You are on page 1of 8

12/11/11 26/02/12

CGAC Ra Valle Incln s/n Santiago de Compostela Espaa

JEFF WALL
The Crooked Path

EL ASUNTO DE LA REHABILITACIN DEL PODER ICNICO Y TEATRAL DE LA FOTOGRAFA qUEDA CON DEMASIADA FRECUENCIA EXCLUIDO DE LA REFLEXIN SOBRE EL ARTE DE LOS AOS OCHENTA Y, EN SU LUGAR, SE IMPONE EL MS RUIDOSO DEBATE SOBRE EL RETORNO DE LA PINTURA

JEFF WALL Y LOS SUBTEXTOS DE LA IMAGEN La obra de algunos artistas contemporneos tiene la virtud de situarse en las encrucijadas que anuncian los cambios de rumbo y de poca. Sin duda, la de Jeff Wall sera una de esas propuestas en las que, adems de las cualidades formales y conceptuales que la hacen referencial para muchos otros artistas y pensadores, hay un suplemento de significado que se debe a su oportuna ubicacin ante los acontecimientos y paradojas derivadas del devenir del arte tras las vanguardias histricas. En otros lugares hemos defendido incluso que Wall, a travs de sus cuadros y sus textos, protagoniza una querella ocultada pero vigente respecto al estatuto de las representaciones artsticas en la actualidad. En parte, la dimensin transicional e indicativa de ese posicionamiento en el centro de una encrucijada se vuelve hacia el pasado de la herencia del arte de concepto y sus extensiones en la neovanguardia, y se proyecta sobre el arte de los ochenta y los noventa. Para desentraar su importancia habra que ver a travs de la maraa de controversias decadentistas que han empaado el panorama del arte en las ltimas dcadas y superar el confuso trance de los ochenta. En efecto, el asunto de la rehabilitacin del poder icnico y teatral de la fotografa queda con demasiada frecuencia excluido de la reflexin sobre el arte de los aos ochenta y, en su lugar, se impone el ms ruidoso debate sobre el retorno de la pintura. En todo caso se trata de un problema de retornos que se inaugura en la dinmica de estructura cclica de la neovanguardia, es decir, la necesidad de lo neo como forma de reconexin con algunos aspectos de la modernidad. Es en la dcada de los noventa cuando parece vislumbrarse con ms nitidez una nueva preeminencia de lo fotogrfico a travs de exposiciones y obras tericas. En este aspecto, la cuestin en torno a lo fotogrfico se repliega a un plano subyacente o secundario sobre la ms visible referida a la pintura. En cualquier caso, tanto el papel de la fotografa en la recuperacin de las potencialidades de la vanguardia como su vnculo con los otros usos en el contexto de la comunicacin de masas la hacan la verdadera protagonista de la llamada postmodernidad. El modo en que se interpreta esa transicin en el uso pictrico-fotogrfico de la imagen en Jeff Wall se presentar, por tanto, no slo como una audaz estrategia artstica, sino como una respuesta, de concepto y de hecho, al reduccionismo neovanguardista. La capacidad de sntesis de la obra de Jeff Wall ha convocado discursos tericos de signo muy diferente e, incluso en algunos casos, antagnico. Tanto los autores de herencia formalista como los de orientacin marxista o crtica, han tomado sus obras y sus textos como documentos reveladores. En la caracterizacin de la obra de Wall se sugiere, por lo general, un equilibrado

D178

juego de significaciones procedentes de la imaginera cinematogrfica, pictrica y fotoperiodstica que operan simultneamente en sus cuadros. Incluso el trasfondo de algunas de sus imgenes aparece como un subtexto legible bajo coordenadas propias de la esttica moderna que alcanzan su desembocadura en medio de la polucin de imgenes contemporneas, un destino de la tradicin del arte occidental que Wall ha sabido gestionar con solvencia. Y esa gestin, sin embargo, se fragua entre el principio factual que aporta la fotografa y la recarga de significados que se adhieren a la imagen por pura proyeccin del observador, activando su sentido alegrico ms all de la intencionalidad del artista. Un ejemplo de ello seran los comentarios en torno a la obra de Wall, de descriptivo ttulo: Adrian Walker, artist, drawing from a specimen in a laboratory in the Dept. of Anatomy at the University of British Columbia, Van-

