You are on page 1of 40

STANBUL TEKNK NVERSTES KONTROL MHENDSL lme Teknii ve Alglayaclar Laboratuvar Deney Fy

DIGIAC 1750

indekiler
DENEY NO: 1
Optik Dntrc Karakteristii ve Sayma ve Hz lme Uygulamalarnda Kullanlmas

1 4 7 10 15 17 20 23 26 28 30 33 36

DENEY NO: 2
ndktif Dntrcnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 3
Hall Etkisi Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 4
Dorusal Deiimli Fark Transformatrnn (LVDT)Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 5
Dorusal Deiimli Kondansatrn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 6
Uzama Telinin (Strain Gauge) Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 7
Nem Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 8
Hava Ak Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 9
Hava Basn Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 10
LM 335 I.C. Scaklk Alglaycnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 11
K tipi Isl ift Scaklk Dntrcnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 12
Platin R.T.D. Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 13
Negatif Scaklk Katsayl Termistrn Karakteristiinin Elde Edilmesi

DENEY NO: 1 Optik Dntrc Karakteristii ve Sayma ve Hz lme Uygulamalarnda Kullanlmas

ekil 1 1. Genel Bilgi ekil 1 de bir yarn karlkl iki tarafna yerletirilmi garyum arsenid kzltesi L.E.D ve silisyum fototranzistrden oluan optik dntrcnn yaps grlmektedir. Kzltesi L.E.D. ve fototranzistr kzltesi geiren plastik klf iinde bulunmaktadr. Aradaki yara kzltesi geirmeyen bir cisim girdiinde kzltesi n yarn dier tarafna gemesi engellenir ve fototranzistrn kollektr akm azalr. Kzltesi n yarn dier tarafna gemesi durumunda ise kollektr akm artar. In kesilmeden her karya geiinde fototranzistrn emiter devresinde pozitif gerilim darbeleri oluur. Bu nedenle bu eleman, sayma ve hz lme uygulamalarnda kullanmak iin uygun bir elemandr. zerinde n gemesini salayan bir delik bulunan motor miline bal bir alminyum disk dntrcnn yar iinde dnmektedir. Diskteki deliin geirdii konumlarda DIGIAC 1750 nitesi zerideki bir L.E.D. yanar.

ekil 2 1

Elemann ana karakteristikleri u ekildedir: Tip k Gerilimi (Ik kesikken) kl Gerilimi (Ik geerken) 2. Malzemeler: 1 adet Optik Dntrc 1 adet Sayc / Zamanlayc nitesi 1 adet 20 V Dijital voltetre 1 adet Doru Akm Motoru 1 adet g kuvvetlendiricisi 1 adet 10k ayarl diren Balant kablolar 3. Deneyin Yapl K8102 0.1 V 4.9 V

ekil 3 Devre balantsn ekil 3 teki gibi yapn ve 10k luk direnci k gerilimi sfr olacak ekilde ayarlayn. Sistemin besleme gerilimini verin ve optik dntrcnn k gerilimin ve L.E.D. in durumunu n yarktan getii ve kesildii durumlar iin ayr ayr kaydedin. Ik geiyor k Gerilimi LED Durumu Zamanlayc / Sayc y count ve free run konumuna aln. Bu durumda display den sfr okunmas gereklidir, sfrdan farklysa reset dmesine basn. Daha sonra mili alminyum disk zerindeki yark optik dntrcnn arasndan geecek ekilde ileri Ik engelleniyor

ve geri evirin. Bu srada display i izleyin. Disk zerinde yarn n gemesini salad konumlarda display in 1 artmas gerekir. 10 k luk ayarl direnci saat ynnde evirin. Bu durumda motor almal ve mili evirmelidir. Hz dk bir deere getirin. 2.5 kademesi bunun iin uygundur. Sayc deeri milin her devrinde 1 artacaktr, bu nedenle sayc milin hzn lmek iin kullanlabilir. reset butonuna basn ve basl durumda bekleyin. Butonu tekrar brakn ve bir kronometreden yararlanarak butonu braktnz andan 1 dakika sonraki sayc deerini kaydedin. Bu deer dakikadaki devir says cinsinden (devir/dakika) mil hzna karlk gelir. Deeri Tablo 1 e girin. Daha yksek hzlar iin ayn ilemleri yapn ve deerleri Tablo 1 e girin. Tablo 1 Kademe Mil hz (devir/dakika) Free run / 1 s anahtarn 1s konumuna aln. 10 k luk ayarl direnci motorun daha hzl dnmesini salayacak ekilde 5.0 konumuna getirin ve saycnn reset butonuna basn. Bu durumdayken sayc 1 saniye sreyle sayacak ve bu sre sonundaki deeri tutacaktr. Sayc deeri 1 saniyedeki devir saysn gstermektedir. reset e tekrar basarak 1 s. sonraki deeri okuyun. Bu yeni deer bir ncekiyle uyumlu olmaldr. Deeri Tablo 2 ye girin. Tablo 2 de grnen kademeler iin ayn ilemleri yapn ve saycdan okuduunuz hz deerlerini tabloya girin. Tablo 2 Kademe Mil hz (devir/dakika) Dntrc ve saycnn beraber kullanlmas hzn kolay bir ekilde belirlenmesini salar. Mil hzn 1800 dev. / dak. (30 dev. / s.) ye ayarlayn ve bunu salayan kademeyi kaydedin. 5 6 7 8 9 10 2.5 3.0 3.5 4.0

DENEY NO: 2 ndktif Dntrcnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

ekil 1 1. Genel Bilgi ekil 1de indktif dntrc deneyi ile ilgili yap ve buna ait elektriksel devre verilmitir. Deney dzenei, 1 mH. boyutunda bir bobinden ve dnen bir dzenee yerletirilmi zerinde entik eklinde bir girinti bulunan alminyum bir diskten olumaktadr. ndktif dntrc ait bobinin indktif deeri, dnen diskin pozisyonuna gre entiin nnde olup olmamasna gre deiir. entik, bobinin nnde ise bobinin indktif deeri artar. Manyetik bir disk kullanlmas halinde, entiin bobinin nnde olmas ile bobinin indktif deeri azalr. Aletin temel karakteristikleri aada verilmitir. Bobinin ndktans ndktans Deiimi k Gerilimi k Gerilimi Deiimi 2. Malzemeler entiin altnda Diskin altnda entiin altnda Diskin altnda 1 mH . 15 H . 130 mV . 2 mV .

