T.C.

MLL ETM BAKANLII AIK RETM OKULLARI

(AIK RETM LSES - MESLEK AIK RETM LSES)

Kimya 3 Ders Notu

Hazrlayan
Ferah AEL - Leyla SETAN

ANKARA-2007

M.E.B ETM TEKNOLOJLER GENEL MDRL YAYINLARI AIK RETM OKULLARI DERS KTAPLARI DZS

Copyright MEB EiTek Her hakk sakldr ve Mill Eitim Bakanlna aittir. Tm ya da blmleri izin alnmadan hibir ekilde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Dizgi

: Nazmi KEPR

Resim - Grafik : Nuh ARLIER

NDEKLER NTE I KMYASAL REAKSYONLAR 1. 1. FZKSEL VE KMYASAL DEME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.2. KMYASAL TEPKMELERN DENKLEMLER . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1.3. KMYASAL HESAPLAMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 NTE II MADDENN GAZ HL 2. 1. BR MOL GAZIN KAPLADII HACM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.2. KNETK TEOR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.3. YAYILMA HIZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.4. GAZ BASINCI VE LLMES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2.5. GAZ HACMNN SICAKLIA BALILII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2.6. KNETK TEOR VE AVOGADRO HPOTEZ . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 2.7. DEAL GAZ DENKLEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 NTE III MADDENN YOUN FAZLARI (SIVILAR, KATILAR) 3.1. ERME, ERME ISISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 3.2. BUHARLAMA, BUHARLAMA ISISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 3.3. BUHAR BASINCI VE KAYNAMA NOKTASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 3.4. ZELTLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 3.5. ZELTLERN ZELLKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 3.6. ZELTLERN DERMLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 3.7. ZELTLERN BLEENLERNE AYRILMASI . . . . . . . . . . . . . . . 78 3.8. MADDENN ELEKTRKSEL TABATI VE YON DENKLEMLER 78

YANIT ANAHTARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 SZLK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 KAYNAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

KMYA 3

NTE I
KMYASAL REAKSYONLAR

1. 1. FZKSEL VE KMYASAL DEME 1.2. KMYASAL TEPKMELERN DENKLEMLER 1.3. KMYASAL HESAPLAMALAR

KMYA 3

BU NTEDE NELER RENECEZ?

Bu niteyi bitirdiinizde; Fiziksel ve kimyasal deime kavramlarn renecek, evrenizde gerekleen olaylarn hangilerinin fiziksel, hangilerinin kimyasal olduunu ayrt edebilecek, Kimyasal olaylar atomlar seviyesinde yorumlayabilecek, Kimyasal olaylar denklemlerle gsterebilecek, Tepkime denklemlerinden yararlanarak, kimyasal hesaplamalar yapabileceksiniz.

BU NTEY NASIL ALIMALIYIZ?

Bu blm kavrayabilmek iin mol, molekl, bir mol gazn kaplad hacim ve bileik forml yazma kavramlarn iyi bilmeniz gerekir. Blm alrken rnekleri dikkatle inceleyiniz. Blm iinde karlaacanz bileik formlleri ve denklemleri ezberlemeye almaynz. Blm iindeki sorular dikkatle inceleyiniz. rendiklerimizi Pekitirelim ve Deerlendirme Sorularn mutlaka yantlaynz. Yantlayamadnz sorular iin tekrar ilgili konuya dnnz. Sistemli alnz ve bu blm iyice renmeden dier blme gemeyiniz.

KMYA 3

GR Bulunduumuz evrede maddelerin srekli deiime uradn biliriz. Kdn ve mumun yanmas, tuzun suda znmesi, demirin paslanmas, meyvenin rmesi ve buzun erimesi ska karlatmz olaylardr. Bu olaylarn bazlarnda maddenin yapsnda deimeler olurken, bazlarnn sadece eklinde ve grnnde deimeler olur. Maddedeki bu yapsal ve ekilsel deimeler kimyasal ve fiziksel deimeler olarak ikiye ayrlr. Bu blmde; fiziksel ve kimyasal deimeleri, kimyasal deimelerin anlamlarn ve kimyasal hesaplamalar inceleyeceiz. 1.1. FZKSEL VE KMYASAL DEME Fiziksel Deime Maddeler kuvvet etkisiyle ekillerini; s deiimi ile hllerini deitirirler. rnein buz, zerine uygulanan kuvvetin etkisiyle kk paralara ayrlr. Bu buz paralar stlrsa nce suya, sonra su buharna dnr. Oluan su buhar, soutulursa nce suya sonra buza dnr. Bu olaylar sonunda suyun kendine zg zellikleri ve kimyasal yaps deimemitir. Su sadece hl deitirmitir.

Maddenin kimyasal yaps deimeden, meydana gelen deimelere, fiziksel deime denir. Kimyasal Deime Demir, mknats tarafndan ekilebilen, dvlerek ilenebilen, belli bir erime ve kaynama noktas olan bir metaldir. Ancak demir bir ivinin oksijen ve nemin bulunduu ortamda paslanmas, demirin deiime uradn gsterir. Oluan demir pas dvlerek ilenemez, mknats tarafndan ekilemez. Demir pas, demirden farkl zellikler gsteren yeni bir maddedir.

Maddenin zelliklerinin ve bileiminin deimesine neden olan deiimlere, kimyasal deiim (kimyasal tepkime) denir.

Kimyasal deimelerde; gaz k, kelme, s, k ve renk deiimi olur. Kimyasal tepkimelerde genellikle molekllerdeki eski balar kopup, yeni balar olutuundan her kimyasal tepkimeye elik eden bir enerji deeri vardr. Bir kimyasal tepkime dardan s alarak gerekleiyor ise endotermik darya s veriyorsa ekzotermik tepkimedir.

KMYA 3

Kimyasal deimelerde, atomlar veya molekller birleerek ya da ayrlarak yeni zellikte bir madde oluturacak ekilde yeniden dzenlenir. rnein hidrojen ve oksijen elementlerinden suyun olumasn incelersek; tepkime srasnda hidrojen ve oksijen molekllerini oluturani balar krlr. Hidrojen ve oksijen atomlar aralarnda yeni balar oluturarak su molekln meydana getirirler.

Bu tepkimeye iki hidrojen molekl (4 atom) ile bir oksijen molekl (2 atom) katlm, tepkime sonunda iki molekl su (6 atom) olumutur. Tepkimeye toplam 6 atom gi-rerken, tepkime sonunda toplam 6 atom olumutur. Tepkimede, toplam atom says deimemi sadece atomlar yeniden dzenlenmitir. 1.2. KMYASAL TEPKMELERN DENKLEMLER Suyun oluma tepkimesi, elementlerin sembolleri, bileiklerin formllerinden yararlanarak da gsterilebilir.

Kimyasal olaylarn sembol ve formllerle gsterilmesine, tepkime denklemi denir. Hidrojen H2, oksijen O2 ve su H2O formlleri ile gsterildiine gre, suyun olumas aadaki gibi gsterilebilir.

2 H2 + O2 2H2O

Bu gsterimde, ok iareti ( ) tepkimenin hangi ynde olutuunu ve tepkimenin sol tarafndaki atom saysnn, sa taraftaki atom saysna eit olduunu gsterir. 2 H2 + O2 4 atom 2 atom 6 atom 2H2O 4+2 = 6 atom

KMYA 3

Ok iaretinin solundaki maddeler girenleri, sandaki maddeler rnleri gsterir. 2 H2 + O2 Girenler 2H2O rnler

Tepkimeye girenlerin ve rnlerin fiziksel hlleri, denklemdeki sembollerin veya formllerin sa alt kesine kat k ile sv s ile gaz g ile simgilenecek ekilde yazlr.

2H2(g) +O2(g) 2H2O (g)

suda znm olanlar ise (suda) veya (aq) eklinde yazlr.

K2O (k) + H2O(s)2K+ (suda) + 2OH(suda)

Dardan alnan s girenler tarafna, darya verilen s rnler tarafna yazlr.

H2(g)+I2(k) + 52,96 kJ 2HI(g) kJ = kilojul C(k) +O2(g) CO2(g) + 393,5 kJ

Kimyasal tepkimelerde atomlarn trnn ve saysnn korunduunu renmitik. Bunun sonucu olarak tepkimeye giren maddelerin toplam ktlesi, tepkimeden kan maddelerin toplam ktlesine eittir. 2H2 + O2 2H2O Hidrojen atomunun mol ktlesi 1 g, oksijen atomunun mol ktlesi 16 g'dr. Buna gre,

2H2 + 4 gram

O2 32 gram

2H2O 2 x 18 gram
36 gram

36 gram

36 36 gramgram

Bulduumuz sonu, tepkimeye giren maddelerin toplam ktlesinin tepkimeden kan maddelerin toplam ktlesine eit olduu aka gstermektedir.

Bir tepkimeye giren maddelerin ktleleri toplam, tepkimede oluan maddelerin ktleleri toplamna eittir. Bu ifadeye Lavoisier (Lavazye) Yasas veya Ktlenin Korunumu Yasas denir.

KMYA 3

Kimyasal Tepkimelerin Denkletirilmesi

Bir kimyasal tepkime denkleminin denklemesi iin, tepkimeye girenlerdeki ve tepkimeden kanlardaki atom tr ve saylarnn eitlenmesi gerekir. Bunun iin en ok atom ieren bileiin kat says 1 kabul edilip u ilemler sra ile uygulanr:
1. Tepkimedeki ayn tr atomlarn, tepkime denkleminin her iki yanndaki saylar eit olmaldr. Bu eitlii salamak iin tepkimeye giren ve kan maddelerin sembolleri ya da formlleri nne uygun kat saylar yazlr. Yazlan kat saylar, dier atomlarn eitliklerini bozabilir. Eitlii bozulan atomun says yine uygun kat say ile eitlenir. Bu ilem, atomlarn tmnn says eitleninceye kadar srdrlr. Bir denklemin tm kat saylarn ayn say ile arpmak ya da ayn sayya blmek, denklii bozmaz. Bu aklamalar; NaClO3 NaCl +O2 rnek denklemi zerinde uygulayalm. 1. Denklemin her iki yannda Na ve Cl atom saylar denk, oksijen atom says ise denk deildir. Bu nedenle serbest hldeki O2 nne 3, NaClO3 nne de 2 kat says yazmak gerekir. 2NaClO3 NaCl +3O2 2. Bu durumda Na ve Cl atom saylarnn denklii bozulmutur. Denklii yeniden oluturmak iin NaCl'n nne 2 kat saysn yazmak gerekir. 2NaClO3 2NaCl +3O2 3. 4. Denklemin iki yanndaki atom saylar saylrsa, btn atomlarn denk olduu grlr. Denklemdeki kat saylarn hepsi ayn sayya, rnein 2'ye blnrse denklik bozulmaz.

2. 3. 4.

2 NaClO3 2 NaCl +3 O2 2 2 2
NaClO3 NaCl +3/2 O2

Denkletirmelerde elementel maddelerin nne kat say olarak kesirli saylar yazabilirsiniz.. Bileiklerin nne kesirli say koyarak eitleme yapsanz bile, bu kesirli saylar en kk tam sayya evirerek ilem yapmanz daha doru olacaktr.

KMYA 3

RNEK 1.1: C3H8+O2 CO2 + H2O denklemini denkletiriniz. ZM: 1. 2. 3. 4. Denklemde, C3H8n kat says 1 alnr. C3H8da 3 tane C atomu olduundan, CO2e 3 kat says yazlr. C3H8da 8 H atomu olduundan, H2Oya 4 kat says yazlr. CO2te 6 oksijen ve H2Oda 4 oksijen olduundan rnler tarafnda toplam 10 oksijen olur. Girenler tarafndaki O2e 5 kat says yazlrsa denklem eitlenmi olur. C3H8+5O2 3CO2 + 4H2O ALITIRMA: Aadaki denklemleri denkletiriniz. a) b) c) Al4C3 +H2O CH4 + Al(OH)3 Fe3O4 +H2 Fe + H2O SO2 +O2 SO3

RNEK 1.2: Aada denklemi olarak verilen tepkimelerde X ile gsterilen maddelerin formln bulunuz.

a) X + 2H2O Ca OH 2 + C2H2 b) Pb NO3 2 PbO + 2X + 1 O2 2

ZM: Tepkimelerde yer alan atomlarn ve atom saylarnn korunmas esasna gre Xin formln bulabiliriz. a) Girenlerde 4 mol H atomu var 2 mol O atomu var Ca atomu yok kanlarda 4 mol H atomu var, o halde X maddesinin iinde H atomu yok 2 mol O atomu var, o halde X maddesinin iinde O atomu yok 1 mol Ca var

KMYA 3

C atomu yok imdi de forml oluturalm

2 mol C var CaC2

b)

Benzer ekilde atom ve atom saylarnn korunumundan NO2 forml bulunur. 1.3. KMYASAL HESAPLAMALAR

Kimyasal tepkime denklemlerinden yararlanarak, denklemdeki maddelerin ktlesi, hacmi, mol ve tanecik saylar gibi nicelikler arasndaki iliki kurularak gerekli hesaplamalar yaplabilir. Kimyasal hesaplamalar doru yapabilmek iin, ncelikle tepkime denklemini doru ve denklemi olarak yazmak gerekir. Denklemdeki verileri iyi deerlendirmemiz gerekir. Tepkime denklemlerinden karlabilecek sonular aadaki rnekle aklayalm:

N2(g)
1. Atom says ilikisi : 2 mol N atomu

3H2(g)

2NH3(g)
2 mol N + 6 mol H atomu atomu

6mol H atomu

2. Mol ilikisi 3. Ktle ilikisi 4. NA hacim ilikisi

: 1 mol : 28g : 22,4 L

3 mol 6g 3x22,4 L 3 molekl H2 3x6,02x1023 H2 molekl

2 mol 34g 2x22,4 L 2 molekl NH3 2x6,02x1023 NH3 molekl

5. Molekl says ilikisi: 1 molekl N2 6. Tanecik says ilikisi : 1x6,02x1023 N2 molekl

Maddelerden birinin bir nicelii verilir, dierinin herhangi bir nicelii sorulursa, problemin zm iin aadaki basamaklar izlenebilir.
a. b. c. Verilen nicelik, verildii birimde, denklemde verilen maddenin stne yazlr. Dier madde iin istenilen nicelik, istenilen birimle dier maddenin stne yazlr. Verilen ve istenen maddelerin denklemdeki miktarlar denklemin altna yazlr. Uygun bir orant kurulup zm yaplr.

KMYA 3

RNEK 1.3: CH4 + 2O2 CO2 +2H2O metan (CH4) gaznn yanma tepkimesine gre: a. b. c. 3 mol CH4 n yanmasyla ka mol H2O oluur? NA 44,8 litre CO2 gaz olumas iin ka mol O2 kullanlmaldr? 64 gram CH4 yakmak iin NA ka litre O2 gereklidir? (C:12, H:1, O: 16) ZM: 3 mol CH4 + 2O2 1 mol 1 mol CH4dan 3 mol CH4dan

a.

x mol CO2 + 2H2O 2 mol 2 mol H2O oluursa x mol H2O oluur.

X = 3x2 = 6 mol H2O oluur. 1

b. x mol CH4 + 2O2 2 mol 44,8 L CO2 + 2H2O 22,4 L

Denklemlerde CO2in kat says bir olduundan ( NA 1 mol gaz 22,4 L dir. ) 22,4 L CO2 44,8 L CO2 2 mol O2den oluursa x

X=
c. 64g CH4 + 16 g 16 g 64 g

44,8 x 2 = 4 mol O2 kullanlr. 22,4

CO2 + 2H2O 2x22,4 L O2 kullanlrsa x

xL 2O2 2x22,4 L CH4 iin CH4 iin

x=

64 x 2x 22,4 =179,2 L O2 kullanlr. 16

KMYA 3

RNEK 1.4: Kkrt dioksit (SO2) gaznn oksijenle tepkimesinden kkrt trioksit (SO3) gaz oluur. Bu tepkimenin denklemi denklemini yazarak tanecik saylar, mol says, hacim ve ktle ilikileri ile ilgili aadaki sorular birlikte yantlayalm. 1. 3,01 x 1023 tane SO2 molekl, a. Ka mol O2 ile tepkimeye girer? b. Oluan SO3in NA hacmi ve ktlesi nedir? (S : 32, O: 16) 2. 0,5 mol SO3 elde edebilmek iin gereken a. SO2in NA hacmi katr? b. O2'nin ktlesi katr? 3. NA 11,2 L O2 gaz a. Ka mol SO2 ile tepkimeye girer? b. Oluan SO3 moleklleri says ile ktlesikatr? 4. 16 gram SO2 gaz, a. Ka mol O2 ile tepkimeye girer? b. Oluan SO3in ktlesi ve NA hacmi ka litredir? ZM : 1. a.
3,01x1023 molekl x mol

2SO2
2x6,02 1023 molekl

O2
1 mol

2SO3

2x6,02 x 1023 molekl SO2 3,01 x10

23

1 mol O2 ile tepkimeye girerse x

molekl SO2

10

KMYA 3

x=

3,01 x 1023 x 1 2x6,02 x 10

23

3,01 x = 1 = 1 x = 0,25 mol 02 ile tepkimeye girer. 2 x 6,02 2x2 4

b.

