You are on page 1of 199

CEEST - ENGENHARIA DE SEGURANA

AULA 7 : SISTEMA DE PROTEO CONTRA DESCARGAS ATMOSFRICAS


Prof. Dr. Methodio Godoy

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PROGRAMAO
Aula 1: Riscos Eltricos e a NR 10 Aula 2: Proteo contra Choques Eltricos em Baixa q Tenso. (NBR 5410/2005) Aula 3: Proteo contra Choques Eltricos em Alta Tenso. (NBR 14.039/2005) Aula 6: Sistema de Proteo contra Descargas Atmosfricas Aula 7: Eletricidade Esttica e Ambientes Especiais Aula 8: Avaliao.

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

OBJETIVO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

OBJETIVO
Apresentar os principais conceitos e medidas de controle para evitar os efeitos nos seres vivos de descargas atmosfricas, eletricidade esttica, induo e campos eltricos e magnmagn ticos.

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NBR 5419 / 2005

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

CONCEITOS BSICOS

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CONCEITOS BSICOS
DESCARGA ATMOSFRICA a descarga eltrica de origem atmosfrica entre uma nuvem e a terra ou entre nuvens, consistindo em um ou mais impulsos de vrios kAs. PONTO DE IMPACTO o ponto onde uma descarga atmosfrica atinge a terra, uma estrutura ou o sistema de proteo contra descargas atmosfricas.
7

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CONCEITOS BSICOS
RAIO um dos impulsos eltricos de uma descarga atmosfrica para a terra. RELMPAGO - a luz gerada pelo arco eltrieltri co do raio. TROVOADA OU TROVO - o rudo estrondoso produzido pelo deslocamento do ar p p devido ao sbito aquecimento causado pela descarga. g
8

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

DESCARGAS ATMOSFRICAS

RISCOS ELTRICOS

CEEST

1 0

FORMAO DA DESCARGA

10

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DISRUPTIVAS
Quando campos eltricos so aplicados a um dieltrico, ele se polariza. Quando a intensidade do campo eltrico supera a rigidez dieltrica do meio os eltrons meio, so arrancados do ncleo. Nesse instante ocorre uma descarga disrup disruptiva. A rigidez dieltrica do ar aproximadamente 3 MV/m.
11

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGA ATMOSFRICA

A descarga atmosfrica uma descarga disruptiva ou uma ruptura d meio do i isolante entre uma nuvem e a terra compreendida terra, por um ou mais impulsos de correntes.

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGA ATMOSFRICA
a ruptura do meio isolante entre a terra e as nuvens. Consiste de um ou mais impulsos de vrios kA. kA
97% das descargas so menores ou iguais a 10 kA 85% d d das descargas so menores ou i iguais a 15 kA i 50% das descargas so menores ou iguais a 30 kA 4% das descargas so menores que 80 kA.

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CLASSIFICAO DOS RAIOS


RAIO EXPLOSIVO - o raio de curta durao e elevada intensidade de corrente. de ao fulminante podendo rachar uma rvore. RAIO INCENDIRIO - o raio de longa durao e que possua intensidade de corrente reduzida. reduzida Ele caindo sobre madeira deixa a madeira queimada.

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CLASSIFICAO QUANTO A FORMA


Descargas negativas nicas ou com descargas subseqentes, (mais usuais) Descargas positivas, Descargas bi l D bipolares.

15

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGA NEGATIVA NICA

16

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGA NEGATIVA SUBSEQUENTE

17

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGA POSITIVA

18

RISCOS ELTRICOS

CEEST

VALORES DE DENSIDADE DE DESCARGAS

19

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NBR 5419/2005

1 N d = 0 , 04 .Td , 25

20

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PODER DAS PONTAS


Nos corpos condutores carregados eletricamente, existe uma tendncia das cargas se concentrarem nas extremidades do corpo, fazendo com que o campo eltrico nessa regio fique intenso. Esse fato faz com que os processos de ruptura do isolamento se iniciem nessas extremidades

21

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INCIDNCIA DE RAIOS
De um modo geral os raios cairo sempre sobre os locais mais altos tais como topos de morro, montanhas,sobre rvores isoladas e na ponta de pra-raios. pra raios. Em cada localidade a incidncia de raios est associada ao ndice cerunico I que retrata o I, nmero de dias de trovoada ao longo do ano dentro de sua localidade localidade.

