NDEKLER TABLOSU

ZET ....................................................................................................................................................... 1 BLM 1. GR .................................................................................................................................... 2 BLM 2. AINMA .............................................................................................................................. 3 2.1. Anma .......................................................................................................................................... 3 2.1.1. Malzeme seimi ................................................................................................................... 3 2.1.2. Srtnme ............................................................................................................................... 4 2.1.3. Yzeye uygulanan yk .......................................................................................................... 4 2.1.4. Srtnme mesafesi ................................................................................................................ 4 2.1.5. Yzey sertlii ........................................................................................................................ 4 2.1.6. Yzey przll ................................................................................................................ 4 2.1.7. Yalama ................................................................................................................................ 4 2.2. Anma Zaman likisi .................................................................................................................. 4 2.3. Anma eitleri ............................................................................................................................ 5 2.3.1. Adhesiv anma ..................................................................................................................... 5 2.3.2. Abrasif anma ...................................................................................................................... 7 2.3.3. Yzey yorulmas ................................................................................................................... 8 2.3.4. Erozyon anmas .................................................................................................................. 9 2.3.4.1. Kat partikl erozyonu .................................................................................................. 9 2.3.4.2. Sv su damlas erozyonu .............................................................................................. 9 2.3.4.3. Kat partikl tayan akkan ortam erozyonu ............................................................... 9 2.3.5. Korozyon anmas ................................................................................................................ 9 BLM 3. EROZYON AINMASINI ETKLEYEN PARAMETRELER ...................................... 11 3.1. Kat Partikl Erozyonu ................................................................................................................ 11 3.1.1. Dik al, esnek arpma ........................................................................................................ 11 3.1.2. Dik al, plastik arpma ...................................................................................................... 11 3.1.3. Dik al, esnek/plastik arpma ............................................................................................ 11 3.1.4. Eik, esnek/plastik arpma .................................................................................................. 12 3.2. Partikl Erozyonu Mekanizmalar ............................................................................................. 13 3.2.1.Andrc partikl ekli ........................................................................................................ 13 3.2.2.Andrc partikl boyutu .................................................................................................... 13 3.2.3.Andrc partikl ktlesi ..................................................................................................... 13 3.2.4.Andrc partikl sertlii .................................................................................................... 14 3.2.5. Andrc partikllerin arpma as ................................................................................... 14

ZET Bu tasarmda yksek scaklkta erozif anma yapan deney dzenei tasarlanmtr. lk olarak teorik ve uygulama lekli bilgiler verilmitir. Anmann ne olduu, anma trleri, anmay etkileyen parametreler irdelenmitir. Sonrasnda farkl cihaz trleri hakknda teorik ve grafiksel anlatm yaplmtr. Daha sonra gerekli parametreler ve ortam artlar dnlerek yeniden bir cihaz tasarm yaplmtr. Havann stlmas, nozul ekli ve benzeri detaylar gz nnde bulundurularak istenilen amaca uygun yksek scaklkta erozif anma yapan deney dzenei tasarlanmtr.

BLM 1. GR Anma, malzemelerin baka malzemelerle temas etmesi neticesinde bnyesinden kk partikllerin ayrlmas olayna denir. Temasta olan iki cisim birbirine gre izafi hareket ettirildiinde, bu harekete kar bir kuvvetle karlalr. Bu kuvvet zamanla cisimler arasnda anmaya, scaklk artna ve de enerji kaybna neden olabilmektedir. Anma zamanla yzey zerinde nemli hasarlara sebep olmaktadr. Bu yzden anma ve srtnme birok aratrmac tarafndan aratrlan, zerinde allan bir konu haline gelmitir. Birok firma bu anma sonucuna zm retmek iin birok almalar yapmaktadr[1,2].

BLM 2. AINMA 2.1. Anma Anma giri blmnde bahsettiimiz gibi; anmaya urayacak malzemenin baka malzemelerle temas etmesi neticesinde bnyesinden kk partikllerin ayrlmas olaydr. Ksacas; malzeme yzeyinde meydana gelen yzey bozulmasdr. Anma sonrasnda, malzeme kayb ve makinede hasarlar meydana gelmektedir. [1,2,4] Anma olaynda be unsur vardr. Bunlar; ana malzeme (anan), kar malzeme (andran), ara malzeme, yk ve harekettir. Ayrca scaklk faktr de altnc parametre olarak deerlendirilebilir. Anan malzeme ve andran malzemeler anma ifti olarak tanmlanmaktadr. Anma ifti ile ara malzemeye de beraberce anma kombinasyonu denilmektedir. Anma ifti ile ara malzeme, sert taneli sv, gaz ve buhar halinde olabilir. Anma srasnda oluan anma paracklar da, ara malzeme gibi etki yaparak anma olayna katlrlar. Anmay etkileyen birok deiik faktr bulunmaktadr. Malzeme seimi Srtnme Yzeye uygulanan yk Kayma mesafesi Yzey sertlii Yzey kalitesi Yalama vb. faktrler etki etmektedir[4].

Bu faktrleri inceleyecek olursak;

2.1.1. Malzeme seimi Anma olaynn en nemli parametrelerinden biri de malzeme seimidir. Setiimiz malzemenin i yapsal ve performans deeri bakmndan iyi olmamas malzeme kayplarna neden olabilir.