1 adet 1 adet 1 adet 1 adet 1 adet 1 adet 1 adet 1 adet 1 adet

ndktif Dntrc 40 kHz.lik Osilatr A.C. Kuvvetlendirici Tam dalga dorultucu Diferansiyel Kuvvetlendirici Kuvvetlendirici 1# Kuvvetlendirici 2# Voltmetre 10 turlu 10 kluk diren

3. Deneyin Yapl

ekil 2 ekil 2de gsterildii gibi devreyi oluturun. A.C. Kuvvetlendiricinin kazancn 1000e, #1 ve #2 ile gsterilen kuvvetlendiricilerin kaba ayar dmelerini 10a ve ince ayar dmelerini ise 1e ayarlayn. Alminyum diskin zerindeki entik yukar bakacak ekilde diski evirin. Diferansiyel kuvvetlendirici giriine giden kablolar kartn ve deney dzeneine enerji verin. #1 nolu kuvvetlendiricinin kn Voltmetreye balayn. kn sfr deerini gstermesi iin #1 nolu kuvvetlendiricinin offset deerini ayarlayn. Ayar ilemi bittikten sonra #1 nolu kuvvetlendiricinin kaba ayar dmesini 100 konumuna aln. Ayn ilemi #1 nolu kuvvetlendiriciyi devre d brakarak #2 nolu kuvvetlendirici iin tekrarlayn. Her iki kuvvetlendiriciye ait offset deerler ayarlanm oldu. Diferansiyel kuvvetlendiriciye giden kablolar yerine yerletirdikten sonra 10 turlu 10 kluk direncin kontrol dmesi ile oynayarak Voltmetrenin knn sfr deerini gstermesini salayn. Bu ayar daha hassas yapabilmek iin #1 nolu kuvvetlendiricinin kaba ayar dmesi 10a alnarak ilem yaplabilir. Ayar yapldktan sonra yeniden 100lk kademeye alnmas unutulmamaldr. Alminyum disk dnerken voltmetrede okuduunuz deerleri not edin.
Disk dntrc zerinde iken okunan k gerilimi = entik dntrcnn zerinde iken okunan k gerilimi =

ndktif dntrcnn bu zellii kullanlarak sayma ya da hz lme uygulamalarnda kullanlabilir.

ekil 3 5

#2 nolu kuvvetlendiricinin kn bir alak geiren filtre ve fark alc devre zerinden saycya ekildeki gibi balayn. Alak geiren filtre ve fark alc devre ve saycnn ayarn da 1s. olarak yapn. Bir nceki deneyde yapld zere #2 nolu kuvvetlendiricinin offset ayarlarn Voltmetre yardmyla sfr olacak ekilde yapn. Diferansiyel kuvvetlendiricinin kablolarn yerlerine yeniden takn. Diskin zerindeki entik indftif dntrcden uzak bir noktada olduunu kontrol ettikten sonra 10 turlu 10 kluk direnin ayar dmesi ile oynayarak kn +10 V. olmasn salayn. entik, indktif dntrc zerinde olduunda k gerilimi -10 V. olmaldr. DC motora dk seviyede bir giri gerilimi uygulayarak milin dnmesini salayn. Sayc resetleme tuuna bastktan sonra belli bir sre iin saycnn ieriini kaydedin. Bu motorun milinin saniyede ka tur att hakknda size bilgi verecektir. Saycnn giriini fark alcdan karttktan sonra optik dntrc balayn. Dntrcnn giriini resetledikten sonra ayn sreler iin sayc deerlerini not edin. Deerleri karlatrn. Prosedr DC motora farkl gerilimler vererek tekrarlayn. Deerleri tabloya kaydedin Tablo 1 Mil hz(Tur/s.) ndktif Dntrc. Mil hz(Tur/s.) Optik Dntc

DENEY NO: 3 Hall Etkisi Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi

1. Genel Bilgi:

DIGIAC 1750 deney seti zerine yerletirilen Hall etkisi dntrcsnn dzeni ekil 1de verilmitir.

ekil 1. Hall etkisi dntrcsnn dzeni Tansduser, bir kpr devresin iine yerletirilmi yariletken elemanlardan oluur. Biri Manyetik alan ile birlikte artan bir ve dieri magnetik alan ile azalan iki k mevcuttur. DIGIAC 1750 birimindeki elketriksel dzen ekil 2de gsterimitir.

ekil 2. Elektrik devre dzeni Cihazn ana karakteristik zellikleri Tablo 1de verilmitir. Tablo 1. Karakteristik zellikler Tip k gerilimi (+) (Alan yokken) k gerilimi (-) (Alan yokken) k geriliminin deiimi k geriliminin deiimi (mknats altnda) 634SS2 1.75 V 1.6 V 9 mV/mT 600 mV

2. Malzemeler:

1 adet Hall etkisi dntrcs 1 adet fark kuvvetlendirici 1 adet 10 V dijital voltmetre 1 adet kuvvetlendirici #1 1 adet 10-0-10 V M.C. metre 1 adet zaman/sayc Balant kablolar
3. Deneyin Yapl:

Devreyi ekil 3teki gibi oluturun ve kuvvetlendirici #1in kaba ve ince kazan kontrollerini srasyla 10 ve 1.0a ayarlayn.

