FRANSIZ HTLL

Do.Dr.Murat Sarca

kinci Bask 1981

NDEKLER GR

Soru 1 : Soru 2 : Soru 3 : gerekir? Soru 4 :

htill nedir? Fransz ihtilli nedir? Onsekizinci yzylda, 1789 ncesinde feodaliteden ne anlalmas Feodalite nedir?

I HTLL HAZIRLAYAN ETL NEDENLER A. HTLL NCES FRANSA'SININ SOSYAL YAPISI Soru Soru Soru Soru Soru Soru Soru Soru 5 : 6 : 7 : 8 : 9 : 10 : 11 : 12 : htillden nce Fransz toplumu nasl bir sosyal yapya sahipti? htill ncesi Fransa'snda rahiplerin durumu nedir? htill ncesi Fransa'snda asillerin durumu nedir? Fransz ihtillinin patlamasnda asillerin rol var mdr? Tiers Etat = nc Snf (ordre) nedir? htill ncesinde Fransz kylsnn durumu neydi? htill ncesinde burjuvazinin durumu neydi? htillden nce kent emekilerinin durumu nasld?

B. HTLL HAZIRLAYAN FKR GELME Soru 13 : Aydnlanma felsefesi nedir? Soru 14 : Aydnlanma felsefesi neye kar kyordu? Soru 15 : Aydnlanma felsefesinin dayand temel ilkeler nelerdir? Soru 16 : Fransz ihtillini etkileyen fikir akmna yn veren en nemli eserler hangileridir? Soru 17 : Voltaire'in Fransz ihtillini etkileyen fikirleri nelerdir Soru 18 : Diderot ve Ansiklopedinin Fransz ihtillinde ne gibi etkileri olmutur? Soru 19 : Fizyokratlarn Fransz ihtillini etkileyen fikirleri nelerdir? Soru 20 : ngiliz faydaclnn ve liberalizminin getirdii dnya gr zet olarak nedir? Soru 21 : Aydnlanma felsefesinin ve liberal dnya grnn getirdii halk anlay nedir? Soru 22 : Burjuvazi bu felsefeden nasl yararlanyor? Soru 23 : htillin dayand Millet ve Mill Egemenlik anlay nedir? Soru 24 : htill ncesi fikir akmlarna gre vatanda kimdir? Ortak akl nedir?

Soru 25 : Rousseau'nun dncelerinin Fransz ihtillinin fikr yaps iindeki yeri nedir? Soru 26 : Rousseau mutlak demokrasiyi savunmakla hangi snfn ideolojisine yaklamaktadr? Soru 27 : Fransz ihtillinin patlamasnda masonluun rol var mdr? Soru 28 : imdiye kadar zerinde durduklarmzn dnda ihtilli etkileyen baka fikir akmlar var mdr? C. HTLL HAZIRLAYAN OLAYLAR Soru 29 : htillin patlamasna yol aan olaylar nasl deerlendirilmelidir? Soru 30 : htillden nce Fransa'da nfus art ne durumdayd? Soru 31 : htill ncesinde Fransa'da fiyat artlar ne gibi bir gelime gstermitir? Soru 32 : Fiyat artlarnn sebepleri nedir ve ihtillin patlamasnda etkisi var mdr? Soru 33 : Fransa'da aristokrasi ihtillin patlamasnda nasl bir rol oynamtr? Soru 34 : htill ncesinde ordu ne durumdayd? II FRANSIZ HTLLNN BALAMASI A. HUKUK ALANINDA HTLL Soru 35: Etats Generaux'lar nedir? Soru 36: Etats Generaux'lara seilenlerle semenleri arasndaki ilikinin nitelii nedir? Dilek listeleri nedir? Soru 37: 1789 ylnda Etats Generaux'lar nasl bir ortam iinde toplantya arldlar ve bu toplantlar ne gibi meseleler yaratt? Soru 38: 1789'da dzenlenen dilek listelerinde ne gibi istekler yer almt? Soru 39: Etats Generaux'larda ilk anlamazlk nasl kt? Soru 40: Etats Generaux'lardan Millet Meclisi'ne nasl geildi? Soru 41: Jeu de Paume and nedir? Soru 42: Etats Generaux'lardan Millet Meclisi'ne geii salayan 17 Haziran kararna ve bunu izleyen kararlara kar kraln tepkisi ne oldu ve ihtill nasl balad? Soru 43: Kurucu Millet Meclisi adn alan meclisin kraln iki yzl davran karsndaki tutumu ne oldu? Soru 44: 1789'da burjuvazi kan aktmadan yasama yetkisini ele geirdikten sonra niin ihtille halkn da katlmasyla kanl bir yola girildi? B. HALKIN HTLLE KATILMASI Soru 45: Soru 46: Soru 47: Soru 48: Soru 49: Soru 50: Soru 51: Soru 52: krd? Paris halk ihtille nasl katld? Bastille kalesini halk nasl ald? Bastille kalesinin alnmas ne gibi sonular dourdu? Byk korku nedir? Feodal dzen Kurucu Millet Meclisi'nde nasl kaldrld? nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi nasl kabul edildi? nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi nedir? Ekim 1789'da Paris halk kraln ve aristokrasinin direncini nasl

III KURUCU MECLS DNEM VE 1791 ANAYASASI Soru 53: Soru 54: Soru 55: Kurucu Meclis'te partiler var myd? Sa ve sol nedir? Meclis dnda hangi kulpler kurulmutur? 1791 Anayasas nasl bir anayasadr?