2.1.2. Srtnme Birok aratrmac srtnme ile anma arasndaki ilikiyi gz nne almamtr. Fakat baz metallerde srtnme katsays dk olmasna karn byk oranlarda anma oluabilmektedir. Bununla birlikte srtnme katsaysnn yksek olduu baz durumlarda anmann ok az olduu grlebilmektedir.

2.1.3. Yzeye uygulanan yk Yzeye uygulanan yk ile anma doru orantl artmaktadr.

2.1.4. Srtnme mesafesi Srtnme mesafesi arttnda anma miktar da artmaktadr.. 2.1.5. Yzey sertlii Malzemenin yzey sertlii ann olumasn etkileyen nemli parametrelerinden bir tanesidir. Malzeme yzey sertlii artrlarak anma azaltlabilir veya anmadan kaynaklanan deformasyon sabit tutulabilir. 2.1.6. Yzey przll Yzey przll 10 ila 70 m arasnda olmaldr. Eer yzey ok temiz ise yzeyler arsnda souk kaynak oluumu artar. Yzey kaba olarak ilenmi ise buda anmay daha fazla artmasna sebep olur. 2.1.7. Yalama Anmann nlenmesi iin yalama nemli bir unsurdur. Yalama sayesinde metal temas ve souk kaynaklanma nlenebilir.[2,4,5,6,7] 2.2. Anma Zaman likisi Anma pratikte ikiye ayrlr. 1. 2. Zaman ile gelien anma Aniden meydana gelen anma

Zamanla meydana gelen anmay safhada incelemek mmkndr. 1. Safha (Rodaj safhas): Bu safha paralar birbirine altrma safhas olduu iin, iddetli anmalar meydana gelir. Bu nedenle bu safhada paralarn birbirine iyi altrlmas ve ksa srede gerekletirilmesi gerekir. Bu altrmalar, yksk ve normal hzlarda yaplr.

2. Safha: Bu safhada anma, ekil 2.3.1de grld gibi 1. Safhadaki anmaya gre yava ilerler. Daha sonra anma oran artmakta ve iddetli anmalar meydana gelmektedir. 3. Safha: Bu safhada artan anma hz ile iddetli anmalar meydana gelir. Sistemde nemli hasarlar oluabilir.

ekil 2.1. Anma zaman grafii. (Aem: Msaade edilen anma snr) [1]

2.3. Anma eitleri 2.3.1. Adhesiv anma Bu anma kayma ve yapma anmas olarak da bilinir. ki cismin yal veya yasz ortamda kayma temas ile oluur. Adhezyon cisimlerin yzeyleri arasnda meydana gelir. Bir yzeyden kopan paralar dier yzeye yapabilir veya dier yzeye yaptktan sonra tekrar orijinal yzeye yapabilir. Yzeyden kopan paralarn, hibir yzeye yapmayp andrc partikl olarak da kalmas mmkndr.

ekil 2.2. Adhesiv anma[1].

Kuru kayma yzeylerinde, dier anma trleri nlense dahi, adhesiv anma daima mevcut olan bir anmadr.

Yzeyler ne kadar dzeltilirse dzeltilsin, gerek temas alan grnr temas alanndan daima kktr. Birbirine temasta bulunan malzemelerde, temas noktalarnda ar gerilmeler meydana gelince akma snr aldnda kk kaynak balar oluur. Yk ve scaklk, kaynak balarnn oluumunu hzlandrdktan sonra, bu kaynak balar kopacaktr ve temas noktalarnda krlmalar oluacaktr. Bu krlmalar genel olarak zayf malzemede meydana gelir.
Tablo 2.1. Malzeme zelliklerinin adhesiv anmaya etkisi[1]. Malzeme zellikleri Oksitli yzey Kbik kristal yap Hegzagonal kristal yap Yksek deformasyon sertlemesi Yksek sertlik Yksek elastik modl Yksek ergime noktas Yksek yeniden kristalleme scakl Kk atom ap Az ok Az ok ok ok ok ok ok Adhesiv Anma

Yaplan birok almann bize gsterdii, metaller arasndaki yalamann, malzeme transferini ve srtnme katsaysn azalttdr.[5,6,7].

ekil 2.3. Bakr esasl bronz ve pirin yataklarda kuru ve yal ortamlarda srtnme katsays zaman diyagram[1].

Adhezyon anmas iin aadaki sonular kartlabilir. 1. 2. 3. Adhezyon anmas uygulanan yk ile Kayma mesafesi ile Anan malzemenin yzey sertlii ile doru orantldr.

2.3.2. Abrasif anma Birbiri zerinde kayan yzeyler arasnda sert ve przl yzey veya partikller ile sistemi hasara uratan bir anma trdr. Abrasif anma iin iki genel durum vardr. Birinci durum; iki srtnen yzeyden birinin daha sert olmas durumudur. Bu duruma, iki cisimli abrasyon denir. Bu duruma rnekler tme kesme ve talal imalat gibi makine almalardr. kinci durum; abrasif anma durumunda bulunan iki sert yzeyin arasna nc madde ilavesiyle olur. Bu madde kk abrasif partikl zelliindedir. ki yzey arasna konulan bu partikl yzeylerden birini ya da ikisini andrabilir. Bu duruma cisimli abrazyon denir. Buna rnek serbest abrasif altrma ve parlatmadr. Birok durumda balangta anma mekanizmas adhesivdir. Adhesiv anmada anma partiklleri oluur, bu partikller ara yzeyde skr ve cisimli abrasif anmaya neden olur[2,5].

ekil 2.4. Przl sert bir yzey veya abrasif paracklarn bir yzeye yapk olmas[1].

ekil 2.5. Yzeylerden en az birinden daha sert abrasif paracklarn iki yzey arasnda skmas[1].

