BOYA BASKI TERBYE DYEING PRINTING FINISHING

BOYA BASKI TERBYE DYEING PRINTING FINISHING

Plazma Teknolojisi ve Temel zellikleri

H. Aylin Karahan, Asl Demir, Esen zdoan, Tlin ktem, Necdet Seventekin Ege niversitesi Tekstil Mhendislii Blm (Say 127, sayfa 120den devam.) ve kapal bir sistemde gerekletirilmektedir. Genellikle 40-120C gibi dk scaklklarda alld iin materyalde termal bir zarar meydana gelmemektedir. Gazn scakl dk olmasna ramen, elektronlarn scakl olduka yksektir (20-50000 oK). Yksek scaklklara dayankl olmayan organik materyallerin ilemleri iin alternatif olmaktadr. lem sonunda scakla bal olmayan ve atmosferik plazma ilemi sonunda gzlenemeyen radikaller olumakta bylece daha iyi etkiler elde edilmektedir. Kontin olmamas, cihazn kapasitesinin artrlmas durumunda fazla yer kaplamas ve ilk yatrm maliyetinin yksek olmas bu ilemin en nemli dezavantajlardr. Atmosferik plazma; vakum plazmaya alternatif, ak hava basncnda alabilen, kontin almaya uygun, vakum tertibat gerektirmeyen bir plazma eididir. Atmosferik basn plazmalarnda en nemli sorun homojenliktir. Homojenliin salanabilmesi iin cihazn enerji younluunun artrlmas zerine almalar halen srmektedir (3, 4, 7, 9). 6.2.3 G Uygulanan g, plazma younluunu direk olarak etkilemektedir. Gcn artrlmas durumda iyonize olan gaz mikta6.2.2 Basn Plazma ilemleri vakum (dk basn) ve atmosferik basn (yksek basn) olmak zere iki ekilde gerekletirilmektedir. Vakum plazmada, ilem kontroll 6.2.4 lem sresi lem sresinin artmas, yzeyin plazma tekstil teknoloji 102 r artmakta, plazma younluu dolaysyla ilem etkinlii artmaktadr(3). 6.3.1 Reaktr temizlii Plazma kabininde bulunan her hangi bir kirlilik plazmann kimyasal bileimini ve elde edilen etkiyi deitirebilmektedir. Bu yzden cihazn temiz olmas elde edilecek etkinin homojenlii asndan olduka nemlidir (3). 6.3 Dier parametreler Reaktrn temizlii, cihazn boalma sresi ve daha birok parametre saylabilmektedir. 6.2.6 Materyal Plazma ilemi sadece yzeyde etkili olduu iin kullanlan materyalin yapsal ve fiziksel zellikleri nemli olmaktadr. zellikle yzeyde oluan serbest radikal miktar lifin hem yzey, hem yapsal zellikleriyle yakndan ilikilidir. Kullanlan materyalin cinsinin yannda, yaps da ilem verimlilii asndan nem tamaktadr. zellikle atmosferik plazmada elde edilen etkiler ince yzeylerde daha belirgin olmaktadr (4, 6, 7). 6.2.5 Gei hz Kontin atmosferik ve roll to roll vakum plazmalar iin geerli olan bu kriter materyalin plazmaya maruz kalma sresini etkiledii iin, elde edilen etkilerin derecesini belirlemektedir. ile etkileme sresini artrd iin, daha iyi sonular elde edilebilmektedir. Fakat optimum srenin zerine klmas durumunda, materyal zarar grebilmekte veya istenmeyen etkiler elde edilebilmektedir (3).

Parametreler Cihaz parametreleri Elektrik alann cinsi Elektronlar -ekli -Yerleimi -Balanma ekli -Yzey alanna oran -Kaplama Pompa -Basn -Kapasite lem parametreleri Gaz -Cinsi -Bileimi -Debisi Basn -Vakum -Atmosferik Materyal -Cinsi -Kalnl -Gzeneklii -Gzenek Yaps -Scakl G Sre Gei Hz Bias Dier parametreler Reaktrn temizlii Boalma sresi Sndrme gaz

eitleri *0-(DC)-1010Hz *ubuk,plaka,sivri ulu.. *eride veya darda *Kapasitif veya indktif *Quartz,...