Soru 56: Aktif vatanda pasif vatanda ayrm nedir? Soru 57: Kurucu Meclisin din konusundaki tutumu neydi? Soru 58: htillin Avrupa'daki tepkisi ne oldu? Soru 59: Kral nasl bu tepkiden yararlanarak yurt dna kamaya alt? Soru 60: Burjuvazi kraln kan nasl karlad ve bu olay Fransa'da daha ne gibi olaylara yol at? IV YASAMA MECLS, SAVA VE KRALLIIN SONU Soru 61 : Yasama Meclisinde hangi siyasal akmlar temsil ediliyordu? Kraln ve kulplerin sava karsndaki tutumlar neydi? Soru 62 : Savata uranlan baarszlklar karsnda halkn tepkisi ne oldu? 10 Austos ayaklanmas nedir? Soru 63 : 10 Austos 1792 halk ayaklanmasnn sonular nelerdir? Soru 64 : 10 Austos ile Konvansiyon meclisinin topland 20 Eyll 1792 tarihleri arasnda ne gibi olaylar meydana geldi? Valmy sava ne gibi sonular dourmutur?

V BRNC CUMHURYET A. KONVANSYON (1792 1795)

Soru 65 : Cumhuriyeti kuran Konvansiyon Meclisinde hangi siyas akmlar temsil edilmekteydi? Soru 66 : Kral nasl yargland ve idam edildi? Soru 67 : Kraln idam ne gibi sonular dourdu? Soru 68 : fkelilerin savunduklar grler nedir? Soru 69 : Konvansiyon Meclisi hangi koullar altnda ve ne gibi kararlar ald? Soru 70 : Jirondenlerin ihtillci kararlara tepkisi ne oldu ve siyas sahneden silinmelerine yol aan olaylar nasl geliti? Soru 71 : 1793 Anayasas nasl bir anayasadr ve neden uygulanamamtr? Soru 72 : Dallarn ihtillci hkmeti nasl kuruldu? Soru 73 : Fransz ihtillinde tedhi (terr) dnemi nasl bir dnemdi? Soru 74 : Tedhi (terr) ynetiminin dine kar tutumu ne oldu? Soru 75 : Robespierre'e kar ilk muhalefet nasl sonuland? Soru 76 : Robespierre'in ve Jakobenlerin bu dnemdeki gr ve tutumlar nedir? Soru 77 : Robespierre ynetiminin ald nemli kararlar nedir? Soru 78 : Robespierre'in iktidardan dnn sebepleri nelerdir? Soru 79 : Robespierre iktidardan nasl dt? Soru 80 : Robespierre'in dmesi ne gibi sonular dourdu? Soru 81 : Robespierre'in dmesinden sonra gericilik nasl g kazand? Soru 82 : Kar ihtillci kralclar Paris'te nasl bakaldrdlar ve bastrldlar? Soru 83 : Konvansiyon dneminde Fransa ile br Avrupa lkeleri arasndaki sava nasl sonuland? Soru 84 : Konvansiyon Meclisi hakknda nasl bir deerlendirme yapabiliriz? Soru 85 : Konvansiyon Meclisinin hazrlad 1795 (Yl III) Anayasas genel izgileriyle nasl bir anayasadr? B. DREKTUVAR (1795 1799)

Soru 86 : Yeni rejim ne gibi glklerle karlamtr? Soru 87 : Babeuf kimdir? Babuvizm nedir? Soru 88 : Eitlerin rejimi devirme teebbs nasl sonuland? Soru 89 : 9 Thermidor'dan sonra burjuvazinin iinde bulunduu durumu nasl zetleyebiliriz?

Soru 90 bir rol Soru 91 hkmet Soru 92 Soru 93

: Direktuvar dneminde ordu ne gibi bir deiiklie uram ve nasl oynamtr? : Kralclarn yaratt tehlikeye kar 18 Fructidor (4 Eyll 1797) darbesi nasl gerekletirildi? : 22 Floreal (4 Mays 1798) hkmet darbesi nedir? : Napoleon Bonaparte'n talya seferi nasl sonuland?

Soru 94 : Napoleon Bonaparte'n Msr seferi nedir? Soru 95 : Fransa'ya kar ikinci koalisyon nasl kuruldu? Soru 96 : 1799 ylnda Fransa'da siyas durum ne ynde gelime gsteriyordu? Soru 97 : Yeni ihtillci tedbirlerin tepkisi ne oldu? Sieyes'in politikas nedir? Soru 98 : Hkmet darbesi nasl hazrland? Soru 99 : 1819 Brumaire Yl III (910 Kasm 1799) hkmet darbesi nasl gerekletirildi? SONU Soru 100 : Fransz ihtillinden karlabilecek genel sonu nedir?