ekil 3. Deney devre dzenei Hall etkisi diskinin iindeki mknatsn konumunu yatay konuma getirecek ekilde srcnn milini ayarlayn. Bylece Hall etkisi cihazn kesen bir manyetik alan olumaz. Dijital voltmetre ile Hall etkisi cihaznn (+) ve (-) klarndan gerilimleri Tablo 2ye kaydedin. Mknatsn Hall etkisi cihaznn zerinde kalmasn salayacak ekilde diski evirin. Bu konum kta maksimum gerilim deiimiyle anlalabilir. Tablo 2. Deneyde elde edilen veriler k gerilimi (manyetik alan yokken) (+) k gerilimi (manyetik alan yokken) (-) k gerilimi (maksimum manyetik alan) (+) k gerilimi (maksimum manyetik alan) (-) Mknats yatay konuma ayarlayn ve sonra da kuvvetlendirici #1in ofset kontroln M.C. metrede sfr k grecek ekilde ayarlayn. Mknats Hall etkisi cihaznn tam zerinde olacak ekle getirin ve k gerilimlerini Tablo 3e kaydedin. 8

Tablo 3. Deneyde elde edilen veriler k gerilimi (manyetik alan yokken) k gerilimi (maksimum manyetik alan) Kuvvetlendirici #1in kn sayc/zamanlayc giriine balayn ve kontrolleri sayc ve 1 s ye getirin. Motor milinin yavaca dnmesini salayacak ekilde motora bir giri uygulayn. Mil hzn dnme/saniye cinsinden lmek iin reset dmesine basn ve gstergedeki deeri Tablo 4 e kaydedin. Tablo 4. Deneyde elde edilen veriler Mil hz (dnme/saniye) (Hall etkisi trasduceri) Mil hz (dnme/saniye) (opto transduceri) Kuvvetlendirici#1in kndan sayc giriine gelen balantc kartp opto trasducer kna balayn. Saycnn reset dmesine basn ve gstergedeki mil hzn gsteren deeri Tablo 4e kaydedin. Deneyi fark hzlarda tekrarlayn ve elde edilen deerleri teker teker Tablo 4e kaydedin ve sonular karlatrn.

DENEY NO: 4
Dorusal Deiimli Fark Transformatrnn (LVDT) Karakteristiinin Elde Edilmesi
1. Genel Bilgi

ekil 1 de sargdan ve bu sarglar iinde hareket edebilen manyetik ekirdekten oluan bir LVDT nin yaps ve devre emas grlmektedir.

ekil 1 Ortadaki sarg primer sargdr ve bir alternatif akm kaynandan beslenir. Dier iki yandaki sarglar sekonder sarglardr ve ekil 1 deki gibi A ve B ile gsterilirler. A ve B sarglarnn sarm saylar eittir ve bu sarglar, k gerilimi bu iki sargda endklenen gerilimin fark olacak ekilde ters ynde seri balanmtr. ekil 2 de manyetik ekirdein farkl pozisyonlar iin k gerilimleri grlmektedir. Manyetik ekirdein tam ortada bulunduu ekil 2b de A ve B sarglarnda endklenen gerilim birbirine eit ve k gerilimi sfr olacaktr. ekirdek, ekil 2a da olduu gibi sola hareket ettirilecek olursa A sargsnda endklenen Va gerilimi B sargsnda endklenen Vb geriliminden daha byk olacaktr. Bu nedenle kta giri gerilimiyle ayn fazda olan Vout=Va-Vb gerilimi grlecektir. ekirdek, ekil 2c de grld gibi saa doru hareket 10

ettirilecek olursa A sargsnda endklenen Va gerilimi B sargsnda endklenen Vb geriliminden daha kk olacak, ve kta ekilde grld gibi bu kez giri geriliminden 180 faz fark olan Vout=Va-Vb gerilimi grlecektir. Sonu olarak ekirdein merkez (ntr) pozisyonundan hareket ettirilmesi bir k gerilimine neden olmaktadr. Bu gerilim ntr pozisyondan belli bir maksimum deere kadar artar ve ekirdein konumunun daha fazla deitirilmesi ile tekrar azalmaya balar.

ekil 2 kta bir gerilim deerinin grlmesi ntr pozisyona gre bir konum deiikliini veya hareketi iaret eder, ancak bu hareketin ynyle ilgili bilgi vermez. Bir faz detektrnn kullanlmas durumunda ise hareketin ntr pozisyona gre byklne ve ynne bal olaran bir k gerilimi gzlenir. ekil 3 te temel bir faz detektr devresi grlmektedir. Ayn ekilden grld gibi ekirdein sola hareket etmesi durumunda k gerilimi pozitif, saa hareket etmesi durumunda negatif olacaktr. Uygulamada dk gerilimlerin szkonusu olmas nedeniyle normal diyot yerine ilemsel kuvvetlendiricili ykseltici diyot detektr devrelerine gereksinim duyulur.

11

ekil 3 DIGIAC 1750 de faza duyarl bir detektr devresi bulunmamaktadr. ekil 4 te DIGIAC 1750 deki devre yaps grlmektedir.

ekil 4 Elemanla ilgili karakteristikler Tablo 1 de verilmitir Tablo 1 Herbir sargdaki sarm says Herbir sargnn endktans k gerilimi Mekanik yerdeitirme
2. Malzemeler

75 68H 10 mV/mm (ntr pozisyona gre) 15 mm.

1 Adet LVDT nitesi 1 Adet 40 kHz. lik osilatr 1 Adet A.C. kuvvetlendirici 1 Adet 40kHz filtre 1 Adet Tam dalga dorultucu 1 Adet 2V luk dijital voltmetre 1 Adet kuvvetlendirici #1 1 Adet 10-0-10 V M.C. metre (voltmetre) Balant kablolar

12

ekil 5
3. Deneyin Yapl

Bu deneyde dorultulmu gerilim dijital voltmetreyi kullanarak llecektir. Ayrca bu gerilim kuvvetlendirilerek ekirdein konumuna gre gerilim deiimi iin daha iyi bir izlenim vermesi nedeniyle M.C. metre (moving-coil meter : dner bobinli l aleti) ile de llecektir. A.C. kuvvetlendirici kazancn (A.C. Amp gain) 1000 e ayarlayn, devre balantsn ekil 5 te grld gibi yapn ve besleme gerilimini verin. Kuvvetlendirici #1 in kazancn 100 e, ince ayarn (fine control) 0.2 ye getirin. Sfr giri iin k geriliminin sfr olduundan emin olun, gerekirse ayarlayn. ekirdek pozisyonunu eleman zerindeki viday evirerek ntr pozisyona getirin. (Bunu k gerliminin sfr olmasn veya alabilecei minimum deeri almasn salayarak yapabilirsiniz.) k gerlimini Tablo 2 ye kaydedin. Viday 1 er turluk admlarla nce saat ynnde 4 tur, sonra saat ynnn tersine 4 tur evirin. Herbir admda k gerilimini Tablo 2 ye kaydedin. Tablo 2
ekirdein ntr pozisyondan uzakl (tur) k Gerilimi Dijital lm M.C. Metre -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4

k geriliminin ekirdek pozisyonuna gre deiimini aadaki grafie izin.