Abrasif anma direnci 1. 2. 3. Artan sertlik Azalan deformasyon sertleme hz Ana fazdan daha sert, tok, elastik modl yksek ve iri boyutlu partikller anma Yabanc partikller anma direncini arttrabilir.

direncini arttrr. 4.

2.3.3. Yzey yorulmas Malzeme yzeyine uygulanan yksek basn yzey altnda gelien atlaklarn yzeye doru bymesine ya da yzeyde bulunan atlaklarn malzemenin i ksmlarna ilerlemesi sonucunda malzeme bnyesinden yzeyden malzeme paracklarnn kopmas, arlk azalmas durumu gerekleir. Bu duruma yzey yorulmas denir. Yzey yorulmasn yalama artlar belirlemez. yi bir yalama artnda bile yorulma grlr. Genellikle dili ark mekanizmalar, aralarn kam mili mekanizmalar, rulmanl yataklarda, demir yolu raylarnda, souk ve scak haddelemede, sirklasyon pompalar gibi makine elemanlarnda grlmektedir. ekil 2.6 da yorulma anmas oluum mekanizmas grlmektedir[2,5].

ekil 2.6. Yorulma anmas oluum mekanizmas[1].

2.3.4. Erozyon anmas Yap, ekil ve boyut bakmndan birbirinden farkl zelliklere sahip olan partikller, sv ya da gaz akm sayesinde temasta bulunduklar kat yzeylere darbeler uygulayarak kat yzeyin hasara uramasna neden olurlar. Bu tarzdaki anmaya erozyon anmas denir. Erozyon anmas farkl durum ve ortamlarda meydana gelebilmektedir. 2.3.4.1. Kat partikl erozyonu Andrc partikllerini akkan ortamn etkisiyle hzlanarak kat yzey zerine tekrarl arpmas sonucunda darbe etkisiyle oluan anma trdr. 2.3.4.2. Sv su damlas erozyonu Sv (su) damlacklarnn yksek hzlarla kat yzey zerine tekrarl arpmas sonucu oluan dalgalarn tahribat ile meydana gelen anma trdr. 2.3.4.3. Kat partikl tayan akkan ortam erozyonu Yksek bir hza sahip olan katnn kendinden daha kk bir hza sahip olan su damlacklarna tekrarl arpmas sonucunda olulan ok dalgalarnn tahribat ile oluan anma trdr[2,4,5,].

2.3.5. Korozyon anmas Korozyon anmas, dk ve yksek korozyon anmas olarak iki ekilde gerekleir. Metalik malzemelerin; korozif ortamlara kar diren gstermesinin en nemli nedeni, ierdikleri alam elementlerinin miktarna bal olarak yzeylerinde 0.1 mikron kadar doal bir oksit tabakas olumas sebebiyledir. Andrc partikl; metal yzeyine tekrarl darbeler uygulayarak yzeyden malzeme ile beraber oksit tabakasnn da kalkmasna neden olur. Tekrarl darbelerin sklndan veya koruyucu tabakay oluturan elementin alam iinde zamanla tkenmesinden dolay oksit tabakas tekrar ekillenmez duruma gelir. Korozyonun beraber gelitii ve korozyonun anma hasarna katkda bulunduu bu olaya dk scaklk korozyon anmas denir. Yksek korozyon anmasna; kimya, maden ve metalrji sektrleri, nkleer reaktrler, dizel motorlar ve birok sanayi alannda karlalr. Metalik malzemelerin korozyon direnci,

yksek scaklklarda korozif ortamlara maruz kalmalarndan dolay etkilenir. Scaklk ve ortama bal olarak anma sekiz farkl ekilde meydana gelebilir. a. b. c. d. e. f. g. h. Oksitlenme Karbrleme ve metal tozlamas Nitrrlenme Halojen korozyonu Slfrleme Kl (tuz) kelei korozyonu Erimi tuz korozyonu Sv metal korozyonu

Korozif ortamlar oksitleyici ya da redkleyici olarak snflandrlr. Oksitleyici ortamlar, yanma iin hava veya oksijen giriinin olduu, yksek oranda molekler oksijen (O2) ieren oksijen aktivitesinin molekler oksijen konsantrasyonu ile kontrol edildii ortamlardr. Redkleyici atmosfer ise, oksijen giriinin olmad yanmann oksijensiz artlarda gerekletii ortamlardr. Oksitlenme en nemli korozyon anmas trdr. Doada bulunan metal alamlar, scakln da etkisiyle hava ve oksitleyici ortama maruz kaldklarndan yzeylerinde oksit tabakas oluur. Bu durumun sonucunda metalik malzeme ve zerindeki oksit tabakas farkl sl genleme katsaysna sahip olur. Oksit tabakas, alma srasndaki scaklk deiimleriyle oluan i gerilmelere maruz kalarak zaman zaman dklr ve hemen doal olarak kendini yeniler. Koruyucu oksidin kendini tekrar yenileyemeyecek duruma gelmesi durumunda savunmasz kalan metal ise hzla oksitlenir ve zamanla pul pul dklerek yzeyde malzeme kayb oluur[2,4].

