RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu renme faaliyeti ile renci, gerekli ortam salandnda atalet momenti hesab yapabilecektir.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmek iin arlk merkezi ve moment konusunu renmeniz gerekmektedir. Burada size ksa bilgi verilecektir; ancak bu konuyla ilgili aratrma yapmanz gerekecektir.

1. ATALET (EYLEMSZLK) MOMENT HESAPLARI YAPMA

1.1. Tanm
Yer ekiminin dourduu kuvvetlerin bilekesinin uygulama noktasna, cismin arlk merkezi denir.

1.1.1. Arlk Merkezi

Bir cismi meydana getiren kk paracklara etki eden yer ekimi kuvvetlerinin bilekesinin, cisim zerindeki uygulama noktasna, o cismin arlk merkezi denir (cm, dm, m.). Herhangi bir yzey veya eri alalm. Aadaki ekli sonsuz derecede df paralarna blelim. Yzeyi bir koordinat sistemine oturtalm. En kk alandan koordinat sistemine bir paralel izelim. Her minimum alan iin ayn eyleri tekrar ettiimizde paralellerin kesitii nokta, o yzeyin arlk merkezidir(ekil 1.1).

y dF G F x xg y 0 yg x
ekil 1.1 3

y dF x xg y 0 F G yg x

1.1.1.1. Basit Geometrik ekillerin Arlk Merkezi Dairenin arlk merkezi, kendi merkezidir (ekil 1.2).

G
ekil 1.2

Kare, dikdrtgen, ekenar drtgen, paralelkenar arlk merkezleri kelerinin kesitii noktalardr (ekil1.3).

G
ekil 1.3

genin arlk merkezi, kenar ortaylarnn kesime noktasdr. Bu nokta, yksekliin 3/1inden geer (ekil 1.4).

A b/2 b b/2 h/2 C a/2 a G

ekil 1.4 4

c/2 c c/2 a/2 B

Yamuun arlk merkezini hesaplarken alt kenar st kenara, st kenar ters ynde alt kenara ekleyelim, kegenleri birletirelim. Kegenlerin kesime noktas, arlk merkezidir (ekil 1.5).
A B ICDI

IABI D

ekil 1.5

Herhangi bir drtgenin arlk merkezi, kegenlerinin birletirilmesinden ortaya kan 4 genin arlk merkezlerinin karlkl birletirilmesiyle ortaya kan kegenlerin kesitii noktalardr (Aklamaya gre ekli tamamlaynz) (ekil 1.6).
A B D

C
ekil 1.6

Yarm dairenin arlk merkezi, geometrik merkezinden (ekil 1.7).

4r kadar uzaktadr 3

4r 3 M G ekil 1.7

eyrek dairenin arlk merkezi, kendi arlk merkezinden uzaktadr (ekil 1.8).

4r 2 kadar 3

y M

ekil 1.8

y
x

16 4 y

1 8 2 64

x yF

y
x 15 y

1 6 5 90

xyF

0 x y F

y
x r=4 cm y

1 4 1,69 25,12

y
x y

1 2,4 2,4 12,56

y F

G r=4 cm x

x
ekil 1.9

0M

4x y = 3 x3,4 = 1,69 14

G = (2,4 x 2,40)
xy =
4 x 4 x 1 , 41 3 x 3 ,14

F = r 2

= 2 , 40 cm

1.1.1.2. Birleik Geometrik ekillerin Arlk Merkezi Verilen birleik yzey, koordinat dzlemine oturtulur. Birleik yzey, bilinen basit yzeylere ayrlr. Her basit yzeyin arlk merkezi bulunur. Her basit yzeyin arlk merkezinden koordinat eksenlerine dikler inilir. Her basit yzeyin alanlar tespit edilir. x ve y mesafeleri hesaplanr. gx ve gy bulunur.

