Yalin El Ki̇tabi

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI
LDER
LDERN TANIMI
Toplumlar arkalarndan srkleyen, onlarn ufkunu aan, yeniliklere ak olan, basma kalplara takl kalmayan, srekli kendini yenileyen ve sorunlarn zmne en hzl, en pratik yollarla zm reten, topluluklar pozitif motive edebilen kimselere lider denir. Kendi dncelerini, istek ve iradesini yanndaki kiilerin sevgi, sayg ve gvenini kazanarak onlara kabul ettirebilen kiilerdir.
Ynetici, bir rgtn amalarn gerekletirmek iin var olan rgt yapsn ve prosedr kullanan kiidir. Lider ise rgtsel yol gstericilere (emir, direktif, kararname) mekanik olarak uymann stnde ve tesinde bir etkileme gcne sahip olan kiidir. Bu anlamda liderlik, bir rgtn amalarn gerekletirme ya da bu amalar deitirmek iin yeni bir yap ve prosedr balatma olarak tanmlanabilir. Lider, doru olan eyleri yapmay hedeflerken ynetici, ileri doru yapmaya odaklanr. Liderlik makam ve statden ok kiiliin rndr. Liderler genellikle kendine gvenirler, daha az kiisel davranrlar, abuk fikir retirler, eyleme geerler, evresindekilerin davranlarna kar duyarl olurlar. Liderlik iin kiisel btnlk nemli bir ihtiyatr. Liderlik belirgin niteliklere bal olmadan yeni durumlara gre oluur. Yani lideri var olan durum yaratabilir. Liderlik herhangi bir atama rn olarak ortaya kmaz. Bir kiinin lider olarak nitelendirilebilmesi iin astlarnn onu lider olarak grmesi gerekir. Esin kayna olma, etkileme, takmlar oluturma, rnek olma ve kabul edilme gibi zellikleri de liderlii niteleyen zellikler arasnda saymak mmkndr. Yaplan herhangi bir ite yanndaki kiilerle hareket edebilen, onlar doru hedefe
ynlendirebilen, deiik fikir ve grlere sayg duyan, arkasndaki ve yanndaki kitleleri srkleyebilen ve onlara yeni ufuklar aabilen kiidir.
LDERLK NEDR?
Liderlik, insanlarn hareket ve davranlarn etkileme sanatdr. Lider ise, kendi istek ve iradesini, dier insanlara, onlarn sayg, gven, itaat ve ballklarn kazanarak, kabul ettirme yeteneidir. Liderlik zelliklerinin nemli bir ksm doutan gelir. Bunlar eitim ile gelitirilebilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 1
BR LDERLERDE OLMASI GEREKEN VASIFLAR NELERDR? Liderde gven: Lider nce kendine gvenmeli, sonrada bu vasf dolaysylada herkes ona gvenebilmelidir. Eer bir liderin kendine gveni yoksa, kimsenin de ona gveni olmaz. Liderin Enerjisi: lider, beraber alt kiilerin isteklerini, hatta daha fazlasn yapmaya istekli olmal ve de yapmaldr. Onlardan daha fazla almak, dnmek, tehlikeye gs germek, herkesten fazla yk yklenmek zorundadr.
ZAMANINI SEMEK: Lider, yenilie ak olmal, eskimi dncelere taklp kalmadan onlar bir kenara brakp, yeni fikir ve grlere ak olmal, kendini srekli yenilemelidir. BERRAKLIK: Lider hkmn mantk erevesinde vermeli, kendi hkmi dncelerinin alternatiflerini tartmal ve ondan sonra karar vermelidir. Dncelerini ak ve berrak ekilde ifade edebilmelidir. CESARET: Lider, iinde tam olduu cesareti yalnz kendine saklamamal, bunu evresine yaymaldr.
LG: nsanlar kendilerine ve problemlerine gerekten ilgi gsterdiine inanmadklar kimsenin arkasndan gitmezler. Lider arkasndan gelenleri iyi tanmal, onlar krlganlktan alkoymal, onlarn yaratclklarn ortaya karmaldr. AHLK: Asla taviz vermeyecei bir drstlk ve kuvvetli bir ahlk duygusu. Bunlar bir liderde yerlemi olmas gereken vasflardr. NAN: Bir lider, yanndaki adamlarna ve onlar ynelttii amaca inanmak zorundadr. Kendisinin inanmad bir eye, yanndakilerinde inandrmak ve hatalarna ortak etmek yanllna dmemelidir. Ama inand bir eyinde arkasndan sonuna kadar tm tehlikelere ramen gitmelidir.
LDER NN NEML?
Sayfa 2
Sait Ali AYDIN
alt kiilerin hedeflerinden sapmamalar, morallerini en st seviyede tutmalar, alma evklerini yitirmemeleri, beklenen katky yapabilmeleri ancak ynetimin srekli ve etkin liderliiyle mmkndr. Ortak altklar kiilerin liderin arkalarnda olan bu gcn hissetmeleri onlar daha fazla motive edecek, verimliliklerini ve sorumluluklarn artracak, alma kltrlerine ekstra katk yapacaktr.
ETKL BR LDERN MUTLAKA SEVLEN YA DA TAKDR EDLEN BR OLMASI GEREKMEZ: Liderlikte popler olmak deil, sonu en nemli unsurdur. Liderler srekli gndemdedir. Bu nedenle rnek olutururlar.
LDERLK: Yksek mevki, ayrcalklar, unvan veya para deil, sorumluluktur. altklar kurulular baarya ulatracak hedefleri aratrr, Farkllklara sayg duyar, kendi kopyalarn aramazlar. Yanndakilerin gcnden korkmaz, bundan eref duyarlar. Ekip almasna deer verir, yetenekli insanlarla alr ve onlarn yaratc gcnden en iyi ekilde faydalanr. stn zeka, analiz ve sentez yapabilme kabiliyetine sahip olmal, dncelerini en iyi biimde aktarabilmeli, sabrl olmal, insanlar anlamal, sevmeli ve kendilerini bir tek gayeye adam olmaldr. Mutlaka yetki ve i dalmn en iyi ekilde yapan kiilerdir. Kendilerini yanstan, farkllklarn ortaya koyan almalar mutlaka kendileri yapmal, kimseye havale etmemelidir. Lider bulu yapar, gelitirir, insanla ilgilenir, gvenden esinlenir, ne ve niin diye sorar, gz ufuktadr, uygular, oluturur, doru iler yapar, alanlarn motive eder, hedefe yneltir. Ekip almasnn getirecei kazanmlarnn gelitirilmesinde, organizasyon iindeki iletiimin arttrlmasnda nemli rol oynar.
ETKL LDERLK N NERLER
LDERLK YAPMANIN NE DEMEK OLDUUNU ANLAYIN: Ekibinizi, sizin vizyonunuzdan esinlendirmek, onlar hedefe yneltmek, sonu almaya cesaretlendirmektir.
LDERLK YAPMANIN NN NEML OLDUUNU ANLAYIN: Ekip halinde alan insanlar tek tek alanlara oranla daha retkendir. Size en iyi uyan liderlik stilini bulun. Olumlu olun, nk olumlu tutumla ekibinizin sizi nasl grd arasnda bir ba vardr. HEDEFLERNZ BELRLEYN: Ekibin hedefini ortaya koyun. Bu hedeflere nasl ulalacan bildiinizi gsterin. Ekibin her yesine kendisinden beklenenleri, hedeflere balanmalarn salayn. EKP YELERNE LG GSTERN
Sait Ali AYDIN
Sayfa 3
Ekibinizdekilerin her birinin ne ile motive olduunu renin. Ekip yelerinin iin hangi yanndan zevk aldklarn, gl ve zayf yanlar olarak neleri grdklerini tartn. lerini, insanlarn beceri ve ihtiyalaryla balantlanrdn. NSANLARI HERKESN NDE VN Ekibinizdekileri srekli topluluk da verek motive edin. nk insanlar vlmekten ve takdir edilmekten holanrlar. GEREKTNDE UYARIN Uyarmak vmekten daha zordur. Ama asla uyar grevinizi yaparken krcla kamamal, hedeften sapmalardaki olgulara vurgu yapmaldr.
ATIMALARI ZME ULATIRIN: Ekip yeleri arasnda doacak olan atmalar grmezden gelmemeli, annda mdahale etmeli, performansa etki etmeden mutlaka zme ulatrmaldr. STRES YNETN: altnz ortamn stresinin farknda olun. retkenliinize ve salnza etki etmeden bu sorunu an. Stresin sebeplerini bulun ve zm yollarn arayn. EKBN GELMESNE YARDIMCI OLUN: Ekipler drt aamadan getikten sonra geliirler. Bunlar; yoklama, srtme, anlama ve performans aamalardr. Ekibiniz bu aamalardan getike ekip lideri olarak sizin rolnz de deiecektir. Liderlik yaklam ve stilinizi ekibinizin ihtiyalarna uydurmaya aln.
LDERLK NE DELDR?
Liderlik bir ayrcalk pozisyonu deildir: lider, evresinden farkl olan fakat bu farkll evresinin etkinlii iin deerlendirebilen kiidir. Liderlik bir kiilik kltr yaratmak deildir: Lider, kendini stn kii grme, yanlmaz ve yenilmez olarak dnme haline dnmemelidir. Liderlik vazgeilmez olmak deildir: Etkin ve baarl bir liderlik vazgeilebilir olabilmektir. Liderlik bakalarn sulamak deildir: Liderlik ncelikli olarak verilen kararlardan ve doan sonulardan sorumlu olmaktr.
DKKAT EKMEK VARKEN NYE SAKLANASIN? LDER ARTLAR BELRLER, EER LDER ARTLARI BELRLERSE; O DKTATORLUK OLUR
Sayfa 4 Sait Ali AYDIN
Sait Ali AYDIN
Sayfa 5
YNETC
Ynetici, "kar ve riski bakalarnn olmak zere, rn veya hizmet retimi iin retim faktrlerini bir araya getirip birletiren ve iletmeyi altrma sorumluluu olan kiidir". Buradan anlalaca gibi yneticiyi giriimciden ayrt eden nitelik, yneticinin iletme karna ortak olmamas ve muhtemel zararlara katlanmamasdr. Ynetici iletmenin ilevlerini yrtmekle ve iletme sahibine kar sorumludur. Yneticiler iletmenin amacn saptar, daha sonra iletmeyi amaca doru yneltir. Amaca kolay, en iyi gidilecek yollar bulur, kararlar verir, retim faktrlerinin tedarikini ve dzenlenmesini yapar. letme faaliyetlerinin en etkin biimde rgtlenmesini salar, insan esini rgtler, nezaret eder, ilerini alanlara benimsetir.
YNETCNN GREVLERNDEN BAZILARI UNLARDIR:
Amalara hangi kaynaklardan ulalabileceini belirleyip bu kaynaklar salar. letme alanlarnn grevlerini belirler. Yaplacak ilerle ilgili ilemleri balatr. Hedeflere yeterince ulalmas iin gerekli nlemleri alr.
Yneticinin, almalarndan sorumlu olduu kiiler vardr. Ynetici bu kiilerin "st" , almalarndan sorumlu olduu kiiler ise yneticinin "ast" dr.
Yneticilerin baarl olabilmeleri iin astlar ile iyi ilikiler kurmalar gerekir. Astlarna kendilerini ilgilendiren konularda bilgi vermek ve grlerini almak, yneticinin gcn etkisini artrr.
Bir iletmede alanlarn st ya da ast olularna gre snflandrlmasdr. Ynetici de bu hiyerarinin kademelerinde yer alr. st dzey yneticiler, iletmenin sadece prensip kararlarn alrlar. rnein, bir genel mdr, iletmeyi daha genel iletmecilik prensipleri dorultusunda ynetir. Daha alt dzey yneticiler ise teknik ayrntlara girerler. rnein, ksm efleri. Daha fazla teknik bilgiye sahiptirler ve bilgilerini bu dorultuda kullanrlar. nk yaplan faaliyetlere daha yakndrlar.
Sayfa 6
Sait Ali AYDIN
YNETC ZELLKLE U NTELE SAHP OLMALIDIR:
Yetki ve sorumluluk almaya hazr olmal: Ynetici, kendisinden beklenen ilerin yaplmas iin kararlar almak durumdadr. Ald kararlarn sorumluluunu da stlenmekten kanmamaldr. Personelini anlamal: yi bir ynetici grevde bulunduu srece, kuruluun ve personelinin almalarndan haberdar olmaldr. Grlerini personeline aklamaldr: Ynetici, astlarnn kiisel sorunlarna da duyarl davranmal ve bu sorunlarn zmne yardmc olmaldr. Bylece, personelinin daha verimli almasn salayabilir. alanlarn grlerinin alnmas ve bunlarn deerlendirilmesi, iletmenin baarsn artrr. Personelin fikir ve grlerinin dinlenmesi, ayrca onlar anlamay da kolaylatrr. alanlarn sadece dinlenmesi yeterli deildir. Gr ve fikirlerini deerlendirilmedike, alanlarn dncelerini bildirmeyi srdrmeleri beklenemez. yi bir ynetici olmann dier bir gerei de, yneticinin kendi gr ve programlarn alanlarna aktarmasdr. Ancak, bu aktarmda ynetici olabildiince anlalr olmaya zen gstermeli ve yeterince anlalp anlalmadn kontrol etmelidir. Yneticinin ana grevi altnda alan kiilerin hedeflerini gerekletirmesi iin onlar ynlendirmektir. Yani yneticinin ana fonksiyonu, altnda alan kiilere destek olmak, gerekli aralara ve eitimlere sahip olduklarndan emin olmak, engellerini ortadan kaldrmaktr. Takmnzdaki insanlar baarnz iin kesinlikle kritiktir. Buna karlk baarmalar iin onlara yardm etmeniz gerekir.
YNETM SREC Ynetim iletmeyi oluturan unsurlarn uyumlu almasn salayan bir sretir. Bu sre: Planlama Organizasyon Yrtme Koordinasyon Kontrol aamalarndan oluur Ynetim sreci, statik deil, dinamik ve rasyonel bir sretir. En az bir yneten ve bir ynetilen ile yneticilerin kiisel otorite kullanmn gerektirir. Ynetenler ve ynetilenler arasnda haberleme sistemi kurulmal, i blm ve uzmanlamaya dayanan bir organizasyon gelitirilmelidir. Maddi ve beeri kaynaklar serbeste kullanlabilmeli ve bu kaynaklar arasnda uygun deer uyum salanmaldr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 7
Kk iletmelerde, byk iletmelerde olann aksine tm iletme fonksiyonlar bir veya birka kii tarafndan yrtlmekte olup, tm iletme fonksiyonlar organizasyon iinde ayr ayr belirlenerek, bu fonksiyonlar yrtecek yeterli kadro oluturulmamtr. Bu srete, ynetici kademesindeki kii, terimsel olarak, planlama, organizasyon, yrtme, koordinasyon ve kontrol kavramlarn kullanmyor olabilir, ancak yaplan iler mutlaka bu kavramlardan birinin bnyesindedir. Orta ve byk lekli iletmeler, iletme fonksiyonlaryla ilgili faaliyetlerinin her birisinin gerekletirilebilmesi iin ayr ayr yneticilere ihtiya duyarlar oysa kk iletmelerde bu faaliyetler tek bir ynetici veya iletme sahibinin kendisi tarafndan yrtlmektedir. Kk iletme yneticisinin elinde, insan gc, sermaye, makine, yntem ve zaman olarak kstl kaynaklar bulunduundan, etkin ynetim daha byk bir nem tamaktadr. Etkin ynetim, tm iletme iin genel sorumluluk sahibi olmay gerektirir. Baarl ynetici, teknik, beeri, ve kavramsal ynetim kabiliyetlerini gelitirmi kiidir. Bu nedenle kk iletmeler kaliteli igcne ve gl yneticilik zelliklerine sahip olan alanlara ihtiya duyarlar.
Planlamann zellikleri Planlama fonksiyonunun iki temel zellii hemen gze arpmaktadr. Planlama ve Belirsizlik Planlamann gelecee bakmakla zde olmas, bu faaliyeti, belirsizlik kavram ile ilikili hale getirmektedir. Planlama gelecekte ulalmak istenen nokta veya durumlarn belirlenmesi olduuna gre bu nokta ve duruma doru giderken iletme ii ve d koullarn nasl gelieceini tam olarak bilmek mmkn deildir. Bu durum planlamay, bir eit gelecei tahmin ii haline getirmektedir. Planlama, Risk, Ama ve Varsaymlar Bir yneticinin karar ve uygulamalarnda, ama, risk ve varsaymlar daima mevcuttur. Btn bu hususlar ynetici ak ve net olarak deerlemese bile, ald kararlar ve yapt uygulamalar belirli amalara ynelik olacak; belirli varsaymlara dayanacak ve belirli bir riskin gze alnmasn ifade edecektir. te esasnda planlama, bu ilikilerin ak ve net bir ekilde ortaya konulmas, tartlmas ve mmkn olduunca bilimsel llerde deerlemesinin yaplmas faaliyetlerini ngrmektedir.
Sayfa 8
Sait Ali AYDIN
Planlama lkeleri Planlama, yneticinin ilerini kolaylatrr, alanlarn uymas gereken bir standart yaratr, ilerin yaplmasnda bir koordinasyon salar, kaynaklarn etkin kullanlmasn salar, ilerin herhangi bir kesintiye uramadan yaplmasna olanak verir. Gelecee ilikin karaszl azaltr veya ortadan kaldrr, dikkatin amalar zerinde toplanmasn salar, ekonomik gelimeye sebep olur ve kontrol kolaylatrr.1 Planlama iletmenin hedeflerine ulamada rehber grevi grr. Ancak planlama manta ve planlama ilkelerine uygun ekilde yaplmaldr.
Bu ilkeler u ekilde sralanabilir: Planlama; iletmenin amalarna uygun olmal ve bu amalar gerekletirmeyi kolaylatrmal; nceden alnan kararlarla elimemelidir. Planlama; belli verilere dayanmal, uygulamay yapacak elemanlarn ve kullanlacak malzemenin nitelii gz nne alnmaldr; hayal rn deil gereki olmaldr. Planlama; sistematik ve olumlu almay tevik edici bir zellik tamaldr. Planlamann ngrd tahminler; ok genel, yumuak ve deiebilir olmaldr. Planlama; giriilen faaliyetlerin gereklemesini kestirebilecek kadar uzun bir sreyi kapsamaldr. Planlar kontrol edilemeyen evre deikenlerine uydurulabilecek kadar esnek olmaldr Planlama; planlama srecindeki aamalara uyularak yaplmaldr. Planlama Aamalar Bir iletmede, baarl ilemler gerekletirilmesi isteniyorsa, mutlak olarak planlamaya gerek duyulur. Bu sebeple kk iletme yneticilerinin dikkat etmesi gereken en nemli hususlardan biri planlarn gereine uygun olarak yaplmasdr. Yneticilerin yapacaklar planlarda izlemeleri gereken aamalar unlardr:
Sait Ali AYDIN
Sayfa 9
Frsatlarn Aratrlmas: Bu aamada iletme, evresinde meydana gelen deimeleri dikkatle takip ederken, kendisinin de gl ve zayf ynlerini belirler. Kapasitesinin ne olduuna, neleri yapp
yapamayacana karar verir. Bu aratrma iin grevlendirilen uzman kiiler evreden bilgi toplarlar, pazar aratrmalar gerekletirilir ve teknolojik, ekonomik, sosyopolitik bir takm tahminler yaplr. Bu aama aslnda planlamaya giri aamasdr. Amalarn belirlenmesi: Planlamann ilk amac, iletmenin ve iletmeye bal eitli birimlerin planlamaya ilikin amalarn tayin etmektir. Bu amalar ulalmas gereken nihai hedefleri, ncelik verilmesi gereken konular belirtir. Planlama srecinin bu aamasnda, iletmenin, gelecekte neyi ne miktarda yapmak istedikleri veya nerde, hangi konumda olmak istedikleri karara balanr. Btn planlarn esas bileeni hedeftir. Hedefler, stratejik hedefler ve faaliyet hedefleri olarak iki ksmda incelenebilir. Bu ayrm ana ve ikincil hedefler eklinde de yaplabilmektedir. Stratejik hedefler st dzey hedeflerdir ve etkinlikle ilgilidirler. letme d faktrlerin etkisi altndadrlar. Faaliyet hedefleri ise, maliyet, rn, cretler vs gibi daha kolay kontrol edilebilecek i evre ile ilgili hedeflerdir. Hedef belirlemenin en nemli ilkesi, amalarn llebilir olmas, gerekli ihtiyaca ynelik olmas v zaman boyutunun olmasdr. Alternatiflerin Belirlenmesi: evreden elde edilen bulgular, politika ve stratejilere dntrlerek alternatifler oluturulur. Daha sonra bunlar arasndan en uygun olan seilir. Burada nemli olan alternatiflerin oluturulmasndan ok, alternatif saysnn azaltlmasdr. Bylece daha etkin analizlerle seim kolay ve isabetli olacaktr. Analizlerden sonra yetkili organlar, karar alma yoluyla en uygun alternatifi seeceklerdir.
Alt Planlarn Hazrlanmas: Ana plan hazrlandnda plan henz tam deildir. Ana plan destekleyen ve ara hedefleri gerekletirme amacna ynelik alt planlarn hazrlanmas gerekmektedir. Alt planlar, ana plann desteklenmesi iin gereklidir. Ana hedefe ulamak iin geilecek aamalarda alt planlar zincir rol oynayarak balanty salayacaklardr. Alt planlar, daha dar, daha belirgin nitelikte olup ana plan amalarnn ayrntlarnn belirtilmesiyle ve yntemlerin tespit edilmesiyle ilgilidir. Bir letme Plannn Yaps: Bir iletme plan rnei olarak aadaki format kullanlabilir. Buradaki her soru ve balk ayr ayr ele alndnda ortaya kacak cevaplar iletmenin plann oluturacaktr.
Sayfa 10
Sait Ali AYDIN
letmenin tantm: Misyon, Vizyon, Temel inanlar ve i yapma anlay, rgtsel kimlik
letme koullar: Kuvvetli ynler, Zayf ynler
Ulalmak istenen nokta: Sorunlar, Hedef ve amalar, Varsaymlar, Tahminler
Hedefe nasl ulalacak ?: Stratejiler, Uygulama programlar
Zamanlama: Genel zamanlama, Faaliyet baznda zamanlama
Kim neden sorumlu olacak ?: Kiilere verilen zel sorumluluk, datm, Maliyet hesaplamalar
Organizasyon
Bir iin veya bir grevin yaplmas, bireyin yeteneinin ya da gcnn yetebilecei ly aarsa, o grevin yerine getirilmesi, bir grubun ortak gayretine ihtiya gsterir. Organizasyon; iki veya daha fazla bireyin ortak bir gaye iin almalar halinde, aralarndaki ilikilerle var olan balardr. Daha bilimsel ve ayrntl olarak ise organizasyon; iletmede mevcut gcn, etkin, sistemli ve olumlu bir ekilde koordine edilebilmesi iin iletmedeki bireylerin ve gruplarn grevlerini en iyi ekilde yapmak zere dzenlenmesi ve gereken olanaklarla donatlmasdr. nsan ve materyal faktrlerini ayrma ve yerletirme ilemidir. Bu ilem, yaplacak ilerin gruplanmas, ileri grecek bireylerin belirlenmesi, ilerin grlecei yer, kullanlacak ara ve yntemlerin saptanmasn ierir. Organizasyon szc, genellikle dinamik ve statik olarak iki ynden ele alnmakta, bunlardan ilki bir sre (tekilatlandrma, rgtleme v.s) ikincisi ise bir durum, baka bir deyile bu srecin sonucunu (tekilat, rgt v.s.) ifade etmektedir. Yaps ise, iletmenin hedefleri dorultusunda rgt iinde oluan yetki, sorumluluk ve karlkl ilikilerin oluturduu bir yapdr. rgt yaps, bilgi, emir, karar ve rapor aknn gerekletirdii formel haberleme kanallarn da kapsamaktadr. Organizasyon sreci sonunda ortaya kan yap formel ya da biimsel organizasyon yaps olarak adlandrlr. Formel yap nceden bilinli olarak ve belirli bir ama dorultusunda oluturulan ilikiler topluluunu ifade eder. Formel yap organizasyon dizayncsnn oluturduu yapdr. Bu yap genellikle bir organizasyon emas eklinde
Sait Ali AYDIN
Sayfa 11
belirtilir. Ayrca bu yapy oluturan unsurlar ve ilikiler organizasyon el kitab ad verilen yazl bir belge ile aklanr. Enformel organizasyon yaps ise, kendiliinden ortaya kan ilikilerin ifade ettii yapdr. Organizasyon yelerinin birbirleri ile i ii ve i d ilikileri nedeniyle, aralarnda bazen formel organizasyonun ngrmedii ilikiler geliir. Bu tr nceden planlanmayan, ngrlmeyen, alanlarn birbiri ile iliki kurmas sonucu oluan ilikiler topluluu ise enformel organizasyon yapsn oluturur. Bir yneticinin enformel yapy grmezden gelmesi mmkn deildir. Formel yapnn etkinlii enformel yapdan byk lde etkilenir. Dolays ile organizasyon, mekanik bir aratan ok sosyal bir varlk, bireylerin birbirleri ile ilikilerinin dayand amalar, inanlar, fikirler, davranlar, ihtiyalar v.s den oluan sosyal ve karmak bir varlk haline gelmektedir. Her organizasyonun kendisine has bir kiiliinin olmasnn nedeni de budur. Kk iletmelerde enformel yap byk nem tar. alan saysnn azl, bireylerin birbirlerini daha iyi tanmas ve yakn ilikiler kurmasna imkan tanm ve enformel yapy glendirmitir. Organizasyonun Ynetici Asndan nemi Organizasyon ilevi, iletme hedeflerine ulamak iin gerekli ve nemlidir. letme misyonu dorultusunda, alanlarn bir araya getirilip ynlendirilmesi ve abalarnn koordine edilmesi gerekmektedir.
alanlarn yetki ve sorumluluklarnn gerektii gibi belirtilmemesi, uyumazlklar ekip en aza almasn indirip, zedeleyecektir, ekip almasn
arttrmak, ancak uygun bir organizasyon yaps ile mmkn olacaktr. Bu yapy oluturmakla grevli kii ise iletme yneticisidir. Organizasyon hem yneticinin kullanaca bir ara, hem de iinde faaliyette bulunduu bir ortamdr ve dier btn aralar gibi, yneticinin bu aracn da nerde ve nasl etkin olabileceini bilmesi gerekir. Organizasyon yneticinin de iinde bulunduu bir ortam olduuna gre, bu ortamdaki deiiklikler yneticiyi etkileyecei gibi yneticinin karar ve davranlar da bu ortam etkiler. Kimi zaman ortamn zellikleri ile yneticinin zellikleri paralellik gsterecek, kimi zaman da ters decektir. Yneticinin bu gibi durumlarda sahip olduu davran alternatifleri ve bunlarn etkinlik derecelerinin ne olduu gibi sorulara cevap bulmak yneticinin organizasyonu ve zelliklerini tanmas ile mmkndr. Kk iletmelerde; iletme sahibi, iletmesinin amacn ve bu amaca erimek iin izlenmesi gerekli politikalar kendisi belirler, alanlarn her birine verilecek grevleri, bu grevlerin yerine getirilmesinden doacak sorumluluklar kendisi kararlatrr. Bunun denetimini de kendisi yapar. Kk iletmeler iin uygun deer olarak tanmlanabilecek tek bir organizasyon yaps yoktur. htiya duyulan rgt ekli, yaplacak ie, teknolojiye, kltre, alanlarn zelliklerine gre deiim gsterir. letme ynetiminin, kendi faaliyetlerini ve alanlarnn zelliklerini dikkate alarak kendisi iin en uygun organizasyon yapsn belirlemesi etkin ynetim iin nemli ve gereklidir. letme sahibinin uzmanl olmayan konularda ileri alanlara brakmas, iblm ve uzmanlamaya nem vermesi, iletmenin ilerlemesi ve gelimesi, alanlarn verimlilii ve ie ball zerinde olumlu etkiler yapacaktr. Bu nedenle iletme sahibi gerektiinde uzman yneticilerden yardm alma yoluna gitmelidir.
Sayfa 12
Sait Ali AYDIN
Yrtme Yrtme fonksiyonu, yneticilerin genel tutumlar ile ilgilidir. Kk iletme yneticisi plann yaptktan ve rgtn oluturduktan sonra astlarna yaplmas gerekenleri bildirir ve bireyleri almaya sevk eder. Planlama ve organizasyon aamasnda statik bir grnm sunan iletme, yrtme aamasna
geilmesiyle beraber dinamik bir yap kazanr. Yrtme aamas motivasyon, liderlik ve haberleme
kavramlaryla dorudan iliki iindedir. Bu kavramlar temel alnarak iletmelerde ynetim gz nne bulundurulduunda kk iletmelerin byk
boyuttaki iletmelere gre ok daha avantajl olduklar gzlenmektedir. Kk iletmelerde, alanlar ve yneticilerin yakn ilikiler iinde bulunmas,
alanlarn ihtiyalarnn gz nnde bulundurularak sorunlarnn giderilmesine buna karlk alanlarn da kendilerini iletme ile zdeletirmesine sebep olmaktadr. Byk iletmeler ise birok masrafa katlanarak bu soruna zm aramaktadr. Bu nedenle yrtme fonksiyonunu, motivasyon, liderlik ve haberleme kavramlar erevesinde incelemek doru olacaktr. Kk letmelerde Motivasyon Kk iletme yneticisinin cevap vermesi gereken iki soru vardr: Verimli ve etkin bir alma performans salamalar iin alanlarm nasl motive etmeliyim? Yapmam gereken iler konusunda kendimi nasl motive etmeliyim? Motivasyon, alanlarn gereksinimlerinin ortaya karlmas ve bu gereksinimlere uygun yntemlerin uygulanmas olarak tanmlanabilir. Tm alan bireyler motivasyon ihtiyac iindedirler. Kk iletmelerde alanlarn motivasyonunu salamak, byk iletmelerdekine gre daha kolaydr. Bunun en nemli nedenlerinden biri alanlar ve yneticiler arasndaki birebir ilikilerdir, ynetici bu sayede alanlarn kiisel zelliklerini, problemlerini anlamakta zorlanmayacak ve eitli dller, primler ve ilerleme imknlar sunarak onlar tatmin edecektir. Ynetici, alanlar motive etmek iin deiik ara ve teknikleri kullanabilir. Bunlarn balca; para, rgtsel kurallar ve cezalandrma, i tasarm, kalite gruplar ya da emberleridir. alanlar motive etme de yalnzca para yeterli olmamaktadr. alma koullar, ortam, gven, arkadalk ilikileri, kabul edilme, i tatmini gibi dsal gdleme faktrleri de alanlar motive etmede parasal olanaklar kadar, hatta ou durumda parasal olanaklardan daha nemlidir. Bu nedenle, sz konusu faktrlerin alanlar gdlemedeki etkisi gz ard edilmemelidir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 13
Kk letmelerde iletiim nsanlarn bir arada yaamalarnn temelinde iletiim vardr. nsanlarn ortak bir anlayta birleebilmeleri ve ihtiyalarn karlayacak organizasyonlar kurabilmeleri iyi bir iletiimle gereklemektedir. letiim ise iki kaynak arasnda bir mesajn iletilmesi ve alcnn anlama derecesini kar bir mesajla gndericiye geri bildirmesi olarak tanmlanabilir. Haberleme bir bilgi alveriidir. Organizasyonlar iinde, biimsel ve biimsel olmayan olarak tanmlanm iki eit haberleme vardr. Biimsel haberleme, emir, talimat, rapor gibi yazl ve szl prosedrlerin dikey olarak alt ve st kademelere doru iletilmesi eklindedir. Yatay biimsel haberleme ise departmanlar aras koordinasyon iin gereklidir. letiim; yneticinin i yaptrmak iin kulland temel bir amatr. Ynetici haberleme arac ile kendisine bal olan kiilerle iletiim kurar. Yneticilik sosyal bir olaydr. nsanlarla iliki kurmadan yneticilikten bahsedilemez. Ynetici ne istediini, ne zaman ve nasl istediini haberleme ile ekibine aktarr. Dolays ile haberleme ynetim uygulamalarn gerekletirebilmek iin gerekli ancak yereli deildir. Gereklidir nk ynetim bir ekip iidir. Ancak yeterli deildir, nk alanlarn stlerinin istediklerini yapmalar haberleme yannda, yukarda da belirtildii gibi motivasyona da baldr. Haberleme tam olsa bile motive olmam bir kii isteyerek ve tam kapasitede almaz. Kk iletmelerde yaygn olarak biimsel olmayan haberleme grlr. alanlar, iletme sahibinden bilgi almak iin sahip olduklar statleri kullanmazlar, iletme sahibi de bilgi toplamak iin yannda alanlarn statlerinden yararlanma gereini duymaz. Bu yap iletme ii yakn ilikilerden kaynaklanr. Hiyerarik kademelerin azl, haberleme zerinde olumlu etki yapmaktadr. Bu avantajna karn; kk iletmelerde haberlemenin sistematik ve yazl olmamas da bir takm sorunlara yol amaktadr. Sonu olarak, haberleme srecini kullanmayan bir ynetici dnlemez. Her ynetici gerek gnderici gerek alc olarak devaml bir ekilde haberleme srecini kullanacaktr. Ynetici bir organizasyon yaps iinde faaliyet gsterdiinden, uygun yapnn olmas haberlemenin hz ve etkinliinin artmasna yardm edecektir. Gerek kendini gerekse organizasyonunu gelitirmek isteyen ynetici, haberleme srecini ok iyi kullanmak zorundadr Koordinasyon Koordinasyon, organizasyondaki madde ve insan kaynaklarnn, bilgi ve becerilerin birletirilmesi ve bu yollarla iletmenin amalarnn gerekletirilmesi iin yaplan faaliyetleri iine alr. Faaliyetler ve faaliyet gruplar ile amalar ve aralar arasnda uyum salama abasdr. Koordinasyon, i blm ile ayrlm kiiler ve fonksiyonlar arasnda balant kurmak ve ahengi salamaktr. Koordinasyon bir faaliyete katlan bireylerin birbirlerinden haberdar olmasn gerektir.
Kk iletmelerde, yneticiler iletme ve ynetim fonksiyonlarnn yrtlmesini byk lde kendileri stlendii iin koordinasyon salamak daha kolaydr. Sistemi oluturan paralar arasnda koordinasyon yetersizliinin kurulu ii atmalara yol aabilecei, amalara ulamay geciktirebilecei, para, igc, enerji ve zaman israfna yol aabilecei dikkate alnrsa koordinasyon kolayl da kk iletmelerin nemli avantajlarndandr. Bir ynetici aada belirtilen hususlar konusunda etkin koordinasyon salamaldr: letmenin maddi kaynaklar arasnda koordinasyon ler ile maddi unsurlar arsnda koordinasyon ler arasnda koordinasyon ler ile i grenler arsnda koordinasyon Personelin kendi iinde koordinasyonu letme faaliyetleri ile d evre arasnda koordinasyon letmenin amalar ile iler ve faaliyetler arsnda koordinasyon
Sayfa 14
Sait Ali AYDIN
Koordinasyon hem ilem hem de kapsam ynnden yaplabilir. lem asndan koordinasyon, organizasyonun ayrntl olarak kurulmas, organizasyon yelerinin ilikilerinin ve davranlarnn genel olarak tanmlamasdr. Bu koordinasyon, yetkinin snrlarn izer ve organizasyonun her yesinin yetkisini ve faaliyet alann belirler. Kapsam ynnden koordinasyon ise, organizasyon faaliyetlerinin ierii asndan dnlr. Koordinasyon salamann yolu vardr: Emir yolu ile koordinasyon, klasik organizasyonlarn zelliidir. Grup yoluyla koordinasyon, yeyi enformel organizasyona balama yoluyla koordine etmektir. Bamlln tannmas yoluyla koordinasyon ise, zellikle teknik koordinasyon iin nemlidir. Fakat bu tip bir koordinasyonun salanabilmesi iin, organizasyondaki frsatlar, dller ve statler eit ekilde datlm olmaldr. Bir iletmede koordinasyon srecinde aksamalar olursa; bunun sonucunda maliyetlerin ykselmesi ve ilerin zamannda yaplamamas gibi sorunlar ortaya kar. Maliyet ykseklii baz retim faktrlerinden etkin ekilde yaralanamama sonucu ortaya kabilecei gibi tekrar edilen ve zamannda bitmeyen ilerden de kaynaklanabilir. Ayrca mal ve hizmetlerin zamannda ve istenen miktarda sunulamamasndan doabilecek mteri tatminsizlii de maliyetleri arttrc bir unsurdur. letmelerde koordinasyon eksikliinin balca sebeplerinden biri alanlar aras atmalar, iletiim eksiklikleri, i tatminsizlii gibi davransal sorunlardr. Bu tip sorunlar bireylerin uyum iinde almalarna engel tekil ederler. retim faktrlerinin etkin bir biimde yerletirilememesi, retim aralar ve fonksiyonel departmanlar arasndaki performans farkllklar, yetki, sorumluluk ve i blm konularndaki uyumsuzluklar gibi nedenler de koordinasyon salanmasnda glkler karan faktrlerdendir. Hiyerarik dzlemde, yatay ve dikey haberlemede kan sorunlar da koordinasyonu gletirir, hatta imknsz hale getirir. letme yneticileri bu sorunlara etkin zmler getirmelidir.
Kontrol letmede gerekletirilen faaliyetler ile planlarn karlatrlmas ve aksamalarn sebeplerinin bulunup giderilmesi sreci, ynetim sreci iinde, kontrol fonksiyonu olarak tanmlanr. Standartlar belirlenmesi, uygulamalarn bu standartlarla karlatrlmas ve varsa sapmalarn giderilmesi kontrol srecinin bilinen admlardr. Etkin bir kontrol srecinin zellikleri unlardr: Kontrol faaliyeti yaplan ie uygun olmaldr. Kontrol sistemi, beklenenden sapmalar hemen haber vermelidir. Belirlenen standartlara hangi srede ulalaca belirlenmeli ve bu sre sonunda kontrol yaplmaldr. Kontrol sistemi, gelecekte karlalabilecek sorunlar tahmine imkn vermelidir. Kontrol sistemi, alternatif planlar uygun olacak ekilde esnek olmaldr. Kontrol sistemi, anlalr olmaldr. Kk
Sait Ali AYDIN
Sayfa 15
iletmelerde, hiyerarik kademelerin azl, organizasyonun basit yapl olmas ve bireyler aras yakn ilikilerin varl kontrol mekanizmasnn etkin ilemesi asndan nemli bir avantajdr.
EKP / TAKIM
EKBN TANIMI VE OLUTURULMASI
Ekip nceden belirlenmi hedeflere ulamak iin bir araya gelmi, birbirine baml ve birlikte hareket eden iki veya daha fazla kiinin oluturduu topluluktur. Daha spesifik olarak ekip; kendini ie adam igcnn ana ekseni ve insan kaynaklar plannn bir paras olan i gren-iveren ilikileri stratejisinin temel unsurudur. En sade anlatm ile; baarya ulamak isteyenin veya baarya ulap da korumak isteyenin yapt mal ve hizmet retimini srdrmesine yardmc olanlarn tmnden oluur. Organizasyonun ulat aama ve karlat sorunlar ve alanlarn kurulua katklar, ihtiya ve umutlar hakknda ak, drst ve samimi dnce alverii yaplmas, ekip oluturmann n kouludur. Ekip tanmlanrken nemli faktr n plana kmaktadr. Bunlardan ilki ekibin oluturulabilmesi iin iki veya daha ok kiinin gerekmesidir. kincisi ekibi oluturan kiiler birbirlerine bamldrlar ve birlikte hareket ederler, yani srekli olarak etkileim halindedirler. Birbirleriyle etkileim iinde olmayan kiiler, rnein bir asansr paylaan kiiler ekip oluturamazlar. nc ve son faktrde ekibi oluturan kiiler belli bir amac gerekletirmek iin alrlar.
EKP OLUTURMA NEDENLER
Fiziki Yaknlk Kiiler fiziki yaknlktan dolay bir ekibin yesi olabilirler. Ayn blmde alanlar veya yakn i ilikileri olan blmlerden bir ekip oluturulabilir. Kararlarda Hz Salamak Ekiplere yetki vermek suretiyle ilerde hz salanm olur. Ekip yeleri ileri fiilen yerine getirenler olduklarndan ile ilgili sorunlar daha iyi ve kaynanda zebilirler. Bilgiyi Paylamak letmelerin eitli hedefleri vardr: Pazar geniletmek, finansal, durumun belirlenmesi, retimde kaliteyi arttrma, sfr hataya yaklama, alanlara daha fazla hizmet vb. Bu saylanlarn baarlmas ekiplerin kurulmasyla gerekleebilir. Birlik Ruhu Yaratmak Ekip yeleri birbirinden birok ey mit eder birbiriyle iletiim ierisindedir. Byle yapmakla ibirliini ve alanlarn moralini arttrrlar. Sayfa 16 Sait Ali AYDIN
Sorumluluk Paylam Ekipler yoluyla almalarda esneklik salanrken ekip yelerinin sorumluluk paylamalar ve bu bilincin yerlemesi salanr.
Ekip almasnn nemi letmelerin yaamlarn srgit klabilmeleri ancak rekabete ayak uydurabilmelerine, yaratclk ve yenilik kapasitelerini arttrabilmelerine, daha ekonomik, daha kaliteli mal ve hizmet retmelerine, zel ihtiya ve siparileri de en sratli biimde karlayabilmelerine baldr. Bu taktirde youn rekabet ortamnda hayatta kalabilme ve geliebilme anslar vardr. Gnmzde bu ilevler hiyerarik rgt yaps iinde ve biimsel yetkiye sahip yneticilerin verdii kararlar, mekanik rol ve grevlerle alan astlarn gerekletirme imkan kalmamtr. Sorun rekabetin nmze koyduu ve cesaret vere, yaratcl yksek, birbirlerine eitli bilgi, yetenek, tecrbe ve uzmanlk alanlar ile tamamlayan ekipler kurabilme ve altrma becerisinde yatmaktadr.
Ekip Ne Zaman Oluturulmal ?: Ekipleri ancak bir bireyin ya da ayr ayr alan birey topluluun performansn amann olas olduu durumlarda oluturmak gerekir. u koullarda bir ekip baaryla oluturulabilir: konusunun ekip yaklamn gerektirmesi Kararlar tartma ve grmeye zaman olmas Ekip almasnn baarszlk riskini azaltmas Ekip almasnn alnan kararlarn ve yaplan ilerin niteliini arttrmas Ekip almasnn kararlarn benimsenmesini salanmas ya da morali yksek tutmas
Sait Ali AYDIN
Sayfa 17
Ekip Oluturulmasnda Geirilen Evreler: Bir ekip bir dakika da kurulabilir, ama ekip almasndan en iyi performans alabilmek iin ekip almasnn baz evrelerden gemesi gerekir. Balang Burada ekip yeleri birbirlerinin arka plan deer, yetenek, ve ilgileri hakknda bilgi toplar. Konumalar dier ekip yelerinin kimler olduu ve grup iinde nasl bir rol oynayabilecekleri zerinde odaklanr. Sahnenin Dzenlenmesi Proje yneticisi ekibin hedeflerini ya da stlendii sorumluluklar aklar ve ekibin nasl alacana ilikin temel kurallar ortaya koyar. Yaratma Ekip geliiminin bu yn, i yapma yntemlerini tasarlamay; yenilik ve retkenlie ortam oluturmay kapsar. Yeni bir ekibin oluturulmas ya da bir ekibin yeni hedeflere yz yze gelmesi yaratc dnce ve yenilik gerektirir. retkenlik Verimli ekipler, almalarn olanakl klacak normlar kimin neyi, ne zaman, nerede yapacan tarif eden ak ya da st rtl kural veya anlaylar oluturur. Bu normlar, kalc bir alma ekibini bir baka deiiklik istei ortaya kncaya kadar srdrd bir temel durumuna gelir. Srdrme Ekip lideri ,ekibi baarya gtren srekli fonksiyon ve dinamikleri ; grevin srdrlmesini ve srecin srdrlmesini ekip dinamikleride iletiim ihtiyalar gibi destekleyici nlemler almaldr.
Ekip Oluturmann Amalar Ekip oluturmann en genel amac birbirleriyle dayanma iinde olan, destekleyen ve birbirine gvenen bir grup oluturup, verilen bir ii tamamlamak, ayn zamanda da bu ii yaparken yelerin deer farkllklarna, davran biimlerine ve becerilerine saygl olmaktr. imdi bu genel amacn dnda daha spesifik olan ekip oluturma amalar: Ekip yeleri arasnda etkili bir iletiim salayp, bunu devaml gelitirmek Ekibin organizasyondaki toplam fonksiyonlar iindeki yer ve amacn belirginletirmek Ekip yeleri arasnda rekabetten ok dayanmay ve birlikte almaya dayal bir ortam gelitirmek Ekip yeleri iin gerekli rol davranlarn daha iyi bir biimde anlamalar salamak ve farkl tercihleri olan yelerin bu rollere uyumlarn salamak Ekip srelerini daha iyi biimde anlamak
Sayfa 18
Sait Ali AYDIN
EKP ALIMASININ YARARLARI
Bireylere Salad Yararlar Ekiplerde alan bireyler ileri daha az stresli bulurlar. Ekip iindeki rollerinden dolay sorumluluk stlenseler bile, baarnn genel sorumluluu bir bireyin omuzlarndan birok kiinin omuzlarna geer. Ekip almasnn bireye salad yarar organizasyona da fayda salar. Ynetim grenine Salad Yararlar Artan retkenlik, iyileen maliyet kazan oranlar(karllk), ykselen moral, ballk ve tutumluluun iyilemesi sayesinde yneticiler de ekip almasnn yararn grrler. Hedeflerine ve birimlerin amalarna ulamak daha kolay ve az stresli hale gelir. Organizasyona Salad Yararlar Ekipler karlla bymeye ve gelimeye nemli katkda bulunur. Organizasyonlar ekipler oluturulduktan sonra, kamuoyunda hem mterileri hem de muhtemel i grenleri cezbeden bir i yaratr.
Ekip almasnn nndeki Engeller rgtsel Engeller Birok organizasyon geleneksel hiyerarik ya da brokratik yaplara sahiptir. Bu yaplarda stalt sralamasna dayanan ynetim ve blmler halinde uzmanlama egemendir. Buna corafi danklkta eklendiinde pek ok byk iletmenin grnts ortaya km olur. Bylesi yaplar ve danklk ekip almasnn nne sk sk engeller karr. Ynetimsel Engeller Ynetici, ekip iinde olumsuzluklarn yanklanma ekillerine son derece hassasiyet gstermelidir. Ekip iinde bir insann hele ki o konunun uzman diye baklan bir kiinin gsterecei olumsuz bir tepki, dier ekip mensuplarna sratle yaylacaktr. Ynetici bu tepkileri sratle alr, deerlendirir ve ynlendirir. Gerekirse ekipte yeniden dzenlemeye gider. U tepkilerin olumsuz ekillerinde zaman kaybna tahamml yoktur. Zamannda giderilmeyen olumsuz bir tepki belirli bir aamadan sonra giderilme ihtimali yoktur. Kvlcmlar gremeyenler yangnlar nleyemezler. Ynetici faaliyetin amalarna ve inanlarna ballkta da nderdir. Ynetici inanmaya ve sadk kalmaya devam ettii mddete ona inanlr ve sadk kalnr. Onun inanc, dierlerinin inancn da kontrol eder. Bu yzden ynetici inanlarn muhafaza etme yannda inancnn ynetme-ynlendirme gcn de dikkatle kullanr.
grenden Kaynaklanan Engeller Ekibi oluturan elemanlar, ekip iinde artk yalnzca kendileri deildirler. Erol, Evren ve Ziyadan oluan ekip bu yelerin toplamndan daha baka bir varlktr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 19
yle formle edebiliriz : Erol + Evren + Ziya = O zamana kadar tanmadmz birisi... Byle olunca da kiisel kimlikler ekip kimliinin glgesinde kalmakta ve insanlarda bir daha tek bana var olmama kabul grememe gibi kimlik basklar olumakta. Ekibi meydana getiren yelerin belirli derecelerde fark edilmeme endiesi tamas doal karlanabilir. Ancak bu endienin mutlak giderilmesi gerekir. Fark edilmeme endiesi baarnn en st snrnda zirveye ular. Byle bir durumda farkndaym tepkisinin daha gl bir biimde hissettirilmesi arttr.
Ekip letiiminin Eksikliinden Kaynaklanan Engeller Birbirlerine syleyecek szleri olmayan ekip yeleri misyonlarn, kendilerinin veya bakalarnn ekipteki rollerini anlamazlar ya da korku, boy lme ihtiyac veya kendilerini ifade etme yeteneksizlii yznden byk bir olaslkla iletiime giremezler. Bu yzden ekipte iletiim eksikliinden kaynaklanan sorunlar ortaya kabilir.
EKP ALIMASINDA YEN BOYUT: KENDN YNETEN EKPLER (KYE) Kendini Ynetim Kavram Bu ynetim biiminde, i gren temsilcileri iveren veya sermayedar snf temsilcileri olmakszn altklar iletmeyi ynetmektir. Bu modelde; iyerinin planlanmas, organizasyonu ve hatta eitli gelime, birleme ve bymeye ilikin stratejik kararlar iiler tarafndan belirlenir. Dnyada bu modelin kurucusu ve gelitiricisi lke olarak Yugoslavya olarak grmekteyiz. Geleneksel Yaklam Bilimsel ynetim dnemi ABDli yazar uygulamac Frederic W. Taylor ile balamtr. Taylor 1911 ylnda yaynlanan letmelerin Bilimsel Ynetimi adl yaptnda, gzlemlerine ve yapm olduu almalarna dayal olarak ama saptamtr.
1.rnekler vererek, verimsiz almann sebep olduu byk zararlar gstermek; 2. Bu verimsizlii nlemenin tek yolunun sistemli bir ynetim uygulamas olduunu okuyucuya kantlamak 3.Ynetimin, belirli kanun, kural ve ilkelere dayanan bir bilim olduunu ortaya koymaktr.
Bir Fransz maden mhendisi Henry Fayol Taylordan habersiz olarak, iletme faaliyetlerini ana blmler asndan incelemi ve kendi iinde alt grupta toplamtr. Bu faaliyetler; ticari, teknik, finansal, gvenlik, muhasebe ve ynetim faaliyetleridir. Fayola gre st kademe yneticilerinde ynetim faaliyetlerinin nemi ok artmakta ve dier be iletme faaliyetinin nemi ise azalmaktadr.16 Bilimsel ynetime bir katk Brokrasi adl modeli ile Max Sayfa 20 Sait Ali AYDIN
Weber tarafndan yaplmtr. Brokrasi modeli uzmanlamaya, yetki hiyerarisine, grevlerin, yetkilerin ve sorumluluklarn nceden belirlenmesine, biimsel ilikilere dayandrlmtr. Kraln olu, kraldr. Kendini Ynetimin Dayand Temeller Kendini ynetim rasyonel esaslara dayanan en emin yol olarak kabul edilir. Bilimsel anlay ve tedbirleri en geni ve en hzl ekilde, tm ynetim kademelerince benimsenmesi kabul edilmektedir. Dier taraftan kendini ynetim hiyerarik olmaktan ok fonksiyonel bir temele dayanmaktadr. yle ki, organizasyon btn organlaryla zirvede bulunan emir verici en yksek deildir. Btn oluumlar fonksiyonel olarak bir takm yetkilerle donatlm olup, ncelikle rgt ii koordinasyonu salama amac gderler. Kendini Yneten Ekipler Kavram: Kendilerini ynetmek iin ve ilerini gn gnne yapak temeliyle yetkilendirilmi kk gruplar olarak ifade edilir. Kendini Yneten Ekipler Yaratmak: Kendini yneten bir ekip oluturmak sorumluluun daha ac daha nce buna hi sahip olmayan bir evreye datlmasn ierir. Yneticinin ve Birimin Hedefleri Yneticinin ve birimin alma hedefleri olumlu sonulara ulamak iin ayn amaca ynelik olmaldr. Bu amalarn yerine getirilme biimine gre hedefler deiiklie urar. Yneticiler kaynaklar etkili biimde ayrp kullanarak amalarna varr; alma verimi de yneticinin verdii ii yaparak hedefini tutturur.
Sorumluluklar Yetki devri yapabilen herhangi bir ynetici kendini yneten bir ekip yaratabilir. nk kendini yneten bir takm yaratma takmn hedefleriyle yneticinin hedeflerini dengelemeyi ve yneticinin ekip yelerinin stesinden gelebilecekleri sorumluluklardan vazgemesini gerektirir. Planlama almas Bir iletme blmler aras almann akyla ilgili ekip planlama toplantlar yapmyorsa, ekip almasnn etkiledii alanlara proje yneticileriyle tek tek toplantlar yapmaldrlar. Yneticiler dier ekiplerin kendi ekiplerini gelecek yl sresince nasl etkileyecei konusunda tahminler gelimeye almaldr. Bu tahminler karlanacak ihtiyalarn netletirilmesine yardmc olabilir. Mevcut Kaynaklar Kendini yneten bir ekip yaratmadan nce yneticiler i grenleri tanmak zorundadr. nk ii yapacak olanlar onlardr. Ynetici, i grenlerinin ie alnma nedenlerine ek olarak neler yapabilecekleri konusunda bir fikir edinmek iin bir yetenek ve beceri bankas oluturulmaldr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 21
DER EKPLERLE FARKLARI Otokratik Ynetim yi niyetli Otokrasi Danmal Ynetim Katlmc Komiteler Demokratik Ynetim Kendini Ynetim
zellikleri: Kendini yneten ekiplerin yelerinde aranacak zellikleri yle sralayabiliriz: Kendisine ve bakalarna kar yksek dzeyde sayg; kiisel g duygusu Ballk ve yaratclk, e yararllk ve ulalabilirlik; Etkili iletiim Yardmlama ve ibirlii; Gvenilir ve inanlr olma, aklk ve itenlik Ekip, btnyle risk almaya hazr, yeler yetenek ve glerini gelitirme konusunda serbest braklmlar Ekip yelerinin rolleri tanmlanm, problem zme ve iletiim kurma etkili yollar, ekibin tm yeleri tarafndan gelitiriliyor ve destekleniyor
Kararlar ynetici verir ve duyurur Ynetici deiecek olan karar ortaya koyar, deiik fikirler aratrr ve kararn kabul ettirir Ynetici karar vermeden nce deiik fikirler aratrr. Ynetici karar vermeden nce ekipten tercih edilecek hareketi belirlemesini ister Ynetici ekiple beraber karar verir; bir ye bir oy Ynetici ekipten karar vermesini ister
Karlalan Problemler: Bireysellik ve Btnleme Dengesizlii: Anlamazlk Ekip iinde her bireyin kendine zg yetenekleri ve davran biimleri vardr. Eer ekiple birlikteyken bu yeteneklerini koordineli bir biimde kullanamyorlar ve uyum salayamyorlarsa ekip ruhu oluamaz.
Sayfa 22
Sait Ali AYDIN
Yetersiz Eitim Ekip almas ierisinde bulunan bireyin mutlaka iyi bir eitim alm ve baz olgular alglayabilecek seviyeye gelmi olmas gerekir. Yetersiz eitim dzeyindeki bireyler paylam sorumluluu ne derece alglar ve uygulayabilir? Bu da ekibin baars ve sreklilii iin bir tehlike oluturur. Beklentilerin Karlanmasndaki Tutarszlk Ekip iinde hangi grevde bulunursa bulunsunlar, btn ekip yelerinin ncelikli beklentileri olduu gz ard edilmemelidir. Beklentilerin boyutlarn daha da aacak olursak; kimi cretin tatminkar olmadn, kimi gerekli olan statnn kendisine verilmediini, kimi ise kendisine yeterli derecede saygnn gsterilmeyeceini dnr. Eer, ekip yelerinin bu beklentilerini verebilecek olan imkanlar rtmyorsa tutarszlk varsa ekip ii sorunlar ortaya kar. Anlamazlklar Oluumlar iinde bulunan bireylerin her birinin farkl beklentileri, farkl karakter zellikleri ve tutumlar vardr. Bu zelliklerin her biri bir anlamazlk sebebi oluturabilir. Bu da ekibin baarsn etkiler.
NSAN KAYNAKLARI KAPSAMINDA EKP ALIMASININ DEERLENDRLMES Bundan 15 yl ncesine baktmzda ekip almalar daha yeni gncellik kazanyordu ve genellikle benzer biimlerde olumaktayd. Ekipler genelde ayn blde alan 5-15 kiiden oluan i grenlerden olumakta ve hemen her hafta birka saatliine bir araya gelip iin kalitesini, etkinliini ve alma ortamn daha iyi klmak iin tartmaktaydlar. Bunlara sorun zme takmlar denilmekteydi. Ancak bu gruplar sadece fikirleri tartr ve neri olarak sunabilirdi fikirlerini uygulatma gibi bir otoriteleri sz konusu deildi. Kalite emberleri bunlara en iyi rnektir. Sorun zme ekiplerinden otonom alma taklarna yani kendini yneten ekiplere geildi. Bu ekipler sorun zmekle kalmayp, zmleri deitirip sonularda tam bir sorumluluk almaktadrlar. KYE ler 1970 li yllardan itibaren pek ok iletmede zellikle otomotiv sanayiinde deneysel olarak kullanlmaya balanm ve gnmzde de son derece kabul grtr. Sonu olarak ekip almas ve KYE lerin ynetimde ve retimde bulunmas i devri ve devamszlk sorunlarn zm, retimde youn artlar ve para bana retim zamann ksaltlmtr. Bu sonular hem iletmelere hem de iletmelerdeki .K. departmanna deerli kazanmlar salamtr. KYE ekipleri ayn zamanda oklu grev alma yeterliliine sahip olmaktadrlar. Liderlik kavram deikendir ve ekipte herkes grevine gre liderlik stenebilir. rnein ekibin bir yesi proje ve takip konusunda iyi ise, yeni rn Sait Ali AYDIN Sayfa 23
projelerinde ekip liderliini bu kii yaparken; kalite konusunda iyi olan bir kii Denetleme konusunda liderlii yapabilir. Ne kadar uyum ierisinde ve karlkl liderliklerini kabullenir iseler, ekip o kadar esnek ve hareketli olur. Buda ok hzl zmlere yol aar. Ekip kurarken yaplan en byk hatalardan biri ise ekipleri rasgele semektir. ncelik olarak kiilerin kiilik testleri ve karakter yaplar incelenmesi gereklidir. En nemli dikkat edilecek noktalardan biri zel hayatlarndaki sosyal etkinliklerdir. Ekipler evlilik gibi grmek gerekir. Eer ortak ynleri yok ise bu insanlarn bir arada alma yapmas beklenememektedir. nk insanlarn sosyolojik yaplar gerei bir guruba balanmas iin ayn grleri ve yaklak en az 70% ortak yaplara sahip olmal gereklidir. rnein: Bir ekip kuruyorsunuz ve o ekipte personeller ayn futbol takmn tutuyorlar. Bu ekibi takip ettiinizde ekibin kendilerini gl hissettiklerini ve daha zgvenli olduklar greceksiniz. Bir ikinci ekip kuruyorsunuz ve ekip yeleri farkl futbol takmlar tutmaktadr. Burada grlecektir ki ekip yeleri birbirlerini eletirecekler veya ma sonular bir birleri ile dalga geecekler. Bu durumda ekipte olmas sinerji olumayacak ve ekipte yer almak istemeyenler olacaktr. Bu ekipte zgvende krk olacak ve dier ekiplerle rekabete girmeyecektir. Hatta ekip srlarn dier ekibe aktaracaktr.
Sayfa 24
Sait Ali AYDIN
RETM YNETM
1970lerden itibaren retim sistemlerinde yaanan kkl deimler, nceleri Neo-Fordizm olarak adlandrlmtr. Yeni koullarla birlikte artan rekabet, bir yandan iletmelerin deiken piyasa yapsna hzla adapte olmalarn salayacak retim esnekliini gerektirirken, dier yandan da sermayenin verimliliini dren kstlar, tkanklklar aabilecek, verimlilii artracak yaplanmay zorunlu klmtr. 1980 sonras genellikle Post Fordizm seklinde ifade edilen bu yeni retim sistemi, retimin rgtlenmesinden tketim kalplarna, iletmeler aras ilikilerden retimin meknsal dalmna, bilginin kullanmndan snfsal yaplanmalara kadar hemen her alanda Fordist ilikilerden bir kopmay ifade etmektedir. Post Fordizm, Fordist retim yapsnn getirdii yasam tarzna, sradanlamaya, yabanclamaya ve bireyi geri plana atan bir yapya alternatif olarak sunulmutur. Bu balamda esnekliin, retim sreleri, igc piyasalar, alma biimleri, retimin pazarlanmas gibi, retimin tm aamalarnda temel yaklam olmasna karsn sadece retim yapsna zg olmad, ayn zamanda bir gelime modeli olarak da ilgi ektii belirtilmektedir. Endstri toplumlarnda retim yapma bilgisine sahip olmak yeterliyken bilgi toplumunda teknoloji retme bilgisi nem kazanmaktadr. letmeler, bilgi ve iletiim teknolojileri sayesinde gerek tedarikilerle gerekse tketicilerle a tarz ilikilere girerlerken ksalan rn mr ve deien tketici tercihleri nedeniyle, talepteki hzl deiimlere ayak uydurabilmekte ve nemli rekabet avantajlar salayabilmektedirler. Baka bir deyile, artk, fiyat ve kalite rekabetinin yan sra, iletmelerin asl zerinde durmalar gereken, hz ve fark rekabetidir. rnlerin piyasa mrlerinin ksalmas, retime dair herhangi bir projenin de geri dn sresinin ksa olmasn gerektirmektedir. Ayrca teknolojik yenilikler, insan faktrnden bamsz olarak, kalitede bir homojenlik yaratmtr. Dolaysyla uluslararas pazarlarda rn pazarlayabilmenin temel kriterleri, marka ve iletme imaj olmutur. retimle lgili Kavramlar letmeler, nceden hazrlanm planlar dorultusunda retim gelerini Kullanarak anlaml ve faydal ktlar reten kurululardr. letmelerin retim yaparken kullanacaklar sistemler, rnn cinsi, miktar, iletmenin faaliyet gsterdii sektr gibi eitli deikenlere bal olarak belirlenir. Yaln retim kavramn aklamadan nce iletme kavram ve retime dair kavramlar hakknda genel bilgilerin aktarlmas yerinde olacaktr. letme nedir: retimin gerekletirilebilmesi iin; malzeme temini, stoklanmas ve nakli, igc temini, seimi ve motivasyonu, retimin planlanmas ve kontrol, kalitenin gelitirilmesi ve gvence altna alnmas gibi birok faaliyetin yerine getirilmesi gereklidir. Buna gre iletme; retim gelerinin planl olarak birletirilmesi yoluyla, insan ihtiyalarn karlayc niteliklere sahip ekonomik mallarn ve hizmetlerin retildii ve bu rnlerin tketicilere ulatrlmas amacyla pazarlama faaliyetinin srdrld rgtlenmi kurulutur. Teknik bakmdan iletmeler, ncelikle retim iin gerekli olan retim faktrlerinin trn ve miktarn saptarlar. Daha sonra da, bu faktrleri rasyonel bir ekilde tedarik ederek ekonomik adan son kullancnn (tketicinin) veya dier iletmelerin ihtiyalarna uygun retimde bulunurlar.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 25
TEMEL UNSURLAR
LETME YAPISI BRLETRC UNSUR
LETME AMAALRI KARLILIK ETKNLK VE VERMLLK
FNANSMAN KALTE TEKNOLOJ NSANKAYNAKALRI PAZARLAMA KRESEL REKABET TOPLUMSAL SORUMLULUK YNETMN MSYONU VE HEDEFLER YENLK VE YARATICILIK LETME MAJI
letme organizasyonunda retim, steki ekilde de aklanmaktadr. Buna gre, ynetim yaklasmlar, retimin temel unsurlarn iletme amalar dorultusunda kullanarak anlaml ktlar elde etmektedir.
retim retim, hammaddeleri mamul rnlere evirmek amacyla retim faktrlerini bir araya getirme ilemi olarak da tanmlanabilir. Dier bir tanma gre, maddeyi fiziksel ya da kimyasal yollardan etkileyerek onun biimini deitirmek yoluyla fayda yaratlmasna retim ad verilir. Ekonomistler retimi, her trl fayda yaratma ya da faydal mal ve hizmetler ortaya koyma eylemi olarak tanmlarlarken iletme bilimi asnda retim, belirli girdi ya da kaynaklarn insan ihtiyalarn karlayacak mal ve hizmetlere dntrlmesi srecidir. Hibir rn tek bir girdi ile retilemez. Bununla birlikte, btn girdiler sabit iken bir girdi deiken olduunda bu girdinin etkisi, kt zerinde belirleyici olabilmektedir. retimi gerekletirebilmek iin kullanlmas gerekli olan gelere retim faktrleri ad verilmektedir. Bu faktrler gnmzde emek, doa, sermaye ve teknolojiden olusmaktadr. ekilde de, retim faktrlerinin retim srecine dhil edilmesi ve islenmesi ile gerekletirilen bir retim srecinin isleyii anlatlmaktadr. RETM LETME
GRD
IKTI
YNETM GC TESSLER HAMMADDE SERMAYE BM DETRME SREC ENDSTRYEL RNLER VEYA HZMETLER
Sayfa 26
Sait Ali AYDIN
retim ynetimi Bir sanayi iletmesinin en temel blmlerinden olan retim blm, genellikle byk ve karmak yapldr. Bu karmaklk, iletme bydke daha da artar. retim blm, talebi fazla olan, satlabilir nitelikteki mallar retebilmek iin pazarlama blmyle, satn alnmasn istedii yeni retim aralar ve eitli nedenlerle gerekli fonlar iin finansman blmyle, ihtiyacna uygun nitelikteki isi ve dier personelin salanmas iin personel blmyle srekli iliki iinde olmak durumundadr. Buna gre retim ynetimi, iletmenin elinde bulunan insan gc, makine ve malzeme gibi beeri ve maddi kaynaklarn, belirli miktarda mamuln istenilen kalitede, istenilen zamanda ve en dk maliyetle retilmesini salamak zere bir araya getirilmesi yolundaki sistemli abalardr. Dier bir tanma gre, bir rgtte retime ilikin ilemlerin ve retim faaliyetlerini destekleyici fonksiyonlarn ynetimi retim / ilemler Ynetimi olarak adlandrlr. retim Sistemi retim sistemi; mal ve hizmetlerin retimine ynelik birbirleriyle karlkl etkileim iinde ya da baml olan tm faaliyet ve ilemlerin btndr. letme sistemleri iinde bir alt sistem olan retim sistemleri; sermaye, igc, enerji, malzeme ve bilgi gibi bir takm girdileri dnm alt sisteminden geirerek rn veya hizmet seklinde ktlar yaratrlar. Daha sonra miktar, kalite ve maliyet asndan uygun olup olmadnn belirlenmesi iin ktnn, denetim alt sisteminde izlenmesi gerekmektedir. ktnn kabul edilebilir olmas halinde, sistemde herhangi bir deiik yaplmas gerekmez. ktnn standart d olmas durumunda ise, ynetim tarafndan gerekli dzeltmeler yaplmaldr. Sistem baarsnn istikrarl bir dzeyde srdrlmesi, denetim alt sisteminin geri bildirimiyle salanr. retim sisteminin seiminde rne olan talep ve pazarlama kanallar belirleyicidir.
YALIN RETM NEDR?