Esas etkisi *Plazmann enerji younluu *eride yerlemi elektrotlar,plazmann kimyasal birleimini etkilemektedir *Plazma hemojenitesini etkilemektedir *Sadece i elektrotlarda nemlidir *Kapasitr grevi grmektedir *Sistemin temizliini etkilemektedir *lem sresini etkilemektedir

gun monomerler kullanlarak yzeyde oluturulan ince film tabakalar ile su/ ya /kir iticilik, g tutuurluk, antimikrobiyellik gibi etkiler elde edilebilmektedir. (11, 12, 33, 34). Andrma ile yzeydeki zayf kovalent balar koparlmakta, plazma ile kat yzey arasndaki etkileim sonucu gazl rnler olumaktadr. Materyalde meydana gelen anma maddenin buharlamas sonucu meydana gelmektedir. Anma etkisi ile toplam yzey alan artmaktadr. Bylece, materyalin zellikle adhezyon zellii artrlmaktadr. Yzey aktivasyonu, zayf balarn reaktif karbonil, karboksil ve hidroksil gruplar ile yer deitirmesidir. Plazma ile-

mas ile, anma veya polimerizasyon belli bir noktaya kadar artmakta bu noktadan sonra, ilem etkinliini g belirlemektedir. Gaz miktarnn artmas ancak gcn de artmas ile etkili olabilmektedir. Plazma ilemi srasnda ortamda hem andrma hem de redeposition olmaktadr. lemin toplam etkisi kullanlan gaza baldr. Eer redeposition oran daha fazla ise, plazma polimerizasyonu; andrma oran daha fazla ise, meydana gelen olay andrma olarak adlandrlmaktadr. Genellikle hidrokarbon ieren gazlar ile polimerizasyon; soygazlar ile andrma etkileri elde edilmektedir. Kullanlan gaz tek cins olabildii gibi belirli oranlarda farkl gazlarn bileimleri eklinde de kullanlabilmektedir (3, 21, 29, 30). Kullanlan gaz, ilem verimliliinin yannda plazmann rengini de etkilemektedir. Plazma rengi yksek enerjili atomlarn, iyonlarn veya molekllerin daha dk enerji seviyelerine derken yaydklar radyasyon sonucu olumaktadr. Enerji seviyelerindeki temel farkllk nedeniyle, her gazn karasteristik bir emisyonu dolaysyla farkl bir rengi olmaktadr .

azn ak oran da ilem verimi asndan nemlidir. Ak orannn art-

*10-2-10-8mbar *2-250 m3/h

*lemin etkisini (andrma polimerizasyon) ve etkinliini belirlemektedir.

*10 mTorr ve 1 Torr altndaki basnlarda *1 Atm *Doal, sentetik polimerler

*Plazmann enerji younluunu etkilemektedir. *lem etkinliini etkilemektedir

*1-10000 W *1s- birka saat *Roll to roll ve atmosferik plazmalarda *Self bias-500 V

*Plazmann enerji younluunu etkilemektedir. *Modifikayon younluunu etkilemektedir. *Plazmaya maruz kalma sresini etkilemektedir. *Andrma orann etkilemektedir Atklarn, pisliklerin uzaklatrlmas Sistemin temizliini etkilemektedir

minden sonra yzey sper aktif hale gelmekte ve amino grubu gibi fonksiyonel gruplar sayesinde de aktivasyon gerekleebilmektedir (36). Temizleme, yzeyden organik artklarn uzaklatrlmas ilemidir. yon bombardman srasnda yzeyde bulunan gzle grlmeyen kirlilikler (ya filmleri, Si-artklar, ksmen absorbe edilmi kirler) fiziksel olarak buharlatrlarak uzaklatrlmaktadr. lemin etkinlii kontaminasyona ve kullanlan gaza gre deimektedir. Plazma ileminde mekanik bir etkileim olmad iin paracklar veya anorganik kontaminasyonlar uzaklatrlamamaktadr. Alama, plazma polimerizasyonu etkisiyle yzeyde ince bir polimer tabakasnn oluturulmasdr. Gaz seimi ve ilem parametrelerine bal olarak farkl zelliklere sahip (hidrofil, hidrofob) bir tabaka oluturulmaktadr. apraz balanma, plazma ilemi srasnda polimer yapsnda meydana gelen paralanmalar sonunda oluan reaktif