10

BLM 3. EROZYON AINMASINI ETKLEYEN PARAMETRELER 3.1. Kat Partikl Erozyonu Hedef malzemenin boyut, yzey yaps, sertlii gibi zellikleri nemli bir etkendir. Andrc partikllerinin malzeme yzeyinde blgesel enerji younluu da erozyon anmas iin nemli bir etken olarak kabul edilmektedir. Anmay etkileyen dier parametrelerin banda patikllerin arpma as arpma hz, patikl ekli gibi zellikler saylabilir.
3.1.1. Dik al, esnek arpma

arpma srasnda partikln kinetik enerjisi farkl ekilde harcanmaktadr. Bunlardan bir tanesi partikl malzemeye arptktan sonra kinetik enerjisini malzeme ierisinde elastik deformasyonlar eklinde biriktirmesidir. Partikllerin geri sekmesi srasnda tekrardan kinetik enerji ile hareket etmektedir. Partikl erozyonunun gzlemlenmedii baz kauuk esasl malzemelerde dik arpan partikllerin etkisiyle malzemede buna benzer davran gsterdii gzlemlenmitir. Elastomerlerde partikl erozyonu anmas ancak termal bozulmann sonunda ortaya kmaktadr. Keskin ve sivri kenarl partikllerin darbesi sonucunda malzemeden paralar kopar, kesme ve yrtlma gibi deformasyonlar gerekleir. Sert ve yksek mukavemetli malzemelere, dk darbe enerjili partikller arpt zaman elastik darbe etkisi baskn gelmektedir.
3.1.2. Dik al, plastik arpma

Partikllerin malzeme yzeyine arpmas sonucu btn enerjinin plastik deformasyona dnmesi metal ve seramik esasl malzemelerde az rastlanan bir durumdur. Polimer esasl malzemelerde enerjisi yksek olan partikllerin malzeme ierisine ilemesi ve bu esnada plastik deformasyonlara yol at gzlemlenmektedir.
3.1.3. Dik al, esnek/plastik arpma

arpma trleri arasnda en sk rastlanan dik al plastik arpmadr. arpma enerjisinin byk ksm srtnme yznden s enerjisine evrilir geri kalan enerji ise plastik deformasyonlara sebep olmaktadr. Partikllerin geri sekme kinetik enerjisi greceli olarak azalr. Partikllerin tekrarl darbeleri sonucu malzemede anma gereklemektedir. Bu srada malzeme ierisinde oluan kk mikro atlaklar ortaya kmaktadr. arpan malzemelerin sneklikleri ne kadar az ise erozyonun miktar o kadar fazladr.

11

3.1.4. Eik, esnek/plastik arpma

Patikllerin malzemeye eik ekilde arpmas sonucu deformasyon, dik ekilde arptklar zaman oluan deformasyona benzer ekilde olur. Ek olarak ise partikllerin keskin kenarlar malzemeyi yarar ve yrtar. Krlgan malzemelerde partikllerin malzemeyi kesmesiyle oluan deformasyon ok fazla beklenmemektedir. Dk arpma alarnda anan elastomerlerde ise partikl hareket ynne dik dorultuda atlaklar ve yrtk oluumlar gzlemlenmektedir. olarak ekil 3.1de gsterilmektedir. Stachwiak erozyon anmas ematik

ekil 3.1. Kat partikl erozyonunun olas mekanizmalar (a) kk arpma alarnda anma, (b) dk hz, byk arpma asnda yzey yorulmas, (c) orta hz, byk arpma as boyunca gevrek krlma veya oklu plastik deformasyon, (d) yksek arpma hzlarnda yzey ergimesi, ikincil etkilerle makroskobik erozyon[2].

12

3.2. Partikl Erozyonu Mekanizmalar Erozyon boyunca malzeme kopmalarnn neden olduu faktrler ana balk altnda toplanabilmektedir.

Tablo 3.1. Partikl erozyonuna etki eden faktrler[2]

PARTKL EREZYONUNA ETK EDEN FAKTRLER

A) DENEYSEL FAKTRLER

B) AINDIRICI PARTKL ZELLKLER

C) HEDEF MALZEME ZELLKLER

C.1. Bileim C.2. Mikroyap A.1. Andrc partikllerin arpma as A.2. Andrc partikllerin hz A.3. Andrc partikllerin debisi A.4. Scaklk C.3. Metal / Seramik Matris etkileimi C.4. Mekanik zelliklerin profili C.5. Metal / Seramik miktar C.6. Metal / Seramik yerleim ekli C.7. Yzey przll

B.1. Sertlik B.2. ekil B.3. Boyut B.4. Ktle

3.2.1.Andrc partikl ekli Kresel ekilli partikller plastik deformasyona sebebiyet verirler. Keskin kenarl partikller ise kesme, krlma ve paralama gibi deformasyonlara sebep olmaktadrlar. 3.2.2.Andrc partikl boyutu Partikl boyutu belirli bir kritik deer zerinde olduu zaman erozyon miktarna etki etmedii kabul edilmektedir. Bu kritik deer 100-200 m arasnda olduu gzlemlenmitir. Bu kritik deere kadar ise partikl boyutu arttka erozyon miktar artmaktadr. 3.2.3.Andrc partikl ktlesi Partikl ktlesi erozyonu ok az etkileyen bir parametredir 13

3.2.4.Andrc partikl sertlii Eik alarda ve krlgan erozyon mekanizmas baskn olduunda partikllerin sertlii arttnda erozyon miktar artmaktadr. 3.2.5. Andrc partikllerin arpma as arpma as iki ekilde incelenmektedir. Bunlar; Dik arpma alarnda meydana gelen erozyon. Eik arpma alarnda meydana gelen erozyon.