YALIN RETMN TARH Bugn yaln retim diye adlandrlan retim ve ynetim sisteminin temel ilkeleri, ilk kez 1950lerde Toyoda ailesinin bireylerinden mhendis Eiji Toyoda ve beraber alt deha, mhendis Taiichi Ohnonun nclnde, Japon Toyota firmasnda atlmtr. Bu ikili Eiji Toyodann 1950de Ford firmasn incelemek zere Amerikaya yapt gezisinde edindii bilgilerin de nda Fordun yzyln balarndan itibaren nclk ettii kitle retim sisteminin Japonya iin hi de uygun olmadna karar vermilerdir ve bu karar yepyeni bir retim ve ynetim anlaynn ilk admlarnn atlmasna yol amtr. Toyota motor irketi, Japonyada 1937 ylnda Toyoda ailesi tarafndan kurulmutur. Bu irket 1950 ylnda gen bir mhendis olan Eiji Toyodann Fordun Detroitteki Rouge otomobil fabrikasn inceleyene kadar pek bir varlk gsterememitir. Eiji gayet kabiliyetli ve hrsl bir mhendistir. Rougeun her yerini dikkatlice inceledikten sonra tm ayrntlar bir retim dhisi olan Taiichi Ohno ile grm ve seri retimin Japonyada asla baarya ulaamayacana kanaat getirmilerdir. kilinin saptamalar yledir; Kitle retiminde, her retim faktr ya da unsuru olabildiince ok sayda kullanlp, retim pek ok gereksizlik ya da israf iermektedir. srafn kayna, sistemin ar bir i blmne dayanmas yani gerek makinalar gerek de iilerin, ou kez sadece tek bir rn iin tek bir operasyon gerekletirecek ekilde organize edilmeleri, literatrdeki deyimiyle, tek bir ie/operasyona adanm olmalardr. Hatta makinalar zellikle bu tr bir adanmlk salayacak ekilde tasarlanmlardr. retim organizasyonuna bu ekilde yaklalmas, bir yandan retim faktrlerinin gereksiz yere kitlesel boyutta kullanlmalarna yol amakta ok byk fabrika meknlarnda, binlerce ii ve pahal makina, ayn ilemi aylarca, hatta yllarca srdrebilmektedirler. te yandan da, retime ar bir hiyerari getirip, retimde esneklie set ekmektedir. Toyota dehalar, sistemin btnn incelemeleri sonucu u yargya varrlar: Kitle retim sistemi, esneklikten yoksundur, kat bir hiyerariye dayanmaktadr ve kitlesellik israf Sait Ali AYDIN Sayfa 27
iermektedir. Ancak ne var ki, tm bunlar 1950ler Amerikasnda bir sorun oluturmamaktadr. Amerika, 1950lerde, farkllamam ama geni, yani kstl tipte aracn ok sayda satlabilecei, ounluunu elinde harcayacak paras olan orta snfn oluturduu henz doymam bir pazardr. irketlerde zaman iinde byk sermayeler birikmitir ve rekabet dktr. Otomobil piyasasnda sadece firma ekimektedir. Dolaysyla, kitlesellik ve israf, irketlerce bir sorun olarak alglanmad gibi, tersine ar i blmne ve her eyin bonkrce kullanlmasna dayal bu sistemde, retim adetleri olabilecek en yksek dzeyde tutulabildii ve pahal makineler uzun vadede tam kapasite kullanlabildii srece lek ekonomilerine ulalmakta, yani birim maliyetler ok dk tutulabilip, karlar azami dzeye kabilmektedir. 1950lerin Amerikas ve Japonyas ok farkl yaplar sergilemektedir. Toyoda ve Ohnonun seri retim sistemine eletirici bir gzle yaklamasnn en byk nedeni de 2.Dnya Sava sonras Japonyann iinde bulunduu durumdur. 1950lerde Japonyann iinde bulunduu durum ise yle zetlenebilir; Yerli Pazar olduka kktr fakat pazarn kk olmasna karn tek tip deil farkl tip aralara ihtiya vardr. Kii bana den milli gelir olduka dktr ve sermaye birikimi yetersizdir. Savatan zarar gren Japon ekonomisi sermaye ve dvize atr ve bu da en son bat retim teknolojisinin byk apta satn alnmasn imknsz klmaktadr. Toyota ve dier firmalarn ksa zamanda rendikleri gibi yerel Japon igc artk deiken bir maliyet ya da deitirilebilir para muamelesi grmeye hevesli deildir. Daha da fazlas Amerikan igali ile devreye giren yeni i kanunu iilerin daha iyi i koullar iin pazarlk edebilme konumlarn olduka kuvvetlendirmitir. Ynetimin ii karmas kesinlikle yasaklanmtr ve tm alanlar temsil eden irket sendikalarnn pazarlk gleri ykselmitir. irket sendikalar mavi ve beyaz yaka iileri arasndaki fark ortadan kaldrarak glerini herkesi temsil etmek iin kullanmlar ve irketin karndan bir pay temel crete ek olarak ikramiye demesi eklinde garantiye almlardr. Japonyada rekabet Amerikaya gre ok daha yksektir (1950lerde Japonyada ayn pazar diliminde rekabet eden toplam 12 otomobil reticisi bulunuyordu). Bu koullarda Japon reticileri iin adanm ii ve makinalar topluluu ile kstl tipte aratan ylda milyonlarca retmek gndem d kalmaktadr. Tam tersine 1950ler Japonyasnda reticilerin gndeminde olan ayn anda farkl tip aralar hem de her birinden ok dk sayda retip yine de rekabet ve halkn gelir dzeyi dolaysyla dk maliyet tutturma zorunluluudur. retim adetlerindeki snrllk ve sermaye birikiminin yetersiz oluu dolaysyla ok daha az saydaki retim faktrn esnek ve etkin kullanmann yollarn bulmaktr. retimi, maliyeti artrc tm etkenlerden, tm gereksizliklerden arndrmaktr. te tm bu koullar ve zorunluluklardr ki bata Toyotann dehalar Toyoda ve fakat zellikle Ohnonun nclnde, adm adm ilerletilerek, retim gn ve gn adeta bir mikroskop altna yatrlp, titizlikle incelenerek ve gelitirilerek, bugn yaln retim diye tanmladmz sistemin ortaya kmas ve ksa srede tm Japon ekonomisine yaylmas sonucunu vermitir. Yaln retimin Literatr Aratrmas Henry Ford 1927de bugn ve gelecek iin kendi retim felsefesini oluturdu ve Ford retim Sistemi ad altnda bir devrimi temel prensipleriyle kurdu. 1937de Toyoda (daha sonraki adyla Toyota) Motor irketi Japonya Koromada kuruldu. Toyoda kuzenler Kiichiro ve Eidji, Taichi Ohno ile birlikte FPS (Ford retim Sistemi) zerinde alarak TPS (toyota retim sistemi) ni oluturdular. TPSnin anahtar fonksyonu ise TZ (tam zamannda retim) idi. 1978de Taichi Ohno Toyota Production System i Japonca yaynlad. Ohnoya gre TPS nin ncelikli tek amac maliyetleri drmekti, yani israflar ortadan kaldrmak, buda ancak miktarn kontrol edilmesi, kalite gvencesi ve insan haklarna saygyla baarlabilirdi. Ohno sadece ihtiya duyulan eitleri ihtiya duyulan zamanda ve ihtiya duyulan miktarda retilmesini neriyordu. 1973de Kuzey Amerikay vuran petrol krizi Japon imalat ve ynetiminde yaplan uygulamalarda byk bir ilgi meydana getirdi ve bu olaylar Japonyada imalat ve ynetimle ilgili yazlan ok sayda makale ve kitaplar izledi. 1977de ilk akademik makale Sugimori Et Al tarafndan yaynland. Makaleler Kanban ve tam zamannda retime odaklanmt. retim dzeltme ve seviye arttrma ilk Sayfa 28 Sait Ali AYDIN
olarak yazld. 1984 Toyota motor irketi ve General Motors Californiyada ortak bir giriimde bulundular. 1980lerin ortas Yasuhiro Modenin Toyota retim Sistemleri (1983) dahil olmak zere Taichi Ohnonun Toyota retim Sistemleri (1988) gibi kayda deer kitaplar ngilizce olarak yaynland. Toyota Motor Company 1980li yllarn basnda piyasaya srdg 3,5 milyon otomobille dnya reticileri arasnda bir anda ikinci sraya yerlemitir. Bu ayn zamanda Japon otomobil endstrisinin Amerikan otomobil endstrisini getii tarihi andr. Amerikann toplam 8 milyon adet otomobiline karlk Japon otomobil endstrisi 11 milyonu bulan olaanst bir performans sergiliyordu ve bu baarya en byk katky salayan irket Toyota Motor Company idi. Yaln retim, ABDdeki Massachusetts Institute of Technogy University bnyesinde dnya otomotiv sanayi zerine almalar yapan International Motor Vehicle Project (IMVP)de arastrmac olan John Krafcik tarafndan ortaya atlm bir terim olarak karmza kmaktadr. Bu terimin dnya apnda geerlilik kazanmas James P. Womack, Daniel T. Jones ve Daniel Roosun Dnyay Deitiren Makine isimli kitabnn 1990da piyasaya kmasyla mmkn olmutur. Yazarlar dnyann yaln retimi deneme konusunda istekli olduunu kitab tantm seyahatleri srasnda grmler ancak yaln retimi nasl yaparz, sorusu ile karlamlardr. 1990 ortalarnda tam zamannda retim, toplam kalite ynetimi l deerleri ile ilgili makaleler yaynland. 1994 de Yaln dnce Womack ve Jones tarafndan yaynland. Kitap yaln felsefesini geniletiyordu ve yaln irket seviyesinde prensipler oluturacak ekilde ynlendiriyordu. ok sayda kitap ve makaleler danmanlar ve destekleyiciler tarafndan yazld ve birka tane akademik kavram oluturuldu. 2006 da Toyota Motor irketi Kuzey Amerikada 1 numaral otomobil imalats haline geldi.
Japonlarn bu sistemi onlarn 1960 lardan sonra, ikinci dnya savandan ktklar itibari ile bir insan mr bile etmiyecek ksa bir srede dnya devi olmalarn salamtr:
Sait Ali AYDIN
Sayfa 29
Yaln retimin zellikleri Endstri tarihinin ilk yllarndan beri firmalar rekabet halindedirler ve satlarn arttrabilmek iin kresel bir yar ieresindedirler. Firmalardaki yneticiler rn ve hizmetlerin retiminin ve datmnn en hzl ve en ekonomik yollarn aramaktadrlar. Kresel rekabetteki bask doudan dnyaya yaylrken retim firmalarnn ayakta kalmas retim maliyetlerinin azaltlabilmesine, rnlerin srekli gelitirilebilmesine ve sosyoteknolojik gelimelerdeki deiimlere ayak uydurabilme becerisine baldr. Bu nedenle randmanl, verimli ve kusursuz olabilmenin anahtar yaln retimdir. Yaln retim, yaln organizasyon ve yaln ynetim kavramlar son yllarda ska kullanlmaktadr. Genel olarak bir mekanizmann yada dzenin yaln olmas onun hantal olmadn ifade eder. Yaln bir dzen sadece ilevsel olmak iin ihtiya duyduu unsurlara sahip olan, hantalla ve yavala neden olan unsur ve ilevlerden arndrlm, gereksiz yk/klfet tamayan, gereksiz enerji ve zaman harcamayan bir dzendir. Bir dzenin yaln olmas onun basitletirilmi olmas anlamna gelmez. Ekonomik, teknik veya rgtsel boyutlar ile inceltilmi bir dzen olduuna iaret eder. Byle bir dzenin organizasyonunda yada ynetiminde hiyerarik rgt yapsnda ister istemez sorgulanr ve mercek altna alnr. Yaln bir dzen fazla ilerden, i aamalarndan ve ilemlerden arndrld veya daha hzl hareket kabiliyeti kazand, gereksiz kaynak, hareket ve zaman israflarna yol amad iinde nispeten daha dk maliyetle ileyen bir dzendir. retim dzeninin yaln olmas, bu dzenin gereksiz yklerden arndrlm olmasn; retim faktrleri, hareket ve zaman israflarnn en dk seviyeye indirilmi olmasn ifade eder. Yaln retim yalndr nk seri retimle kyaslandnda her eyin daha azn kullanr. ( Fabrikadaki insan gcnn yarsn, imalat alannn yarsn, ara-gere yatrmnn yarsn, yeni bir rnn yar zamanda gelitirilmesi iin gereken mhendislik saatlerinin yarsn vb. ). Ayrca yerinde ihtiya duyulan stoklarn yarsndan ok daha aznn bulundurulmasn gerektirir, ok daha az bozuk mal kar ve daha fazla ve gittike de artan eitlilikte rnler retir. Yaln retim, mal akn hzlandrabilmek iin ara stoklar sfrlamay hedefler. htiya domadan hibir zaman retim yaplmaz. Gerektiinde iilerin yapt retimi ve makine kapasitesi kullanm oranlarnda fedakrlk eder. Yaln retimde ilk defada doru sonu elde etmek iin bir alt yap oluturulur. Bu amala gelitirilmi ve operatrler tarafndan dahi kolay uygulanabilir istatistiksel problem zme teknikleriyle olaylarn oluumu tesadflerden kurtarlp, tahmin edilebilir ekillere getirilir. Yaln retim daha fazla profesyonel yeteneklerin renilmesini ve bunlarn kat bir hiyerariden ziyade oluturucu bir takm atmosferi iinde uygulanmasn gerektirir. Yaln retimde dorudan isilikler asgariye indirilir. Esasen sabit giderlerin tm kalemleriyle mcadele edilir. rnein, ok ynl eitim verilen iiler her ii yapabilir duruma getirilir. Bylece sre gerei almayan makinalarn iileri dier faal makinalara kaydrlabilir veya ayn iiler makina bakm-parti deiimi gibi ilerde de grevlendirilebilirler. Yaln retimin Tanm Yaln retimin basit ve detayl bir ekilde ne anlama geldiini anlayabilmek iin yaln retim tanmlar ve bu tanmlarda geen baz temel yaln kavramlar bilmek gerekir. Yaln retim; yapsnda hibir gereksiz unsur tamayan ve hata, maliyet, stok iilik, gelitirme sreci, retim alan, fire, mteri memnuniyetsizlii gibi unsurlarn, en aza indirgendii retim sistemidir. Yaln retim ok basit bir tanmlamayla daha az zamanda, daha az stok miktarlar, daha az bo alan ve sermaye kullanm ile daha fazla retim yapma esasna dayanmaktadr. Yaln retim sistemine, tam zamannda retimi de ieren kapsaml bir retim sistemi gzyle baklmaktadr. Daha geni bir ifade ile yaln retim en az kaynak kullanmyla, en ksa zamanda, en ucuz ve hatasz retimi mteri talebine bire bir cevap verecek ekilde en az israfla ve nihayet tm retim faktrlerini en esnek ekilde kullanp potansiyellerin tmnden yararlanmak olarak tanmlanabilmektedir. Mutlak kabul grm tm kural ve ilkeleri Sayfa 30 Sait Ali AYDIN
sorgulayan, hibir yerleik kany mutlak grmeyen pheci bir yaklamn, ya da felsefenin rn olarak domu ve gelimitir. Yaln retimin ana stratejisi hz arttrp, ak sresini azaltarak kalite, maliyet, teslimat performansn ayn anda iyiletirmektir. Yaln retim, mteri ihtiyalar dorultusunda, malzeme veya bilgiyi dntren veya ekillendiren ve katma deer oluturan faaliyet ile zaman ve kaynak kullanan, ancak rn stne mteri ihtiyalar dorultusunda deer ilave etmeyen ve katma deer oluturmayan faaliyeti ayrt etmeye yarar. Sfr hatal, tam zamannda, kk partiler halinde, yksek eitlilikte retim yaplmas ngrlr. Srdrlebilir rekabet ortamnda var olabilmek iin irketlerin zellikle kalite, maliyet ve sevkiyatlarn iyiletirmesi gerekmektedir. Yaln dncenin temel amac, israflardan arndrlm mkemmel proseslerin etkinlik ve verimlilik analizlerini yaparak, maliyetleri azaltmak ve sonuta mteriye mkemmel deerler sunmaktr. Bu tanmlar anlayabilmek iin bilinmesi gereken iki nemli temel kavram deer ve israftr. Yaln retimi karakterize eden alt baar faktr vardr. Bunlar; proje yneticisi ekip almas, bilgi kltr, tedarikilerle uyum, ezamanl mhendislik tketici oryantasyonudur. Bunlardan ekip almas, proje yneticisi ve tketicilerle entegrasyon, yaln retim kavramn daha az rekabeti alternatif olan Tayloristik yaplandrlm retim kavramndan ayran faktrlerdir. Yaln retimin baar faktrlerini gstermektedir.
Yukardaki anahtar faktrleri baarl bir ekilde uygulamay ngren bu yaklam tarznn kkeninde, kalite anlam ve sistemini deitiren Toplam Kalite Kontrol Sistemi bulunmaktadr. Kalitenin kalite kontrol veya kalite gvencesi gibi tek bir departmann sorumluluu olmadn, kalitenin, mal ve hizmetler oluturulurken asama asama elde edildiini benimseyen bu sistem, yaln retimin kse taslarndan birisidir. nk yaln retimde hedef; kaliteli mallar retmek suretiyle ilk anda isi doru yapmaktr. Yaln retimin kalite anlay; mterinin bir mal veya hizmeti satn alrken bu mal veya hizmette var olduunu mit ettii ve kullanm esnasnda ihtiya duyaca tm beklentilerini eksiksiz karlanmasdr. zetle yaln retim kalite anlayna yeni boyutlar kazandrmtr. Yaln retimin, pazardan gelebilecek hedefleri annda karlayabilmek iin tepe ynetimden isisine ve yan sanayicisine kadar herkesin almasn bir btn olarak birletirir. retimin her dzeyinde ok ynl eitilmi isi ekipleri altrlr ve yksek derece esneklii olan, otomasyon dzeyi yksek makinalar kullanlr. Dier yandan sorumluluk firmann organizasyon yapsnn en alt kademelerine kadar itilir. Bu sorumluluk alanlarn kendi almasn kontrol etme zgrl anlamna gelir. Yaln retim; randman yksek dzeyde ara retmede ileri doru bir srama admdr. Japon otomotiv endstrisi tarafndan gelitirilen yaln retim; emek-sanat baml ve seri retimin avantajlarn birletirir ve bu sayede ncekinin yksek maliyetinden ve sonuncunun katlndan saknm
Sait Ali AYDIN
Sayfa 31
olunur. Yaln retimde; ok eitli rnler retmek iin kurulusun her dzeyinde ok ynl eitilmi isi ekipleri alr ve yksek dzeyde esneklii olan, otomasyonu gittike artan makinalar kullanlr.
YNETM / ALISANIN KATILIMI
Vizyon sahibi liderlik ve Mcadeleci kimseler Yeni Kltr Amalar ve Dnmek Uzun Dnemli Stratejik Plan ve Yneltme alanlarn Katlm ve nsan Kaynan Gelitirme Btnletirici ve Kutsal Amalar Hedefi Tutturan(Hedefe Uygun) lme/dllendirme rn ve Mteri Odakl Organizasyon Sistemleri iletiim Sistemleri ve Uygulamalar Terfi/Aratrma ve Eitim Destei Mteri zorlayc rn Gelitirme ve Pazarlama rn Gelitirme/retim iin apraz fonksiyonel Gruplar Kiisel Sorumluluk ve Srekli Kalite Gelitirme Anahtar rn Karakteristiklerinin istatistiksel Proses Kontrol Yeniliklerin ve deneyimlerin zerinde durmak Kalite-sertifikal satclar ile ortaklk ilikileri Srekli-Ak Prosesi/Hcresel retim Talep-tabanl olup, kapasite tabanl olmayan Proses Prosedrlerin hzl deiimi/Kk parti miktarlar Otomatiklemeden nce standartlama/Basitletirme zerinde nemle durma nleyici/nceden nlem alc bakm programlar
KALTE
RETM OPERASYONLARI
Dnya apnda retim yapan iletmeler; kendini srekli gelimeye adam, liderlik ve antrenrlk nosyonuna sahip, mkemmellik vizyonuna sahip, birlikte alt insanlar israf tanmlamay ve elimine etmeye motive eden ve bylece rekabeti deer yaratan yneticilere sahiptir. Bu ortak kltrde, iletme personeli genel olarak yeni roller gelitirir. rnein st ynetimin rol; hayali bir liderlik ve part-time amigoluk olabilir. Orta ynetim hem altrc hem de retmen rol oynar. Nezaretiler (supervisors); israf teshis etmek ve ortadan kaldrmada grup yelerini glendirmek iin kolaylatrma ve destekleyici rol oynar. Srekli gelime iin gereksinim duyulan kltrel Sayfa 32 Sait Ali AYDIN
deiiklikler, ynetimin liderlii, gr as ve katlm ok nemlidir. Mkemmellik liderlik ile baslar. Organizasyonun btn seviyelerinde alanlarn katlmn salar ve srekli deneyim ve gelime felsefesine elik eden birok deiiklik ve teknolojileri anlamak ve yrtmek, alanlarn kendilerini gelitirmek iin gerekli bilgi ve becerileri alanlara salamak iin geni eitim programlarna sahiptir. alanlarn katlmn basit ve ispatlanm olarak aadaki gibi tanmlayabiliriz. Eer insanlara eit ve sayg ile davranlrsa, almalarna(islerine) ilikin problem zme sorumluluu, karar verme sorumluluu, anlaml isler ve renme frsatlar verilirse, alanlar kiisel ve organizasyonel hedeflerine ulaacaklardr. Farkl fonksiyonel alanlar ve blmlerin amalar ve faaliyetleri arasndaki snrlar ortadan kaldran ve btnletiren kutsal amalarn gelimesine yardm eden ynetim politikalar ve uygulamalarna sahiptir. Bu kutsal yaklamlar: kaliteyi, maliyeti, n sre (retim sresi) ve mteri hizmeti sadece olanakl ve uygun deil ayn zamanda gereklidir. Btn fonksiyonel alanlar ve blmleri kapsayan genel iletme amalarnn gelitirilmesi 2000li yllardaki baarl rekabet iin gereklidir. Maliyetler ve randman dklkleri; rekabetin anahtarn ve deerlerini ortadan kaldran bir i savas artrmaktadr. Yalnzca st ynetim; bu tr isel kayplar nlemekte liderlii salayabilir.
GENERAL MOTORS / TOYOTA (1989) Karlatrma Parametresi Ara Bana Brt Montaj Sresi (saat) Ara Bana Ayarlanm Montaj Sresi (saat) Her 100 Otomobildeki Montaj Hatalar Ara Bana Montaj Alan (feet / yllk retim) Ortalama Para Stoklar
2
GM 40.7 31 130 8.1l 2 hafta
TOYOTA 18 16 45 4.8p 2 saat
MONTAJ TESS KARAKTERSTKLER ZET (1989) Karlatrma Kriteri Performans retkenlik (saat / ara) Kalite (Montaj hatalar / 1000 ara) Yerleim Alan (ft2 / ara / yl) Para Stoku (gn) gc Ekip Halindeki gc Yzdesi (%) Rotasyonu ( 0= hi, 4=sk) alan Bana neri Says Snf Says Yeni iilerin Eitimi (saat) e Devamszlk (gn) 69,3 3 61,9 11,9 380,3 5 17,3 0,9 0,4 67,1 46,4 11,7 0,6 1,9 0,4 14,8 173,3 12,1 5,7 0,2 7,8 2,9 7,8 2 16,8 60 25,1 82,3 36,2 97 Japonya Amerika Avrupa
Sait Ali AYDIN
Sayfa 33
Yaln Dnceye Gei Yaln Dncenin amac, yaln bir retim sistemine, yaln bir irkete, yaln bir deer zincirine ulamaktr. Ynetimin ilgi merkezini deitirerek, deerin israftan ayrt edilmesini salamak, organizasyonlar-teknolojiler-sabit kymetler yerine kaynaklar rne ve rn etkileyecek almalara odaklamak, israflardan arnarak zenginlii yakalamaktr. Yaln retim zellii, yksek rekabete sahip pazar rnlerinde mteri isteklerine hzl cevap verebilmedir. Yaln retim uygulamas adaptasyon kabiliyeti, kltrel deime, blgesel deime ve karakteristik deiiklikler gerektirmektedir. nsan teknoloji ve organizasyon karakteristiklerini ve bunlarn ilikileri olan etkileimleri dikkatlice analiz etmek iin btn sitemi kapsayacak sistematik bir yaklama ihtiyalardr. Yalna gei yaplrken unutulmamas gereken nemli bir nokta sistematik bir yaklam izlenmesidir. Endstriyel imalatlar yaln filozofisini adapte etmek iin uramaktalar fakat bunu baarmak hite kolay deildir. Toyotann birok gzlemi sistemin para para anlalmasyla n plana kmakta ve uygulamaya teebbs edildiinde de sistemin baz paralarnn darda kalmasndan dolay baarszlklarn meydana geldiidir. Yaln retim sadece baz teknikler ve prensipler deil retime yeni bir baktr. Bundan dolay insanlarn alma metotlarn deitirmek ok uzun zaman alabilir. nk bu deiiklik alma kltrnde de deiiklikler meydana getirebilecektir. Yaln retim her ne kadar prensip, kural, alet ve teknikler toplam olsa da sadece bunlarla ilgili projelerde kstl kalmamaldr. Gerek bir yaln retime gei sadece projeler deil renme ve tecrbe ister. retim teorisi olarak yaln retim u ortak faaliyeti gerekletirmek olarak dnlebilir:
1- Ynetim dzeyinde retim sisteminin dizayn edilmesi 2- stenilen hedefleri yakalamak iin retim sisteminin kontrol edilmesi. 3- retim sisteminin gelitirilmesine liderlik etmek
Deer Burada deer mteriye sunulan fayda olup; - htiyalar karlayacak zelliklere sahip - Tercih edilen zamanda ve yerde bulunabilen - Mterinin bedelini demeye istekli olduu - rn veya hizmettir Yaln retimin Uygulama Nedenleri Gnmzn kresel rekabet ortamnda iletmeler giderek daha talep kar olan alclara hizmet vermektedir. Mterileri ister bireysel tketici isterse bir baka retici/satc firma olsun, iletmeler varlklarn srdrebilmek iin mterilerinin iyi kalite, dk fiyat ve ksa teslim sresi beklentilerini hzla karlayabilmek, daha fazla eit rnden daha kk miktarlarda verilen ve anlk olarak deitirilen siparilere uyum salamak zorundadr. Gelinen noktada belirli birka tip rn ile pazardaki deiik ihtiyalar karlayabilmek de mmkn deildir. Sat alannn geniletilmesi adna giderek kiiye zel rnlerin Sayfa 34 Sait Ali AYDIN
oluturulmas ve bunun hzla ve dk maliyetle yaplabilmesi gereklidir. rn mr ksalmaktadr ve tamamlandnda hl talep edilen bir rne yatrm yapm olmak iin rn gelitirme sresinin ksaltlmas zorunludur. Yaln retim i yapma eklimizdeki problemleri ortaya kararak ve daha etkin alma yollarn gstererek hem kurulular hem de lke iin rekabet avantaj salar. Yaln retimin neden farkl ve stn olduu zerinde biraz durmak gerekir. Yaln retimle ilgili tm almalara baktmzda, hemen herkesin yaln retimin sanayi rgtlenmesine yepyeni bir soluk getirdii, hatta dnyann en iyi uygulamas olarak kabul edilmesi gerektii dorultusunda hemfikir olduklarn grmek mmkndr. Ne var ki, yaln retim en iyi uygulama olarak kabul edilirken, birok kez dar anlamyla retim olayna kazandrd teknikler n plana karlmakta, sistem sadece bir teknikler btnym gibi sunulmaktadr. Hi kukusuz, yaln retimi yaln retim yapan en nemli etkenlerden biri, retim olayna kazandrd zgn tekniklerdir. Ancak nl Japon uzmanlar Shingo ve Mondenin de vurguladklar gibi, yaln retimin gz ard edilemeyecek kadar nemli bir baka boyutu daha vardr ki, sistemin temel dayana aslnda bu boyutunda gizlidir. O da, yaln retimin, iinde yer alan her kesimi, aktr, ya da taraf ayn anda memnun etmesi, kitle retiminin tersine, herkesin kazanmasn salayabilecek gl bir potansiyele sahip olmasdr. lk kez yaln retimde yzyllara dayanan bu eilimin tersine evrilmesine ve sadece bir kesimin deil, herkesin kazanmasna katkda bulunacak bir potansiyel saptanyor. Bu potansiyel sanayi rgtlenmesine ve toplumsal yaama yepyeni bir ierik kazandrabilecek gte bir potansiyeldir, mutlaka tm boyutlaryla kefedilmeyi ve daha da glendirilmeyi hak etmektedir. nl uzman Shingo da yaln retimi retime devrimci bir yeni felsefeyle yaklamak olarak tanmlarken sistemin bata alanlar olmak zere herkesin kazanmas ynndeki bu gl potansiyelini kastetmektedir. Yaln retimin kendisine ait nemli zellikleri bu zgn boyutunda sakldr.
Yaln retimin uygulamann ilk uygulamaya balandndaki itibaren kazanmlar:
KAPASTE ARTMASI
% 50
VERMLLK ARTMASI
% 120
AKI SRELRN KISALMALARI
% 90
RN MALYETLERNDE D
% 50
STOKLARDA D
% 90
ALAN KULLANIMINDA KAZAN
% 50
KALTESZLK MALYETLERNDE D
% 80
YEN RN
% 75
KAZALARDA AZALMALAR Sait Ali AYDIN
% 70 Sayfa 35
Yaln dncenin ana prensipleri Yaln Ynetimin 5 temel ana prensibi vardr: - Deerin tanmlanmas - Deer akmnn saptanmas - Deer aknn salanmas - ekme sisteminin salanmas - Mkemmellik
Yaln retim teknikleri itibari ile en ok gze arpan ve neredeyse yaln retim ile eletirilen TZ gerekletiinde yaln retim iin en temel uygulanmas gereken bir tekniktir. TZ dolaysyla yaln retim yn retimin aksine stoksuz alma prensibine dayanr. te bu adan neden yaln retim dendiinde uygulama teknikleri asndan ilk akla gelen ve verilecek en nemli cevaplardan biri stoksuz almadr. retimi aksatmamann iki yolu vardr;
Stoklu almak: Bu durumda aada belirtilen problemlerle karlalabilir: Stok maliyetleri rn maliyetlerine yansr Beklemeler ( katma deer getirmeyen etkinlik ) artar Deiikliklerinin ynetimi zorlar Dengesiz i ykleri oluur Mterinin istedii esneklie, maliyetlerden veya rekabet gcnden taviz verilmedike ulalamaz Yksek stoklar gerek problemleri saklar ve genelde zmleri iin gayret sarf edilmez Ynetim tm zamann gndelik ve acil durumlarla uramakla geirir Mteri isteklerinin ok deiken olduu ortamlarda, ani talep deiikliklerine hzl bir ekilde yant vermek zorlar
Sayfa 36
Sait Ali AYDIN
Stoklar azaltmak: Bu amala ak deer analizi, KANBAN (transfer stoklarn azaltmak), SMED (uzun ayar ve kalp deitirme srelerini dzenlemek), TVB (sk tezgah arzalarna zm getirmek) vb. ynetim teknikleri uygulanr. Stoksuz almann yararlar aadaki gibi sralanabilir: Stok her eyden nce zamanndan nce ve gerekenden fazla retmek demektir. Gerekenden nce ve fazla retmek, gerektiinden fazla igc, ekipman, mekan ve enerji kullanlmas anlamna gelir. nl uzman Shigeo Shingonun konuya yaklam ise ok daha ilgintir. Shingonun bak asyla, stok, retim srecinin tm iinde bir beklemeyi ifade eder. Gerek ilenmekte olan paralarn, gerek fabrika ii atlyelerden ya da yan sanayiden gelmi bitmi paralarn, gerek de nihai rnn stoklanmas demek, bir yerde hibir ilem grmeden beklemeleri demektir. Oysa, retimin hangi aamasnda olursa olsun, bekleme, rne hibir deer katmayan, stelik retkenlii drc, maliyetleri artrc, retim srelerini uzatc bir faktrdr, bir israftr. Stoun en byk zararlarndan biri de, sermaye dnm hzn ve dolaysyla karll drmesidir. Bir firma, bugn yapt bir yatrm ne kadar ksa srede geri alabilirse, karll o kadar ykselir, nk yatrm retken bir ekilde kullanm demektir. Stoun bir baka olumsuz yan etkisi de frsat maliyetleri ile ilgilidir. Bir firma stoa yatrd nakiti, rnein bankaya yada retken bir baka giriime yatrm olsa, kendine faiz ya da kar eklinde bir getiri salayabilecektir. Ayn nakitti stoa yatrmakla, bu frsattan yoksun kalmaktadr. Stok, gerek nihai rn, gerek bitmi paralar, gerek de ilenmekte olan paralarda hata/skarta orann ve olasln da artrr. Dolaysyla stok, hatasz retimi kstlayc, hatasz retime ulama abalarn snrlayc, bir baka deyile, retime geveklik getiren bir mekanizmadr. Stok, mteri talebinin deikenliini takip etme, mteri talebine annda yant verme olanan da nler, nk talep ne olursa olsun, stoktaki rnn kullanlmas, satlmasn, daha dorusu mteriye empoze edilmesini gerekli klar. Stok, mteri talebine yant verme hzn da drr. Ve nihayet irketlerin stoklu almalarnn, zellikle enflasyonist ortamlarda ekonomilerdeki dalgalanmay kamlayc bir zellii de vardr. Bu tr ortamlarda stok artmasnn bir nedeni de, firmalarn ileride fiyatlarn artaca eklindeki speklatif beklentileridir. Oysa, arz talep yasasna gre, rnler stokta tutulup, pazara sunulmadnda fiyatlar giderek artmakta ve bir noktada fiyat art talebi frenleyip, drmektedir. Bu durumda firmalar, retimi durdurup, stoklarn eritmeye alrlar. Stoksuz alma, ekonomilerdeki bu dalgalanmalar da dizginleyici istikrar tevik edici bir zellik tar ve bundan da sonu olarak, sadece halk deil, firmalar kendileri de kazanl karlar.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 37
YALIN RETM SREC
Yaln retim, retime yk getiren tm israflardan arnmay hedef alan bir yaklamdr. Yaln retimde emek-zanaat youn retim ile seri retimin stnlkleri bir araya getirilmitir. Yaln retimin ana stratejisi hz arttrp, ak sresini azaltarak kalite, maliyet, teslimat performansn
ayn anda iyiletirmektir. Yaln retim, mteri ihtiyalar dorultusunda, malzeme veya bilgiyi dntren veya ekillendiren ve
katma deer yaratan faaliyet ile zaman ve kaynak kullanan, ancak rn stne mteri ihtiyalar dorultusunda deer ilave etmeyen ve katma deer yaratmayan faaliyeti ayrt etmeye yarar. Yaln retim sistemi, mterinin talebinin en az kaynakla, en ksa zamanda, en ucuza ve hatasz olarak karlanmasn hedefler. Yani, sfr hatal, tam zamannda, kk partiler halinde, yksek eitlilikte retim yaplmas ngrlr.
Yaln retim in Yaln Deiimin Gerekletirilmesinde Kullanlabilecek Aralar : Sayfa 38 Basit stratejiler Basit ynetim kurallar Kesintisiz bir organizasyon Youn eitim ve Kaizen Ekip almas Serbest kyafet sistemi irket gmlekleri En iyiler,en ktler seimi Paydalara kar paylam Deiik cret skalas Grsel kontrol alan memnuniyeti anketleri letiim ynetimi dl-prim sistemleri neri sistemi Beyaz yaka retimin iinde irket deerlerinin oluturulmas ten karma ve almalarn zorlatrlmas Her zaman, her yerde effaflk ve drstlk Sait Ali AYDIN
Ylarca gelien sanayide admlar aadaki tabelada belirtilmitir:
RETM STANDARTZASYONU KONTROL ALANI
ZANATLAR DNEM (1900+) DK
SAF FORDZM (1920L YILLAR) YKSEK (YNETCLER TARAFINDAN) DAR
FORDZM SONRASI (1960LI YILLAR) YKSEK (YNETCLER TARAFINDAN) DAR
YALIN RETM (1980 SONRASI) YKSEK (EKPLER TARAFINDAN) ORTA
GEN
STOKLAR RETM YAPISINDAK GEREKSZ UNSURLAR ONARIM ALANLARI
BYK
ORTA
BYK
KK
BYK
BYK
BYK
KK
KK
KK
BYK
OK KK
EKP ALIMASI
ORTA
DK
DK
YKSEK
Yaln retim ok daha fazla profesyonel yetenein renilmesini ve bunlarn kat bir hiyerariden ziyade yaratc bir ekilde bir takm atmosferi ierisinde uygulanmasn gerektirmektedir. Bunun bir sonucu olarak da yaln retimde herkes bilgi ve yeteneklerini ortaya koymak ve bakalar ile paylamak durumundadr. Bu ve buna benzer zellikler yaln retimi seri retime gre daha esnek, yeniklere ak ve retken bir sistem haline dntrmektedir. retim ve ynetimde yeterince iyi , kabul edilebilir ve optimum gibi statik kavramlar yerine yaln retim; sfr hata, srekli iyiletirme ve mkemmellik araylarn esas alan, pazar koullarna uyumlu tasarm, alanlarn katlm, tam zamannda retim (JIT) gibi uygulamalar iermektedir. Yaln retimin zellikleri aada sralanmaktadr: 1. Toplamdr nk * Firmann tm hiyerarsik kademelerinde alsanlarn katlmn, hedef vefikirlerinin birliini ierir. * Firmann tm alan ve faaliyetlerine uygulanr.
2. Kalitedir nk * Ynetimin, alanlarn yaplan islerin kalitesini kapsar. * rn veya hizmet kalitesini kapsar.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 39
3.Kontroldr nk: * Hatalarn ayklanmas yerine hata yaratan faktrlerin belirlenmesini * Ana noktalarn kontroln * Hatalarn tekrarlanmasn nlemeye ynelik sistemlerin gelitirilmesini * Uygulamalarn mutlaka yerinde incelenmesini, tm verilerin salkl, saysal ve grsel olarak ifade edilmesini ierir. GELENEKSEL YAKLAIM Mhendislerin istedi; byk miktarda ve istatistiksel olarak kabul edilebilir bir kalite seviyesinde retim Yetkililerin komutasnda ve baskyla salanan bir liderlik Bireycilik ve askeri-tip brokrasi Mdrler tarafndan ve yine kendileri tarafndan retilen soyut raporlara dayal, zayf bilgi paylam Sadakat kltr ve itaat; yabanclama ve alanlarn ekimesini Byk lekli makineler, fonksiyonel kt, minimal yetenek, uzun retim periyotlar, stepli retim, byk envanter, Atlye tarz retim Bakm uzmanlar tarafndan yaplan bakm Mterilerden gelen az bir katk, retim gereklerine ok az uyan izole edilmi bilgi Verimsiz kullanm, esnek deil Dar uzmanlk, zel yetenek, Bireysel almsa, Rekabeti ( Kavgac ) davran, Emirle deiiklik, Kolaya ka, nceden verilen Stat: sembol, cret, prim Yeterinden fazla Ambarlar, depolar, geni alanlar YALIN YAKLAIM Mterilerin istedi; sfr hata, zamannda ve sipari ettikleri miktarda retim Geni vizyona sahip, insanlar nemseyen ve deer veren, yksek katlm salayan liderli Takm-bazl operasyonlar ve dostane iletiimler Tm personel tarafndan salanan grsel kontrol sistemine dayal, effaf bilgi paylam effaf ve takm almasna yatkn kltr nsan-lekli makineler, hcre tipi ktlar, oklu yetenek, tek-para ak, sfr envanter, Akc retim, hcreli retim retim Personelin gnlk Bakm, Periyodik bakm Mteri ile zm ortakl ilikisi, srekli bilgi ak Dolgun verimlilik, esnek retim Geni uzmanlk, Esnek yetenek, Takm almas, ibirliki davran, Katlmla deiiklik, Zoru baarma Baar ile gelen stat: snf yok prim cret Yetecek kadar, raf biimi stok
MTER LDERLK YNETM BLG KLTR
RETM BAKIM MHENDSLK
KAPASTE GC
STOKLAR
Sayfa 40
Sait Ali AYDIN
Sait Ali AYDIN
Sayfa 41
NOVASYON VE YLETRME
novasyon ve iyiletirme szckleri bir iletmede gelecek asndan iki vazgeilmek szckleridir. Global rekabet ortamnda ve dnyada 6 milyar insan bulunurken hayli zorlaycdr. letmenin retim ve dier alanlardaki faaliyetlerinin rakiplerine gre daha iyi duruma getirmek iin verilen uratr. Her ileteme kendine gre bir irket kltr barndrmakta ve tarz bulunmaktadr. yerinde iyiletirme almalarnn en nemli kayna alan personeldir. Genel olarak mevcut durumun daha nasl ucuza ve nasl kaliteli retiriz, nasl daha basit alrz sorularna cevap arayarak oluan bir sistemdir. Geriye bakldnda ve srekli gelitirildiinde ne kadar farkllatrld gzlenmitir. Yalnz srekli ayn yerinde sayklad takdirde rakipler daha da hzl ileri gideceinden varl tehlikeye girecektir. Bu kltr benimseyip n plana karan irketler genelde pazarda lider olup hata rnler onlarn isimleri ile birlikte anlrlar.
NOVASYON VE YLETRME FARKI

NOVASYON YENLK AMALI YLETRME LERLEME AMALI
Yaratclk Bireysellik Uzmanlamada merkezcilik Byk hamlelere dikkati verme Teknoloji merkezli Bilgide kapal ve mlkiyeti Grevde bireysel uzmanlama Yeni teknolojileri aramaya ynelme yeler aras tek ynl iletiim Snrl bilgi ak
Uyarlamaclk Takm almas ile sistemi gelitirme Genellemede merkezcilik Detaylara dikkati verme nsan merkezli Bilgide ak ve paylamc
Grevde iletiim iinde topluca uzmanlama
Mevcut teknoloji zerinde younlatrma Organizasyon ii karlkl iletiim Ortaklaa yararlanlabilen bilgi ak
Sayfa 42
Sait Ali AYDIN
NOVASYON
NOVASYON NEDR? novasyon, Latince bir szck olan "innovatus"tan tremitir. "Toplumsal, kltrel ve idari ortamda yeni yntemlerin kullanlmaya balanmas" anlamndadr. Trk Dil Kurumu (TDK), novasyon kavramn yeniliim ad altnda kullanmaktadr. novasyon yeni fikirler ortaya karmaksa, bu da bir yeniliimdir. Fakat anlam tek bir szckle ifade edilemeyecek kadar genitir. Bu nedenle, teknik bir kelime olarak novasyon eklinde kullanlmas daha yerinde olacaktr. novasyon; farkl, dnlmemi, yeni fikirler gelitirmek ve bunlar uygulamaya almaktr. Bu fikirler, daha nce zlmemi sorunlar zmek veya daha nce karlanamayan ihtiyalara cevap vermek amacyla gelitirilebilir. Ya da zaten var olan pek ok rn ve hizmeti daha gzel, daha kullanl, daha ok insann iine yarayacak hale getirmeyi amalayabilir. Bu fikirlerin hayata geirilmesi ve ortaya rn, hizmet veya i yap yntemlerinin karlmas, ardndan bunlarn uygulanmaya balanmasyla novasyon yaplm olur. novasyon, farkl bir kltr ve anlay gerektirir, bu da geni bir vizyona sahip, deiime ve gelimeye ak bireylerle oluturulabilir. novasyon zellikle son yllarda inanlmaz bir nem kazanmtr. Bu konu Avrupa iin de nem arz ediyor ki; Avrupa Komisyonu 2009 yln Yaratclk ve Yenilik Yl olarak ilan etmitir. novasyon, gnmzde, devletlerin ekonomik durumunu bile etkileyebilecek dereceye gelmitir. Bu nedenle, birok lke bu konuya kaynak ayrp, yatrmlar yaparak zel nem vermektedir. rnein Finlandiya, yaklak 25 yl nce bu almalara balayarak, son yllarn rekabet gc en yksek lkesi konumuna gelmitir. IBMin dnya apnda yrtt ve raporu yeni yaymlanan aratrmada, 765 CEO, novasyonun en nemli konu olduunu sylemitir. novasyon sayesinde birok mucit iyi paralar kazanm, iyi yerlere gelmilerdir. Tabi bunlar novasyona verilen deeri de gstermektedir. Ayrca novasyon hayatmz kolaylatran, toplumlar gelitirebilecek olan nemli kavramlardandr. lkemizde de novasyonun daha iyi anlalmas iin ilkretim programna teknoloji tasarm dersi konularak, ocuklarn ve genlerin bu konuda aydnlatlmas amalanmtr. bu kadar nemliyken novasyona iletmelerde gereken her trl destei gstermesi gerekmektedir. novasyon rnekleri Bu konunun daha iyi anlalmas iin sanrm rneklerle pekitirilmesi gerekir. rnein bir firma, bir iyeri, bir kurum vs. ykandnda burumayan, dolaysyla da t gerektirmeyen kuma gelitirip, retir ve satarsa novasyon yapm olur. Bir firmann dier firmadan daha iyi patatesler gelitirmeye almas tohumlar gelitirmesi de inovasyondur. ocuklar iin salkl olan yiyeceklerin gzel, ilgi ekici paketlerde satlmasn salamakta bir inovasyondur. Aslnda illaki firma vs. gibi yerlerden rnek vermek art deildir. nk biz hepimiz hi fark etmeden bile novasyon yapyoruzdur belki de kimi zaman. Nasl m? Mesela alayan bir bebei susturmak iin yeni yntemler bulmak, kullanrken zorlandmz aletleri kolaylatrmay dnmek de sonuta inovasyondur. novasyon iin, icatlar iin dediimiz gibi -ihtiya icatlarn anasdr- szn kullanmak da bazen geerli saylabilir. nk balang noktamz, zm bekleyen sorunlar ya da ihtiyalarmzdr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 43
novasyon Bulu Mudur? imdi bekli de aklnz da yle bir soru olutu. novasyon bulu mu demek yani? novasyon nasl ki yenilenme szcnn karlayamayaca bir anlam yk tayorsa, bir bulu gibi anlalmamas da gerekli. Bulularn (icat) sonularndan yararlanabilir ancak asl nemli olan ekonomik getirisi olan, henz yaplmam, bilinmeyen bir eyleri yapmaktr. Bu nedenle de fikirler ve kavramlar nem kazanr. SNGER. Evet, tahmininizin aksine, Isaac SINGER, diki makinesini icat eden ve dolaysyla adn veren kii deildir. Diki makinesini 1846 ylnda, Boston'lu bir mucit Elias HOWE icat etti. Ama icadn inovasyona dntrmeyi beceremeyen Howe, hem icat ettii makineye adn verme hem de bundan milyarlarca dolar kazanma ansn kaybetti. Bu ii baaran Singer, dnyann her tarafnda diki makinesi denince akla gelen marka ve isim oldu. Singer'in bunu nasl yapt da sanayicilerimiz iin nemli bir ipucu: Howe'un diki makinesi iin ald patentten yararlanarak. novasyon iin patentler byk ipular ierir. Srekli yeni rn ve retim ynetim gelitirerek rekabet gcn korumak hedefindeki giriimcilerin, kendi alanlarndaki patentleri izlemeleri ve incelemeleri byk yarar salar. catlar ve patentler, inovasyon iin byk frsatlar ierir, ama giriimciden beklenen icat yapmas deil, inovasyon yapmasdr. nk ancak o zaman pazar payn ve karlln artrp rekabet gcn ykseltebilir
AIK NOVSYON:
Ak novasyon, Berkeley Profesrlerinden Henry Chesbrough tarafndan ortaya atlan bir kavram. Ak novasyonun altnda yatan temel dnce, tamamen bilgi ile kuatlm bir dnyada firmalarn sadece kendi aratrma faaliyetlerine bal kalamamalar ve bunun yerine d kaynaklara rnein lisans anlamalar ya da patent satn almalar gibi firma d kaynaklara ynlenmek zorunda olmalardr. Ak novasyonun aksine, Kapal novasyon bilginin byk ounluunun ya da tamamnn ok snrl d kaynak kullanm ile tamamen i kaynaklar ile elde edilmesidir.
Ak novasyon Modeli Sayfa 44 Sait Ali AYDIN
2. Dnya Sava sonras dnemde kapal novasyon birok firmann kulland bir paradigmayd. novasyon yapan birok firma icatlarn ok gizli tutuyordu ve d kaynakl bilgileri ele geirip zmsemeye almyordu. Oysa bugn dnya bilginin daha hzl yaylmasna ve kullanlmasna olanak salayan byk teknolojik ve toplumsal ilerlemelere sahne oldu. rnein elektronik haberleme sistemleri, internet, cep telefonlar. Bugn bilgi (enformasyon) o kadar kolay ve hzl yer deitirebiliyor ki, bu srece kar koymak neredeyse imknsz. zetle, Ak novasyon, firmalarn bu sreci durdurmaya almak yerine, bu durumdan faydalanmay renmelerini sylyor.
Kapal novasyon
Sektrmzdeki en akll insanlar bizim iin alr.
Ak novasyon
Btn akll insanlarn bizim iin almalarna gerek yok. htiyacmz olan ey ierde ya da dardaki akll insanlarla alabilmek. Harici Ar-Ge de ciddi deerler yaratabilir, dahili Ar-Ge ortaya kan deerin tamamlaycs olmaldr.
Ar-Ge'den faydalanmak iin, icat etmeli, gelitirmeli ve bundan faydalanmalyz.
Eer biz icat ettiysek, ilk olarak biz piyasaya srmeliyiz.
Kr etmek iin aratrmaya ilk olarak bizim balamamza gerek yok.
Piyasaya novasyonun ilk kartan, pazarda ilk kazanandr
yi bir i modeli ina etmek, pazara ilk olarak kmaktan daha iyi olabilir.
Sektrdeki en iyi fikirlerin birounu ortaya koyabilirsek, kazanan biz oluruz.
Eer i ve d kaynakl fikirleri en iyi kullanan biz olursak, kazanan da biz oluruz. Bakalarnn bizim inovasyonlarmz kullanmalarndan fayda salayabilmeliyiz ve bakalarnn Fikri Haklarn kendi i modelimiz iin yararl olduu zaman satn alabilmeliyiz.
Kendi inovasyonlarmz olabildiince sakl tutmalyz ki rakiplerimiz bizim fikirlerimizden faydalanamasn
Sait Ali AYDIN
Sayfa 45
Chesbrough'un "Ak novasyon" adl kitab parlak fikirlerin firma dnda aramas yaklam ile popler oldu. Ak novasyon kavram yaygnlatka, firma ii Ar-Ge'nin inovasyona olan katksnn azl anlalmaya balad. Henry Chesbrough'nin Ak novasyon konusundaki en byk dayana, inovasyon konusunda dnya liderlerinden birsi olan IBM'in yapt aratrmalar. IBM'in ulat en nemli sonu, inovasyonlarnn ortaya kmasnda firma ii ArGe'nin paynn olduka dk olmas:
IBM Firmasnda novasyon Kaynaklar Kaynak: IBM "The Global CEO Study 2006" Yllar boyunca Ivory Soap, Crest di macunu, Ariel gibi ok baarl inovasyona imza atm olan P&G, gz bebei gibi koruduu dahili Ar-Ge merkezinin bir ok fonksiyonunu kaldrd ve ok gemeden yeni fikir ve rnlere konusunda ok arpc sonulara ulat. Firma bugn, niversitelerden, yan sanayilerinden, firma d mucitlerden fikirler topluyor ve karlnda bazen dl bazen de belirli oranda pay veriyor. On yldan az bir sre iinde, P&G d kaynakl yeni rn fikirlerinin orann %5'lerden, %50'ye kadar arttrd. Bu deiim, irketin 2001-2006 yllar arasndaki %6'lk bymesinin ve yllk krn 3 kat arttrarak 8.6 milyar dolara ulamasnn arkasndaki sebebi olarak grlyor. IBM de ak inovasyonun avantajlarndan yararlanan baka bir firma. Bu ketum firma baz alkanlklarndan kesin bir dn yaparak LINUX kullanmaya balad. Bilindii gibi Linux, Linus Torvalds adnda Finlandiyal bir bilgisayar mhendisinin 1991 ylnda Helsinki niversitesi'nde gelitirdii bir iletim sistemidir. Yapt duyuru sonucunda tm dnyadan birok programcnn da destei ile hzla gelimi olan ak kaynak kodlu, kullancsna altrma, kopyalama, datma, inceleme, deitirme ve gelitirme zgrlkleri tanyan ak yazlm trdr. Linux hem gvenli olmas hem de ekonomik olmasndan tr ilerleyen yllarda popler hale gelmitir. Sayfa 46 Sait Ali AYDIN
Bunun yannda Ak novasyonlar eletirenlerde mevcut. MIT, Giriimcilik Merkezi'nden Kenneth Morse IBM'in yazlm konusunda ak olmakla birlikte donanm konusunda tamamen kapal olduunu ileri sryor. Londra Imperyal College'den David Gann ve Linus Dahlander de ak inovasyona kuku ile bakan aratrmaclar arasnda. Ak inovasyonun sektr ve firma leine gre deieceini ifade ediyorlar. rnein geleneksel sektrlerin ak inovasyondan yararlanmalar ok zor. Ayn zamanda ak inovasyonla ortaya kan ynetim belirsizlii ve kaybolan fikri mlkiyet haklarnn maliyetleri llebilmi deil. Baka bir eletiri de, z sermaye younluu yksek endstrilerden geliyor. rnein rn gelitirme srecinin 5 yla yakn srd ve Ar-Ge iin milyonlarca dolarn harcand otomotiv sektrnde, ortaya kan bilgilerin rakiplere almas ok gereki deil. GE'den Immel de jet motoru ve lokomotif motoru gibi, kendilerinden baka kimsenin kolaylkla yapamayaca yksek teknoloji gerektiren alanlarda, fikri mlkiyet haklarnn ve gizliliin vazgeilemez olduunu ifade ediyor. Ayn irketten Mark Little da d kaynakl fikirlerin her zaman uygun olmayacan ifade ediyor. Bununla birlikte beyaz eya, tketici elektronii, gda, kozmetik, temizlik sektrnde faaliyet gsteren firmalar kendilerinin dnda yer alan insanlardan, organizasyonlardan ve gelimelerden ok eyler renip faydal sonular elde edebiliyorlar. Bazen patentler markalardan ve rnn rafa k hzndan daha nemsiz olabiliyor. Gelien ekonomilerin baz baarl irketler patentlerden uzaklasalar bile, birok inovasyonlarn ticari sr olarak gizli tutuyorlar. Marketlerindeki akkanlktan ve tarihsel olarak patent korumasnn yetersiz oluunu tecrbe etmelerinden dolay, nemli fikirleri karanlkta brakyorlar ve bir sonraki inovasyonu sadece rekabete nde kalabilmek iin kartmyorlar. Gelimi lkelerde bile, inovasyonun hzla gelimesi dorudan patent almlarna yansmyor. P&G'nin en byk rakiplerinden birisi olan Unilever yetkilisi David Duncan'a gre, firma mterilerine eskiden olduundan daha yakn ve d kaynakl fikirleri & inovasyonlar olduka faydal bir ekilde kullandn ifade ediyor. Peki, ak inovasyonun her hangi bir firmada ne ie yarayacan nasl bilebiliriz? Bu, firma ile ilgili olduu kadar firmann piyasada nasl algland ile de ilgili bir konu. Boston Danmanlk'tan Hal Sirkin'e gre P&G ve IBM gibi ak inovasyonlar rnek almak yerine onlar birer fener olarak deerlendirmek daha doru. Bu irketlerde alan yeteri sayda darda parlak fikirleri ekmeye alan dnya apnda uzmanlar mevcut. Bu irketler d kaynakl fikirleri bulmak konusunda ak ve iyi bir fikir bulduklar anda bu fikri pazara ulatrncaya kadar iin peini brakmyorlar. Ak inovasyon konusundaki farkl rneklerden bir tanesi de, inovasyon srelerine dorudan mterilerini de dahil eden Nokia. Bugn bir oyuncan nasl yapld, eksiklerinin ne olduu, daha nelerin eklenmesi gerektii konusunda, sadece ocuklarn deil byklerin bile oluturduu bir ok internet sitesi mevcut. Ak inovasyonun baka bir boyutu da kullanc kaynakl inovasyon. Bu konuda nemli almalar yapan MIT'den Eric Von Hippel'e gre kullanclar artk kullandklar rnlerin zelliklerinin belirlenmesinde sz sahibi olmak istiyorlar nk ou zaman bir rnden gerekten istedikleri eyleri alamyorlar. Hippele gre Ak novasyon'da mterin gerek ihtiyalarnn ve beklentilerinin eksiksiz olarak karlanmasnda Kapal novasyon kadar yetersiz. novasyonun lkelerinin kalknmasnda ve firmalarn baarl olmasnda oynad rol artk hemen herkesin uzlat bir konu. lkeler ve irketler, Kk-Byk novasyonlar, Sre -rn novasyonlar konusunda farkl uygulamalar gelitiriyor. Sait Ali AYDIN Sayfa 47
NOVASYON KLTRN YAYILMASI
novasyon kltrn yayabilmek iin yaplabilecek birok alma vardr. Bunlarn banda inovasyon yarmalar gelir. novasyon yarmalar kurum ii ve kurum d olabilir.
ncelikle, irketlerin novasyon kltrn kurum kltr haline getirebilmeleri gerekmektedir ve bu uzun bir sretir. Kurum iinde etkili bir novasyon kltr olumas ve yaygnlamas iin ise ilk olarak st dzey yneticilerin bunu benimsemesi ve tevik etmesi gereklidir. irket alanlar dnldnde farkl kltrlerin, farkl inanlarn, farkl alkanlklar vardr, sosyal ve psikolojik hayatlar da bu dorultuda farkldr. irket bnyesinde farkl herkesin kendini ifade edebilmesini salayan bir platform oluturulmaldr. Bu platformda her kltre ayn deeri gstererek, Personelin, kendilerini anlatabilme, iletiim kurabilme zgrl sunarak standartlar yksek ortak bir sosyal yaam alan oluturulur. Daha sonra irket ii almalar ile novasyon nedir?, nasl olmaldr?, faydalar nelerdir? gibi balang noktalar irket alanlarna retilmeli ve ksa bir eitimden sonra irket ii tm personelin bu srece dahil olmas ve katkda bulunmas salanmaldr. Bu alanlarn, belirlenen konular zerinde veya genel olarak eksikliklerin giderilmesi, mevcut uygulamalarda iyiletirmeler, yeni zmler retilmesi, farkl model ve rnlerin yan sra var olan bir rne veya uygulamaya orijinal bir almla deer yaratmas beklenebilir. Bu sayede alanlar srece dahil edilerek novasyon irket ii bir kltr olarak benimsenmesi salanmaya balayacaktr. Ayrca bu, personelin irkete balln da arttracak bir uygulamadr. Bu Platform alanlarn;
Dinlenmek ve anlalmak ihtiyacn, Baarlarn paylama ihtiyacn, Ait olma ihtiyacn, Fark edilme ihtiyacn, nemsenme ihtiyacn, z brakma ihtiyacn karlayarak sra d zelliklerini aa karmalarn salayacaktr.
Yaratcln gelimesi: ou alan, sadece grevini baarl bir ekilde yapmakla yetinmez. Ayn zamanda isini gelitirmeyi de ister. Bu yaratc bir yaklamdr. Yaratc yaklam alan aslabilecek zorluklar zerinde younlatrr. Yaratc yaklamn temelinde su andaki gerekliiniz ile varmak istediiniz yerin vizyonu arasndaki yaratc ekime yer alr. Yaratclk hem orijinal fikirler retmek, hem de ilerlemeyi engelleyen problemleri zmek iin ara olarak kullanlabilir. Sadece deiim amal bir yaklam deildir. Farkllamay salayan ve belli yntemlerle zlemeyen Sayfa 48 Sait Ali AYDIN
problemleri zmeye yarayan bir aratr. alan yaratclna kars ynetim duyarl olmal, tevik etmeli ve korumaldr. alan yaratcln arttrmak iin unlarn yaplmas gerekir: iin amacnn ne olduunu belirten is ynergeleri aklayc nitelikte olmal. alanlarn, yaptklar is hakknda sorumluluk duygusu gelitirmelerine yardmc olunmal. alanlarn fikir retmelerine zaman tannmal. Fikirlerin gelitirilmesine ve gerekletirilmesine izin verilmeli. irket ii novasyon almalar bu kltrn yaylmasnda ilk basamaktr. Bu srece katkda bulunan personele bir takm dller verilerek tevik edilmesi gerekli ve nemlidir. Bunun yannda alanlarn sunduu inovatif zmlerin irket iinde aktif olarak kullanlmas ise ayr bir isteklendirme kayna olacaktr. Ayrca ak sicil uygulamas olan irketlerde katlmc olunmas tevik edilir ve sicil puanna etki eder bir halde sunulur. Personel irkete fayda salayacak bir neride bulunduunda kariyeri iinde siciline art puan eklemi olur. Bu gibi almalarn kiisel beceri ve irket ykselilerindeki pay ok byk olduundan dolay her iki taraf iin de faydas olduka fazladr. NOVASYON AAMALARI
1. AAMA: Fark etmek 2. AAMA: Fikir retmek 3. AAMA: Fikir Gelitirmek 4. AAMA: Uygulamak 5. AAMA: Yaygnlatrmak
NOVASYON SREC
zgr dnp bu tip eylere gerek kalmadan fikrimi beyan edileni bilir. Ama bu sreci bilmek veya kullanabilmek, akla gelen fikrin daha iyi daha faydal ve daha farkl alanlarda kullanlp daha iyi deerlendirilmesini salayabilir. novasyon, sreklilii olan her aamasnda geri beslemelerin olduu bir sretir. novasyon dngs olarak adlandrlan bu sre, aadaki admlardan oluur.
Frsatlarn yakalanmas novasyon fikirleri retmek iin, srekli olarak frsatlarn belirlenmesi ve deerlendirilmesi gerekir. Bu frsatlar, iletmedeki alanlarn novasyon fikirlerinden, mterilerin deien gereksinimlerinden, rakiplerin almalarndan, yeni gelien teknolojilerden kaynaklanyor olabilir. Ya da, yurt ii veya yurt dnda herhangi bir kurulu veya kii tarafndan yaplan bir aratrma-gelitirme (AR-GE) almasnn sonular veya yeni bir dzenlemeye, kanuna, standarda uyma zorunluluu novasyon frsatlarn dourabilir. Yeni rn fikirleri eitli kaynaklardan gelebilir. Mteri ikyetleri veya nerileri, pazar aratrmalarnn gsterdii ihtiyalar, tedarikilerin Sait Ali AYDIN Sayfa 49
veya reticilerin fikirleri, Ar-Ge'nin nerileri saysz yeni rn nerisi getirir. Bunlar ncelikle firmann stratejik vizyonuna ve konumlanna uygunluk asndan deerlendirilmelidir. rnein stratejisi sk sk yeni rn piyasaya sunmak olan bir firmann yeni teknolojiler gelitirmek gerektiren ok uzun vadeli bir proje yerine sahip olunan teknolojiyi kullanarak gelitirilebilecek bir rne odaklanmas beklenir. Finansman ve teknolojik bilgi birikimi asndan yeterlilik de bu aamada gz nne alnmaldr. zetle, yeni rn gelitirme srecinin ilk aamasnda rn portfy planlanmas yaplmaldr.
Kimin Grevi? Gelitirme disiplinler aras ibirlii gerektiren ve takm almasna dayanan karmak bir etkinliktir. rn gelitirmede firma iindeki her blmn rol nemli olmakla birlikte temel rolleri yle zetleyebiliriz: a. Pazarlama: Piyasadaki frsatlar, mteri segmentlerini ve ihtiyalarn belirlemek b. Tasarm: htiyalar karlayacak rnn fiziksel formunu belirlemek, endstriyel ve teknik tasarm yapmak c. retim ve Tedarik: retim srelerini tasarlamak ve ynetmek.
Gelitirme sreci bir huni gibi grlebilir: Saysz yeni fikirle balayan srete, bu fikirlerin hedefler ve eldeki kaynaklar dorultusunda elimine edilmesiyle odak noktas giderek daraltlr ve sonuta pazara sunulan bir yeni rn (veya servis) ortaya kar.
Stratejik seimin yaplmas Frsatlar arasndan stratejik adan en nemli olan seimin yaplmas gerekir. Asl baar, en byk rekabet avantajn sunan frsat seip novasyona dntrebilmektir. Bu sre gereksinimlerine veya evresel faktrlere gre adapte edilerek uygulanmaldr. rnein belirsizliin yksek olduu ortamlarda tasarmn mteri ihtiyalarna daha iyi cevap verebilmesi iin rn artnamesinin belirlenmesi-tasarmn yaplmas ve tasarmn test edilmesi aamalar defalarca tekrarlanabilir. Buna iteratif/spiral yeni rn gelitirme sreci diyoruz. Tasarm ve Sayfa 50 Sait Ali AYDIN
retimin hzl yaplabildii yazlm gibi rnler iin bu tip bir sre idealdir. Ama, rnn piyasaya srlmesinin abuklatrlmas ise, bu aamalar seri halde deil, paralel olarak da uygulanabilir. rnein tasarmla test paralel olarak yrtlebilir. "Concurrent engineering" denen bu teknik ok yaygn olarak ve baaryla uygulanmaktadr. zellikle elektronik ve otomotiv endstrilerini rnek olarak verebiliriz. Gerekli bilginin edinilmesi htiya duyulan kaynaklar ayrlr, novasyon iin gerekli bilgiler bir araya getirilir. Yazl ve yazl olmayan tm bilgilere ulamak nemlidir. novasyon faaliyetinin yrtlecei konuda yetkin, yerli veya yabanc bir uzman ie almak veya danman olarak altrmak, yurt ii veya d niversite veya AR-GE kurumlarndan hizmet almak yazl olmayan bilgilere ulamann yollarndandr. Hangi yol seilirse seilsin, edinilen bilgilerin iletme tarafndan zmsenmesi ve mmkn olduunca yazl hale getirilmesi, iletmenin yetkinliinin ve rekabet avantajnn srdrlmesi asndan nemlidir. Bilgi sreci drt aamadan oluur: a. Problemi tanmlama: Cevap vermesi gereken ihtiyalarn ve hedeflerin anlalmas ve problemin paralanmas (decomposition) yaplr. De-kompozisyon rnn ilevlerine veya mteri ihtiyalarna gre yaplabilir. b. Harici arama: Bu aamada var olan rnler aratrlr. Kaynaklar patentler, literatr, uzmanlar, var olan rnler ve lider kullanclar olabilir. c. Dahili arama: Bu aamada rn gelitirme takm ok sayda fikir retir. Beyin frtnas, analoji kurma gibi bulu kabiliyetinin ortaya karld metotlar kullanlabilir. d. Sistematik tarama: Dhili ve harici arama sonucu ortaya kan fikirler sistematik bir ekilde deerlendirilir ve az sayda fikir gelitirilmeye devam etmek zere seilir.
zmn gelitirilmesi ve ticarileme novasyon projesi iin altyap tamamlandktan sonra, sra uygulamaya gelir. Bu aamada rn, hizmet veya sre son halini alana kadar almalar srdrlr. Gelitirme almalar, rnn, hizmetin pazarlanmas ve srecin ticari kullanm ile devam eder. Gelitirme adm ok kapsaml bir admdr. Genel olarak o rnn mteri ihtiyalarn nasl karlayacan anlatr. Fakat bu rnn nasl retileceini belirlemez. Tasarm aamasnda ncelikle sistem dzeyinde de-kompozisyon karar verilir. Yani rn mimarisi (modler - entegre mimari seimi) belirlenerek rnn fiziksel ksmlar ile ilevleri (fonksiyonlar) eletirilir. Daha sonra da detayl, para dzeyinde bir tasarm yaplarak rnn tasarm tamamlanr. rn mimarisi ok nemli bir tasarm karardr, nk bu kararn retim sreleri ve retim maliyetinden tedarik zincirindeki esneklik ve hz kabiliyetine kadar pek ok sonuca etkisi vardr. rnein HP yazclarnn g kayna nitesini modler tasarlamtr. Bylece farkl standartlar kullanan lkeler iin ayn yazcy retip elektrik alm nitesini her lkede ayrca eklemek mmkn olmutur. te yandan motosiklet, uak gibi yksek performans aranan rnler iin paralarn koordinasyonun nemli oldu entegre tasarm nem kazanabilir. Dolaysyla gelitirmek mteri ihtiyalarnn belirlenmesinden ve ncelikli ihtiyalara karar verilmesinden balar ve endstriyel tasarmda kullanlacak rn artnamelerinin son haline getirilmesiyle tamamlanm olur. Bu srete pek ok probleme zm bulunmas gerekir. Son halini vermek iin defalarca "mteri ihtiyalarn anlama-kavram tasarlama-mteriyle test etme" evrimi tekrarlanabilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 51
renme Bu aama, dier tm aamalardaki baar ve baarszlklarn deerlendirilmesine, gerekli bilgilerin retilmesine ve bunlarn novasyon srecinde kullanlmasna olanak salar. renme nin etkisi dier tm aamalara yansdndan novasyonun sreklilii, dolaysyla iletmenin rekabet gcnn sreklilii asndan byk nem tar. Her yeni rnn baarsnn asl test edilecei yer piyasadr. rn yaygn olarak retilmeye balanmadan nce pazarda test edilmeli ve gerekirse deiiklikler yaplmak zere srecin ilk aamalarna geri dnlmelidir. Firmalarn piyasaya hem abuk hem baarl rnler srebilmesi iin yukarda zetlenen rn gelitirme srelerini kendi koullarna uygun bir ekilde uygulamalar gerekir. Bu aamalardaki eksiklikler rnn retimi, datm veya pazarlanmas srelerinde ekstra maliyetler veya baarszlklar olarak kendini gsterecektir. Unutulmamas gereken u ki, novasyon renilebilecek bir sretir ve bu sreci iyi ynetmek baarl yeni rnler gelitirebilmeyi salayan en nemli kouldur.
Sayfa 52
Sait Ali AYDIN
KAIZEN
KAIZEN NEDR?
Japon kltrnn binlerce yldr bir paras olan Kaizen, Japonca Kai; Deiim ve Zen ; yi olmak kelimelerinden tremitir. Birletirilmi haliyle daha iyiye deiim olarak tanmlayabiliriz. Kaizen Japonyann ikinci dnya sava sonrasnda gelien ekonomisinde, yap ta olarak yer alan bir ynetim felsefesi olmasna karn, Kaizeni gnlk yaantmzda uygulayabileceimiz kk ve srekli deiimlerle yaam kalitenizi arttrmay hedefleyen bir Japon Felsefesi olarak ele alnr. Ynetim sistemi olarak bakldnda farkl uygulamalar da kapsayabilecek olan Kaizennin gnlk hayat boyutunda, dayand temel e verimliliktir. Kaizen srekli ve kk geliimlerle verimliliin arttrlmas amacn tar. Verimlilii arttrmak iin kullanlan yntemlerden biri tasarruftur. Ya da israf nlemek. rnein, Japonlarn bisikleti sklkla kullandklar lkemizde bilinmektedir. Bu alkanln znde, zamandan ve enerjiden tasarruf yatar. Ayn ekilde zel otomobil ya da otobsn yerine tren kullanmnn ok daha yksek oranda olmasnn sebebi de ayn felsefenin uygulanyor olmasndan kaynaklanmaktadr. Kaizen iin yapabileceimiz bir baka tanm insanlatrmak olabilir. Kaizen insana akln ve fiziksel yeteneklerini daha etkin kullanma yolunu gsterir. yle ki insann doasnda srekli daha iyi bir dnya iinde yaama drts vardr. Hep daha iyi bir yaam iin abalayp dururuz. Sanrm bunun yolu da daha etkin bir birey olmaktan geiyor. Kendimiz iin kiisel geliim hedefleri koyup, uygulam olabiliriz. Kaizen bu uygulamann devamlln, yani srekli kiisel geliimi uygulama yntemidir. Her gn daha iyiye doru bir adm atmak. Organize etmek ya da zaman daha etkili kullanmak, verimlilii arttrmann bir baka yoludur. Eer bir Japon tandnz varsa, srekli olarak bir younluk iinde olduklarn bilirsiniz. Bunun sebebi gnlk, aylk, yllk, hatta gelecek ylki k tatilinde gidecei yer iin nceden plan yapan Japonlarn says az olmasa gerek. Zaman verimli ve etkili kullanmann yolu dzenli olarak program yapmaktan gemektedir.
RETMDE KAIZEN:
Kaizen igcn dayal gelime anlamna da gelmektedir. Kaizennin uygulanmas 2 ile 5 gn srebilen, zel olarak oluturulmu fonksiyonel bir takm tarafndan iyiletirmeleri belli bir srece veya i planna uygulamasna dayanr. malatta uygulandnda iyi sonular verebilen Kaizen, hizmet veya teknik alanlarda da uygulanabilmektedir. Kaizen, srekli iyiletirmedir. Kaizen, belirli bir zaman diliminde mteri memnuniyetinin arttrlmas ve rekabet glerinin etkilenmesi amacyla srelere ynelik, alan, sre, zaman ve teknolojide yava yava fakat ok sayda hzl bir gelime salamay maliyetlerde bir dmeyi ifade eden bir kavramdr. Kaizen(Srekli yiletirme), sonulardan ziyade srelere yneliktir. nk eer sonular iyiletirilmek isteniyorsa bu sonular ortaya karan sreler iyiletirilmelidir. Kaizen alan boyutunda, insann kaynak olarak grlmesini, iletmenin dnda da bu kaynaklara ynlenmesinin eitimi, yetitirme, gelimeye nem verip uygulamaya giriilmesini ekip oluturmay ve Sait Ali AYDIN Sayfa 53
alanlar yalnzca performanslar sonucunda ortaya koyduklar sonular nedeniyle deil, gelime srecindeki katklar nedeniyle de dllendiren bir sistemdir. Sre boyutunda ise, srelerin korunmasn, dzeltici nlemler alnmasn ve srelerin iyiletirilmesini; zaman boyutunda, pazardaki deimelere, gelimelere hzl cevap verebilme, hzla yenilik yapma rn eitlilii vb. maliyetleri drerek gelitirme ve bylece faaliyetlerin daha ksa srede yaplmasn hedeflemektedir. Teknoloji boyutunda ise, maliyetleri drme, teknolojileri birbirine dntrme, basitletirme vb. uygulamalar ile gerekletirilmektedir. Kaizennin faydalarn ve gerekliliklerini renmeden nce onun iyeri ynetim felsefesine uygunluunu grmek iin, firmalarn ve organizasyonlarn benimsemeleri gereken yaln dncenin nemi kavranmaldr. Kaizennin amalarndan biri de ii birinci elden grenlerin herhangi bir sorunla karlatnda zebilmelerini salayabilecek dnce yaplar oluturmaktr. Bylece organizasyona PUK analizi ile zm yntemleri gsterilir. yi uygulanm bir Kaizen tahmin bile edilemeyecek bir hzda ve byklkte faydalar getirebilir.
retimde Kaizen felsefesinin temel prensipleri unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Sorunu kabul edin. ok para gerektirmeyen projeleri sein. nce "bizim" problemlerimize bakn "Onlarnkine" deil, Tek l ekonomik kar olmamaldr. ncelii saptayn. Projeyi kalite, maliyet, datm vs. ilkelerine dayal olarak yrtn. Planla, yap, kontrol et, harekete ge (PDCA) evrimin izleyin Doru zm aralarn kullann.
Kaizennin sorunlara yaklam "Ho Geldiniz Problemler" eklindedir. nk;
Sorun olmayan yerde gelime de olamaz. Sorunlar, byk ksm su altnda kalm potansiyel sorunlarn su yzene kan ksmlardr, su ykseklii azaldka daha ok grnr hale gelirler
Blmler (Departmanlar) aras engelleri kaldrmak gerekir.
Sayfa 54
Sait Ali AYDIN
Kaizen Trleri
Kaizen ekip yeleri iyiletirilecek konuya gre seilirler. Hzl yol almak ve doru sonuca ulamak iin bu arttr. Temelde anlam kargaasna yol amamak iin iki eit Kaizen vardr diyebiliriz. Bunlar;
KAIZEN ETLER NCE VE SONRA KAZEN KOBETSU KAZEN
Birey ncelikli almalardr. Ekip says en fazla 2 kiiden oluabilir. Tecrbe ve saduyu ile gerekleir. Her an uygulanr. Tm alanlarda uygulanr. Ksa srede tamamlanan almalardr.
Ekip ncelikli almalardr. Ekip en fazla 5 en az 3 kiiden oluabilir. Kayplar ierir Veri takibi gerektirir ncesinde ve sonrasnda gzlem ve izleme gerektirir Sadece kendi alan ile ilgili uygulanabilir Uzun sreli ( min.3-max.6 ay) almalardr
Kaizen dikkat eken unsuru ise tm iyiletirmeler klasik ynteme karlk ufak admlarla gereklemesidir. Klasik yntemlerde dengesiz ve byk adml iyiletirmeler olurken ayn zamanda kontrollde zordur.
Kaizen iyiletirmeleri
Geleneksel iyiletirmeler
Sait Ali AYDIN
Sayfa 55
KAZEN KLTRN OLUTURULMASI
Kaizen uygulamasndaki Takm faaliyetlerinin getirilerini yle sralayabiliriz: Ortak hedefler iin almak, takm almas ruhunu glendirir. Grup yeleri rollerini daha iyi paylar ve koordine eder. Farkl kuaktan iiler arasndaki ilikileri iyiletirir. ilerin moralleri nemli lde ykselir. iler yeni bilgi ve beceriler kazanr, ibirlii yaklamlar gelitirilir. Grup kendi gcne dayanr ve sorunlarn kendi iinde zer. i ynetim ilikileri byk lde iyileme gsterir. alann kendi nerileriyle dzenleyen ve deitiren iinin iine ilgisi artar.
Kaizen anlay iinde kalite emberlerini tevik iin dllendirme uygulamalar da gerekletirilir. Kalite ve retkenlii nemli lde arttrc fikirler ne sren yelerine para armaan vermek dllendirmede en sk bavurulan yntemdir. Ayrca, rnein Toyota ve yan sanayilerinde her ay dzenlenen trenlerde baarl olan takmlara birer sertifika verilir. Ylda bir kez yaplan byk bir trende ise, dnya apndaki tm Toyota fabrikalarnda en iyi fikirleri gelitiren takmlar belirlenir ve dllendirilir. yiletirme sistemini benimsemi iletmelerde alanlar srekli olarak irket ii sistem ve prosedrlerin iyiletirilmesi konusunda yollar aramaktadrlar. Bu iletmelerde ynetim, alanlarn neriler getirerek Kaizen faaliyetlerine katlmalarn salamak zere youn aba harcamaktadr. neri sistemi, mevcut ynetim sisteminin ayrlmaz bir parasdr ve iilerden gelen neri says, bu iilerin performanslar deerlendirilirken gz nne alnan ok nemli bir kriterdir. Ynetim, alanlarn iyiletirme dorultusundaki tm abalarn destekler abalara gzle grlr bir ilgiyle yaklar. ou zaman bireysel veya grup olarak yaplan neri saylar atlyelerdeki panolara aslarak iiler arasndaki rekabet krklenir. neri sisteminin nemli bir yn uygulanan her nerinin mevcut standarttn gzden geirilmesine yol amasdr. rnein, bir iinin nerisiyle makinaya eklenen basit bir para, o iinin daha farkl ve zamanla daha dikkatli almasn salayabilmektedir. Yeni standart kendi iradesi ile olutuu srece ii bu standartla gurur duyacak ve izlemekte istekli olacaktr. Dier taraftan ynetimin belirledii standart izlemesi sylendiinde, ii onu uygulamakta fazla istekli olmayacaktr. Kaizen uygulamasnn nemli bir yn de prosesi vurgulamasdr. Kaizen, prosese ncelik veren dnce tarzn ve iyiletirme iin kiinin proses ncelikli abalarn destekleyen bir ynetim sistemini gelitirmitir. Bu sistem, insanlarn almasn kat bir ekilde sonularna gre deerlendiren ve gsterilen abay dllendirmeyen batl ynetim uygulamalar ile tmyle terstir. Kaizen stratejisinin egemen olduu Japon ynetimlerinde, problemlerin zmne sistematik ve ibirlii iinde yaklama olana vardr. Japon firmalar gnmzde kaizen programn daha etkili ve hzl uygulama konusunda bile yarmaktadr! Kaizen uygulamalarnn hangi boyutlara ulaabileceinin rneini Toyotann eski ynetim kurulu bakanlarndan Eiji Toyoda u szleriyle gzler nne sermektedir : Japon iilerinin zelliklerinden biri de elleri kadar zekalarn da kullanmalardr. ilerimiz ylda 1.5 milyon neri getirir bu nerilerin % 95i uygulamaya konur. Toyotann atmosferinde iyiletirme istei elle tutulacak kadar somuttur. Sayfa 56 Sait Ali AYDIN
KAIZEN AAMALARI
1.AAMA: Takm kurma: yiletirme almalarna balamadan nce takm veya takmlar kurulur. Bu takm yeleri her kademeden olabilir. ncelikli olarak alan personelden kurulmasnda yarar vardr. Bunun sebebi olayn birebir olan mdahilleri olduklar iin durumu daha iyi analiz ederek durumu daha iyi zetleyebilirler. Normal Kaizen takm: ortalama 2 3 kiiden oluur Kobetsu Kaizen takm: En 3 5 kiiden oluur
2.AAMA: Durum Analizi: lk nce mevcut durum belgelenmesi gereklidir. yiletirilmek istenen tm aamalar kroki, Fotoraf veya video filimi ile kayta alnp durum deerlendirmesi yaplr.
3.AAMA: Aksiyon Plann Yaplmas ve uygulanmas: Yaplacak olan tm admlar sralanr ve terminlenir. gerekletirilir. Terminlere ve sralamaya uyularak tm aksiyonlar
4.AAMA:
Deerlendirme: Tm ktlar Deerlendirilerek uygulama geniletilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 57
KAIZEN SREC
Kaizen, hibir ilemin/srecin nihai halini almad, daha da mkemmeline ulaabilecei, kuru havludan bile su karlabilir anlaynn hkim olduu bir yaklamdr. yiletirme yapmak iin nce problem tanmlanr, sonra fikir retilir ve zm nerileri belirlenir. Son olarak da neriler uygulanr. Uygulanmayan fikir hibir anlam tamaz, yani iyileme gereklememi olur. Sorunu tanmlama aamasnda; Halen yaplmakta olan en iyidir diye dnlrse yaplan iyiletirmek mmkn olmayabilir. En temel ba dzeltici ve nleyici faaliyetler ile ilgilidir. Dzeltici ve nleyici faaliyetler iyiletirmenin temelini oluturduklar iin balang noktas olarak ta kabul edilebilinir.
H BR NER VE YLETRME GEREKSZ DELDR GEREKSZ VE ANLAMSIZ DYE BR NER YOKTUR DNLEN YLETRME UYGULAMANDIKA, HAYALDR DOLAYISIYLA SUNULMAYAN BR NER HAYALDEN TE BR EY DELDR
yiletirmeleri gerekletirmek ne kadar nemli ise, faaliyet planlar ve girdi ile ktlarn takibi de o kadar nemlidir. Doal olarak ynetim iyiletirme almalarnda kazanlarn ve maddi getirilerini grmek isteyecektir. Normal Kaizen ile tm faaliyetler gz nnde bulunurken, KOBETSU Kaizen israflar hedefler. Bir retim srecinde baz problemler ok aktr ve bunlar saptamak ok fazla aba gerektirmez. Kaizende esas olan ise mevcut durumda problem olarak kendini gstermeyen gizli problemleri aratrp ortaya karmaktr. Gizli problemleri yakalamann ilk adm, tm ilem ve sreleri rne deer katanlar ve rne deer katmayanlar olarak ayrmak ve rne deer katmayan faaliyetleri ana problem alanlar olarak belirlemektir.
Kaizenin drt temel yaklam:
-Birincisi, alanlar zerine odaklanr. retim srecindeki alanlar, yaptklar ii daha verimli ve etkili ekilde yapacaklar metotlar bulmalar iin tevik edilirler. -kincisi, donanm gelitirmeleri zerine odaklanr. Buna gre iyeri dzenlemeleri, ekipmann kalitesinin ykseltilmesi almalar yaplr. -ncs, retim iin gerekli olan sre ve prosedrler zerine odaklanr. Eitimi ve gelimeyi kstlayan politikalar uygulanmaz. Sayfa 58 Sait Ali AYDIN
-Drdncs, ilk kademenin bileimidir. Bu kademe, nceki kademelerde elde edilen sonular maksimum deere ulatnda devreye girer ve yenilikler zerine odaklanr
NER VE YLETRME FAALYETN AKII AIDAK GBDR:
Problem alanlar saptandktan sonra mevcut ileyite problemin nereden kaynaklandn bulmak aamasna geilir. Burada yaln retimde 5 sorudan oluan bir analiz yntemi kullanlmaktadr. Kim, neyi, ne zaman, nerde, nasl gerekletiriyor sorusuna yantlar bulunduktan sonra ayn sorulara bir de neden sorusu eklenerek analiz devam eder. Mevcut durumun analizinde dikkat edilmesi gereken bir nokta, ii hareketlerinin gzlenmesi, iilerin bir ii gerekletirirken ne tr hareketleri, nasl ve ne kadar srede yaptklarnn saptanp kaydedilmesidir. Bylece daha sonra bu hareketler standart hale getirilerek gereksiz zaman kayplarnn nlenmesi mmkn olacaktr. nemli olan iletmede herkesin Kaizen neri sistemine katlmasdr. neriler bir komisyon tarafndan deerlendirmeye alnp ncelik derecesine gre sralanrlar. Kaizen metodolojisi, sre analizlerini yaparken bir ksm matematiksel ifadeleri de beraberinde getirir. Bu sayede projeyi hazrlayacak, uygulayacak, onaylayacak kiilerin Kaizen sreci boyunca daha isabetli kararlar ald gzlenecektir. Kaizen, rn iin gerekli hammaddelerin satn alnmasndan mteriye ulatrlncaya kadar olan sreci ilgi kapsamna alr ve iyiletirmeyi tm sre boyunca gerekletirir.
Kaizen Metrii Metrik ifadesi Kaizen kavramna ait bir tanmdr ve bir takm hesaplar ierir. rnn hazrlanmasna kadar geen her ilem incelenir ve departmanna gre ayrlr(Malzeme, Finans, Yneticiler).liki haritas kartlan admlar Katma deerli-deersiz ayrm yapldktan sonra ilem sresi belirtilir. Tm ilem sreleri tm admlar eklendikten
Sait Ali AYDIN
Sayfa 59
sonra belirlenir ve mteri evrim sresi ile her admda kyaslanr, bu sayede Pareto Analizi ne benzer ekilde en verimsiz adm duruma gre elenmeye veya deitirilmeye allr.
Kk Analizi Kaizen takmnn ana hedefi sadece israfn elenmesi deildir, israfn kk sebebinin ortadan kaldrlmasdr. Toplam Kalite Ynetimi veya Alt Sigma gibi kavramlara aina olanlar kk analizi ile benzer kavramlara rastlayacaklardr. Temel aralar unlardr; 5 Neden Sebep Sonu Diyagram Kontrol Belgeleri Pareto Analizi Beyin Frtnas ile yiletirme Seeneklerini Belirleme
Tm analizler nceki admlarda tam anlamyla gerekletirildikten sonra bu adma geilebilir. Analiz ve tanmlama admlarnda yaplacak herhangi bir eksiklik durumu eskisinden daha da ktye gtrebileceinden dikkatli olunmaldr. Burada ncelikle yaplacak olan takmn daha kolay biimde fikir alveriine imkan vermek ve nerilen fikirleri etkili bir biimde uygulayabilmek iin novasyon kelimesinin nndeki engelleri kaldrmak ve Kaizen iyiletirme srecine dahil olan herkesi nerilerin kolay uygulanabilirliine ikna etmek gerekmektedir. Beyin frtnas iin u admlar izlemek sreci hzlandracaktr; Problemi tanmlamak Beyin frtnas ile fikirler retmek Fikirlerin grlp deerlendirilmesi ncelie sahip olanlarn belirlenmesi
Burada nc adm en kritik adm olarak da kendini gstermektedir, sadece bu admda belirlenecek fikirler uygulamada rol oynayabilir. Dolaysyla fikirlerin hangi deerlerin temel alnarak grlecei nemlidir ve burada birka neri Kaizen takmn iini kolaylatrabilir; Tekrarlayan fikirleri ele Benzer paylar ieren nerileri katma deer baznda birletir Kanunlara, etie, gvenlie, firma politikasna uymayacak nerileri ele Kaizen sahasnn iinde olmayan fikirleri ele
Sayfa 60
Sait Ali AYDIN
TAKIM ATAMA: Uygulama iin sekin kiilerden oluan Kaizen takm grevinin ilk gnnde yeni bir ie balyormu gibi kendini olaya uzak hissedebilir. Takm yelerinin tanmam olmasnn da vermi olduu bu hissiyat rollerinin tam olarak bildirilmemesi ile artabilmektedir. Burada takm liderine nemli grevler dmektedir. Baarl bir uygulama iin balang nemlidir. Takm lideri saygnl ile takma etkisini ve deiikliklerdeki gcn szl olarak ifade etmelidir. Organizasyonlarn olgunluu ile lidere balangta duyulan sayg ters orantldr. Kaizen bir organizasyona uygulanmas istenildiinde dzenli toplantlar yaplr ve bu toplantlar birka saat srebilecei gibi gnlerce srebilmektedir. Uygulanacak alan irketin herhangi bir blm olabilecei gibi tm organizasyonu mterileri ve tedarikileri de iine alacak ekilde kapsayabilmektedir. Ayrca balang toplantsnda olayn sponsoru ve en nemli katma deere sahip olan srecin elemanlar hazr bulunmaldr. Byk kurumlarda CEO veya e mevkideki alanlarn balangta olaydan sz etmeleri takm zerinde pozitif etki brakmaktadr. Kaizen olayna aina olmayan takm yeleri eer srete bir disiplinsizlik var ise Kaizen Emirlerini kmseyebilmektedirler. Fakat daha sonra bu artlarn deerinin farkna varmakta ve onlar aratrmaya koyulmaktadrlar.
KAZEN EMRLER