0.01 s- birka saat

Yzey kimyasn etkilemektedir

Tablo 1. Plazma ilemine etki eden parametreler

6.3.2 Cihazn boalma sresi Vakum plazmalar iin geerli olan bu kriter, ilem sonunda plazma kabinindeki gazn boaltlmasyla ilgili olup; cihaz kapasitesiyle orantldr (3). 6.3.3 Sndrme gaz Baz durumlarda plazmas elde edilen gazn deaktive edilebilmesi iin baz gazlara ihtiya duyulmaktadr. Atmosferik plazmada ak hava artlarnda alld iin byle bir durum sz konusu deildir (3). 7. Plazma ilemi sonunda elde edilen etkiler Plazma materyal ile etkileime getii zaman, plazmay oluturan trler ar-

pmalar sonunda enerjilerini materyale vermekte; yzeyde bulunan baz balar kopmakta, radikaller olumakta ve buna bal olarak yzeyde modifikasyonlar meydana gelmektedir. Yzey aktivasyonu, andrma, apraz balanma, zincir kopmas, dekristalizasyon, oksidasyon ve dier kimyasal reaksiyonlar bu modifikasyonlara rnek olarak verilebilmektedir. Tm bu modifikasyonlarn sonunda materyalin temel zellikleri deimeden kalmaktadr. Plazma ilemi sonunda tekstil mamullerinin hidrofilitesi, adhezyonu, temizlii, sterilizasyon derecesi yzey enerjisi, yzey srtnme katsays artrlabilmektedir. Bunlarn yannda uytekstil teknoloji 104

BOYA BASKI TERBYE DYEING PRINTING FINISHING

BOYA BASKI TERBYE DYEING PRINTING FINISHING

Kullanlan Gaz CF4 SF6 SiF4 SiCl4 Cl2 CCI4 H2 O2 N2 Br2 He Ne Ar

Oluan renk Mavi Ak mavi Ak mavi Ak mavi Ak yeil Ak yeil Pembe Ak sar Krmz - sar Krmzms Krmz - mor Kiremit krmzs Koyu krmz

Enstrmantal analiz yntemlerinin yaygnlat gnmzde, farkl ekipmanlar kullanarak yzeyde meydana gelen deiim, oluan yeni gruplar, kopan veya oluan balar hakknda yorum yaplabilmektedir. Temas as lm, SEM, AFM, ESCA bu yntemlerden en sk kullanlandr (3). 9. Plazma teknolojisinin kullanm alanlar Plazma teknolojisi; kat endstrisinde, uzay sanayisinde, tekstil endstrisinde, yar iletken teknolojisinde, biyoloji ve biyomedikalde, materyal andrma veya sertletirme teknolojisinde, elektronik ip yapmnda, iletiim teknolojisinde, elmas yapmnda, kaplama ve dekorasyon teknolojisinde, sterilizasyon ve artma sistemlerinde, gne enerjisi ve optik sanayisinde, otomobil ve uak endstrisinde, savunma sanayinde, radar ve fzyon aratrmalar gibi birok alanda kullanlmaktadr(4). 10. Sonu Maddenin drdnc hali olan plazma; ok yksek scaklklarda elde edilmektedir. Plazma, elektron, pozitif ve negatif iyonlar, uyarlm atomlar, fotonlar ve radikaller gibi trler iermektedir. Bu nedenle tekstil mamullerinin fizikokimyasal modifikasyonu iin olduka uygun bir ortamdr. Plazma ilemi sadece materyalin yzeyinde etkili olduu iin, lifin temel zelliklerini bozmadan, su gereksinimi ol-