GR

Soru 1 :

htill nedir?

Fransz ihtilliyle ilgili aklamalara gemeden nce, ihtill szcnden ne anlalmas gerektii zerinde durmak, daha dorusu, asl amacmzn snrlar dna kmadan, bu konudaki tarif ve terminoloji sorununa k tutmak gerekmektedir. htill, mevcut bir durumun ya da bir yaama biiminin ya da bir toplum dzeninin birdenbire sarslmasdr. Tedric deiiklik ve gelimenin (evrimevolution) tersini ifade eder. Siyas anlamda ihtill, Devletin temel kanunu olan Anayasann, kendi iinde belirtilen kanun yollarndan yaplacak deiiklikler yerine, birdenbire ve hukuk d yollardan ortadan kaldrlmasdr. Siyas ihtillden, yrrlkteki siyas rejimi altst eden, deitiren, tek ya da srekli iddet hareketleri anlalmaktadr. Dar anlamda siyasi rejim deiikliinden, monariden cumhuriyete, diktatrlkten demokrasiye gei ya da bunlarn tersi ve benzeri geiler anlalr. Oysa geni anlamda siyas rejim, toplumda hkim olan idar, hukuk?, din. sosyal ve iktisad messeselerin tmn kapsar. te yandan devrim, bir yandan mevcut dzeni zor kullanarak ykma hazrlklarn, dzenin yklmasn, ayn zamanda da yklan dzen yerine yeni kurulan dzeni hep birlikte ifade eder. Devrim safhada gerekleir. Birinci safha, toplumda deiiklik fikrinin, yeni fikir tohumlarnn atld ve gelitirildii devredir; daha ok dnrlerin ve yazarlarn hazrladklar, yn verdikleri bir safhadr. Devrim fikri, halk ynlarnca benimsenince madd bir g haline gelir. kinci safha eylem safhasdr. Bu devre, bizim kabul ettiimiz anlam ile ihtilli ifade eder. htill baz etkenlerin itmesiyle patlar. Bu patlamann temelinde, toplumdaki kartan elien snflarn atmas yatar. Bilindii gibi ihtill, baarya ularsa yani etkili olursa meruluk kazanr. nc safhada ise yklan, bozulan dzenin yerine bir yenisini kurmak sz konusudur. Bu yeniden kurma ile devrim baarlm olur. Grlyor ki htill, devrimin ancak bir safhasn, daha dorusu tamamlanmam durumunu ifade eder. Yukarda belirttiimiz, geni anlamda kullanlan devrim szcnn yan sra dilimizde bir de dar anlamda kullanlan devrim szc vardr. Dar anlamyla devrim, belirli sosyal messeselerde, alt yapy deitirmeksizin yaplan kkl deiikliklerdir. 1961 Anayasamzda da yer alan Atatrk Devrimleri dar anlamda

alnan devrimlerin tmn belirtmek zere kullanlr. Mill Kurtulu Savan izleyen yllarda, Milliyetilik ilkesinin sonucu olarak gerekletirilen dil ve tarih devrimleri, batllama ilkesinin sonucu olarak da apka ve harf devrimlerinin kabul, devletin laikletirilmesi, ancak dar anlamda devrimi ifade ederler. Geni anlamdaki her devrim, z ve temeli bakmndan sosyal bir olaydr. Her devrim olay, yeni bir sosyal dzen ve messeseleme getiren, zincirleme bir hzl deime srecidir. ekil bakmndan ise zorunlu olarak siyasaldr ve her zaman yeni bir hukuk dzenleme sonucuna varr. Hkmet darbesi ise. Devletin eli ve emri altndaki resm kuvvetlerden birinin (ordu) isyan ederek hkmeti devirip, ayn dzeni srdrmek zere, yerine gemesidir. Kanmzca devrimin doru bir tarifi ancak bilimsel sosyalizme dayanlarak verilebilir. Bilimsel sosyalizme gre devrim, gelien snfl toplumlar iin kanlmaz bir sonutur. Belirli bir gelime noktasnda, toplumdaki madd retim gleri yrrlkteki retim ilikileriyle, yani mlkiyet biimiyle eliiye der. retim ilikileri retim glerinin gelimesine hizmet ederken zamanla bu gelimeye engel olmaya balar. Bylece bir sosyal devrim safhasna girilmi olur. Devrimler, yeni retim tekniine dayanan retim gleri ile eski retim ilikileri arasndaki antagonizmay ortadan kaldrrlar. Devrim, devrini tamamlam olan retim ilikilerini, iddet kullanarak ortadan kaldrr, retim glerinin serbeste gelimesi iin gerekli ortam yaratr. Bir devrimin gerekleebilmesi iin objektif ve sbjektif (nesnel ve znel) artlarn biraraya gelmesi gerekir. Yani toplumdaki madd eliinin olgunlamas ve yeni retim biimini getirecek olan snfn, kendi snf bilincine varm ve rgtlenmi olmas gerekir. Lenin'in deyiiyle, smrlen snfn artk eski biimde yaamay kesin olarak istemedii, smren snfn ise artk eskisi gibi yaamas imknsz hale geldii zaman devrim olur. Tm devrimlerin en nemli sorunu, siyas iktidar sorunudur. Toplumu, gelimesini nleyen eski retim ilikilerine bal snfn ynetiminden, devrimci snf, siyas iktidar ele geirerek devralr. Devrim, snf mcadelesinin en stn biimidir; sosyal gelimeyi hzlandrr. Marx'n dedii gibi, devrimler tarihin lokomotifleridir. Devrim, toplumdaki kartlarn nicel (kantitatif) gelimesi sonucu, bir nitel (kalitatif) deime, bir sramadr. Bugne kadar toplumlarda bu tr sramalar iddet hareketleriyle gerekletirilebilmilerdir. Devrimi, eski retim ilikilerinin savunucusu bir sosyal snfn yerine, daha ileri bir retim ilikisi kuran sosyal snfn iktidara gelmesi olarak tanmladk. Tarihteki en tipik devrimler, 1789 ylnda Fransa'da burjuvazinin, 1917 ylnda da Rusya'da proletaryann iktidara gelmesine yel aan devrimlerdir. Biz bu kk kitapta Fransz ihtillini ele alacaz. htill szcn kullanyoruz, nk yz soru iinde, yukarda deindiimiz ve devrimi meydana getiren safhay birden incelemenin mmkn olmad kansndayz. Bu arada her ne kadar br iki safhaya, zellikle de hazrlk safhasna da deineceksek de asl arl, siyas iktidarn birka defa el deitirdii Fransz devriminin eylem dnemine vereceiz. Bu nedenle balk olarak, Fransz Devrimi deyimini fazla iddial buluyoruz. Soru 2 : Fransz ihtilli nedir?