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EFEITOS DAS DESCARGAS ATMOSFRICAS

DESCARGAS DIRETAS: so as de maior severidade Podem gerar parada severidade. cardiorrespiratria, carbonizao, morte, destruio, incndio... d t i i di DESCARGAS INDIRETAS OU PRXIMAS: embora sendo menos severas so as mais freqentes freqentes.

23

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS
Dois parmetros se destacam na anlise das descargas diretas: a energia por unidade de resistncia e o valor de pico da corrente. Uma descarga negativa atingindo um corpo humano de 650 ohms, a corrente de descarga seria capaz de transferir (55 x 650) kJ durante 0,18 ms, correspondendo uma potncia de 6435 kW kW.

24

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

26

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

28

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

29

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

30

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

31

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS DIRETAS

32

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS INDIRETAS
So aquelas ocorrncias em que a corrente de uma descarga prxima transmitida por um corpo condutor a seres posicionados a alguma distncia do ponto de incidncia. Muitas vezes, condutores de redes de energia e comunicao e corpos metlicos longos longos, como cercas de arame, so responsveis por tal transferncia de corrente corrente.

33

RISCOS ELTRICOS

CEEST

TIPOS DESCARGAS INDIRETAS

34

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS LATERAIS (SIDE FLASH)


So as descargas que incidem sobre objetos elevados (por exemplo, rvores), em seu percurso para o solo a corrente de retorno pode procurar caminhos de menor impedncia, inclusive atravs do estabelecimento de arcos no ar que conectam objetos de boa ar, condutividade em contato com o solo. Nessa situao tpica comum ocorrerem descargas tpica, eltricas no ar, fechando um circuito entre rvores atingidas e o corpo de pessoas e animais abrigados g p p g sob estas.

35

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS INDIRETAS

36

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS INDIRETAS

37

RISCOS ELTRICOS

CEEST

TIPOS DESCARGAS INDIRETAS

38

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ACIDENTE INTERNO

39

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ESTATSTICAS DE DESCARGAS

40

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS INDIRETAS

41

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INCNDIOS PRODUZIDOS POR DESCARGA

42

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INCNDIOS PRODUZIDOS POR DESCARGA

43

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INTERRUPES DE FORNECIMENTO DE ENERGIA ELTRICA

44

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS NAS LINHAS DE TRANSMISSO A queda de descarga atmosfrica numa linha de transmisso pode ocorrer nos condutores de fase, nas torres, nos cabos pra-raios e prximos linha. A incidncia de descargas atmosfricas produz sobretenses cujas intensidades podem ser suficiente para provocar interrupo de forneci fornecimento de energia.
45

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESLIGAMENTOS DAS LINHAS DE TRANSMISSO

46

RISCOS ELTRICOS

CEEST

BLINDAGEM DE LINHAS DE TRANSMISSO

47

RISCOS ELTRICOS

CEEST

BLINDAGEM DE LINHAS DE TRANSMISSO

48

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS NAS EMBARCAES

49

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS NAS EMBARCAES

50

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS NAS AERONAVES

51

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS NAS AERONAVES


As aeronaves fazem parte do caminho do raio. Os danos diretos causados pela passagem do raio pela aeronave so: fuso, evaporao e eroso do metal e deformao de estruturas por foras magnticas.

52

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCARGAS NAS AERONAVES


Os danos indiretos da incidncia de raios em aeronaves esto assoc ados ciados as interferncias e e c as nos circuitos eletrnicos e cabos. O projeto do avio deve contemplar caminho seguro para circulao d i l das correntes de descarga.

53

RISCOS ELTRICOS

CEEST

OUTROS EFEITOS DOS RAIOS


Acidentes em avies, embarcaes, plataformas de petrleo e antenas, Incndios em florestas campos e prdios, Destruio Destr io de estr t ras tanq es e r ores estruturas, tanques rvores, Interferncias em sistemas de telecomunicaes e transmisso de dados, Danos materiais nas construes atingidas.

54

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SITUAES DE RISCOS DE DESCARGAS


Campos abertos em geral, reas planas, praias, margem de rios; Alto de montanhas ou cristas de colinas; Campos de esportes amplos (de golfe e de futebol, por exemplo); Cavalgar ou guiar motos e bicicletas; Em rio, dentro de canoa ou nadando;

55

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SITUAES DE RISCOS DE DESCARGAS


No mar, em barco de madeira ou nadando; Tocar ou estar prximo de qualquer rvore isolada; Portar objetos ele ados (mesmo q e sejam elevados que isolantes), como varas de pescar e canos longos; Estar em contato ou ficar prximo de corpos metlicos como cercas, condutores de sistemas de energia e comunicao;
56

