SUMERLN N DNYA GR VE BABL EDEB YAT1NA TOPLU B R BAKI

Asis. KADR YE TANSUG ve ZEL INANLI GIRI Babil edebiyat ndan ufak rnekler halinde verdi imiz paralar n daha iyi anlalmas iin Sumerler ve Sumerlilerin dnya gr leri zerinde durmay faydal bulduk. Sumerler M. . 3500 y llar na kadar izlerini buldu umuz, Gney Mezopotamya'ya do udan gelip yerle en bir kavimdir. Sumerliler dinlerine ok sad k insanlard . Fakat bu ba ll k bir korku mahsul dnyan n mahedesine daimi bir ahs n dindarl dr. Sumer heykelleri bunu daha iyi ispat edebilir ve tap naklar n alm olduklar E. KUR "da evi E. SANG. ILA "ba ge ykselen ev E. ANNA "gk evi gibi adlar da bunu desteklemektedir. Sumerliler kozmos telakkileriyle tap naklarnda sarho olmular ve tanr larla insanlar aras na girmi baz mefhumlar n iine gmlp dalm lard r. Bunlar MU "isim, ME"nizam gibi mefhumlard r. Tapnaklarda nas l her ey bir nizam dahilinde hareket ediyorsa, cihan da byle bir nizam dahilinde hareket ediyor. te bu bir Sumerlinin d ncesidir. Bunlar n yan nda bir de NAM "Mukadderat mefhumu vard r ki bu, her ferde hayata girdi i ilk andan itibaren verilen ve onun mukadderat n tayin eden bir kudret demektir. Her canl n n MU da ismi NAM da da btn mr boyunca ta d mukadderat kay tldr. Byk ktt merkezlerinden biri olan Nippur ehrinin her yeni y l bayram nda, o y l n NAM' tayin edilmi tir. Sumerlilerin di er byklkleri de her tap nakta yaratt klar ayr ayr hususiyetlerdir. Sonradan mahalli tanr lar n vasflarn da byk tanr lar ahslar nda toplam lard r. Panteonlar Yunan'llar nkiyle mukayese edilebilir. Panteonlar ndaki ah slar yaln z mcerret olarak kalmam , ayn zamanda antropomorfist bir karakter ta mtr. Onlar snk ve cans z bir gk alemi tasavvur etmemi , kinat n her safhas na btn kudretleriyle nfus etme e almlardr. Kltleri bilhassa bayramlariyle, tanr larn mahiyetleri ne kadar kozmik bir karakter ta yorsa yeryz hayat nda da tanr lar o derece kkle mitir. Syledi imiz gibi tap nak kozmosun yeryzndeki bir mmessili idi ve hatt tanr larn rahibeler aras nda zevceleri vard . Sumer'lerin say sz bayramlar ve bu bayramlar idare eden bir ok rahipleri vard r. Klt zenginli i de Sumerlerin hususiyetlerindendir. Kltleri aras nda temizlik klt nemli yer alm ve bu hayat telkkilerine ilve edilmi tir. Bir Sumer ehrinin her kesine ve hayat n

552

KADRIYE TANSU

her safhas na giren bu telkki tabiatiyle her eye bir kudsiyet atmosfer ilave etmi tir. Bu kutsiyetin esas deruni temizliktir. Ve her nevi temizleme ridleri bu kozmik ve mitik alemin merkezini te kil ediyordu. Temizlikle meydana gelen kutsiyet mefhumunu dnyaya ilk defa Sumerler getirmilerdir. Sumerli grd n, yaad n ykseltmi ve ona k ymet vermi tir. Btn bunlar n yan nda mzikte yer alm ve durmadan devam edegelmekte olan kozmik hadiselerin izleri, bir hayat felsefesi meydana getirip sanat ve edebiyatta tesirlerini gstermi tir. imdilik dnyada ilk defa yaz y bulan ve yayan, ya ay tarzlar na gre kanun yapan Sumerler M. . 2000 y llar ndan itibaren art k tarih sahnesinden ekildikleri halde, dnya gr leri ve dilleri Babil okullarnda Isa'n n do umuna kadar okutulmu , Babil tap naklar nda Sumer dal-Illeri terennm edilmi tir. Babil yaz sn n tan nmasiyle Sumer dil ve edebiyat bat ya kadar yay lm, Adadolu'da Eti devletinin ba ehri olan Hattu a okullar nda Sumerce al lm , ayn edebi motifler ilenmi ve bunlar daha sonralar Ms r'a kadar da uzanm lard r. Hi phe yokki Sumerler edebi kuvvet ve kudretlerini tabiattan alm olup, stn durumlar n da o devirde di er k avimlerin ykselemedikleri bir kltr seviyesine eri mi olmalar na borludurlar. yi tekiltland rlm bir memur devleti olmas , Panteonlar nda ki nizam ve Sumerlinin derin zekas ile ktt ve mitte canl , kuvvetli tipler yaratmas , lirik mahiyette edebi nevileri yapmas , didaktik rneklerin ilk numunelerini vermeleri onlar n hususiyetlerindendir. Sumerlilerin siyasi hakimiyetlerinin nihayetlenmesinden sonra basitlemi ve kabala m olan Sumerlilik son ekliyle bile o kadar kuvvetli idi ki Babil kltrn fas las z tesiri alt nda b rakm ve Babillilik ile kayna arak di er dnya kltrlerine messir olmu tur. Sumer klasik ve muahhar edebiyat hakk nda, yeni buluntularla malmat mz bir hamle yaparak son derece artm t r. Fakat biz sebepten dolay numunelerimizi Babil edebiyat ndan seerek bu tercmeye soktuk : I. Sumer edebiyat ne kadar zenginse de, Babil edebiyat nda bunlar nesil nesil tadil edilerek nihayet en son tekml eklini alm t r. Il. Babil edebiyat na aid baz tabletler daha iyi muhafaza edilmi tir. Baz eksikler mevcutsa. da bu, paralar n insicamn bozmaz. III. Btn al malara ra men Sumer dili hem gramer, hem de Ifigat bak mndan Babil dili kadar tatmin edici bir derecede henz anlalmamtr. Ayn zamanda Sumer dilinin bnyesi o kadar hususidir ki malmat ve ara t rmalar ne kadar artsa bu anlay belki mahdut kalacakt r. M. . 2250-2050 y llar na tesadf eden devir Sumerlilerin klasik a dr. Bu a n ba nda Laga ensisi " sehir beyi GUDEA bulunur.

SUMERLININ DNYA GOROS

553

GUDEA zamannda Sumerce, ifade zenginli i ve kudreti bak m ndan ok stndr. GUDEA'n n kendi tanr s iin yapt rd tapna n inas ve Sumer d nne gre dnya nizam demek olan tap nak nizamlar n hymnik ve epik bir slp ile tantanal ekilde terennm eden silindir kitabesi en nemli eserlerdendir. Her ne kadar bu devir Sumer edebiyat nn klasik a olarak kabul edilirse de okullarda okutulan edebiyat klt gayelerinden ayr lm bir edebiyat de ildir. Ancak bu tarihten ikiyz y l sonra, gney Mezopotamya'da Isin devletinin kuruldu u M. . 2050-1850 tarihlerinde Sumerce'nin konuma dili olmaktan kt ve Nippur ehri bilginlerinin bu dili tekrar canland rma a ba ladklar alarda Sumer edebiyat tam manasiyle teekkl etmi tir. Bu devirlerde art k tamamen yaz haline gelen Sumer edebiyat n n en nemlilerine bakal m :
I. bitkiler :

Bu ilhiler daha ziyade aliniar e iirle dir. ENL L'in ilk defa kulland saban ve apa, tap nak inaas, onun tahribi, bir tanr nn lm ve tekrar canlanmas , hayat n idamesi, bir insan n mesut olup refaha eri mesine dair iirler yaz lm, bunlar n iinde Sumerlilerin ne e ve iztiraplariyle beraber inki aflar da terennm edilmi tir.
II. Didaktik iirler

Didaktik iirlerin bir ksm n babalar n oullar na toprak hakk nda verdikleri tler te kil eder. 1. GEORGIKA NEVI: Topraa ait i manas na gelen bu isim Virjil'in iirlerine benzedi i iin verilmitir. Bu iirlerde baba o luna tarlan n iletilmesi hakk nda malmat vermektedir. 2. G. AL "kazma destan iftli in kurucusu olan ENL L taraf ndan kullan lan ve Nippur ehrinde ki ENLL tap na nda saklanan senbolik kazma iin yaz lm destan. 3. LUGAL. E UD ME. LAM. Bi NER. GAL destan : "Dehetinin klar bir dev gibi muhte em olan hkmdar manas n alan destan N NURTA'NIN kahramanl klar n ihtiva eder. 4. E. DUB. BA "tablet evi serisi : E. DUB. BA serisinde gayet canl bir ekilde okul hayat gsterilmitir. Okullu ocuk sokakta giderken birine rastlar ve nereye gitti i sorulu . O da "okula diye cevap verir. Bundan sonra orada ne yapt klar srasiyle say lm ve sonunda da ata szleri ilave edilmi tir.

554

KADRIYE TANSU

Didaktik iirlerin tercmesi bugn hala gtr. Muahhar Babil edebiyatnda bu nevi devam etmemi tir. Ancak M. . 1750 de yaz lm olduu sylenen Yarad l destan nda bu iirlerin devam n grmek mmkn olmutur.
III. Lirik iirler :

En ok yay lm olan lirik nevi ile, tabiat kuvvetleri ve gzellikleri kar snda duyulan hayranl k, ak, bahar bayram ndan doan nee, hayat glklerinin verdi i iztirap durmadan akisler yapm ve btn bunlar n ilk rnekleri bu gne kadar gelmi tir.
IV. Epik iirler :

Konular bak m ndan epik hikayeleri blmlere ay rabiliriz : 1. Tarihi devirlerin n salm hkmdarlar iin yazlan eserler. 2. hah ve yar M kahramanlar n maceralar na ait yaz lar. a) LUGAL BANDA destan b) GILGAME destan c) LUGAL. E destan d) AN. D M. D M. MA destan . Bu destanlar yan nda tanr NINURTA - ASAKU ve f rtana ku u ZU ile N NURTA - LUGAL, BANDA mcadeleleri de yer al r. Ancak isimlerini verdi imiz Sumer destanlar nn Babil edebiyat ndaki rollerini daha canl bir tarzda grmek iin umumi olarak Babil destanlar n grelim. Esasen Babilliler nasya'da destan tekni ini gelitiren yegane kavimdir. Bu istisnai san'at kudretini gsterebilmeleri, yine kendilerine miras kalan fikri iyi kullanm olmalar ndand r. a) GILGAME destan : GILGAME Babil'lilerin milli destan d r. Bu ebedi hayat arayan Uruk k rallar ndan birinin hikyesidir. Fakat bu kahraman k ral macera peinde koan alelade bir ahs deildir. Destan n z arkada l n ve dostluun ebedi oluu etraf nda toplanm tr. inde derin bir hayat felsefesi olan destan, Sumerliler devrinde yaz lm olup mkemmel bir sanat eseri haline muahhar devirlerde ya ayan SN - LEKKE - UNNINI tarafndan sokulmu tur. Destan ayr ayr devirde yaz lm ve bunu saf hada grmek mmkn olmu tur. a) M. . 2000 lerdeki as l Sumerce telif : Bu telifte henz bir birlik yoktur. Menkibeler ayr ayr sralanm tr. b) M. . 1700 lerin Eski Babil lehesiyle yaz lan telifi. Bu telif sokaklarda ark syleyen airlerin uslubuna sokulmu ve motifler, simalar n tad klar hususiyet ok daha ba ka ekil almtr.