Arlk merkezi bulunacak dzlemsel yzey basit yzeylere ayrlr. Arlk merkezleri iaretlenir. Her basit yzeyin alan ile doru orantl kuvvetler seilir. Seilen bu kuvvetler birbirine paralel olacak ekilde ait olduklar merkezlere uygulanr. Bu kuvvetlerin bileke si ve dorultusu herhangi bir geometrik metotla bulunur. (ekil 6.7) de finkler metodu uygulanmtr. Basit yzeylerin alanlar ile doru orantl olan kuvvetlerin tatbik noktalan ve iddetleri deimeden eski dorultusu ile herhangi bir a kadar dndrlr.(rnekte 90 dndrlmtr). Bilekeleri ve bilekenin dorultusu tekrar bulunur. ki bileke dorultusunun kesime yeri aranan arlk merkezidir

6.3.4.2. Analitik Yntem

Resim 6.8: Bileik yzeylerin arlk merkezi analitik yntem

X0 =

A1 x1 A2 x 2 A1 A2 A1 y1 A2 y 2 A1 A2

Y0 =

88

Resim 6.9: i Bo yzeylerin arlk merkezi analitik yntem

X0 =

A1 x1 A2 x 2 A1 A2
A1 y1 A2 y 2 A1 A2

Y0 =

89

UYGULAMA FAALYETLER UYGULAMA FAALYETLER

Uygulama 1:ekildeki, parann arlk merkezi koordinatlarn bulunuz.

Resim 6.10

zm:

X0 =

A1 x1 A2 x 2 A1 A2 A1 y1 A2 y 2 A1 A2
X2 =20cm A2 = 400cm2 Y1= 22,5 cm A1 = 250 cm2 Y2 = 5cm A2 = 400 cm2

Y0 =

X1= 5 cm A1 =250 cm2

250 5 400 20 1250 8000 250 400 650 250 22,5 400 5 6375 2000 Y0 = 250 400 250 400 X0

90

X0

9250 650

Y0=

8375 650

X 0 14,23cm

Y0= 12,88 cm

Uygulama 2: ekildeki st ste katlanm parann arlk merkezi koordinatlarn bulunuz.

Resim 6.11

zm:
Taral alann arlk merkezi koordinatlar bulunacaktr.

X0

A1 X 1 A2 X 2 A3 X 3 A1 A2 A3 A1 Y1 A2 Y2 A3 Y3 A1 A2 A3
X2= 6 cm A2 = 26 = 12 cm2 91 X3 = 4,5 cm A3 = 34 = 12 cm2

Y0

X1= 1,5 cm A1 = 36 = 18 cm2

X0

A1 X 1 A2 X 2 A3 X 3 A1 A2 A3
18 1,5 12 6 12 4,5 27 72 54 18 12 12 42 153 42

X0

X0

X 0 3,64 cm
Y1 = 3 cm A1 = 36 = 18 cm2 Y2 = 1 cm A2 = 26 = 12 cm2 Y3 = 4 cm A3 = 34 = 12 cm2

Y0

A1 Y1 A2 Y2 A3 Y3 A1 A2 A3
18 3 12 1 12 4 54 12 48 18 12 12 42 114 42

Y0

Y0

Y0 2,71 cm

92

Uygulama 3: ekildeki ii boaltlm paran arlk merkezi koordinatlarn bulunuz.

Resim .6.12

X0

A1 X 1 A2 X 2 A1 A2 A1 Y1 A2 Y2 A1 A2

Y0

zm:
X1 = 4 cm X2 = 2,2 cm

A1 = 5 8 = 40 cm

D 2 3,14 2,5 2 3,14 6,25 19,62 A2 = = 4,9 cm2 4 4 4 4

X0

A1 X 1 A2 X 2 A1 A2
93

X0

40 4 4,9 2,2 160 10,78 149,22 40 4,9 35,1 35,1

X 0 4,25 cm
Y1 = 2,5 cm Y2 = 2 cm

A1 = 5 8 = 40 cm

D 2 3,14 2,5 2 3,14 6,25 19,62 A2 = = 4,9 cm2 4 4 4 4

Y0
Y0

A1 Y1 A2 Y2 A1 A2
40 2,5 4,9 2 100 9,8 90,2 40 4,9 35,1 35,1

Y0 2,56 cm
Uygulama 4: ekilde grlen taranm alann alk merkezinin koordinatlarn bulunuz. (ller cm olarak alnacak).