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MEDIDAS PREVENTIVAS
No constituir ponto de destaque em relao ao relevo prximo. Evitar carregar objetos elevados; Estando em campo aberto agachar e ag ardar aberto, aguardar o momento em que, reduzida a tempestade, seja possvel procurar abrigo; Sendo possvel, procurar abrigar-se dentro de estruturas naturalmente protegidas, como carros, nibus e edifcios construdos com estruturas metlicas.
57

RISCOS ELTRICOS

CEEST

GAIOLA DE FARADAY

58

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MEDIDAS PREVENTIVAS
Deve ser evitado abrigar-se sob rvores. O abrigo sob floresta mais seguro e se deve procurar uma posio eqidistante das rvores mais prximas e se deve permanecer agachado durante o perodo crtico de tempestade; A antiga recomendao de deitar se no solo deitar-se solo, atualmente substituda pela sugesto de permanecer agachado com os ps e tronco agachado, prximos.
59

RISCOS ELTRICOS

CEEST

POSIO RECOMENDADA EM CAMPO ABERTO

60

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

SISTEMA DE PROTEO CONTRA DESCARGAS ATMOSFRICAS

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SISTEMA DE PROTEO CONTRA DESCARGAS ATMOSFRICAS (SPDA)

SPDA um sistema de proteo contra raios que tem como objetivo escoar para o solo, no caminho mais curto e mais rpido possvel os raios que por ventura id l i t atinjam a edificao, reduzindo os riscos de vida e de danos materiais.

62

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SISTEMA DE PROTEO CONTRA DESCARGAS ATMOSFRICAS (SPDA)

63

RISCOS ELTRICOS

CEEST

64

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SISTEMA DE PROTEO CONTRA DESCARGAS ATMOSFRICAS (SPDA) um sistema completo destinado a proteger uma estrutura contra os efeitos das descargas atmosfricas. composto de um sistema externo e/ou de um sistema interno de proteo. O sistema interno um conjunto de disposi dispositivos que reduzem os efeitos eltricos e magnticos da corrente de descarga atmos atmosfrica dentro do volume a proteger.
65

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SISTEMA DE PROTEO CONTRA DESCARGAS ATMOSFRICAS (SPDA) O sistema externo de proteo contra descargas atmosfricas, consiste de:
CAPTORES so os componentes do SPDA externo
destinados a interceptar as descargas atmosfricas. p g CONDUTORES DE DESCIDA so os componentes destinados a conduzir a corrente de descarga atmosfrica desde os captores at o subsistema de aterramento. ATERRAMENTO so os componentes destinados a conduzir e a dispersar a corrente de descarga atmosfrica na terra terra.
66

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

CAPTORES

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES
So os componentes do SPDA destinados a interceptar as descargas atmosfricas que incidam sobre a edificao e distribu-las pelas descidas. Os captores podem ser constitudos por uma combinao qualquer dos seguintes elementos: hastes, cabos esticados, condutores em malha e elementos naturais naturais.

68

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES

69

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES
.

70

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES

71

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES
No projeto dos captores, podem-se utilizar os seguintes mtodos, conforme o caso:
ngulo de proteo (MTODO FRANKLIN); e/ou Esfera rolante ou fictcia (MODELO ELETROGEOELETROGEO
MTRICO); e/ou Condutores em malha ou gaiola (MTODO FARACo duto es e a a ga o a ( O O DAY).

Captores em malha consistem em uma rede de condutores dispostos no plano horizontal ou inclinado sobre o volume a proteger.
72

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ASPECTOS BSICOS DE PROJETO


A distncia entre o subsistema captor e instalaes metlicas da edificao deve ser maior que 2 m. O subsistema captor pode ser instalado diretamente sobre o teto ou a uma pequena distncia, desde que a corrente de descarga no possa causar qualquer dano, o que pode ocorrer se o material for inflamvel. No topo d N t das estruturas, em especial naquelas com t t i l l altura superior a 10 m, recomenda-se instalar um captor em forma de anel disposto ao longo de todo anel, permetro. Este captor no deve estar situado a mais de 0,5 m da borda do permetro superior da edificao.
73

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES

74

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES NATURAIS
So quaisquer elementos condutores expostos, que possam ser atingidos pelos raios, se atenderem os seguintes critrios: A espessura do elemento metlico pode ser inferior a 2,5 mm, quando no for importante prevenir contra perfuraes ou ignio de materiais combustveis no volume a proteger; O elemento metlico no deve ser revestido de material isolante; A continuidade eltrica entre as diversas partes q g deve ser executada de modo que assegure durabilidade.
75