KAZEN KARASTERK ZEL

Deere gre ynetim Tm elemanlarn katlm Fonksiyonel takmn yetenei Tam odaklanma Ksa srede tamamlama Atlgan Hedefler retkenlik srafn temizlenmesi Hzl karar verme Tam lekli uygulama Yeni srelerin eitimi Srdrlebilirlik gcnn gelitirilmesi
Takm gne beraber balar ve bitirir. Vaktinde olmak nemlidir. letiim aralar etkisiz hale getirilmelidir. Takm kendisine ayrlan zel odasnda faaliyet gsterir. Mdahale edilmemelidir. Kaizen hedeflerinden saplmamaldr. Kii sulamas yaplamaz. Takmn dndan kimsenin oy hakk bulunamaz. Sessiz biimde de olsa protesto yasaktr. Odada sylenen odada kalr. Rtbenin ncelii yoktur. Yapamayacam ve olmaz kelimesi takm lgatinden silinmelidir.
Kaizen uygulamasna balanlmadan nce Takm yelerinin kendilerine gveninin tam olduundan emin olunmaldr. Takm yelerine verilen bu nem Kaizennin temelinde lider tabanl bir deiimden ziyade ekip ruhuyla seilen srecin deiimini gerekletirmektir. Lider, takmnn kendisine olan gveninin ancak kendisine yneltilen sorularn balamasyla olutuunu anlayabilir, sadece gvenilen ve yaknlk duyulan nderlere samimi sorularn ynlendirildii aktr. Olay Yrtme Kontrol Dosyas Bu dosya Kaizen Uygulama Aralar ierisinde CD ile birlikte gelmektedir. Bu dosya sayesinde uygulama boyunca yaplan, yaplmas gereken ilerin takibi kolaylkla
Sait Ali AYDIN
Sayfa 61
gerekletirilir. Ayrca takm liderinin ekibinin srele ilgili ortaya koymu olduu fikirleri kaydetmesi ve sk bir ekilde sorularn yeniden irdelenmesi elzemdir. Normal bir Kaizen iin Ekip ve neri veren ve Kii uygulayanlardan olumaldr. En ideali 3 kiiden olumaldrlar. yiletirmeyi verenin fikirleri ve nerileri ok nemlidir ve tam manasyla anlalmaldr. Form yapsna nceki ve faaliyet dnceleri dzgn bir ekilde ilenmelidir. Takm belirlendikten sonra hemen toplamaldr ve iyiletirme faaliyetleri balamaldr. Kaizen stratejisinin ynetim kademelerine uygulan tarz aadaki gibi olmaldr; - st ynetim: Kaizen stratejisini kavramal, uygulanmas iin rehber ve destek olmal; sistem ve yaplar oluturarak, stratejisinin amalarn belirlemelidir. - Orta kademe yneticiler: st ynetim tarafndan belirlenen Kaizen amalarnn gereklemesi ynnde sorun zme konusunda bilgi ve becerilerini arttrc almalar yapmaldr. - Alt kademe yneticiler: Bunlar, i grenlerle orta ynetim arasnda iletiimi gelitirmeli ve srekli gelimenin temini iin kalite emberleri oluturulmaldr. - grenler: Kk grup toplantlar sayesinde Kaizen stratejisine programlarna aktif biimde katlarak bilgi ve becerilerini artrmaldrlar. Kaizen iletmede yer alan herkesin katlmn gerektiren srekli bir proses olduu iin hiyerarideki herkesin faaliyeti srasnda Kaizen ile i iedir.
Aada Kaizen srecinin irketlere uygulanmasna dayal rnek bir uygulama sreci gelitirilmitir. 1.Gn: 2.Gn: yiletirmelerin tasarm Sreler iin standartlarn oluturulmas Oluturulan standartlarn test edilmesi Kaizen srecinin grlmesi leri durumun tasarlanmas yiletirme iin beyin frtnas
Sayfa 62
Sait Ali AYDIN
3.Gn: 4.Gn: lgili iilerin eitimi Kaizen raporunun tamamlanmas Takm sunumu iin hazrlk yaplmas Standartlarn tasarmna devam edilmesi gc verimliliinin incelenmesi Standart alma srecinin sonlandrlmas
NORMAL KAZEN FORM RNE:
Sait Ali AYDIN
Sayfa 63
Kobetsu Kaizen faaliyetinde neri muda,mura ve muri yani byk israflarn zerine kurulmaldr. Kobetsu Kaizen Formu normal Kaizen Formundan biraz farkldr. Takm olarak 3 ile 5 kiiden olunmas tavsiye edilir.
KOBETSU KAZEN FORM RNE:
1. Konu seimi 2. Ekip yeleri 3. Kayp Tr 4. yiletirilecek konuyu seme nedeni 5. Makina / Ekipman alma prensibi 6. Hedefin Belirlenmesi 7. K. Kaizen 12 adm faaliyet plan 8. Problemin aklanmas Analiz (Neden neden- Setup vs.) 9a. Aksiyon plan 9b. Problem zmnn anlatlmas 10a. zleme 10b. Hedef karlatrma 11. Standartlatrma 12a. Yaygnlatrma 12b. devler
Sayfa 64
Sait Ali AYDIN
KAZEN SREC DRT ADIMDAN OLUMAKTADIR;
1. Planla: Maliyet asndan etkili olduu srece, ekipman gelitirerek, sorunlarn tekrarn nleyin. abalar baarsz olduunda, problemleri bir bakta tespit edebilecek, grsel kontroller oluturulmaldr. Eer her iki uygulama da olumsuz olursa, insan mdahaleleriyle sorunlarn tekrar nlenmelidir. alma standartlar, prosedrler ve kontrol formlaryla takip edilmesi gereken kurallar hazrlanmaldr. Planlama, 5N-1K olarak adlandrlmakta ve NE, NN, NASIL, NE ZAMAN, NEREDE, KM sorularna cevap arand taktirde bu sre tamamlanmaktadr. 2. Uygula: Ayn problemlerin tekrarn nlemek iin; kurallar uygulayn ve takip edilmesi gerekir. Eer yaplan abalar yeterli deilse, kontrole geri dnlmelidir. Hedeflenen kriterler yerine gelene kadar, ayn PUK dngsn tekrarlanacaktr. 3. Kontrol Et: Statler btnyle incelenmeli ve sorunlar aa karlmaldr. Plann uygulamaya konmadan nceki durumu ile uygulama sonrasndaki durum karlatrlr. 4. nlem Al: Sorunlar zmek iin kar nlemler alnmaldr. Sorunlarn zm yollar saptanarak dngnn ilk aamasna gei salanr.
KAZEN OLAYININ PLANLANMASI:
PUK analizinde de P harfinden belirtildii gibi Planlama admnda Kaizen iin gerekli kaynaklarn tanmlanmasna, hedeflerin belirlenmesine ve tantmlarn programlandrlmasna karar verilir. Planlama adm uygulamaya balamadan en az drt hafta nce tasarlanmaya balanmaldr. Genellikle Kaizenle ilgili tecrbesi olmayanlara alt haftalk planlama evrimleri tavsiye edilse de bu konuda tecrbesi olan ve gl bir Kaizen takm olan organizasyonlar drt haftadan ksa bir srede de planlama yapabilmektedir. Etkili bir sre iyiletirmesi iyi planlanm bir geziye ok benzer. Sre analizi yapmak iin yola koyulan Kaizen ekibi balang ve biti noktalarn belirlemekten daha fazla grevler beklemektedir. Baarlan her ilerleme kaydedilmeli ve belgelenmelidir. Mevcut durumu belgelemek takmn sre hakkndaki farkndaln azmsanmayacak derecede iyiletirir. Sait Ali AYDIN Sayfa 65
Durumu kaydetmenin faydalar yle sralanabilir; Srete yer alan tm fonksiyonlar tanmlamak lem ak hakknda genel bir anlay oluturmak Takt zaman, mteri evrim sresi gibi performans konular hakknda gncel bilgiler edinmek. Gelecekte arzu edilen durumu tasarlarken daha etkili kararlar almak. Uygulama yrtlrken yaplmas gereken ana balklardan biriside srafn Tanm ve Kk Analizi admdr. Bu admda tm sreler incelenir, incelenen ilemle ilgisi olan srelere daha fazla nem atfedilerek katma deerli ve katma deersiz sre analizleri yaplr. Katma deersiz sre mteriye ulaan rne herhangi bir deer katmadndan dolay analistler tarafndan elenmesi uygun grlmektedir. Bu admlarn dier admlara zarar vermeyecek ekilde dzenlenerek elenmesi iletmeye neredeyse her zaman kazanlan zaman, insan baznda faydal olmaktadr.
KAZEN OLAYININ UYGULANMASI: Ksa Tantmlar Kaizen metodolojisinin uygulanma sreci boyunca Kaizen takm tarafndan deitirilmesi istenen blme yaplan ksa tantmlar her gn sonunda yaplabilecei gibi gnde birka seferde yaplabilir. Bu tantmlar takm zerinde inanlmas g bir olumlu etki brakr. Takm bu sayede kendisini lebilmekte, yeterliliini sorgulayabilmekte, mevcut bulgularn tartp gelecekle ilgili dncelerini gelitirebilmektedir. Kaizen sistemi aadaki hedeflerden herhangi birine uygun dmelidir i kolaylatrmak Arl ve skcl yok etmek Rahatszl yok etmek i daha gvenli hale getirmek i daha retken hale getirmek rn kalitesini iyiletirmek Zamandan ve yoldan tasarruf etmek i daha az maliyetle yapmak
KAZEN OLAYININ KONTROL: Tm Planlanan faaliyetler uygulama tamamlandktan sonra gzden geirilir. Eer eksik bir faaliyet var ise bu tamamlanr ve yeniden gzden geirilir.
KAZEN OLAYININ YENDEN KAZEN BALATMASI ( NLEM AL ): almalarda grlecektir ki yaplan iyiletirme hibir zaman yeterli olmayacaktr. Kaizen uygulamasnn amac ufak admlar ile ilerlemek olduu iin yeni iyiletirmeler beraberinde getirecektir. Ve btn PUK dngsn batan yeniden balatacaktr. Sayfa 66 Sait Ali AYDIN
RNEK BR ALIMA: Bir rn gereklemesi iin 2 blmde (CNC ve HDROLK PRES ) ve 4 operasyondan gereklemekte. Yaplan bir neride bu maliyetlerin drle bilinecei ve evrim srelerinden kazanlaca belirtilmitir. Belirlenen ekip almalar neticesinde bunu baarmtr. Yalnz rnler bu sefer yine 2 blmden gemekte ve yine 4 operasyon ile gerekletirilmitir. Yalnz CNC operasyonlarn biri iptal olurken ilemlerinin sonunda 4 operasyon olarak apak alma faaliyeti olumutur. Burada balayan ilk Kaizen faaliyeti tamamlanmtr. Bu alma neticesinde yaplan iyiletirme oran 39% olarak llmtr. Ekip baarl bir alma yapm bulunup bir sonraki kaizene gemitir. Oluan Yeni Kaizenler : 1 - Tek kalan CNC operasyonun iptali 2 apak alma operasyonun iptali
KAZEN NERS
KAZEN TAKIMI
Sait Ali AYDIN
TERMN
Sayfa 67
Tabiki bahsedildii gibi ynetim yaplan almalarn neticelerini ve getirilerini merak edecektir. Yaplan almalarn istatistii Orta kademe ynetime dmektedir.
Orta Kademe ynetim btn Faaliyetleri Bir Aksiyon Plan ile takip etmelidir:
RNEK BR BAST AKSYON PLANI:
PLANLANANA TERMNLER
FAALYETLER
EKP LDERLER
NERLER
Sayfa 68
Sait Ali AYDIN
rnek Bir yiletirme almas deerlendirme Formu:
Sait Ali AYDIN
Sayfa 69
TEMZLK, TERTP VE DZEN
alma standartlarn arttrmak iin Tertip ve dzen arttr. Tabi ki ayn zamanda i yeri kltrn etkilemektedir. Maalesef ou alma ortam i odakl hareket ettii iin temizlik hususlarna pek dikkat etmemektedirler. Yalnz unutmamak gereklidir ki dzensizlik ve temizlik olmaynca kayplarn muazzam artt grlr. Bunun yannda i yerinin itibar ve D etkenlere kar olan Prestiji sz konusudur. Konuyla ilgili ne kadar ciddiye alnmasa bile, temizlik tertip ve dzen yznden ciddi Mteri kayplarna urayan Firmalar grlmtr. Ciddi anlamda Firmay Tedariki olarak grmek isteyen tm Global firmalar Bu konunun zerine dururlar ve hatta ayr bir denetleme ekibi mevcuttur. Denetlemeleri de ciddi ve kat geer.
Bu konuyla ilgili anlatlan En mehur hikyelerden biri yledir:
Bir grup TOYOTA mhendisi, kendilerine kablo donanmlar yapmak iin bavuran bir iletmeyi ziyarete giderler. Toplant balamadan nce Japon mhendislerden biri ellerini ykamak iin tuvalete gider ve dndnde toplant yneticisine sorar: - Tuvalette krk bir cam vard. O camn krk olmas m gerekiyor? Fabrika Yneticisi; - Tabii ki krk olmas gerekmiyor, ancak tamir frsat bulamadk. diye yantlar. Bunun zerine Japon mhendisler bir taraftan toplanty terk etmek zere antalarn toplarken, biri yle der: - Siz krk bir cam tamir etmek iin gerekli basit kurallar bile takip edemiyorsunuz, bize kablo donanmlar retmek iin gerekli birok zor kural nasl takip edeceksiniz? Ve o iyerini terk ederler.
Trkiye de maalesef bu konuda ciddi anlamda skntlar grebilmekteyiz. lkemizi yllarca ektii skntlar ve yokluk insanlar bir eyleri ylarca barndrmaya veya saklamaya itmitir. Bu tr toplumsal davran maalesef gnmzde pek rekabeti ve kazanl olmamaktadr. Bu davranlar ilaveten ne kadar zorluklara ve olumsuzluklara yol at fark edilememektedir. rnein: Bir i yeri ihtiyac olan rnler iin Lama kesmektedir. Artan fireleri bir gn lazm olur diye muhafaza etmeye balar. Ve zaman ierisinde ciddi bir fire Stoku olumaktadr. Gn getike artan fire birikintisi daha fazla bir yer kaplamaktadr. Paralel olarak bir trl bu fireyi yok etmek iin herhangi bir rn siparii gelmemektedir.
Sayfa 70
Sait Ali AYDIN
irketin bu davran ne tr kayplara yol amaktadr? :
1. Biriken trl trl fire stoku muhafaza etmek iin depo alanna ihtiya duyulmakta ve bu yer iin fazla alan igal edilir. 2. Yer igali sebebiyle yeni alnan bir makinenin yerleimi planlamamakta ve bunun iin iletme aksiyon almas gerekir. 3. Satlan rnlerde bir trl kar kaytlar nerede olduu tespit edilememekte. 4. Stoklar takip etmek iin Personel ihtiyalarnn oalmas 5. demelerde planszlklar olumakta v.s.
Bunun yannda rnein i yeri danklklar da sz konusu. Firmalar i odakl altklar iin iletmelerde irket krlkleri oluur ve bu krlk neticesinde oluan kayplar grlmemektedir. Bu tarz kayplar zor tespit edildiinden, olmas gereken kazan saptnda bir trl emeklerin nerelere kaybolduunu anlamakta glk ekerler ve bu durumun neticesinde ya alma ekipmanlarndan ksarlar veya acsn personelden kartrlar. Genel olarak rastlanan zam dnemlerinde verilemeyen zamlardr ki bu iletmelerde ciddi Motivasyon eksikler erine yol aar ve sonraki dnem belirli bir sre verimsizliklere neden olur.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 71
Tabi buradaki kayplar tek maddi deil, ayn zamanda mteriye rn sevklerine kadar etkilenmektedir. O kadar tehlikeli ki Mteriye yanl hatal rnlerin gitmesinden, i yeri emniyeti asndan ciddi i kazalarna kadar yol amaktadr.
Sayfa 72
Sait Ali AYDIN
alma ortamnn temiz, dzenli ve bakml olmas sonucunda yararlarn aadaki gibi sralayabiliriz:
TEMZLK, TERTP VE DZEN
ZAMAN KAZANDIRIR. HATA ORANINI AZALTIR. VERM VE KALTEY ARTIRIR. MALYET DRR. KAZALARINI NLER.
LETMENN REKABET GCN ARTTIRIR
YNETME YARARLARI
1. AZALAN MAKNE ARZALARI 2. ARTAN VERMLLK 3. AZALAN SRAF 4. AZALAN AYAR ZAMANI 5. ARTAN GVENL 6. AZALAN DEVAMSIZLIK 7. YKSELEN MOTVASYON 8. ARTAN KAR
MTERYE YARARLARI
1. TAM ZAMANINDA PERFORMANS 2. ARTAN DAITIM PERFORMANSI 3. DEN FAT 4. DEN DNG ZAMANI 5. YLEEN RETC MTER LKS 6. STEKLERE KARI HIZLANAN TEPK 7. ARTAN MTER TALEPLERNN KARILANMASI
PERSONELE YARLARI
1. YARATICILIKLARINI SERGLEMELERNE, 2. BAKI AILARINI GENLETMELERNE, 3. KENDLERN YNETMELERNE, 4. ALIKANLIKLARINI GZDEN GERMELERNE FIRSAT SALANMASINA
DER YARARLAR
1. SORUNLAR ERKEN TEHS EDLR. 2. KEYFLE ALIAN ORTAMLAR YARATILIR. 3. KATILIM VE PAYLAIMI ARTTIRIR. 4. ETKN ZAMAN YNETMNE KATKI SALAR.
Bu durumlar her i yerinde boyutsal olarak deimesiyle birlikte anlatmakla bitiremeyiz. nemli olan en hzl ekilde bunun nlemini almak. Tabi ki bunun iin ynetimin hazr olup uygulamalara geilmesi iin radikal karar almasdr. Bu tarz uygulamann en Popler olan ve kabul grm olan 5S uygulamasdr. Sait Ali AYDIN Sayfa 73
5S
Sayfa 74
Sait Ali AYDIN
5S NEDR?
5S be admdan oluan ve amac alma ortamnn yeniden organize edilmesi ve israfn ortadan kaldrlmas yntemidir. 5S alma ortamnn toparlanmas, dzenlenmesi ve tekrar bozulmamas iin bir dizi alkanln elde edilmesine dair bir almadr. Hedef alma ortamnn daha temiz, daha dzenli, daha alabilir, daha gvenli bir ortam oluturmak ve srekli hale getirmektir. letmelerde i gvenlii, kalite, verimlilik, makine performans, alanlarn katlm ve motivasyonunun artrlmasna ynelik eitli almalara katkda bulunan, iletmelerdeki dzen ve disiplini salamak iin kullanlan en temel iyiletirme aracdr ve yllardan beri tm dnyada en yaygn kullanlan tekniklerden biri olarak bilinmektedir. Ayn zamanda yaln retimle sk anlmakla birlikte Yaln retimin israflar ile mcadelesinin ilk maddesidir. Hedef yaadnz ve altnz ortamn temiz, derli toplu, salkl ve gvenli olmasn temin etmek, bu artlar srekli klmaktr. 5S, tahmin edeceiniz gibi 5 admdan oluur, orijinali 5S, be Japonca kelimenin ba harfleriyle sembolize edilen bir metodolojidir. Dolaysyla grld gibi bir felsefe deil, yaam standard olarak da grlr. Belki hatrlarsnz ncelerde insanlar kendi evlerinin nn sprrler ve temizlerlerdi ki, bu olayda srekli temizlik oluurdu ve her zaman dzen vard.
JAPONCA SER SETON SESO SEKETSU SHTSUKE
NGLZCE SORT SET N ORDER / STRAGHTEN SHNE / SWEEP STANDARDZE SUSTAN / SELF-DSCPLNE
TRKE SINIFLANDIR SIRALA/DZENLE SL/TEMZLE STANDARTLATIR SAHPLEN/SSTEM KORU
alma alann temiz, dzenli ve amaca uygun biime sokulmas iin uygulanan bu teknik ayn zamanda toplam kalite tekniidir. Ayn zamanda toplam retken bakmn baar artlarndan biri de temiz, dzenli ve bakml bir ortamda almaktr. Burada bahsedilen alma alan; retim sahas, atlye, ambar, ofis, d evremiz hatta evimiz olabilir. Temiz, dzenli ve bakml alma ortamn yaratmak iin ncelikle, alanlarn saduyulu ve duyarl katlmna ihtiya vardr. Ayrca ynetim de bu konuda alanlar desteklemeli ve imkn tanmaldr. Katlmlar artrmak iin motive edici unsurlar oluturulmal ve uygulanmaldr. retim alanlarnda mavi yakal personelin geni katlm ile fabrika ve atlye dzeni metotlu bir eklinde iyiletirilmek isteniyorsa 5S ok uygun bir yntemdir. Rekabet gc yksek birok fabrikann prl prl ve dzenli grnmlerini hep koruduklar grlmektedir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 75
5S KLTRN YARATMA VE YAYMA
yiletirme, iyiletirmeye olan ihtiyacn fark edilmesi ile balar. Problemleri fark etmesi gerekenler bizzat personeldir. Fark edilen bir problem yoksa iyiletirmeye ihtiya duyulmaz, dolays ile toparlanma alamas iin gerekli atmosfer oluamaz. retim alanlarn aama aama iyiletirmek mmkndr. Bu aamalarn aralarnda personel bireysel fikir ve almalar ile bir metodun, rnn iyiletirilmesini yaparak retim ve retim alanna ynelik artlar srekli iyiletirebilirler. Belirli bir grubun, isel btnleme ve dsal uyum sorunlarn zmlerken yaratt, kefettii ve gerekletirdii; geerli kabul edilecek, dolaysyla yeni yelere sorunlara ilikin doru bir alglama, dnme ve hissetme yolu olarak retilecek kadar etkin varsaymlar veya inanlar btndr. 5 S kltr oluturma sresinde paylalan temel deerler ve inanlarn artmas ile tm alanlara yansyan, onlar gelecee ynlendiren, yarna hazrlayan bir kiilik kazanmalarna neden olmaktadr. 5 S in etkili olabilmesi iin, iletmedeki herkes tekrar tekrar bu sreci uygulamak zorundadr. Sre dardan zorlamayla deil kendiliinden ve alanlarn kendi arzularndan kaynaklanan doal davranlarnn yansmas eklinde olmaldr. Bu trden bir kltr ve evre gelitirmek iin pek ok alt yap malzemesi kullanlmakta olup, bunlara ilikin rnekler aada gsterilmitir.
5S sreci dardan zorlamayla deil kendiliinden ve alanlarn kendi arzularndan kaynaklanan doal davranlarn yansmas eklinde olmaldr. Bu trden bir kltr ve evre gelitirmek iin aadaki teknikler kullanlabilir.
1 - Halkla likiler Boyutunda 5S Blteni karma Afiler Sloganlar Rozetler
2 - yiletirme Boyutunda neri/Fikir retme Yar Fabrika Gezileri 5S Gn ( Ayda Bir Gn, Bir Saat ) Fotoraf ekimi ( 1.Ay 3.Ay 6.Ay 1.Yl )
3 - Deerlendirme Boyutunda st Dzey Yneticilerinin Ziyaretleri, Sorun Uyar Listeleri, dl - Duyuru Sait Ali AYDIN
Sayfa 76
5S UYGULAMA AAMALARI
1.AAMA: ST YNETMN ZNNN SALANMASI: 5S fikrini rgtn tepe ynetimine kabul ettirmek zorundasnz. nk 5 S uygulamas rgtn en tepe ynetiminden, en alta kadar adanml zorunlu klar. Bunun da tesinde ve dier herhangi bir kalite programnda olduu gibi, yalnzca st yneticinin verdii szler yetmez. st yneticinin sadece, iyiletirme kampanyasnda, 5 S programnn balatldn yaymlamas yeterli deildir. Bunun yannda eitim ve geliim iin kaynak ayrlacak ekilde % 100 adanml gerektirir. 2.AAMA: TAKIM ORGANZASYONUNUN YAPILMASI Takm almalar 5 S almalar iin iyi yoldur. Takm almas sadece ilerin kavranp yaylmasn deil, ayn zamanda takmnzn gerekli beceri ve bilgiye sahip olmasn salar. Takmdaki yeler kendi bireysel grevlerindeki almadan daha fazla yaratclk ve grevdelik oluturmada baarl olurlar.
Verimli ve baarl takm kurmann kurallar: 1. Ortak istek, inan ve hedefler. 2. Kabiliyet. 3. Disiplin 4. Politika Takm uygulamalar balatlmas iin, bir takm organizasyon toplants tertip edilmesi gerekir. Uygulama takm toplantsnda; Grev ve sorumluluklarn tanmlanr Kararlarn alnmas, kaytlarn tutulmas takm haricindekilerle haberlemenin nasl olacana kararlatrlr Proje ne kadar zaman ayrlabileceini ve toplant saatlerinin ne olduuna karar verilir
3.AAMA: ETM 5 S etkinlikleri btnyle iyerindeki israf ortadan kaldrmaya, etkili srekli iyiletirmeye yneliktir. Daha balangtan itibaren gerekletirilecek pek ok 5 S etkinliiyle karlalr. e devam ettike de her zaman zlmesi gereken 5 S sorunlarnn bulunduu fark edilir. Bunlar gz nnde bulundurur ve her seferinde bir sorunu zlrse kolaylkla iin stesinden gelinir. alanlar becerilerini etkin klacak ve kendi zmlerini uygulayabilecek duruma getirmek iin onlarn eitilmesi, 5 S etkinliklerinde bir zorunluluktur. Eitim etkinlii, ayn Sait Ali AYDIN Sayfa 77
zamanda, insanlarn zmlerini sunabilecekleri blm ya da herkesin bilgisini taze tutmas iin gereksinim duyacaklar grleri paylamalarna da frsat tanyacaktr.
4.AAMA: YER NCELEMES Bu aamalar tamamladmzda iyeri incelenir. yeri incelemesi 5 S faaliyetlerinin temelidir. Bu incelemenin amac, uygulamaya balamak ve 5 S hedeflerini ortaya konabilmesi iin iyerini mevcut durumu belirlenmelidir. nceleme hedef alan iin bilgi salayacandan gemi kanlar, dnceleri aydnlatacaktr.
5.AAMA: YLETRME SRECNN BALATILMASI Byle bir plan genellikle on kilit etkinlii ierir. st dzey ynetimin adanmlnn salanmas, mevcut durumun deerlendirilmesi ve uygulama plannn oluturulmas Uygulayclar iin 5 S semineri Ayklama (rnein; gereksinim duymadmz eyleri atma) Herkes tarafndan gnlk 5 S etkinliklerinin gerekletirilmesi Dzenleme ( rnein: her eye bir ad ve her eye bir yer.) Temizlik (rnein: hep birlikte dip- bucak temizlik yapmak.) Standartlatrma ( grsel ynetim ve aranan eylerin bulunmasn kolaylatrma.) Eitim-Disiplin ( rnein: kendi 5 S denetimini yapma.) 5 S en iyi uygulayan blm ya da ksm iin byk dln sunulmas. Bir sonraki 5S kampanyas iin gzden geirme ve planlama.
6.AAMA: KAYIT VE TUTANAKLAR Kaytlarn tutulmas yalnzca verilen kararlarda deil, ayrca karlalan sorunlar, alnan nlemler ve baarlan sonular asndan nemlidir. Sadece gemi uygulamalarnn kaydedilmesi bile, zamanla insanlarda bir iyileme duygusu yaratacaktr. Kaytlarn tutulmas iin pek ok ara gere vardr. Bunlar; alma kartlar, Fotoraflar, Video Filmleri, statistikler v.s. Sayfa 78 Sait Ali AYDIN
5S SREC
Srasyla uygulanacak admlar aadaki gibidir:
5.EGTM VE DSPLN
4.STANDARTLAMA
SHITSUKE
3.TEMZLK
SEIKETSU
2.DZENLEME
1.TOPARLANMA
SEISO
SEITON
SEIRI
Tabi ki btn deiimlerde olduu gibi tm faaliyetler planlanmal, girdi ve ktlar deerlendirilmelidir. Doal olarak aadaki rnekteki gibi bir yol haritasnn hazrlanmasdr. Genellikle skc grlen bu ile yaplmadnda duruma hkim olunamamaktadr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 79
Sayfa 80
Sait Ali AYDIN
1. TOPARLANMA SREC:
Ama retime katks olmayan eyi ortadan kaldrmaktr. Toparlanmaya gereksinim duyulmasnn nedenleri yle sralanabilir:

Fabrika alan gereksiz stok ve takm birikimi yznden almas zor bir alan haline gelir. Gereksiz yere igal edilmi olan deerli fabrika alan verimli bir ekilde kullanlamaz. Kark yerlerde arama israf doar. Kullanlmayan takm ve malzeme ekstra masraf dourur. Envanter fazlas malzeme zelliklerinin bozulmasna neden olur. Tasarm deiiklii halinde, envanter fazlas eldeki malzemeyi kullanlamaz hale getirir. Fazla stok birok trde problemin (dengesiz prosesler, hatal rn retimi, makine arzalar, kaybolan malzeme, uzun deiim zamanlar vb.) olumasna neden olur.
Gereksiz malzeme, yerleimi deitirmeyi ve retimim akkan hale getirmeyi nler.
Verimli ve rahat bir alma ortam iin retim srelerinde kullanlmayan fazla malzeme, alet veya aparatlar evrede bulundurulmamaldr. Toparlanma evresine alma alannda ve evresinde, gerekli ve gereksiz olan eyleri ayrt etmek ve gereksizleri geici bir blgeye kaldrarak balanabilir. Ama imize katks bulunmayan her eyi ortamdan uzaklatrmak. almamz srasnda katma deer retmeyen ilemleri azaltmak. Alan kazanmak. SIK KULLANILAN MALZEME GEREKL MALZEME
ORTA SIKLIKTA KULLANILAN MALZEME NADREN KULLANILAN MALZEME
MMKN OLAN EN YAKIN YERE
BRAZ UZAA
AYRI BELRL BR YERE
TOPARLANMA
H KULLANILMAYACAK MALZEME GEREKSZ MALZEME KULLANILMA HTMAL OLAN VEYA DEERL MALZEME ZEL MHA GEREKTREN MALZEME Sait Ali AYDIN MALZEMENN HEMEN ATILMASI KULLANILACAK YER BELRLENR VE ORAYA TAINIR SORUMLU K BELRLENR VE PARA ATILIR Sayfa 81
Yaplanma amacyla, eyalar doru yerlere yerletirmek, eyalar snflandrmak, kir ve pisliin gerek sebebini bulmak, temizlemesi zor alanlardan kurtulmak, gereksiz olanlardan kurtulmak, gereksiz olanlardan kurtulmak, yerleri temizlemek, ambarlar dzenlemek gibi yntemler kullanlr. Mevcut faaliyet iin gerekmeyen hereyi iyerinden uzaklatrlr. Neyin gerekip neyin gerekmeyeceini ayrt etmek zordur. Bu nedenle balangta bu i sinir bozucu olabilir. Ve personelden byk tepkiler gelebilir. Toparlanma aamasnda, balangta dank alma alanlarnn, depolarn fotorafn ekmek nerilir, bylece kt durum gzler nne serilerek farkndalk yararl olabilir. Toparlanma aamasndan sonra tekrar fotoraf ekilerek sz konusu alann nceki ve sonraki durumlar arasndaki fark gsterip, alanlar ile yaplan bu iyiletirmenin gururunu paylamak, 5S'in yaygnlamas iin nemli bir motivasyon arac olarak kullanlabilir. Toparlanma evresi iin kullanlan ve kullanlmayan malzeme, aparat, aletleri ayrt etmek zere Japon reticilerin kulland pratik bir yntem vardr. Bu yntem ile her operatr, toparlanma evresine baland zaman alt ortamdaki hammaddelerin, takmlarn, makinann, etraftaki btn malzeme ve ekipmann zerine krmz bir etiket yaptrr. Ay iinde kulland malzemenin, aletin, aparatn stndeki etiketi kartr. Ay sonunda zerinde hala krmz etiket olan malzemelerin, aletlerin bir ay sreyle kullanlmad anlalr. ou zaman alanlar, iletme krl nedeniyle bu alet veya aparatlarn orada olduunun, lzumsuz olduunun farknda deillerdir. Krmz etiket hareketi sonucunda bir ay boyunca kullanlmayan eyler baka bir birime verilebilir. Bu tespitten sonra malzemenin depoya kaldrlmas, iade edilmesi, satlmas ya da hurdaya ayrlmasna karar verilerek, alma ortamndan uzaklatrlr veya bir bakasna yda baka bir operasyonda kullanlmak zere devredilir. Ancak bu tasfiye srasnda atlye alanlarn hemfikir olmas da nemlidir. nk atmak, yok etmek, devretmek sz konusu olunca toparlanma aktivitesinin nnde baz glkler belirebilir. alanlar ortamdan uzaklatrlmas dnlen eylere pek kyamazlar. Yneticiler, formenler bu tr malzemeleri, aparatlar, aletleri u anda gerekli deil ama ileride lazm olabilir, o ile yarar, deerli bir eya, hala yeni, kullanlabilir, gzel grnyor gibi gerekelerle saklamak, korumak isteyebilirler. Bu durumda gerekte ilerde kullanlabilecekleri iki, kiilik bir grubun gr sonucunda deerlendirip fabrika bnyesinde olan ancak retim sahasn igal etmeyecek geici bir baka blgeye almak gerekir. Hi kullanlmayacak olan makina, alet ve aparatlar da baka bir fabrikaya veya hurdaya satlarak deerlendirilebilir. Kullanlmayan aparat, alet, malzemelerin fazlasnn alma blgesinden uzaklatrlmasyla alma ortam ferahlar ve bir zaman sonra ayn blgede iinde daha ok retim yaplacak ekilde alan aldn grrz. Etrafta daha az malzeme olduu iin seim ve malzemeye ulamak daha kolay olur. Neticede 5S'in ilk evresinde dahi kayda deer verim art salanabilir. Bu aamaya rnek verecek olursak, her bir operatrn alt alanda yapt bir 5S faaliyeti ile alma alann %5 daha ufalttn dnelim. Bu yaygnlatrlabilirse fabrika Alannda %5 tasarruf; dier bir deyimle ayn fabrikada %5 fazla retim yaplabilmesi demektir.
Sayfa 82
Sait Ali AYDIN
2. DZEN SREC:
Gerekli malzemeyi kolayca kullanabilecek ekilde yerletirmek ve etiketleyerek, depolama alanlarn herkesin anlayaca hale getirerek israf en aza indirmeyi amalamaktadr. Dzen uygulamasnn olmad iyerlerinde aadaki problemler grlebilir: Sadece malzeme tedarikinden sorumlu olan kiiler hangi malzeme ve paralarn nerede olduunu tam
olarak bilir. Sadece deiim ilemini ahsen yapan kiiler alet ve aparatlarn yerini tam olarak bilir. Genellikle ou kii bir sonraki retim iin gereken para kalbnn yerini bilemez. Tama arabasn almaya gnderilen personel o parann yerini tam olarak bilemez. Kayp olan el aletleri tesadfen, makinelerin altnda bulunabilir. Genellikle aletlerin kilitli olduu dolaplarn anahtarlarn kimse bulamaz. Baz dokmanlarn nerede olduunu kimse bulamaz. Baz masalarn ekmeceleri gereksiz bro malzemeleri ile doludur. htiya duyulan bir ablon bulunamayp, yarm saat arandktan sonra bu ablondan vazgeilir. Sprgeler makine ve duvarlara dayanm ekilde bulunur. Baz dokman dosyalar etiketlenmemitir. Malzemeler alanlara zarar verebilecek ekilde yerletirilmitir. Baz paralarn yeri dn deimitir, ama operatr bunu bilmediinden yanl paray alr.
Toparlanma -seiri- ile tertipli olmak seiton birbirini tamamlar. Toparlanma ve tertip aamalarnn birbirini tamamlamas gsterilmektedir. Buna gre nce krmz etiket sreci ile lzumsuzlar ayklanr, sonra dzenlenir ve bylece kolaylkla daha iyi bir iyerine ulalabilir. 5S iin nemli olan temel bir prensip, bir i iin kullanlacak olan gereci en fazla 30 saniyede bulabilmektir. Bir ii aksatmadan, verimli ekilde yapabilmenin gerei '30 saniye prensibi ne gre hareket etmektir.
AMA : - alma yerinde ergonomiyi iyiletirmek - Arama ilemini yok etmek. - Kullanm kolayl salamak. - Yerinde olmayan paray grsel olarak belirleme olana yaratmak
Sait Ali AYDIN
Sayfa 83
rnein, kalp deitirme operasyonlarnda, bu sorun ok grlr. Bir yerde bir plastik enjeksiyon presi veya eksantrik pres vardr ve ona kalp balanacaktr. Kalp getirilir. Kalb tablaya balayan cvatalar iin nce 23 numara anahtar gerekir. 23 numara anahtar bulunup getirilir, cvata balanr. Ama ayn i iin bir de 18 numara anahtar gereklidir, fakat bu anahtar yerinde yoktur. Anahtarn bulunamamas nedeniyle operasyonunun set-up sresi uzar; pres daha uzun sre bloke olur, durur ve retimde israf meydana gelir. Bir anahtar kaypsa ya da eksikse, bunun en batan, yani kalp balama operasyonundan nce fark edilmi olmas gerekir. Her takmn bir yeri olsa ve bu aletler yerlerinde korunabilse ok ksa srede aradmz takm bulabiliriz. Takm, alet bulma operasyonlarnn ok pratik bir ekilde gereklemesi gerekir. rnein birok araba tamirhanesinde olduu gibi el aletlerinin asl olduu panolarda her aletin yerinin belli ve izili olmas; alma, geri koyma, eksik aletlerin kaybolmadan belirlenip aranabilmesi iin nemli fayda salar. Aranlan klasrlere abuk ulama gerei ofisler iin de geerlidir. Diyelim ki telefonda konuurken, gemi bir ayn irsaliyesi gereksin; eer tm klasrler aylar baznda anlaml bir ekilde - 1-2-3 gibi - sraya dizilmemise, klasrler uygun iaretlenmemise istenilen evraka ulamak zorlar ve ok vakit alr. Buna eitli grsel yntemler bulunabilir. Bir metot nerecek olursak; tm klasrlerin zerine eimli bir bant yaptrlarak, ayrm yerlerinden kesilebilir ve btn klasrler, zerinde yapk bandn pozisyonuna gre srtlarn okumaya gerek kalmadan Ocak-ubat-Mart-Nisan gibi sral olarak yan yana dizilebilir. Kullanlan klasr, kullanldktan sonra yerine koymamz daha kolay olur nk srttaki bant pozisyonu yol gsterir.
Dzenleme yaplrken u sorular sorulmal:
Gerekli paralarn nerede tutulacak? Paralarn nasl saklanacak? Herkes iin nasl bulmay ve kullanmay kalaylanacak? Para doru yerinde olmadnda bu durumda ne yaplacak?
Dzenleme yaplrken u admlara dikkat edilmeli:
Her malzemeye bir isim verilir. Kullanm sklnn tespiti iin etiketlenir. Kullanma uygun biimde yerletirilir.
(Bu almalar, tm kullanclarn katlm ile beraberce gerekletirilir.)
Sayfa 84
Sait Ali AYDIN
Dzenleme Nasl Olacak?
Herkes, her eyi ayn adla tanyacak. Her eyi herkes ayn yerden alp ayn yere brakacak. Ambarda her eyin bir raf olacak. Aranlan 30 saniyede elde edilerek 30 saniyede yerine konacak. Gereksiz raf ve masa bulunmayacak. Temizlik iin raf altlar ak olacak. Kablolar, hava kanallar, borular yerden yksek bir yere monte edilecek. Kombine, ilevsel takm, alet kullanlacak. nemli yerlere alet ve takmlar asacak yerler yaplacak. Yrme ve ak yollar tanmlanacak ve iaretlenecek.
Dzenlilik iin temel klavuz; Her ey iin bir yer ve her ey yerli yerinde dir. nsanlar problemlere yol asa da, dzensiz kullanmlar yapmtr.
Bu problemler ki;
Ara yollarda geliigzel braklan eyalarn olduu yerlerden geen insanlar bu eyalara taklp, sendeleyebilir veya devrilebilir. Ara yollar, geiler tam olarak tanmlanmazsa forklift ve arabalar paralarn, ekipmann ve insann stne doru hareket edebilir. Kablo ve hortumla salksz olarak kontrol altna alnm ekipmanlar tehlikeli olmaya hazr demektir. Kimyasallar; dzensiz veya tehlikeli olarak stoklanm olabilir. Dzensiz olarak elle kontrol edilen veya stoklanan skarta tehlikeli olabilir. Aletleri, paralar veya bilgiyi arama sresi proses ve deiim zamanna gereksiz zaman ilave eder.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 85
Eyalarn dzenlenmesini anlamak zor deildir. Park yerindeki izgi ve oklarn srcleri dzgn park etmeye nasl ynlendirdiini dnn. Otobanlardaki iaretleme (yol izgileri) ve bilgi levhalar, insanlarn gvenlik iinde araba kullanmasn salamaya ynelik dier dzenleme rneidir. Dzenli fabrika ve atlyelerde, makinalarn hemen yannda gerekli
olan takmlar ve aletler belirlenmi yerlerinde durur. Hammaddeler, tayc arabalar, Yayalar iin de izgilerle belirlenmi yerler ayrlmtr. Zemin kaplamas eski olsa bile temizdir. Dier taraftan krpntlarn, talalarn, hurdalarn biriktirildii kategorilerine gre snflandrlm kutular vardr. Tertipleme aamasnda bir operatrn kulland malzeme, el aleti ve makina dzenindeki iyilemeler sonucunda kendi retim srecinde %5'lik bir zaman tasarrufu yapt varsayalm. Bu, 100 adetlik bir retim partisinde 5 paralk fazla rn elde etmek anlamna gelir ve kmsenemeyecek bir verim art doar.
Btn yaplan ilemlerde en nemli unsurlardan biri yaplan ilemleri Ergonomik olmasdr. alanlar yaptklar her bir hareket yorulma ihtimali veya zorlanma var ise, o kadar isteksiz yaparlar. rnein; bir tornavidann blgesi fazla yksekte ise veya bulmas zor bir yerde ise, o ilemi yapmayacaktr. Ya yeni bir tornavida istenir yada yerine konmaz. Btn bu yaplanmada unutmamak gereklidir ki eski alkanlklar bozmak ok zordur. Bilinmektedir ki, insann verimli almas, en iyiyi retmesi ve ekonomik faaliyetlere en etkin ekilde katlabilmesi, bu ideal uyumun yakalanabilmesine baldr.
Sayfa 86
Sait Ali AYDIN
3. TEMZLK SREC:
yerinde toz, pas, kirin temizlenmesini ve temizlik faaliyetlerinin bakm faaliyetleri ile btnlemesini amalar.
Temizlik uygulamayan iletmelerde tespit edilen problemler:
Baz alanlar iyi aydnlatlmad iin buralarda alanlarn verimi der. Ya ve su birikintileri kayma ve yaralanmalara neden olabilir. Makineler o kadar kirli ve yaldr ki, ya ve hava gstergeleri zorlukla okunur ve sk sk arzalanmaya ak hale gelir. Makine arzalar teslimatta gecikmelere neden olur. Etrafta biriken apak insan gzne zarar verebilir. Temiz olmayan ekipman hatal rn retmeye daha yatkndr. Temiz olmayan fabrikalar moral dzeyini drr.
Temizlik uygulamasnn etkileri: verimi, gvenlii, alanlarn morali, yiletirme imkanlarnn grlmesi.
Temizlik iin klavuz prensip: Hedef alan sizin alannzdr ve orada altnz iin oradan sorumlusunuz.
Sistemli ve Srekli Olmal. Temizlik imandan gelir. Temizlik Salk demektir. Temizlik uygar olmann ilk artdr. Aslan yatt yerden belli olur. Temizlik; bilgi, ilgi ve grg ister.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 87
Temizlik; sadece temizleyerek eyay gzel grnr hale getirmek deildir. alma alan ve ekipmanlarn her zaman en st alma koullarnda tutan ve problemleri nceden haber veren bir yoldur. Gnlk i aktivitelerinin arasna alnmaldr. Ancak etkin olabilmesi iin temizliin belli kurallar ve admlar alanlarn renecei ve disiplin ile uygulayabilecei ekilde retilmesi gerekir. Bu aamada kirlenme kaynaklar bulunarak, temizlik haritas kartlr ve 5S panosuna aslr. Bu haritann yan sra ilgili blge sorumlular ve grevliler belirlenir. Ama kaynaklarda nlem alarak, toz, p ve yabanc maddeleri alma hale getirmek ve sorumlularn takibi sayesinde zenle yapmak ve kalc klmaktr.
Temiz bir ortam iin; Olabilecek kirlilii nlemek ya da kirliliin miktarn azaltmak iin tozdan koruyucu rtler kullanlr. Kirliliin nedenlerini aratrlr ve kirlilik kaynan ortadan kaldrmak iin bir plan yaplr. Kirlilii kolayca ve abucack ortadan kaldrabilecek ekilde kordonlarn, makine ve masa ayaklarnn etrafn koruyucuyla evrilir. Kendi ara gerecinin ve alma sahann temizliini ve temel koruyucu bakm yaplr. Srekli bir hazrlk surumu salayacak ekilde her ey temiz tutulur.
Temizleme lemine girimeden; Pislenmeye neden olan kaynaklar aratrlr. Temizlenmesi gereken, ulalmas zor olan yerler iin nlemler alnr. Neyin, kimin tarafndan, ne ile temizlenecei kararlatrlr. i Gvenliine ilikin uyarlar yaplr.
Bitiminde 3-5 Dakikalk Temizlik ile ne kazanlr? yeri bir sonraki almaya hazr hale getirilir. Makine /malzeme ve ekipmanlara olan ilgi artar. gren sorumluluk stlenir. Arza kaynaklar ok rahat grnr. (Ya kaa, krk vb.)