couver, [Adrian Walker, artista, dibujando un espcimen en un laboratorio en el Departamento de Anatoma de la Universidad de la Columbia Britnica], 1992. Sobre esta obra, Michael Fried ofrece algunas observaciones que le permiten vincular el modelo iconogrfico que muestra la imagen con la pintura de personajes absortos, ocupados en la observacin de algo, que es un gnero clsico en el siglo XVIII en artistas como Jean-Baptiste Chardin. El observador observado genera as un tringulo alusivo que incorpora al propio espectador en un giro retrico inscrito en la tradicin pictrica occidental. Consultado sobre esta obra el propio Wall ha dado algunas explicaciones. El tratamiento escenogrfico dentro de un contexto perfectamente cotidiano incluye algunos objetos y referencias que tienden a ser interpretadas alegricamente. En su lugar, Wall propone
D179

el carcter factual de esta obra como reescenificacin de un acto cotidiano, de un trabajo como dibujante descriptivo y como profesor de anatoma en la escuela de artes de la Universidad de British Columbia, en Vancouver. Esta localizacin perfectamente identificada incluso en la mencin al nombre real de la persona que se retrata, confirmara la pretensin de facticidad inmediata que persigue Wall. Sin embargo, como ocurra en otros casos, la cotidianidad se llena de metforas. En el intento de sugerir posibles significados asociados al conjunto, como obra alegrica, Robert Enright pregunta sobre la presencia de un ejemplar de El Quijote en la escena, algo que Fried tambin ha hecho notar. A ello Wall responde con contundencia: El cuadro es factual. El hombre que se menciona en el ttulo es de hecho Adrian Walker, que est en su rincn del laboratorio de anatoma donde trabajaba. Todo es real. El libro de Don Quijote sencillamente estaba all. La imagen implica una representacin en la que Adrian colabora conmigo, pero l no hizo nada que no hiciera normalmente. Yo le visitaba ocasionalmente durante el tiempo en que estuvo dibujando all. Fue uno de mis alumnos y quiso estar ms implicado en el dibujo figurativo. l tena un arreglo con el Departamento de Anatoma para trabajar all durante un perodo largo. Yo podra haber movido la lmpara un poco, pero no cambi nada. La imagen es un ejemplo de lo que denominara cuasi-documental.
Enright, Robert, The Consolation of Plausibility, Interview with Jeff Wall, en Border Criossing, n. 19 (February 2000), p. 50.

La aparente trivialidad con la que Wall reconstruye la gnesis de esta imagen entra en colisin con la maraa de referencias que es capaz de sugerir a los crticos e historiadores. El juego con esos elementos descritos en la imagen es significativo de las proyecciones que estas imgenes consiguen convocar con una dimensin paradjica. Estimulan y defraudan simultneamente estas alusiones sutiles a nuestro bagaje cultural en el contexto de la ms anodina cotidianidad. En el caso del retrato de Adrian Walker, y desde una aproximacin especulativa basada en la tradicin esttica, a la que Wall tantas veces ha hecho referencia, podramos incluso invocar la idea hegeliana de la correccin de lo fantstico, uno de los pasajes ms importantes de su filosofa del arte por cuanto sita la naturaleza del nuevo arte como una aproximacin a la prosa del mundo. Para constatar esta transicin, de la que surge la idea de la muerte del arte, traduccin inexacta de la cuestin que ha dado lugar a toda una literatura terica en torno al arte contemporneo, el propio Hegel invocar la pintura holandesa, con sus detalles prolijos y perfectamente descritos por la habilidad de los pintores, y, lo que es ms significativo, aludir a El Quijote, verdadero compendio de esa correccin de lo fantstico. El paradigma novelesco del hroe anacrnico que se estrella con lo cotidiano sera as un retrato paralelo de lo que al arte en su conjunto parece ocurrirle en el rozamiento con la vida y la realidad, cada vez ms presentes en sus representaciones alejadas ya de la evocacin simblica o religiosa. En la misma lgica, la afirmacin fctica encajara en esta secuencia del relato de la historia que juega,

