BYK OZAN, R DLNN USTASI, SYASET VE MCADELE ADAMI

DEDE KUL HMMET

smail Kaygusuz
NDEKLER: 1. Kul Himmet Hakknda Bilinenlere Eletirel Giri 2. Kul Himmet Dede Ve ran ahlar 3. Kul Himmet Erdebil Ocana Bal Ve eyh Safi'nin Torunlarndandr 4. Kul Himmet, ah smail Ve Pir Sultan Abdal Yaknl 5. Kul Himmet'in Pir Sultan Abdal Ve Hac Bekta Dergahyla Yakn likisi 6. Kul Himmet'in Gezdii Yerler ve Hakknda Anlatlan Sylencelerdeki Tarihsel Gerekler 7. Kul Himmet'in Hac Bekta Dergahna Ball 8. Baka Bir Kul Himmet Var mdr? 9. Kul Himmet Dede'den Seme iirler

1. Kul Himmet Hakknda Bilinenlere Eletirel Giri 16. yzyl, gizli-ak ve kaa ge, bandan sonuna dein yaam byk Alevi ozan ve dedesi Kul Himmet hakknda, dikkate deer zel bir aratrma grlmemektedir. Dier Alevi-Bektai ozanlar arasnda, cnklerde rastlanan baz iirlerinden semeler yaplarak ve yaamna ilikin tahmini bilgilerle Kul Himmet geitirilmitir. Kul Himmet'i Pir Sultan'n mridi gstermi olma yanlgsna ramen, yaad dneme ilikin ilk ve en doru saptama, Sadettin Nzhet'ten (Bektai airleri ve Nefesleri cilt 1-2, stanbul,1944, .170-198) gelmektedir: Hayat hakknda malumata sahip deiliz. Yalnz Menakb l Esrar Behcet l Ahrar adl eserde baz iirleri kaytl olduuna gre, 16. asrda yaad kuvvetle sylenebilir. Bektailerin tertip ettikleri mecmualarda Hatayi ve Pir Sultan'la beraber en ok bu airin manzumelerine tesadf edilmektedir. Bu da gerek yaad devirde ve gerekse sonraki devirlerde byk bir hret temin ettiini gstermektedir. Aleviler arasnda Menakbname, Byk Buyruk, mam Cafer Buyruu, eyh Safi Buyruu, Ftvvetname, Menankb-l Evliya vb. adlaryla tannan ve 1608 ylnda Bisati'nin kaleminden kan Menakb-l Esrar Behcet-l Ahrar yapt, bir eit ante quem oluturmaktadr, yani bu yaptn yazld tarihten nce Kul Himmet lm olmaldr. Yoksa yaad ortam ve iirlerini tanyan Bisati, kendisiyle mutlaka grr, bu konuda Kul Himmet'ten yararlanr ondan uzun uzun szederdi. Haliyle daha ok iirlerine yer verirdi. nk gerek Buyruk'ta anlatlan Alevi inanc, Muhammed-Ali yolunun

ilkeleri, felsefesi ve nasl srdrlmesi gerektiini en iyi bilen, ayrca nefeslerinden anlald gibi erkanlara bile katks bulunmutur Kul Himmet'in. Ayrca, ah Hatayi'nin de birok nefesinde vd ycelttii ve ona candan balln syledii Hac Bekta Veli gibi, eyh Safi'nin de ermi velilerden olduunu vurgulamak ve Erdebil'i ekim merkezi yapmakt ama. eyh Safi'nin mam Cafer Sadk'tan esinlendiini ve Buyruu'ndaki szleri ondan aldn ve hatta mam Cafer'in mhrn tadn iirlerinde ifade eden Kul Himmet bu prapagandaya byk katkda bulunmutur: Erdebil'den gelince Rum'a Szmz bizim didardan gelir eyh Safi Buyruu'n eyledim kabul Sz onun daim Cafer'den gelir Makalatn ahiri cemalatn zuhuru 1 eyh Safi'ye deiptir mam Cafer mhr 2. Kul Himmetin Yaad Dnem ve ran ahlar Yine eitli cnkler araclyla ve Cemlerde ok sylendiinden dedelerin szl aktarmlaryla gnmze ulaan Kul Himmet iirlerinin bazlarnda geen belirleyici tarih ve isimler, kapal olarak verilen olaylar onun yaad dnemi aka gstermektedir. ocukluundan itibaren, Anadolu'da ortaya kan onlarca Alevi-Kzlba halk ayaklanmalarna tank olmu ve Kzlba siyasetinin ykselii ve devlet kuruunu; baarlarn, btn krizlerini ve kn yaamtr: Hey erenler kimse ah'a gidemez ah'a Kanber gibi kul olmaynca Her Mekke'ye giden Hac olur mu Her abdal olanlar naci olur mu
1

Szlerin sonu geldi yzler ortaya kt anlamndaki dize, Cahit ztelli (Pir Sultan'n Dostlar, stanbul-1984, s. 185) tarafndan Mekalettin ahiri Cemalettin zuhuru biiminde yaynlanmtr. Ancak Safevi Soyaac'nda eyh Safi'den nce bu zel adlar bulunmamaktadr. Halk Trkesiyle hazrlanm Buyruk kitab, Anadolu Aleviliinin anl bir tarih sayfasn oluturan Kzlbalk siyasetinin propaganda rndr. te yandan Balm Sultan'n, dil bakmndan Osmanl kentlerine ynelik Alevi-Bektai Erkannamesi de bu siyasetin dnda deildir ve ona hizmet etmitir.

Her aput ballar bac olur mu Erenler haliyle hal olmaynca Cevahir yanmasa akn oduna Sikke yazarlar m ah'n adna Seni hi korlar m talip evine Zer gibi sararp kal olmaynca Mecnun olan gezer daim mestinde Akn dolusunu tutar destinde Seni tarlar m balar stnde Mrit nazar edip gel demeyince Dertmend olmaynca gnl hak olmaz Ak olmaynca sine ak olmaz Kul Himmetim eydir vcut pak olmaz Mrit-i Kamilden el olmaynca Bu nefeste geen ah, ah smail'dir. Kul Himmet'in ah smail Hatayi ve Pir Sultan'la zel ilikilerini inceleyeceimiz blmde vereceimiz rnekler dnda bir siyaset iiridir bu. lk genlik dneminde, belki ah smail'in Anadolu'ya ikinci geliinden sonra, ah'n peinden gitmeyi arzu eden Kzlba genleri iin yazmtr. Burada Mrit olarak sfatlandrlan, Kzlba Safevi Devleti ynetimini elinde tutan Kzlba Yksek kurulu Ehl-i htisas'' kurulu ba yesi Halifet-l Hlafa, yani Halifeler Halifesi'dir. Mrit-i Kamil ise ah smail'in kendisidir. Bunun iin nce Mritten gelen buyruklara uymay neriyor. ah'a kul olmadan, yola ak olmadan Mrit-i Kamil'den el almak, insan olarak paklamak-durulanmak olas deildir. Kul Himmet byk olasyla ah smail'in Kzlba ordusuna katlmtr. Ancak kendisinin de Safevi soyundan gelmesinin ah'n yannda zel bir ayrcal olabilir. Onun tutsak olup kollarnn balandn ve ah'a (ah smail) kurtarlmas iin yalvardn anlatan bir iirini grelim: Bugn tutsak oldum kollarm bal

Ayn-Cem'de oturan erenler mrvet Erenler serveri Erdebil Olu Ayn-i Cemde oturan erenler mrvet Erenler ne desin kendi gelene Eksikliin kendi znde bilene Bizim gibi merd-i garip olana Ayn-i Cemde oturan erenler mrvet Yalnz kaldm yalvaraym ol ah'a Kendi kazancmla dtm bir caha Bizim iin niyaz edin dergaha Ayn-i Cemde oturan erenler mrvet Yezidin yannda sylyemedim nip ak deryasn boyluyamadm Artt yaram merhem eyleyemedim Ayn-i Cemde oturan erenler mrvet Kul Himmet ya nice olur halimiz Almad kald gonca glmz Kk byk mmin mslim varmz Ayn-i Cemde oturan erenler mrvet Grld gibi tutsak bulunduu yerde bu iiri yazm ve Erenler serveri Erdebil Olundan yardm istemekte ve kurtarlmasn dilemektedir. Erdebil Olu dorudan ah smail'in sfatlarndandr. Bize gre, Cahit ztelli'nin ileri srd gibi ah Tahmasb (1524-1576) veya ah Abbas (15881628) 2 deildir. Ozann burada Erenler serveri olarak niteledii ah smail, Ayn-i Cemde oturan erenler ise, Kzlba Safevi devletinin, Kzlba Trkmen oymaklarnn Dede-Belerinden oluturduu yksek Ehl-i htisas'' kuruludur.3 1501-2'de Kzlba Safevi devleti kurulduunda, Alevi2 3

Cahit ztelli, Pir Sultan'n Dostlar, stanbul-1984, s. 98 ah smail'i Gilan'da sakladklar dnemde (1494-1499), inanlar gerei Mrid ve mrid (talip) ilikileri iinde, Ehli htisas ad altnda Lala, Abdal, Dede, Hadim (hizmet gren) ve Halifat al- Hulafa (Halifeler halifesi)den oluan bir kurul kurmulard. Devlet kurulduktan sonra bu kurul Lalal kaldrarak, yerine Vekil-i Nefs-i Nefis-i Humayun adyla bir yksek grev yaratt. Bu grev, ah smail'in hem Padiah olarak dnyasal yani siyasal iktidarnn , hem de Mrid-i Kamil olarak inansal iktidarnn vekillik kurumuydu. Bu kurum bir sre iin, geleneksel sadrazam ve tm brokrasinin,

Bektai Grg Cemi kurumlar dorudan devlet ynetimine tanmtr. Kendilerinin araclyla ah'tan yardm isteyen Kul Himmet'in bu iiri, ad geen kurula ulam olmas olasl bile vardr. Kul Himmet'in genlik yllarnda yaad bu tutsaklktan, herhalde abuk kurtarlmtr. Kul Himmet, kendisine el verip yola gtren piri Pir Sultan Abdal'n bir nefesine benzek olarak yazd bir dvazimamnn sonunda, ah Tahmasb'a (1524-1576) balln ekinmeden sylyor. Bu iirini byk olasyla kendisi ve evresinin, ranl bir yabanc (mevali) olarak sulayanlara kar yazmtr. ranl olmakla birlikte ii deil Hseyni (Hseyin'e bal Alevi) olduklarn haykrmaktadr. Pir Sultan Abdal'nkiyle ok az farkl szcklerle ayn ierii tamaktadr. Ancak Pir Sultan nakaratlarnda dorudan Hseyni'yim Alevi'yim ne dersin? diye meydan okumaktadr. Sonunu, nerede olursa olsun bir Hseyin sever Alevi olarak ikrar-imanna bal olduu sylemiyle, yle bitiriyor: Pir Sultanm arr Hint'te Yemen'de Dolatrsam seni Sahib zamanda radet getrdm ikrar imanda Hseyni'yim Alevi'yim ne dersin Kul Himmet ise iirin sonunu ah Tahmasb ile balyor: Kul Himmet'im mrid idim amana4 zm ulatrdm Sahib zamana radet getrdm ah Tahmasb Han'a Hseyni'yiz Mevali'yiz ne dersin Kul Himmet bu iirini 1533 tarihinden nce yazmtr. nk bu tarihten sonra Kzlbalarn ve zellikle Osmanl mparatorluu topraklarnda
yani Umera'nn ba grevlerini ieren Vezir iktidarlarn glgede brakt. Vekil, Savorynin deyimiyle ah smail'in alter ego'su, yani ikinci kiiliiydi. (R.M.Savory, The Cambridge History of Iran, Vol. VI, s.357, 384 vd.)
4

Cahit ztelli (agy. s.37, 120: iir 45) kitabnn bandaki aklama ksmnda ise Dehmen'e olarak yazmtr. Hangisinin doru derlendiini anlamak g. Bir uslamaya gidecek olursak rahatlkla: Kul Himmet'im mridim Pir Sultan'a biiminde yazm olabilecei dnlebilir.

yaayan Alevi-Kzlba topluluklarnn ah Tahmasb'la balar kesilmi ve ran ah'ndan kesinlikle mrvvet beklemez olmulard. 1524 ylnda Kzlba Trkmen hanlar, eski yksek kurulu yeniden oluturarak, on yalarnda tahta oturtup Mrid-i Kamil postuna geirdikleri ah smail'in olu ah Tahmasb'n ah vekilliini, l ve ikili Ynetimler (Triumviri ve Duumviri) ile 1529-30'lara kadar birbirleriyle mcadeleler iinde srdrdler. Sonra bu grevi amlu Muhammed Han devrald. atmalara ramen 1533 tarihine kadar kurulu dneminde Kzlba Safevi ynetimi ikinci ykseliini yaad. Ancak ah'n evresini kuatm, hibir zaman Kzlbal kabul etmemi olan ran feodallarnn geleneksel ynetici aristokrat aileleri daha fazla frsat vermedi. ah Tahmasb glenir glenmez, amlu Muhammed Han' ldrtt. Kzlba Trkmen oymaklarn birbirine drd ve zorla yerlerini deitirdi. ah Vekillii yerine bir ranly bavezir yapp Kzlba Ehli htisas kurulunu datt. Bakomutanl (Emir ul Umera) da ellerinden alp Grclere verdi. 15012de Tebriz'de kurulmu olan Kzlba Safevi Devleti, 1533 yndan itibaren Kzlbalk zelliini resmen yitirmi, ran unsurunun devleti, yani bugnn deyimiyle Ulusal ran devletine dnm. Yine ayn tarihten itibaren, Oniki mamc ii eriat, devletin resmi dini olmutu. Bylelikle ran'da Kzlba aznln kurduu devlet ortadan kalkmtr. Bu srete Osmanl'nn da byk katks vardr: 1533 den 1555'e kadar Kanuni Sleyman'n ran'a yapt sefer ran Safevi devletini ortadan kaldrmak iin deil, Kzlbal ve Kzlbalar yoketmek amacn tayordu. Bilindii gibi 1530'lara kadar Anadolu'da onlarca blgesel Kzlba bakaldrlar olmutur. Ama siyasetleri Osmanl bakenti stanbul'a, padiahn tahtna yneliktir. Kul Himmet de, Pir Sultan da bu siyasetin szcleri ve propagandacsdrlar. rnein Pir Sultan, ran yanda deil, tam tersine Kzlba Safevi ynetimini Kzlba ounluun bulunduu Anadolu'ya ve Kalender ah ayaklanmas srasndaki (1527-28) byk mcadeleye armaktadr. Kzlba halk ynetimini stanbul'da grmek istemektedir: Yeryzn kzl talar brye Mnafk olann bar eriye Sahib-i Zamann emri yrye Mehdi kim olduu bilinmelidir

Pir Sultan'm eydr ey Dede Dehman Kendini evir de andan gel heman stanbul ehrinde ol Sahib-Zaman Tac devlet ile salnmaldr ran'daki Kzlba Trkmen oymaklar, kkleriyle bal olduklar iin, Kzlba hareketlerin hem destek hem de snak yerleriydi. Ksacas Cahit ztelli'nin abartarak: Aleviler ah Tahmasp' ok severlerdi. Nefeslerde onun ad ile andklar gibi Gzel ah, Ala gzl ah ve zellikle Alevi toplumu arasnda Dehmen-Dehmen ah diye anlmakta idi diye yazmas, dnemin tarihini ok iyi incelememesinden kaynaklanyor. Szn ettiimiz 8-9 yllk ilk dneminde Alevi-Kzlba ozanlarnn iirlerinde ah Tahmasp'a btn adlarn yaktrlmas da, Kzlba Yksek Kurulunun siyasetinin uzantsyd. Kul Himmet Dede'nin tarih derek yazd iki nefesi, ah Tahmasp dnemine rastlad halde adn anmaz. Bunlardan ilki, rfan oban'n 5 Kul
5