Fransz ihtilli, Fransz tarihinde, iktisadi alanda stnlk salayan burjuvazinin siyas iktidar da ele geirerek burjuva, kapitalist toplumu kurmasdr. Fransz ihtillinin amac, Fransz siyas dnrlerinden Tocquville'in belirttii gibi, Ortaa kalnts toplumsal messeseleri ortadan kaldrmaktr. Ortaa kalntlarn toplumdan silen ihtill, eitli dnemlerden sonra Fransa'da liberal bir demokrasinin kurulmasna yol amtr. Meseleye dnya tarihi asndan bakacak olursak, Fransz ihtilli burjuva ihtillinin klasik bir modelidir. Fransz ihtillinin iki zellii zerinde durulabilir. Birincisi, feodalizmden kapitalizme geii salayan tarih gelimeyi genel izgileriyle yanstan yan; ikincisi ise, Fransz toplumunun

yapsndan doan ve eitli burjuva ihtillleri iinde Fransz ihtillinin kendine zg niteliini ortaya koyan yan. retim tekniinde meydana gelen gelimenin retim ilikilerini deitirdii, toplumlarn tarih gelime izgisi iinde, feodal retim ilikilerinden kapitalist retim ilikilerine geildii evrensel gerei yannda, Fransz toplumunun kendine zg eitli styap gerekleri ve zellikleri de Fransz ihtillini etkilemi, bu ihtillin olduka girift olan dokusunu ortaya karmtr. Soru 3 : gerekir? Onsekizinci yzylda, 1789 ncesinde feodaliteden ne anlalmas

1789 ncesinde feodaliteden sz edebilmek iin feodalite szcne geni bir anlam vermek gerekir. Georges Lefebvre gibi baz yazarlar 1789 ncesinde artk feodaliteden sz edilemiyecei, gerek feodal rejimin oktan alm olduu kansndadrlar. O halde ihtillin ykt sosyal ve ekonomik dzeni nasl adlandracaz? Soboul'un belirttii gibi, ancak feodalite szcne geni bir anlam vererek. nk bu ikinci gr asndan feodalite yalnzca vassallk, kamu gcnn paralanm olmas, yani hkmranlk haklarnn (droit rega1ien) senyre ait olmas demek deildir. Feodalite, ayn zamanda, kylnn art rnn dorudan doruya senyrn almasdr; kylnn angaryaya tbi olmas, kylnn senyre ayn ve nakd olarak eitli vergiler (redevances) demesi ve grevler yapmasdr. Bu gr benimsenirse feodalitenin siyas yapsnn. Merkez Devletin kuruluuyla birlikte, ortadan kalkmasna ramen, iktisad ilikiler alannda devam ettiini ve geni anlamyla feodalitenin bu ilikileri kapsadn kabul etmek gerekir. Soru 4 : Feodalite nedir?