D180

precisamente, con la perfecta cooperacin de registro y escenificacin, o, si se prefiere, entre literalidad y teatralidad, por seguir los trminos de Michael Fried. La ancdota sobre el ejemplar de El Quijote perdido entre los objetos que registra la cmara, en la reescenificacin de un acto cotidiano para una persona real, conocida del artista, sirve pues como una extraa epifana ante la que se suspenden las numerosas evocaciones derivadas de la estudiada ambigedad de las obras de Wall. No parece casual, por ello, que la obra del artista canadiense haya sido objeto de una intensa atencin terica en la que parece encajar con precisin como caso de un manejo de los referentes de la tradicin occidental, desde la esttica filosfica al contemporneo sistema de la comunicacin de masas. Sus afirmaciones tendentes a sugerir una casualidad significante, ms proyeccin del espectador cualificado que de la propia imagen, apuntan al filo de esa ambigedad de las imgenes contemporneas. En cierto grado, esos procedimientos potencian lo que de hecho ocurre en nuestra recepcin habitual de las imgenes mediticas, impactos visuales que, en definitiva, no podemos desligar de nuestro imaginario nutrido por la historia del arte. Sera irrelevante elucubrar sobre la verdadera intencin con que fue creada la imagen, o sobre la posible ocultacin de una trama pensada de antemano y negada en los textos. Sencillamente no importa a los efectos de su recepcin. En realidad, por encima de otros revestimientos discursivos en los que se ha integrado la cuestin, lo que est en juego es una dualidad que recorre buena parte de la teora y la prctica artstica contempornea, y que aqueja al fondo y a la forma de las representaciones. Esta dualidad se ubica entre la inmediatez del registro y la representacin codificada de las cosas, entre el ndex y la alegora, entre el imperativo fctico de las imgenes tcnicas y la construccin interpretativa que hacemos de ellas. En la comprensin radical de esta dialctica y su ejecucin potica en las obras reside el inters histrico y la potencia conceptual de algunos de los artistas contemporneos ms influyentes entre los que sin duda se cuenta Jeff Wall. / VCTOR DEL RO

JEFF WALL EN EL CGAC Como en el film Rashomon de Kurosawa en el que el relato est vertebrado por cuatro variantes de la verdad, por cuatro personajes que se ven envueltos en la misma historia, as se ha pensado The Crooked Path; una deriva que recorre, a museo completo, tres dcadas de experiencias de Jeff Wall junto algunos de sus compaeros de viaje. El CGAC coproduce, junto a BOZAR Center for Fine Arts de Bruselas, una de las exposiciones que se antojan emblemticas de este creador de imgenes insignia de la posmodernidad. Wall se posiciona como artista y comisario, junto a Jol Benzakin, proponiendo un dilogo de sinergias emocionales, formales y contextuales entre ciento treinta obras de arte, de las que solo veinticinco estn firmadas por el artista. El proyecto expositivo pretende dar luz a la coexistencia de estructuras narrativas que convergen en su trabajo, estableciendo vnculos tambin con piezas que a priori estn fuera del medio fotogrfico. Algunos de los recorridos conceptuales propuestos van desde el anlisis de las relaciones entre escala y minimalismo dialogando con Carl Andre, Frank Stella o Dan Flavin a la historia de la fotografa entendida de modo inclusivo con Eugne Atget, Walker Evans o Diane Arbus pasando por la fotografa y conceptualismo con Bruce Nauman o Chris Burden, la imagen documental o Near Documentary, un trmino acuado por Wall para designar la obra cuando esta es una construccin experimentada como verdad pero que se revela como artificio tomando aspectos de Marcel Duchamp, Terrence Malick o David Claerbout, el postconceptualismo de Robert Smithson, Douglas Huebler o Ian Wallace, la geometra y la literatura con Lawrence Weiner o Franz Kafka o el pictoricismo y la narratividad (alejndose de las manidas referencias a la pintura clsica) de Luc Tuymans o Jean-Marc Bustamante. El camino que dibujan Wall y Benzakin se bifurca y se interconecta; tomarlo supondr adentrarse, no solo en el universo Wall de cajas de luz monumentales y escenografas ficcionadas, sino en una constelacin visual y conceptual, un particular zeitgeist de la historia reciente de la imagen. / REDACCIN