Denklemde 2 mol SO2ten, 2 mol SO3 olutuuna gre

nSO2 =

3,01 x 1023 = 0,5 mol SO2'den, 0,5 mol SO3 oluur. 6,02 x 1023

NA 1 mol SO3 22,4 L ise 0,5 mol SO3 x 0,5 x 22,4 x= = 11,2 L'dir. 1
2. a.
xL 0,5 mol

2SO2 + O2
2x22,4 L

2SO3
2 mol

2 mol SO3 2 x 22,4 L SO2'ten oluursa 0,5 mol SO3 x 0,5 x 2 x 22,4 x= = 0,5 x 22,4 2 x = 11,2 L SO2'ten oluur.

b.
x mol 0,5 mol

2SO2+ O 2
1 mol

2SO3
2 mol

2 mol SO3 0,5 mol SO3

1 mol O2'den oluursa x

0,5 x 1 0,5 = x = 0,25 mol O2'den oluur. 2 2 ktle mol says = n= m molekl ktlesi MA m 0,25 = 32 m = 8g O2 x=

11

KMYA 3

3. a.
x mol 2 mol 11,2 L

2SO2 + O2
22,4 L

2SO3

22,4 L O2 gaz 2 mol SO2 ile tepkimeye giriyorsa 11,2 L O2 gaz x 11,2 x 2 22,4 = 22,4 22,4 x = 1 mol SO2 gaz ile tepkimeye girer. x=

b.
11,2 L x mol

2SO2 + O2 2SO3 22,4 L 2 mol 22,4 L O2 gazndan 11,2 L O2 gazndan x= 2 mol SO3 oluursa x

11,2 x 2 = 1 mol SO3 oluur. 22,4

Oluan SO3 molekl says = 1 x 6,02x1023 = 6,02x1023 molekl SO3 Ayrca soruda, oluan SO3'in ktlesi sorulmaktadr. Oluan SO3 1 mol olduuna gre; SO3 = 32 + 16 x 3 = 80 g 1 mol SO3 = 80 gdr.

4. a.
16g x mol

2SO2 + O 2 2SO3 2x64 1 mol 128g SO2 iin 1 mol O 2 kullanlrsa 16 g SO2 iin x x = 16 x 2 = 0,125 mol O2 kullanlr. 128

12

KMYA 3

b.
16g xg

2SO2
128 g

+ O2

2SO3
2 (32+16x3) = 160g

128g SO2'ten 160 gSO3 oluursa 16 g SO2'ten x x = 16 x 160 = 20 g SO3 oluur. 128 m n= MA n = 20 = 0,125 mol SO3 160 1 mol SO3 N..A 22,4 L ise 0,125 1 mol SON..A mol SO3 3 N..A x 22,4 L ise 0,125 mol SO x 0,125 x 22,4 3 NA x= = 2,8 L'dir. 1 0,125 x 22,4 x= = 2,8 L'dir. 1
Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddeler her zaman gerektii kadar olmayabilir. Tepkimeye sokulan madde miktarlar geliigzel miktarda alnmsa, maddeler tepkimeye belirli ktle oranlarnda katlrlar.

Reaksiyona giren maddeler geliigzel miktarlarda alnrsa, girenlerden biri tamamen bitinceye kadar reaksiyon devam eder. Hesaplamalar reaksiyona tam olarak katlan maddeye gre yaplmaldr.
RNEK 1.5: N2 + 3H2 2NH3 tepkimesine gre 2,8 g azot (N2) ile 2,8 g hidrojen (H2) gazlar tepkimeye sokulduunda; a) Hangi maddeden ka gram artar? b) En ok ka gram NH3 oluur? (N:14 H:1) ZM a.
2,8 gram x gram 6 gram

N2

+ 3H2 2NH3

28 gram

28 gram N2 6 gram H2 ile tepkimeye girerse 2,8 gram x x = 0,6 gram H2 ile tepkimeye girer. 2,8 - 0,6 = 2,2 gram hidrojen artar. 2,8 - 0,6 = 2, 2 gram H artar.
2

13

KMYA 3

b.
2,8 gram x gram 34 gram

N2

+ 3H2 2NH3

28 gram

28 gram N2'tan 34 gram NH3 oluuyorsa 2,8 gram N2'tan x x = 3,4 gram NH3 oluur.

Y ukardaki rnekte olduu gibi tepkimeye eit ktlede maddeler sokulmusa, eitlenmi tepkime denkleminde ktlesi byk olan madde tamamen harc a n r, dierinden artma gerekleir. Benzer ekilde reaksiyona eit mol sayda maddeler sokulmusa, eitlenmi tepkime denkleminde mol says byk olan tamamen harcanr.
RNEK 1.6:
CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O tepkimesine gre 4 mol CH4 (metan) ve 4 mol O2 kullanldnda;

a) Hangi maddeden ka mol artar? b) En ok ka gram CO2 oluur? (C: 12, O : 16)

ZM a.
x mol 4 mol

CH4 +
1 mol

2O2 CO2+2H2O
2 mol

1 mol CH4 ile 2 mol O2 tepkimeye girerse x 4 mol O2 ile x = 2 mol CH4 tepkimeye girer. 4 - 2 = 2 mol CH4 artar.

b.

2 mol x 2 mol + 2O2 x 2 + 2H2O CH4 CO CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O 1 mol 44 g
1 mol

1 mol CH4'dan 44 44 g 2 oluursa g CO 1 mol CH4'dan 44 g CO2 oluursa 2 mol CH4'dan x 2 mol CH4'dan x x = 88 g CO2 oluur. x = 88 g CO2 oluur.

14

KMYA 3

RNEK 1.7: H2 + 1 O2 H 2O tepkimesine gre 8 gram H2 ve 32 gram O 2 tepkimeye 2

sokulursa hangi gazdan ka gram artar? (H: 1 O :16)

ZM:
xg 32 g

H 2 + 1 O2 H2O 2
2g 16 g

2 gram H2 ile 16 gram O2 tepkimeye girerse x 32 gram O2 ile x = 4 gram H 2 tepkimeye girer. 8 - 4 = 4 gram H2 artar.

Ar (saf) olmayan maddelerle gerekletirilen tepkimeler Doada maddeler ounlukla karm olarak bulunurlar.

Kimyasal hesaplamalar yaplrken tepkimeye giren maddelerin saflk yzdeleri dikkate alnmal ve nce ar (saf) madde miktar bulunmaldr.
RNEK 1. 8: Ktlece %20lik 63 g HNO3 zeltisinin bozunmas sonucu NA ka litre NO2 gaz oluur? (H: 1, N: 14, O: 16)

2HNO3(suda) H 2O(s) +2NO2(g)+ 1 O2(g) 2

ZM: HNO3 = 1+14 + 3x16 = 63 gram /mol nce ar HNO3 miktarn bulalm. Bu, HNO3'in tepkimeye katlan ktlesidir.
63 20 = 12,6 gram saf HNO3 100 12,6 nHNO = = 0,2 mol 3 63

15

KMYA 3

0,2 mol

x mol

2HNO3(suda) H2O (s) +2NO2(g) + 1 O2(g) 2

2 mol 2 mol

2 mol HNO3'ten 2 mol NO2 oluursa 0,2 mol HNO3'ten x x = 0,2 mol NO2 oluur. 1 mol gaz NA 22,4 L 0,2 mol gaz x x = 4,48 L

Kimyasal tepkimelerde reaksiyona sokulan maddeler her zaman %100 rne dnemez. rnein 100 birim rn elde edilmesi beklenirken 70 birim rn elde eed ilmise tepkimenin verimi %70tir.
RNEK 1.9:

C + 1 O2 CO tepkimesine gre 4,8 gram karbonun (C) %50 verimle yaklmasyla 2

ka g CO gaz elde edilir? (C : 12, O : 16) ZM: CO2 = 12 + 32 = 44 gram /mol 4,8 = 0,4 mol tepkimeye sokulan karbonun mol says nC = 12 Tepkimeye sokulan C'un hepsi rne dnmemi %50'si olaya katlmtr.

Buna gre 0,4 50 = 0,2 mol C reaksiyona girmitir. 100

0,2 mol x

C + 1 O2 CO 2
1 mol 28 gram

1 mol C'dan 28 g CO elde edilirse 0,2 mol x x = 5,6 g CO elde edilir.

16

KMYA 3

Bileik Formllerinin Bulunmas

Basit Forml

Molekl yapl bir bileikteki atomlarn cinslerini ve sayca birleme orann gsteren formle basit forml (kaba forml) denir. rnein; C4H10, (btan) gaznn basit forml C2H5'dir. Bileii oluturan elementlerin ktleleri, ktle oranlar, ktlece yzde bileimleri ve atom saylar biliniyorsa, bu deerler mol saylarna evrilip en kk tam saylarla bileikteki sembollerin sa alt kelerine yazlr. RNEK 1.10: 7g azotun, 12 g oksijenle birleerek oluturduu bileiin basit forml nedir? (N: 14, O: 16) ZM: 7g N iin, verilen ktle N atomun mol ktlesine blnr ve N'un mol says bulunur,
7 = 0,5 mol N atomu 14

12g oksijen iin, verilen ktle O atomun mol ktlesine blnr ve O'nin mol says bulunur,

12 = 0,75 mol O atomu 16

Bulduumuz atomlarn mol says ait olduklar atomlara indis olarak yazlr. ndisler en kk indise blnr. Bu ilemler sonucunda en kk tam sayy elde edemediysek, uygun bir kat say ile geniletme yaplarak basit forml bulunur.

N 0,5 N 0,75
0,5 0,5

NO1,5

N 2O 3

Atomlarn tam saylarn elde edebilmek iin basit formuln 2 ile geniletildiine dikkat ediniz.

17

KMYA 3

Molekl forml

Kapal forml

Bir bileikteki atomlarn trlerini ve gerek saylarn gsteren formle, molekl forml denir. Molekl formlleri, basit formllerin tam sayl katlardr. n = 1, 2, 3 ......gibi tam saylar gstermek zere, (Basit forml) xn = Molekl forml eitlii yazlabilir. Buna gre basit formldeki atomlarn ktleleri toplamn yani basit formln ktlesini, n says ile arptmzda molekl ktlesini buluruz. (Basit formln ktlesi) xn = Molekl ktlesi RNEK 1.11: Karbon ve hidrojen elementlerinden oluan bileiin %85,7si karbondur. Buna gre; a. b. c. Bileiin basit forml nedir? Molekl ktlesi 28 ise molekl forml nedir? Molekl ktlesi 42 ise molekl forml nedir? (H:1, C : 12) ZM: a.

100 g bileikteki hidrojen ktlesi: 100- 85,7 = 14,3 g'dr. 85,7 14,3 = 7,14 mol C nH = = 14,3 mol bulunur. 12 1 Buna gre bileiin basit forml: nC = nC = 7,14 = 1 mol 7,14 nH = 14,3 2 mol 7,14

Basit forml CH2 olarak bulunur.

18

KMYA 3

b.

(Basit formln ktlesi) xn = molekl ktlesi olduuna gre n= 28 n = 28 = 2 12+2 14 Bu durumda n ikiye eit olduu iin basit formldeki atomlarn mol saylar (12 +2) n = 28 2 ile arplr. CH2 = C1x2 H2x2 C2H 4 bulunur.
c. (12 +2) n = 42 14n = 42 n = 3 olacandan, molekl ktlesi 42 olan bileiin molekl forml C3H6 olur.

19

KMYA 3

RENDKLERMZ PEKTRELM 1. 2. Fiziksel ve kimyasal deime kavramlarn aklaynz. Aada verilen tepkime denklemlerini eitleyiniz.
a) b) c) d) C2H 6 + O2 CO2 + H2O C2H 5OH + O 2 CO2 + H2O HNO3 + Ca(OH)2 Ca NO3 2 + H2O CH4 + Cl 2 CCl4 + HCl

3.

Aada eitlenmi olarak verilen tepkime denklemlerindeki X ile gsterilen maddelerin formln bulunuz.
a) Mg3N2 + 6H2O 3Mg(OH)2 + 2X b) X+12 HCl 2H3SbCl6 + 3H2S

4.

1,6 gram SO3 gaz iin aadaki sorular yantlaynz. a) Ka moldr? b) Ka molekldr? c) Toplam ka mol atom ierir? d) Toplam ka tane atom ierir? e) NA ka L hacim kaplar? f) Ka gram kkrt (S) ierir? (S : 32, O: 16, NA = 6x1023 alnz.)

5.

NO2(g)+ H2O(s) HNO3(s) + NO(g) tepkimesiyle nitrik asit (HNO3) elde edilir.
a) Tepkime denklemini denkletiriniz. b) 4,6g NO2'ten NA ka L NO gaz elde edilir? c) 0,4 mol NO olumas iin NA ka L NO2 gaz kullanlr? d) 2 mol su (H2O) kullanldnda ka g HNO3 oluur? (H: 1 N: 14 O: 16)

6.

N2(g) +3H2(g) 2NH3(g) tepkimesi 6 mol N2 ve 6 mol H2 ile balatlyor. Tepkime sona erdiinde;

a) Hangi maddeden ka mol artar? b) En ok ka mol NH3 gaz oluur?

20

KMYA 3

7.

CH4 + 2O2 CO2 + 2H2O tepkimesi 128 g CH4 ve 128 g O2 gaz ile balatlp reaksiyon tamamlanyor. Buna gre, reaksiyon sonunda a) hangi maddeden ka gram artmtr? b) ka mol H2O olumutur? (H : 1, C: 12, O:16)

8.

2NaOH(suda) + H2SO4( s ) Na2SO4(k) + 2H2O(s) tepkimesi%20 saflkta 100 g NaOH'in yeteri kadar H 2SO4 ile tepkimesinden en fazla ka g Na2SO4 oluur? (H : 1, O: 16, Na: 23, S: 32)

9.

Ktlece %75i karbon (C) ve %25i hidrojen olan bir bileiin basit (kaba) formln bulunuz (H: 1, C: 12)

10. Basit forml CH3O olan bir organik bileiin mol ktlesi 62 g'dr. Buna gre bileiin molekl formln bulunuz.( C : 12, H: 1, O : 16)

21

KMYA 3

ZET Fiziksel deimelerde maddenin kimyasal yaps deimez. Farkl maddeler ortaya kmaz. Kimyasal deiimlerde maddenin yaps tamamen deierek yeni zellikte farkl maddeler oluur. Bir kimyasal deiim ya dardan s alarak (endotermik), ya da darya s vererek (ekzotermik) gerekleir. Kimyasal olaylar, sembol ve formllerle ifade edilen tepkime denklemleriyle gsterilir. Kimyasal tepkimede atomlarn tr ve says korunur. Dolaysyla tepkimeye giren maddelerin ktleleri toplam, tepkimeden kan maddelerin ktleleri toplamna eittir. Bir kimyasal tepkime denklemi zerinde saysal hesaplamalar doru olarak yapabilmek iin mutlaka atomlarn korunumlar gerekletirilmeli, tepkimeler eitlenmelidir. Bir kimyasal tepkime, tepkimeye giren maddelerden biri tamamen tkeninceye kadar devam eder. Maddelerden biri tkendiinde tepkime tamamlanm olur. Btn kimyasal tepkimeler genellikle tam verimle gereklemez. Molekl yapl bir bileikteki atomlarn cinslerini ve sayca birleme oranlarn gsteren formle basit forml denir. Bileiin molekl ktlesi biliniyorsa basit formlden molekl forml de hesaplanabilir.