Bat Roma mparatorluunun kyle balayan Orta ada, zellikle Bat Avrupa'da hkim olan toplum dzenine feodalite diyoruz. retim ilikilerini etkileyen retim tekniinde meydana gelen gelime, o dneme kadar kleler yoluyla yaplan retimin biimini deitirmitir. Klelik retim biiminin gelimekte olan retim tekniine artk uyamamas, reticinin retim arac sahibine kar daha bamsz olmasna yol amtr, rnek vermek gerekirse, kol deirmeninden rzgr deirmenine gei ayn zamanda klelikten derebeylie geii hazrlamtr. Feodal toplumun retim ilikilerinin temeli senyrn toprak zerinde mutlak mlkiyet hakkna sahip oluu ve topraa bal kyl (serf) zerinde de klelik dzenine kyasla snrl bir mlkiyete sahip bulunuudur. Bu dzende, feodal mlkiyetin yannda, bir miktar kylnn bireysel mlkiyeti de vardr. Feodal smr, sertlerin artrnn senyrlerin kendilerine mal etmeleri biiminde gerekleir. Senyrlerin kendilerine mal ettikleri bu artrn, senyrlere belirli zaman ve frsatlarda denmesi zorunlu olan redevances denilen vergiler ve eitli ykmllkler yoluyla salanrd. retim tekniinin gelimesi sonucunda geveyen klelik ba, burada ayrca zerinde durmayacamz d olaylarn da eitli ynlerden etkisiyle, feodal rejimin kurulmasna yol amtr. Ayn zamanda siyas, hukuk, iktisad ve sosyal bir rejim olan feodal dzende devlet birlii mevcut deildi; lkeler birok beyliklere ayrlm bulunuyordu. Feodalitenin siyas ynden getirdii en byk zellik, devlet iktidarnn paralanm olmas ve halkn Fransa'da Kapel hanedannn iktidarnn balarnda olduu gibi dorudan doruya devlete deil, topraklarn sahibi olan senyrlere tbi durumda olmalardr. Feodalite bir ehrama benzetilebilir. Burada, Roma Hukukunda olduu gibi, topraa serbeste tasarruf edebilmek sz konusu deildir. Senyrsz toprak istisna tekil etmektedir. Sahibinin stnde bir senyr bulunmayan ve istisna tekil eden, serbeste tasarruf edilebilen topraklara alleu ad verilmektedir. Geri kalan topraklar fief mukavelesiyle hiyerarik bir dzene tbi tutulmutur. Fief mukavelesi iki tarafl bir akittir. Taraflardan biri senyrdr. Senyr, tbi ya da vassal denilen bir ikinci ahs lehine, bir gayr menkul ya da belirli bir

toprak paras zerinde adaleti tevzi gibi bir fonksiyonu daim bir hak olarak tesis eder. Karlk olarak vassal da senyrn kendisinden bekledii hizmetleri yerine getirmekle ykmldr. Ayrca vassal da ald topra ksmen bakalarna verebilir, bu yoldan kendisi de senyr olabilirdi. Ne var ki bu hiyerari iinde sonuncu vassaln ilk senyrle hi bir ilikisi yoktur. Bu durumu en iyi: adammn adam benim adamm deildir ilkesi aklamaktadr. te yandan feodal dzen iinde kilisenin de nemli bir yeri olduunu hatrlamak gerekir. Laik senyrlere ait malikneler yannda, rahipler snfndan senyrler, kilise ve manastrlara ait malikneler de pek oktu. Bu malikneler iletme ve idare bakmndan brlerinden byk farkllk gstermiyorlard. Feodal dzene rnek olarak Fransa'y alacak olursak bata Fransa kral, Fransa Dukal adyla bilinen topraklarn senyrdr. Bu ynden br fief sahipleriyle hi bir iliii yoktur. Sadece kendi vassallaryla dorudan doruya kiisel ilikiler kurmutur, te yandan Kapet sllesinin krallar ayn zamanda btn Fransa'nn da kral idiler. Bu durumda kral Fransa'daki br btn feodallerin szreniydi (metbu). Kral en yksek senyrd; feodal hiyerarinin en yksek katn igal ediyordu. Baka bir deyile, kral senyrlerin senyr durumundadr. Bu bakmdan btn vassallar ona tbi durumdadrlar. Ancak daha yukarda deindiimiz ilke gereince, vassal senyrlerinin topranda yaayan halkn hayatna kraln mdahale hakk yoktur. Kraln fiilen idaresi yalnzca kendi dukalyla snrldr. Bu dukalk zerindeki hkimiyeti kendisinin de feodal bir senyr olmasndan domaktadr. Bu yzden, kraln dukalk zerindeki hkimiyeti, teki senyrlerin kendi topraklar zerindeki hkimiyetleri gibi, feodal hukuka dayanyordu. Bu dnemde kral. Mill Devlet efi sfatyla sahip olduu hukuk delilleri kabul ettirmek iin yeterince kuvvetli bulunmadndan, ancak Prima inter paresden ibaretti; yani eitlerin arasnda birinci idi. te Batda, zellikle feodal dnemin balarnda kraln, dorudan doruya kendine bal topraklar dnda asker ve en nemlisi vergi toplayamamas, bu konularda senyrlerin ve kilise byklerinin rzasn almak zorunluunu duymas sonucu parlamento gelenei ortaya kmtr. Bu meclislere (ki balarda Curia Regis daha sonra Etats Generaux denilirdi) burjuvalarn glendii dnemde ehirlerin setii burjuvalar da katlacaklar, bylece parlamenter rejime doru bir adm daha atlm olacaktr.

