mnasebet, alay falan etmiyorum diye karlk verdim. Bunun zerine adam yanmda birikmi olan btn servetini alp gitti. Ya Rabbi, eer bu hareketi srf senin rzan kazanmak iin yapt isem u maara kapsnn almasn sala. Bu sonuncu dua zerine iri kaya kapdan ekildi ve adamlar dar ktlar. (Buhar, Sahih, kitab, icare, bab, kim bir emekiyi altrrsa, emeinin karln versin, H. No: 2272; Ahmed, Msned, c. 1, s. 116; c. 3, s. 142.) Grld gibi bu arkada en salih amellerini ne srerek Allah'a dua ettiler. nk kulun Allah'a Tevessl, Tevecch ederken, Ondan bir ey dilerken ne srebilecei en geerli gereke ilemi olduu salih amellerdir. nk bizzat Cenab- Allah (c.c.) u ayette iman edip salih amel ileyen kullarnn isteklerini yerine getireceini, hatta kendi keremi ile onlara istediklerinden daha fazlasn balayacan vadetmektedir: Allah iman edip salih amel ileyenlerin dualarn kabul eder ve kendi kereminden onlara istediklerinden de fazlasn verir. (ura: 26) Bu arkada da Allah'a ibadet ederek, O'nun emrine uygun salih ameller yaparak, O'ndan dilekte bulunarak ve O'na yalvararak kendisine dua etmilerdir. Buna benzer bir olay da Fudayl bin Iyaz'la ilgili olarak anlatlr. Bildirildiine gre bu zat bir ara idrar skkl hastalna yakalanm ve Ya Rabbi, sana kar olan sevgim hakk iin bu hastalm gider diye dua edince idrar skklndan kurtuluvermitir. ( Ebu Nuaym, Hilye el-Evliya, c. 8, s. 109.) ( Fudayl b. Iyad, b. Mesud, b. Bir el-Temimi, Zahid, ibadete dkn, Buhari, Mslim ve dier hadis alimlerinin kendisinden hadis tahririnde bulunduu gvenilir bir ravi idi. 187 ylnda ld. Vefeyat elAyan, c. 4, s. 47, 50, biy. 53..; Takrib, el-Tehzib, c. 2, s. 113.)

Yine bu kategoriden olan bir baka olay da udur: Anlatldna gre muhacir (Mekkeli) mslmanlardan olan bir kadn olu lnce: Allah'm, ben sana ve Peygamberine inandm ve senin yolunda evimden barkmdan ayrlarak g ettim. diyerek Allah'dan oluna yeniden canlandrmasn dilemi ve Allah da bir sre sonra olunu diriltivermitir. ( Kad Iyad, Kitab, el-ifa, c. 1, s. 268.) rnek verdiimiz bu dualarn slplar zellik bakmndan Kuranda bize nakledilen mminlerin u seslenilerine benzemektedir: Ey Rabbimiz, biz Rabbinize iman ediniz diye seslenen bir dvetinin arsn iitir-iitmez hemen iman ettik. Ey Rabbimiz, gnahlarmz bala, hatalarmz rt ve canmz iyi kullarnla birlikte al. Ey Rabbimiz, peygamberlerin aracl ile vadetmi olduun mkfatlar bize ver, Kyamet gn bizi perian brakma, hi phesiz sen verdiin szden caymazsn. (Al-i mran: 193-194) Allahm emirlerine uyup yasaklarndan kanarak, O'nun honutluunu kazandracak ibadet ve kulluk grevlerini yaparak O'ndan dilekte bulunmak, e bir deyimle O'na Tevessl etmek, bu hareketleri O'nun rahmetinin umudu ve azabnn korkusu ile yapmakla ayn eydir. rnek olarak: Senden unu unu diliyorum. nk hamd sana zgdr. Sen ba bol Allahsn. Gklerin ve yerin yoktan varedicisisin. Ve nk Sen tek, herkesin ihtiyalarnn karlaycs, dourmam ve dorulmam, hi kimsenin kendisine denk olamayaca Allah'sn gibi ifadelerle Allah'n isim ve sfatlarn anarak O'na dua etmek, bu isim ve sfatlar sebep olarak ne srmek anlamna gelir. nk Cenab- Allah'n (c.c.) hamdedilmeye lyk ve ihsan sahibi olmas, O'nun kullarna hamdetmeyi gerektirecek balarda bulunmasn gerektirir. Allah'n tek ve Samed oluu, her kesin ihtiya annda O'na ba vurmasn, O'nun dnda kalan her ey varln O'na borlu iken O'nun hi bir eye muhta olmamasn ve dolaysyla kendisine el aanlarn dileklerini karlamasn gerektirir. Bu tr dualar bazan O'nun isim ve sfatlar zerine yemin etme slubunda da olabilir. Ebu Said'e dayal bir hadis olarak nakledilen: Ya Rabbi, senden dilekte bulunanlar ve attm u admlar hakk iin senden unu unu istiyorum eklindeki duaya gelince Atyye Avf tarafndan rivayet edilen bu hadis hayli zayftr. Fakat eer asl olduunu farzedersek o da bu kategoriye girer. nk dilekte bulunanlarn Allah zerindeki hakk, onlarn dileklerini karlamas ve O'na ibadet edenlerin O'nun zerindeki hakk; kendilerine sevap vermesidir. Baka bir deyimle dilekte bulunmak ile ibadet etmek, O'nun ihtiyalar karlamas ile sevap vermesinin sebebidir. Demek ki, bu szlerle dua eden kimse bu sebebe dayanarak O'na ba vurmu, O'na Tevessl etmi olur. Eer bu duay yapan kimsenin yeminli ifadeler kulland farzedilirse bu kimse Allah'n sfatlar zerine yemin etmi saylr. nk dualar kabul etmek ve ibadetlere sevap vermek, O'nun fiilleri ve vaatleri arasndadr. Bylece bu dua Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) u sahih hadisinde ifadesini bulan dua gibi olmu olur: Euzu birizake min sahatke ve bi-muafatike min ukubetike ve euzubike minke l uhs senaen aleyke ente kema esneyte al nefske = Gazabndan honutluuna, azabndan affna ve senden sana snrm. Ben sana vg dzemem. Sen kendini vm olduun gibisin. (Mslim, kitab, namaz, bab, 42, H. No: 486, Aye'den.)

Gerek Hanbeli'nin ve gerekse baka baz imamlarn aka belirttikleri gibi yaratklara snlamaz (onlara istiaze edilmez). Byle dnen imamlar bu ilkeyi Allah'n kelmnn (szlerinin) yaratk olmadnn delili saymlardr. Bunun yannda Buhar'de yer alan bir hadiste Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): Euzu bikelimatillhi tammat min-erri mahaleke = Allah'n eksiksiz kelimeleri ile mahlkatnn errinden snrm. (Mslim, kitab, Zikir, bab: 16, H. No: 2708.) buyurduuna gre sz geen imamlar Mahluk aracl Allah'a snlamaz demilerdir. Anlatmak istediimiz u ki; mahlka snma olamayaca halde Peygamberimizin Allah'n affna ve afiyetine snarak O'nun cezasndan korunmay dilemesi mahluktan dilekte bulunulamayaca halde O'nun Allah'n dualar kabul ediciliinden ve sevap vericiliinden dilekte bulunmas gibidir. Allah'dan baka hi bir nesnenin sz edilerek dilekte bulunulamayacan syleyen alimler, Allah'n sfatlar anlarak bir ey dilemeye kar kmamlardr. Bunun bir baka benzeri udur. Bilindii gibi yemin sadece Allah zerine yapld takdirde geerli olur. Nitekim Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) sahih bir hadise gre: Kim yemin edecekse Allah zerine yemin etsin veya sussun ( Buhari, kitab, Yemin ve adaklar, bab: Babalarnzn adlarna and imeyin. H. No: 6646; Mslim, Sahih, Kitab, Yeminler, bab, Allah'dan bakas adna yemin etmenin sakncas, H. No: 1646.) ve Tirmiz'de yer aldna gre: Kim Allah'dan baka bir ey zerine yemin ederse Allah'a irk komu olur. buyurmaktadr. (Tirmizi, Snen, kitab, Yemin ve adaklar, H. No: 1535.) Bununla birlikte Allah'n izzeti ve benzeri ifadelerle yaplan yeminler -ki Peygamberimizin bu tr ifadeli yeminler yapt belgelidir- Allah'dan bakas zerine yaplan yeminler kapsamna girmez. nk her hangi bir eyin bakas demek, O eyden ayr ve onunla badak olmayan bir nesne demektir. Szn ksas; peygamberler ve saygdeer salih kiiler aracl ile Allah'a Tevessl etmek iki yoldan olur. - Ya onlara ballk gstermek ve yollarndan gitmekle; - veya onlarn dua ve efaatlerini kazanmakla. Buna karlk bylelerinin ne yollarn izleyen ve nede efaatlerini haketmeyen bir kimsenin kuru kuruya onlar aracl ile Allah'a Tevessl etmesi, kendisine hibir yarar salamaz. Sz geen ahsiyetlerin Allah katndaki itibarlar ne kadar yksek olursa olsun. Dnelim ki; gerek ilk mslmanlar ve gerekse mezheb imamlar, yaratklar aracl ile Allah'dan bir ey dilemeye yukarda anlattmz gzle baktklarna gre yaratklarn lleri aracl ile dilekte bulunmann hkmn varn siz dnn. sterse bu llerden Allah'dan bir ey dilemeleri ve ister baz kimselerin yaptklar gibi dorudan doruya dilekleri yerine getirmeleri istenmi olsun.

Yine ister bu dilekte bulunma olay lnn mezar banda veya gyabnda meydana gelmi olsun. eriatmzn teblicisi olan Peygamberimiz bu ii kknden nledii ve Peygamberlerin mezarlarn mescid edinenleri lanetleyerek, mezar balarnda namaz klmay yasaklayarak ve dilekleri sadece Allah'a yneltmeyi vurgulayarak bu sapkla vardracak btn kaplar kapatt halde bu sapkln dorudan doruya iine, yani ya irk haline veya irke gtrc artlara dmeye ne demeli? indekiler Sekizinci Blm

Peygamberimizi Adm Adm zlemek Oysa yukarda aka grdk ki, ilk mslmanlardan hi kimse byle bir ey yapm deildir. Bu kuraln tek istisnas, Abdullah b. mer'in (Allah ondan raz olsun) peygamberimizin yolculuklar srasnda mola verdii yerlerde mola vermesi ve O'nun namaz kld yerlerde namaz klmasdr. Hatta bir yerde Peygamberimiz abdest aldktan sonra abdest suyunun artn yakndaki bir aacn kkne dkt diye Abdullah bn mer de orada abdest aldktan sonra artakalan suyu ayn aacn kkne dkmtr. Dikkat etmeliyiz ki, Abdullah b. mer'in bu uygulamas, Peygamberimizin davranlarn btnyle yeniden tekrarlama amacn gtmektedir. Yani Abdullah b. mer, Peygamberimizin mola veriini, namaz kln, hatta artan abdest suyunu dkn aynen tekrarlamak istemitir. Yoksa sadece O'nun dua edip namaz kld yerlerde dua edip namaz klmay amalam deildir. Bu uygulama ile ilgili olarak karmza u farkl mesele kar: 1- Meselelerin birincisi; Peygamberimizin davranlarn amalarn bilmeksizin veya bu davranlar ortaya karan sebepler yok olduu halde aynen tekrarlama meselesidir. Bu yaygn bir tartma konusudur. Abdullah b. mer ile onun gibi dnenler bu tartmann bir kutbunu ve onun gibi dnmeyenler de kar kutbunu olutururlar. Fakat sahabilerden bize ulaan gvenilir belgeler ne muhacirlerin ve nede ensarn genel anlamda Abdullah b. mer gibi davranmadklar merkezindedir. Ayrca bizi u anda asl ilgilendiren mesele bu deildir. unu da belirtelim ki, eer bir kimse normal bir yolculuu srasnda namaz vakti girince vaktiyle Peygamberimizin ayn yoldan geerken konaklam olduu bir yerde mola verip namazn klarsa, adamn bu hareketi bu kategoriye girer. 2 - kinci mesele; her hangi bir yolcunun Peygamberimizin namaz kld yerleri zellikli namaz yeri sayarak oralarda farz namazlar dnda namaz klmasdr. Baka bir deyimle srf bu yerlerde namaz klp dua etmi olmak iin oralarda namaz klp dua etmesidir.

Hemen belirtelim ki, ne Abdullah b. mer'in ve nede baka bir sahabinin bu yolda bir uygulamas bize nakledilmi deildir. Geri bazlar Abdullah b. mer'in uygulamas bu niteliktedir diyorlar ama, tam tersine elimizde O'nun byle yapmay yasakladn belirten belgeler vardr. stelik btn sahabilerin byle yapmaktan kandklar kesinlikle sabit olduuna gre tek bana Abdullah b. mer yle yapm olsa, O'nun bu muhtemel uygulamas, babasna ve dier sahabi kitlesine kar delil olamaz. 3 - Bu yerlerin yolcunun yolu zerinde olmamas, buralara gitmek iin zel bir yolculua kmas durumudur. zel bir yolculua karak Hra dana, Sevr maarasna veya Hz. Musa'nn Allah (c.c.) ile konuma yeri olan Tur-i Sina dana giderek namaz klp dua etmek gibi Peygamberimiz (slt ve selm zerine olsun) ile sahabilerin hayat tarzn bilen herkes, onlarn bu tr yerleri zellikle hi grmeye gitmediklerini iyi bilir. Mesel bu tr yerlerin balcalarndan olan Hra dan ele alalm. Bu da mekke yresinin en yksek dadr. slmdan nceki dnemde Kureyliler buraya sk sk gidip inanlarna gre tapnma hareketleri yaparlard. Bu dan Peygamberimizin hayatnda ve slmiyetin balangcnda nemli bir yeri vardr. Buhari ile Mslim'de yer aldna gre bu konuda Hz. Aye (Allah ondan raz olsun) yle diyor: Rya, Reslllah'da vahyin balangc, ncs olmutu. O gnlerde grd her ryadan sonra yz afak yeri gibi kpkrmz kesilerek kagelirdi. Bir sre sonra inzivadan holanmaya balad. Bu dnemde gnlerini Hra danda ibadetle geiriyor, gecelerce orada kaldktan sonra gelip yanna azk alarak yine oraya dnyordu. te bu dnemde bir gn yine Hra maarasndayken kendisine anszn vahiy geldi. Bir melek karsnda belirerek O'na Oku dedi. Peygamber melee Ben okumay bilmem diye karlk verdi. Bunun zerine melek kendisini kucana ekip iyice sktktan sonra salverdi ve yine Oku dedi. Raslllah iki veya kez yine Ben okumay bilmem diye karlk verdikten sonra karsndaki melek kendisine: Yaratan Rabbinin ad ile oku. O insan bir para kan phtsndan yaratt. Oku, senin Rabbin en byk kerem sahibidir. O insana kalemle yazmay retti. nsana bilmediklerini retti. dedi. Bir sre sonra maaradan kp eve geldiinde Raslllah hal heyecandan titriyordu. (Buhari, Kitab, Vahyin balangc, bab: 3, H. No: 3; Ayrca u numaral hadislere bakabilirsiniz: (3392, 4953; 4955, 4956, 4957, 6982.) Hz. Aye tarafndan bize anlatlan Peygamberimizin bu Hra maarasndaki ibadet dnemi Peygamber oluundan nceydi. Peygamberlikle grevlendirildikten ve insanlara O'na inanp balanmalar emredildikten sonra insanlarn en deerli zmresi olan ilk muhacir mslmanlarla birlikte Mekke'de oturdu. Bu dnemde ne kendisi ve ne de yakn arkadalarndan biri Hra dana bir kere bile gitmedi. Hayatnn bundan sonraki Medine dnemi boyunca drt Umre yolculuu oldu. - Bu yolculuklardan birincisi Hudeybiye Umresi diye anlr. Bilindii gibi bu yolculukta Raslllah'n yolunu kesen mrikler O'nun Kabe'ye ulamasn engellemilerdi. - Bu yolculuklarn ikincisi Kadyye Umresi diye bilinir ve ilkinin ertesi ylnda yaplmtr. ok sayda arkada ile birlikte bu seyahati gerekletiren Peygamberimiz Mekkede gn kadar kalmt. - Daha sonra Mekke'yi fethedince Huneyn'e ve Mekke'nin dousunda bulunan Taif denen yere giderek

Huneyn vadisinde Hevazn adl mrik guruplarla savat, sonra Taif mriklerini kuatma altna ald. Bu arada Carane'de Huneyn'de ele geen sava ganimetlerini bltrdkten sonra tekrar Mekke'ye gelip Beytullah ziyaret etti. - Drdnc hacc ziyareti de Veda Hacc diye bilinen yolculuudur. Bu yolculua ok az dnda btn mslmanlar katlmt. Hemen belirtelim ki, bu yolculuklarn hi birinde ne kendisi ve nede sahabilerden biri, ne Hra dan ve nede Mekke evresindeki herhangi bir hatral yeri ziyarete gitmemiti. Bu ziyaretlerde grlen yerler sadece Mescid-i Haram (Kbeyi), Safa ile Merve arasn Mina'y, Muzdelife'yi ve Arafat' ieriyordu. Yine bu yolculuklarda rene vadisinde le ve ikindi namazn birarada kldktan sonra bir sre Arafat dolaylarndaki Nemre'de kurulan adrda kalmt. Ayrca gerek O'nun arkasndan gelen raid halifelerin ve gerekse ilk nesle mensup rnek mslmanlarn hi birisi zel olarak namaz klp dua etmek amac ile bir kere bile Hra dana gitmemilerdir. Bu arada Kur'anda: Hani iki kiiden biri olarak maaradayken (Tevbe: 40) diye sz edilen Sevr dandaki maara da byledir. Peygamberimizin bu maaray ne zel ekilde ziyaret etmeyi ve ne de orada namaz klp dua etmeyi mmetine meru etmemitir. Ayrca Peygamberimiz Mekke'de Mescid-i Haram (Kabe) dnda hi bir mescid yaptrm deildir. imdi orada grdmz dier mescidlerin tm Mescid-i Mevlid ve benzerleri gibi- hep sonradan yaplmtr. Yine Peygamberimiz ne doduu yeri ve nede Mina'nn arkasnda bulunan ve Akabe biatinin yapld yeri ziyaret etmeyi mmetine meru etmemitir. Fakat daha sonralar Akabe biatinin gerekletii yerde bir mescid yaplmtr. Oysa bilmek zor deil ki, eer bu ziyaretler meru, mstahab ve Allah katnda sevap kazandrc olsayd, bunu en iyi bilecek ve oralara en nce koacak olan insan, hi kukusuz, Peygamberimiz olurdu. Ayrca bu konuda bildiklerini sahabilerine de retmi olaca iin onlarn bunu kendilerinden sonra gelenlerden daha iyi bilmeleri ve bu ziyaretlere herkesten ok nem vermeleri gerekirdi. Onlarn bu ziyaretlerin hibirine iltifat etmedikleri kesinlikle bilindiine gre bu ziyaretleri ibadet veya sevab kazandrc hareket saymadklar ve dolaysyla bu ziyaretlerin sonradan slama sokulmu bidatler olduu anlalyor. Buna gre kim bu ziyaretleri ibadet veya sevab kazandrc birer hareket sayarsa onlarnki dnda baka bir yol tutturmu ve eriata Allah'dan izinsiz bir unsur katm olur. te Peygamberimizin makamlarndan biri olan Hra maaras ile ilgili hkm budur. Oysa bu Hra maaras vahyin ilk inii ve Peygamberimize ilk Kur'an ayetlerinin bildirilii gibi ok nemli olaylara sahne olmutur. stelik buras slmdan nce de ibadet yeri olarak kullanlyordu. Peygamberimizin dier nemli bir makam olan ve Onun tarafndan Medine g srasnda snma yeri olarak kullanlan Sevr maaras da ayn hkmn kapsamna giriyor. Bu nemli yerlerin hkm byle olunca dier peygamberlerle ilgili makamlar ziyaret yeri edinmek, oralara zel yolculuklar dzenleyerek oralarda namaz klp dua etmek bize daha yabanc ve eriatmza daha uzaktr. stelik sz edilen yerler eer sylendii gibi birer Peygamber makam iseler. Eer byle olmadklar belli veya olup olmadklar pheli ise durum nice olur, bunu varn siz

dnn. Bir de u mesele var; lim adamlarnn sz birlii ile bildirdiklerine gre Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) Beytullah ziyaret ederken sadece Yemen tarafna den iki Kabe rknn selmlar, am tarafnda kalan dier iki rkn selmlamazd. Ayrca Makam- brahim de dahil, buradaki baka hi bir yeri de selmlamazd. Sadece Hacer-i Esved'i ptn biliyoruz. Yemen tarafna den stunlarla ilgili olarak da farkl rivayetler var. Kimi bunlar ptn, kimi selmlayp eli ile svazladn ve kimisi de ne ptn ve ne de eli ile svazladn bildiriyor. Bu rivayetlerin her nn de gerek Hanbel mezhebine ve gerekse baka mezheplere bal taraflar vardr. Fakat iin dorusu O'nun bu stunlar ne pt ve nede eli ile svazladdr. Peygamberimiz ne yle ve ne de byle yapmtr. Bunu sahih hadisler aka belirtmektedir. Haydi diyelim ki, Yemen tarafna den bu iki stun konusu tartmaldr. Fakat Kabe ziyareti ile ilgili ittifakl meseleler de vardr. Mesel gerek drt mezhebin imamlar ve gerekse dier balca alimler Kabe'nin am tarafndaki stunlarnn ve baka hi bir Kabe parasnn plmeyecei hususunda ortak gr sahibidirler. nk Peygamberimizin sadece Yemen tarafndaki iki stunu selmlad sylendii gibi sahabilerin uygulamas da bu yoldadr. Nitekim bn-i Abbas, bir defasnda kendisi ile birlikte Kabe'yi tavaf eden Muaviye'nin drt stunu da selmladn grnce kendisine Peygamber'in sadece gneydeki iki stunu selmladn hatrlatm ve onun: Kabe'nin hi bir stunu selmlanmam braklmamal eklindeki itirazn da: Allah'n Resul sizin iin en gzel rnektir ayeti ile karlaynca Muaviye, yaptndan vazgemitir. (Tirmizi, kitab, Hacc, bab: Hacer-i esvedin sadece yemen tarafnn selamlanp dier taraflarnn selamlanmamas konusunda gelen hadisler, H. No: 858; Tirmizi: bn Abbas'n naklettii bu hadis hasen sahih tir diyor: Ahmed El-Msned, c. 1, s. 217, Buhari ayn hadisi Ebu a'a'a'dan mrsel olarak nakletmi: H. No: 1608, kitab: Hacc, bab- Hac Hacer-i esvedin yemen ynnden baka ynlerini selamlamas. Abdurrezzak, El-Musannef, (Mevsul olarak), kitab, hacc, bab: Tavafn dnda hacer-i esvedi selamlama, H. No: 8924.) Alimlerin sz birlii ile belli olan dier bir husus, Kur'anda: Siz brahim'in makamnn bir blmn namaz yeri edininiz. diye sz geen brahim Makamnn ne selmlanmasnn ve nede plmesinin meru olmaddr. (Bakara: 125) Bu makamn plemeyecei ve elle svazlanamayaca hem snnetle ve alimlerin gr birlii ile sabit olduuna gre dier peygamber makamlarnn plp svazlanamayaca haydi haydi bellidir. Buna benzer bir baka yer de Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) Medine mescidinde devaml namaz kld yerdir. lk dnem mslmanlarndan hi birinin buray selmlad veya pt grlmemitir. Mekkede ve baka yerlerdeki namaz kld yerlerin durumu da ayndr. O'nun mbarek ayaklar ile bast ve namaz kld kesinlikle belli olan yerlerin okanmas veya plmesi meru olmadna gre dier Peygamberlerin veya sahabilerin namaz kldklar veya uyuduklar ileri srlen yerleri svazlamann veya pmenin meru olaca nasl iddia edilebilir?