SUMERL N N DNYA GR

555

c) M. . 1300 lerdeki Yeni Babilce telif : Yar filozofik bir karakter ta rnakta ve bir hayat probleminin halliyle uralmaktad r. b) ADAPA destan : ADAPA destan nda da i lenen motif bir insan n ebedi hayat aramas ve ona kavu amamas dr. Destan n k saca zeti udur : EA'n n ok dindar rahibi olan ADAPA'n n biricik gnah EA'ya kurban vermek iin bir bal k avlamas olmutur. Kuzey rzgar ADAPA'n n bal k a n daima baka tarafa atm ve ADAPAda k z p kuzey rzgar nn kanatlar n k rm . ADAPA'n n bu gnah iin tanr lar toplanm lar, tek bir suu olan ADAPA'y affedip ebedi hayata kavu mas iin hayat yeme ini yemesine, suyunu irnesine izin vermi ler. Fakat EA, ADAPA'n n iini boz mak iin tanr lar kand r p ak l vermi ve bir hileyle de ADAPA'n n suyu imesine mani olmu . e) ETENA destan : Bu ufac k destanda da ayn motif i lenmi , hayatn srr zlememi tr. ETANA insanlarla hayvanlar n mtereken ya ad klar devrin k ral d r. Bu destan bir masalla efsanenin kar masndan meydana gelmi tir. Mesele udur : Kartal bir gn y lan aldatm ve y lan da intikam almak iin kartal' aldat p bir maaraya hapsetmi . ETANA bu kartal" besliyerek kuvvetlendirmi . ETANA'n n ocu u olmad iin hayat otunu arama a karar vermi ve kartali ka rarak s rt na binip g e ykselmi . Gkte ba dnen ETANA kartal n srtndan dm , fakat topra a varmadan kartal O'nu yakalam . Lkin btn gayretlere ramen ETANA hayat otunu bulamam . d) ATAR HASS destan : Babil Nuh'nun bir ismidir. "Zekas fevkalade olan adam manas na gelir. ATRA HAS S cennet denilen adada ebedi hayata kavu mu tufan hikyesinin yegane insan dr. lmeyen insan n tipi o zaman meydaca gelmi ve btn dnyaya tesir etmi tir. e) Yarad l Destan : Bu destanla bir ikilik mefhumu meydana gelmi tir. Sumerlilerin bu telkkisi Babil okullar nda tamamen yeni bir ekle girmi ve sistemletirlmitir. Destan n zn a. mtecanis bir men ei b. derni ve felsefi bir muhtevas c. ikilik mefhumu, er ve hay r tekil etmektedir. Birok k rallar ve tanr lar iin yaz lm yar tarihi efsaneler de

556

KADR YE TANSU

bulunmu tur. Bunlarda ahlaki tarih yaz c l karakteri vard r ve hatt Tevrat n tarih yaz cl bu esas zerine kurulmu tur.
V. Sihir iirleri :

By ve fal Smerlilerle Babillilerde byk bir rol oynam ve edebiyatta akisleri grlm tr. S N devleti zaman nda bynn tesir ve ekilleri tesbit edilmi , KAS TLER devrinde ise ilim haline sokulmutur. Hibir kavim sihir ve istiazeyi Babilliler kadar sistemle tirememi lerdir. ikyetnameler de edebiyat iinde en byk k sm te kil eder. Tap na n harab olmas , insanlar n gnah ndan mteessir olarak yerini terk eden bir k ral ve da a ekilen bir tanr n n vaveyls ... Nihayet M. . 2000 lerde Nippur ehrinde tahrir edilmekte olan Sumer edebiyat, gittike inki af ederek Akkadaya tercme edilme e balanm ve hatt Kasitler (1600 - 1170 T) devri Rnesans harekat damgas n alm t r. Isa'dan nce 1350 lerden itibaren de hem edebiyat hem ilim sabit bir ekil alm yani "Canonisation a tabi tutulmu tur. Bu tarz Yunan devrine kadar okullarda tedris edilmi , son devirlerde de di er eserlerin fihrist ve erhleri yap lmt r. Buna mukabil hymnik eserlerin byk bir k sm kaybolmutur. Seti imiz paralar n tercmeleri (2 ncisi mstesna) Theo Bawer, taraf ndan Akadische bungsbuch iinde toplanm olan ivi yaz s kopyalar na gre yap lm t r. 2 ncisi iin biz Von Soden ve F. W. Geers taraf ndan Zeitschrift fr Assyriologie, Neue Folge VIII, S. 221 de ne redilen transkripsionu kulland k. 1 incisi Theo Bawer'in kitab nda eksik oldu u iin metnin tam ne rini yapm olan C. D. Gray'in The ama Religions Texts'ni esas olarak ald k ve 5 inci iin de Gerhar Meier'in Die Assyrische Beshwrungs Sammlung Maql adl transkripsion halinde neredilen kitab ndan faydaland k AMA LAHS Gne tanr s olan AMA mitolojiye gre ay tanr s S N'in o ludur. Gne klt Mezopotamya'da iki merkez tan r. Kuzeyde Sippar, gneyde Larsa ehirleri. Gne tanr s insanlar n kalplerinde birinci derecede yer al r. Kendine mahsus bir mytolojisi yoktur. nk gece gndz durmadan siyahat etti inden kahramanl k menkabeleri yaratacak vakti kalmaz. Gne tanr s doruluk tanr s olarak tan l r. Yoksullar n yard mc s olup hukuk ve hakkaniyet onun eliyle meydana gelir.
S N: Ay tanr s olan S N Sumerce NANNAR diye an l r. Klt merkezi kuzey Mezopotamya'da Ur ehridir. Bu ehrin tanr s ikinci derecede bulunur. Pek az mitoloji vard r ki ay tanr s n ba tanr olarak kabul eder. Zaten gne ve hava tanr s na verilmi olan ehemmiyet bunu daha a ka gsterir.

SUMERLN N DNYA GR

557

AMA iin muhtelif zamanlarda yaz lm ilhiler vard r. Kasitler devrinde (1600-1170) yaz lm olan ve tercmesini yapm olduumuz bu ilahi hemen hemen en iyi muhafaza edilmi olanlardan biridir. Buna ra men k rk sat rlar oktur. AMA ilhileri ok geni gr leri ve derin fikirleri ihtiva etmektedir. Bu ilahi acaba kime hitap etmi tir ? Okuyup yazma bilen, yaln z okullarda bulunan bilginlerdir. HAMMURABI 2 (1750) zaman nda umumi kltr mevzuubahistir, ama bu da yaln z yksek s nflar n ocuklar na aittir. Bu ilahi Kasitler devrinin Feodal sisteminin ba nda bulunan bykler iin mi yaz lmt r? Bu da olamaz ; nk ilahi k sa bir devrin mahsul olmay p ok yay lmtr. Hatta bilginierin bilgilerine kar kasten basit yaz lm tr. Belki de halk n anlyabilmesi iin do rudan do ruya halka hitap etmektedir. Drt stundan ibaret olan tablet umumiyetle u ekilde bir tasnife tabi tutulabilir: air umumi bir mukaddime ve gne in nn kuvvetini tasvirle ilhisine ba lar, ondan sonra gne in do uundaki gzellik ve onun canl cans z her eye nufuzu ve her eyi bilmesi gsterilerek, kudreti biraz daha kuvvette belirtilmektedir. Gnein yeralt lemiyle de ilgisi vard r. Gndz dnyay strken gece de yeralt alemine gitti i d nlr. Ve bu siyahat esnas nda her iki taraf da st r ve ayd nlat r. air gne i, bilen, btn mehulleri halleden ve girift fallar ayd nlatan bir tanr olarak gstermektedir. AMA ayn zamanda ilahi bir yarg vazifesini de zerine alm tr. En m kl zamanlarda, insanlar n kendilerini ciz hissettikleri anlarda onlara yard m edebilecek, onlar teselli edecek yegane kudrettir. Kullarna ksen tanr larn gnllerini etmek yine AMA'n vazifesi olarak gsterilir. Gnein n bir a gibi tasavvur eden air, o a n kudretini tasvire ayr ca nem vermi tir. En ahlaki mevzulara temas ederken de sulunun cezas n iir diliyle verme e al m tr. Muhtekirler kar snda ald tavur a kt r. Vezin, al veri i lerinin do ru ve hileli ileri kars nda AMA do rulu unu bize tekrar tekrar a klar. Sonunda umumiyetle btn ilhilerde grlen taktis ve tel'in motifi ile neticelenir. AMA 1. [Karanl k] g kland ran, 2. Yukar n n ve a a n n [karanl n'] ayd nlatans n. 3. AMA, sen [karanl k] g kland ran,
2 HAMMURB birinci Babil hanedan n k ran Amurru sllesi hilkiimdarlar ndon olan HAMMURAB adalet nizamiar n n kurulmas n istemi ve iptidai Sumer kanunlar n' bir araya toplam ve kendi gr lerinin ilvesiyle de me hur HAMMURABI kanun mecmuas n yazd rm t r.

