Durmu Hocaolu

Aydn zerine Bir Potpuri

Yenia., Analiz., 28 Aralk 2008, Pazar., s.08 Analiz Sra No: 727; 2008-118; Aralk-10

Aydn kavram asl olarak Aydnlanmann cd; tbir aydnlanm (clare, enlightened), ayn zamanda fikir iisi anlamnda entellektel; Trkedeki terim, enlightened karl mnevver, sonra aydn, zer Trkesinde ziyl. Aydn kavram ok ar iddial, hatt ukalca da denebilir; nk nrunu bakasndan almyor, bu tibarla, aydnlanm, nurlanmtan ziyde, kendisi nrun kayna veya bizzat nur. Klasik dnemde Batdaki mudili filozof, bizde oul olmasna karlk tekil de kullanlan ulem, ayrca, hakm ve feylesf. Btn bunlarn anlatmak istedii, sra-st kimse; bir bakma Gassetnin zel vasflardan mahrum, alelde insan olarak vasflandrd ve prototipi de ilim adamlar olan - kitle-adamn[1] tam zdd. Tek ii temelde maddi kar aray olan ve giderek sistematik bir ekilde tamamen gereki hale gelerek aslnda kendilerinden beklenenden baka bir ey yapmayan insan grubu, yni, kitleler, dier bir nitelendirme ile eitimsiz insanlardan farkl olarak, faaliyetleri temelde pratik amalarn yerine getirilmesine dayanmayan, sanat, bilim veya metafizik dnceden zevk alan, ksacas maddi-olmayan avantajlar salama peinde olan ve dolaysyla belli bir anlamda Benim yurdum bu dnya deildir! diyen Julien Benda, okumu, eitimli kimseleri aydn (clerc) olarak tanmlarken,[2] Raymond Aron, aydn zek meslekleri olarak tavsf ettii zmrenin en tepesine yerletirir, ama tam bir tanm veremez.[3] lgener, aydnlarn mhim, ama pek de gvenilir olmadnn zerinde durur.[4] Muhtelif aydn tariflerini sralayan Cemil Meri, nihyet, Sa entelektel, oban kpeidir. Esasen entelektelin sa olmaz. hkmne vard entellekteller iin unlar syler:[5]
Bu tarifler geit resminin ispat ettii hakikat u: Her lkenin, her an, her snfn, her ideolojinin entelektel anlay baka. Dnyaca kabul edilmi bir entelektel kstas yok dense yanl olmaz. San temsilcileri iin entelektel, ya karklk karmaktan holanan, huysuz, hrn, ukal bir deklase; vekletnamesi olmayan bir avukat. ark syleyeceine bildiriler imzalayan bir austos bcei; yahut da heyecansz, suya sabuna dokunmayan bir bilgi uzmandr. Sol, aydna bazan dost, bazan dman. Daha dorusu entelektel, kendilerinden olmak artyla alklanmaa lyktr. Sa entelektel, oban kpeidir. Esasen entelektelin sa olmaz. Entelektel, ykselen bir snfn uurudur, yani bir devrimcidir. Ayrc vasf: Tenkid. yle bir taslak izmek kabil: 1) Entelektel, zamannn irfanna sahip olacaktr. lkesinin dilini, edebiyatn, tarihini bilecek, dnyadaki bellibal dnce akmlarna yabanc olmayacaktr.

2) Pein hkmlere iltifat etmeyecek, olaylar kendi kafasyla inceleyip deerlendirecektir. Balca vasflar drst, uyank ve cesur olmaktr. Yani bir bilgi hamal deildir entelektel. Hakikat urunda her sava gze alan bamsz bir mcahittir. Biz de Schumpeter gibi dnyoruz. Entellektel, tariflere hapsedilemez./Mefhumu dalgalanlar iinde kavramak, tarihe bavurmakla kabil.

Karl Marx, aydnlara tarihin ilerlemesinde motor ve nc grevi verir, ama ayn zamanda onlar aalar da; zra asl fonksiyonlar tek devrimci snf olan Proleteryann[6] iktidarn salamaktr; yni yaptklar sad emeidir netceten. Aydnlar bir snf m? Hayr! Ancak, olsa-olsa zmre. Ve en heterojen zmre; kolay-kolay birlik olamazlar hele ahs menfaat birlii, asla! - olmalar da art deil zten. Baka? Bakas u: Aydnlar, ilim adamlarndan daha mhimdir, ama onlardan daha az yn timaddr ayn zamanda ve ok kolaylkla yakalanabildikleri iki de hastalklar vardr: hnet ve yabanclama.

[1] Ortega y. Gasset., Ktlelerin syan (La Rebelion De Las Masas)., eviren: Nejat Muallimolu., Bedir Yaynevi., stanbul, 1992., [2] Julien Benda., Aydnlarn haneti (La Trahison des Clrces)., eviren: Cem Soydemir., Dou Bat Yaynlar, Haziran 2006, s.37-38 [3] Raymond Aron., Aydnlarn Afyonu., eviren: zzet Tanju., Tur Yaynlar., stanbul, 1979., s.257 v.dv. [4] Sabri Faik lgener., Zihniyet, Aydnlar ve zmler; Denemeler ve Aratrmalar., Maya Matbacaalk ve Yayn Tic. A. ., Ocak 1983., s.63 v.dv. [5] Cemil Meri., Maaradakiler., tken Neriyat, stanbul, 1978., s.390-391 [6] V. . Lenin., Burjuva Demokrasisi ve Proleterya Diktatrl., eviren: Muzaffer Ardos., Sol Yaynlar, Ankara, Haziran 1977., s.303