Temizleme yaklam ile elde edilen yararlar ise; Daha az ekipman arzalar kazalarna yol aan tehlikelerin daha az olduu gvenli alma ortam. Sait Ali AYDIN
Sayfa 88
rn kalite gvencesi ve mteri tatmini. Daha verimli ve tatminkar alma ortam. Daha rahat bir iyeri ortam. Arama zamann ksaltr
4. STANDARTLAMA SREC:
lk adm sonucunda elde edilen gelimenin sreklilii bu admn uygulanmas ile salanr. yi uygulanmazsa geri dn sreklilii bu admn uygulanmas ile salanr. yi uygulanmazsa 1. admdan tekrar balamak zorunda kalabilirsiniz.
Her eyi gzleyip ve sorunlarn, hatalarn vs. ortaya karlmas iin aadaki sorular sorulabilir: Eksiklerimiz nelerdir? Etiket ve iaretler yerinde ve okunakl m? Gstergeler okunakl m? Kaak ve sznt var m? Elbise ve ayakkablar uygun mu? kazasna ak bir nokta var m? Alnan malzemeler yerine braklyor mu? Kim yapacak? Ne zaman yapacak? Nereyi yapacak? Nasl yapacak?
Standartlamay; Snflama, dzenleme ve temizlik aamalarnn tamamen yapldndaki durum olarak dnn. Uzun vadede periyodik olarak retimi durdurup, alan kabul edilebilir artlar tar hale getirmektense temizlik ve dzenlenmi koullarn devam ettirilmesi daha kolaydr. Standartlatrmann temel amac; iyerinizdeki iyiletirilmi durumlarn srdrlebilmesi iin ana noktalar yaratmaktr. Standardizasyon ile amalanan, tanmlanan ideal durum ile mevcut durum arasndaki fark kapatmaktr. Sait Ali AYDIN Sayfa 89
Standardizasyon srecini salamlatrmak iin tm dnlen faaliyetler Talimat haline getirilmeli ve ilgili yerler aslmaldr. Temizlik ve Bakm izelgeleri hazrlanmal ve ilgili blgelere ve makinelere tutturulmaldr. lgili sorumlu personel bu sreleri uygulayp kayt altna almaldr.
5. ETM VE DSPLN SREC:
Uygulamann tam anlamyla korunmasn alkanlk haline getirmeyi amalar. Disiplin olmazsa 5 Sye ne olacana dair olaslklar: 5 S uygulamas ne kadar sk olsa da 5 S artlar hemen gerilemeye balar. Organizasyon uygulamasndan hemen sonra gereksiz malzemeler ylmaya balar. Dzen uygulamas ne kadar iyi olursa olsun aletler ait olduklar yere dnmezler. Ekipmanlar ne kadar kirlenirse kirlensin temizlenmez. gvenlii ihmal edilir ve i kazalar balar. Malzemeler gelii gzel saa sola atlr, yrme yollarn kapatrlar. Zeminde ya birikintileri oluur. Birisi eldiveni karmadan matkap kulland iin yaralanma meydana gelebilir. Kirli makineler bozulur ve hatal rn retmeye balar. Temiz odalar hatal rn retecek kadar kirlenir. Zemindeki kirlerin ve apaklarn pres kalplarna sramas nedeniyle kalp hatalar grlr. Depolama alanlar dzensiz olduu iin iiler yanl paralar alr ve hatal rn retilir. Karanlk, kirli, dzensiz yerler insanlarn moralini drr.
5S ile elde edilen alma ortamndaki dzelmelerin kalc olmas gerekir. Rekabet gc yksek birok fabrikann dzenli grnmlerini hep koruduklar grlmektedir. Kalclk, disiplin kurallar ile paralel yrtlmeli ve kontrol edilmelidir. Oluturulan disiplin, dzgn alkanlklar, denetlenerek ve kontrol edilerek korunmaldr. Yaplan almalar belirli bir dnemlerde srekli denetleyerek puanlamak gereklidir. Ve sonular grsel panoya aslmaldr. Herkes durumundan haberdar olmaldr ve tatl bir rekabet ortam yatlmas gerekir. Aksi takdirde disiplin salanmakta zorluklar oluabilir.
Sayfa 90
Sait Ali AYDIN
Deerlendirmeler radar Grafiinde yaplr. ou iletmeler bu puantaj sistemini hatta personelin Yllk Performans srecinde deerlendirmektedir.
yeri incelemesi 5 temel bileenden oluur.
1. Hedef alann tanmlanmas, hedef alann ama ve fonksiyonlarnn listelenmesi 2. Alan haritas ve ok diyagram 3. yeri inceleme tehis kontrol listesi 4. yiletirmeden nceki hedef alann fotoraflar 5. yeri inceleme sergisi Hedef alanda grevli herkese alanla ilgili problemlerin sylemesi, soru sormas ve neri yapmasna frsat vererek (nceleme iin deerli tm girdiler) bir toplant yapp, incelemeyi balatlmas gerekir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 91
SRAFLAR
Bir irketin belini bkecek olan deer kayplar her zaman israflardr. Bugn Global rekabet ortamnda satn alma maliyetleri her alanda birbiri ile karlatrlabilir olmasna ramen, iletmelerin retim esnasndaki deer kayplar rekabet edebilirliini ciddi anlamda etkilenmektedir. Genel olarak oluan iletme krlnden bu israflar iletmece fark edilememektedir. Ama deer katmadn dnr isek bu rnn sat fiyatlarnda ciddi rakamlara sebep olabilir. Dolaysyla israfla mcadele bir iletmelin vazgeilmez davalarndan biridir.
DEER KATAN FAALYET
MTERNN DED
GRDLER
DEER KATMAYAN FAALYET
MTERNN DEMED
MALYET
Grafikte de grld gibi maliyetleri deer katan faaliyetler ve deer katmayan faaliyetler oluturduu halde, mteri sadece Deer katan faaliyetleri demektedir. sraflar genelde fark edilmeyecek kadar sistemin iinde gizlidir. Bu yzden onlar sistematik bir yaklamla temizlenmez ise, iletmeye uzun vadede ciddi zararlar verebilir.
1921 ylnda Henry Ford yazd Today and Tomorrow kitabnda israf kelimesini u ekilde tanmlamt : bir hammadde veya rnn ihtiyatan fazla olan ksm israftr... Bu tanmlama ile Henry Ford senkron retim prensiplerini gerekten anlam olan ilk endstri adam olduunu gsterdi. Sayfa 92 Sait Ali AYDIN
Yaplan genel incelemelerde grlen israflar ortalama 70% bulmaktadr. Bunun yannda deer katmayan ama mecburi yaplmas gereken faaliyetlerde mevcuttur. Toplamda deer katan ve iletmeye kazan getiren faaliyet genelde 20% gememektedir.
rnek:
Havaalan ve uaklar: israfa arpc bir rnek hava tamaclnda grlr. Havaalan iletmeleri ilerini daha iyi yapmann yolunu alan bytmekte bulurlar. Uak imalatlar ise daha verimli olduu iin byk uak retimine ynelirler. Oysa yolcularn byk alanlara deil, abuk ulalan yakn alanlara; byk uaklara deil, binmek iin kuyrukta daha az beklenilen ufak uaklara ihtiyac vardr. Onlar evlerine daha yakn havaalanlar ve kuyruklarda daha az beklenilen yolculuklar istemektedirler. Bir uak yolculuunda uuun kendisinden ok daha fazla vakit kuyruklarda beklemede ve kara yolunda israf edilir. stanbul'da Anadolu yakasnda oturan bir yolcu, Avrupa'dan 3 saatte Atatrk havaalanna gelip, akam trafiinde yine 3 saatte evine gidebilmektedir. Bu mthi bir israftr. Halbuki havaalan iletmeleri ile uak irketleri kendi boyutlarnn dna karak yolcularn btnleik ihtiyalarn ele alabilselerdi, yolcular evlerinden 15 dakika mesafedeki ufak havaalanlarndaki 50 kiiden az yolcu alan jetlerin 100 metre yaknna kadar kendi arabalar veya taksiler ile gelip, bagajlarn uaa kadar kendileri srkleyerek uaa binebilir ve inite hi bagaj beklemeden, uan bitiiine kadar yanaan arabalara binerek hzla havaalanndan uzaklaabilir ve 15 dakika tedeki evlerine ulaabilirlerdi.
RETMDE TEMEL SRAFLAR

SRAFLARIN NEDENLER
Yetersiz alma metotlar Uzun hazrlk zamanlar Yetersiz prosesler Eitim eksiklii Yetersiz bakm Uzun mesafeler Lider eksiklii
Hurdalar Fazla retim Gereksiz malzeme tamalar Yar mamul ve bitmi rn stoklar
Gereksiz, ek deer yaratmayan operasyonlar
inin makine alrken bo zaman Gereksiz ii hareketleri
Sait Ali AYDIN
Sayfa 93
Maliyetlerin en nemli blmn de iletmelerdeki fireler veya her trl israf oluturur. Bir fabrikada gzlem yaptmzda genelde aadaki manzaralar grmemiz mmkn:

alan bir makineyi gzlemleyen operatr, Ar bir i parasn telle tayan bir alan, Vin veya bir baka ara ile bir malzemeyi tayan operatr, Bir arzay tamir eden ya da makine bakm yapan bakmc, Takm atlyesinden malzeme almaya giden yardmc, Atlyede yedekleme yapan bir bakmc, Makinesinde ayar ve n hazrlk (set-up) yapan alan, Hatal bir rn dzeltmek iin (rework) alan bir makine ve operatr, alaca yar mamul ya da kullanaca aleti arayanlar, Stoklar sayanlar, makineden kard yar mamul koyacak yer arayanlar, hurdalar tayanlar ve istifleyenler,
Gereksiz yere alan, ihtiya olmayan rn reten makineler, Gerekmedii halde yanan klar, alan motorlar, boa harcanan hava, akan sular, boa dnen fanlar,
Bu manzaraya bakp kendimize u sorular sorabiliriz:
Soru 1: Bu faaliyetlerin hangileri bizim iin mutlaka gerekli?
Soru 2: Hangileri rne maliyetten ok deer katyor?
Soru 3: Bu faaliyetlerin ka tanesi mterinin grd ve nem verdii eylerle ilgili?
Soru 4: Bu faaliyetlerin hangilerini yapmazsak kalite ve retim miktarnda eksilme olmaz?
Sayfa 94
Sait Ali AYDIN
MUDA, MURA VE MUR NEDR?
TOYOTA retim sistemlerinde baar ile uygulanan 3 MU sistemi israflar ile mcadelede iyi bir yntemdir. Bu yntem yurt iinde ve dnda birok firma tarafndan benimsenmi olup uygulanmaktadr. 3MU = MUDA, MURA VE MUR
srelerinin yanl dzenlenmesi sonucunda israf olumaktadr. Btnyle uzun bir alma gerektiren bir konudur. ok iyi analizler ve ettler gereklidir.
Taiichi Ohno tekstil sanayiinden geldii iin otomobil sanayiinde retim bandnda bir iinin sadece bir ile uramasn ( ki tekstilde bir ii ayn anda birden fazla i ile ilgilenmektedir ) bir israf olarak grmekteydi. nk ii dier makinalarla uramad iin bo beklemektedir, bu da muda demektir. Mudann olumas bir karmaa yaratr. nk ii bo yere zaman ve emek harcamaktadr, muri olumutur. retim esnasnda israf ve karmaann olmas da ar yk muri yaratr. nk retimde genel anlamda belli bir dzen yoktur, her i istasyonu kendi program dorultusunda baka istasyonlardan habersiz bir ekilde kendi retimini yapmaktadr.
MUDA ( israf ) Hatalar Beklemeler Tamalar Stoklar Gereksiz hareketler Gereksiz ilemler Fazla retim
NEDR ? MURA (Dzensizlik)
MURI (Ar yklenme)
Dzensiz i planlar Deiken i ykleri Miktar dalgalanmalar Kararsz prosesler
Doal limitleri zorlamak Kapasite am
*Daha yava fakat tutarl hzla ilerleyen kaplumbaa, Hzla koup sonra duran tavandan daha az israfa yol aar. Taiichi Ohno
Japonlar, BR DEER RETMEDEN KAYNAK TKETEN, RNE VE HZMETE HER HANG BR DEER KATMAYAN faaliyetlere MUDA tabir ederler. rnn veya hizmetin deeri, onun mteriye yararn arttran, maliyetini azaltan unsurlar olarak tanmlanr. Bu ekilde tanmlanan deeri arttrmaya ynelik olmayan tm unsurlar MUDA yaratr. Toyota'nn efsanevi yneticisi Ohno, israf ve eitlerini ilk defa tanmlayan en ateli israf dmandr. Ohnonn uygulamas o denli baarl olmutur ki eskiden bir Ford fabrikasnda 5000 ii ile yaratlan otomobil kapasitesi Toyota'da sadece 1500 ii ile salanabilmitir. Ohno, israf' y yok etmeyi, firma boyutu tesine karak, btnde her trl israf ve gereksiz ilemleri ayklayarak baarmtr. Genelde firmalar kendi i teknolojileri ve i sreleri ile o denli meguldrler ki tketiciye sunulan bir rnn retilmesini salayan ve Sait Ali AYDIN Sayfa 95
birbirlerini etkileyen btn faaliyetleri ( firma ii ve d ) btnleik olarak bir arada gremezler. Oysa, tek firma boyutunun tesine geilerek btne bakmak salanabilse ve btnsel boyutta tm faaliyetler bir arada ele alnsa, tek tek faaliyetlerin doru ve etkin bir ekilde yaplmasna ramen btnsel boyutta ok byk bir israfn olduu grlecektir srafla mcadeleyi esas alan iletmeler, mevcut varlk ve teknolojileri ile geleneksel i yapma biimlerinden acmaszca vazgemeyi peinen kabul ederek, bir anlamda beyaz sayfa aarak, btn i srelerinin gerekli olup olmadn sorgularlar. Btnsel bir yaklam ile ele alnan radikal bir sorgulama, firmalar aras i aknda byk lekli israflarn varln ortaya karr. Farkl dnen yneticiler, bu tip israflarn, kuyruklarn, birikimlerin, yksek stoklarn ve bouna beklemelerin hakim olduu gnmz dnyasna BRKTR-BEKLET DNYASI tabir ederler. Biriktirmek; bekletmek; insan ve malzemeleri bir yerden baka bir yere nakletmek; oraya buraya kouturmak; rnleri bozuk retilip yeniden ilemek; bir iiyi baka bir iinin iini bitirmesi iin bekletmek; makineleri onarm iin bota bekletmek; talep edilmedii halde retilip ilerde satlmak stokta mal biriktirmek; mterilere zorla mal satmak iin yaplan zendirme kampanyalar yapmak; gerek mteri ihtiya ve beklentileri tam olarak belirlenmeden rn tasarlamak; karmak i sreleri; bolca doldurulan formlar ve brokratik ilemler, bir sonraki ilem iin bekleyen yar bitmi rnler; rnler kt retildii iin konulmak zorunda kalnan kalite kontrolleri, kalite departmanlar; uzun toplantlarda israf edilen ynetici zaman; hep ok arpc israf rnekleridir. Ohno, israf tiplerini ok aka yazlarnda belirlemitir: Mudalar her yerdedir ve dnyamz istila etmitir. Ohno ya gre nerede kuyruk, bekleme, biriktirme, karmaa, israf varsa orada israf vardr. sraflar hi bir deer retmeyen sadece kaynak tketen ksr faaliyetlerdir. Bu tip faaliyetlerin retim iin aslnda gerekli veya kanlmaz olduunu iddia edenlere verilecek cevap ise bu tip faaliyetlerin dozunu kendi iletmelerinde arttrmalar ve balarna ne geleceini grmeleridir. Ohno, israfa mani olamayanlarn uzun vadede iflas edeceini syler.
Bir rnek hikye:
160 yl nce Charles Good Yearn vulkanizasyon u kefetmesi ile birlikte lastik endstrisi ile kimya endstrisinin ilikisi ile balam oldu. Zaman iinde Lastik sanayiinin geliimi ile nce kkrt, sonra inko oksit, ya asitleri, dolgular, yalar, organik hzlandrclar, karbon siyahlar, antioksidanlar, anti ozonalar, iiriciler, silikalar, plastifiyanlar, boyalar, reineler, takifiyan maddeler, velhasl bin bir eit kimyasal madde Lastik Sanayiinde kullanlmak zere kimya sektrnden tek tek talep edildi. Kimya sektr de bu bin bir eit kimyasallar tek tek en iyi bir biimde retebilmek iin rpnd durdu. Blue Book da kimya sanayii tarafndan retilip lastik sanayiinde kullanlan binlerce kimyasal madde listelenmitir. Bu sre iinde kimse durup, bir mola verip Lastik ve Kimya sanayilerinin btnne bakp iin nereye gitmekte olduunu sorgulamad. Aksine her iki sektr de birbirlerinden kopuk bir biimde kendi i srelerini ayr ayr optimize etmeye alt durdu. Her iki sektr de kendi iini en iyi bir ekilde ve "kendi asndan" doru olarak yapt. Lastik Sanayicisi bu ok saydaki karmak ve zor olan kimyasallara hakim olabilmek iin devasa boyutta banburiler, otomatik tartmlar, silolar, pnmatik konveyrler, kimya haneler, sofistike ambarlar, laboratuvarlar, kalite kontrol sistemleri; zetle mthi israflar reten daha pek ok karmak tesisler kurdu. te yandan Kimya sanayiinde de bu tek tek kimyasallarn daha iyi retilebilmesi iin sistemler gelitirildi. Kimyaclar uaklar, lastikiler ise havaalanlarn bytt. Bundan da hem kendileri, hem de tketiciler zarar grd. Bu abalarn hepsi israf yaratt. Her iki sektre de btnleik bir anlay altnda bakan yneticiler ortaya kana kadar bu durumun pek farkna varlmad. Lastik ve kimya sektrlerini bir arada (btnleik olarak) ele alan Yneticilere gre, geleneksel lastik kimyasallar tek tek doru retilmi fakat yanl rnler dir ve korkun bir israf yaratmaktadrlar. Lastik sanayicisi mthi boyutlu israflar yaratan bir "kimyasal JUNGLE " ile kar karyadr, ancak bunu bir hayat tarz olarak benimsemitir. Lastik Sektrnde israflar belirleyen farkl dnceli yneticiler Kimya ve lastik sektr boyutunda btnsel olarak bir arada ele alnnca, ortaya kolayca karlan israflar bir ka nemli tipte gruplamak mmkndr: Sayfa 96 Sait Ali AYDIN
1.tip SRAF: Eski Ecza-Hanelerin tek tek hastalar iin tek tek kimyasallardan tek tek tertip ilalar retmesinde yaplan yanln ayns, tek tek kimyasallardan hareketle tek tek banburi arjlar ile tek tek hamur yapma geleneinde tekrarlanmaktadr. Bu uygulamann rne hi bir deer katmayan on binlerce defa tekrarlanan fuzuli ve zararl ilemlerden ibaret olan ak bir israf dr ve derhal terk edilmelidir. 2.tip SRAF: Yukarda tarif edilen 1. Tip israf yaratt byk kalite dalgalanmalar sonucu oluan kalite kirlilii, sektrn tm aa proseslerini ileri derecede etkilemektedir. Bu durum baka hi bir sektrde rastlanmayan oranlarda bozuk rn, yeniden ileme ve fireye neden olan mthi boyutlarda bir israf dr. 3.tip SRAF: ok saydaki kimyasaln; satn alma, teslim alma, kalite kontrol, ambar lama v.s. ilemleri yksek maliyet, ynetim zorluu ve karmaa ieren tipik bir israf dr.
4.tip SRAF: Byk miktarlarda biriktirilip, bekletilen kimyasal madde stoklar, finansal kaynaklar, bina alanlarn, vb. gibi kstl kaynaklar nemli lde tketen, ticari, gvenlik ( yangn gibi ) rizikolarna neden olan israflaradr. 5.tip SRAF: Zor olan ok saydaki kimyasaln kauuk iine kartrlabilmesi iin uygulamak zorunda kalnan kartrma teknolojisinin hantall ve ekipmanlarn bykl sektrn en nemli israfdr. Yaln dnrlerin biriktir-beklet dnyasnn abideleri olarak niteledikleri byk boyutlu makineler, sektrn byk lek banburilerini ve yksek tonajl preslerini tanmlamaktadr. Bu byk lekli makineler ve kullanlan ok saydaki pis kimyasallar, yaln dnrlerin savunduu gibi rn nevileri etrafnda kk yaln hcreler biiminde retim dzenlenmesi yaplmasn engellemektedir.
6.tip SRAF: Kimyasallarn pislii her trl pozitif almay ve ynetimi engelleyen, insanlar iten soutan, alamaz sorunlar ve fire yaratan bir israftr. MUDALARI yok eden GRANL HBRD KMYASAL KONSEPT Yaln Dnce yolu ile israflar belirlemek doal olarak yeterli deildir. nemli olan israflar yok edecek, hi deilse azaltacak yeni konseptlerin gelitirilmesidir. Gelitirilen granl hibrid kimyasallar Lastik Sanayiindeki israflar yok etmek iin tasarlanmtr. Granl hibrid kimyasallar, basit kimyasallar kullanlarak, bbPB ile retilen ve birok fonksiyonu bir arada bnyelerinde bulunduran yepyeni girdilerdir. Yaratlan bu yeni konseptler, yukarda tanmlanan 6 tip ana israf ve pek ok baka tali israf kknden yok etmektedir: 1.TP SRAFI YOK EDER: nk Granl Hibrid kimyasallar direkt banburiye atlacak miktarda ve ambalajda Lastik sanayicisine sunularak tek tek banburi arj iin tek tek birok kimyasal tartm gereini ortadan kaldrrlar; herhangi bir tartm yaplmakszn eriyebilen ambalajlarda direkt banburiye atlrlar. 2.TP SRAFI YOK EDER: nk byk lek tartm ve ok byk lek homojenleme neticesi 3 byk tip kalite salnm kaynanda yok edilmi olur. 3.TP SRAFI YOK EDER: nk ok saydaki kimyasaln yaratt karmak satn alma, teslim alma, kalite kontrol, ambarlama pek ok ilem yok olur.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 97
4.TP SRAFI YOK EDER: nk Prekrsr Hizmeti direkt banburi dairesine gnlk teslimat ieren JUST N TME ( Tam zamannda ) yntemini kullanr. 5. TP SRAFI YOK EDER: nk ilem ok kolay ve ksadr. Bu nedenle ayn miktardaki retim iin daha kk lekli banburiler veya miller kullanlabilir. ak millerdeki karm sresini yarya drr, banburilerinin kapasitesini ise ykseltir. Hibrid garnller iin kk kapasiteli banburi veya mil yeterli olduu, tozutmad ve ayrca kimya hane gerektirmedii iin rn gruplar esasna gre organize olmu kk retim hcrelerinde Yaln letme prensiplerine gre retim yaplmasn mmkn klar. Merkezi hamur hanelere ve ba ars ABDE(!) banburilere gerek kalmaz. 6.TP SRAFI YOK EDER. Granller alma gerei olmayan ambalajlarda kullanlr; tozutmaz ve kirlilik yaratmazlar. Kauuk iinde eriyen EVA poetlerde direkt banburiye atlrlar. Tozmayarak ve dklmeyerek fireyi nlerler. ileri ve ynetimi iten soutan itici kirli alma ortamndan kurtarrlar. NETCE: sraf gereksiz ilem anlamna gelir. Granl Hibrid Kimyasal konsepti , lastik sektrndeki 6 tip ana israf ve pek ok tali israflar radikal bir ekilde kknden yok ederler ve Lastik Sanayiinin yeniden yaplanmasn salarlar. Bu yeni konsept, tm unsurlarn bnyesinde tayarak lastik firmalarnn rahat yntemlere kavumalarn salar. Lastik firmalar bu sayede israf ve hantallktan kendilerini kurtararak, israflar ile uramak yerine esas ileri olan lastik rnleri ile mteri tatminine ynelirler; verimlilik ve dinamizme kavuurlar.
MUDA, MURA VE MUR KLTRN YARATMA VE YAYMA
Uzun soluklu bir Maraton olduu iin, srekli iyiletirme gereklidir. alma aylar hatta yllar alabilir. Yaplan deiiklikler hibir zaman yeterli deildir. Srekli deiimler yaplrken en tehlikeli konu insanlar sklmas ve yaptklarn yeterli bulup brakmalar. Dncelerin ve iyiletirmelerin etkili olabilmesi iin mcadele takmlarnda her kademeden personel bulunmas arttr. Personelin kabul edilebilirlii pheli ise o mcadele etkinliini yitirir. srafla mcadele kltr zaman ierisinde yle yerlemeli ki alanlarn kendiliinden mdahale etmeleri gereklidir. Bazen bu mcadele esnasnda radikal deiiklikler olutuu iin o an ciddi direnler ile karlalana Bilir. En byk korku Personelde bu durumda her zaman ilerini kaybedecekleri korkusu olduu iin, personele bu yle olmayaca ciddi bir ekilde alanmaldr. Personel korkusunun olmamas gerektiini hatta gerektiinde baar elde ettiklerinde belirli bir ksm cretlerine yanstlmaldr. Konu srekli iyiletirme ile i ie olduu iin ileri icraat eden personelin durumu sahiplenmeleri ve uygulamalar en nemli faktrdr. Youn ve bask altnda alanlar bu tip yntemleri ou kez ve hatal olarak fazla teorik grrler; yntemlerin faydasn onaylamakla birlikte onlarn kendileri iin deil, bakalar iin olduu inanc iinde olurlar. srafn eliminasyonu birok yntemin uygulanmas ile mmkn olabilecek bir sonutur. Gerekletirebilmek iin hem yntemler hakknda bilgi edinmeli hem de bkp usanmadan uygulamaya allmaldr. En tehlikeli unsur ise yaplan dzeltmeler ve iyiletirme sonularn uygulamaya sokulmamasdr. Sayfa 98 Sait Ali AYDIN
MUDA, MURA VE MUR UYGULAMA AAMALARI
1.AAMA
TAKIM KURMA Uygulamaya balamadan nce takm kurulmaldr. Dikkat edilecek konu, ekipte tm yelerin yeniliki ve viziyon sahibi olmalar gerekir. Ekip youn almann getirdii strese ve eletirilere dayankl olmaldr. En nemli zeliklerden biri organize olabilme kabiliyetine sahip, motivasyonu her zaman Pozitif tutabilmelidir. Gnlk toplant yapabilmeli ve bu toplantlardan sklmamal. Bunun yannda problem zme tekniklerini ok iyi bilmelidir. Ekip yat almay sonuna kadar gtrebilmeli ve, gzden geirmelidir.
2.AAMA
ANALZ letme ierisinde tm hareketler llmeli ve belgelenmelidir. alan personel bu sreleri kendileri yazmaldr ve personele yapt i karl neden byle olduu sorulmamal. Zaten deerlere baklp dnldnde oluan kayplarn Personelden kaynaklanmad aikrdr.
Bu ettler aadaki maddeleri iermelidirler:
Hata adetleri ve nedenleri Bekleme sreleri ve nedenleri Tama sreleri ve yntemleri Stoklar Gereksiz hareketlerin sreleri ve nedenleri Gereksiz ilemlerin sreleri ve nedenleri Fazla retim miktarlarnn sreleri ve nedenleri
Nedenler ve yntemler Filme kayt edilerek Takm olarak zerinde allmas gereklidir. Sait Ali AYDIN Sayfa 99
Bahsedilen tm bilgileri toplamak iin bir rnek form:
Fazla retim miktarlar
Bekleme, Tama sreleri ve nedenleri
Hata adetleri ve nedenleri
Gereksiz hareketler, gereksiz ilemlerin bilgileri
Sayfa 100
Sait Ali AYDIN
Bilgiler ilgili yerlere ileyerek iyilemeler Aylk bazda takip edilir.
Blm deerlendirmeleri
Gnlk deerlerin ilendii blm Aylk grafiksel iyileme takibi
Sait Ali AYDIN
Sayfa 101
3.AAMA
DEERLENDRME VE PLANLAMA Tm ktlar ekip olarak deerlendirilir ve ncelik sralar atanr. ncelik srasna gre gerekli olan bilgiler aksiyon Planna yazlr ve bu plan dorultusunda Planlama ilemleri balatlr. Planlama srelerinde tm imknlar seferber edilerek uygun krokiler, yerleimler ve teorik analizler oluturulur. ncelikli olarak Swot, Balk kl, Alt apka dnce teknii gibi analiz yntemleri kullanlmas tavsiye edilir.
Baar grafii
sraf analizleri
sraf dalm Aylk Karlatrma
4.AAMA
UYGULAMA ve KARILATIRMA Uygulama aamasnda ncelikli olarak dnlen yntem Uygulamay gerekletirecek olan Personele tantm yaplmas gereklidir. Eer tantlmad takdirde tepkiler ile karlalp yntemlerin baarsz olma durumu sz konusu olabilir. Uygulamaya geildikten sonra yeniden lmler ve analizler yaplarak karlatrmalar oluturulur. Karlatrmalar Grsel Ynetim Panolarna aslarak duyuru yaplr. Uygulama esnasnda 5S gibi iyiletirmeye ve ilerlemeye ynelik kullanlan dier yntemler gz arda edilmemelidir. Sayfa 102 Sait Ali AYDIN
MUDA, MURA VE MUR SREC
1. HATA ADETLER VE SEBEPLER SREC
Bu sre Kalite Gvence / Kalite Kontrol birimi tarafndan gerekletirilir ve sabr isteyen bir sretir. Analiz gerekletirilirken kesinlikle Personel isimleri kullanlmamal. Bunun sebebi Personel isimi kullanldnda hatalar personel tarafndan saklanmaktadr veya idari sorumlular tarafndan personel hrpalanmaktadr. Dolaysyla yntem ksr dng ierisine girmekte ve doru neticeler alnmamaktadr. Deerlendirmelerin tm mmkn olduu kadar Ppm deerinde yaplmaldr. 100% olarak yaplan deerlendirmeler etkin deildir ve zarar veren hatalar tespit edilememektedir. kan hatalar iin Birim acil bir ekilde Dzeltici ve nleyici Faaliyet aarak ekip toplanp konuyla ilgili kalc zm retmelidir. Kalc zme ulaan yntemler dier rn guruplarnda da uygulanmal. Tekrarlanmamas iin en dikkat edilecek noktalar Poke Yoke ve Jidoko prensipleridir.
Niye Ppm ? Mantk olarak alagelmi deerlendirme yntemlerde % olarak grlr. 6 Sigma almlarna da bakldnda Ppm yntemi ncelikli deer yntemi olarak grlmektedir. % ynteminde genel olarak ok az firma yksek adetlerde retim yaptndan kayplar fark edilmemektedir .
rnein:
250 adet rn imalatnz var ve 2 adet hatal rn retilmitir.
deerlendirme yntemi:
Ppm deerlendirme yntemi:
Deerlendirmeleri karlatrdmzda % olarak kullanlan deerlendirme ynteminde 0,8 % pek bir hata yokmu gibi gzkmektedir. Ama Ppm deerlendirmesinde bir milyonda 8000 hatal rn gzkmekte ve hatann zerine gidilmesi gndeme gelmektedir. Dolaysyla retim seferber olup konuyu ele alacaktr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 103
Neden Hata adetleri? Genel retim prensibinde bu duruma dikkat edilmeden retim yaplmakta ve hatal kan rnlerin yerine yeni rn yaplarak devam edilmektedir. kan hatalar kalitesizlik maliyet olarak toplam maliyetler yanstlmakta ve deerlendirilmektedir. Bugnk global rekabet ortamnda dk kar marjlar ile alldn dnrsek, ou durumda emeklerimizi hatal rnlere gmdmz grrz.
rnein:
Siz bir rn retiyorsunuz; rnn 9 TL maliyet var ve 10 TL satyorsunuz. rndeki kar orannz sadece 1TL ve siz kendinize Maliyet almasnda 10% fire pay koydunuz. retime baladnz ve retimde 1 adet rn hatal rettiniz. Bu bir adet sizin 10% fire kontenjannz doldurmakta. Maalesef bu bir adet rnn maliyeti 9 TL olduunu varsaydmzda, rettiiniz dier 9 adet rn maliyetine retmi olmaktasnz. Dolaysyla israf felsefesinin en temel sorusunun Emeklerimiz Nerede sorusunda yant bulmu oluyoruz. Grld gibi retim sresinde yaplan her hatal rnn bedeli kaybolan emek olarak denmektedir.
Neler deerlendirilebilinir?
rn hata oranlar ve kayp sreleri Operasyon hata oranlar ve kayp sreleri Blm hata oranlar ve sreleri
Bir i merkezinde kusurlu rn karsa takip eden i merkezi bekler. Bu nedenle organizasyon makinelerin durmamas iin ara stoklar artrarak olabilecek kayplar baka kayplarla ortadan kaldrmaya ynelir. Hlbuki ii bandan sk tutup sfr kusurlu rn hedeflenmelidir. Kaliteden dn vermemek aslnda birok kayb daha bandan nler. Aksi halde stoklarn artmasnn yan sra inceleme ve yeniden ileme maliyetlerine de katlanlr. Kusurlu rnn mteriden dnmesi daha da vahim sonulara yol aar. Yeniden ileme maliyetlerinin yan sra mteri memnuniyetsizlii, fiyat rekabetinden geri dme ve tazminat dibi ok nemli kayplar maliyetlerimiz katlayarak artrr. Montaj ilemi varsa sorun daha da byr. rnn de monte edilmesi, yeniden retilmesi sonras tekrar montaj yaplmas; bu tekrar montajda baz paralarn deimesi gereklilii byk kayplara yol aar. Kusurlu rn kayplarna katlanmamak iin kusurlu rn reten koullar belirleyecek ve nleyecek kiilerin ya da sistemin oluturulmas nerilmektedir. Bunun iin insana bal koullardan mmkn olduunca kanmak gerekir. Bu mmkn deilse kalite ve proses parametrelerinin ok iyi tanmlanp alanlarn bu standartlar uygulamas salanmaldr.
Sayfa 104
Sait Ali AYDIN
2. BEKLEME SRELER VE SEBEPLER SREC
retim hattnda makine ve igcnn beklemesi zaman kayb olarak tanmlanr. Dolaysyla kayp rn ve israf anlamna gelir. Bekleme zamannn miktar olarak llmesi olduka zordur. nk bu zaman, retim srecinde alan isi tarafndan gizlenir. Oysa verimlilik arts iin, makine ve igcnn etkin kullanm arttr. retim esnasnda rnn bir operasyondan dier operasyona gemesi sancldr. Bu dnemlerde bekleme sreleri olumaktadr. Bu bekleme sreleri o lmde o kadar fark etmedii dnlse de toplam aylk srede epey bir fark gstermektedir. Genel olarak yerleim uygun olmadndan operasyonlar farkl yerlerde yaplmakta ve bu durumlarda tama iilii zor olduundan isteksiz bir iilik oluur. Bu yzden alan Personel mmkn olduu kadar rnleri biriktirir ve en son durumda bir sonraki blgeye tar. Dolaysyla arada istenmedik bekleme sreleri oluur. Satn alma srecini iyi organize edilmedii takdirde oluan bekleme sreleridir. Satn alma sreci iyi planlanmaldr ki bu bekleme sreleri olumasn. Bir dier faktrde gnmzde makineler artk en kt ihtimal yar manuel altklar iin ( rnein CNC Freze ) operatrn makine banda bekleme sresi olumaktadr. Bu deer katmayan sre ise Mteriye mal edilmektedir. lmler genelde Dakika baznda yaplarak minimize edilir. Yaplan analizlerde grlecektir ki ciddi boluklar olumakta. Bu kayplar kazanldnda iletmeye beklemedik bir hareketlilik getirmektedir. Ekteki resimde grld gibi iletme krln stmzden attmz zaman Bekleme sreleri hemen karmza belirmektedir.
Personelin makine bandaki bekleme sreleri hesaplanmas basit yntem ile tespit edilerek, bu bekleme sreleri baka ilerde deerlendirilebilinir:
PERSONELN MAKNEDE AKTF ALIMA SRES EKPMANIN ALIMA SRES
MAKNE BAINDA BEKLEME SRES:
X 100
Sait Ali AYDIN
Sayfa 105
3. TAIMA SRELER VE YNTEMLER SREC
Emek youn iletmelerde alan Personel Bol olduu zannedildiinden tama ve transport yntemlerine Pek nem verilememektedir. Yaplan analizler neticesinde grlecei gibi en fazla kayplardan biri bu alanda olduu gzlenecektir. Bekleme srelerinin olumasn dada byk rol oynamaktadr. Ayn bekleme srelerinde bahsettiimiz gibi operasyonlarn ayr ayr yerlerde oluundan dolay olumaktadr. Bu sreler Fazla personele ve uzun evrim srelerine sebep olmaktadr. Ayrca ergonomik olmayan ve beden gc ile yaplan tama ilemlerinde bu sreler daha da artmaktadr, beden ile tamak zor olduu iin de genelde Firmann d tama ekipmanlar (Forklift gibi) iletme ierisinde kullanlmaya balanr ki bu ek olarak maddi kayba yol aar. rn zerinde farkl iki yda ilem gerektiren durumlarda yda farkl yerlerde bulunan depolama noktalar arasnda tasmalar israfa yol aar. Tasma ek igc, depolama alan ve ek maliyet getirir. Tesis yerleimini dzenleme almalarnda, prosesler daha yaknlatrlarak tamalarn miktar ve tekrar azaltlabilir. Tasma metotlarnda dzenlemeler yapmak ve tesis yerleimini tamalar azaltacak ekilde dzenlemek nemli bir israf kaynan azaltacaktr. Analizleri yapar iken bir taraftan sreleri hesaplar iken, bir taraftan tama yolarn analizleri yaplmaldr. Tama yollarn analizlerini yaparken en uygun yntem spagetti diyagramdr. Bu diyagramda ne kadar karmak bir yol izlenildii ortaya kacaktr. Bu analizde grlecektir ki kayplarn sadece tamadan deil, ayn zamanda evrim srelerinden de olutuu.
Sayfa 106
Sait Ali AYDIN
rnekte grld gibi rnlerin ayn zamanda tama zorluklarndan dolay evrim sresinin 4 gne kadar srmekte.
Ayn yntemi ele aldmzda ve israflar analiz ederek, ett almas yaptmzda srenin bir gne dt grlr.
rn tama sreleri nekadar nemli ise, ayn ekil rn tama yntemleride nemlidir. Yorulan bir Personel ii yava yapcaktr veya daha ufak partlarda tayacaktr, ve iki durumdada yeniden israfa yol acacaktr. Tama yntemleri deiken olabilirler. Kulanlan konveyr sistemleri yntemlerinden basit arabacklara kadar deiirler. nemli olan kimsenin yorulmamas ve ergonomik olmasdr. Salk bakmndan zarar gren Personel eninde sonunda israfa yol acacaktr. lerki admlarda Kanban yntemini ele aldmzda, kk parrtilerde tama yntemi en uygunudur ve bunun iin Personel belirlenmelidir.
Genel olarak deerlendirme iin formle etmek gerekirse:
Sait Ali AYDIN
Sayfa 107
BAZI TAIMA YNTEMLER
UZUN TAIMA MESAFES
UYGUN OLMAYAN TAIMA ARACI
ERGONOMK OLMAYAN TAIMA YNTEM
TAIMA SRAFININ LMLER
_TAIMA SRAFLARI_
Sayfa 108
Sait Ali AYDIN
4. STOK YNETM SREC
letmelerin Mteriye retim aknn srekliliini salamak amacyla Stok yaplmaktadr. Klasik retim sistemlerinde Stok retimin nemli bir parasdr. Bu ilem beraberinde iletme iin en yksek maliyetlerini getirir. Bu maliyetlerin ok yksek olmas ile birlikte iletmeler durumu kontrol altna alma iin, stok maliyetlerin zerlerine gitmektedir. nsann doas gerei maalesef eski usul retim yapan tesislerde hemen hemen her operasyon blgesinde stok bulunmaktadr. Bu stoklar beraberinde ciddi anlamda israflar getirmektedir. Sadece maliyet bakmndan deil ayn zamanda israf etkileri farkl alanlarda gzlemlenmektedir. Bu yzden israfla mcadelelerde en nemli yntem 0 stok mantyla almaktr. retim alannda rn veya para stoklarnn sfr dzeyinde gerekletirilmesi, yaln retimin en nemli unsurlarndandr. Hatta baz aratrmaclar, yaln retim veya Toyota retim sistemi yerine stoksuz retim ifadesini kullanrlar.
Japon aratrmac Shigeo Shingonun szleriyle, stok retimdeki tm gizli ktlklerin kaynadr Stoklu almann getirdii Problemleri aadaki ekildeki gibi zetleyebiliriz:
STOK EKLDKE TM BU VE DER SIKINTILAR SU ZERNE IKIP DZELTLEBLR.

Sait Ali AYDIN Sayfa 109
Stok, zamanndan nce ve gerekenden fazla retmek anlamna gelmektedir. Gerekenden nce ve fazla retmek, gerektiinden fazla igc, ekipman, mekan ve enerji kullanlmas anlamna gelir. Bir baka deyile firmann stoklar ne kadar fazlaysa, firmann ii, ekipman, mekan ve enerji giderleri de o kadar ve gereksiz yere yksek olacaktr. Stok, retim srecinin tm iinde bir beklemeyi ifade eder. lenmekte olan paralarn, fabrika ii atlyelerden ya da yan sanayiden gelmi bitmi paralarn ve son rnn stoklanmas demek, btn bu para veya rnlerin bir yerde hibir ilem grmeden beklemeleri anlamna gelmektedir. Oy sa, retimin hangi aamasnda olursa olsun, bekleme rne hibir deer katmayan, stelik retkenlii drc, maliyetleri arttrc, retim srelerini uzatc bir faktrdr, dolaysyla bir israftr. Zaten en nemli k noktalarndan biri retimin bu boyutuyla ilgilidir. Hedef, retimi bata bekleme olmak zere, rne deer katmayan tm operasyon ve etkenlerden arndrmak, sadece katma deer katks bulunan operasyonlar koruyup gelitirmektir. En byk zararlarndan biri de, sermaye dnm hzn ve dolaysyla karll drmesidir. Bir firma gerekletirdii bir yatrm ne kadar ksa srede geri alabilirse, karll o kadar ykselir, nk yatrm retken bir ekilde kullanm demektir. Bir baka deyile bir yatrm, bir mali dnem iinde ne kadar sk gelir olarak geri dnmse, karllk o kadar yksek olacaktr. Stok da bir yatrm trdr, fakat bu yatrm stok sresi boyunca geri gelmeyen l bir yatrmdr. Dolaysyla stok, yaln retime gre sadece kanlmas gereken bir maliyet esi olarak alglanr. Stokun bir baka olumsuz yan etkisi de frsat maliyetleri ile ilgilidir. Bir firma stoka yatrd nakit paray, rnein bankaya ya da retken bir baka giriime yatrm olsa, kendisine faiz ya da kar eklinde bir getiri salayabilecektir. Ayn nakit parann stoka yatrlmasyla, bu tr frsatlardan yoksun kalnmaktadr. Son rn, bitmi paralar ve ilenmekte olan paralarda hata / skarta orann ve olasln da arttrr. Stok, belli bir hata marjn veri kabul eden, benimseyen bir olgudur. Geleneksel kitle retim sisteminde stoklu almann gerekelerinden biri olarak, herhangi bir aamada bir hata kefedildiinde, stoktaki hatasz para veya rnle hemen takviye edebilme avantaj da gsterilmektedir. Dolaysyla stok, hatasz retimi kstlayc, hatasz retime ulama abalarn snrlayc, retime geveklik getiren bir mekanizmadr. Talebinin deikenliini takip etme, mteri talebine annda yant verme olanan da nler, nk talep ne olursa olsun, stoktaki rnn kullanlmasn, satlmasn, daha dorusu mteriye empoze edilmesini gerekli klar. Oysa pazarn bir satc pazar olmaktan kp bir alc pazar na dnt youn rekabet koullarnda, stokla almak ne kadar iyi planlama yaplrsa yaplsn iletmenin zerine risk almas anlamna gelmektedir. Mteri talebine yant verme hzn da drr. Bu durumda, talebi ok daha yakn zamanda karlayabilen stoksuz alan firmalar mterilere daha cazip gelecektir. nk mteriler dier her koul ayn olsa da (fiyat, kalite) sipariini kendisine en yakn zamanda ulatrabilen firmay tercih edecektir. irketlerin stoklu almalarnn zellikle enflasyonist ortamlarda ekonomilerdeki dalgalanmay kamlayc bir zellii de vardr. Bu tr ortamlarda stok seviyelerinin artmasnn bir nedeni de, firmalarn ileride fiyatlarn artaca eklindeki dntl beklentilerdir. Oysa arz-talep yasasna gre, rnler stokta tutulup pazara sunulmadnda fiyatlar giderek artmakta ve bir noktada fiyat art talebi frenleyip drmektedir. Bu durumda firmalar retimi durdurup stoklarn eritmeye alrlar. Stoksuz alma ekonomilerdeki bu dalgalanmay da dizginleyici, istikrar tevik edici bir zellik tar. Sayfa 110 Sait Ali AYDIN
Stoklar azaltldnda neler oluur: Depolama ihtiyalarnda ve depolama maliyetlerinde azalma Kalitede gelime Tehizat kullanm orannda artma gc kullanm orannda artma gc verimliliinde artma Toplam ak sresinde azalma Tama faaliyetlerinde azalma retim miktarnda artma Stok devir orannda artma Gereksiz faaliyetlerde tasarruf
Tabi ki Stoksuz almak iin ncelikle Kanban ile JIT sistemini ve Hcre tipi retim sistemlerini uygulamak gereklidir. Aksi takdirde hibir trl stoksuz alamazsnz. ncelikle bir sonraki retim aamasnn gnlk veya step retim miktarlarn bilmek nemlidir, nk retim hatt durmamal ve aksamamal. Sonu olarak, TOYOTA geleneksel kitle retim sisteminde stok bir yandan retim aksamalarn nleyici bir gereklilik, te yandan da istenilse de kanlmayacak bir gereklik olarak alglanrken, yaln retim 1950lerden itibaren geleneksel retimi ters yz edercesine stoksuz almay hedeflemi ve iinde barndrd teknikler yoluyla stoksuz almann mmkn olduunu tm dnyaya kantlamtr.
STOK OKLARAK BEKLEYEN MAMUL
RETM ALANINDA BEKLEYEN YARI MAMUL STOU
Sait Ali AYDIN
Sayfa 111
RETM FAZLASI STOK
Sayfa 112
Sait Ali AYDIN
5. GEREKSZ ALIMA HAREKETLER SREC
En byk problemlerden biri bir iyerinde, uygun olmayan alma ortam ve bunula beraberinde gelen gereksiz alma hareketleri. Bugn retim hanelerde ve Makine imalatlarnda maalesef ergonomi hi dnlmemekte ve ciddi iyeri sakatlanmalarna yol amaktadr. Emek youn olan iyerlerinde bu hi dikkate alnmadndan oluan kayplarn boyutlar ok olmaktadr. Personel hzl yorulmakta, hatta bel ft gibi farkl kalc rahatszlklalar edinmektedir. Bu durumlar karsnda izin ve istirahat almaktadrlar ve tam nemli bir youn almada tm planlar alt st etmektedirler. verenler bu durumu dengelemek iin tabii fazla personel istihdam etmekte ve kayplar balamaktadr. Oluan senaryoda iletme ciddi zararlar grmektedir. Hatta mteri kayplarna bile yol amaktadr.
ALIMALARA BALAMADAN NCE DKKAT EDLECEK TEMEL 3 MADDE VARDIR:
alma yeri lleri El ve makinal almay gerektiren iyeri ortamlar Yklenme Yklerin tanmas ve alma esnasnda yklenme Grme ve klandrma yeri ortamn dzenlemede temel esaslar
Sait Ali AYDIN
Sayfa 113
almalar balamadan mevcut durumu analiz etmek gereklidir. Bugnk Teknoloji imknlar ile artk sanal ortamda n alma ortamlarn gerekletirmek basitletirilmitir.
Ba hareketlerinin asal boyutlar ekil 'de gsterilmitir. Ba rotasyon hareketleri dikkate alnd zaman, saa ve sola dnlerin asal ortalamasnn 55 olduu grlmektedir. Ergonomik yaklamlarda bu harekete, gzlerin yuvalarnda dnme hareketleri de dikkate alnarak, daha geni alarda bir hareket boyutu varsaym ile yaklalr. Ban saa ve sola dn phesiz, boyun omurlarnn ileklii ve boyundaki kas ve ba dokularnn esnekliine baldr. Gz hareketleri ise burada nemli bir kolaylk ve avantaj salayabilir. Bu arada, ban geriye bklmesinin ortalama 50 gibi deerlere ulaabilmesine ramen, ergonomik adan ban, bu llerde geriye bklm duruu herhangi bir yarar salamaz. Nitekim zorlanarak geriye bklen ba pozisyonunda yutkunma gleir ve ba uzun sre bu pozisyonda tutmak ok rahatsz edicidir. Ban ne bklmesi daha rahat bir pozisyondur fakat yine de gzle takip gerektiren gstergelerin, ba hareketlerini zorlamayacak bir ekilde gz bak alarna gre yerletirilmesi prensip kabul edilir. zellikle, uzun sreli izleme gerektiren gstergeler hi bir zaman normal gz bak alarnn dna yerletirilmemelidir.
Sayfa 114
Sait Ali AYDIN
st etraf hareketlerinin byk bir blmnde gvde hareket hudutlarnn da kullanlarak almas sz konusudur. Gvdenin saa ve sola dn hareketleri 40 civarndadr. Dik duran bir insann, gvdesini bu asal deerler iinde hareket ettirmesi ardndan st etraf hareketlerini gerekletirmesi mmkndr. Ancak, bu tr gvde dndrme hareketleri statik bir ekilde ve uzun sreli olmamaldr. Gvdenin ne ve geriye bklmesi konusunda da ayn saknca geerlidir. zellikle, gvdenin ne bkl duruunda, saa ve sola dndrme hareketleri ve kuvvet gerektiren kas zorlamalar yapmak sakncaldr. Bu tr zorlamalarda kalc sakatlklara neden olan eklem zedelenmeleri grlebilir. Omuz ekleminin yuvarlak eklem ba ve olduka dz eklem yuvas, bu eklemin geni asal hareketini kolaylatrr. Omuz eklemi hareketine dirsek ve el bilei hareketleri de katld takdirde, gvde etrafnda geni bir erime alan oluur. Ancak, el ve kol hareketleriyle ve duyarl bir ekilde gerekletirilebilen hareketlerin uygulama alan snrldr. El ve kollarn hareketi sz konusu olunca, hareket etkinlik alan olduka daralr. Normal olarak kollarn duruu, omuzdan sarkk ve avu ii gvdeye dnk bir durutur. Oturan bir insann rahat alma pozisyonu ayrca deerlendirilmelidir. nk, bu duru kolun dirsekten 90 bkl, alttan desteklenmi ve parmaklarn hafife bkl ve avu ilerinin de birbirine dnk olduu bir durutur. Ayakta dururken dizlerin normal duruu, vcut arln tayan kemiklerin dey dorultuda tutulabilmesi iin tam gergin bir durutur. Oysa otururken ve srtst yatarken dizlerin en rahat pozisyonu 70-130 alar iinde fleksiyon halindeki duruudur. Kala ekleminin eklem kapsl derin olduu iin, omuz eklemi ile kyaslandnda hareketlerinin nemli llerde snrl olduu grlr. Bacan, kala ekleminden fleksiyon hareketi 120 civarndadr. Ancak, ou insan bu hareketi diz bkl iken gerekletirebilir. Alt etraf eklemleri hareket boyutlar Kaladan gerekletirilebilen hiperekstansiyon ise 45 civarndadr. ekil 'de grlen kala, diz ve bilek eklemi hareketleri ergonomik tasarmlar asndan. nemlidir. Oturan bir makina operatrnn ayaklarda kuvvet uygulamalar, diz ve kaladan fleksiyon hareketlerinin desteinde, olduka geni bir tasarm alan ve hacmi salar. Ayakta duran bir insann bir kontrol pedal zerinde yaratabilecei kuvvet kiinin arl ile balantl olduu gibi, ayak pedallarnn yerletirme alan da snrldr. Oturan bir operatrn srt blgesine iyi bir destek salandnda, diz ve kala alarnn farkl deerlerinde, olduka nemli llerde kuvvet uygulanabilir. rnein; otururken, dizin 165 'lik bir a iinde tutuluunda, ayak pedalna 350 kilogram kadar kuvvet uygulanabilmektedir. Dizin as deitike bu kuvvet azalr. Ergonomik adan nemli olan sadece kuvvet uygulamas deildir. Eklemlerin hareketliliine gre, reaksiyon zaman en ksa uygulama pozisyonu, en uzun sre uygulamalarla elverili noktalar gibi gereksinimler de dikkate alndndan, el ve ayaklarn eitli eklem alar iinde hareketleri bu yaklamlarla da incelenir. Bir bakma FONKSYONEL ANATOM olarak adlandrabileceimiz bu yaklamlar, insan-makina ara kesitinde nemli aratrma alanlardr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 115
Tanan yklerin insan vcudu zerindeki etkisi, yk arl arttka gvdenin ne eilmesi eklinde ortaya kar. Ergonomik yaklamlarla, eitli yk kaldrma koullarnda, vcudun nasl etkilendii ve duru deiiklikleri dikkatle incelenmitir. a) Ykn srtta tanmas: Srtta tanan yklerin arl arttka, ne eilme ve dizlerde de giderek artan bir gerilme halinin olutuu bilinmektedir. Anatomik adan nemli deiiklikler ancak, rahata kaldrlabilen belli bir arl amakla ortaya kmaktadr. Ayrca, yk omuzdan bele doru inmeye baladnda, gvdenin ne eilmesi de artmaktadr. Gerekte, yk karsnda deien gvde eimi, biyomekanik adan, arlk merkezinin yer ve konumunu korumaya ynelik bir uyumdur. nemli olan, insan anatomik zelliklerine gre kas, ba ve eklem dokularna zarar vermeyecek yk arln saptamaktr. Bu konuda Dnya alma Tekilat'nn "Tanabilir maksimum yk" kararlar olduu gibi, her lkenin de kabul ettii yk arlklar vardr. b) Bir yk kaldrmak: Gvdenin pozisyonu ve eitli anatomik blgelerin bu hareketlerden etkilenmesi, kaldrlan ykn arlna, ykn kaldrld ykseklie ve tutu pozisyonlarna da baldr. Yerde olan bir yk kaldrmak iin ilk yaplan hareketler, gvde gerici kaslarnn tam olarak gevetilmesi ve bylece gvdenin ne bklmesi ile balar. Yk kaldrlrken, omurgay dikletiren kaslar kuvvetle kaslarak, gvdenin tam dikletii noktaya kadar, giderek azalan kas eforu ile alrlar. Gvdenin hi bir yk kaldrmasa da, ne eilmesi ve dorulmas srasnda ayn kaslar alr. Aslnda, gvdenin ne eilme hareketlerini karn kaslar balatr. Ancak, oturan ya da ayakta duran bir insann ne eilmesi, hafif bir pozisyon deiiklii ile ve pek snrl llerde kas almas sonras balar ve yerekimi etkisi ile devam eder. Gvde denge durumundan ne eilmeye geer gemez esas yk gvde gerisindeki kaslara biner. Belli arlklar yksek bir yerden alarak yere indirmek ya da yine nemsiz llerdeki arlklar yerden kaldrmak, srt ve bel kaslar ile omurgaya ar yk getirmemekle beraber, biyomekanik adan sakncaldr. Ykn artmas ise bel ve kala leeni arasndaki eklemi ve bel omurlar arasndaki fibroelastik kkrdak dokularn zedeleyebilir. Ani ve iddetli zorlamalarda bel omurlar arasndaki kkrdak disklerin kayabildii, bazen bu kkrdak doku iindeki destek sv keseciinin (pulpa) dar frlamaya zorlanabildii bilinmektedir. Bel omurlarnn mekanik zorlanmas, dizler gergin bir ekilde gvdeyi ne bkerek, yerden belli bir arl kaldran insanlarn hareketlerinin biyomekanik deerlendirilmesi ile ortaya karlmtr. Grld gibi, gvdesini ne bkerek 40 kilogram bir arl yerden kaldran normal bir insann, bel omurlar arasndaki fibroelastik kkrdak dokusu zerine 450 kilogram yk binebilmektedir. Bu da uzun dnemde, disk kaymas, disk ft gibi sakncal sakatlklarn ortaya kmasna neden olabilir. Bu nedenle, ergonomik adan uygun kaldrma teknikleri zerinde devaml aratrmalar yaplmaktadr.
Sayfa 116
Sait Ali AYDIN
Beden lleri Trkiye de aadaki gibidir:
TANIM ALT SINIR A B C D E F G H I K L a b c d e f g h k l m n