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SEES MNIMAS DOS COMPONENTES DO SPDA

76

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ESPESSURAS MNIMAS DOS COMPONENTES DO SPDA

77

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EXEMPLOS DE CAPTORES NATURAIS


Coberturas metlicas sobre o volume a proteger; Mastros ou outros elementos condutores salientes nas coberturas; Rufos e/ou calhas perifricas de recolhimento de guas pluviais; Estruturas metlicas de suporte de envidraados, para fachadas, acima de 60 m do solo ou de uma superfcie horizontal circundante; Tubos tanques metlicos construdos em material d T b et tli t d t i l de espessura adequada.

78

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

DESCIDAS

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS
So os componentes do SPDA destinados a conduzir a corrente de descarga atmosfrica desde os captores at o subsistema de aterramento. Para edificaes com altura superior a 20 metros tm tambm a funo de receber descargas laterais, assumindo neste caso tambm a funo de captao captao.

80

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS

81

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS

82

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS
Em cada pilar estrutural dever ser instalado um condutor adicional (cabo de ao galvanizado, barra chata ou redonda de ao) paralelamente s barras estruturais e amarrado com arame nos cruzamentos com os estribos para assegurar a eqipotencializao eqipotencializao.

83

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS

85

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ANIS DE CINTAMENTO
Os anis de cintamento tem duas funes: Equalizar os potenciais das descidas minimizando assim o campo eltrico dentro da edificao. edificao Receber as descargas laterais e distribu-las pelas descidas descidas. Sua instalao dever ser executada a cada 20 metros de altura interligando todas as descidas.
86

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ANIS DE CINTAMENTO

87

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS
Para diminuir o risco de centelhamento perigoso, os condutores de descida devem ser dispostos de modo que a corrente percorra diversos trajetos paralelos e que os comprimentos desses trajetos seja o menor possvel. As descidas devem ser distribudas ao longo do permetro do volume a proteger proteger.

88

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS
Os condutores de descida devem ser instalados a uma distncia mnima de 0,5 m de portas, janelas e outras aberturas. Os condutores de descida no devem ser instalados dentro de calhas ou tubos de guas pluviais, pluviais para evitar corroso corroso.

89

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS
Se a parede for de material combustvel e a elevao de temperatura dos condutores de descida implicar risco, a distncia entre estes e o volume a proteger deve ser, de no mnimo, 10 cm. Evitar a proximidade e o paralelismo das descidas do SPDA com os circuitos de instalaes eltricas ou de comunicaes (risco de tenses induzidas).
90

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EQUIPOTENCIALIZAO
As no equalizaes de potenciais externos e internos, ou seja a equalizao dos potenciais de todas as estruturas e massas metlicas que podero provocar acidentes pessoais, fascafasca mentos ou exploses. Deve ser definido uma posio estratgica para instalao de uma caixa de equalizao de potenciais principal (LEP/TAP) que dever ser interligada aos eletrodos de aterramento.
91

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EQUIPOTENCIALIZAO
A cada 20 metros de altura devero ser instaladas outras caixas de equalizao secundrias, conectadas s ferragens estruturais, e interligadas atravs de um condutor vertical conectado caixa de aterramento principal. principal No nvel do solo e dos anis de cintamento devero ser equalizados aos aterramentos do neutro da alimentao, ao terra da concessionria de telefonia, outros terras de eletrnicos e de elevadores, , tubulaes metlicas de incndio e gs ( inclusive o piso da casa de gs quando houver), tubulaes metlicas d tli de gua, recalque, etc. l t
92

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EQUIPOTENCIALIZAO
A ligao da caixa de equalizao bem como as tubulaes metlicas podero ser executadas com cabo de cobre 16mm2 antes da execuo do contrapiso dos apartamentos localizados nos nveis dos anis de cintamento cintamento. A amarrao das diferentes tubulaes metlicas poder ser executada por fita perfurada niquelada (que possibilita a conexo com diferentes tipos de metais e dimetros variados , diminuindo tambm a indutncia do condutor devido sua superfcie chata.

93

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EQUIPOTENCIALIZAO Conjunto de componentes responsveis pela equalizao do potencial entre todas as partes metlicas internas e externas.