Namaz klmak zere ayak bast yer iin meru olmayan bir hareket, adm atmak zere bast bir yer iin nasl meru olabilir? indekiler Sekizinci Blm

Peygamberimizin Ayak zleri Sylediklerimiz sz konusu yerler hakkndaki bilgilerin kesin olduu durumlar iin geerlidir. Ya bir de bu yerlerin sylendii gibi olduklar pheli veya yle olmadklar belli ise? Mesel; baz yalanclar tarafndan zerlerinde ayak izi yontulduktan sonra cahil halka Bunlar Peygamberimizin ayak izleridir diye yutturulmaya allan ok sayda talar gibi. Peygamberimizin ayak izlerini tad kesinlikle belli yerlerin ve Allah tarafndan namaz yeri edinmemiz emredilen ve Hz. brahim'in ayak bast kesinlikle belli olan brahim makamnn svazlanp plmesi meru deilken aslsz olarak, yalan yere Peygamberimizin ayak izlerini tad iddia edilen yerlerin svazlanmas veya plmesi nasl meru olabilir? Mesel Beytl-mukaddesin (Kuds'n) avlusundaki koca tan zerindeki szde Peygamberimize ait ayak izleri ile bunun benzerleri gibi. Denebilir ki: Cenab- Allah, brahim makamnn bir blmn namaz yeri edinmemizi emrettiine gre bu tr dier yerleri de oras ile kyaslarz. Bu gre kar unlar sylemeliyiz: Kur'andaki bu hkm srf Mekke'de bulunan brahim makamna zgdr. ster bu deyimle Hz. brahim'in, Kabe yanndaki ayakta durmu olduu yer ve isterse Arefe, Muzdelife ve Mina adl ziyaret yerleri kasdedilsin. slm alimlerinin gr birlii ile belirli ziyaret yerlerine zg olan ibadetler baka yerlere de yaygn saylamazlar. Tpk Tavaf ibadetinin Beytllah'a (Kbeye) zg oluu gibi. Bu tr yerlerin herhangi birine zg olan ibadetler kyas yolu ile baka yerlere de yaygnlatrlamazlar. Tabii ki bu tr yerlerin her hangi birinde yaplmas meru olmayan bir ibadet baka yerlerde de haydi haydi meru deildir.

indekiler Sekizinci Blm

Hacc'da Ziyaret Edilecek Yerler Bu sylediklerimizden kan mantk sonuca gre Kbenin baz ziyaret noktalarnda meru olmayan pme ve selmlama gibi sayg gsterileri baka yerlerde de haydi haydi meru olmaz. Bunun yannda bu ziyaret noktalarnda meru olan ibadetlerin baka yerlerde de meru olmas gerekmez. Bu tr yerlerin bir dieri de Arafat danda yer alan ve Kubbet Adem (Adem Kubbesi) ad ile bilinen binadr. Alimlerin gr birlii ile buray zellikle ziyaret ederek orada namaz klp dua etmek meru deildir. Hatta Cebel-i Rahmet ad ile bilinen Arafat dann tepesine kmak da meru deildir. Bu konuda snnete uygun olan davran, ya Peygamberimizin vakfe (duru) yeri olan sahrat denen yerde veya Arafatn rastgele bir yerinde vakfe yapmaktr. nk Peygamberimiz: Arafatn her yeri vakfe yeridir buyuruyor. (Malik, El-Muvatt'a, hac kitab, bab: Arafat ve Mzdelife'de vakfe yapma, H. No: 166; Mslim bu anlamda bir dier hadisi Hac kitab, Arafat'n her taraf vakfe yeridir babnda buradaki szlerinden baka szlerle kaydetmi: H. No: 1218 (149); bn Mace, kitab, menasik, bab: Arafat'ta vakfeye durmak, H. No: 3012.) Bu yredeki dier mescidlerin durumu da ayndr. eytan talama yerlerinin (cemrelerin) yaknndaki mescid, Hayf mescidi yannda bulunan ve Kur'andaki Mrselt suresinin ini yeri olduu iin Mrselt Maaras diye bilinen yerdeki mescid ile Arafat dann tepesinde bulunan Mescid-i Keb gibi. Peygamberimizin buralarn hibirini zellikle ziyaret edip oralarda namaz klmay ve dua etmeyi meru klmamtr. Bu tr yerlerin baz taraflarn pmenin veya elle svazlamann hkm ise besbellidir. nk alimlerin ortak ve kesin grlerine gre bu tr davranlarn Peygamberimizin eriatnda asla yeri yoktur. Hacda ziyaret edilecek yerler hakknda eser yazm olan baz alimlerin kitablarnda Mekke ve evresindeki kimi mescidleri ziyaret etmenin mstahab olaca belirtilmitir. Genliimde henz hacca gitmeden nce hacca gidecek yal bir tandma rehber olsun diye bu ziyaret yerlerini kitablardan derleyip bir dergide toplamtm. Fakat daha sonra kesinlikle rendim ki, bu ziyaret adetlerinin tm sonradan ortaya karlm birer bidattir, hi birinin eriatmzda yeri yoktur. Muhacir ve Ensar kesimi ile ilk mslman nesil bu

yerlerin hi birini ziyaret etmi deildi. Bilgi ve gerek nderi olan imamlarmz bu ziyaretleri yasaklamlard. Hacc srasnda zellikle ziyaret ederek namaz klacamz ve dua edeceimiz tek mescid, Mescid-i Haram'dr, baka hi bir mescidi zellikle ziyaret etmemiz meru klnmamtr. Mekke evresindeki hi bir baka mescidi Herhangi bir bakmdan oras gibi tutmamz uygun deildir. Herhangi bir kimse bu mescidlerden birinde klaca namaz veya edecei duay Mescid-i Haram'da klp yapsa kendisi iin daha hayrl olur, hatta eriata uygun bir snnet ilemi olur. Buna karlk Mescid-i Haram dndaki herhangi bir Mekke mescidini faziletli bir yer olduu dncesi ile zellikle ziyaret etmek eriatmzda yeri olmayan bir bidattir. indekiler Sekizinci Blm

zellikle Ziyaret Edilecek Mescidler Bu meselenin asl u. zel yolculuk dzenlenerek ziyaret edilecek mescidler tanedir. Bunun byle olduu Ebu Hureyre ile Ebu Said Hudr'nin rivayet ettii ve Buhar ile Mslim'de yer alan u hadis ile belgelenmitir. Sz konusu hadiste Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): u dnda hi bir mescidi ziyaret etmek amac ile zel yolculua klmaz buyuruyor. Baka kanallardan ,da rivayet edilmi olan bu hadis, hadis uzmanlarnn gr birlii ile salam bir hadis olarak kabul edilmitir. Bu mescidi ziyaret etmek amac ile yaplacak zel yolculuklar oralarda namaz klmak, dua ve zikr etmek, Kur'an okumak ve itikfta bulunmak gibi salih ameller iindir. lim adamlarnn gr birlii ile bu dnda kalan dier mescidleri ziyaret etmek iin zel yolculua kmak meru deildir. Hatta mehur Kba mescidine bile ancak oraya yakn yerlerden gelmek mstahabtr, uzak yerlerden zel bir yolculukla bu mescide bile gelmek yerinde deildir. nk Buhar ile Mslim'de yer aldna gre Abdullah b. mer bu konuda: Reslullah cumartesi gnleri bazan yaya ve bazan da binek hayvan srtnda Kba mescidine giderdi. diyor. ( Buhari, kitab, Mekke ve Medine'deki mescitlerde namaz klmann fazileti, bab: Kim Kba mescidine her cumartesi gelirse... hadisi, H. No: 1193; Mslim, K. Hacc, bab: Kba Mescidinin fazileti, H. 1399.)

Peygamberimizin bu snnetini aynen uyguladn rendiimiz Abdullah b. mer Mslim'in ifadesine gre: Her gidiinde orada iki rekt namaz klarak ( Mslim, ayn kitab bab ve hadis.) Buhar de bu bilgiyi her hangi bir rivayet zincirine yer vermeksizin kaydediyor. indekiler Sekizinci Blm

Drar Mescidi Bilindii Cenab- Allah (c.c.) Kba mescidi ile ilgili olarak Kur'anda yle buyuruyor: Mminlere zarar vermek, kfre hizmet etmek ve mslmanlar arasnda ayrlk karmak iin vaktiyle Allah ve Resulne kar savam bir adam gzetlemek zere mescid yapanlar. yilikten baka hi bir amacmz yok, diye yemin edecekler. Ama Allah onlarn yalanc olduklarna ahiddir. O mescidde asla namaz klma. Daha ilk gnnden takva, temeli zerinde kurulan mescid, hi phesiz namaz klmana daha lyk bir yerdir. Orada temizlenmeyi seven kimseler vardr. Allah temizlenenleri sever. Acaba binasn Allah korkusu ve Allah rzas temelleri zerine kuran kimse mi, yoksa yklmak zere olan bir uurumun kenarna kurarak onunla birlikte cehenneme yuvarlanan kimse mi daha hayrldr? Allah zalimleri hidayete erdirmez. Yaptklar bina kalblerinde bir kuku olup kalacaktr. Ta ki, kalbleri paralanncaya dek. Hi phesiz Allah her eyi bilir ve hikmet sahibidir. ( Tevbe: 107-110) Kur'anda sz edilen bu Drar Mescidi Rahib lkab ile anlan fask Ebu Amir iin yaplmt. Cahiliye dneminde hristiyan olan bu adama mrikler sayg gsterirlerdi. slm gelince iini saran kskanlk drts ile Peygamberimize kar km ve bir sre sonra kfirler arasna kamtr. te o srada bir gurup mnafk bu Drar Mescidini yapmaya giriti. Bu mescidi dnn gzledikleri bu bn-i Amir iin yapmak istiyorlard. Bu hikye mehurdur. Ksacas, bu mescidi yapan kimseler orada Allah'n ve Peygamberin emirlerini uygulamak amac deil, baka bir ama tayorlard.

Belirtmek istediimiz u ki; Trbedarlk, ziyaretgh gibi meru ibadetler dnda bir ama uruna mslmanlarn mescidlerine benzer binalar yapmak, u veya bu oranda Drar Mescidi yapmakla ayn anlama gelir. zellikle bu binalar mslmanlara zarar verdikleri, kfre anak tuttuklar, mminler arasnda ayrlk kardklar, Allah'a ve Reslllaha ters dm mnafklar ile bidatlara zemin hazrladklar oranda Drar Mescidine daha ok benzer hale gelirler. Tekrar hatrlayalm ki, Cenab- Allah (c.c.) Peygamberimize: Daha ilk gnden takva temeli zerine kurulan mescid, hi phesiz, namaz klmana daha lyk bir yerdir. buyuruyor. Bu bakmdan Mescid-i Nebevi diye anlan Peygamberimizin Medinedeki asl mescidi daha ndedir: Yani Takva temeli zerine kurulmu olma nitelii daha barizdir. Nitekim Buhar'de yer alan bir hadise gre Peygamberimiz kendisine sorulan: Bu iki mescidin hangisi Takva temeli zerine kurulmu olma bakmndan nde gelir? eklindeki bir soruya Mescid-i Nebeviyi kasdederek: Benim bu Mescidimdiye cevap vermitir. (Mslim, kitab, Hacc, bab, takva zere yaplan mescid peygamberin mescidi olduu, H. No: 1398.) Geri bu iki mescidin her ikisi de takva temeli zerine kurulmutur, ama Peygamberimiz bu bakmdan kendi mescidini Kba mescidinden daha nde tutmutur. Bunun sonucu olarak Cuma gnn kendi mescidinde geirir ve cumartesi de Kba mescidine giderdi. Ebu Davud'un, Useyd b. Hudayr Ensar'ye dayanarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Kba mescidinde namaz klmak Umre gibidir buyuruyor. (seyd b. Hudayr ad yalntr. Yaptn yazl nshalar, Tirmizi bn Mace, Ahmed ve dierlerinin kaytlan bunu kantlamaktadr. Sahabinin asl ad, Useyd b. Zahir b. Rafi el-Ensar'dir. ayn zamanda sahabi de olan bu zat Ubade b. Bir Lame'nin kardeidir. Mervan'n krall dneminde ld. Bkz. Tehzib el-Tehzib, c. 1, s. 349, biy. 635.) Ayn hadise bn-i Mace de yer verirken Tirmiz bununla ilgili olarak: Bu garib bir hadistir. demektedir. (Tirmizi, Snen, kitab, Namaz, bab, Kba Mescidinde namaz klma konusunda gelen hadisler, H. 324. Hadisin konusunda Ebu sa Tirmizi u bilgiyi vermektedir: Useyd b. Zahirin bu hadisi hasen garibtir. Bu ravinin bu hadisten baka hadis olarak sahih bir ey naklettii konusunda herhangi bir bilgimiz yoktur.; Hakim, el-Mstedrek, c. 1, s. 487. Hakim, hadisin isnadnn sahih olduunu sylemektedir; bn Mace, kitab, Kba Mescid'inde namaz klma, H. 1411.) Hanbel'nin, Nese'nin ve bn-i Mace'nin Sehl b. Hanif'e dayanarak bildirdiklerine gre de Peygamberimiz: Kim evinde temizlenir ve sonra Kba mescidine gelerek orada namaz klarsa bir Umre (nafile hac) sevab elde eder. buyurmutur. (Ahmed, Msned, c. 3, s. 487; bn Mace, ayn kitab ve bab, H. 1412

Snen-i Nesa-i, c. 2, s. 37, Kba Mescid'inin fazileti ve orada namaz klmak hadisin isnad sahihtir.) Hadis alimlerinden biri bu hadisi aklarken yle diyor: Peygamberimizin: Kim evinde temizlenir ve sonra Kba mescidine gelirse eklindeki ifadesi bize gsteriyor ki bu mescidi ziyaret etmek iin uzaktan gelmek meru deildir. Meru olan, evinde temizlik yaptktan sonra oraya gelecek kadar yaknnda oturan kiinin, tpk semtinin mescidine gider gibi oraya gitmesidir. Uzaklardan gelinerek ziyaret edilen mescidlerin durumu bakadr. zel yolculua klarak ziyaret edilmeleri meru olan mescide gelince btn alimler buralara namaz, dua ve zikir gibi maksatlar iin gidilmesinin mstahab olduu konusunda gr birlii iindedirler. Fakat eer biri byle bir ziyaret adaa, acaba adan yerine getirmesi gerekli midir, yoksa deil midir? Bu mesele ile ilgili alimler tarafndan iki farkl gr ileri srlmtr: Grlerden birine gre bu tr adaklarn sadece Mescid-i Haram (Kabe) ile ilgili olann yerine getirmek zorunludur. afi'ye mal edilen iki grten biri bu yolda olduu gibi Ebu Hanife de bu grtedir. Ebu Hanife bu gr savunurken adaklarla ilgili: Herhangi bir adan yerine getirilmesinin vacib olabilmesi iin adak konusu hareketin trnden, er'i bir vacip bulunmaldr eklindeki temel ilkesinden hareket ediyor. mam- Malik ve Ahmed tarafndan savunulan br gre gre ise eer bu mescide gitmek adanm ise buralara gitmek gereklidir. Yalnz adak sahabi bu mescidlerin daha faziletli olann ziyaret edince daha az faziletli olan ziyaret etme zorunluluu zerinden der. Yani eer biri Mescid-i Nebeviyi veya Mescid-i Aksa'y ziyaret etmeyi adar da bunlar yerine Mescid-i Haram' (Kabe'yi) ziyaret ederse ada yerine gelir. Ayn ekilde Mescid-i Aksa'y ziyaret etmeyi adayan bir kimse eer ya Mescid-i Haram' veya Mescid-i Nebeviyi ziyarete gidecek olursa ada yerine gelmi olur. nk bilindii gibi Buhar'de yer alan bir hadise gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Kim Allah'a itaat etmeyi adarsa O'na itaat etsin. Buna karlk kim Allah'a isyan etmeyi adarsa O'na isyan etmesin buyuruyor. (Buhari, kitab, Yemin adaklar, bab: Sahib olamadn bir ey veya Allah'a isyan konusunda adakta bulunmak, H. 6700.) Peyamberimizin bu emri trnden vacip bulunsun, bulunmasn her trl itaati (ibadeti) kapsamna alr. Daha faziletli olan bir ibadeti yapmak ise o konudaki hadisi yerine getirmek olur. Bu meseleyi daha detayl biimde aklamann imdi sras deildir. Sadece unu vurgulamak istiyoruz ki, bu dnda hi bir mescidi ziyaret etmek iin zel bir yolculua kmak meru olmad gibi mezheb imamlarnn ortak gr ile bu yolda yaplacak olan bir ada yerine getirmek zorunlu deildir. Byle bir kimseye yemin kefareti dp dmeyecei hakknda ise alimler arasnda her ikisi de mehur olan iki farkl gr vardr.