KOL NE DORU UZAMA MESAFES
ERKEK
ORTALAMA
BAYAN ST SINIR 787 318 2210 1841 1721 1542 1179 886 828 428 368 962 844 655 280 574 480 389 552 645 1125 157 512 391 ALT SINIR 616 238 1748 1510 1402 1234 957 --664 323 314 805 680 538 191 462 351 292 426 530 955 118 370 340 ORTALAMA DEER 690 285 1870 1619 1502 1339 1030 --738 355 358 857 735 585 233 500 395 322 484 587 1044 144 456 387 ST SINIR 762 357 2000 1725 1596 1436 1100 --803 388 405 914 785 631 278 542 434 364 532 631 1126 173 544 451
DEER
GS DERNL KOL YUKARI UZAMA MESAFES BOY GZ HZASI OMUZ YKSEKL DRSEK YKSEKL YERDEN API ARASI YKSEKL SALINIK EL YKSEKL OMUZ YKSEKL OMUZ GENL ST VCUT YKSEKL GZ HZASI OMUZ YKSEKL DRSEK YKSEKL GZ HZASI OMUZ YKSEKL DRSEK AVU MESAFES VCUT DERNL KALA - DZ UCU MESAFES KALA - AYAK TABANI MESAFES UYLUK KALINLII DRSEK GENL KALA GENL
622 722 233 276 1910 2051 1629 1733 1509 1613 1349 1445 1021 1096 752 816 728 767 367 398 310 344 849 907 739 790 561 610 193 230 493 535 399 442 327 362 452 500 554 599 964 1035 117 136 399 451 325 362 DEERLER mm BAZINDADIR Sait Ali AYDIN
OTURMA
AYAKTA
Sayfa 117
rnek bir alma zerine konuulur ise:
Ele alnan bir Montaj hattnda mevcut durum kroki olarak
tasarlanp izilmitir. Yaplan lmlerde evrim zaman rnn 4,05 dakika / adet kmtr.
Yaplan kayp sreler incelemesinde u ekil bir grafik elde edilmitir. Grld gibi krmz olan blgede ciddi bir kayp mevcuttur. Tm alma ortam bilgisayarda simule edip ayrntlarna kadar dnlmtri. Bu illaki 3D modelleme programnda olmak
zorunda deildir. Basit bir ECXEL sayfasndada gerekletirilebilinir.
Sayfa 118
Sait Ali AYDIN
Yaplan efektif bir alma sonucu karmza kan yeni yerleim ve alma ekli aadaki gibidir:
Yaplan alma neticesinde alma alandaki kazanm 4,8 m olmutur. Ayn zamanda personelin oturarak almasna izin verilmi ve mmkn olduu kadar alma ortam ergonomik dnlmtr. Yaplan lmlerde evrim zaman rnn 3,42 dakika / adet kmtr.
Yaplan analizler neticesinde iki ilem arasnda oluan fark ciddi boyutlarda grlmektedir. Ortadan kaldrlan fazla alma hareketleri israflar 15% ortadan kaldrmtr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 119
Etkin uzama alan kullanmlar:
Gr sahas kullanmlar:
Sayfa 120
Sait Ali AYDIN
Personele rahat alma ortamlar gelitirmenin tarihi aada resimde grlecei gibi ok eskilere dayanmaktadr.
Personelin rahat ve fazla hareket yapmadan almas iin almalar ne kadar nemli ise, alma esnasnda rnlerin tanmas ve ykleme seenekleri de o kadar nemlidir.
Grld gibi personelin hareketleri ne kadar etkilendii ortaya kmakta. Bunlar tmyle israflara yol amaktadr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 121
alan Personelin baz hareket alanlar:
Enerji Tketiminin alma ie likisi ve Dinlenme Srelerinin Hesaplanmas Erobik kapasitenin %50 sinin zerinde enerji sarf gerektiren iler yorucudur. Bu oran 1' e yaklatka ilerin zorluk derecesi artacandan sk sk dinlenme aralarnn verilmesi zorunludur. alanlarn uzun bir sre verimli olarak alabilmeleri iin bir kiinin yapt ilerin gerek enerji karl 2000 kcal' yi ve 24 saatlik toplam enerji sarfnn da 4300 kcal 'i gememesi gerekir. Eer bir kiinin dakikadaki enerji gereksinimi, sk sk 5.3 kcal 'yi geiyorsa, bir i gnndeki enerji safnn 2000 kcal 'de kalmas iin bir takm dzenlemeler yaplmas gerekir. 48 saatlik bir alma periyodunda dinlenme aral ve dinlenme arasz almalarda rn saylarnda ortaya kan deiiklikler alma srasnda dinlenme aralar verme eklinde gerekletirilen bu dzenlemelerde en nemli sorun dinlenme srelerinin belirlenmesidir. Dinlenme srelerinin belirlenmesinde eitli formller nerilmekte ise de bu formllerdeki farkllk ayrntlardadr. nk bu formllerin hemen hepsi standart enerji harcamn esas almtr. Standart enerji sarf, kiinin dinlenmeden i yapabildii maksimum enerji tketim hz olup, ortalama 4 kcal/dak. 'dr. Sayfa 122 Sait Ali AYDIN
DNLENME PAYLARI TABLOSU ALIMA ESNASINDAK DURU VE POZSYON Oturma Ayakta Eilme ve uzanma Yrme GRLT Normal sesle konumak mmkn Konumak iin ses ykseltmek gerekiyor Bararak konumak mmkn Grlt konumay engelliyor Dzensis srekli normal grlt var GZ YORGUNLUU plak gzle yaplyor Gzlk vs. Aletler kullanlyor Mikroskop vs. Aletler kullanlyor DNSEL ABA YORGUNLUU %30-40 %41-50 %51-75 %76 ve fazlas younluk EVRE ARTLARI Bro vb. Gibi ortamlar Duman, ya, koku, vs. Maruz yerler Ar rahatszlk veren unsurlar varsa Ar scak ve soua maruz yerler Zararl kimyasal maddelerin bulunduu yerler 0% 3% 6% 6% 6% 1% 2% 4% 8% 0% 4% 6% 0% 1% 2% 4% 1% 1% 2% 4% 10%
Sait Ali AYDIN
Sayfa 123
Aydnlatma alma alannda aydnlatma dier konular kadar nemlidir. Uygun olmayan aydnlatma yznden ou hata gzlenememektedir ve byk israflara yol amaktadr. Bu israflar byk yara aabilir. Aydnlatma yznde personelin erken yorgun dmesi dier etken faktrlerden biridir. Aydnlatmada Ik Teknii Karakteristikleri Ik iddeti Kamamann engellenmesi Aydnlanmann dzenlenmesi Kontrast / Ik younluu Glgelenme / Ik yn Ik rengi / Renk tekrar
yerlerinde her trl ilemin kalite standartlarnn gerektirdii uygunlukta yaplabilmesi ve alanlarn gz salnn korunmas iyi bir aydnlatma tekniini gerektirmektedir. Bir is ortamnn aydnlatma ihtiyac yaplan islerin zelliklerine, o yerde alan insanlarn gz fonksiyonlarnn normalliine ve isin zelikleri nedeniyle detay alglama gibi kriterlere baldr. zellikle yasl alanlarn bulunduu iyerlerinde aydnlatma derecesinin optimal bir dzeyde bulunmas gerekmektedir. nk altm yasndaki yasl bir alan, yirmi yasndaki gen bir alana nazaran 2-5 misli daha kuvvetli bir aydnla ihtiya duymaktadr. yi bir aydnlatma hem retimi hzlandrmakta hem de isinin sal, gvenlii ve etkinlii iin temel bir faktr oluturmaktadr. yi aydnlatlmam bir ortamda gerekletirilen bir alma neticesinde, gz bozukluklar, kazalar ve malzeme kayplar meydana gelmekte ve retim yavalamaktadr. zellikle hassas is yaplan yerlerde yetersiz aydnlatma alann verimliliini azaltmaktadr.
Bir iletmede Lx metre ile k iddeti lm
Sayfa 124
Sait Ali AYDIN
Herhangi bir iyerinde iyi bir aydnlatma sistemine sahip olunmak istendiinde su zelliklere dikkat edilmesi gerekmektedir: Aydnlatma iddeti yeterli olmaldr. Aydnlatma btn alana eit yaylmaldr. Ik yn ve glgelemeye dikkat edilmelidir. Ik yansmalarndan kanlmaldr. Kullanlan n nitelii uygun olmaldr. Titreim ve parlaklk deimelerini engellemek iin aydnlatma sabit olmaldr. yerlerinde yansma ve psikolojik etki asndan uygun renkler seilmelidir.
alma alanlarnn aydnlatlmasnda tehlike ya da rahatszlk yaratmayacak ve gzleri yormayacak uygun bir aydnlatmann yaplabilmesi iin belirli deerler tespit edilmitir.
Yaplan e Gre Gerekli Aydnlatma Deerleri Yaplan sler Kaba isler Orta incelikte isler nce isler ok ince isler nerilen Aydnlatma iddeti 80-170 Lks 170-350 Lks 350-700 Lks 700-1000 Lks
Ayrca dier lkelerde olduu gibi Trkiyede de si Sal ve Gvenlii Tznde "en az aydnlatma iddeti standartlar" belirlenmitir.
si Sal ve Gvenlii Tznde Yer Alan En Az Aydnlk Deerleri
Avlu, ak alanlar, d yollar, geitler ve benzeri yerler Kaba malzemelerin tanmas, depolanmas ve benzeri kaba islerin yapld yerler ile koridor, yol ve merdivenler Kaba montaj, balyalarn almas, hububat tlmesi ve benzeri islerin yapld yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yk asansr kabinleri, malzeme-stok ambarlar, soyunma ve ykanma yerleri, yemekhane ve tuvaletler Normal montaj, kaba islerin yapld tezgahlar, konserve kutulama ve benzeri islerin yapld yerler Ayrntlarn yakndan seilmesi gereken islerin yapld yerler Koyu renkli dokuma, bro ve benzeri srekli dikkat gerektiren ince islerin yapld yerler ncelikli islerin srekli olarak yapld yerler
20 Lks 50 Lks 100 Lks 200 Lks 300 Lks 500 Lks 1000 Lks
Sait Ali AYDIN
Sayfa 125
Bir alma alannn aydnlatlmasnda yaplan isin trne ve alanlarnn byklne gre; ya genel aydnlatma ya da genel aydnlatmayla desteklenen blgesel aydnlatma veya sadece blgesel aydnlatma dzeneklerinden birisi kullanlmaktadr. Brolar ve alma alanlarnn sabit olmad atlyeler iin en elverili aydnlatma tr genel aydnlatmadr. Bu tr aydnlatma dzeninde alma alanlar ayr ayr dnlmeksizin tm alan ayn dzeyde ve ayn biimde aydnlatlmaktadr. Genel aydnlatma ile desteklenen blgesel aydnlatma dzeninde alma alanlar zel olarak aydnlatlmaktadr. Blgesel aydnlatma gl bir aydnlatmaya ihtiya duyulan alma alanlarnda daha ok tercih edilmektedir. Genelde bir atlyenin tamamn yksek dzeyde aydnlatmak ekonomik olmayacandan yalnzca alma alanlarnn blgesel olarak aydnlatlmas uygun grlmektedir.
Arka alann yanl kullanlmasndan dolay fark edilemeyen hata
Renkler
Renkler, alanlarn scaklk ve soukluk duygularn kontrol eden etkenlerdir. Rengin nemi btn kurumlar iin tartlmazdr. Herhangi bir alma alannn dzenlenmesinde renk kullanm temel faktrlerden birini oluturmaktadr. Renklendirme endstride iki anlamda nem tamaktadr. Bunlardan ilki, alma alannn renk ahengini salamak ve aydnlatmay artrmak, dieri ise renklerin uyar iareti olarak kullanlmasn salamaktr. Aratrmalar, i renklendirmede yaplacak dikkatli bir seimin iyi bir aydnlatma asndan ok deerli katklar olacan gstermektedir. Aydnlatma bakmndan baz renkler yanstc, baz renkler ise absorbe edici zelliklere sahiptir. nemli olan absorbe eden renkler kullanmamaktr. yerlerinin boyanmas gerektiinde skntl ve tek dze renkler yerine hoa giden renklerin seimine de zen gstermek gerekmektedir. Renklerin uyar iareti olarak kullanlmasnn da bir takm olumlu etkileri olduu grlmektedir. zellikle fiziksel tehlikelerin gsterilmesi ve gvenlik ara-gerelerinin tannmas bakmndan bir takm uyarc renk standartlar kullanlmaktadr.
Sayfa 126
Sait Ali AYDIN
Bu uyarc renkler srasyla Krmz Canl turuncu Sar Yeil Mor Mavi Beyaz Tehlike olduunu iaret eder, elektrik panosu, yangn sndrc gibi blgelerde kullanlr. Makine ve tezgahlarn tehlikeli blgelerinde, kesici, vurucu, dili ve kay gibi tehlikeli ve hareketli ksmlarda kullanlmaktadr Fiziksel tehlikelerin olduu yerlerde kullanlmaktadr Gvenlii ifade etmektedir. Gvenli yrme blgeleri, ilk yardm blgeleri gibi yerler bu renge boyanr. Radyasyon tehlikesini gstermektedir Uyar rengi nitelii tamaktadr Dzen iareti olarak kullanlmaktadr
Renklerin uygun seimi ve yerinde kullanm tm kurumlar iin byk nem tamaktadr. Herhangi bir alanda renkler kullanlaca zaman u hususlara Dikkat edilmelidir: _ Kurumun tm iin kendine zg bir grn veren renkler kullanlmas, _ Kullanlacak renklerin birimin karakterini ve burada alanlarn faaliyetlerini belirleyici olmas, _ ok fazla renk rahatszlk verecei iin bir arada kullanlmamas, _ Ayn zamanda ok fazla ntr renk kullanlarak monotonluk yaratlmamas, _ Uzun sre allan alanlarda dinlendirici etki yapan souk renklerin kullanlmas, _ Kuzeye bakan alma alanlarnda ksmen scak tonlu renklerin, gneye bakan alanlarda ise souk renklerin kullanlmas
Hava Koullar nsanlar genellikle beden i ssnda deiikliklere neden olabilecek iyeri, genel evre ya da iklim deiikliklerine pek dayanakl deildirler. klim deiikliklerinin yan sra, byk lde s yayan ocak ya da frnlar karssnda almak veya tam tersine souk iklim koullarnda ya da soutulmu tesislerde almak gibi etkenler nemli lde alma verimini etkilemektedir. Bu nedenle alanlarn rahat alabildikleri hava koullarn iyi ayarlamak gerekmektedir. yerlerinin hava koullarn etkileyen faktrler; Hava scakl Hava durumuna bal olarak insan vcudunun grevi merkezi sinir sistemini ve i organlar sabit bir sda tutmaktr. nsan vcudu devaml bir s dengesine sahiptir. Vcut, d evre ile srekli olarak yapt s deiimi ile gerekli s dengesini srdrmektedir. Genellikle 36.5 C olan vcut scakl, souk havalarda oksijenle besin maddeleri yaklarak; scak havalarda ise terleme fonksiyonu ile dengede tutulmaktadr. Ancak vcudun s dengesinin bu ekilde korunmas snrl olmaktadr. Scak bir alma ortamnda vcudun ssn databilecek tek yol ter buharlamasdr. Bu tr buharlama en kuvvetli ve ayn zamanda en etkili bir yol olmaktadr. Ancak hava nemliliinin yksek olduu durumlarda ter buharlamas etkili olamamaktadr. Bu nedenle dayanlmas en zor olan alma koullar derin maden ocaklarnda, scak lkelerdeki iplik ve dokuma fabrikalarnda, seker fabrikalarnda ve genellikle tropik lkelerde ortaya kmaktadr. Bu arada is ortamnda ar snn genel organik direnci azaltt, is Sait Ali AYDIN Sayfa 127
verimini drd, kramplar ve s arpmas gibi etkileri olduu da bilinmektedir. Ortamn normalin stnde scak olmas ile bkknlk, sinirlilik, dikkatsizlik, hatalarn younlamas, zihinsel almalarda verim dkl, yetenek ve becerilerin azalmas, is kazalarnn oalmas, ar bedensel islerde verim dkl, vcutta su ve asit-tuz dengesinin bozulmas, kan dolamnn zorlamas ve yorgunluk gibi olumsuz zellikler ortaya kmaktadr. Souk is ortamna ait sorunlar, ar s ortamna gre daha kolay zlmektedir. Ancak yine de alanlarn vcut ssndaki dler dikkate alnmaldr. nk souktan etkilenen el parmaklar incelikli is yapma yeteneklerini ve dokunma duyarllklarn kaybetmektedirler. Bu durum ayrca is verimini drmekte ve en nemlisi is kazalar riskini artrmaktadr. alma yerlerindeki hava koullar deerlendirilirken; hava scakl, havadaki bal nem oran, radyasyon scakl ve havann akm hz llmektedir. Bunlarn yan sra hava koullarnn alanlara olan etkisinin incelenme ve deerlendirilmesi amacyla efektif scaklk deeri de kullanlmaktadr. Efektif scaklk; havadaki nem oran, hava hareketi ve ortam scaklnn etkisi altnda alann hissettii scaklktr. alma alanlarna uygun
Efektif scaklklar syle olmaldr: Oturarak yaplan isler 19 C Ayakta yaplan isler 17 C Ar bedensel isler 12 C Brolar 20 C Laboratuvarlar 18 C Alveri salonlar 19 C Oturarak yaplan zihinsel islerde 21-23 C Oturarak yaplan hafif islerde 19 C Ayakta yaplan hafif islerde 18 C Ayakta yaplan ar islerde 17 C Ar islerde 15-16 C
letme ynetiminin grevi, iyeri ortam ssnn belirtilen efektif scaklk deerleri arasnda olmasn salamaktr.
Ortam nemlilii Normal alma koullarnda nemin etkisi az olmaktadr. Nemlilik, mevcut ortam ss koullarnda, iyeri havasn doymuluk dzeyine kadar getirecek su buhar deerine gre (% 100 nem) yzde oran seklinde ifade edilmektedir. Ekstrem scaklklarda ise nem nem kazanmaktadr. Nem birim havada bulunan su buhar miktarn ifade etmekte olup, birimi ise gram/cm3tr. Nem, mutlak nem ve bal nem olmak zere iki grupta incelenmektedir. Mutlak nem, havann birim miktarnda belirli bir anda bulunan nem miktarnn ifade ederken, belirli bir sda havada bulunabilecek en yksek nem miktarn yzde olarak ifadesi nisbi nem olarak adlandrlmaktadr. Nem yaplan isin niteliine ve is ortamna gre deimektedir. Genelde is yerlerinde nem oran, %30-75 arasnda tutulmaya allmaktadr. Nemin alan zerindeki etkileri, ortam ssna bal olarak deimektedir. Nemin yksek olmas, alann fiziki ve ruhi bakmdan bitkin hale gelmesine, terlemesine, solunumun sklamasna, kalp atlarnn hzlanmasna, yzde kzarma ve bas dnmesine sebep olmaktadr allan yerin nem oran fazlaysa ve ortam ss da yksekse ter buharlamas nemli lde azalmakta ve scakla dayanma zorlamaktadr. Nem orannn dk olmas ise solunum yollar dokusunda tahriplere, kronik ksrklere ve solunum yollarnn kurumasna bal olarak da konuma glklerine sebep olmaktadr.
Sayfa 128
Sait Ali AYDIN
Hava hareketleri Ortam ss ve yaylan s dzeyleri normal snrlar ierisinde iken ideal hava akm 150 mm/saniye civarnda olmaktadr. Hava hareketi 510 mm/saniye nin zerine ktnda alma ortam esintili olarak; 100 mm/saniye nin altnda hava deiimi olan yerler ise havasz olarak kabul edilmektedir. Rahat bir hava akmn salamak kadar iyerlerindeki hava hareketlerini kontrol etmekte olduka g olmaktadr. yerlerinde yeterli sayda pencere bulunmamas, tavann alak ve kii basna dsen devinim hacimlerinin dar olmas gibi faktrler alanlarn rahatn nlemektedir. yerlerindeki teknik tasarmlar ve havalandrma sitemleriyle alanlar rahatsz eden bu tr skntlar nlenebilmektedir. alma Yerlerinde Salanmas Gereken Hava Koullaryla ilgili Saysal Deerler
HAVA SICAKLII
RELATF NEM
almann Tr
En Az C 18
En Uygun C 21
En ok C 24
En Az C 30
En Uygun C 50
En ok C 70
Hava Akm m/sn. 0,1
Bro ileri Oturarak Yaplan Hafif iler Ayakta Yaplan iler Ar iler
18
20
24
30
50
70
0,1
17
18
22
30
50
70
0,2
15
17
21
30
50
70
0,4
Havalandrma Belli sayda alann bulunduu iyerinin hacmi ne kadar kk tutulursa, havalandrmaya o kadar fazla ihtiya duyulmaktadr. Havalandrma, hava boluu kavramn tanmlayan dinamik bir parametredir. Havalandrma ile hava dolasm olay birbirine kartrlmamaldr. lki kirli havay temiz hava ile deitirmek, ikinci ise havay yenilemeden hareket ettirmektir. Bir iyerinin havalandrlmas; serinlik ve temiz hava ihtiyacnn karlanmas, alan makinelerin ve insanlarn yayd snn datlmas, hava kirliliinin hafifletilmesi ve havaya karsan zararl maddelerin miktarnn azaltlmas iin gereklidir. Havalandrma, doal ve yapay havalandrma olmak zere iki ekilde yaplmaktadr. Hangi tr havalandrma kullanlrsa kullanlsn, hava akm hznn fazla olmamas, snn oda ssnda olmas ve belli bir nemlilik dzeyinde bulunmas istenmektedir. Duvarlarda ve atlarda hava delikleri ama yoluyla ya da pencereleri ak tutarak gerekletirilen doal havalandrma nemli bir hava akm olutursa da bu yntem daha ok lk iklimlerde kullanlmaktadr. Doal havalandrmann etkili olabilmesi iin hava deliklerinin zellikle scak lkelerde yeterli byklkte ve doru yerlerde almas gerekmektedir. Doal havalandrmann yetersiz olduu yerlerde yapay havalandrmadan yararlanlmaktadr. Kirli havann dar atlmasnda egzoz sistemi ya da havann ieri girmesi sistemi ya da her iki sistemin birlikte kullanlmas; temiz havann ieri girmesinde ise, karma sistem uygulanmas ile daha iyi bir hava akm dzeni salanabilecei nerilmektedir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 129
Grlt
Endstrileme ve beraberinde gelen mekanizasyon zellikle alma evresinde grltnn balca kaynan oluturmaktadr. Gnmzde fabrikalarda yzlerce eitte makine almaktadr. Bu makineler ise ok eitli iddette sesler karmaktadr. Genel olarak maddenin titreimi ve bu titreimlerin hava, su gibi bir ortam iinde iletilerek kulaa gelmesi "ses"; hoa gitmeyen ve rahatsz edici sesler ise "grlt" olarak tanmlanmaktadr. Dolaysyla grltnn kayna ses' tir. Ses znde bir titreimdir. Sesin miktar, frekans ile llmektedir. Frekans ise, sesi meydana getiren titreimin saniyedeki miktarn ifade etmektedir. Sesin saniyedeki titreim says ise Herz olarak ifade edilmektedir. Ses dalgalarnn iddeti ve younluu grlt dzeyini belirlemektedir. Grlt dB (desibel) denen bir birimle llmektedir. Desibel l birimi, ses iddetinin frekansa gre ayarlanm seklidir. Bin herzede 2.10-4 mikro barlk bir basn "desibel" olarak adlandrlmaktadr. Grltnn eitleri; grltnn frekans aralna, ses seviyesinin deiken olup olmamasna ve alann yapsna gre deimektedir. Bu anlamda frekans aralna gre grlt; srekli geni bant grlts (makine grlts gibi) ve srekli dar bant grlts (dner testere grlts gibi) olmak zere iki ana gruba ayrlmaktadr. Grlt zamana gre gruplandrldnda, ise kararl grlt (dokuma tezghnn grlts gibi) ve kararsz grlt olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Kararsz grlt ise, kendi ierisinde dalgal grlt, kesikli grlt ve anlk (vurmal) grlt olmak zere grupta incelenmektedir. Grlt dzeyinde zaman ierisinde deiiklik olmad zaman oluan grlt kararl grlt; zaman ierisinde grlt dzeyinde nemli saylabilecek deiiklikler olmas halinde ise kararsz grltden sz edilmektedir. Grlt insan saln eitli ynlerden etkilemektedir. Bu etki, maruz kalnan sesin iddetine ve sese maruz kalma sresine gre deimektedir. Grltnn etkileri, iitme organna etkisi, psikolojik etkisi ve verimlilie etkisi olmak zere alanda ortaya kmaktadr. Grltnn en nemli ve kalc etkisi iitme organ zerinde olmaktadr. 80 desibelin zerindeki grlt dzeyi zamanla duyma yeteneinde azalmaya sebep olmaktadr. Grltye bal sarln meydana gelmesinde grltnn iddeti, frekans ve grltyle karlama sresi etkili olmaktadr. Grltl ortamlarda alanlarda grlen sarlklarn bazlar birka dakika iinde geebilecei gibi daha uzun bir sre de devam edebilmektedir. Bunlarn ilki geici sarlk, dieri ise kalc sarlktr. Geici sarlk, genelde bir gn boyunca grltyle kars karsya bulunan kiide isten ayrldnda grlen bir sarlk sekli olup, belirli bir sre sonra ortadan kalkan sarlk halidir. Kalc sarlk ise, iddetli grltyle ani karlama veya srekli olarak iddetli grltye maruz kalma halinde ortaya kabilen sarlk halidir.
Grltye dayanma sresi Dayanma sresi 8 dak./gn 5 dak./gn 3 dak./gn 28 san./gn
Grlt Dzeyi dB 80 90 100 110
Grlt Dzeyine Bal Olarak letme Kayb Yzdeleri itme Yetenei Kayb (%) 5 yl sonra 10 yl sonra 20 yl sonra 0 0 0 4 10 16 12 29 42 26 55 78
Grlt alanlarn fiziksel ve zihinsel saln da bozmakta olup, sosyal ilikilerini de olumsuz ynde etkilemektedir. alanlarda zamanla fke, sinirlilik, kararszlk gibi davran bozukluklar yaratmaktadr. Grltnn birtakm fizyo-patalojik etkileri de ortaya kard gzlenmektedir. rnein; kalp atlarnn artmas, sindirim sisteminin almasnn yavalamas, bas dnmesi, reflekslerde canllk azalmas, gz bebeklerinde genileme, deride elektriksel dayankllk azalmas, kanda kolesterol dzeyinin artmas ve bbrek st bezlerde hormon artsnda ykselmeler grlebilmektedir Grltnn iddetinin yksek olduu yerlerde szl haberleme nemli lde aksamakta ve hata yapma olasl da artmaktadr. Bunun sonucu olarak da toplam is sresi uzamakta, kalite dmekte ve de is kazalar oalmaktadr. Grltnn insan saglg ve is verimi zerindeki bu olumsuz etkilerini gidermek amacyla bir dizi nlem nerilmekte ve uygulanmaktadr. Bu nlemleri Sayfa 130 Sait Ali AYDIN
u ekilde aklamak mmkndr: Grlt kaynanda yok edilmektedir. Bunun iin makineler srekli bakmdan geirilmekte, eskiyen paralar deitirilmekte, gerekli yalama ilemleri yaplmakta ve makinelerde sesi absorbe eden maddeler kullanlmaktadr. Grltnn yaylmas nlenmektedir. Grltl makinelerin bulunduklar alanlar, sesin ykselmesini nlemek zere sesi absorbe eden malzemeler ile kaplanmaktadr. Grltnn insan salna zarar vermesi nlenmeye almaktadr. Bunun iin alanlara pamuk, tka veya kulaklk gibi kiisel koruyucular kullandrlmaktadr. Ayrca alanlarn rotasyona tabii tutulmalaryla, grltl yerlerde alanlarn alma saatlerinin azaltlmas veya daha sk dinlenme aralarnn verilmesi gibi nlemlere de bavurulmaktadr
Titreim
Titreim denildiinde cismin sistematik hareketi anlalmaktadr. Kullanlan makinelerin gleri arttka onlarn meydana getirdii titreimde ok fazla rahatszlk vermektedir. Titreimin alanlar zerindeki rahatsz edici etkisi, Titreimin dorultuu, frekans, sresi ve iddetiyle nem kazanmaktadr. Dk frekansl titreimler, hava ya da deniz tutmas seklinde etki etmektedir. Esas itibariyle rahatszlk yaratan titreim frekanslarnn snrlar 1-100 Herz (Hz) arasnda deimektedir. Boyuna titreimde 4-8 Hz; enine titreimde ise 2 Hz'in altndaki frekansn zararl etkisi byk olmaktadr. Titreimin en tipik rnei; souk iklim koullarnda motorlu testereler ile odun kesen isilerde ve balta ile alanlarda grlmtr. Titreimlerin uzun sreli etkisi ile el parmaklarna gelen klcal damarlar daraltan bir sinirsel rahatszlk sonucu parmak ular duyarlln kaybetmektedir. Kuvvetli dikey yndeki mekanik titreimin alanlar zerinde nefes alma zorluu, srt, boyun, gs, kol arlar, bas ars, sindirim bozukluu, itahszlk, gz yuvarlanda devaml titreimler, uza grme netlii kayplar, genel denge bozukluklar, yorgunluk, parmak ularnn uyumas ve karncalanma gibi etkileri olduu grlmektedir. Titreimin insan salna ynelik zararl etkilerinden korunabilmek iin zellikle elle kullanlan aralarn tutma yerlerinin kauuk ve plastik gibi izolasyon maddeleriyle kaplanmas, alanlara zel koruyucu eldivenler kullandrlmas ve makinelerle ilgili olarak da motor devir saysnn azaltlmas ve amortisr kullanlmas gerekmektedir.
Tozlar ve Toksit Etkenler Gnmzde nemli sorunlardan birisi de gelimi teknoloji tarafndan kullanlan, retilen ve depolanan ok sayda maddenin neden olduu tozlar ve toksit maddelerdir. Tozlar ve toksit maddeler alanlarn organizmalarnda yarattklar kayplarla igcn byk lde azalttklar iin nem kazanmaktadrlar. Meslek hastalklarnn % 70'i tozlardan ve toksit maddelerden ileri gelmektedir. Tozlar, nemli lde solunum fonksiyonu kayplarna ve alerjik rahatszlklara; toksit maddeler ise doku dejenerasyonuna, kanserojen etki ve erken lme kadar tedavisi olanaksz pek ok akcier rahatszlklarna sebep olmaktadr. ou zaman retimde kullanlan hammaddeleri deitirmek ya da alma alanlarna yaylmalarn nlemek mmkn olamadnda, en azndan bu maddelerin havadaki konsantrasyonlarn alanlara zarar vermeyecek dzeye indirmek ilk nce yaplmas gereken bir faaliyeti oluturmaktadr. Bunun yan sra alanlarna maske, eldiven, koruyucu gzlk ve koruyucu giysi giymeleri salanarak zararl maddelerin ve tozlarn onlara bulamas da nlenmektedir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 131
6. GEREKSZ LEMLER SREC
letmelerin skntlarndan biride gereksiz ilemlerdir. Bu aslnda bir iletmede yaylan kanser gibidir. rnekler bu konuyla ilgili o kadar ok ve eitlidir ki saymakla bitmez. Her iletmenin kendine gre gelitirdii zmler ve yntemler vardr. Hatta irket sr diye saklanan yntemler bile gzlenebilir. Aslnda saklanan sr iletmenin en byk israf olduklarna varmazlar. Bu konudaki israf tamamen iletmenin bilgi ve becerisine hitap etmektedir.
Gereksiz ilemleri ikiye ayrmak mmkn: Baa klamayan operasyon veya ilem sonucu ek bir operasyon veya ilem yaplmas Mterinin talep etmedii ve demedii bir ilemi veya operasyon yapmak
Genel olarak bu durumlar iletmedeki teknik bilgi eksikliinden veya pazarlamann olurunun dnda sz vermesinden kaynaklanmaktadr. Grld gibi ikisinde Eitim eksiklii ve zayflndan kaynakland. retim yaplacak baz deiiklerle ileme kayplar son derece drlecei gibi retilen mamullerde de yaplacak baz deiikliklerle o ilem basama tamamen kaldrlabilir. Periyodik bakm yntemleri ile de bu durum azaltlabilir. Bu konuda nemli olan irket krln ortadan kaldrmaktr ve eitimleri sklatrmaktr. Bu tabi ki ok zordur ve genelde dardan ekinmeden yardm alnmas gereklidir. rnein, Pskrtme dkm ilemesi: Dkm iyi yaplrsa sonraki yzey talama ilemine gerek kalmaz. Eksantrik Pres: Kalp kesici piminin periyodik olarak deitirilmemesinden dolay apak alma ilemini yaplmas Baz irketlerde veya branlarda ciddi personel saylar istihdam edilmektedir. Toplamda baktmzda retim esnasnda oluan kalitesizliin, artl kabul verilmesiyle balar. artl kabul verilen rn yeniden artlara uygun hale getirmek israflarla yol amaktadr ki bu zaman ieresinde bir operasyon olarak adlandrlr.
7.FAZLA RETM SREC
letmelerde kalitesizlik oran yksek olduu zaman genel olarak retilen her rnden fazlalk yaplmaktadr. Tabiki kalitesizlii kapatmak iin bu czi miktarlar parti baznda dikkat ekmese de top ye knde tespit edilemeyen kayplar ve israflar gzlenir. Bu durum o kadar rahatsz edicidir ki adeta iletmelerde tartmalara yol amaktadr. Tamamen kalitesizlie davet olup operatrn kalitesiz rn rtmesine msaade vermekte. Fazla retim adetleri gn ve gn artmakta ve kroniklemi olan irketlerde 10% kadar varabilmektedir. Hatta mteriye verilen fiyat tekliflerinde bu oran direk olarak mteriye yanstlmaktadr. Bunun nne gemek iin adetlerin sebep olduu sreler ve maliyetler analiz edilerek, hangi rnlerde bu gereklemekte ise gereken dzelmeleri yaparak radikal bir ekilde nne gemektir. Sayfa 132 Sait Ali AYDIN
LETM VE BLG AKII

letmelerin kitlesel faaliyetler olduunu unutmamak gerekir. Dolaysyla iletiim ve bilgi ak ne kadar salkl olursa o kadar salkl ilerler. Genel olarak her iletme kendi asndan iletiim ve bilgi akn zmtr. Kimi zaman yeterli kimi zaman yetersiz olmaktadr. Hele byyen bir iletmede bugn yeterli olan yarn yeterli olmayabilir. letiim zlmesi gereken ilk ve ncelikli konu olmaktadr. Bu konularda zayf olan iletmelerde kavga ve grlt ok olur ve koordinasyon bir o kadar zorlamaktadr. Gerekletirmek iin birok yntem kullanlr ve ciddi kopukluklar olur. Bunun neticesinde uygun olmad iin; tekrarlanan hatalar, geciken sevkiyatlar, dzeltilmeyen faaliyetler.. gibi bir ok sorunu da yannda getirir. Takm almalar sekteye urar ve toplantlardaki alnanan kararlarn aksiyonlar gereklemez veya yarm kalr. Tabi burada aklmza gelen en nemli sz bilgi paylatka oalr dr.
GRSEL FABRKA NEDR? Bir basketbol manda, oyuncularn man o anda nasl bir skorla devam ettiini bilmediklerini dnebiliyor musunuz? Byle bir takmn ma almas olasl ne olabilir? dnyasnn kyc rekabet ortamnda ayakta kalmaya ve kr etmeye devam etmemiz lazm. Fabrikalarmzda i gcmzn irket hedef ve stratejileri dorultusunda maksimum boyutta seferber edilmesi gerektiini kavradk, insan kaynamz yeterince motive ettik, koordineli abalarmzla kuruluumuzu faaliyet sahasnn en iyisi olmas hedefine azimle tayoruz. Bu arada, alanlarmzn ortaya koyduklar performansn sonularn srekli grmeleri ve izlemeleri de arttr. Ayrca, Grsel Fabrika 'da alanlar dnce ve nerilerini st ynetime kolaylkla duyurabilecekleri ortam bulurlar. retim srelerini grsel olarak takip etmeyi mmkn klan bu sistemin amac, retimin seyrine ilikin an be an bilgi sahibi olunmasn ve irket ii iletiimdeki eksikliklerin giderilmesini salayarak verimlilii artrmak olarak zetleniyor. Organizasyon, standartlama ve iletiimin n planda olduu sistem, hatal retim ve i kazalarnn azalmasn da destekliyor. alanlarn ihtiya duyduklar alma ,ayar, tehlike tanmlarn bir bakta alglamasn salayan grsel kontrol aracdr. Sistem etkinlii; Ar detayl ve karmak dokmantasyondan arnma Tanmlamaya aykr, hatal durumlar annda fark etme, alma alanlarnda farkndalk seviyesinin artrlmas Olaand durumlarda hzl ve doru karar almay kolaylatrma gvenlii kapsamnda oluan risklerin hzl fark edilmesi eklinde zetlenebilecek faydalar yaratr. Sait Ali AYDIN Sayfa 133
GRSEL YNETM KLTRN YARATMA VE YAYMA
Klasik bir iletmeye gz attmzda retimdeki bir ii, sadece kendi iini yapar, kendisine verilen grevi yerine getirir. Gerekletirdikleri retimin kendilerinden nceki ve sonraki aamalaryla ilgilenmezler. Toplam Kalite Ynetiminde yer alan, Sizden bir sonraki operasyonu yapan arkadanz i mterinizdir ve Sizden bir nceki operasyonu yapan arkadanz i tedarikinizdir kavramn bilmezler, bu bilin olumad iin retimde kalite, yavalk v.b. sorunlar devam eder. Bu tip organizasyonlarda alanlar zeklarn ok fazla kullanmak zorunda hissetmezler. Bu konuda herhangi bir neri sylendiinde kendilerine; syleyecekleri aadakine benzer bir cmledir: - Bizim ustabalarmz, mdrlerimiz var. Onlar dnrler, bize yaplmas gerekenleri iletirler, biz de yaparz. Zaten bunlarla uraacak zamanmz da yok derler. Oysa modern ynetim sistemlerinde yaln retim, bunun alt bileenleri olan Grsel Fabrika uygulayan iletmelerde ise alanlar deyimi yerinde ise fabrikaya girerken beyinlerini brakmazlar. Ne yaparlar? Zeklarn, konu hakknda ki bilgi birikimlerini de ie uygulamaya alrlar. Bununla alakal neriler verirler. En ksa tanm ile Grsel Fabrika, alanlar ve ynetimi ile konuan bir fabrika olarak dnlebilir. Grsel fabrika da organizasyon, standartlama ve iletiim n plandadr. Bir grsel fabrikada yle bir durum sz konusudur; fabrika kendi durumunu kendisi aklayabilir, kendisi sipari aabilir, kendisi bir takm dzenlemeler yapabilir ve kendi kendisini gelitirebilir. Bir proses ne kadar karmak olursa, o prosesi ynetmekle ilgili kritik bilgi oran daha da artacaktr. Grsel fabrika bizim etkin ve hassas veri elde etmemizi salayan bir takm kurallar ierir. Grsel fabrika iki aamada gerekletirilir: 1- letilmesi gereken hangi bilgilerin olduunun belirlenmesi 2- Bu bilgilerin nasl duyurulaca Hangi bilgilere ihtiya olduunun belirlenmesi ile ilgili alma grsel fabrikann balang noktasdr.
GRSEL YNETM UYGULAMA AAMALARI

1.AAMA retim alanlarnda toplant alanlarn belirleme ve Toplant panolarn asmak 2.AAMA Makine, Tesisat, depolama alanlar v.s. blgelere izelgeleri ve Talimatlar asacak Panolar koymak 3.AAMA Gnlk toplant saatlerini belirlemek ve bildirmek 4.AAMA alanlarn Bilgi paylam Aracl ile Katlmn Salanmas Sayfa 134 Sait Ali AYDIN
GRSEL YNETM SREC

GRSEL LETM Sembolik olarak toplant alanna zg bir nitelik kazandrlmas; iletiim kaynaklarn kullanmak adna, irketin tm koullar gerekli ve ncelikli olarak alglamasn salar. Bir toplant alann zel klabilmek, onu kurumun tmnden izole etmek anlamna gelmez. Aksine, teknik bir gereke olmad srece fiziksel ayrmdan kanlmas gereklidir. Bu alannn bykl nemli olmasa da, yeniliki bir yerleim plan ve rengi sayesinde ne iin kullanlyor olduu kolayca alglanabilmelidir. Takmn teknik sorumluluklar iin gerekli olan her ey tehizat, dokmantasyonlar, direktifler, arza raporlar gibi - bu blmde bulunduruluyor olmaldr. Klasik bir iletmede tecrbeler gstermektedir ki, bilgi asla verimli bir ekilde paylalamamaktadr. ou ii kendi blmlerinin dna bir adm dahi atmak istememekte ve dier alma alanlarnn isimlerinden bile habersiz kalmaktadr. rnek: Gerekleen retim, hatal miktar, hata tr, makina kayp zamanlar, kayp zamanlarn dalm (makine arzas, malzeme gelmemesi, kalp deiiklii, bakm v.b.) bilgilerinin yer ald retim formu makina yanna aslrsa hem gznnde olduu iin kayt tutmak pratik olacak, hem de makina yanndan geen operatrn bir arkada veya ynetici formda eksiklik veya gecikme varsa uyarabilecektir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 135
Toplant blgelerindeki panolarda neler bulunmal:
Aylk kalite istatistikleri Makine verim istatistikleri Personel performans istatistikleri kazalar istatistikleri Mteri ikyetleri ve istatistikleri yiletirme bilgileri ve istatistikleri Hata bilgileri ve istatistikleri Ynetim duyurular lanlar Personel izin izelgeleri V.s.
Sayfa 136
Sait Ali AYDIN
GRSEL DKMANTASYON Talimatlarn bulunduu sayfalar i istasyonlarnda her zaman kullanldr. talimat, makina kullanm talimat ve kalite plan gibi dokmanlar masa ekmecesinde saklandnda alan unutabilir veya enebilir. Oysa hemen kullanm alannda olduunda hem bakmas kolay olacaktr, hem de talimata aykr bir ilem yaptnda amiri: - Hemen gznn nndeki talimata bakarak niye hata yapyorsun? eletirilerde bulunacaktr. Talimatlarn sayca ok olmas halinde ekilde grld zere ayakl dosyalk (miz) kullanlabilir. Hazrlanan Bakm izelgesi makine zerindeki panoya tutturularak takip edilmektedir. Bakm izelgesinin bu blmde bulunmasnn iki sebebi vardr: 1- Herkes bakma girecek makinalarn durdurulmalar gereken tarihleri izelgeden okuyarak kolayca haberdar olabilecektir. 2- izelgeleri makinalarn yanlarna asmak anons nitelii tar. Bu makine retim blm tarafndan hergn kullanlmakta ve bakm zel bir blm tarafndan gerekletirilmektedir.
GRSEL TAKB Son ylarda teknolojinin gelimesiyle birlikte artk retim takiplerini annda yaparak mdahale edebilmekteyiz. Hatta baka lkelerden bile retim hatlar takip edilerek arzalara mdahale edilebilinir.
Makine bal ve zerlerinde bulunan LCD monitrler ile retim performansn, arza srelerini, hata adetlerini ve duraklama gibi bir ok veriyi idareci annda grp mdahale yapabilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 137
EKPMAN DEM
Geleneksel kitle retim sisteminde stoklu almaya ilk srada gsterilen gereke, makinalarda bir kalptan dier kalba hatasz rn elde edecek ekilde geme sresinin (set up time) ok uzun tutmasdr. Kitle retim sisteminde bu srenin uzun tutmas veri olarak kabul edilir ve bu srenin ksaltlmas iin gereken aba gsterilmez. Kalp deitirme sresi uzadka, makinann ayn paray byk miktarlarda retmesi veya ilemesi bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. nk makinadan alnan verimin yksek ve iilik maliyetinin dk olmas iin makina herhangi bir kalb en az kalp deitirme (set up) sresi kadar kullanmaldr. Bu durumda stoksuz alma, yani kark ykleme akna ayak uyduracak ekilde farkl paralar birbiri ard sra gereken miktar ve zamanda retmek, dier her ey yaln retime gre yeniden dzenlense bile imknsz hale gelmektedir. Bir grevi sona erdirmek ve yenisine balamak her zaman fiziksel ve zihinsel gayret gerektirir. retimde bu deitirme operasyonu ou zaman tezgah ve alet deiimi olarak ifade edilir. Bu ounlukla yorucu ve pahaldr. Zaman tasarrufundan kazanlan avantaj ounlukla bir eit iten dierine geerken kaybolurken bizim bunu ilk bakta anlamamz byk nem tar. Bir ok yerde ve bir ok deiik aletle yaplan ilerde abuk gei ou zaman imkanszdr. Bu her zaman iyi performans gsteren yetenekli bir iinin ykn epeyce indirmektedir. nk zaman ve para asndan bir operasyondan brne gemek epeyce zahmetlidir. reticiler her zaman ii amorti edecek uzun retimlere zen duymulardr. Bunun birok, kt etkisi vardr. retimde eitli fonksiyonel operasyonlarda performans gsteren kiinin yerini ve aletleri deitirmek zorunda olduu aktr. Bir operasyondan dierine gemek kiinin almasnn akn kesmektedir ve kiinin alma zamannda etrafndaki dier personelle ene almas sonucunu yaratmaktadr. Uzun retim srecinin bir baka istenmeyen etkisi ise kendisinin meydana getirdii geni envanter rnlerdir. Bu birka nedenden pahaldr.
SMED NEDR?
SMEDin ilk dnceleri Shigeo Shingo tarafndan 1950 ylnda MAZDA Hirosima fabrikasnda 350, 750 ve 800 ton preslerin kalp deiiminde oluturulmutur. Shingo 19 yl sonra, 1969 da Toyota Motor Companydeki almalar ile 4 saat olan l deiim suresini 3 dakikaya indirmis ve bu almalardan sonra SMED kavramn yaratm ve adn koymutur. Setup suresini 10 dakikann altna drmek iin uygulanr. Adn ngilizce Single Minute Exchange of Die kelimelerinin bas harfinden alr. nl uzman Shigeo Shingoya gre yaln retimin en nemli tekniini SMEDdir. Kitle retim sisteminde stoklu almaya birinci srada gsterilen gereke ya da uzmanlara gre mazeret, makinalarda bir kalptan dier kalba hatasz rn elde edecek ekilde geme sresinin ok uzun tutmasdr. Sayfa 138 Sait Ali AYDIN
Kitle retim sisteminde bu srenin uzun tutaca adeta bir veri kabul edilir, dakikalar hatta bazen saatler alan hazrlk srelerinin radikal olarak ksaltlmas iin gerekli aba gsterilmez. Oysa hazrlk sresi uzadka, makinann ayn paray byk miktarlarda retmesi/ilemesi bir zorunluluk olarak karmza kmaktadr, nk makina herhangi bir kalb en az hazrlk sresi kadar kullanmaldr ki makinadan alnan verim yksek, iilik maliyetleri dk olsun. Bu durumda stoksuz alma yani kark ykleme akna ayak uyduracak ekilde deiik paralar birbiri ard sra ve ancak hemen o an gereken miktarlarda retme dier her ey yaln retime gre yeniden dzenlense bile, imkansz hale gelmektedir. Fabrikalarda, kk partiler halinde retim yaparken karlalan en nemli sorun model deiimi (hazrlk) iin harcanan uzun zamandr. Kalplarn ve takmlarn deitirilmesi, ayarlanmas, spesifkasyonlara uygun yeni rn kncaya kadar geen sre, ayrlan hurda paralar balca kayplar oluturur. Hazrlk kayplarndan ekinen mhendislerin eilimi ihtiyatan (siparii almandan) fazla para retip, bunlar stokta muhafaza etme ynndedir. Yukardaki duruma bakarak, bata Toyota olmak zere dnyann pek ok lkesinde saysz irkete danmanlk yapm olan Shigeo Shingo, daha 1950lerde stoksuz retim iin olmazsa olmaz birincil koulun, makinalarn hazrlk sresinin ksaltlmas olduunu grm, ve gelitirdii yntemlerle yzlerce irkette kendi iddia ettii gibi hazrlk srelerini, hem de ok ksa bir zaman dilimi iinde radikal olarak indirmeyi baarmtr. Bylece herhangi bir makina, bir paradan deiik baka bir paraya birka dakika, hatta 1 dakikann altnda geebilecek duruma gelmi, makinalar inanlmaz bir esneklik kazanarak, stoksuz retime uygun hale gelmilerdir. Shingonun hazrlk srelerini ksaltmak iin gelitirdii ve single-minute exchange of dies: SMED olarak adlandrd yntem yaln retimin en nemli tekniklerinden birisidir. Ancak, Shingonun hangi makina olursa olsun, hazrlk sresini bir dakikaya indirebileceini belirttii ve baaryla uygulad SMED teknii, aslnda ylesine basit ama etkin ilkelere dayanmaktadr ki, bu ilkeleri ana hatlar itibariyle uygulanmas ve hatta srf bu kstl bilgilerin bile firmalara hazrlk olayna farkl yaklamalarna yetmektedir. Hzl Kalp Deiimi genel olarak SMED sistemi olarak bilinir. Bu terim on dakikann altnda olan takm ilemlerine bir teori ve teknik gndermesini yapar bu birka dakikann tek gurupta belirlenmesi bu sistemin kazancdr. Bu birok durumda srpriz bir ekilde youn karlalabilecek bir sretir.
imdi akla yle bir soru taklabilir: SMEDin kk-lot retime gemek iin etkin bir teknik olduunu kabul ettik diyelim. Peki, bizim bir firma olarak bu iten somut kazancmz ne olacaktr? Yani, bu ie kalkmamza deer mi? Gerekten de, sadece Trkiyede deil, dnyann pek ok yerinde ou firma on yllardr byk-lot retim uygulamas iinde olduklar iin, SMEDle salanabilecek kazanlarn boyutu hemen fark edilmeyebilir. Oysa, SMEDle yakalanabilecek avantajlar hibir firmann gz ard edemeyecei denli byk aptadr.
imdi SMEDin bu gcn gstermek iin, bir Amerikan firmasnn deneyimini aktarmak istiyoruz:
Amerikan Omark Industries irketinin yneticileri, maliyetleri drmek iin kk-lot retime geip mevcut stok seviyelerini aaya ekmeleri gerektiine karar verirler ve bu amala bir dizi almalar balatrlar. Ancak, nlerine hep ayn engel kmaktadr. Setuplarn uzun srmesi, dolaysyla kk lot retim iin n koul olan sk setup yaplmasnn, mevcut setup srelerinde imkansz oluu. Tam o srada, irketin genel mdr yardmcs, Shingonun nl kitabn okur ve SMEDin etki gcne ikna olur. Hemen bir ekip oluturur ve SMEDin renilip Omark Industrieste de uygulanmasn ister. Ekibin baars hi de yabana atlacak gibi deildir. Sadece bir ay iinde, iki saat tutan setup sreleri, bir buuk dakikaya indirilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 139
SMED KLTR
Japon endstri mhendisleri indirgenmi takm zamannn rekabete dayanan endstriyel bir pozisyon gelitirmede anahtar olduunu anlamlardr. Deiik endstriyel ve bunlarn deiik makina eitleri SMEDin bu kurallarn kendi retim proseslerine uygulayabilirler ve verimlilikte ve ksaltlm zamanda sonu almada doyurucu gelimeler gsterebilir. Uyugulamay sadece kalp olarak snrlandrlmamal, dier ilemlerin veya operasyonlar iinde takm deitirme yntemleri ve ayar srelerini gzden geirmeli. SMED sistemi bir ilemin 4 saatten 3 dakikaya indirilmesini olanakl hale getirmeye izin veren temel dnceyi kapsar:
- retim hakknda ok basit bir dnce ( SMED altnda yatan kavram ) - Dzenlenmi kavramdan salanan pratik metotlar. ( Realistik bir sistem. ) - Pratik tekniklerin rnekleri ( Pratik metot)
Bu noktada takm zaman gelimesi ile ilgili olarak geleneksel aamay zetlersek:
- Takm deimesindeki ustalk uzun dnemli deneyim ve yetenek ve alma gerektirir. - Byk Parti retimi takm zamannn etkisini azaltr. alanlarn zamannda kesinti yaratr. Birletirici tezgah operasyonlar takm zamanlarn ksaltr ve verimli almay ve retim kapasitesini arttrr. - Byk parti retimi envanter fazlalamasn getirir. Ekonomik partiler, envanter kalitesini dzenler ve ona gre belirler.
Amac Makine kullanm zamannn optimize edilmesi Kk parti byklklerinin mmkn hale getirilmesi malat ii surenin azaltlmas Makinenin bos durma suresinin azaltlmas Tek seferde yaplan makine ayar ve hazrlk ilemi, Esnek retim ve teslimatn zamannda yaplmasna olanak verir Stoklarn azaltlmas
Sayfa 140
Sait Ali AYDIN
SMED UYGULAMA AAMALARI
lk adm ve birinci ilke, bir kalptan dier bir kalba gei srecinde, makine durduu zaman yaplan ilerle, makina alrken yaplan ileri saptayp, mmkn olduunca ok ii makina alrken gerekletirmeye ynelmektir. Bu yolla zamandan %30-50 arasnda tasarruf salanabilmektedir. Bunun iin:
1.AAMA lk olarak hali hazrdaki uygulamada hangi ilemler makina durduunda, hangileri makina alrken yaplyor, saptanmaldr.
2.AAMA Bunlar iinde baz ilemler rahatlkla ve nemli bir deiiklie gidilmeden makina alrken de yaplabilir olmalarna karn, hali hazrda makina durduu zaman yaplyorlarsa, bu byk bir zaman kaybdr. Bu tr ilemler mutlaka makine alrken yaplmaldr.
3.AAMA lk yaplan bu grece basit deiikliklerle de yetinmemek gerekir. Israrla daha ve daha ok ilemin makina alrken yaplabilmesi salanmaldr. Bunun iin kalplar ve kullanlan takmlar dhil donanmda ne gibi modifikasyon yaplabilir aratrlmal ve zmler gelitirilerek uygulamaya geirilmelidir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 141
SMED UYGULAMA SREC

ncelikli olarak her uygulama gibi bu uygulama iinde Takmlar oluturulmal. Belirlenen Takmlarn teknik bilgilileri yeterli olmaldr. Ekip belirlenen grev blgesinde takm deitirme srelerini kayt altna alarak izlemeye almaldr.
Takip planndan hangi donanm hangi sklkta ve deimekte olduunu ve bu deiim srelerin ne kadar srdn gsterir. Takip planndan kan sonu neticesinde ncelik sralar belirlenir ve adm adm aksiyon plan hazrlanarak proje alr. Proje balandnda gerekirse tm deitirme faaliyeti Video ekimi yaparak farkl pencere bak teknii kullanp durum deerlendirilir ve tm takt sreleri kayt altna alnr. Kayt altna alnan faaliyetler i ve d faaliyet olarak ikiye ayrlr.
TECHZAT GETRME
DEMONTAJ
MONTAJ
AYAR
TECHZAT GTRME
DI FAALYETLER
FAALYETLER
DI FAALYETLER
DI FAALYET : EKPMAN DEM DIINDA YAPILAN TM FAALYETLER FAALYET : EKPMAN DEM ESNASINDA TM FAALYETLER Tm bu faaliyetler belirlendiinde iyiletirme faaliyetleri balatabilinir. Sayfa 142 Sait Ali AYDIN
Bunlar iinde baz iler rahatlkla ve nemli bir deiiklie gidilmeden makina alrken de yaplabilir olmalarna karn, hali hazrda makina durduu zaman yaplyorlarsa, bu byk bir zaman kaybdr. Bu tr ilemler mutlaka makina alrken yaplmaldr. lk yaplan bu grece basit deiikliklerle de yetinmemek gerekir. Israrla daha ve daha ok ilemin makina alrken yaplabilmesi salanmaldr. Bunun iin kalplar ve kullanlan takmlar dahil donanmda ne gibi modifikasyon yaplabilir aratrlmal ve zmler gelitirilerek uygulamaya geirilmelidir. Kalp deitirmede hem bir nceki kalbn karldktan sonra zerine hemen yerleecei, hem de ayn anda bir sonraki kalb tayan ve yerine taklmasn kolaylatran rulmanl sistemler ya da tayclar kullanlmaldr. Bu tr mekanizasyon bir kalptan tekine gei sresini ksaltacaktr. Kalp balama srasnda makinay ayarlama gereini nlemek de zaman tasarrufu salayacaktr. Bunun iin balama srecinde kullanlan kalp ve makina blmlerinde standartlamaya gitmek nemlidir. rnein, kalplarn makinaya balant ksmlar standart hale getirilirse (yani ayn boyut ve ekilde olursa), kalplar balanrken ayn balayclar ve takmlar kullanlabilir. Bylece standartlaan kalp deitirme ii daha az sre tutacaktr. Mengene ve balayclar vida ve cvata gerektirmeyecek ekilde tasarlamak da zaman tasarrufu salar. Bylece iiler ok daha ksa srede sktrma ve gevetme ilemlerini yapabileceklerdir. rnein, balamada vida yerine armut eklindeki deliklere oturma yntemini tercih etmek daha dorudur. Kalp deitirme sresinin %50 kadar, bir kalp takldktan sonra yaplan ayarlama ve deneme almalaryla harcanr. Oysa bu zaman kayb, kalbn ilk anda tam gerektii ekilde yerine oturmas salanrsa, kendiliinden nlenmi olacaktr. Burada kullanlabilecek yntemler arasnda kalbn bir dokunuta (one-touch setup) yerine oturabilecei kaset sistemleri, ya da makinaya eklenecek limit anahtarlar saylabilir. Bylece kalp takldktan sonraki ayarlama ilemine gerek kalmaz. Kalplar, makinalardan uzak depolarda saklamak, tama ile vakit kaybedilmesine yol aar. Bunun aresi sk kullanlan kalplar makinalarn hemen yanlarnda tutmaktr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 143
Sayfa 144
Sait Ali AYDIN
FRELER, KUSURLAR ve HATALAR
Bir iletmenin en byk skntlar, fireleri, kusurlar ve hatalar nleyememektir. Genel anlamda; bir maln retimde kullanlacak hammadde, yar mamul ve mamul malzemelerden, retim srasnda ortaya kan kayplar olarak deerlendirmek mmkndr. Fire veya tamir yaplan bir hata nedeni ile retilen rnn kullanlamaz hale gelmesi ve yeniden ileme tabi tutulmay gerektirmesidir. Burada anahtar kelime HATA dr. Yani Prensip olarak hata yaplmad durumlarda fire ve tamir ortaya kmaz. Firenin ikinci nemli nedeni ise model deiimlerinde yaplmas gereken ayarlar ve bu ayarlarn rn zerinde kontrol edilerek yaplmasdr. Operatr genellikle bir rn retir, sonuca bakar uygun deil ise yeniden ayar yapar. Bu arada rettii rnler hep firedir. Bir hata yaptmz zaman hatann ilk farkna vardmzda yapmamz gereken ilk ey retimi durdurmamaktr. Aksi durumda fire miktar hzla artar. Fire saysn artran ikinci neden ise insanlarda olan deneme eilimidir. yi analiz etmeden bu sefer doru alacak midi ile denemeler devam eder. Ancak deneme devam ettike fire retimi artar.
Eski retim Teknii anlayna gre alan firmalarda % 1 1,5 aras skarta oran normal karlanrken, Yeni yaklamlarda rn kalitesi iin saptanan asgari hedef ppm (parts per million) noktasna gelinmesi, yani hatal para orannn yzdeler (%) ile deil milyonlar ile ifade edilecek dzeye indirilmesidir. Dier bir deyile hedef, her milyon parada ka hatal para var sorusunu cevaplayacak aamaya ulamaktr. Bu aamann bir adm ilerisi ise, sfr hata seviyesine gelinmesidir. Hata oranlarnn bir milyon parada bir eklinde hedeflenmesinin birok nedeni vardr. Firenin yol at maliyetler yle sralanabilir: Bir firma rnlerinin tmn istenilen kalitede retildiinin garanti edemiyorsa, srekli kalite kontrol faaliyetleri iinde bulunmak zorunda kalr. Ancak kalite kontrol rne hibir deer katmayan ve igc maliyetini arttran bir faktrdr. Fireli retim, baz rnlerin hatal kmalar dolaysyla tekrar elden geirilmelerini gerektirir. Paralarn tekrar ilemden geirilmesi veya onarlmas, igc ve ypranma pay maliyetini gereksiz ekilde arttran bir faktrdr. Fireli retim, retilen pek ok rnn / parann tamamyla skarta edilmesi anlamna gelir. Sonuta o rnlerin / paralarn retilmeleri ile bouna igc ve makina zaman harcanm olacaktr. Kalitesinden % 100 emin olunmayan rnlerin mteriye ulamas durumunda, kullanm srasnda ortaya kan arzalanmalar ve mteri ikyetleri, ek bir masraf stlenilmesi anlamna gelecektir. Mteri ikyetlerinden doan maliyetlerden ok daha vahim olmak zere, firmann prestiji ve rnlerine duyulan gven sarslacaktr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 145
JDOKA NEDR?
Yeni retim yntemlerinde sfr hata dzeyinde kalite tutturma zorunluluun ana nedenlerinden birisi de, retimde sfr hatay yakalamann stoksuz retime geebilmenin n koulu olduudur. Tam zamannda retimde ilenmekte olan rn stokunun firmann tm retim srelerinde sfrlanmas, bitmi rn stokunun ise birka saat sonra yaplacak sevkiyat karlayacak dzeyde tutulmasdr. Bu ekildeki bir tam zamannda retim uygulamasn gerekletirmek iin ilk yaplmas gereken kalite dzeyini radikal olarak ykseltmektir. Eer hatal para dzeyi yksekse ve retim stoksuzluk ilkesine gre yrtlmek isteniyorsa, hemen her srete kabilecek skarta, retimin tamamen durmas anlamna gelecektir. nk hatal paralarn yerine yenilerini takviye etmek iin yedek stok bulunmamaktadr. Yaln retimde kalite gvencesi ve kalite kontrol faaliyetlerinin temelini oluturan dnce otonomasyondur. Japonca karl Jidoka olan ve zamannda yerinde kalite olarak zetlenebilen otonomasyon tekniinin temel ilkesi, hatay zerinden sre getikten sonra kefetmek ya da saptamak yerine, kaynanda ve annda saptayp nleyerek, hibir hatal parann veya rnn retilmemesini salamaktr. Otonomasyon tekniinin anlayna gre, retimin herhangi bir srecinde bir retim hatasyla karlaldnda retim aknn durmas, probleme annda mdahale edilmesi, dzeltici nlemlerin alnmas ve benzer hatalarn tekrarnn nlenmesinin salanmas faaliyetleri srayla gerekletirilecektir. Bylece bir sonraki srece kesinlikle hatal para gemesi nlenmi ve kaliteli retim gvence altna alnm olacaktr. Taiichi Ohnoya gre, otonomasyon tekniinin altnda yatan dnce, makinalara insan zekas ve duyarlln nakletmektir. Otonomasyon kavramnn esin kayna Toyota irketinin kurucularndan olan Sakichi Toyodann icat ettii oto-aktive dokuma tezghdr. Sakichi gelitirdii bu icatla, dokuma tezghn ipliin kopmas ya da dolamas halinde hemen devreye girerek almasn durduran bir cihazla donatmtr. Oto-aktive makina herhangi bir sorun halinde kendi kendine durarak hatann tekrarlanmasn, bunun sonucunda da sorunun bymesini nlemekteydi. Ohnoya gre bu mekanizma yaplan ilerin normal aknda ilerleyip ilerlemediini gstermesi asndan da son derece nemli bir gsterge ve destek olarak grlmelidir. Dokuma tezghndaki bir icatla hayat bulan otonomasyon kavram, yaln retimde yalnzca makinalara deil, retim bantlarna ve iilere de uyarlanmtr. Bylece retimin hibir srecinde, bir nceki aamann hatal bir kts bir sonraki aamaya girdi olarak kabul edilmeyecektir. Otonomasyon (Jidoka) teknii; hatt durdurma yetkisinin operatrlere verilmesi, problemlerin kaynann tespit edilerek giderilmesinin salanmas, makinalara rettii rn kontrol edebilme bir anormallik grdnde otomatik durabilme ve/veya gerekli sinyalleri verebilme yetenei kazandrlmas, birden fazla makinann ynetilmesinin salanmas, bir problemle karlaldnda derhal mdahale edilmesi ve bylece esas nedenin Sayfa 146 Sait Ali AYDIN
bulunmasnn salanmas gibi prensipler zerine kuruludur. Otonomasyonun tam anlamyla uygulanabilmesi iin tm iilere, alma esnasnda bir hatayla karlatklarnda almaya devam etmemeleri ve gereken hallerde retim hattn durdurmalar konusunda bilin ve cesaret verilmelidir. Otonomasyonu gerekletirmede kullanlan yardmc aralara andon ad verilmektedir. Ikl bir gsterge tablosu olan andon, herhangi bir anormallik ya da arza halinde retim hatt durdurulduunda retim sreci zerinde dorudan denetim salayan bir grsel kontrol aracdr. Genellikle andonlar zerinde retim hattnn deiik durumlarn gsterecek ekilde farkl renkte klar kullanlmaktadr. retim hattndaki tm iler hatasz devam ettii srece andonda yeil k yanar, ii hat zerinde herhangi bir dzeltme gerekletirmek istediinde ve yardm gereksindiinde sar k yanar, sorunu zmek iin retim hattnn durdurulmas gerektiinde ise krmz k yanar. Andonlardan yararlanlarak gerekletirilen bir otonomasyon (jidoka) uygulamasnn ileyii u ekildedir: retim hattnda alan bir ii alma srasnda herhangi bir anormallikle ya da hatayla karlarsa, bann zerindeki bir ipi eker. Bu byk bir elektrikli tabela olan andonu yakar ve takm liderine bir sorun olduunu haber verir. retim hatt tam bir iin sonunu belirten bir sabit pozisyona ulaana kadar ilerlemeye devam eder ve burada durur. Andondaki klar yardmyla retim hattnda bir sorun olduunu grdkten sonra olay yerine gelen takm lideri sorunun dzeltilmesine yardmc olur ve hattn durmasn engelleyen ya da durmusa yeniden harekete geiren yukardaki baka bir ipi eker. Bir takm liderinin ya da bakmcnn gecikmeye neden olan tezgahn bana gitmesiyle andon zerindeki tm klar sndrlr.
JIDOKA KLTRNN OLUMASI
Jidoka iletmeye katklar:

Jidoka uygulanmas sonucu alanlarda firenin nlenmesine doru gelimekte olan bir dnce yaps oluur. Hatal rn yaptklar iin makineyi seyretmekten baka bir ey yapamayan operatrler kazanlm olur. Otomasyon iin maliyeti dk, herkes tarafndan anlalabilir uygulamar geliir. Hatal rnlerin retimin dier aamalarna geemesini nler. Bylece tek para ak, pull sistemli retim ve JIT retimlerine olanak verir Hatal rnlerin seri halde retilmesini dolays ile firenin artmasn nler Problemlerin aklanmasn ve alanlarn olaylar daha iyi anlamasn salar rn miktarndaki deiime uyumu kolaylatrr. nsana saygy artrr Verimliliin byk oranda artmasn salar Sait Ali AYDIN Sayfa 147
JIDOKA AAMALARI
Hatann tespit edilmesi annda retimin durdurmak: Makine tasarmlarnda yaplacak bir takm basit dzenlemelerle insan kontrol ekillerini otomatik olarak yaplabilir hale getirmek
Geri bildirimde bulunmak ve acil dzeltici ve nleyici tedbir almak: Genel eilim olan hata olumas annda retimin sonuna rn kontrol dzeni eklemek yerine, hatay kaynana bildirmek ve kaynanda hatann nlenmesi iin tedbirler almak.
Makine ile insan almasn birbirinden ayrmak: rnein bir preste baslacak bir parann basma srasnda alan tarafndan tutulmas, makine ile insann birlikte almas anlamna gelmektedir. Oysa insann yapmas gereken i biter bitmez makinenin ii balamal ve bu srada insan baka iler yapmak zere boa kmaldr. Bylece makine insana bal kalmakszn otonom kontrol edebilme zelliine kavuur.
JIDOKA SREC
Makineye yklenecek malzemelerin kaynakta kontrol rnek jidoka uygulamas olarak verilebilir. Bu uygulama ile makineye ykleme yapmadan hatann nlenmesi ile fire retimi nlenmi olur. Sral kontrol da bir jidoka uygulamasdr. Burada her operatr kendine gelen rn olduu gibi kontrol eder. Sral kontrol ile 100% kontrola gei salanabilir. Hatal rn bilgisinin hemen geri bildirimine olanak tanr. Bylece hzl iyiletirme aksiyonu yaplmas olanakl hale gelir.
-
Uygun ve ucuz otomasyonlar yardm ile oklu makine kullanmna olanak salanmas Verimlilik yksek oranl katma deer reten iler sayesinde elde edilir lerleyen otomasyonla dk maliyet elde edilir.
Tabiki yntemler tartlmayacak kadar oktur. Burada en nemli vazgeilmez unsur kontrol neticesinde fireler fark edildiinde hat durdurma yetkisinin operatrlerde olmasdr. Poke Yoke bu almalarn vazgeilmez unsurudur. Gerekli tasarm deiiklikleri ile veya mastarl ekipmanlar sayesinde iler daha da kolaylar.
Sayfa 148
Sait Ali AYDIN
POKE YOKE NEDR?
Pokayoke, Japonca da hata yaltm anlamna gelmektedir. Dier bir ifadesi otonomasyon olan pokayokenin temel ilkesi hatay zerinden sre getikten sonra bulmak yerine, kaynanda ve annda saptayp nleyerek hibir hatal parann retilmemesini salamaktr. Pokayokenin uygulamaya geirilmesi son derece basittir. Tm yaplan, makinalara hatal herhangi bir durumu annda otomatik olarak saptayan ve bu durumda ilemi yine otomatik olarak durduran cihazlar yerletirmektir. Makine durduktan sonra bir zil alar ya da k yanar, bylece makinann kendisi, alan kiilere bir aksama olduunu annda bildirmi olur. Bu noktada yaplan, isi ve mhendislerle birlikte alarak hatann nedenini saptamalar ve yine hemen gerekli dzeltmeleri yapmalardr. Bylece hatal parann bir sonraki srece gemesi %100 nlendii gibi, hata nedeni de ortadan kaldrlarak bir daha tekrar etmemesi salanm olur. Pokayoke tekniinin temel felsefesinde, hata kaynaklarnn aslnda yanlglardan ve yanllardan ileri geldii yaklam savunulmaktadr. Anlan teknikte her trl hataya neden olabilecek sistem elemanlarnn etkisiz braklarak, rnde herhangi bir hata oluumunun engellenmesine bal olarak delicesine gvenilirlik salanmaktadr. Pokayoke, retim srecinde olan her trl hatann eksiksiz belirlenmesini takiben uygulanmaktadr ve bu teknik ncelikle prosesteki insan hatalarnn ortaya karlp yok edilmesi iin tasarlanm bir tekniktir. Bu tekniin gerektirdii anlay erevesinde hatalar kaynanda nlenmeye allmaktadr. Buna ynelik olarak ncelikle problemin olumas engellenmeli, problem olumusa daha byk kayplara neden olmadan ilemin durdurulmas gerekmektedir. Pokayoke tekniini kullanma yeteneini kazanm fabrikalarda youn kalite kontrol olmakszn "sfr hatal rnler retilebiliyor, rn tamiri ve yeniden ilem gibi "muda" kavramlar kap dar ediliyor.
Shingo, Pokayokenin gelitiricisi, Pokayoke yaklamnn basitlii ve dk maliyetli oluumu gstermek iin u rnei verir: zolasyon band televizyon kabinleri 10 yerden uygulanmaktayd. Gemite, izolasyon bandnn 8 cm eritleri bir ubuk zerine dizilirdi ve ihtiya olduunda buradan alnp televizyon kabinleri uygulanrd. Ancak bazen eritler kullanlmyordu ve bylece aadaki Pokayoke yaklamn benimsedi. Bandn eritler ilk nce 10lu gruplar halinde ubua takld. Bylece eer ii bir eridi kabine uygulanmam ise, ok abuk bir ekilde ubuun zerinde 10lu gruptan birinin kaldn fark edecekti. Bu noktadan, iiler tm 10 eridin de uygulanmasn asla ihmal etmediler. Poka yoke yaklamnn gc, ne karmak istatistie ne de teknolojiye gereksinim duymayan hata nleme kabiliyetidir. Kuzey Hindistan kentlerinden olan Surajpurdaki DCM Toyota Kamyon fabrikasnda son zaman almalarndan biri aratrlrken, yazarlar tesadfen bir Pokayoke oluturmulardr. retilen uzun aralarn cvatalarn skmay salamak iin, proseste kullanlan vida anahtarlar bir kova boya iinde muhafaza edilir. Bir cvata taklmadnda, renk farkllndan eksiklii gze batar. Bu olayda, zeka ucuz bir zm elde etmitir. Pokayoke aralar bununla birlikte, elektronik sensor ile, snr dmleri, optik tarayclar ve baka aletleri de ierebilir. Sait Ali AYDIN Sayfa 149
Pokayoke, hatann nedenini anlayan herhangi biri tarafndan kullanlabilen kalite teminat aracdr. lgin olan, birok srekli geliim (kaizen) programnda prosesten etkilenen, Pokayoke aracnn hatay dzeltmesini en ok arzulayan kii olan iidir. Bir kere hata fark edildiinde, Pokayoke akl ve eriilebilirlii onu altran kalitelerdir. (Toyota Motor irketinin her makinesi ortalama 12 Pokayoke arac ile donatlmtr.) Pokayoke hatalarn kayna doru anlaldnda oluturulur. Shingonun Pokayoke kavram fazla ieren en uygun olandr. SQCnin geleneksel olarak uygulanmad alanlarda da Pokayoke gl bir ara olabilir. rnek olarak, birok ofis, deiik rastlantm hata eitleri bulacak ve izin vermeyecek ekilde kolayca programlanabilen bilgisayarlar ile etkileim halindedir.
POKEYOKE KLTR
Pokayokenin kltrnn temelinde Toplam kalite Ynetimin vazgeilmez unsurlarnda olan Dzeltici ve nleyici Faaliyetler yatar. Bir iletme Dzeltici ve nleyici Faaliyetlerini uygulayamyor ise orada Pokayoke uygulamak imknszdr. ncelik olarak bu kltr oluturmak gerekir. Dier unsurlardaki gibi ekip kltr ve iyiletirme kltr oluturulmadan uygulanamaz.
POKEYOKE AAMALARI
1.AAMA Her irketin kendi kltrnden kaynaklanan Hata ve Kusur oluumu vardr. Bu her irkette farkllklar gsterebilir. ncelikle kalite ekibi Her hatann istatistiini ve sebeplerini ortaya koymaldr. Genel kaynak olarak Dzeltici ve nleyici Faaliyetler baz alnr. Klavuz olarak kullanlan Dzeltici ve nleyici faaliyetler iletmede hangi rnde ne tr tekrarlanan hatalar ile karlaldn gsterirler. 2.AAMA Tespit edilen Hata ve Kusurlarn ncelikleri belirlenir ve Aksiyon planna ilenir. Unutmamak gereklidir ki Pokayoke uygulamas aslnda Kaizen srecinin bir parasdr. 3.AAMA Problem zme teknikleri kullanlarak kk sebep aratrlr. 4.AAMA Kk sebep fark edilebilir bir uyar sistemi ile engellenir.
Sayfa 150
Sait Ali AYDIN
POKEYOKE SREC
Pokayoke sisteminde otomatik srekli kontrol salar. Eer anormallikler ortaya karsa sistemi geriye doru incelemek ve harekete gemek gerekir. Fakat prosesin tekrar balayabilmesi iin birisinin prosesi durdurmas gerekir. Bundan sonra sistemin geliimi incelenir. statistiksel kalite kontrol sistemlerinden farkl olarak ki bunlarda kontrol ve gerekli eylemin yaplmas arasndaki sre olduka uzundur. Pokayoke kusurlar minimize eder bunu da kontrol ve eylemi seri olarak dk maliyetli ekilde salar.
Pokayokenin yaln retimde uygulanan temel yntemi vardr: 1. Temas Yntemi: Makinalara yerletirilen elektronik gzler ve limit anahtarlaryla rnn herhangi bir ilem aamasnda gereken ekil ve boyutlar alp almadnn, ya da ilem ncesi makina iinde gereken pozisyonu alp almadnn saptanmasdr. Makinalarn otonomasyonu ile anlalan esas olarak budur. 2. Toplam ilem Yntemi: Herhangi bir ilemin tm aamalarnn birbiri ard sra gerektii ekilde tamamlanmasn garanti etmesinde kullanlr. rnein, diyelim bir montaj ileminde monte edilecek tm paralar yan yana paletlerde durmaktadrlar. Bu paletlerin her birinin zerine bir elektronik gz yerletirilmitir. Eer ii herhangi bir paletten gerekli paray almay unutup da bir sonraki palete geerse, bir nceki palet zerindeki elektronik gz almayacak ve hemen ilemi durdurucu cihaz devreye girip uyarc zil alacaktr.
3. Ek lem Yntemi: Ek ilem yntemi zellikle deiik rnlerin ok kk birimler halinde birbiri ard sra imal edilmeleri durumunda olabilecek ii hatalarnn nlenmesinde kullanlr. Diyelim bir koltuk montaj hattnda koltuklara metal paralar monte edilecektir. Montaja gelecek her para zerinde bir kart ilitirilmi durumdadr ve kartn belli bir yerinde de minik birer alminyum levha bulunmaktadr. Koltuk geldiinde ii kart koltuktan karp iinde alglayc bulunan bir kutuya sokar. Alglayc kart iindeki alminyum levhann kart zerindeki yerini saptar ve buna gre o koltuk iin gerekli paralar hangi kutuda duruyorsa o kutunun kapa otomatik olarak alr. Bu ynteme ek ilem yntemi, denilmesinin sebebi ise iinin rnn bizzat retilmesi iin aslnda gerekmeyen ek bir hareket yapmasdr (kart alp kutuya sokmas gibi).
BAARILI BR POKAYOKE UYGULAMASI N GEREKL TEMEL N KOULLARI AAIDAK EKLDE ORTAYA KOYMAK OLASIDIR:
Standartlam bir proses: Pokayoke donanmlar sadece tekrarl proses aamalarndaki hatalarn nne geilmesine olanak verir. rn hatasnn, hataya kar nlemlerin ve hata kaynann bilinmesi: Pokayokenin etkin uygulamas hataya kar nlemin nasl alnacann ve hata kaynann bilindii hata analizi almalarna gerek duyar. Sait Ali AYDIN Sayfa 151
rnde veya proseste geometrik veya fonksiyonel bir karakteristik: Pokayoke donanmn fonksiyonunu yerine getirebilirliinin kontrol edilmesine ynelik olarak, rn veya proseste muayeneye olanak veren bir karakteristiin bulunmas gerekir. Bu noktada geometrik ve fonksiyonel karakteristik arasnda tercih yaplabilir. Pokayokede zm bulmak yaratclk gerektirir. Kaide olarak Pokayoke zmleri, spesifik rn hatalarna ynelir ve uzman bilginin ve tecrbenin yan sra konu ile ilgili alma yrtenlerin yaratc katlmlarna gerek duyar. Yntemi uygulayanlar durum arasnda tercih yapmak durumundadrlar. Mevcut bir Pokayoke zmn kullanmak, nceden kullanlm mevcut bir Pokayoke zmn gelitirerek uygulamak, Yeni bir Pokayoke zm ortaya koymak ve uygulamak.
Pokayoke basit ve aklc Pokayoke olarak iki trde uygulanabilir.
BAST POKAYOKE
Hata olaslklarn iletmede var olan donanmlarn, mekanik sistemlerin destei yardmyla ortadan kaldrmay ngrr
AKILCI POKAYOKE
Hata olaslklarn karar verme yetenei ile donatlm iletme donanmlarn kullanarak Pokayoke donanmlarna dntrmeyi ngrr
Pokayoke tekniinin temel felsefesi, hata kaynaklarnn gerekte yanlglardan ve yanllklardan ileri geldii yaklamndan olumutur. Sz konusu yanlg ve yanllklar u ekilde rneklenebilir:
Hata nedenleri Kartrmak Unutmak Deitirmek Yanl anlamak Okuma hatas Bilgi ve iletiim eksiklii Yanl tanmlama Amatrlk Bilmeden yaplanlar Standartlarn olmay Srprizler
Kusurlarn Seviyeleri 1.Seviye: Kusurlar fabrika dna tanr. 2.Seviye: Kusurlar fabrika iinde tutulur. 3.Seviye: Azaltlm kusurlar. 4.Seviye: Kusurlar retim seviyesinde tutulur. 5.Seviye: Kusurlar retilmemi.
Sayfa 152
Sait Ali AYDIN
Pokayoke de her trl hataya neden olabilecek sistem elemanlarnn etkisiz braklarak rnde herhangi bir hata oluumunun engellenmesine bal olarak "gvenilirlik" salanr. Pokayoke, retim srecinde olas her trl hatann eksiksiz belirlenmesini takiben uygulanr. Ne zaman kullanlabilir sorusunun yant ise hatalar ortaya ktnda, nemli ve 100% kontroller gerektii yerler olduu sylenebilir. Bu kontroller: Hammaddelerin ve bileenlerin retim prosesinin balangc Hatann ortaya kabilecei retim noktalarnda yaplr. letme iin 5 Mutlak lke Kalite lks deil uygunluktur. Kalite problemi yoktur, belki tezgah veya mhendislik sorunu olabilir. lk defa dorusunu yapmak her zaman ucuzdur. Performans gstergesi Kalite Maliyetleridir. Performans standard Sfr Hatadr.
Pokayoke aralar iki byk kategoride yer alrlar:
nleme arac
Bulma arac
Klasik rnei 3.5 inlik bilgisayar disketinin dizayndr. Disket dikkatli bir ekilde azck asimetrik retilir, bylece disk srcsne doru olanndan bakas uyum salayamayacaktr. nleme aralar hatay dzeltmeyi kaldrmaktadr, kullanc ilk yerde hata yapamaz.
Bir hata yapld zaman kullancya sinyal verir. Bylece kullanc problemi kolayca dzeltebilir. Kk tabak Yamada da bulma arac olarak kullanlmtr. Bir yay unutulduunda iiyi uyarmaktadr. Bulma aralar problem iin kullancy uyarr fakat dzeltmeyi zorla yaptrmaz.
Her gn bu iki nlem ve bulma aralar ile dnmemize ramen evrilmi durumdayz. rnek: Kap aksa mikrodalga almaz. Anahtar kontakta kalmsa araba ter v.s. Birka yl nce baz arabalar emniyet kemerleri taklana kadar almazd. Fakat bu mekanizma ok zorlayc olduu iin uyar aracyla yer deitirdi. Bip sesi eklendi.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 153
POKA-YOKE LE DENETM
Kontrol Sistemleri: Sistemi durdurur, prosesin kald yerden yeniden ileyebilmesi iin geri beslemeye ve harekete gereksinimi vardr. Uyar Sistemleri: Operatr sistemin geri beslemeye ve harekete gereksinimi olduuna dair sinyaller uyarr. Sfr hatal kalite kontrol sistemlerinde kontrol aamasyla geri besleme yrtm arasnda olduka uzun zaman periyotlar bulunur. DENETM Birbirini izleyen denetleyici bilgi verici denetim YARARLARI - Ardk prosesin iine ya da dna kurulmutur. - Hatalar minimuma indirir. - Prosesin iine kurulmutur. - Sfr hatal retime olanak salar. - Acil olan prosesin iine ya da dna kurulmutur. - Hatalar minimuma indirir.
Kaynak denetimi
Kendini denetleyen bilgilendirici denetim
Sonraki Sayfalarda Pokayoke rnekleri verilmitir
Sayfa 154
Sait Ali AYDIN
Sait Ali AYDIN
Sayfa 155
Sayfa 156
Sait Ali AYDIN
BAKIM
Bakm, bir sistemdeki makine ve tehizatn dzenli bir ekilde almasn saplamak iin yaplan btn faaliyetleri kapsar. Bu tanm makineleri kapsamakla birlikte, daha geni adan da deerlendirilebilir. ler bir sistemde bakma ihtiyac olan yalnzca makineler deildir, insanlarn da bakma ihtiyac vardr. Bir iletmenin insan kayna da yorulur ve arzalanr, onlarnda zen gsterilmeye ve bakma ihtiyac olabilir. letmenin medikal tesisleri, spor salonlar, eitim programlar ve izinlerin tamam insan odakl bakm faaliyetleridir. Fakat bu blmde anlatlan konular makine ve tehizat iin yaplan bakmla snrlandrlmtr. Gerek mal, gerekse hizmet reten iletmelerde en nemli konulardan birisi, iletmenin elinde bulunan ve retimde kullanlan aralarn (tezgah, makine v.b) arzalanmalar halinde ne yaplacadr. Baz iletmeler bu sorunu gerekenden biraz fazla makine almak ve bir ksmn yedek bulundurmak yoluyla retimin aksamamasn salayarak zmlerler. Fakat bu yntem ekonomik adan uygun bir zm deildir. Bazlar ise, arzalanan ve bir sre devre d kalan makinenin yerine yeni bir makine alarak retime devam ederler ki, bu da ekonomik bir zm saylamaz. nk arzalanan makine onarld zaman makine says artacandan iletmenin makine parknda gereken saydan daha fazla makine bulunuyor olacaktr. retim sistemi bydke ve retim miktar arttka tamir-bakm faaliyetlerinin nemi artar. Yzlerce tezghtan oluan bir retim hattnda birka makinenin arzalanmas zincirleme etkilerle btn sistemi felce uratabilir. Sipari retiminde arzalanan veya bakma alnan makinelerin yokluunu bir lde giderme olana vardr. Fakat srekli retimde ve zellikle proses imalatnda arzalarn retim ak zerindeki etkisi byktr. rnein bir petrol rafinerisinde bir noktada beliren arza tm sistemin kmesine neden olur. Arza giderildikten sonra normal retim dzeyine kncaya kadar da, uzun bir sre geer. Demir, elik, eker, imento v.b. imalatta da durum ayndr. Otomasyonun arlk tad fabrikalarda sorunu gletiren bir baka faktr de vardr: Otomatik makinelerin arzalarnn giderilmesinde son derece iyi yetitirilmi yetenekli tamirbakm personeline ihtiya vardr. zellikle karmak mekanizmalarn ve elektriksel veya elektronik kontrol cihazlarnn yer ald makinelerde kalifiye elemanlarn altrlmas zorunludur. Bakm fonksiyonu teden beri i yapmak iin gerekli bir ilev ve maliyet olarak dnlr. Ancak yeni teknolojiler ve yeniliki deneyimler bakm fonksiyonunu pek ok iletmenin genel karllnn btnleyici bir paras haline getirmektedir. Eksiksiz, modern bakm yntemleri ve uygulamal yaklamlar global pazarlarda nemli derecede artan rekabet avantajlar iin yksek potansiyele sahiptirler. Nasl ki makinelerin uygun biimde yerletirilen paralarnn, makinenin fonksiyonlarn yerine getirebilmesi iin birlikte almas gerekiyorsa; retim, emniyet, tasarm mhendislii, dier takm yeleri ve bakmn gerek mkemmellie ulamak iin birlikte almas gerekir. Bakm departmannn yneticileri ve emniyet uzmanlarnn abalar maliyetleri drecek ve sfr hataya ulamay salayacak faaliyetleri dzenlemek iindir. Bu durum, standartlar oluturmay, koullarla ilgili bilgi toplanmasn ve motivasyon yaratacak uygun bir bilgi sisteminin gelitirilmesini ve uygulanabilir eylem planlarnn yaplmasn zorunlu klmaktadr. Tamir- bakm faaliyetlerindeki aksaklklarn retim ak, verimlilik ve dolays ile maliyetler zerindeki etkileri yle zetlenebilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 157
Makinelerin ve onlar altran iilerin bo kalmalar Dolayl iilik ve imalat genel masraflarnn artmas Mteri taleplerinin karlanamamas, satlarda dmeler Aksakln meydana geldii departmanla ilgili buluna dier departmanlardaki gecikme ve bo beklemeler Iskarta orannn artmas, kalitenin dmesi Siparilerin zamannda teslim edilememesi yznden mteriyi kaybetme ve tazminat deme
Bakm faaliyetleri eitli gruplara ayrlabilir.
Arzi Bakm: Arzi bakm makinelerin arzalanmasndan sonra onarlmas demektir. Herhangi bir bakm gerekletirilmeden nce meydana gelen arza kayplar kastedilmektedir. Ayn zamanda izelgelenmemi bakm anlamna da gelir. zellikle makinenin yardmcs olan ve retimle direkt ilgisi olmayan dk maliyetli paralar iin uygulanr. Eer bozulan para, retimde bir aksamaya neden olmuyorsa o zaman malzeme akn aksatmakszn tamirat gerekletirilebilir. Bu yntem, ok sayda yedei bulunan ve fazla pahal olmayan makinelerle retim yapan tesislerde ve atlyelerde uygulanmaktadr. Fakat yedek bulundurma hem sermaye hem de depolama gerektireceinden pek uygun bir yok deildir. Ayrca ne zaman meydana gelecei bilinmeyen arzalar retim plannn yaplmasn gletirmektedir.
Koruyucu Bakm (nleyici Bakm): Koruyucu bakm , TVBn temel kavramlarndan biridir. Makine ve tehizat, arza meydana gelmesi beklenmeden, nceden tespit edilmi sreler sonunda gzden geirilir, gerekli paralar deitirilir ve ayarlamalar yaplr. Ev sahiplerinin kaplamalar yeniden boyamalar, eskiyen hallar ve krk pencereleri deitirmeleri ve szan musluklar tamir etmeleri gibi, bakm personeli de makine paralarn yalar, denetler ve ayarlar yapar, gerekiyorsa eskiyen paralar deitirir. Koruyucu bakm srpriz arzalar sonunda meydana gelen retin aksaklklarn ve kapasite kayplarn nemli lde azaltr. Bu avantaja karlk erken deien paralarn ve kontrol ilemlerinin maliyeti artar. Koruyucu bakm konusunda politika ak bir ekilde tanmlanmaldr. Hangi makinenin koruyucu bakm alaca ve hangi makinenin almayaca kesin olarak belirlenmelidir. Bununla birlikte dnlmesi gereken dier noktalar ise unlardr: Ne denetlenecek, denetim ne kadar detayl olacak, makine hangi sklkla kontrol edilecek ve kontroller srasnda alnacak kaytlar hangileri olacak? Arzi bakm ve koruyucu bakm karlatrlacak olursa: Koruyucu bakm rutin denetlemedir, arzi bakm ise genellikle acil durumlar iin kullanlan ve ok maliyetli olan bakmdr. Personel asndan bakldnda ise; koruyucu bakm dzenli bir egzersiz olarak kabul edilebilir, arzi bakm ise hastalk atlatma veya hastaneye kaldrlmak olarak dnlebilir.
Sayfa 158
Sait Ali AYDIN
TPM NEDR?
zgn bir Japon ynetim sistemidir. 1950 ve 1960 yllar arasnda ABDde ok popler olan Koruyucu Bakm (PM) prensiplerinin, JIPM Bakan Seichi Nakajima tarafndan, sistemli bir biimde gelitirilmesi ile 1971 ylnda ortaya kmtr. Toplam retken Bakm n tanm ilk ileri srld 1971 yl zamanlarnda sk bir sekilde retim blmnn alan iinde idi. TPM faaliyetleri daha sonra geniletildi ve retim blmnden tm irket genelinde uygulamaya geirildi. Toplam retken bakm en basit tanmyla alet, ekipman ve makinalarn en verimli ekilde kullanlmasn amalayan ve bunu salamak iin ortaya konulan abalar btndr. Toplam retken bakm, yaln retimin dier alt sistemlerinde olduu gibi ncelikle Japonyada ortaya kmtr. Ancak daha nceleri ABDde retken bakm olarak telaffuz edilen bir kavram varsa da toplam kelimesi, bu kavram daha da pekitirmekte, bu kavramn kilit szc haline gelmektedir. Toplam retken bakmda toplam kelimesinin anlam vardr; lk toplam tanm, kullanlan ekipmann verimliliini arttrc almalarn, ekipmann tm ya da toplam mr boyunca srdrlmesini ifade etmektedir. Ve bu sre, ekipmann alnndan skartaya karlmasna kadar geen toplam sreyi kapsamaktadr. Bir dier anlam ise ekipmann almadan beklemesine neden olan btn etkenlerin kontrol altna alnmasdr. Bu etkenler de su ekilde sralanabilir; -Ekipmann bizzat bozulup durmas, -Kalp deitirme sreleri, -Baka nedenlerle ekipman ksa srelerle durdurmak zorunda kalnmas, -Ekipmann hznn dmesi, -Ekipmann veriminin, hatal rn dolaysyla dmesi.
Son olarak nc anlam ise, ekipmann verimini artrma almalarna, firmada grev yapan genel mdrden hat isilerine kadar tm personelin katlmasdr. Bu madde toplam retken bakmn kilit tasdr. nk, firmada st ynetimden balayan bir toplam retken bakm politikas oluturulmasna ve fabrika zemininde de oluturulacak kk isi ekipleri veya alma gruplar kanalyla bunun hayata geirilmesine dayanr. alma gruplar ekirdek birimlerdir ve toplam retken bakm, retken bakmdan ayran temel zellik de budur. Toplam retken bakm, kullanlan ekipmanlardan elde edilen toplam performansn ve etkinliin maksimize edilmesini amalamakta ve ekipmanlarn toplam mr boyunca bir btn olarak retken bakmnn yaplmasn saglamaktr. Ynetimden retime ve operatrlere kadar her bir alan kapsayan bu teknik, kalite emberleri araclyla gerekletirilen verimli bakmn desteine dayanmaktadr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 159
TPMN TANIMI
TPMN TEMEL HEDEFLER
Verimliliin arttrlmas rn kalitesinin arttrlmas Sfr hata Sfr kayp Sfr arza Sfr is kazas Bakm kalitesinin arttrlmas Kk grup almalarnn arttrlmas yiletirme nerilerinin arttrlmas irket kltr deiiminin salanmas Teknik eitimin arttrlmas
letme baznda bakm yapmaya aktif katlm salama, stikrarl rn kalitesini salama, stikrarl rn teslimatn salama, Kayplar yok ederek yksek krlla ulama, alma ortamna canllk getirme ve i gvenliini salama
Ekipman verimliliini etkileyen 6 byk kayp vardr.: 1. Ekipman arzas 2. Deime ve ayarlar 3. Boluklar ve kk durular 4. Dk hz 5. retim hatalar 6. Dk verim
Toplam retken Bakmn Alt nemli levi TPM n alt nemli faaliyetin birlemesinden olumaktadr. letmelerde bu faaliyetlerin birbirleri ile uyumlu olmas gerekmektedir. TPM n temelini oluturan bu faaliyetler aada sralanmtr: retim, bakm ve mhendislik departmanlarnca organize edilen proje grubunun, 6 byk kaybn ortadan kaldrmas, retim blmnn kullanc bakm yrtmesi Bakm blmnn arza ve planl bakm faaliyetlerini yrtmesi, rn tasarm blmnn imalat kolay rn tasarm faaliyetlerini yrtmesi, Mhendislik hizmetleri blmnn erken donanm ynetimi faaliyetlerini yrtmesi, Yukardaki almalarn eitim ile desteklenmesi,
Bu faaliyetleri uygulayacak insanlar ve blmler arasndaki ibirlii TPM baarsn etkiler.
Sayfa 160
Sait Ali AYDIN
Toplam retken Bakm ve Verimlilik likisi TPM yaygn olarak toplam katlm ile yaplan verimli bakm olarak da tanmlanr. Tanmdaki toplam ifadesinden de anlalaca zere TPM n baars iin sadece bakm elemanlarnn deil ynetim kademesi basta olmak zere tm alanlarn katlmn ve desteini gerekmektedir. letme girdilerinden en yksek derecede fayda salayarak ve daha ok kt elde ederek yksek verimlilik amalanr. TPM daki toplam kavram 3 anlama sahiptir: Toplam Verimlilik: Ekonomik karllk ve verimlilii ierir.
Toplam Bakm Sistemi: Bakm nlemesi ve Bakm Gelitirmek gibi teknikler Koruyucu Bakma ilave edilmitir.
Tm alanlarn Toplam Katlm: Kk grup aktiviteleri yoluyla operatrlerce yaplacak olan otonom bakm ifade etmektedir.
TAHMN YARARLARI AADAK TABLODAK GBDR
retim verimliliinde art Arzalarda azalma Iskartalarda azalma kazalarnda azalma Bakm maliyetlerinde azalma ikayetlerde azalma Stok seviyelerinde d evre kirliliinin azaltlmas alanlarn nerilerindeki art
1.5 kat 1/100-1/150 %90 %100 % 30 %75-%100 %50 %100 10 kat
Sait Ali AYDIN
Sayfa 161
TPM KLTRN OLUMASI
Komite almalar 1. Odaklanm yiletirmeler (Kobetsu-Kaizen) 2. Otonom Bakm (Jishu-hozen) 3. Planl Bakm 4. Eitim (Operatr ve bakmclarn eitimi) 5. Erken Ekipman/Erken rn Ynetimi 6. Kalite Bakm(Sfr Kusur) 7. Ofis TPM 8. i Sal , Gvenlii / evre ve Hijyen
Sayfa 162
Sait Ali AYDIN
Otonom kelimesi bamsz anlamna gelir. Otonom bakm, operatrlerin bakm departmanndan bamsz olarak kendi ekipmanlarnn bakmnda (kendi kendilerine yeterli) rol almalar iin dzenlenen aktiviteleri kapsar. Geleneksel olarak, retim atlyeleri, makinelerle ilgili her eyin bakm departmannn sorumluluu altnda olduu varsaymyla alrlar. Fakat bu yaklamla arza ve hatalardan kanlamaz. TPM, ekipman operatrlerini otonom bakm konusunda eiterek arza ve hatalar yava yava yok eder. TPM, tm insan kaynaklarn ieren geliimi salayabilecek bir programdr. Tamamyla uygulandnda kaliteyi ve verimlilii gelitirerek maliyetleri azaltr. TPM, operasyon ve bakm anlayna deiik bir yaklam getirir, tesis ve alanlar iin olumlu deiimlerin yolunu aar.
Operatrlere Yararlar Geleneksel alma anlayna gre alt dzey personelin kapasitesi snrldr ve bu personel ok yakn takip edilip, srekli ynetim altnda tutulmaldr. Bu durum alanlarn yeteneklerinin snrlandrlmasna ve kapasitelerinin dmesine neden olmaktadr. Mmkn olan en ksa srede maksimum ktnn istendii operasyon artlarnn da var olmas durumunda, gvensizliin hkim olduu, motivasyonun bulunmad bir igc ortaya kmaktadr. Yeterli eitimin salanamad, motivasyona nem verilmedii veya makinelerin belirli standartlarn altnda olduu durumlarda dahi, dk retim performansnn sorumluluu alt dzey personele yklenmektedir. TPM, alt dzey personeli, baar iin en nemli faktr olarak grmekte, katlma nem veren alanlarn kendi is evreleri ile ilgili baz kontrolleri elinde bulundurduklar bir anlay getirmektedir. Tesis personeli kendi makinesinden, alet ve donanmndan sorumludur ve retim metotlarnn ve proseslerin gelitirilmesine aktif olarak katlr. Personelin tm kapasite ve potansiyelinin ortaya kmas iin eitimler dzenlenir, baarlar dllendirilir. TPM, personelinin kapasite ve kabiliyetinin kullanlmas, kiisel geliim ve is evresinin olumlu olarak deiimini salar.
Etkileri