I HTLL HAZIRLAYAN ETL NEDENLER A. HTLL NCES FRANSA'SININ SOSYAL YAPISI Soru 5 : htillden nce Fransz toplumu nasl bir sosyal yapya sahipti?

Her eyden nce unu belirtelim ki ihtill ncesi Fransz toplumu, hukuk nnde imtiyazl ya da imtiyazsz eitli zmrelere ayrlmt. Ordre adn alan bu zmrelere gerek anlamyla sosyal snf denilemez. nk bu dzende imtiyaz sahibi bir ordre olan kilise mensuplar ayr bir sosyal snf tekil etmedikleri gibi imtiyazsz zmreyi (ordre) meydana getiren ve dilimizde genellikle nc snf olarak anlan Tiers Etat da kendi iinde farkl snflar bulundurmaktayd. mtiyazl snf ve zmrelerin dnda kaldndan Halk olarak da adlandrabileceimiz Tiers Etatnn iinde, ticaret yoluyla zenginleen ve retim aralarna sahip olmaya balayan burjuvalarn yannda, loncalara bal olarak alan esnaf ve zanaatkarlar, yoksul halk ve kyl de bulunuyordu. Demek ki ihtillden nce Fransz toplumu, hukuk asndan, asiller, rahipler (ruhban) ve nc snf ya da halk olarak blme ayrlyordu. Bu blnmenin temelleri Orta aa dayanmaktadr. zne inerek ifade edecek olursak, bu dnemde

Fransz toplumu dven asiller, dua eden rahipler ve bu iki grubu beslemek iin alanlardan meydana gelmektedir. Temel retim arac toprak olduundan imtiyazl zmreler ayn zamanda topraa da sahiptirler. Nitekim bu dnemde topraklarn sahibi asillerle kilisedir. eitli zmre ve snflara blnm olan toplumun banda da bir kral vardr. Kral, zellikle Orta ada, toplumdaki retim aralarna sahip asiller ve kilise ile kendi gc arasnda bir denge kurmak, retim aralarna sahip olan snflarn karlarn gzetmek zorundadr. Deindiimiz dnemde Fransa'da herkes bir zmre ya da snfn (ordre) mensubu olarak domakta ve farkl hukuk statye sahip olmaktayd. Fransz dnr Voltaire 1756 ylnda bu hukuk snflar (ordres) Milletin iinde Milletler olarak nitelendirmektedir. Fransz toplumunun o dnemdeki yapsn bugnk sosyal snf anlay asndan ele alacak olursak, iki ayr ordreu meydana getiren asiller ve rahipler retim aralarna sahip olan hkim snr, Tiers Etat ise, zellikle balarda, emeki snflar kapsamaktayd. imdi de bu zmre ve snflarn (ordres) zellikleriyle toplum iindeki yerlerini daha yakndan incelemeye alalm. Soru 6 ; htill ncesi Fransa'snda rahiplerin durumu nedir? Rahipler (ruhban) lkedeki bata gelen imtiyazl snf (ordre) tekil ediyordu. Bu snf kendi iinde sk bir biimde rgtlenmiti. Temsilcilerinin toplanarak kararlar ald meclislere sahipti. Bu meclisler be ylda bir toplanarak krala yaplacak yardm, kendilerini ilgilendiren eitli konular, din inanlarn savunulmas iin ne gibi tedbirler alnmas gerektiini grrd. Rahipler ancak zel mahkemelerde muhakeme edilebilirlerdi. Kilise byk bir servete sahipti. ehirlerdeki deerli birok gayr menkuln yannda Fransa'nn topraklarnn % 6'ya yakn bir ksm kilisenin malyd. Kilise ayrca tarm rnleri zerinden, aara benzer bir vergi toplama hakkna sahipti. Ne var ki rahipleri de kendi aralarnda iki snfa ayrmak mmkndr. Zengin rahipler (le haut clerg) ve yoksul rahipler (le bas clerg). Kilisenin gelirinin byk bir ksm, saylar 56 bini gemeyen yksek rtbeli rahibin eline geiyordu. Bu yksek grevlerdeki rahipler ounlukla asiller snfndan gelme kimselerdir. Bunlar, genellikle, din grevlerini yerine getirmekten ok, ya kraln saraynda yaamakta, ya topraklarnn banda bulunmakta, ya da idar grevler yapmaktayd. Bu trl yksek rtbelerin asillerin ocuklarna, daha ok gen yalarda verildiine sk sk raslamak mmknd. Yoksul rahiplerin (le bas clerg) says ile altm bin civarndayd. Bunlar ounlukla nc snftan (Tiers Etat) gelme kimselerdi. Bunlarn dnda manastrlarda yaayan, krkbin kadar kadn, yirmibin kadar da erkek olan manastr sakinleri vard. Ancak ihtille doru bunlarn says gittike azalyordu. Bu dnemde manastr sakinleri artk kamu oyunda itibarlarn yitirmilerdi ve birok manastr boalm, terkedilmi haldeydi. Soru 7 : htill ncesi Fransa'snda asillerin durumu nedir? Fransa'nn ikinci snf ya da zmresi (ordre) asillerdir. Devletin btn yksek memuriyetleri ve orduda kumanda asillerin elindeydi. Asiller ayn zamanda vergiden de muaftlar. Fransz asilleri, feodal hukuka uygun olarak, kyllerin eitli yollardan demek zorunda olduklar artrnn geliriyle yayorlard ve feodal dzenin srmesinde karlar vard. Bununla birlikte asiller iinde kk bir aznlk, gittike yaylmakta olan liberal dncelere kaplmt. Hatta liberal dncenin ortaya knda, asil ailelerden gelme dnrlerin nemli pay olmutur. Asiller de kendi aralarnda blnm durumdaydlar. Bir kere kkleri bakmndan ikiye ayrlyorlard: Kl asilleri (la noblesse d'pe) ve cppe asilleri (la noblesse de robe). Kl asilleri dediimiz asiller genellikle eski feodal senyrlerin ocuklardr. Yani bunlar merkez kralln kuruluundan nce topraklara sahip olan senyrlerin torunlardr. Cppe asilleri ise sonradan kral tarafndan asilletirilmi ya da asillerden satn aldklar toprak ya da unvan