Dik arpma as partikllerin numuneye 90o lik ayla arpmas kabul edilirken eik arpma alar ise 0o ile 90o lik alar arasnda olarak kabul edilir. arpma as ve arpma srelerinin deiimi farkl malzeme farkl ekilde olmaktadr. ekil 3.2 de arpma alarnn snek ve gevrek malzemelerde olan etkisi gsterilmektedir. Polimer malzemelerin ve kompozitlerin erozyon mekanizmalar polimerlerin ve takviye malzemelerinin snek ve gevrek olmalar neticesinde deikenlik gstermektedir.

ekil 3.2. Snek/gevrek malzemelerin partikl erozyonu karakteristikleri[2].

ekil 3.2de gsterildii gibi gevrek malzemelerde ktle kayb 90o lik aya yaklatka artmaktadr. Snek malzemelerde ise malzeme kayb en fazla 30 o lik ada meydana gelmektedir. Ktle kayb zaman grafiine bakldnda ise gevrek malzemelerde ktle kayb zaman ilerledike lineer olarak artmaktadr. Snek karakterdeki malzemelerde ise ktle kayb olmas iin ncelikle bir geliim safhas meydana gelmesi gerekmektedir. Bu geliim safhas inkbasyon safhas olarak adlandrlr ve bu sre zarfnda hedef malzemenin arlnda bir art meydana geldii tespit edilmitir. Arln art sebebi andrc partikllerin hedef 14

malzemeye gmlmesi yzndendir. Bu periyod sonland zaman lineer bir davranla snek malzeme ktle kaybna urar. Sert partikller snek malzemelere dk ayla arptklar zaman malzeme yzeyini izme ve kesme eklinde deforme etme eilimindedirler. A bydke malzeme ierisine gmlerek ktle artna sebebiyet verdikleri grmtr. Erozyon anmasnda oluan ktle kayb snek ve krlgan malzemelerde ekil 3.2 de belirtildii gibi farkllklar gstermektedir. Snek malzemelerin karekteristik zellii dk arpma alarnda maksimum erozyon iken gevrek malzemelerde dik arpma asnda grmektedir. Takviyeli kompozitlerde maksimum erozyon 45o-60o arasnda ortaya kt grlmektedir. Karbon fiber ve cam fiber takviyeli epoksilerde ise maksimum ktle kayb 60o arpma asnda gzlenmitir. Takviye edilmemi polimerlerin byk ksm snek malzemelerin zelliklerine sahip olduu iin eik alarda ktle kayb fazla olmaktadr. 3.2.6. Andrc partikllerin hz Andrc partikllerin hz anmada nemli bir etkiye sahiptir. Hz ok dkse, arpma anndaki gerilmeler plastik deformasyon oluturmak iin yetersiz kalrlar ve anma yzey yorulmas eklinde devam eder. Hz arttnda ise malzemedeki anma, partikln arpma asna bal olarak deiir ve plastik deformasyona urayabilir. Krlgan anma davranlarnda, malzemenin alt yzeylerinde krlmalar eklinde anma meydana gelir. Eer partikl ok yksek hzlarda malzeme yzeyine arparsa, arpmann gerekletii blgede ergime meydana gelebilmektedir. Anma oranyla arpma hz arasndaki ilikiyi g kanunu aklayabilmektedir:

m: anan numunenin ktlesi t: ilem sresi k: deneysel bir sabit v: hz

15

3.2.7. Andrc partikllerin debisi Partikl ak debisi birim zamanda birim alana arpan andrc partikl ktlesi olarak tanmlanabilir.Teoridi btn andrc partikller numuneye eit a ve hzda arptklar iin partikllerin debisi nemli deil gibi grnse de, pratikte bunun tersi kmaktadr ve partikl debisinin nemli etkileri vardr. Belirli bir ak oran eik deerine kadar erozyon anma miktarnn ak debisiyle doru orantl olduu rapor edilmitir. Bu limit deerin gelen ve geri seken andrc partikller arsndaki giriimin bir sonucu olduuna inanlmaktadr. Bu etki, arpanlarn nceki partiklleri erozyon srecinden uzaklatrd birinci srada partikl arpma modeli ile rasyonalize edilmitir. Bu arpma teorisi ok dk deerli ak debi deerlerinde bile nemli role sahip olabilir. Ak debisi arttnda, ilgili yzeylerdeki arpmalar aras zaman azalr. Bundan dolay bir sonraki arpmadan nce bozulma reaksiyonu iin daha az zaman kalacaktr ve bylece bozulmann derecesi ve ona bal olarak da erozyon anmas miktar decektir. 3.2.8. Scaklk Termal iletkenlik ve cams gei scakl (Tg) kat partikl erozyonunu kontrol eden faktrlerden iki tanesidir. Numuneye andrc partikln arpmas sonucu oluan blgesel deformasyon ve yksek gerinim, yksek scaklklar ortaya karabilir. Maksimum scaklk, hedef malzeme zerinde yaplan ie ve malzemenin zgl ssyla younluuna baldr. Burada yaplan i arpma boyunca olan maksimum basncn bir fonksiyonudur ve srasyla hedef malzemenin ve andrc partikln sertliine baldr. Yksek scaklklar malzemeyi yumuatabilir[2].