22

KMYA 3

TEST I 1. Denkletirilmi bir kimyasal tepkime denkleminde I. Ktle II. Hacim III. Molekl says niceliklerinden hangileri kesinlikle korunur? A) Yalnz I B) Yalnz III C) I ve II D) I ve III 2. Aadaki tepkime denklemlernden hangisi doru denkletirilmemitir?

A) 2 Mn(OH)2 + 1 O2 Mn2O 3 +2H2O 2 B) N2O5 2NO2 + 1 O2 2 C) 2ClO2 + 2O3 Cl2O6 + 2O2 D) 2KClO3 2KCl + O 2
3. H3PO4 + 3NaCN 3HCN + X

Yukardaki tepkime denklemi denkletirilmi olduuna gre X ile gsterilen madde ka mol atom tar? A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 4. CxH8 + yO2 4CO2 + 4H2O tekimesinde x ve y ile simgelenen saylar, srasyla ne olmaldr? A) 2 - 3 B) 4 - 3 C) 4 - 5 D) 4- 6

23

KMYA 3

5.

CaC2 + 2H2O Ca (OH)2 + C2H2 tepkimesi iin aadakilerden hangisi yanltr? (Ca : 40 H: 1 O: 16 C: 12) A) 0,3 mol CaC2'den 0,3 mol Ca (OH)2 oluur. B) 1 mol CaC2 ile 2 mol H2O tekimeye girer. C) 1,5 mol C2H2 elde etmek iin 3 mol su gerekir. D) 4 mol sudan 26 g C2H2 elde edilir.

6.

NaClO3 NaCl +3 O2 tepkimesine gre 53 gram sodyum klorat (NaClO3) 2 stlarak ayrtrlyor. Meydana gelen sodyum klorr (NaCl) ka gramdr? (Na : 23, Cl : 35, O : 16)
A) 59 B) 49 C) 39 D) 29

7.

2KClO3 2KCl +3O2(g) tepkimesine gre 6,1 g potasyum klorattan (KClO3)

N..A ka L oksijen gaz elde edilir? (K:39, Cl :35, O:16)

A) 0,168 B) 1, 68 C) 16,8 D) 168 8.

N 2(g) + 5 O2(g) N 2O5(g) tepkimesi 5 mol N 2 ve 5 mol O2 gazlaryla balatlyor. 2 Tepkime tamamlandnda hangi maddeden ka mol artar?
A) 3 mol N2 B) 3 mol O2 C) 2,5 mol N2 D) 1 mol O2

24

KMYA 3

9.

2,56ar gram C ve SO2 alnarak; 5C + 2SO2 CS2 + 4CO tepkimesi gerekletiriliyor. Tepkime sonunda hangi maddeden ka g artar? (C : 12 O : 16 S : 32) A) 1,36 gram SO2 B) 1,36 gram C C) 1,28 gram SO2 D) 128 gram C

10. Basit forml 1 mol C ve 2 mol hidrojenden oluan bileiin mol ktlesi 56 gram olduuna gre, bileiin molekl forml aadakilerden hangisidir? (C : 12, H: 1) A) CH4 B) C2H6 C) C3H6 D) C4H8

25

KMYA 3

26

KMYA 3

2.2. KNETK TEOR 2.3. YAYILMA HIZI

NTE II
MADDENN GAZ HAL

2. 1. BR MOL GAZIN KAPLADII HACM

2.4. GAZ BASINCI VE LLMES 2.5. GAZ HACMNN SICAKLIA BALILII 2.6. KNETK TEOR VE AVOGADRO HPOTEZ 2.7. DEAL GAZ DENKLEM

KMYA 3

BU NTEDE NELER RENECEZ?

Bu niteyi altnzda; Bir mol gazn kaplad hacmi renecek, Gazlarn davranlarndaki dzenlilikleri, Kinetik Teori yardmyla kavrayabilecek, eitli gazlarn yaylma hzlarn karlatrabilecek, Gaz basncnn nasl ve hangi aralarla lldn renecek, Gaz basncn deitiren faktrleri tanyacak, Mutlak scaklnn ne olduunu renecek, ksm basncn ne olduunu renecek, deal gaz denklemini tanyacak ve eitli problemlerde uygulayabilecek, Kendi svs zerinde toplanm gazlarn davranlarn aklayabileceksiniz.

BU NTEY NASIL ALIMALIYIZ?

Bu blm iyi kavrayabilmek iin mol kavramn yeniden gzden geirip, pekitiriniz. Kinetik Teoriyi pekitiriniz. Blmde geen kanunlarn, hangi ilikiler zerine kurulduunu anlamaya alnz; ezberlemeyiniz. Konular ve konular iinde geen rnekleri dikkatle inceleyiniz. Konu iinde verilen altrmalar, rendiklerimizi pekitirelim ve deerlendirme sorularn mutlaka znz. zemediiniz problemler iin ilgili konuya tekrar dnnz. Programl alp, ilkeli dnmeye zen gsteriniz. Bu blm iyice renmeden dier blme gemeyiniz.

28

KMYA 3

MADDENN GAZ HL GR Maddeler kat, sv, gaz ve plzma olmak zere drt fiziksel hlde bulunurlar. Maddenin bu drt hlden birinde bulunmas basn ve scakla baldr. rnein su, 1 atmosfer basn altnda ve 0Ctan dk scaklklarda kat hlde (buz), 0C ile 100C arasnda sv (su), 100C'un zerinde ise gaz (su buhar) hlde bulunur. Katlar oluturan tanecikler aras ekim kuvvetleri ok fazla olduundan, tanecikler aras boluklar ok az, taneciklerin hareketleri de snrldr. Svlarda ise tanecikler aras ekim kuvvetleri katlara gre daha zayf olduundan taneciklerin hareketi katlara gre ok daha fazladr. Svlar bulunduklar kabn eklini alrlar. Gazlar oluturan taneciklerin arasndaki kuvvetler ok ok zayf olup tanecikler aras uzaklk ok byktr. Bu nedenle gaz tanecikleri srekli hareket hlindedir ve geliigzel hareket ederler. Bu hareketler srasnda birbirleriyle ve iinde bulunduklar kabn eperleriyle esnek arpmalar yaparlar. Gaz taneciklerinin kabn eperlerine uyguladklar kuvvet gaz basnc olarak bilinir. Bir gaz iinde bulunduu kab doldurmak zere geniler. Kokusu olan bir gaz odaya brakldnda bir sre sonra odann her tarafnda hissedilir. Gazlar tanecikler aras boluklar sebebiyle kolaylkla sktrlabilir. 2.1. BR MOL GAZIN KAPLADII HACM Kat ve svlarn hacmi basnca bal olarak hemen hemen hi deimez. Scaklkla ise ok az deiir. Oysa gazlarn hacimleri, basn ve scaklkla ok miktarda deiir. Buna gre 1 mol gazn hacmi basn ve scaklk artlarna gre deiik byklklerde olacaktr. Ayn scaklk ve basn koullarnda farkl cinsteki kat ve svlarn 1 mollerinin hacmi de farkl farkldr. Gazlarn ise 0C ve 1 atm koullarndaki hacimleri yaklak birbirine eittir. izelge 2.1'de 0C ve 1 atm basn koullarndaki baz kat, sv ve gazlarn molar hacimleri verilmitir. nceleyiniz.

29

KMYA 3

Madde cinsi altn (Au) karbon (C) cva (Hg) etil alkol (C2H5OH) su (H2O) hidrojen (H2) oksijen (O2) helyum (He)

Maddenin fiziksel hli kat kat sv sv sv gaz gaz gaz

Molar hacim 10,2 mL 3,4 mL 14,8 mL 58,6 mL 18 mL 22,43 L 22,39 L 22,43 L

izelge 2.1: 0C scaklk ve 1 atm basn koullarnda, baz kat,sv ve gaz hldeki maddelerin molar hacimleri

Maddelerin bulunduu ortam 0C scaklk ve 1 atmosfer basnta ise buna normal koullar (NK) veya normal artlar (N) denir.

Normal artlarda 1 mol gaz 22,4 litre hacim kaplar.

Normal artlar altndaki (NA) 1 mol gazn kaplad hacme molar hacim denir.

Bir mol gaz, Avogadro says (6,02 x1023) kadar gaz tanecik ierir.
rnein;1 mol N2 = 6,02 x 1023 tane N2 molekl = NA 22,4 litredir. 1 mol CO2 = 6,02 x1023 tane CO2 molekl = NA 22,4 litredir. 2.2. KNETK TEOR Kinetik teori gazlarn davranlarnda grlen dzenlilikleri genel olarak aklayabilmek iin gelitirilmi bir modeldir. Buna gre; 1234G a z l a r, birbirlerinden olduka uzakta bulunan taneciklerden (atom veya molekllerden) olumutur. Gaz tanecikleri her yne doru hzl ve dorusal hareket yaparlar. Bu nedenle gaz tanecikleri hem birbirlerine hem de bulunduklar kabn yzeyine arparlar. Gaz taneciklerinin arpmalar esnektir. arpmalarda taneciklerin yalnz hzlar ve hareket ynleri deiir. Gaz tanecikleri birbirini etkilemeyen, aralarnda hibir ekim kuvveti olmayan ve birbirinden bamsz tanecikler olarak kabul edilir.

30

KMYA 3

56-

Gaz taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi scakla baldr. Btn gazlarn ayn scaklkta ortalama kinetik enerjileri de ayndr. arpmalar srasnda, bir tanecikten dierine enerji aktarlr. Ancak arpmadan nceki toplam kinetik enerji, (Ek1) arpmadan sonraki toplam kinetik enerjiye (Ek2) eittir. (Ek1= Ek2)

Bu kabullenmelere gre hareket eden bir gaz taneciinin kinetik enerjisi (hareket enerjisi):

E k =1 m2 bants ile bulunur. 2

Bantdaki, ktle (m) yerine bir taneciin ktlesi (M) alnrsa E k =1 M2 bants oluur. 2 Burada; M = Gaz taneciinin ktlesi = Gaz taneciinin ortalama hzn belirtir. 2.3. YAYILMA HIZI Birbirleriyle tepkime vermeyen gazlar, birbiri iinde her oranda kararak homojen karm olutururlar. Gaz tanecikleri arasnda byk boluklar olduundan birbiri iinde kolayca karabilirler. rnein; bir odaya kolonya iesi az ak olarak braklrsa kolonya kokusu bir sre sonra, odann her yerinden hissedilebilir. Bu kolonyann gaz hline geerek hava ierisinde yayldn gsterir.

Gaz taneciklerinin baka gaz tanecikleri arasna veya bolua yaylmalarna difzyon denir. Gazlarn kinetik teorisine gre; iki farkl gaz ayn ortamda bulunduunda scaklk ve basn ayn olacandan taneciklerin ortalama kinetik enerjileri birbirine eit olur. O hlde A ve B gazlar iin:
E kA =EkB 1 M 2 =1M 2 A A B B 2 2 2 A MB = A= 2 B MA B

MB bants bulunur. MA

31

KMYA 3

Bu bantya gre gazlarn yaylma hzlar mol ktlelerinin karekk ile ters orantldr. Bu ifade Graham Difzyon Kanunu olarak bilinir.
Mol ktlesi, z ktle ile doru orantl olduundan; mol ktlesi yerine z ktle alnarak ayn bant

A = B

dB eklinde de yazlabilir. dA

Mol ktlesi kk olan gaz tanecikleri daha ksa srede yaylacandan, taneciklerin hzlar yaylma sreleri ile ters orantldr.
A = t B t , t A ve B gazlarnn yaylma sresi B tA A B RNEK 1.2) Ayn kokullarda hidrojen gaznn (H2) yaylma RNEK 1.1) Ayn koullarda hidrojen gaznn (H2) yaylma hz, oksijen hz, oksijen gaznn (O2) yaylma hznn ka katdr? (H = 1, O:16) gaznn O 2 yaylma hznn ka katdr? (H : 1, O:16) RNEK 1.2) Ayn kokullarda hidrojen gaznn (H2) yaylma hz, oksijen gaznn (O2) yaylma hznn ka katdr? (H = 1, O:16) ZM:
H2 = O 2 MO2 bantsndan, M H2

M O 2 = 16 x 2 = 32 M H2 = 1 x 2 = 2 H2 = 32 H2 = 16 H2 = 4 O 2 O 2 O 2 2 H2 = 4 O 2 bulunur.

Sonu: Hidrojen gaznn yaylma hz, oksijen gaznn yaylma hznn drt katna eittir. 2.4. GAZ BASINCI VE LLMES Bulunduklar kabn yzeylerine arpan gaz tanecikleri arptklar yzeyleri kk bir kuvvetle iterler.

32

Genel olarak basn birim yzeye uygulanan dik kuvvet demektir.

P=F A

P = Basn F = Kuvvet A = Yzey

KMYA 3

Herhangi bir anda; birim yzeye arpan gaz taneciklerinin, yzeye uyguladklar dik kuvvetlerin toplam gaz basncn oluturur.
Kapal kaptaki gaz tanecikleri her yne doru ayn ortalama hz ile hareket ettiklerinden kabn birim yzeyine arpan tanecik says her an, her tarafta ayn olur. Bu sebeple kapal bir kapta bulunan gaz, kabn yzeylerindeki her noktaya ayn basnc yapar. Ak Hava Basncnn llmesi Dnya atmosfer dediimiz bir hava katman ile evrelenmitir. Hava bir gaz karm olup yer yzne basn uygular.

Havann dnya yzeyine uygulad basnca ak hava basnc veya atmosfer basnc denir.

Ak hava basnc barometre ile llr.

Torricelli (Torielli), zeri leklendirilmi, uzunca ve ince bir cam boruyu cva (Hg) ile doldurup, yine iinde cva bulunan baka bir kaba ters evirip batrlarak barometre denilen dzenei oluturdu. Borudaki cvann bir ksmnn anaa aktn ve bir mddet sonra cva seviyesinin sabit kaldn gzlemledi. Borudaki cva yksekliinin bir sre sonra sabit kalmasn, cvann akmasna kar havann diren gstermesi ile aklad. Torricelli bu deneyi, deniz seviyesinde ve OC'ta gerekletirdiinde cva ykseklii 760 mm olarak lld (ekil 2.1).

Deniz seviyesinde, OC'ta cva stununun basncn dengeleyen ak hava basnc 1 atmosferdir.
760 mm Hg = 76 cm Hg = 1 atmosfer (atm)

Uluslararas birim sisteminde (SI), basncn birimi N/m2 dir. N/m2 birimi paskal olarak adlandrlr. 1 atm = 101325 N/m2 = 101325 Pa

33

KMYA 3

ekil 2.1: Deniz seviyesinde 00Cta, cam boru da ykselen cva seviyesi 760 mmdir

Sv zerine uygulanan basn sv tabanna aynen iletilir. Bir svnn tabana yapt basn fizik derslerinden de renildii zere P = hd 'dir. h = sv ykseklii d = svnn z ktlesi Barometrede kullanlan svnn z ktlesi (d) ile cam boruda ykselen sv seviyesi (h) ters orantl olarak deiir. Ayn ortamda hangi sv kullanlrsa kullanlsn, sv zerine etki eden basn ayn olacandan, farkl X ve Y svlar kullanldnda ; Px =Py hxdx = hydy olur.

Barometredeki sv ykseklii kullanlan borunun kesitine ve uzunluuna bal deildir. Kullanlan svnn z ktlesine ve bulunulan yerin deniz seviyesinden yksek liine (bulunan yerin yer ekimi ivmesine) baldr.
Kapal Kaptaki Gaz Basncnn llmesi Kapal bir kapta bulunan gazn basncn lmeye yarayan alete manometre denir. Manometreler, kapal ve ak ulu olmak zere iki eittir. Kapal Ulu Manometre Kapal ulu manometre, bir ucu dierinden daha uzun ve uzun ucu kapal olan U eklinde cam borudur. Bu cam boruya bir miktar cva konulur. Ksa ve ak olan u basnc llecek gaz kabna balanr. Gazn uygulad basn nedeniyle bal olduu koldaki cvay aaya doru iter. Dier koldaki cva zerinde basn uygulayacak gaz olmadndan bu kolda cva ykselir. ekil 2.2'de kapal ulu manometre gsterilmitir.

34

KMYA 3

ekil 2.2: Kapal ulu manometre

Kapal ulu manometrede, gaz basnc manometrenin ksa ve uzun kollarnda yk selen cva seviyeleri arasndaki farka (h) eittir. Pgaz = h

Ak Ulu Manometre

Her iki ucu ak olan U borusuna cva konulduktan sonra ksa koldaki ak u gazn bulunduu kaba balanr. Hava (atmosfer) ak utaki cva zerine basn uygulamaktadr.