Resim 6.13

zm: Taranm alan 1,2 dikdrtgenleriyle 3 nu lu genin birbirine eklenmesi ve 4 nu lu dairenin karlmasyla elde edilmitir. Bu paralarn arlk merkezlerinin yerini biliyoruz. Buna gre; 94

X0=

A1 X 1 A2 X 2 A3 X 3 A4 X 4 A1 A2 A3 A4
66 42 8 3 2 4 6 6 3,14 4 2 6 14 6 9 2 4

6 14 6 6 9 10,5
X0=

X0=

504 567 144 37,68 84 54 18 12,56 1215 37,68 1177,32 143,44 143,44

X0=

X0=8,2 cm

Y0=

A1 Y1 A2 Y2 A3 Y3 A4 Y4 A1 A2 A3 A4
84 7 54 3 18 8 12,56 3 84 54 18 12,56 588 162 144 37,68 856,32 143,44 143,44

Y0=

Y0=

Y0=5,97 cm

95

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak veya boluklar doldurarak deerlendiriniz.

1.
2. 3.

Bir cismin ktlesine ait yer ekimi kuvvetinin getii ve cismin her konumuna gre deimeyen noktaya .. denir. Bir cisim, arlk merkezinden asld her konumda dengededir. () Cisimler boyutlu olduklarndan arlk merkezi uzaydaki yerini , .. ve Koordinatlarna gre belirlemek gerekir. Bir ktleye ait arln, bulunduu etki noktasna .. . denir. Kegenlere gre eit paralara ayrlabilen yzeylerin arlk merkezi, bu kegenlerin kesitii noktadr. () ekildeki bileik yzeyin arlk merkezini analitik yntemle( X0) bulunuz (ller cm olarak alnacak).

4. 5. 6.

Resim 6.14

7.

ekilde grld gibi dikdrtgen levhadan 5070 cm llerindeki ksm kartlmtr. Meydana gelen eklin arlk merkezini analitik metotla bulunuz (ller cm olarak alnacak).

96

Resim 6.15

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

97

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Yeterlik lme
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz Deerlendirme ltleri Evet 1 Dar ada kesien iki kuvvetin bilekesini hesapladnz m? 2 Dik ada kesien iki kuvvetin bilekesini hesapladnz m? 3 Geni ada kesien iki kuvvetin bilekesini hesapladnz m? 4 kiden fazla saydaki kuvvetlerin bilekesini buldunuz mu? 5 Paralel kenar metodu ile kuvvetlerin bilekesini buldunuz mu? 6 Paralel kenar metodu ile kuvvetlerin bilekesini buldunuz mu? 7 Analitik metodu ile kuvvetlerin bilekesini buldunuz mu? 8 Grafik metot ile kuvvetlerin bileenlerini buldunuz mu? 9 lamiye gre kuvvetlerin bileenlerini buldunuz mu? 10 Di lamiye gre kuvvetlerin bileenlerini buldunuz mu? 11 zdm yntemine gre kuvvetlerin bileenlerini buldunuz mu? 12 Noktaya gre moment buldunuz mu? 13 Denge sistemine gre moment buldunuz mu? 14 Mesnetlerde oluan kuvvetler ve ynlerini buldunuz mu? 15 Dolayl yklere gre moment buldunuz mu? 16 Al yklere gre moment buldunuz mu? 17 Analitik metotla arlk merkezini hesapladnz m? 18 Kuvvet poligonu metoduna gre arlk merkezini hesapladnz m? 19 i bo yzeylerin arlk merkezini hesapladnz m? 20 st ste katlanm yzeylerin arlk merkezini hesapladnz m? 21 Birleik yzeylerin arlk merkezini hesapladnz m? Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz. 98

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 Doru Doru Yanl Yanl Doru A taraf R= 25 N luk farkla oyunu kazanr. 601,3 N 630 N Kuvvet iddeti, Dorultusu, yn, Uygulama noktas Kilogramkuvvet kgf Dorultusu bykl Doru A taraf R = 25 N luk farkla oyunu kazanr 349,05 N 630 N 1 2 Doru Paralelkenarn uygulama noktasdr. = 900 Bilekeyi Yanl F1=1950 N F2=2650 N a) R= 800 N b) 350 99