16

BLM 4. ETL AINMA DZENEKLER Trkiyede ve dnyada eitli erozif anma deneyi dzenekleri mevcuttur. Bunlarla yaplan deneyler sonucunda elde edilen verilerle birlikte makaleler yaynlanmtr. Bizim yksek scaklkta erozif anma deney dzenei tasarmmz, bu eitli anma dzeneklerinin karlatrlmas ve iyi yanlarnn ele alnp iyiletirmeler yaplarak yeni bir rn koyulmasyla ekillenmitir. Aadaki dzenekte, oda scaklnda kuru ve basnl hava kullanlarak andrc partikllerin numune yzeyine arptrld ve anmann incelendii grlmektedir. Erozif anmadaki en nemli parametrelerden biri olan arpma as, numunenin dndrlmesiyle deitirilebilmektedir. Ayrca bu sistemde, numune tutucu-aa yukar hareket ettirilerek nozul ile deney numunesi arasndaki mesafe istenen oranda ayarlanabilmektedir[3].

ekil 4.1. Erozif anma deney tesisat[3]

17

Oda scaklnda kullanlan kat partikl erozyon test dzeneinin ematik bir gsterimi (Hindistandaki bir metalurji aratrma laboratuvarnda tasarlanmtr). Cihaz hava kompresr, partikl besleyici, hava partikllerini kartrma ve hzlandrma odalarndan olumutur. Kuru hava, sisteme konveyr tarafndan beslenen partikllerle kartrlr. Sonra hzlandrlm karm ap 4 mm olan nozuldan hedefe gnderilmektedir[9].

PARTKL BESLEYC KTLESEL AKI HAVA NOZUL SSTEM

NUMUNE TUTUCU

ekil 4.2. Kat partikl erozyon test dzenei[9]

18

Sistem, akkan yatakl erozif paracklar, stma sistemi ve numune tutucudan (dnen aks zerindeki apraz para) olumaktadr. Numuneler ve aks, akkan yatakl partikller yardmyla belli bir asal hzla dnebilir. Numuneler dikdrtgen olup boyutlar; kalnlk 4 mm genilik 6 mm uzunluk 4 mm eklindedir ve numunelerin d yzeyine kaplama yaplmtr. Partikl olarak almina kullanlmtr (ortalama partikl ap 200 m ile 600 m arasndadr). Partikl ile numune arasndaki hz ortalama 4 mm s-1 dir[8].

ISITMA ODASI

APRAZ PARA NUMUNE

MOTOR NUMUNE AKIKAN YATAK

N ISITICI

ekil 4.3. Erozif anma dzenei[8]

19

Bu sistemin dnda Finlandiyada da bir alma yaplmtr. Bu sistemde statik kaplamal tp buhar iinde paralel ak gsteren paracklar ve buhar ile erozyona uramaktadr. Bu sistemde partikl hz 25 mm s-1 olmaktadr[8].
PARTKL BESLEYC

ISITICI

YALITILMI PARALEL AKI TP

NUMUNE

ekil 4.4. Erozif anma dzenei[8]

20

Bu anma cihaz malzemeleri ASTM G-76 standardna gre hazrlanmtr. ematik olarak aadaki ekilde gsterilmitir. Erozif anmann simle edilebilmesi iin kullanlan cihaz tipi ok nemlidir. n stma blm basnl havay stmak ve kurutmak amal kullanlr. Kurutma ve stma ilemi paslanmaz elik bobinler ile elektrikli frn sayesinde gerekleir. Bobinler zerinden akan hava stlarak istenilen boyuta kadar partiklleri geiren besleyiciden akan andrclar ile birletirilerek hzlandrma tp yardmyla hzlandrlarak nozula iletilir. Numune tutucunun as 10 ile 90 derce a arasnda ayarlanabilmektedir[10].

BASINLI HAVA

N ISITMA ODASI

PARTKL VENTUR EGZOZ TOZU DNERTABLA LE YVLER

HIZLANDIRMA TP

EROZYON ODASI

NUMUNE
ekil 4.5. Erozif anma dzenei[10]

21

BLM 5. YKSEK SICAKLIKTA EROZF AINMA DENEY DZENE TASARIMI Bilindii gibi yksek scaklkta erozif anma dzenei tasarmlarndaki en byk sorunlardan bir tanesi havann ksa srede stlmasdr. Biz bu tasarmda yukarda bahsedilen sorunu ve blm 3 de anlatlan parametreleri ele alm bulunmaktayz.

ekil 5.1. Erozif anma dzenei

ekil 5.2. Erozif anma dzenei

22

Deney dzeneimiz genel olarak drt blmden olumaktadr. Bunlar; partikl haznesi, yksek scaklk hava pompas, hava ve partikl borusu, numune tutucusudur.