94

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

SUBSISTEMA ATERRAMENTO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SUBSISTEMA ATERRAMENTO
o subsistema do SPDA que recebe as correntes de descarga das descidas e as dissipam no solo. O aterramento equaliza os potenciais das descidas, os potenciais no solo e as tenses de passo. Um aterramento nico integrado estrutura prefervel e adequado para todas as finalidades (ou seja, proteo contra o raio, sistemas d potncia d b i t t i i t de t i de baixa tenso e sistemas de sinal). A dissipao dessas correntes para o solo feita pelos eletrodos.

96

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ATERRAMENTO NICO E INTEGRADO (TAP/LEP) Sistemas de aterramento distintos devem ser interligados atravs de uma ligao eqipotencial de baixa impedncia.

97

RISCOS ELTRICOS

CEEST

TAP/LEP

98

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ATERRAMENTO

99

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ATERRAMENTO

100

RISCOS ELTRICOS

CEEST

TIPOS DE ELETRODOS
Aterramento natural pelas fundaes, em geral as armaduras de ao das fundaes; Condutores em anel; Hastes verticais o inclinadas erticais ou inclinadas; Condutores horizontais radiais; Eletrodos em forma de placas devem ser evitados, por razes de corroso.

101

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ELETRODOS DE ATERRAMENTO NATURAIS


So as armaduras de ao embutidas nas fundaes q que atendam as seguintes condies: g
As armaduras de ao das estacas, dos blocos de fundao e das
vigas baldrame devem ser firmemente amarradas com arame recozido em cerca de 50% de seus cruzamentos ou soldadas soldadas. As barras horizontais devem ser sobrepostas por no mnimo 20 vezes o seu dimetro, e firmemente amarradas com arame recozido ou soldadas; em fundao de alvenaria pode servir como eletrodo de aterramento, pela fundao, uma barra de ao de construo, com dimetro mnimo de 8 mm ou uma fita de ao de 25 mm x 4 mm disposta com mm, mm, a largura na posio vertical, formando um anel em todo o permetro da estrutura. A camada de concreto que envolve estes eletrodos deve ter uma espessura mnima de 5 cm;

as armaduras de ao das fundaes de em ser interligadas com as

102

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ELETRODO NATURAL Eletrodos de aterramento naturais As A armaduras d ao embutidas nas d de b tid fundaes das estruturas, cujas caractersticas satisfaam s prescries de 5 1 5 devem ser preferencialmente 5.1.5, utilizadas como eletrodo de aterramento natural nas seguintes condies: a) as armaduras de ao das estacas, dos ) blocos de fundao e das vigas baldrame devem ser firmemente

103

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ELETRODOS NO NATURAIS
Para o caso de eletrodos no naturais, a resistncia de aterramento deve ser menor ou igual a 10 , como forma de reduzir os gradientes de potencial no solo e a probabilidade de cencen telhamento perigoso. No caso de solo rochoso ou de alta resistividade, poder no ser possvel atingir valores prximos dos sugeridos Nestes casos a sugeridos. soluo adotada dever ser tecnicamente justificada no projeto projeto.
104

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

ASPECTOS NORMATIVOS E LEGAIS DO SPDA

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NORMAS TCNICAS E EXIGNCIAS


uma exigncia legal que est includa nos principais cdigos de obra municipais e na NBR 5419 - Proteo de Estruturas contra Descargas Atmosfricas 2005. uma precauo do proprietrio para evitar danos e prejuzos prejuzos. uma exigncia das companhias de seguro, uma vez que as descargas atmosfricas so causas de danos fsicos e incndios.
106

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CDIGO DE DEFESA E PNICO DO ESTADO DE PERNAMBUCO

107

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NBR 5419 / 2005

108

RISCOS ELTRICOS

CEEST

APLICAO DA NBR 5419 / 2005


A NBR 5419 fixa as condies de PROJETO, INSTALAO e MANUTENO de SPDAs, SPDA s, para proteger as edificaes e estruturas contra a incidncia direta dos raios. A proteo se aplica tambm contra a incidncia direta dos raios sobre os equipamentos e pessoas que se encontrem no interior destas edificaes e estruturas ou no interior da proteo imposta pelo SPDA instalado.
109

RISCOS ELTRICOS

CEEST

APLICAO DA NBR 5419 / 2005

110

RISCOS ELTRICOS

CEEST

RECOMENDAES DA NBR 5419


Um SPDA no impede a ocorrncia das descargas atmosfricas. Um SPDA projetado e instalado de acordo com a NBR 5419 NO pode assegurar a proteo absoluta de uma estrutura, de pessoas e bens. Contudo a aplicao da NBR 5419 reduz de forma significativa os riscos de danos devidos s descargas atmosfricas atmosfricas.