Ak ulu manometrenin ksa ve uzun kollarndaki cva dzeyleri eit ise, her iki koldaki cva zerine etki eden basnlar eit demektir. Bu durumda gazn basnc ak hava basncna eittir. (ekil 2.3).

ekil 2.3:Ak hava basnc ile gaz basnc eit ise manometrenin uzun ve ksa kolundaki cva seviyeleri ayn olur.

Gaz basnc ak hava basncndan byk ise ekil 2.4'de grld gibi cva, manotmetrenin ak ulu tarafndaki kolunda ykselir.

35

KMYA 3

Gaz basncnn ak hava basncndan byk olduu durumlarda gaz basnc, manometrenin her iki kolunda ykselen cva seviyeleri arasndaki fark kadar ak hava basncndan byktr. P gaz = Phava + h

ekil 2.4: Pgaz > Phava

Ak ulu manometrenin gaz kabna bal olduu kolda cva seviyesi ykselmi ise, ak hava basnc gaz basncndan byktr (ekil 2.5).
Ak hava basnc gaz basncndan byk ise gazn basnc; manometrenin ksa ve uzun kollarnda ykselen cva seviyeleri arasndaki fark kadar ak hava basncndan kktr. P gaz = Phava h

ekil 2.5: Pgaz < Phava

RNEK 1.2: 1, 2 ve 3 numaral manometrelerdeki gaz basnlarn atmosfer (atm) cinsinden bulunuz

36

KMYA 3

ZM: 1. Manometre Pgaz = hPgaz = 38cm 1 atm 76 cm Hg 2. Manometre Pgaz = Phava+h Pgaz = 76+76 =152 cmHg 1 atm 76 cm Hg x 38 cm Hg x = 0, 5 atm 3. Manometre Pgaz = Phava-h Pgaz = 76- 38 =38 cm Hg 1 atm 76 cm Hg x 38 cm Hg x = 0,5 atm RNEK : 2. 3: x 152 cm Hg x = 2 atm

II

37

KMYA 3

Ak hava basncnn 1 atm olduu bir ortamda iinde A gaz bulunan bir kabn basnc nce cam boruda Hg bulunduunda llyor ( I). Sonra da ayn manometreye X svs konularak ayn gazn basnc llyor ( II). Buna gre X svsnn z ktlesi nedir? (dHg = 13,6 g/cm3) ZM ki durumda da gazn basnc eittir.

1. durumda PA = hHg dHg 2. durumda PA = hx dx hHg dHg= hx dx h x 13,6 = 4h dx 13,6 dx = dx = 3,4 g/cm3 4 Basn- Hacim likisi Gaz tanecikleri arasnda byk boluklar olmas, gazlara sktrlabilme zellii kazandrr. Kapal bir kapta gaz miktar ve scakl deimeden kabn hacmi kltlrse birim hacim bana den tanecik says artar. Bu nedenle birim yzeye arpan tanecik says artar ve basn ykselir. Kabn hacmi bytlrse birim hacimdeki tanecik says azalacandan basn der.
Pistonlu bir kapta bulunan gazn hacmi yarya indirildiinde birim hacim bana den molekl says iki katna ktndan basn da iki katna kar (ekil 2.6).

ekil 2.6: V hacimli bir kapta P basn yapan, miktar ve scakl sabit olan gazn (1.durum), hacmi yarya indirilince basnc iki katna kar (2.durum).

38

Boyle- Mariotte (Boyl - Maryot) Kanunu Scakl sabit tutulan belli miktardaki bir gazn basnc, hacmi ile ters orantldr.
Basn ile hacim ters orantl olarak deitiine gre P V = sabittir. Bir gazn farkl iki basn ve hacim deerlerleri iin P1V1 = sabit P2V2 = sabit olduundan P1V1 = P2V2 olur (mol says ve scaklk sabit).

KMYA 3

Scakl ve miktar sabit olan bir gazn basn- hacim deiimi grafii aada verilmitir. nceleyiniz.

Grafik 2.1: Belirli miktardaki bir gazn sabit scaklkta, hacim (V), basn (P) deiimi

RNEK 2.4: Sabit scaklkta pistonlu bir kapta bulunan gazn 1 atm basn yapt durumda hacmi 10 litredir. Kabn hacmi piston itilerek 2 litreye drldnde basn ka atm. olur? ZM 1. durumda P1 = 1 atm P1V1 = P2V2 V1 = 10 L 1 x 10 = P2 x 2 2. durumda V2 = 2 L P2 = 5 atm P2 = ?

RNEK 2.5: Sabit scaklkta pistonlu bir silindirde bulunan gazn hacmi 50 cm3 iken basnc 760 mm Hg'dr. Bu gazn basncn 380 mm Hg yapabilmek iin hacmi ka cm3 olmaldr? ZM 1. durumda V1 = 50 cm3 P1 = 760 mm Hg P1V1 = P2V2 760 x 50 = 380 x V2 V2 = 100 cm3 olur. Altrma: 5 litrelik bir kapta basnc 120 mm Hg olan bir miktar azot gaz vardr. Scaklk sabit tutularak kabn hacmi 2 litreye indirilirse, gazn basnc ka atmosfer olur?

2. durumda V2 = ? P2 = 380 mm Hg

39

KMYA 3

Birbirine bal bileik kaplarda, sabit scaklkta tepkime vermeyen farkl gazlar bir araya getirilirse, bu gazlarn kartrlmadan nceki basn hacim arpmlarnn toplam, kartrldktan sonraki basn hacim arpmlarna eittir.

P1V1 + P2V 2+....PnV n = PT V T

PT = Toplam basn, PT =P1 + P2+ ...Pn'dir.

VT = Toplam hacim VT = V1 +V2+...V n

RNEK 2.6 Sabit scaklkta ekildeki M musluu aldnda kaplardaki son basn ka mm Hg olur?

ZM

V T =V1 +V2 VT = 2 + 2 = 4 L P1 V1 +P2 V2 =PT VT 120 x 2 + 40x2 = PT x 4 240 + 80 = P T x 4 320 = PT HACMNN SICAKLIA BALILII 2.5. GAZ x 4 PT = 320 = 80 mm Hg olur. Btn maddeler snnca genleir. Gaz hlde tanecikler aras kuvvetler yok 4 denecek kadar az olduundan, scaklktan en ok etkilenen hl gaz hlidir.

V T =V1 +V2 VT = 2 + 2 = 4 L P1 V1 +P2 V2 =PT VT 120 x 2 + 40x2 = PT x 4 240 + 80 = P T x 4 320 = PT x 4 PT = 320 = 80 mm Hg olur. 4

Ayn koullarda bulunan btn gazlarn genleme kat saylar ayn deere sahiptir. Dolaysyla btn gazlar stldnda ayn oranda genleir. Bu nedenle, genleme gazlar iin ayrt edici zellik deildir.
Mutlak Scaklk: Eriilebilecek en dk scaklk -273C olup, bu scaklkta hi bir madde gaz hlde bulunamaz. -273C'ta gaz tanecikleri hareketsiz duruma gelir; gazn hacmi ve basnc 0 olur.

40

Eriilebilecek en dk scaklk olan -273C mutlak 0 noktasdr.

KMYA 3

Hareketli pistonla kapatlm bir kaptaki gazn scakl arttrldnda taneciklerin ortalama kinetik enerjileri ve dolaysyla ortalama hzlar artar. Hzn artmas kap ierisindeki taneciklerin kabn eperlerine arpma saysn arttracandan basn artar. Ancak hareketli piston sayesinde artan basn ayn miktarda hacim artyla eski durumuna der. Serbest pistonlu bir kapta bulunan, belirli miktardaki gazn mutlak scakl iki katna ktnda hacmi de iki katna kar (ekil 2.7).

ekil 2.7: Serbest pistonlu bir kapta bulunan belirli miktardaki T mutlak scaklndaki V hacimli bir gazn (durum1), mutlak scakl iki katna ktnda hacmi de iki katna kar (durum2).

Piston hareketli olduundan, gaz basnc hacim art ile sabit kalr.

Mutlak scaklk leinde scaklk birimi kelvin olup K ile gsterilir. Celcius (selsiyus) leinde, scaklk birimi derece selsiyus olup C ile gsterilir. Kelvin ile sel siyus scaklk lekleri arasnda T(K) = t (C) +273 bants vardr.

Grafik 2.2: 1 atm basn altndaki bir gaz hacminin scaklkla deiimi

41

KMYA 3

Charles (arls) Kanunu

Belirli miktardaki bir gazn, sabit basn altndaki hacmi mutlak scaklk ile doru orantldr.
Buna gre, Charles Kanunu

V 1 = V2 = V 3 = Vn = sabit olduundan V1 = V 2 eklinde ifade edilebilir. T1 T2 T3 Tn T1 T2

RNEK 2.7. Belirli miktardaki bir gazn 30C'ta hacmi 500 mililitre (mL)dir. Bu gaz sabit basn altnda stlarak scakl 40C'a ykseltildiinde hacmi ka mL olur?

ZM:

T1= 30 + 273 = 303 K T2 = 40 + 273 = 313 K V 1 = 500 mL V2 = ? V 1 = V2 500 = V2 V 519 mL olur. 2 T1 T2 303 313
Scaklk ile Basn likisi Kapal bir kapta bulunan belirli miktardaki gazn hacmi deitirilmeden scakl arttrlrsa, gaz molekllerinin kinetik enerjisi ve ortalama hzlar artar. Kabn eperlerine arpan tanecik says da artacandan gazn basnc artar. Gaz basnc, gazn mutlak scakl ile doru orantldr.

ekil 2.8: Sabit hacimli bir kaptaki, gazn mutlak scakl T, basnc P iken (durum 1) hacmi deitirilmeden mutlak scakl 2 katna karldnda basnc da 2 katna kar (durum 2)

42

KMYA 3

Gay- Lussac (Gay-Lussak) Kanunu

Sabit hacimde, belirli mikta rdaki bir gazn basnc mutlak scaklkla doru or antldr.
Buna gre Gay- Lussac Kanununun bants

P1 = P2 T1 T2

eklinde ifade edilir.

Ktlesi ve hacmi sabit olan bir gazn mutlak scaklk (T) basn (P) ilikisi Grafik 2.3'te verilmitir. nceleyiniz.

Grafik 2.3: Ktlesi ve hacmi sabit olan bir gazn mutlak scaklk (T) - basn (P) ilikisi

RNEK 2.8: Sabit hacimli bir kapta OC scaklkta 2 atmosfer basn yapan bir gazn basncn 4 atmosfere karmak iin scaklk ka kelvin olmaldr? ZM:
V= sabit P1 = 2 atm P 2 = 4 atm T1 = 0 + 273 = 273 K T2 = ? P1 P2 = 2 = 4 T2 = 4 x 273 T2 = 546 K T1 T2 273 T2 2

ALITIRMA: Kapal bir kapta 3 atmosfer basn yapan H2 gaznn scakl 17C'tur. Bu kap 162C'a kadar stldnda basn ka atmosfer olur? Genel Gaz Denklemi Buraya kadar incelediimiz Boyle Yasas ve Charles Yasas birletirilerek, birleik gaz denklemi ya da genel gaz denklemi elde edilebilir.

43

KMYA 3

P 1 V PT P V P V P 1 T PV = k (sabit) buna gre 1 1 = 2 2 bants elde edilir. V T T1 T2 Bu bantya genel gaz denklemi denir.

RNEK 2.9: Hacmi 150 mL olan bir kaba 27C'ta 2 atm basn yapan oksijen gaznn scakl 127C' a, hacmi 800 mLye karlrsa, basnc ka atm olur?

ZM:
V 1 = 150 mL P1 = 2 atm T1 = 27 +273 = 300 K V2 = 800 mL P2 = ? T2 = 127 + 273 = 400 K

P1 V1 P 2 V2 P . 800 = 2 x 150 = 2 P2 = 0,5 atm 300 T1 T2 400

ALITIRMA: 27C'ta 2 atm basn yapan 400cm3 hacimdeki helyum gaznn basn ve hacim deerlerinin iki katna kmas iin scaklk ka C olmaldr?

2.6. KNETK TEOR VE AVOGADRO HPOTEZ Kinetik teoriye gre gaz moleklleri arasnda etkileim kuvvetleri yok saylr. Bu tanecikler bulunduklar kabn eperlerine arparak gaz basncn olutururlar. Ayn scaklktaki btn gazlarn kinetik enerjileri de eit olduuna gre, zde kaplarda bulunan ve basnlar eit olan gazlarn, tanecik saylarnn da eit olmas gerekir.

Avogadro Hipotezi: Ayn scaklk ve basnta btn gazlarn eit hacimlerinde eit sayda tanecik (atom ya da molekl) bulunur.
Buna gre;

nA ve nB A ve B gazlarnn mol says mA ve mB A ve B gazlarnn ktleleri M A veMB A ve B gazlarnn mol ktlelerini gsterir. Ayn koullarda ayn hacmi dolduran gazlarn mol saylar eit olacandan; m m mA m nA = nB dir. nA = A , nB = B buradan = B bants oluur. MA MB MA MB Bu bant kullanlarak gazlarn molekl ktlesi hesaplanabilir.

44

KMYA 3

RNEK 2.10: 4 litrelik kapta 16 g SO2 gaz bulunmaktadr. Ayn artlarda ayn kaba SO2 gaz yerine ka gram O2 gaz konulabilir? (O: 16, S:32) ZM: artlar deimediine gre gazlarn hacimleri eittir. Dolaysyla mol saylar da eit olacaktr.

nSO2= nO 2 mSO2 mO 2 = M SO2 M O 2 mSO2 = 32 + 16 x 2 = 64 g/mol mO 2 = 16 x 2 = 32 g / mol 16 = x x = 16 x 32 64 32 64 x = 8 g O2 gaz

Sabit scaklk ve basntaki bir gazn tanecik says (mol says) arttrldnda hacmi artar. Buna gre;

V1 V 2 V1 n 1 = n 2 ya da V 2

= n 1 olur. n2

Aada verilen Grafik 2.4 ve ekil 2.9 bu durumu ifade etmektedir. nceleyiniz.

Grafik 1.4: n-V ilikisi (scaklk ve basn sabit)

ekil 1.9: n-V ilikisi (scaklk ve basn sabit)

45

KMYA 3

Sabit scaklk ve hacimdeki bir gazn tanecik says arttrldnda basnc artar. Bu durum

P1 P 2 P1 n1 n1 = n2 ya da P2 = n2 bants ile ifade edilebilir.

Aada verilen Grafik 2.5 ve ekil 2.10 bu durumu ifade etmektedir. nceleyiniz:

Grafik 1.5: P-n ilikisi (scaklk ve hacim sabit)

ekil 1.10: P-n ilikisi (scaklk ve hacim sabit)

RNEK 2.11: 64 gram O2 gaznn 10 litre geldii koullarda 48 gram CH4 gaz ka litre hacim kaplar? (O2 : 32 CH4 : 16)

nO 2 =64 = 2 mol Vo2= 10 L 32 nCH4 = 48 = 3 mol VCH4= ? 16

II. Yol 2 mol O2 3 mol CH4 10 litre hacim kaplarsa x

Vo2 no = n 2 10 = 2 CH4 V CH4 V CH4 3 VCH4= 15 L

x = 15 litre hacim kaplar. RNEK 2.12: Sabit hacimli bir kapta bulunan 1 mol N2 gaz 2 atm basn yapmaktadr. Kaba 14 g N2 eklendiinde kaptaki basn ka atm olur? N2 : 28)

46

KMYA 3

ZM: I. durumda II. durumda

eklenen N2 , nN2 = 14 = 0,5 mol 28 n2 = 1 + 0,5 = 1,5 mol

n1 = 1 mol P1 = 2atm

P2 = ? P1 = n1 2 = 1 P = 3 atm 2 P1 n2 P2 1,5
2.7. DEAL GAZ DENKLEM Doada bulunan gazlarn hibiri ideal gaz deildir. Gerek gazdr. deal gaz kavram bir varsaymdr.

Gaz kanunlarna ve gazlar iin ileri srlen varsaymlara (Kinetik Teoriye) uyan gazlara ideal gaz denir.

Gerek gazlar, yksek scaklk ve ok dk basnlarda ideale yakn davranrlar.