dolaysyla bunlarn dnda da ele geirdikleri memuriyet yoluyla asil olmu kimselerdir. Asillerin says aa yukar yzellibin kadard ve 1789 ncesi Fransa nfusunun %1,5'unu tekil ediyordu. Asillerin eitli imtiyazlar vard. Kl tamak, kilisede zel bir yere sahip olmak, vergilerden muaf olmak, avlanmak hakk, ordu, kilise ve adliyede en st mevkilere gemek hep asillere tannm olan imtiyazlardandr. Ayrca asiller, feodal retim ilikilerinin meydana getirdii fiefler gereince, kyller zerinde birtakm haklara sahiptiler. Ancak unu da hemen belirtelim ki 1789 ncesinde artk fiefsiz bir sr asil olduu gibi, asil olmad halde fief sahibi kimselere raslamak mmknd. Bylece asalet ile feodal sistem arasndaki iliki kopmu bulunuyordu. te yandan asilleri, sosyal durumlarna gre, saray asilleri ve tara asilleri olmak zere ikiye ayrmak gerekir. Birincilerin lks ve ihtiam iinde yaamalarna karlk ikinciler genellikle eski atolarnda, az bir gelirle yaamak zorundaydlar. Fransa'da asiller kraln hizmetindeydiler. Ancak yksek memuriyetlerde, orduda, sarayda, bir de kilisede grev alabilirlerdi. Bunlarn dnda ancak topraklarnn geliriyle yaarlard. Saydklarmzn dnda herhangi bir ile uramak asaletten dmeye yol aard. Fransz asil snfnn yeni koullara kendini uyduramamasnda bu yasan byk etkisi olmutur; nk asillerin, ngiltere 'de olduu gibi, ticaret ve sanayicilik yapmalarn nlemitir. Ancak Colbert'in (16191683) vekillii srasnda byk deniz ticaretiyle uramak imkn asillere tannabilmitir. Asillerin ancak drtbin kadar Versay saraynda, kraln yannda yayordu. Lks iindeki bu saray asilleri borlandka borlanyorlar, zengin ancak asil olmayan kimselerin kzlaryla yaptklar evlenmeler de bortan kurtulmalarna yetmiyordu. htill ncesinde asiller Fransz topraklarnn bete birine sahiptiler. Onaltnc Louis zamannda tarm rnleri fiyatlarnn dmesi toprak gelirlerinde bir azalma meydana getirince asillerin durumu gleti. Kraldan memuriyet koparabilmek iin aralarndaki ekimeler artt ve aa yukar btn yksek maal memuriyetler asillere verilir oldu. Ayrca asiller, feodal hukukun kendilerine tand fakat zamanla kullanlmaz olan yetkileri de yeniden kullanarak kylleri bsbtn sktrmaya baladlar, bylece halkn byk ounluunun kinini kazanm oldular. Soru 8 : Fransz ihtillinin patlamasnda asillerin rol var mdr? Her ihtill gibi Fransz ihtillinin de temel sebebinin yapsal olduunu biliyoruz. Ne var ki ihtillin patlak vermesinde iktisad ve mal bunalm da nemi rol oynamtr. Onsekizinci yzyln sonlarnda Fransa'da iktisad ve mal bunalm iddetle kendini duyurmaya balamtr. 1756 ylna kadar Fransz maliyesi olduka dengeli durumdayd. Fakat Yedi Yl Savalarndan sonra byk bir bte ayla kar karya kalnd. Dnyann bllmesinde ngilizlerle rekabet halinde ve gerilemekte olan Fransa'nn, Amerikan bamszlk savann baarya ulamas iin yaplan yardmlar yznden btesi daha da fazla aklar vermeye balad. Necker'in (17321804) maliye bakanl srasnda, bte an kapatmak amacyla hazrlanan i borlanmay ngren tasar, borlanmaya kar olan Parlamentonun korkusundan yrrle konulamad. Burada sz konusu olan Parlamentonun gnmzdeki Parlamentolarla hi bir ilikisi yoktur. Burada sz edilen Meclisler, yarg yetkisiyle birlikte, kral emirnamelerini kayt ve iln etmek, krala uyarmalarda bulunmak yetkisi olan, temsil bir yan bulunmayan, bu bakmdan da ileride zerinde duracamz Etats Generauxlardan ayrlan, yeleri kraln kendisi tarafndan seilen, bir ksm yelikleri de babadan oula geen, eitli blgelerde kurulan Meclislerdir. htillden nce, eski rejimin son zamanlarnda, Parlamento yeliinin meslekten hkimler tarafndan parayla satn alnr bir nitelik kazanmas, daha ok asillerden gelen Parlamento yelerinin krala kar bamszln salyordu. Parlamentolar iinde en nemlisi, kraln kararnamelerini onaylamamakta direneni,