558

KADRIYE TANSU

4. Yukar n n ve a a n n [karanl n ] ayd nlatansn. 5. Senin ular n a gibi [btn memleketi] rtt, 6. Girif t da larn [karanl n ] nurland rd n. 7. Senin dou un [btn k rallar ] sevindirdi, 8. [ANUNNAK] ve IGIGI'lerin a hepsi senden ne elendiler. 9. Yaz l s rr [bilginlerin] renmi ler, 10. Senin n n dokusu, ad mlar [tanzim ediyor]. 11. Senin n [sakinler] ararlar, 12. Drt iklimi ate gibi [ s tans n]. 13. [Btn ANUNINAKPlerin] kap s ard na kadar a ld , 14. Ve IGIG'lerin kurbanlar n [kabul ediyorsun]. 15. Ey SAVIAS senin do uuna [insanlar] diz km ler, 16. SAMAS [senin bat s nda kavimler secde ederler]. 17. Ayd nlatan, karanl aan [ ], ], hububat yeti tiren sensin. 18. K zd ran, gnlk [ 19. Senin sat n ular yal n da lar rtt, 20. Senin dkt n k dnyan n sattm! doldurdu. 21. Da lara sarkm n, derinliklere bak yorsun, 22. Btn dnyan n evresini gk iinde denk tutan sensin. 23. Btn dnyadaki insanlar n hepsini sen idare eder, 24. Byk EA'n n 4 halk ettiklerini sen gdersin, 25. Can ta yanlar birarada ahenkle denk tutars n, 26. A a da ve yukar dakilerin oban sensin. 27. Gk yznde daima yoluna devam ediyorsun,
3 ANUNNAK , G G : yarad l efsanesinden nce tanr lar efendi ve kle olmak zere ikiye ayr lm lard r. ANUNNAK ve G G 'ler kle s n f na dahil olup, byk tanr lar n hizmetkr idiler. Yeralt ndaki tatl su okyanusunun hkimi EA tan lar n kle olmas n reddetti inden, insanlar n yarat lmas zerine tanr lar n hizmetkrlar onlar oldu ; yer kle tanr lar' da bu vazifelerinden kar ld lar. Bundan sonra ANUNNAK LER ve alt tanr s ERE KIGAL'in, G G1LER ise gk yz tanr s ANU'nun maiyetini te kil ettiler. Bu tanr lar n Sumerlerin dini hayatlar nda ve birok telkkilerinde nemli nufuzlar oldu unu grmekteyiz. 4 EA: Yeralt ndaki tatl su okyanusunun (APSU) hkimi olan EA, Sumer dilinde ENK diye an l r. Bu sumerce gzel ehir manas na gelen Eridu 'da oturur. Eridu Sumerlilerle, Babilliler iin ok mukaddes bir ehir idi. nk dini merasimler burada yap l rd . Tatl su okyanusunun hkimi EA hibir zaman aldat lm yan zek miimessili ve ayn zamanda btn giilklerden hilesiyle kurtulan bir tanr d r. Hatta Tufan bikyesin de UDNAP F M'e tanr lar n insanlar yoketmeye karar verdiklerini haber veren, muhakkak olan lmden onu kurtaran ve yapmas icabeden hareketleri de reten odur. Tatl su okyanusunda 7 bilgini kurumu ve ebedi hikmet mefhumu onunla meydana gelmi tir. Babillilerde birok pakl k rahiplerine rastlan r ki, bunlar EA'ya icra etmek lz md r. Hatt sihirbazl k bir okul eklinde tasavvur edilse, onun piri de EA'd r-Mitolojideki ASALLUH , s hirbazlar n ba nda olmakla beraber EA'n n da o ludur. O lu her hangi bir hastan n tedavisi iin onu a rd klar zaman i in iinden kamazsa babas na mracaat eder, EA uzun bir nazlanmadan sonra o luna hastan n tedavisi iin tler verir. Miyolojide ASALLUHI Babil tanr s MARDUK'a muadil tutulur.

SUMERL N N DNYA GR

559

28. ok geni olan yer yzn her gn dola yorsun. 29. Gk, yer yz, da lar ve denizler zerinden, 30. Her gn (ve) daima geiyorsun. 31. Aa da [ .... ] KUBU 5 ve ANUNNAK 'yi sen gdyor, 32. Yukarda insanlar n hepsini sen idare ediyorsun. 33. Aa da ve yukar da obans n, 34. Cihan n n tanzim eden AMA sensin. 35. Geni denizi aars n, 36. IGIG 'lerin bilmedikleri derinli i bilirsin. 37. Senin ziyan okyanusa inince, 38. Senin n deniz devleri grrler. 39. Dnyay ip gibi balam tutuyorsun, bir sis gibi rtm sn, 40. Senin geni glgen btn memleketlere yay lr. 41. Her gn yorulmana ra men yzn kararm yor, 42. Geceleri bat p okyanusu s tyorsun. 43. Bilinmiyen m ntakalardan, sonsuzluklardan, 44. Ey AMA uykusuz (olarak) gndz geldin, gece gidiyorsun. 45. G GI'lerin aras nda senden ba ka izt rap eken yoktur, 46. Yer yzndeki btn tanr lar aras nda senden ba ka izt rap eken yoktur. 47. Sen do arken btn tanr lar toplan rlar, 48. Ve senin muhte em n memleketleri kaplar. 49 Ki o memleketlerin hepsinin lisanlar ayr d r, 50. Onlar n dncelerini sen bilirsin, adetlerini sen gdersin. 51. nsanlar n hepsi seninle beraber sevinirler, 52. Ey AMA, hep beraber senin na hasret duyarlar. 53. Bak c ttssyle kurban tertiplerini yaparken, 54. Aletleriyle senin [ 55. Yorucu, ryalar tabir ederken, 56. yi ve kt senin nnde diz ker. STUN Il 1. Sen olmadan [kim] okyanusa [inebilir]? 2. [Ktnn] fena niyetlerini sen a klyorsun. 3. , 4. [Doru adam suya batarsa] uykuya dalar [ve kurtulur]. 5. Fenay titretiyorsun, [hiddetliyi ], 6. Hakl hkm giyeni mukaddes nehre bat ryorsun 6
. [

5 KUBU: Mukayeseli din tarihinden anla ld na gre bir melek gibi tasavvur edilen bu tanr ayn zamanda da bir ucubedir de. Bu tanr n n yeralt lemiyle ve bylerle ilgisi vard r. 6 Nehire atma : o gnk d nceye gre bir nevi adalet ve mahkeme yoludur. Eer hakikat ba ka vas talarla ayd nlat lmazsa sulu nehire at l r, e er suya batarsa kabahatl , batmazsa kabahats zd r. Bu hdiseden sonra ancak sulu hakk nda bir karar verilir. Bu nehir usulu bilhassa zina i lerinde ok daha nemli rol oynamaktad r,

560

KADR YE TANSU

7. Ey AMA [ktlere] kar doru hkm sen verirsin, 8. Bunun iinde szlerin a ktr de itirilemez, [ve yzn gizlenmez]. 9. Yolu g olan gurbet yolcusunu sen desteklersin, 10. Denizleri a ana, dalgalardan kork ana sen [i aret] verirsin. 11. Grlmiyen kei yollar n avc ya [sen gsterirsin], 12. Ey [AMA] sana ba vuran [yolunu] armaz. 13. Para ta yan [taciri] f rtnadan sen kurtar rsn, 14. [ ] okyanus iinde bataca a kanat tak yorsun. 15. ehri [uzak olana bir payitaht] gsteriyorsun, 16. Gasbedilene, bilinmiyen [ailesini] buldurursun. 17. ehir meclisi taraf ndan at lan', tekrar ehre dndrilyorsun, 18. Baba evinden [mahrum edilen bir srgne] evini iade ediyorsun. 19. Kullarna ksen tanr y 7 sen [bar tryorsun], 20. Senin ci er fal n8 grnce [bak c bir zavall n n istikbalini okur]. 21. [Doruya] dayanyorsun [ ], 22. Sen onun hkmn kesiyorsun [z ndandan kurtar yorsun]. 23. [Tvbe edeni] affediyorsun, 24. Cehennemde [lleri kurtar yorsun]. 25. Ksen tanrieleri [bar tryorsun ], 26. stnsn [ve senden stn] kimse yoktur. 27. Ey AMA, senin byk a ndan [ktler kurtulamaz], 28. Senin avc a na [crm i liyenlerin hepsi yakalan r]. 29. Senin yeminini [bozanlar senin an sarar], 30. [Gnahtan] korkm yanlara [ ]. 31. Senin byk an yay lmtr [kurtulamazlar], 32. Kim arkada nn karsna gz [kursa], 33. lm mukadderat ndan evvel [alev onu tutu turacak]. 34. Ate le yanmak ve hastal kla kavrulmak onca mukadderdir. Tohumu [yok olacak], 35. Senin silahlar n yannda o koruyucu [bulamaz]. 36. Onun mahkemesinde babas yan nda bulunmaz, 37. Hatta karde leri bile cevap veremezler. 38. Haberi olmadan tuza a d rtenin
7 Tanr lar aras nda insanlar n birde ahsi himaye tanr lar vard r. air bu sat rdaki ksen tanr tabiriyle bunu kastetmek istemi tir. 8 Fal : Sumerlilere gre semavi cisimlerin m ahedesi, diinyevi cisimlerin mii ahedesiyle bir muvazene te kil etmektedir. Semadaki hayat ehir zerindeki faaliyete tesir etmi tir. Bundan ba ka fertlerin vcutlar n n ekli le onlar n talihleri de tespit ediliyordu. Belki el fal onlar n de i mi bir eklidir. As l fal ilmi karaci er ve barsak ekillerinden do mu, ya la suyun kar mas ndan meydana gelenlerde buna ilave edilmitir. Fal n ehemmiyetli taraflar ndan biri de fena fal bozmak iin yap lan mukabil bylerdir. 9 Qkadea eru olan kelimeyi kartal olarak terceme ettik. Baz alimler bunu bak r manas na gelen ekliyle almak isterlerse de air bir tuzak ifade etmek arzusunu gsterdii iin bu ciimlenin manas n bakr de il ancak kuvveti temsil eden kartal verebilir.

SUMERL N N DNYA GR

561

39. Fena i tasarl yamn, erkekli ini sndryorsun. 40. Desise yapan, kt d nenin yeri sars l r. 41. Yolsuzluk yapan hakime kelepeyi gsteriyorsun. 42. R vet alana, adil olm yana gnah' ceza alarak yklyorsun, 43. R vet kabul etmiyeni, zaylflar mdafaa edesin. 44. Bu AMA 'n houna gider ve mrn artt r r. 45. Dan an, adil hkm veren hhkimi, 46. Saray mkafatlandir r, prenslerin ikametgah onun ikametgah d r. 47. Faizle verilen bor paradan muntekir ne kazan r? 48. Krdan mahrum olur kesesini kaybeder. 49. Uzun mhletle para veren ve bir aka mukabilinde [ancak] bir okka,,,.. 50. Bu AMA ' n houna gider, mrn artt r r. 51. Yanl terazi kullanan [aldat c bakkal], 52. Vezin (ta lar n ) de i tiren tccar, [itibar n ] a a lat r. 53. Kasas ndan mahrum olup [kesesini kaybeder]. 54. Teraziyi cmerte kullanan do ru adama servet [verilir]. 55. Ona her ey o al r, [saadet] hediye edilir. 56. [Kendi menfaatine gre] inik kullanan tahsildar [ ] 57. A olanlara g da brakm yan, fazla tahsil eden, STUN III 1. A olana [g da b rakm yan], fazla tahsil eden, 2. [ ] insanlar n lneti onu yakal yacak. 3. [K ral onun kabahat n ] soracak ve ona vergi ykletilecek, 4. [ ] kendi varisi zerinde hakk olm yacak. 5. Onun karde leri [onun evine] girmiyecekler, 6. [Byk] l ile veren, iyilik yapan, 7. AMA' n [ho una] gider ve mr artar. 8. Ailesi o al r, zenginli i artar, 9. Kaynak suyu gibi ahfad asla tkenmez. 10. Iyilik ve yard m iin bor veren [mhlet] koymak bilmiyen, 11. Kalbinin hislerini (iyili e) evirenin [lehine] kaydedilir. 12. Fenal k yapanlar n nesli [devaml de ildir], 13. Her eyi reddedenlerin sz senin nnde a kt r. 14. Sen bu sz en k sa zamanda zersin, 15. I itirsin, fenalar dinleyip onlar n hkmlerini grrsn. 16. Kim olursa olsun herkes senin eline teslim edilmi tir. 17. Onlar n idaresini do rultursun, ba l olduklar eyi zersin. 18. Ey AMA dualar, recalar , hrmetleri i itir, 19. Tebci!i, diz kme i, f s lt y ve secdeyi (grrsn). 20. Sefiller iten seni a r rlar, 21. Zay f, aciz, aldat lm ve fakir, 2'2. ocu unu kaybeden anne, muntazam ve hergn sana ba vurur.
A. . D. T. C. F. Dergisi F. 36