Temiz, dzenli ve gvenilir bir is evresi Problemlerin belirlenip ortaya konmas Kendi islerinde daha fazla kontrol yetkisi ve fikirlerini ortaya koyma frsat Bilgi ve kabiliyetlerini arttrma frsat. Amir, teknisyen ve mhendislerle Daha yakn alarak makine retim ve mhendislik prensipleri konularnda Bilgi edinme sans ve kaliteli eitim, Az panik, daha fazla kontrol. Hata ve problemlerin belirlenmesi, isin kontrol altna alnmasnda katk salar Verimli makinelerde daha uygun metotlarla alma. Tehlikeli ve zor grevlerin mmkn olduunca yok dilmesi.
Bakm Personeline Yaralar Arzalar gidererek retimin srekliliini salamaya alan bakm personeline salanan yararlar unlardr:

Makineler, donanmlar ve aletlerin temiz ve uygun artlarda bulundurulup muhafaza edilmeleri, Arzalarn azalmas, Basit ve ustalk gerektirmeyen isler iin harcanan zamanda azalma. Teknisyen ve mhendisler geleneksel olarak sorumlu olduklar basit ve ustalk gerektirmeyen islerden kurtulurlar. Sait Ali AYDIN Sayfa 163
Koruyucu ve nleyici bakm faaliyetleri iin harcanan zamanda art, Makine ve donanm problemlerine yol aan nedenlerin ortadan kaldrlmas iin harcanan zamanda arts, Yeteneklerin gelitirilmesi ve bilgilerin arttrlmas iin daha fazla frsat, retim personeli ile daha yakn alma ve ibirlii
letmeye Yararlar Makine operasyonlarn gelitirmeyi, tm kayplar yok etmeyi amalar ve Makine durumu ile rn kalitesi arasnda dorudan bir ba kurar. TPM uygulamasnn gerekletirildii hemen her tesiste, rn kalitesinde art olmutur. Performans lleri sonucunda kalite problemleri belirlenir ve zmler retilir.
Sayfa 164
Sait Ali AYDIN
TPM AAMALARI TPM Aamalar TPM Uygulanacann lan TPM Konusunda Tantm ve Eitim Faaliyetinin Balatlmas TPM Ofisi nin Oluturulmas TPM Konusunda Hedef ve Politikalarn Belirlenmesi Master Plan ve Organizasyonun Hazrlanmas TPM Balama Vuruu (Kick off) retim Verimliliini Arttrc Sistemlerin Kuruluu Kalite Bakm Hinshitsu-hozen Sisteminin Kurulmas Ofis TPM: TPMi Endirekt lerde ve Ofiste Uygulamak Hijyen, i Sal ve Gvenlii, evre Koruma Konularnda TPM
Planl Bakm Uygulama Aamalar 1- Mevcut durum ve lm kriterlerinin belirlenmesi 2- Otonom Bakm a destek ve bozulmay dzeltme 3- Veri toplama ve deerlendirme sisteminin kurulmas 4- Periyodik Bakm Sisteminin kurulmas, yedek para ve yalama ynetimi 5- Kestirimci Bakm Sisteminin kurulmas 6- Deerlendirme ve bte sistemi TPM insan kaynaklarnn eitimlerle beceri dzeyleri artrlarak irket hedef ve stratejileri dorultusunda, etkin ekilde seferber edilmesidir.
BAARILI BR TPM UYGULAMASI N GEREKL PRENSPLER:

st ynetimin istei ve mutabakat Mevcut durumun somut verilerle analiz edilerek problemlerin yneticilerin dikkatine sunulmas Hedeflerin ve uygulama plannn ortaya konulmas Karllk, organizasyonun ve insan kaynaklarnn kullanm, vizyon, misyon, hedef ve stratejilerin paylalmas gibi konularda temel politikalarn ve hedeflerin ortaya konulmas ok sayda Odaklanm yiletirme yaplmas abuk sonu alarak baar duygusunun yaygnlamasnn salanmas Otonom Bakm ile tamamlayc faaliyetlerde bulunulmas Ekipman ve insan btnlemesinin salanmas Dardan yardm ve kritik alnmas Barol oyuncusu sizsiniz Grlerinizi aklamaktan ekinmeyin Anlamadnz eyleri aka sorun Kalplam uygulamalar daima sorgulayn Baaracanzdan emin olun Beraber ykselin Takm arkadalarnzn baarszlna msaade etmeyin Arkadalarnza ve grlerine deer verin Ekibin insanlardan meydana geldiini, renmenin yaam boyu srmesi gerektiini unutmayn
Genel
alanlar iin
Sait Ali AYDIN
Sayfa 165
TPM SREC .
Sre iersinde Planlanan aksiyonlar aadaki steplerden oluur: 1- Temizlik ve kontrol 2- Kar tedbirler 3- Geici standartlarn oluturulmas 4- Eitim ve genel kontrol 5- Otonom kontroller 6- Standartlama 7- Tam Otonom Bakm
Yneticiler her adm denetlerler ve memnun edici bulurlarsa takm bir sonraki seviyeye geer. Ama; makine yda ekipmanda hzlanm ktye gidisin analiz edilmesi gerekli nlemlerin alnarak hzlanm ktye gidiin durdurulmas amacyla makine yada ekipmanda detayl temizlik yapmak, temizlik esnasnda kontroller yaparak grlen aksaklklara hata kart asmak. Ekipman yda makine zerinde temizlik yaplrken; iyiletirme almalarn planlamak, Hazrlanacak olan temizlik standartlarna zemin hazrlamak amacyla bir alma formu oluturulur. Bu alma formu yine hazrlanacak olan makine yada ekipman Lay-Out u ile uyumlu olmaldr. Temizlik yaplan tm noktalar ile kirlilik noktalar bu Lay-Out ve alma formu zerine yaplan her temizlik sonrasnda islenir. Makine yada ekipman zerinde yaplacak olan her trl teknik temizlik iin tek nokta dersleri yazlarak (bu dersler bakim ekibince hazrlanr) operatrlere eitim verilir. Verilen bu eitimler sonrasnda motorlarn, pnmatik sistemlerin, lm aletlerinin, gstergelerin, gstergelerin, hortumlarn vb. temizliinin operatrler tarafndan yaplmaya balanmas gereklidir. Motor yada ekipman zerinde paslanan veya paslanmaya yz tutmu blgeler tespit edilerek nlem alnmaldr. Paslanmann nne geilmesi yada pasl yzeyler uygun ekilde boyanmaldr. Makine yada ekipmanda Faaliyetler devam ederken o makine yada ekipman iin yalama ynetimi iin almalar bakim ekibi tarafndan balatlmaldr.
Sayfa 166
Sait Ali AYDIN
Bunun iin; lgili ekipmanda tm yalama noktalar (klasrlk, zincir, dili, rediktr vb. ) kontrol edilerek yalama iin engel tekil edebilecek tm unsurlarn ortadan kaldrlmas, (rediktr ya seviye gstergesi montaj, grev yapmayan klasrlklerin yenileri ile deitirilerek tozdan etkilenmemesi iin klasrlk tapalarnn taklmas vb.) Ekipman yda makinede kullanlacak olan ya trlerinin renk kodu ile kodlanr. Yalama noktalar, ya renk kodlarna uygun olarak, makine yada ekipman zerinde iaretlenmesi gibi aktivitelerinde beraberinde yrtyor olmas gereklidir. Geici bir yalama standardnn hazrlanmas (standart ierisinde yalama noktasnn tanm yalama metodu, ya tr, kontrol metodu, sorumluluklar ve ya miktarlar bulunmaldr.) Operatrler tarafndan yaplmakta olan temizlik ve kontrol esnasnda makine veya ekipmanda Sklacak balant elemanlarnn tespit edilerek periyodik skma faaliyetlerinin balatlmas, (bakim ekibi ile birlikte) gevemez hale getirilecek olan kritik elemanlarn belirlenmelidir. Sarsnt ve snmalarn ortadan kaldrlmas almas yaplmaldr (bakim ekibi ile birlikte). Varsa anan paralarn bakim ekibi ile birlikte deitirilerek kan paralarn incelenmesi ve nedenlerinin bulunmas faaliyetleri yine bakim ekibi ile yrtlmelidir. Makine evresinde gerekli admlarnn uygulanmas ilgili check listelerin kullanlmaya balanmas gerekmektedir. Operatrler temizlik yaparlarken temizliin, kontrol ve yalamas g yada mmkn olmayan noktalar belirleyerek, hazrlanm Lay-Out ve alma formu zerine iaretlemeleri ve her bir nokta iin Kaizen planlamalar gerekmektedir. Yaplacak faaliyetlerin basari ve srekliliinin salanmas amacyla balamadan nce; Faaliyetleri hakknda eitim verilmesi, Otonom bakim uygulanacak olan faaliyetler tablosu ile almalar deerlendirme formunun operatrlere verilmesi gerekmektedir. almalar esnasnda uygulanacak olan faaliyetler, otonom bakim geliim plannda ngrlen sre gz nnde bulundurularak detayl olarak bir faaliyet planna aktarlarak ilgili makine yda ekipmann otonom bakim panosunda ilan edilir. lgili makine yada ekipmanda ki operatrler belirli bir dzeye geldiklerinde, almalar deerlendirme formu ile almalarn denetlerler. Denetimler otonom bakim denetimleri ve terfi talimatna uygun olarak yaplr. Otonom bakim denetimden basari ile geen makine veya ekipman iin basari sertifikas dzenlenerek seremoni ile otonom bakim ekibine verilir.
Hata Kart Ekipmann tam olarak temizlenmesi, olmamas gereken kt durumlar da ortaya karr. Bu yzden temizlik ve normal durumdan sapmalar kontrol birbirinden ayrlamaz. Normal durumdan bir sapma grrsek bunu krmz (veya beyaz) bir etiketle iaretleriz.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 167
Ktye Gidiin ki Tipi Doal ktye gidi; Ekipman doru kullanlsa bile fiziksel ypranmaya bal performans kayplar ile ilgilidir. Hzla ktye gidite; nsanlar, yaplmas gereken eyleri nemsemedikleri iin ktye gidii yapay olarak hzlandrrlar. Mesela, insanlar doru bir ekilde yalama yaptklarnda doal ktye gidi gzlenir. Fakat yalama yetersiz olacak ekilde ve ok uzun zaman aralklar ile yaplrsa ktye gidi hzlanr. Bu da ekipmann doal mrn ksaltr.
Eitim (Operatr ve bakmclarn eitimi) Becerinin 4 Aamas 1 - Bilmeme durumu (Bilgisiz) 2 - Teorik olarak bilme durumu (Teorik bilgi) 3 - Gzetim altnda yapabilir (Deneyimsiz) 4 - Kendi bana yapabilir (Deneyimli) 5 - Bakalarna retebilir (Uzmanlam) Erken Ekipman/Erken rn Ynetimi Mevcut rnlerin ve retim metotlarnn geribildirim verileri derlenir. 1-Uygulanmakta olan ilemlerin analizi ve kullanlan makinalarda yaplan iyiletirmeler ile retimi kolaylatracak, bakm ihtiyacn azaltacak faktrler belirlenir. 2-Belirlenen faktrler plan erevesinde uygulanr. 3-Yeni rn iin metotlar saptanr 4-Karlalacak problemlerin analizi yaplr (rn-FMEA), 5-Yeni retim metotlar salamlatrlr (Test retimi ve Proses-FMEA ile) Kalite Bakm (Hinshitsu-hozen) (Bakm ilemlerinin kalitesi deildir) Hinshutsu-hozen yaklam ile makineler zerinde yle koullar yaratlr ki; 1-Makinelerin rnleri standarttr (dalm dar) 2-Makinelerin rn kalitesini etkileyen parametreleri tespit edilmitir ve srekli kontrol altndadr (SPC: PK) 3-Hatta makineler kalitesiz rn retemez hale getirilmilerdir (Pokayoke) Sayfa 168 Sait Ali AYDIN
Ofis TPM TPM Herkesin idir Ofislerde alanlar da Buna dhildir retim sahasnda verimliliimiz artyor... Acaba ofislerimizde deyiler iyi yryor mu? TPM uygulayan ofisler, retim sahasndaki makineler ve rnlerin karl olarak ofis ekipmanlar ve bilgiyi ilemede kullandklar prosesleri ele almaldrlar : Ofiste Otonom Bakm (Jishu-hozen)
1. Seviye: n temizlik ve dzen (5S) 2. Seviye: Aksaklklarn tespiti 3. Seviye: Ofis ilerinde KAZEN 4. Seviye: Standardizasyon 5. Seviye: Otonom Bakm Ynetimi 6. Seviye: Ofiste Kobetsu-Kaizen
Deiik blmlerin ofisler aras olan i aklarnda iyiletirmeler iin Kobetsu-Kaizenler (Odaklanm yiletirmeler) yaplr.
i Sal - Gvenlii / evre ve Hijyen TPMin en nemli hedeflerinden biri SIFIR KAZASI dr. Kazalar, emniyetsiz koullar dikkatsiz davranlarla birletii zaman ba gsterirler. Emniyetsiz koullar fiziksel problemlerdir. Dikkatsiz davranlar belirlenmi standartlara uymama sonucunda ortaya kar. Kazalar nlemek iin hem emniyetsiz koullar hem de dikkatsiz davranlar yok etmeliyiz.
HENRCH YASASI HER BYK KAZA N 29 MNR KAZA VE 300E YAKIN KAZA RSK TAIYAN DURUM (KAZAYA RAMAK KALMA DURUMU) BULUNUR. BUNDAN ANLAILMASI GEREKEN EY, BULUNDUUNUZ ANDA HENZ BYK BR KAZANIN GEREKLEMEM OLMASI LERN EMNYETL OLDUU ANLAMINA GELMEZ.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 169
ADIM
KONU
AMA
YAPILMASI GEREKEN
lk Makine Muayenesi
Gerekli onarmlar belirlemek ve kusurlar etiketlemektir
Makineyi boydan boya temizlemek, (tm ekip yeleri yapacak). Gerekli tm Onarmlar etiketlemek ve bir proje defterine kaydetmektir.
Makine Kusurlarn ve Kaaklar Onar
Bulunan problemleri onarmaktr
Fiili onarmlarn ekip yeleri tarafndan yaplmas gerektii ve retim efinin makinenin kullanlabilir olmasn salamasdr
Operatr TPM 'leri ve Bakm TPM lerini olutur
Gerekli nleyici bakm kontrol listelerinin ilan edilmesini salamaktr
TPM leri gelitirecek TVB Proje Ekibinin, Grevleri kimin yapacann ve Grevlerin sklnn belirlenmesidir. (yani, gnlk, haftalk, vs.).
Operatr tarafndan Yaplacak TPM Etkinliini Belirle
Erken problemleri saptamak, servis araln belirlemek ve 5S prosedrnn izlenmesini salamaktr
Operatrler ngrlen tm TPM'ler konusunda eitilmelidir. Operatr TPMleri belgelendii ekilde uygulamaktan sorumludur. retim efi TPMlerin etkinliini salayacaktr
Bakm Personeli Tarafndan Yaplan TPM Faaliyeti
Makina bozulmasn nlemek, bozulmadan nce onarmaktr
TPM ler Bakm ve retim tarafndan birlikte planlanr. retim efi TPM lerin etkinliini salayacaktr
Mntka Temizlii ve Organizasyonu uygula
Srekli temizlik ve organizasyon salamaktr
5S
OEE'yi (Genel Ekipman Etkinlii) izle ve ibirliini tevik et
Bu admn amac; Makina performansn ve bakm ve retim arasndaki ibirliini srekli gzden geirmek ve iyiletirmektir
Dzenli programlanm TVB gzden geirmelerini yapmak, Devam eden faaliyetlerin ilerlemesini izlemek, Gelecekteki iyiletirme alanlarn belirlemek ve Gerektiinde dzeltici faaliyet balatmaktr
Sayfa 170
Sait Ali AYDIN
1.TPM UYUGLANACAINA DHL LAN EDLMES Katlmn verimli olmas iin tm alanlara duyuru yaplmas gereklidir. Duyuru grsel ynetim panolarna aslaca gibi dier yollar ile bilgi paylam yaplabilinir.
2.TPM TANITIM VE ETM FAALYETLER Personel eitime tabi tutulmal ve bu eitimlerde personelin sorular ve amalar aa kavuturulmaldr. Fikirler dikkate alnmal ve iyiletirme faaliyetleri balatlmaldr. Makine arzalarndan iletme sahibi ne kadar rahatsz oluyorsa Personelinde o kadar rahatsz olduunun farkna varlacaktr. nk durularda yetimeyen retimin hesab onlara sorulduu iin btn uygulama onlara yaradnn farkna varacaklardr.
Eitim stepleri: Takmlarn belirlenmesi Formlarn bilgilendirilmesi Planlarn bilgilendirilmesi
3.TPM OFSN OLUTURULMASI Bakm, retim, kalite, i gvenlik birimi ve mhendislik bir araya gelerek Ekip oluturmaldr. Bundan sonraki almalar bu ekip tarafndan yrtlecektir.
4. TPM KONUSUNDA HEDEF VE POLTKALARIN BELRLENMES TPM OFS gerek hedefler koyarak TPM hakknda Misyonu belirler. Belirlenen strateji ve politikalar ilan edilir ve Grsel ynetim panolarna aslararak TPM iin panolarda sabit bir yer belirler.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 171
5.MASTER PLAN VE ORGANZASYONUN HAZIRLANMASI TPM OFS aksiyon plann belirler ve aksiyonlar terminlerini ilan eder. Bu aksiyonlar hedeflere ve politikalara uygun olmaldr. Tm admlar sralanmal ve gzden geirilmeli.
Belirlenen planlara bal olarak yllk makine plannn kartr ve zerinde mutabk kalr. Bu plann uygulanmasndan ve aksamamasndan bakm birimi sorumludur.
Makinelerin fotoraflar ekilmeli veya izimleri yaplarak yaparak bakm aamalar ve periyodlar belirlenmeli. Personelin hangi noktalarda ve nelerde bakm uygulayacan, hangi bakmlardan bakm personeli sorumludur belirlenmeli. Bu izelgenin hangi amalarndan denetimlerinden kimler sorumludur belirlenmeli. Sayfa 172 Sait Ali AYDIN
Sait Ali AYDIN
Sayfa 173
Sayfa 174
Sait Ali AYDIN
6.TPM BALAMA VURUU (KCK OFF) Planlanan faaliyetlerin gereklemesi iin ve hedefleri tutturmak iin uygulamaya start verilerek ekipler uygulamaya balar.
7.RETM VERMLLN ARTTIRICI SSTEMLERN KURULUU Makine arzalarnda ve durularnda makinenin durdurulmas ve yetkili ekibi acil toplanmaya armas makine operatrlerine verilir. Operatr makineleri durdurduunda ekip hemen haberdar edilir ve ekip duruma mdahale eder. lk batan ok youn olacaklardr, ama zaman ierisinde durular azalacandan dolaya daha rahat olacaktr. Bir araya gelen ekip ayn duru gereklememesi iin iyiletirme almalarna balayacaktr. Tm uygulamalarda dikkat edilecek unsurlar:
Kalite etkilenmemeli emniyeti ihmal edilmemeli retim hz etkilenmemeli
7. LME VE DEERLENDRME
TPM VERMLL LM
K: Kullanlabilirlik Durular dikkate alr: Makinalarmzn bakmllk seviyesini ve i organizasyonundaki yetkinliimizi gsterir
PO: Performans Oran Ekipmann tasarm hznda kullanmna bakar: Makinalarmz kullanma etkinliimizi, hzmz, kk durular gsterir
Sait Ali AYDIN
Sayfa 175
KO: Kaliteli rn Oran Iskartay dikkate alr: Proseslerimize hakimiyetimizi ve kaliteyi bir defada elde edebilme yeteneimizi gsterir
TPM puantajn aadaki gibi hesaplarz:
OEE = K x PO x KO
yiletirme almalar ncesi, bir fabrikada bu orann % 30 50 arasnda olmas doaldr. TPM in baar ile uyguland yerlerdeO.E.E. % 85in zerindedir.
BR RNEK ALIMA: Burada ekipmanmz ierisinde olan bitenler gzler nnde, nerede ise hata yapma riski sifira indirilmis. effaf kapak zerinde uygun iaretlemeler ile destekleme yaplm. Bu sayede ekipmanimizida kirlilik kaynan nlyor ve olasi potansiyel arizalarn nne geiyoruz. Burada kullanlacak effaf malzemenin zaman iinde deforme olmamas iin, saha artlarna uygun effaf PVC yada krlmaz cam tercih edilebilir. Yine bu rnekte kapak iin kesinlikle civata somun sistemi ile ama kapama sistemi kullanlmamtr. Kolay ama kapama aparat yaplarak operatrlerin mdahalelerine hz salanmtr.
Sayfa 176
Sait Ali AYDIN
RETM
retimde temel ama, bir mamul veya hizmeti yaratmaktr. retim dar anlamda; makine, insan ve malzeme kullanm yoluyla bir fiziksel varln yapm veya bir hizmetin ortaya konulmas seklinde tanmlanmaktadr Mhendisler iin retim; bir fiziksel varlk zerinde onun deerini arttrc bir deiiklik yapmak ya da hammadde ve yar mamulleri mamule dntrmektir. Ekonomistler iin retim ise; bir fayda meydana getirmektir. Bu tanmlardan anlald gibi, retim, ierii ok geni ancak ana amac topluma deer yaratmak olan bir fonksiyondur. retim sistemleri, sadece fiziksel retimi gerekletiren sistemler deildir. Girdiler zerinde fiziksel ya da kimyasal deiiklikler yapmayan, hizmet yaratan sistemlerde birer retim sistemidir. retimin gereklemesi iin, retim faktrleri olarak adlandrlan unsurlarn belirli koularla ve yntemlerle bir araya getirilmesi gerekir. Bu unsurlarn ahenkli bir ekilde almas sonucunda da retim sistemi oluur. gc, malzeme, enerji, bilgi gibi retim faktrlerinin retim sistemine giriinden sonra, bunlar zerinde fiziksel, teknolojik ve ekonomik deiiklikler yaplarak retim faaliyeti gerekletirilir ve sonuta rn elde edilir. s hayat ve ynetimin tarihi geliimi incelendiinde bu sre iinde drt ana dnem grlmektedir. Bunlarn ilki; ynetimde ferdi gce dayal, is hayatnda insan gc ile ferdi ihtiyalarn karlanmasna ynelik bir hayat biimi olan, mal mbadelesi ile yryen bir ekonominin bulunduu, bir de deneme yanlma yoluyla renebilen ilkel topluluklardan sonra tarm toplumuna geilmesi dnemidir. En basnda, eitimin gerekletii, ilk defa madeni parann kullanld, mal mbadelesi ile yryen ekonomi, kk atlyelerde basit aralarn yaplp kullanld, tarma dayal organizasyonlarn yapld ve sosyal zelliklerin kullanld bir tarm toplumu devresi yaanmtr. Tarm toplumundan sonra hzl okullamann balad, eitime nem verildii endstri ve makineye dayal ekonomik sistemin kurulduu ve kt parann kullanlmaya baland, eitli makinalarn insan hayatn kolaylatrmaya balad, sanayi devriminin gerekletii, byk fabrikalarn kurulduu, endstriyel organizasyonlarn yapld, endstriyel retim aralar ve ekonomiye dayal bir ynetimin uyguland bir sanayi toplumu sreci yaanmtr. Sanayi toplumu srecinden sonra, yasayarak renmeyi, renmenin kendi kendini eitme sorumluluunun tand, her zaman her yerde renmenin bir ideal olarak kabul edildii, bilgiye dayal ekonomik sistemler ile annda transfer edilebilen enformasyona dayal para, is hayatnda bilgisayarn ok fazla kullanld, bilgi devrimi, bilgi organizasyonu, azami is gc ihtiyac, bilgi almalar gibi terimlerin gndemde olduu, yneticiliin profesyonel bir meslek olarak kabul edildii, bilgiye dayal bir ynetimin uyguland bilgi ana geilmitir. Gnmzde uzun mrl olmay kafasna koyan bir irketin, evresindeki artlara son derece duyarl ve uyumlu, z kaynaklarna bal kimlik duygusu iinde, denemeye ve hata yapmaya, yetki devretmeye ak, hzl, mteri odakl irketler olduunu grlmektedir. Artk ynetim modelleri (st ynetimden balayp mteride biten) yukardan aaya bir anlay iinde deil, mterinin tepede olduu st ynetimin aada olduu, dier bir deile piramidin ters evrildii bir anlay iinde olduu grlmektedir. irketler, eski anlay artk hzla terk etmekte, btn faaliyetlerinde mteri odakl, deiime ak, ynlendiren, nclk eden, sre odakl, yaln, alana gvenen, insanlara drst davranan, herkesle ibirlii yapan, her isi bamsz bir ise dntren, is grenlerine kendi isini yapar hale getirmeyi hedeflemi bir anlayn iine girmektedirler. Balangcndan bugne retim sistemlerindeki gelimelerin byk bir blm, teknolojik yenilikler ve bunlarn getirdii yeniden yaplanmann sonucu olarak grlmekle birlikte, tmn bu nedenlere balamak hakszlk olur.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 177
retim sistemindeki gelimelerin nemli bir blm, uluslararas rekabetin getirdii, daha geni ve kapsaml bir sorumluluk anlaynn da sonucudur. Hibir yeni fikir, tamamen olgunlam olarak, bir boluktan meydana kmaz. Yeni fikirler, yeni sistemler, baka bir ifadeyle eski fikir veya sistemlerin almaz olduu bir seri arttan ortaya kar5. nsanln dousu ile balayan evreye uyum ve retim sistemleri, tarih boyunca birok merhaleleri asarak bu gnk sekline gelmitir ve gelimeye de devam edecektir. Yksek seviyede kiiye bal, bedensel ve ok pahal sreler olan emek-sanat tr retim de her defasnda bir tane olmak zere tketicinin istediini yapmak iin usta seviyesinde isiler ve basit fakat deiken aletler kullanlmaktayd. Bu metot ile retilen rnlerden ok az sayda yetkili kii faydalanabilmekteydi. Srecin tr, ustann mevcut becerilerinin derecesi ile snrlandrlmt ve ayn yerde retilen iki rn birbirinin ayns olarak retilemezdi. nemli bir konu da maliyetin retim hacmine bal olmamas konusudur. 1915lerde emek sanat baml retim, stesinden gelemeyecei sorunlarla karlatnda seri retime gei Srecine girilmitir. Krk be yl nce Peter Drucker otomotiv endstrisini endstrilerin endstrisi olarak adlandrmtr. Bugn otomobil imalat, her yl 50 milyona yakn ara ile dnyann en byk imalat faaliyetidir. 1920 ylna kadar dnyada emek-youn yntemi uygulanmtr. Emek-youn retim sisteminde ok iyi eitilmi isi kullanlr. Basit ve ok amal ara-gereler ile tketicinin isteine gre her tr retim gerekletirilir. 1. Dnya Savandan sonra Henry Ford ve General Motordan Alfred Sloan dnya otomotiv sanayiini yzlerce yldr Avrupal firmalarn nclnde yryen emeksanat arlkl retim tarzndan seri retim ana tadlar. 1920 ylndan sonra Henry Ford ve Alfred Sloan, kitle retim yntemini gelitirdiler. Bunun sonucu olarak, Birleik Devletler ksa srede dnya ekonomisine hkim olmutur. Seri retimde pahal ve tek amal makinalar kullanan vasfsz veya yar vasfl isilerin yapt rnlerin tasarm iin dar sahada eitimli uzmanlar kullanlmaktadr. Bunlar standardize edilmi rnleri ok byk miktarlarda hi durmadan retirler. Makina maliyetleri ok yksek ve durmalara kars ok tavizsiz olduundan seri retici, sorunsuz bir retim aks salamak iin ilave stoklar, isiler ve retim alan gibi birok ilave yedekleri tampon olarak bulundurmak zorundadr. Yeni bir rne gemek, daha fazla maliyet gerektireceinden seri retici, standart tasarmlar mmkn olduunca uzun bir mddet retimde tutar. eitlilik pahasna, ou alanlarn skc ve cesaret krc bulduu is metotlar vastasyla tketici, sonu olarak dk fiyata mal elde etmi olur.
Sayfa 178
Sait Ali AYDIN
Esnek retimin Tarihsel Geliimi: Esnek retim Sistemleri, son yllarda uygulama alan bulan bir sistemdir. Kkeni 1960'lar sonrasnda yaanan pazar deiimlerinde bulunabilir. O tarihten nce pazar yapsnn nasl olduunu, otomasyonun ve kitle retiminin yaratcs saylan H. Ford'un bir sz ok net aklamaktadr : "Siyah olmak kouluyla istediiniz renk araba alabilirsiniz." Bu szn sylendii tarihlerde kapasite / talep dengesi retimden yanayd ve reticiler rettikleri her mal satabilmekteydiler. O gnlerin pazar yaps ve yksek byme hzlar kitlesel retimi egemen hale getirmitir. Bu sistem, firmalara lek ekonomisini kullanma ans tanmaktayd ve doal olarak kitlesel talep tarafndan
desteklenmesi artt. stedii artlar bulan sistem, retimi irketlerin anahtar fonksiyonu haline getirdi. Ford ve Taylor'un retim - ynetim anlaylar dneme damgasn vurmutur. 1960'lardan sonra ise, ekonomideki yavalamann iletmelere yansdn, byme hzlarnn dp, enerjinin pahalandn grmekteyiz. Enformasyon ve ulam alanlarnda yaanan gelimeler, rekabetin boyutlarn artrmtr. Artan ve keskinleen uluslararas rekabet, maliyet, kalite, teslim hz ve gvenilirlii gibi zellikleri sorgulanr hale getirmitir. Bu sre iinde, retimden beklenen artk sadece retim deil, daha eitli rnlerin daha kk leklerde daha kaliteli olarak retilmesiydi. O ana kadar gelitirilen retim stratejileri bu unsuru bir arada salamamaktaydlar. Geleneksel yntemlerin uygulanmas pahal ve kalitesiz rn retimi sonucunu dourmaktayd. Teknolojideki gelimeler, retim aralarna da yansdktan sonra, ynetim anlaynn da deimesiyle, `Hcresel retim Sistemleri' ya da `Grup Teknolojisi' ad verilen kavram dodu. Geleneksel tezghlara bir kontrol ilemcisinin eklenmesiyle oluan nmerik kontroll ( NC ) tezghlar, hcresel retimin temelini oluturmulardr. NC tezghlar, donanm deitirmeden bir para ailesini ilemeyi olanakl klan esneklii salamaktadr, nk tezgahlar farkl ilemleri yapmak zere programlanabilmektedir. Bu konuda ilk abalar 1960'larn banda ngiliz Molins firmasnda grevli Theo Williamson'a atfedilmektedir. Williamson'un 1965 ylnda ald patent, `Esnek retim Sistemi' kavramn iermeden 24 saat adamsz alabilecek bilgisayarl bir retim sisteminin 264 detay noktasn ieriyordu. Sait Ali AYDIN Sayfa 179
retim Sistemi ve retim Sistemi Trleri retim sistemi, iletme sisteminde bir alt sistemdir. retim Sistemi, mallar ve/veya hizmetler retme amacyla insan gc, malzeme, makine gibi fiziksel elemanlarn bir araya gelerek ahenkli bir ekilde almas seklinde tanmlanabilir Atlye Tipi retim Sistemi: Bu tarzn ayrt edici zellii genellikle, bir mamulden bir defada az miktarlarda ancak, farkl sayda mamullerin retilmesidir. Balca zellikleri aadaki gibi sralanabilir:
1 Esneklik, 2 eitlilik, 3 Kalifiye alanlar, 4 Yksek dolayl iilik, 5 Yksek manuel malzeme aktarm Ak Tipi retim Sistemi: Daha byk miktarlarda retilen rnler iin kullanlan bir sistemdir. Belirli bir mamuln retimine ayrlan zel tehizattan yararlanlmaktadr. retimle ilgili becerilerin ou, operatrlerden makinelere aktarlr; bunun sonucu olarak, emein kullanm dzeyi atlye tipinden daha dk olabilmektedir.
Proje Tipi retim Sistemi: Bu tip sistemde, bir mamuln bykl ya da arl nedeniyle retim srasnda sabit bir konum veya yerde bulunmas zorunlu olabilir. Bu sistem zorunlu olarak, geni apl karmak proje iin tm bileenleri oluturan bir atlye sistemi gibidir ve buna gre ilevsel hale getirilmi bir retim sistemi zelliine sahiptir.
Srekli Proses Tipi retim Sistemi: Bu sistemde girdi, kendisini ktya dntren bir dizi dorudan birbirine bal sre/ilemden geer. Kesikli paralar ele alnmad iin, genellikle kimyasal retim dnda gz ard edilmektedir.
Sayfa 180
Sait Ali AYDIN
HCRESEL RETM SSTEM NEDR?
Esnek retim Sistemleri'nin ( ES ya da FMS - Flexible Manufacturing System ) farkl tanmlar yaplabilir. Bir tanma gre ES, "yar - bamsz nmerik kontroll tezghlarn malzeme tama ve ileme a prensiplerine gre balanmasndan oluan bilgisayar kontroll retim sistemi" dir. Yapya arlk veren bu tanmn yansra, ileme gre tanmlama yaplarak ES, "farkl para ve rnleri nemli bir deiiklik ve tezgh duruuna ( atl zaman ) gerek kalmakszn retebilme yetenei olan sistemler" eklinde de tanmlanabilir. Detayl ve kapsayc bir tanm ise u ekilde yaplmaktadr: "Fiziksel olarak bir araya kmelenmi, zgn olarak aletleriyle donanm, bir birim olarak izelgelenmi makinalardan oluan kk, zel hcrelerde malzeme, l ve geometrileri bir miktar farkllk gsteren, benzer prosesleri gerektiren paralarn kk ya da orta leklerde, partiler halinde imal etmek iin kullanlan bir tekniktir." Hcresel retimin Esnek retim indeki Yeri Esnek malat Sistemleri, bu bak asyla ele alndnda, yukardaki zellikleri ieren her trl retim sisteminin ortak addr. Daha net bir zmleme iin incelemeyi biraz daha detaylandrmak gerekmektedir. Literatrde bu snflandrmann genel kabul grm bir ynteminin olmad gzlemlenmitir. Yeniliki bir retim teknii olarak Grup Teknii sk balamalar, yksek sre ii stoklar, uzun ilem zamanlar, karmak planlama / egdmleme ilevleri gibi geleneksel kitle retimle ilgili baz temel sorunlar amaktadr. Grup Tekniin de benzer blmlerden oluan gruplar ya da aileler belirlenerek ilgili makine hcreleri, bir ya da daha fazla ailelerin tek bir hcre ierisinde tam olarak ilenebilecek biimde de oluturulmaktadr. Buna makine hcreleri oluturulmas ad verilmektedir ve makine hcrelerine dayal olan retim sistemi, Hcresel retim olarak adlandrlmaktadr. Hcresel retimin bir atlye zemininin daha iyi kontroln kolaylatrmak anlamna gelen Grup Teknii kavram zerinde gven duyulan bir retim sistemi olduu iaret edilebilir. Bu yzden bir HCRESEL RETM SSTEM sorunu iin son zm, benzerlik zelliklerine gre alt sistemler iindeki bir sistemin amalarn ayrmaktr. nk ayr alt sistemlerin bykl, orijinal ayrtrlamayan sorundan birka bileen uza iermektedir; onun iin, her bir sistem daha basit ve daha idare edilebilir varl gstermektedir. Hcre tipi retim sistemleri gerekli retim kontroln, materyal ak younluklarn, tezgah hazrlk zamanlarn, ara stok seviyelerini, i bitirme zamanlarnn ve srekli i hzlandrma denetlemelerini atlye tipi retim sistemlerine gre greceli olarak azaltmaktadr. HCRESEL RETM SSTEM son yllarda uygulanmas yaygnlam olan bir retim tekniidir ve parti tipi retim gerekletiren i yerlerinde nemli yararlar getirdii kabul edilir. Hcresel retim bir ya da daha ok makinenin bir hcre olacak ekilde grupland bir retim tipidir ve gruplamalar benzer sreleri gerektiren para aileleri veya benzer para kmeleri iin alma yapmak amacyla gereksinim duyulan iler araclyla belirlenmektedir. Hcreler, bir makineden oluabilecei gibi aktarc bir hat araclyla birletirilen bir ak hattndan oluabilir. Hcresel planlara dikkatle bakldnda, makinelerin bir benzer para aileleri iin gerekli ilerin tmn dzenledikleri grlecektir. Burada gzden kamamas gereken bir nokta, hcresel plann ilevsel plandan farkl olduudur. nk ilevsel plan paralar iin ok ynl yollar iermektedir. Ayrca, para ailelerinin kimliine ynelik olarak hcresel plana oranla fazla bir ayrntya gerek duymamaktadr. Hcresel retim tekniinin uygulanmas iin, benzer sreleme karakteristiklerine sahip para gruplarnn olmas gerekmektedir. HCRESEL RETM SSTEM nin esas k noktas, etkin ve kontrol edilmesinin kolay olmas gibi stnlkleri bulunan kk bir sistemin bu stnlklerinin Sait Ali AYDIN Sayfa 181
byk bir sisteme yanstlmas oluturmaktadr. Byk bir sistemin ierisinden birbirinden bamsz kk sistemler-ki bu sistemlere hcre denilmektedir; byk bir sistemin karmak sorunlaryla ilgilenmektense, kk sistemlerin sorunlaryla uramak daha akla yatkn olmaktadr. Hcresel retimin Karlat Sorunlar: Bir Hcresel retim Sistemi'nin tasarm ve iletim aamalarnda baz glklerle karlalabilir. Bu problemler, uzun dnem ve ksa dnem problemler olarak iki ana balk altnda incelenmektedir. Donanmn yapsal deiiklikleri, rnein yatrm kararlar, dnem planlama problemleri altnda, iletime ait glkler ise ksa dnem problemler altnda ele alnabilir.
HS uygulanmasn ieren bir kararnn farkl nedenleri olabilir: Ynetim, modern retim tekniklerine yaplacak yatrm, gelecekteki rekabet edebilirlik asndan ve retim konusundaki teknolojik gelimelerden uzak kalmamak amacyla gerekli gryor olabilir. Ekonomik faktrlerin HS lehine ilemedii durumlarda dahi, bu teknolojiye erken giri yapm olmak, daha sonra daha zor bir dnm ihtiyacn ortadan kaldrmak asndan yararl olabilir. Eski retim tekniklerinin yeni teknolojilerle deitirilmesi, kalite ve teslim sresi konusunda artan pazar taleplerini karlama asndan nemli olabilir. htiya duyulan kapasitenin eldeki kurulu kapasite ile karlatrlmas ynetime bir fikir verecektir. Balangta i paras skalas denetlenmelidir. Verili geometrik ve teknolojik kriterler altnda, HS tarafndan retilebilen i paralar, iletmenin rettii tm para skalasyla karlatrlmaldr. Teknolojik kriter, gerekli kalite dzeyi ve i paras eitleme saysn ierir. Para tipi tanmlamalarnn belirlenmesiyle yantlanmas gereken iki nemli soru aa kar: 1. Hangi para tipleri HS tarafndan retilmelidir? Bu soruya verilen yant, HS ve bileenleri tarafndan salanmas gerekli kapasite ve esneklik konusunu aklar. 2. HS' e hangi bileenler eklenmelidir? Bu soruya verilen yant ise, yatrm gereksinmeleri ve iletme maliyetleri konusunu akla kavuturur. Karlalan yatrm probleminin karmakl, HS' n kullanm hayat boyunca i paras skalas, proses planlar ve retim miktarlarnda olmas beklenen deiimler de dnldnde iyice artmaktadr. Bu deiimler ve retim ihtiyalar kesinlikle belirlenemez. Bu durum probleme stokastik doasn vermektedir. Olas HS seeneklerinin deerlendirilmesinde teknik, ekonomik ve sosyal hedefler deerlendirilmelidir. Bunlarn birounu saysallatrmak mmkn olmaz. Yine btnlk bir anlayla tm hedefler deerlendirilmelidir. Bu konuda klasik "ok zellikli Karar Verme Modeli" uygulanabilir. retim sistemlerinin gelitirilmesinde zellemi bir kavram, Troxler ve Blank ( 1989 )' da bulmak mmkndr.
Sayfa 182
Sait Ali AYDIN
retim Safhasnda Karlalan Glkler: HS' lerin uygulamada karlat sorunlardan biri de, retilen para eidinin tezghlarn retkenlii zerine yapt etkilerdir. Yaplan almalarda grlebilmitir ki, sistemin retkenlii ve kt seviyesi, belli bir eit deerine kadar artma eilimindeyken, para eidi belli bir deerin zerine kt andan itibaren hzla dmektedir. Bu olayn sebebi iki kart geliim iinde bulunabilir. Bunlardan birincisi, eitli i paras tipleri farkl makina ihtiyalarn daha rahat dengelemektedirler ve daha dengeli bir tezgah i yk dalm daha yksek retim seviyelerine klmasn salamaktadr. Bu durum, bataki k aklar. Hcrede NC ve CNC makinalar kullanld zaman, dier tezgahlarn kapasite olarak desteklememesi durumunda NC ve CNC tezgahlar yksek ara stoklar birikime neden olabilir. Dier bir sorun da, yksek teknoloji tezghlarn eitli nedenlerle almadklar zaman oranlarnn geleneksel tezgahlara gre daha yksek olmasdr. ( NC tezgahlarda % 20 kayp zamana karlk geleneksel tezgahlarda % 2 ) retimin balamasndan sonra, yani yatrmlar tamamlandktan sonraki bir tarihte retim hattnn kimlik deitirmesi, yani baz rnlerin retiminin son bulmas veya yeni rnler oluturulmas hcrelerin yantlamakta zorland bir baka problemdir. Talepteki deiimler de sistemi ayn ekilde zorlar. Hcre sistemleri genelde rn bazl tasarlandklarndan, tm retim sisteminin farkl rnler retecek ekilde veya farkl hacimlerde retim yapacak ekilde deitirilmeleri, balam olan retimi aksatacak veya tamamen durduracaktr. Hcresel retim Sisteminden Salanan Kazanlar: Bu teknolojinin uygulanmasyla elde edilen kazanmlar iki grup altnda ele alnabilir. Ksa dnemde atlyede gzlemlenen kazanmlar ve uzun dnemde sistemin genel yapsnda gzlenen olumlu etkiler. Ksa Dnem Kazanmlar: Mhendislik ve Proses Deiimleri: NC ve CNC tezgahlarnn kullanmyla, CAD/CAM sistemlerinin de kanlmaz olarak devreye girmesiyle, rn veya proseslerde yaplacak deiimler son derece kolay yaplabilir bir hal alacak, pazardaki deiimler daha kolay yakalanabilecektir. Tezgahlarn Bo Kalmamas: lemeden nce paralarn fikstrlere balanp hazr edilmesi gereken hallerde, paralar makinalar nnde bir kuyrua sokulurlar. Bu durumda, boalan makinann hemen ileme balayabilecei bir yarrn paleti hazr olur. Bylece yksek bir kullanm oran gerekletirilebilir. Takm Hatalar: Takmlarn krlmas veya arza yapmas durumunda tezghn devreleri hatay fark ederek tezgah durdurur ve ana bilgisayar sistemine arzay haber verirler.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 183
Uzun Dnem Kazanmlar: rn Hacminin Artmas: rn hacmindeki artn doru kullanlabilmesi halinde sistemin salkl gelimesi zor olmayacaktr. Farkl rn Karmlar: Baz zellikleri paylatktan srece, HS farkl geometrileri ileyebilir. Bu zellikler ekil, boy, arlk, ileme admlar veya malzeme uyumu gibidir. Yeni rnler: Var olan rn ailelerine yeni paralarn katlmas veya tezghlarn ileme kapasiteleri iinde yeni rnlerin tasarm ve tanmlanmas son derece kolaydr. retim sistemlerinin amalarndan olan igcnn drlmesi, tezgh kullanm oranlarnn artrlmas, operasyonel kontroln artrlmas ve stoklarn azaltlmas halleri de, HS' n ait olduu Esnek retim Sistemleri teknolojisinin ulamak istedii amalardandr. Bu amalara ulama yntemleri, ayn zamanda retim sistemlerinde gelimeler olarak da deerlendirilebilir. Yararlar aadaki gibi sralanabilir: -gcnn Azaltlmas -Tezgh bandan fazla operatrlerin uzaklatrlmas -nsansz alma hallerinde yksek nitelikli alma gcne ihtiyacn azalmas -nsansz alma aralarnn sisteme dhil olmas -Tezgah Kullanm Orannn Gelitirilmesi -Tezgah hazrlk srelerinin azaltlmas -Elle yaplan ilemlerinin yerini otomatize edilmi prosedrlerin almas -Makinalarn retim evrimi iinde kalmalarn salayacak abuk transfer yapabilen aralarn devreye girmesi -Operasyonel Kontroln Gelitirilmesi -Kontrol edilemeyen deiken saysnn azaltlmas -Plandan sapmalar abuk alglayp tepki verebilen aralarn kazanlmas -nsan iletiimine ihtiyacn azalmas -Parti byklnn klmesi -Finansal evrimin hzlanmas -Tam Zamanl retim iin planlama aralarnn kazanlmas Sayfa 184 Sait Ali AYDIN
Farkl retim sistemlerinin bir birinle karlatrlmas: ZELLKLER