avantajlar nedeniyle plazma teknolojisinin birok endstri dalnda olduu gibi tekstil endstrisinde de gelecekte daha yaygn bir ekilde kullanlaca tahmin edilmektedir. Kaynaklar / References 1) THOMPSON W. B., An Introduction to Plasma Physics, Addison-Wesley Series in Advanced Physics, Addison-Wesley Publishing Inc., 1962. 2) http://www.plasmas.org/rot-plasmas.htm 3) Terlingen J.G.A., Introduction of funtional groups at polymer surfaces by Glow discharge techniques, Chapter 2 Functionalization of Polymer SurfacesEuroplasma Technical papers. 4) Tamer AKAN Maddenin 4. Hali Plazma ve Temel zellikleri Elektronik adas Fizik Dergisi, 4. Say. (http://nucleus.istanbul.edu.tr/~cfe/mak1/) 5) Kral, N. A. and Trivelpiece, A. W., 1973, Principles of plasma physics, McGraw - Hill book company, New York, 494p. 6) Grill, A., 1993, Cold plasma in materials fabrication, IEEE pres, New York, 256p. 7) VERSCHUREN J., KIEKENS P. PLASMA TECHNOLOGY FOR TEXTILES: WHERE ARE WE?http://www.kotonline.com/english_pages/ana_basliklar/kiekens.asp 8) Nehra, S. Bhaumik, C.L. Mittal, M.L. Gulrajani, H.K. Dwivedi Atmospheric prssure non-thermal plasma source an dits application in textile processing V. Melliand International March 2005/11 60-61. 9) Canup, L. K., Non Aqueous Treatment Of Fabrcs Utlzng Plasmas, A Thesis Submitted To The Graduate Faculty Of North Carolina State University

In Partial Fulfillment Of The Requirements For The Degree Of Master Of Science Textile Engineering And Scence, Raleigh, (2000). 10) Lynch J. B., Spence P. D., Baker D. E., Postlethwaite T. A., Atmospheric Pressure Plasma Treatment of Polyethylene via a Pulse Dielectric Barrier Discharge: Comparison Using Various Gas Compositions Versus Corona Discharge in Air, Journal of Applied Polymer Science, Vol. 71, 319-331, (1999) 11) Shenton M. J., G., C. Stevens, Surface modification of polymer surfaces: atmospheric plasma versus vacuum plasma treatments, J. Phys. D: Appl. Phys. 34, 2761-2768, (2001). 12) Shenton M J, Stevens G C, Duan X and Wright N., Chemical-Surface Modification of Polymers Using Atmospheric Pressure Nonequilibrium Plasmas and Comparisons with Vacuum Plasmas,Journal of Polymer Science: Part A: Polymer Chemistry, Vol. 40, 95-109 (2002). 13) Potts H.E. and Hugill J. 2000 Plasma Sources Sci. Technol. 9 18-24 14) Cai Z., Qiu Y., The Mechanism of Air/Oxygen/Helium Atmospheric Plasma Action on PVA, Journal of Applied Polymer Science, Vol. 99, 2233-2237 (2006) 15) X.J.Dai and Mr L. Kviz Study of Atmospheric and Low Pressure Plasma Modification on the Surface Properties of Synthetic and Natural Fibres Presented at An Odyssey in Fibres and Space Textile Institute 81st World Conference Melbourne, Australia April 2001. 16) http://webhost.ua.ac.be/plasma/pages/What-is-a-glow-discharge.html

17) Lynch J. B., Spence P. D., Baker D. E., Postlethwaite T. A., Atmospheric Pressure Plasma Treatment of Polyethylene via a Pulse Dielectric Barrier Discharge: Comparison Using Various Gas Compositions Versus Corona Discharge in Air, Journal of Applied Polymer Science, Vol. 71, 319-331, (1999) 18) Lynch M. J., G., C. Stevens, Surface modification of polymer surfaces: atmospheric plasma versus vacuum plasma treatments, J. Phys. D: Appl. Phys. 34, 2761-2768, (2001). 19) Vohrer U., Mler M., Oehr C., Glow discharge treatment fort he modification of textiles, Surface & Coatings Technology ,98, p.11281131,(1998). 20) Poll H.U., Schladitz U., Schreiter S., Penetration Of Plasma Effects Into The Textile Structures, Surface & Coatings Technology, 142-144 (2001) 489-493. 21) Kang J.-Y,. Sarmadi M Textile Plasma Treatment Review- Natural Polymer-Based Textiles AATCC Rereview p. 28-32 Oc. (2004). 22) Sun D., Stylos G. K. Effect of Low Temperature Plasma Treatment on the Scouring and Dyeing of Natural Fabrics, Textile Res. J., 74(9), 751-756 (2004). 23) Ward T. L., Benerito R. R., Modification of Cotton by Radiofrequency Plasma of Amonia, Tex. Res. J., Vol.52(4), p. 256-263 Ap. (1982). 24) Verschuren J., Kiekens P., Gas Flow Around and Through Textile Structures During Plasma Treatment, Autex Research Journal, Vol. 5, No 3, September 2005. 25) Ferrero F., Wettability measurements on plasma treated synthetic fabtekstil teknoloji 106