P.179

THE THINKER, 1986. Cortesa: Centro Galego de Arte Contempornea

http://cgac.xunta.es
P.180 STORYTELLER, 1986. Cortesa: Centro Galego de Arte Contempornea

D181

TANTO OS AUTORES DE HERANA FORMALISTA COMO OS DE ORIENTAO MARXISTA OU CRTICA RECEBERAM AS SUAS OBRAS E OS SEUS TEXTOS COMO DOCUMENTOS REVELADORES

JEFF WALL E OS SUBTEXTOS DA IMAGEM A obra de alguns artistas contemporneos tem a virtude de se situar nas encruzilhadas que anunciam as mudanas de rumo e de poca. Sem dvida, a de Jeff Wall seria uma dessas propostas em que, para alm das qualidades formais e conceptuais que a tornam referencial para muitos outros artistas e pensadores, h um suplemento de significado que se deve ao seu posicionamento perante os acontecimentos e paradoxos derivados do devir da arte aps as vanguardas histricas. Noutros lugares defendemos inclusive que Wall, atravs dos seus quadros e dos seus textos, protagoniza uma querela ocultada mas vigente a respeito das representaes artsticas na actualidade. Em parte, a dimenso transicional e indicativa desse posicionamento no centro de uma encruzilhada volta-se para o passado da herana da arte de conceito e suas extenses na neovanguarda, e projecta-se sobre a arte dos anos 80 e 90. Para desvendar a sua importncia seria necessrio ver atravs do emaranhado de controvrsias decadentistas que embaciaram o panorama da arte nas ltimas dcadas e superar o confuso transe dos anos 80. Com efeito, o assunto da reabilitao do poder icnico e teatral da fotografia fica com demasiada frequncia excludo da reflexo sobre a arte dos anos 80 e, no seu lugar, impe-se o mais ruidoso debate sobre o regresso da pintura. Em todo o caso, trata-se de um problema de regressos que se inaugura na dinmica de estrutura cclica da neovanguarda; o mesmo dizer: a necessidade do neo como forma de reconexo com alguns aspectos da modernidade. na dcada de 90 que parece vislumbrar-se com mais nitidez uma nova preeminncia do fotogrfico atravs de exposies e obras tericas. Neste aspecto, a questo em torno do fotogrfico relegada para um plano subjacente ou secundrio relativamente mais visvel, referente pintura. Em qualquer caso, tanto o papel da fotografia na recuperao das potencialidades da vanguarda como o seu vnculo com os outros usos no contexto da comunicao de massas faziam dela a verdadeira protagonista da chamada ps-modernidade. O modo como se interpreta essa transio no uso pictrico-fotogrfico da imagem em Jeff Wall apresentar-se-, portanto, no apenas como uma audaz estratgia artstica, mas tambm como uma resposta, de conceito e de facto, ao reducionismo neovanguardista. A capacidade de sntese da obra de Jeff Wall convocou discursos tericos de natureza muito diferente e, inclusive nalguns casos, antagnica. Tanto os autores de herana formalista como os de orientao marxista ou crtica receberam as suas obras e os seus textos como documentos reveladores. Na caracterizao da obra de Wall sugere-se, de um modo geral, um equilibrado jogo de significaes procedentes da imagtica cinematogrfica, pictrica e fotojornalstica que operam simultaneamente nos seus quadros. Inclusivamente o fundo de algumas das suas imagens aparece como um subtexto legvel segundo coordenadas prprias da esttica moderna que alcanam a sua desembocadura no meio da poluio de imagens contemporneas, um destino da

D182

tradio da arte ocidental que Wall soube gerir com solvncia. E esta gesto , todavia, forjada entre o princpio factual que a fotografia proporciona e a recarga de significados que se aderem imagem por pura projeco do observador, activando o seu sentido alegrico para l da intencionalidade do artista. Um exemplo disso seriam os comentrios em torno da obra de Wall, de ttulo descritivo: Adrian Walker, artist, drawing from a specimen in a laboratory in the Dept. of Anatomy at the University of British Columbia, Vancouver, [Adrian Walker, artista, desenhando um espcime num laboratrio no Departamento de Anatomia da University of British Columbia, Vancouver], 1992. Sobre esta obra, Michael Fried oferece algumas observaes que lhe permitem vincular o modelo iconogrfico que mostra a imagem com a