562

KADR YE TANSU

23. Evinden ve kynden uzak olan, 24. Kr n mahsulyle oban sana vurur. 25. Karga alkta oban ocuk, harb tehlikesinde s rtma, 26. korku iinde ilerliyen kervan [Ey ama ] sana ba vurur. 27. [Seyyar tccar], paras n yan nda ta yan kalfa, 28. A y le tehiz edilen bal k, [SAMA] sana ba vurur. 29. Vuran avc , ganimetle aydan dnen, 30. kse kuran, ku u, sana ba vurur. 31. Gne n n dman olan y lan gibi srnen h rs z, 32. K r yolundaki cani sana kaar. 33. Dola an l, gaip ruh AMA, sana ba vururlar. 34. Sen[hepsini dinledin]. 35. [Sana ba vuranlar n] (isteklerini) al koymad n. 36. "Ey AMA sen khinlerin [a z ndan konuuyorsun]. 37. Rya yorucu kad nlarn [kulaklar n a yorsun]. 38. [ ] kad nlar n [hkmlerini veren sensin]. 39. Onlar n i er fallar n [sen idare ediyorsun], kurbanlar n n yannda oturuyorsun, 40. Drt iklim boyunca onlar n hakk na sen bak yorsun. 41. Yeryznde kad nlar n bulundu u her yerde onlar n kulaklar n sen ayorsun, 42. Sem, senin gznn erevesi kadar byk de il. 44. Her ay n yirminci gnnde bayramlardan 10 sevinlerden ne ele45. Yiyorsun, ardaki sklnin yapt en nefis biray 11 iiyorsun, niyor, 46. Ve skilerin sunduklar biray kabul ediyorsun. 47. Kuvvetli dalgalarla evrilenleri sen korudun, 48. Temiz ve saf byleri kabul ediyorsun. 49. Onlar n kar trd klar biray iiyorsun.
o Bayramlar kltn yksek noktas n bayramlar te kil ediyordu. Sumerce : EZEN, ESEMEN. Akatca : S NNU, UM-1L , AQ TU, TAS TTU, MELULTU isimleri alt nda grlen bunlar y l n muayyen zamanlar nda ay ve gne in seyrine gre tayin edilmi bayramlard r. Bunlar n ayn zamanda tanr lar n huzuru ile belli ba l hadiselerin tesiti, tanr lar n dii nlerinin, d mana galip geli lerinin, vedalar n ve tekrar ortaya k lar u her y l yeniden tesiti eklinde oluyordu. Nihayet tanr n n yeniden hayata dnii , bir mabedin takdisi, mukaddes bir da n veya mukaddes bir kayna n ziyareti bu f rsat veriyordu. Tabii bu bayramlar her ehirde oran n ba tanr s na gre farkl ve dolay siyle ok e itli oluyordu. (metne bak.) E er btn, bayramlara kat lmak istediyse de her hald i yapma a f rsat bulamazd ve hatta ayn gnlerde birok ehirlere seyahat etmek zorunda kal rd . Bu hali bize btn Babil'de alaka gren bayram takvimi gsterir. Babil telkkisine gre tanr lar bizzat bayram sevk ve idare ederler. arap: En eski Sumer devrinden beri bira ve arap oldu u metinlerden anla lmaktad r. Muz ve hurma likrleri in terkipleri iki listeleri aras nda grlmektedir. Gnlk g da listeleri aras nda da daima ekme in yan nda bira zikredilmekte, kurban ve ayinlerde tanr lara arap ve bira sunulmaktad r.

SUMERLN N DNYA GR

563

50. Dilenen isteklere sen ula t rrs n. 51. Diz ken kad nlar, gnahkarlar sen affedersin, 52. Sana edilen dualar sen kabul edersin. 53. Senin kulun olan yolcular ismini verler, 54. Senin eserlerini ebediyete kadar anlat rlar. 55. Azlar pis, (enesi d k) olanlar n, 56. szleri bulut gibidir, ne n ne [arkas ] var. STUN IV 1. Geni yeryzn geenler, 2. Yksek da lara ayak basarlar, 3. Dehetle dolu olan deniz devleri, 4. Denize girip tatl suyu a arlar, 5. Sevk edilen nehir mahsulleri ey AMA senin nndedir. 6. Hangi dalar senin ualar n giyinmemitir? 7. Hangi iklimler senin parlak korunla s nmamtir ? 8. Karanl ayd nlatan, karanl kland ran, 9. Zulmeti aan geni yeryzn ayd nlatan, 10. Gn kland ran, gnn ortas nda yeryzne k zg n hzmeler indiren, 11. Geni ufuklar alev gibi k zd ran, 12. Gnleri k saltan, geceleri uzatan, 13. Avaz soua, donu kara [eviren], 14. G n byk kap snn kilidini [aan], iskan edilmi dnyann i kaps n yaran, AMA sensinlz. 15. Sap, ivi, anahtar, kilidi [ta yan ] 16. Affetmiyen [adil hakime], hayat hediye edersin. 17. lm tehlikesi ierisindeki gaspedilmi olan [kurtaran], 18. akl [veren] , dan an, istiare eden, nasihat veren, 19. [Tan n me 'alesini] ta yan geni insanlara, 20. [Karanl n n] ta htn ve asas n [sabitletiren] , 21. [ 22.[ ]. 23.[ 24. [ 25. Parlak ikametgah olan [E. BABBAR'da ....] 26. [Gm tabak zerinde] iklimlerin g dasn, 27. K rallar, byk rahipler ye prensler [sana taktim etsinler]. 28. [Sana hrmet edenler] vergilerini sana ta snlar, 29. [Cosun E. BABBAR'a], dnyan n mahsul olan kurbanlardan, 30. [Parlas n] , dinlesin mukaddes odan.
]

12 AMA gndz gkte. gece de yeralt leminde dola an bir tanr oldu u dilnldiiknden bu sat rla sabah ilk doku u anlat lmak istenmitir

564

KADRIYE TANSU

31. Szleri de imeyen [vezirin BUNENE] seni taktis etsin, 32. [Senin sevgili gelinin AiA] 13 dn odas nda sana sa ol desin. TAR'IN CEHENNEME INI ! EFSANESI Sumerce NANNA ( gyn k raliesi ) 1NNIN ( sahibe ) isimleriyle an lan bu tanrie gk tanr s ANUI'nun k zdr. TAR mitolojide iki ekilde tecelli eder : 1. Harp tanriesi, 2. AK tanriesi. TAR, Vens yldz ile temsil edilmi tir. Klt merkezi kuzey Babilonya'daki Uruk ehridir. TAR ba tan ba a msellahtr. Arabas yedi aslan taraf ndan ekilir. Ayn zamanda TEL1TU (bir nevi fuhu ralibesi) ismiyle a k tanriesi olarak grlr. Maiyetinde erkek kyafetli kad nlar, kad n kyafetli erkekler bulunur. Bunlar n aras nda erkekler Prehistorik ekildeki ta b aklarla kendilerini yaralarlar. TAR, edebiyat n muhtelif nevilerinde e itli karakter gsteren bir ahsiyettir. Verdi imiz ilk mislde her dindar adama yard m eden mukaddes bir mahiyet ta r. Halbuki cehenneme ini efsanesinde oban tanrs olan DUMUZU2'nun kar s veya k zkarde i olarak canland r,lr. GILGAME3 efsanesinde ise kad na ait mizahlar n bir mmessilidir. Hatt GILGAMI O'na hrmetsizli ini yle anlatr. sen soukta stmayan bir rtsn, sen rzgra ve f rt naya mni olmayan uydurma bir kap s n, sen stne rtleni alt nda ezen bir fil derisisin, sen iinde toplant yapan kahramanlar n stne ken bir sarays n.. Sen ta yc snn stne boalan bir k rbas n, sen ta duvar atlatan bir kiresin, sen d man lkesini cezbeden bir yemi sin, sen sahibini s kan bir ayak kab sn . Dostlar ndan hangisini ebedi olarak sevdin, obanlar ndan hangisini daimi olarak beyendin ? Haydi
A .14! AMA 'n kar s d r. ANU: Sumerlerin en byk tanr s olan ANU gklerin htikimidir. O lu yeryznn ve gklerin beyi ENL L'dir. ANU o lu ENLIL ile beraber dnyay idare ve mukadderatlar tayin eder. Tanr olarak kendisi pek az rol oynar. As l mevkiini Akad k rall k devrinde kazanm t r. nk Samiler, Sumerlerin gk tanr s olan ANU'yu kendi tanr lar, AMA ile bir tutm lard r. ANU'nun klt ehri Uruk'tur. Akad ilinde ki Der ehrinde de kendisine tebeil edilirdi. Laga ehrinde rastlanan E. ANNA (gk evi) da, k z harp tanriesi INNIN'in ad alt nda tebeil edilirdi. ANU'nun vas flar n n I TAR'a geti i L'exaltationun bir irnds d r. 2 DUMUZ : oban tanr s d r. 3 GILGAME : Sumerlerin en nemli sitelerinden Uruk'un hiikmdar ve on iki tableti ihtiva eden tan nm Sumer destan n n kahraman d r. Bu kahraman te ikisi ilkih te biri insan olan kar k bir varl kt r. Bu kahraman tipi halk ve sanatktirlar aras nda ok sevilerek tutunmu , mhim motifler iinde hemen hemen en nemli rol oyn yanlar n yan nda yer alm t r. Ebedi hayat aramak gibi bir hlyaya kap lan kahraman, derin bir hayat felsefesinin hakikatleri aras nda her kula nasip olan lme eritikten sonra gne tanr s AMA ' n muavini olarak yer alt leminde bulunur.
13

SUMERLNIN DNYA GRS

565

mahbublarn n adlar n sayay m: Sen genli inin sevgilisi olan DUMUZLU'ya sene be sene ag ch mukaddes k ld n. Sen renkli oban kuunun ak na dtn, fakat sonra ona da vurup kanad n krdn. imdi o ormanlarda kappi (kanad m) diye ba r yor a. Cehenneme ini efsanesini tercme ederken, nce TAR' n tabiat mitleri zerindeki roln inceleyelim. TAR' n en byk a k oban tanr s DUMUZU'ya .kardr. DUMUZU nebatat tanr sndan roln zerine al r. Adonis'e aid bayram ve mitler DUMUZU iin yap lanlarla ayn dr. Bunlarn ismi etraf nda toplanan mitoloji udur : TAR DUMUMZU'ya aktr. Neticede DU MUZU'da onu sever. Bundan ma rur olan TAR onu terk eder. DUMUZU o kadar muzdarip olur ki bu ac ya dayanam yarak lr. Tabiat bu kayp kars nda art k canszd r, her ey kuruma a balar. Bereketszlikten mteessir olan halk TAR'a hcma ve tanr lara ikyete ba lar. Bundan sonra TAR cehenneme kadar gider ve DUMUZU'yu yeryzne kar r. Bu k la yeniden hayat ba lar, tabiat neelenir ve yeniden hayat bulu , bayramlarla kutlan r. TAR' n cehenneme ini ine aid olan metnin evvelce Sumerce yaz lm orijinal bir tahriri vard r. Buradaki tercme orijinalin bir hulsas dr, belki de Kasitler devrinde bir air bunu yeniden yazm st r. nk Sumerce metin ile aralar nda ok fark vard r. Sumerce metin daha mufassald r. Bunun en yeni tercmesi S. N. Kramer'in Sumerian Mythology, 1944 S. 86 ne redilmi tir. Onun in as Sumerolojinin yepyeni bir baar sdr. Birde L'exaltation d' tar ( TAR' n ykseltilmesi, terfii ) metni vardr ki bundan ancak iki tablet muhafaza edilmi tir. bunda ANU kz na btn kdretlerini devreder. Babillilerde her zaman grlen synkritism, TAR iinde yap lmtr. Dua metninde grld gibi EA4, MUMMU5 ile msavi tutulmu tur. air, gzel tanrieyi dnlnney en diyara sokmadan nce, hakk nda eitli efsaneler yarat lan alemi k sa fakat zl bir ekilde tasvir etmektedir. Her eye ra men karar ndan dnmeyen tanrie korkun diyara do ru yoluna devam etmektedir. nk O mahvolan bir hayat n yeniden idamesini ister, buna eri ebilmek iinde her e it gl yenmek zorundad r. Nihayet tanrie o diyara inmi tir. Oran n marur
la Muzaffer Ramazano lu, G lgame Destan , s, 42-43 Klsikler Serisi. EA: bak. AMA ilhisi not 4. 5 MUMMU: Akadca bir cins ismidir. Asyriologlar mans n henz tespit edememitir. Belki kal p demektir. skender'den biraz sonra ya yan Bbil rahibi Berezos, greke yazd kitab nda MUMMU iin zek, idrak demi tir. Yarad b destan nda ilk evlda verilen isim olarak kar m za kar. Sonralar teoloji vas tasiyle EA, MUMMU nvan n al r. TAR ile EA aras nda bir msavat kurulunca EA'n n fonksiyonlar aras nda MUMMU TAR'a da izafe edilir
4

