BETONARME 1 - Ders1 - Yeni

0423522 - BETONARME 1
2008-2009 Gz Yaryl
Yrd.Do.Dr. Murat Serdar Krl
naat Mhendisligi Blm Yap Anabilim Dal
NM 1-024
www.yildiz.edu.tr/~kircil
Betonarme 1 Ders Notlar
Yrd.Do.Dr.Murat Serdar Krl
BU DERSTE NELER RENMENZ UMUYORUZ?
Tarihe
Temel malzeme bilgisi
imento, agrega, su, elik
Betonun fiziksel ve mekanik zellikleri
Betonarme yaplarn tasarmnda temel ilke ve
yntemler
Betonarme elemanlarn eitli mukavemet
durumlar etkisindeki davranlar ve hesap
kurallar
Basit egilme etkisi
Kesme kuvveti etkisi
Eksenel kuvvet etkisi
Bileik egilme etkisi
Burulma etkisi
BU DERSTE NELER RENMENZ UMUYORUZ?
Kullanlabilirlik
Minimum ve maksimum donat koullar,
minimum boyutlar, konstrktif kurallar vs.)
Aderans ve kenetlenme
VARSAYIMLAR
rencinin nart dersinin (Mukavemet 1)
ieriini oluturan basit eilme, kesme, bileik
eilme, eksenel basn gibi konular bildii
varsaylmaktadr.
rencinin yap statiinin
temel konularn bildii varsaylmaktadr.
KAYNAKLAR VE YARARLANILACAK DOKMANLAR
UYGULAMALAR
www.yildiz.edu.tr/~caydemir adresinde bulunabilir.
Derslerin ardndan kendi banza alarak bu uygulamalar
anlamanz snavlar iin yapacagnz hazrlg en aza
indirmeye yardmc olacak, baar olaslgnz arttracaktr.
EN ZOR VE GE UNUTTUKLARINIZ HER ZAMAN KEND
KENDNZE RENP ANLADIKLARINIZDIR.
1) Betonarme 1, lhan Berktay, MO stanbul ubesi, 1995
2) Betonarme 2, Uur Ersoy, Evrim Yaynevi
3) Betonarme Yaplar, Zekai Celep ve Nahit Kumbasar
4) Betonarme, smet Aka vd., Birsen Yaynevi
5) TS500/2000, Betonarme Yaplarn Hesap ve Yapm
Kurallar, TSE
6) TS498/1987,Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda
Alnacak Yklerin Hesap Degerleri, TSE
7) Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda
Ynetmelik, Bayndrlk Bakanl
DERSE BALAMADAN NCE BRKA HATIRLATMA
Betonarme teorisi henz tam ve kusursuz deildir.
Hesap yntemlerinin temelini oluturan varsaymlar ne
kadar gereki olursa olsun, bu yntemler kesin degildir-
yaklaktr. nk bu yntemlerde, betonarmenin
koullara gre degien karmak davran
idealletirilerek ele alnr. Karmak davran
zmleyebilmek ve anlayabilmek iin benzeimler
yaplr. Davran soyut mekanik modellerden
yararlanlarak aklanmaya allr. Ayrca baz
durumlar, genellikle etkileri az oldugu iin, hesaba
katlmaz-ama bunlar vardr. Bu yzden, betonarmenin
gerek davrann yanstan tablo hibir zaman tam
ve kesin olarak izilemez.
Altay Gndz
(Betonarme Tama Gcne Gre Hesap)
naat Mhendisliinde kesin zm yoktur.
Hesap yaparken bir sr varsaym yaparz. yi
mhendis, yapt varsaymlarn ve bunlarn
mertebesinin bilincindedir.
Kt mhendis, ogu kez hesaplarn, yaptg
varsaymlar nedeni ile kesin olmadgnn farknda
degildir.
Bu nedenle oluabilecek hata oran hakknda da
hibir fikri yoktur.
R.C. Reese
(Uur Ersoy, Ustalarmdan rendiklerim)
Yap mhendislii,
kesin olarak belirlenemeyen ykler etkisinde,
zellikleri ancak tahmin edilebilen malzemeler
kullanlarak,
sadece yaklak olarak analiz edilebilen
gerek yaplar yapma sanatdr.
Edward L. Wilson,
(Three Dimensional Static and Dynamic Analysis of Structures)
FOTOGRAF PROF.DR.AHMET TOPUNUN DERS NOTLARINDAN ALINMISTIR.
Ezberlemek yerine,
kavramlarn anlamlarn
renmeye gayret edelim.
Ezberlersek kolayca unutur,
hatrlayabildiimiz kadaryla
yetiniriz.
BETONARME
Betonarme, beton (concrete) ve elikten (steel) meydana
gelen, bileik bir yap malzemesidir. Kum-akl-imento ve
suyun uygun oranlarda kartrlmas ile elde edilen betonun
basn dayanm yksek, ekme dayanm ise ok
dktr. Betonun bu kusurlu yan, iine yksek ekme
dayanmna sahip elik ubuklar yerletirilerek ortadan
kaldrlr ve betonarme malzemesi oluturulur. ekme
dayanm yksek bu elik ubuklar donat olarak
adlandrlr.
TARHE
Eski aglardan beri insanlar basn dayanm yksek olan talardan
yap malzemesi olarak faydalanmlardr. Balangta elde iyi bir
baglayc olmadgndan uygulama snrl kalmtr. Helenistik ve Roma
dnemi tapnaklarnda, belirli aklklarn geilebilmesi iin tek para
tatan oluan kiriler kullanlmtr.
TARHE
TARHE
Tan ekme dayanm dk oldugundan geilen aklklar snrl
kalmtr. Daha byk aklklar iin daha byk kesitler gerekmi,
byk kesitli agr elemanlarn tanmasnda ve yerine
yerletirilmesinde sorunlar yaanmtr. Bu nedenlerle, insanoglu
daha byk aklklar tan dk ekme dayanmndan kaynaklanan
sorunlar ortadan kaldrarak gemek iin, btn kesitlerinde basn
gerilmelerinin olutugu yap sistemleri gelitirmitir. Gemi dnem
mimarisinin belirgin zellikleri olan kemer, tonoz ve kubbeler
insanoglunun bu araynn sonucudur.
TARHE
Asurlular ve Babilliler kl, Eski Msrllar ise kire ve aly baglayc
olarak kullanmlardr. Volkanik kl ve kireten oluan dogal
imentonun ilk kez Romallarca kullanldg sanlmaktadr. Bu ekilde
ina edilen nemli yaplardan biri 2. yzylda yaplan Pantheondur.
Romallardan 18. yzyla kadar baglayc konusunda nemli bir
ilerleme olmamtr.
TARHE
TARHE
TARHE
lk imentoyu bulan, John Smaeton adl bir ngiliz mhendistir.
Bugnk kullandgmz imento ise, John Aspdin adl bir ngiliz
duvarc tarafndan bulunmutur, 1824. Aspdin, imal ettigi imentonun
patentini alrken adn, Portlanddaki talara benzediginden Portland