MAKNE TP SRE TASARIMI HAZIRLIK SRELER PERSONEL TECRBES STOKLAR MKTARLARI PART BYKL RETM SRELER
ATLYE TP
ESNEK GENEL AMALI Fonksiyonel ve Sre tipi Uzun ve deiken Tek ve ok ilevli; yetenekli (bir adam +bir makine) Byk miktarda stok orta
AKI TP
ZEL AMALI TEK LEVL rn bazl is aks
PROJE TP
GENEL AMALI HAREKETL Proje bazl i ak
SREKL TP
ZEL AMALI TEK LEVL rn bazl i ak ok uzun ve deitirilemez Tek ilevli; Daha az yetenekli Dk miktarda tampon stok srekli
HCRE TP
GENEL VE ZEL AMALI Yar mamul bazl i ak Ksa ve deiken
Uzun
Deiken Tek ve ok ilevli; yetenekli (bir adam+bir makine) Byk miktarda hammadde kk
Tek ilevli; Daha az yetenekli Byk miktarda tampon stok byk
Yetenekli; (bir adam ok makine)
0 stok
esnek
Uzun ve deiken
Ksa ve sabit
Uzun ve deiken
Ksa ve sabit
Ksa ve deiken
Tabloda grld gibi retim tipleri arasnda farkllklar grlmektedir. letme ieresinde rn eidine ve tipine gre farkl yntemler ayn iletmenin ieresinde kullanlabilinir. Hcresel retim sistemi ilevsel atlye tipinin skntlarn giderebilmektedir. Ayrca daha kolay denetlenebilmesi, retim srelerini ksaltmas sitemin kabul grmesini hakl gsteren ayrcalklardr. Hcresel retim sistemi aada sralanan sorunlarn stesinden gelmede nemli yararlar salamaktadr. Paralar sre sralarna gre karmak bir yol izlediklerinde, bunlarn izlenmesi gtr ve atlyede kaybolabilmektedirler. eitli paralar kmeler halinde retime sokulduklarndan, her para kafilesinde ilk retilen para, bir sonraki srece geebilmek iin o kmeler en son retilecek paray beklemek zorundadr. Bu ise bir parann toplam retim sresini ok uzatmaktadr. Dier retim sistemlerinde i, zerinde alt para ile dorudan ilgili ve sorumlu olmadndan parada kalite, uygunluk sorunlar domaktadr. Hcresel retim sistemi ile bu sorunun stesinden gelinebilir. nk Hcresel retim sistemi alana daha fazla sorumluluk ykler. Dier retim sistemlerinde, ilk retilen para son retilen paray beklemek zorunda olduundan, her yar mamul veya operasyon srecinde ara stoklar olumaktadr ve bu irket iin ciddi bir klfet getirmektedir. levsel yerleim tipinde, materyal tama, elle ileme sorunlar vardr ve genellikle fazla istihdam ile giderilir. Sait Ali AYDIN Sayfa 185
HCRESEL RETM SSTEMNN AVANTAJLARI
HCRESEL RETM SSTEMNN DEZAVANTAJLARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
retim hazrlk zamann ksaltr, Parti byklklerini azaltr, Kuyrukta bekleme zamann azaltr, Toplam retim zamann azaltr, Proses ii stok miktarn azaltr, Bitmi mamul stokunu azaltr, ilik maliyetlerini azaltr, Kalite kontrol gelitirir, Materyal ziyann azaltr, Yer / Alan faydasn gelitirir, doyumu, morali ve iletiimi artrr retim kontroln gelitirir, Aparat ve fikstrleri azaltr, Kayplar azaltr, yeniden ilemeyi azaltr, Proses planlamasn yalnlatrr Tezgahlarn bo kalmamas
1. atlye tarz retim sisteminin salad esneklik dzeyinin her zaman salanamamas 2. hcrelerin yasam srelerinin, yapn talebine ve yapn karmndaki deiimlere bal olmas 3. makine saylarndaki art ve hcre d elemanlarn elenmesi ile, makine kullanmnn azalmas 4. hcrelerin makine durularna kars duyarl olmalar nedeniyle, dzenli bakm eylemlerinin istenilen boyutta dzenli olmamas; aksine, ok daha dzenli yaplmas gerekmektedir
Sayfa 186
Sait Ali AYDIN
HCRESEL RETM SSTEMNN KLTRNN OLUMASI alanlar, retim miktarna ve rn eitine paralel biimde birden fazla ilevi yerine getirebilecek beceriye sahip olmaldr. Bu durumda alanlar, retim hedefleri dorultusunda farkl retim nitelerinde kullanlr ve alanlardan maksimum lde yararlanlr. Dier bir deyimle, yaln retim sisteminde alanlar, ok ynl kafa ve kol becerisine sahip olduundan retim srecinde birden ok fonksiyonu yerine getirebilmektedir. Bunun iin, alanlarn isin gerektirdii eitime ve beceriye sahip olmas nemlidir. Fonksiyonel esneklik olarak nitelendirilen bu zellie sahip olan alanlarn, is gvenceleri ve cretleri yksektir. Teknik ve sat yneticileri, dizaynrlar, kalite kontrol uzmanlar, teknikerler fonksiyonel olarak esnek biimde kullanlabilecek alanlardr. Bu nitelikli alanlardan en fazla lde yararlanma abas iinde olunmaldr. HS igcnn beceri dzeyini ykselttii iin, bilimsel ynetim modelinin aksine isiler ynetimle birlikte endstriyel ilikiler sistemine dhil olup, emek srelerini tartmakta, onlarla ibirliine gitmekte, bu da igcnn is tatminini ykseltip endstriyel atmalar azaltmaktadr. Fonksiyonel olarak esnek olan alanlarn zelliklerini su ekilde sralayabiliriz: ok ite sorumluluk Kiisel beceri ve baarya dayal cret dzeyi Grev snrlarnn olmamas Uzun sreli is basnda eitim Yatay igc rgtlenmesi Beceri nedeniyle is gvencesinin artmas Sendikalarn nemini kaybetmesi
alma yaamnn kalitesi, alma koullarnn dzeyini ve alanlarna rgt yelii ile ilgili alglamalarn ifade eden bir kavramdr. alanlarn alglamalar ile ilgili olduu iin sbjektiftir. alma ortamnn alanlarca, gvenli, tatminkr ve olumlu olarak alglanmas onu kaliteli klar. alma ortamnn kalitesi, alann fiziksel, duygusal, ruhsal saln koruyabilecei, kendini deerli ve nemli grebilecei, kendini ifade edebilecei koullarn oluturulmasn ierir. alma yaamnn kalitesini gelitirmek iin, var olan koullar lmek i grenlerin istek ve beklentilerini saptamak ve bu beklentilere uygun olarak ortam yeniden dzenlemek ve gelitirmek gerekir. u sorulara verilecek cevaplar alma yasamnm kalitesi hakknda ipucu verir: alanlar gsterdii abann karln alyor mu? alma ortamnn fiziksel koullar insanca yasamaya uygun mu? alanlarn salk ve gvenliklerinin salanmas iin gerekli aralar var m? alann, alt yerde birey olarak dnebilme, davranabilme, kiisel giriimcilik ve yetkilendirilme olana var m? alan iiyle ilgili dncelerini ifade edebiliyor mu? Sait Ali AYDIN Sayfa 187
HCRESEL RETM SSTEMNN AAMALARI 1.AAMA rnler gruplanmal ve ayrlmaldr. Paralarn retim sralar ve izimleri incelenerek
gruplama olanaklar aratrlr. Bu aratrmann sonucunda paralarn byk lde farkllklar gsterdii ve gruplamann uygun olmad sonucuna varlrsa gurup teknolojisinin
uygulanmas yararl olmayacaktr. 2.AAMA retim sistemlerinin zeliklerine uygun bir hcresel retim yntemi seilir yada yeni bir hcresel retim ynetimi gelitirilir. 3.AAMA kinci aamada belirlenene ynteme gre gerekli para bilgileri toplanr. Daha sonra seilen yntemin kriterlerine gre benzer zellikleri gsterenler ayn gurupta olacak ekilde para para gruplandrma ilemi yaplr. 4.AAMA Bir nceki aamada belirlenen paralarn ilem srasna gre; her guruptaki paralar ileyecek tezghlar belirleyip hcreler oluturulur. 5.AAMA Bir nceki aamada belirlenen hcreler iin gerekli tezgh says ve i gc miktar hesaplanr. 6.AAMA Hcreler iin tezgh saylar belirlendikten sonra hcre ii tezgh yerleimi yaplr. Hcre ii yerleimler tamamlandktan sonra hcrelerin birbiriyle ve sistemin dier birimleriyle olan ilikileri gz nne alnarak genel yerleim plan yaplr. Bir tek hcrede tamamlanmayan paralar varsa, bu paralar hcreler aras ilikilerde gz nne alnmal ve bu paralarn neden olduu hcreler aras tamalar en kk israflar erevesinde tutarak yerleim yaplmaldr. Not: Yerleim ve planlama esnasnda tm israflar en bandan kaldrlmal ve 5S, TPM bakm yntemleri ve emniyeti uygulamalar uygulanmas iin personele eitimler vererek sistem glenmelidir. Sayfa 188 Sait Ali AYDIN
HCRESEL RETM SSTEMNN UYGULAMA SREC
Hcresel imalat, eitlilik gsteren rnleri mmkn olan en ksa srede ve en az maliyetle retmeye alan bir yaklamdr. Her bir hcre; i istasyonlarnn, makinelerin veya ekipmanlarn bir rn veya birbirine benzer para ailesinin retilebilmesi iin bir araya getirildii, beklemeleri ve tamay minimize eden bir yapdadr. Hcreler, bir sreci, bir paray, tm bir rn veya bir para gurubunu imal etmek iin tasarlanabilir (Olexa, 2002). Bir imalat hcresi, belirlenen para iin ihtiya duyduu tm retim kaynaklarn (igc, hammadde, makine v.s.) bir grup altnda toplayarak rn veya yar mamul haline getirmeyi amalamaktadr. Hcreler sayesinde tm retim kaynaklar birbirlerine yakn olmalarnn getirdii kolay izlenebilme ve iletiim avantajlarndan faydalanmaktadr. Hcreler, deiken retim ihtiyalarnn en hzl ekilde karlanabilmesi iin esnek olarak tasarlanrlar (Chaneski, 1998). Fonksiyonel yerleimde (stteki atlye), eitli makineler yaptklar ilere gre yerletirilmilerdir ve atlyede; torna, freze, delme ve talama blmleriyle bir montaj hatt bulunmaktadr. Bir parann imalinde, malzemenin bu blmler arasnda, belki de defalarca gidip gelmesi gerekecektir. retim aknn deikenlii sonucu malzeme ak karmak bir yapya sahiptir. Bu karmaklk retim programlarnn hazrlanmasnda glkler yaratmakta ve baz istasyonlarda kuyruklar ve bunun sonucu olarak da ara stoklar olumaktadr (Soyuer, 1995). ekildeki alttaki atlye ayn retimi yapan, ancak makinelerin hcreler eklinde dzenlendii bir baka yerleimi gstermektedir. Her hcre, belli bir para ailesini retecek ekilde dzenlenmitir. malat hcrelerinin avantaj, istenilen paray minimum malzeme, ekipman, igc, zaman ve alanda retebilmesidir. Bunlarn doal sonucu olarak da retim maliyetleri dmektedir. Ksaca hcresel imalat sistemleri ile bekleme sreleri ksalmakta nk imalat hcresi ierisinde retim hazrlk sreleri bulunmamaktadr, igc hareketi azalmakta nk istenilen tm paralar hcre ierisinde hazr halde bulunmaktadr ve malzeme tama miktarlar azalmakta nk departmanlar arasnda her bir ilem iin ayr ayr tama yaplmamakta, gerekli ilemlerin makineleri hcre ierisinde bulunmaktadr. Ancak hcresel imalatn her ne kadar yukarda belirtilen avantajlar bulunsa da, bir para ailesi iin gerekli olan tm operasyonlarn tek bir hcrede yaplmas baz durumlarda pratikte mmkn deildir. Hcreleri olutururken ve rnleri guruplar iken aadaki iki seenekten birini deerlendirilmelidir. Oluturulacak hcrelere gre deiiklik gsterebilir. Bir blmde birini kullanrken baka bir hcrede dieri kullanlabilir. OKLU MAKNE HCRES OKLU OPERASYON HCRES
Sait Ali AYDIN
Sayfa 189
Literatrde eitli hcre oluturma yntemlerine rastlanmaktadr. Bu yntemler grsel yntem, snflandrma ve kodlama, retim ak analizi olmak zere ana grupta toplanabilir. Grsel Yntem, paralarn grsel (geometrik) benzerliklerine gre gruplandrmak ve ailelere ayrma ilemidir. Kk atlye retimlerinde az eit para sz konusu olduunda kullanlabilir. Byk lekli fabrikalara uygulandnda beklenen fayday salamaz. Snflandrma ve kodlama ynteminde ise her paraya zelliklerine gre tasarm kodlar, imalat kodlar ve bu ikisinin bileiminden oluan kodlar verilmektedir. Ynteme gre, kodlar birbirine yakn olan paralar ayn ailede birletirilir ve bir veya daha fazla aileyi ileyebilecek makine hcreleri oluturulur. Brish, Code, Cutplan, Dclass, Multiclass, Opitz problemsiz dokmantasyonu olan kodlama sistemlerinden bazlardr. retim ak analizi (production flow analysis (PFA)) ise paralarn hangi makinelerde ilendii bilgisini kullanr. Paralar ve bu paralarn retilmeleri iin gerekli makinelerin gsterildii bir matris oluturulur. Satrlarnda paralara, stunlarnda da makinelere yer verilen bu matrisin sfr olan elemanlar, o parann o makinede ilemi olmadn; bir olan elemanlar da ilgili makinede ilendiini gsterir. Bu matris belirli algoritmalarla yeniden dzenlenerek imalat hcreleri ve para aileleri ayn anda elde edilir. Bu metodun avantaj kod gelitirmeye gerek olmamas ve para izimlerinin gerekmemesidir. Kolay uygulanan bir yntemdir.
Hcre ii makine yerleim tipleri Ayn hcrede ilem gren bir veya daha fazla para ailesinin retim aklar ayn olmad zaman U tipi yerleim biimi kullanlr. Bu tip yerleimde ounlukla atlamal ve geriye doru olan tamalar grlr. Ayrca, ak hatt yerleimde makine says fazla olduunda operatrn son istasyondan nceki ya da bataki istasyonlara eli bo dn iin uzun mesafe kat etmesi gerekir. Verilen rnekte grld gibi U tipi yerleimde operatrler makinelere daha kolay ve abuk ulaabilmektedir.
U TP HCRE YERLEM VE OPARATR HAREKET ALANLARI
Sayfa 190
Sait Ali AYDIN
2 3
L TP HCRE YERLEM VE OPARATR HAREKET ALANLARI
SHOJINKA ESNEKLK SALAYARAK TALEB KARILAMA Talep deiikliklerine uyum salamak iin bir i istasyonundaki alan saysnda esneklik kazanmak, Shojinka olarak adlandrlr. Bir baka deyile, Toyota retim Sisteminde Shojinka, talep deitiinde bir i istasyonundaki ii saysn da buna uygun olarak deitirmek manasna gelir. Shojinkann en nemli zellii, ii saysn talepteki deiiklie bal olarak deitirmektir. rnein; bir rnn retildii hatta 5 kii alyorsa, bu hattn kapasitesi %80 e dmesi gerektii zaman hatta alan ii says 4e dmeli (5*0.80=4), hattn kapasitesi %20 artmas gerektii zaman da ii says 1 artarak 6ya ykselmelidir. Yani Shojinka, i gc kaynann tekrar tekrar planlanp ayarlanmasyla verimlilii artrmaya e deerdir. SHOJINKA kavramn uygulayabilmek iin n art olarak adlandrlabilecek faktr vardr:
1) Makine yerleiminin uygun bir ekilde tasarlanmas 2) ok ynl ve iyi eitilmi iiler 3) Standart operasyon belgelerinin srekli deerlendirilip periyodik olarak revize edilmesi
Shojinka iin en uygun makine yerleimi U Tipi hatlardr. Bu yerleim ekliyle her bir iinin sorumlu olaca i says ok kolay bir ekilde artrlp azaltlabilir. Ancak, bu ekilde bir yerleim ok fonksiyonlu iiler bulundurmay
Sait Ali AYDIN
Sayfa 191
gerektirir. Bununla birlikte standart operasyon belgelerinde yaplacak revizyonlar ve gelitirmeler sayesinde, talep deiiklii olduunda, ilgili istasyonda en uygun ii saysyla alma imkn salanacaktr. U eklinde hatlarn en nemli zelii hattn giriiyle knn ayn yerde olmasdr. Bu ekilde yerleimin en byk avantaj, talepte meydana gelecek bir deiiklie uyum salamak iin hatta almas geren ii saysnn artrlp azaltlmas konusunda salad esnekliktir. Bu esneklik U eklinde bir i istasyonunun i ksmnda alan iilere yeni iiler eklemek veya karmak suretiyle kolayca gerekletirilebilir. Ayn zamanda retim srecinde ekme sistemi kullanmak gereklidir. Bylece hattn sonundan bir birim rn ktnda, hattn bandan da ilem grecek bir birim malzeme girecektir. Uygun Olmayan Yerleimler Toyotann uygulamaktan kand uygunsuz yerleimler ana kategoriye ayrlr: Ku kafesi Ayrlm ada Dz yerleim
Ku Kafesi Yerleim: Bir iinin tek tip makineye atand en basit yerleim eklidir.
MATKAP
TORNA
TORNA
TORNA
MATKAP
MATKAP
TORNA
Ayrlm Ada Yerleimi: Makine yerleiminin, parann ilem grecei sraya uygun olarak yapld yerleim eklidir.
MATKAP
FREZE
TORNA
Sayfa 192
Sait Ali AYDIN
Dz Yerleim: Makinelerin dz bir srada yerletirildii yerleim eklidir.
FREZE
FREZE
FREZE
FREZE
Birletirilmi U Tipi Hatlar: Uygun olmayan bu yerleimlerin dezavantajlarnn stesinden gelebilmek iin birka tane U hattnn aralarnda belirli bir entegrasyon salayarak bir hat zerinde birletirilmesine karar verilmitir. Bu birleik yerleim kullanlarak, operasyonlarn iiler arasnda paylatrlmas, talepteki deiikliklere yant verebilecek ekilde kolayca baarlmtr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 193
RNEK: OCAK AYI ALIMA HESAPLARI evrim zaman 1 dk, 8 ii UBAT AYI ALIMA HESAPLARI evrim zaman 1,2 dk, 6 ii
ok Fonksiyonlu iler: Bir iinin yapaca i saysnda deiiklik yapabilme yeteneinin Shojinka uygulamann ok nemli bir paras olduu daha nce belirtilmiti. ok iyi tasarlanm makine yerleimi bu yetenein gelimesi asndan olduka faydaldr. Fakat Shojinka, yalnzca iyi bir makine yerleimiyle uygulanamaz. Shojinkann gerek manas, talep deiikliklerine bal olarak bir istasyondaki ii saysn ok abuk bir ekilde deitirme yeteneidir. Shojinka, iiden, evrim zaman, operasyon standartlar gibi bir ok durumda meydana gelecek deiikliklere yant vermesini bekler. Bu deiikliklere hemen yant verebilmek iin iinin ok fonksiyonlu olmas yani her iin her srecinde alabilecek ekilde kalifiye olmas ve eitilmesi gereklidir. Rotasyonu Sistemiyle ok Fonksiyonlu i Yetitirme: Bir iiyi ok fonksiyonlu hale gelmesi iin eitmek ya da yetitirmek Shojinkann ok nemli bir parasdr. Toyota, iilerini Rotasyonu ad verilen, her iinin kendi atlyesindeki btn ileri yapacak ekilde yer deitirmesine dayanan bir sistemle eitmektedir. Rotasyonu sisteminin ana adm vardr:
Adm 1) Amirlerin Rotasyonu ileri ok fonksiyonlu ii olma yolunda eitebilmek iin ncelikle ynetici ve amirlerin iilere rnek tekil edecek ve onlar iin bir model olacak ekilde kendilerini yetitirmeleri ve birer ok fonksiyonlu ii haline gelmeleri gerekmektedir. Adm 2) ilerin stasyonlar Arasnda Rotasyonu Bu adm hayata geirebilmek iin iiler iin mutlaka bir eitim plan hazrlanmal ve izelgelenmelidir. Bu planlar ustabalar veya amirler tarafndan yaplmal ve her ii o atlyedeki her trl iin btn aamalarnda uzmanlamaldr.
Sayfa 194
Sait Ali AYDIN
Adm 3) Gn erisinde Belirli Saatlerde Rotasyonu Btn iiler iin her bir iinin yapabildii i saylarnn toplam
ok fonksiyonlu i gc oran artt zaman Shojinka tam manasyla hayata geirilebilir ve i rotasyonu her hafta hatta bir ok durumda her gn yaplabilir.
Rotasyonunun Dier Avantalar: ilerin yapt iler deitii iin kas yorgunluu meydana gelmez ve dikkat yenilendii iin i kazalar azalr. Tecrbelilerin daha ar ileri yapmas gibi bir hakszlk ortadan kalkar. Ayn zamanda her rotasyonda iiler birbiriyle diyaloga geirilerek aralarndaki insan ilikileri geliir. Tecrbeliler ve amirler bilgilerini gen iilere aktarr bylece tecrbe ve bilgi atlye iine yaylr, ayn zamanda standart operasyon belgelerine bal kalnr. Her ii atlyenin her yerinde alt iin o atlyenin kalite, maliyet, gvenlik ve retim miktar gibi btn hedefleriyle ilgili sorumluluk hisseder. Her yeni atlyeye veya srece geite herkes yeni bir bak as kazanr, bylece gelime ve iyilemenin nndeki engeller ortadan kalkar.
Salanan bu faydalar en iyi ekilde yle zetlenebilir: nsana Sayg.
U TP MAKNE YERLEM Bir ok aratrmac tarafndan U Tipi retim hatlar, TZ(Tam Zamannda retim) sistemlerinde kullanlan zel bir tr hcresel retim yntemi olarak tanmlanmtr. Birbirinden farkl fakat belirli bir sraya gre aralarnda iliki olan makineler, bir rn ailesinin proses ihtiyalarn karlayacak ekilde birbirine yakn bir ekilde yerletirilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 195
TZ sisteminin gelimesiyle birlikte u prensip ok nemli hale gelmitir: ekme sistemi, Tek para ak ve ok sayda i yapabilen U tipi hcreler.
Birok retici parti tipi retim sistemlerini tek para ak ve U tipi hcresel yerleimlerle deitirmi ve bir retici retim zamannn 30 gnden 3 gne dtn, kalitenin de %30 arttn belirtmitir.
U Tipi Yerleimin zellikleri Makineler retilecek rnn ilem srasna gre U eklinde bir hat etrafna yerletirilir. Operatrler hattn i ksmnda alr ve bir operatr hattn hem giri hem de knda ilem yapar. Hattan bitmi bir rn kmadan hatta retilecek baka malzeme girmez. lem srasnda hat zerindeki komu makineler arasnda en fazla bir birim stok olur. Bylece bir rn veya makinede bir problem meydana geldii zaman hat kolayca durabilir. Makinelerin yapaca ilerle operatrn yapaca iler birbirinden ayrlarak makinelerin mmkn olduunca operatrn mdahalesine gerek kalmadan almas salanr. Hattn evrim zaman iin alt snr hattaki en byk ilem zamanl operasyonun zamandr (rnein :30sn). st snr mteri talebine bal olarak hesaplanan devir hzdr. (465dk / 750 para = 37 sn) Bu bahsedilen U hatt, basit U Hatt olarak adlandrlr. Basit U hatlar tek bana kullanlabildii gibi daha karmak U hatlarnn oluturulmasnda da kullanlabilir.
Sayfa 196
Sait Ali AYDIN
Karmak U hatlar yle snflandrlabilir:
Tek bir U ierisinde birden fazla hat
Birbirine bal iki U hatt
ie U hatlar
Sekiz eklinde U hatlar
oklu U hatt yerleimi
U hattn yeniden dengeleme: retim, srekli ayn kt miktarna bal olarak devam etmez. retilmesi gereken rnn miktar deitiinde hattn yeniden dengelenmesi gereklidir. Batl bir retici fabrikadaki 11 retim hcresinin her hafta yeniden dengelendiini belirtmitir. Ama en ok kullanlan ayda bir seferdir. U hatlar yeniden dengeleme durumu gz nnde bulundurularak tasarlanmaldr. Hat tasarlanrken en nemli nokta, talep deiiklerine uyum salayabilmek iin hatta yeni ekipman nasl eklenir ya da karlr onu hesap edip ona gre karar vermektir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 197
BR RNEK ALIMA: Hcre yerleimlerinde grld hareket alanlarnda ksald iin operatr says minimuma inmektedir. Dikkat edilmesi gereken notlardan biri ise Mudas ( israflarla mcadele yntemi ) kurallarn uygulamaktr. Aksi takdirde herhangi bir fonksiyonel iyiletirme elde edilememektedir. Tama maliyetini en aza indirmek iin aralarnda yksek miktarda para ak olan hcrelerin yakn olmas gerekir. Fabrika ierisindeki toplam para tama sreleri, toplam retim srelerine gelen pay hesaplanr. Genel olarak formle etmek gerekirse:
Analizler ve takipler belirli sre yaplmaldr. Bu veriler analiz esnasnda ciddi bir anlam tamaktadr. Burada yaplan analizler daha sonra yaplan planlara k tutacaktr.
Sayfa 198
Sait Ali AYDIN
Hcre yerleimini planlamadan nce mevcut durum analizi yaplmas gerekir. ncelikle mevcut durumun swot analizi yaplmas gerekir. Swot analizinde mevcut durumun gl ve zayf ynleri analiz edilmelidir. Belki hcresel retim sistemine gerek kalmayacaktr.
Swot analizinden kan deerler zerine ekip mutabk kaldktan sonra, mevcut durum hakknda balk kl diyagram (sebep sonu diyagram) analiz yntemi ile mevcut sorunlarn sebepleri saptanr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 199
kan sonu neticesinde i etd yaplr ve bu durumdan real i hacmi belirlenir. Bu ett erevesinde tamalar ve dier fireler hesaplanmaz. Tamalar ve dier fireler ayr deerlendirilir. Deerlendirme yaplrken personel sreleri hesaplanmaz ve sadece makine alma sreleri hesaplanr. Sonraki aamada personelin oklu makine veya operasyonlara bakacan varsaydmz iin bizi yanltr. Bugnk teknoloji itibari ile ou makineler yar manuel altn varsaydmzda, bir personelin rn makineye yerletirip banda beklemesi pek bir anlam tamamaktadr. Dolaysyla personelin doluluk oran ayr hesaplanmaktadr. RN TAKMA SRES MAKNE ALIMA SRES RN IKARMA SRES
PERSONEL ALIMAKTA
PERSONEL BEKLEMEKTE
PERSONEL ALIMAKTA
Makine doluluk hesab:
Kalan yzde oran iyiletirilmesi gereken sredir. Personel doluluk oran:
])
Kalan yzde personele baka grev verme sresidir.
rnler guruplandrlr ve hangileri ayn gurupta ve hangileri ayn operasyon gurubunda yer alacaklarna karar verilir.
Sayfa 200
Sait Ali AYDIN
Mevcut yerleim plan ve tm hareketler izilir ve gz nnde bulundurulur. Hareketler spagetti diyagram olarak yanstlr. Ekteki planda grld gibi retim hatt ve para hareketleri plana yanstldnda retim srecinin ne kadar karmak ve uzun soluklu olduunu gryoruz. Ayn zamanda her operasyon blgesinde yar mamul stok olumakta ve ek maliyetler olumakta. retim prosesinde oluan tm mudaslar burada grlebilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 201
Yaplan analizler neticesinde u ekil kar:
RN EVRMNDE KULLANILAN PERSONEL SRES 20 VARDYA / 1 GNDE RNN EN ERKEN EVRM SRES 4 GN STOK ALAN SAYISI 9 RN EVRMNDE YAPILAN ORTALAMA YOL 60 METRE KATMA DEER SALAYAN MAKNE SRENN KULLANIMI % 37 CVARI KATMA DEER SALAYAN PERSONEL SRENN HESAPLANAMAMAKTADIR KULLANIMI
Dier sreler kayplar Malzeme tama sreleri, takm arama, malzeme bekleme, farkl ilere ynlendirmeler olarak kaytta gemitir. Bunun yannda retim plann almamasndan dolay Planlama zorluklar ortadadr. Kalite sk denetimler ve mastarlama yntemi ile salanmaktadr. Bu yntemle ancak tespit edilebilen hata durdurulmakta ve kalite salanmaktadr.
Hesaplanan yntemler neticesinde ve rnler gz nnde bulundurup hangi tr gurup teknii uygulanaca karar verilmelidir. Bu durumda u tipi Hcreye karar verilmitir. Dnlen Hcre tasarlanp planlanmaldr.
Sayfa 202
Sait Ali AYDIN
ekilde grld gibi hcrenin ierisine bir ek operasyon yerletirilmitir. Bu durum gayet normal olum JIT sisteminin almas iin gerekli olan bir By-pas yntemidir. Bu ufak hcre sayesinde tm operasyonlar bir hcrede yaplabilmektedir. Aksi tekdirde apak alma ve pah krma ilemi iin ayr bir operasyon blgesi almas gereklidir. Ve bu hem daha fazla stok alan, daha uzun evrim sresi ve fazla personele mal olacaktr. Yaplan hesaplar karlatrdmzda aadaki gibi bir Statistik karmza kmaktadr:
KONU
RN EVRMNDE KULLANILAN PERSONEL SRES RNN EN ERKEN EVRM SRES STOK ALAN SAYISI RN EVRMNDE YAPILAN ORTALAMA YOL KATMA DEER SALAYAN MAKNE SRENN KULLANIMI KATMA DEER SALAYAN PERSONEL SRENN KULLANIMI KAPASTE BOLUU
ATLYE TP YERLEM
20 VARDYA / 1 GNDE 4 GN 9 60 METRE % 37 CVARI HESAPLANAMAMAKTADIR YOK
HCRE TP YERLEM
6,5 VARDYA / 1 GNDE 0,5 GN 0 Max. 5 METRE %95 %100 %50
KAZANIM
%150 %350 ------%200 --%100
Yeni retim hcresi ayn zamanda Japonlarn kastettii Tam Zamannda retim (JIT) sistemini temsil etmektedir. Bu durumda evrim srelerine baktmz takdirde 4 gnden 0,5 gne dtn greceksiniz. Yeni durumun sepep sonu analizi yaplp deerlendirilmelidir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 203
ki sebep ve sonu analizini karlatrdmzda ciddi bir fark grebilmekteyiz. rnlerin gecikmesine ve hataya sebep olan nedenler tamamen ortadan kalkm bulunmaktadr. Aadaki hcresel retim sistemi iin yaplan Swot analizinde grlecei gibi sistem ok daha gl ve dinamik hale gelmektedir.
Neticelerin sonucu yaplan SWOT analizinde grld gibi, ZAYIF YNLER glendirilmi olup, ileriki yolunda karsna kacak olan TEHDTLER minimize edilmitir.
Sayfa 204
Sait Ali AYDIN
TAKT TME
Takt Time talebin karlanmas iin gereken retime ayrlan maksimum sre olarak tanmlanabilir, dier bir deyimle evrim sresidir. Standardize almada Takt Sresi Takt sresi bir para ya da bir aracn yaplmas iin gereken zamandr. Aadaki ekilde hesaplanmaktadr;
Gnlk toplam alma sresi; normal alma saatlerinde tm makinalarn %100 verimlilik ile almas esasna gre hesaplanmaktadr. Takt sresi belirlendikten sonra, bir paray takt sresi iinde bitirmek iin her isi tarafndan ne kadar is yaplmas gerektiini saptamak da mmkn olmaktadr. Bir is yerindeki btn bir i sralamasn bitirmek iin gerekli tur zaman da takt sresine uygun olacak ekilde ayarlanmaktadr.
YLETRLMES GEREKEN PROSES
Sait Ali AYDIN
Sayfa 205
kan sreler bir tabloda toplanr ve burada grafik olarak sralandnda, iyiletirilmesi gereken problemli operasyon kendini beli edecektir. Buradaki sre dzeltilmez ise retim aksayacak ve TZ gereklemeyecektir. Bunun yannda Yar mamul stoklar olumaya balayacak ve tm yaplan almalar gereksiz klacaktr.
Takt srelerin planlanmas ve operasyon datm:
PERSONELN OPERASYON ALIMA DAILIMI
Hesaplanan takt sreleri 1 personelin ne kadar i yapabileceini ortaya koyar.
Sayfa 206
Sait Ali AYDIN
TEK PARA AKII
Yaln retimde tam zamannda retimin salanmas, tm retim birimlerinin kanban ve retimde dzenlilik ilkesine gre mmkn olan en az para saylaryla (lot size) alabilmeleri, baz n koullara baldr. Bu koullardan en nemlileri; retkenliin ok yksek ve retim zamanlarnn ok ksa olmasdr. Ayrca retim ak iinde iilerin, bitmi ya da ilenmekte olan paralarn beklemeyle hi vakit kaybetmemeleri gerekmektedir. lenmekte olan paralarn beklemesi, bir parann bir ilenme aamasndan dierine hemen gememesi anlamna gelmektedir. Yaln retimin bu zaman harcanmasna bulduu zmlerden biri, herhangi bir atlye iinde bir parann nihai halini almas iin gereken tm makinalarn, paralarn ilenme akna dayanarak birbiri ard sra yerletirilmeleridir. Bylece parann bir nceki sre iin gereken makinadan bir sonraki sre iin kullanlacak makinaya hi beklemeden gemesi salanmaktadr. Makinalarn bu ekilde yerletirilmelerine sre bazl yerleim ve paralarn sreler arasnda beklemeden teker teker aktarlmalarna da tek para ak (one piece flow) denilmektedir. Tek para ak; sreler ve makinalar aras aktarma adetinin bire indirilmesi, hat ya da makina yan stok miktarlarnn sfr dzeyine ekilmesi olarak da tanmlanabilir. Stoksuz retimin temel koullarndan biri olan tek para ak, yaln retime gre alan fabrikalarn hem kendi atlyelerinde hem de yan sanayilerinde ayn anda senkronize olarak gerekleir. deal olarak gerekletirilmek istenen, kark ykleme, retimde dzenlilik ve kanban kartlaryla eki sistemine gre, bir sonraki operasyonda ilem grecek tm paralarn, ayn anda ya da ksa aralklarla retilmeleri, ayn anda ya da ksa aralklarla son operasyon hattna teker teker ulatrlmalardr. Sonu olarak tek para aknn amac, Her bir parann beklemeden bir sreten dierine gemesi, ayn anlayla atlye ii operasyon hattna ve rnn son operasyon hattna iletilmesidir. Tek para ak anlaynn temelinde yatan dnce, retim faaliyetlerinde gereksiz bekleme ve zaman kayplarnn elimine edilmesidir. Bu dnce ayn zamanda yaln retimin nihai hedefini ve k noktasn oluturmaktadr. Dolaysyla tek para ak, yaln retim felsefesini tamamlayan ve yaln retimin farkl teknikleri arasnda balant kuran bir dncedir. Geni anlamda tek para ak, son operasyonunun uygulamasnn, tm retim istasyonlarn kapsayacak ve tm retim istasyonlarn birbirine son operasyonun anlayyla balayacak ekilde geniletilmesidir. Bu anlaya gre, son operasyon para besleyen i merkezlerinin kendi araklarnda ve son operasyon olan ilikileri, paralarn bekleyerek zaman kaybetmemesi amacna ynelik olarak kurulur.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 207
Tek para aknn zamandan ne lde tasarruf saladn, bylece retim srelerini ne kadar ksalttn aadaki rnekle aklayabiliriz. rnein, bir atlyede ilenecek bir para nihai halini almas iin 3 farkl makinann kullanld, 3 farkl ilemden gemek zorundadr ve her bir ilem 1 dakika tutmaktadr.
500
500
500
Makinalarn Stoklu alma Durumlar
1. Stoklu alma Durumunda: Stoklu alma ortamnda, makinalar yan yana olsalar bile birbirlerinden bamsz alrlar. Birinci makina durmadan ilemini srdrr ve iledii para says 500e ulanca bu paralar birinci makinadan alnp ikinci makinaya aktarlr. Yani aktarma lotu (conveyance lot) 500 paradan olumaktadr. kinci makina da yine ayn ekilde 500 para ileyince, bu paralar nc makinaya aktarlr. Birinci makinaya da ileyecei paralarn, bir baka atlyeden yine 500 paralk koliler halinde geldii dnlebilir. Bu durumda herhangi bir para 3 ilemden getiine ve her bir ilem 1 dakika tuttuuna gre, 500 parann herhangi bir ilemi tamamlamas 500 dakika, 3 ilemden geip nihai halini almas 3 * 500 = 1500 dakika tutacaktr.
2. Stoksuz alma Durumunda Stoksuz (beklemesiz) tek para aknda makinalar birbirlerine bal almaktadr. Bir makina n nolu paray ilerken, bir nceki makina (n+1) nolu paray ilemekte ve ilemi tamamladnda para bir sonraki makinaya Sayfa 208 Sait Ali AYDIN
aktarlmaktadr. Bu durumda 500 parann nihai halini almas sadece 502 dakika tutmutur. Bu sre stoklu alma durumundaki sreden dktr.
N+2
N+1
Makinalarn Stoksuz alma Durumlar
Yukardaki rnekten de grld gibi, tek para akna ne kadar yaklalr, paralarn sreler arasnda bekleme sresi ne kadar drlrse, toplam ilem zaman da o kadar azalacaktr. Bylece retim daha ksa sre iinde gerekletirilebilecektir. Tek para ak ile ayn miktar rnn veya parann daha ksa srede retilebilecei dnldnde iilik maliyetleri asndan da nemli boyutlarda tasarrufa gidilebilecei sonucuna varlabilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 209
DENGEL RETM (HEIJUNKA)
Heijunka, yaln retim felsefesi iinde retimin dengelenmesi anlamnda kullanlr ve retim planlama ve kontrol sisteminin hedefini ifade eden bir terimdir. Yaln retim sisteminde, retimin deiken talep koullarna uyumu sreci retim dengeleme olarak tanmlanr. retim dengeleme sreci sonunda bir retim hattnn, tek tip bir rnn yksek hacimlerde retimine ayrlmas sz konusu olamaz. Tam tersine, retim hatlarnn talepteki deiimlere uyumlu olarak, ayn gn iinde eitli rn tiplerini kk miktarlarda retilebilecek ekilde dzenlenmesi gereklidir. Kanban sistemi ile yan sanayinin ve fabrika iindeki i merkezlerinin tam zamannda retime ekilmeleri ile birlikte, son operasyonda gerekletirilecek olan retim sralamalar belli bir dzen korunarak yaplmak durumundadr. Bu dzen salanmaz ise yan sanayi firmalar ve nceki retim istasyonlar stoksuz alma ilkesine ters derek, yedek stok ile almak zorunda kalacaklardr. retimin, talepte oluabilecek deiikliklere stok tehlikesine dmeden uyum salamak iin bir sreklilik ve dzen iinde yrtlmesine ve retilecek rnlerin adet olarak birbirlerine en kk oranlarda olmasna dengeli retim ad verilmektedir. Kark ykleme ve retimde dzenlilik olarak da adlandrlabilen dengeli retim, ayn son montaj hattnda birbirinden farkl modelleri veya rnleri birbiri ard sra monte etme yntemidir. Yaln retim sisteminin temellerini ortaya karan Taiichi Ohno, Toyota Ruhu adl kitabnda bir retim srecinin hangi sebeplerden dolay dengelenmesi gerektiini yle aklamaktadr : Bir retim hattnda oluan retim dalgalanmalar kayplara neden olur. Bunun nedeni, endstri faaliyetine neden olan donanm, ii, envanter ve dier unsurlarn retimde zirveyi (sonraki sreleri) izlemek zorunda olmalardr. Bir nihai sreteki talep, zaman ve miktar anlamnda deiirse, bu dalgalanma tepedeki srelerde etkisini gsterecek, yava yava nceki srelere ulaldka olumsuzluklar da genileyecektir. Yan sanayi firmalaryla da retim dalgalanmasn nlemek amacyla, son montaj aamasnda retim dalgalanmalarn sfr noktasna getirmek bir zorunluluktur. Toyotann son montaj aamas, allan modelleri farkl dizililere sokarak bu hedefe ulamaktadr. Dnml olarak bir model, sonra baka bir model, ardndan yine ilk model allarak retim dengelenmektedir. Kark yklemeye rnek olarak bir firmann aylk sipari bileimlerini rnek olarak alabilir ve kark ykleme yoluyla retimin nasl dengelendiini ekilde yardmyla aklayabiliriz: Firmann aylk sipari bileimine gre bir ay iinde ayn montaj hattndan kacak A,B,C tipi rnlerinden 6000 palet A, 3000 palet B ve 3000 palet C rn retmek zorundadr. Ayda ortalama 20 alma gn olduuna gre sz konusu bileim, gnde 300 A, 150 B, 150 C paleti retilmesi anlamna gelir. Yaln retim anlayna gre rnler son montaj hattndan A,B,A,C,A,B,A,C,A,B palet sralamasna gre karlr ve bu sralama ilke olarak gn boyu korunur. Sonu olarak, bir yandan her rnn de talep bileimlerindeki paylarn yanstacak frekansta retilmeleri salanr; te yandan da her bir rnden mmkn olduunca birer palet retilir. (Burada otomobil gibi kompleks rnler sz konusu olduunda birer adet olacaktr.) Bu ekildeki bir sistem, hem gnlk retim adetlerinin tutturulmas zorunluluuna ters dmez; hem de bir nceki istasyonlar,
Sayfa 210
Sait Ali AYDIN
montaj hattnn belli bir dzene dayanmayan eki yapmas durumunda yedekte bulundurmak zorunda kalacaklar WIP stoku tutmalarn nler. Herhangi bir gn ortasnda bayilerden ya da mterilerden gelen acil talep deiikliklerine gre, gnlk toplam rn detinin drlmesi gerei ile karlaldn ve toplam adetteki de karn rnlerin birbirlerine orannda bir deiiklik sz konusu olmadn varsayarsak; son montaj hattnda yine A,B,A,C,A,B,A,C dzeni aynen devam edecektir. Ancak bu durumda hat yavalatlr yani rnler hattan daha uzun aralklarla karlmaya balanr. Son montaj hattnn yavalamas, otomatik olarak kanbanlarn nceki retim istasyonlarnda daha yava bir tempoda birikmesine yol aar ve retim biriken kanban saysna gre yrtldne gre, sonuta ayn zaman dilimi iinde retilen ya da ilemden geen rn says tm istasyonlarda hep birlikte der. Talebin azalmak yerine artmas durumunda ise retimin son montaj hattndan balanarak hzlandrlmas sz konusu olacaktr. Talep deiiklii adet deil, rn bileiminin deimesi eklinde gerekletiinde retimde dzenlilik kural yine ayn ekilde uygulanr. rnein, rn bileiminin gn sonunda 300 A, 150 B, 150 C paleti yerine 150 A, 225 B, 225 C paleti olmas gerektii renilirse retim bileimlerine ilikin yeni bir dzenleme yapmak gerecektir. Gn ortasnda gelindiinde A,B,A,C,A,B,A,C dzenine gre 150 palet A, 75 palet B ve 75 palet C retilmi olacaktr. Kanbanla ekilerin ideal olarak birer palet olduunu ve ayarlarn ok ksa srdn dnrsek, son montaj hatt gn ortasndan itibaren, A tipi rn retmeyi kesip sadece B ve C tiplerine ynelecek, bir nceki istasyonlardan birer paletlik sadece B ve C rnlerini ekmeye balayacaktr. Bu deiimin etkisi, tm istasyonlarn dalga dalga ama ksa bir sre iinde B,C,B,C,B,C sistemine gemeleri eklinde olacaktr. Sistem batan beri birer paletlik retime gre iledii iin de, deiiklik hibir istasyonda ilenmekte olan rn (WIP) stoku birikmesine yol amayacaktr. Talep deiiklii, hem toplam adet hem de rn bileimini ayn anda kapsarsa, son montaj hattndan balamak zere bir yandan retim hzn yavalatmak (ya da hzlandrmak) bir yandan da rn bileimini deitirmek gerecektir.
300 A
A
150 B
150 A
B
225 B
Dengeli retim Teknii