566

KADR YE TANSU

hakimesi ERE KGAL 3 ona eski nizamlara gre muamele edilmesini emreder. I tar etin bir k maz n kollar aras nda k vranmaktad r. Gittii yerden kmak imdi gtr. Yoklu u yeryzndeki ecdad n izd rap iinde b rakm tr. Tabiat kanunlar vazifelerini grmekten acizdir. Imdada yeti en gene hikmet sahibi EA'd r. EREKGAL'i elde etmek iin planlar muvaffakiyetle neticelenmi tir. TAR'A A D BR DUA 1. Muharip TAR, ilhelerin en ok sevileni, 2. Yerin ve gn mealesi, iklimlerin sn. 3. Tanr NNN7, S Ns'in ilk evld, NNGAL9'in ocu u, 4. Sakall muharip AMAwn ikiz kz kardeinin. 5. TAR sen ANU'sun, sahibesin. 6. K ral ENLIL" ile beraber insanlar idare edersin. 7. MUMMU'sun, nizam ve kltleri yaratans n, 8. EA'n n nasihatlar n alrken, ba lar okyanus iinde elinde tutars n. 9. Nerede bir temel at lr ve bir tu la konursa, 10. Orada bulunanlar , gne gibi sen idare edersin. 11. ster G G Mer aras nda, ister ANUNGAK 'ler aras nda olsun, 12. Senin rakibin kimdir, senin benzerin nerededir? 13. Sen insanlar n avlusunda bulunsan, kazanc daimi yaparsn, Mukadderatlar deitirirsin, fenalar iyi olur. 15. Tanr lar iinde, arad m zaman dualar sana hediye edilir, 16. Ilhelere bakt m zaman, yalvarmalar sanad r. 17. EDU" senin nndedir, LAMASSU senin arkandad r, 18. Sa na doruluk, soluna iyilik , 19. taat, msamaha, bar yerlemi , 20. Senin etraf n hayat ve sihhatle rtlm tr. 21. Sana olan dualar ne gzel, senin i itmen nasl yak ndr,
ERE K GAL: Cehennemin sahibi ve ona hkmeden bir tanr a. NN N: TAR' n Sumerce ismi. 8 SN : bak. AMA ilhisi, not 1. 9 N NGAL Ay tanr s S N'in kar s d r. Sonralar N KKAL olarak isimlendirilmitir. Gk tanr s AMA ' n annesidir. Kocas ile beraber gk yznde talihi tayin eder. Her ikisicin mbedinde bir ok kerimcler. naz rlar, yksek rahipler ve hizmetilerle obanlar bulunuyordu. Tanr lar listesinde NINMAR ad yle an lan kad n, ihtimal S N'in bir metresi idi. S N'in on iki ocu unu o meydana getirmi ti. Gndzn geceden meydana geldi i gibi, eski ark telkkisince S N'in o lunuda N NGAL do urmu tur. 1 AMA : bak. AMA ilhisinio mukaddemesine. -11 ENL L; Yeryznn ve g n beyidir. Tanr iar n babas unvan ile tanr lar toplulu una ba kanl k eder. Kar s N NLL ve m aviri de EA'd r, Yunanl,lar n Zeus'i ile ayn tutulan bu tanr Nippur ehrinde bahar bayramlar ndaki yeni y l mukadderat n tayin edecek olan tanr lar heyetine ba kanl k ederken, onlar n ak l hocal gn da yapar. Insanlara k z pta tufan n yap lmas n emreden yine odur. 12 G G , ANUNNAK : Bak AMA ilhisi, not. 3, ia EDU, LAMA U; Kad n ve erkek olmak zere ahsi himaye tanr lar d r.
6 7

SUMERLININ DNYA GR

567

22. Bak larn anlay , szlerin ktr. 23. Bana ac ITAR iyiliimden konu , 24. Do rulukla bana bak ricalar m kabul et. 25. Izini takip ettim ferah m ebedi olsun, 26. Senin gemini ald m, kalp iyili ine sahip olay m. 27. Senin dizginini ta d m, bana sukunet ver, 28. Senin ba n bekliyorum, dostluk bana tevecch etsin. 29. Parlakl n himaye ettim, bar bana vasl olsun, 30. Senin n aryorum, ehrem ayd nlans n. 31. Senin beyli ini ar yorum, hayat ve s hhat olsun, 32. nndeki iyi devini alay m, 33. Senin arkanda yryen LAMASSU'yu alay m. 34. Senin sa nda (bulunan) zenginli i iki misli yapay m, solundaki iyilie erieyim. 35. Konu , szn duyulsun 36. Syledi im kelimeler syledi im gibi dinlensin 37. Her gn nee ve s hhat iinde beni sevket. 38. Gnlerimi uzat, bana hayat hediye et ki ya ayay m shhatta olay m ve tanr l n veyim m, gk seni sevindirsin, okyanus seni arzu etsin 39. Ne istersem bulay 40. Cihan n tanr lar seni taktis etsinler 41. Byk tanr lar senin kalbini iyile tirsinler. Bu dua metni TAR' ndr. Ona ard reinesi koyars n Bira taktim eder, ellerini defa kald rr, [inad edip] sesde edersin. ". TAR'IN CEHENNEME N 1. Dnlmiyen diyara "a, [dnlmeyen] topra a, 2. SN' n k z ITAR kulaklarn [koydu.] 3. RGAL' 15 in ikametgah olan karanl k ev, 4. O ev ki girilip klamaz. 5. O yol ki gidi i dnszdr, 6. O eve girenler ktan mahrumdur. 7. Oturacak yerleri tozdur ve g dalar kildir, 8. Karanl k iinde oturur, grmezler.
14 Muahhar Babillilerin garip bir adeti vard , dualar insanlar n kalbinde bir f rsat zuhurunda yap lan dini tezahrler de il, daha ziyade kararl bir rituel iinde yer bulur. Bu rituelin temizlik ve by byk bir paras say l r. Bunun gibi dualar n teknik ismi Sumerce U. ILLA (el amak) d r. Bunlara refakat eden rituel basit bir kurbandan ba ka bir eyi ihtiva etmez. Mesela burada ucuz bir tts ve biraz tatl bira kullan l r. Fakat bu dua iin by, metinlerine has in a tarz kullan l r. 14 a Bu tabird 13 cehennem kastedilmektedir. 15 RGAL . Yer alt aleminin hkimi, ayn zamanda veba tanr s d r.

568

KADR YE TANSU

9. Oradakiler ku lar gibi kanattan elbise giymi lerdir ; 10. Kap ve kap srgs zerine toz y klmtr. 11. TAR dnlmeyen diyar n kap sna yakla nca. 12. Kap daki gzcye unlar syler : 13. "Ey kap c bana kap n a, 14. Kap n a ki ben gireyim. 15. Eer amazsan ve ben giremezsem, 16. Kap y zorl yaca m ve kilidi skece im. 17. Ei i k raca m, kap lar itece' im, 18. lleri yukar kartaca m, canllar yiyecekler, 19. ller dirilerden daha oktur,,. 20. Kap c az n ap konu tu ve, 21. Byk TAR'a unlar syledi: 22. "Hakimem' dur bana lf atma, 23. Gidip senin ismini cessur ERE < GAL'a 24. Gzc ieri girip ERE KGAL'e [yle] syler: 25. "Senin k z kardein TAR buradad r [ ], 26. EA'n n tatl su okyanusunu bulat ran ve byk raks zillerini elinde tutan odur,,. 27. EREK GAL bunu i itince, 28. Yz kesilmi Ilgn aac gibi sarard , 29. Teknenin yanm kenar gibi karard , 30. Akl na ne geldi iine ne do du? 31. "Ben bu suyu ANUNNAK ile beraber ierim. 32. Yemek yerine toprak yerim, bira yerine bulan k su ierim. 33. Sevgililerini b rakan erkekler iin mi a l yay m, 34. Sevgilileri kucaklar ndan ya ma edilen kzlar iin mi a l yaym, 35. Acizler ve zaman nda domayan ocuklar iin mi a l yay m? 36. Git kapc ona kap n a, 37. Ona eski nizamlara gre muamele yap dedi,,. 38. Kap c gidip kap sn ona at , 39. "Gir sahibem, cehennem sana ne eli olsun, 40. Senin huzufunla dnlmeyen diyar n saray sevinsin,,. 41. Birinci kapya gelince ba n n byk tac n kar p ald. 42. "Kapc ba m n tacn niin ald n? 43. "Gir sahibem topra n sahibesinin nizamlar byledir,,. 44. kinci kap ya gelince kulaklar nn kpesini karp ald . 45. "Ey kapc niin kulaklar m n kpesini ald n ? 46. "Gir sahibem topra n sahibesinin nizamlar byledir. 47. nc kap ya gelince boynunun boncuklar n karp ald 48. Kapc niin boynumun boncuklar n kar p ald n? 49. "Gir sahibem topra n sahibesinin nizamlar byledir.,, 50. Drdnc kap da g smn kalkan n kar p ald 51. "Kapc niin gsnn kalkan n ald n ?