Ksacas Medinede Kba mescidi dnda bu tr ziyaret edilmesi meru baka bir mescid yoktur. Medinedeki dier mescidler bu bakmdan dier normal mescidler gibidirler. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) onlarn hi birinin ziyaret zellii olduunu bildirmemitir. Bu yzden Medine alimleri bu mescidlerin Kba mescidi dnda kalanlarn zel olarak ziyaret etmezlerdi. te yandan Hanbel'nin Msned adl eserinde bildirildiine gre sahabilerden Cabir b. Abdullah (Allah ondan raz olsun) yle diyor: Peygamberimiz bir defasnda bir konu ile ilgili olarak Pazartesi, Sal ve aramba gnleri olmak zere gn stste Fetih mescidinde dua etmi ve duas Perembe gn iki vakit namaz arasnda kabul edilince duyduu sevin, yznden anlalr hale gelmitir. O gnden beri ne zaman zm zor, ar bir problemle karlasam o saati gzetleyerek dua eder ve duamn kabul edildiini grrm. (Ahmed, Msned, c. 2, s. 332.) Yalnz bu hadisin rivayet zincirinin halkalarndan biri olan Kuseyr b. Zeyd, tartmal bir ahsiyettir. nl hadis uzman bn-i Main, onu bazan gvenilir sayarken kimi durumlarda da zayf kabul etmektedir. Bu hadise dayanan baz dostlarmz ve baka baz kimseler, Cabir b. Abdullah gibi yaptklarn syleyerek sz geen Fetih mescidini zellikli bir dua yeri sayarlar. Oysa Cabir b. Abdullah, az nceki szleri ile belirli bir dua yerini deil, belirli bir dua zamann vurgulamaktadr. Dnelim ki, eer bizzat Peygamberimizin namaz kld ve onun izni zerine yaplm olan bu Medine mescidleri arasnda Kba mescidi dnda kalanlarn zellikle ziyaret etmek meru deilse baka mescidleri zellikle ziyaret etmek nasl meru olabilir? indekiler Sekizinci Blm

Mescidi Aksa Mescid-i Aksa'ya gelince o zel yolculua klarak ziyaret edilmeleri meru olan mescidden biridir. Mslmanlarn Kuds' fethetmeleri zerine oraya giden Hz. mer (Allah ondan raz olsun) ehri

hristiyanlardan teslim ald. Mescid-i Aksa'ya girince kutsal ta zerinde byk bir p birikintisi grd. Bu pleri oraya yahudilere inat olsun diye hristiyanlar atmt. nk yahudiler bu ta kutsal sayar, ona doru ibadet ederlerdi. Hz. mer, kutsal ta zerindeki pisliin bir ksmn elbisesinin ucuna koyarak oradan kaldrd. Onun arkasndan yanndaki mslmanlar da ayn eyi yaparak kutsal ta temizlediler. Bir rivayete gre Hz. mer bir gurup grevlendirerek bu kutsal ta temizletti. Arkasndan yannda bulunan Kaab-ul Ahbar'a dnerek: Senin grne gre bu mabedin neresinde mslmanlar iin namaz yeri yapaym? diye sordu. Kaab-ul Ahbar: Kutsal tan arkasnda diye cevap verince Hz. mer kendisini: Ey yahudi olu, yahudilik damarn kabard galiba diye azarladktan sonra: Namaz yerini mabedin giriinde yapacam. Mescidlerin giri ksmlar bizimdir dedi ve mabedin n ksmlarn mescid haline getirdi. (bn Kesir, el-Bidaye ve el-Nihaye, c. 7, s. 58. ) Halk ounlukla bu mescid ksmn Aksa diye anar. Oysa Aksa tm mabedin addr. unu hemen belirtelim ki, ne bu mescide ve nede yeryznn herhangi bir yerindeki mescide Harem ad verilemez. nk sadece Mekke ve Medine'deki mescidler Harem sfat ile anlabilirler. Yalnz Taif de bulunan Vecc vadisinin bu sfatla anlp anlamayaca alimler arasnda tartmaldr. Dediimiz gibi Hz. mer mabedin kble tarafnda mslmanlar iin bir namaz yeri yaptrd. Sylendiine gre bu namaz yerinin zemininde mabedin n ksmna kan bir merdiven vard. Bylece mslmanlarn mescidi ile mabedin hristiyanlara ait ksm biribirine irtibatl olmu oldu. Hemen syleyelim ki, o srada ne Hz. mer ve nede yannda bulunan dier mslmanlar bu kutsal tan banda ne namaz kldlar ne onu elleri ile svazladlar ve ne de ptler. Yalnz sylendiine gre Hz. mer, mabedin d ksmnda bulunan Hz. Davud mihrabnn yannda namaz klmtr. Belgelerden rendiimize gre Abdullah b. mer de: Beytlmukaddes'e gittii zaman mslmanlara ayrlm yere giderek namaz klard. Bu arada asla kutsal taa yaklamaz, onu ziyaret etmez ve o civardaki dier kutsal saylan yerlere de yanamazd. mer b. Abdlziz, Evza ve Sufyan-s Sevr gibi sekin selefilerin de ayn ekilde davrandklar nakledilmitir. nk bu mabedin Hz. mer tarafndan mslmanlar iin mescid haline getirilen blm dnda kalan ksmlar mslmanlar asndan biribirinden farksz sradan yerlerdi. Daha nce deindiimiz gibi Mescid-i Haram (Kabe) ile Medine Mescidi, alimlerin gr birlii ile Mescid-i Aksa'dan daha faziletli mescidlerdir. nk Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) bu iki mescidin ikincisi hakknda: Benim bu mescidimde klnan bir vakitlik namaz Mescid-i Haram dnda baka bir mescidde klnacak bin vakitlik namazdan daha hayrldr. diye buyurarak stnln vurgularken, bu mescidlerin birincisini bizzat Allah (c.c.) mslmanlarn kblesi yapm, ayrca ziyaret edilip tavaf edilmesini farz klmtr.

Buna ramen bu iki mescidde Hacerl Esved dnda plmesi veya elle selmlanmas meru olan baka hibir blm yoktur. Durum byleyken Mescid-i Aksa'nn baz yerlerinin plmelerinin yada selmlanmalarnn meru olaca nasl ileri srlebilir? indekiler Sekizinci Blm

Kuds Ziyareti lk zamanlar bu kutsal tan st akt. Buna ramen ne sahabilerden biri, ne balarndaki komutanlar ve nede aralarnda bulunan alimler buraya zel bir sayg gstermemilerdir. Bu tan st gerek Hz. mer'in, Hz. Osman'n, Hz. Ali'nin halifelikleri srasnda ve gerekse Hz. Muaviye'nin, olunun ve torununun hkmdarlklar dneminde hep ak kald. Fakat Abdlmelik dneminde tan zerine kubbe yapld. Sylendiine gre o da yle oldu: Bilindii gibi Abdlmelik ile Medinede oturan Abdullah b. Zbeyr arasnda atma vard. Bu arada hacca giden mslmanlar bu frsattan yararlanarak Abdullah b. Zubeyr ile gryorlar veya hacc bahane ederek onunla bulumaya gidiyorlard. te bunu nlemek isteyen Abdlmelik, Beytl Mukaddes'teki kutsal tan nemini arttrabilmek iin zerine kubbe yaptrm ve onu yaz-k deitirilen rtlere brndrmtr. Byle yapmaktaki amac halk Beytl Mukaddes'i ziyaret etmeye zendirerek hacc vesilesi ile Abdullah b. Zbeyr'in yanna gideceklerin saysn azaltmakt. Bilindii gibi nsanlar hkmdarlarnn dinindendirler diye mehur bir sz vardr. te bu deyimin pratik bir tezahr olarak mslmanlar o gnden sonra daha nce hi ei grlmemi biimde bu kutsal taa ve Beytl Mukaddes'e sayg gstermeye baladlar. Bu arada halkn bu ilgisini daha da arttrmak iin bu konudaki yahud masallarn anlatp yayan kimseler tredi. yle ki, bylelerinden biri bir gn Urve b. Zbeyr'in de bulunduu bir sohbette Emev hkmdarlarndan Abdlmelik b. Mervan'n huzurunda: Cenab- Allah, bu kutsal taa -sen benim en alt Ar'msn- diye hitab etti deyince Urve b. Zbeyr, adam:

Allah Kur'anda -Onun Krsi'si gkleri ve yeri kaplar- buyurduu halde sen kalkm -Falanca ta O'nun Ar'dr- diyorsun, bu nasl olur? eklinde susturucu bir cevap vermitir. Ksacas bu tan zerindeki kubbeyi Peygamberimizin raid halifelerinin yapmadklar kesindir. Bunun kadar kesin olan dier bir ey sahabilerin bu taa hibir ekilde sayg gstermedikleri ve onun yannda zellikle namaz klmadklardr. Hatta Abdullah b. mer ta Hicazdan kalkp Mescid-i Aksa'y ziyaret etmeye gittii halde bu gidilerinin hibirinde sz konusu ta ziyaret etmemitir. nk bu mabed vaktiyle mslmanlarn kblesi iken sonradan deitirilmi ve sadece yahudilerin kblesi olma niteliine brnmtr. Bu yzden eriatmzda oray zel saydracak hi bir gereke kalmamtr. Tpk cumartesi gnne zel bir nem vermenin eriatmzda hi bir gerekesinin olmay gibi. Byle olunca bu taa zel bir ekilde sayg gstermek yahudilere zenmekten baka bir anlama gelmez. Daha nce alimlerimizin cumartesi ve Aure gnleri hakkndaki grlerini ayrntl bir ekilde anlatmtk. Aralarnda bizim kimi arkadalarmzn da bulunduu baz son dnem fkhlarna (Muteehhirin) gre Beytl Mukaddis'in kutsal ta blmnde yaplacak yemin, tpk Mescid-i Haram'm Makam- brahim ile yaknndaki stun arasnda ve Peygamberimizin mescidinin minberi yaknnda yaplacak yeminler gibi dier yerlerdeki yeminlere gre daha arlkl bir nem tar. Fakat bu grn gerek Hanbel ve gerekse dier mezheb imamlar tarafndan benimsendiini belirten hi bir belge elimizde yoktur. Bu konuda snnete uygun hkm, orada yaptrlan yemini dier mescidlerin minberleri yannda yaptrlan yemin kadar arlkl saymaktr. Buna karlk mslmanlar tarafndan sayg gsterilmesi meru olmayan yerlerde verdirilen yeminler farkl bir arlk tamazlar. Tpk ziyaretghlarda ve peygamber makam olduklar ileri srlen yerlerde verdirilen yeminlerin farkl bir arlklar olmad gibi. Kim byle bir ey yaparsa eriata ters dm, sapk bir bidatdr. indekiler Sekizinci Blm

srailiyyat Meselesi Baz kimseler gerek Beytl Mukaddes ve gerekse am dolaylarnda bulunan dier baz ziyaret yerlerinin faziletlerini anlatan eitli eserler yazdlar. Bu eserlerde bazan dorudan doruya yahudi ve hristiyanlardan salanan ve kimi zaman da yahudi ve hristiyanlardan yararlanm kimselerden alman bilgilere dayanlmtr.

Oysa mslmanlara dinlerini bu tr bilgi kaynaklarna dayandrmak hell klnmamtr. Bu tr srail masallarnda (srailiyat) rivayetlerine en ok yer verilen ahsiyet Kaabul Ahbar'dr. zellikle am yresinin alimleri ondan ok sayda srail masal nakletmilerdir. Oysa Muaviye onun hakknda: Yahudi ve hristiyanlarla ilgili, Kaab kadar bilgi veren baka bir kimse grmedik. Geri zaman zaman yalan sylediini de tespit ettik diyor. (Buhari, k. 'tisam, bab, Raslllah'n Kitabllara bir ey sormayn hadisi, H. 7361.) Bunun yannda Buhari'nin yer verdii bir hadise gre Peygamberimiz bu konuda u ilkeyi getirmitir. Yahudi ve hristiyanlar size her hangi bir konuda bir ey anlattklar zaman onlar ne onaylaynz ve nede yalanlaynz. nk ya size aslsz bir ey sylerler de onu onaylam veya doru bir ey sylerlerde onu yalanlam olursunuz. (Ahmed, Msned, c. 4, s. 136; Ebu Davud, k. lim, bab, Kitabllardan hadis naklinde bulunmak, H. 3644; Buhari bu hadisi u kelimelerle kaydetmi: Kitabllarn sylediklerini ne dorulayn ne de yalanlayn; deyin ki biz, Allah'a ve O'nun indirdiklerine inandk... K. Tefsir, bab, 11, H. 4485.) imdi alacak bir noktaya deineceim. Bir bu dorudan doruya Allah tarafndan korunup kayrlan eriat ve bir de Erilik zerinde asla bir araya gelemeyecei mjdelenmi olan u saf mmeti dnnz. te bu mmetin ilmi geleneine gre Ata b. Ebu Rebah, Hasan- Basr ve Ebu Aliye gibi tabiinden (ikinci kuaktan) olan sekin slm alimleri ve byk din alimleri Peygamber Efendimizden bir hadis naklettiklerinde hadis alimleri bu hadisin rivayet zincirinin halkalarn didik didik incelerler. Bu inceleme sonunda kimi hadis uzman elindeki hadisin rivayet zincirinin halkalarn dorudan doruya reddeder, kimi artl olarak kabul eder ve kimisi de Said b. Museyyeb, brahim Neha ve Muhammed b. irin gibi sadece gvenilir rivayet halkalarndan hadis nakleden ahsiyetlerle Ebu Aliye ve Hasan- Basri gibi ara sra gvenilir olmayan halkalardan da hadis naklettii grlen ahsiyetleri biribirinden kesinlikle ayrr. Oysa bu ahsiyetler ile Peygamberimiz arasnda bir, iki, bilemediniz kii vardr. Zamanmzda yazlan kitaplarda grlen ve yazar tarafndan Mrsel (rivayet zincirli) olduklar bildirilen hadislere gelince hadis uzmanlarnn gr birlii ile belirttiklerine gre bu hadislerin sahih olduklarna hkmedilebilmesi iin mutlaka srf sahih hadisleri naklettikleri bilinen alimlerden alnm olmalar gerekir, Buhari gibi. Bilindii gibi gk kubbe altnda Kur'an'dan sonra Buhari gibi salam ve gvenilir bir baka kitb yoktur. indekiler Sekizinci Blm

 Daha nceki Peygamberlerin Hikyeleri Peygamberimizin hadisleri ile ilgili bunca titizlie ramen acaba Kaabul Ahbar ile benzerlerinin eski peygamberler hakknda vermi olduu bilgilere nasl gvenilebilir ki, Kaabul Ahbar ile hakknda bilgi verilen peygamber arasnda bin yl veya ona yakn bir zaman aral vardr? stelik bu bilgiler bize gvenilir halkalardan oluan rivayet zincirleri aracl ile nakledilmemitir. Kaab ve benzerlerinin bize bilgi verirken en ok yapabildikleri ey, yahudi hahamlar tarafndan yazlan baz kitaplara dayanmaktr. Oysa bizzat Cenab- Allah (c.c.) Kur'an'da bu hahamlarn gerekleri deitirdiklerini, baka klklara soktuklarn aka belirtiyor. yleyken bir mslmann srf bu yoldan nakledilen bir bilgiyi onaylamas nasl hell olabilir? Halbuki bu konuda mslmana den grev, byle bir bilgiyi ne onaylamak ve -eer elimizde aslszln belirten kesin bir delil yoksa- nede yalanlamaktr. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bize byle davranmay emretmitir. Bu israil masallar arasnda peygamberlere yaktrlm yalanlar olduu gibi ne olduklarn sadece Allah'n bildii yrrlkten kaldrlm (neshedilmi) unsurlar da vardr. Bilindii gibi gerek Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) sahabileri olan ilk kuak ve gerekse bu kuaa titizlikle bal ikinci kuak (tabiin) mslmanlar, Peygamberimizin lmnden sonra bir ok yeni lkeler fethetmi ve bu arada am, Irak ve Msr gibi deiik eyaletleri yerleim yeri edinmilerdir. Onlar bu dini en iyi bilen ve kendilerinden sonra gelen her kuaktan daha doruyu uygulayan kimseler olduklarna gre hi kimse onlarn davran ve uygulamalarna ters dmeye yetkili deildir. Buna gre onlarn sayg gstermemi olduklar ve zellikle namaz ve dua yerleri olarak kabul etmedikleri bu tr ziyaret yerleri konusunda onlara ters dmeye hakkmz yoktur. Onlardan sonra gelen baz faziletli ve dindar kimselerin bu yoldaki aykr tutumlar da bizim iin gereke olamaz. nk bu rnek kuaklarn izlerinden gitmek onlara ters denlere uymaktan daha ncelikli ve daha yerinde olduu gerei bir yana, onlara ters den tek-tk baz ahsiyetler olduu kadar mutlaka bu ters denlerin tutumlarna kar kan daha ok sayda, stelik bilgi ve fazilet ynnden daha ilerde ahsiyetlerin var olduunu hi bir zaman unutmamalyz. Genelleme nitelii tayan bu son cmlemizi ak hale getirmenin yeri buras deildir. Bu arada Mslim de bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Mira gecesi Beytl Mukaddes'e vardnda orada iki rekt namaz kld ve bu mukaddes yolculuk srasnda baka bir yerde ne namaz kld ve nede baka bir yeri ziyaret etti (Mslim, K. man, bab: Raslllah'n Mirac, H. 162) yleyken Mira olay ile ilgili olarak ok farkl rivayetlerle karlayoruz. Hemen belirtelim ki, bu rivayetlerin kimisi gvenilir hadis kaynaklarnda yer alan salam belgeler, kimisi zayf nakiller ve

kimisi de uydurma sylentilerdir. Bu uydurma sylentilere rnek olarak Gya Cebrail'in Peygamberimize: Buras, atan brahim'in mezardr. Bineinin srtndan inde burada namaz kl veya Buras sa'nn doum yeri Beytllehm'dr, bineinin srtndan in de burada namaz kl dedii eklindeki yaygn rivayetleri gsterebiliriz. Bu tr sylentilerin bunlardan da daha acayip olan bir bakas da udur: Gya Mira yolculuu srasnda Medine'ye de uranm ve burada kendisine daha sonra zerine mescid yaptraca yerde namaz klmas sylenmi. Oysa oras o zaman mrik mezarl idi. Peygamberimiz Medine'ye g ettii srada devesinin orada kmesi zerine sz konusu yerde konaklam ve bilhere zerine nl mescidini yaptrmt. te bu ve buna benzer sylentiler, ilim adamlarnn sz birlii ile uydurma rivayetlerdir. Az nce ad geen Beytllahm hristiyan kiliselerinden biridir ve ister Hz. sa'nn (selm zerine olsun) doum yeri olduu doru olsun, ister bu rivayet aslsz olsun, mslmanlar iin buray ziyaret etmenin hi bir faziletli taraf yoktur. Hatta Hz. brahim'in (selm zerine olsun) mezar olduu sylenen yere de ne sahabilerden ve nede tabiinden hi biri varp namaz klm veya dua etmi, daha dorusu oray asla zellikle ziyaret etmi deildir. Bilindii gibi mslmanlar Hz. mer (Allah ondan raz olsun) ile birlikte am dolaylarna bir ka kez gelmi ve fetihten sonra da ok sayda sahabi buralara yerlemiti. Bu sralarda hi bir sahabinin bu yerleri ziyaretgh edindii asla iitilmemitir. Hz. brahim'in mezar olduu sylenen yerin zerine mescid yapanlar da mslmanlar deildir. Olay yledir: Hallar (hristiyanlar) hicr drdnc yzyln sonlarnda Msra hakim olan rafizlerin am dolaylarndaki zayf egemenliklerinden yararlanarak Kuds' ve Beytl Mukaddes'i ele geirdiler. Hemen belirtelim ki, bu rafizlerin ne salam akllar, ne sarih nakilleri, ne makbul dinleri ve nede baarl bir dnya dzenleri vard. te bunlar yznden kuvvet bulan hristiyanlar sahilleri ve baka baz yreleri elde ettiler ve bu hakimiyetleri srasnda Hz. brahim'in hcresinde delik aarak buraya bir kap yaptlar. Sz konusu kap hal hcrede alan deliin izlerini tar. Grlyor ki, burada mabed yapanlar, mslman atalarmz deil, hristiyan istilclardr. indekiler Sekizinci Blm

 Mescitlerin Faziletleri slmn ok nemli bir ilkesine gre ibadete zg yerler sadece mescidlerdir. Gerek mriklerin ve gerekse yahud ve hristiyanlar ile yahudilerin sayg gsterdikleri tapnaklar ve bu arada cahiliye dneminde araplarn sayg besledikleri Hra da gibi yerler, slmiyetin saygnlklarn zihinlerden silmek, unutturmak ve fonksiyonlarn ortadan kaldrmak iin geldikleri yerlerdir. Mescidlere gelince bunlarn tm eit dzeyde ibadet yerleridir. Baka bir deyimle herhangi bir mescidde yaplan ibadet baka bir mescidde de yaplabilir. Yalnz Mescid-i Haram (Kabe) mstesna. Bu mescid, baka hi bir mescidin sahip olmad bir takm zelliklere, hatta imtiyazlara sahiptir. Mesel tavaf gibi bazi ibadetler srf bu mescide zg olduu gibi baka hi bir mescide ynelerek klnabilecek namaz Allah katnda kabul edilmez. Peygamberimizin (salt ve selm zerine olsun) Medine'deki mescidi ile Kuds'deki Mescid-i Aksa'ya gelince, buralarda meru olan ibadetler dier sradan mescidlerde de meru olan namaz, dua, zikir, Kur'an okumak ve itikf gibi ibadetlerdir. Dier sradan mescidlerde meru olmayan trden ibadetler bu iki mescidde de meru deildir. Mesel; buralarn bir yerlerini pmek veya elle selmlamak (istilm) veya bu mescidleri tavaf etmek gibi. Fakat bu iki mescid, geride kalan br sradan mescidlerden daha faziletli olduklar iin buralarda klnacak namaz dier mescidlerde klnan namazlardan kat kat daha ok sevap getirir. Bu iki mescidden biri olan Peygamberimizin mescidinde klnacak namazn, Kabe dndaki btn mescidlerde klnan namazlardan bin kat daha faziletli olduu sahih hadislerle sabittir. Mesel Buhar ile Mslim'in, Ebu Hureyre'ye (Allah ondan raz olsun) dayandrarak bildirdiklerine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Benim bu mescidimde klnacak olan bir vakit namaz Mescid-i Haram (Kabe) dnda dier mescidlerde klnan bin vakit namazdan daha hayrldr. nk ben nasl peygamberlerin sonuncusu isem benim mescidim de mescidlerin sonuncusudur. (Mslim, K. Hac, bab, Mekke ve Medine'deki mescidlerde klnan namazn fazileti, H. 1394; Buhari, K. Mekke ve Medine mescitlerinde klnan namazn fazileti, bab, 1, H. 1190.) te yandan Mslim'in, bn-i Abbas'a (Allah her ikisinden de raz olsun) dayanarak bildirdiine gre bir defasnda kadnn biri bir hastala yakaland ve: Eer Allah beni bu hastalktan kurtarrsa gidip Beytl Mukaddes'de namaz klacam dedi. Bir sre sonra iyileince gerekli hazrlklar yaparak yola kmaya karar verdi. Gitmeden Peygamberimizin elerinden Meymune'ye (Allah ondan raz olsun) urayp durumunu anlatt. Bunun zerine Hz. Meymune kadna unlar syledi: Otur ve hazrladn yol azn ye, arkasndan da git Peygamberimizin mescidinde bir namaz kl.