pintura de personagens absortos, ocupados com a observao de algo, que um gnero clssico no sculo XVIII em artistas como Jean-Baptiste Simon Chardin. O observador observado gera assim um tringulo alusivo que incorpora o prprio espectador num giro retrico inscrito na tradio pictrica ocidental. Consultado sobre esta obra, o prprio Wall deu algumas explicaes. O tratamento cenogrfico dentro de um contexto perfeitamente quotidiano inclui alguns objectos e referncias que tendem a ser interpre-

tados alegoricamente. Wall prope o carcter factual desta obra como reencenao de um acto quotidiano, de um trabalho como desenhista descritivo e como professor de anatomia na escola de artes da University of British Columbia, em Vancouver. Esta localizao perfeitamente identificada inclusive na meno ao nome real da pessoa que se retrata confirmaria a pretenso de facticidade imediata que Wall persegue. No entanto, como ocorreria noutros casos, o quotidiano enche-se de metforas. Na tentativa de sugerir possveis significados associados ao conjunto, como obra

P.183

ADRIAN WALKER, ARTIST, DRAWING FROM A SPECIMEN IN A LABORATORY IN THE DEPT. OF ANATOMY AT THE UNIVERSITY OF BRITISH COLUMBIA, VANCOUVER, 1992. Cortesia do artista THE DESTROYED ROOM, 1978. Cortesia: Centro Galego de Arte Contempornea

P.182

D183

alegrica, Robert Enright pergunta sobre a presena de um exemplar de El Quijote na cena, algo que Fried tambm fez notar. A ele, Wall responde com contundncia O quadro factual. O homem que se menciona no ttulo , de facto, Adrian Walker, que est no seu recanto do laboratrio de anatomia onde trabalhava. Tudo real. O livro de Dom Quixote simplesmente estava l. A imagem implica uma representao em que Adrian colabora comigo, porm ele no fez nada que no fizesse normalmente. Eu visitava-o ocasionalmente durante o tempo em que ali desenhei. Foi um dos meus alunos e quis envolver-se mais no desenho figurativo. Ele tinha um acordo com o Departamento de Anatomia para trabalhar ali durante um perodo longo. Eu poderia ter movido um bocadinho o candeeiro, mas no mudei nada. A imagem um exemplo do que denominaria quase-documental.
Enright, Robert, The Consolation of Plausibility, Interview with Jeff Wall, en Border Criossing, n. 19 (February 2000), p. 50.

retrato de Adrian Walker, e a partir de uma aproximao especulativa baseada na tradio esttica, qual Wall tantas vezes fez referncia, poderamos inclusive invocar a ideia hegeliana da correco do fantstico, uma das passagens mais importantes da sua filosofia da arte porquanto situa a natureza da nova arte como uma aproximao prosa do mundo. Para constatar esta transio, da qual surge a ideia da morte da arte, traduo inexacta da questo que deu lugar a toda uma literatura terica em torno da arte contempornea, o prprio Hegel invocar a pintura holandesa, com os seus detalhes meticulosos e perfeitamente descritos pela habilidade dos pintores, e, o que mais significativo, aludir a El Quijote, verdadeiro compndio dessa correco do fantstico. O paradigma novelesco do heri anacrnico que colide com o quotidiano seria assim um retrato paralelo do que arte no seu conjunto parece ocorrer no atrito com a vida e a realidade, cada vez mais presentes nas suas representaes j afastadas da evocao simblica ou religiosa. Na mesma lgica, a afirmao fctica encaixaria nesta sequncia do relato da histria que joga, precisamente, com a perfeita cooperao de registo e encenao, ou, se se preferir, entre literalidade e teatralidade, para seguir os termos de Michael Fried. O episdio sobre o exemplar de El Quijote perdido entre os objectos que a cmara regista, na reencenao de um acto quotidiano para uma pessoa real, conhecida do artista, serve pois como uma estranha epifania ante a qual se suspendem as numerosas evocaes derivadas da estudada ambiguidade das obras de Wall. No