imentosu olarak tescil ettirmitir. imentonun imalat ve kullanm
19. yzyln ikinci yarsnda birok lkeye yaylmtr.
TARHE
Betonarme, ilk olarak 1849da J.Louis Lambot tarafndan, Sen
Nehrinde yzdrlen beton bir kanonun, karesel bir ag oluturan
demir ubuklarla glendirilerek imal edilmesinde kullanlmtr.
TARHE
1854 ylnda W. Wilkinson betonarmeyi bina tipi yaplarn
demelerinde kulland. Wilkinson iki katl kk bir kulbe ina etti
ve demelerde demir ubuk ve teller kulland.
TARHE
Betonarme ile ilgili ilk patent de 1855de Coignet ve 1857de yine bir
Fransz olan Monier tarafndan alnmtr. Versaille Saray bahesi
iin byk saks ve su kaplar yapan Monier, ince bir beton cidar iine
yerletirdigi dairesel tel donat ile bugunk dairesel su depolarna
nclk etmitir.
TARHE
nemli betonarme yaplardan ilki, 1875 ylnda Amerikali mhendis
William E. Ward tarafndan, bugn Port Chester (NY) olarak anlan
yerde ina edilmitir. zelligi; William E. Wardn yaptg tm
almalar kayt altna alm ve karlatg problemlere kendince
zmler getirmi olmasdr. Einin yangndan ok korkuyor olmas
onu bu yola kmaya tevik etmitir. Ward, yapnn inas srasnda
baz ykleme deneyleri de yapmtr. almalarn ve sonularn
1883 ylnda, Beton in Combination with Iron As a Building Material,
isimli makalesi ile yaynlamtr (American Society of Mechanical
Engineers).
TARHE
Hesap ilke ve yntemleriyle ilgili ilk kitap, 1887de Wayss tarafndan
yaynlanan Monier Sistemi (Das System Monier) adl kitaptr.
TARHE
lk betonarme kemer kpr, 1900 ylnda, New South Walesde
Monier sistemi ile yaplmtr.
TARHE
Trkiyede ilk ok katl betonarme yap 1918 ylnda ina edildi.
(Lalelideki Merit Antique Hotel- Mimar Kemaleddin)
TARHE
Beton ve eligin elastik snr altndaki davranlarnn esas alan bu
teorinin literatrdeki orijinal ad straight line theory dir. Gelitirdikleri
teoriyle bugn emniyet gerilmeleri yntemi (kullanlmyor!) olarak
bilinen hesap ynteminin temellerini atmlardr.
agda betonarme yap sistemlerinin ve bunlarla ilgili hesap
yntemlerinin nclgn Fransz mhendis Franois Coignet
yapmtr. Birok kiri ve kolon deneyleri yapan Coignet, bu
deneylerden elde ettigi bilgilere dayanarak Napoleon De Tedesco ile
birlikte hazrladklar kitapta, agda hesap yntemlerinin
oluturulmasnda ilk adm atmtr.
TARHE
lk betonarme ynetmeligi ise Almanyada 1904de, Fransada
1906da yaynland.
Trkiyede 1953 ylna kadar Alman betonarme ynetmeligi geerli
sayld. 1953de Trkiyenin ilk betonarme ynetmeligi Trkiye Kpr
ve naat Cemiyeti tarafndan hazrland. 1962de bu ynetmelikte
baz degiiklikler yapld.
1969 ylnda Trk Standartlar Enstitsnce TS500 Betonarme
Yaplarn Hesap ve Yapm Kurallar yaynland.
TS500n 1984 ylnda yenilenmesiyle Tama Gc ilkelerine gre
hesap yrrlge girmi oldu.
Son olarak 2000de yaplan degiikliklerle TS500 bugnk halini
(TS500/2000) ald.TS500n bu haliyle emniyet gerilmeleri yntemi
tamamen yrrlkten kalkm oldu.
TARHE
Ulusal ynetmelikleri nemli lde etkileyen baz uluslararas
ynetmelikler de vardr. Bunlardan en nemlileri, Amerikan Beton
Enstitsnce yaynlanan ACI-318, Avrupa Beton Komitesince
yaynlanan CEB ynetmeligidir. Bunlardan baka Avrupa Birligi iin
hazrlanm olan Eurocode 2 de nemli uluslararas betonarme
ynetmelikleri arasnda saylabilir.
BETONUN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI
Gnmzde betonarme, tm dnyada degiik alanlarda yaygn olarak
kullanlan bir yap malzemesidir. Amerika Birleik Devletlerinde onbe
yl ncesinde kadar yksek bina stogunun ogunlugunu elik yaplar
oluturmaktayken, bugn ayn yap stogunda ogunlugu betonarme
yksek binalar oluturmaktadr.
FOTOGRAFLAR PROF.DR.AHMET TOPUNUN DERS NOTLARINDAN ALINMISTIR.
Kk ve orta aklklarda diger yap trlerine gre daha ekonomiktir (L
> 8m).
stenilen ekli alabilen plastik bir yap malzemesidir.
Yapm kolaydr; fazla nitelikli iilik gerektirmez.
Zararl d etkilere dayankldr. Srekli bakm gerektirmez.
Atee ve yksek scaklga dayankldr.
malat srasnda, zellikle donat miktar ve dzeniyle ilgili olarak
yaplan hatalar, beton dkldkten sonra gzle grlmez. Bu tip hatalar
ancak, betonarme elemanda ekil degitirmelerdeki artla kendini
gsterir.
Betonarme elemanlarn onarm ve glendirmesi, eski ve yeni betonun
birlikte almasnn saglanmas g bir i oldugundan, elik yaplarla
karlatrldgnda grece daha zordur ve dikkat ister.
Betonun kalitesi, antiyede retilmesi durumunda, antiye koullarna
bagldr.
Byk aklklarda (L< 8-10 m) ekonomikligini kaybeder.
BETONARME YAPILAR
Perdeli ereve
PERDE
(Shear wall)
KOLON
(Column)
KRS
(Beam)
PERDE
KOLON
KRS
BETONARME YAPILAR
Perdeli ereve
FOTOGRAF MUTLU ZTRKN ALBMNDEN ALINMISTIR.
BETONARME YAPILAR
Salt perdeli yap
BETONARME YAPILAR
Salt ereveli yap
KOLON
KRS
BETON
Beton; kum-akl-imento ve suyun uygun oranlarda kartrlmas ile
elde edilen bir yap malzemesidir. Sz edilen bu malzemelerin
karmyla iine koyuldugu kalbn eklini alan plastik bir malzeme elde
edilir.
Beton kalba dkldkten ksa bir sre sonra katlar ve zamanla
dayanm kazanr. Betonun zellikleri, karmnda kullanlan
malzemelerin zellikleri ve karm oranlaryla yakndan ilgilidir.