13

10 8
k Gerilimi

6 4 2 0 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 ekirdek Pozisyonu (Ntr pozisyona gre tur says) 4

Eer iki kanall bir osiloskop kullanlrsa k gerilimin faznn yn deitirmesi, devreyi ekil 6 daki gibi balayarak ve ekirdein ntr pozisyona gre konumunu deitirirken elde edilen dalga ekillerini not ederek gzlemlenebilir.

ekil 6

14

DENEY NO: 5 Dorusal Deiimli Kondansatrn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi:

Bir kondansatr, dielektrik olarak adlandrlan bir yaltkan ile ayrlm iki iletken plakadan olumutur. Kondansatrn kapasitesi, plakalarn stste binen kesit alan ile doru, plakalar arasndaki uzaklkla ters orantldr. Dolaysyla, bir deiken kondansatr, plakalarn stste binen kesit alann veya plakalarn arasndaki uzakl deitirerek oluturulabilir. ekil 1de DIGIAC 1750 deney seti zerine yerletirilmi bir kondansatrn yaps gsterilmitir. Bu kondansatrde hareketli plaka olarak manyetik metal kp ekirdek kullanlmtr. Sabit plaka ise bobin yapsnn iine yerletirilmi bir pirin plak yapdr. Kapasitenin bykl, pirin plak yapnn iindeki metal kbn boyuyla doru orantl olarak deiir.

ekil 1. Deney setindeki kondansatrn yaps DIGIAC 1750 birimindeki devre dzeni ekil 2de ve kondansatre ait karakteristik byklkler Tablo 1de gsterilmitir.

ekil 2. Devre balant emas

15

Tablo 1. Kondansatrn karaktestik byklkleri Kapasite (en az) Kapasite (en fazla) Mekanik hareket
2. Malzemeler:

25 pF 50 pF 15 mm

1 adet deiken kapasitansl dntrc 1 adet 40 kHz osilatr 1 adet A.C. kuvvetlendirici 1 adet 40 kHZ filtre 1 adet tam dalga dorultucu 1 adet 20 V dijital voltmetre Balant kablolar
3. Deneyin yapl:

Devreyi ekil 2de gsterildii gibi balayn ve kapasitrn hareketli plakasn tamamen iine yerletirin. Bylece maksimum kapasite elde edilecektir. A.C. ykselticinin kazancn 1000 olarak ayarlayn.

ekil 2. Deney dzenei Beslemeyi uygulayn ve k gerilimini Tablo 2ye kaydedin. Hareketli plakann bal bulunduu viday saat ynnde kapasitans azaltmak iin yaklak bir tur evirin ve her defasnda k gerilimini Tablo 2ye kaydedin. Tablo 2. Deneyde elde edilen veriler Kapasitans Vidann evrilme says k gerilimi Max 0 1 2 3 4 5 6 7 Min 8

16

DENEY NO: 6 Uzama Telinin (Strain Gauge) Karakteristiinin Elde Edilmesi

ekil 1 ekil 1de Strain Gauge yaps grlmektedir. Bu eleman, bir taban zerine zgara eklinde yerletirilmi hassas bir tel veya yariletken bir maddeden olumaktadr. Kullanm srasnda, hassas eksen dorultusunda uygulanan kuvvet altnda telin uzunluu, dolaysyla da direnci deimektedir. Strain Gauge yksz durumda iken ayarlar yaplm Wheatstone kprsne balanmtr. Telin bal olduu tabana belli bir kuvvet uygulanmasnn sonucu olarak direnteki deiim Wheatstone kprsnn dengesini bozmakta, bu da galvanometre tarafndan alglanmaktadr.

ekil 2 ekil 2ada tek bir Strain Gaugee gre dzenlenmi Wheatstone kprs bulunmaktadr. Bu dzenek scaklk deiimlerine hassasiyeti nedeniyle doru sonular vermeye uygun deildir. Scaklktaki bir deiim telin direncinde de bir deiime neden olacandan, bir yk deiimi olarak alglanacaktr. Bunu dzeltmek iin e bir Strain Gauge kullanlr. Bu tel dier telin hemen yanna, kendisine herhangi bir yk etkimeyecek ekilde yerletirilir (ekil 2b). Scaklktaki herhangi bir deiim her iki teli de etkileyeceinden, her iki telin de direnci ayn oranda deiecektir. Bunun sonucunda Wheatstone kprsnn dengesi bozulmaz. Yk altnda kalarak kuvvet lmemizi salayan Strain Gauge aktif, dieri ise pasif Strain Gauge olarak adlandrlr.

17

Devrenin k iareti kktr. Bunu arttrabilmek iin drt Strain Gauge kullanlr; yle ki bunlarn ikisi aktif, dier ikisi ise pasiftir (ekil 2c). DIGIAC 1750deki sistemde Strain Gauge in yerleimi ekil 3de verilmitir.

ekil 3 Yk kapasitesi Azami esneme Duyarllk Dorusallk hatas Histerezis


2. Malzemeler

200g 0.5mm 25V / g 0.025% 0.05%

1 adet Strain Gauge 1 adet Enstrumantasyon Kuvvetlendirici 1 adet x100 Kuvvetlendirici 1 adet Kuvvetlendirici#1 1 adet Voltmetre

ekil 4
3. Deneyin Yapl

ekil 4deki gsterildii gibi balanty tamamlayn. Kuvvetlendirici#1in kaba ayarn 100 ve ince ayarn 0.5 olarak yapn.