nk ben Peygamberimizden orada klnacak bir namazn Kabe dndaki dier btn mescidlerde klnacak bin namazdan daha stn olduunu iitmitim. (Mslim, K. Hacc, bab, Mekke ve Medine mescitlerinde klnan namazn fazileti, H. 1396) Bu arada Hanbel'nin Msned adl eserinde Abdullah b. Zubeyr'e (Allah her ikisinden de raz olsun) dayandrarak bildirdiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: Benim bu mescidimde klnacak olan bir namaz Mescid-i Haram dndaki br tm mescidlerde klnacak olan bin namazdan daha faziletlidir. Mescid-i Haram'da klnacak bir namazda da benim mescidimde klnan yz namazdan daha faziletlidir. (Ahmed, Msned, c. 4, s. 5) indekiler Sekizinci Blm

tikaf badeti Dikkat edersek bizim eriatmz slm ncesi araplarnn Hra maarasna kapanma gibi tapnma davranlarnn yerine btn mescidlerde itikfa girme ibadetini getirmitir. Nitekim Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) lmne kadar Ramazan aynn son on gnn hep itikfta geirmitir. Mescidlerde itikfa girmek btn mezheb imamlarnn gr birlii ile meru saylm bir ibadettir. nk Cenab- Allah (c.c.) Kur'an'da yle buyuruyor: Mescidlerde itikfa ekilmi iken sakn elerinize yanamaymz. (Bakara: 187) Yani: Mescidlerde itikfa girmiken bu srada elerinizle birlemeyiniz. Her ne kadar bu birleme mescid dnda gereklese bile. Bundan dolay fkhlar diyorlar ki; tikfn temel ilkesi mescide kapanp Allah'a ibadet etmek ve onu ortadan kaldracak sakncada kadnlarla birlemektir. Buna karlk herhangi bir aacn veya -ant saylsn, saylmasn- bir tan yada peygamberden birine ait olan ve olmayan bir mezarn yahud yine peygamberlerden biri ile ilgili olan ve olmayan herhangi bir makamn karsnda ayakta durmak veya yanbanda bir yere kapanmak, mslmanlarn dininde yeri olmayan hareketlerdir. Tersine bu tr hareketler, bizzat Cenab- Allah'n (c.c.) Kur'an'n aadaki

ayetlerinde bize haber verdiine gre mriklerin (Allah e koanlarn) din geleneklerindendir: Andolsun ki, biz brahim'e nceden doruyu ayrdetme yeteneini vermitik. Zaten biz onun bu yetenekte olduunu biliyorduk. Hani O, babasna ve kavmine u karlarna dikildiiniz heykeller nedir? diye sordu. Kendisine Biz babalarmz bunlara tapar bulduk dediler. O da onlara siz de atalarnz da apak bir sapklk iine dtnz. dedi. Ona sen bize gerei mi getirdin, yoksa bizimle alay m ediyorsun? diye sordular. O da onlara Ne mnasebet! Sizin asl Rabbiniz bu taptklarnz da yaratan gklerin ve yerin yaratcsdr. Ben size kar bu gerein ahidlerinden biriyim. Allah'a yemin ederim ki, siz dnp gittikten sonra bu putlarnza bir tuzak kuracam. Bir sre sonra o putlar parampara etti ve belki ona bavururlar diye en byklerini brakt. (Enbiya: 51-58) Dier bir ayet gurubunda da yle buyuruluyor: Onlara brahim'in bandan geenleri de anlat: Hani o babas ile kavmine Neye tapyorsunuz? diye sordu da onlar da ona Putlara tapyoruz, onlar karsnda dikiliyoruz dediler. brahim onlara Peki, arnca onlar sesinizi duyuyorlar m? Ya da size her hangi bir fayda veya zararlar dokunuyor mu? diye sordu. Onlar da Hayr, ama babalarmzn byle yaptklarn grdk (Onun iin biz de yle yapyoruz) diye cevap verdiler. Bunun zerine brahim onlara dedi ki: Grdnz m, taptklarnz? Gerek sizin gerekse atalarnzn. Hi phesiz onlar benim dmanlarmdr. Sadece alemlerin Rabb'i mstesna. O ki, beni yaratan ve doruya iletendir. O ki, beni yediren ve iirendir. Ve hastalandmda bana ifa verendir. O ki, beni ldrp sonra diriltecek olandr. O ki, hesaplama gnnde kusurlarm balamasn umduumdur. Ey Rabb'im, bana egemenlik bala ve beni salihlerden eyle. Arkamdan gelecekler arasnda doru anlmam nasib eyle. Beni bol nimeti? cennetinin varislerden kl. Babam da balayp doru yola ilet, nk o sapklardandr. nsanlarn yeniden diriltilecekleri gn beni utandrma. O gn ki, maln ve evltlarn hi bir faydas olmaz. Sadece Allah'a ar bir kalble gelenler fayda grr. (uara: 78-79) Kurann baka bir yerinde de ayn gerek yle dile getirilmitir: srailoullarn denizden geirdik. Bir sre sonra kendilerine zg bir takm putlara tapan bir kavme rastladlar. Bunun zerine Ey Musa, bu adamlarn nasl ilhlar varsa bize de bir ilh gster dediler. O Musa onlara siz gerekten cahil bir kavimsiniz. O adamlar grdnz tutumlar yznden helak olmaya mahkmdurlar. Btn yaptklar da batldr. (Araf: 135-139) te mriklerin sayg duruu ve ite mslmanlarn bir yere kapanma (itikf) ibadetleri. Mslmanlarn mescidlere kapanmalar, orta olmayan tek Allah'a ibadet etme amacna dnkken mrikler, Allah dnda umut ve korku kayna saydklar ve Allah'a ortak koup O'nun katnda arac (efaati) olacaklarn dndkleri eyler karsnda sayg duruu yaparlar. yi bilelim ki, mriklerin hi biri: Evrenin birden ok yaratcs vardr veya Allah'n btn sfatlarnda kendisine denk bir baka ilh vardr demezler.

Hi bir mrik byle bir sz sylememitir. Tersine onlar da gklerin ve yerin bir tek yaratcs olduunu kabul ederler. Kur'ann u ayetleri bize bu gerei aka bildirir: - Eer onlara -gkleri ve yeri kim yaratt?- diye soracak olursan, mutlaka Allah diyeceklerdir. (Lokman: 28, Zumer: 38) - De ki; Biliyorsanz, syleyiniz bakalm, dnya ve zerindeki varlklar kime aittir? Mutlaka Allah'a aittir diyeceklerdir. De ki; O halde niye bunu dnp deerlendirmiyorsunuz? Yine onlara Yedi kat gn ve Ar'n Rabb'i kimdir? diye sor. Sana Bunlar Allah'a aittir diyeceklerdir. De ki; Ondan niin korkmuyorsunuz? Yine onlara biliyorsanz, syleyiniz bakalm, her eyin egemenlii kimin elindedir? Her eyi koruyup gzettii halde koruyucu ve gzeticisi olmayan kimdir? diye sor. Sana Her eyin egemenlii Allah'n elindedir diyeceklerdir. De ki: O halde niin aldanyorsunuz? (M'minun: 8489) - O size kendi hayatnzdan bir rnek gsterdi. Baknz bakalm, eliniz altndakiler arasnda verdiimiz rzklarda size ortak olanlar, sizinle eit dzeyde sz sahibi, znzden saknr gibi ekindiiniz kimseler var m? (Rum: 28) indekiler Sekizinci Blm

efaat Meselesi Mrikler, Allah'a ortak saydklar ilhlarn sadece Allah'a yaklatrc birer arac olarak kabul ederler. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu gerei aadaki ayetlerde yle aklyor: Onun dnda veliler edinerek Biz bunlara, srf bizi Allah'a yaklatrsnlar diye tapyoruz (kulluk/ badet ediyoruz) diyenlere gelince, hi phesiz Allah, onlarn aralarnda ayrla dtkleri konuda hkm verecektir. (Zumer: 3) Yoksa Allah dnda bir takm araclar (efaatiler) mi edindiler? De ki; Bu efaatlar hi bir eye gleri yetmeyen ve dnemeyen eyler olsalar da m onlar arac edineceksiniz? De ki; efaat

yetkisi tm ile Allah'a aittir, gklerin ve yerin egemenlii O'nun elindedir. (Zumer: 44) Allah' brakp kendilerine ne faydas ve nede zarar olmayan eylere tapyorlar (kulluk/ badet ediyorlar) ve Bunlar Allah katnda bizim efaatilerimizdir. diyorlar. De ki Allah'a, gklerde ve yerde O'nun bilmedii bir eyi mi haber veriyorsunuz? (Yunus: 18) Ben niin beni yaratana tapmayaym (kulluk / badet etmeyeyim) ? Hepiniz O'na dndrleceksiniz. Ondan baka ilhlar edinir miyim hi? Eer esirgeyici Allah bana bir zarar vermeyi dilese, bu ilhlarn ne efaatleri bana fayda salayabilir ve nede beni kurtarabilirler. O takdirde ben apak bir sapklk iinde olurum. Ben hepinizin Rabb'i olan Allah'a iman ettim, gelin beni dinleyiniz. (Yasin: 22-25) Andolsun ki, sizi ilk yarattmz gibi, yine tek bana olarak bize geldiniz ve dnyada size verip de hayaline daldrdmz eyleri de arkanzda braktnz. Hani bizim ortaklarmz olduklarn sandnz araclarnz da yannzda grmyoruz. Baknz ite, onlarla ilikiniz kesilmi, ilh sandnz eyler sizden uzaklap kaybolmutur. (Enam:94) Allah'dan baka ne bir veliniz ve nede bir efaatiniz yoktur. (Secde: 4) Rabb'lerinin huzurunda toplanacaklarna inanp da bu durumdan korkanlar uyar ki, O'ndan baka ne bir velileri ve nede efaatileri yoktur. Bu hususta onlar uyar ki, belki ekinirler. (Enam: 51) Bu konuda insanlar, gr bakmndan ikisi ar kutuplar ve birisi de orta yol yolcular olmak zere e ayrlrlar: 1 - Mrikler, sapk hristiyan ve yahudiler ile bu mmetin baz bidatlar Kurann kar kt bir efaatin varlna inanrlar. 2 - Haricileri ile Mutezile akm yanllar Peygamberimizin (salat ve selam zerine olsun) mmetinin byk gnahkrlarna efaati olacan reddederler. Hatta bidatilerin bir kesimi insann bakasnn efaatinden ve duasndan yarar salayabileceini kabul etmezler. Tpk l adna sadaka vermenin ve oru tutmann ona fayda salamayacana inandklar gibi Bu grn taraftarlar aadaki ayetleri delil gsterirler: Ey mminler, ne al-veriin, ne dostluun ve nede efaatin ie yaramayaca gn gelmeden nce size verdiimiz rzktan harcaynz. (Bakara: 254) O gn zalimler ne bir dost ve nede sz geer bir efaati bulamayacaklardr. (M'min: 18) 3 - Bu mmetin nc ve nderleri ile onlarn yolundan giden Ehl-i Snnet ballarna gelince bunlar gerek Peygamberimizin mmetinin baz byk gnahkrlarna efaat edeceine, gerek bunun dndaki efaat yetkisine ve gerekse dier baz peygamber ve meleklerin efaat edeceklerine inanrlar. Ayrca onlara gre hi bir Ehl-i Tevhid (gerek anlamda Allah'a iman eden kimse) ebed olarak cehennemde kalmaz. Bunun yannda lnn bakasnn duasndan, efaatndan ve kendi adna verilecek sadakadan yarar salayacana, nk bunlarn hep hadislerle sabit olduklarna inanrlar. Hatta alimler arasnda geerli olan iki zt grten birine gre oru da byledir. Yalnz bu kesimin grne gre efaati kimse bakas adna dua edip dilekte bulunabilir, ama yapt efaatin yararl olabilmesi, Allah'n iznine baldr. Bu grlerini u deliller ile savunurlar.

Her eyden nce Cenab- Allah (c.c.) aadaki ayetlerde yle buyuruyor: - Onun izni olmadan kim O'nun katnda efaat edebilir? (Bakara: 255) - Gklerde nice melek var ki, onlarn efaatleri hi bir fayda salamaz. Meer ki, bu efaat Allah'n dilediklerine izin vermesinden ve raz olmasndan sonra olsun. (Tur: 26) te yandan Buhari'nin bildirdiine gre Kyamet gn, insanlar Hz. Adem'den balayarak sras ile Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa ve Hz. sa (selm zerlerine olsun) gibi en sekin peygamberlerden efaat dileinde bulunup da talebleri reddedildikten sonra nceki ve sonraki tm gnahlarnn peinen affedildii bildirilen Peygamberimize ba vuracaklardr. Hadisin devamn bizzat Peygamberimizden (salt ve selm zerine olsun) dinleyelim: - Bunun zerine Rabbimin huzuruna giderim. Onu grr grmez secdeye kapnr ve O'na u anda dile getiremeyeceim vglerle hamdederim. O anda bana yle buyurur; Ey Muhammed, ban secdeden kaldr ve syle, ne sylersen dinlenecektir. Dile, ne dilersen verilecektir. efaati ol, eaatiliin kabul edilecektir. Rabb'imin bu szleri sona erince kendisine Ya Rabbi, senden mmetimin balanmasn istiyorum diyeceim. Bunun zerine Allah, mmetimin oluturduu kalabalk arasndan hudutlarla izerek belirledii bir kesim ayrr, ben de onlar cennete koyarm. (Buhari, kitab, Tevhid, bab, Allah'n Lima halaktu H. 7410; Mslim, K. man, bab, En alt seviyedeki cennetlik kimsenin yeri, H. 191 Ahmed, el-Msned, c. 3, s. 144) Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: De ki; Allah'dan baka ilh olduklarn sandnz eyleri arn bakalm. Onlar banza gelen bely ne giderebilirler ve nede baka bir tarafa ynelebilirler. O yalvardklar da, onlarn Allah'a en yakn olanlar da Rabb'lerine yanaabilmek iin vesile ararlar, O'nun merhametini umarlar, azabndan korkarlar. nk Rabb'inin azab gerekten korkuntur. (sra: 56-57) Baz ilk dnem (selef) tefsircileri yukardaki ayetleri aklarken yle diyorlar: Vaktiyle baz kavimlerin dua ederken azizlerden, Mesih'den ve meleklerden medet ummalar zerine Allah (c.c.) bu ayetleri indirerek kendilerinden medet umulan bu ahsiyetlerin de Allah'a yaklamak iin uratklarn, O'nun rahmetini umarak azabndan korktuklarn haber vermitir. Buhar'de belirtildiine gre bir gn sahabilerden Ebu Hureyre (Allah ondan raz olsun) Peygamber Efendimize (salt ve selm zerine olsun): Ya Raslullah, Kyamet gn senin efaatine mazhar olma bahtiyarlna ermesi en muhtemel kimse kimdir? diye sordu. Peygamberimiz de Ebu Hureyre'ye u karl vermitir: Ey Ebu Hureyre, hadise kar olan dknln bildiim iin bu konuyu senden nce bana hi kimsenin sormayacan tahmin etmitim zaten. Kyamet gn benim efaatime mazhar olmaya en yakn kii, srf Allah rzas iin l ilahe illallah diyen kimsedir. (Buhari, K. lim, b. hadise dknlk, H. 99; Ahmed, Msned, c. 2, s. 373) Demek ki, kul ne derece ihlsl ise o derece efaate lyk olur. Buna karlk kim bir mahlka gnl balar, onu umut ve korku kayna diye bellerse efaatten en uzak kii olur. Sebebine gelince bir yaratlmn baka bir yaratlma efaat etmesi, efaatinin efaati kabul edecek

kimsenin iznini almakszn efaat isteyene yardm etmesi eklinde olur. Hatta efaati kabul edecek kimse efaatiye ya muhta olduu veya ondan ekindii iin efaatinin ricasn kabul eder. Oysa Allah'n hi bir varla ihtiyac yoktur. Varlklarn tmn istedii gibi ve tek bana olarak ekip eviren Odur. Bu yzden o izin vermedike hi bir efaati ortaya kamaz. efaatiye izin veren de yaplacak efaat dileini kabul edecek olan da O'dur. Tpk nce kulunun kalbine dua etmeyi ilham edip de sonra bu duay kabul ettii gibi. Ksacas, her ey O'nun elindedir. Kul, eer insanlar arasndan bir efaati ararsa belki gzne kestirdii efaati kendisine efaati olmak istemez. efaati olmay kabul etse de ya Allah onun efaati olmasna izin vermeyebilir veya efaatini kabul etmeyebilir. Bilindii gibi Allah'n en stn kullan srasyle Peygamberimizle Hz. brahim'dir. Oysa Peygamberimiz, amcas Ebu Talib'e: Eer nme yasak konmaz ise mutlaka senin af edilmeni dileyeceim. dedii halde bu dileinden vazgeirildi. (Buhari, K. Menakib-i Ensar, bab: Ebu Talib kssas, H. 3883; Mslim, K. iman, bab, 9. 24; Ayn hadisi buhari bir baka blmde de kaydetmitir: K. Cenazeler, bab, Mrik lm annda Lailahe illallah dese, H. 1360). Yine baz mnafklarn cenaze namazn klan ve onlar iin dua eden Peygamberimize bizzat Cenab- Allah (c.c.): Onlardan len bir kimse zerine katiyyen namaz klma ve mezar banda da durma diye uyarmtr. (Tevbe: 94) Yine Allah, kendisine: Eer onlar iin yetmi kere af dilesen bile Allah onlar affetmez ayetini indirince: Eer yetmi kereden ok af dilediim takdirde affedileceklerini bilsem yle yapardm (Buhari, K. Cenazeler, bab, Mnafklar zerine namaz klma ve mrikler iin ba dileinde bulunma, H. 1366 ) demesi zerine bu defa: Onlar (mnafklar) iin af dilesen de dilemesen de ayndr. Allah onlar asla affetmez ayeti inmitir. (Tevbe: 80, Munafikun: 6) te yandan Cenab- Allah (c.c.) Hz. brahim (salt ve selm zerine olsun) hakknda da yle buyurmutur: brahimden korku gidip kendisine mjde gelince Lt kavmi hakknda bizimle mcadele etmeye balad. nk brahim gerekten yumuak huylu, yufka yrekli ve yz tutup yalvaran bir kiidir. (Hud: 74-75) Yine ayn Hz. brahim: Ey Rabbimiz, hesaplama gn ana-babam ve mminleri affeyle eklinde bir vaadde bulunup, da babasnn affedilmesini dileyince Allah, onun iin yle buyurmutur: brahim ve beraberinde olanlarda sizler iin gzel bir rnek vardr. Onlar kavimlerine yle demilerdi: Biz sizden ve sizin Allahtan baka taptklarnzdan uzaz. Sizi reddettik. Bizimle sizin

aranzda, bir olan Allaha iman edinceye kadar ebedi bir dmanlk ve kin balamtr. Yalnz brahim babasna senin iin Allah'dan af dileyeceim dedi. (Mumtahine: 4, brahim: 60) Cenab- Allah (c.c.) bu konudaki ilkeyi Kur'ann baka bir yerinde yle ifade ediyor: Akraba bile olsalar, cehennemlik olduklar kesinlikle belli olduktan sonra Allah'a ortak koanlar iin af dilemek, ne peygamberin ve nede mminlerin yapaca bir i deildir. brahim'in babas iin af dilemesi, srf ona verdii szden dolay idi. Fakat babasnn bir Allah dman olduunu kesinlikle grnce ondan uzaklaverdi. (Tevbe: 113, 114) Ksacas Allah'n (c.c.) ortaksz baz haklar ve peygamberlerin rakipsiz baz haklar olduu gibi mminlerin de mminler zerinde baz haklar vardr. Nitekim Buhar ile Mslim'de belirtildiine gre sahabilerden Muaz b. Cebel (Allah ondan raz olsun) yle diyor: Bir defasnda Peygamberimizle birlikte yolculuktaydk. O devenin nne ben de arkasna binmi gidiyorduk. Bir ara bana: Ya Muaz, Allah'n, kullar zerindeki hakk nedir, biliyor musun? diye sordu. Kendisine: Allah ve Resul bilir diye karlk vermem zerine: Ya Muaz, Allah'n, kullar zerindeki hakk O'na ibadet etmeleri ve kendisine hi bireyi ortak etmemeleridir. Peki, kullar bu grevlerini yaptklar takdirde Allah zerinde haklar nedir, biliyor musun? dedi. Kendisine yine: Allah ve Resul bilir diye karlk verince: O takdirde kullarn Allah zerindeki hakk onlar azaba arptrmamasdr. dedi. Buhari, k. Cihad, bab, at ve eein adlar, H. 2856; Mslim, K. man, bab, tevhid zerine len kimsenin kesinlikle cennete girecei konusunda delil, H. 30) indekiler Sekizinci Blm

Btn Nebi ve Rasullerin Gnderili Gayesi ve lk Daveti: Tevhid

Demek ki; "Allah kendisine hi bir ortak/irk koulmakszn ibadet edilmeye mstahaktr. (kulluk edilmeye lyk olandr.) " Tm peygamberlerin insanlara iletilmekle grevlendirildikleri ve ilhi kitaplarn biricik ini gerekesi olan Tevhid inanc nn z ve temel ilkesi budur. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bu gerei aadaki ayetlerde yle aklyor: Senden nce gndermi olduumuz peygamberimize sor bakalm. Acaba Rahman olan tek Allah'dan baka taplacak (ibadet edilecek) bir ilh belirledik mi? (Zuhruf: 43) Senden nce hibir rasul gndermi olmayalm ki ona: Benden baka ibadete layk ilah yoktur, yalnz bana kulluk edin diye vahyetmi olmayalm. (Enbiya: 25) Andolsun ki her mmete: Allaha ibadet edin ve tauttan kann (uzak durun) diye (sylemeleri iin) bir rasul gnderdik.. (Nahl: 36) Srf Allah'dan korkmak, baka hi kimseden ekinmemek de bu ilkenin kapsam iindedir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Kim Allah'a ve Resulullah'a itaat eder, Allah'dan korkar, O'ndan ekinirse ite kurtulua erenler bunlardr. (Nur: 52) Grld gibi, ayette itaat hem Allah ve hem de Peygamber Efendimiz iin sz konusu edilirken, Korkmak ve saknmak sadece Allah'a zg tutulmutur. Bir de u ayeti okuyalm: Eer onlar, Allah ve Raslllah'n verdiine raz olsa ve Bize Allah kfidir. Yaknda Allah bize kereminden verecek, Raslllah da. Biz sadece Allah'a rabet ederiz deselerdi, daha hayrl olurdu. (Tevbe: 59) Grlyor ki, bu ayette vermek eylemi de hem Allah ve hem de Raslllah iin sz konusu edilmitir. Tpk u ayette olduu gibi: Rasul size ne verdi ise onu alnz ve size neyi yasaklad ise ondan kannz. (Har:7) Demek ki; Haram Peygamberin haram kld, Hell Peygamberin hell olduunu syledii ve Din de Peygamberin meru / teri kldklar (eriat olarak kabul ettii) dir. Fakat Cenab Allah Bize Allah kfidir, dediler diye buyurarak yeterli saymay sadece kendisine zg klmtr.