111

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NBR 5419 / 2005

112

RISCOS ELTRICOS

CEEST

RECOMENDAES DA NBR 5419


O tipo e o posicionamento do SPDA devem ser estudados no projeto da edificao, para a utilizao dos elementos condutores da prpria estrutura. O acesso terra e a utilizao adequada das armaduras metlicas das fundaes como eletrodo de aterramento podem no ser possveis aps o incio dos trabalhos de construo construo.

113

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

CAPTORES ESPECIAIS

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES ESPECIAIS No so admitidos captores especiais como ionizantes e radioativos radioativos. Os j instalados devem ser substitudos e redimensionados.

115

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CAPTORES ESPECIAIS
Alguns fabricantes divulgam captores com ngulos majorados (tipo 80 ou mais), dispositivos artificiais e para ionizar o ar em volta do captor e atrair raios. Nenhum deles tem eficcia comprovada ou est previsto na NBR 5419/2005.

116

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PRA-RAIOS RADIATIVOS
A maior eficcia dos pra-raios radioativos em relao aos convencionais no ficou tecnicamente comprovada. Pra-raios radioativos em bom estado de conservao podem permanecer instalados, at que venham a ser substitudos por dispositivos convencionais; Os pra-raios radioativos no oferecem risco de radiao externa para pessoas, pois contm pequenas quan t i t tidades de material; No caso de desativao de tais pra raios e com o pra-raios objetivo de evitar a disperso de radioistopos no meio , g ambiente, os mesmos devem ser entregues CNEN.
117

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PRA-RAIOS RADIATVOS
Os pra-raios radioativos tiveram sua utilizao proibida pela Resoluo 4 da Comisso Nacional de Energia Nuclear CNEN datada de 19 de abril de 1989.

118

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PRA-RAIOS RADIOATIVOS

YORK

GAMATEC

AMERION

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

EXIGNCIAS DA NBR 5419/2005

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DOCUMENTAO TCNICA A NBR 5419/2005 exige que as edificaes devem manter no local ou em poder dos responsveis pela manuteno do SPDA: SPDA DOCUMENTAO TCNICA

121

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DOCUMENTAO TCNICA

122

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DOCUMENTAO TCNICA Relatrio de verificao da necessidade ou no do SPDA e de seleo do respec respectivo nvel de proteo. Projeto do SPDA. Clculos do sistema de aterramento e medies da resistncia de aterramento.

123

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INSPEES TCNICAS
A NBR 5419/2005 exigem inspees peridicas no SPDA, excetuando-se os subsistemas excetuando se do SPDA que tenham seus acessos impossibilitados por estarem embutidos no concreto armado (ferragens estruturais) ou reboco. As inspees visam a assegurar que o SPDA est como o projeto e todos os componentes do SPDA esto em bom estado as conexes e estado, fixaes esto firmes e livres de corroso.
124

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INSPEES TCNICAS PREVISTAS NA NBR 5419/2005

125

RISCOS ELTRICOS

CEEST

OBJETIVO DAS INSPEES TCNICAS

126

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PERIODICIDADE

127

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INSPEES VISUAIS So realizadas anualmente. Consistem d uma i C i t de inspeo visual ava i l liando o estado de conservao dos subsistemas do SPDA (conexes e fixaes). Devem ser realizados registros indicando a existncia ou no de no conformidades. dades

128

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INSPEES VISUAIS
A inspeo avalia as condies das hastes, se esto esticadas ou no, e se os isoladores esto bem fixados estrutura. Inspeciona se o mastro do pra-raios possui a luz piloto, que identifica a altura do prdio. Quando feito o trabalho de manuteno faz manuteno, fazse tambm uma limpeza no cabeamento e nos captores. captores Troca de captores s em casos isolados, como de quebra.
129

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INSPEES COMPLETAS INSPEO VISUAL DETALHADA. REAPERTO DAS CONEXES INSPEES NAS FIXAES MEDIES DE CONTINUIDADE DOS CONDUTORES DE DESCIDA DESCIDA. MEDIES DAS RESISTNCIAS DE ATERRAMENTO. REGISTRO DE NO CONFORMIDADES
130

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

PROJETO DE SPDA

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PROJETO DO SPDA
1. AVALIAO DE RISCO 2. 2 DETERMINAR O NVEL DE PROTEO 3. ESPECIFICAR O MTODO DE PROTEO