FOTOGRAFLAR
PROF.DR.AHMET TOPUNUN
DERS NOTLARINDAN
ALINMISTIR.
BETON
rnegin, abuk katlaan imento kullanlarak daha hzl katlaan ve
ngrlen dayanma daha hzl ulaan beton elde edilebilir. Bu sayede
kalp alma sresi ksaltlp, inaat hzlandrlabilir. Temeller ve havuzlar
gibi suya maruz yap sistemlerinde kullanmak zere, betona katk
maddesi ekleyerek geirimsiz beton elde etmek olanakldr. Bu sayede
su yaltmna ek olarak bir tedbir alnm olur.
Betonun ilenebilirligini arttrmak ve kalba yerletirilmesini
kolaylatrmak iin karma, ihtiyatan fazla su eklenmesi, betonun
ngrlenden daha dk bir dayanma sahip olmasna neden olabilir.
Bu sakncay ortadan kaldrmak iin, ilave su yerine baz katk
maddeleri kullanlarak betonun akkanlg arttrlabilir.
BETON
Son yllarda kendiliginden yerleen beton konusunda nemli
ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak unutulmamaldr ki, hibir katk
maddesi kt bir betonun zelliklerini iyiletirmez. Katk maddeleri,
olmas gerektigi gibi retilmi kaliteli bir betona ek zellik
kazandrrlar. Ayrca, katk maddesi kullanmann ekonomik bir bedeli
vardr. Dolaysyla, ihtiyaca uygun katk maddesi kullanmak bilgi ve
deneyim gerektirir.
MENTO
imento (cement), kalker ve kire talar karmnn yksek
scaklkta piirildikten sonra gtlmesi ile elde edilen bir
malzemedir. Su ile etkileime girdiginde baglayc zelligini
kazandgndan hidrolik baglayc olarak adlandrlr. Su ile kartrlp
hamur haline getirildikten sonra havada veya su iinde braklrsa
yava yava katlaarak talamaya balar. Piriz olarak adlandrlan
bu katlamann sresi ortam koullarna bagldr.
MENTO
imentolar retim biimlerine ve retimde kullanlan hammaddelerine
gre eitli trlerde bulunabilir. Yaplarda en yaygn olarak kullanlan
tr portland imentosudur. Portland imentolar TS19a uygun olmak
zorundadr. Portland imentolar TS19da basn dayanmlarna gre
snfa ayrlmlardr. P 32.5, P 42.5 ve P 52.5. Adlandrlmada
kullanlan saylar 28 gnlk basn dayanmn, MPa (N/mm
2
)
cinsinden, gsterirler.
Portland imentosu karmnn agrlka %20 kadarnn yksek frn
crufuyla degitirilmesi ile elde edilen imento yksek frn cruf
imentosu olarak adlandrlr. Bu tr imentolar TS20 ile belirlenmi
koullara uygun olmak zorundadrlar ve yine bu standartta iki ayr
grupta snflandrlmlardr. C 32.5 ve C 42.5. Bu tr imentolar
portland imentosuna oranla daha yava dayanm kazanrlar, ancak
geirimlilikleri daha azdr.
MENTO
Geirimliligi az olan ve genelde su yaplarnda kullanlan trasl
imento, portland imentosuna retim srasnda aktif volkanik tfler
ve traslar katlarak elde edilir. lkemizde genelde T32.5 ad verilen
imento retilmektedir. Bu tr imentolarn sahip olmas gereken
zellikler TS26 ile belirlenmitir. zellikleri trasl imentoya
benzemekle beraber, puzolan oran trasl imentoya gre daha az
olan katkl imentolar ise TS10156ya uygun olmak zorundadr.
Bunlardan baka; standartlar TS640 ile belirlenmi olan uucu kll
imento (UK32.5), TS809 ile belirlenmi olan sper slfat
imentosu(SS 32.5), TS10157 ile belirlenmi olan slfata dayankl
imento(SD32.5) ve TS3646 ile belirlenen erken dayanm yksek
imento(EY 32.5) da retimi yaplan imento trlerindendir.
SU
Dogal sularn tamam ve btn ime sular beton retiminde
kullanlabilir. Karm suyunda yksek miktarda kil, organik
madde, klorr, slfat, madeni ya ve endstri atklar bulunmas
sakncaldr. Dolaysyla bataklk ve endstri atk sular analiz
edilmeden kullanlmamaldr. Deniz suyunun karm suyu olarak
kullanlmas, donatda korozyona neden olan tuz ierdiinden,
uygun deildir.
AGREGA
Beton yapmnda kullanlan kum-akl agrega (aggregate) olarak
adlandrlr. Bunlar boyutlar genellikle 100mmyi amayan
dogal/yapay malzemelerdir. imentonun su ile birlikte meydana
getirdigi hamur agregay birbirine baglayarak dayanm yksek bir
malzemenin ortaya kmasn saglar. Betonun dayanmnda en
nemli etken onun doluluudur. Bu da agregann
granlometresinin iyi olmasna baldr. Granlometre, bzlme
(rtre) ve snmeyi de nemli lde etkiler. Ayrca, imento
hamuruyla agrega arasnda saglkl bir bag kurulabilmesi iin
agregann temiz olmas ve donatya zarar verebilecek kimyasal
maddeleri iermemesi gerekir.
AGREGA
Agregalarda aranan en nemli zellikler unlardr:
Sert, dayankl ve boluksuz olmalar,
Zayf taneler iermemeleri (deniz kabugu, odun, kmr... gibi)
Basnca ve anmaya mukavemetli olmalar,
Toz, toprak ve betona zarar verebilecek maddeler iermemeleri,
Yass ve uzun taneler iermemeleri,
imentoyla zararl reaksiyona girmemeleridir.
Uygulamada en sk karlalan sorun agregann fazla miktarda
kil ve silt iermesidir. Kil ve silt miktarnn kontrol iin
dereceli cam bir kap ve su kullanlarak basit bir deney
yaplabilir. Kum su dolu bir kaba atldktan sonra kap
alkalanr ve durulmaya braklr. Su durulunca dibe ken
kumun stnde kelen kil tabakasnn kalnlnn,
zerinde keldii kum tabakasnn kalnlnn 1/15inden
fazla olmamas istenir.
AGREGA
Agrega genellikle;
nce kum 0-1mm; orta kum 1-3 mm; kaba kum 3-7mm,
nce akl 7-15mm; orta akl 15-30 mm; iri akl 30-70mm
eklinde snflandrlr.
Yapay agrega, uygun nitelikteki talarn konkasr ile krlmas ile elde