Yani Bize Allah ve Resul kfidir, dediler buyurmamtr. Ayn ilkeyi seslendiren bir baka ayet de yledir: Onlar ki, halk kendilerine dmanlarnz size kar ordu toplamlar, onlardan korkunuz deyince bu sz onlarn imanlarn arttrd ve Allah bize yeter, O ne gzel vekildir dediler. (Al-i mran: 173) Ayn anlam deiik bir ifade ile vurgulayan bir baka ayet de udur: Ey Peygamber, Allah, sana ve sana bal olan mminlere yeter . (Enfal: 64) Az yukardaki ayeti okumaya devam edersek: Yaknda bize Allah kereminden verecek, Rasl de buyurulduunu gryoruz. Dikkat edersek Allah Keremi srf kendine zg klarken verme eylemini yine Peygamberimiz iin de kullanmtr. Bu demektir ki, Peygamberimizin mubah saymad hi bir ey mubah kabul edilemez. Yani herkes elinden gelen her eyi almak (yapmak) yetkisinde deildir. Ancak eriatn mubah iln ettii eyleri almak ve yapmak serbest olabilir. Ayetin son ksm Biz sadece Allah'a rabet ederiz eklindedir. Yani Rabet etmek srf Allah iin sz konusudur, baka hi kimseye yneltilemez. Tpk u ayette buyurulduu gibi: O halde bo zaman bulunca kalk ibadet et ve yalnz Rabb'ine rabet et. (nirah: 78) Bilmek gerekir ki, Cenab- Allah (c.c.) hi kimseye her hangi bir varlktan bir ey istemeyi kesinlikle emretmemitir. Baz durumlarda bunu mubah kld olmutur, ama hi bir zaman byle bir eyi emretmemitir. Tersine kul iin en yerinde tutum, Allah'dan baka hi kimseden hi bir ey istememektir. Nitekim Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bn-i Abbas'a: Bir ey isteyecein zaman Allah'dan iste ve snacan zaman da Allah'a sn buyurmutur. (Tirmizi, Snen, K. Kyametin nitelii, Bab, 59, H. 2516, Tirmizi hadisi hasen sahih olarak nitelemektedir. ) Allah (c.c.): -kendisine gvenilecek -kendisinden yardm istenecek, -Yalvarlacak, -korkulacak, -umut balanacak, -kulluk edilecek,

-kalblerin ynelecei, -Her kmldama ve g belirtisinin kaynakland, -Kendisinden yine kendisine ba vurulabilecek olan yegne mercidir. Kur'an batan sona kadar bu temel ilkeyi vurgular. te yandan Peygamberimiz de: -itaat edilecek, -sevilecek, -Honut olunacak, -Hkmlerine boyun eilecek, -Desteklenecek, -Onurlandrlacak, -zinden gidilecek, -Kendisine ve getirdiklerine inanlacak bir mercidir. Bu hususta da bir ka rnek ayet okuyalm: - Kim Peygambere itaat ederse Allah'a itaat etmi olur. (Nisa: 80) - Biz hi bir Peygamberi, Allah'n izni ile itaat edilmekten baka bir amala gndermi deiliz. (Nisa: 64) - Oysa Allah' ve Peygamberi honud etmeleri daha yerinde olurdu. (Nhl: 36) - De ki, eer babalarmz, oullarnz, kardelerinizi, elerinizi, hsm-akrabanz, kazandnz mallar, dmesinden ekindiiniz ticaretinizi, hounuza giden evlerinizi Allah'dan, Raslllah'dan ve Allah yolunda cihad etmekten daha ok seviyorsanz Allah'n hakknzdaki hkm zerinizde gereklemesini bekleyiniz. (Tevbe: 23) te yandan Buhar ile Mslim'in belirttiine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) yle buyuruyor: u haslet kimde bulunursa imann tadn hisseder: 1 - Allah' ve Reslllah', bu ikisi dndaki her eyden daha ok sevmek, 2 - Srf Allah iin bir kimseyi sevmek, 3 - Allah kendisini kfirlikten kurtardktan sonra tekrar oraya dnmekten, atee atlmaktan ekinir gibi ekinmek. (Buhar, K. man b. mann lezzeti, H. 16; Mslim, K. man, imann lezzetini kalbinde duyan kimsenin zellii, H. 43.)

Yine bir gn Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun): Varlm kudret elinde tutan Allah'a yemin ederek sylyorum ki, herhangi biriniz beni evldndan, ana-babasndan ve dier tm insanlardan daha ok sevmedike mmin olamaz. (Buhari, K. man, bab, Allah Rasl'n sevmek imandandr, H. 58; Mslim, K. man, bab, Raslllah' sevmek, H. 69.) buyuranca: Hz. mer (Allah ondan raz olsun) kendisine: Ya Raslllah, seni kendim dnda kalan her eyden daha ok seviyorum dedi. Bunun zerine Peygamberimiz, Hz. mer'e: Hayr, ya mer, beni kendinden de ok sevmedike olmaz buyurdu. Arkasndan Hz. mer: Seni kendimden de ok seviyorum. deyince Peygamberimiz kendisine: te imdi oldu, ya mer diye cevap verdi. ( Buhar, Kitab, yemin ve adaklar, b. Raslllaha yemin etmek nasl olmaldr, H. 6632.) Szlerimizin burasnda aadaki ayetleri okumann tam srasdr: - De ki; Eer Allah' seviyorsanz, bana uyunuz ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz affetsin. (li-lmran: 31) - Biz seni mmetine canl rnek, mjdeleyici ve uyarc olarak gnderdik. Ta ki, Allah'a ve Peygambere manasnz, O'nun dinini destekleyesiniz, O'na sayg gsteresiniz ve sabah-akam Allah' tesbih edip ann yceltesiniz. (Fetih: 8, 9) Bu ayetlerden aka anlalyor ki; iman etmek hem Allah ve hem de Peygambere, Desteklemek ve sayg gstermek Peygambere, Tesbih etmek ve an yceltmek ise srf Allah'a zgdr. Allah (c.c.), Hz. Muhammed'i (salt ve selm zerine olsun) bu Tevhid inancn gerek kimliine kavuturmak, yabanc unsurlardan arndrmak ve gndelik konumalarda rastlanan baz denetimsiz deyimlere varncaya kadar mrikliin her trl tezahrne kar kmak iin grevlendirip gnderdi. Nitekim Peygamberimiz bir defasnda sahabileri: Sakn Allah ve Muhammed diledike demeyiniz. Bunun yerine: nce Allah ve sonra Muhammed diledike deyiniz.diye uyard. (bn Mace, Kitab, Kefaret, bab, Allah ve senin dilemen demenin sakncas, H. 2118, Zevaid'de bu konuda u bilgi verilmi: Hadisin ravilerinin gvenilirlikleri Buharinin hadis tahricinde bulunduu ravilerin artlarn tamaktadr Darimi, K. zin isteme, bab, Allah ve falanca diledi demenin sakncas, c. 2, s. 295; Ahmed, el-Msned, c. 5, s. 72, 393. Bu kaynaklarn hepsi hadisi, Mellifin burada zikrettii kelimelerden baka kelimelerle nakletmilerdir.)

Yine bir gn adamn birinin kendisine: Allah ve sen diledike diye hitap eden bir adam: Beni Allah'a e mi kouyorsun? yle diyeceine: Tek bana Allah diledike de diye azarlamaktan geri kalmamtr. (Ahmed, Msned, c. 1, s. 214, 224, 283, 347; bn Abbas'tan.) Allah'n kullar tarafndan yaplmalarn meru kld btn ibadetler, n art olarak: dini tm ile sadece Allah'a yneltmi olma (has klma) ilkesini ierirler. Ancak o zaman aadaki ayet gerekleebilir: Oysa onlara sadece dini yalnz Allah'a ynelterek (has klarak) ve Allah' tek bilerek O'na ibadet etmeleri, namaz klmalar ve zekt vermeleri emredilmiti. te dosdoru din budur. (Beyyine: 5) Yine namaz srf Allah iin, sadaka srf Allah iin, oru srf Allah iin ve hac hem srf Allah iin ve hem de srf Allah'n evi olan Kbeyi ziyaret ederek yaplacaktr. Baka trl sylersek hacca gitmekten maksad, Allah tarafndan ibadet yeri olarak belirlenen belirli yerlerde srf Allah'a ibadet etmektir. Bundan dolay hac tek Allah'a inananlarn sembol olarak biline gelmitir. Nitekim baz klsik tefsir bilginleri Kur'an'da geen: Tek Allah inancnn ballar deyimini Beytullah' ziyaret edenler diye aklamlardr. nk yahudler ile hristiyanlar ne vaktiyle ve nede imdi Beytullah' ziyaret etmezler. Yine bu klsik dnem tefsircilerinin belirttiklerine gre: Kim slmdan baka bir dinin peine derse bilsin ki, bu dini Allah kabul etmez. ayeti inince yahudiler ile hristiyanlar: Bizim dinimizin ad slmdr, bu anlamda biz mslmanz diye konumaya baladlar. (Al-i mran: 85) Arkasndan: Yolculuuna gc yeten herkesin Beytullah' ziyaret etmesi (hacca gitmesi) Allah'n insanlara ykledii bir grevdir. ayeti inip de yahudiler ile hristiyanlarn: Beytullah ziyaret etmesek olmaz m? demeleri zerine bu ayetin devam olarak Allah: Kfir olanlara gelince hi phesiz, Allah tm varlklardan mstanidir buyurmutur. (Al-i mran: 17) indekiler Sekizinci Blm

 slm Dini Allah'n Btn Nebi ve Rasulleri Tarafndan Getirilmi ve Eski-Yeni Btn Mmin Kullarnn Benimsemi Olduklar Ortak Bir Dinin Addr Bilmek gerekir ki, Allah'n: Kim slmdan baka bir dinin peine derse bilsin ki, bu dini Allah kabul etmez ayetinde dile gelen uyar, eski-yeni btn dnemlerin insanlarna ynelik ortak bir ilkeyi ierir. Bu ilkeye gre: slm Dini, Allah'n tm peygamberleri tarafndan getirilmi ve eski-yeni btn mmin kullarnn benimsemi olduklar ortak bir dinin addr. Nitekim Allah Kur'an'da yeryz halkna gndermi olduu ilk elileri arasnda yer alan Nuh, brahim, Yakub, Musa ve Sleyman (selm zerlerine olsun) gibi peygamberleri ve onlara inananlar mslmanlar olarak nitelemektedir. Aada bu konudaki ayetlerin balcalarn okuyacaksnz: Onlara Nuh'un bandan geenleri anlat: Hani o kavmine dedi ki: Ey kavmim, eer benim ortaya km ve size Allah'n ayetlerini hatrlatmam size ar geldi ise, biliniz ki, ben Allah'a gveniyorum; siz de ortaklarnzla birlikte biraraya gelip ne yapacanz kararlatrnz ki, yapacanz ey banza dert amasn. Sonra da bana hi bir mhlet tanmakszn aleyhimde vermi olduunuz karar uygulaynz. Eer benim arma yz evirecek olursanz, biliniz ki, ben sizden hi bir cret istemi deilim. Benim mkfatm sadece Allah verecektir. Bana mslmanlardan olmak emredildi. (Yunus: 71-72) - Kendini bilmezlerin dnda kim brahim'in dininden yz evirir? Biz brahim'i sekin kldk, o hi phesiz ahirette de salihler arasndadr. Hani Rabb'i O'na slm ol deyince o da Alemlerin Rabbine teslim oldum dedi. brahim ve Yakub bu inanc oullarna da tavsiye ederek Ey oullarm, Allah sizin iin bu dini seti. Buna gre mutlaka mslman olarak lnz dediler. Yoksa Yakub lmek zereyken yannda mydnz? Hani O oullarna Benden sonra kime tapacaksnz?' diye sorunca oullar kendisine: Gerek senin ve gerekse atalarn brahim, smail ve shak'n ilhlar olan tek Allah'a kulluk edeceiz. Biz O'na teslim olanlarz dediler. (Bakara: 130-133) Kur'an bize Hz. Yusuf un (selm zerine olsun) u duasn nakleder:

- Ey Rabb'im, sen bana egemenlik verdin ve rya yorumlamay rettin. Ey gklerin ve yerin yaratcs, dnyada da ahirette de benim dostum, dayanam sensin. Beni mslman olarak ldr ve salihler arasna kat. (Yusuf: 101) - Hani Musa kavmine dedi ki: Eer gerekten Allah'a inanp mslman olduysanz, sadece O'na gveniniz. (Yunus: 84) Cenab- Allah (c.c.) Beni srail peygamberleri hakknda da yle buyuruyor: - Biz Tevrat' indirdik. O yol gsterici ve nur dolu bir kitapdr. slm olmu peygamberler, ona gre yahudiler arasnda hkm verirlerdi. Kendilerini Allah'a adamlar ile zahidler de bu Allah'n kitabndan edindikleri bilgilere gre hkm verirlerdi.Onlar o kitabn canl rnekleri idiler. Buna gre insanlardan deil, benden korkunuz ve sakn benim ayetlerimi basit paralar karlnda satmaynz. Allah'n indirdiine gre hkmetmeyenler, kfirlerin ta kendileridirler. (Maide: 44) Kur'anda Saba melikesi Belks'n Allah'a yle yalvard naklediliyor: - Ey Rabb'im, ben kendi kendime zulmetmiim. imdi Sleyman ile birlikte alemlerin Rabbine teslim oluyorum. (Neml: 44) Cenab- Allah (c.c.) Hz. sa'nn mmeti adna yle buyuruyor: Hani sa'nn havarilerine Bana ve Peygamberlerime iman ediniz diye vahyetmitim de onlar da nandk, mslman olduumuza ahid ol dediler. (Maide: 111) Yine havarilerle ilgili olan baka bir ayette de yle buyuruluyor: Ey Rabb'imiz, indirdiin kitaplara inanyor ve Peygamberin izinden gidiyoruz. Bizi de ahidler arasnda yaz. (Maide: 83) Cenab- Allah (c.c.) bir baka ayette de yle buyuruyor: Yzn Allah'a dndrp iyi ameller ileyen ve brahim'in doru yoluna balanan kimseden daha gzel dinlisi kim olabilir? Allah, brahim'i dost edinmiti. (Nisa: 125) indekiler Sekizinci Blm

slm Dini ki lkeye Dayanr Aadaki ayetlerde de yle buyuruluyor: Dediler ki, Yahudi ve hristiyanlardan baka hi kimse cennete giremeyecektir. Bu onlarn kuruntusudur. Dedi ki; Eer doru sylyorsanz, delilinizi gsteriniz. Hayr, yle deil. Kim iyi ameller iler ve yzn Allaha dndrrse Rabbi katnda mkfatn alr. Byleleri iin korku sz konusu deildir, onlar hi zlmeyecekler de. (Bakara: 111-112) Buradaki; - Yz Allah'a dndrmek kulun kalbini srf Allah'a ynelterek ibadet etmesi ve - iyi amel ilemek de Allah'n emirlerine uygun ve eriatte yeri olan salih ameller yapmas anlamnda yorumlanmtr. Gerekten bu iki ilke; 1 - yani srf Allah'a ibadet etmek ve 2 - ibadetleri bidatlere saparak deil de eriata uygun biimde yapmak, slm dininin btn dier ilkelerini de kapsamlarna alan ana ilkelerdir. Bunun byle olduundan emin olmak iin srf u ayeti okumak yeterlidir. Kim Rabbine kavumay isterse salih ameller ilesin ve Rabbi iin yapt ibadetlere baka hi kimseyi ortak etmesin. (Kehf: 110) Nitekim bize ulaan bilgilere gre Hz. mer'in (Allah ondan raz olsun) sk sk yapt dualardan biri yle idi; Ya Rabbi, ilediim tm amelleri salih kl, onlarn srf senin rzan iin ilenmi, halis ameller olmalarn nasip eyle. Onlara hi kimsenin ortak olmasna meydan verme. Fudayl b. Iyaz; Allah hanginiz daha gzel amel yapacaksnz diye sizi deneyden geirmek iin hayat ve lm yaratt. ayetini aklarken: Yani en ihlsl ve doru ameli dedi. Bu szlerini iiten arkadalar: Ya Ebu yaz, en ihlsl ve doru amel derken neyi kasdediyorsunuz? deyince szlerini yle aklad: Yaplan amel eer ihlsl olur, fakat doru olmaz ise kabul edilmez. Buna karlk eer amel doru olur, fakat ihlsl olmaz ise yine kabul edilmez. Yaplacak amelin kabul edilmesi iin hem ihlsl ve hem de doru yaplm olmas gerekir.

