Dnyada bitkiler ile ortak yaam kuran baz organizmalar vardr. Bunlardan en nemlilerinden biri mikorizalardr.

Mikoriza, doada bitki kkleri ile mikroorganizma arasndaki en yaygn simbiyotik ilikiyi oluturmaktadr.
Mikorizalar bitkilerle mutualistik simbiyosis yaam sren kk mantarlardr. Bitkinin birim kk uzunluu bana yzlerce metre uzunluunda hifleri vardr. Bunlar bbm almnda nemli rol stlenmilerdir ve alnmlarn artrmlardr.

Bu ortak yaam iki organizmaya da faydas olan bir ortak yaam biimidir.

Bu simbiyotik yaam iinde mikoriza; bitkiye besin elementi almn kolaylatrr. Bitkide; fotosentez rn olan karbonu, oalma istei duyan mikoriza ile paylar.

Mikorizann bitki fizyolojisi asndan en nemli etkisi, bitki geliimi ve P, Zn, Cu, K, N, Fe, Ca ve Mg gibi bitki besin elementleri almn artrmasdr. Mikorizal enfeksiyon yalnz besin elementleri almn deil, ayn zamanda bitkinin su almn da arttrmaktadr. Mikoriza bitki kklerini dier patojenik organizmalara kar koruduu gibi evre faktrlerinin yaratt ar metal toksitesi ve tuzluluk streslerine kar bitkiyi korur ve bitkinin direncini artrr.

Mikorizal bitkilerde ounlukla byme ve rn artnn temel nedeni; artan bitki P alm ve bitki P beslenmesinin iyilemesidir. Konak bitkiye kolayca znebilir P salanmasna bal olarak mikorizal mantar aktivitesi azalr. Bu durumda;

Kkler infekte edilememekte Enfeksiyon salansa bile besin alnm gerekleememektedir.

Mikoriza ile infekte edilmi bitkilerin fosfor alm mekanizmas kritere baldr. Bunlar;

Bitki tr Topran fosfor ierii Mikoriza enfeksiyon etkinliidir.

Ektomikoriza: Ektomikoriza genelde aalarn kk blgesinde ve nadiren de olsa tek yllk otsu bitkilerde rastlanlan bir mikoriza trdr. Bitkinin kk korteksinde hcre ii deil hcreler aras alan doldurmakta ve kkte morfolojik deiimlere neden olan kn olarak adlandrlan ve blmeli olan kkk grnmnde dallanm hifler oluturmaktadr.

Endomikoriza: Endomikoriza (VAM) ise bahe ve kltr bitkilerinde yaygn olarak bulunmaktadr. Ektomikorizann aksine kk korteksinin hem hcre ii, hem de hcreler aras boluklarnda olumaktadr. Vesikller yap dardan alnan besin elementlerinin depolanmasn salarken, Arbuskler yap kk blgesinin uzandaki besin elementlerinin almn kolaylatrmaktadr. VAMn alt trlerinden en nemlisi olan Glomus tr bugne kadar yaplan bir ok aratrmada youn olarak kullanlmtr.

ok yakn mesafede, hifler kk yzeyine yapr. Orada ataa geer ve bitiik hcreleri aras epidermime nfuz eder. Kk iine yerleince, hifler dallanr ve korteks hcrelerinde yaylr.
Kk iinde balantlar kurulunca, mantarn kk d ksm daha hzl byr ve dallanr. Kk zerinde yaylan hifler kke bir ok noktadan nfuz etmeye balar. D miseller de byyp topraa yaylarak yeni kklere yapr ve besinleri emmeye balar.

MKORZAL KKLERN BALANMASI

Abiyotik faktrler:

Fiziksel faktrler: Scaklk , k, su. Kimyasal faktrler: pH, mikro besin elementleri, ar fosforlu gbre kullanm, pestisid kullanm, tuzluluk, organik madde.
Biyolojik faktrler:

Biyotik faktrler:

Yaplan aratrmalarda 28-34 0C arasnda en fazla hif ve yzey alannn olutuu bildirilmitir.

Mikorizalarn oluumu fotosentez rnlerine bal olduu iin dolays ile k mikoriza oluumunu etkiler.

VA mikoriza oluumu ok geni bir toprak nem ieriinde gereklemektedir.