Bir gazn basncn etkileyen n, T, V ilikilerini yeniden gzden geirelim.
P n (V, T sabit) P T (n, V sabit) P 1 (n, T sabit) V Avogadro yasas Gay- Lussac Yasas Boyle-Mariotte Yasas Bu kanunlarn hepsi bir arada

ifade edilecek olursa P n 1 T eklinde yazlabilir. ( = doru orantl deiim) V Bu orantl deiimi eitlie evirmek iin bir kat say kullanlrsa; PV = n RT deal gaz denklemi oluur.

deal gaz denklemindeki R, ideal gaz sabitidir. Normal artlar altnda (OC ve 1 atm basn koullarnda) 1 mol gaz iin R sabitinin deeri;

1 atm x 22,4 L R = PV R = R = 0,082 atm L/mol K'dir. nT 1 mol x 273 K

47

KMYA 3

deal gaz denkleminde; P= V= n= T= R= Atmosfer trnden basn Litre olarak hacim mol says Mutlak scaklk (K) Gaz sabiti (0,082) dir.

RNEK 2.13: 1 mol gaz OC scaklkta 5,6 litre hacim kapladna gre, basnc ka atmosferdir?

ZM:

n = 1 mol V = 5,6 L T = 0+ 273 = 273 K P=?

RNEK 2.14:

P V = nRT P x 5,6 = 1 x 0,082 x 273 P= 1 x 0,082 x 273 22,4 = = 4atm 5,6 5,6

27Cta 4,1 litrelik kaba 3 atmosfer basn yapan O2 gaz ka gramdr? (0 : 16, R = 0,082)

ZM:
P = 3 atm V= 4,1 L T = 27 x 273 = 300 K

P V=n R T 3 X 4,1 = n X 0,082 X 300 3 x 4,1 n= 0,082 x 300 n = 0,5 mol O2 1 mol O2 = 16 x 2 = 32 g'dr. 1 mol O2 32 g 0,5 mol O2 x 0,5 x 32 x= = 16 g 1

48

KMYA 3

RNEK 2.15: ekilde, hacmi V, mutlak scakl T, basnc P younluu d olan bir gazn scakl 2 T ye karlrsa a) b) c) d) e) Kaptaki basn Gaz hacmi Molekllerin kinetik enerjisi Gaz younluu P V deeri nasl deiir?

ZM: a) b) c) d) Piston hareketli olduundan basnc sabit kalr. Mutlak scaklk iki katna ktndan hacim 2 katna kar 2V olur. Mutlak scaklk iki katna ktndan kinetik enerji iki katna kar. Kaptaki gaz miktar sabittir. T scaklnda hacim V olduundan d1 = m 'dir. V Scaklk 2T'ye ktnda hacim 2V olduundan d2 = m olur, gaz younluu 2V yarya der. Mutlak scaklk iki katna ktnda, piston hareketli olduundan gazn basnc deimez. Gazn hacmi iki katna kar. PV = nRT denkleminde grld gibi, gaz hacmi iki katna ktndan basn ile hacim arpmnn (PV) deeri de iki katna kar. deal gaz denkleminde mol says (n) yerine

e)

m yazlacak olursa MA

P V = n R T P V = m R T P MA = m R T MA V d = m olduundan PMA = dRT denklemi elde edilir. V

Bu formlde z ktle (d) nin birimi g/L'dir.

49

KMYA 3

RNEK 2.16: O2 gaznn NA'ki z ktlesini bulunuz (O2 : 32 g/mol) ZM:

NA

t =0C

T = 0+273 = 273 K P = 1 atm R = 22,4 x 273 273

22,4 273

PMA = dRT 1x32 = dx

d = 32 d = 1,43 g/L d = 32 d = 1,43 g/L 22,4 22,4

Dalton'un Ksm Basnlar Kanunu Kapal bir kapta bulunan ve birbirleriyle tepkimeye girmeyen gazlarn oluturduu karmlardaki her bir gazn, kendi mol says orannda uygulad basnca o gazn ksm basnc denir.

Bir gazn ksm basnc, o gazn kapta yalnz bana bulunmas hlinde uygulayaca basnca eittir.
Bir gaz karmnn toplam basnc, bu karm oluturan gazlarn ksm basnlarnn toplamna eittir. V hacimli kapta birbiriyle tepkime vermeyen A, B, C gibi farkl gazlar bulunsun. Bu kaptaki her bir gazn; ksm basnc PA, PB, PC mol says; nA, nB, nC kaptaki toplam basn (PT); PT = PA + PB + PC kaptaki toplam mol says (nT); nT = nA + nB+ nC olacaktr. Kaptaki herbir gazn ksm basnc, rnein A gaz iin ideal gaz denklemi yazlp, kaptaki toplam basnca oranlanrsa;

PA V = nA RT PT V nT RT

V, T Sabit

PA = nA P = P n A bants elde edilir. nA : A gaznn mol kesridir. A T n nT T P T nT

50

KMYA 3

Benzer ekilde dier gazlarn ksm basnlarn yazacak olursak n n P B = PT B PC= PT C olur. nT nT

Y ukardaki bantlardan da anlalaca gibi, bir gaz karmnda yer alan herhangi bir gazn mol kesri arttka ksm basnc da artar.
RNEK 2.17: Kapal bir kapta 2 mol He ve 4 mol CO2 gaz varken kaptaki basn 3 atm'dir. Buna gre He ve CO2 gazlarnn ksm basnlar ka atmosferdir? ZM :
PT = 3 atm nT = 2 + 4 = 6 mol n PHe = PT He PHe = 3x 2 PHe = 1atm nT 6

nCO PCO2 = PT n 2 PCO2 = 3x 4 PCO2 = 2 atm T 6

Gazlarn Su stnde Toplanmas Su ve dier svlar her scaklk derecesinde az ya da ok buharlar. Sv buhar da dier gazlar gibi iinde bulunduklar kaba basn uygular. ekil 2.11'de grlen tpe ince bir plstik boru aracl ile herhangi bir gaz yollanrsa, tp iindeki toplam gaz basnc, su buharnn ve yollanan gazn basnc toplamna eittir.
PT = Psu+ Pgaz

ekil 1.11: Su iine daldrlm tp iine baka bir gaz yollan

51

KMYA 3

Kendi svs zerinde toplanan buharn basnc yalnz scaklk ile deiir. Scaklk arttrldnda sv buharnn basnc da artar. Hacimdeki deimeler sv buharnn basncn etkilemez. Eer sv zerinde baka bir gaz daha varsa, bu gaz dier gaz kanunlarna uyar.
RNEK 2.18:

ekilde verilen V hacimli kapta 29C'ta su zerinde bir miktar N2 gaz varken kaptaki toplam basn 430 mm Hg olarak llmtr. Kap hacmi piston aracl ile yarya drlrse kaptaki toplam basn ka mm Hg olur? (Suyun 29C'taki buhar basnc 30 mm Hgdr.) ZM: Kaptaki toplam basn PT = 430 mm Hgdr.

PT = Psu+ PN2 bantsndan N2'un ksm basnc bulunabilir. 430 = 30 +PN2 PN2 = 400 mm Hg Kap hacmi yarya indirildiinde (T= sabit) su buharnn basnc deimez, N 2 gaznn basnc iki katna kar. Bu durumda PT = 2 x 400 + 30 PT = 830 mm Hg olur.

52

KMYA 3

RENDKLERMZ PEKTRELM 1. Aada verilen olaylarn nedenini Kinetik Teoriye gre aklaynz. a) Havann homojen bir karm olmas b) Odaya sklan bir oda spreyinin kokusunun odann her yanna yaylmas c) ki balondan birine He, dierine SO2 gaz doldurulup az ak brakldnda, helyum ile dolu balonun daha nce inmesi 2. Deniz kenarnda iirilen bir balon, yksek bir dan tepesine karldnda ikinlii artar. Niin? (Scaklk deiimini ihmal ediniz) Ak hava basnn 76 cm Hg olduu bir ortamda aada verilen her bir manometredeki gaz basncn atmosfer cinsinden bulunuz.

3.

I 4.

II

III

ekildeki manometrede cva yerine su konulsayd h ykseklii ka cm olurdu? dcva = 13,6 g/cm3 dsu = 1 g/cm3

5. ekildeki gsterilen ince cam borudaki blmeler eittir. Bu cam borunun ularndan ayn anda H2 ve O2 gazlar yollandnda, bu gazlar hangi blmede karlar? (H2 : 2 , O2 : 32)

53

KMYA 3

6.

CH4 gaznn yaylma hz ayn artlardaki XO2 gaznn 2 kat olduuna gre X'in atom ktlesi nedir? (CH4 : 16 , O : 16) ekilde gsterilen kaplar birletiren M musluu scaklk deitirilmeden alyor. Buna gre kaptaki basn ka atm olur?

7.

8.

ekilde gsterilen manometredeki gazn scakl 27C'tan 127C a karldnda cva seviyeleri fark ka cm olur?

9.

Hareketli pistonda scakl 27C olan gazn hacmi 2 litredir. Gazn scakl 327C'a karldnda hacmi ka litre olur?

10. OC scaklkta, 38 cm Hg basn yapan 16 gram O2 gaznn hacmi ka litredir? (O2 : 32) 11. Hacmi 2 litre olan bir kapta 27C'ta 2,8 g N2, 0,2 mol He ve 18,06x1022 CH4 molekl vardr. Buna gre; a) Kaptaki toplam basn ka atm'dir? b) Her bir gazn ksm basnc nedir? (N2 : 28) 12. Kapal bir kapta 23C'ta bir miktar O2 gaz su stnde toplanmtr. Kaptaki toplam basn 621,1 mm Hg olduuna gre a) O2 gaznn ksm basnc nedir? b) Kap hacmi iki katna karlrsa kaptaki toplam basn ne olur? (23C'ta suyun buhar basnc 21,1 mm Hg'dr.)

54

KMYA 3

ZET Gazlar oluturan tanecikler arasnda ekim kuvvetleri yok denecek kadar az olduundan, tanecikler aras uzaklk ok byktr. Bu nedenle gazlar bulunduklar kabn hacmini doldururlar, sktrlabilirler ve geniletilebilirler. Kinetik teori gazlarn davranlarnda grlen dzenlilikleri genel olarak aklayabilmek iin gelitirilmi bir modeldir. Kinetik teoriye uyan gazlara ideal gaz denir. Doada hi bir gaz ideal olmayp, gerek gazlar yksek scaklk ve dk basnlarda ideale yakn davranrlar. 1 mol gaz NA 22,4 litre hacim kaplar. Gazlar birbirleriyle her oranda kararak homojen karmlar olutururlar. Bir gazn baka bir gazn tanecikleri arasna ya da bolua yaylmalarna difzyon denir. Ayn scaklkla iki farkl gazn difzyon hz molekl ktlelerinin karekk ile ters orantldr. Gaz basnc, molekllerin iinde bulunduu kabn eplerlerine arpmasndan ileri gelir. Birim yzeye den molekl says ile gaz basnc doru orantldr. Ak hava basncn len alete barometre, kapal kaptaki gaz basncn len alete manometre denir. Sabit scaklktaki belirli miktar gazn hacmi ile basnc ters orantldr. Sabit basnta stlan bir gazn hacmi, mutlak scaklk ile doru orantldr. Sabit hacimde stlan belirli miktardaki bir gazn mutlak scakl ile basnc doru orantldr. Miktar sabit olan bir gazn basn, hacim ve mutlak scakl deiimlerini ifade eden denkleme genel gaz denklemi denir. Sabit basntaki bir gazn mol says ile hacmi, sabit hacimdeki bir gazn mol says ile basnc doru orantldr. Kapal bir kapta gaz karmn oluturan gazlardan birinin mol kesri orannda tek bana uygulad basnca, o gazn ksm basnc denir. Kendi svs zerinde toplanm bir gazn basnc, hacim deiikliinden etkilenmez. Svlarn buhar basnlar yalnz scaklkla deiir.

55

KMYA 3

.
1.

TEST I I Sabit hacimli bir kapta bulunan gazn mutlak scakl iki katna karldnda aadakilerden hangisi yanl olur? A) Taneciklerin kinetik enerjisi iki katna kar. B) Kaptaki basn iki katna kar. C) Gaz younluu iki katna kar. D) epere arpan molekl says iki katna kar. 2. Aadakilerden hangisi bir gazn basncn etkilemez? A) Scaklk B) Kabn hacmi C) Molekllerin says D) Molekldeki atomlarn says 3. V hacimli kaptaki X gaz, ayn scaklkta 2V hacimli kaptaki Y gaz ile ayn basnc yapmaktadr. Buna gre aadakilerden hangisi yanltr? A) X ve Y nin tanecik says eittir. B) X ve Y nin kinetik enerjileri eittir. C) Y in tanecik says X nin iki katdr. D) Ayn scaklkta ikisinin de hacimleri yarya drlrse basn deerleri yine eit olur.

56

KMYA 3

4.

Gazlara ilikin olarak izilen aadaki grafiklerden hangileri dorudur?

A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) I, II, III 5. Sabit basnl bir kapta bulunan gazn hacmi zamanla artmaktadr. Buna gre; I. Gazn scakl artmtr. II. Kaptaki gaz molekllerinin says artmtr. III. Gaz molekllerinin hz artmtr. Olaylarndan hangileri gereklemi olabilir? A) I, II, III B) I ve II C) II ve III D) I ve III 6. Yaylma hz helyum gaznn (0: 16, S : 32, N : 14) A) O2 B) SO2 C) SO3 D) N2

1 ' olan gaz aadakilerden hangisidir? 4

57

KMYA 3

7.

ekildeki dzenekte birbirine bal olarak verilen manometrelerdeki A gaznn basnc ka cm Hg'dr.

A) 75 B) 80 C) 85 D) 90 8. ekildeki kaplar birbirine balayan M musluu sabit scaklkta aldnda kaptaki basn ka atm olur?

A) 2,6 B) 3 C) 3,6 D) 6 9. 6,72 litrelik bir yangn sndrcde bulunan 13,2 g CO2 gaz 0C'ta ka atm basn yapar? (CO2 : 44) A) 1 B) 1,5 C) 2 D) 2,5

58

KMYA 3

10. 6 gram C2H6 gaz 27C'ta 3 L'lik kaba ka atm basn uygular? (C2H6 : 30) A) 0,64 B) 1,64 C) 2,64 D) 3,64 11. 0C'ta z ktlesi 0,8 g/L olan bir X gaznn basnc 0,224 atm olduuna gre bu gazn molekl ktlesi aadakilerden hangisidir? A) 60 B) 70 C) 80 D) 90 12. Sabit hacimli bir kapta 0,5 mol CH4, 6,02x1022 molekl O2 ve 1,6 g He gaz varken kaptaki toplam basn 1 atm dir. Buna gre karmdaki He gaznn ksm basnc nedir? (He: 4) A) 0,2 B) 0,4 C) 0,6 D) 0,8

59

KMYA 3

3.1. ERME, ERME ISISI

NTE III
MADDENN YOUN FAZLARI

3.2. BUHARLAMA, BUHARLAMA ISISI 3.3. BUHAR BASINCI VE KAYNAMA NOKTASI 3.4. ZELTLER 3.5. ZELTLERN ZELLKLER 3.6. ZELTLERN DERMLER 3.7. ZELTLERN BLEENLERNE AYRILMASI 3.8. MADDENN ELEKTRKSEL TABATI VE YON DENKLEMLER

KMYA 3

Bu niteyi altnzda;

BU NTENN AMALARI

Erime, erime ss, buharlama ve buharlama ss kavramlarn tanyacak, Buhar basnc ve kaynama noktas kavramlarn kavrayacak, zc, znen ve zelti kavramlarn renecek, zeltilerin zelliklerini ve eitlerini, Deriimin ne olduunu ve birimlerini renecek, zeltilerde deriim hesaplamalarn yapabilecek, Maddenin elektriksel yapsn anlayarak, iyon denklemlerini yazabileceksiniz.

BU NTEY NASIL ALIMALIYIZ?

Konularda geen erime, kaynama, buharlama gibi kavramlar evrenizde gzlemleyiniz. Gzlemlediiniz olaylardaki dzenlilikleri bulmaya alnz. Atomlar Birarada Tutan Kuvvetler) iyonik ba ve kovalent ba kavramlarn pekitiriniz Konularn ieriklerini kavramaya alnz, ezberlemeyiniz. lkeli dnmeye zen gsteriniz. rendiklerinizi gndelik yaam iinde gerekleen olaylarla pekitiriniz. nite iinde geen tm rnekleri iyi inceleyiniz. Pekitirme sorularn znz. zemediiniz sorular iin ilgili konuya dnerek tekrar alnz. Deerlendirme sorular ile kendinizi deneyiniz. Bu niteyi iyice renmeden, dierine gemeyiniz. Programl almaya zen gsteriniz.