18

Strain Gaugein zerinde hi yk olmayacak ekilde deney setine enerjiyi verin. Voltmetrenin k 0 V. olacak ekilde Kuvvetlendirici#1in ofset ayarn yapn. Yk platformunun zerine bir demir para koyun ve k Tablo 1e kaydedin. lemi baka paralar koyarak tekrarlayn. Her defasnda k gerilimini Tablo1e kaydedin. Eklenen demir parann says ve k gerilimini gsteren bir grafik oluturun. Tablo 1

Demir para says k gerilimi

10 8 ikis Gerilimi 6 4 2 0 0 1 2 3 4 5 Demir Para Sayisi 6

19

DENEY NO: 7 Nem Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi:

ekil 1de zellikleri nem ile deien malzemeden yaplan ince diyafram diskten oluan bir nem transdseri gsterilmitir. Diskin her iki tarafda metaldir ve bu yap ortamdaki havn nemliliiyle deien bir kondansatr oluturur.

ekil 1. Nem trandserinin yaps nite, deney setinde delikli plastik muhafaza iine yerletirilmitir. ekil 2de ise DIGIAC 1750 deney setindeki elektrik devre yaps gsterilmitir. nite, ularndan k alnan bir diren ile seri balanmtr. Girie alternatif gerilim uygulandnda, k gerlimi neme bal olarak deien transducerin kapasitansyla deiir.

ekil 2. DIGIAC 1750 nitesi iin elektrik devre yaps Tablo 1de cihaza ait ana karakteristik zellikleri verilmitir. Cihazn nem deiikliklerine kar cevab olduka yavatr. te yandan doal nem deiiklerinin ok yava olduu gznne alndnda bu olduka normaldir. Tablo 1. Cihazn ana karakteristik zellikleri Tip Kapasitans (25 C , 45 %R/H) Hassaslk Nem aral k gerilimi (tipik ortam) k gerilin (soluk sonras) 90002 122 pF 0.4 pF/%R/H 10-90 %R/H 340 mV 20 mV

20

2. Malzemeler:

1 adet nem transducer birimi 1 adet 40 kHZ osilatr 1 adet A.C. kuvvetlendirici 1 adet 40 kHz filtre 1 adet tam dalga dorultucu 1 adet 20 V dijital voltmeter 1 adet fark kuvvetlendiricisi 1 adet kuvvetlendirici #1 1 adet 10 k karbon srg direci 1 adet M.C. metre Balant kablolar
3. Deyin Yapl:

k geriliminin deiimi ok kktr ve llmesi zordur. Normalde Wheatstone Kpr devresinin A.C. srm kullanlabilir ve denge koullarndan deimeler kolayca llebilir. te yandan bu bir A.C. alglayc gibi DIGIAC 1750de bulunmayan daha fazla malzeme gerektirir. Bu deneyde, mevcut bir iaret ileme devresi kullanlacaktr. Bu devre k D.C. iarete evirir, k D.C. seviyesini dengeler ve bylece kk gerilim deiikliklerinin ykseltilmesine olanak salar.

ekil 3. Deney devre dzenei A.C. kuvvetlendiricinin kazancn 10a ve kuvvetlendirici #1in ince kazancn 0.1e ve kaba kazann ise 10a ayarladktan sonra ekil 3te gsterilen devreyi kurunuz. Gc an ve diferansiyel kuvvetlendiricinin giriindeki balant kablolarn karp (+) ve (-) girilerinden ksa devre edin. Kuvvetlendirici #1in ofset kontroln sfr ka ayarlayn son olarakta kaba ayar kazancn 100e getirerek ayarlayn. Diferansiyel kuvvetlendiricinin girilerini tekrar balayn ve kuvvetlendirici #1in kn sfr yapacak ekilde 10 k karbon direncin kontroln ayarlayn. Kaba ayar kazancn ilk olarak 10 ve sonra da bu ilemler srasnda 100 yaplmas nerilebilir. Kpr devresi ortam koullarna dengelenmitir.

21

Dijital voltmetreden dorultucu devrenin k gerilimini okuyup Tablo 2ye kaydedin. Aznz nem tranduserinin yanna yaklatrn ve ksa bir sre nefes aln. M.C. metreden okunan deerler yava yava deiecektir. Gerilimin en byk deerini ve dijital voltmetreden okunan deerleri Tablo 2ye kaydedin. Gk geriliminin en byk deerini aldktan sonra tekrar sfr deerine geri dnmesi cihazn nemlilie verdii cevabn ne kadar yava olduunun bir gstergesidir. Bu zaman da Tablo 2ye kaydedin. Tablo 2. Deneyde elde edilen veriler k gerilimi (ortam koullarnda) k gerilimi (ortam koullarnda) k gerilimi (nefes aldktan sonra) k gerilimi (nefes aldktan sonra) kn sfra dnme sresi (Dijital metre) = (M.C. metre) = (Dijital metre) = (M.C. metre) =

22

DENEY NO: 8 Hava Ak Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi

ekil 1. Hava ak dntrcsnn temel yaps ekil 1 de plastik bir klf iine yerletirilmi iki R.T.D. den oluan bir hava ak dntrcsnn temel yaps grlmektedir. R.T.D. elemanlardan biri bir stcyla birletirilmitir, dieri ise stlmamaktadr. Elamann almas, R.T.D. lerin zerinden hava ak olduu durumda stlan elemann zerindeki scakln stlmayana gre daha fazla dmesi ilkesine dayanr. Aradaki scaklk fark hava ak hzyla orantldr ve sonuta R.T.D lerin direnlerine etki etmektedir. DIGIAC 1750 nitesinde hava ak dntrcs plastik bir koruyucu iindedir ve havann eleman zerinde pompalanabilmesi salanmtr.

ekil 2. Hava ak dntrcs plastik koruyucu iindedir

23

ekil 3 te hava ak dntrcsnn DIGIAC 1750 nitesindeki elektriksel devre emas grlmektedir.