VAMn etkinlii toprak pHsna olan adaptasyona gre deiir. Sporlarn gelimesine, imlenmesine pH etkilidir. Toprak pHs ve mikorizal etki arasnda kompleks bir iliki vardr. Bu ilikiye bitki tr, toprak tipi, fosforun formu ve mantar tr etkilidir.

Zn ve Cu mikoriza oluumuna olumsuz etkisi olduu bildirilmitir.

Bitki trlerinin ihtiyacna gre belirli bir P dzeyine kadar kk infeksiyonunun artt ve bu noktadan sonra ilave edilen her P miktarnn bitkinin mikoriza ile olan infeksiyonunu azaltt bildirilmitir.

Baz pestisid, fungusidler ve herbisidler mikoriza oluumunu olumsuz etkileyebilmektedir.

Sodyum ve klor iyonlar mikoriza sporlarnn oluumunu olumsuz ynde etkilemektedir.

Organik madde; toprak yaps, toprak pHs, besin ierii ve su tutma kapasitesi zerinde nemli bir etkiye sahiptir. Benzer biimde, bu zelliklerden bir tanesi veya birka birlikte mikorizann etkinliini ve kolonilemesini etkileyebilmektedir. Etkisi genelde olumludur.

Bitkilerin mikorizaya bamllklar farkllk gstermektedir. Baz bitkiler mikorizaya bamllk gstermezler. Bunlardan ac bakla, eker pancar ve hardal tr bitkiler daha ok mikoriza oluumunu engelleyecek oranda toksik salglar oluturduundan bu tr bitkiler mikorizal infeksiyon salamazlar. Birok bitki tr mikoriza ile infekte olmakta ve spor oluumu salamaktadr.

Bitkisel retim sistemlerinde mikorizal bamlln dikkate alnmas olduka nemlidir. VAMa yksek dzeyde bamllk gsterdiini bilmek yaplan almalarn amacna uygunluuna yardmc olacaktr. Bitki trlerinin mikorizaya bamllk bakmndan farkllklar gsterdii rapor edilmitir. Buday, msr, akdar, yer fst, brlce, nohut, yonca, ayrk, turungiller, zm, eftali, elma, muz, domates, patlcan ve kavun vs.

VAMa ilgisi olan bitkilerin infekte olma durumlarnda;

Daha iyi bydkleri, kuru madde ile P, K ieriklerinin artt Faslyede kuru arlk srgn ve kkte ki P ieriinde artlar olduu Benzer biimde soan bitkisinin toprak st aksamlarnn artt
P, Zn, Cu, K, Ca ve N noksanl gerekleebilecei bildirilmitir.

eftali, elma ve kavunda ise infekte olmama durumunda;

Mantar sporlarnn bitki kkleri aracl ile retilip oaltlmasnn mikoriza almalar ierisinde ncelikli bir yeri vardr. leride yaplacak mikoriza ile ilgili aratrmalarda kullanlmak zere en ok ve en etkin enfeksiyon salayan mikoriza trlerinin ve bunlar oaltmak iin en uygun konuku bitkinin belirlenmesi de ayrca nemlidir.

Vesikller arbuskler mikorizalar(VAM) bahe ve kltr bitkileri ile daha ok simbiyotik yaam srdkleri iin zellikle de Glomus trleri ticari mikorizal mikrobiyal gbrelerde kullanm yaygndr. Genellikle suda znr toz formda pazarlanrlar. Bir firma 250 gramlk bir ambalajnda toz formun %24-25inin VAM sporlar olduunu belirtmektedir. Fide veya fidan dneminde, dikim esnasnda, dikimden sonra ise damla sulama sistemi veya dibine kme yntemi uygulanarak bitkiye uygulanmaktadrlar. Tek yllk bitkilerde 250 g/ 1000 m2, ok yllklarda ise 250 g/40-50 aa olarak uygulanmaktadr. Bu rnden rne deiebilir.

Corafi bilgi istemlerinde verimlilik almalarnda toprak veritabanlarna fosfor durumu, mikoriza eitlilii ilenmelidir. Mikorizaya mutlak baml olan rnlerin yetitirildikleri alanlar toprak ynetim veritabanlarna ilenip, o blgenin doal mikoriza eitlerine uygunluu deerlendirilmelidir. Uygun olmamas durumunda ekonomik getiri gz nnde bulundurularak uygun bitki eidine veya uygun mikoriza alanmas uygulamalarna balanlmaldr. VA mikoriza toprak fosfatn zememekte, ancak fosforun kklere almn arttrmaktadr. chemo-organotrophs (Pseudomonas ve Bacillus sp.), chemo-lithotrophs (Thiobacillus sp.) iki bakteri grubundan birisi VAM ile birlikte olmas durumunda, znmez formdaki fosfat zerek bitki bymesini nemli dzeyde artrd bildirilmitir. Trkiye topraklarnn fosfor bakmndan fakir olduu dnlrse, fosfor bakmndan fakir olan topraklarmza bu mikroorganizmalarn alanmas uygun decektir.