edilir ve krma ta ya da mcr olarak adlandrlr. Kullanlan
agregann zellikleri TS706ya uygun olmaldr.
Ayrca, TS500/2000de, betonun karmnda kullanlacak agregann
ap iin aagdaki koullar verilmektedir.
Betonda kullanlacak agregann en byk dane ap, kalp
geniliinin 1/5inden, deme derinliinin 1/3nden ve iki
donat ubuu arasndaki uzakln nden byk
olmamaldr.
BETON
KUM
AKIL
MENTO
+
SU
BETON
Beton; kum-akl-imento ve suyun uygun oranlarda kartrlmas ile
elde edilen bir yap malzemesidir.
Beton kalba dkldkten ksa bir sre sonra katlar ve zamanla
dayanm kazanr. Betonun zellikleri, karmnda kullanlan
malzemelerin zellikleri ve karm oranlaryla yakndan ilgilidir.
BETON
Betonda aranan en nemli zellik basn dayanmdr, dolaysyla
karmn seiminde en nemli faktr olarak ele alnr. Bununla beraber
son yllarda, betonun dayankll (durabilite) da nemli bir nitelik
haline gelmitir. Dayankllk kavramyla kastedilen; betonun,
zelliklerini zaman ierisinde kaybetmemesi ve uzun mrl olmasdr.
Basn dayanmn saglayan karm seilirken, karmn ilenmesi
kolay bir kvamda olmas da olduka nemlidir. Betonun kvam eitli
yntemlerle belirlenebilir. lkemizde yaygn olarak kullanlan yntem
kme deneyidir (slump test).
BETON / kme deneyi
Basn dayanmn saglayan karm seilirken, karmn ilenmesi
kolay bir kvamda olmas da olduka nemlidir. Betonun kvam eitli
yntemlerle belirlenebilir. lkemizde yaygn olarak kullanlan yntem
kme deneyidir (slump test).
Bu deneyde, kartrlan beton, dibi olmayan kesik bir koniye 3
aamada ve her defasnda ap 12 mm olan 60 cm
uzunluundaki bir ubukla dibine kadar girilerek vurulan 25
darbe ile sktrlarak doldurulur. dakika sonra koni kartlr
ve betonun koni st noktasna gre kmesi llr.
Kolon, kiri, perde gibi yap elemanlarnda kullanlacak beton iin bu
kmenin 50-100 mm arasnda olmas beklenir. Temellerde kullanlacak
beton iin ise daha kk kme miktarlar (30-80mm) istenir.
Betonun vibratrle yerletirilmesi ve su geirmez kalp kullanlmas
durumunda daha kat kvamda beton da kullanlabilir. Bu durumda
kmenin 0-50 mm arasnda kalmas nerilir.
Kvam snflar
(TS EN206-1/2004)
Snf kme(mm)
S1 10-40
S2 50-90
S3 100-150
S4 160-210
S5 >220
BETON / kme deneyi
En kuru kvam
En akc kvam
Ya betonun kme deneyi, retimden (hazr beton iin teslimden)
sonraki ilk 15 dak. iinde yaplr.
Yerine yerletirilip, sktrlm 1 m3 betonun bileimindeki imento
miktarna (arlk olarak) dozaj denir. 300 dozluk beton terimi ile
kastedilen, 1 m3nde 300 kg imento bulunan betondur. Unutulmamas
gereken nokta, dozajn betonun dayanmyla bir ilgisi olmaddr.
Beton dayanmnda en nemli etken su/imento orandr. Bir
betonun dozaj sabit tutularak farkl su/imento oranlar kullanlarak farkl
dayanmlar elde edilebilir.
Su/imento orannn dayanma etkisi (Ersoy, U., zcebe, G., Betonarme)
BETON / Dozaj kavram
Dayanm 15-32 MPa
Dayanm 7-16 MPa
SU/MENTO BETON DAYANIMI
Her iki
karmda 300
doz beton
Beton, homojen ve elastik olmayan, basn dayanm yksek, ekme
dayanm dk, gevrek bir yap malzemesidir. Betonun standart
basn dayanm, 20
o
C 2
o
C scaklktaki suda bekletilmi 28 gnlk,
ap 150 mm, boyu 300 mm olan silindir numunelerin, eksenel
basn altndaki dayanm olarak tanmlanr ve gerilme cinsinden
ifade edilir.
Betonun mekanik zellikleri / Basn dayanm
(compressive strength)
FOTOGRAF YRD.DO.DR.HAYR NN DERS NOTLARINDAN ALINMISTIR.
Standart silindir numune yerine zaman zaman boyutlar 150 mm
veya 200 mm olan kp numunelerde kullanlr. Bu durumda elde
edilen basn dayanm standart silindir ile elde edilenden farkldr.
Silindir numunenin dayanmnn kp numunenin dayanmna oran
0.7 ile 1.1 arasnda degimektedir. Ortalama olarak 0.8-0.85
civarnda bir deger oldugu dnlebilir. Bu orann, pratik amalar
iin, normal dayanml betonlarda 0.80, yksek dayanml betonlarda
0.85, ok yksek dayanml betonlarda 0.90 alnmas nerilmektedir (
Ersoy, U., zcebe, G., Betonarme, Evrim Yaynevi).
Beton zamanla dayanm kazanan bir malzemedir. lk 7 gnde
dayanmn ok hzl bir biimde kazanr ve dayanmnn ortalama
%70ine ular. Daha sonra dayanmdaki bu art yavalayarak
devam eder.
(compressive strength)
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
1.6
0 100 200 300 400
Gn
D
a
y
a
n
m
28 gnlk dayanm
360 gnlk
dayanm
90 gnlk dayanm
7 gnlk dayanm
3 gnlk dayanm
Tm ulusal ve uluslararas ynetmeliklerde, 28 gnlk dayanm
standart dayanm olarak kabul edilir. Karakteristik basn dayanm
ise deneylerden bulunan ve altna dlme olasl %10 olan
basn dayanm deeridir. TS500/2000, karakteristik basn dayanm
16 N/mm
2
ile 50 N/mm
2
(16 MPa 50 MPa) arasndaki betonlar normal
dayanml beton olarak nitelemektedir.
C 20
Concrete 28 gnlk karakteristik
silindir basn dayanm
(MPa)
f
ck
=20 N/mm
2
Beton
snf
Karakteristik
basn
dayanm
Edeer kp
basn
dayanm
(150mm)
Karakteristik
eksenel
ekme
dayanm
28 Gnlk
Elastisite
Modl
MPa MPa MPa MPa
C16 16 20 1.4 27000
C18 18 22 1.5 27500
C20 20 25 1.6 28000
C25 25 30 1.8 30000
C30 30 37 1.9 32000
C35 35 45 2.1 33000
C40 40 50 2.2 34000
C45 45 55 2.3 36000
C50 50 60 2.5 37000
TS500/2000de beton snflar ve dayanmlar
Y
a
y
g
n