5.1. Partikl Haznesi Partikl haznesi, anmaya ve korozyona kar direnci yksek olan AISI 316 eliinden retilmesi planlanmaktadr. Hazne, partikllerin doldurulmasn ve iinde bulunan miktarn gzlemlenmesini salayacak olan bir kapaa sahiptir. Partikllerin rahatlkla akmasn salamak iin zerinde titreim salayan bir motor bulunmaktadr. Partikl haznesinin konik eklinde olmasnn nedeni partikllerin rahata akabilmesini salamaktr. Partikllerin hazneden akt eik ada olan boruda ise ak debisini ayarlamak ya da durdurmak iin bir vana eklentisi vardr.

ekil 5.3. Partikl hazenesi

23

Hazneden kan partikln miktarn ayarlamak iin aadaki ekil 5.4de gsterilen vana tasarlanmtr.

ekil 5.4. Vana

ncelikle tasarmda yaplan deiiklik, hazne kapan yekpare olarak tasarlanmasdr. Bu alp kapanabilen kapak ile hem partikl takviyesi yaplp hem de zerinde bulunan effaf polimer malzeme vastasyla haznede kalan partikl miktarn grmek amalanmtr. ekil 5.5 ve ekil 5.6da aradaki fark grlebilmektedir.

ekil 5.5. Eski hazne kapa.

24

ekil 5.6. Yekpare hazne kapa.

5.2. Yksek Scaklk Hava Istc Eleman Hava stma elemannn ekli, mesafeyi artrmak ve yerden kazan salamak iin spiral eklinde tasarlanmaktadr. i bo olan borudan, elektrik akm geirilerek 1500 C gibi yksek scaklklara kadar stma ilemi yaplmaktadr. Yksek scakla ulaan borunun iinden geirilen havann kolay bir ekilde snmas salanarak snan hava, hava ve partikl borusuna iletilir. ok yksek scaklkta gerekleen bu ilem iin kullanlacak olan malzeme inconel alamdan yaplmas gerekmektedir. Inconel alam; dk karbonlu (%0.050.0.10), bileimlerinde ayrca krom, kobalt, molibden, titan, demir vb. bulunan, sya direnli, nikel temelli alamdr. Inconel alam; Gaz trbinleri, jet motorlar, roket motorlar, sanayi frnlar, brlrler bata olmak zere ok yksek scakln bulunduu tm ortamlarda mkemmel zmler sunmaktadr. Istma elemannn tasarm ekil 5.7de, rnek rn grselleri ekil 5.8, ekil5.9, ve ekil 5.10da gsterilmektedir.[11,12]

25

ekil 5.7. Hava stc eleman

ekil 5.8. Standart ultra bobin (Standard ultra coil)[13]

ekil 5.9. Refrakter korumal ultra bobin[14]

ekil 5.10. Akkor hale gelmi stma eleman[15]

26

Hava elemann sisteme dahil edilmesi noktasnda birden fazla tasarm dnld. Bunlardan bir tanesi aadaki ekilde olan havann stc elemann verdii syla dardan stlmas olup bu tasarmda yeterli scakla klamayaca dnldnden vaz geildi. ekil 5.11de sistem ierisinde stma eleman gsterilmektedir.

ekil 5.11. Uygun grlmeyen stma eleman

5.3. Hava ve Partikl Borusu Bu ksm yksek scaklkta hava girii, andrc partikl girii ve partikl ile yksek scaklktaki havann beraber kt nozuldan olumaktadr. Nozul kullanlacak olan partikl boyutuna ve tkanmalara kar deitirile bilinecek ekilde tasarlanmtr. Deney dzeneinin bu ksm yksek scakla dayanabilen, erozyon ve anmaya kar direnli bir malzemeden retilmek zorundadr. Malzemede oluabilecek herhangi bir kusur ciddi gvenlik problemlerine sebebiyet verebilir. Bu yzden seilecek malzeme iin ayr bir alma yaplmas gerektii dnlmektedir. Bu sebeplerden tr bu ksmda da inconel alam kullanlmas nerilmektedir. Hava ve partikl borusunun ekli ekil 5.12de gsterilmektedir.

27

ekil 5.11. Hava ve partikl borusu

Farkl partikl boyutlar dnlerek ve nozul ksmnn deiebilir bir eleman olduunu gz nnde bulundurularak bu ksmn deitirilebilir ekilde tasarland. U ksm konik bir ekilde retilmesi dnld. ekil 5.12de uygun grlmeyen, ekil 5.13de uygun grlen nozul tasarmlarnn ekli bulunmaktadr.

ekil 5.12. Uygun grlmeyen nozul tasarm

28

ekil 5.13. Uygun grlen nozul tasarm

5.4. Numune Tutucu ve Istcs Numuneyi stmak iin numune tutucunun zerinde genel konstrksiyonu etkilememek iin yksek scakla dayanabilen refrakter bir tula ile stc rezistanslar bulunmaktadr. Numune tutucusunun konstrksiyonu partikl haznesinde olduu gibi AISI 316 eliinden yaplmas planlanmaktadr. ekil 5.14 ve ekil 5.15de tasarmlar gsterilmektedir.

ekil 5.14. Numune tutucu.

29

ekil 5.15. Numune tutucu ve stma eleman.

Numune tutucusu partikllerin arpma asn kontrol etmek amal ayarlanabilir bir ekilde tasarlanmtr. Bununla beraber numune yksekliini ayarlamak iin i ie geirilmi borularla birlikte kelebek vida kullanm dnlmtr. ekil 5.16da ayrntl bir ekilde tasarm grlmektedir.

ekil 5.16. Numune tutucu a ayarlama aparat.