7 8 1 2

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

3 4 5 6

7 8

RENME FAALYET3 CEVAP ANAHTARI

3 4 5 6 7

RENME FAALYET4 CEVAP ANAHTARI

1 Bileen, bileen kuvvet Doru Doru Yanl Doru

2 3 4 5 6 7 8

38,2 0 21,8 0
R = 48,6 N

X 70 0
FB= 367 N FC= 410 N

RENME FAALYET5 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 Moment Yanl Moment merkezi Doru Doru F1 = 40 N L=90 cm RB= 282,8 N

RENME FAALYET6 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 Arlk merkezi Doru x, y, z Basn merkezi Doru X0=2,2cm X0 =7,5cm Y0 =4,5cm

100

KAYNAKA KAYNAKA
ASLAN Mehmet, Cisimlerin Dayanm, stanbul,1998. CURUN Nurettin, Cisimlerin Dayanm, Ankara, 1981. ZKARA Hamdi, Mekanik, Ankara, 2000. DURKAL Dursun, Cisimlerin Dayanm, stanbul, 1998. ZKARA Hamdi, Cisimlerin Dayanm, Ankara, 2000. BAYVAS M. evki, Genel Mekanik, Ankara, 1978. BAYVAS M. evki, Genel Mekanik, stanbul,1966. BAYVAS M. evki, Cisimlerin Dayanm, Ankara, 1974. YILMAZ Orhan, Cisimlerin Dayanm, Ders Notlar, Motor Meslek Lisesi, zmir, 2000. TSE, DIN, ISO Standartlar ve eitli Makine Kataloglar. ETNKAYA Selim, BALCI Mustafa, Standart Birimler, Yksek Teknik retmen Okulu Matbaas, 1979. ERASLAN N, Teknik Mekanik, Teknik Okul Yaynlar, 1960.

101

1.1.2. Atalet Momenti

Herhangi bir yzeyin sonsuz derecede kk alan parasnn, herhangi bir x eksenine mesafesinin karesi ile arpmnn toplamna, o alann x eksenine gelen atalet momenti denir. Atalet momenti ,J ile gsterilir. Birimi dm4 cm4 tr.

y
F

x dF y

Jx = SdFy 2 Jy = SdFx 2
x
ekil 1.10

0
1.1.3. Atalet Yarap

Kendi arlk merkezinden geen eksene gre atalet yarap ayn eksene gre alnan atalet momentinin kesit alanna blmnn karekkne eittir. Ix ile gsterilir. Atalet yarapnn birimi cm, dm olur.

x =

Jx F

cm

y =

Jy F

cm

Burada: Ix: Atalet yarap Jx: x eksenine gre atalet momenti F: eklin (kesitin) alan

1.2. eitleri
Basit kesitlerin atalet (eylemsizlik) momenti Birleik kesitlerin atalet (eylemsizlik) momenti

1.2.1. Basit Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti

En ok kullanlan kesitlerin arlk merkezinden geen tarafsz eksenlerine gre( x-x ve y-y eksenleri ) atalet momentleri, aada maddeler hlinde verilmitir. rnein X-X eksenine gre atalet momenti JX ; Y-Y eksenine gre atalet momenti JY ile gsterilmitir. Kare (kendi arlk merkezine gre)

y b=h h G x

Jx, J y =

h4 12

cm4

b
ekil 1.11

Dikdrtgen

Jx = bh cm 4 12
3

Jx =

hb3 12

cm 4

b
ekil 1.12

gen

Jx = bh cm4 36
3

ekil 1.13

Daire
D Jx = Jy = 64 cm 4
4

NORMAL DARE

ekil 1.14
DELKL DARE

Jx = Jy =

( D 4 D1 4 ) 64

cm 4

ekil 1.15

Yarm daire

Jx = Jy = 0,00686 D 4 cm 4
ekil 1.16

eyrek daire

Jx = Jy = 0,00344D 4cm4
ekil 1. 17

Parabol
a

Jx = ab cm4 4
3

G x

Jy = ba cm4 4
3

ekil 1.18 9

1.2.2. Bileik Kesitlerin Atalet (Eylemsizlik) Momenti

Herhangi bir yzeyin kendi arlk merkezine gre bulunan atalet momenti ile yzey alannn arlk merkezi ve eksen arasndaki mesafenin karesiyle arpmnn toplamna eittir.