k
u
l
l
a
n
y
o
r
G
i
d
e
r
e
k

y
a
y
g
n
l
a
y
o
r
N
a
d
i
r
e
n

k
u
l
l
a
n
y
o
r
Beton iin tipik gerilme-ekil deitirme erisi
Betonun mekanik zellikleri
Gerilme ekil degitirme ilikisi (artan yk altnda davran)
(Stress-strain curve)
Tek eksenli basn altnda elde ediliyor
Birim ekil deitirme = Birim ksalma
f
c

co

cu
Gerilme ()
ekil
deitirme ()
F
A
A
F
=
Dk gerilme deerlerinde doruya yakn bir yol izliyor.
f
c

co

cu
Gerilme ()
ekil
deitirme ()
Daha sonra parabole benziyor
Erinin tepe noktas basn dayanmn (f
c
) gsteriyor.
Ezilme birim ksalmas (
cu
) deerine ulaldnda beton eziliyor.
Ezilme anndaki gerilme maksimum gerilmeden (basn dayanm)
kk.
f
c

co

cu
Gerilme ()
ekil
deitirme ()
Betonda
gerilme-ekil
deitirme
erisi her zaman
byle mi?
?
Tek eksenli basn etkisinde beton silindirler iin gerilme-ekil degitirme egrileri (Ersoy, U., zcebe, G., Betonarme)
Beton iin tek bir gerilme-ekil deitirme erisinden sz etmek
olanakl deildir.
Ayn bir gerilme-ekil deitirme erisini temsil etmek zere tek
bir denklem kurmak olanakl deildir. Eri farkl gerilme ve ekil
deitirme dzeylerinde farkl karakter gstermektedir. Kk
grlme dzeylerinde dorusalken, bu dorusallk giderek
kaybolmakta ve eri parabole benzemeye balamaktadr.
Erilerin balang eimi beton dayanm ykseldike artmaktadr.
Beton dayanm arttka erilerin tepe noktalar daha da belirgin
hale gelmektedir.
Maksimum gerilmeye karlk gelen ekil deitirme yaklak 0.002
dolayndadr ve beton basn dayanmndan etkilenmemektedir.
Beton dayanm arttka sneklik azalmaktadr.
SNEK
GEVREK
Egilme dayanmnn ve ekil degitirmelerin hesaplanabilmesi iin
gerilme-ekil degitirme egrisinin bilinmesi gerekmektedir.
naat mhendisliginin nemli ve yaygn aratrma konularndan biri de
beton iin genelletirilebilecek bir gerilme-ekil degitirme ilikisi
belirlemektir. Bu amala birok aratrma yaplm ve betonda gerilme-
ekil degitirme ilikisinin birok etkene bagl oldugu saptanmtr.
Bununla beraber, bu ilikiyi yaklakta olsa analitik olarak ifade
edebilecek baz gerilme-ekil degitirme ilikileri nerilmitir. nerilen
bu ilikiler malzeme modelleri veya beton modelleri olarak da
adlandrlr ve neren aratrmacnn adyla anlrlar. Bunlardan en
bilinenler ve yaygn olarak kullanlanlar arasnda, Hognestad,
Kent&Park, Sheikh&Uzumeri, Saatiolu&Razvi ve Mander
modelleri saylabilir.
Hognestad modeli
(Ersoy, U., zcebe,
G., Betonarme)
Gelitirilmi
Kent&Park modeli
(Ersoy, U., zcebe,
G., Betonarme)
DEV
Sargl (kuatlm) betonda gerilme-ekil deitirme
ilikisi?
Size nerilen ve kendi aratrmanz sonucu buldugunuz
kaynaklardan yararlanarak konuyla ilgili bir derleme
yapnz.
Anladklarnz kendi ifadelerinizle anlatnz. Okuyann
anlamasna yardmc olacagna inandgnz ekilleri
izmekten kanmaynz. HER RENCNN ANLATI
BM FARKLI OLACAINDAN, HAZIRLANAN
DEVLERNDE FARKLI OLMASI BEKLENMEKTEDR.
Kullandgnz kaynaklardan aynen yaptgnz alntlar kabul
grmeyecektir (ekiller hari).
Sayfa snrlamas yoktur. Ancak, sayfa says ile dev
notunuz arasnda bir iliki de yoktur. En iyi dev; konuyu hi
bilmeyen birinin, konuyla ilgili temel bilgileri anlamasn
saglayan devdir.
DEV
devin sunumuyla ilgili kurallar dersin banda
verilmitir. Ltfen bunlara uyunuz.
Teslim tarihi:
Ge teslim ettiginiz her gn iin dev notunuz %25 azaltlr.
DL: En yksek dev notunu alan grenciye BETONARME
(U.Ersoy,G.zcebe) kitab hediye edilecektir.
Betonun tek
eksenli basn
altnda elde edilen
gerilme-ekil
deitirme erisi
ne iimize yarar?
?
Bu blge uzuyor. ekme
kuvveti etkisinde. ekme
kenar.(Tension side)
Bu blge ksalyor.
Basn kuvveti etkisinde.
Basn
kenar.(Compression side)
+
M
+
M
F
C
F
C
F
T
F
T
F
C
F
T
Basn kuvveti, kiriin basn blgesinde oluan basn gerilmelerinin
bilekesi. Dolaysyla basn kuvvetinin byklg ve yeri, basn
gerilmelerinin daglmna bagl.
VARSAYIM: Beton, tek eksenli gerilme durumundakine uygun bir
davran gsterir. Basn gerilmeleri de, basn blgesinin
ykseklii boyunca, tek eksenli gerilme durumunda elde edildii
gibi dalr.