62

KMYA 3

GR Maddenin kat, sv veya gaz hlde bulunmas, o maddeyi oluturan atom veya molekl gibi birimler arasndaki ekme kuvvetlerine baldr. Yksek scaklk ve dk basnlarda gazlar ideale yakn davranrlar. Scakln drlmesi molekllerin kinetik enerjisinin azalmasna neden olur. Molekller aras ekim kuvvetlerinin etkisi altnda madde younlaarak sv hle geer. Sv hlde molekller aras uzaklk gaz hline gre ok daha kktr. Bu tanecikler aralarndaki ortalama uzakl deitirmeden bir biri zerinde kayabilirler ve madddeye akkanlk zellii kazandrrlar. Maddenin scakl daha da drlrse kinetik enerji daha da azalr ve molekller aras kuvvetler artarak maddeye dzenli bir yap kazandrr. Bu olaya donma veya katlama denir. Birimler aras kuvvetler yeterince bykse, madde oda scaklnda katdr. Kat hlde taneciklerin yer deitirme hareketi nemsenmeyecek kadar azdr. Kat ve svlardaki molekller aras kuvvetler gazlara gre ok daha byk olmas sebebiyle, madde kat ve sv hlde daha youndur. imdi de maddenin kat, sv ve gaz hllerindeki zelliklerini karlatralm.

kat Tanecikler aras etkileim kuvvetleri byktr. Maddenin hlidir. en dzenli

sv Tanecikler aras etkileim kuvvetleri katlara nazaran kktr. Dzensizlik katlardan byk gazlardan kktr. Tanecikler hareket ederken ortalama uzaklklar deimez. Sktrlamazlar. Yaylma zellikleri vardr, fakat gazlara gre difzyonlar yavatr. Bulunduklar kabn eklini alrlar. Katlara gre enerjileri fazladr.

gaz Tanecikler aras etkileim kuvvetleri yok denecek kadar azdr. Taneciklerin dzensizlii ok byktr. Tanecikler hareket ederken ortalama uzaklklar sk sk deiir. Sktrlabilirler. Svlara gre difzyon hzlar ok byktr. Bulunduklar kabn eklini alrlar. Maddenin en fazla enerjili hlidir.

Tanecikler yer deitirme hareketi yapmazlar. Sktrlamazlar. Taneciklerin yaylma (difzyon) zellii yoktur. Belirli bir hacim ve ekilleri vardr. Maddenin en az enerjili hlidir.

63

KMYA 3

3. 1. ERME, ERME ISISI Katlar oluturan tanecikler bulunduklar yerde titreim hareketi yaparlar. Katnn scakl arttka bu titreimin boyutlar da artar. Belirli bir scaklkta hareketler dengelenemeyecek duruma gelir ve tanecikler arasndaki dzen bozulur. Madde tanecikleri bir biri zerinde kaymaya balar ve madde sv hle geer. Bir sv soutulursa, svy oluturan tanecikler, azalan kinetik enerji nedeniyle daha yava hareket ederler, soutma srasnda belirli bir scaklkta, tanecikler aras ekim kuvvetleri tanecikleri dzenli bir yap hlinde istiflemeye balar. Bu anda sv donmaya balyor demektir.

Maddenin kat hlden sv hle gemesine erime, sv hlden kat hle gemesine de donma denir. Her saf maddenin belirli bir basn altnda erime scakl sabit olup, bu scakla erime noktas denir.

Saf bir maddenin sabit basntaki erime ve donma scaklklar birbirine eittir. Erime veya donma sresince scaklk sabit kalr. rnein; 1 atmosfer basnta buz OC 'ta erir, su ise OCta donar.

Grafik 3.1:-5C'taki bir miktar buzun 1 atmosfer basnta, OC'ta tamamen sv hle gemesine ilikin scaklk - zaman ilikisi

64

Erime scaklndaki 1 mol katnn erimesi iin gerekli s miktarna, molar erime ss denir. Donma scaklndaki 1 mol svnn donarken verdii s miktarna da molar donma ss denir.

KMYA 3

Saf maddelerin belli basntaki molar erime ss, molar donma ssna eittir. rnein; buzun molar erime ss 6,02 kJ olup, suyun molar donma ssna eittir.
H 2O (k) + 6,02 kJ
1 mol buz
OC OC

H2O(s)
1 mol su

H 2O (s)
1 mol su

H2O(k) + 6,02 kJ
1 mol buz

Erime noktasndaki 1 gram katnn ayn scaklkta tamamen sv hle gemesi iin gereken s miktarna erime ss denir. 3.2. BUHARLAMA, BUHARLAMA ISISI Su ile slanan kuman bir sre sonra kuruduunu, k mevsiminden ilk bahara geite su birikintilerinden su buharnn ktn, ak kaplarda bulunan svlarn zamanla buharlap azaldn fark etmisinizdir.

Svlarn yzeylerindeki molekllerin dardan enerji alarak gaz hline gemesine buharlama denir. Az ak kapta stlan suyun yzeyinden buharlatn, stmaya devam edilirse suyun iinde su kabarcklarnn olutuu ve kabarcklarn hzl ekilde suyun yzeyine kt grlr. Sv taneciklerinin, svnn her yerinden ve hzla sv hlden gaz hle gemesine kaynama denir. Bir svnn belirli bir basn altnda kaynad scakla kaynama noktas denir.

Kaynama sresince saf svlarn scakl deimez. Bu srede verilen s enerjisi sv taneciklerinin potansiyel enerjisini arttrr.

rnein; 1 atmosfer basntaki su 100C'ta kaynar.

65

KMYA 3

Grafik 3.2: Normal basnta oda scaklndaki (25C) bir miktar suyun stlarak kaynamasna ilikin scaklk-zaman grafii

Kaynama noktasndaki 1 mol svnn buharlaabilmesi iin gerekli sya, molar buharlama ss denir. rnein; kaynama noktasndaki 1 mol suyun tamamen buhar hle geebilmesi iin 40,66 kJ enerji gerekir.
H 2O (s) + 40,66 kJ/mol
1 mol su

H2O (g)
1 mol su buhar

molar buharlama ss

Kaynama noktasndaki bir gram svnn ayn scaklkta tamamen buhar hline gemesi iin gereken s miktarna buharlama ss denir. Baz saf katlarn erime ve svlarnn kaynama noktalar Tablo 3.1'de verilmitir.
Madde erime noktas (C) kaynama noktas (C)

Neon (Ne) Su (H2O) Karbon tetraklorr (CCl4) Benzen (C6H6) Bakr (Cu) Sodyum (Na) Sodyum klorr (NaCl) Klor (Cl2)

-248,4 0 -22,9 5,5 1083 98 808 -101

-245,8 100 78,5 80,1 2582 889 1465 -34,1

Tablo 3.1: Baz maddelerin normal basntaki erime ve kaynama noktalar

66

KMYA 3

3.3. BUHAR BASINCI VE KAYNAMA NOKTASI Sabit scaklkta kapal bir kaba konulan herhangi bir svnn yzeyindeki tanecikler dier taneciklere gre daha yksek kinetik enerjiye sahip olduklarndan buharlaarak gaz hline geerler. Oluan buhar sv zerinde toplanr. Gaz hldeki taneciklerden sv yzeyine yakn ve kinetik enerjisi dk olanlar tekrar younlaarak sv hle geerler. Bir sre sonra buharlaan tanecik says, younlaan tanecik saysna eit olur. Bu durumda sistem denge durumuna gelmi olur. Denge durumu dinamiktir. Taneciklerin sv hlden buhar hline, buhar hlinden sv hle gemesi devam etmektedir. Buharlaan ve younlaan tanecik says eit olduundan sv ve sv buharnn miktar sabit kalr.

a) Belirli bir scaklkta kapal bir kapta bulunan sv zamanla buharlar.

b) Buharlama devam ederken younlama ba-lamtr, fakat buharlaan tanecikler younlaan taneciklere gre daha fazladr.

c) Buharlama hz ile younlama hz eitlenmitir. Sistem dinamik denge durumuna erimitir.

Belirli bir scaklkta, kapal bir kapta gaz fazndaki taneciklerin sv zerine yapt basnca, denge buhar basnc veya buhar basnc denir.

Scaklk sabit ise buhar basnc deimez. Scaklk arttka buhar basnc da artar. Svnn cinsi buhar basncn etkiler. Ayn scaklkta tanecikler aras ekim kuvveti kk olan svlarn buhar basnlar daha byktr. Sv miktar ve svnn bulunduu kabn hacmi buhar basncn deitirmez.
rnein; 20C'ta suyun buhar basnc 17,5 mm Hg iken 50Cta 92,5 mm Hgdir. Suyun miktar ve bulunduu kabn bykl bu durumu deitirmez. Ak kapta bulunan sv stldka buhar basnc artar. Buhar basnc art, svnn yzeyine etki eden d basnca eit oluncaya kadar devam eder. Svnn buhar basnc, d basnca eit olunca sv kaynamaya balar.

67

KMYA 3

Bir svnn buhar basncnn, d basnca eit olduu scakla kaynama scakl denir.

Bir svnn kaynama scakl ak hava basncna baldr. Ak hava basnc arttrldnda, kaynama scakl da artar. Ayrca kaynama scakl svnn cinsine de baldr. Farkl svlarn tanecikler aras ekim kuvvetleri farkl olduundan buhar basnlarnn ak hava basncna eit olduu scaklklar da farkldr.

RNEK: 3.1) Sv A B C Kaynama noktas (C) 30 55 70

a. b. c.

Yukarda normal kaynama noktalar verilen A, B, C svlar iin; Ayn scaklkta hangisinin buhar basnc en byktr? 55Cta hangi svnn buhar basnc 1 atmosferdir? 55Cta C svsnn buhar basnc 1 atmosfer basntan byk m yoksa kk mdr? ZM: Kaynama scakl kk olan svnn buhar basnc byktr. Bu durumda ayn scaklkta A svsnn buhar basnc; B ve C svlarnn buhar basnlarndan byktr. B svs 55Cta kaynad iin buhar basnc 1 atmosferdir. C svs 70Cta kaynad iin, 55Cta daha kaynamaya balamamtr. Bu nedenle buhar basnc 1 atmosfer basntan kktr. 3.4. ZELTLER

a.

b. c.

Bir bardak su iine bir miktar yemek tuzu atldnda, tuzun yava yava dalarak saydam bir svnn olutuu grlr.

68

Bir maddenin baka bir madde iinde, gzle grlemeyecek kadar kk tanecikler hlinde dalmasyla oluan homojen karmlara zelti denir. zeltiyi oluturan maddelerden genellikle miktar ok olana zc, miktar az olana znen denir.

KMYA 3

Yemek tuzu znen

Su zc

Tuzlu su zelti

zeltiyi oluturan maddelerin fiziksel hllerine gre; kat iinde kat, kat iinde sv, kat iinde gaz, sv iinde kat, sv iinde sv, sv iinde gaz ve gaz iinde gazn znmesiyle zelti trlerini oluturabiliriz. Kimyada daha ok zcs sv olan zeltiler kullanldndan, genellikle bu zeltiler zerinde durulacaktr.

zeltiler belirli miktarda zc iinde znen madde miktarna gre ikiye ayrlr:

1. 2.

Seyreltik zeltiler : inde az miktarda znm madde ieren zeltidir. Deriik zeltiler: ok miktarda znm madde ieren zeltidir.

zeltiler zebilecekleri madde miktarna gre de e ayrlr.

1. Doymam zelti: Belirli bir scaklkta, belirli miktardaki zcnn zebileceinden daha az znen madde bulundurmasdr. rnein: 100 mL su 20Cta en fazla 36 g yemek tuzu zebilir. Ayn scaklkta 100 mL suda 36 gdan daha az yemektuzu znrse, buna doymam zelti denir.

2. Doymu zelti: Belirli bir scaklkta, belirli miktardaki zcnn zebilecei en fazla miktardaki maddeyi zm olan zeltidir. 100 mL suda 20Cta 36 g yemek tuzu zndnde doymu zelti oluur. 3. Ar doymu zelti: Belirli bir scaklkta, belirli miktardaki zcnn zebileceinden daha fazla maddeyi zm olan zeltidir. Ar doymu zeltiler ok kararszdr. Soutulursa znen maddenin bir miktar ker, zelti doymu hle gelir.

Bir zeltinin elektrik iletkenlii zeltideki ykl tanecikler aracl ile gerekleir. Kovalent yapl katlar suda znebilir fakat genellikle iyonlamazlar. Bu nedenle zeltileri elektrii iletmez. yonik katlar suda zndklerinde iyonlarna ayrtklarndan zeltileri elektrii iletir. Elektrii iletebilen zeltilere elektrolit zelti, iletmeyenlere ise elektrolit olmayan zelti denir.

69

KMYA 3

C6H12O6(k) CaCl2(k)
su

su

C6H 12O 6(suda) zelti elektrolit deildir.

+2 Ca(suda) + 2Cl(suda) zelti elektrolittir.

3.5. ZELTLERN ZELLKLER Bir sv zcde, uucu olmayan bir kat zndnde, znen maddenin tanecikleri; birim yzeydeki zc taneciklerinin saysn azaltr. rnein; su iinde tuz znm ise, tuzdan oluan iyonlar su tanecikleri arasna dalacandan zelti yzeyindeki su taneciklerinin says da azalr. Bu da suyun buhar basncnn (daha az buharlaaca iin) dmesine dolays ile kaynama noktasnn ykselmesine neden olur.

Saf bir svnn belli basntaki kaynama scakl sabit olup, kaynama sresince scaklk deimez. Saf bir svnn iinde uucu olmayan bir kat zlmesiyle hazrlanan zeltilerde belirli bir kaynama noktas yoktur. Bu tr zeltilerin kaynama noktalar saf zcsnden daima yksektir. zeltilerin kaynama sresince scakl sabit kalmaz, doyun hle gelinceye kadar srekli artar.

G r afik 3.3: Bir saf zc olan su ile iinde uucu olmayan bir katnn z nmesiyle oluan zeltinin kaynama noktalarnn karlatrlmas (a, zeltinin k.n. ykselmesi deerine eittir).

Yukarda belirtilen trdeki zeltilerin donma noktalar, daima saf zcsnden dktr.

70

Grafik 3.4: Bir saf zc olan su ile iinde uucu olmayan bir katnn znmesiyle oluan zeltinin donma noktalarnn karlatrlmas (b,deeri zeltinin donma noktas dmesi deerine eittir).

KMYA 3

Bir zeltide kaynama noktasnn ykselmesi ile donma noktasnn dmesi znen madde miktarna ve bunun oluturaca tanecik (iyon veya molekl) saysna baldr. znen maddenin trne bal deildir. rnein; iki ayr kaba 100'er gram su konulup, bunlardan birine 1 mol NaCl, dierine 1 mol KBr atlp zelti oluturulursa; iki zeltideki toplam iyon says eit olacandan bu zeltilerin kaynama ve donma scaklklar eittir. zelti iindeki tanecik says toplam arttka kaynama noktas ykselirken, donma noktas der. rnein; eit hacimli su iinde 1 mol NaCl ile 1 mol MgCl2'den ayr kaplarda iki zelti oluturulursa; Birinci kapta

NaCl(k)
1 mol

+ Na(suda) + Cl(suda)

1mol

1 mol

tepkimesine gre toplam 2 mol iyon oluur. Dier kapta ise; MgCl2(k)
1 mol
Mg+2 + 2Cl(suda) (suda)

1mol

2 mol

tepkimesine gre toplam 3 mol iyon olutuu iin MgCl2 zeltisinin kaynama noktas NaCl zeltisinden daha yksek, donma noktas daha dk olur.