1.
2 e2 y G x e1

J11 = Jx + Fe1 atalet J 22 = Jy + Fe2 W11 =

1
J11 e

mukavemet ataletyarap

2 01

J11 F

ekil 1.19 2.

2 y 12 G x 16 2 01 14 1

J x x = J 11 = W11 = x =

14 x13 3 12 14 x 12 12
3

= 2016 + (14 x12 )(16 2 )

= 4502 cm 4
4502 16 4502 168

= 2814 cm 3 = 16 ,37 cm

ekil 1.20

3.
2
INP 320

= 12510 cm
4

tablodan
2

F = 77 , 7 cm

tablodan
4

J 1 1 = 12510 + 77 , 7 x 40 = 136 , 830 cm

40 cm

W 11 = 1 =

J 11 40 J 11 77 , 7

= =

136 , 830 40

= 3420 , 75 cm = 42 cm

136 , 830 77 , 7

ekil 1.21

10

Not: Kaynak iin INP profil tablolarna baknz (statik. MEB). Basit kesitlerin atalet momentinde verilen formller, kesitlerin arlk merkezinden geen eksenlere gre atalet momentleridir. Bir kesitin kendi arlk merkezinin dndan geen eksenlere gre atalet momentini de hesaplamak gerekebilir. Byle durumlarda paralel eksen teoreminden yararlanlr.

1.2.3. Paralel Eksen (Steiner) Teoremi

Bir kesitin ayn dzlem iinde bulunan bir eksene gre atalet momenti; tarafsz eksene gre atalet momentine, kesitin alan ile paralel iki eksen arasndaki uzakln karesinin arpm eklenerek bulunur. JXN = JX + F X e12 JYN = JY + F X e22
yn e2 y G x e1 0 Xn

.. cm4 .. cm4

ekil 1.22

Birleik kesitlerin atalet momentleri, Steiner teoreminden yararlanarak bulunur. Birleik kesitlerin atalet momentini bulmak iin; 1- Verilen kesit, basit geometrik ekillere blnmelidir. 2- Her ekil numaralanp, teker teker alanlar bulunmaldr. 3- Birleik kesitin (tarafsz eksenin getii), arlk merkezi bulunmaldr. 4- Steiner teoremine gre her kesitin atalet momenti bulunarak cebirsel toplam yaplmaldr. Atalet momentinin birimi cm4, dm4 dir.

11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Atalet Momenti Hesap Uygulamalar 1. Aada verilen bileik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yol ile bulunuz.

18 x y F 1 6 8 192 2 15 3 36

16

G x2 6 y G2 y2 6
ekil 1.23

10

12

lem Basamaklar ekilleri, basit geometrik ekillere ayrnz. Ayrm olduunuz her eklin arlk merkezini bulunuz ve tablonuzu oluturunuz. ekil 1.23 te sa stte bulunan tablo Ayrm olduunuz her eklin alanlarn hesaplaynz. Ayrma ileminden yararlanarak eklin basit ekillere ayrlmam durumun arlk merkezini bulma formln oluturunuz.

neriler Hesaplanmasnn kolay olduu ekilleri elde etmeye alnz.(Kare,dikdrtgen,gen) Arlk merkezini bulurken eksenlerden almanz gereken deerleri kartrmaynz. X X ynndeki deeri alrken yataydaki lleri kullanacaksnz. Y-Y ynndeki deeri alrken dikeydeki lleri kullanacaksnz.X ynnde X1 iin 12/2 = 6 X2 iin sfr noktasndan ikinci eklin kesine olan l (12 ) + ( eklin arlk merkezi ) 6/2 = 15 Y ynndeki deerlerin bulunmasnda X ynndeki deerlerin bulunmas yntemini kullannz. Tm hesaplamalarmzda sfr noktasn esas aldmz unutmaynz. Dikdrtgenin alan forml; ksa kenar x uzun kenar mesafesidir.