Kul Himmetin trbesinin bulunduu ve kurucusu olduu Tokatn Almus ilesi Varzl (Grml) kynden rfan obann Kul Himmet zerine yapt derleme almalar dosyasn 1995 ylnda grdm. Alev Yaynlar onu incelememi ve yaynlanp yaynlanmayaca ynnde grm istemiti. Gnderilen kopya zerinde dikkatli bir inceleme yaparak 5-6 sayfalk yazyla dncelerimi belirtmi ve rfan obana bu yaznn iletilmesini sylemitim. Ona, kitabnn gsterdiim dorultuda yayna hazrlanmasn kabul ettii takdirde, yardmc olacam da sylemilerdi. rfan obannn, kynn dernei tarafndan bastrlan Kul Himmet kitabn grdkten sonra, o yazmdan bir-iki paragraflk alnty vermek gereini duydum: ...Alevi kkenli bir ky imam olan rfan oban, 'ki cami arasnda kalm binamaz' halk deyiminin anlatt psikoloji iinde bulunmaktadr. Bazan Alevilii, bazan cami hocal ar basmakta. Bir gr ve bilgi sistematii bulunmad iin duyduklarn, grdkleri ve okuduklarn pek ok yanl anlamlandrmalarna ramen, kesin dorular gibi yanstmtr. (...)" "rfan oban'n derleme almas, byk eksiklikleriyle birlikte bir emek rn ve olduka nemlidir; mutlaka deerlendirilmeli. Kitap bu haliyle baslamaz. Bektailerle ilikili tm kart gr, kfr ve sulamalar karlmal; ancak Kul Himmet oca ile Dergah arasndaki eliki ve anlamazln kayna zerinde durulmaldr. Geri kalan ksmlar iyi bir ekilde gzden geirilip, iki blm halinde derlenip toparlanabilir: 1.Kul Himmet'e ilikin zgn bilgiler ve iirleri 2.Kul Himmet evlatlarnn srdrd Yol ve Erkan. Bu blmler uygun alt balklar altnda ayrntlanarak bir kitap oluturulabilir. Kitaptaki bilgileri toparlayp, yorumlayarak bilimsel deerlendirme getiren bir nsz mutlaka konulmaldr... rfan oban nerilerimiz dorultusunda deil, olduu gibi yaynlanmasn istediinden, yaynevi kitabn basmad. Gryoruz ki, Grml Kul Himmet Sevgi ve Dostluk

Himmet soyundan gelen Boncuk ahin Dede'den derledii ve hem dvazimam hem de Cemlerde glbenk (dua) olarak okunan 38 kta'lk uzun nefesidir. Kul Himmet, hece saysn ve uyaklar gznnde almadan, Grg Ceminde iinden geldii gibi (atiyye) glbenk ekerken yaratt bu nefeste peygamberler, melekler, Oniki mamlar, Hac Bekta Veli, Kzl Deli Sultan, Balm Sultan, ok sayda erler-evliyalarn ozanlarn adna zikrederek, btn yersel-gksel varlklarn hepsinin hrmeti hakk iin Aliden yardm dilemektedir. Bu uzun nefes azdan aza, szl olarak gelmi olduundan baz evliya isimleri sonradan iire girmi.Kul Himmet onuncu drtlkte ah smail'i bir veli olarak anmaktadr: Dillerine ben mailim Her ne der isen kailim Kolu anl ah smail'in Hrmeti hakk iin ya Ali medet iirin sonlarna doru (36. drtlkte) Kul Himmet tarih dmtr: Otuz dokuzda buldum kararm Bir dert ehli ho yar ararm Sinop'ta yatan hazreti Bilal'n Hrmeti hakk iin ya Ali medet Kul Himmet Hicri 939'da (1533-4) bu nefesi sylerken, olasyla krk yalarndadr. Tam kararn bulmu, olgunlamtr ve derdine ortak olacak,
Dernei tarafndan 1997de Tokatta bastrlan Kul Himmet kitab da, sz edilen ksmlar karlm olmasna ramen, dil ve yazm kurallar bozukluu bir yana, byk bilgi, tarih yanllar ve yanl deerlendirmeler olduu gibi durmaktadr. rfan oban 'n ayn srarn srdrd grlyor. Hereye ramen, obann yaad blgeden derlemi olduu Kul Himmet sylenceleri ve yeni iirler olduka nemli bulunmaktadr. Bunlar sayesinde Kul Himmetin soyunu sopunu saptayabildiimiz gibi, onun Anadolu Kzlbalk tarihindeki onurlu yerini renebiliyoruz. Biz incelememizde bu ham, yeni ve otantik bilgileri grdkten sonra, byk Kzlba ozan ve dedesi Kul Himmet hakknda fazla olmayan dier almalar da inceleyip, nesnel bak asyla deerlendirme abasna girmi olduk. Ama eer rfan obann bu yeni derlemeleri olmasayd, bugne kadarki yanl tarihleme ve deerlendirmeleri dzeltmek olas deildi. Bu bakmndan kendisine teekkr etmeyi zevkli bir grev biliyoruz.

kendisini anlayacak bir dost aramaktadr. Bunun iin Sinop'taki bir evliyann hrmetine Ali'den yardm beklemektedir. Bandan ok maceralar gemi ve gittii yerde gzel szler etmitir. Ona Horasan'dan ve Erdebil'den erler gelmektedir. Bu ifade, Kul Himmet'in Erdebil ile ilikisiyle birlikte, bu yllarda ah Tahmasp ile atan Horasan eyaletini elinde tutan Kzlba oymak beyleriyle haberletiini de gsteriyor. Artk yazd katlarda (varaklar) dilekler dilemektedir: ok serencemler geti serden Lal-i gevher kar dilden Horasan'dan Erdebil'den gelen erenler Hrmeti hakk iin ya Ali medet Kul Himmet'im ald varaklarm Kabul olsun dileklerim Hurilerin meleklerin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Kul Himmetin 1533-34'de yazd byle bir iirde, ah Tahmasp'n da hrmeti hakk n Ali'den yardm istememesi iin, onu artk sevmemesi ve ona kar olmas gerekmektedir. Bu durum yukardaki anlattmz tarihsel olaylarla koutluk tamaktadr. Yine rfan oban'n Kul Himmet evlatlarndan Abbas Dede'den derledii dier nefes de bir dvazimam'dr. Blbl ile konuarak onun kendisine hal diliyle sylediklerini, bu dvazimam'da dillendiriyor Kul Himmet. tler verirken, ayn zamanda zeletiri geiyor. 6. drtlkte dt bir tarih ve bu tarihte, Drt kitapla mam Cafer heyetinin mmin kula syledikleri var. 973 (1563) ylnda yazlm olan iirde, ah Tahmasp'n ran'da ii eriat'nn resmi devlet dini kabul etmesine ve olasyla onun Anadolu'daki propagandasna karkoyum hissediyoruz. mam Cafer Heyeti'' diye adlandrd, ya dorudan Kzlba Safevi devleti yneticileri eski Ehl-i htisas yksek kuruludur; ya da daha akla yatkn, bu kurulun yesi Halifeler Halifesinin bakanlndaki Buyruk hazrlayan mam Cafer heyeti adyla bir alt komisyon vard. Bu bilgiler bize, Kul Himmet'in bu heyette yer alm olabileceini de dndryor. Asl onlarn sylediklerine kulak veriniz diye kar propaganda yapmaktadr. Ancak tpk Pir Sultan'n yapt gibi, kapal ve simgelerle vermektedir dndklerini:

Eer candan sever isen sen beni Elen uup gitme der gle blbl Senin mekann benim kalbim evidir Vcudum ehrine kona der blbl Konarsan gle kon dikene konma Sakn eski dman dost olur sanma Rakipten korkup ta sen geri durma Dmann kast cana der blbl Blbl gibi daldan dala sektiim Kahr ho eyleyip cevrin ektiim Beresin bekleyip ikrar gttdm Glde mi harda m o ne der blbl Gani Celal'dan rahmet ola kuluna Tabib gerek derde derman buluna Benliinen konma gln dalna Ar var peneni kana der blbl Hatice-t-l kbra Zhre'nin sesi Hasan'n Hseyin'in validesi Hazreti Peygamberin kerimesi Sorun Fadime'ye o ne der blbl mam Zeynel iti abu hayat Muhammed Bakr'a ver saadeti Drt kitapla mam Cafer heyeti Yetmi te mmin kula der blbl Musa-i Kazm'n kurun iii mam Rza'nn mkl seii Seher vakti dertli dertli t Dost banda gonca gle der blbl Taki'nin Naki'nin ervah farzn Cebrail traba erdirdi zn Naki'nin alnnda Zhre yldz Gelin ya soruun bile der blbl

Hasan Askeri'den asker kopunca Mehdi maaradan da knca Binbir iekten de pan alnca Arnn figan bala der blbl Kul Himmet dilinden gherler saar Geer u mahluun eyyam geer Mmin olanlara rahmetler saar Dnya baki deil fena der blbl Kzlbalarn iktidar nc kez ele geirme giriimi 1587-90 arasnda; ah Muhammed Hdabende (1586-87) ve ah Abbas'n (1588-1628) ilk yllarnda olmutur. ah Abbas' da baa geiren Kzlba gler olmusa da, o babasndan daha sert bir biimde Kzlba Trkmenleri ynetimden atm, yerine Grcleri ve erkezleri yerletirerek byk kymlar yapmtr. Bir daha da Kzlba gleri ran'da kendilerini iktidara yneltecek ortam yakalayamamlardr.6 ah Abbas'n ilk yllarndaki Kzlbalarn iktidar ele geirme giriimi, annda Anadolu'ya yansmtr. Kul Himmet bu giriim zerine ah Abbas'n tahta kn: Yol olu musun sufi Bu yolu kurdu Safi Bu yolu terkedenin Kalbinde gerek insaf ile balayan 121 kta'lk bir maniler dizisiyle karlamtr. 28. drtlkte ah Abbas Sahib-i Zaman (Mehdi) olarak selamlayp, eyh Safi'den itibaren atalarn ona anmsatm, onu Timur'a (Grkan-Grhan) benzeterek

Tarihsel durum bu iken, C. ztelli'nin ah Abbas'n Kzlba propagandas iin; O da ah smail gibi Trke nefesler yazarak Anadolu'ya gndermitir'' diye hkm yrtmesi tamamyla desteksizdir. Besati'nin Menakb'l- esrar Behet'l-ahrar elyazmasnda iki nefesini zikrettii Kul Adil'in, -salt kendi elindeki elyazmas kopyasnda ah Adil taprmasyla sz edilen iirler yazld iin- ah Abbas'n kendisi yani ozanlk takma ad olduunu ileri srmesinde (agy. s. 282-285) doruluk payn kesin olduu sylenemez.

Anadolu'ya gelmesini -kapal olarak- tevik etmi. Gen yata tahta karlndan umutlar besleyerek dergahna uzaktan niyazda bulunmutur: knca Sahip Zaman nkara vermez aman Birgn sela okunur Abdesli bilinr Grhan Makalatn ahiri Cemalatn zuhuru eyh Safi'ye deiptir mam Cafer mhr eyh Sadrettin Hoca Ali eyh brahim oldu ulu Ali padiahdr Szmzn evveli eyh Cneyd eyh Haydar ah smail geldi er ah Dehmen padiah evketli olhur...?... Koca Kabban (?) grd eza Ali Abbas kld kaza eyh Safi akrannda ah Abbas geldi taze ah Abbas ahmzdr Glyzl mahmzdr Niyazm dergahna Gizli penahmzdr Dergahna niyazm Payine srsem yzn Gnlm intizar kld Yollarn gzler ahm 62. drtlkte ah hereyi dzeltir (Pard'olur ah pard'olur) deyip, onu izleyen birka drtlkte kendi isteklerini ve asl Anadolu Kzlbalarnn

siyasetini ortaya koyuyor. Onlarn emelleri olan stanbul'un alnmasn gerekletirir diye umuyor ve onu ynlendiriyor. Zlfikar kuanmasn istiyor. Ancak o zaman nkar'n (Osmanl Padiahnn) yreinden kanlar boanacaktr: Pard'olur ah pard'olur Eikte niyaz d'olur Erenler dem erince K iinde yaz olur Erenler dem erince Coar arha girince Ya Merdan elenir mi Meydanda ne grnce Meydan d'olur meydanlar Tahtna urar canlar Bin ba bin yol saylr Onda sorulmaz kanlar Alr slambol tahtn Yerine getirir ahtn Zlfikar kuanr Geynr cenk rahtn Zlfikarn kuanr Yezit grr uanr nkarn yreinde Kopar kanlar boanr 79. drtlkte ah Muhammed Hdabende'den, hatal ve hibir marifeti olmadndan szediyor. Ariflerin kendisinden irendiini sylyor. ah Abbas ise, ahlar ah ve alemin snacak yeri dir. ah Abbasn tahta gemesi, mam olmasyla Kul Himmet onun vasflarn sze dkyor ve vgsn tamamlyor. ah Bende'nin zat oktur Hibir marifeti yoktur Arifler irenirler Byle tasl oktur

... ah'm ahlar ahdr Alemin penahdr... Kul Himmete ayan oldu Gzel ah imam oldu ahn cemali vechinde Bu vasf kelam tamam oldu Kul Himmet'in bu maniler dizisini ah Abbas'n tahta karld 1588'in balarnda yazd anlalyor. Ve byk olaslkla byk ozan son birka yln Kzlbalarn kurtuluu umudu iinde geirmitir. Kul Himmet, bu maniler dizisinin 72.sinden itibaren 7 drtlk iinde, Mana ulat krka'' diye balayp yze eriinceye dek, sanki her drtlkte on ylnn ya zelliklerini vermektedir. Mana'y, idnyas olarak alrsak, krk yandan itibaren olgunlatn syleyip, yzyana dek srdryormu gibi geliyor insana. Ancak bazan Mani trnn zellii gerei, tekerleme biiminde anlamlandrlmas g bomu gibi grnen szler de sralyor. Belki zellikle 76. drtlkte eyh Safi'nin (1252-1334) seksen yalarnda ldn ima etmesi, kendi ya evrelerini drtlklerle verdiine kant gsterilebilir: Mana seksene yetti Ali zn ehit etti Kodular hak yoluna eyh Safi doru gitti Byle olunca Kul Himmet yz yalarnda ve arifler meclisinde sohbette iken, ah Abbas'n Kzlbalar tarafndan tahta karld haberini almtr. Bu onun iin bir armaandr. Bu armaan erh etmee, yani aklamaya geerken ah Bende'den (ah Muhammed Hudabende'nin ksaltlm sylenii) balamas ve arkasndan ahn minbere ktn zikretmesi de tezimizi glendiriyor: Mana eriti yze Yz gren vermez yze Bu arifler sohbetidir Bir armaan geldi bize Armaan geldi bize

Dinlen erh edem size Her nefs buuza gerek mi bunlara kaza ah Bende'nin zat oktur Hibir marifeti yoktur (...) Gnl mescit dil vere ah'tr kan minbere 3. Kul Himmet Dede Erdebil Ocana Mensup ve eyh Safinin Torunlarndandr Kul Himmet'in kim olduu zerinde, 1990 ylnda yaynlam olduu bin sayfalk Bektai Nefesleri ve airleri isimli kitabnda (s. 163) Turgut Koca u bilgiyi veriyor: 16. yzylda yaam bir airdir. Yenieri ocandan emekli olunca, btn Osmanl topraklarn ky ky dolamtr. iirlerini bu gezgincilii srasnda yazmtr. Bir ara Hac Bekta Dergahnda dervilik etmi, mcerret azizlerdendir. Nefeslerinden bir ksm bestelenmitir.'' 7 Bu bilgilerin hibir dayana yoktur. Kul Himmet'in Tokat blgesinde yaad ve bir ailesi bulunduu bilinmektedir. Mcerret (evlenmemi) dervi de deildir. Tokat'a bal Almus ilesinin Varzl (Grml) kynde mezar bulunmaktadr. Kul Himmet soyundan gelen ve Kulhimmetliler adn tayan Dedeler (Seyyid) Oca vardr.

Kitabnn nsznde (s.6-7) ...Tarihin ak iinde yetien Bektai airlerinin hayat hikayeleri, tarih srasna gre, Bektai gelenekleri gznne alnarak belgelere dayandrlmtr. Bu airlerin a ve evre, yine belgelerle tesbit edilmitir diyen Turgut Koca'ya sormak gerekir: Turgut Baba, Kzlbalk siyasetinin ah Hatayi ve Pir Sultan'dan sonra nc byk ozan Kul Himmet'i hangi belge ile Yenieri ocandan yetimi ve oradan emekli olduunu saptadnz? Mcerret olduunu nasl uyduruyorsunuz? Kzlba dman Osmanl'y kendi devleti olarak grmeyen Kul Himmet, nasl yenieri ocandan olur? Bu Kul Himmet Dede'ye yaplacak en byk iftira, en byk ktlktr. Yenierilerin Alevi-Bektai inanl olmas belirleyici ge olamaz; Kzlbalar ezen bir devletin askeri gcdr o ve bu g ezilen topluluklar iin kullanlmtr. Yenierilerin Bektailiini ne karmak iin Dede Kul Himmet'i yenieri emeklisi yapmak, Pir sultan Abdal' Rumeli'nde Osmanl aknclaryla fetihlere karmak (agy. s. 145) safdillik deilse kastldr; bir Bektai babasna yakmaz!