0.85f
cd
0.002
0.003
TS500/2000
tarafndan
kullanlmas
ngrlen dalm.
1/1
Fazla zorlanan beton lifindeki gerilme degeri maksimum gerilmeye
ulanca daha fazla gerilme tayamaz ve gerilmeleri baka liflere aktarr,
bylece en d lifteki betonda ezilme maksimum gerilmeye karlk gelen
ekil degitirmede degil, ondan daha byk olan bir ekil degitirme
degerine ulaldgnda ortaya kar. Buna liften life yeniden dalm
denir.
YENDEN DAILIM (Redistribution)
T.E
F
C
o
s
o
s
o
s
o
s
Betonun gerilme-
ekil deitirme
erisine ykleme
hznn bir etkisi
var m?
?
Ykleme hznn
gerilme-ekil
degitirme egrisine
etkisi (Berktay, .,
Betonarme 1, MO st.
Subesi)
Beton zaman bal ekil deitirme yapan bir malzeme oldugundan
ykleme hznn gerilme-ekil degitirme egrisi zerindeki etkisi
byktr. Sekilde Mnih Teknik niversitesinde Prof. Rsch tarafndan
ynetilen deneylerden elde edilmi egriler grlmektedir.
Ykleme hz dtke dayanm azalmakta, bununla beraber
sneklik artmaktadr.
Ykleme
yava
Ykleme hzl
Elastisite modl (Modulus of elasticity)
Balang modl, gerilme-ekil deitirme erisinin balang
noktasna izilen teetin eimidir. Gerilme-ekil degitirme egrisi
kk gerilme dzeylerinde dogrusala yakn oldugundan, kk gerilme
seviyelerinin geerli oldugu durumlarda bu modln kullanlmas iyi
sonu vermektedir.
o
s
f
c
Teet modl
Sekant modl
Balang
modl
Teet modl, gerilme-ekil deitirme erisine her hangi bir
gerilme dzeyinde izilen teetin eimidir.
o
s
f
c
Teet modl
Sekant modl
Balang
modl
Sekant modl ise, orijinden gerilme-ekil deitirme erisinin her
hangi bir noktasna izilen sekantn eimi olarak tanmlanr..
o
s
f
c
Teet modl
Sekant modl
Balang
modl
Elastisite modl
TS500/2000de verilen elastisite modl deerleri 0.4f
c
deerine
karlk gelen sekant modldr ve aadaki bantyla
hesaplanabilir.
o
s
f
c
Sekant modl
E
c
= 3250 (f
ck
)
0.5
+ 14000 (N/mm
2
)
0.4f
c
E
c
Elastisite modl
ACI318, elastisite modlnn hesab iin aagdaki bagntnn
kullanlmasn nerir.
E
c
= 9500 (f
ck
+ 8)
1/3
(N/mm2)
E
c
= 4750 (f
ck
)
0.5
(N/mm2)
Eurocode2, elastisite modlnn hesab iin aagdaki bagntnn
kullanlmasn nerir.
f
c
= 20 N/mm
2
iin elastisite modl
TS500
E
c
= 28534
ACI318
E
c
= 21243
Eurocode
E
c
= 28848
Poission oran, kayma modl ve sl genleme katsays
Bununla beraber, TS500/2000de, kayma modlnn elastisite modlnn
%40 olarak gz nne alnabilecegi de belirtilmitir.
TS500/2000de beton iin poission orannn 0.20 alnmas ngrlmektedir
Kayma modl ise, poission oran olmak zere, elastisite modlnn
bir fonksiyonu olarak hesaplanabilir.
) 1 ( 2
E
G
c
c
+
=
TS500/2000de beton iin verilmi olan sl genleme katsays 10
-5
1/
o
Cdir.
Tekrarl ykler altnda davran
Tayc sistem elemanlar, deprem veya rzgr gibi etkiler altnda
tekrarlanan gerilmelere maruz kalrlar. Tekrarl ykler altnda, ykn
boalmas ve yeniden yklenmesi srasnda ortaya kan gerilme-ekil
degitirme ilikilerinin bilinmesi gerekir. Bu amala da eitli aratrmalar
yrtlmtr. Sekilde Sinha vd. tarafndan yaplan deneylerden elde
edilen sonular gstermektedir.
Tekrarl ykler altnda gerilme-
ekil degitirme ilikisi
(Ersoy, U., zcebe, G.,
Betonarme)
Sekilden grlecegi gibi, ykn boalmas ve tekrar yklenmesi
srasnda egrinin k egimi azalmakta ve elastisite modl
dmektedir. Tekrar says arttka bu azalma da artmaktadr. Ayrca
ini ve k egrileri incelendiginde betonun elastik davranmad da
grlmektedir. Kesikli izgiyle gsterilen zarf erisi, monotik yk
altnda elde edilen ve daha nce aklanan gerilme-ekil
deitirme erileri ile zdetir.
ekme dayanm(tensile strength)
Betonun ekme dayanmnn basn dayanmna oranla olduka dk
oldugu nceden de belirtilmiti. Betonun ekme dayanmn belirlemek iin
farkl deneyler yaplabilmekte (eksenel ekme, silindir yarma ve egilme) ve
her bir deneyden bulunan sonu farkl olabilmektedir. TS500/2000de
betonun ekme dayanm iin, eksenel ekme deneyinden elde edilen
deger esas alnmtr ve karakteristik ekme dayanmnn hesab iin
aagdaki bagnt verilmitir.
f
ctk
= 0.35 (f
ck
)
0.5
(N/mm
2
)
ACI318 ise eilme ekme dayanmn esas alr ve aagdaki