- hlsl amel, srf Allah rzas gzetilerek yaplan amel ve - doru amel de snnete (eriata) uygun olarak yaplan ameldir. (Ebu Nuaym, Hilye, brahim, b. elE'ab Fudayl'in byle dediini duymu ve nakletmi, c. 8, s. 95. ) indekiler Sekizinci Blm

ehadet Kelimesinin z Bu iki temel ilke slm'n zn oluturan ehadet cmleleri ne gereklik kazandrr. 1 - Yani "Lilhe llallah" "Allah'dan baka ibadete layk ilh olmadn" ve 2 - "Muhammedun Raslllah" "Peygamberimizin Allah'n Rasl" olduunu ifade eden ehadet cmlelerine. nk; Allah'dan baka ibadete layk ilh olmadna ahadet etmek, ilhl (uluhiyyeti) sadece Allah'a isnad etmek anlamna gelir. Buna gre; bu cmleyi dile getiren bir insan kalbinin ne sevgi, ne korku, ne umut ne yceltme, ne byk sayma, ne rabet ve ne de ekinme yolu ile baka bir eyi ilh edinmemesi gerekir. Bunun tersine kesinlikle dinin tm ile Allah'a yneltilmesi icabeder. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.) u ayette buyurduu gibi: Fitne (irk) tamamen ortadan kalkp da din tm ile Allah'a ait hale gelinceye kadar kfirlerle savanz. (Enfal: 39) te yandan Tirmiz'de yer alan bir hadise gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) dinin kemale ermesini yle tanmlyor: Kim Allah iin sever, Allah adna nefret eder, Allah iin verir ve Allah iin vermekten kanrsa imann kemale erdirmi olur. (E. Davud, k. Snnet, bab, imann artp eksildiine delil, H. 4679, Ebu mame'de; Tirmizi -Mellifin

burada zikrettii szlerden biraz farkls ile- Kitab, kyametin nitelii, bab, 60, H. No: 2521, Enes'ten el-Chen, c. 4, s. 670; Tirmizi hadisi hasen olarak nitelendirmektedir: bined, Msned, Enes b. Muaz el-Chen'den, c. 3, s. 438, 440. ) Buna karlk eer bir ksm Allah'a ve bir ksm da bakasna ait saylrsa ortada, bakasna ayrlan pay orannda irk (mriklik) var demektir. Baka trl sylersek mminlerin sevgileri ya Allah'a dnktr veya Allah iindir. Buna karlk mriklerin sevgisi Allah iin bakalar arasnda bltrlmtr. Nitekim Cenab- Allah yle buyuruyor: Kimi insanlar Allah'a Allah'n dnda eler koarlar ve bu e kotuklar eyleri Allah' sevdikleri gibi severler. Mminler ise en ok Allah' severler. (Bakara: 165). Peygamberimizin Allah'n Resul olduunu dile getiren ikinci ahadet cmlesi ise: - Peygamberimizi haber verdii her konuda onaylamay ve verdii tm emirleri yerine getirmeyi ierir. - Onun var sayd her eyi var kabul etmek ve O'nun kar kt her eye kar olmak gerekir. Bunun sonucu olarak; Peygamberimiz Allah iin hangi isim ve sfatlar sabit grd ise insanlar da sabit saymal, buna karlk o Allah'a hangi isim ve sfatlar yakksz grd ise yaratklara benzemek gibi insanlarda o tr isim ve sfatlar Allah'a yaktrmaktan kanmaldrlar. Ancak o zaman tadil (yok sayma) ve temsil (benzetme) tehlikelerinden uzak kalarak benzetmesiz var sayma ve yok saymasz arndrma zelliklerini senteze kavuturmu hayrl bir inan sistemine sahip olabilirler. Buna bal olarak insanlar; - Peygamberimiz'in emrettiklerini yapmal, yasakladklarn yapmaya son vermeli, - O'nun hell dediklerini hell bilip haram saydklarn haram kabul etmelidirler. Baka bir biimde sylersek; - Allah'n ve Raslllah'n haram saydklarndan baka haram ve Allah ile Raslllah'n meru / teri (kanun) kldklarndan (eriat olarak kabul ettiklerinden) baka din olamaz. Unutmayalm ki; Cenab- Allah (c.c.) Kur'ann bir ok yerinde bunun tersini yaptklar gerekesi ile mrikleri knamaktadr. Yani mrikler Allah'n haram klmam olduu baz eyleri haram saymakta ve Allah'n izin vermemi olduu biimde bir din ortaya srmektedirler. (Bunlar ayn ekilde Allah'n dinde eriat olarak izin vermediini de, yasa ve eriat olarak ortaya koymaya kalkmlardr.) rnek olarak u ayetleri okumalyz: Allah'n yaratt ekinlerden ve hayvanlardan Allah'a pay ayrdlar ve zanlarnca Bu Allah'a ve bu da ortak kotuklarmza dediler. Ortak kotuklarna ayrdklar paylar Allah'a ulamazken Allah'a ayrdklar paylar ortak kotuklarna dyor. Verdikleri hkmler ne kadar fenadr!

Zanlarnca dediler ki; Bunlar dokunulmaz hayvanlar ve ekinlerdir. Bunlar bizim dilediklerimizden bakas yiyemez. Bunlar da srtlarna binilmesi yasak hayvanlardr. Baz hayvanlar da Allah'n adn anmakszn boazlarlar. Btn bunlar Allah'a iftira olarak ortaya attlar. Fakat Allah yaknda onlara bu iftiralarnn cezasn verecektir . (En'am: 136, 138) Bir de u ayeti incelemeliyiz: Yoksa onlarn birtakm ortaklar m var ki, Allah'n izin vermedii eyleri, dinden kendilerine ter' ettiler (bir yasa ve eriat kldlar) ? Eer o fasl kelimesi olmasayd, elbette aralarnda hkm (karar) verilirdi. Gerekten zalimler iin ackl bir azap vardr. (ura: 21) te yandan Cenab- Allah (c.c.) Kur'anda Peygamberimize yle seslenmektedir: Ey Peygamber, biz seni ahid (rnek), mjdeleyici, uyarc, izni uyarnca Allah'a arc ve aydnlk sac bir kandil olarak gnderdik. (Ahzab: 45) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) Peygamberimizi, kendi izni ile insanlar kendisine armakla grevlendirdiini belirtmektedir. Buna gre; - Kim Allah'dan bakasna dua eder, ondan bir ey dilerse Allah'a irk komu olur. - Bunun yannda kim Allah'a, O'nun izin vermedii ekilde dua ederse o kimse bir bidatdr. irk bir tr bidat olduu gibi bidatlk da git gide irke gtrr. Hi bir bidatc bulunamaz ki, u veya bu oranda irke bulamam olsun. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yahudiler ile hristiyanlar hakknda buyuruyor ki: Onlar Allah' bir yana brakarak, hahamlarn, rahiplerini, Meryem'in olu Mesihi Rabler edindiler. Halbuki bunlar da, ancak bir olan Allah'a ibadet etmelerinden bakasyla emrolunmamtr. Allah'tan baka ibadete layk ilah yoktur. O, insanlarn ortak kotuklar her eyden yce ve mnezzehdir. (Tevbe: 31) Yahudiler ile hristiyanlarn mrikliklerinin sebeplerinden biri; Ayette sz geen dini nderlerin haramlar hell saydklarnda onlara itaat etmeleri, buna karlk hellleri de haram sayarken yine o kimselere boyun emeleridir. imdi de u ayeti okuyalm: Kendilerine Kitab verilmi olanlardan Allah'a ve ahiret gnne inanmayan, Allah'n ve Reslllah'n haram kldklarn haram saymayan ve hak dini (slam) din edinmeyen kimselerle boyun eerek kendi elleri ile cizye verecekleri zamana kadar savanz. (Tevbe: 29) Grld gibi Cenab- Allah (c.c.) bu kimselerin; - Allah'a ve ahiret gnne inanmamalarn,

- Allah'n ve Raslllah'n haram kldklarn haram saymamak ve - hak dini (slam) din edinmemekle ayn dzeyde deerlendirerek yan yana anmaktadr. Buna karlk mminler; - Peygamberimizin Allah ve ahiret gn hakknda anlattklarn onaylayan, - Allah'a ve ahiret gnne inanan; - emirleri, yasaklar, hell kldklar ve haram saydklar konusunda Peygamberimize itaat eden, - Allah'n ve Raslullah'n haram kldklarn haram sayarak - hak dini din edinen kimselerdir. Zaten Allah iyilii emredip ktlklerden alkoysun, temiz eyleri hell klp pis eyleri haram iln etsin diye peygamber gndermitir. Baka trl sylersek; - Onlara iyi olan her eyi emredip kt olan her eyden kanmalarn istemi, - temiz olan btn eyleri hell klarak pis olan btn eyleri haram iln etmitir. indekiler Sekizinci Blm

slm Terimi slam terimi teslim olmak, boyun emek ve srf Allah'a ynelmek anlamlarn birlikte ierir. Terimin bu anlam, Kur'ann u ayetinde ifadesini bulur: Allah (irk koan kimseler iin) yle bir misal verdi: Birbiriyle ekien bir ok ortaklarn sahip olduu bir adam ile yalnz bir kiiye bal olan (teslim olmu) bir adam. imdi bu ikisinin durumu bir oluyor mu? Hamd yalnz Allah'a mahsustur; fakat oklar (gerekleri) bilmiyor. (Zumer: 29)

Demek ki, slm'n sz konusu olabilmesi iin mutlaka tek Allah'a teslim olmak ve O'nun dndaki her eye teslim olmaktan syrlmak gerekir. te Lilhe illallah (Allah'dan baka ibadete layk ilah yoktur.) cmlesinin asl anlam budur. - Buna gre kim Allah ile birlikte bir baka eye teslim olursa bu kimse mriktir. Allah ise kendisine irk/ortak komay asla affetmez. - Buna karlk kim Allah'a teslim olmaz ise byklenerek O'na kul olmaktan yz evirmi demektir. Cenab- Allah (c.c.) byleleri hakknda yle buyuruyor: Bana dua ediniz de duanz kabul edeyim. Byklenerek Bana kulluk etmeye tenezzl etmeyenler horlanarak cehenneme gireceklerdir. (Mmin: 60) Elimizde bu ayetle ayn anlama gelen yle bir hadis vardr. Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) bir defasnda: Kalbin de zerre kadar kibirlilik bulunan bir kimse cennete giremez. Buna karlk kalbinde zerre kadar iman bulunan kimse de cehenneme girmez. buyurdu. Bu szleri dinleyen sahabilerden biri Peygamberimize: Ya Raslullah, giydii elbisenin ve ayandaki ayakkabnn gzel olmasn seven birini ele alalm. Bu adamn yapt kibir saylr m? diye sordu. Peygamberimiz bu soruya u cevab verdi; Hayr, saylmaz. nk Allah gzeldir ve gzellii sever. Kibirlilik, gerei hazmedememek ve insanlar kmsemektir. Mslim, Sahih, K. iman, bab: Kibrin haramh ve bunun aklanmas, H. No: 91, Ebu Davud, K. Giyim, bab, Kibir konusuyla ilgili hadis, H. 4090; Tirmizi, Kitab, Bir ve sla, bab: Kibir ile ilgili hadis, H. No: 1999) Yahudilerin ana zellii kibirlilik ve hristiyanlarnki ise mrikliktir. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) bize yahudileri yle tantyor: Ne zaman ki, bir peygamber size cannzn istemedii bir ey getirdi ise onu kibirlenerek reddetmediniz mi? (Bakara: 87) Buna karlk hristiyanlar da yle tantyor: Onlar Allah' bir yana brakarak, hahamlarn, rahiplerini, Meryem'in olu Mesihi Rabler edindiler. Halbuki bunlar da, ancak bir olan Allah'a ibadet etmelerinden bakasyla emrolunmamtr. Allah'tan baka ibadete layk ilah yoktur. O, insanlarn ortak kotuklar her eyden yce ve mnezzehdir. (Tevbe: 31) Bundan dolay Cenab- Allah (c.c.) hristiyanlar anlatrken yle buyuruyor: De ki: Ey Kitab ehli, gelin aramzda ortak olan bir ilkede anlaalm: Sadece Allah'a kulluk edelim, O'na hi bir eyi ortak komayalm ve Allah' brakarak birbirimizi ilh edinmeyelim Eer yz

evirirlerse ahid olunuz, biz mslmanz deyiniz. (Al-i mran: 64) Yine Cenab- Allah (c.c.) slmn ne olduunu anlatyor ve bu vesile ile yahudi ve hristiyanlara hitab ederken yle buyuruyor: Deyiniz ki; Biz Allah'a, bize indirilene; brahime, smaile, shaka, Yakuba ve torunlarna indirilene; Musa'ya sa'ya verilene ve dier peygamberlere Rabb'leri tarafndan verilene inanrz. Peygamberler arasnda ayrm yapmayz. Biz Allah'a teslim olan kimseleriz... Yoksa siz brahim, shak, smail, Yakub ve torunlarnn yahudi veya hristiyan olduklarn m sylyorsunuz? De ki; Siz mi daha iyi bilirsiniz, yoksa Allah m? Bildii bir ahadeti Allah'dan gizleyenden daha zalim kim olabilir? Bilesiniz ki Allah yaptklarnzdan gafil deildir. (Bakara: 136, 140) slm terimi ile ifade edilen hak dinin z bir ve eriatleri (insan hayatnn dzenlenmesi iin Allah'n teri ettii her ey) farkl olduu iin Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) sahih bir hadisinde yle buyuruyor: Biz peygamberlerin dini bir olduu gibi bizler baba bir kardeleriz. Meryem olu sa'ya en yakn olan benim. nk onunla aramzda baka bir peygamber yoktur. (Buhari, K. Peygamberler, bab. 48, H. No: 3441, 3443; Mslim, Kitab, Faziletler, bab. sa -Selam zerine- 'nn fazileti, H. No: 2365) indekiler Sekizinci Blm

slm ve Zaman Demek ki, btn peygamberlerin dini birdir. O da z bakmndan tek ve ortaksz Allah'a kulluk / ibadet etmektir. Bu Allah'a her dnemde o dnemdeki emirleri uyarnca kulluk edilir ve bu kulluk biimi de o dnemin slm dinidir. Yrrlkten kaldrlan ve kalkan (nasih ve mensuh) kurallar bakmndan eriatlerin farkllk gstermesi, ayn eriatn zaman iinde farkllamasna benzer. Mesela Cenab- Allah'n, Peygamberimize gndermi olduu slm dini, z bakmndan tek bir dindir. Byle olmakla birlikte bu din bir dnem Hicretten sonra on ksur ay kadar

Beytulmukaddes'e dnerek namaz klmay emretmi, fakat bir sre sonra Beytlmukaddes'e doru namaz klmay yasaklayarak Kabe'yi kble edinme ilkesini getirmitir. ki zaman dilimi arasndaki bu kble deiikliine ramen din birdir. Bu ilke uyarnca Cenab- Allah (c.c.) srailoullar iin cumartesi gnn ve bizim iin cuma gnn haftalk bayram olarak belirlemitir. srailoullar zamannda cumartesi gn toplanmak vacipken bizim dnemimizde cuma gn toplanmak vacip olmu, buna karlk cumartesi gn toplanmak haram klnmtr. Hz. Musa'nn (selm zerine olsun) eriat yrrlkteyken kim onun dna km ise mslman olma niteliini yitirmiti. Buna karlk daha nceki eriatler yrrlkten kaldrldktan sonra Hz. Muhammed'in (salt ve selm zerine olsun) eriatna girmeyenler de mslman olamamlardr. Cenab- Allah (c.c.) hi phesiz, hi bir peygamberine kendisinden bakasna kulluk edilmesini meru klmam, hibir eriatta byle bir kural yer almamtr. Nitekim o, Kur'anda yle buyuruyor: O: Dini dosdoru ayakta tutun ve onda ayrla dmeyin diye dinden Nuh'a vasiyet ettiini ve sana vahyettimizi, brahim'e, Musa'ya ve sa'ya da vasiyet ettiimizi sizin iin de teri' etti (bir eriat kld) . Senin kendilerini armakta olduu ey, mrikler zerine ar geldi. Allah, dilediini buna seer ve iten kendisine yneleni hidayete eritirir. (ura: 13) Grld gibi, Allah peygamberinin tmne gnderdii dine ayrla dmeksizin uymalarn emrettiini belirtiyor. Aadaki ayetler de bu ilkeyi vurguluyor: - Ey peygamberler, temiz yiyecekler yiyiniz ve salih ameller ileyiniz. nk ben yaptnz her eyi biliyorum. Hi phesiz, sizin oluturduunuz bu mmet, tek bir mmettir ve bende Rabbinizim. Benden korkunuz. (M'minun: 51-52) - Sen yzn Allah' bir bilenlerin dinine evir. Bu din Allah'n yarat sistemidir, btn insanlar bu sisteme yatkn yaratmtr. Allah'n yarat sistemi deitirilemez. Doru din, ite budur. Fakat insanlarn ou bunu bilmezler. (Rum: 30) - Yalnz Allah'a yneliniz ve srf O'ndan korkunuz. Namaz klnz ve sakn mriklerden olmaynz. Ki onlar dinlerinde ayrla derek gurup gurup blndler. Her gurup kendi gr ile mutludur. (Rum: 31-32) Gerekten mrikler gurup gurup ayrlp paralandklar halde Allah'n birliinde buluan ihlsllar kitlesi birlik iindedir. Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Rabbin dileseydi, btn insanlar bir mmet yapard. Fakat srekli ayrlklara dyorlar. Yalnz Rabbinin rahmetine mazhar olanlar hari. Allah onlar bunun iin yaratt. (Hud: 118-119) indekiler

Sekizinci Blm

Tevhid Ehli ve Mrik ve Bid'atlar Demek ki, Allah'n rahmetine mazhar olanlar (Tevhid inancnn ballar) birlik ve anlama halindeyken mrikler dinlerinde ayrla derek eitli guruplara blnmlerdir. Bu yzden nerede mriklik ve bidatlk ortaya karsa orada insanlar arasnda ayrlklarn alp yrd grlr. Nitekim slm ncesi dnemde hemen hemen her arap kabilesinin Allah'a ortak sayarak O'na yaklaabilmek ve yardmn grebilmek iin araclna ba vurduu ayr bir putu (bir Taut'u) vard. Beriki tekinin ve teki de berikinin Taut'una nefret beslerdi. Hatta her Taut'un ballarnn uyguladklar ayr bir dini kurallar sistemi vard. Mesel: Menat putuna tapan Medine halk Safa ile Merve arasnda tavaf yapmaktan kanrlard. Bunun zerine u ayet geldi: Safa ile Merve Allah'n sembolik yerlerindendir. Kim Kbeyi hacceder veya Umre yaparsa bu iki yer arasnda tavaf yapmasnda saknca yoktur. Kim gnll olarak hayr ilerse bilsin ki, Allah karln verir ve onu bilir. (Bakara: 158) u veya bu oranda mriklie bulaanlarn da ayn duruma dtklerini gryoruz. Mesel baz mezarlar ve peygamberlerin yada sekin ahsiyetlerin hatralarn tayan yerleri mescid edinen kimseleri dnelim. Bu tutumu benimseyen bir gurubun zellikli dua yeri yalvarma ve tevecch yeri olarak setii bir yere, ayn tutumu paylaan baka bir gurubun hi bir ekilde sayg gstermediini sk sk grrz. Oysa Tevhid inancnn tavizsiz ballar byle deildir. Onlar bizzat: Allah'n yaplmalarna ve ilerinde adnn anlmasna izin vermi olduu evlerde yani mescidlerde toplanp tek Allah'a ibadet ederler ve kesinlikle O'na hi bir eyi ortak komazlar.

Ayrca Allah onlara yeryznn her tarafn temiz saym ve mescid edinme yetkisi vermitir. Bu arada eer Tevhid inancnn ballar arasnda herhangi bir mesele zerinde gr ayrl karsa bu mesele mutlaka itihada (farkl gr ileri srmeye) ak bir meseledir ve bu yzden aralarnda ayrlk ve atma meydana getirmez. Tersine onlar iyi bilirler ki, byle bir meselede gr isabetli olanlar iki sevab kazanrken yanlgya den tarafn da gerei ortaya koyma abasna (itihadna) karlk bir sevab vardr ve hatas da peinen affedilmitir. Ayrntlar snrn amayan bu tr gr ayrlklar yannda zde hepsinin ilh, tek ve ortaksz Allah'dr. Hep birlikte O'na kulluk ederler, O'na gvenirler, O'ndan korkarlar, Ortak umut kaynaklar O'dur, O'ndan yardm isterler. O'na yalvarrlar, O'na dua ederler, darda kaldka O'na ba vururlar ve Cenab- Allah'n (c.c.) u ayette onlarn niteliklerini belirtirken buyurduu gibi mescidlerde bir araya gelerek namaz klarken de O'nun kerem ve honutluunu amalarlar: Onlarn rukua vararak ve secdeye kapanarak Allah'n ltfunu ve rzasn aradklarn grrsn. (Fetih: 29) Bu kimseler uzaktan gelinerek ziyaret edilebilecekleri peygamberimiz tarafndan belirtilen mescidi, zellikle haccetmek zere ziyaret etmeleri emredilen Kabe'yi ayn amala ve ayn tutumla ziyaret ederler. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Ey mminler, sakn Allah'n sembolik deer verdii eylere, haram aylara, Kabe kurbanna, boynuna kurbanlk nian taklan hayvanlara ve Allah'n ltfunu ve keremini aramak iin Kabe'nin gvenlik alanna girenlere saygszlk etmeyiniz, ilimeyiniz. (Maide: 2) Onlar Allah'n evi olan Kabe'ye ynelirken sadece O'nun ltfunu ve honutluunu ararlar, baka bir amalar olmaz, O'nun dnda baka bir umut ve korku kaynaklar olmaz. Buna karlk eytan ou kimselere yaptklar yanl ileri ho gstermi ve bylece onlara srf Allah'a yneltilmi bir din anlayndan saptrarak eitli irklere srklemitir. Bunun sonucu olarak byle kimseler Allah'dan bakasnn honutluk ve tevecchn kazanmak iin eitli yolculuklar ve ziyaretler dzenlemektedirler. Bu ziyaret yerleri ya bir peygamberin, ya bir sahabinin bir salih ahsiyetin mezar olmakta bazan da yle olduklar sanlmakta ve yaplan dualar ile tevecchler ziyaret edilen mezarlarn sahiplerine yneltilmektedir.