Kul Himmet'in bugne dein bilinmeyen soyunu, aada yeni bulunmu bir iiriyle aklayacaz. Bu ok nemli nefesi de, Kul Himmet'in mezarnn bulunduu kyden rfan oban Kulhimmetli Dedelerden derlemitir. Ayrca rfan oban Kul Himmet'in soyunu gsteren hccetname'yi de grp okuduunu sylemektedir.(rfan oban, Kul Himmet, Tokat-1997, s.6-8) Kul Himmet'in kendisini ve soyunu tantan -grnte bir ka kuak kesiklik olmasna ramen- bu nefesi ok nemsiyoruz. 8 iirin tamamn aada getikten sonra, yorum ve aklamalarn yapacaz: Aslm sorarsanz behey sofular Aslmz Oniki mam'dan gelir Aslm neslimi diyeyim size Neslimiz Ahmed-i Muhtar'dan gelir Hseyin'dir aslm ceddim celalm Anadan gelme ummandan gelir Ondan mam- Zaynel Bakr mam Cafer Sadk ummandan gelir Musa Kazm Hseyn iin ok alad Olu Hamza-y Ebul Kasm'dan gelir Hamza'dan geldi cihana Ebu Muhammed
8

Kul Himmet'le ayn yzylda, stanbulda yaam, halk arasnda Nizamolu adyla tannan Seyyid Seyfullah Nizamolu kendisinden balayarak soyunu deilse de, ayn ekilde bal olduu tarikat (Halveti) zincirini bir iiriyle aklamtr. Yol zincirini ilk byk slam mutasavvflarna ulatrp...Maruf Kerhi, Davud-i Tai, Habib-i Acemi'de Hasan'l-Basri'ye kadar kp yle balyor: Habib-i Acemi'ye bu yol bu erkan Hasan'l Basri'den ki geldi ey can Aliy'el-Mrteza'dr piri ann Velisidir zemin asmann Ana erdi yol erkan Mustafa'dan Nebiler serveri kan-safadan Bunlarn eyhi Nizamolu kuludur Kul olan bunlara mutlak velidir iirin tamam iin bkz. Nejat Birdoan, Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemeleri, Istanbul-1992, s.195-196.

Onun olu smail'den gelir smail'in torunudur Cafer Cafer olu Muhammed'den gelir Muhammed olu Hseyin'den gelmiem Hseyin olu Feyruz ah'tan gelir Muhammed Hafz ondan geldi dnyaya Onun olu Saadettin'den gelir Evliya sulb-i Saadettindir bilin Ervah artlar insandan gelir Kutbettin'den geldi eyh Salih eyh Safi'nin dedesi Salih'ten gelir Salih'in olu Emaneddin-i Cibril eyh Safi gibi imamdan gelir u dnyada bozulunca aslmz Ceddi pakim Erdebil'den gelir Erdebil'den gelince Rum'a Szmz bizim didardan gelir eyh Safi buyruun eyledim kabul Sz onun daim Cafer'den gelir Yedi kez hacca klmam revan 9
9

Kul Himmetin bu dizesi, onun yedi kez Hac iin Hicaz'a gitmi olduunu gstermemektedir. Alevilikte Pir huzuruna kmak, yani tarikata-yola gitmek, Ayn-i Cem'de grlp sorulmak Hacca gitmektir. Zaten bir baka nefesinde Kul Himmet bunu belirtmektedir: ah- Erdebil'den akp gelirim Pirim seremeden itim ezelden Ustazn yzne bakp gelirim Stknan sevdim sevitim ezelden Cmle tark ehli birdir atamz

Yollarmz ehl-i irfandan gelir Rum diyarna destimi attm Ali srr benim kalbimden gelir Evladmn adn koymuum ahin Hakka doru yollar bunlardan gelir ahin'ime yolumu eyledim teslim Aslmz ah- Erdebil'den gelir Adm anam Hseyin koydu Babam Muhyettin'dir ran'dan gelir Kula himmet eyledi eyh Safi Kula inanmayan Mervan'dan gelir Ondan sonra adm oldu Kul Himmet Evliya yolu Krklar'dan gelir Sofu bana srrm far ettirdin Srr far eyleyen eytandan gelir Kul Himmet bu iirinde Safevi hanedannn soyaacn, eyh Safi'ye (12521334) kadar sadece 3-4 isim eksiiyle bize vermektedir. Bu eksik isimlerin pepee olmasndan, iinde getii beyitlerin kaybolduu yargsna varlabilir. Kul Himmet'in bu nefesi, Kzlba-Alevi ozanlar arasnda Safevi soyaacn -eyh Safi'ye kadar da olsa- tanmlayan tek rnek olmas bakmndan nemi bir yana, ilk kez ozann kimliini ve kendi soyunu tanmamz salamaktadr. Her ne kadar rfan oban Kulhimmetli Dedelerde
Mrvetinen balanr hatamz Muhammed Ali'ye kar temiz Ksmetimize orda ulatk ezelden (...) mam Hasan ehrinde duacym Hseyniler gruhunda naciyim Tarikata kadem bastm hacym Didar sevgisine dtm ezelden

ecere'sini grp okuduunu ileri sryor ve saptad bir ah smail eceresiyle karlatrp, onunla amca ocuklar olduunu kantlamaya alyorsa da fazla inandrc deil. eyh Safi'den sonra Erdebil postuna oturmu Sadreddin (1334-1393), Sultan Hoca Ali (1392-1429) ve eyh brahim (1429-1447) atlanarak, eyh Cneyd (.1460) ile eyh Haydar' (.1488) eyh Safi'nin olu ve torunu gsterilmitir. rfan oban'n bu karlatrmal sralamasnda eyh Cneyd'in iki olu olduu dorudur. Ancak ey Cneyd'in erkez halayndan olan byk olunun ad Muhyittin deil, Hoca Muhammed'dir. (Ak Paazade'den aktaran Walther Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, 2. Bask, Ankara-1992, s. 27, 110) Asl adnn Hseyin olduu anlalan Kul Himmet, babasnn adnn Muhyittin olduunu ve iirinde cedd-i pakinin (temiz soyu) Erdebil'den geldiini sylemektedir. Kaybolmu beyitlerinde geen Kul Himmet'in dedelerinin adlarn bilemiyoruz. Bu iire gre, ah smail ile ada olan Kul Himmet onun gibi, eyh Safi'nin 6. kuaktan torunudur. Bir ka beyit iinde verildii, fakat gnmze ulamadn dndmz Kul Himmet'in dedesinin adn renemiyoruz. Buna ramen, dier Erdebil eyhlerinin adlarnn gememesi, babasnn adnn da Muhyittin olmas bizde onun, eyh Safiyddin'in be olundan biri olan Muhyittin'in soyundan geldii kansn uyandrmaktadr.u dnyada bozulunca aslmz/Ceddi- pakim Erdebil'den gelir beyitinden, Erdebil dergah postuna oturmak iin hak kazanamam Muhyittin, ya da olunun Erdebil'den Anadolu'ya geldii anlam kabilir. Belki de Kul Himmet'in yazd aslnn bozulmas, yani Dergahn ilkelerine aykr iler yapmasndan dolay bu hakk yitirmitir. Muhyittin'in kardei Sadreddin'in yaklak yetmi yla yakn Erdebil'in banda bulunmasyla baz skntlar yaanm olabilir. Ama belki de Kul Himmet'in dedeleri, Hoca Ali dneminin sonlarnda, Timur'un Anadolu'dan getirip Erdebil'de brakt Alevi Trkmen tutsaklarn, yani Sufiyan- Rum'dan bir ksmnn geri dnleri srasnda birlikte gelmi olabilirler. Grld gibi ey Safi Buyruu'nu kabul edip ona balanmasnn nedeni, szlerinin mam Cafer'den gelmesinden ve onu temsil etmesindendir. Bir baka nefesinde Kul Himmet'in, eyh Safi'ye deptr/ mam Cafer mhr dediini ve Buyruun tantlmas ve yaygnlatrlmasnda emei getiinden yukarda szetmitik. iirin sonunda kendisine Kul Himmet adn veren ermiin eyh Safi olduunu aklyor: Bu, iir syleyip dillenen ozanlara, pirleri veya mritleri tarafndan, ya da dlerinde bir veli, bir peygamber grnp yeni bir ad taklmas olarak bilinen Alevi geleneklerindendir. Ayrca Muhammed Ali yoluna girerken, yani ikrarverme-musahib olma treninden sonra verilmitir. Kul Himmet bir baka dvazimam iirinde eyh Safi'ye Safi Dede'm diye seslenmektedir:

Gzel Muhammed'in zikr-i hakkdr Oniki irenkten metah dokutur Safi Dedem yazar Ali okutur 10 Cebrail'in kanadnda yazl eyh Safi'nin Erdebil dergahnn bana geememi oullar ve torunlarnn Rum'a (Anadolu'ya) gtklerinin bir baka rnei Sivrihisarl Baba Yusuf'tur. 1524 ylnda lm olan Mrid-i Kamil olarak tannan Yusuf Baba'nn Kitab- Mahbubiyye adl manzum bir yapt gnmze gelmitir. Bu kitabn banda verdii Safevi soyaacn Adem peygambere dein kartmaktadr. Kendisi, eyh Safi'den sonra yerine gemi olan Sadreddin'in olu Cemaleddin'in soyundandr. Sadreddin'in dier olu Hoca Ali Erdebil postundayken Cemaleddin'in oullar ve torunlarnn Anadolu'ya gelip yerletikleri anlalyor. Yusuf Baba ad geen yaptnda Yunus Emre'nin mezarnn Sivrihisar'a yresinde Sarky'de bulunduunu da zikretmekte. Ayrca soyundan geldii ey Cemaleddin'in kardei Hoca Ali'nin mridi eyh Hamid Veli (Somuncu Baba, .1413) ve ona bal Hac Bayram Veli'den de szetmektedir. Bu gsteriyor ki Anadolu'da yol (tarikat) zinciri Erdebil eyhleriyle yryen Snni Trk mutasavvflar bulunmaktadr. Yusuf Baba'nn da Alevi olup olmad ak deildir. (Abdlbaki Glpnarl, Alevi Bektai Nefesleri, Ankara-1963, s. 272273,276; Melamilik ve Melamiler stanbul-1992, s.34-35) Kul Himmet'in mezarnn bulunduu ve Kul Himmet soylularn yaad kyden olan ve kynde yllarca imamlk yapm bulunan rfan oban'n ozan hakknda derledii otantik bilgiler, asl ad Hseyin olan Kul Himmet'i ailecek bize tantyor. Hanmnn ad nce rdek Ana iken, yerletii kyde deitirip Fatma Ana demiler. Birinin ad ahin, brnn Abbas olan iki olu vard Kul Himmet'in. Yukardaki iirinde sadece iki kez olu ahin'in ad gemektedir. ahin'ime yolumu eyledim teslim dizesinden anlaldna gre, Kul Himmet artk yolu-erkan yrtmee mecali kalmad mrnn son zamanlarnda bu iiri yazmtr. Abbas'n o tarihlerde yaamad anlalyor. Sylentiye gre, Kul Himmet olasyla, kk yata len olu Abbas'n ardndan ok alayp szlamaktaym; kendisine insan klna girmi bir
10

Cahit ztelli, kitabnda (agy. s. 86) Seyfi Dedem olarak hatal yaynlamtr, Safi Dedem okunmaldr.

melek (Mikail) grnp, elini gzlerine srerek ona Kerbela'y gstermi. mam Hseyin ve yetmi iki yaknnn ehit olularn gzleriyle grm. Melek ona: Ey, ben derviim, diyen kii! Sen hep cedd-i celaln versin; hem Hseyin'in soyundanm dersin, hem de vadesi gelmi bir evlat iin figan edersin. Grmez misin mam Hseyin'i? Be kardei olu gznn nnde ehit edildi; yine de Allaha davac olmad. Dervilik, allahtan gelene kail olmak ve honutlukla karlamaktr deyip gzden kaybolmu. Kul Himmet de bir daha alamam ve dvazimamlar sylemi. Kul Himmet'in soyu olu ahin'den yrm. Varzl (Grml) kynde yaayan ahinoullar, Dedeler kabilesi olarak onun soyundan gelmektedirler. 4. Kul Himmet, ah smail Hatayi Ve Pir Sultan Abdal Yaknl Bu byk Alevi-Kzlba ermi ozan birbirinden etkilenmi ve ok kez nefesleri birbirine kartrlmtr. lerinde yaa en k olan Kul Himmet birok iirinde hem ah hem ozan olarak Hatayi'yi ve ustad-piri olarak Pir Sultan' zikretmitir. Pir Sultan'n da baz iirlerinde ah Hatayi'nin ad gemesine ramen, Hatayinin hibir iirinde ne kendisinden yaa byk olan Pir Sultan'n ve ne de Kul Himmet'in adna rastlanmamaktadr. Bu ancak birinin ah, brlerinin bende-kul durumunda olular ya da dier sylemle, Hatayi'nin Mrid-i Kamil makamnda bulunmas dolaysyla, onlara sadece talip gzyle bakmasyla aklanabilir. Buna karlk Hatayi'nin, o dnemlerde Hac Bekta Veli Dergahnn Pir'i, Balm Sultan (1450?-1418?) hem de kardei Kalender elebi (1483?-1428) zerine birer iiri vardr. Bu kiiler, ah'n kendi inan ve siyasetinin kayna Hac Bekta Veli'nin temsilcileri olduu kadar, Kk Asya'da yaamakta olan Alevi-Kzlbalarn birinci derecede bal olduklar dergahn bandaydlar. Alevi topluluklarn manevi nderleri Dede'ler, her yl orada kazan kaynatp icazet aldktan sonra gelip Cem-cemaatlarn yaptryorlard. zellikle Balm Sultan' ven iir tamamyla siyasidir. Olasyla 1509'da, II. Bayezid'in izniyle Osmanl snrnda Yldz Da evresinde bir sre kal srasnda yazmtr.11 Burada yaplan Cemlere ve siyasi toplantlara Hac Bekta Dergah'ndan Balm Sultan' temsilen Kalender Abdal, ayn Dergahtan icazetli dede Pir Sultan Abdal ve henz 17-18 yalarnda bulunmasna ramen ozanlyla kendini kabul ettirmi Safevi soylu dede Kul Himmet de katlmtr. Bu
11

Menakbnme AG nshasndan aktaran Abdurrahman Gzel, Kaygusuz Abdal, s.41.

geni katlml siyasi toplantlarda ozan olarak ah smail Hatayi, Pir Sultan ve Kul Himmet'in biraraya geldiklerini belirleyen Kul Himmet kynde (Varzl-Grml) anlatlan bir nemli sylence ve nn de adn birarada zikreden nefesler mevcuttur. Kalender Abdal bu ozann biraraya geliini, ok geni yorumlara ak grnen Eli kanllarn elin yumaa dizesiyle vermitir. Kalender n de cmle aklarn atas ilan eder: Ezel-i ervahtan ceddim cemalim Hatayi Kul Himmet Pir Sultan geldi Eli kanllarn elin yumaa Hatayi Kul Himmet Pir Sultan geldi (...) Kalender yok bu szmn hatas Be harftendir aklarn futas aktr cmle ak atas Hatayi Kul Himmet Pir Sultan geldi 12 Kul Himmet dondan dona geen, srekli bir dnm iinde hereyde, heryerde ve btn sevdii kutsad kiiliklerde Ali'yi grdn anlatt nefesinde ikisini de anar. Ali hem kendisinde, hem de ah Hatayi ve Pir Sultan'dadr: Ali'sin Muhammed yoktur gmanm eriat iinde dinimsin Ali Tarikat iinde srr- ummanm Marifet iinde pirimsin Ali (...) Dilek diler seni severim canda Kul Himmet(?) Hatayi Pir Sultan sende Ruz-i maherde ulu divanda Mmine efaat edensin Ali Kul Himmet bir baka nefesinde, Hatayi'nin iirine benzek yaparak; hem onun sylemiyle hem de onu arada kullanp Hac Bekta'a yalvaryor. Ayrca Pir Sultan yolundan gittiini ve ondan ayrlmak istemediini reniyoruz:
12

Bu iiri Hac Bekta Mzesi Kitaplndaki 137 Numaral bir cnkte bulduunu syleyen Cahit ztelli (agy. s.28-29), tamamn kitabn sonunda verdiini kaydettii halde orada bulunamamtr.