ekil 3. Hava ak dntrcsnn elektriksel devre emas Elemann ana karakteristikleri u ekildedir. Tablo 1. Elemann ana karakteristik zellikleri Tip Istc gc k empedans k gerilimi (-) Pompa almazken k gerilimi (+) Pompa almazken Gerilim deiimi (Hava ak) 2. Malzemeler 1 Hava ak dntrc nitesi 1 20 V Dijital voltmetre 1 Enstrmantasyon kuvvetlendiricisi 1 Kuvvetlendirici #1 1 Voltmetre Balant kablolar
3. Deneyin Yapl

AWT25A2 1W 1.7 k 2.1 V 1.7 V 0.06 V

Devre balantlarn ekil 4 te gsterildii ekilde yapn ve Kuvvetlendirici #1 in kaba ayarn (coarse control) 10, ince ayarn (fine control) 1.0 kademesine getirin. Pompa kontrolnn OFF konumunda olduundan emin olun. Sisteme besleme gerilimi verin ve scakln belli bir deerde sabitlenmesini salayn. Bu sre boyunca kuvvetlendirici #1in offset kontroln sfr k verecek ekilde ayarlayn ve sabit deere ulanca kaba ayar 100 kademesine getirin.

24

ekil 4. Deney devre dzenei Ak/Basn (Flow/Pressure) seici anahtarn Ak konumuna getirin ve offset kontroln k gerilimi sfr olacak ekilde ayarlanm olduundan emin olun. Dntrcnn + & - ularndaki gerilimi Tablo 1 e kaydedin. Pompay ON konumuna getirin ve denge durumuna ulaldnda yine gerilim deerlerini Tablo 1 e kaydedin. Tablo 2 Pompa OFF konumunda Dntrc O/P + gerilim Dntrc O/P - gerilim Kuvvetlendirici #1 O/P gerilim 0 Pompa ON konumunda

R.T.D. lerin scaklk katsaylar pozitiftir.


Istlan R.T.D. ye bal olan u hangisidir?

25

DENEY NO: 9 Hava Basn Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi:

ekil 1de hava basn alglaycsna ilikin temel yap verilmitir. D ortama alan iki tnel ieren bir d plastik klftan olumaktadr. Bu klfn iinde havann boaltld bir i kap ve bu kabn yzeyinde gergin ayarl bir Wheatstone kprs bulunmaktadr. D kaptaki hava basnc , Wheatstone kprs zerinden bir k retmektedir ve basntaki deiim kta bir deiim oluturmaktadr.

ekil 1 Alglaycnn k mutlak basnc gsterecek ekilde kalibre edilebilir ve bu tip alglayclara Mutlak Basn Alglaycs denir. Alglaycya ait ana karakteristikler aadaki gibidir. Tip Hassasiyet Scaklk katsays k Gerilimi(Pompa kapal)(-) k Gerilimi(Pompa kapal)(+) Gerilim Fark(Pompa kapal) Gerilim Fark(Pompa alyorken) k Empedans
SPX 200 AN 300V / kPa

1350 ppm/ oC 2.48V . 2.51V . 35mV . 39mV . 1.5k

Hava basn Alglaycsnn karakteristiinin kartlmas


2. Malzemeler: 1 adet Hava Basn Alglaycs 1 adet Enstrumental Kuvvetlendirici 1 adet x100 Kuvvetlendirici 1 adet Kuvvetlendirici #1 1 adet Voltmetre

26

3. Deneyin Yapl:

ekil 2de gsterildii gibi devreyi oluturun. #1 nolu kuvvetlendiricinin kaba ayar dmesini 10 konumuna ince ayar dmesini 1.0 konumuna getirin. Pompa dmesinin OFF konumunda olduundan emin olun.

ekil 2 Devreye elektrik verin. #1 nolu kuvvetlendiricinin k 0 Volt verecek ekilde offset deerini ayarlayn. Artk alglayc u anki atmosferik basn iin sfr deerini gsterecek ekilde kalibre oldu. Ak/Basn kontrol dmesinin basnc gsterecek ekilde evirin ve pompa dmesini ON konumuna getirin. #1 nolu kuvvetlendiricinin k gerilimi ykselecektir. Bu gerilim deerlerini not edin.
k Gerilimi (Pompa Kapal) k Gerilimi (Pompa Ak) = = 0 V.

27

DENEY NO: 10 LM 335 I.C. Scaklk Alglaycnn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi:

LM 335 I.C. tipi Scaklk Alglaycs, 16 transitr, 9 diren ve 2 adet kondansatrden oluan entegre bir yapdr. I.C. tipi scaklk alglaycs 10mV./ 0 K luk bir k retmektedir. k Gerilimi, Kelvin cinsinden scakl belirtmektedir. Mesela 20 0Clk bir ortam scakl 293 0 Ke karlk gelmekte ve LM 335 I.C. tipi Scaklk alglaycs buna karlk 2.93 V.luk bir gerilim retmektedir.

ekil 1 Deney dzeneindeki alglaycyla ilgili elektriksel devre ekil 1deki gibidir. 2 pinli alglayc istenirse dardan harici bir LM 335 balamak iindir. LM 335, K tipi sl ift ile beraber stcya harici olarak balanmtr. k Ref soketinden elde edilebilir.

ekil 2

28

2. Malzemeler

1 adet LM 335 I.C. scaklk alglaycs 1 adet 20 V dijital voltmetre


3. Deneyin Yapl

ekil 1deki gibi Voltmetreyi devreye balayn. Devreye enerji verin ve k gerilimini not edin. Bu not edilen gerilim deeri Kelvin cinsinden scakl ifade etmektedir. imdi stcnn giriine 12 V.luk kayna balayn. Deer sabitleinceye kadar her 1 dakikada bir Voltmetreden k gerilimini okuyup not edin. Tabloyu bu deerlerle doldurun. Zaman(Dakika) Gerilim(V)
o

0 K C

Scaklk

29

DENEY NO: 11 K tipi Isl ift Scaklk Dntrcnn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi:

ekil 1de, iki farkl metalin birlemesi ile oluturulmu bir sl iftin basit yaps gsterilmektedir. Bu K tipi sl ift alumel ve kromel malzemelerinden yaplmtr. Bu yapda, ortak u stld zaman dier iki u arasnda bir k gerilimi elde edilir. Ortak ular scak, dieri ise souk olarak adlandrlr. k geriliminin genlii scak ve souk ular arasndaki scaklk farkna ve kullanlan malzemelere baldr. K tipi sl ift iin k gerilimi 0-100 C arasnda olduka dorusal saylabilir ve sl iftin scak ve souk ular arasndaki genlii 40.28 mV / C olarak belirlenmitir.