SUMERL N N DNYA GR

569

52. Gir sahibem topra n sahibesinin nizamlar byledir. 53. Beinci kap da belinin do um kemerini karp ald . 54. "Kap c ne iin belimin kemerini kar p ald n ? 55. "Gir sahibem topra n sahibesinin nizamlar byledir.,, 56. Alt nc kap da ellerinin ve ayaklar n n bileziklerini karp ald. 57. "Kap c ne iin bileziklerimi karp ald n ? 58. "Gir sahibem topra n sahibinin nizamlar byledir.,, 59. Yedinci kap da vcudunun utanma elbisesini kar p ald 60. "Kapic ne iin elbisemi kar p ald n ? 61. "Gir sahibem topra n nizamlar byledir.,, 62. TAR uzaktan dnlmeyen diyara gelir gelmez, 63. ERE K GAL onu kar s nda grnce k zd . 64. TAR ona dan maks z n zerine "u bi ' 5a yapt . 65. EREK GAL a zn a p konutu. 66. Ve veziri NAMTAR"'a unlar syledi : 67. "Git NAMTAR [ ] TAR, " 68. k [ ] 69. Gzlerine [gz hastal 70. Kollar na [ kol hastal 71. Ayaklar na [ ayak hastal 72. Kalbine [ kalp hastal 73. Ba na [ ba a r s 74. Vcudunun her yan na [hastal k ver].,, 75. Sahibe TAR' n arkas ndan [ yer yznde] 76. Sr gen ine in stne binmedi [.- - - 77. Bakire k z sokakta [gebe kalmad 78. Erkek [ 79. [ ARADA 13 - 14 SATIR KIRIKTIR TABLET N ARKA YZ 1. PAP-SUKALLU", byk tanr lar n vezirinin ba nne d t. 2. Matem elbisesi giymi , salar darma da n kt r. 3. AMA babas SIN'in nne gitmi a l yor,
sa Manas henz mehul.
16 NAMTAR: Mukadderat tanr s d r.

67 den 79 kadar olan sat rlar k r k oldu u iin aka anla lmamaktad r. ERE KIGAL ISTAR'a k zd ndan her uzvunun ayr ayr hastalanmas n ister. 18 Burada uzunca bir bo luk vard r. Muhtemel olarak TAR' n sevgilisi veya
17

karde i DUMUZI'den bahsedildigi san lmaktad r. K r k olan bu sat rlara aid ancak bir ka kelime vard r.
19

PAP-SUKALLU: Baba vezir manas na gelen bu kelime unvandan yap lm bir

isimdir. Apotropik yani ktl uz kla t r c mahiyetti vard r. Mesela saraylardaki sfenksler gibi. PAP-SUKALLU figrleri hususi kutular iinde muhafaza edilir. Bu kas itler devi inde tanr

LABRAT' n bir isimdir.

570

KADRIYE TANSU

4. EA'n n nnde gz ya dkyordu. 5. TAR yer alt na inip kmad , 6. TAR dnlmeyen diyara indi inden beri, 7. S r gen ine in stne kmad , 8. Di i e ek erkek e ekten gebe kalmad , 9. Erkek odas nda yaln z yatt , 10. K z da odas nda yaln z kald . 11, EA kendi zekas olarak ortaya bir fikir att , 12. VE AZU- U-NAMIR " isimli bir bayram rahibi 21 yaratt . 13. "Gel AZU- U-NAM R dnlmiyen diyar n kap s na kula n koy, 14. Ve o diyar n yedi kap s senin nnde a ls n. 15. ERE K GAL seni grsn ve sevinsin, 16. Kalbi sknet bularak ii a ls n. 17. Byk tanr lar senin ismine yemin ettiler, 18. Ba n dorult, kula n dndr.,, 19. "Ey rahibe tulumun hayat suyu ile doludur. 20. EREK GAL bunu i itince, 21. Bacaklar n dvd, parmaklar n s rd . 22. "Ey AZU- U-NAMIR arzu edilmeyecek bir arzu olarak beni arzu ettin, 23. Gel seni Inetliyeyim, lanet byktr. 24. ehrin sabah n n yeme i senin yeme in olsun. 25. ehrin testisi senin iki kab n olsun, 26. ehrin surunun glgesi dura n olsun. 27. Sarho lar ve susayanlar yana na tokat vursun,,. 28. EREK GAL a zn a p veziri NAMTAR'a unlar syledi: 29. "Git NAMTAR ebediyet saray na vur, 30. Eik ta n A ARU ay nda tezyin et. 31. Ey ANUNNAK alt n tahta k otur, 32. TAR'a hayat suyu serp ve al p nme getir. 33. NAMTAR ebediyet saray na gidip vurdu. 34. A ARU 22 ay nda [e ik] ta n tezyin etti. 35. ANUNNAK alt n tahta k p oturdu, 36. TAR'a hayat suyunu serpti ve al p getirdi. 37. Birinci kap dan karken utanma elbisesini giydi, 38. kinci kap da ellerinin ve ayak12r nn bileziklerini takt , 39. nc kap da kuan takt , 40. Drdnc kap da g sne kalkann takt , 41. Beinci kap da boynunun boncuklar n takt ,
AZU. U. NAMIR: Do uu parlakt r manas na gelen bir isim. ihyram rahibi: ASINNU ismi ile an lan bu bayram rahipleri I TAR' n maiyetinde kad n elbisesi giyen erkeklerdir. Mukaddemeye bak. 22 Aiaru: Nisan ay n n ismi.
21

SUMERL N N DNYA GR

571

42. Altnc kapda kulaklar na kpelerini takt , 43. Yedinci kapda ba na tac n takt . LUDLUL-BEL- NMEQ1 "Mucize olarak kurtulan bir hastan n feryatlar ,,. Drt tabletten ibaret olan bu metin hastal ktan yeni kalkm birinin tanr sna kar kran hislerinin ifadesidir. Esnaftan biri sebebsiz olarak hastalan r ve ok a r bir imtihana tabi tutulur. Hatta diri diri mezara bile gmlr. O btn izd rabna ra men Allaha olan iman n kaybetmez ve sab rla her eye gs gerer. Netice olarak me hur Babil tanr s MARDUK gelip onu kurtar r. Btn aile sevinir, eylenceler yap lr, hasta da Allah na kreder. iirin zn Allaha gven ve inan tekil etmektedir. air bir tek ferdi esas olarak ele almakla beraber, onun muhiti iin de kuvvetli tahliller vermektedir. Manen ve maddeten zay f bir insan iin bu gn dahi yaplan ve sylenen szler gzel bir slupla sunulmu tur.. Bu motif Tevrat' n iindeki H OP (Eyp) iirinde de i lenmi tir. Hiop motifi, dnya edebiyat nda, GOETHE'nin Faust trajedisinin hikye erevesi olarak kullan lmas yla hayat kudretini (Allah taraf ndan insan n imtihana tabi tutulmas motifi) yeniden ispat etti. LUDLUL - BEL - NEMEQ "hikmet sahibimi veyim demektir. LUDLUL BEL N E MEQI -1. 2. 3. 4. 5. 6. Evvelce marurken imdi kleye dndm. Benim lehimde konuana tuzak kurulmu tur', Tanrma kar olan vazifelerimi ba kasna verdiler. Bunun iin gn zdrapt r, gece ahufigand r: Ay mecalsizliktir, sene matemdir, Erkek gvercin gibi btn gnlerimde h kryorum. STUN II 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Nekahattan getim, iyili e vard m, Ne kadar ararsam ktdr, daha ktdr, Ktlk zerimde o al r, iyilik bulamam. Tanr m ard m bana yzn evirmedi, Tanrieme yalvard m ba n kald rmad . Bakc cier fal nda bir hkme varamad , Ruhlar eken bak c hakkm belirtmedi.

air unu anlatmak istemi tir : Her kim bu adamla konu ursa ve bu konu malar grlecek olursa, konu ana evvelce tasarlanan bir Inetleme yap lacakt r. Babilde umumiyetle adet bylenmi olanla mnasebette bulunmamaktir. nk by t pk bir:sari hastal k gibidir. Byl ile kim konu ursa o da ayn ekilde biiyillenmi olur.

572

KADR YE TANSU , ZEL NANLI

Rya gsteren tanr ma ba vurdum, beni dinlemedi, Sihirbaz sihriyle tanr lar n k rgnl n gideremedi. Her yerde acaba ne gibi i ler yapt mda, Arkama bakmakla bile kt grlyorum. Sanki tanr ma kurban merasimi yap lmam , Sanki yemekte tanr alarim n ad zikredilmemi . Sanki dua etmemi im ve tebcil etti im grlmemi, Sanki yle bir adam m ki dua ve namaz iin a zm kapam lar, Sanki tanr n n gn iptal edilmi , ay bayram ihmal edilmi . Sanki tanr lar ihmal edilip nizamlar tahkir edilmi . Sanki itaat ve hrmeti insanlar ma retmemi im Sanki tanr sn zikretmemi ve onun yeine inden yememi im gibi. Sanki tanr alar brak p, gnlk kurbanlar getirmemi im gibi. Kstah olup, tanr sn unutan biri gibi, De erli tanr s n n yeminini k ymetsiz bulan biri gibi grnyorum. Ibadet ve duam iten d ndm, Ibadetim mukadderat md , kurban benim iin farzd . Tanr lara hizmet benim sevin gnmd, Tanram n arkas ndan yrd m gn benim iin kazan idi. K rala tebcil benim eylencemdi, Onun erefine ark sylemek benim hayr md . Yurduma tanr nizamlar n korumay rettim, TAR' n ismini ereflendirmeyi halk ma talim ettirdim. K ral n methiyesini tanr ile bir tuttum, Saraya hrmeti milletime rettim. Tanr lar n bunlara raz olduklar n keke bilseydim, Fakat insana gre ne iyi ise, tanr iin crmdr, Neyi irkin bulursam tanr n n ho una gider, G n iindeki tanr larn i ini kim anlar. ZANUNZU2 tanr s n n hkmn kim kavrar, nsanlar tanr n n hareketini ne zaman anlad ki... Ki o dn gece ya yordu, bugn lyor, Birdenbire kederlenir, hemen mahvolur. Birdenbire ne elenerek ark syler, Bir ad mda a tc lar gibi feryat eder. Gece ve gndz gibi insanlar n mukadderatlar birbirinden ayr dr. nsanlar eer asa le tir, ayet karn toksa tanr syla boy l r. yileince g e kmadan bahseder, zd rap ekerken cehenneme inmeyi konu ur. (Burada 47 sat r eksiktir) 95. Zindan olan yata a dtm, k m eziyetli oldu, 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47.
2

ZANUNZU: kinci derecede bir tanr .

SUMERL N N DNYA GR

573

96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120.

Evim hapisaneye dnd. Etlerim zincirdi, kollar m bitapt , Varl mn prangas alan ayaklar m yerde srnm t. Yaralar m ac d r ve darbem a rd r, Sivri ulu kam ile beni dvdler, Kzg n ulu sopay bana bat rd lar. Her gn arkamdan biri beni takip ediyordu, Gece yar s bile bana bir an nefes ald rtm yordu. Her uzvum baka yere kayarken, vcudumun ba lar zlm t, Vcudumun balar uraya buraya sa lm ve etrafa at lmt. Gbre iinde s r gibi geceledim, Koyun gibi pislik iinde debelendim. Hastal m sihir rahibini a rtt , Cier almetlerim bak cn n akl n ka rtt . Sihirbaz hastal mn mahiyetini belirtemedi, Bak c nekahat m anlatmad . Tanr m bana yard m edip elimden tutmad , Tanram 3 merhamet edip yard mda bulunmad . Mezar m a ktr, miras m ald lar, lm gelmeden feryad m bitmi oldu. Btn yurdum "ne zavall dediler, Bana haset eden erkeklerin bunu i itince yzleri gld, Beni k skanan kad na mjdeledikleri zaman ii a ld . Fakat iyi biliyorum ki gn gelecek, Meleklerin iinde olan ailemin uluhiyeti tekrar meydana kacak. SUTUN IV.