Hatayi'm(e) Kul Himmet eder niyaz Pir Sultan yolundan ayrma bizi Ol maher gnnde isteriz sizi Muhammed nnde car Hac Bekta ah Hatayi'nin zellikle kolay anlalr, halk kesiminin ok abuk kavrayp etkilendii 7, 8 heceli drtlkler ve bazan drdnc dizenin yinelenerek tekerlemeye dntrd uzun mani dizisi (katar) trn Kul Himmet dnda kullanan Alevi-Bektai ozanlarna rastlamyoruz. Ayrca Hatayi'nin, mam Ali'nin slamn yaylmasna ilikin savacl ve barcl eylemlerinin, bykl ve erdemlerinin konu edinildii ve yine Ali'yle ilgili tarihsel olaylarn olaanst kerametler biiminde anlatld yk-destan iir trn Kul Himmet de baarl biimde kullanmtr. rnein Ali'nin Uhud ve Hayber Kalesi savalarndaki gsterdii yiitlikler, Ali ve Dev, Ali ve Salman, Ali ve Gvercin, Ali'nin Cfat'a satlmas, Ali'nin Yz ykleri bazan ikisi ayn yky deiik biimde- her iki ozan tarafndan ilenmitir. Her iki ozandan birer rnek verelim: Hatayi'den Ali le Selmann yks Okurum hece hece Bilmenem halim nice smin Elif kodular Nik beratl bir hace Kul olam usul boya Mubahta kohan yuya Det-i Erzan glnde Selman oynard ceye Selman korktu havf etti Elif Lam Mim Kaf etti Selman'n hrkasna Geldi bir arslan yatt Bilmedi kande cihan Arslan gemiti dondan ardm celal hakkyn Kurtar beni aslandan

Selman grd havf etti Elif Lam Mim Kaf etti Grd bir atl gelir Aslan kakd gitti Kul olam bu atlya Sad eli beratlya Selman bir deste nergis Niyaz sundu atlya ardm ana ana Kl oldum yana yana yz yl tamam oldu Ali geldi cihana Krmz gl alas Can cinin mptelas Ali cihana geldi Selman oldu lalas Krmz gl harman ile Dertliler derman ile Ali hurma dibinde Oynard Selman ile Oynum yetmez oyuna Elim yetmez boyuna Ali hurma igidin Snd Selman boynuna Oku derim ben bunda Ne oyunun var bende Ben bir ulu kiiyim Ne oyunun var bende Can cana mulu musun Dedim yar ulu musun Syle Selman greyim Sen benden ulu musun

Can cana ne muluyem Dedim yar usulyem Ben yz sen yedisinde Pes ben senden uluyem Okuram bir ayetin Etmezem kul gaybetin Det-i Erzan glnden Kim ald hal ayetin Krmz gl nalan ile Kavlim yok yalan ile Benim kasavetim var Haletim alan ile Uyur bitmez uyana Ali yetmez yayana Ali nergisi sundu Selman etti ayan Hatay'im has deil mi Bakn ihlas deil mi Hazreti Ali'nin lalas Selman- Fars deil mi ah Hatayi'nin bu destan gerek anlatm, gerekse biim ve ierik ynnden pek gl grnmyor. brahim ile smail, Ali ile gvercin ve Ali ile dilenci vb. destans ykleri de (brahim Arslanolu, ah smail Hatayi, s. 382-430) Kul Himmet'inkilere gre ok zayf kalmaktadr. ok byk olaslkla ah Hatayi bunlar ocukluk dneminde yazmtr. Kul Himmet'in 30 drtlk iinde yazd ve tamamn incelemenin sonunda verdiimiz Ali ile dev destanndan bir ksm drtlkleri geelim: Yerde insan gkte melek yogiken Kudretinden bir nur indi szld ki isim bir kandilde nur iken Ayn Ali mim Muhammed yazld O dem yaratld dev ile peri

Kaftan kafa hkmederdi herbiri Anlarn var idi bir sultanlar Gayetten pehlivan pek zorba idi yz altm batman grz ekerdi Vuruncaz Kaf' Kufi ykard Cmle devler ann havfin ekerdi Yedi iklim ar kede az idi yz altm arn idi kameti Yetmi yedi arn idi sfat Hibir kula benzemezdi heybeti Baknca maripten merk dz idi Kaf danda bir ba vard hurmadan O zaman yoidi dnyada insan Grd ba iinde bir taze civan ad hurrem oldu gld sevindi Dev genci hemen yakalayip yemek ister. Ama o kocaman dev nasl olduunu bile anlamadan kendini yerde baygn bulur. Yedi gn sonra ayldnda, elleri hurma dallaryla bal ve gzleri kan iindedir. Dev nce kendi evresinde ellerini zdrmee almsa baaramam. Sonra btn peygamberleri dolamtr. Aradan birka bin yl gemi ve Muhammed peygamber zuhur etmitir. Dev ok perian bir durumda onun huzuruna kar: Muhammed der deve Nedir ahvalin? Sinende yaran var bagldr elin Vatann neredir nereden gelin? Elen de bir haber ver tezindi Dev de der ki Kaf dadr mekanm Dnyada yoidi eim nkerim Nice bin yl ben bu derdi ekerim Kua canm kafesinden zld Muhammed der deve: Nerde balandn? Adn nedir bunca elenlendin? Sleyman Nebi'ye Nuh'a varmadn

Elin bagl bin yl daha gezindi'' Dev de der ki Rezputetir adm Kaf'tan Kaf'a kadar hkm ederdim Sleyman Nebiye Nuh'a uradm Ne yaram onuldu ne bend zld Dev Muhammed'e yzyirmi drt bin peygamberi dolatn, derdine are bulamadklarn alayarak anlatr. Muhammed yedi iklim padiahnn askerleriyle gelmeleri haberini salar. Herkes gelir toplanr. Muhammed sorar: Elini balayan grsen bilin mi? Elenme de u orduyu gezindi Kk byk bu haberi duydular Dellal koyup ar ar sordular Cmlesi de derildiler geldiler Hepsi devin karsna dizildi Nice saatlar, nice gnler geer; herkes nnden dizi dizi gelir geerse de dev bulamaz arad kiiyi. Sonunda Cebrail Tanrdan name getirir ve Muhammed'in devin derdine derman olmasn ister. Bunun zerine Muhammed Selman' arr: Muhammed Selman'a gel dedi geldi Aleme bir nurdur balkd dodu Selman'n igninde Ali'yi grd Dev Muhammed hrkasna dolundu Dev de Muhammed'e syler pusudan: te bu ogland bana i eden Yerde insan gkde melek yoiken Duyar idim ok dev ban keserdi Ali'm der Deve olmaz irabet Dev adam eti yer bu nasl adet? Muhammed Ali'ye eyledi minnet aret eyledi bendi zld

(...) Byk kk bu haberi iitdi Sevdas serimden ayrlmaz her dem Ruh ainasydk Elest gnnden sm-i Ali kalb evine yazld 13 ah smail Hatayi, Pir Sultan ve Kul Himmet'in Yldz danda buluup dem-devran geirdikleri, hal diliyle muhabbet ettiklerini belirleyen bir sylence anlatlmaktadr Kul Himmetin ky Varzl'da. rfan oban'n derledii sylenceye gre tarikat yrttkten, yani cem-cemaattan sonra Yldz danda birlikte geziye kar. Bir ara krda iekler arasnda oturur kendilerine sunulan bir tas bal yemee hazrlanrken Pir Sultan: Dostlar, bu bala birer iaret koymadan yemeyelim!'' diye neride bulunur. Dierleri neriyi kabul ederler. Bunun zerine her keresinde ikisi hakem olur biri iaretini syler. nce Kul Himmet balar; hal diliyle buyurur bir ar gelip bal yemee giriir. Hatayi: Ey Kul Himmet, vzltn kesilmesin,baln eller yesin!'' der. Bu, bir eit Kul Himmet'in geleceinin grlmesi okunmasdr. Yani, Kul Himmet vzltn-szltn eksik olmayacak, kazancn da eller yiyecek, demek oluyor. Bugn Kul Himmet evlatlar arasnda hi kesilmeyen kavga-niza ve bu yzden yzden kazanlarn rvet olarak ona-buna yedirmeleri anlatlan olaya balanr. Pir Sultan Abdal emreder; bir kl taklr bala. Hatayi: Ey Pir Sultan, sen de bala drdn kl ile aslasn dedii iin o da ipe ekilmitir. Sra Hatayi'ye gelince; bala el atar, bal tas mnevver olur (aydnlanr). Kul Himmet ile Pir Sultan ayn anda: Ey Hatayi, baln ok olsun, yemeye doyma! Sultan Hatayi tutkuludur ve ok kazanmtr, ama yemeye
13

Her iki destanda da ilenen konu, Yemini'nin 1519 ylnda manzum olarak yazm olduu, Ali'nin erdemlerini, kerametlerini aklayan Faziletname adl yaptnda daha geni biimde anlatlmtr. Kul Himmet'in elinde bir Faziletname'nin bulunduu, daha sonra vereceimiz Yank Kitap olay ve iinde bu yaptn zetini saptadmz bir iirden anlyoruz. Hatayi'nin de ayni kitab grp okuduu muhakkaktr. Ancak rnek verdiimiz destansi iirini, daha nce belirttiimiz gibi, ocukluk dneminde yazm olmas olasl, Yemini'nin yaptndan ok nce Ali'nin bu kerametlerinin kesinlikle geleneksel olarak bilindii ve eitli biimlerde ilendiini gsterebilir. Yemini btn bu bilinen ve ilenen konular toplayp kitaplatrmtr.

doyamamtr. Hatayi evlatlar imdi de ok mal kazanr, ama hep ellere yedirirler. Bal yerken syleen byk ak, sonra Yldz dandan aa inerler. Temiz ve dupduru akan Kzlrmak'ta ykanmak isterler. nce Kul Himmet soyunup irmaa girer, rmak yar kan rengi alr. Kul Himmet: Vaah!' der. Arkadalar: Ne oldu sana? diye sorarlar. Kul Himmet: Aah, imir'in at yaraya su dedi!'' Sonra Pir Sultan soyunup suya girer, rmak daha ok kanlanr. Vaah! der Pir Sultan. Arkadalar ona Ne oldu?'' diye sorarlar. O da, Cude kz Esma'nin elinden itiim zehirin acs yakt beni der. En son ah Hatayi rmaa girer ve su tamamyla kzlkan akmaya balar. Hatayi de Vaah!' diye inler. brleri peki sana ne oldu?'' diye sorunca, Mlcem olunun at yaraya su dedi diye yantlar Hatayi. te o zaman anlarlar ki Kul Himmet mam Hseyin, Pir Sultan Abdal mam Hasan ve ah smail Hatayi de Ali'dir. te o gnden beri Kzlrmak kpkzl akmaktadr. Bu sylence, Kalender elebi'nin cmle ak atas byk ozann Yldz da byk Kzlba birlik toplantsnda karlkl muhabbet ettiklerini aka gstermesi dnda, iki nemli olay da vurgulamaktadr: Birincisi, dnemin Anadolu Alevi-Bektai-Kzlba toplumu ah smail Hatayi'yi Ali olarak tandklar ve onun donunda Ali'nin zuhur ettiine inandklar (Kzlba siyasetinin en nemli parasyd bu) gibi, Kul Himmet'i mam Hseyin, Pir Sultan' da mam Hasan olarak ne kartp deerlendirmi ve byk sayg gstermilerdir. Otuzuna yaklam bulunan Pir Sultan ile 17-18 yalarndaki Kul Himmet'e, henz yirmi ne yeni girmi ah smail'i baba ve semi onlar kutsal aileden, ehlibeytten saymlardr. kincisi dorudan Kzlrmak'n, padiah fermanlaryla katledilip iine atlan Kzlba ynlarn kanlarnn rengini almasnn simgesel yksdr. Binlerce-onbinlerce Ali'lerin, Hasan ve Hseyin'lerin bu rmaa karm kanlarna dolayl gndermedir. Yine Kul Himmet bir dvazimam nefesinde, yardma ard Muhammed Ali ve Oniki mamlar zikrederken ozann adn birlikte anyor. Hatta ilk drtlkteki Bastn topraklar derman derdime dizesini, dorudan ah smail'in Yldz Yaylasna geliiyle ilgili grlebiliriz. Anadolu'nun her yresinden gelen Alevi nder ve dedelerinin, Hac Bekta Dergahnn

banda bulunan Balm Sultan'n 14 temsilcisi olarak Kalender elebi'nin de katldn dndmz bu byk toplantda, Dergahn ban ektii siyaset, Anadolu'da yaayan -zellikle Osmanl lkesinde oturan AleviKzlba Trkmenlerin kendi topraklar dertlerine derman'' olaca gereidir. Yani Kzlba devleti ran'da kurulup, ah'n Tebriz'den Kk Asya'y ynetme siyaseti eletirilmi ve Kzlba Safevi siyasetinin derhal deitirilmesi arzu edilmi. Kzlba ihtilalini gerekletiren kaynaa, yani ban gelip gvdenin zerine oturmas gerektii tartlmtr. Kul Himmet'in szn ettiimiz dvazimam nefesinin birinci ve sonuncu drtlklerini konumuzla ok yakn ilgisi dolaysyla aaya alyoruz: Siperimde verdin bunu yedime Yeti car gnleri Ali Muhammed Bastn topraklar derdime derman Yeti car gnleri Ali Muhammed (...) Kul Himmet Hatayi Pir Sultan geldi Kur'an Muhammed'e kandilden indi Mucizatn gren bu dine indi Yeti car gnleri Ali Muhammed 5. Kul Himmetin Pir Sultan Abdal Ve Hac Bekta Dergahyla Yakndan likisi Kul Himmet, aralarnda on yl kadar ya fark bulunan Pir Sultan Abdal'n talibidir, ondan el almtr. Yukarda akladmz gibi, onun iirlerinde ah'larn vgs; Kzlba Safevi devleti ynetiminde Kzlba Trkmenlerin, yani Ehl-i htisas kurulunun etkili olduu ve iktidar onlarn elinde bulunduu dnemlere rastlar. Safevi soylu olmasna ramen katksz bir Rumlu (Anadolulu) bir Alevi-Kzlba ozandr ve Hac Bekta Veli Dergahna baldr. iirlerinden birine sktrd u drtlk, Safevi ah'lardan ne kadar yarar geleceini ve onlara ne kadar gvenilebileceini gstermesi bakmndan nemlidir:
14

ah smail'in II. Bayezid'e mektup yazarak, Osmanl snrnda bir sre oturup mridlerinin kendisini ziyaret etmesi iin izin istediinde; Osmanl Padiah ahn Balm Sultan ile karlamasn nlemek iin onu, tarikata girmek bahanesiyle stanbul'a armt. Yukarda getiimiz iirinden de anlald gibi Hatayi ona byk nem vermektedir. Bu konuda geni bilgi iinde bkz. smail Kaygusuz, Grmediim Tanrya Tapmam, stanbul-1996, s.224-235.

O nedir ki ie ie (i'yden i'yye?) ayla Yiye ie yakasndan soyula ah'n sofrasnda karnn doyura Kendi eliyle au imi gibidir Kul Himmet Dede Pir Sultan Abdal'dan el alm, ona balanmtr. Pir Sultann bal olduu Balm Sultan da mridi olmaktadir. Pir'inin eii onun kblegahdr: Bir szm vardr tutana Er odur Hakk'tan utana Kul olmuuz Pir Sultan'a Eii de kblegahtr stadnn Pir Sultan olduunu syledii be ktalk bir iirinde, Hac Bekta dergahnn pirlerinden ve ona bal erlerden-evliyalardan imdat istemektedir: Hkmn geiren hep cmle nasa Etein tutanlar grmedi gussa Seyyid Hasan olu hem Abdal Musa Zahirde batnda sen imdat eyle Rumeli'n fethedene ey gerek Veli Tahta kl tutar hem batn eli Alemlerin kutbu ah Kzl Deli Zahirde batnda sen imdat eyle Eiine yaslanr gerek erler Niyaz edip yzn yerlere korlar Rumeli'nde yatan erenler pirler Zahirde batnda sen imdat eyle Evlad-i Ali'nin oldu ahbazi Cmle erenlerin ahbaz bazi Sultan ca Baba Seyyid-i Gazi Zahirde batnda sen imdat eyle Eydr Kul Himmet stadm Pir Sultan Hem Kk Yatagan Byk Yatagan Erenler cellad ya Hacim Sultan

Zahirde batnda sen imdat eyle Kul Himmet 1533'de yazd ve yukarda szn ettiimiz iirinde, vgsn yaparken hatr-hrmeti iin Ali'den yardm istedikleri arasnda sereme Hac Bekta Veli, Kadnck Ana, Kzl Deli ve Balm Sultan' da grmekteyiz: (...) Hazreti Fatma'nn Hatice Ana'nn Sultan grtkann Kadnck Ana'nn (...) Olunu kurban veren Halil'in Urum'da Sultan Kzl Deli'nin Sereme Hac Bekta Veli'nin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Semud dillerinde sylenir adn Mevlam hod yaratm cmle mevadin Balm Sultan ile Kara Pirbad'n Hrmeti hakk iin ya Ali medet (...) Pir Sultan Abdal'n, Kalender elebi'nin nderlik ettii byk AleviKzlba bakaldrsnn bastrlmasndan (1527-28) sonra Rumeli'nde gizlendii dnemde Kul Himmet, bu ayrlk yllarn byk bir zlem ierisinde iirlerinde dile getirmitir.15 Nice sefil ve mazlumlarn boyunlarnn urganda olduu, asld dnemde o Pir'inin bana bir i gelmi olmasndan korkmaktadr. Bu nedenle Oniki mam'a, AllahMuhammed-Ali ve erlere evliyalara yalvarp yakarmaktadr: Gece gndz intizarm Pir'ime On'ki mam seher vakti sen yeti Kanm kaynar Ehl-i Beyt'in yoluna On'ki mam seher vakti gel yeti (...) Tavus kuu cevlan kurar bu demde ekmiler Mansur'u dar'a meydanda Nice sefillerin boynu urganda
15