ekil 1. Isl iftin basit yaps DIGIAC 1750 deney seti zerinde iki adet sl ift vardr ve bunlardan biri stlabilen kapal ortamda monte edilmitir. Bylece aktif birimin scak ve souk ular alma srasnda farkl scaklklarda olacaktr. Dier sl ift ise stlabilen ortamn dna yerletirilmitir ve aktif sl iftin souk ucunun scaklnn llebilmesi iin LM335 scaklk dntrc ile birletirilmitir. Bu ikinci sl ift, ayn malzemelerden yaplm olan birinci sl ift ile seri baldr. kinci sl iftin scak ve souk ular ayn scaklkta tutulduundan herhangi bir k gerilimine neden olmaz. Devre dzeni ekil 2de verilmitir.

ekil 2. Devre dzeni

30

Dk gerilim k nedeniyle kta bir ykseltme gereklidir ve burada 10 mV / C lik k vermesi iin 248 kat ykseltme yaplmtr. alma srasnda souk ucun scakl deiir. Bunun nedeni stcnn kart boyunca sy iletmesi ve souk ucun yerleik olmama (floating) etkisindedir. Bu durum sl iftlerin yerletirilmesi srasnda oluur ve bu nedenle sl ift ular ksa yaplr. Bu problemin stesinden gelmek iin ayn termoelektrik zelliklere sahip olan ayn veya farkl malzemede fazladan ular srekli durum scaklnn saland noktaya souk ular tamak iin kullanlr. Bu kablolar, kompanzasyon kablolar olarak isimlendirilir.
2. Malzemeler:

1 adet K tipi sl ift 1 adet enstrmantasyon kuvvetlendirici 1 adet x100 kuvvetlendirici 1 adet kazanc yaklak 2.5 olan kuvvetlendirici #1 1 adet 2/20 V dijital voltmetre Balant kablolar
3. Deneyin Yapl:

ekil 3teki devre balantsn kurun ve voltmetreyi 2V aralna ayarladktan sonra kuvvetlendiricinin ince ve kaba kazan kontrollerini 10 ve 0.25e ayarlayn. G kaynan atktan sonra enstrmantasyon kuvvetlendiricisinin giri balantlarn ksa devre edip voltmetre sfr gsterene kadar ofset kontroln ayarlayn. ekil 3teki gibi sl ift kn enstrmantasyon kuvvetlendiricisine tekrar balayn. Bu durumda scak ve souk ular ayn scaklktayken k gerilimi hala sfr olmaldr.

ekil 3. Deney dzenei Voltmetreyi 20V aralna ayarladktan sonra souk ve scak eklemlerin scaklklarn aadaki tabloya kaydedin. Istcy 12Va balayn ve 1 dakikalk aralklarla sl ift k gerilimlerinin deerlerini ve sl iftin scak ve souk ularndaki deerlerini gsteren gerilimleri Tablo 1e kaydedin. Isl iftin k gerilimini, scak ve souk eklemler arasndaki scaklk farkna kar grafik olarak iziniz.

31

Tablo 1. Deneyde elde edilen veriler Zaman (Dakika) Scaklk Scak U Souk U Fark Isl ift O/P (mV) Elde edilen grafik dorusal m? Eer yleyse, mV/C cinsinden bant nedir? 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

250 200 150 k Gerilimi 100 (mV) 50 0

10

15

20

25

30

35

Scaklk fark ( C )

32

DENEY NO: 12 Platin R.T.D. Dntrcsnn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi:

ekil 1 de seramik bir taban zerine yerletirilmi ince platin tabaka ve her iki uta ince platin tabakayla balants bulunan altn balant levhalarndan oluan bir platin R.T.D. nin yaps grlmektedir. Platin tabaka lazer nlaryla 0C deki direnci 100 olacak ekilde inceltilmitir.

ekil 1 nce tabakann direnci scaklkla artar, yani scaklk katsays pozitiftir. Diren art lineerdir ve diren deiimi ile scaklk art arasndaki iliki 0.385/C dir. Rt=Ro + 0.385t Rt : t C deki diren Ro : 0 C deki diren=100 Eleman bir seri diren zerinden doru gerilim kaynana balanr ve zerindeki gerilim dm llr. Dntrc zerinden akan akm dntrcnn snmasna neden olacaktr. Dntrc zerinde harcanan g nedeniyle scaklk art 0.2C/mW seviyesindedir. DIGIAC 1750 nitesindeki elektrik devre yaps ekil 2de verilmitir.

ekil 2

33

2. Malzemeler:

1 1 1 1

Adet Platin R.T.D. dntrc Adet 10k ayarl diren Adet 2/20 V aralnda dijital voltmetre Adet LM 335 I.C. scaklk dntrcs.

ekil 2
3. Deneyin Yapl:

Bu deneyde platin R.T.D. yksek deerli bir direnle seri olarak bir doru gerilim kaynana balanacak ve ularndaki gerilim dm llecektir. Akmn seri bal dirence gre deiimi kk olduundan Dntrc ularndaki gerilim direnciyle doru orantl kabul edilebilir. Devre balantsn ekil 2 de verildii gibi yapn ve voltmetreyi 2V. kademesine getirin. Besleme gerilimi verdikten sonra 10 k luk direncin deerini platin R.T.D. ularndaki gerilim dm 0.108 V. olacak ekilde ayarlayn. Platin R.T.D. nin 20C lik ortam scaklndaki direnci 108 olduundan gerilim dmnn 0.108 V. a ayarlanmasyla platin R.T.D. nin kalibrasyonu yaplm olur. Not: Eer ortam scakl 20C den farklysa gerilim deeri bu ortam scaklna gre belirlemek mmkndr: (1) Voltmetreyi 20V kademesine getirin ve I.C scaklk dntrcsnn knn gerilimini lerek ortam scakln K cinsinden belirleyin. C cinsinden scaklk deerini belirlemek iin: C = (K 273) (2) R.T.D direnci = 100 + 0.385C ilikisinden yararlanarak R.T.D. ularndaki gerilim dmn bulduunu deere gre ayarlayn. +12 V luk kayna stcya balayn ve voltmetrenin kademesi 2 V. ta iken R.T.D. ularndaki gerilim deerini (bu deer R.T.D direncine karlk gelir.) ve voltmetrenin kademesi 20 V ta iken scaklk dntrcsnn k gerilimini (bu deer R.T.D. nin scaklna karlk gelir) Tablo 1 e girerek kaydedin. 34