Gx =

F1 x1 + F2 x2 +... + Fn xn F1 + F2 + ... + Fn

Gy =

F1 y1 + F2 y 2 +...+ Fn y n F1 + F2 +...+ Fn

Formldeki simgelerin yerine yazlacak deerleri, izim zerinden ve tablodan

12

alnz.

16x12= 192
6 x192 +15 x 36 192 + 36

6x6=36

Gx =

= 7,42cm

Gy =

8 x192 + 3 x 36 192 + 36

= 7,210 cm

Forml olutururken arlk merkezlerini ( F ) Gx te X deerleriyle Gyde Y deerleri ile arplmas gerektiine dikkat ediniz. Deerleri yerine yazarken doru yere yazdnzdan emin olunuz. X deerlerini Gx e, Y deerlerini Gy formlnde kullanacaksnz. Hesaplamalar yaparken matematiksel hata yapmadnzdan emin olunuz.

2. Aada verilen birleik yzeyin arlk merkezini analitik (hesap) yoluyla bulunuz.

8 x2 x1 G1 y1

6 G2 x3

10 x y F 1 4 12 192 2 11 20 48 3 19 12 240 24 G3 y3

y2

16

0
ekil 1.24

x
G1 x =
G1 y =
192 x 4 + 48 x11+ 240 x19 192 + 48+ 240
192 x12+ 48 x 20 + 240 x12 192 + 48+ 240

= 12,2cm
= 12,8cm

13

3. Aada verilen basit yzeyin (kesitin) atalet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz. y
x12 Jx = bh = 1012 = 1440cm 4 12
3 3

12

Jy = x = y =

hb3 12 Jx F Jy F

x10 = 1212 = 1000cm 4

3

= =

1440 120 1000 120

= 3,46cm = 2,88cm

10
ekil 1.25

4. Aada verilen eklin atalet momenti ve atalet yarapn hesaplaynz.

44 cm

x44 Jx = bh = 2012 = 47324cm4 , 12

3 3

x =
20 cm
ekil 1.26

Jx F

4732444 , 440

=1075cm ,

5. Aada verilen birleik yzeyin atalet momentini ve atalet yarapn hesaplaynz.

y 18 1,9 2,6

4,1 9 G x1 10,9 x 2,1 2,9 y2 y1 6

ekil 1.27 14

x2

nu 1 2

x 2 7

y 9 13,5

F 73 54

ex 1,9 2,6

Ey 2,1 2,9

Gx =

72 x 2 + 54 x 7 72 + 54

= 4 ,1 cm

Gy =
Jx 1 =

72 x 9 + 54 x 13 , 5 72 + 54
bh 3 12

= 10 , 9 cm

4 x 18 3 12

= 1944 cm 4

Jx2 =

bh 3 12

6 x 93 12

= 365cm 4

Jx x = (1944 + 72 x1,9 2 ) + ( 365 + 54 x 2 ,6 2 ) = 2934 cm 4

x =

F
hb 3 12
hb 3 12

Jx x

2934 72154

= 4 ,8 cm

Jy 1 =
Jy 2 =

=
=

18 x 4 3 12
9 x63 12

= 96 cm 4
= 162 cm 4

Jy y = ( 96 + 72 x 2 ,12 ) + (162 + 54 x 2 ,9 2 ) = 1030 cm 4

15

Normal gerilme, (sigma) harfi ile gsterilir. Normal gerilmenin birimi kg/cm2 alnr.