1. 2. 3. 4.

Beni vuran n elini vurdu, Klc n drd MARDUK 4. Beni yiyen aslan n az na, Gem att MARDUK. (Tahminen 10 sat r eksik) 5. [Secde] ve rica iin ESANGILA 5'ya girdim,

3 Filolojik maltimat ve arkeolojik buluntulardan lnn yan na ok k ymetli e yalar n b rak ld n biliyoruz. Bu sat rda e yalar n al nm oldu unu anlatmaktad r. 4 MARDUK: Me hur Babil ehrinin tanr s olan MADRUK sahip manas na gelen BE 11. ismi ile an l r. Yunanl lar buna Belius derler. Bir rivayete gre EA'n n o ludur. EA'n n o luna aid olan btn rollerin MARDUK'a atfedilmi oldu unu EA'dan bahsederken kaydettik (bak AMA I. not 4). Amurrular n me hur hkmdar HAMMURAB (1850), ba ehir olan Babil'in tanr s MARDUK'u tan nm Sumer tanr lar n n stnde tutmak iin O'na btn byk tanr lar n kudretlerini vermi ve milli Sumer destan ndaki kahramanl klar O'na atfetmi tir. MARDUK'un 50 ismi ve e itli silahlar vard r. Bo a ve ejder gibi varl klar O'nun mukaddes hayvanlar say l r. 5 E. SANG. ILA : Babil ehrinde Marduk'a aid bir tap nakt r. Mnas ba n gklere yselten tap nak demektir.

574

KADRIYE TANSU , ZEL INANLI

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.

Mezara inmi tim, imdi saadete dndm. Bolluk kap snda bana bolluk [bah edildi], Melegin ad m kap snda, melegim bana yakla t . Selmet kap s nda selmete kavu tum. Mukadderat kap s nda hayata rastlad m. Gnein dou kap s nda canllarla bir say ld m. Mucizeler belirme kap s nda iyi fallar n izleri grld. Gnah kap s nda gnah m zld. Dan ma kap s nda kendimle dan t m. znt da tma kap s nda, zntlerim da ld . Pakl k kap s nda, pakl k suyu bana serpildi. Sa l k kaps nda, MARDUK'a rastlad m. Cinsi cazibe kap s ndat' ZARPANITUM7 'un ayaklar n ptm. Dua ve hu u iinde onlar n nnde yalvard m, yi koku ve ttsy onlara dumanlatt m. Bah ve armaganlarla bol bol kurban verdim, Besli s rlar ve koyun kestim. Tatl iki ve berrak arap bah ettim, ESANG LA'n n koruyucu tanr s na, tanr lar n heykellerine, kutsi bira ve 25. Kurban vererek onlar n cigerlerini ayd nlatt m. 26. Bol bol bahilerle onlar n iini sevindirttim. (9 sat r eksik oldu u tahmin ediliyor) 27. Kabir yapm olanlar ziyafete [oturdularl. 28. MARDUK'un onu nas l diriltti ini Babilliler grd, 29. Hepsi MARDUK'un bykl n vd. 30. Byle bir mucize kim yaratt , 31, Kimin arzusu ile o bu yola koyuldu. 32. MARDUK'tan ba ka kim onu l gibi ya att , 33. ZARPANITUVI'dan gayr hangi tanr a ona can verebilirdi. 34. Ancak MARDUK mezarda ya atma a muktedirdir, 35. Ancak karanl ktan ZARP 4N TUM kurtarab lir, 36. Toprak nereye konmu sa, gk nerede geni lemise, 37. Nerede gne belirmi se: ate yak lmsa, 38. Su nerede akarsa, rzgar eserse,

6 Tercmede verdi imiz manaya gelen LAMARAB kap s n n adclir. Bunu takip eden yeralt ndaki kap lar n adlar unlard r :

KA2.SIL M MA, KA2.A.SEJR, KA.2TA.RA,

7

KA2.UT.UT,E, KA2.NAM.T .I., A, . KA2.A.S KL LA,

KA2.NAM.TAG.GA KA2.UD BAR.RA KA2.H L .SUD.

SARPAN TUM : MARDUK'un kar s .

8 Hasta oldu unu grdkleri zaman bir an evvel lmesini isteyenlerin, iyi oldu u zaman tertip etti i ziyafete bir dost gibi geldiklerini belirtmek ister.

SUMERLININ DNYA GR

575

39. ARURU9 tanr as n n amurdan kopard ( varl klar) 40. Canla sslenmi olanlar, ad m atanlar, 41. [Dnyadaki] btn insanlar, hepiniz MARDUK'u vn. MAQLU "S HR IHTIVA EDEN B R METIN MAQLU sihri ihtiva eden bir seri tabletin ismidir. ASU,Z ehrinde bulunmu olan bu seri dokuz tabletten ibarettir. Bunlardan sekiz tanesi sz biri de ritueldir. MAQLU, ismini dier seri tabletlerde oldu u gibi ilk satr ndan almam , muhtevaya gre bu ad tak lm tr. Asl manas sihri manada kavurmaktr. Bu eserinin mevzuu, byye kar yap lan mukabil bydr. Mezopotamya'da umumiyetle by zerinde u ra anlar kad nlard r. By kara ve beyaz by olmak zere ikiye ayr l r. Beyaz by kar koyduu ve yap lan sihri bozdu u iin bu ismi alm t r. TAKPIRTU ismi ile anlan kara by ise bir domuz veya herhangi bir hayvan vas tasiyle yap l r, bylece by yap lan yer pislenmi olarak telkki edilir. Artk bu yerde ne bir bina in as ve ne de bir ey yeti tirilmesi caizdir. Her by tarz na gre e itli figrler vardfr. Bunlar TERRA KOTTA denilen pi mi topraktan, ya veya balmumu gibi eylerden yapl r. By muamelesi esnas nda figrler yak l r veya eritilir. Bu s rada da bunlar nas l eriyip bitiyorsa, yap lan byde ylece yok olsun denir. Her eyden evvel by bozmak iin, yap lm olan bynn mahiyetini bilmek lz md r. Bylenmi ah s byy bozmak iin birok usullere ba vurur, onun yapt bilinmedi i iin bycler art k yaplana tesir edemezler. Yapt eylerin gizli kalmas icin byy bozacak insana gece ve yer alt tanr lar na ba vurur, bu suretle yapt klar gizli tutulur. kinci yap lacak ey, bycleri ZABAN ehrine yollamak veya srlar renmek iin onlar n gelmelerine mani olmakt r. te bunun iindir ki air gece tanr lar na hitap eden bir dua ile iirine ba lar. Gece tanr lar airin hayalinden do ar ve airin fantazisiyle sihrin kar mas ndan ibarettir. MAQLU tipindeki metinlerin izlerini Sumerlerde de buluruz. Bir de bunlar n modern tipleri vard r. Bizim burada rne ini verdi imiz para
9 ARURU Mitolojide ana tanr a olarak yer alan ARURU, kuzey Mezopotamyadaki Uruk ehrine yak n olan Ke 'i klt merkezi olarak tan r. Bu tanr a ANU, ANLIL, EA'n n yan nda drdnclgii al r. Sumerliler bunu da sahihesi ismiyle tan rlar. Babilliler ise byk tanrie olarak al rlar. Bu btn Onasyaya yay lan bir tip olup, Prohistoryan n iddias do ru ise, en eski bir tanr d r. Tunadan ine kadar uzanan her yerde plak bir kad n tipi grlr. Bu ana tipi ARURU'ya atfederlerse de bu fikir hl. phelidir. nk btn idoller tanr olsa bile acaba ana tanr m d r ? Bu plak tanr alar daha ziyade I TAR ve cinsiyet tanr s tipini ta rlar. Bir de gney Babil'e aid Ana tanr a tipi vard r ki ona da ARURU veya tanr alar tanr as denir.

576

KADRIYE TANSU , ZEL INANLI

Kasit'ler (M. . 1750-1150) devrine aittir. Anadolu kavimlerinin ba nda gelen Etiler'de MAQLU tipinde yaz lara ok tesadf edilir. MAQLU anane dini olmaktan ziyade bir iir dinidir. Sihri iir haline koyan airdir. Bunlar iinde klasik rnekler vard r. Bunlar syleyen peygamberlerde Hezgiel, Czctuel, Ezaehios'dur. Dua ile ba lyan iir, rica, iyi temenni ve te ekkr ile sona erer. Teekkr iki ekilde olur : 1. Tanry methetmek iin kinata hitap 2. Tanr ile bir nevi pazarl k, bu alelade rican n dine aksidir. MAQLU kk kk by szleri ve ona ait rituellerden ibarettir. Her rituelin sonunda hangi malzemeden yap ld kay tld r. By ameliyesi iin ah s laz mdr : 1. Yemin eden. 2. Yemine tabi tutan. 3. Yemin hmisi. By szleri ekil bakmndan iki trldr : Haddi zat nda by szleri ve duaya ait szler ... Dua bir tanr ya aittir, tekinde ise bycnn bizzat kendisi bulunur. MAQLU'da rahiplere hi rastlanmamaktad r. Byy bozmak iin yap lan btn haz rl klar, bylenmi adam taraf ndan tertiplenmektededir. MAQLU iinde, hibir mna ifade etmedi i san lan ve bol bol tekrar edilen szler vard r. Ayn zamanda baz satrlar k rk olduu ve baz satrlardaki kelime manalar tam verilemedi i iin okunduu zaman mahiyetlerine nfuz edilemiyen m sralar da grlmektedir. MAQLU 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Gece tanr lar sizi a ryorum, Sizinle rtnm gelin geceyi a r yorum. Gn bitimini, gece yar sn ve afa aryorum. nk byc kad n beni byledi, Cad bana iftira etti. Benim tanr m ve tanram benden uzakla trdlar, Artk beni grenin ho una gitmiyorum. Gece gndz bana uykusuzluk yklediler, Azma kpk doldurdular. Rsk m kestiler, Iti im suyu azaltt lar. Sevincim feryatt r, neem matemdir. 13. Byk tanr lar, haz r olup szlerimi i itin, 14. Hkmme hkmedin, tarikimi renin. 15. Kadn ve erkek byclerimin bylerini yapt m, 16. Onlar bym tasarl yanlar ve yapanlard ; 17. Onlarn nnze koyup davam arzediyorum. 18. Benim iin byc iyi de il fena dnd,