Okunan deerleri birer dakikalk aralklarla Tablo 1 e kaydedin. R.T.D. direncinin scaklkla deiimini aadaki grafie izin.

Tablo 1 Zaman (Dakika) R.T.D Scakl R.T.D. Direnci K C 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

120 116 112 108 104 100

R.T.D. Direnci ( )

10

20

30

40

50

60

70

Scaklk C Diren / Scaklk karakteristii dorusal mdr? 0C deki diren 100 mudur? Bu deney boyunca akan akm 1mA, toplam devre direnci 5 k mertebesindedir. Bu nedenle R.T.D. Dntrcsnn direncindeki yaklak 12 luk deiimin devre akm zerinde etkisi ihmal edilebilecek kadar kktr. Dolaysyla R.T.D. ularndaki gerilim dm diren deerini yeterli dorulukla temsil edebilmektedir. R.T.D. den akan 1mA lik akm R.T.D. zerinde 0.1 mW lk bir g harcamasna neden olur. Bu ise ihmal edilebilecek bir deer olan 0.02 C lik bir snmaya neden olmaktadr.

35

DENEY NO: 13 Negatif Scaklk Katsayl Termistrn Karakteristiinin Elde Edilmesi 1. Genel Bilgi:

Esas olarak nikel, mangan veya kobalt gibi metaloksit bir elemandan ve bu elamann her iki yannda bulunan balant ularndan oluan N.T.C. termistrn yaps ekil 1 de verilmitir.

ekil 1 N.T.C. yaps ve elektriksel devresi Elemann scakl arttka dorusal olmayan bir diren/scaklk karakteristii ile direnci der. DIGIAC 1750 nitesindeki termistrlerin 20C lik ortam scaklndaki direnleri 5k mertebesindedir. Diren ve saklk arasndaki iliki
B B ) T2 T1

R 2 = R 1e

formlyle verilir. Burada,

R 1 = T1 K scalndaki diren
R 2 = T2 K scalndaki diren
e = 2.718
B = karakteristik scaklk = 4350 K dir.

36

Elemandan benzer iki adet bulunmaktadr. Bunlardan biri stlan muhafaza iindedir, +5 V a balanmtr ve A ile gsterilmitir. Dieri stlan muhafaza dndadr, 0 V a balanmtr ve B olarak gsterilmitir. Devre yaps ekil 1 de grlmektedir.

2. Malzemeler:

2 adet Termistr A&B 1 adet 10k 10 tur diren (Wheatstone kprsnden) 1 adet 20V dijital voltmetre 1 adet LM 335 I.C. Scaklk dntrcs (scakl gstermek amacyla) Balant kablolar
3. Deneyin Yapl:

N.T.C. termistrn direnci, 20C lik ortam scaklnda stlan muhafazada elde edilebilen scaklk aralnda yaklak olarak 5k dan 1.5 k a deiir. Bu geni aralk iin deney 3 teki yntem kullanlamaz. Ayrca deerler 1 dakikalk dzenli aralklarla okunacaksa diren deerlerinin okunmas en ksa zamanda yaplmaldr. Burada kullanlacak yntemde termistr kalibre edilmi bir direnle seri olarak +5 V a balanr. Her bir okuma iin deiken diren, termistr ve direnci birletiren balant noktasndaki gerilim deeri besleme gerilimin yars olacak ekilde ayarlanr. Bu durumda termistr ve diren ularndaki gerilim dm ve direnleri eit olacak, dolaysyla kalibre edilmi diren skalasndan okunan diren deeri termistrn direncine karlk gelecektir.

ekil 2 Devre balantsn ekil 2 deki gibi yapn. Wheatstone kprs zerindeki anahtar 12k luk direnci ve Rx direncini devre d brakacak ekilde OUT konumuna aln ve diren skalasn yaklak 500 konumuna getirin. Beslemeyi verin ve voltmetreden okunan deer yaklak 2.5 V. oluncaya kadar diren deerini deitirin. 2.5 V a ayarladktan sonra direncin skala deerini ve voltmetreyi geici olarak I.C. scaklk dntrcsn Int soketine balayarak scakl not edin. Not: Direncin k ucunda 1k luk baka bir diren olduundan diren devresindeki toplam diren deeri (10 x Skala deeri + 1k) ile hesaplanacaktr.

37

Skala deerini ve scakl Tablo 1 e girin. 12 V. luk kayna stc giriine balayn ve 1 er dakikalk aralklarla diren ular arasnda 2.5 V luk gerilim dmne neden olan diren skala deerini ve scakl kaydedin. Deerleri Tablo 1 e girin. Tablo 1 Zaman (Dakika) Scaklk Diren skalas (2.5 V iin) Termistr Direnci Termistr direncinin scaklkla deiimini aadaki grafie izin. K C 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

6k 5k
Diren ( )

4k 3k 2k 1k

10

20

30

40

50

60

70

Scaklk C Scaklk arttka direncin dt dorusal olmayan bir grafik elde etmi olduunuza dikkat edin. Bu eleman scaklk deerinin hassas olarak belirlenmesi gereken uygulamalar iin uygun deildir. Daha ok belli bir gvenli scaklk deerinin aldn gsteren koruma ya da alarm devrelerinde kullanmak iin uygudur. Belli bir scaklk deeri aldnda direnci hzla deien elmanlar mevcuttur.

38

You might also like