Pir Sultan'in izini yitirdii dnem ve gizlendii blgeye ilikin bilgi ve yorumlar iin bkz. smail Kaygusuz, Alevilik nan, Siyaset Kltr Tarihi ve Ulular I, stanbul-1995, s.372-380

On'ki mam seher vakti gel yeti Kul Himmet der Kulhvallah ahad Cesedimde can kalmad bu saat Dn gn virdim Ali Muhammed On'ki mam seher vakti sen yeti Sonra "Allah bir Muhammed Ali diyerek" Pir'inin derdine dyor ve onu gremedii iin ok dertli olduunu sylyor. Oniki mamlardan, Velilerden peygamberlerden, Anadolu'nun eitli blgelerinde yatmakta olan erlerevliyalardan yardm diliyor. Oniki mamlar dahil olmak zere 44 kii ve yer ad gemektedir. Kul Himmet'in btn buralar dolam ve bu erlerin mezarlarn ziyaret etmi olmas byk olaslktr. Ve yine olasdr ki, kendisi de Pir'i gibi uzun sre izini kaybettirmitir. Balm Sultan ile Hac Bekta Veli'yi de ayni drtlkte zikrediyor Kul Himmet. Yine Bugn bize Pir geldi dizesiyle balayan, ok tannm ve Cemlerde okunan uzun Tevhid semah nefesinde de Hac Bekta' Ali ile eletirirek onu Pir olarak gryor. Pirlik tacn Kzl Deli'ye verdiini sylerken, Hac Bekta' Pir bilip hizmetini grenlere de balln gsteriyor: Her sabah her sabah tr kular Allah bir Munammed Ali diyerek Blbl de gl iin figana balar Allah bir Muhammed Ali diyerek (...) Drt kitap yazlp drt dine dt Kur'an Muhammed'in virdine dt Kul Himmet Pir'inin derdine dt Allah bir Muhammed Ali diyerek ..... Mekan m tuttun sen gurbet illeri Gremedim Pir'imi dertliyim dertli (...) Niyaz kln Pir Sultan'a Pir'ime Her kul dayanr m byle zulme (...) Kzl Deli imdadma gelindi

ah-i Haydar ahvalimden bilindi oban Baba'ya garibi sorundu Gremedim Pir'imi dertliyim dertli (...) Abdal Musa kalemini alnca ok ardm ermedi yalnca Hesabmz grek Mehdi gelince Gremedim Pir'imi dertliyem dertli (...) Uyan Balm Sultan halim pek yaman Hac Bekta Veli gndersin iman Benim gttm yol Sahib-i Zaman Gremedim Pir'imi dertliyim dertli Grelim yitii buldu Kul Himmet Yerden gkten evvel Ali Muhammed Bendenin sorduu bir zat-i sifat Gremedim Pir'imi dertliyim dertli (...) Pir dediler Ali'ye Hac Bekta Veli'ye Hac Bekta tacn Verdi Kzl Deli'ye Kzl Deli tacmz ah Ahmet miracmz Karac'Ahmet gzcmz Yalncak duacmz (...) Kul Himmet stadmz Bunda yoktur yadmz ah Merdan akna Hak vere muradmz Bir baka iirinde Kul Himmet, piri ve ustad, efendisi Pir Sultan'n cemalini Hac Bekta Dergah'nda grmee gittiini anlatyor. Adn vermemekle birlikte, bir talibin piri iin gsterdii byk sayg ve taparcasna sevginin davurumu olan bu iiri Pir Sultan'a yazmtr. Muhammed-Ali'nin Hasan Hseyin'in nurunun onun yznde parldadn; Pir Hac Bekta Veli'nin ve

evlatlarnn (Balm Sultan ve Kalender elebi) kendisine yar ve onlarn huzurunda ikrar verip musahib olduunu anlatt kii Pir Sultan'dan bakas olamaz. Cahit ztelli'nin belki de bu iir Pir Sultan iin yazlmtr'' (C.ztelli, Pir Sultan'in Dostlar, s. 144-145) szndeki belki bir fazlalktr. Ayrca ah'n gizli srlarn da onun tadn sylemektedir. Bizce burada Kul Himmet ah szcyle, Ali'ye gnderme yapmyor; dorudan ah smail ile Dergah arasnda Pir Sultan'n elilik yapt, gizli sr tad anlam kmaktadr. Kul Himmet'e gre, Pir Sultan Fatma Ana kadar cmert; hem kitap bilgisine, hem de gizli bilimlere sahip ve cmle aklarn nnde eildii iir ustasdr, yani secde edilen bir ozandr: Efendim cemalin grmee geldim Muhammed Ali'nin nuru sendedir Ayana yzm srmee geldim Hasan Hseyin'in nuru sendedir Ervah- ezelde kandilde nurdur Hac Bekta Veli Pir sana yardr Lahmike lahmi ikrarn vardr ah'n pinhan olan srr sendedir Fahri alem Elif taci giyindi Krklarn ceminde saki can idi Serden batan geip mest uryan idi Yedi ehl-i irfan hali sendedir Fatima Ana'sn cmert ganisin rahmet deryasi gevher kanisin Cmle aklarn secdegahsn lm-i Ledn ilm-i kitap sendedir Zhre yldzn alnnda grdm Cavidan okursun her seher virdim Kul Himmet Dergah'a yzm srdm Muhammed mirac nutku sendedir

Kul Himmet olasadr ki, bir muhib can ile iir gndererek Pir Sultana kendisini grmek, eiine yzn srmek istedii haberini iletmitir. Bu dilein karl olarak Pir Sultan'n Kul Himmete hitaben yazd bir iir bulunmaktadr. Sanyoruz ki, Kul Himmet yukardaki iirini, gelsin buyruunu alp, onu ziyaret ettii srada yazmtr. Pir Sultan Abdal, Kul Himmet'e selam gnderip hal diliyle, bakalm hangi koullar yerine getirdikten sonra gelmesini istiyor: Bizden selam et Kul Himmet kardaa Vcudun ehrini gezsin de gelsin Yedi kat yer ile yedi kat gn Onun manasn versin de gelsin Benim aradm Hazreti Ali Altndan dklm dldln nal Krk arn kuyudan kar m yolu Yolun tedarikin grsn de gelsin Dervilik dediin bir kolay itir Ali'nin grd mbarek dtr Can yok cismi var? bu nasl kutur Bu kuun dilinden bilsin de gelsin Dervi dediin ardr z Araya m gitti garibin sz Demirin stnde karnca izi Karanlk gecede grsn de gelsin Pir Sultan Abdal'm zmz dar'da Seni saknrm ayar nazarda kmadk can kazlmadk mezarda Cenaze namazn klsn da gelsin Bizce bu iir bir takm tasavvufi gizemleri ierdii kadar, Kzlba siyasetinin gizlerini de tayor. Belki birlikte bir yere gideceklerdir; yol tedariini grmesi isteniliyor. Hatta sava iinde ve tehlikede olduklarn belirleyen kapal sylemler var. Bize gre nc drtln nc dizesinin asl, Can yok cismi var bu nasl kutur'' olmaldr; kukusuz yirmi yzyln balarnda umaya balayan cansz ku, yani "uak" kastedilmiyor! Bu cansz uan cisim oktur. Kul Himmet'in ok ve yayn

dilinden anlamas, yani nasl kullanlacan renmesi gerektiini sylyor. Bir sonraki drtln son dizeleri, ok kuvvetli mecazi anlam tamaktadr: Kul Himmet'in evresini byk kuku iinde karanlkta karnca izini grecek kadar aratrmas ve nlem almasn istemektedir. En sonunda ise, Seni dmann gznden saknr, korurum, ama yine de lm gze alarak gel diyerek, yaamn tehlikesini belirtiyor. Ama Kul Himmet, yukardaki iirinde grld gibi, tehlikeye aldrmadan ve cann hie sayarak Pirinin cemalini grmee gitmi, ayaklarna yz srmtr. Daha sonra ondan mkllerinin halledilmesini isteyecektir: Aman mrvet bir mklm var benim Nacinin gittii doru yol nedir Besmeleden sonra tanr kelam Kudret kaleminde tutan el nedir Kur'an- azim gkte mi yazlmtr Yoksa yeryznde hoca yazmtr Kangi ay kangi gn nazil olmutur Getirip de haber veren kul nedir Yzyirmi drt bin peygamberden evveli Kurulmadan u dnyann temeli Ay gn yaylmazdan evveli Mariptan marika doan nur nedir Kamilim sanmadasn birini Bilir misin kamillerin pirini Pirim Muhammed Alinin nurunu Neden halk eyledi kudret el nedir nceden incecik kurdular yolu Kime mrid kime rehber demeli Drt kitapta yazlmadan evveli Aslmza cevap veren dil nedir Yer gk yaplmazdan evvel nur idi Hak Muhammed Ali anda var idi Srr buy eyleyip hem settar idi Bu meydanda hazr olan er nedir

Kul Himmet ak ile aklm ardm Kudret lokmasn anda piirdim Kim kesti kim biti kime giydirdim Hrka ile tac diken el nedir Pir Sultan Abdaln, bu mkllerin yantlarn iinde verdii iiri gnmze ulamamtr. Ama Kul Himmet Dede'nin kendi talibi Kul Hseyin'in mkllerine verdii yantlar biliyoruz. Kul Hseyin soruyor, Kul Himmet de drtlk drtlk yantlyor. Kukusuz Pir Sultan ile Kul Himmet arasndaki iliki ayn aydnlatc dzeydeydi. Grelim Kul Hseyin'in mklleri nelerdir ve mridi Kul Himmet nasl zmlemi: Mrid isen mklm halleyle Neden hasl oldu gruh-u Naci Beni yasda gamda brakma syle Evvel tatl neydi sonras ac Hakkn gevherinden arn nurundan Andan hasl oldu grh-u Naci Hak sana bir evlat ederse ihsan Verince tatldr alnca ac Hak verir ksmetim benim gdam Kesmezem dilimden bar-i Hdam Yourmazdan evvel Cibril Adem'i Hem Adem yoiken kim idi hac Deme arif bu szm bile mi Mnkirler ne bilir srr- Alemi Yourmazdan evvel Cibril Ademi Ruhlar idi Hakla bulunan hac Arif arif ile gnl katmadan Hak taala bu dnyay yapmadan Selman dahi o Krklara yetmeden Ya kim idi Krklardaki duac Arif arif ile gnl katmadan Krklar iyan olup semah tutmadan Selman dahi ol Krklara yetmeden

Ali idi Krklardaki duac nsan fehmeyleyip kendin bilmeden Havva ana gelip hamil'omadan Artp da kalb evini silmeden Kim idi gklerde dar eken bac ekilip giderken mirac yolunda Rastgelip de sekiz umak evinde Cennet evlerinde elma dalnda Fatma Ana idi dar eken bac Ezelden beri srullah sr idi Mminleri kalbi dolu nur idi Ne kr ne ekici var idi Neden hasl oldu Ali klc Ben gnahkar kulum sylerim allah Nur rtl kara donlu Beytullah Kr glbengdir ekic'eyvallah Andan hasl oldu Ali klc zn tastik edip tevekkle gel u dnya fanidir evvel ezel Yz yigirmi dnt bin nebiden evvel Kim giydi bana al nurdan tac Gerek erenlerin incedir yolu Sen seni sanmagil divane deli Yz yigirmi drt bin nebi evveli Fahr-i Alem giydi ol nurlu tac Kul Hseyn'im aydur evveli yandn Hakka ikrar verdim kandm inandm Kul Himmet kendini arif mi sandn Di bana nerdedir dnyanin ucu Kul Himmet'im aydur yeter bu szn Syletme Hseyn'im aktr gzm Bir sama baktm bir sol omuzum

Kamile yakndr dnyann ucu 6. Kul Himmetin Gezdii Yerler Ve Hakknda Anlatlan Sylencelerdeki Tarihsel Gerekler Kul Himmet'in, yukarda bazi drtlklerinden rneklerini verdiimiz ve yardm istedii, ziyaretinde bulunduu erler-evliyalardan szetmektedir.Onun zamannda kimisi yaamakta olan, ama ou oktan hakka yrm ve yatrlaryla tannan bu Alevi-Kzlba mam ve ermileri Horasan'dan-Erdebil'den Balkanlara, Irak ve Suriye dahil tm Kk Asya'y kapsayan geni corafya yzeyinde bulunmaktadrlar. Byk ounluu Anadolu'da ve krsal blgelerdedir; bugn de bu yatrlar Aleviler tarafindan kutsanmakta, ziyaret edilmektedir. Ama onun, ah-i Merdan ile gezdigim yerler balaml 24 ktalk bir iiri var ki, iinde 50'den fazla lke, ehir, kasaba, corafi blge, da, ova, rmak, l vb. adlar gemektedir. Aaya baz drtlkleri alarak, iindeki ah-i Merdan Ali'siyle, yani Ali yolunu srmek, Alevi-Kzlba inancnn propagandasn yapmak iin nereleri dolam ve gezip grm olduuna bir gz atalm: Onsekiz bin alemi gezip seyreder ah-i Merdan ile gezdiim yerler Kah bir mekan gelir bir mekan gider ah- Merdan ile gezdiim yerler (...) Bak u silsileden sohbet edene Temaa kl dnyaya gelip gidene Karaman Krehir gl Adana ah- Merdan ile gezdiim yerler Gayet scaktr ar havas Katarlanm gider at devesi Amasya orum Merzifon ovas ah- Merdan ile gezdiim yerler Kayseri'de Erciyes dalar ulusu Bozolan Bulank Bulgar yalusu Hemdinli ve Karadeniz yalusu ah- Merdan ile gezdiim yerler (...) Kudrettendir Kilolu'nun feneri

Kafir krmak azizlerin hneri Kzlelma Akdeniz'in kenar ah- Merdan ile gezdiim yerler Dldl incitir Ali'nin zoru Ona karim olmaz alemin var Sof(i)ya Bulgaristan'n kenar ah- Merdan ile gezdiim yarlar Nur ile doludur Kerbela vari Orda ehit oldu imamlar serveri lbazl iklimi Dmki ar ah- Merdan ile gezdiim yerler Giydii al yeil nurdan eyeri Mekke Medine Arap diyar ah- Merdan'n bindii khar ah- Merdan ile gezdiim yerler Serendib'de Adem atanin izi Arafat'ta gzel koun boynuzu Tur danda in-i Mainin yz ah- Merdan ile gezdiim yerler (...) arh-i Musul yce dalarn ou Sular alar ho bahas ba Hey Saatukuru gel Ar da ah- Merdan ile gezdiim yerler Cem kuruldu ak nefese balar Kim estirir yeli bre kardalar Tozan Canyaylas da ile talar ah- Merdan ile gezdiim yerler Acel gelip biz gmeden fenadan Nasibimiz versin Mevlam yaradan Badad Kerbela Erdebil Hemedan ah- Merdan ile gezdiim yerler Yaradan bilir gizlimi saklm

O yrtr daim benim aklm Hind Horasan ile Irak iklimi ah- Merdan ile gezdiim yerler Oniki mama kast eyledi Mervan Kim yayar kudret devesin seyran Karaba Gence emah irvan ah- Merdan ile gezdiim yerler Kahi Elburz dan ayor yolu Dertli dertli ter seher blbl Kilbarak'tan beri Kemkean eli ah- Merdan ile gezdiim yerler (...) Ben Dervi Himmetim derdim bir tmen Denizlerin ta-i lali bir semen ah Necef iklimi Hindistan Yemen ah- Merdan ile gezdiim yerler Yaam boyunca ok gezmi Kul Himmet. Byk olaslkla bir sre de ah smail'in Kzlba ordusunda bulunmutur. 1511 ah Kulu bakaldrsndan 1527-28 byk Kalender ah halk hareketine kadar Anadolu'da en az 6 Alevi-Kzlba bakaldrs iinde bulunmu olan Kul Himmet yaamn, Anadolu Kzlba (ran Safevi deil) siyasetine adamtr. ran Kzlba Safevi ynetiminde Anadolulu Kzlbalarn (Ehl-i htisas kurullarnn) egemen olduu dnemlerde iirlerinde ah'lar ar ayn siyasetin dorultusuydu. Trkeyi en anlalr ve en etkileyici biimde kullanarak yazd, coku ve duygu dolu olduu kadar, didaktik (retici) iirleriyle yaam boyunca davasna hizmet etmitir Kul Himmet. Kouturmalara uram, zindanlara kapatlm ve bir snr belli olmayan bir srgn ve kaak yaam srdrmtr. Onun iindir ki, Makam sr olan koca Kul Himmet diye tannr ozanlar arasnda. mrnn son dnemini bugn mezarnn bulunduu Tokat'in Almus ilesine bal Varzl (Grml) kynde geirdii anlalyor. Kyde Kul Himmet'in burada yaad dnemde baskn yaplp, ailece kesildiklerine dair bir olay anlatlmaktadr. Ayn kyden olan rfan obann, Kul Himmet soyundan ahinoullar'ndan derlemi olduu bir sylencedir bu:

"Osmanl hkmeti tarafndan Kul Himmet'in ve ona bal yaad kyn ortadan kaldrlp datlmas emri verilmitir. Bu buyruk zerine Sivas'in Tozanl sancandan Osmanl askerleri gelip, ky basm. Kul Himmet ailesini kesmiler. Yalnz ok kk olan bir torununu alp gtrm ve Tokat'a yakn Zodu (Kurucak) kyne yerletirmiler. Beinci torunu Yakub'u ise annesi, ya da kyden kadnn biri frsatn bulup, ocuu kararak Ekseri (Egridere) kynde saklayp bytm. Bu baskn srasnda Kul Himmet'in ocuklar babalarna ait kitaplar topraa gmp, zerine ate yakarak onlar kurtarmlardr. Kitaplardan birisi 'Yank kitap' adyla anlan 'Faziletname' dir. Daha sonra Hac Yakub adyla tannm bir pehlivan olan bu ocuk babasnn dedesinin cn almtr." (rfan oban, Kul Himmet, Tokat-1997, s.28-30) Ky ziyaret eden Cahit ztelli, ise bu baskn yle anlatmaktadr: "Almus (bugn ile, eskiden ky idi) halk ile Varzl (Kul Himmet'in ky) halk birbirini hi sevmezlermi. ekiip dururlarm (her halde mezhep ayrlndan olacak). Almuslular Kul Himmet ailesini kesmiler. Bir tek Yakup kalm. Bir kadn bu ocuu Ekseri (Egridere) kyne karm..." (C. ztelli, agy. s.30) Kendisi ky ziyaret ettii halde bu bilgiyi, daha sonra retmen Halis Cinoglu gndermi. Grlyor ki, kendini hkmet adam gibi gsteren aratrmaclara Alevi halk gvenip almyor; ya bilgi vermiyor ya da gerei saklyor. Burada grld gibi, Kul Himmet ailesinin kesilmesi iki kyn arasnda mezhep ayrlndan kan kavga yzndenmi gibi gsteriliyor. Bunu sadece Cahit ztelli'nin yorumu ve onun byle gstermi olacan dnmyoruz. yle anlalyor ki, bugn de devletin Kzlbalara kar tutumunda bir farkllk grmeyen Kul Himmet'in kynde yaayanlar, korktuklari iin yky deitirip sunmulardr. Ayrca akllarnca, hakknda kt konuulmasn diye Kul Himmet'i devlete (Osmanl'ya) kar gstermemek ve onu aklamak istemilerdir. Hac Yakup yks bile bu maksatla yaratlm grnyor; onu stanbul'a gndermi, sarayda altrm ve hatta Padiah'n yaveri bile yapmlar. Yakup orada bir Rus pehlivann yenince Padiahn iyice gzne girmi. Padiah onun isteini kabul ederek, eline bir ferman vererek, nce hacca sonra da dedesinin memleketine gndermi. O da ate altnda saklanm Kul Himmet dedesinin kitaplarn bulup, ky yeniden kurarak enlendirmi. yle anlalyor ki, Osmanl askerleri -byk olaslkla Almuslularn

ihbaryla- ky bastklarnda Kul Himmet evinde bulunmuyordu. Gezideydi ve belki talipleri arasndayd ve belki de baskndan nce karlmt. Kul Himmet, aada aklayacamz olayn getii tarihe gre, bundan en az 56 yl sonra yaama gzlerini yummutur. Kul Himmet'in iirlerinde Faziletname'de geen Ali'nin erdem ve kerametlerinden yaratt daha nce bir rneini getiimiz destanlar ve iirlerin pek ou gnmze gelmitir. Aaya aldmz Ali'yi anlatt nefesinde ise Kul Himmet Yemini'nin Faziletnamesinin hemen hemen tam bir zetini yapmtr. Bu iir ve destanlar Yank kitap olayn dorulayan kantlar olabilir. Benim pirim ah-i Merdan Ali'dir Aklar carna yetenden medet ahadet parmanan Hayber Kalesi'n Kaldrp hmnan atandan medet Cimcime haberin Kerkez'den alp Kul edip zn zulmata salp Beikte ejderi oniki blp A devin bendini atandan medet Onlar imi zahir batn duruldan Bin bilirsen bir haber al birinden Yetmi kere ldrp de dirilten Nusayri destini dutandan medet Kuduretten hun karm hununa Onlar girer zahir batn donuna Asuman yznde arslan donuna Resul'un nne yatandan medet Kul Himmet'i ak meyinden kandran Bir kya bakla beni yandran yz yldan sonra nian bildiren Selman'a nergisi sunandan medet Yank Kitap olay olarak gnmze ulaan Kul Himmet kynn baslp, ailesinin ldrlmesi ve kyn datlmasnn tarihini belirleyecek iki nemli belge bulunmaktadr: Birincisi, Padiah III. Murat'n 1576 ylnda,

Rafizilie ilikin kitaplara el konulmas hakknda orum Beyine ve Ortapare Kadsna gnderdii ferman; bu fermanda Kzlba Diyarndan getirtildii ihbar edilen 34 kitabn derhal toplatlp yokedilmesi; getiren kiilerin ve alp okuyanlarn tutuklanmas bey ve kadlara emredilmektedir. Bu fermanla ilgili olarak yaplan ihbar zerine Varzl ky baslm ve Kul Himmet ailesinin evi aranm; ancak kyn baslaca nceden haber alnd iin topraa gmlp, zerinde byk bir ate yaklarak, hem kitaplar hem de Kul Himmet kurtarlm olabilir. Kyn bu birinci basl Kzlba kitaplaryla ilgilidir. nk, blgeye ayn padiah tarafndan gnderilen ikinci buyruk tamamyla Kzlba inan ve siyasetine ilikin ve bu balamda, yani ky Kzlba ve stelik Kul Himmetin ky olduu iin baslp datlm. Byk ozann aile bireyleri ldrlmtr.1583 tarihli bu Ferman'da Amasya kads ve beyinin, ayrca orum, Zile, Turhal, skilib, Osmanck Artukabad, Hseyinabad, Gle, Ortapare, nabazari, Mecitz, Kazabad, Katar, Karahisari, Demrl ve Havsa kadlarnn, buralarda yaayan Kzlbalarn cezalandrlmas buyurulmaktadr. Osmanl padiah III. Murad'in bu buyruunda yer alan sylemler, hkmlerin Kzlbalarn yaad btn blgeleri kapsadn aka gstermektedir. zetle unlar sylenmektedir: Buralardaki Kzlba topluluklarnn Ebubekir, mer ve Osman'a hakaret ettikleri ve ocuklarna adlarn vermedikleri; Snnilere Yezit! diye ardkla; namaz ve oru bilmedikleri; geceleri hep biraraya gelip birbirlerinin avratlarn ve kzlarn kullandklar renilmitir. Ayrca ran'dan gelen baz halifeler izme ve urba getirip datyor ve birbirlerini ziyaret ediyorlarm. Resul Halife ve Celal Halife gibi, biz de durmayalm ayaklanalm! diyenler varm. 16 Grld gibi Kzlbalara genel bir bask, srgn ve nde gelenlere kym uygulamas yaplmtr bu ikinci fermanla. O yllarda, ezici ounluun Kzlba olduu bu blgelerde, fermanda belirtildii zere bir ayaklanma hazrlklarnn varolmas olaslk d deildir. ran'dan gelen halifelerin Kul Himmet ile grtkleri ve ilikilerinin olduu muhakkaktr; yal Kul Himmet'in gt ve nerilerine gereksinimleri vardr.

16

III. Muradn bu iki buyruu iin bkz. Nejat Birdoan, Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemesi, stanbul-1992, s.284-290

Bu fermann kartld tarihten 3-4 yl sonra ran'da, Muhammed Hdabende'nin son yllarnda ynetimde yeniden glenmee balayan Trkmen beylerinin ah Abbas'a Kzlba tacn giydirmiler ve yeni bir umut belirmitir Kzlba topluluklar iin. te bu ksa dnemin Anadolu'ya yansmas olarak, bir takm siyasal hareketlerin balad ve bakaldr hazrlklarnn olduu rahatlkla dnlebilir. Yukarda belirttiimiz gibi, bu ksa dnemde Kul Himmet'in bazi iirlerinde ah Abbas'i vdn biliyoruz. 7. Kul Himmet'in Hac Bekta Veli Dergahna Ball Kul Himmet, yukarda verdiimiz iir rneklerinde de grld zere, Hac Bekta Veli Dergah ve dergahin pirleri, yani postniinlerine baldr. Hatta ilk drtl; Mansur gibi dara vardm zaman Ol zaman konutum stazmnan Pir'in divanna durduum zaman Niyazbend dantm stazmnan olan uzunca bir nefesini, Hac Bekta Dergahna varp, orada postta oturan Evlad- Resul (Burada Peygamber evlad olarak niteledii Kalender elebi olmaldr) dedii Pire ikrar vermek gerektiini syleyerek yle balamaktadr: Hac Bekta Dergahna varalm Evlad- Resul' anda grelim Kul Himmet'im Pir'e ikrar verelim kr necat buldum stazmnan Kalender elebi'nin iirlerinden birinde byk ozann adn drtlk sonlarnda yineleyerek kullandn bata vermitik. Hatayi'nin de bir iirini Kalender zerine yazm olduunu biliyoruz. Buna karlk, ne Pir Sultan Abdal'in ve ne de Kul Himmet'in nefeslerinin hibirinde Kalender elebi'nin dorudan adnn gememesi, bizce 1527-28 byk Alevi-Kzlba bakaldr hareketinin nderi olmasndan kaynaklanyor. Bakaldrnn ezilmesi ve Kzlba krmyla son bulmas, ozanlarn -ilikilerinin ortaya kmasndan korktuklar iin- onun ad geen iirleri yoketmeye, deitirmeye sevketmi olabilir. Celaleddin Ulusoy, Yedi Ulular adl yaptnda (s.199), iirlerinde Hac Bekta Veli Dergahna ve onun ilkelerine itenlikle bal olduu,

deyilerinin Bektai yolunun retici nitelikte bulunduu gznnde tutulursa, Pir Sultan gibi Kul Himmet'in de Kalender elebi ile yakn ibirlii yapm olduu yolundaki sylentilerin gereklii dnlebilir demektedir. Ulusoy, Hac Bekta evresinde varl bilinen ve Kul Himmet, Pir Sultan Kalender elebi ilikisini ortaya koyan sylentilerin neler olduu ve mahiyeti hakknda bilgi vermi olsayd, daha ok eyler aydnla kabilirdi. Son olarak Dede Kul Himmet'in Ali yolunu anlatan ve talibe yol gsteren, tler veren; sonunu ise candan bal bulunduu ve hak sayd piri Pir Sultan ve Hatayi'nin adlaryla balad uzunca nefesini sunalm. Sanki iir bu byk ozan tarafndan yazlm duygusu veriliyor. Sanki Kul Himmet aydnland, nasip ald ve her bakmdan etkilendii iki byk ozan, bu nemli nefese ortak ediyor: Gel gr imdi gereklerin zatn nkar edenin tebdil eder sfatn Mmin har(i)ce vermez zrriyetini Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Bu vasiyetler Ali'nindir Ali'nin Cemali gerektir pirim Veli'nin Kusuruna kalmayacak kulunun Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Talip olan durur ahd u peymana z haktr kalbi gitmez gmana Zerre gnah ilese yatar tercmana Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Mminler gnahn eline alr Meayih kavlinde doruya gelir Kahr kime etsen ltf ona olur Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Talip oldur evliyay hak saya Hem srrn kalb evinde saklaya znde benlik komaya paklaya Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir

Mmin ziyareti erin nazar Daim gerek ile eyle pazar Erkan yerinedir Pirin nazar Mminler ezber-i Ali'dir Talip oldur evliya etein tuta znn egrisin dar ata Daim gher ala gherler sata Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Bu yola gidenler olurlar hac Talip oldur grdnn utac Musahib musahibden ayr tutmac Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Sofu oldur grdn kotara Nefs-i emmare'den kendin kurtara Hayr hizmet edip hakka yetire Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Musahib kaps Ali'den kald Onun'n Cebrail hak rehber oldu Sofra brahim-i Halil'e geldi Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Herhangi bir talip pirinden bezer Hak ahit ona bin gnah yazar Mrebbi evinden uruluk hazer Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Ya talip dil oldu cemi katnda Melekler titreir hem heybetinde Ala gzl ah'm versin batnda Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Ya da talip olan ikrardan dnd Yerden gkten ona lanetler indi krarn sahibi Ali'dir kendi Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir

Bir talip gnahn bilmedi geldi Krksekiz cumada erkansz oldu Meayih kavlinde Mervan'a dnd Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Bir talip eer gnahkar olsa Gnah nedir onu bilmese El aman mrvvet ya Ali dese Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Dara durur hasm kail olursa Onun sitemi krktr vurursa Ehl-i Kamil yollarna girerse Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Ehl-i tark olanlar byle gittiler Giden gitti gitmeyene n'ettiler Kandil mbarei Cem'de tuttular Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Bir talip de gnl ykp otursa Ehl-i dil olsa da hner getirse Sarih sitem yoktur zr getirse Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Sorgusu yoktur gerek gelene Gerek syle gerek yoktur yalana Lanet olsun gman ile gelene Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Evliyaya dost dmanna dman mrn ahirinde olma gel piman Yzm basa geldin ya ah-i Dehman Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Hakkn bir ismi bu gnlmde ah'tr Cism-i Pir nnde gnlm dergahtr Talibin ahir sonu hakka yardr Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir

Halil'i nardan Mustafa'y nurdan Murtazay bah etti Ali'yi srdan Hasan zehr iti Hseyn Kerbela'da Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir (Bir drtlk eksik) Musa Kazm ile Aliyyl-Rza Muhammed Taki Naki'yle Asker'e Mehdi mnkirlerin kkn kese Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Talip olann byle etmesi gerek Gnden gne oalmak artmak gerek Bildiin syleyip bilmediin yedmek(?) gerek Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Mride varp da t almaya Yanna el bo kuru varmaya Edepsizlik edip zahire varmaya Mminler Kur'an ezber-i Ali'dir Talibe hakkn rahmeti oktur Ona ki yarn sorgu sual yoktur Kul Himmet Hatayi Pir Sultan haktr Mminler Kur'an ezber-i Alidir 8. Baka bir Kul Himmet Var mdr? Anadolu Hatayileri, Serezli Pir Sultan, Yunus Emreler vb. sylemlerle kafas karan, kendi tarihlerini ve Kzlbalk siyasetini-felsefesini bilmeyen Alevi kitlesi, Kul Himmet Dede ve Kul Himmet stadm gibi iki Kul Himmetten szedilince daha da aknla dyor. Dayanaklar zaten salam olmayan bu akm Alevi-Bektai kitlesi iin sakncaldr; onlar blmeye yneliktir ve bize kastl yaratlm gibi gzkyor. Bu ozanlarn sosyo-politik ve ynetim kart iirleriyle ak, doa ve inansal iirlerini birbirinden ayrp, ayn ismi tayan farkl ozanlarnm gibi gsterilmesinin altnda yatyor kast. AleviBektai toplumu bu ayrmda tercih yapmaya ynlendiriliyor ve onlar dolayl bir biimde ikincisini semeye zorluyorlar. Bu konuda kimse, bilimsel aratrmalarla bu sonuca varldn ileri srmesin.