bagntnn kullanlmasn nerir.
f
ctf
= 0.63 (f
ck
)
0.5
Eurocode 2de ise karakteristik eksenel ekme dayanmnn aagdaki
bagntyla belirlenebilecegini ifade edilmektedir.
f
ct
= 0.21 (f
ck
)
2/3
Betonda zamana bal ekil deitirme
RTRE (Bzlme)(Shinkrage)
Betondaki imentonun hidratasyonu iin gereken su, imento agrlgnn
yaklak %25i kadardr. (Ersoy U., zcebe G., Betonarme). Ancak betonda
ilenebilirlik iin gerekli su bu orandan daha fazladr. Bu nedenle, beton
kalplara dkldkten sonra, prizini alrken, imentoyla kimyasal reaksiyona
girmemi olan suyun buharlamas nedeniyle nemini kaybeder ve nemini
kaybettike hacimsel bir klmeye urar ve bzlr. D yklerden
bamsz olan bu olaya rtre(bzlme) denir.
Bzlme birim ekil
degitirmesi ()
Zaman (t)
t
0
t
0
= Betonun sertleme
ortamna brakld
zaman
Betonda bzlme ekil degitirmesi - zaman ilikisi, (Berktay, ., Betonarme 1, MO st. Subesi)
RTRE (Bzlme)(shinkrage)
Rtre hemen tamamyla geri dnebilen bir olaydr. Kuru ortamda tutularak
bzlmesi saglanm bir deney eleman suda braklrsa yeniden ier ve
balangtaki durumuna dner.
Beton eleman, bu bzlmeye engel olacak ekilde kenarlarndan
tutulmusa, ekme atlaklar ortaya kar. Bu atlaklar rtre atla olarak
isimlendirilir. Ortamn scakl, nemi ve buharlamaya maruz yzeyin
bykl bzlmeyi etkiler. Olay buharlamayla ilgili oldugundan, beton
karmdaki su/imento oran da bzlmenin miktar ve hznda rol
oynar.
Nihai birim ksalma ok degikendir. 0.0002 ile 0.0006 arasnda degiir; kimi
zaman 0.0010e kadar kabilir. Bu degikenlik bzlmeyi etkileyen
faktrlerin okluguyla aklanabilir.
SNME (Creep)
Betonun uzun sreli basn yk altnda ksalmas snme olarak tanmlanr.
Sabit eksenel basn altnda zaman bagl tipik snme egrisi, (Ersoy, U., zcebe, G., Betonarme)
Bzlmeyi etkileyen faktrler snmeyi de etkilerler. Snme ile bzlme
arasnda bir iliki olup olmadg konusunda farkl grler mevcuttur (Ersoy,
U., zcebe, G., Betonarme, Evrim Yaynevi). Sz konusu faktrlere ek
olarak snmede betonun yklenme ya da nemlidir. Erken yalarda
yklenen beton daha fazla snme yapar.
Zamana bagl olarak snme ekil degitirmesi yapan bir elemann stndeki
kalc yk kaldrldgnda, bu ekil degitirmenin bir blm ortadan kalkar,
ancak sfrlanmaz.
SNME (Creep)
Sekilde gsterilen egrinin OA blm, yk uygulandg anda oluan elastik
birim ekil degitirmedir. Elemana uygulanan yk aynen korundugunda,
betondaki birim ekil degitirme zamanla artar ve AB yolunu izler.
A ve B noktalar arasndaki ekil degitirme fark, betonun zamana bagl
olarak yaptg ekil degitirmeyi (bzlme+snme) gsterir. nk bu iki
nokta arasnda elemana uygulanan ykte bir degiim yoktur.
SNME (Creep)
Eleman zerindeki yk kaldrldg anda ekil degitirmede bir azalma ortaya
kmaktadr. ekilde verilen eride BC paras bu azalmay gsterir ve
elastik geri dn olarak adlandrlr. ekil deitirmedeki azalma
zamanla bir miktar daha devam eder (CD paras). Buna snme geri
dn veya gecikmi elastik geri dn denir.
Eleman zerindeki yk B noktasnda sfrlanm olmasna ragmen, ekil
degitirme D noktasndan itibaren artk azalmaz. Elemann yapt bu
azalmayan, sabit ekil deitirmeye kalc ekil deitirme denir.
SNME (Creep)
Donat elii (Reinforcement steel)
Betonun ekme dayanm ok dk oldugu iin, ekme blgesine, ekme
gerilmelerini karlamak zere elik, yuvarlak kesitli, uzun ubuklar
yerletirilir ve ksaca donat olarak adlandrlr. Beton donats olarak
kullanlacak elikler TS708 standardna uygun olmaldr.
Donat elikleri, mm cinsinden aplaryla anlr ve simgesiyle tanmlanrlar.
lkemizde bina inaatlarnda genellikle 8, 10, 12, 14, 16, 18,
20, 22 ve 24 donatlar kullanlr. Betonarme ubuklar dz yzeyli veya
nervrl olabilir. ubuk zerinde braklm ve belirli bir geometrik ekle
sahip kntlara nervr denir.
Sembol ap Arlk (kg/m) Enkesit alan (mm
2
)
6 6 0.22 28
8 8 0.40 50
10 10 0.62 79
12 12 0.89 113
14 14 1.21 154
16 16 1.58 201
18 18 2.00 254
20 20 2.47 314
22 22 2.95 380
24 24 3.55 452
26 26 4.17 531
28 28 4.83 616
30 30 5.55 707
32 32 6.31 804
34 34 7.13 908