rics by capillary rise method, Polymer Testing, 22 (2003) 571-578. 26) Choi J. H., Lee E. S., Baik H. K., Lee S. J., Song K. M., Lim Y. S.,Analysis of Polymer Surface Treated by Dielectric Barrier Discharge, Plasma Sources Sci. Technology, 14 (2005) 363-367. 27) Poletti G, Orsini F., RAffale- Addamo A., Riccardi C., Selli E., Cold Plasma Treatment of PET Fabrics: AFM Surface Morphology Characterisation, Applied Surface Science 219 (2003) 311-316. 28) Seventekin N., A Polimerizasyonu ile Tekstil Liflerinin Yzeysel zelliklerinin Deitirilmesi, Doa Bilim Dergisi: Mh./ev., Cilt: 7, 59-70, 1983. 29)http://www.kolzer.it/files/vacuum_plasma_systems_brochure_2005.pdf 30) Hauser P. , Qiu Y. , Cuomo J. , Hankins O. , Bourham M. , McCord Man, Team Participants A Novel Non-Aqueous Fabric Finishing Process Annual Report October 1, 2002 32) d' Agostino R., Plasma Prossesing of Polymers, Kluwer Academic Publishers, p. 3-46, 1997. 33) Virk R.K, Ramaswamy G. N, Bourham M., Bures,B. L. Plasma and Antimicrobial Treatment of Nonwoven Fabrics for Surgical Gowns,Textile Res. J., Dec (2004) 34) Shahidi S., Ghoranneviss M., Moazzenchi B., Dorranian D., Rashidi A., Water Repellent Properties Of Cotton And PET Fabrics Using Low Temperature Plasma Of Argon, XXVIIth ICPIG, Eindhoven, the Netherlands, 18-22 July, (2005). 35)http://www.astp.com/plasma/pl_examples.html 36)http://www.dienerelectronic.de/en/index.htm.

Tablo 2. Plazma ilemlerinde kullanlan baz gazlarn meydana getirdii renkler (32)

gruplarn etkileimi sonucu olumaktadr. apraz balanmalar sonunda polimer zincirleri balanp boyutlu bir a oluturmaktadr. Bu ilem iin ilem gaznda karbon, silisyum veya kkrt gibi ba yapc atomlar bulunmaldr. apraz balanma seviyesi basn, gaz ak, uygulanan elektriksel g gibi ilem parametrelerine bal olarak deimektedir (36). 8. Plazma etkisinin deerlendirilmesi iin kullanlan yntemler Tekstil mamullerinin yzeyinde meydana gelen deiimler hidrofilite, kapilarite lm ve boyama gibi yntemlerle greceli olarak belirlenebilmektedir. Fakat bu yntemler enstrmantal yntemler olmad iin yzeyde meydana gelen modifikasyon hakknda ok net sonular vermemekte sadece ilemlerin birbiri arasnda karlatrlmas amacyla yaplmaktadr.
M: Soy gazlar Monomerler Organik Molekller Reaktif Gazlar -P : Polimer Zinciri

Ererji

madan, ok az veya hi kimyasal kullanmadan tekstil materyallerine fonksiyonellik kazandrabilmektedir. Ayrca

Alama Aktivasyon

Glow Desarj Meydana Gelen Modifikasyolar Andrma (Degradasyon)

apraz Balama

plazma teknolojisi ile yaplan ilemler esnasnda herhangi bir kirlenme ve toksik atk aa kmad iin de son derece ekolojik bir yntemdir. Tm bu tekstil teknoloji 105

ekil 9. Plazma sonunda yzeyde meydana gelen modifikasyonlar (35)