A SER ADOTADO ADOTADO, 4. DETERMINAR O NMERO DE DESCIDAS E O SEU POSICIONAMENTO 5. DIMENSIONAR AS MALHA DE ATERRAMENTO E A SUA INTEGRAO A MALHAS J EXISTENTES.
132

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

AVALIAO DO RISCO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PROCEDIMENTO

134

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CLCULO DO RISCO Ndc

N g = 0.04.T

1,25 d
-6 6

N d = N G .A E .10

Nd densidade de descargs por km2 e por ano AE rea equivalente de exposio em m2 q p

N d = N d .FA .FB .FC .FD .FE dc


135

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CRITRIO DE NECESSIDADE OU NO DE SPDA

136

RISCOS ELTRICOS

CEEST

137

RISCOS ELTRICOS

CEEST

138

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DENSIDADE DE DESCARGAS PARA O LOCAL

139

RISCOS ELTRICOS

CEEST

REA DE EXPOSIO EQUIVALENTE

140

RISCOS ELTRICOS

CEEST

FATOR A

141

RISCOS ELTRICOS

CEEST

FATOR B

142

RISCOS ELTRICOS

CEEST

FATOR C

143

RISCOS ELTRICOS

CEEST

FATOR D

144

RISCOS ELTRICOS

CEEST

FATOR E

145

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EFICINCIA DO SPDA

146

RISCOS ELTRICOS

CEEST

LAUDO TCNICO

147

RISCOS ELTRICOS

CEEST

LAUDO TCNICO

148

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

DETERMINAR O NVEL DE PROTEO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DETERMINAR O NVEL DE PROTEO

150

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NVEIS DE PROTEO

151

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NVEIS DE PROTEO

152

RISCOS ELTRICOS

CEEST

NVEIS DE PROTEO

153

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

MTODOS DE PROTEO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODOS DE PROTEO Existem trs mtodos que podem ser empregados para determinar o SPDA requerido para proteger uma dada estrutura: t t Mtodo de Franklin, Mtodo de Faraday, Mtodo das Esferas Rolantes ou de Whitehead.
155

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

MTODO DE FRANKLIN

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FRANKLIN
O Mtodo Franklin consiste na proteo proporcionada por uma haste instalada a uma altura h. O volume de proteo dado pelo cone de altura h e ngulo . O crculo de raio R define a rea protegida.

157

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FRANKLIN

158

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FRANKLIN COM FIO CAPTOR

159

CEEST/2007

MTODO DE FARADAY

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FARADAY
O mtodo Faraday tambm conhecido como mtodo da utilizao dos condutores em malha ou gaiola. Captores em malha consistem em uma rede de condutores dispostos no plano horizontal ou inclinado sobre o volume a proteger proteger. As gaiolas de Faraday so formadas por uma rede de condutores envolvendo todos os lados do volume a proteger.
161

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FARADAY
Quanto menor forem as distncias dos condutores das malhas, maior ser o nvel de proteo. O mtodo Faraday recomendado para edifcios com grandes reas, especialmente os de altura no elevada onde a proteo Franklin elevada, implicar em problemas estticos. O mtodo Faraday obrigatrio para a prote proteo de edifcios com mais de 60 metros de altura. altura
162

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FARADAY

163

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FARADAY

164

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO DE FARADAY

165

RISCOS ELTRICOS

1 CEEST 6 6

FRANKLIN x FARADAY

166

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

MTODO ELETROGEOMTRICO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO ELETROGEOMTRICO O modelo eletrogeomtrico tambm conhecido como o da esfera rolante ou fictcia. um mtodo recomendado para estrug q tura de grande altura ou de forma arquitetnica complexa. Este modelo baseia se no mecanismo de baseia-se formao das descargas atmosfricas.
168

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO ELETROGEOMTRICO
Nas descargas nuvem-terra, o raio precedido de uma onda lider descendente, que se desloca em saltos at chegar prxima do solo ou de uma estrutura. No solo ou na estrutura origina-se uma onda lder ascendente que parte em direo da onda lder descendente (o ponto onde vai cair o raio aquele onde se origina a onda ascendente) ascendente). O raio R da esfera rolante a distncia do ltimo salto da onda lder lder.
169

RISCOS ELTRICOS

CEEST

RAIO DA ESFERA CIRCULANTE

170

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO ELETROGEOMTRICO

171

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO ELETROGEOMTRICO
Captores (hastes ou condutores da malha) devem ser instalados em todos os pontos da estrutura que faam contato com a esfera fictcia. As reas hachuradas e a haste precisam ser analisadas para receberem captores (hastes ou condutores). Desde que as reas hachuradas sejam protegidas, o modelo eletrogeomtrico mostra que as restantes tambm estaro protegidas protegidas.