36 36 8.00 1018
38 38 8.90 1134
40 40 9.87 1257
S420a
S420b
S500a
S500b
S220a
Yaygn
kullanlyor
Kullanlmyor
(zaman zaman etriye
olarak
kullanlabiliyor)
420 S a
Steel
Akma dayanm
(MPa)
malat
biimi
Karakteristik akma dayanm 420 MPa olan doal
sertlikteki elik (scakta haddelenmi)
420 S a
Steel
Akma dayanm
(MPa)
malat
biimi
Karakteristik akma dayanm 420 MPa olan doal
sertlikteki elik (scakta haddelenmi)
Karakteristik akma dayanm (yielding strength) f
yk
simgesi ile gsterilir.
Betonarme donats olarak kullanlan elikler imalat biimlerine gre iki
snfa ayrlrlar.
Doal sertlikteki elikler: S220a, S420a, S500a
zel beton elikleri (soukta ilenmi): S420b, S500b
Her iki gruptaki elikler de scakta haddeden geirilirler. Bunlardan
dogrudan kullanlanlar ya da iindeki karbon arttrlarak ya da nikel,
silisyum, manganez, krom gibi metallerin eklenmesiyle yksek
dayanml elik haline getirilenler Doal Sertlikteki Beton elikler
snfna girerler.
Scakta ekilen elik sogukta ilenerek dayanm arttrlabilir. Bunlara
zel beton eligi denir. Sogukta yaplan ilem srasnda eligin
zellikleri degiir, dayanm artar ancak ekil degitirme kapasitesi
azalr.
R.150.250.8.5
Q.150.150.8.8
Donat elii mekanik zellikleri
eligin gerilme-ekil degitirme zellikleri ekme deneyleriyle elde
edilir. ekme deneylerinde standart boy olarak ubuk apnn 10 kat
alnr. Sekilde iki ayr tr elik iin elde edilmi gerilme-ekil degitirme
egrileri grlmektedir. Sekilde verilen (a) erisi doal sertlikteki elik
iin (b) erisi ise soukta ilem grm elik iindir.
elik iin gerilme-ekil degitirme egrileri(Ersoy, U., zcebe, G., Betonarme)
Sekilden de grlecegi gibi dogal sertlikteki eliklerde belirli bir akma
noktas vardr. Bu noktaya kadar gerilme-ekil degitirme ilikisi
dogrusaldr. Akmadan snr sonra sabit gerilme altnda ekil
deitirmeler bir miktar artar. ekil deitirme erisinin bu yataya
yakn blmne akma sahanl denir. Akma sahanlndan
sonra gerilme yeniden artmaya balar. eliin bu davranna
pekleme denir. Kopma ekil degitirmesine ulalana kadar elik
uzamaya devam eder ve kesiti klr. Nihayet kopma ekil
degitirmesine ulaldgnda elik ubuk kesitinin inceldigi noktadan
kopar.
elik iin gerilme-ekil
degitirme egrileri(Ersoy,
U., zcebe, G.,
Betonarme)
Egrinin akma snrna kadar dogrusal olan blmnn her hangi bir
yerinde yk kaldrlacak olursa, egri kta takip ettigi yolu izleyerek
geri dner. Dolaysyla dogal sertlikteki eligin akma snrna kadar olan
davran dogrusal elastiktir. Egrinin dogrusal elastik olan bu
blmnn egimi eligin elastisite modldr ve degeri 1.910
5
MPa
ile 2.110
5
MPa arasnda degiir. Hesaplarda 210
5
MPa degeri
kullanlr.
U., zcebe, G.,
Betonarme)
Sogukta ilem grm eliklerin gerilme-ekil degitirme egrileri
(ekilde b egrisi) dogal sertlikteki ubuklarnkinden daha farkldr. Belirli
bir gerilmeye kadar dogrusal olan egri, bu noktadan sonra
dogrusallgn kaybeder. Dogrusal olan blmn egimi, dolaysyla
elastisite modl, dogal sertlikteki eliginkiyle zdetir. Sogukta ilem
grm eligin gerilme-ekil degitirme egrinsin dogal sertlikteki eligin
gerilme-ekil degitirme egrisinden fark belirli bir akma sahanlgnn
sz konusu olmamasdr. Egri dogrusallk kaybolduktan sonra da egimi
azalarak ykselmeye devam eder ve kopma ekil degitirmesine ular.
U., zcebe, G.,
Betonarme)
Bu tr eliklerde akma snr gzlemlenmediginden, akma dayanm,
belirli bir kalc uzama esas alnarak tanmlanr. Sekilde gsterildigi
gibi, 0.002 birim uzamasndan egrinin dogrusal blmne paralel
olacak ekilde izilecek bir izginin, gerilme-ekil degitirme egrisini
kestigi noktadaki gerilme akma dayanm olarak kabul edilir.
Dogal sertlikteki elik ve
sogukta ilem grm
elikteki akma dayanmlar
(Ersoy, U., zcebe, G.,
Betonarme)
TS500de donat eligi snflar ve mekanik zellikleri

BETONARME 1 - Ders1 - Yeni

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BETONARME 1 - Ders1 - Yeni

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

0423522 - BETONARME 1

You might also like