Bunlar arasnda yleleri var ki, haccn amacnn bu olduunu sanmakta ve baz fanilerin mezarlarn ziyaret etmekten baka bir ey dnmemektedir. Kimisi de bu tr ziyaretleri Kabe'yi tavaf etmekten daha yararl sanmaktadr. Bylelerinin baz eyhleri evlerinden Kabe'yi tavaf etmek niyeti ile yola kmakta, fakat Medine'ye varp Peygamberimizin mezarn ziyaret edince bununla yetinerek, hatta daha faydal olduunu sanarak geri dnmektedirler. Bu anlaya bal baz cahiller ise mezarlar ziyaret etmeyi vacip kabul etmektedirler. Byleleri ounlukla lmsz diri olan Allah'dan bir ey ister gibi mezarlardaki llere el amakta ve: Ey efendim falanca, beni affet, bana merhamet eyle, tevbemi kabul eyle veya: Benim falancaya olan borcumu dememi sala, falancaya stn kmama yardm et, ben senin gzetimin ve koruman altndaym gibi szlerle onlara dilekler yneltmektedirler. Kimi zaman mezardaki llere srlar, develer, koyunlar, hatta evltlarn kurban etmeyi adamaktadrlar. Tpk mriklerin putlarna, tautlarna kurban adadklar gibi. Oysa Cenab- Allah (c.c.) Kur'an'da yle buyuruyor: Allah bahire, aibe, vesile ve ham diye bir ey belirlemi deildir. Fakat kfirler Allah'a yalan yere iftira ediyorlar ve ou da ne yaptklarn anlamyor. (Maide: 103) Allah'n yaratt ekinlerden ve hayvanlardan Allah'a pay ayrdlar. Arkasndan da akllar sra Bu Allah'a ve bu da kotuumuz ortaklara aittir dediler. Ortak kotuklarna ayrdklar paylar Allah'a ulamyor, ama Allah'a ayrdklar paylar kotuklar ortaklara varyor. Verdikleri, hkmler ne kadar irkindir (En'am: 136) Bu tr ziyaret yerlerinin kimi bekileri ve trbedarlar: Ben senin dileini burada yatan ahsiyete sylerim, o da peygamberimize ve peygamberimiz de Allah'a ulatrr gibi samalklarla cahil halk kandrmaktadrlar. Bu trbedarlarn kimileri, syledikleri ahsiyetlere ait olup olmadklar bile belli olmayan bu mezarlara bezler, rtler asmakta veya tesini-berisini altn yada gmle sslemektedirler. Oysa btn mslman alimlerinin ortak grne gre bu adetler slm dini ile badamayan birer mrik geleneidir. Bu arada bir ok yerlerin cuma mescidleri hem maddeten ve hem de manen ykk ve kszdr! Byleleri arasnda o kadar ok sayda kimse var ki, bunlar bu tr mezarlara bitiik yerlerde kldklar namazlarn srf Allah adna yaplm ve evresinde mezar bulunmayan mescidlerde klnan namazlardan daha faziletli olduklarn sandklar iin Peygamberimizin mescid edinmelerini yasaklad bu tr irk ve bidat rn yerlere akn ederler ve Allah'n yaplmalarna ve ilerinde adnn anlmasna izin vererek haklarnda yle buyurduu mescidlerden kaarlar: Allah'n mescidlerini ancak Allah'a ve ahiret gnne inanan, namaz klan, zekt veren ve Allah'dan baka hi kimseden korkmayanlar onarp enlendirir. te onlar hidayete erenlerden olabilirler. (Tevbe: 18)

Bu zihniyette olanlarn ileri gelen bir eyhi diyor ki: Namaz klarken Kabe sradan halkn (avamn) kblesidir. Falanca eyhin mezarna dnerek namaz klmak: Bu arada Kbeye de arka dnmek sekinlerin (Havas'n) kblesidir. Hi phesiz bu tr sz ve davranlar, btn slm alimlerinin sz birlii ile ak birer kfrdr. Bu meseleler bizim burada yaptmzdan daha ayrntl biimde incelenmeli bu konularda byk alimlerin szlerine yer vermeli ve ilgili deliller ortaya konmaldr. Biz bu meselelerle ilgili olarak baka bir kitabmzda imdi buraya sdrlamayacak kadar geni bilgi verdik. Burada yapabildiklerimiz sadece unlardr: - Meselelerin balklarn vurguladk, delillerin trlerine deindik, - dini srf Allah'a yneltmek ve orta olmayan o tek Allah'a kulluk etmek gibi eriatn ana amalarna parmak bastk. - Bu arada ak veya gizli mriklie kap aan ve yol veren n tehlikelere kar eriatmzn ald nlemlere deindik. nk dinin temel ilkesi, peygamberlerin arlarnn z ve tek Allah'a bal inancn z budur. indekiler Sekizinci Blm

Tevhid Terimi Bu arada u noktaya da deinelim. Baz mnazara ve kelm alimleri, baz sofular Tevhid terimini yanl anlamlar, hatta onun zn deitirerek ahs grlerine gre yorumlamlardr. yleleri var ki, Allah' bir bilmenin (Tevhidin) O'nun sfatlarn, hatta gzel isimlerini (Esma-y hsna) reddetmek demek olduunu sanyorlar. Byleleri kendilerini Tevhid ehli diye adlandrrken sfatlardan arnm bir zata ve kelimenin tam anlam ile mutlak bir varla inanrlar.

Oysa sahih delillerle desteklenen salkl dnce aka ortaya koyar ki, byle bir ey sadece zihinlerde vardr, objektif mevcudiyeti yoktur. Onlara gre Allah'n sfatlar olduunu kabul etmek bizi terkib (sentez) dedikleri eyle kar karya getirir ve bu da aklla badamaz. Baka bir eserimizde bu kimselerin i yzlerini, cahilliklerinin ulat boyutlar ve yanlgya dmelerine yol aan baz belirsiz ve birden ok anlaml terimleri ele alp inceledik. indekiler Sekizinci Blm

Tevhid'in Farkl Anlamlar Baz kimseler Tevhid in sadece tek ilhn varln onaylamak ve Allah'n her eyin yaratcs olduuna inanmaktan ibaret olduunu sanyorlar. Buna Tevhid-i Efal (fiiller bakmndan Tevhid) deniyor. Baz kelm alimleri de Tevhidin bu yorumunu anlatmak iin uzun aklamalar yapmlardr. Bu yorumu yaparken ya birden ok ilhn varlnn farzedilmesi halinde bunun kudret ve kemal niteliklerinde eksiklie yol aacandan, birden ok failin (yaratcnn) bir tek meful (yaratk) etki atmasna decei gereinden hareket etmiler veya baka gerekelere dayanmlardr. Sz konusu kelmclar bylece Allah'n birlii ilkesini oturttuklarn, Allah muktedir olmak demek olduunu sanmlardr. Bu durumda Allah'dan baka hi kimsenin yaratma gcnde olmad ispat edildii takdirde onlara gre lilhe illellah (Allahdan baka ibadete layk ilh yoktur) ilkesi gereklemi oluyordu. Oysa bilemediler ki; Tevhidin bu anlamn slmda nceki mrik araplar bile kabul ediyorlard. Nitekim bu gerei bize u ayetler haber vermektedir: Eer onlara Gkleri ve yeri kim yaratt diye soracak olsan mutlak Allah yaratt diyeceklerdir. (Lokman: 25) De ki; Biliyorsanz, syleyin bakalm: Dnya ve dnyadaki her ey kime aittir? Onlar Allah'a aittir diyeceklerdir. (M'minun: 84) Onlarn ou Allah'a ortak komakszn O'na inanmazlar. (Yusuf: 106)

nl sahabi bn-i Abbas (Allah ondan raz olsun) mriklerin bu inan elikisini: Eer onlara Gkleri ve yeri yaratan kimdir? diye soracak olursan Allah'dr derler, ama buna ramen Allah'dan bakasna taparlar(ibadet ederler) diyerek gayet sade bir dille aklyor. Tevhidin bu yorumu, hi kuskusuz Tevhidin gerekli artdr, ama yeterli art deildir. Yani srf bu kadarlk bir Tevhid inanc ile gnahlarn en by olan ve Allah'n af kapsam dnda tuttuu mriklik gnahndan kurtulmak mmkn deildir. Mriklikten tamamen uzak saylabilmek iin; bu temel inan yannda; - Kulluu ve dini srf Allah'a yneltmek (has klmak) ondan baka hibir eye kulluk sunmamak (ibadet etmemek) ve ayrca; - Onun direktifleri uyarnca kendisine kulluk (ibadet) etmek gerekir. Ancak o zaman din tm iIe Allah'a yneltilmi (has klnm) olur. lh deyince kalbler tarafndan ycelii benimsenen, kullua mstahak tek merci olarak bilinen, btn sfatlarnda eksiksiz bir yetkinlie sahip olduu kabul edilen Tek bir Allah dnmek gerekir. - Onun dnda hi bir nesnenin,varln kullua ve sevilmeye mstahak olamayacan kesinletirmek lzmdr. - Onun rzasn amalamayan her ibadet batldr. - O'ndan bakasna kulluk sunmak (ibadet etmek), O'ndan bakasn sevmek fesada (ykma) gtrr diye inanmaldr. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Eer yerde ve gklerde. Allahdan baka ilahlar olsayd, yer de gkler de fesada urar, kargaala derdi. (Enbiya: 22) Baz kelm bilginlerinin sandklar gibi bu ayet, sadece Allah'n ortaksz birliine delil olan yetki atmasn ifade etmez. nk yetki atmas, herhangi bir yaratn var olmasn engeller, yoksa varlk alanna intikal etmi yaratklarn fesada (kargaala ve ykma) uramasn gerektirmez. Birinci anlam yapc oluturucu faktrlerden olan ilk sebepler ile ilgili iken; ikinci anlam amalar oluturan hikmetler ile ilgilidir. Cenab- Allah'n: Yalnz sana kulluk eder, yalnz senden yardm isteriz. eklindeki buyruu gibi. (Fatiha: 4) Bu ayette asl ama olan gaye bu gayeye ulatran vesileden nde tutulmaktadr. Bu arada tasavvuf metodu uyarnca Tevhid ilkesini aklamaya alan baz kimselerde Allah'n birliini onaylamann gaye ve bu inanta yok olmann (fena fillh telkkisinin) son olduunu, bu safhaya ulaan kimseden eriatn iyi diye iln ettikleri eyleri iyi sayp kt olduunu belirttii eyleri kt sayma ykmllnn deceini sanmlardr. Bu anlay, onlar emirleri, yasaklar, vaadleri ve uyanlar geersiz ve fonksiyonsuz saymaya srklemitir.

Bu kimseler byle dnmekle Allah'n (c.c.) tm varlklar ieren meiyeti (dilei) ile sadece ibadetlere zg olan rzas ve muhabbeti arasnda, her eyi kapsam altna alan kudreti dolaysyle iyi-kt herkesi ieren geni kapsaml szleri ile sadece peygamberleri ile dostlarnn onaylad dini szleri arasnda fark gzetmemi olmaktadrlar. Daha dorusu bu iki kategori arasnda var olan byk fark kavramam olmaktadrlar. Baka bir deyimle kul, Allah'n, iyi-kt, mmin-kfir btn kullar ieren yaygn ilhl yannda, srf mmin kullarna zg olan ilhln da onaylamal, ehadet kelimesini dile getirirken bu zel anlam da kasdetmelidir. O mmin kullar ki; srf Allah'a kulluk ederler, O'nun emirlerine uyarlar ve peygamberlerine uyarlar. Aadaki ayetleri bu anlayla okuyup yorumlamamz gerekir: Yoksa biz inanp iyi ameller ileyenleri, yer yznde bozgunculuk karanlar gibi mi tutacaz? Yoksa Allah'n azabndan saknanlar yoldan kmlar gibi mi tutacaz? (Sad: 28) Yoksa ktlk ileyen kimseler, kendilerini inanp iyi ameller ileyenler gibi tutacamz m sanyorlar? Hayatlar ve lmleri ayn onlar gibi olacak diye mi dnyorlar. Verdikleri hkm ne kadar yanltr! (Casiye: 21) Biz hi mslmanlar, mcrimlerle bir tutar myz? (Kalem: 35) Allah'n dostlar ile dmanlar arasnda, emrettii ve farz kld iman, ve salih amel ile holanmad, yasaklad ve nefret ettii kfr, fasklk ve isyan arasnda fark gzetmeyenler; Allah'n kudretinin, dileinin ve yaratclnn hereyi kapsamna aldn onaylamakla birlikte bu ayrm yapmayanlar, Allah tarafndan inan tarzlar bize u ayette anlatlan mrikler ile ayn paralele girerler: Mrikler Eer Allah dileseydi, ne biz ne de babalarmz Allah'dan bakasna tapmaz ve O'nun haram kldklarndan baka hi bir eyi haram saymazdk derler. (Nahl: 35) indekiler Sekizinci Blm

Kader Bahane Yaplabilir mi? Szlerimizin burasnda u noktay vurgulayalm:

Kader inanlacak bir eydir, yoksa bahane edilecek, gnahlara gereke olarak kullanlacak bir kavram deildir. Baka trl sylersek mmin musibetler karsnda kadere ba vurur, gnah veya kusurlar karsnda Allah'dan (c.c.) af diler. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.) u ayette buyurduu gibi. (Ey peygamber) sabret, Allah'n vadi mutlaka gerekleecektir. Gnahlarna da istifar et ve akamsabah Rabbini verek tesbih eyle. (Mmin: 55) Nitekim Hz. Musa, Hz. Adem'i (selm zerlerine olsun) cennetteki yasak aacn meyvasndan yemi olmas dolaysyle meydana gelen musibetten dolay knaynca Hz. Adem, Hz. Musa'ya kar u savunmay yapt: Bu benim yaratlmamdan nce yazlmt. (Buhari, K. Peygamberlerle ilgili hadisler, bab. Musa'nn lm ve ondan sonrasnn anlatm, H. 3409; Mslim, K. Kader, bab. Adem ve Musa'nn savunmalar, H. 2652.) Hz. Adem'in, Hz. Musa'ya kar yapt bu savunma aadaki ayetlerin anlamlar dorultusundadr: Gerek yeryznde ve gerekse kendinizde meydana gelen btn musibetler, tarafmzdan yaratlmadan nce mutlaka bir kitabda belirlenmitir. Bunu yapmak Allah iin kolay bir eydir. (Hadid: 22) Baa gelen her musibet, ancak Allah'n izni ile meydana gelir. Kim Allah'a inanrsa Allah kalbine hidayet verir. (Teabun: 11) lk dnem (selef) tefsircilerinin aklamalarna gre: Kim Allah'a inanrsa Allah kalbine hidayet verir ayeti, bana bir musibet geldii zaman bunu Allah'dan bilerek teselli bulan, gnl huzura kavuan kimseyi kasdetmektedir. te Hz. Adem'in (selm zerine olsun) kadere dayanarak yapt savunma bu anlamdadr. Yoksa -Allah korusun- ne Hz. Adem ve nede O'nun seviyesi altnda olan herhangi sradan bir mmin kaderi bahane olarak kullanp iledii gnahlar savunmaya kalkamaz. Eer byle bir ey olabilse bata eytan olmak zere onun tarafndan ayartlan btn cinler ve insanlar kendilerini bu bahaneye snarak savunurla. Nuh kavmi, Ad kavmi ve Semud kavmi gibi btn tannm kfr, fasklk ve isyan temsilcileri bu gerekeye bavururlard. O zaman da Rabbimiz hi bir gnahkr cezalandrmazd. Bu bak as, hem eriat ve hem de akl prensipleri asndan samadr. Bu yzden hi bir akl banda kimse byle bir gr ileri sremez. Eer srerse hi kimsenin iledii sulardan dolay knanamamas ve cezalandrlamamas gerekir. Oysa kaderi byle yanl anlamda yorumlayan kimse eer bir saldrgann saldrsna urasa mutlaka ona kar hakkn arayacaktr. Eer kader mutlaka bahane saylacaksa saldrya urayan, bana musibet gelen taraf iin bahane ve snak saylmaldr. Deilse ne saldrgan iin ve nede saldrya urayan iin bahane kabul edilmemelidir. Eer kaderi savunma gerekesi olarak kullanmak doru ve yerinde saylacak olsa insanlar bir arada

yaayamazlard. nk o zaman her saldrgan saldrsn bu gerekeye snarak savunacak ve insanlarda onun bu mazeretini kabul ederek kendisini cezalandramayacaklard. Bu gr benimseyen hi bir iki kii bir arada yaayamaz. nk herhangi biri kaderin bu yanl yorumuna bahane ederek kar tarafa kar, her trl ktl yapabilir, hatta canna bile kyabilir. Ayrca Tevhid inancna Allah'n sfatlarn yok saymay sokuturan bidatlar ile bu ilkeyi emirlere uyma ykmllnden syrlma eklinde yorumlayanlar bu sama saplantlarnn kanlmaz bir sonucu olarak yaratc ile yaratklar arasnda fark olmadn sylemek, baka bir ifade ile varlk birlii (Vahdet-i vcud) nazariyesini benimsemek zorunda kalrlar. Nitekim Vahdet-i Vcud varlk birlii), hull (Allah'n varlklara szmas) ve ittihad (Allah ile varlklarn birlii) nazariyelerini savunan sapklar bu gre inanrlar. Bu inkarclar putlardan, putlara tapanlardan, Firavun'dan, Haman'dan ve bunlarn peinden gidenlerden saygyle sz ederler, gkleri ve yeri yaratann varl ile evrendeki tm varlklarn varln bir tutarlar ve bylece mrikliin, geri saptrmann ve Allah'a iftira etmenin en koyusuna saplandklar halde Tevhid inancna bal olduklarn, geree erdiklerini ve irfan mertebesine erdiklerini ileri srerler. Bunlardan olan bir szde arif diyor ki: Tarikata yeni giren mrid, nceleri eriatn emirlerine bakarak ibadet ile gnah arasnda fark gzetir, bunlar arasnda ayrm yapar. Bir sre sonra kaderi gz nne alarak her hareketi gnahsz ibadetler btn olarak grr, daha sonra da varlk btnl (vahdet-i vcud) ilkesi asndan ne ibadet ve nede gnah grr. Bu szlerin sahibi bir defa benzersiz olan tek bir ile ayn trden olan eyler arasndan sayca ayrlan biri ayn saymakta, bu iki kavram arasndaki ince fark anlayamamaktadr. Bilindii gibi btn varlklar varlk kavramnda, bu kavramla anlabilme bakmndan ortaktrlar. Varlklar, kendisine dayanan ve bakasna dayanan varlklar olmak zere iki kategoriye ayrlrlar. Baka bir deyimle varl zorunlu varlk olduu gibi varl mmkn varlk da vardr. Tpk btn hayvanlarn hayvanlk kavramnda ve btn insanlarn insanlk, kavramnda ortak olular, hep birlikte kesinlikle bilinen bir gerektir ki, falanca hayvanla filnca insan birer birey olarak ele alndklar takdirde ayn varlklar deildirler. Aralarnda genel karakterli bir ortak zellik vardr, o kadar. Bu ortak zellik, birletirici bir genel kavram olarak sadece zihinlerde vardr, d dnyada somut olarak bulunamaz. Buna gre her varlk kendisini dier btn varlklardan ayran zel bir gereklie sahiptir. Baka trl sylersek d dnyada hibir iki varlk arasnda tpatp ayn olan hi bir ortak zellik yoktur. Var olan ortak ynler, tpatp ayn zellikler deil, benzer zelliklerdir. Yani falanca varlkta filanca varln niteliklerinden birinin benzeri vardr. Bu yzden falanca varlk filanca varln benzeri olmaktadr. Oysa bu iki varln her-biri gerek zleri ve gerekse nitelikleri bakmndan brnden farkl ve ayr bir varlktr, sradan varlklar arasndaki durum byleyken nasl olur da btn varlklarn yaratcs olan Allah ile dier sradan varlklar arasnda birlik, kaynama ve btnleme gibi ilikilerin var olduu ileri srlebilir? Bu konuyu baka bir eserimizde daha geni bir ekilde, konunun ciddiyetine yarar bir tafsiltla ele alp inceledik. Bu nokta ok sayda insan ayann kayd ve ok sayda hayal gcnn aknla srklendii bir noktadr. Allah dilediklerini doru yola (srat- mstakime) iletir.