SUMERLININ DNYA GR

577

19. O lsn ben yaayay m. 20. Onun byleri, onun frkleri ve pislikleri zlsn, 21. Dallar zengin olan ard beni temizlesin. 22. Btn rzgarlara kar koyan hurma beni kurtars n, 23. Her yerde biten MA TAKAL bana ifa versin,. 24 Daneyle dolu olan kozalar beni temizlesin, 25. Sizin nnzde SASSATI' gibi temizlendim. 26. LARDI 3 gibi temiz oldum, 27. Fenal k yapan byc kad nlar n by forml. 4 28. Bycnn sz a z na dolduruldu, dili tutuldu, 29. Gece tanr lari yapt by iin ona vursunlar. 30. Gecenin bekisi fena frkleri zsnler, 5 31. Az koyun ya , dili tuz olsun. 32. Bana beddua ettiklerinden ya gibi damla damla erisinler, 33. Bym yapanlar tuz gibi erisinler, 34. Dmledikleri zlm , yapt klar bozulmutur, 35. Bycmn btn szleri tarlalar doldurdu. 36. Gece tanr lar, sylenen bu szler zerine ktl defetmek iin bir hitapta bulundular. 37. Toprak, toprak yine toprak, 38. Ey yeminimizin beyi GILGAME 6 39. Siz ne yaparsan z ben bilirim, 40. Benim ne yapt m siz bilmezsiniz. 41. Byclerim, ne kadar by yaparsan z onlar n zcs yoktur. 42. ZABAN 7 ehrim, ZABAN ehrim 43. ZABAN ehrimin iki kap s vard r. 44. Biri arkta di eri garptad r, 45. Evet biri arta di eri garptad r. 46. Ben MATAKAL'dan iek toplar m, 47. Gn tanr lar na su veririm. 48. Ben sizi nasl temizliyorsam,
1 MA TAKAL: Daha hangi nebata bu ismin verildi i malfirn de ildir. Yalnz k rlarda yeti en bir nevi kokulu ot oldu u tahmin edilmektedir. 2 SASSATU: Bir nebat oldu u bilindi i halde hakiki mahiyeti henz meydana kar lmam t r. 3 LARDI: K rlarda yeti en kekik gibi kokulu ot. By formul: Her biten rituel faaliyetinin s- nunda rastlad m z bu forml, yap lan fenal klara kar koymak ve onlar uzakla t rmak iindir. 5 beki: Yirmi drt saatin yar s n n bekisi vard r. BABAR TUM (alacA karanl n) QABL TUM (gece yar s n n) NAMAR TUM (sabah n behisidir). 6 GILGAME : Bak I TAR Efsanesi not 3. 7 ZABAN ; Merkezden ok uzak bir ehirdir. Yasak edilmi fallar zerinde al an ve by yapan kimseler bu ehre gnderilir. Bu ehir gnah i liyenlerin bir arada cezalar n ektikleri yerdir.

A. 17. D. T. C. F. Dergisi F. 37

578

KADRIYE TANSU , ZEL NANLI

49. Siz de beni yle temizleyin. 50. Geidi kapad m, liman tkadm, 51. Btn memleketin by yapanlar na engel oldum. 52. Beni ANUM 8 ve ANTUM 9 yollad lar, 53. BELETSER 'ye kimi yollayay m. 54. Erkek ve kad n byclerin a zna t ka sok, 55. Sihir stad MARDUK"'un bysn at. 56. Seni aryorlar cevap verme, 57. Seninle konu sunlar onlar iitme. 58. Seni ben a ryorum cevap ver, 59. Sana hitap ediyorum beni i it. 60. Tanr ANUM, ANTUM ve BELET-ER 'nin syledii szlerle yaplan byk forml 61. Ben gnderildim gidiyorum, emredildim konu uyorum, 62. Erkek ve kad n bycnn kar sna byclerin biri olan ASAR -LUH 12 beni yollad . 63. Gktekiler dinleyin, yerdekiler i itin, 64. Nehirdekiler buray dinleyin, karadakiler onun szlerini iitin. 65. [ endieyle vur gitme, 66. Asay vur gitme yerinde say. 67. Byk tanr lar n kz n n kervan dursun, 68. Erkek ve kad n byclerinin szyle konu uyorum. 69. Koyun ve e ek zl[d gibi,] 70. Onlarn szleri zlsn, benim szm zlmesin. 71. Syledi im szler, onlar n szn hkmsz k lsn. 72. Byclerin piri ASAR -LUH 'nin szleriyle yap lan by forml. 73. Ey [NUSKU'3]. bunlar byclerimin heykelleridir, 74. Bunlar yapt m bylerin heykelleridir.
ANU : Bak I TAR Efsanesi not 1. ANTUM : ANU'dan ANTUM ad nda di i bir mahliik olarak ancak Mezopotamya m ntakas na Samiler geldikten sonra ayr lm t r. ANU'nun kar s olarak geer, fakat hakikatte stn bir mahiyeti yoktur. ANU'nun tanr lar listesinde N NZALL ad nda bir kar s vard r. o BELET-SER : DUMUZ 'ain annesine SER k z kardeine de Sumerce GE tin veya GE T N-ANNA Akadca'da BELET-SER denilir. Bu tanr yeralt aleminin tablet yaz c s vazifesinde idi. Ayn zamanda A ratu gibi bat memleketinin tanr s olan AMURRU'nun kar s idi. nk yeralt alemi bat ya yerle tiriliyord . O orta F rattaki Mani ehrinin tanr as idi. Ayr ca Uruk ve Assur ehirlerinde de tebcil ediirdli. MARDUK ; Bak LUDLUL - BEL - NEMEQI not 4. 12 ASARI. LUHU ; Byclerin ba . 12 NUSKU; ENL L'in veziri olan bu tanr ate i temsil eder ve MAQLU'da ate tanr s G RRU ile rekabet eder.
9

SUMERL NIN DNYA GR

519

Kadn ve [erkek byclerimin [heykelleridir,] Bana by tasarl yan ve yapanlar n heykelleridir. Etrat mda [dnen] kad n ve erkeklerin [heykelleridir,] Pis olan kad n ve erkeklerin heykelleridir. zen kadn ve erkeklerin [hey kelleridir] , Eziyet eden kad n ve erkeklerin keykelleridir. Takip eden kad n ve [erkeklerin heykelleridir] , Hakk mda hkm veren kad n ve erkeklerin heykelleridir. Benimle [kavgala an] kad n ve [erkeklerin heykelleridlr,] Mnakaa eden kad n ve erkeklerin heykelleridir. [Hakk mda dedikodu yopan] kad n ve erkeklerin [heykelleridir. ] 86. Fenal m isteyen kad n ve erkeklerin heykelleridir 87. Adil NUSKU, senin bildiklerin benim bilmediklerimdir. 88. [By. pislik], salya, kara by, 89. Yalan dolan. iftira, [kem sz, ] sevgiliden nefret, 90. Kader deyi tirme, zme, dilin ba lanmas, heyecan sndrme, 91. radeyi sarsma, hastal k, ldrma, 92. Mevcut btn fenal klar bana kar dndler. 93. Fenal k yapan bunlard r, bunlar onlar n heykelleridir. 94. Kendileri haz r olmad klar iin heykellerini getirdim. 95. "Adil NUSKU sen dman ve fenay yakalars n, onlar yakala ki zarar grmiyeyim. 96. Yapm olduklar heykelleri benim eklime benzettiler, 97. Yzm sakatlad lar, boynumu sarsak ettiler, 98. Gsme vurdular, kemiklerimi eyrilttiler, 99. [Kollarm] zay flatt lar, erkekli imi sakatlad lar, 100. Kalbimin [tanr larn benimle] dar lttlar, kuvvetimi azaltt lar, )01. Dirse imi paralad lar, dizkapa urn baladlar, 102. Beni sakatl k ve pislikle doldurdular, 103. [Byl ye]mek yedirdiler, 104. Byl [su] iirdiler, 105. Murdar suyla aptes ald rd lar, 106. Fena otlar n ya yla beni o dular, 107. l ile evlendirdiler, 1.08. lmeden mezara yat rd lar, 109. Tanr y hkmdar , veziri ve bykleri bana kstrdler. 110. "EY GRRU " byc kad n ve erke i yakan sensin, 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85.
14 73 iinc sat rdan 86 nc sat ra kadar olan k s m abrakadabra denilen boy ve mana olm yan birtak m tekrarlardan ibarettir. Belki de bunlar n bir ok k ymetleri vard r, fakat o k ymetler bu gn anla lmam t r. 15 G RRU: Sihir metinlerinde ismine s k s k rastlanan ate tanr s d r. Tanr lar hakikati sylemeyi iyi ve fenay tefrik etmeyi, ona vazife olarak vermi lerdir.

580

KADRIYE TANSU

117. 118. 119. 120. 121.

111. Byc kad n ve erke in tohumunu yok eden sensin, 112. Ktl y kan sensin, 113. Hakim AMA 16 gibi bende sana sesleniyorum, 114. Hkmm hkmet, karar m ver. 115. Byc kad n ve erke i yak, 116. Dii man m yok et, fenal abuk gider. Senin me 'um gnn onlar arps n, Fenal k borudan akan su gibi damla damla ak p bitsin. Parmaklar yontulan ta gibi yontulsun. Senin ulu hkmn de i tirilemez. Senin a maz sznde de itirilemez. Byp forml 122. "Ey byten NUSKU, ANUN'un ocu u, 123. Baban n e i, ENL Lwin ilk evlad , 124. APSUts'nun bytt , EA19'n n yaratt . 125. Mealeyi kald rd m, seni nurlandrd m. 126. Beni bylyen byc erke i, beni byledi i by ile byle, 127. Beni byleyen byc kad n byledi i by ile byle. 128. Bana by yapan bycye, yapt byy yap, 129. Bana by yapan byc kad na yapt byy yap, 130. Bana by tasarl yana, sen de by tasarla. 131. Tasfirlerini, benim tasfirime gre yapt lar, benim eklime benzettiler. 132. Salyam aldlar, salar m yoldular, 133. Eteklerimi kestiler, ayaklar mn tozunu ald lar60. 134. Kahraman G RRU onlarn bylerini zsn. By forml 135. Mealeyi kald ryorum, 136. UTUKKU, EDU, RABZU, ET MMU, 137. LAMATU, LABAZU, AHHAZU,

16

AMA ; Bak AMA fLbisi MUKADDEMES . ENL L; BAK TAR EFSANESI not 11. Tatl su okyanusu.

18

v EA : BAK AMA LAH1SI not 4.

2 133 neii sat r anlamak pek mmkn olmam t r. Kelime ve kelime tereiimesi de bir mana vermemektedir. Burada ki mana gz nnde tutulabilir. Ya bir adam n amurda b rakm oldu u ayaklar n n izlerine gre bir kal p al yorlar veya yrrken iskarpinlerinin zerinde biriken tozlardan al yorlar.

SUMERLININ DNYA GR

581

LLU, LLTU, LL", Ve insanl yakal yan fena olan her eyi yakyorum. Eriyin, ak n ve damla damla bitin. Senin duman n semaya ykselsin, Parlakl n gnei snk b raks n, Rahip EA'n n olu, gnahlar sona erdirsin. By forml 144. Byten NUSKU, byk tanr lar n maviri. 145. Maglu'nun birinci tableti. 138. 139. 140. 141. 142. 143.
DIKKAT : ) yuvarlak kerre iine al nan kelimeleri izah iin veya trke ifade icab yap lan ilvelerdir. ] k eli kerre iine al nan k s mlar ise, orijinal tabletlerde k r k olup sonradan tamamlanan kelimelerdir.

136 - 138 : Bu sat rlarda ad geen demonlar u ekilde gurupland r l r : 1. LILU ve ARDAT L LI: nesil iiremesine mani olan demonlard r. Bunlar bu gn dahi Yahudiler aras nda ya amakta ve onlar n en byk cinleri olarak bulunmaktad rlar. Il. LAMA TU, LABAZU ve AHHAZU ocuklar n kanlar n emen korkun mahluklard r. 111. UTUKKU, ALU, ETIMMU ve EDU : Eskiden iyi olup ta sonradan kt say lan devler.
21