A aparente trivialidade com que Wall reconstri a gnese desta imagem entra em coliso com o emaranhado de referncias que capaz de sugerir aos crticos e historiadores. O jogo com esses elementos descritos na imagem significativo das projeces que estas imagens conseguem convocar com uma dimenso paradoxal. Estimulam e defraudam simultaneamente estas aluses subtis nossa bagagem cultural no contexto do mais andino quotidiano. No caso do

D184

parece, por isso, casual, que a obra do artista canadiano tenha sido objecto de uma intensa ateno terica na qual parece encaixar com preciso como caso de um manuseamento dos referentes da tradio ocidental, desde a esttica filosfica ao contemporneo sistema da comunicao de massas. As suas afirmaes tendentes a sugerir uma casualidade significante, mais projeco do espectador qualificado que da prpria imagem, apontam para essa ambiguidade das imagens contemporneas. Em certo grau, esses procedimentos potenciam o que de facto ocorre na nossa recepo habitual das imagens mediticas, impactos visuais que, em suma, no podemos desligar do nosso imaginrio nutrido pela histria da arte. Seria irrelevante elucubrar sobre a verdadeira inteno com que foi criada a imagem, ou sobre a possvel ocultao de uma trama pensada de antemo e negada nos textos. Simplesmente no importa aos efeitos da sua recepo. Na verdade, por cima de outros revestimentos discursivos nos quais se integrou a questo, o que est em jogo uma dualidade que percorre boa parte da teoria e da prtica artstica contempornea, e que afecta o fundo e a forma das representaes. Esta dualidade situa-se entre o imediatismo do registo e a representao codificada das coisas, entre o ndex e a alegoria, entre o imperativo fctico das imagens tcnicas e a construo interpretativa que fazemos delas. Na compreenso radical desta dialctica e na sua execuo potica nas obras reside o interesse histrico e a potncia conceptual de alguns dos artistas contemporneos mais influentes, entre os quais se conta sem dvida Jeff Wall. / VCTOR DEL RO

P.184

MORNING CLEARING, 1999. Cortesia: Centro Galego de Arte Contempornea

JEFF WALL NO CGAC Como no filme Rashomon, de Kurosawa, em que o relato se encontra vertebrado por quatro variantes da verdade, por quatro personagens que se vem envoltas na mesma histria, assim se pensou The Crooked Path; uma deriva que percorre, na totalidade do espao expositivo, trs dcadas de experincias de Jeff Wall juntamente com alguns dos seus companheiros de viagem. O CGAC co-produz, juntamente com o BOZAR Center for Fine Arts de Bruxelas, uma das exposies que se supem emblemticas deste criador de imagens insignes da ps-modernidade. Wall posiciona-se como artista e comissrio, juntamente com Jol Benzakin, propondo um dilogo de sinergias emocionais, formais e contextuais entre 130 obras de arte, das quais apenas 25 esto assinadas pelo artista. O projecto expositivo pretende dar luz coexistncia de estruturas narrativas que convergem no seu trabalho, estabelecendo vnculos tambm com peas que a priori esto fora do meio fotogrfico. Alguns dos trajectos conceptuais propostos vo desde a anlise

das relaes entre escala e minimalismo dialogando com Carl Andre, Frank Stella ou Dan Flavin histria da fotografia entendida de modo inclusivo com Eugne Atget, Walker Evans ou Diane Arbus a travs da fotografia e o conceptualismo com Bruce Nauman ou Chris Burden, a imagem documental ou Near Documentary, um termo criado por Wall, que sucede quando a obra uma construo experimentada como verdade mas que se revela como artifcio adoptando aspectos de Marcel Duchamp, Terrence Malick ou David Claerbout, o ps-conceptualismo de Robert Smithson, Douglas Huebler ou Ian Wallace a geometria e a literatura com Lawrence Weiner ou Franz Kafka ou o pictorialismo e a narratividade (afastando-se das ultrapassadas referncias pintura clssica) de Luc Tuymans ou Jean-Marc Bustamante. O caminho que Wall e Benzakin desenham bifurca e interconecta-se; tom-lo pressupor entrar no apenas no universo de Wall, de caixas de luz monumentais e cenografias ficcionadas, como tambm numa constelao visual e conceptual, um zeitgeist particular da histria recente da imagem. / REDAO

D185

You might also like