1.2.2. Kesme (Kayma) Gerilmesi

Eer uygulanan kuvvet, ayn kesitte bulunan moleklleri birbiri zerinden kaydrmaya alrsa, bu gerilmeye kesme gerilmesi denir (ekil 1.1). Kesme gerilmesi, (To) harfi ile gsterilir. Kesme gerilmesinin birimi kg/cm2 dir.

ekil 1.1: Kayma gerilimleri

1.4. Mukavemet Hesab Uygulamalar

1.4.1. Basn Dayanm
ubuk eksenine paralel kuvvetler, birbirlerine yaklaacak ekilde, ubuu iki ucundan basmaya alrsa, ubuun boyunda bir ksalma meydana gelir. Meydana gelen gerilmeye, basn gerilmesi denir ve (sigma) harfi ile gsterilir (ekil 1.2).

ekil 1.3

zm: Dairenin alan: A =

.d 2 ; 4 d 2 3,14.10 2 314 a) A = = = = 78,5 cm 2 4 4 4 Kuvvet veya yk (kg ) P Gerilme = = kg / cm 2 A Kesit Alan(cm 2 ) P 78,5

b) =

600 =

P=.A

P = 600 . 78,5 P = 47.000 kg rnek 3: ekil 1.4teki kolona etki eden kuvvet P = 20.000 kgdr. Kesit lleri verildiine gre basn gerilmesini bulunuz. bulunur.

ekil 1.4

 = Uzama miktar ( % ) = Uzama kat saysdr, cisimlerin gerilmesinin 1 kg/cm2 olduu anda ubukta
meydana gelen uzama miktardr. deeri ok kktr, bunun yerine elastikiyet modl (E) kullanlr.

= .
Elastikiyet Modl

L =

P.L cm E. A

P = ubua uygulanan kuvvet (kg) L = ubuun boyu (cm) E = Elastikiyet modl (kg/cm2) A = ubuun kesit alan (cm2)

L = ubukta meydana gelen uzama miktar (cm)

rnek 4: Bir kenar 2 cm olan kare kesitli bir ubuk ekseni boyunca 2000 kglk kuvvetle ekiliyor. Elastikiyet modl E= 2.106 kg/cm2, ubuun uzama miktar 0,6 cm olduuna gre ubuun ilk boyunu bulunuz. zm: Kesit alan kare olduundan A=axa A = 2 x 2 = 4 cm2 ubuun ilk boyu

P.L forml ile bulunur. E. A 2000.L 0,6 = Buradan 4.2.106 L =

2000 L = 0,6 . 4 . 2 . 106 2000L = 4,8. 106 L = 2400 cm 8

rnek 6: Emniyet kat says 4 olan dkme demir ubuun emniyet gerilmesi 1200 kg/cm2'dir. Bu dkme demirin kopma gerilmesi ne kadardr? zm:

maks. Emniyet Kat Says 1200 = maks ise, 4 maks = 1200.4 = 4800 kg / cm2 dkme demirin kopma gerilmesi bulunur. em = 1.4.3. Kesme Dayanm
Kesit dzlemine dik olarak inen kuvvetler, kesit dzlemini ikiye ayrmaya alrsa cisim kesilmeye zorlanm olur. Cisme uygulanan kuvvetler kadar cisim tepki gsterir, kesilmemeye alr. Uygulanan kuvvetler cismin tepki kuvvetlerinden fazla olursa cisim kesilir (ekil 1.8-1.9).

ekil 1.8

ekil 1.9

Kesme Gerilmesi

= Kesme gerilmesi ( kg/cm2 )

P = Uygulanan kuvvet (kg) A = Kesit alan (cm2)

P A

10

ekil 1.11

ekil 1.12

Cisimlerin boy eksenine kuvvetler dik olarak indirilirse ve cisimlerin bir iki ya da daha ok noktalarnda mesnet ( tayc kolon vs.) var ise kuvvetlerin etkisi ile cisimde eilmeler grlr. Uygulanan kuvvet gereinden fazla olursa cisim krlr (ekil 1.13-1.14).

ekil 1.13

ekil 1.14

Eilme cismin yalnz bir noktasnda meydana gelmez. Cismin her yerinde eilme grlr. Mesnetlere yaklatka eilme miktar azalr, mesnetlerden uzaklatka eilme miktar artar. Mesnetlere bindirilen kuvvet kadar mesnetler tepki gsterir. Mesnet tepkisi, uygulanan kuvvetin mesnete uzaklna baldr.

12