unu yadsyamayz: Byk halk ozanlarn, sonrakiler onlar gibi yazabilme abas iinde elbetteki taklit etmilerdir. Bu genellikle byk ustaya yetimek iin kendini eitme, yetitirme eylemidir. ok kere bir ozan dierinin iir konusunu, l ve uyan, yinelenen szck ya da dizeleri bile kullanarak farkl szckler, deyim ve betimlemelerle kendi iirini rgler. Bilindii zere bunlara benzek (nazire) denilmektedir. rnein Seyyid Nesimi Divan nda Yunus Emreye benzek (nazire) pekok iir vardr. ah Hatayi ise hem Seyyid Nesimiye hem de Yunus Emreye benzek iirler yazmtr. Bunlar ayr bir olgu elbette. Ancak Alevi szl deme-deyi geleneinde bir baka olumsuz olgu vardr: Dedeler ve Cemlerde saz alp deyi syleyen, dvazimam ve semah nefesleri okuyan zakirler, bu iirlerden ozanlarn birbirine kartracak kadar ok ezberler. Hatayinin iirini Pir Sultana, Kul Himmete maleder. Teslim Abdalnkini Kul Hseyinin, Muhyiddin Abdaln veya Dervi Muhammedin iirlerine kartrrlar. Ama asl azizlii eli kalem tutanlar, azdan derlediklerini cnklere kaytlarken yapmlardr. Bunlarn arasndan, bilgi dzeyine gre dizeleri deitirenler mi dersin, anlamn bilmedikleri iin kafalarna gre szckler retenler mi dersiniz, hepsi vardr. Daha da kts bir ozann Divan n kendi defterine kopya etmise, baz iirlere adn sokuturduu gibi, birka iir de kendisi yazp ozann adyla balar. Byle bir iire Seyyid Nesimi Divannda rastladk. Divan kopya eden yazc kii coa gelip, Nesiminin nasl katledildiini onun yerine geerek anlatm: Ehl-i iman slar ol demde inkar ettiler n Hseynini Haleb ehrinde berdar ettiler (...) Kadlar fetva verben Hakka batl dediler Bileyip baklarn n kydlar bu tenime Sa iken ben miskini gr nee bimar ettiler (...) Yzdler kardlar n kim Nesiminin tenin Yas edb gkte melekler cmlesi zar ettiler Ey Nesimi vasl oldun Halik-i Rahmana sen (...) Ayrca bilindii gibi, halk ozanlar arasnda, ok nce yaam birini kendilerine stad seme gelenei vardr. Bunlardan iki sekin rnek var ki, stadlarnn adlarn kullanmaktan ekinmemilerdir. Birincisi, byk olaslkla 17.yy.da yaam olan Kul Nesimidir. Kendisinden yaklak 250

yl nce yaam Seyyid madeddin Nesimiyi stad semi ve ona candan baldr. Pir huzurunda zn dara ekerken, kelle koltukta geldiini, Seyyid Nesimi gibi yzlmeye hazr olduunu dile getirdii iirinde, ikrarnn nasl salam olduunu gryoruz: Bugn erenlere kurban Serim meydanda meydanda krarma canm feda Canm meydanda meydanda (...) Kellemi koltuuma aldm Kan ettim kapna geldim Ettiime piman oldum Darm meydanda meydanda (...) Gerek olan olur gani Gani olan olur veli Nesimiyim yzn beni Derim meydanda meydanda Kul Nesiminin iirleri hem tarz hem de dil olarak Seyyid Nesimininkilerden kolaylkla ayrlr. yle fazla da stadna yknmemitir. Oysa ikinci rnek olarak gstermek istediimiz ve 18-19.yzylda yaam ve kendine Kul Himmet stadm adn vermi olan kii tam tersini yapmtr. Asl ad brahim olan bu halk ozan, stadnn adn kullanmas ve iirlerini taklit etmesinn da tesinde, brahim Arslanolunun derlemesini (brahim Arslanolu, Kul Himmet stadm, 2.bask, stanbul-1995) lt alrsak, Safevi soylu Dede Kul Himmetin aka birok iirini kendisine maletmitir. Elbetteki bu cnk yazclarnn hatas da olabilir. Kul Himmet stadm taprmal iirlerin byk ounluu, Dede Kul Himmetinkilerden bakas deildir. rnein, ilk bakta 22, 23, 24, 26, 47, 50, 65,78,80 numaral iirlerin Kul Himmete ait olduunu, onun iir dnyasna girmi ve birazck incelemi bir kimse rahata anlayabilir.

Kul Himmet Dededen Seme iirler 1 Her sabah hersabah tr kular

Allah bir Muhammed Ali diyerek Blbl de gl iin figana balar Allah bir Muhammed Ali diyerek Fatma Dldl Kamber durdu duaya sa kahryla ad havaya ehriban soyundu bindi deveye Allah bir Muhammed Ali diyerek Kblemizden ksmetimiz verile Ar da iniler kudret balna Veysel Karan gitti Yemen eline Allah bir Muhammed Ali diyerek Biz ekelim imamlarn yasn Dinleyelim gereklerin sesini mam Hasan iti au tasn Allah bir Muhammed Ali diyerek Mmin olan incelekten elendi Talip olan Hak yoluna doland ah Hseyin al kanlara buland Allah bir Muhammed Ali diyerek mam Zeynel parelendi blnd Muhammed Bakra secde klnd mam Cafere de erkan alnd Allah bir Muhammed Ali diyerek Utu gnl kuu bulmaz yuvas Serimize kt ahn havas Musa Kazm Rzannn da duas Allah bir Muhammed Ali diyerek Taki ile Naki bir olup gitti Ol Hasan Askeri nur olup gitti Mehdi maarada sr olup gitti Allah bir Muhammed Ali diyerek Drt kitap indi de drdne dt

Kuran Muammedin virdine dt Kul Himmet Alinin derdine dt Allah bir Muhammed Ali diyerek 2 Bugn bize Pir geldi Glleri taze geldi n sra Kamberi Ali Murtaza geldi La ilahe illallah Ali Murtaza ahm Yzdr kblegahm Miracdaki Muhammed Alemde padiahm La ilahe illallah Padiahm yaradan Okur adan karadan Ben Pirden ayrlal Bin yl geti aradan La ilahe illallah Aram uzattlar Yarama tuz attlar Bir kul geldi Fazlya Bedestanda sattlar Lailahe illallah Sattlar bedestanda Ses verir glistanda Muhammedin hatemi Bergzar bir arslanda La ilahe illallah Arslanda bergzarm Pir hayalin gzlerim Hep hasretler kavutu Ben hala intizarm La ilahe illallah

ntizarlk ekerim Lebleri bal ekerim Ben Pirden ayr dtm Gz yalar dkerim La ilahe illallah Dkerim gzyan Gr Mevlann iini Kei kurban eyledi Yedi olunun ban La ilahe illallah Kei kurban eyledi Kafirler kan eyledi Gkten indi melekler Yerde figan eyledi La ilahe illallah Figan eyler melekler Kabul olsun dilekler Yezid bir derd eyledi O derd beni helaklar La ilahe illahlah Drt eylem kapsn Lal- gevher yapsn Yezidler ehit etti mamlarn hepisin La ilahe illallah Hasana au virdiler Hseyine kydlar Zeynel ile Bakr Bir zindana koydular La ilahe illallah Zindanda bir ezadr Cafer yolu gzedir Caferin de bir olu

Musa Kazm Rzadr La ilahe illallah Taki Naki alarm Sinem yara dalarm Askeri ye Mehdi ye On ikiye balarm La ilahe illallah Mteriye satarm Drl Matah tutarm Ykm lal- gevherdir On ikidir katarm La ilahe illallah Satarm mteriye Kervan kalsn geriye Cebrail hu eyledi Cennetteki huriye La ilahe illallah Cebrail hu eyledi Hatrm ho eyledi Kanat verdi kuluna Havada ku eyledi La ilahe illallah Ku eyledi havada Gezer dada ovada El kaldrm melekler Saf saf durmu duada La ilahe illallah El kaldrm Hakna sm-i azam okuna sm-i azam duas Tatl cana dokuna La ilahe illallah Dokunur tatl cana

Alarm yana yana mamlarn davas Kald ulu divana La ilahe illallah Ulu divan kuruldu Cmle mahluk derildi Yezdan iaret etti Sur-u maher vuruldu La ilahe illallah Pir dediler Aliye Hac Bekta Veliye Hac Bekta tacn Vurdu Kzl Deliye La ilahe illallah Kzl Deli tacmz ah Ahmet muracmz Karaca Ahmet Gzcmz Yalncak duacmz La ilahe illallah Kul Himmet stadmz Bunda yoktur yadmz ah- Merdan akna Hak vere muradmz La ilahe illallah (A.Celaleddin Ulusoy, Yedi Ulular, AnkaraTarihsiz,s.217-218) 3 Gece gndz intizarm Pirime On(i)ki mam seher vakti sen yeti Kanm kaynar Ehlibeytin kanna On(i)ki mam seher vakti sen yeti Kimim umudu var kimin akas Kimi alvar geyer yoktur bohas Bu garip gnlmn ba bahesi On(i)ki mam seher vakti sen yeti

Bizi ilettiler Mansur darna man ikrar getir derler pirine Lanet olsun mnafklar canna On(i)ki mam seher vakti sen yeti Tavus kuu cevlan kurar bu demde ekmiler Mansuru dara meydanda Nice sefillerin boynu urganda On(i)ki mam seher vakti sen yeti Kul Himmet der kulkh vallah ahad Cesedimde can kalmad bu saat Dn gn virdim Ali Muhammed On(i)ki mam seher vakti sen yeti 4 Pervaneyi ak oduna yandran Aman ah Merdan sen imdat eyle Dalga vurup deryalar coturan Aman ah Merdan sen imdat eyle Mansuru ldrp darda astran ekip Zlfikar ta kestiren Mirata Muhammede nian gsteren Aman ah Merdan sen imdat eyle Fani imi u dnyann tesi Sylerim szm var m hatas Hasan ile Hseyinin atas Aman ah Merdan sen imdat eyle Zindanda Zeynelin payn veren Muhammed Bakrn payn veren Mahrum kalmaz dergahna yz sren Aman ah Merdan sen imdat eyle mam Cafer Kaz Musa rza Mmine irahmet yezide ceza Sahib-i Zlfikar hulk-i irza Aman ah Merdan sen imdat eyle

Taki Naki hem dertlerin devas Hasan-l Askeri Mehdi livas Muhammed Mustafa srr- Hdas Aman ah Merdan sen imdat eyle Kul Himmetim ziyan etmez karnda Her kulun bir sevdas var serinde Dnyada ahrette maher yerinde Aman ah Merdan sen imdat eyle 5 Esti sinem yeli derdim artrd Ateim yanmadan korland yine Glistan elinden selam getirdi Sinem blblleri sylendi yine Hayyellerin kalb evime yeritti Benlii perian etti datt Senin akn bana H dost! artt Can zlfn teline baland yine Gerek bu meydanda gafil oturmaz Asla vcuduna hile getirmez Gnl anasn buldu yitirmez Dost zlfn teline baland yine Deme dala deme gnl sayyad Dostun bahesine kondurma yad Muhammed Aliden tuttum bnyad Gnl bir ikrara baland yine Cotu Kul Himmetim cotu aylmaz Arna muhabbete doyulmaz Tabip olmaynca yara sarlmaz Yar geldi yaralar sarld yine 6 Kul Himmetin Gezdii Yerler

Onsekiz bin alemi gezip seyreden ah-i Merdan ile gezdiim yerler Kah bir mekan gelir bir mekan gider ah Merdan ile gezdiim yerler Okundu (...?) ayet suresi Pak oldu yerin gn aras Kara Hamdelistan(?) yresi ah Merdan ile gezdiim yerler Bak u silsileden sohbet edene Temaa kl dnyaya gelip gidene Karaman Krehir gl Adana ah Merdan ile gezdiim yerler Hem de at Musulu Hasan Keyfi mamlar soyudur pirim eyh Safi Hamel(?) Halep stanbul Ayasofyay(?) ah Merdan ile gezdiim yerler Gayet scaktr ar havas Katarlanm gider at devesi Amasya orum Merzifon ovas ah Merdan ile gezdiim yerler Kayseri'de Erciyes dalar ulusu Bozolan Bulank Bulgar Yalusu Hemdinli ve Karadeniz yalusu ah Merdan ile gezdiim yerler Sahilinde ok olur turnas kaz Bozolan Bulank Bulgar Yals Hemdinlinin Karadeniz kys ah Merdan ile gezdiim yerler Kudrettendir Kilolu'nun feneri Kafir krmak azizlerin hneri Kzlelma Akdeniz'in kenar ah Merdan ile gezdiim yerler

Kabeye gider doksan bin hac Dimyat begleri alrd pac Mminin dura..... ah Merdan ile gezdiim yerler Dldl incitir Ali'nin zoru Ona karim olmaz alemin var Sofya da Bulgaristan'n kenar ah Merdan ile gezdiim yarlar Nur ile doludur Kerbela vari Orda ehit oldu imamlar serveri lbazl iklimi Dmki ar (am ars) ah Merdan ile gezdiim yerler Giydii al yeil nurdan eyeri Mekke Medine Arap diyar ah Merdan'n indii khsar (dan tepesi) ah Merdan ile gezdiim yerler Det-i Serendib'de Ademin izi Arafat'ta gzel koun boynuzu Tur danda in-i Mainin yz ah Merdan ile gezdiim yerler Hazret Ali drr ol byk insan Bir burtan bir burca okunu atan Baruburak(?) Karabarak(?) akmadan ah Merdan ile gezdiim yerler Evvel bu dnyaya kim geldi Halk Drt kap ve krk makam da mevask(gerek eyler) Yeraltnda sar kzle balk ah Merdan ile gezdiim yerler Baln stne koydular ta Baksn bundan ibret alsn her kii Onsekiz bin alemin ii d ah Merdan ile gezdiim yerler

Dahi oktur sohbetimin akisi Yel estike gelir yarin kokusu Kanber da Erenlerin sekisi ah Merdan ile gezdiim yerler arh- Musul yce dalarn ou Sular alar ho bahas ba Hey Saatukuru gel Ar da ah- Merdan ile gezdiim yerler Cem kuruldu ak nefese balar Kim estirir yeli bre kardalar Tozan Canyaylas da ile talar ah Merdan ile gezdiim yerler Acel gelip biz gmeden fenadan Nasibimiz versin Mevlam yaradan Badad Kerbela Erdebille Hemedan ah Merdan ile gezdiim yerler Yaradan bilir gizlim saklm O yrtr daim benim aklm Hind Horasan ile Irak iklimi ah Merdan ile gezdiim yerler Oniki mama kast eyledi Mervan Kim yayar kudret devesin seyran Karaba Gence emah irvan ah Merdan ile gezdiim yerler Kahi Elburz dan ayor yolu Dertli dertli ter seher blbl Klbarak'tan beri Kem(h)kean (?) eli ah Merdan ile gezdiim yerler .(...)17
17

yle grnyor ki rfan oban, elyazmas eski cnkler ve defterlerde grd iirleri Trke yazya evirirken, okuyamad dizeleri uydurma yoluyla kendisi tamamlamtr. Kul Himmetin yaam boyunca gezdii yerleri anlatan bu nemli iirde geen, fakat yanl okunmu yer isimlerini dzeltmek ve tamamlamak iin ok zorlandk. Kukulu

Ben Dervi Himmetim derdim bir tmen Denizlerin ta- lal dr semen (deerli) ah Necef iklimi Hindistan Yemen ah-i Merdan ile gezdiim yerler 7 Ali ile Dev destan Yerde insan gkte melek yogiken Kudretinden bir nur indi szld ki isim bir kandilde nur iken Ayin Ali mim Muhammed yazildi Ol dem yaratld dev ile peri Kaftan kafa hkmederdi herbiri Anlarn var idi bir sultanlar Gayetten pehlivan pek zorba idi yz altm batman grz ekerdi Vuruncaz Kaf' Kf ykard Cmle devler ann havfin ekerdi Yedi iklim ar kede az idi yz altm arn idi kameti Yetmi yedi arn idi sfat Hibir kula benzemezdi heybeti Baknca maripten merk dz idi Kaf danda bir ba vard hurmadan O zaman yoidi dnyada insan Grd ba iinde bir taze civan
olduumuz szcklerin yanna (?) koyduk. iirin konusuyla hi ilgili grnmeyen, hatta bir anlam bile verilecek durumda olmayan aadaki uydurma drtl iirden karma zorunluu duyduk: Elime girdi ya gnlmn kalb Orda krlmtr yezidin hepi enlik menlik yapmaz ol demir kap ah Merdan ile gezdiim yerler (rfan oban, Kul Himmet, Tokat-1997, s.117)

ad hurrem oldu gld sevindi Nigar msn deyip sundu elini Benliinden geti syd halini zge bilemedi hi ahvalini Tezden hemen yzstne ykld Yedi gnden sonra buldu zn Eli bal kan doldurmu gzn Sultan Sleymana vurdu yzn Sleymansn u bendimi znd Sleyman der: Kim balam elini Kaddin hilal olmu bkm belini Kimler kld sana bunca zulm Hakkn emri yoksa byle yazld? Dev de der ki: Ahirinde nolacak Bu dert bize kyamete kalacak Sleyman der: Muhammed var gelecek Ahir zaman yakn derler, sezindi Bir zaman sylendi dillerde bu ad Nice bin yl geti nice bin saat Zahir oldu Ali ile Muhammed Devler geldi karsnde dizildi Mekke medinenin halk diridi Devi grenlerin tebdili at Mekkenin stne zulmat dt Kimisi korktu da benzi bozuldu Yedi iklim padiah geldiler Alay alay taraf taraf durdular Tezden Muhammede haber verdiler Arafaa ulu divan kuruldu Muhammed der deve: Nedir ahvalin? Sinende yaran var bagldr elin Vatann neredir nereden gelin?