30

5.5. alma Mekanizmas Spiral stc eleman yardmyla stlan hava borudan geirilir bu srada andrc partikllerin bulunduu hazne, motor yardmyla titretirilerek rahatlkla yer ekimi yardmyla akmas salanr. Hava ile partikller birletikten sonra nozuldan kar ve numuneye arptrlr. Numune tutucusunun as nceden ayarlanp deneyin gerekletirilecei scakla stlmaldr. Istlmad takdirde scak havann etkisiyle numunede oluan ani scaklk farkndan dolay istenmeyen termal gerilmeler ortaya kabilir. 5.6. Kullanlan Partikl Seimi. Partikl seimimiz iin Almina ve Silisyum karbr dnlmtr. Silisyum karbrde karar kldk. Silisyum karbr sememizin sebebi; 2250 C de bozunmas, 1650 C ye kadar fazla yke dayanyor olmas, scaklk okuna ve kimyasal maddelere kar koyabilmesi ve s iletim yeteneklerinin ok olmasdr. eitli uygulamalarda alternatif olarak almina partikller de kullanlabilir. Fakat silisyum karbr, alminadan daha sert bir malzemedir. Kimyasal olarak daha istikrarl olup, direnci yksek olduundan ok daha uzun kullanm imkanna sahiptir. Bu da bizim partikl tasarrufu yapmamz kolaylatracaktr. Silisyum karbr sememizin bir baka nedeni de, silisyum karbrn younluunun 3,20 g/cm3 ve alminann younluunun ise 3,92 g/cm3 olmasdr[16,17,18].

ekil 5.4. SiC grntleri.[19,20]

31

Kaynaklar [1] KARABAOLU, M., "Anma Deney Cihaz Tasarm Ve malat", Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Haziran, 2008. [2] FDAN, S., SINMAZELK, T., "Polimerler ve Polimer Kompozitlerde Kat Partikl Erozyonunun Mekanizmalar ve Malzeme Performansn Etkileyen Faktrler", 13. Uluslararas Metalurji Ve Malzeme Kongresi, 2006. [3] BACI, M., MREK, H., "CUZN10 VE CUSN10 Bakr Alamlarn Erozif Anmas", 5. Uluslararas leri Teknolojiler Sempozyumu (IATS09), 13-15 Mays 2009, Karabk, Trkiye. [4] KARAOLU, Y., "Bir Anma Test Cihaznn Tasarm Ve malat", Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Eyll, 2006. [5] SOYDA, S., "niversal Anma Test Cihaz Tasarm Ve malat", Yksek Lisans Tezi, Kocaeli niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Temmuz, 2006. [6] KHALFAN, O. N., "D Yklerin Erozif Anma zerine Etkisi", Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ocak, 2008. [7] MAN, L., "Bir Anma Deney Cihaznn Tasarm Ve malat", Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Temmuz, 1999. [8] HEATH, G. R., KAMMER, P. A., STACK, M. M., "The High Temperature Erosion/Corrosion Behavior of Industrial Thermally Sprayed Coatings", Cincinatti Convention Center, Cincinatti, Ohio, October, 1996. [9] MSHRA, S. B., PRAKASH, S., CHANDRA, K., "Studies On Erosion Behaviour Of Plasma Sprayed Coatings On A Ni-Based Superalloy", Metalurgical And Materials Engineering Department, Indian Institute Of Technology Roorke, Roorkee 247667, India, 2005 [10] VICENZI, J., MARQUES, C. M., BERGMANN C. P., "Hot And Cold Erosive Wear Of Thermal Sprayed NiCR-Based Coatings: Influence Of Porosity And Oxidation", Federal University Of Rio Grande Do Sul, Depermant Of Materials Engineering, Av. Osvaldo Aranha 99/705, 90035-190 Porto Alegre, RS, Brazil, 2008. [11] Web: http://www.webmastersitesi.com/bilmediklerimiz/447460-inconel-alasimi-kelimeanlami.htm (S.E.T. : 08.01.2012) [12] Web: http://www.ak-yay.com/turkish (S.E.T. : 08.01.2012) [13] Web: http://www.mhi-inc.com/PG3/IMAGES/fig1.png (S.E.T. : 08.01.2012) [14] Web: http://www.mhi-inc.com/PG3/IMAGES/fig2.png (S.E.T. : 08.01.2012) [15] Web: http://www.mhi-inc.com/IMAGES/high_temp_coil_glow.jpg (S.E.T. : 08.01.2012) [16] Web: http://www.fetasmetalurji.com/tr/silisyum-karbur.html (S.E.T. : 08.01.2012) 32

[17] Web: http://www.turkcebilgi.org/sozluk/madencilik-terimleri/alumina-12327.html (S.E.T. : 08.01.2012) [18] Web: http://www.saykar.net/aluminyum+oksit.html (S.E.T. : 08.01.2012) [19] Web: http://www.zaitee.com/images/BLACK%20SILICON%20CARBIDE.jpg (S.E.T. : 08.01.2012) [20] Web: http://www.saykar.net/silisyum+karbur.html (S.E.T. : 08.01.2012)

33

T.C.

SAKARYA NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES

METALURJ VE MALZEME MHENDSL BLM

2011-2012 Eitim retim Dnemi GZ Yaryl

Metalurji ve Malzeme Mhendislii Tasarm (MMM 407)

DNEM SONU RAPORU

Proje Konusu: Yksek Scaklkta Erozif Anma Dzenei

Projede Grev Alan renciler: Ouzhan GNGR Sibel TA Nazif Deniz GLTEKN Uur GNE (0701.08030) (G0701.08053) (0801.08058) (0801.08061)

Proje Danman Ahmet TRK (Do. Dr.)

Ocak 2012

34