172

RISCOS ELTRICOS

CEEST

RAIO DA ESFERA x NVEL DE PROTEO

173

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO ELETROGEOMTRICO

174

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MTODO ELETROGEOMTRICO

175

RISCOS ELTRICOS

CEEST

APLICAO

176

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

SPDA E ATERRAMENTO USANDO FERRAGENS DE CONCRETO ARMADO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

CONEXO DO CABO DE ATERRAMENTO A ARMADURA DE BELDRAME.

178

RISCOS ELTRICOS

CEEST

TAP CONECTADO A ARMADURA DE BELDRAME

179

RISCOS ELTRICOS

CEEST

HISTRICO
A primeira utilizao das armaduras (ferragens) do concreto armado no aterramento data da Segunda Guerra Mundial, mais precisamente de 1941 para os depsitos de bombas da base area em TUCSON, no Arizona, EUA. Os objetivos desse sistema eram proteger contra descargas atmosfricas e eletricidade esttica, esttica esta ltima causada por vento e tempestades de areia.
180

RISCOS ELTRICOS

CEEST

HISTRICO A Unio Alem das Centrais Eltricas possui desde 1965 diretrizes para a utilizao das armaduras das fundaes como eletrodos d aterramento. l t d de t t Em 1979 foi publicada a norma alem p (caderno 35 da VDE) sobre a incluso do sistema de aterramento nas fundaes dos edifcios residenciais.
181

RISCOS ELTRICOS

CEEST

HISTRICO
Em 1978 o NATIONAL ELECTRICAL SAFETY CODE (ANSI C2) CODE (ANSI-C2) incluiu pela primeira vez especificaes para eletrodos de aterramento embutidos nas fundaes. O GREEN BOOK (ANSI/IEEE Standard 1421982), 1982) que trata especificamente de aterramento, ressalta em vrias sees as vantagens de se utilizarem as armaduras do concreto das fundaes como eletrodos de aterramento.
182

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ARAMDURAS DAS FUNDAES PREPARADAS PARA A INTERLIGAO DAS FERRAGENS DOS PILARES

183

RISCOS ELTRICOS

CEEST

GAIOLA DE FARADAY FORMADA DE FERRAGENS DAS ESTRUTURAS PR-MOLDADAS

184

RISCOS ELTRICOS

CEEST

PLACAS METLICAS INTERLIGADAS AS FERRAGENS DOS PR-MOLDADOS PARA INTERLIGAR ESTRUTURAS

185

RISCOS ELTRICOS

CEEST

INTERLIGAES COM SOLDA EXOTRMICA ENTRE AS DIVERSAS ESTRUTURAS

186

RISCOS ELTRICOS

CEEST

SPDA COM FERRAGENS

187

RISCOS ELTRICOS

CEEST

REQUISITOS MNIMOS
Para se utilizarem as armaduras do concreto como SPDA e como parte integrante do sistesiste ma de aterramento necessrio garantir a continuidade eltrica entre os pontos extremos da armadura. Deve ser comprovado por meio de medies comprovado, um valor de resistncia de contato eltrico menor ou igual a 1 entre os pontos extremos da armadura. vedada a utilizao multmetros convencionais convencionais.
188

RISCOS ELTRICOS

CEEST

REQUISITOS MNIMOS Deve-se, utilizar um miliohmmetro ou microohmmetro de quatro terminais (configurao Kelvin). As escalas do instrumento devem ter valor de corrente injetada de se fazer j circular uma corrente, com valor de no mnimo 1 A ou superior entre os pontos superior, extremos da armadura sob ensaio.
189

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MICROOHMMETRO

190

RISCOS ELTRICOS

CEEST

MEDIES

191

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ENSAIO DE CONTINUIDADE DE ARMADURAS

192

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ENSAIO DE CONTINUIDADE DE ARMADURAS

193

RISCOS ELTRICOS

CEEST

DESCIDAS

194

Methodio Godoy e-mail: mgodoy@br.inter.net g y@

CEEST MDULO : RISCOS ELTRICOS

TELAS DE APOIO

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ANTENAS EXTERNAS

197

RISCOS ELTRICOS

CEEST

ATERRAMENTO DE TANQUES, GRUAS E GUINDASTES

198

RISCOS ELTRICOS

CEEST

EFICINCIA DO SPDA

199

Methodio Godoy e-mail: mgodoy@br.inter.net g y@

You might also like