Yaplan almalar sonunda, 1000gram suda 1 mol tanecik bulunuyorsa, zeltinin donma noktasnn 1,86C derken; kaynama noktasnn 0,51C ykseldii gzlenmitir. RNEK 3.2: 1000 gram suyun donma noktasn -16,74Ca drmek iin ka mol MgCl2 zmeliyiz? ZM:
MgCl2(k)
1 mol
Mg+2 + 2Cl(suda) (suda)

1mol

2 mol

1 mol iyon donma noktasn 1,86C drrse, x 16,74C drr. x = 9 mol iyon

1 mol MgCl2

3 mol iyon ierirse.

x 9 mol iyon ierir. x = 3 mol MgCl2

71

KMYA 3

3.6. ZELTLERN

DERMLER

Bir zeltinin belirli miktarnda znen madde miktarnn ls deriim olarak tanmlanr. Bir zeltide znen madde miktar; mol, ktle ve edeer ktle terimlerini ieren deiik deriim birimleriyle ifade edilebilir. Deriim birimlerinden bazlarn bu blmde inceleyeceiz. a) Ktlece Yzde (%) Deriim Bir zeltinin 100 gramnda znm olarak bulunan maddenin gram cinsinden ifadesine ktlece yzde deriim denir.

Ktle yzde deriim=

Bu bantda :

znen maddenin ktlesi x 100 zelti ktlesi (zen + znen)

Y : Ktlece yzde deriim m : znenin ktlesi (g) mT: zeltinin ktlesi (g) olarak alndnda;
Y = m x 100 olur. mT

RNEK 3.3: %20'lik 80 gram ekerli su zeltisinde ka gram eker, ka gram su vardr? ZM: I. Yol
Y = 20

mT = 80 g m= ?

mT 20 = m x 100 100 m = 20 x 80

Y = m x 100

80 m = 20 x 80 m = 16 g eker 100 80 - 16 = 64 g su

II. Yol Problem orant yoluyla da kolaylkla zlebilir. 100 gram zeltide 80 gram zeltide 20 gram eker varsa x = 80 x 20 = 16 gram eker vardr. x 100

x = 80 x 20 = 16 gram eker vardr. 100

zeltide 80 - 16 = 64 g su vardr.

72

zeltide 80 - 16 = 64 g su vardr.

KMYA 3

RNEK 3.4: 40 gram NaCln 120 gram suda znmesiyle oluan zeltinin ktlece yzde deriimini bulunuz. ZM:

m = 40 g msu = 120 g

m = 40 g m Y= m + msu x 100 msu = 120 g

Y=

Y= Y=

m m + msu x 100

40 x 100 40 xY = ? 120 Y=? Y = 40 x 100 160 Y NaOHin 80 gram suda znmesiyle oluan zeltinin RNEK 3.5: 2 mol = 25 zelti % 25'liktir. ktlece yzde deriimi katr? (NaOH: 40)

40 x 100 40 x 120 Y = 40 x 100 160 Y = 25 zelti % 25'liktir.

ZM:
2 mol NaOH ; 2 x 40 = 80 g'dr. Y=

m m +msu

m = 80 g msu = 80 g Y = 80 x 100 Y = 50 zelti %50'liktir. 80 + 80

Bir zeltiye zc eklenirse veya zc buharlatrlrsa deriim deiir, ancak znen madde miktar deimez. Bu durumda; zeltinin ilk durumu iin Y 1 ve mT , ikinci durum iin Y 12 ve mT 12 ikinci durum iin Y2 ve mT 2 sembollerini kullanrsak; Y ve m T , sembollerini kullanrsak; Y 11m T 11=Y22m T 22 bants oluur. Y m T = Y m T bants oluur. RNEK 3.6: Ktlece %15'lik 100 gram eker zeltisine 50 gram su eklenirse zelti ktlece % kalk olur? ZM: Y 1mT 1 = Y2mT 2 15x100 = Y2x150 Y2 =10 zelti %10'luk olur. RNEK 3.7:% 20lik 50 gram alkol zeltisine 10 gram alkol eklenirse, oluan zeltide ktlece alkol yzdesi ka olur? 20 = m x 100 50 m x 100 20 = ZM: lk zeltide znen alkol miktar bulunur. m = 20 x 50 50 100 m x 100 20 x 50 20 = m= m = 10 gram alkol 50 100 m = 10 gram alkol m = 20 x 50 100 lk zeltideki znen 10 gram alkole 10 gram daha eklenince toplam: m = gram alkol 10 + 10 = 20 galkol znm olur. kinci zelti iin: mT 2 = 50 + 10 = 60 gram olur. Bu durumda ikinci zeltinin ktlece yzde deriimi: Y = m x 100 Y = 20 x 100 = 33,3 zelti % 33,3'lktr. mT 60

73

KMYA 3

Ayn tr zeltiler kartrlacak olursa; kartrlmadan nce znen toplam madde miktar, kartrldktan sonra oluturulan zeltideki toplam znen madde miktarna eit olacandan yeni zeltinin % deriimini bulabilmek iin
Y1

m T 1 + Y2 m T 2= Y m T bants kullanlr.

Y= oluan zelti yzdesi M T = oluan zeltinin toplam ktlesi

RNEK 3.8: %40lk 30 gram tuz zeltisi ile %5lik 70 gram tuz zeltisi kartrlnca, elde edilen yeni zeltinin ktlece yzde deriimi katr? ZM: I. zelti II. zelti

Y 1 = 40 mT 1 = 30 g

Y2 = 5 mT 2 = 70 g

Y1mT 1 + Y2mT 2 = YmT 40 x 30 +5 x 70 = Yx100 Y = 15,5 Oluan zelti ktlece %15,5'liktir.

mT = mT 1 + mT 2 mT = 30 + 70 mT = 100 g

b) Molar Deriim (Molarite) Bir litre (L) zeltide znm hlde bulunan maddenin mol saysna molarite denir. Molarite, M sembol ile gsterilir. Birimi mol / Ldir. Mol / L yerine molar ifadesi de kullanlabilir.
Molarite = znm maddenin mol says zeltinin hacmi (L)

Bantda molarite M , znen maddenin mol says n, zeltinin hacmi V sembolyle gsterilirse;

M = n forml oluur. n yerine n = m yazlrsa; V MA

M=

MA V

m bants elde edilir.

RNEK 3.9: 12 gram NaOH ile 600 mL zelti hazrlanyor. zeltinin molar deriimi nedir? (NaOH:40) ZM :
m = 12 g NaOH V = 600 mL V= 600 = 0,6 L 1000

n= m MA

n = 12 = 0,3 mol 40 0,3 M= n = = 0,5 mol / L'dir. V 0,6

74

KMYA 3

RNEK 3.10: 2 molarlk 250 mL H2SO4 zeltisi hazrlamak iin ka gram H2SO4 gerekir? (H2SO4 : 98) ZM:

V = 250 mL V = 250 = 0, 25 L 1000 M = 2 mol/L

M = n 2 = n n = 0,5 mol H2SO4 v 0,25 m olduundan 0,5 = m m = 49 gram H2SO4 gerekir. n= MA 98

zeltilere saf zc ilve edilirse veya bir miktar zc buharlatrlrsa , zeltinin hacmi deiirken, znen maddenin mol says deimez.
RNEK 3.11: 0,5 molar 200 mLlik HNO3 zeltisine; a. b. 50 mL su eklenirse 100 mL su buharlatrlrsa, oluan zeltilerin molar deriimleri ne olur? ZM:
a. V2 = V1 + 50 V2 = 200 + 50 = 250 lk zelti iin M1 = n1 = M1 V1 olur.

n1 V1

kinci zelti iin M2 = n2 = M2 V2 olur.

n2 V2

iki zeltide de znen maddenin mol says deimedii iin; n1 = n2' dir. Bundan dolay M1 V1 = M2 V2 eitlii oluur. Buna gre;

V1 = 200 mL V2 = 250 mL M1 V1 = M2 V2
b. 0,5 x 200 = M2 x 250

M2= 0,4 molar

V2 = V1 - 100 mL V2 = 200 - 100 = 100 mL V2 = 0,1 L

M1 V1 = M2 V2 0,5 x 200 = M2 x 100 M2 = 1 molar

75

KMYA 3

c) Normal Deriim (Normalite) zeltinin bir litresinde znen maddenin e deer ktle saysna normalite denir.
znen maddenin e deer ktle says Normalite = znen maddenin e deer ktle says Normalite = zeltinin hacmi zeltinin hacmi Normalite N, e deer ktle says ve zelti hacmi V ile gsterilirse; Normalite N, e deer ktle says ve zelti hacmi V ile gsterilirse; N = 'dir. N = V 'dir. V

Bir maddenin mol ktlesinin tesir deerliine (etki deerlii) blmne e deer ktle denir.

Edeer ktle =

Mol ktlesi (MA ) Tesir deerlii (TD)

Bileikleri grupta toplayarak tesir

Te s i r deerlii (Etki deerlii): deerliini bulabiliriz.

1.

Asitlerin tesir deerlii, asitin verebilecei H+ iyonu saysdr. HClin verebilecei H+ iyonu says 1dir. Tesir deerlii 1'dir. H2SO4in verebilecei H+ iyonu says 2'dir. Tesir deerlii 2'dir. H3PO4in verebilecei H+ iyonu says 3tr. Tesir deerlii 3' tr. Bazlarda tesir deerlii, bazn verebilecei OH- iyonu saysdr. KOHin verebilecei OH- iyonu says 1'dir. Tesir deerlii 1'dir. Ca (OH)2in verebilecei OH- iyonu says 2'dir. Tesir deerlii 2'dir. Al(OH)3in verebilecei OH- iyonu says 3'tr. Tesir deerlii 3'tr.

2.

3. Tuzlarda tesir deerlii, bir forml birimi iinde bulunan toplam (+) yk saysna eittir. KClde K, +1 ykldr. Tesir deerlii 1'dir. CaCO3te Ca, +2 ykldr. Tesir deerlii 2'dir. Al2O3te Al, +3 ykldr. Toplam yk +6 olacandan, tesir deerlii de 6dr.

E deer ktle says ( ) =

ktle e deer ktle

76

KMYA 3

RNEK 3.12: 196 gram H2SO4 ile 2 litre zelti hazrlanyor. zeltinin normalitesi katr? (H2SO4 : 98) ZM:

H 2SO4'in tersi deerlii 2'dir. H 2SO4'in tersi deerlii 2'dir. H 2SO4'in tersi deerlii 2'dir. mol ktlesi 98 H 2SO4'in ktledeerlii ktlesi = 98 = 49 E deer tersi = mol 2'dir. mol deerlii = 98 = 49 E deer ktle = tesir ktlesi 2 E deer ktle = tesir deerlii = 2 = 49 mol ktlesi tesir deerlii = 98 = 49 2 E deer ktle = ktle tesir deerlii ktle 2 E deer ktle says ( ) = = 196 = 4 ktle E deer ktle says ( ) = e deer ktle = 196 = 4 49 E deer ktle says ( ) = e deer ktle = 196 = 4 ktle 49 49 E deer ktle says ( ) = e deer ktle = 196 = 4 Normalite (N) = = 4 = 2 N Normalite (N) = V = 4 = 2 e deer ktle 49 2 = 4 = 2N Normalite (N) = V 2 =4 =2N Normalite (N) = V 2 N V 2

Normalite, molar deriim kullanlarak da bulunabilir. Molarite tesir deerlii ile arplrsa normaliteyi verir.
Normalite = Molarite x Tesir deerlii
N = MTD veya N = n TD V

RNEK 3.13: 20 gram CaCO3 kullanarak 400 mL zelti hazrlanyor oluan zeltinin normalitesi ka olur? (CaCO3 :100) ZM:
m = 20 g V = 400 mL = 400 = 0,4 L 1000 20 = 0,2 mol n= 100 0,2 M= = 0,5 mol/L 0,4

N = MTD TD = 2 N = 0,5 x 2 N = 1 e.g /L

77

KMYA 3

3.7. ZELTLERN BLEENLERNE AYRILMASI Homojen karmlar olan zeltiler kat, sv veya gaz hlinde olabilirler. zeltiler trlerine gre fiziksel yntemlerle bileenlerine ayrlabilirler. Bu konu Kimya 1 kitabnn: 2. Blm: Maddelerin Ayrlmas ksmnda geni olarak incelenmitir. Kat-kat zeltiler (alamlar): Ayrma ileminde alam oluturan metallerin erime noktas farkndan yararlanlr. Erime noktas dk olan kat svlanca baka bir kaba alnr. Bylelikle iki katdan oluan bir alam bileenlerine ayrlm olur. Sv-sv zeltiler : Ayrma ileminde kaynama noktalar farkndan yararlanarak ayrma ilemi yaplr (ayrmsal damtma). Sv-kat zeltiler: zelti stlarak zc buharlatrlr, znen kat kabn tabannda kalr. Gaz - gaz zeltiler: Gaz karm nce svlatrlr. Sonra ayrmsal damtma ile bileenlerine ayrlr. 3.8. MADDENN ELEKTRKSEL TABATI VE YON DENKLEMLER zeltilerde elektrik akmnn iletilmesini, ortamda bulunan iyonlar salar. zeltileri elektrik iletkenliklerine gre, elektrolit zeltiler ve elektrolit olmayan zeltiler olarak ikiye ayrmtk. Metal ve ametal atomlarndan oluan iyonik bileikler, suda znnce iyonlarna ayrlrlar. yonik bileiklerle hazrlanan zeltiler elektrik akmn iletir.
NaCl(k) Na+ (suda) + Cl (suda) kuvvetli elektrolit iyonik olmayan; polar kovalent

NaCl gibi katlarn zeltileri kuvvetli elektrolittir. Polar kovalent yapl asitler de suda znnce iyonlar ve zeltileri elektrik akmn iletir.
+ HCl(suda) H(suda) + Cl(suda)

kuvvetli elektrolit

+ HNO3(suda) H (suda) + NO3(suda) kuvvetli elektrolit

78

Suda zndklerinde yzde yz iyonlaan maddelerin zeltileri kuvvetli elektrolit, az iyonlaan maddelerin zeltileri de zayf elektrolittir.

KMYA 3

Suda znebilen fakat iyonlarna ayrmayan maddeler vardr. Molekl yaplarn znnce de aynen koruyan ay ekeri (C12H22O11), etil alkol (C2H5OH) gibi maddelerin zeltileri elektrolit deildir.

C12H22O11(k) C12H 22O 11(suda)

ay ekeri

C2 H5OH(s) C2H 5 OH(suda)

etil alkol

yon Deriimlerinin Hesaplanmas Suda zndnde iyonlarna ayrlan maddelerin iyonlarnn deriimi, iyonlama denklemlerinden yararlanlarak bulunur. rnein; Na2SO4 bileii ile hazrlanm sulu + -2 zeltinin deriimi 1 M olsun. znme denklemi; Na2 SO4(k) 2Na(suda) + SO4(suda)

-2 eklinde olduundan 1 M Na2SO4 znnce, zeltide Na+ iyonlarnn deriimi 2 M, SO4 iyonlarnn

-2 arnn deriimi 2 M, SO4 iyonlarnn deriimi 1 M 'dr.

Maddelerin molar deriimleri [ ] keli parantez ile gsterilebilir. rnein [Na+ ] gsterimi, sodyum iyonunun molar deriimi olarak okunur.
RNEK 3.14: 17,4 gram K2SO4 ile 200 mL zelti hazrlanyor. Bu zeltideki iyon deriimlerini bulunuz. (K2SO4 : 174) ZM:
m= 17,4 g V = 200 mL = 0,2 L M A = 174 n= m MA 17,4 n= = 0,1 mol 174 0,1 M= n M= V 0,2 M = 0,5 mol/L
+1 -2 K2SO4 2K(suda) + SO4(suda) 0,5 M 2x 0,5M 0,5 M + K = 2 x 0,5 = 1 mol / L

SO-2 = 0,5 mol / L 4

79

KMYA 3

RENDKLERMZ PEKTRELM

1. 2. 3. 4. 5.

Erime ss ve molar erime ss arasndaki fark belirtiniz. Buharlama ss ve molar buharlama ss arasndaki fark belirtiniz. Svlarn buharlamas ve buhar basnc, scaklk artndan nasl etkilenir? Bir svnn buhar basnc, d basnca eit olduunda hangi olay balar? Ak hava basncnn 760 mm Hg olduu bir ortamda bir svnn buhar basncnn 760 mm Hg'ya eit olduu scakla ne denir?

6.

90 gram suyu ayn scaklkta tamamen buharlatrabilmek iin ka kJ s gerektiini bulunuz (suyun molar buharlama ss = 40,66 kJ/mol H2O : 18 gr).

7.

90 gram buzu ayn scaklkta tamamen eritebilmek iin gerekli s ka kJ'dr? (Buzun molar erime ss = 6,01kJ/ mol)

8.

22 gram suda 18 gram KNO3n znmesiyle oluan zeltinin ktlece yzde deriimi katr? 2 gram NaOH kullanlarak 200 mL sulu zeltisi hazrlanyor. zeltinin molar deriimi ne olur? (NaOH: 40)

10.