Elen de bir haber ver tezindi Dev de der ki: Kaf dadr mekanm Dnyada yoidi eim nkerim Nice bin yl ben bu derdi ekerim Kua canm kafesinden zld Muhammed der deve: Nerde balandn? Adn nedir bunca elenlendin? Sleyman Nebi'ye Nuh'a varmadn Elin bagl bin yl daha gezindi'' Dev de der ki: Rezputetir adm Kaf'tan Kaf'a kadar hkm ederdim Sleyman Nebiye Nuh'a uradm Ne yaram onuldu ne bend zld Yz yigirmi drde verilmez adet Bunca peygamberden bulmadm medet Sana geldim dtm el aman mrvet Muhammedsin u bendimi znd -Sleymandan haberini aln m Kaftan rak yollarndan gelin mi Elini balayan grsen bilin mi? Elenme de u orduyu gezindi Kk byk bu haberi duydular Dellal koyup ar ar sordular Cmlesi de derildiler geldiler Hepsi devin karsna dizildi Nice gnler nice saatler gedi Dert ehli de dermanna kavudu Bunca insan tek tek oldu savudu Gman kalmad umum zld Dev de der ki: Beni ald bir firak Gelemem bir dahi menzilim rak

Derc etdim orduyu olan burda yok Yana yana u vcudum kz oldu Muhammed der: Dava etdin Bunca halk biraraya derledin Olan burda sen olan grmedin Elin bal bin yl daha gez indi Dev de der ki: Sanma beni deliyim Kafdan da rak yollardan gelirim Grnceiz ben olan bilirim Kalarnda mim duas yazl Hak emriyle gkten Cebrail indi Okudu nameyi sultana sundu Tanr Muhammede selam gnderdi Devin ilacn grsn tezindi Muhammed Selman'a gel dedi geldi Aleme bir nurdur balkd dodu Selman'n ininde Ali'yi grd Dev Muhammed hrkasna dolundu Dev de Muhammed'e syler pusudan: te bu ogland bana i eden Yerde insan gkde melek yoiken Duyar idim ok dev ban keserdi Ali'm der Deve olmaz irabet Dev adam eti yer bu nasl adet? Muhammed Ali'ye eyledi minnet aret eyledi bendi zld Ali devin kususruna kalmad Kimi inand kimi inanmad Ta elestten ikrar veren dnmedi Yezidin gnlne lanet yazld Byk kk bu haberi iitdi Sevdas serimden ayrlmaz her dem

Ruh ainasydk Elest gnnden sm-i Ali kalb evine yazld Kul Himmetim eydr dediim neden Sevdas serimden ayrlmaz her dem Ruh ainasydk Elest gnnden sm-i Ali kalb evine yazld 8 Yedi iklim drt keyi dolandm Ben Aliden gayr bir er grmedim Ksmey verip alemleri yaratan Ben Aliden gayri bir er grmedim Bir ismi Alidir bir ismi Allah mlarm yoktur hem vallah billah Muhammed Ali yoluna Allah eyvallah Ben Aliden gayri bir er grmedim Ol kudret bendini krdm gark ettim Sar kz tyn sandm fark ettim Ar- mualla gezdim seyrettim Ben Aliden gayri bir er grmedim Ali gibi er gelmedi cihana Ona da buldular binbir bahane Yedi kez vardm ben ulu divana Ben Aliden gayr bir er grmedim Cennet bahesinin nedendir ta ncidir topra hikmettir ii Yz yigirmi bin peygamber ba Ben Aliden gayri bir er grmedim Kul Himmetim eydr Krklara beli Dilim medhin syler aslmz deli Evveli Muhammed ahiri Ali Ben Aliden gayri bir er grmedim 9

Sabahn seher vaktinde Aliyi grdm Aliyi Eildim niyaz eyledim Aliyi grdm Aliyi Arslan grdm Mehedde Krk mum yanar bir iede Yedi iklim drt kede Aliyi grdm Aliyi Cennet kapsnda duran Hayberin kilidin kran Kafire zlfikar alan Aliyi grdm Aliyi iskin dalar ba iskin Kul Himmetim oldu kskn Cmle yerden erden stn Aliyi grdm Aliyi 10 Yocu oldum yola dtm Yollarm Ali arr Blbl oldum gle dtm Dillerim Ali arr Bir zaman trapta yattm Trl ieklerden bittim Ar ile ok bal ettim Ballarm Ali arr Bulut oldum ge adm Yamur oldum yere yadm Cokun cokun ben kaynadm Sellerim Ali arr Bu hana mihman gelmiim Kah alayp kah glmm Bahr-i Ummana dalmm Gllerim Ali arr

Kul Himmetim aka dt Ak deryas boydan at Virdimiz Aliye dt Dillerim Ali arr 11 Sevdiim Muhammed Ali arram gel ha gel Urumda Bektai Veli arram gel ha gel Cebrail arn yznde Melekler dner izinde Hzr Nebi hazr demde arram gel ha gel Ferhad isen da dola ehit isen kana bula Fatma Ana cara ula arram gel ha gel Zeynel Bakr Cafer canda ok gnahlar vardr bende zm darda gzm yerde arram gel ha gel Kazm Musa Rza aman Takiye Nakiye deman Eri Mehdi Sahib-zaman arram gel ha gel Kul Himmet sylemez yalan Sen de buikrara dolan Kesikba carna gelen arram gel ha gel 12 Gel benim derdime bir derman eyle Alemler derdine derman olan ah

Hkmmn stne bir ferman eyle Alemler hkmne ferman olan ah Bir ismi Seyyiddir bir ismi Ali Hak sana Murtaza dedi ya veli u dnyann evvelisin ahiri u kevn mekanda sultan olan ah Seyrangahm oldu arn ycesi Dldln sss Kanber hocas Server Enbiyann Mira gecesi Yedinci kat gkte arslan olan ah Musann asasn ejderha eden saya ly hem de dirilten Muhammed akna Zlfikar alan Kfr yerlerini iman eden ah Kl Himmetim eydr meydanda srdm Her nereye baksam Aliyi grdm Her seher vaktinde dilimde virdim Mminler dilinde ezber olan ah 13 Mminler bu yolda trap olursa Mahrum kalmaz Ali diye aran Darda bunda zulmatta kalrsa Mahrum kalmaz Ali diye aran Aklbali ya tende ise de Hakkn hayalleri canda ise de ki elleri kzl kanda ise de Mahrum kalmaz Ali diye aran Talib on yanda musahb tuta Yigirmi de zn geree kata Otuzunda vara mride yete Mahrum kalmaz Ali diye aran Krk yanda pikin syler szn

Ellisinde trap etse zn Altmnda Hakka dikse gzn Mahrum kalmaz Ali diye aran hlas talip meylin aha verirse Yetmiinde balasn bulursa Sekseninde Hak akna varrsa Mahrum kalmaz Ali diye aran Kul Himmet stadm yiye hann Doksannda deitirse donunu Yz yanda haka verse tenini Mahrum kalmaz Ali diye aran 14 Hak Muhammed pirim Ali Amana geldim amana Hnkar Hac Bekta Veli Amana geldim amana Alidir izzetli ahm mamlardr secdegahm Yerden gkten ok gnahm Amana geldim amana Fatma anay ararm Kalmad sabrm kararm Hata ettim gnahkarm Amana geldim amana Hasan ehidlerin ba ah Hseyin karnda Sebil oldu gzm ya Amana geldim amana Zeynel Bakr Cafer Kazm rzaya bal zm Cmlenize var niyazm Amana geldim amana

Taki Naki ah Askeri Gelmiim divandan beri Mrvet Alinin Kanberi Amana geldim amana Aman Kul Himmetim aman Yeti Mehdi Sahib Zaman Yardm eylen Oniki mam Amana geldim amana 15 Alinin Yz Destan Kapya bir sail geldi Ya Ali ben acm dey Uzak yollardan gelmiim Bir nana muhtacm dey Alinin yoktu azuu Araba geldi yazuu kard verdi yz Var git ara nan al dey Arab yola revan oldu Bir ulu da ara vard Yz Cfta verdi Arnca nan ver dey Cft da yz ald Ol dem dkkanna geldi Bir ehr ekmeini sald Daha yzk ar dey Arap sen bize gelmisin Bir gece mihman olmusun Yz benden almsn te ahidim ar dey Cft ben size gelmedim Bir gece mihman olmadm

Yz senden almadm Yzn ss var dey ahit mahluku derildi Nemrud kads buyurdu Yz Cfta verdi Var urada dur dey Diktiler demr dayan Sordular haberin san Balatt elin ayan Sen burada yat dey Oradan geri kdlar Yz atee attlar Bin batman demr eridi Daha yzk boz dey Yazk Araba yazk Arabn gl benzi bozuk Tekin degildir bu yzk Var Arabdan sor dey Arab arr pirine Alem boyanr nuruna Ya Ali yeti carma Sefil halimden bil dey Kul Himmetim yand ttt Sinem blblleri tt Pirim Ali geldi yetti Yzn sahibi ben dey 16 nallah yerde kalmaz ahlarm18
18

Ali'ye yakar tarznda olan bu uzun iir, , lsz kafiyesiz ve annda akla gelen iyi dilek ve dualarn sylendii atiyye gibi iirsel bir glbenktir. Ayrca anmsatalm ki, drtlk sonlarnda yinelenen 'Ya Ali Meded' ars, bugn de tm smaili Alevilerin gncel yaamnda, aralarndaki 'Ali kurtarsn, Ali yardmna yetisin!' anlamnda

Sedeften geer ahlarm Meleklerin feritahlarn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Yeryznde kblegahn Karadonlu Beytullahn brahim Halilullahn Hrmeti hakk ii ya Ali medet Mmn sadk kullarnn Hakka giden yollarnn Arafatta kesilen kurbanlarn Hrmeti hakk iin ya Ali medet okun akan aylarn Stkm Hakka balarm Balkyp inen nurlarn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Karl karl dalarn zm Hakka balarn Doan gnlerin han aylarn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Gkten inen Kurann Demler sren irfann Dnyaya hkmeden Sleymann Hrmeti hakk iin ya Ali medet Eiinde ben sailem Her ne dersen ben kailem Cebrail Mikail srafil Azrailin Hrmeti hakk iin ya Ali medet eke idim u Mansurun darn Gre idim ol Hakkn didarn
selamlama sylemidir. Kul Himmet Dede'nin bu nefesi, Cemlerde glbenk olarak okunurken dedelerin baz yeni adlar eklemi olduklar anlalyor.

Dnya pehlivan Hamzayla Keeci Babann Hrmeti hakk iin ya Ali medet Menzili yoktur yalann H deminde ikrarnda durann Yemende Veysel Karaninin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Dillerine ben mailem Herne dersen ona kailem mamlar soyu ah smailin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Gerekler katarn yederim ekip dergaha doru giderim ly diri klan eyh Ahmedin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Sreimiz Erdebilli srei Kadir Mevlam kabul eyle dilei Kemahta yatan Sultan Melekin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Badadn elinde Musul erlerin Mucizatl (veli) Sultan Munzurun Abdal Musa ile Hazret Hzrn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Envai biten otlarn Henz artt firaklarm Sakilerin cmertlerin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Seherde ten garip kularn Baharda aan aalarn Kerbelaya giden dervilerin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Deryada yzen balklarn Kalmad daha konuklarm

Hak ismin zikreden aklarn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Trabna yz srem Abul Kasmn Mevlam versin herkesin nasbn Zehra ile Hazreti Yusufun Hrmeti hakk iin ya Ali medet Ne sevdal imi u benim bam Sel revan oldu akar gzyam Niksarda Melik Gazi Samsunda Ergnan Hrmeti hakk iin ya Ali medet ine kimse karmaz Hakkn Elenmem giderim yollarm yakn Eyp peygamber ile Hazreti Nuhun Hrmeti hakk iin ya Ali medet Gruhu Nacinin Havva Anann Sultan Kara Yakupun Keesini dven Ahi Babann Hrmeti hakk iin ya Ali medet Hazreti Fatmann ehriban Anann Sultan rgann ona inanann Sivasta yatan Ali Babann Hrmeti hakk iin ya Ali medet Tvbesi kabul ola hatann Herkes arzuluyor kendi vatann Necefte (dorusu Serendib'de) yatan Adem atann (!?) Hrmeti hakk iin ya Ali medet Hakkn deryalar derindir Ltfu (a)k Mevlam kerimdir Yzyirmi drt bin peygamberlerin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Bahede alan gllerin akyp ten blbllerin

Horasandan gelen erlerin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Olunu kurban veren Halilin Bulgarda yatan Kzl Delinin Sereme Hac Bekta Velinin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Daim dillerde sylenir adn Mevlam hub yaratmtr bnyadn Balm Sultannan Kara Pirbadn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Gz grenin yol varann Hakk kalbinde bilenin Kerbelada yatan mamn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Nutkun oktur boldur rahmetin Doksan bin ere kadeh gtrenin Hnkarn gzcs Karaca Ahmedin Hrmeti hakk iin ya Ali medet On iki imamdr delilim Hem Ruenin hem Velinin Pirler Piri Hazreti Alinin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Dldl ile Zlfikarn Fatima ile Kanberin Tozanlda yatan Hubyarn Hrmeti hakk iin ya Ali medet Zehri nu eden mam Hasan Mucizat oktur asann Mnacatta Hazreti Musann Hrmeti hakk iin ya Ali medet Tuba aacndan dzdler tabudun Kerbelada arlr Hseyin adn

sa peygamber ile Davudun Hrmeti hakk iin ya Ali medet Nesli oktur Nesiminin tesi ummandr Tesliminin Zeynel Abidin ile Ebul Muhsinin(!?) Hrmeti hakk iin ya Ali medet Kfrne karmam kafirin Cahdiyle tamam drt duvarn mam Bakr Cafer Kazm Musa Rzann Hrmeti hakk iin ya Ali medet Herkes Piriyenin... yaknn(!?) erden merden saknn mam Taki ile Nakinin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Issz koyma Pirim tahtn Mevlam yerine getirsin ahdn Hasan Askeri ile Muhammed Mehdinin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Otuz dokuzda kldm kararm Bir dert ehli ho yar ararm Sinopta yatan Hazreti Bilaln Hrmeti hakk iin ya Ali medet ok serencemler geti serden Lal-i gevher kar diden Horasanda Erdebilde yatan erlerin Hrmeti hakk iin ya Ali medet Kul Himmetim ald varaklarm Kabul olsun dileklerim Hurilerin meleklerin Hrmeti hakk iin ya Ali medet (Boncuk ahin Dededen derleyen rfan oban, Kul Himmet, s.110-114 17

Erenler Destan Pirim gzel ah grelim Yoluna da can ve ba var O can aha verelim Erenler ilen pazar var O can erenlere yetti ndi Mekkeyi seyretti Ali ah Necefde yatt Munzurda bir im a ta var Alim Necefden gt Badad ehli de alat Hasan Hseyi inleti Onunn gzmde ya var Kal deyince durdu Hacer Tenimiz toprakta kocar Kerbelada oyuk tecer Ziyareti de on be var Yine tat Pasin suyu Yoktur(?) Alagzn da Samsunda Kr sa Suyu Sanusada akar ta var Sr dnyada zevk sefa Klma gr canna cefa Gndzde Hasan Halife Niksarda Melik Gaziye i var Kara Baba esriinden Pirim Holgin gitmez candan Dolu i Kse Sleynmandan nm Saru Yaser ho var eyh Asl Merzifonlu Ayk Erenler nnce peyik

Pir Nebat (dorusu Pirabad) rei Byk nnce be on dervi var Aslan Olu imi imi Gz Kanl nere dm eyh Nusreddin ra yanm Pervane ol emine d var Kra yam boran esmi Gelmez geyikleri ksm Ziyaretler kar basm Akda stnde pek k var Saru Saltuk Babadada Kes ismini erif dora n brahim Hacya ura Bu(l)garda Bozolan a var Sivas ehrine varmaa Ali Babay grmee Abdvahhaba yz srmee Kaynar yreimde cu var Palas Gl Budak z Ernefesdendir de dz Engrde Seyyid Gazi Urumda Hac Bekta var Al Koyun Babadan tvbe Hem kfr getirme lebe H demde er Gulu Baba Sende batnda ok i var stanbulda Nigar Saruya Ayasofyaya yz srye Var Eyyub Sultana ura Eline ayana d var Kul Himmet erenleri er Duas mminlere deer

Her tynden rahmet yaar Beyt l-mamurda bir ku var (Giritli bir Bektai gmende grd Cnkten derleyen Cahit ztelli, Pir Sultan Dostlar, Ankara-1984, s.151-154) KAYNAKLAR: Sadettin Nzhet, Bektai airleri ve Nefesleri cilt 1-2, stanbul,1944 Cahit ztelli, Pir Sultan'n Dostlar, stanbul-1984 R.M.Savory, The Cambridge History of Iran, Vol. VI rfan oban, Kul Himmet, Tokat-1997 Nejat Birdoan, Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemeleri, Istanbul-1992 Walther Hinz, Uzun Hasan ve eyh Cneyd, 2. Bask, Ankara-1992 rfan oban, Kul Himmet, Tokat-1997 Nejat Birdoan, Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerlemeleri, Istanbul-1992 brahim Arslanolu, ah smail Hatayi, stanbul, 1992 smail Kaygusuz, Grmediim Tanrya Tapmam, stanbul-1996 smail Kaygusuz, Alevilik nan, Siyaset Kltr Tarihi ve Ulular I, stanbul1995 brahim Arslanolu, Kul Himmet stadm, 2.bask, stanbul-1995 A.Celaleddin Ulusoy, Yedi Ulular, Ankara-Tarihsiz Abdlbaki Glpnarl, Alevi Bektai Nefesleri, Ankara-1963 Abdlbaki Glpnarl, Melamilik veMelamiler stanbul-1992