Mantar hiflerinin su tamnda aktif bir rol gstermesi ve toprak su potansiyelinin dk olduu durumlarda toprak suyunu smrmelerinde ki stn zelliklerinden dolay, VAMn tarm yaplan kurak alanlarda yeni bir tarm stratejisi olarak kullanlmas riski azaltacaktr. Yanl ynetilen tarm topraklarnn en byk sorunu olan tuzluluk sorununun slah almalar yerine bitkilerin bu topraklarda deerlendirilmesi iin uyguladmz mikoriza trlerini belirlememiz ilerde uygulanacak yeni bir tarm stratejisi olacaktr. Mikoriza mantarnn kullanm almalarnn tarmn srdrlebilirliinin salanmas asndan devamna gereksinim bulunmaktadr. Mikorizaya hassas bitkilerin yetitirildii alanlarda toprak analizi tavsiye raporlarnda deerlendirilmelerine balanlmaldr.

Mikrobiyolojik gbre retimi (ylda yaklak 20 ton kadar) sadece Toprak, Gbre ve Su Kaynaklar Aratrma Enstits tarafndan yaplmaktadr. Mikorizal mikrobiyolojik gbreler bunun iide sadece bir eit olduu dnlrse Bu miktar lkemiz iin yeterli deildir. Yaygnlatrlmas iin tevikler gelitirilmelidir. retiminin zel sektr tarafndan yaplmas iin desteklemeler yaplmas uygun olacaktr. ifti kayt sisteminde yer alan sebze yetitiricilerine konu ile ilgili yaym almalarnn yaplmas gereklidir.

1. Neslihan Yonca BOLAT - DOAL EKOSSTEMDE BULUNAN MKORZA TRLERNN KLTR BTKLERNE ADAPTASYONUNUN SALANMASI-2006 2. Cemal Ycel - BUDAY VE YABAN TRLERNN BESLENME VE VERM YNNDEN MKORZAYA BAIMLILIININ ARATIRILMASI-2007 3. Aysun Gen - EKOLOJK TARIMDA KULLANILABLECEK BAZI MNERALLER VE BUNLARIN MKORZA VE KOMPOST LE AKTVE EDLMES ZERNDE BR ALIMA- 2006 4. Ali Arslan Korkmaz - FARKLI KONUKU BTK VE YETTRME ORTAMLARININ MKORZA RETM VE KALTES ZERNE ETKLER- 2005 5. Emel Karaarslan- Konya Ovasndaki Byk Toprak Gruplarndan zole Edilen Arbuskler Mikoriza (A.M.) Sporlarnn Byklklerine Gre Dalm, nfeksiyon Etkinlikleri ve Topran Baz zellikleri le Arasndaki likiler- 2008 6. brahim Orta- Mikoriza Sporlarnn retim Teknii ve Tarmda Kullanm Olanaklar- 1998 7. http://shubhodaya.com bir mikorizal mikrobiyal gbre firmas 8. http://www.bioglobal.com.tr/tr.i333.endo-roots-soluble-urun-bilgisi#i piyasada ki bir mikorizal mikrobiyal gbre rn 9. Ahu Klavuz-ARTAN DOZLARDA TUZ VE FOSFOR LE MKORZA UYGULAMASININ NOHUT (Cicer arietinum L.) BTKSNDE VERM, AZOT, FOSFOR VE POTASYUM ERGNE ETKS 10. Figen ERASLAN, Ali NAL, Aydn GNES, brahim ERDAL, Ali COSKAN TRKYEDE KMYASAL GBRE RETM VE TKETM DURUMU, SORUNLARI ZM NERLER VE YENLKLER 11. http://mycorrhizas.info 12. TMMOB Jeoloji Mhendisleri, Kimya Mhendisleri ve Ziraat Mhendisleri Odalarnn ortaklaa dzenledii, "Gbre ve Gbre Hammaddeleri altay" sonunda hazrlanan sonu bildirgesi