0,5 molar 100 mL K2SO4 zeltisinde ka gram K2SO4 znmtr? (K: 39, S: 32, O: 16)

11.

1,96 gram H2SO4 kullanlarak 500 mL sulu zelti hazrlanyor. zeltinin normalitesi ka olur? (H2SO4 : 98) 9,8 gram H2SO4, 100 mL suda zldnde zeltideki H+ ve SO-2 iyonlar 4 molar deriimi ne olur? 500 mL suda 34,8 gram K2SO4 kats zndnde; zelti ka C'ta kaynamaya balar? zelti ka C'ta donmaya balar? (K2SO4 : 174) 0,2 M 400 mL NaOH zeltisine 0,5 M 600 mL NaOH ekleknirse zeltinin molar deriimi ne olur? 0,8 M 500 mL KOH zeltisine 500 mL su eklenirse zeltinin molar deriimi ne olur?

12. 13. a) b) 14. 15.

80

KMYA 3

ZET

Kat ve sv fazdaki molekller aras kuvvetler gazlara gre ok daha byk olduundan madde kat ve sv fazda daha youndur. Saf bir maddenin hl deitirme sresince scakl sabit kalr. Erime scaklndaki 1 mol katnn eriyebilmesi iin gerekli olan s miktarna molar erime ss, donma scaklndaki 1 mol svnn donarken verdii s miktarna da molar donma ss denir.

Bir saf katnn erime scakl, svsnn donma scaklna eittir. Saf maddelerin hl deitirme scaklklar, ayrt edici zelliktir. Bir svnn buhar basncnn, sv yzeyine etki eden basnca eit olduu scaklk o svnn kaynama scakldr.

Bir maddenin baka bir madde iinde gzle grlmeyecek kadar kk tanecikler hlinde dalmasna znme, oluan homojen karma zelti denir.

Bir zc iinde, uucu olmayan bir kat zndnde oluan zeltinin kaynama noktas, saf zcsnden yksek donma noktas ise saf zcsnden dktr.

znen katnn miktar arttka zeltinin kaynama noktas ykselir, donma noktas der.

Bir zeltinin belirli miktarndaki znm madde miktarna deriim denir. Ktlece % deriim 100 gram zeltideki znm maddeyi ifade eder. 1 litre zeltide znm olarak bulunan maddenin mol says cinsinden ifadesine molar deriim denir.

1 litre zeltide znm olarak bulunan maddenin edeer gram saysna normalite denir.

yonik yapl maddeler suda zndklerinde iyonlarlar. zeltileri elektrik akmn iletir. Elektrik akmn iletebilen zeltilere elektrolit zelti denir.

Kovalent yapl maddeler suda zndklerinde iyonlaamazlar. zeltileri elektrik akmn iletmez.

81

KMYA 3

.
1. A) 20 B) 28 C) 32 D) 40

DEERLENDRME SORULARI Ktlece %20lik bir zelti hazrlamak iin, 0,2 mol NaOH ka gram suda znmelidir? (NaOH: 40)

2. 5,8 gram KCl kullanarak hazrlanan 200 mL zeltinin molaritesi katr? (KCl : 58) A) 0,5 B) 1 C) 1,5 D) 2

3. Aadakilerin hangisinde verilen zelti trnn karsndaki rnek yanltr? zelti A) Sv-kat B) Kat-kat C) sv - gaz D) gaz- sv rnek ekerli su 24 ayar altn kolonya gazoz

4. 200 gram suya 50 gram tuz atarak hazrlanan zeltinin ktlece yzdesi ne olur? A) 40 B) 20 C) 10 D) 5

82

KMYA 3

5. NaCl zeltisine bir miktar su eklenirse aadakilerden hangisi deimez? A) zeltinin kaynama noktas B) zeltideki NaCln ktlece yzde deriimi C) zeltideki Cl- iyonlarnn mol says D) zeltinin molaritesi

6. 0,5 Normal 200 mL H2SO4 zeltisi hazrlamak iin, ka gram H2SO4 gerekir? (H2SO4 : 98) A) 4,9 B) 5,8 C) 11,6 D) 49 7. 0,2 mol CaCl2 ile hazrlanan 500 mL zeltideki Cl- iyonu molar deriimi aadakilerden hangisidir? A) 0,8 B) 0,7 C) 0,5 D) 0,4

8. 200 mL AlCl3 zeltisindeki Cl- iyonlar molar deriimi 9x10-1 mol/L olduuna gre, zeltide ka mol AlCl3 znmtr? A) 3x10-2 B) 4x10-2 C) 6x10-2 D) 8x10-2

83

KMYA 3

9. Aada verilen maddelerden hangisi elektrik akmn iletir?

A) NaCl(k) A) NaCl(k) B) NaCl(s) C) C6H12 O6(k)

10. I.

B) NaCl(s) C) C6H12 O6(k)

C) C6H12 O6(k) D) C6H12O6(suda)

D) C6H12O6(suda)

B) NaCl(s) C) C6H12 O6(k) D) C6H 12O 6(suda)

Cl(k)

D) C6H12O6(suda)

s)

0,1 M 100 mL NaCl zeltisi

II. 0,2 M 200 mL NaCl zeltisi III. 200 mL saf su Yukarda verilen svlarn scaklklar ayndr. Buna gre, buhar basnlarnn bykten ke doru sralan aadakilerden hangisidir? A) I > II > III B) II > I > III C) III > I > II D) III > II > I

84

KMYA 3

RENDKLERMZ PEKTRELM VE DEERLENDRME SORULARININ YANITLARI NTE I RENDKLERMZ PEKTRELM

2. a) C2H6 + 7 O 2 2CO2 +3H2O 2 b) C2H 5OH +3O2 2CO2 +3H2O c) 2HNO3 +Ca(OH)2 Ca (NO3) 2 +2H2O d) CH4 +4Cl2 CCl4 + 4HCl

3. a) X = NH3

b) X = Sb2S3

4. a) 0,02 mol e) 0,448 L

b) 12x1021 molekl f) 0,64g S

c) 0,08 mol atom

d) 48x1021 atom

5. a) 3NO2 + H2O 2HNO3 + NO b) 0,746 L c) 26,88 L d) 252g HNO3

6. a) 4 mol N2 artar. 7. a) 96 gram CH4 artar.

b) 4 mol NH3 oluur. b) 4 mol H2O oluur.

8. 35,5 gram 9. CH4 10. C2H6O 2

TEST I 1. A 2. D 3. C 4. D 5. D 6. D 7. B 8. A 9. B 10. D

NTE II RENDKLERMZ PEKTRELM

3. PA = 0,8 atm 4. hsv = 68 cm PB = 1,26 atm PC = 1 atm

5. VH2 = 4VO 2 olduundan 4. blmede karlarlar. 6. X = 32 7. Pson = 2,3 atm 8. Cva seviyesi sa kolda 4 cm ykselir. h = 4 cm olur. 9. V2 = 4 L 10. V = 22,4 L 11. a) PT = 7,38 atm b) PHe = 2,46 atm PCH4 = 3,69 atm PN2 = 1,23 atm 12. a) PO 2 = 600 mm Hg b) PT = 321,1 mm Hg

85

KMYA 3

TEST I I 1. C 2. D 3. A 4. B 5. A 6. B 7. B 8. D 9. A 10. B 11.C 12.B

NTE III RENDKLERMZ PEKTRELM 6. 203,3 kJ 7. 30,05 kJ 8. %45 9. 0,25 mol/L 10. 8,7 gram 11. 0,08 e.g/L 12. [H+] = 2M 13. a) 100,612C ta kaynamaya balar b) -2,232C ta donmaya balar. 14. 0,38 mol/L 15. 0,4 mol/L

TEST III 1. C 2. A 3. C 4. B 5. C 6. A 7. A 8. C 9. B 10. C

86

KMYA 3

SZLK A aktifleme ene rjisi aktiflemi kompleks a m f o t e r zellik asit asit-baz ifti asitlik sabiti atom atom numaras : Tepkimenin oluabilmesi iin gerekli olan minimum enerji. : Tepkime srasnda oluan yksek enerjili, kararsz, ara rn. : Bir maddenin kuvvetli asitler karsnda baz, kuvvetli bazlar karsnda asit zellik gstermesi. : Sulu zeltisinde hidrojen iyonu deriimini artran madde. : Asit ile bundan proton kaybetmesi sonunda oluan bazn oluturduu ift. : Zayf asitlerin sulu zeltideki denge sabiti. : Elementlerin kimyasal zelliklerini tayan en kk tanecik. : ekirdekte bulunan proton says. B ba ba enerjisi balanma enerjisi : Bileii oluturan atomlar bir arada tutan deiik zellikteki kuvvetlerin tm. : Ba koparmak iin gerekli enerji. : Ktle azalmasna karlk gelen ve ekirdek oluumu srasnda aa kan enerjiye balanma enerjisi denir. Balanma enerjileri elektron volt (eV) cinsinden hesaplanr. (Mega elektron volt=MeV=1x106 eV) : Ak hava basncn lmekte kullanlan ara. : Birim yzeye dik olarak etki eden kuvvet. : zeltilerinde (OH-) iyonu deriimini artran veya (H+) iyonu balayabilen madde. : Svnn buhar hline gemesi. arpma teorisi ekirdek kme : Tepkimenin gerekleebilmesi iin, giren taneciklerin birbiriyle arpmas gerektiini belirten teori. : Atomun merkezinde bulunan proton ve ntronlardan olumu, art ykl ve yar ap 1x10-13 cm, dzeyinde olan blm. : Ar doymu zeltilerde kat fazn ayrlmas.

b a rometre basn baz buharlama

87

KMYA 3

zelti zc znen znrlk znrlk arpm

: Kat, sv veya gazn bir zcde znerek oluturduklar homojen karm. : zeltide genellikle miktar ok olan madde. : zeltide genellikle miktar az olan madde. : Belirli scaklkta doymu zeltinin deriimi. : Doymu bir zeltideki iyonlarn molar deriimlerinin arpm. D

denge sabiti deriim difzyon doymu zelti donma

: Belli scaklkta dengedeki bir tepkimede girenlerin rnlere dnme orann gsteren say. : Bir zeltinin birim hacminde znm olarak bulunan madde miktar. : Birbiri ile temasta bulunan iki akkann, birbiri iinde kendiliinden homojen olarak yaylmas. : Belirli bir scaklkta belirli bir miktar zcnn zebilecei en fazla miktarda maddeyi zm olan zeltidir. : Sv hlden kat hle geme. E

ekzotermik tepkime endotermik tepkime entalpi erime erime ss e deer ktle etkin arpma

: Is vererek gerekleen tepkime. : Is alarak gerekleen tepkime. : Maddenin yapsnda depolad her trl enerji toplam (H) : Kat hlden sv hle geme. : Sabit basn ve scaklkta, 1 gram maddenin erimesi iin gerekli s. : Atom veya molekl ktlesinin etki deerliine blnmesiyle elde edilen ktle. : Tepkimeye girenlerin tepkime ile sonulanan arpmalar. F

faz

: Scaklk, z ktle, deriim gibi madde zelliklerinin ayn olduu sistem blgesi.

88

KMYA 3

fiziksel denge fisyon fzyon

: Sistemin iki farkl hli arasnda kurulan denge. : Byk ekirdeklerin, yaklak olarak ayn byklkte iki ekirdee blnmesi. : Hafif ekirdeklerin bir araya gelerek daha ar ekirdekleri meydana getirmesi. G

Gama n

: Radyoaktif deimeler srasnda aa kan yksek enerjili ma. H

hacim heterojen sistem hidroliz homojen sistem

: Maddenin bolukta kaplad yer. : Birden fazla fazn birarada bulunmas. : Bir tuzun anyon ve katyonunun suyla tepkimeye girerek asidik ya da bazik zelti oluturmas. : Her yerinde ayn zellii gsteren sistem. I

s m a

: Maddedeki taneciklerin hareketleri srasnda meydana gelen enerji tr. : Bir maddenin, elektromanyetik dalgalar veya tanecikler hlinde evreye enerji yaymas.

ideal gaz indikatr inhibitr iyon

: Molekllerin hacimlerinin sfr olduu ve moleklleri arasnda itme ve ekme kuvvetlerinin bulunmad kabul edilen gaz. : Hem asitlerin hem de bazlarn ayraalar. : Tepkime hzn azaltan katalizr. : Pozitif veya negatif elektron ykl atom ya da atom grubu. K

kalorimetre

: Is miktarn lmede kullanlan ara.

89

KMYA 3

kalori katalizr

kat kaynama Kelvin derecesi (K) ksm basn kuvvetli asit kuvvetli baz

: Bir gram suyun scaklnn 1 C ykseltmek iin gerekli s miktar, s birimi. (1 cal=4,184 jul). : Kendisi tepkimeye girmedii hlde, tepkime hzn arttran veya yavalatan tepkimeden deiiklie uramadan kan madde. : Belirli ktle, hacim ve ekli olan madde. : Svnn buhar basncnn atmosfer basncna eit olmas hli. : Balangc mutlak sfr noktas (-273,15 C) olarak dzenlenen scaklk lei. : Gaz karmnda bileenlerden birinin ayn hacim ve scaklkta tek bana bulunmas hlinde gsterdii basn. : Suda zndnde byk lde iyonlarna ayrlabilen asit. : Suda zndnde byk lde iyonlarna ayrlabilen baz. M

manometre mol mol ktlesi mol kesri molarite molar s kapasitesi

: : : :

Kapal kaptaki gaz basncn len ara. Avogadro says kadar tanecik bulunduran madde miktar. Bir maddenin bir mol atomunun veya moleklnn ktlesi. Karmdaki bileimlerden birinin mol saysnn, toplam mol miktarna oran. : zeltinin bir litresinde znm olarak bulunan maddenin mol says. : Mol bana s kapasitesi (J/C). N

normalite ntrleme normal koullar

: zeltinin bir litresinde znm olarak bulunan maddenin, edeer gram says. : Asit ve bazn, e deerlik kural uyarnca tepkimeye girerek, bir birinin etkisini yok etmesi. : 0 C scaklk, 1 atm basn.

90

KMYA 3

P pH pOH pozitron p roton : zeltide bulunan H+ iyonlarnn molar deriiminin eksi logaritmas. : zeltide bulunan OH-1 iyonlarnn molar deriiminin eksi logaritmas. : Art yk tayan elektron. : ekirdekte bulunan pozitif ykl tanecik. R radyoaktiflik : Kararsz ekirdeklerin kararl hle geebilmeleri iin, kendiliinden srekli eitli malar yaparak enerji yaymasdr. S seyreltme sistem sblimleme standart koullar : : : : zeltiye zc ekleyerek deriimi drme. zelliklerini incelemek istediimiz blge. Katnn sv hle gemeden gaz hle gemesi. 1 atm basn ve 25 C scaklk. T tampon zelti tersinirlik : pH deerini, asit veya baz artmasna kar koruyan zelti. : Bir olayn geri dnebilecek ekilde srmesi. Y yarlanma sresi younluk : Imalarla radyoaktif elementin yarsnn, baka elementlere dnebilmesi iin geen zaman. : Maddenin ktlesinin hacmine oran. Z zayf asit zayf baz : yonlarna ok az ayrabilen asit. : yonlarna ok az ayrabilen baz.

91

KMYA 3

KAYNAKA

CHANG, RAYMOND - KMYA, ev.: A. Bahattin Soydan ve Aye Zehra Akouz, Altnc bask, WCB Mc Graw Hill, Beta Yaynclk. stanbul 2000. ERDK, E. ve SARIKAYA, Yksel - Temel niversite Kimyas 2. Cilt, Hacettepe Ta Kitaplk, Ankara 1984. MAHAN, B.H - niversite Kimyas, ev: C. envar ve E. Edger Hacettepe niversitesi yaynlar Drdnc Bask, Ankara 1983. PETRUCCI, R.H., HARWOOD, W.S. Genel Kimya I, ev.: Tahsin Uyar, Altnc Bask, Mac Millian Publishing CO, Palme Yaynclk, Ankara 1994. PETRUCCI, R.H., HARWOOD, W.S. Genel Kimya II, ev.: Tahsin Uyar, Altnc Bask, Mac Millian Publishing CO, Palme Yaynclk, Ankara 1995. SARIKAYA, Prof. Dr. Yksel- Fizikokimya, Gazi Bro Kitabevi, Ankara 1993.

92