Sait Ali AYDIN Sayfa 211
Yukardaki rnekte anlatld gibi retimin bir sreklilik ve dzen iinde yrtlmesi ve rnlerin adet asndan birbirlerine oranlarnn olabilecek en kk birimlere indirgenerek retilmeleri anlamna gelen dengeli retim, yaln retimin en temel tekniklerinden biridir. retimde dzenlilik ya da dengeli retim ilkesinin avantajlarn u ekilde sralayabiliriz: retimin, talep deiikliklerine hesapta olmayan bitmi ya da ilenmekte olan rn stoku karlamakszn kolayca adapte olabilmesini salar. (WIP) ile
Ayn hatta birden fazla rnn veya modelin monte edilmesi, gereken toplam hat saysn ve dolaysyla toplam fabrika alann da azaltr. rnlerin bayilere veya mterilere istenilen sipari bileimine eriildikten hemen sonra sevk edilebilmelerini salayarak, reticileri gereksiz stok alan bulundurma zorunluluundan kurtarmaktr. retimin tm prosesleri arasndaki retimin dengelenmesi, satlabilecek miktarda ve tipteki rnlerin tam zamannda retimini olas hale getirir. Dzenlenmi retim toplam retim sistemini mmkn olduu kadar verimli ve esnek hale getirir, zaman ve para israfn ortadan kaldrr ve alanlara ar yk bindirmez. Dengeli retim anlay iinde, takt time kavram nemli bir yere sahiptir. Takt time, belli miktardaki bir iin bitirilmesi iin gerekli zamandr ve evrim sresi ile a anlaml kabul edilebilir. Burada belli miktardaki bir i; tek bir operasyonun gerekletirilmesi, tek bir parann retilmesi ya da btn bir otomobilin montajnn gerekletirilmesi faaliyetlerinden herhangi biri olabilir. Takt time (evrim sresi) gnlk toplam alma sresinin gnlk toplam retim talebine oranlanmasyla bulunabilir. Her bir proses iin kesin evrim srelerinin belirlenmesi; bir nihai rne (rnein otomobil) zaman geldiinde dahil olan pek ok farkl parann retiminin yaplmasnn ve bunlarn montaj hatt sresince bir araya getirilmesinin anahtardr. Burada nemli olan nokta, paralarn bir araya getirilmelerinin, montajn tm aamalarnda, retim akn sat hzyla dengede tutacak ekilde tam zamannda gereklemesidir. retimin iinde yer alan tm proseslere ait operasyonlar, belirlenen evrim srelerine gre gerekletirildiklerinde, retim kesin olarak ihtiya duyulduu zamanda ve ihtiya duyulduu kadar yaplabilecektir. retimlerin evrim sresine uygun olarak gerekletirilmesi, tm retimin son montaj hattndaki ileyie uygun olmasn salar. Bylece yaln retimin temel hedefleri olan tek para ak ve dengeli retime ulalabilir.
Sayfa 212
Sait Ali AYDIN
TOPLAM DENETM
Yaln retimde, retimi meydana getiren aamalarn ya da her bir retim aamasnn iinde bulunan makinalarn birbirleriyle uyum iinde almalar amacyla yaplan almalara toplam i denetimi ad verilmektedir. Toplam i denetimi yoluyla salanan makinalar ve sreler aras senkronizasyon tek para aknn salanmas iin bir n arttr. Tek para aknn gerekletirdii sre bazl hat, makina ya da hat yan stokun sfrlanmas veya mmkn olduunca kk miktarda tutulmas iin gelitirilmi en etkin sistemlerden biridir. Ancak, sre bazl hatlarn tek bana kurulmas sz konusu hedeflere ulamak iin yeterli deildir. Sre bazl hatlarn gerekten etkin olabilmeleri iin, ayn hatt oluturan makinalarn alma tempolar veya kapasitelerinin de (bir ilemi tamamlamalar iin gereken sre) denkletirilmeleri gerekir. rnein hattaki bir nceki (n-1) makinann paray ileme sresi 1 dakika, ayn hattaki bir sonraki (n) makinann paray ileme sresi 4 dakika ise, A makinasnn 1 para ileme sresi iinde B makinas 4 para ileyecek ve eer makinalar durmadan alrlarsa, B makinasnn yannda A makinasndan gelen paralar giderek artan miktarlarda birikmeye balayacaklardr. Bu durumda beklemesiz retim olan tek para ak gereklemeyecektir. ekilde bu durum ematik olarak aklanmtr.
HIZ : 1 dakika / para kapasitesi yksek olan makina A makinasndan gelen ve B makinasnda ilenmek iin bekleyen paralar
HIZ : 4 dakika / para kapasitesi dk olan makina
MAKNA A
(N-1)
MAKNA B
(N)
Makinalar Aras Uyumsuzluk Durumu
Sait Ali AYDIN
Sayfa 213
Yukarda anlatlan sorun yaln retim anlaynda, hattaki makinalar birbirine senkronize ederek, yani tm makinalarn ayn sre iinde ayn miktarda para ilemeleri salanarak zlmtr. Bunun anlam; kapasitesi yksek olan (herhangi bir paray ileme sresi dierlerinden daha ksa olan) makinalara belli bir miktar paray iledikten sonra kendi kendini otomatikman durduran limit anahtarlar (limit switches) yerletirmektir. Hattaki bir sonraki (dk kapasiteli) makina yksek kapasiteli makinadan paralar tmyle ekince yksek kapasiteli makinadaki limit anahtar makinay yine otomatik olarak balatmaktadr. Bylece yksek kapasiteli makina (A) gn boyu alma durma faaliyetleri arasnda gidip gelerek dk kapasiteli makinaya (B) adapte olmaktadr. Yksek kapasiteli makinalarn dk kapasiteli makinalara bu ekilde senkronize edilmelerine (makina kapasitelerinin birbirlerine yaklatrlmasna) yaln retimde toplam i denetimi (full work control) ad verilmektedir. Toplam i denetimi uygulamasnda baz makinalar, senkronizasyonu salamak amacyla, tam kapasite almamaktadrlar. Ancak paralarn hat ya da makina yan stokta beklememelerinden elde edilecek kazan, makinalarn tam kapasite almalarndan elde edilecek kazantan daha byktr. Yaln retime hkim olan anlay; eer kapasitesi dk makinalarn verimi, o gn iinde gerekletirilmesi gereken rn miktarnn karlanmasna yetiyorsa, gereksiz rn retmektense, yksek kapasiteli makinalar toplam i denetimi teknii ile dk kapasiteli makinalara adapte etmenin daha doru olduu dncesidir. Yaln retim iin en ideal durum birbiriyle ayn (ya da yaklak) kapasitede makinalar kullanmaktr. Birbiriyle uyum iinde alacak makinalar elde etmek iin, makinalarn fabrika iinde imal edilmeleri yaln retim uygulayan fabrikalarda ska karlalan bir durumdur. Yaln retimde tek para ak anlaynn atlyelerle snrl kalmayp atlyeler aras aka da uyarlanmasna benzer ekilde, senkronizasyon da sadece tek bir atlye iindeki sre bazl hatlarda deil, atlyeler arasnda da uygulanmaktadr. Baka bir deyile, farkl atlyelerin kapasiteleri yukarda anlatlan anlaya gre birbirine yaklatrlmakta, ayn zaman sresi iinde ayn miktar retme ilkesi atlyeler arasnda da hayata geirilmektedir. Toplam i denetimi uygulamasndan da anlalabilecei zere, yaln retimde paralarn beklemesi (stoklu alma) olabilecek en byk israftr ve sistem neredeyse tmyle bu israfn nlenmesi zerine kuruludur.
Sayfa 214
Sait Ali AYDIN
STOKLAR
Stoklar, iletmenin satmak, retmek veya iletme ihtiyalarnda kullanlmak zere elinde bulundurduu, deerleme gnnde iletmenin mlkiyet ve tasarrufundan kmam mal, hammadde, yar mamul, iletme malzemesi, yardmc malzeme, mamul gibi maddi deerlerdir. Mallar, olduu gibi veya ufak bir ileme tabi tutularak satma amac ile edinilen her trl maddelerdir. Hammadde ve malzemeler, retimde kullanlmak zere alnan, retim ilemi ile tkenen ve ekil deitiren her trl madde ve malzemelerdir. Hammadde ve malzemeler dorudan doruya mamuln bnyesine girerler, bunlarn hangi mamul iin ne kadar harcadklarnn tespiti teknik ve ekonomik olarak mmkndr. Yar mamuller retim srecine girmi, henz son eklini almam, retim safhas iinde bulunan yar ilenmi maddelerdir. Yar mamullere ara mamuller de denmektedir. Mamuller, retim srecini tamamlayarak son eklini alm sata veya kullanma hazr maddelerdir. letme malzemeleri, iletmenin faaliyetlerini gerekletirmesinde kulland, retimde dolayl olarak kulland, mamuln bnyesine dorudan doruya girmeyen, yardmc masraf yerlerinde harcanan maddelerdir. letme malzemelerine tketim maddeleri de denmektedir. retici iletmelerde, mamul ambalaj maddesinin iine girerek nihai halini, sata hazr durumunu aldndan ambalaj maddeleri hammadde ve malzeme olarak kabul edilirler. Bununla beraber, ambalaj maddeleri, eer mamul satldktan sonra mteriden geri alnyorsa demirba olarak kabul edilmeleri gerekir. Mteriye bu ekilde emanet olarak verilen ambalaj maddelerine gaz bidonlarn, meyva suyu ielerini, likit gaz tplerini rnek olarak gsterebiliriz. retici iletmelerde retim srecinde ortaya kan, piyasa deeri olan her nevi retim artklar, dknt, dee iskarta ve benzeri maddelere Hurda ve Artklar denmektedir. Deerleme gn mevcut bu gibi kymetlerin de deerlenmesi gerekmektedir. Geleneksel retim sistemlerinde bu gereksinim, hazrlanm i emirlerinin tm i merkezlerine gnderilmesi yolu ile karlanr. tme retim Kontrol Sistemi her i merkezinin bir sonraki ilemin paray ele alp almayacan dnmeksizin paralar sonraki i merkezine gndermesi mantna dayanr. Bu da genellikle stok birimlerine neden olmaktadr. Kitle retim sistemlerinde retim ak en batan balayp sona, montaj hattna doru ilerler, yani bir nceki istasyon bir sonrakinin ileyecei paray 'iter'. Talepte oluacak bir dalgalanma durumunda ise her proses iin izelge deiiklii yaplacaktr. retim izelgelerinin ska deitirilmesi zor olduundan, proseslerde oluabilecek sorunlar ve talep deimelerini absorbe edebilmek iin tm prosesler arasnda gvenlik stoklar oluturmak gerekecektir. Bunun sonucu olarak gereksiz ekipman, aylak iiler ve dk kalitede rnlerin olumasna yol aan dengesiz bir stok yaps ortaya kar.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 215
KANBAN
Yaln retimin temel ilkelerinden biri olan, paralar veya rnleri gerektii an ve miktarda retmek, sadece mteri talebine en yakn zamanda ve talebin belirledii miktar ve eitlilikte retmek anlamna gelmeyip, ayn ilke bir fabrikann kendi i retim ak iin de geerli olmaktadr. Tam zamannda retim anlaynda ama, tm retim aamalarnn gereksiz retim yapmalarn nlemektir. Gereksiz retimi nlemek iin; her bir retim istasyonunun, sadece kendisinden bir sonraki istasyonun hemen ileme geirebilecei miktarda paray tam zamannda retmesi ilkesi benimsenmitir. retimi tam zamannda gerekletirebilmenin n koulu ise, tm srelere ne zaman ve ne miktarlarda retim yapacaklarn zamannda bildiren bir bilgi sisteminin kurulmasdr. Yaln retim sisteminde tam zamannda retim faaliyetlerinin programlanmasnda kullanlan ara kanbandr. Kanban kelimesi Japonca da kart anlamna gelmektedir. Tam zamannda retim felsefesinin bir paras olarak gelitirilmi olan kanban sistemi ve onun trevleri, belli bir retim alan iinde yer alan tm srelerde ve ayrca iletmeler arasnda gerekli rnn, gerekli miktarda ve gereken zamanda retilmesini salayan bir bilgi, denetim ve iletiim sistemidir. Yaln retim sistemini destekleyen bir alt sistem olan kanban sistemi bir malzeme planlama ve kontrol sistemidir Bu sistemde, her hangi bir aamada retilecek veya ileme geecek her paraya bir kanban kart atanmtr. Sistemde belli bir ilem iin gerekli paralar tr ve miktar olarak kanbanlara yazlmakta, bunlar da retim srecinde paralarn temininde ve retiminde kullanlmaktadrlar. Kanbanlarn sipari emirleri ve malzeme istek fileri yerine gemesi nedeniyle, planlama ve denetim iin ek krtasiye bazl ilere gerek kalmamaktadr. Kanban sistemi ile blmler aras iliki salanarak, planlama ve kontrolde kullanlan emir rapor ak ortadan kalkmtr. Ayrca bu sistem ile malzeme ak srasnda ilem aralarnda bekleme sreleri azalmtr. Kanban sisteminin ileyii, srekli hareket eden kartlarn i istasyonlar arasnda iletiimin salanmas zerine kuruludur. Kanban sistemi klasik itme esasna gre deil, ekme esasna gre alr. Kanbanlar daima retim akna ters ynde ancak fiziksel birimlerle birlikte, sondan baa doru hareket ederek, retim aamalarn birbirlerine balarlar. retim aamalarnn bu ekilde birbirine balanmas sonucunda ise sadece gereken paralar, gerekli olan miktarda ve gerektii zaman retilmekte ve aamalar arasnda ara stoklara ihtiya kalmamaktadr. Bu zincirin iletme dnda yan sanayi irketlerine kadar uzatlmas durumunda ise hammadde stoklar da kaldrlm olacaktr. retimdeki iyiletirme pazardan balar. Kanban uygulamasndaki anahtar faktrlerden biri retime mterinin sesini yerletirmektir. Bylece mterinin sesi son olarak oluacak rn tanmlam olacaktr. Bitmi rn stokunu ortadan kaldrmak iin imalat oran pazardaki talep oranna eit olmaldr ve yar mamul stokunu ortadan kaldrmak iinde mterinin sesini imalattaki her yere eit olarak datmak gerekir. Kanban eitleri ve leyi Mekanizmalar: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Kullanld yer (stok orijin noktas, tketim noktas, tama yolu) Para numaras, Para ad, Parann tanm, Kanban numaras (kanban kartnn tantm numaras), Para says / kanban (ana parann her retim birimi iin bu kanban tarafndan siparii alan para miktar) Kanbann dzenli olarak konulduu kutunun tanmlayc kod numaras veya ismi, Kanbann teslim edilecei i istasyonunun yeri (kod numaras veya tanm)
Kanban retim kontrol sisteminde, tketim ile tetiklenen para / malzeme ikmali, temel olarak ekme, retim ve tedariki kanbanlar ile salanr.
Sayfa 216
Sait Ali AYDIN
ekme/Tama Kanban: ekme kanban, nceki hcrenin (mteri hcre) sonraki hcreden (tedariki hcre) ekmesi gereken rnn eidi ve kalitesini, bir sonraki istasyonun, bir nceki istasyondan ekmek istedii para cinsi ve miktarn belirleyen ve para / malzeme ekmek amac ile kullanlan kanban eididir. Ana montaj hatlar ve i istasyonlar, girdi ve kt olmak zere iki tip stok alanna sahiptirler. Girdi stok alanlar, i istasyonlarnca, kendi retim srelerinde ilenmek zere, standart kaplarda tedarik edilen ham madde, para bileeni ve/veya yar mamullerin depoland alanlardr. kt stok alanlar ise, i istasyonlarnca retilen paralarn depoland alanlar olarak retim ortamnda bulunmaktadrlar. Eer para bizzat firmann kendisi tarafndan retiliyorsa, girdi stok alanndaki her kapa ilitirilmi bir ekme kanban bulunur. Bir kaptan tketim baladnda, paray kullanan hcre ekme kanbann kaptan ayrarak, tketilen parann ikmali ile sorumlu hcreye iletir. Parann ikmali ile sorumlu hcre, kt stok alannda standart kaplarda retimi tamamlanm paralara sahiptir. Kullanc, alnan kaba bir ekme kanban ekler ve kap ile ekme kanbann sz konusu parann tketimini gerekletiren montaj hattnn ya da hcrenin girdi stok alanna transfer eder. ekme kanban hcreler arasnda hareket eder. ki hcre arasnda bilgi akn salayarak, sonraki proses tarafndan ihtiya duyulan paralarn, istenilen miktar ve doru zamanda nceki prosesten teminini salar. ekme kanban, bu ynyle, tketimle tetiklenen bir tedarik arac olarak karmza kmaktadr. retim Kanban: kmal ile sorumlu hcre, kt stok alannda retimi tamamlanan, standart kaplar halinde depolanm para stokuna sahiptir. Bu kaplardan her birine ilitirilmi retim kanbanlar vardr. Ana montaj hatt ya da i istasyonu para tedarikini gerekletirmek zere ekme kanban getirdiinde, kap zerindeki retim kanban kaptan ayrlarak, sz konusu parann ikmali ile sorumlu hcreye verilir. Bu ekilde, kt stok alannda tketilen parann ikmalini salamak zere retim tetiklenir. Tedariki hcre, retim kanbannda belirtilen miktarda retim yaptktan sonra, standart kapa retim kanbann ekleyerek ikisini kt stok alanna transfer eder. retim kanban yalnzca tedariki hcre ile onun kt stok alan arasnda hareket eder. retim kanban kt stok alan ile tedariki hcre arasndaki bilgi akn salayarak para ikmalini gerekletirir. Tedariki Kanban: Tedariki kanban, tedarikilerden satn alnan paralarn ikmalini gerekletirmek zere kullanlan bir kanban eididir. Tedariki kanban, ekme kanbanna benzer ekilde, (satn alnan paralar iin) ana montaj hatt ya da i istasyonunun girdi stok alanndaki kaplara ilitirilmi halde bulunur. Kapta tketim baladnda, kullanc tedariki kanbann kaptan ayrarak, parann ikmali ile sorumlu tedarikiye ulatrr. Tedariki, tedariki kanbanndaki bilgiler dorultusunda, para ikmalini gerekletirir ve tedariki kanbann kapa ilitirerek, kapn mteri prosesin girdi stok alanna teslimini salar. Tedariki kanban, mteri firma ile tedariki arasnda bilgi akn salayarak, satn alnan paralarn tedarik srecini gerekletirir. Tedarik sreci, tketim ile tetiklenir ve bu sre, tketilen parann mteri prosesin girdi stok alanna teslimi ile son bulur.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 217
KANBAN KLTR OLUMASI
Kanban sistemi normal alma ynteminden biraz farkllk gsterdii iin genel olarak personel tarafndan endie ile karlanr. Bunu sebebi stoklu alma ynteminde aksama olmayaca dnen personel ilerini sadece bu ekil yetitireceini zanneder. Ayrca stoksuz almada srekli olarak zamanlan yarmas gerektii iin performanslarn tam zamannda kullanmalar gereklidir ve buda tabi ki dier faktrdr. Normal alma ( itme ) sisteminde rnn ne zaman retimi gerekletirilirse o zaman dier aamaya geer. Bu tarz alma ynteminde kargaa olutuu gibi, sipariler genelde gecikir ve her retim zaman ierisinde acil olur. Sipari takip yetkisi merkezidir ve genelde retim sorumlu blgeden yaplr. Sre ierisinde retim alan i takip etmekten ve acil retimleri yetitirmekten yapmas gereken ileri yapamaz duruma gelir. Bu durum kanser gibi etrafa yaylr ve acil kelimesi her ite kullanlr. Eninde sonunda gecikmeyen i grlmemitir.7
Geleneksel durumu analiz edersek:
Durumda grld gibi sipari retim birimine iletilir ve buradan koordine edilir. retim gerekli ihtiyalar belirle ve bu ihtiyalar erevesinde organize olmaya alr. Tedariki organizasyonundan, retim yaplp sevk gerekleesiye kadar retim birimi uratnda illaki bireylerde aksama yaanmaktadr. Uygulamada TZ kullanlmad iin genelde aksaklklara sebep olur ve ne kadar istenmese de zamanlan tm sipariler gecikme noktasna gelir.
Sayfa 218
Sait Ali AYDIN
Kanban ynteminin durumunu analiz edersek:
Sipari sevkiyat birimine gelir ve sevkiyat birimi elinde rn yok ise bir nceki birime kanban kart gnderir. Kanban gelen birim elindekini kontrol eder ve ihtiyalarna ynelik bir nceki birime kanban kart gnderir. Burada yle dnmek lazm: birimler bir nceki birimin mterisidir ve sipari aarlar. Bylelikle tm blmler sipariin sorumluluunu stlenmi olup daha hzl bir ekilde sonraki mterisine teslim etmeye alacaktr. Birimler durumdan sorumlu olduklar iin yaptklar ie sahipleneceinden daha dikkatli bir retim gerekleecektir. Genel olarak bir kltr deiiklii gerektirdiinden doal olarak ciddi bir diren oluacaktr. Bunu insan kaynaklar uyum ve motivasyon yntemleri ile zmesi gerekir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 219
KANBAN AAMALARI
Kanban kart evrimini salayabilmek ve ekme sistemine gre retim yapabilmek iin admlar: 1.AAMA Son montaj hattnda imalat atlyesinden gelen paralarn iinde bulunduu paletlerin her birinin zerinde, parann ne olduunu, hangi rn modeline ait olduunu, palet kapasitesini ve paletlerin hangi atlyeden geldiini belirten bir ekme kanban kart bulunmaktadr. Paralar paletlerden alnp rne, monte edildike ve her bir palet boaldka, zerindeki ekme kanbanlar karlp bir ekme kanban kutusuna yerletirilir. 2. AAMA Bu kutudaki ekme kanbanlar nceden belirlenmi bir sayya ulanca, nceden belirlenmi bir zamanda, montaj hattndaki bir ii boalm paletlerle birikmi kanbanlar alp, bir forkliftle imalat atlyesine gider. 3. AAMA
Bu atlyede ilk i olarak getirdii bo paletleri belli bir yere brakr. Daha sonra o atlyede yine belli bir yerde hazr beklemekte olan ilenmi para paletlerine ynelir. Burada elindeki kanban says kadar paleti alr ve forklifte yerletirir. 4. AAMA Bu arada, ald her bir para paletin zerinde yine parann ne olduunu, hangi rn modeline ait olduunu, hangi ilem srecinden getiini, palet kapasitesini belirten bir retim kanban bulunmaktadr. Paletleri forklifte yerletirirken retim kanbanlarn karr, ve her birinin yerine beraberinde getirdii ve o retim kanbanna karlk gelen bir ekme kanban ilitirir. Elindeki ekme kanbanlarnn tm bitene kadar bu ilemi srdrr. 5. AAMA Paletlerden kard retim kanbanlarn imalat atlyesinde bekleyen bir retim kanban kutusuna yerletirir. Sonu olarak ektii para paleti kadar retim kanban bu kutuya konmu olur. 6 AAMA Dolu para paletlerini alp tekrar montaj hattna dner ve bu durumda montaj hattnda 1. admdaki devir yeniden balam olur. 7. AAMA malat atlyesinde ise retim kanbanlar kutularda belli bir sayya ulanca ya da nceden belirlenmi bir zamanda bu atlyedeki bir ii retim kanbanlarn alr ve o atlyede o an birikmi retim kanbanlar kadar ve deiik rnlere ait olabilecek bu kanbanlarn kutudaki sralamasna da aynen uyularak tekrar retime geilir.
Sayfa 220
Sait Ali AYDIN
KANBAN UYGULAMA SREC
Ortaya k Kanban sistemi, bir grup Toyota yneticisinin 1950li yllarda Amerikadaki fabrikalarn nasl altklarn grmek iin geldiklerinde, spermarketlerin fabrikalardan farkl altklarn grmeleri ve bunu Japonyadaki fabrikalarda uygulamalar ile ortaya kmtr. Bir spermarkette rnlerin raflara yerletirilmesi, rnlerin raflardan mteriler tarafndan ekilmesi ile balar. rnn mteri tarafndan raftan ekilmesi, retim iin bir sinyal veya bir Kanbandr. Kanban sistemi bir retim izelgeleme ve envanter kontrol sistemidir. Japonca dan gelen kanbann bu dildeki anlam "kart tr. Kanban sistemi ; bir iletmenin her prosesinde ve ayn zamanda iletmeler arasnda gerekli zamanda , gerekli miktarlarda gerekli rnlerin retimini uyumlu olarak kontrol eden bir bilgi sistemidir. Tam zamannda retim sadece belirli paralarn gerekli olduu miktarlarda ve gerektii zaman retilmesi olarak tanmlanmaktadr. retimi tam zamannda gerekletirmenin n koulu ise tm srelere ne zaman ve ne miktarlarda retim yapacaklarn zamannda bildiren bir bilgi sisteminin kurulmasdr. TZ ortamnda bu ilevi gerekletiren sistem kanban sistemidir. Kanban sistemi TZ ortamnda malzeme hareketlerinin kontrol ve bu balamda retim etkinliklerinin planlanmas amacyla kullanlabilen yeni bir retim kontrol yaklamdr. retim kontrol sistemleri eken sistemler ve iten sistemler olarak iki grupta snflandrlabilir. Klasik sistemler iten sistemlerdir; retim ve envanter kontrol tahmin edilen talep deerlerine dayanr. Bu deerlere gre retim izelgesi saptanr. Zaman iinde bu izelge dikkate alnarak retim yapld iin iten sistemler, ou kez izelgeye dayal sistemler olarak adlandrlr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 221
malatlarn ou talep tahminlerine dayanarak retim izelgelerini hazrlamaktadrlar. Bu i emirlerine gre iler atlyeye verilir, iler ncelik srasna gre i merkezlerinde ilenir. Paralar imal edilir ve gerekli olduu bir sonraki atlyeye veya stoka gnderilir. Bylece malzemeler izelgeye gre retim boyunca itilirler. Bu ortamda retim sreleri daima bir sonraki srecin ihtiyacn karlayacak ekilde retim yaparlar. Ancak bu durumda retim srelerinin birinde oluan bir sorunda ya da talepteki dalgalanmalardan kaynaklanan deiikliklere hzla uyum salamak kolay deildir, retim hznn deiiklikler dorultusunda uyarlanabilmesi izelgelerin revize edilerek ilgili birimlere yeniden gnderilmesini gerektirir. Bu tr dzenlemeler olduka ok zaman almalarndan dolay iten klasik sistemlerde retimin srdrlebilmesi iin yksek ara stoklarla almak kanlmaz olmaktadr. ekme sisteminde ise sonraki proses bir nceki prosesin deposundan, sadece kullanld hz, miktar ve zamanda paralar talep eder ve eker. Bu nedenle ekme sistemleri olarak adlandrlrlar. Tam zamannda retim sistemleri ekme sistemleridir. ekme sistemlerinde, retim izelgesi sadece son retim izelgesine gnderilir. Hangi rnn ne zaman ve ne miktarda retileceinin sadece son sre tarafndan bilinmesi, bu srecin nceki srelerden sadece kendi kendisine gereken paralar ekmesini salayacaktr. Dier taraftan bir sonraki srecin para ekimi olmadan bir nceki proseste retim yaplmayacak, sonu olarak her proses kendisinden sonra gelen proseslerin taleplerini karlamak zere tam zamannda retim yapacaktr. Sonraki retim srelerini nceki srelerden sadece gerekli zaman ve gerekli miktarlarda para ekmesi sreler arasnda oluan ara stoklarn ve ara stok dzeyinde oluan dalgalanmalarn minimize edilmesini salayacaktr. ekme sistemlerinde, merkezi planlama sistemlerindeki, tm srelere retim izelgesi gnderilmesi uygulamas yerine izelgelerin sadece son retim srecine gnderilmesi ve son sreten geriye doru izelgeleme Kanbanlar aracl ile yerine getirilmesi pazar koullarndaki deimelerin annda ve kolaylkla retim sistemine yanstlmasn salayacaktr. eken sistem olarak tanmlanan tam zamannda retim sistemlerinde kullanlan retim kontrol arac kanban sistemidir. Bu ortamda son retim aamas dndaki srelere retim izelgesi gnderilmemekte son aama dndaki dier retim aamalarna izelge bilgileri kanban araclyla iletilmektedir. Bu sistemde hangi paradan ne kadar retilecei kanban ad verilen kartlar zerinde belirtilmitir.
ekme sistemi avantajlar ekme, sonraki aamalarda yer alan mteri istemeden, nceki aamalarda hibir ekilde rn veya hizmet retilmemesidir. ekme dncesinin mantn iyi anlayabilmek iin, belli bir rn iin yaplan mteri talebinden balayarak, rnn mteriye ulamasna kadar geen tm aamalar geriye doru incelemek gerekmektedir. Seri retimde, departmanlar iinde byk partiler halinde gerekletirilen retimden, rn ekipleri ve ak sistemine geildiinde, bu geiin gzle grlr ilk etkisi, toplam gei sresindeki kmsenemeyecek orandaki azalmadr. Bu azalma, kavramdan fiil gereklemeye, sattan teslimata ve hammaddeden mteriye uzanan toplam gei srelerinde gerekletirilmitir. Ak ilkesi uygulamaya konunca, tasarm iin yllarca aba harcanmas gereken rnler, birka ay gibi ksa bir srede gelitirilebilmekte, gnlerce sren sipari alma ilemleri birka saatte bitirilebilmekte, fiziksel tamamlanma sresi ise hafta veya aydan, dakika veya gne inebilmektedir. Bir ii bitirme zaman, rn gelitirme srecinde yzde elli, sipari ilemlerinde yzde yetmi be ve fiziksel retimde yzde doksan oranlarnda azaltlmtr. Ayrca, yaln sistemler, retimdeki tm rnleri her trl kombinasyonda reterek, talepteki deimelere annda uyum salayabilmektedir. Bu sistemde, sat tahminleri ilemi tm ile bir yana braklp, sadece mterinin istedii eylerin retimine arlk verilmektedir. Mterinin istedii eyler, istedii anda tasarlanmakta, izelgeleme ve imal edilme ilemleri ok hzl bir biimde gerekletirilmektedir. Mteriye istemedii rnlerin itilmesi yerine, mteri istediinde rnn ekilmesi esas alnmaktadr. Mterilerin, beklentilerinin tam olarak karlanacandan emin olmalar, reticilerin de, kimse istemedii iin stoklarda kalm rnlerini elden karmak iin indirim kampanyalar yapmaktan vazgemeleri durumunda, talep ok daha istikrarl bir yapya kavuacaktr.
Sayfa 222
Sait Ali AYDIN
Kanban sisteminin uygulanmas Kanban sistemi, bir dizi kartla sreler aras bilgi akn salayan bir sistem olarak yorumlanrsa, birok iletme mevcut koullarda bir kanban sistemine sahip olduunu iddia edecektir. Bugn pek ok iletmede, sreler arasnda bilgi al verii ile buna bal olarak malzeme al veriini salamak amacyla malzeme ile birlikte hareket eden bir kart sistemi zaten vardr. Ancak, bu uygulamalar kanban sistemi olarak nitelemek olanakszdr. nk bu sistemler iten kontrol sistemleri erevesinde kullanlmaktadr. Oysa kanban sisteminin ayrt edici zellii, ekme sistemi ortamnda kullanlyor olmasdr. Bu durumda, kanban sisteminin tam zamannda retim sisteminden bamsz olarak pek bir anlam ifade etmedii ve ancak eken sistemler iin bir kontrol arac olduu sylenebilir. TZ uygulamalarnda, kanban sistemine gei aamal olarak gerekletirilmesi gereken bir projedir. ncelikle retim hatt zerinde baz srelerde ve ortakl okkritiklii az olan paralar baznda kanban uygulamalarnn balatlmas gereklidir. Ancak kanban uygulamasna gemeden evvel baz almalar yaparak alt yapnn hazrlanmas baar iin n kouldur. Bu anlamda yrtlmesi gerekli almalar aada verilmitir: - Yan sanayi ile karlkl gven ve ibirliine dayanan ilikiler erevesinde satn alma sisteminin yeniden dzenlenmesi - retim planlama sisteminin kurulmas ve retim hznn zaman boyutunda dengelenmesi - retim n srelerinin ksaltlmas - Tezgah hazrlk ilemlerinin ve buna bal olarak tezgah hazrlama zamanlarnn ksaltlmas - retim ilemlerinin standardizasyonu - Srelere ilikin yerleim planlarnn hazrlanmas - TZ sistemini dier geleneksel yaklamlardan ayran srekli gelime esine ilikin gerekli alt yapnn hazrlanmas - Toplam kalite ynetimi ilkeleri dorultusunda, gvence arlkl, sfr hata hedefli ve tm alanlarn sorumluluunda bir kalite sisteminin kurulmas - TZ sisteminin rgt yapsna uyarlanmas sonucu gelitirilen ilevsel ynetim modeli ile ilgili almalarn yaplmas
Kanban sisteminin bileenleri Bir Kanban Sistemi oluturabilmek ve evrimini salayabilemk iin gerekli olan entemel bileenler yledir; - Kanban Kartlar - Kanban Toplama Kutular - Water-Spider (Malzeme ve kart tayan elemanlar) - Spermarket (Malzeme Stok Deposu) - Heijunka Kutusu (retim Planlama arac)
Sait Ali AYDIN
Sayfa 223
Kanban kart eitleri Kanban Kartlarnn genel olarak ierdii bilgiler yledir: - Para/Malzeme numaras - Tanm, resim veya rnek - Para/malzemenin temin edildii tezgah/proses - Tayc/kasa/palet kapasitesi - Kanban kart says - Teslim zaman - zel talimatlar
Kanban nerelerde uygulanabilir? Akn salanamad ve parti halinde retimin gerekli olduu yerlerde
Kanban nerelerde uygulanmaz? Kanban sisteminde spermarkette her tip rnden belli miktarda stok gerekir. Baz durumlarda bunu gerekletirmek uygun deildir
- evrim srelerinin ok farkl olduu - Farkl rn guruplarna dnlerle hizmet veren - D tedarikide gerekletirilen - ok uzun ak sresine sahip veya gvenilirlii ok dk olan proseslerde uygundur
- ok eitlilikte, zel paralarn retiminde - Paralarn raf mrlerinin ksa olduu durumlarda - Para maliyetlerinin yksek olduu yerlerde
Kanbann avantajlar Kanbann avantajlar yle sralanabilir: - Bilgi ak ve rn birlikte ele alnr - Ayr bir stok ynetimi gerektirmez - Grsel kontrole imkan salar - Fabrika retim operasyonlar ve ara stoklar birlikte ynetilir - Hzl ve doru bilgi ak salanr - Deiimlere hzl cevap verebilmeyi salar - Fazla retimi engeller - sraflarn en aza indirilmesini salar - Sorumluluu alan operatrlere verir
Hangi rnn, ne zaman ve ne miktarda retileceinin sadece son proses tarafndan bilinmesi bu prosesin nceki proseslerden sadece kendine gereken paralar ekmesini salayacaktr ve bylece sonraki aamann para ekimi olmadan nceki aamada retim yaplmayacak ve sonuta her aama kendisinden sonra gelen aamann ihtiyacn karlamak zere tam zamannda retim yapacaktr. Kanban sisteminde kullanlan kanban kartlar genellikle dikdrtgen biiminde, plastik karton veya metal olan ve zerinde belirli bilgileri tayan kartlardr. Kanban sisteminin yaln srelerinin en son zincirleri arasnda yer almaktadr. Sayfa 224 Sait Ali AYDIN
1-EKP KURULMASI: ncelik olarak ynetim tarafndan bir ekip kurulmal ve bu ekip retim, planlama ve lojistik birimlerinden olumal. Ekip iyi motive olmal ki uzun bir maraton srecine dayanmas gerekli. Ekip tm admlar planlamal ve gerekli aksiyon plann oluturarak grev paylam yapmaldr.
2-MEVCUT STOKLARIN SIFIRLANMASI:
0 Stok mant ile hareket edileceinden, ilk nce mevcut stoklar tketilmelidir. sraflar Ksmnda tarif edildii gibi stoklar ciddi problemlere yol amakta ve ayn zamanda iletmeye ciddi zarar vermektedir. Kanban veya 0 stok yntemi yaln srecinin en son aamalarnda yer almasnn sebebi, israflarn ortadan kaldrlmas gerekli olduundan ve retim dzenin uygun hale gelmesinden ibarettir.
3-KANBAN MKTARLARININ BELRLENMES VE UYGUN TAIMA KUTULARININ TEMN:
Kanban hesaplamas aadaki rnekte verilmektedir: rnn ortalama talebi 100 para / saat Kutu bykl = 100 para olarak ayarlanmaldr Bunlar iin eitli ebatlarda kutular her yerden temin edilebilinir. Analizler: Teslim alma kutusunda kanban bekleme sresi = 5 Dk. Sipari kutusunda kanban transfer sresi = 1 Dk. Sipari kutusunda kanban bekleme sresi = 30 Dk. Maksimumum hazrlk sresi = 5 Dk. Maksimum ileme sresi = 0,25 Dk. / para Sait Ali AYDIN Sayfa 225
Hcre ii bekleme sresi = 10 Dk. Hcre k alanndaki spermarkette kasa transfer sresi = 5 Dk. Hcre k alanndaki spermarkette kasa transfer sresi = 10 Dk. lk gvenirlik katsays = =%0 Bu verilere gre hesap:
5+1+30+(5+0,25x100+10)+5+10 =91 dakika
Gerek kanban says tamsay olabileceinden, yukar yuvarladmzda iki kanban kart ortaya kmaktadr.
4-OPERASYON BLGELERNE SPERMARKETLERN KURULMASI:
Kanban sistemi spermarketlerden kopyaland iin retim kutularn muhafaza edilip yar maml olarak bekleyen rn istasyonlarna spermarket denir. Burada yar maml sadece retim yaplaca veya retimin bitii zaman konur. rnler gezici Lojistik personeli (WATER-SPIDER) tarafndan toplanr veya ilave edilir. Tam zamannda retim gerekletirilecei iin kutu rn says tamamlandnda derhal rnler bir sonraki operasyon blgesine gitmelidir. Bu ama konvoyr veya yntemleri ilede yaplabilir.
Sayfa 226
Sait Ali AYDIN
Darboaz olabilecek blgelerde fifo ( ilk giren ilk kar ) istasyonlar oluturulur. Bu istasyonlar geici rn birikme istasyonlar olaraktan kullanlr.
5. GEZC LOJSTK PERSONEL (WATER-SPIDER)
Ekip gezici lojistik personelini belirlemeli ve bunlara eitimini vermeli. Bu personel biraz evik ve zeki olmaldr. Ar davranan personel sadece sistemi aksatr.
Bu personelin grevi, retimi aksatmadan srekli ak salamaktr. Bu yntem ayn zamanda bask oluturaca gibi TZ felsefesi olan stoksuz almay salayan kilit personeldir. Tabiki tm sistem ergonomik olmal ve personelin yorulmasna msaade etmeyecek ekilde gelitirilmelidir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 227
6.KANBANIN ALITIRILMASI:
Sipari istekleri lojistik birimine ( paketleme veya sevkiyat birimi ) der. Sipari istenen miktar kadar kanban kartn hesaplar ve hazrlar. Gezici lojistik personeli bu kartlar rnlerin retildii bir nceki birime gtrr ve teslim eder. Bu birim ayn ekilde gerekli olan miktarlar bir nceki birime kanban kartlar ile sipari aar. Bu ilem Satn alma birimine kadar srer. Gelimi iletmelerde kanban Tedarikide uygulanmaya balar. retim gerekletike gezici Lojistik personeli rnlerin akn gerekletirir.
Birimlerin kanban kart istasyonlar. Sipariler bunlara der.
Sayfa 228
Sait Ali AYDIN
DKKAT EDLECEK UNSURLAR:
1. 0 Stok ile allaca iin sipari aldnda MRP sisteminde her zaman sipari girildiinde stoklar eksi durumunda balayacaktr. Bu gayet normal bir durum. 2. Bir operasyon her zaman kendisinden nceki operasyon veya servisten malzeme eker. Miktar KANBAN kart ile belirlenir. 3. Hibir operasyon kendisinde birikmi veya gelmi KANBAN Kart miktarndan daha fazla retemez, retim sras Kartlarn geli sras olabilir. 4. KANBAN Kart olmakszn herhangi bir retim veya malzeme hareketi yaplamaz. 5. KANBAN Kartlar sadece problemsiz rn ve malzeme zerinde olabilir, herhangi bir arzal para bir sonraki noktaya ulamamaldr. 6. Kullanlan KANBAN Kartlarnn says srekli olarak azaltlmaldr. Bu azaltma operasyonun verimsiz olaca noktaya kadar devam eder. 7. Talepte meydana gelen ufak deiimler (+-%10) alma saatleri ile dengelenmelidir. Bu durumda KANBAN Kart says deitirilmemelidir. 8. Byk talep deiiklii veya proses deiikliklerinde KANBAN Kart says yeniden hesaplanmaldr. 9. Eer bir darboaz tezgh BO kalma riski ile kar karya ise geici olarak KANBAN Kart says arttrlabilir. Bu kartlar Acil olarak iaretlenir ve ihtiya karlandnda kullanmdan kaldrlr. KANBAN sistemine mdahale etmek istediinizde sistem iinde bulunan kart saysn deitirebilir veya zel anlaml kartlar sisteme ekler veya kartrsnz. Bunun dnda bir KANBAN Kart ortaya ktnda MUTLAKA gerei yaplmaldr, sistem mdahaleye aktr ancak yoruma ak deildir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 229
PROBLEM
Problem zme tekniklerine gemeden nce aslnda problem kelimesini tanmlamak gerekiyor. Problem; Bir hizmet, retim, is surecindeki veya rndeki grnr performans zayfldr. veya Hedeflenen sonularn alnmasn engelleyebilecek veya aksatabilecek zmlenmesi gereken durumdur.
Problemin tanmlanmas Problem tanm ve ifadesinde, problemin irketin performans ile ilikisi ve ne ynde etkiledii ortaya konmaldr. Grnr, belirgin ve genellikle llebilir kstaslarla tanmlanmal, ynetilebilir boyut ve karmaada olmaldr.
rnein: Halen ayda yaklak 200 urun mteriden iade yoluyla geri gelmektedir. Fabrika iinde hatal olarak kenara ayrlan urun says ise ayda 500e ulamtr.
Problemi tanmlama srasnda aada verilen maddelerden kanlmaldr. Problem tanmnda, problemin sebepleri ile ilgili pein yarglara yer verilmemelidir. Ayn ekilde, belirli bir zme atf yapmaktan kanlmaldr. Problemin ortaya kmas ile ilgili kusur ve sorumluluklardan bahsedilmemelidir.
Problem zmenin temel unsurlar; Veriler, Teknikler ve Sistematik Yaklamdr.
Veri toplama Problem zmne gemeden nce surecin ne olduu, neye benzedii, nasl alt ve ne tur faaliyetlerin gerekletii tanmlanmaldr. kinci asama olarak problem zmne ulaabilmek iin verilerin toplanmasdr. Veri toplamaya balamadan nce 5N+1K yntemi uygulanarak aadaki sorular yantlanr. Ne toplanacak? Nerede toplanacak? Nasl toplanacak? Ne zaman toplanacak? Niin toplanacak? Kim toplayacak?
Sayfa 230
Sait Ali AYDIN
Bu deerlendirmenin ardndan veri toplama planlamas yaplr ve toplanan verilerin kayt yntemi belirlenir. Veri toplama surecinde en az caba ve dk maliyet yaklam seilmelidir. Doru bilgiyi elde edebilmek icin verileri toplama srasnda baz hatalar yaanmaktadr.
Problemli sre veya rnle ilgili baz unsurlar veya deikenleri iermemesi Veri toplayclarn deiik alglamalarndan dolay ortaya kan hatalar Veri toplamann planland ekilde yaplmamas Toplanamayan veya eksik veriler
Verilerin istatistiklere dntrlmesi srasnda kullanlan forml ve algoritmalardaki hatalar bunlardan birkadr. Veriler toplandktan sonra, problemin belirtileri ile ilgili bilgilerin salanmas iin, ilave olarak baz veri analiz tekniklerinin kullanlmas gerekebilecektir.
Problem Analizi
Bu aamada, problemi derinliine ve tam olarak tanmlayabilmek iin gerekli verileri toplam olmaldr. Problem tanm gzden geirilmeli, lt gstergelerle ifade edilmeli ve verilerle desteklenmelidir. Problemin nasl giderilecei sorgulanmaya balanmaldr.
Problem zme sistematii Problem zmlemede iki yaklam kullanlmaktadr; Geleneksel ve Kalite yaklam. Geleneksel yaklam yntemi, kurumsal olmayan irketler tarafndan youn bir ekilde uygulanmaktadr. Kalite yaklam yntemi ise 1990l yllarda ortaya km ve gnmzde genelde TKY ( TOPLAM KALTE YNETM ) benimsemi kurumlar tarafndan uygulanmaktadr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 231
GELENEKSEL YNTEM
KYETN GELMES
SULUYU ARAMAK
DARECENN KARARI
CEZALANDIRMA
TLER
LAVE KAYNAK GEREKSNMLER
DUR
DUR
DUR
Sayfa 232
Sait Ali AYDIN
TOPLAM KALTE YNETM YNTEM
SONUCUN BELRLENMES VE LLMES
NEDENLERN ARATIRILMASI
OLASI SEBEPLERN ORTADAN KALDIRILMASI N ZMLERN ARARTIRILMASI
SRELERN YLETRLMES
YEN YNTEMLERN GELTRLMES
KATILIM
BEYN GCNN AKTF KULLANILMASI
SONULARIN SREKLL SALANMASI
Sait Ali AYDIN
Sayfa 233
LETMEDE PROBLEM KAYNAKLARI
Problemin varlndan sz etmenin ilk koulu ise onun sezilmesi ve ondan rahatsz olunmasdr. Sezilen bir problemin ak bir biimde ifade edilmesi gerekmektedir. Yanl tanmlanm bir problemle doru sonulara ulamak mmkn deildir.
12345678910-
MTER KYETLER MTER MEMNUNYET ANKET SONULARI LETME OLUAN RETM HATALARI LETME GRLEN UYGUNSUZLUKLAR PERSONEL ANKETLER VE MEMNUNYETSZLKLER YNETM RAHATSIZLIKLARI KALTE DENETMLER TOPLAM KALTE YNETM STATSTKLER MAL STATSTKLER V.s.
ncelikle tabi ki olmamas gereken ile Problemi ayrt etmek gereklidir. Bazen zor olsa bile bu ayrm yaplmaz ise her durum problem olarak alglanr ve problem zmekten dier ilere vakit ayrlamaz. Olmamas gereken konusunda ynetici ekip toplamadan karar alabilir ve durum Probleme dnmeden zm olur.
rnein: 50 kiilik bir iletmede 1 veya 2 kii ie yerine ge intikal ediyorsa bu Problem deildir, olmamas gerekendir. Burada Ynetici kiileri uyarr ve durumu hkimiyet altna alr. Diyelim ki uyarmaz veya nlem almaz ise bu ge kalma oran ykselir ve Dier personelde Motivasyon bozukluuna dnr ve Problem tanmna dner.
rnekten anlald gibi olmamas durumunda yaplan erken mdahaleler konularn Probleme dnmesine engeller. Genelde bu durumlar dikkate alnmad iin iinden klmaz durumlar oluur ve ekip olarak mdahale etmek gerekir. Bu durumlar kriz ynetimlerine kadar varabilir. Dolaysyla buradaki bilgilerden anlald gibi Problemin kaynan iyi bilmek gereklidir. Yaplmamas gereken en byk hatalardan biri; sulu aramaktr. nsan yapsnn genel karakteristik zeliklerinde; kara koyun aramak hastal vardr. Bunun sebebi bask ynetimi ar olan iletmelerde kaybetme ve azar iitme korkusundan birileri hedef gsterilir ve ynetim bu hedeflen urarken dierlerin rahat etmesine yol aar. Ama maalesef bu suni problem kayna problemin zlmesine izin vermez, aksine daha baka problemleri beraberinde tetikler. Dikkat edilirse, bir iletmede bask ynetimi ne kadar ar olursa Alt personelin birbirlerini yneticilere ikyet etme kltr o kadar fazladr. Bylelikle dikkatlerini zerlerinden datarak kendi hatalarn saklarlar ve ilgili problemlerinin zlmemesine yol aarlar.
Sayfa 234
Sait Ali AYDIN
PROBLEMN KAYNAKLARINA NASIL NLR:
Genelde problem aslnda yanstld konu deildir. Yani problem buz dan st tarafnda gzken konu gibi yanstlsa, konuyu paraladnzda ve incelediinizde problemin bam baka yerde olduu grlmektedir. Her zaman yaplan hata problemi buzdan grld yerini zmeye almak ve bu durumda maalesef problemler zlmediini grrz. zld gibi grlse de hemen kendilerini tekrarlar. Dolaysyla ilk nce problemi ele almadan nce Buz dan analiz etmek gerekir.
rnek:
PROBLEM 1:
Mteri sevk edilen 500 adet rnler, di dibi ls 10mm olas gerekirken 9mm gelmitir. rnler mteri tarafndan iade edilmitir.
BUZ DAI ANALZ ZLMES GEREKEN SORUNLAR MAKNE YETERSZ RETM YNTEM YANLI OLMAMASI GEREKEN DURUM
YANLI KLAVUZ KULANILMASI KONTROLERN AKSATILMASI PERSONEL ETMLERN YAPILMAMASI YETERSZ TEKNK RESM YETERSZ RN AIKLAMASI
Yaplan analizde grld gibi asl problemin baka bir yerde yatt ve buna zm aranmas gerektii gereidir. Olmamas gereken durumlar yneticinin ihmalkrlndan olumaktadr. Bu durumlarda zaten farkl bir buzda amak gerekir. Problemin rnlerin di dipleri hatal olmas deil, zlmesi gereken sorunlar blmndeki iki maddede yatmaktadr. Problem zme ekibi vakit kaybetmeden bu iki problemin zerine younlamas gerekmektedir
Sait Ali AYDIN
Sayfa 235
PROBLEM 2:
rn sevkiyatlar gecikmektedir. Bir trl nlem alnamyor.
BUZ DAI ANALZ ZLMES GEREKEN SORUNLAR TESLMAT SRELERN KISA OLMASI YANLI RETM SSTEM OLMAMASI GEREKEN DURUM PERSONEL ETMSZ GECKEN HAMMADDE YANLI PLANLAMA TAKBNN CDDYE ALINMAMASI YANLI TEYT VERLMES
Bir nceki buzda zmlemesinde grld gibi asl problemler bambaka yerde yatmaktadr. Olamamas gereken durumlar iin ynetici tarafndan ilem balamadan nlem alnmas gerekmektedir. Ama zlmesi gereken sorunlar ciddi ekilde bir ekip tarafndan ele alnp zlmesi gerekmektedir.
Sayfa 236
Sait Ali AYDIN
PROBLEM ZME TEKNKLER
Problem zme nedir dediimiz zaman ilk akla gelmesi gereken,
MKEMMELLE GDEN YOLDA KISA VE EMN ADIMLAR
Olmaldr.
Problem zmek iin bir sr yntemler kullanlmaktadr ve hepsinin yaklam farkl olmakta. Hepsinin temeli sorunun ortadan kaldrlmas ile ilgilidir.
Bunlarn en popler olanlar:
1) Beyin Frtnas 2) Swot analizi 3) Sebep-sonu (Balk Kl) Diyagram 4) liki Diyagram 5) Aa Diyagram 6) Kuvvet/G Alan Analizi 7) Nominal Grup Teknii 8) Alt apkal Dnme Teknii
Sait Ali AYDIN
Sayfa 237
BEYN FIRTINASI
TANIMI:
Beyin frtnas, tek bana veya bir grupla yaplabilir; Beyin frtnas srasnda fikirlerin akla gelir gelmez, aa kmas istenir. Fikirler bata yarglanmaz ve eletirilmez, hibir fikir sama olarak deerlendirilmez, bylece kiinin tm fikirlerini ekinmeden, aklna geldii gibi sunmas salanmaya allr. Yarglama yaplmad iin fikirlerin birbirini besleyecei ve everilecei varsaylr. Bir konuya zm getirmek, karar vermek, hayal yoluyla dnce ve fikir retmek iin kullanlan retimci bir tekniktir.
GELM:
Osborn tarafndan her tr eletirel deerlendirmenin, kiilerin yaratclk engelledii gerekesiyle uygulamaya konan Beyin Frtnas etkinlii, tartma becerilerinin n plana karlarak sorun zme becerilerini gelitirmeye ynelik olarak uygulanan bir tekniktir. Osborn (1963), uygulad beyin frtnas seanslarnda her tr eletiri ve deerlendirmenin kiilerin hayal gcn engellediini gzlemlemitir; nk fikir retme ve eletiri ayn anda gereklemez. Bir baka deyile, beyin frtnas; hayal yoluyla fikir elde etmede kullanlan yaratc bir tekniktir. Beyin frtnas, bir konuya zm getirmek, karar vermek ve hayal yoluyla dnce ve fikir retmek iin kullanlan yaratc bir tekniktir. Buna, bulu frtnas da denilmektedir. Bu yntemde ok sayda fikir, bir grup insandan ksa bir zaman sreci iinde elde edilir. Duruma gre, renenlerin bir problemle ilgili yaratc fikirlerini eletiri olmadan akladklar bir uygulamadr. Tarafndan yaratcl gelitirme, uyarlma ve tevik edilme, fikir-gr kazandrma, retimsel amalaryla, tartma becerilerinin renildii bir etkinlik olarak tanmlanmaktadr.
AMACI: Beyin frtnasnn esas; belirli bir durum veya probleme ilikin fikir ve seenekleri ortaya koymaktr. rnein, bir teneke kutunun, eski gazetelerin veya bir atan kullanm alanlarnn bulunmas trnden bir aratrma ile renciler, yaratc dnmeye ve imgeleme yapmaya zorlanrlar. Bir takm, bu teknikle almay becerebilirse, etkili bir takm almas iin yaamsal nemde olan bir tr temiz iletiim kapasitesini de gelitirmi olur. yi bir beyin frtnasna katlmak, insann kendine gvenini arttrr ve elencelidir. Beyin frtnas tekniinde, herkesin katlm eit bir zeminde tevik edildii iin, oturumlar, takmn birliini salar. Beyin frtnas teknii, belirli bir konu ya da sorunla ilgili, deiik gr elde etmek istendii zaman da uygulanabilir. Bu tekniin dier bir kullanl ekli de varsaymda bulunmaktr. Bireyi yaratc dnmeye zorlamay amalayan bu yaklamda; rnein, btn nehirlerin tuzlu olmas durumunda dnyada neler olabilecei tartlr. Birok alanda kullanlabilecek etkili bir yaratc dnme, yntemidir. Yukardaki kullanmlarn yannda, okuldaki gncel bir problemi tanmlamak veya zmek iin de kullanlabilir. Sayfa 238 Sait Ali AYDIN
Bu tekniin temel ilkeleri unlardr: Bir problem zmekle grevlendirilen bir grubun yeleri mmkn olduu kadar ok fikir ileri srerler. Dile getirilen her zm teklifi, dier grup yelerini daha yeni ve iyi bulular ortaya karamaya yneltir; ancak ortaya atlan fikirlerin ayrntl bir ekilde aklanmas ya da savunulmas istenmez. Sadece fikirlerin mmkn olduu kadar hzl ifade edilmesi, yazya geirilmesi ve sonra sknetle deerlendirilmesi istenir. Beyin frtnas, tek bana veya bir grupla yaplabilir; Beyin frtnas srasnda fikirlerin akla gelir gelmez, aa kmas istenir. Fikirler bata yarglanmaz ve eletirilmez, hibir fikir sama olarak deerlendirilmez, bylece kiinin tm fikirlerini ekinmeden, aklna geldii gibi sunmas salanmaya allr. Ortamdaki her beyin eit kabul edilir, ynetici ve kapc ayn grlr, fikirler eletirilmez, kmsenmez, yarglanmaz. Daha ok zgr dnme vardr. zmler yazya aktarlr ve deerlendirilir. Deiik metotlar vardr;
-konu hakknda aklnza gelen her eyi yazmanz da bir yntem -yuvarlak masa etrafnda herkes 3 madde yazar konu hakknda ve kat belirli bir ynde dner, eklene eklene maddeler son halini alr.
Deiik bak alarna ihtiya oktur, byk kurulular bunun kymetini ok iyi bilmektedir.
PRENSPLER:
Beyin frtnas etkinliinin, yaratc dnme ve imgeleme salamas iin drt temel koulu salamas gerekir: 1. Eletiri ve olmaz kelimesi, kap dnda braklr. Kiinin hayal gcn kullanabilmesi ve zihninde imgeleme yapabilmesi iin dncelerinin yarglanaca endiesinden uzak olmas gerekir.
2.
Snrsz dnme. retilen fikirlerin acayip olmasndan ekinilmez, aksine bu tr fikirler tevik edilir. Acayip fikir ve dnceler, yeni zm yollarnn ortaya kmasna yardmc olur.
3. Nicelik aranr. Temel prensip, mmkn olduunca ok sayda fikir retmektir. Ama, iyi bir zm bulma olasln arttrmaktr.
4. Kombinasyon ve gelime aranr. Bu ekilde, dnce listesi daha da uzar. Beyin frtnas seansnda; renciler birbirlerinin fikirlerinden etkilenerek, esinlenerek deiik imgelemeler yaratacaklardr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 239
AAMALARI:
1. 2. 3.
Konuulanlar ve grleri yazacak bir sekreter seilmelidir. Bu teknikle ilenecek olan problem sunulmaldr. Takm yelerine akllarna gelen herhangi bir fikri, mantk llerine vurmadan sylemelerinin gerei belirtilmelidir.
4. 5. 6.
Tekniin devam esnasnda eletirilere yer verilmemelidir. Tartmann sonunda, fikirler taranp deerlendirmesi yaplmaldr. Son olarak, problem iin uygun olan zm biimi zetlenmelidir.
Sayfa 240
Sait Ali AYDIN
UYGULAMA:
Deiik yollar izlenebilir, aada genel hatlar ile izlenecek yntem zetlenmitir: Orta byklkte bir toplant odas bu ama iin kullanlabilir. Ekip yesi says nemli olmad iin ye saysna gre toplant odas byklkleri deikenlik gsterebilir. Baz yerlerde kmaza varlan noktalarda tm iletmenin katlm bilen dahil edildii grlmtr. Odada dikkat datacak, telefon saat gibi eyler olmamaldr. Cep telefonlar darda braklmaldr. Yaz tahtas ve karalama ktlar bulunmaldr. Toplant rahat ve verimli gemesi iin ay, kahve ve yiyecek toplant srasnda tketilebilir.
Konuyla ilgili kiiler toplantya katlmas iin davet edilir. Bu kiilerin konunun uzman olmas gerektirmez. Toplant nce kiiler toplant konusu hakknda bilgilendirilmeli. Toplant tutarl olmas iin ekip lideri toplantya katlanlar neeli karlamal hatta toplantya bir fkra veya espri ile balamamaldr.
Tartlacak konu bal genellikle soru olacak ekilde herkesin grebilecei ekilde bir yere herkesin grebilecei ekilde yazlmal.
Ekip yeleri bir kada veya Post-it katlarna fikirlerini yazarlar veya bir kii btn fikirleri tahtaya yazar. Ekibin grebilecei ekilde dzenleme yaplr. Bir sre belirlenir ve bu sre sonunda aksiyon kapanr.
Ekip lideri herkesin fikrini belirtmesini, sama veya komik gzkse bile tm fikirlerin aa kmasn salar. Dikkat edilerek toplantnn konusu dalmamas salanr.
Fikirler Problem ile ilikilerine gre snflandrlr. Bu ilemi ekip lideri yapar. Fikirlerin tartlmas ve ek fikirler retilmesin salamas bu aamada yaplr. Sre ile kstlanmaldr.
Herkes listeyi anlamas salanr ve yinelenen fikirler listeden kartlr. Oylama yntemi ile ncelik belirlenir. Belirlenen ncelikli listeye gre PUK yntemi uygulamaya balanr.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 241
SWOT ANALZ
TANIMI: Stanford niversitesi'nde Albert S Humphrey tarafnda yrtlen aratrmalar sonucunda gelitirilen SWOT teknii kiisel veya kurumsal yaplarn pazarn mevcut durumuna gre karar almalarn salamak iin i ve d durumu yanstan bir ayna olarak nitelendirilebilir. Ynetim, rgtn i, endstri ve makro evreleri hakknda toplad ham bilgilerden rgtn evresinin genel bir resmini izer. Ancak rgtn evrelerinin yorumlanabilmesi ve bunlarn rgt iin ne anlama geldiklerinin anlalabilmesi iin evresel faktrlerin sistematik olarak deerlendirilmesi gerekir. Bu sayede rgtn evresini anlamak ve ynetmek mmkn olur. SWOT analizi bunu gerekletirmenin bir yoludur. Bu bakmdan SWOT analizi, rgtn faaliyette bulunduu evreyi anlamak ve ynetmek zere toplad bilgileri kullanarak sistematik olarak kendisini deerlendirmesi olarak tanmlanabilir. Bu deerlendirmeler ounlukla kiisel yarglardan, anlaytan etkilenir. rnek olarak gmrk duvarlarnn alaltlmas baz yneticiler tarafndan tehdit olarak alglanrken bazlar tarafndan frsat olarak deerlendirilebilir. SWOT analizi ynetime rgtn evresine ilikin sistematik bilgiler verir. Yneticilerin bu bilgileri nasl yorumlayacaklar onlarn ynetim anlaylaryla ilgilidir. SWOT ksaltmasnn alm Strengths (stnlkler), Weaknesses (zayflklar), Opportunities (frsatlar), Threats (tehditler) eklindedir. Trke olarak FTZ eklinde ksaltlmaktadr. SWOT analizi ile rgt i evresinde sahip olduu stn ve zayf noktalar ve d evresinden kendisine ynelen frsat ve tehditleri deerlendirebilir. Bu sayede rgt evresinde yer alan faktrlerin en nemlilerini belirleyebilir. Aadaki tabloda SWOT analizinin drt boyutuna ilikin deiik rnek faktrler srlanmtr.
AAMALARI:
SWOT emas ncelikli olarak veri toplamak iin kullanlr. SWOT, tek bana analiz deildir, SWOT toplanlan verileri analiz etmek iin yaratlm bir planlama aracdr. Veriler toplanrken belirlenen zayf ve gl taraflar isel etkenleri, frsatlar ve tehlikeler de dsal etkenleri temsil eder. Yaplan analizler ve gelitirilen neticelerini karlatrmak iin deerlendirilir. Bu anlamda SWOT herhangi stratejik veya kiisel bir hedef iin rahata kullanlabilinir. SWOT analizi balangcnda analiz sresince deerlendirilecek olan konu kesinlikle net bir ekilde tanmlanmaldr. Soyut, genel konular zerine yaplacak bir SWOT analizinin faydas olmayacaktr. Analizin, Gl Ynler, Zayf Ynler ksmlar kii ve kurum ii yap ile ilgilidir, dier yandan Frsatlar ve Tehditler ksmlar ise d evre ile ilikilidir. SWOT analizlerini Beyin Frtnas teknikleri ile beraber kullanmak mmkndr.
Sayfa 242
Sait Ali AYDIN
UYGULAMA:
SWOT Analizinin i dnyasnda genel olarak uyguland durumlar u ekilde sralayabiliriz:
Yeni bir pazara girerken pazarn yapsnn zmlenmesinde Stratejik bir plan gelitirilmesi aamasnda srelerinin gelitirmesinde Sorun tanmlama ve zm oluturulmas aamalarnda nsan kaynaklar gelitirilmesinde ve performans ynetiminde Nicel verilerin yetersiz, bilgilerin kiilerin belleklerinde olduu durumlarn analizinde
GL YNLERN SAPTANMASINDA
ZAYIF YNLERN SAPTANMASINDA
stn noktalarm nelerdir? Neleri iyi yaparm? Bakalar, gl yanlarm olarak neleri grmekteler? Hangi tr ileri daha iyi yapyorum?
Neleri kt yapyorum? Neleri iyiletirmeye gereksinimim var? Bakalar hangi konularda benden daha iyiler? Bakalarnn gzyle ne gibi zayflklarm var?
FIRSATLARIN SAPTANMASINDA evremde ne gibi ilgin gelimeler yaanyor, neler olup bitiyor? nmde duran frsatlar neler? Frsat yaratan kaynaklar nelerdir? Teknoloji ve pazarda oluan deiimler Hkmet politikalarndaki deiiklikler Sosyo-kltrel yapdaki deiimler Yerel olaylar
TEHDTLERN SAPTANMASINDA nmde ne gibi engeller var? Rakiplerim ne durumdalar? , rn veya hizmet standartlarnda her hangi bir deiim sz konusu mu? Deien teknoloji her hangi bir ekilde beni tehdit ediyor mu? Finansal sorunlarm var m, yoksa hangi durumlarda kabilir?
Gibi genel sorular kendimize yneltmeliyiz ve tamamen gereki olmalyz
Sait Ali AYDIN
Sayfa 243
Kurumlar iin SWOT analizinin iki nemli faydas vardr: Birinci fayda, kurumun u anki mevcut konumunun ne olduunu net ekilde ortaya dkmesidir. S ve W harfleri olarak ifade edilen analizin ilk ksm, bu durumun yani kurumun gl ve zayf ynlerinin, olumlu-olumsuz i ak ya da performansnn belirlenmesi, o kuruma "kendisini bilmesi" gibi nemli bir edinim ve bilgi salar. O ve T harfleri ile belirtilen analizin ikinci blm ise daha ok dsal etkileri, piyasadaki oluumu, kurumun burada olas frsat ve tehditlere kar "ne yapabileceinin" bir analizidir. Yani ikinci ksm, u an deil, gelecekteki olas gelimelere ynelik bir durum deerlendirmesini ierir, bu adan biraz daha tahmine ve znel verilere dayanr. Bu anlamda SWOT Analizi, 4 kapsam ieren 2 ynl (hem i hem d) bir analiz tekniidir. SWOT Analizinin her iki ynde de kurumsal ilerlii ortaya koymas asndan o kuruma byk olanak saladn ifade etmitik. Fakat bu olanan iyi biimde deerlendirilmesi, firmann iyaps ve i aknn, alanlarn durumunun, evresel ortam ve alma dzeninin, teknoloji dzeyinin, mteri profilinin, kurum kltrnn, performans deerlerinin, bilgi aknn ve dier tm unsurlarn dikkate alnmas gerekir. Aksi takdirde, eksik bilgi ve yetersiz analiz verileriyle firma iin gerek sonulara ulamak ve baarl olmak imknszlaabilmektedir.
SWOT Analizinde i-d durum deerleri SWOT Analizinde temel baar, doru soruyu sorup, bu soruya doru cevab verebilmekte yatar. rnein deerlendirmenin ilk ksm olan "mevcut durumun", gl ve zayf yanlarn belirlenmesi srecinde deerlendirmesi gereken faktrlerin seimi ve bunlara ait deerlerin doru olarak belirlenmesi ok nemlidir. Sz gelimi herhangi bir firma iin bu mevcut durum deerleri syle belirlenebilir ve burada belirlenen faktrler analizde sorulacak sorular olarak listelenir. rnein gl ve olumlu ynleri belirleme ksmnda; Gl bir lidere ve yetenekli yneticilere sahip miyiz? Yeni ve bize faydas olan teknolojileri kullanyor muyuz? Yeni rn ve yeni stratejiler (inovasyon) gelitirebiliyor muyuz? Bilgi ve becerisi yksek alanlara sahip miyiz?
ve bunlara eklenebilecek yeni sorularla isel g ve baar durumu yani SWOT Analizinin "S" blm analiz edilmi olur.
Benzer ekilde; Kurumsal yapda stratejik bir hedefleme eksiklii var mdr? Lider, ynetici ve alanlarn yetenek ve bilgilerinde bir yetersizlik sz konusu mudur? Ar-Ge (aratrma ve gelitirme)ye verilen nem ne lde? Kurum kltrmzde anma ya da eksiklik sz konusu mu? Sat, pazarlama, rn ya da hizmet kalitesi ve verimliliimizde dklk var m?
vs. gibi isel yapnn zayf ve olumsuz ynlerinin (W blm) tespit edilmesine ynelik sorular listelenir. Dsal gstergeler ise "O" ile simgelenen potansiyel dsal frsatlar ve "T" ile simgelenen tehlikelerden oluur. Bu ksmlar iin deerlendirmeye alnacak deerleri yle zetleyebiliriz; Sayfa 244 Sait Ali AYDIN
rnein frsat yaratan deerleri, Teknoloji ve i-d pazarlarda oluan deiimler; Devletin, hkmetin ya da uluslararas kurumlarn (AB gibi); politikalarndaki deiiklikler; lkedeki ekonomik ve sosyo-kltrel yapdaki gelimeler Tehdit ve risk yaratan deerleri ise, Kurum olarak karlaabileceimiz engeller nelerdir? Mevcut ve potansiyel rakiplerimiz ne yapmaktalar? rn ve hizmet retirken, i ve d sektrde i, rn veya hizmet standartlar deimekte mi? Durmadan ilerleyen ve deien teknoloji piyasadaki konumumuzu tehdit ediyor mu? Nakit durumumuzu zora sokacak finansal sorunlarmz var m?
Olarak belirtebiliriz.
SWOT Analizinin etkinlii ve baars analiz eitliliine bal SWOT analizinden beklenen yarar elde etmek, deerlendirmenin anlaml ve doru sonular karmas ve buna bal olarak kurumsal yapnn i-d durumunun belirlenmesi; SWOT analizinde deerlendirmeye alnan faktrlerin deerlerinin, ok sayda baka analizle desteklenmesine baldr. yle ki; eer evresel frsatlar SWOT analizinde deerlendirmek istiyorsak, rnein mteri istek ve dncelerinin belirlenmesi iin "mteri analizi" yaplmaldr. Burada kacak mteri beklentileri deerleri, frsatlar hanesine yazlabilmelidir. Benzer ekilde risk ve tehditler deerlendirilmesi isteniyorsa i ve d pazarlardaki rekabet yapsn ve rakiplerin gcn belirlemek iin "rekabet analizi" mutlaka yaplmaldr, burada kan deerler de tehdit ve riskler blmne yazlabilmelidir. Benzer ekilde piyasa yapsn renmek iin "pazar analizi", sosyo-ekonomik ve demografik yapy belirlemek, devletin ekonomi ynetimi politikalarn deerlendirmek iin "evre analizi", kurumun kendi i durum ve performansn renmek iin, "performans analizi", kurumun iinde bulunduu piyasadaki faaliyet alanlarnn genilii ile ilgili "stratejik seeneklerin belirlenmesi" gibi ok sayda analiz ve teknikle SWOT analizi iin yeteri veri ve bilgi aktlmaldr. Ksaca zetlersek SWOT analizi, bu gibi birbirinden bamsz ve farkl analizlerle beslenen byk bir rmak gibi olmaldr. Ne kadar eitli ve yksek hacimli bilgi ve veri aktan analizler devreye sokulup kapsaml veriler elde edilebilirse, SWOT analizinde oluacak sonular da ok daha net olacak, kurum yneticilerine u an ve gelecek iin daha net ngrler ve salkl bir perspektif kazandrabilecektir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 245
SEBEP-SONU (BALIK KILII) DYAGRAMI
TANIMI: Kaoru Ishikawa, Japonyada toplam kalite ynetimine katkda bulunan liderlerin banda gelmektedir. 1939 ylnda Tokyo niversitesi, Uygulamal Kimya Blmnden mezun olan Ishikawa, kmr svlatrma sektrnde almaya balad. Ksa bir sre sonra askerlik grevini yapmak zere Deniz Kuvvetlerine subay olarak katld. Orduda fabrika inaatndan sorumlu olarak grev yapt. Daha sonra 1947 ylnda askerlik grevini tamamladktan sonra Tokyo niversitesinde grev yapmaya balad. Bir sre niversitede bulunduktan sonra Japon Bilimadamlar ve Mhendisler Birliinde kalite kontrol konusunda almalara balad. Bu kuruluta kalite emberleri konusunda nemli almalar yapt. kinci dnya sava sonrasnda ABDye gitti ve bu lkede kalite konusunda aratrmalar yapan nl ynetim dnrleri William Edwards Deming ve Joseph Juran ile tant. Ishikawa, kalite kontrol alanndaki almalar ile Japonyada kalite bilincinin yaygnlamasnda nemli rol oynad. zellikle kalite emberleri ad verilen kalite gelitirme ve problem zme gruplarnn bilimsel anlamda oluturulmasnda ok nemli katklar oldu. Ishkawaya gre bir organizasyonda kalite sorunlar kalite gelitirme aralar ile zlebilir. Bunun iin organizasyonda neden-sonu diyagram, dalma diyagram, pareto diyagram, kalite emberleri, histogram vesaire istatistiksel aralarn kullanmnn nemli olduunu savundu. Bu aralardan neden-sonu diyagram Ishikawa tarafndan gelitirilmitir. Bu nedenle, toplam kalite ynetimi literatrnde neden-sonu diyagram Ishikawa Diyagram olarak da adlandrlr. Bir srecin kts, birok etkenin sonucu olumaktadr. Sz konusu ktlar ile etkileyen unsurlar arasnda birok sebep-sonu ilikisi kurulmas mmkndr. Sebep-sonu diyagram, herhangi bir sonu/problem ile neden olan unsurlar arasndaki ilikinin kurulmasn salayan grafik bir yntemdir. Problem veya sonu grafiin en sana, neden olan unsurlar, sebepler ise sola doru grafik olarak gsterilir. Teknii gelitirenin adna izafeten Ishikawa Diyagram veya grnne bal olarak Balk Kl Diyagram olarak da adlandrlmaktadr.
AAMALARI:
Sebep-Sonu Diyagramlar, bir sreci etkileyen nedenlerin gsterilmesi, snflandrlmas ve birbirleriyle ilikilendirilmesi iin kullanlr. Bir sorunun veya sonucun arkasnda muhtemelen, birden fazla neden kategorisi vardr. Nedenler belli kategoriler altnda zetlenebilir. En sk kullanlan snflandrma, insan gc, metot, malzeme, makine ve evre snflandrmasdr. Ancak snflandrmada herhangi bir zorunluluk yoktur. Srece veya soruna bal olarak ekipler istedikleri neden kategorilerini kullanabilirler. Aada Sebep-Sonu diyagram izilmesi iin gerekli admlar verilmektedir.
Sayfa 246
Sait Ali AYDIN
1. Nedenlerin Belirlenmesi Beyin Frtnas Yoluyla Bu takdirde Sebep Sonu Diyagram, beyin frtnas ve elde edilen listenin sistemli bir ekilde snflandrlmas ve ilikilendirilmesinde kullanlacaktr. Sorun veya sre, ekip yeleri tarafndan sistemli bir ekilde izlenir ve anlalr.
2. Diyagramn izilmesi Sonu veya Sorun diyagramn en sana kutu iinde izilecektir. Baln omurgas, Sonu veya Soruna doru ynlendirilmelidir. Omurga grevi gren okun altna ve stne klasik neden kategorileri veya srecin gerektirdii neden kategorileri yazlr. Neden kategorisi oklarnn ular, omurga grevi gren oka doru olmaldr. Daha sonra (1) de bulunan nedenler belli kategorilere oklar eklinde balanr. Her neden iin niin byle oluyor sorusu sorularak elde edilen cevaplar, ilgi nedene kollar eklinde okla balanr. Niin sorusu sorularak bulunan cevaplar, ekibe asl nedene ulamalarnda yardmc olacaktr.
3. Diyagramn Yorumlanmas Diyagram bir kez tm olas sebep-sonu (ilikileri) gsterecek ekilde izildikten sonra Ekip uzlamas yoluyla veya tercihen eitli nedenlerin ortaya kma ve sorunu belirlemedeki arlklar konusunda veri toplayarak (kantlanarak), sorunu oluturan temel nedenlere inilmee allr.
UYGULAMA:
1. Olas Nedenlerin Saptanmasnda: Sebep-Sonu diyagramnn en sk kullanld problem zme aamas, olas nedenlerin saptanmasdr. Beyin Frtnas sonucu elde edilen olas nedenlerin sistemli bir dkmnn ve snflandrlmasnn yaplmasnda ve ilikilendirilmesinde kullanabilecei gibi; srecin veya sorunun dikkatle incelenmesi, anlalmas sonucu elde edilen bilgilerin snflandrlmasnda ve ilikilendirilmesinde de kullanlabilir. 2. zmlerin oluturulmasnda, tasarm almalarnda: Sorunun zlmesinde veya ilenen gelimeyi salayacak eylem ve deiikliklerin saptanmasnda kullanlabilir. Sebep-Sonu diyagram ile olas zm ve deiiklik leri sistemli bir ekilde gstermek mmkndr. 3. zmlerin hayata geirilmesinde: Genellikle tepki odaklarnn ortaya konmasnda, olas uygulama sorunlar ve nlemlerinin belirlenmesinde faydal olabilecek bir tekniktir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 247
4. Dier: Sebep-Sonu Diyagram her trden neden-sonu ilikisini (karlkl ilikiler) gstermek iin kullanlabilir. rnein; yaplan bir hata ve yol aabilecei sonular konusunda eitici bir materyal olarak kullanlabilir.
Ama;

Kurumun daha iyiye gitmesine ve gelimesine katkda bulunmak, nsana sayg duymak ve iinde yaamaya deer, mutlu ve aydnlk bir iyeri oluturmak, nsana yeteneklerini ortaya koymas iin frsatlar vermek.
Bu fikirlerinin uygulanmasnda yardmc olacak 10 rehber madde sralamaktadr; 1. Kendini gelitirme 2. Gnlllk 3. Grup etkinlii 4. Btn alanlarn katlm 5. Kalite kontrol tekniklerinden yararlanma 6. alma ortamyla yakndan ilgisi olan etkinlikler 7. Kalite kontrol etkinliklerinde canllk ve sreklilik 8. Karlkl gelime 9. zgrlk ve yenilikilik 10. Kalitenin, sorunlarn ve gelimenin farknda olma
Sebep-sonu diyagram problem ve kk nedenleri arasndaki ilikiyi gsterir. Sebep-sonu diyagram:
Bir problemin deiik nedenleri arasndaki ilikiyi anlamak Bu nedenleri snflandrmak Beyin frtnas oturumunda kullanlacak sistematik yapy belirlemek amalaryla kullanlr.
Diyagram tamamlanncaya kadar her bir faktrn potansiyel nedenleri belirlenir.
Detayl bir sebep-sonu diyagram balk kl eklindedir, bu yzden balk kl diyagram olarak da adlandrlr. Olas nedenlerin iyi bir ekilde tanmland diyagramdan, en uygun neden, ileriki analizler iin
Sayfa 248
Sait Ali AYDIN
belirlenir ve seilir. Her sebep incelenirken, normlardan yntemlerden oluabilecek sapmalar, deiiklikler dnlmelidir. .
Nasl uygulanr:
1.Diagram izmek iin gereken sebepler beyin frtnas veya takm yeleri tarafndan nceden hazrlanm basit kontrol izelgeleri kullanlarak retilir.
2.Sebep-sonu diyagram oluturulur. 1. Problem ifadesi sadaki kutunun iine yazlr. 2. Temel neden kategorileri yazlr. retim iin proses, makina, malzeme ve insan gc 3. Beyin frtnasnda bulunan fikirler, uygun ana kategorilere yerletirilir. 4. Her sebep iin "Bu neden olutu?" sorusu sorulur ve cevaplar ana sebeplerin dallar olarak listelenir.
3.Yorumlama
Problemin en temel sebeplerini bulmak iin; 1. Tekrarl oluan sebepler incelenir. 2. Grup iinde anlamaya varlr. Nominal grup teknii kullanlabilir. 3. Farkl sebeplerin skln belirlemek iin kontrol izelgeleri oluturulur
Sait Ali AYDIN
Sayfa 249
LK DYAGRAMI
TANIMI:
Bu diyagram, karmak bir duruma uygun bir zm bulmak iin kark nedensel ilikileri snflamak amacyla gelitirilmi bir tekniktir. Faktrler aras neden-sonu balantlarnn aklk kazanmasna yardmc olmaktadr. eitli problemlerin zmnde kullanlan iliki diyagram arac, bir ok konu hakknda yneticilere karlatrma yapabilme konusunda yardmc olmaktadr. Ayn zamanda bu diyagram, etkili bir zm elde etmek iin yeni fikirlerin olumasn salamaktadr.
AAMALARI: Spontane ve ani zmler iin ideal yntemdir. Ekip almas gereklidir.
UYGULAMA:
Takmn ok sayda fikir retebilmesi ve daha sonra bu fikirleri doal bir ekilde gruplandrabilmesi ve zetlemesi iin kullanlr. likilendirme diyagram srecin tm aamalarnda takmdaki herkesin yaratcln tevik eder. letiim engellerinin krlmasn salar. 1. zerinde konuulan konu bir cmle ile ifade edilir 2. beyin frtnas yaplarak en az 20 fikir retilir Her fikir post-it lere uzaktan grlebilecek ekilde yazlr. tek kelime kullanmaktan kanlmal en az isim ve fiil yazlmaldr. 4-7 kelime tercih edilir. Tipik bir iliki diyagram 40-60 fikirden oluur.100-200 olanna da rastlanabilir 3. konumadan, fikirler ezamanl olarak 5-10 ilgili gruba toplanr. liki diyagram 5-10 gruptan oluur. 4. her bir grup iin takmn ortak karar ile zet / balk kartlar oluturulur. Her fikir grubu iin bir balk oluturularak post-itlere yazlr ve o grubun bana konur. taslak balk kartlar her grup iin cmleler zerinde karar birliine varlr. Balk kartlar son haline getirilir. ok byk gruplandrmalarda gerek grlyorsa alt gruplara blnerek balklar oluturulur. Not kartlarndan birinin balk kart olmas mmkndr, fakat yeni bir kart yaratmak daha yeniliki fikirlere ulatrabilir.
Sayfa 250
Sait Ali AYDIN
AA DYAGRAMI
TANIMI: Bir sonuca ulamay salayan tm yollar bulmaya yardmc olan bir aratr. Ulalacak ama ile uygulanacak yollar arasndaki ilikileri kurarak akla kavuturur, bylece ok iyi tanmlanm ve uygulanabilir bir eylem plan hazrlanmasn salar. Ne Zaman Kullanlr? -Genel amalarn zel uygulama detayna indirgenmesi gerektiinde, -Btn uygulama seeneklerinin belirlenmesi gerektiinde, -Temel sebepleri belirlemek iin, (rnein, neden-neden diyagram) (sebep-sonu diyagramna alternatif) -Fikirlerin aa kavumas iin, -Bir uygulama gerekleirken olabilecek engeller/aksaklklarn ve bunlarn etkilerini azaltmak iin ne yaplabileceinin belirlenmesi amacyla. (rnein, sre-karar program emas)
AAMALARI:
1. Ama belirlenir.
liki diyagramndaki temel sebep/sonular Yaknlk diyagramndaki balklar Uzlama tartmas
2. Doru takm oluturulur.
Detayl uygulama bilgisine sahip hareket planlayclar
3. Ana ama ile ilikili olan alternatif sebepler, taktikler veya iler belirlenir.
Beyin frtnas kullanlabilir. Her bir alternatif, kart veya post-it zerine yazlabilir.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 251
4. Fikirler deerlendirilir ve makul bir sayya drlr.
5. Aa oluturulur. 1.dzey: Genel ama, kavram, fikir. Dier dzeyler: Her seferinde bir basamak olmak zere, neden, nasl ve ne gibi sorularn cevaplar. UYGULAMA:
1. Hedef belirlenir. likilendirme diyagram, sebep sonu diyagramndan veriler gelir. Kaynak ne olursa olsun, ak eyleme dayal ifadeler olmaldr. Takm yeleri hedef hakknda detayl bilgisi olan kiilerden olumaldr.
2. Temel balklar oluturulur.
3. Bu hedef nasl yaplr sorusuyla balklar detaylandrlr.
Sayfa 252
Sait Ali AYDIN
KUVVET/G ALANI ANALZ

TANIMI: Kiisel ve tekilatl olarak deiiklik nasl oluur? Bu dinamik bir prosestir. A durumundan B durumuna, X zamanndan Y zamanna hareketi nerir. Bu hareketin enerjisi nereden gelir? Bu yaklam deiiklikleri gler arasndaki mcadelenin sonucu olarak grmektedir. Bu fikri gelitiren teknie g alan analizi denir. Src g hararete zorlayan, nleyici g ise hareketi engelleyen gtr. Eer deiiklik yoksa gler eittir ya da nleyici g daha kuvvetlidir. G alan analizi deiime aada verilen yollarla yardmc olur; nsanlar arzulanan deiiklikle ilgili her eyi bir arada dnmeye zorlar. Burada yaratc dnce desteklenmelidir. Kiileri denge izgisinin her iki yanndaki faktrlerin ncelii hakknda fikir birliine varmalar iin cesaretlendirir. Takmn fikir birliine varmas iin nominal grup teknii kullanlabilir. e balamak iin bir k noktas salar.
AAMALARI: Spontane ve ani zmler iin ideal yntemdir. Ekip almas gereklidir.
UYGULAMA:
Bir amaca doru ilerleme veya iyiletirme iin iki yol izlenebilir: 1. Performans artrc kuvvetleri glendirmek, 2. Performans ktye iten kuvvetleri zayflatmak veya ortadan kaldrmak. Kuvvet alan analizi bu kuvvetlerin iki trn de belirlemeye dayanr. Kuvvet alan analizinin kullanm amalar unlardr: yiletirme frsatlarn belirlemek. Dzeltildiinde bir problemin zmne olumlu katks olabilecek temel sebepleri belirlemek. Yeni bir program veya nerilen bir iyiletirmenin, gerekten, arzu edilen yararlar salama olasln deerlendirmek. Engelleyici kuvvetleri yok etmek ve itici kuvvetleri desteklemek iin gereki bir uygulama plan oluturmak.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 253
Kuvvet alan analizinde izlenecek yntem yle zetlenebilir: 1. Planlanan iyiletirme ak bir ekilde tanmlanr ve bu bir hedef cmlesi eklinde yazlr.
2. Byk bir kadn stne, hedefe ilikin performans dzeyini temsil eden dz bir izgi izilir: 1. %0 %100
3. Mevcut performans dzeyi, kadn ortasna izilen dikey bir izgi ile temsil edilir. imdiki dzey 2. %0 %100
4. nceden bir analiz yapmadan, performans etkileyen ilk olarak itici kuvvetler ve sonra da engelleyici kuvvetler beyin frtnas yoluyla belirlenir. imdiki dzey 3. %0 4. tici Kuvvetler %100 Engelleyici Kuvvetler
5. Listeler, sadece, amaca ulamada en fazla potansiyeli olan kuvvetleri gstermek zere ksaltlr. Grup yelerinin gerekten glendirebileceklerini dnd veya drt itici kuvvet belirlenir. Ayn ekilde, gerekten zayflatlabilecei dnlen veya drt engelleyici kuvvet belirlenir.
rnek: renci Kalitesinin yiletirilmesi ile lgili Kuvvet Alan Analizi imdiki Dzey %0 tici kuvvetler Altn kural/prensip sahibi olmak stek ve heyecan Yeni bilgiler Kiisel gelime istei Daha iyi retmeye merak rencilere yardm etme ak Eitim mesleine sayg duymak Toplumu memnun etme arzusu yi eitimin gelecekteki baarnn anahtar olduuna inanmak %100 Etkinlik Engelleyici kuvvetler Amalarn deimesi Kanunlarn yetersizlii Muayene/tefti Ksa sreli ilikiler Srekli deiim; iyilemeden dari yetkiler Korku Blmler aras engeller Sloganlar, kkrtmalar Deerlendirme Eitim frsatlarnn eksiklii Liderlerin baka liderlere izin vermemesi Amalarla ynetim Herkesin elinden gelenin en iyisini yapmamas
Sayfa 254
Sait Ali AYDIN
NOMNAL GRUP TEKN

TANIMI: Beyin frtnas ya da bir baka ekilde retilen ok sayda gr eit katlm salayarak nem srasna gre sralamaya nominal grup teknii denir. Takm yeleri arasnda gr birlii salamak iin kullanlan puanlama tekniidir. Bu teknikte grup yeleri arasnda etkileim oran olduka dktr. Grubun hzl olarak bir karar birliine varmas iin kullanlr.
Bu teknik, fazla iletiim olmayan takmlar iin greceli olarak daha geerli bir yntemdir.
AAMALARI: Bir grubun tm yelerinin, kararlarn kullanarak belirlenmi olan Yeni Fikirler listesini ncelik srasna gre listelemeye yarayan bir metottur. Uygulama Admlar: Nominal grup teknii aadaki basamaklar izlenerek uygulanabilir; o o o o o o o Gruptaki herkes nemli grd problemi yazar ya da syler. Problem ifadeleri takmn grebilecei bir yere yazlr. Ayn problemin iki kez yazlp yazlmad kontrol edilir. Her probleme bir harf verilir. Grup yelerinden problemleri nem srasna gre numaralandrmalar istenir. En yksek deeri alan problem zerinde allmak iin ayrlr. Bu problem zme kavuturulduktan sonra dier problemler nem sralarna gre ele alnr.
UYGULAMA: Hangi problemin zerinde ve ne ekilde allaca konusunda bazen daha fazla otoritesi olan veya daha yksek sesle konuan kiinin sz geer. Bu durum takm iindeki kiilerde kendi problemleri zerinde asla alamayaca dncesi uyandrr. Bu seilen problem zerinde balant eksikliine ve daha balangta yanl problemin seilmesine yol aabilir. Nominal grup teknii problem seiminde grup ierisinde herkese eit hak verilmesini salar. zlenmesi gereken sre: 1. Beyin frtnasnda olduu gibi takm yeleri fikirlerini maddeler halinde yazar ve btn maddeler bir araya getirilerek bir liste oluturulur. 2. Eer listede 50den fazla madde varsa, oklu oylama teknii ile bu say mmkn olduunca azaltlr. 3. Her yeye belli sayda kk kartlar datlr. Eer madde says 20 ya da daha az ise 4er kart, 20 ile 35 aras ise 6, 35 ile 50 aras ise 8er kart datlr. Sait Ali AYDIN Sayfa 255
4. yeler listeden en nemli bulduklar maddeleri birer tane olmak zere, kart zerinde iaretler ve listeden ellerindeki kart says kadar madde seer. 5. En nemli bulduklar maddeye en yksek puan vermek kaydyla, bu maddeleri puanlandrrlar. Puanlama kart says zerinden yaplr. (Kart says 4 ise, en nemli maddeye 4 puan, dierlerine srasyla 3,2 ve 1 puan verilir.) 6. Puanlamalar yapldktan sonra bu kartlar toplanr ve verilen puanlarn istatistii karlr. En yksek puan alan madde, takmn seimi olarak duyurulur. 7. Gerekirse maddeler puanlarna gre bir Pareto emasnda gsterilip yelere deerlendirmeleri iin datlr.
rnek:
Sayfa 256
Sait Ali AYDIN
Sait Ali AYDIN
Sayfa 257
ALTI APKALI DNME TEKN
TANIMI:
Belli bir konuyu grmek, bir problemi zmek yada bir konuda karara varmann gerektii toplantlarda, toplantya katlanlar genellikle daldan dala atlamakta, herkes konuya farkl adan yaklamaktadr. Bu da ok fazla zaman kaybna ve sonularn ortaya kmasnda glklere neden olur. Alt Dnce apkas Yntemi, dnce ve nerilerin belirli bir dzen iinde sunulmas ve sistematikletirilmesi iin kullanlan bir yntemdir. apkalar dncelerin ayrtrlmas iin kullanlan bir semboldr. apkalarn rengi deitike, rengin simgeledii dncelerin belirli bir dzen iinde srasyla aktarlmas beklenir. De Bono, insanlarn birka farkl ekil ve yaklamla kavrama ve dnme eylemini gerekletirebildiini incelemitir. Bu yaklamlar hakknda teori gelitiren yazar, insanlarn dnme alkanlklar ile kendilerini kstlayarak, sadece bir veya iki yaklamla dnme eylemini gerekletirdiini gzlemlemitir. De Bono, farkl yaklamlarn tanmlanmas ve bu yaklamlarn nasl kullanlabileceinin retilmesi durumunda, insanlarn bu yaklamlar kullanarak, toplantlarda ve takm almalarnda ok daha retken olabileceini ne srmtr. Destekleyici olarak, bir sorunun zmnde belli bir yaklamn adaptasyonunu, Paralel Dnmenin hayata geirilmesi olarak tariflenmektedir. Alt farkl yaklam tanmlam ve her bir yaklam farkl renkte apkalarn taklmas ile sembolize etmitir. De Bononun alt apkas:
Beyaz apka (Bo sayfa): Tarafsz apkadr. Grlen konu ile ilgili net bilgi ve raporlar ortaya konur.(objektif)
Krmz apka (Ate): Duygusal apkadr. Grlen konu ile ilgili olarak, kiilere hibir dayana olmadan, sezgi, fikir ve duygularn syleme frsat verir.(sbjektif)
Sar apka (Gne): yimser apkadr. O iin avantajlar ortaya konulur. vg, olumlu grler sylenir.(objektif)
Sayfa 258
Sait Ali AYDIN
Siyah apka (Yarg cbbesi): Ktmser apkadr. Eletiri, olumsuz grler ile grlen konunun riskleri, gelecekte douraca problemler ortaya kar. modus tollens (objektif)
Yeil apka (Bitki): Yeniliki apkadr. Konuyla ilgili alternatifler ve yeni yaklamlar aratrlr. 'her ey uyar' (speklatif)
Mavi apka (Gkyz): Serinkanl apkadr. Dnce sistematize edilir. "Byk Resim," "dareci apka," "Meta apka," "dnmenin dnlmesi", tm sreci (gzden geirme)
Alt apkal dnme tekniinin ana amac:

Dnme srecine odaklanp gelitirmek Yaratcl cesaretlendirmek, paralel ve lateral dnme letiimi iyiletirme Karar verme srecini hzlandrma Tartmalardan kanma
rnein, bir sorunun incelenmesi ve zm retilmesine dair bir toplant dzenlenecek olursa, byle bir toplantda, zm iin, Alt apkal Dnme Tekniinin kullanlmas mmkndr. nce sorun incelenir, sonra zm nerileri retilir ve daha sonra eletirel deerlendirmelerin sonucunda uygun zm seilir. Toplant, herkesin, Mavi apkann toplanty nasl idare edeceini, nasl hedef ve amalara ulalacan duyuraca beklentisi ile balar. Tartma Krmz apkann sorunu zm ile ilgili fikir ve tepkileri toplama dncesi ile devam eder. Bu faz gerek zm iin kstlarn gelitirilmesi iin de kullanlr. Tartma, fikirler ve muhtemel zmler retmesi iin Yeil apkaya geer. Daha sonra tartma, bilgi retmeyi dnen Beyaz apka ile zmleri eletirmeyi dnen Siyah apka arasnda gider gelir. Herkes herhangi bir anda belli bir yaklama odakland iin, grup, bir kiinin (Krmz apka) duygusal tepki gstermesinden ya da baka bir kiinin (Beyaz apka) objektif dnmeye ve yine bir baka kiinin (Siyah apka) yaklamlara eletirel olmaya almasndan ok daha fazla ibirliki olacaktr.
AAMALARI:
Katlmclara zerinde grme yapacaklar konu verilir. Tm katlmclarn konuya yaklarken ayn apkay giymeleri yani konuya ayn ekilde yaklamalar istenir. apkalarn renkleri aada verilen dnme yaklamlarn simgelemektedir. Sait Ali AYDIN Sayfa 259
UYGULAMA: Daha ok yaratc dnme becerileri olarak da tanmlanr. alanlarn sorunlara ve zmlere nasl yaklatklarn ve nasl yeni "balantlar" oluturabilecei kapasitesi ve becerilerini gsterir. alanlarn deiik ilgi alanlar, farkl alanlardaki bilgilerin birletirilmesi ve farkllatrma yaratcl artrr. Dnme becerilerinin zerinde durulmas gerekilen en nemli konu "sabr becerisidir". Dnme becerileri ile sorun zmede izlenebilecek yntemlerin banda "Alt apkal Dnme Teknii" ile zm gelmektedir. Alt apkal dnme yntemi, dnyann her yannda en kk iletmeden dev holdinglere kadar i yerlerinde, ailelerde ve okullarda hemen her yerde kullanlyor. nk bu sistem kolay ve yaln. Bir konu grlrken katlan herkes apkalardan birini nne koyar ve dncelerini onun belirttii ynde aklar. Deiik renklerdeki alt apka, dncenin btn temel ynlerini temsil eder.
Problem zme toplantsnda sra ile farkl renklerdeki apkalar giyilir ve bu renge gre verilen grev erevesinde hareket edilir.
Beyaz tarafsz ve objektiftir. Bu apka objektif olgular ve rakamlarla ilgilidir. Eriebildiimiz bilgileri deerlendirmeyi, gereksinim duyduumuz bilgileri ortaya koymay ve konuyla ilgili sorularmz yneltmeyi bu bak as sayesinde gerekletirebiliriz.
BEYAZ APKA:
Beyaz apkay giyince unlara benzer sorular sorarz: Elimizde ne gibi bilgiler var? Daha hangi bilgiler gerekiyor? Eksik bilgiler nelerdir? Gerekli bilgileri nasl elde ederiz? Ne tr sorular sormalyz?
Beyaz apka, dikkatimizi elde olan bilgiler ve eksik bilgiler zerinde toplamak iin kullanlr. Beyaz apkaca dnmesinin amac pratik olmaktr. Bu yzden her trl bilgiyi ortaya koymalyz. nemli olan bilgilerin kesinlik derecesini doru bir biimde belirtmektir.
Sayfa 260
Sait Ali AYDIN
KIRMIZI APKA:
Krmz fke, tutku ve duyguyu artrr. Duygusal bir bak as verir. Krmz, atei ve scakl artrr. Bir eyden niin holandnz ya da holanmadnz bilemeyebilirsiniz. Oysa krmz apkay kullandnzda, hibir aklama yapmakszn duygularnz ve sezgilerinizi syleme frsatn elde edersiniz. Doal olarak sizin de duygularnz var ve krmz apka tm duygularnz aklamanza olanak verir. Genel olarak zihnimizin arka plannda korku, fke, nefret, phe, kskanlk ya da sevgi gibi gl duygular yer alabilir. Bu duygusal arka plan alglama biimimizi snrlar ve ynlendirir. Krmz apka dnmesinin amac, bu arka plan grnr klmak ve sonradan ortaya kan etkisinin gzlemlemesini salamaktr. Krmz apka takmak dnre Konu hakknda duygularm bunlardr deme olana salar. Duygular dnmenin nemli bir paras olarak merulatrr. Duygular grnr klar, bylece duygular dnme haritasnn veya harita zerinde rotay izen deer sisteminin de bir paras olurlar. Grlen konu ile ilgili olarak, kiilere hibir dayana olmadan hislerini syleme ans verilir. Bu olay, durum, neri, sorun vb. hakknda neler hissediyorum?
SYAH APKA:
Siyah karamsar ve olumsuzdur, ktmserdir. Bir eyin niin yaplmayacan grr. Bir bakma, apkalarn en yararl olandr. En sk kullanlan apka, kesinlikle siyah apkadr. Siyah renk bize yargcn cppesini anmsatr. Siyah apka tehlikelere dikkat eker. Bu apka zararl eyler yapmamza engel olur. Riskleri ve bir eyin neden ie yaramayabileceini gsterir. Siyah apka olmazsa, bamz srekli derde girer. Bununla birlikte, siyah apkann gereinden fazla kullanlmas da tehlikeli olabilir. Bu apka eletirme apkasdr. Ancak bir tartmada taraf tutmak anlamna gelmediini zellikle belirtmek gerekir. Olumsuz durumlarn ortaya kmamas iin yaplan objektif bir giriimdir. Konunun riskleri, gelecekte dourabilecei problemler, eletiriler ortaya karlr. Bu nerinin bize zararlar neler olabilir?
SARI APKA:
Sar; gne gibi aydnlk ve olumludur. yimser umutlu ve olumlu dnme ile ilgilidir. Sar apkay nmze koyup dnmekle, yaplan bir nerinin deerini ve yararn saptamak iin hemen aba gstermeye balam oluruz. Bunun iyi yn ne?" deriz. Ortaya atlan gr beenmesek bile sar apka bizden, bu nerinin iyi ynlerini de bulmamz ister.
Sait Ali AYDIN
Sayfa 261
Bunun ne gibi yararlar var? Bundan kim yararlanacak? Bu yararlar nasl ortaya kabilir? Sar apka dnmesi deerli ve yararl olan eyleri arar ve aratrr. Daha sonra bu deerli ve yararl eyler iin mantkl destekler salamaya alr. Salam temellere dayanan bir iyimserlii ortaya koymaya alr. Bu dnme, yapc ve reticidir. Somut teklifler ve neriler kar.
YEL APKA:
Yeil, bereket ve verimli byme demektir. Yaratclk ve yeni fikirlerle ilgilidir. Yeil renk, bymenin, enerjinin ve yaamn simgesi olan bitkileri artrr. Yeil apka enerji apkasdr. Yeil apkayla dndnz zaman, neriler ileri srer, yeni gr ve seenekler ortaya koyabilirsiniz. Yine bu apkayla, ortaya atlan bir gre ilikin deiiklikler nerebilirsiniz. Yeil apka size eitli olabilirlikler yakalama frsat verir. Yeil apkay kullanan herkes yaratc olmaya aba gsterir. Yeil apka takmak insanlar otomatik olarak daha yaratc hale getirmez. Ancak bu apka dnrlere daha yaratc olmalar iin gerekli zaman ve dikkati salayabilir. Yaratc duraksamayla dnr. Bir an iin duraksayarak bulunduu noktada alternatif fikirlerin olup olmayacan aratrr. Dnr bu fikirden ileri doru hareket ederek yeni bir fikre ular. Kkrtma yeil apka dnmesinin nemli bir unsurudur. Kkrtma olaan dnme kalplarnn dna kmamz iin kullanlr. Konu ile ilgili alternatifler nelerdir? Yaratclk n planda tutulur ve toplantya katlanlarn yaratc olmalar tevik edilir. nemli olan fikrin sama olup olmad deil; orijinal, yeni, retken olmasdr. Bu konudaki deiik nerilerimiz neler olabilir?
MAV APKA:
Mavi serinkanll temsil eder ve her eyin stndeki gn rengidir. Dnme srecinin dzenlenmesi ve kontrol ile urar. Mavi apka dorudan doruya dnce srecinin kendisine bakmak iindir : Bundan sonra ne yapmalyz? u ana dein neler baardk? Mavi apkay ne dneceimizi aklamak ve bu dncenin sonunda neyi elde etmek istediimize karar vermek iin tartmaya balarken kullanrz. Mavi apka, kullanacamz apkalar sraya koymak ve sonuta elde ettiklerimizi zetlemekte de kullanlabilir. Mavi apka dnme srecini gzler ve oyunun kurallarna dikkat edilmesini salar. Tartmay durdurur ve disiplini salar. Sayfa 262 Sait Ali AYDIN
Sait Ali AYDIN
Sayfa 263

Yalin El Ki̇tabi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yalin El Ki̇tabi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

ETKL LDERLK N NERLER

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

YNETCNN GREVLERNDEN BAZILARI UNLARDIR:

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

YNETC ZELLKLE U NTELE SAHP OLMALIDIR:

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

letme koullar: Kuvvetli ynler, Zayf ynler

Ulalmak istenen nokta: Sorunlar, Hedef ve amalar, Varsaymlar, Tahminler

Hedefe nasl ulalacak ?: Stratejiler, Uygulama programlar

Zamanlama: Genel zamanlama, Faaliyet baznda zamanlama

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

EKP OLUTURMA NEDENLER

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

EKP ALIMASININ YARARLARI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

LETME YAPISI BRLETRC UNSUR

LETME AMAALRI KARLILIK ETKNLK VE VERMLLK

Sait Ali AYDIN

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI

YALIN RETM NEDR?

YALIN RETM TEKN UYGULAMA EL KTABI