Bu tr sapklklara karlk Allah'n yaratcl, sfatlar ve emirleri konusundaki iki ana ilkeyi iyi kavrayanlar Allah'n emrettii, sevdii ve holand varlklar ile O'nun kudretinin rn olmakta ortak olan dier varlklar arasnda fark gzetirler. Bu kimseler ayn zamanda Allah'n, varlklardan hibirininkine benzemeyen kendine zg sfatlara sahip olduuna, ne Allah'n znde varlklardan bir parann ve nede varlklarn yaplarnda Allah'dan bir parann bulunmasnn sz konusu olmadna inanrlar. te bu iki temel ilkeyi kesin birer inan prensibi halinde zihinlerine yerletirenler Cenab- Allah'n (c.c.) peygamberleri aracl ile insanlara tebli ettirdii ve kitablarnda aklad Tevhid ilkesini kavram olurlar. Mesel; Kur'ann Kfirun ve hls surelerinde bu ilke zl bir biimde ifade ediliyor. indekiler Sekizinci Blm

Kfirun ve hlas Srelerinde Tevhid Anlay Bilindii gibi ihls suresi Kur'ann te birine denktir. nk Kur'an ayetleri, anlamlar bakmndan, biri Tevhid ilkesi, ikincisi kssalar ve ncs emirler ve yasaklar olmak zere ksma ayrlrlar. Bu tasnifi ksaca yle aklayabiliriz: Kur'an tm ile Allah kelmdr. te yandan Kelm, yani sz ya ina (buyurucu-yaptrmc) veya ihbar (bildirici-haber verici) nitelikte olur. - na nitelikte olan Kur'an cmleleri ya emir, ya yasak veya mbahlk ifade eder. - hbar nitelik tayan cmleler de ya Allah hakknda bilgi vermekte (Tevhid) veya varlklardan bahsetmektedir (Kasas). Buna gre bize Allah hakknda bilgi veren hls suresi Tevhid konusundaki ayetlerden olutuu iin Kur'ann te birine denktir. Nitekim Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun) de bir hadisinde: Kul huvellahu ehad suresi, Kur'anm te birine denktir. buyurmutur. (Tirmizi, K. Kur'an'n faziletleri, b. hlas suresi ile ilgili hadis H. No: 2899, Tirmiz, diyorki: Hadisi hasen sahihtir.; Ebu

Davud, Snen, K. Namaz, bab. Samed suresi, H. 1461; bn Mace, K. Edeb, bab, Kuran in sevab, H. 378, Buhari, K. Kur'an'n faziletleri, bab. hlas suresinin fazileti, H. 5013) Bilindii gibi bir eyin denki, onun ayn trden olmayan eit i anlamna gelir. Tpk Cenab- Allah'n (c.c.) ihraml hac adaylarnn av hayvan ldrmeleri halinde ne gibi cezalara arptrlacaklarn belirten ayetin bir yerinde: Yahud buna denk gelecek kadar oru tutar buyurmas gibi. (Maide: 55) Buna gre yukardaki hadisi hls suresini okumann insana tm Kur'an okumann te biri orannda sevab kazandraca, yoksa bu surenin, Kurann te biri ile tpatp ayn trden olduu anlamna gelmedii biiminde yorumlamak gerekir. Mesel bir yanda bir sar lira altn olanla br yanda bu para ile eit deerde gm, bakr ve baka tr paralar olan iki kimsenin durumu gibi. Yani hls suresi, Kur'ann geride kalan ksmna duyulan ihtiyac ortadan kaldrmaz, insanlar bu sureye nasl muhta iseler Kur'ann geride kalan ksmna da ayn ekilde ihtiyalar vardr. Tpk herhangi bir mala sahip olan kimsenin dier bir ok mallara muhta olmas gibi. Bunun gibi insanlar da Kur'ann ierdii emir, yasak ve kssa ayetlerine muhtatrlar. te yandan hls suresi, Tevhid ilkesini, Allah'n isim ve sfatlar ile delillendirerek hem szl hem de pratik (ameli) br zemine oturtmutur. Sreyi bu gzle bir daha okuyup anlamn kavramaya alalm: De ki; O Allah birdir. Allah Sameddir (Her eyi varoluuna O'na borlu iken o hi bir eye muhta deildir.) Dourmamtr, dourulmamtr. Hibirey O'nun dengi deildir. (hlas Suresi) Bu surenin aklamas hakknda baka bir eserimizde ayrntl bilgi verdiimiz iin burada daha fazla bir ey sylemek istemiyoruz. Buna karlk Kfirun suresinde Tevhid inanc amaca dnk (kasdi, iradi) ve yine pratik (ameli) olarak ifade ediliyor. Mesel bu surenin ilk iki ayetini okuyalm. De ki; Ey kfirler, ben sizin taptklarnza tapmam (Kafirn: 1-2) Bu ayetler Allah'n her eyin yaratcs ve sahibi olduunu onaylamakta ortak inanca sahip olanlardan srf Allah'a kulluk / ibadet edenler ile O'ndan bakasna tapanlar (kulluk yapanlar) kesinlikle birbirinden ayrmaktadr. Baka bir deyimle; Srf Allah'a tapan (kulluk yapan, ibadet eden) ihls ilkesine bal kullar ile Allah'dan bakasna tapan (kulluk yapan, ibadet eden), O'na ortak koan kullar biribirinden ayrmaktadr. Varlklar arasnda ortak olan niteliklerden hareket ederek, yani sadece varlklarn ortak ynlerini gz nnde bulundurarak tpk mrik araplarn yapm olduklar gibi mslmanlarla kfirleri eit gren sapklar da bu ayrmn kar tarafnda yer alrlar. Bundan dolay Peygamberimiz (salt ve selm zerine olsun): Bu sre irkten kesinlikle syrlma, onunla ilikileri tamamen kesme suresidir. buyuruyor. (Tirmizi, K. Edeb, bab. 22, H. 3403; E. Davud, K. Edeb, bab, Uyurken hangi sure okunmaldr, H. 5055; Ahmed, Msned, c. 5, s. 456; Darmi, K. Kur'ann faziletleri, bab. Kafirn suresinin fazileti, c. 2, s. 458, 459)

Bu arada hls sresinde Allah'n zat ile O'nun isimleri ve sfatlar ispatlanyor. Bu ispat sayesinde yaratc, Tek ve Samed olan Allah'a inananlar, Allah'n isim ve sfatlarn yok saymak yolu ile O'nun zn anlamszlatrandan kesinlikle ayrlmaktadrlar. Bu sapklar aslnda Allah'n varln ilerinden onayladklar halde ak ifadeleri ile O'nun zn anlamszlatran, hatta O'nu inkr eden Firavun ve benzerleri gibidirler. Nitekim Cenab- Allah (c.c.) yle buyuruyor: Vicdanlar onun doruluunun bilincinde olduu halde srf kibir ve zalimlikleri yznden onu inkr ettiler. (Neml: 14) Yine Cenab- Allah (c.c.) Hz. Musa'nn (selm zerine olsun) dilinden yle buyuruyor: O Musa da Sen de biliyorsun ki demiti. Bunlar insanlara apak deliller olmak zere, ancak gklerin ve yeryznn Rabbi indirmitir ve phe yok ki, ey Firavun! Ben de seni kfrnden dolay mahvolduunu sanyorum. (sra: 102) indekiler Sekizinci Blm

Peygamberlerin slbu Allah'n Peygamberlerinin slubu detayl isbat ve genellemeli red esasna dayanr. Yani peygamberler, Allah'n isim ve sfatlarn detayl bir aklkla isbat ederek O'nun yaratklara benzemezliini genel ifadelerle reddetmilerdir. Fakat gerek felsefecilerden ve gerekse dier kesimlerden peygambere ters den inkarclar bu slbun tam zddn benimsemilerdir. Onlar inkr ederlerken ayrntl, buna karlk isbat etmek isterlerken genel ve belirsiz ifadeler kullanrlar. Daha ak bir ekilde syleyecek olursak Allah'dan bahsederken: yle deildir, yle deildir, yle de deildir diye ayrntl aklamalar yaptklar halde sra szde Allah'n varln onaylamaya gelince:

olumsuzluk artna bal bir mutlak varlk veya: mutlaklk artna bal bir mutlak varlk gibi szler sylerler. Oysa onlar pek bal olduklar eski Yunan mantnn prensiplerine gre pekl bilirler ki, mutlaklk artna bal mutlak varlk d dnyada mevcut deildir. Yani mutlaklk artna bal hi bir mutlak canl (hayvan) veya mutlaklk artna bal hi bir mutlak insan yada mutlaklk artna bal her hangi baka bir varlk, d dnyada mevcut deildir. Buna karlk artsz mutlak varlk d dnyada var olabilir. Yani una ve una ad olan veya u ve ksma ayrlan genel varlktan sz etmek istiyoruz. Byle bir varlk d dnyada ancak belirli ve bireysel bir varlk halinde bulunabilir. Bu tr szlerinin bir baka rnei de udur: Onlar derler ki: Allah, btn varlk belirtilerini kendi kendine olumsuzlama artna bal bir varlktr. Buna gre o, var olma bakmndan dier varlklarla ortak, fakat yok olma bakmndan hepsinden ayr olur. Bu sama gre gre her varlk, var olu belirtileri ile zellik kazanr. Var olmak yok olmaktan stndr. O zaman da en basit varlk yokluktan stndr demektir. Bu da bizi olmazlk, imknszlk kmazna gtrr. nk iki varlk arasnda daha stn olan, kesinlikle yok olan deil, tam tersine ancak var olma nitelii tayandr. Eski yunandaki Mealik akmnn en yetkili szcleri olduklarn syleyen u son dnemin baz felsefecileri de vacib-ul Vcd (zaruri varlk, Allah) hakknda o dolaysz aklla kavranan bir eydir derler. Oysa bu sz onlarn bal olduklar mantn kurallarna gre vacib-ul vcdun varlnn imknszl anlamna gelir. Yine bu sz iki eliik eyi badatrmak, bir araya getirmek gibi koyu bir cahillik ve aknl ierir. Bu samalklara karlk Allah'n peygamberlerinin uslbu, ifade tarz, Kur'an metodunun aynsdr. Cenab- Allah (c.c.) buyuruyor ki: Senin kudretli ve ulu Rabbin onlarn yaktrdklar dk sfatlarn tmnden mnezzehtir. Selm gnderilmi btn peygamberlere ve hamd da alemlerin Rabbi olan Allah'a olsun. (Saffat: 180-182). Cenab- Allah (c.c.) Kuranda bize: Hayy (diri) Kayyum (varolma gcn kendinden alan), Alim (bilgili), Hakim, (her eyi yerinde yapan), Gafur (balayc), Rahim (merhametli), Semi (iiten), Basir (gren), Aliyy (yce), Azim (ulu) olduunu; Yarattn, sonra Ar zerine istiva ettiini, Musa ile ak ak konutuunu, Daa yansyp onu darmadan ettiini, Mminlerden honut olup kfirlere gazab ettiini haber vermekte, daha bunlara benzer baz isim ve sfatlar olduunu bildirmektedir.

Buna karlk kendisine yaktrlmamas gereken sfatlar belirtirken de yle buyuruyor: Onun gibi olan hi bir ey yoktur. (ura: 11) Hi bir ey Onun dengi deildir. (hlas: 4) Hi O'nun adiyle anlan bir ey biliyor musun? (Meryem: 65) Sakn Allah'a baka eyleri e komaynz. (Bakara: 22) Grld gibi Cenab- Allah, bu ayetlerde varlklarn niteliklerine benzer sfatlar tamadn, ne isim ve sfatlar ile ifade edilen mukaddes zat bakmndan ve nede isimleri ve fiilleri (eylemleri) asndan hi bir benzeri olmadn belirtmektedir. Tpk u buyruunda ifade edildii gibi: O, o zalimlerin dediklerinden mnezzeh ve ycedir. O ulu ve byktr. Yedi kat gk ve yeryz ve bunlar zerinde bulunan tm varlklar O'nu tesbih ederler. Varolan herey mutlaka O'na hamdederek tesbih eder. Fakat siz bu varlklarn tesbihlerini anlayamazsnz. O halim ve balaycdr. (sra: 4344) En gzel isimler Allah'a aittir. O halde O'na o isimlerle dua ediniz ve O'nun isimleri hakknda erilie sapanlar braknz. (Araf: 180) Ayetlerimiz hakknda sapkla denler, bizden gizli kalmazlar. (Fussilet: 40) Dediimiz gibi; - Allah' bir bilerek O'na dua ederler, yine O'nu bir bilerek O'na kulluk ederler. - Rabblerine ibadet ederken O'na hi bir eyi ortak komazlar. Bylece Allah'n haklarnda yle buyurmu olduu mriklerden kesinlikle ayrlrlar: De ki; Allah dnda ilh olduklarn sandklarnz arn bakalm. Onlar banzdaki sknty ne giderebilirler ve nede baka bir yana evirebilirler. O yalvardklar da onlarn Allah'a en yakn olanlar da Rabblerine yaklamak iin vesile ararlar, O'nun merhametini umarlar, azabndan ekinirler. nk Rabb'inin azab pek korkuntur. (sra: 56-57) De ki; Allah'dan baka ilh olduklarn sandnz eyleri arn bakalm. Onlarn ne gkler ve nede yer zerinde zerre kadar bir egemenlikleri yoktur. Yer ve gkler zerinde herhangi bir ortaklklar da sz konusu deildir. Allah'n onlar arasnda hi bir yardmcs da yoktur. O'nun huzurunda O'nun izin verdii kimselerden bakasnn efaati yarar salamaz. Nihayet yreklerinden korku giderilince biribirlerine Rabbimiz ne dedi? dediler. Arasndan doruyu syledi o yce ve byktr dediler. (Sebe: 22-23) Bu sylediklerimiz aklanmas gereken blm balklar ve ok nemli konulara iaret eden noktalardr. Ksacas; mmin kul gerek bilgiyi ve gerek iman elde etmeye almal; Allah' hidayete erdirici, destekleyici, hkm verici ve veli edinmelidir. Gerekten O, ne gzel bir veli ve ne gzel bir destekleyicidir.

Hi phen olmasn ki, Rabbin senin iin yeterli bir hidayete erdirici ve yeterli bir, destekidir. indekiler Sekizinci Blm

Son Szmz Dua Eserimizin sonuna yaklarken Mslim ve Ebu Davud'un, Hz. Aye'ye (Allah ondan raz olsun) dayanarak bildirdiklerine gre Peygamber Efendimiz (salt ve selm zerine olsun) geceleri kalkp kld namazlardan sonra yapm olduu u duay tekrarlamak istiyorum: Allahm, ey Cebrail'in, Mikil'in ve srafil'in Rabb'i! Ey gklerin ve yeryznn yoktan varedicisi, grnen grnmeyen her eyin bilicisi! Kullarnn anlamazla dtkleri konular zme kavuturan, hkme balayan sensin. zerinde anlamazla dlen meselelerde izninle doruyu bulmam nasib eyle. Hi phesiz sen dilediklerini doru yola iletirsin. ( S. Mslim, kitab, Yolcularn namaz, bab. Gece namazna kalkma ve gece namaznda dua, H. 770) Kitabmzn son satrlar, bu konu ile ilgili olan u ayetler olsun: nsanlar tek bir mmet idi. Allah insanlara mjdeleyici ve uyarc peygamberler gnderdi. Ayrca insanlarn anlamazla dtkleri konular hkme balamak iin bu peygamberlerle birlikte hakk bildiren kitap indirdi. Bu kitab zerinde anlamazla denler, kendilerine apak deliller geldikten sonra srf aralarndaki azgnlklardan dolay anlamazla dtler. Buna karlk Allah mminleri onlarn zerinde anlamazla dm olduklar geree izni ile iletti. Hi phesiz Allah dilediklerini doru yola iletir. (Bakara: 213) nsanlar tek bir mmet idi. Sonradan anlamazla ve ayrla dtler. Eer bu durumla ilgili Rabbinin nceden plnlanm bir takdiri olmasayd, insanlar arasnda anlamazla yol aan meseleler hkme balanrd. (Yunus: 19)

*** Hamd alemlerin Rabbi olan Allah'a, salt ve selm da peygamberlerin nderi olan Peygamberimiz zerine olsun. Her, zaman hatta her an. Amin!

indekiler Sekizinci Blm

ALFABETK FHRST

AB C DE F GH KLMN OPRS TU VYZ

A ALFABETK FHRST Adak Adamak Allah'dan Bakasna Dua Etmek Allah'n Diledii Gibi Kullanlmayan Varlk, Kyamet Gn Sahibinin Aleyhine ahit Olur Ameller ve Hkmleri Arap Kimdir? Arap ve Acem Meselesi Arapann Gc Aslsz Ziyaret Yerleri Ayrmn Hikmeti B ALFABETK FHRST Bayram Ezan Bayramn Anlam Bayramlar ve Anma Gnleri Benzemekten Sakndrmann Yarar

Bidatlarn Sakncalar Bid'atn Gzeli Olur mu? Bid'atlara Bak Amz Bize Bulaan Baz Hastalklar Bizim Bayramlarmz Bozulmann Balangc Blnmede Benzeme Btn Nebi ve Rasullerin Gnderili Gayesi ve lk Daveti: Tevhid C- ALFABETK FHRST Cemaatle Teravih Namaz Klmak Cumartesi Gnleri Oru Tutmak D ALFABETK FHRST Daha nceki Peygamberlerin Hikyeleri Drar Mescidi Dikili Talar zerine Kurban Kesmek Dini Davranlar e Ayrlr Dosdoru Yol Dua Bir Sebep midir? Dua ve irk Duada Tevessl Dnyalk Payla Oyalanma ve Erilie Dalma E ALFABETK FHRST Eski eriatler ve Biz Ezann Ortaya k F

ALFABETK FHRST Fikir Ayrlklarnn eitleri G ALFABETK FHRST Gadiri Humm Olay ve Mevlid Konusu Gayretkelik Doru mu ? Gazaba Urayanlar ve Sapklar Gne ve Yldzlara Dua ve Secde Edenler H ALFABETK FHRST Hacc'da Ziyaret Edilecek Yerler Haram ve Yasak eyler in Dua Etmek Hayvan Keserken zentiden Kanmak Hkmdara Dahi Ayaa Kalkmak Ho Grlen Adetlerden Deildir ALFABETK FHRST badet Dili badetler iin Muayyen Gnler Belirleme badetlerin Karlklar cma-i mmet'in Tutumu htilaflarn yz mtiyaz Tanmamak nsanlar ve Dualar slm Dini Allah'n Btn Nebi ve Rasulleri Tarafndan Getirilmi ve Eski-Yeni Btn Mmin Kullarnn Benimsemi Olduklar Ortak Bir Dinin Addr slm Dini ki lkeye Dayanr slm Terimi slm ve Zaman

srailiyyat Meselesi tikaf badeti yi Davran Hasl Edinilir? K ALFABETK FHRST Kabir Ziyaretleri Kabirleri Mescit Edinmek Kabirleri Ziyaret Etmek Kabirlerle lgili Dier Baz Meseleler Kader Bahane Yaplabilir mi? Kader le lgili Tartmalar Kfirlerden Hediye Alnabilir mi? Kfirlere Bayramlar Konusunda Kar kmann cma-i mmet Kaynakl Gerekeleri Kfirlere Benzemek ki Trldr Kfirlere Verilen Nimetler Gerek Anlamda Nimet midir? Kfirlere Yer Kiralamak Kfirlerin Adaklar Yenebilir mi? Kfirlerin Bayramlar Kfirlerin ve Mriklerin Bayramlarndan Uzak Kalmamz Gerektiren Baz Akl Deliller Kfirlerle Kiralama ve Alm-Satm ilikisi Kfirlerle Ticaret Yapmak Kfirun ve hlas Srelerinde Tevhid Anlay Kble Deiiminin Hikmeti Kilise Vakflarnn Durumu Kitab Nefse Gre Deitirmek Kuds Ziyareti Kur'ann Anlalmasnda Zaman Faktr

Kutsal Saylan Yerler L ALFABETK FHRST

M ALFABETK FHRST Mecsitlerin Faziletleri Mescidi Aksa Mezar Banda Kur'an Okumak Mezar Bandaki baretlerin Sevab lye Ular m? Mezarlar Konusunda Bid'at Olan Gelenekler Mezarlara Selm Vermek Mezarlklarda Dua ve Dilekte Bulunmak Mezarlklarda Klnan Namazlarn Sakncalar Mezarlklardan Medet Umanlara Cevap M'min Her Durumda Kardeini Desteklemelidir Mriklere Benzemeyi Yasaklayan Hadisler N ALFABETK FHRST Nafile badetler Nafileler ve Cemaat Nevruz Gnleri Oru Tutmak O- ALFABETK FHRST Orular ve Gnler Oturan Bir Kimseye Ayakta Durarak Hrmet Etmek Yasaktr lden Birey Dilemek in Yaplan Mezar Ziyaretleri zellikle Ziyaret Edilecek Mescidler

zenmede Farkllk zenmeyi Yasaklayan Ayetler P ALFABETK FHRST Peygamberimizden nceki Durum Peygamberimize Nasl Selm Verilmelidir? Peygamberimizi Adm Adm zlemek Peygamberimizin Ayak zleri Peygamberimizin Namaz Kld Yeri Namazgah Edinmek Peygamberimizin mmetin Dnya Mal Konusunda Rekabete Gireceinden Endie Etmesi Peygamberler zerine Yemin Etmek Peygamberlerin slbu Peygamberlerin ve Salih Zatlarn Makamlar Peygamberlerin, Mescit Nitelii Tamayan Ziyaret Yerlerini Gezmek Putlar ve Putlara Tapanlar R ALFABETK FHRST Raslullah'n Kabrini Ziyaret Etmenin Adab Recep Ay Orucu Regaip Kandili S- ALFABETK FHRST Sade Yaamak Tavsiye Edilmitir Sakncal Dilekler Kabul Olabilir mi? Sakncal ve Sakncasz zentiler Sapk Szl Dualar Sebebi Belirlemek

Servet, Mal, Evlatlar Ancak Allah indir Son Szmz Dua aban Ay Orucu efaat Meselesi ehadet Kelimesinin z eytana Muhalefet irkin eitleri T ALFABETK FHRST Takdir ve Rza Taklitten Kanmann Delilleri Tevhid Ehli ve Mrik ve Bid'atlar Tevhid Terimi Tevhid'in Farkl Anlamlar Tren Yasa U- ALFABETK FHRST Uydurma Hadisler Uzaktaki Mezarlar Ziyaret Etmek V ALFABETK FHRST Veda Hutbesinin nemi Y ALFABETK FHRST Yabanc Bayramlar ve enlikler Yabanc Kaynakl Tren ve enlikler Yabanc Modalara zenmek Yabanclarn Bayramlarnda Oru Tutmak Yahudi ve Hristiyanlara Ters Dmek

Yahudi ve Hristiyanlar Sevmek, Onlara Kar Sempati Duymak manla Badamaz Yas Tutma Yasak Adaklar Yasak Vakitler Ylba enlikleri Z ALFABETK FHRST Ziyaret Yerlerinde Namaz Klmak Ziyaretler Konusu

NDEKLER GR SAYFASI