Paris Parlamentosudur. unu da hernen belirtelim ki Kralla Parlamentolar arasnda kan anlamazlklarda, sonunda her zaman kral ar basmtr. Parlamentonun i borlanmaya kar kmasndan sonra mal durum daha da ktye gitmeye balad. Necker'in yerine gelen Calonne (17341802) ifls ya da vergi reformu klarndan birini tercih etmek zorunluuyla kar karyayd. Ancak herkesin olanaklar orannda deyecei bir vergi hazineyi iflstan kurtarabilirdi. Oysa bu tip bir vergi reformu, asillerle rahiplerin imtiyazlarn inemek anlamna geliyordu. Bakann yeniden deimesinden sonra (Lomnie de Brienne) vergi reform tasars, bir iki tadille asiller Meclisine sunuldu. Meclis reform tasarsn reddetti. Asillere gre, feodal hukuk kurallarnca vergi konusunda danlacak kurul, eitli snflar (ordres) araclyla btn Franszlar temsil eden Etats Generauxlara aitti, ite asiller vergi konusunda yetkili, grdkleri Etats Generauxlarn toplanmasn isteyerek, ileride greceimiz gibi, Fransz ihtillinin patlamasnda, dolayl ve bilmiyerek de olsa, etken olmulardr. Soru 9 : Tiers Etat = nc Snf (ordre) nedir?

Tiers Etat hakknda bir deerlendirmeye girmeden, Fransz ihtillini birinci derecede etkileyen dnr ve siyaset adam, rahip Emmanuel Sieyes'in nc snf nedir? adl nl brornn banda sorduu sorulara ve verdii cevaplara yer vermekte fayda gryoruz; Sieyes brornn giriinde, brorn kendisi kadar n yapm olan soru sormakta ve bu sorularn karln yine kendisi vermektedir. Birinci soru: nc snf nedir? Karl: Her ey. kinci soru: Yrrlkteki siyas dzen iinde bugne kadar neydi? Karl: Hi. nc soru: Dilei nedir? Karl: Bu siyas dzen iinde bir yeri olmak. Sieyes'e gre nc snf (Tiers Etat) yani halk her eydir. nc snf Millettir. Bu snf her ey olduuna gre. Devleti ynetmek :hakk onundur. Egemenliin millete ait olmas gerekir. nc snf (ordre) dediimiz Tiers Etat her zaman ayn nitelii gstermi deildir. Batan beri asiller ve rahiplerin dnda kalanlardan imtiyazsz kimselerden meydana gelen nc snfn sosyal yaps zamanla deimitir. Onbeinci yzyldan balayarak kullanlan nc snf deyimi iine, alan snflarn yannda zamanla gelien burjuvazi de girmitir. Burjuvaziyi ayr bir soruda ele alacamzdan burada nc snfn genel izgileri zerinde durmakla yetineceiz. Ancak bir daha belirtelim ki nc snf (ordre) sosyolojik anlamda bir snf deildir; sinesinde eitli emeki snflar, ayn zamanda burjuvaziyi de barndrmaktadr. Hukuk imtiyaz sahiplerinin dnda kalanlar nc snf meydana getirmektedirler. Asiller ve rahipler kralln nfusunun % 3'n tekil ediyorlard. Bunlarn dnda kalan imtiyazsz halkn says ise 24 milyon kadardr. nc snf, burjuvazinin yannda halk ounluuyla kyl ktlelerini kapsamaktadr. Bu dnemde kyller ok fakir ve kltrszd, ilkel koullar altnda ve sefalet iinde yayorlard. zetleyecek olursak nc snf (ordre) kendi iinde, geni izgileriyle iki sosyal snf barndryordu: tm emekiler ve burjuvazi. imdi, emekilerin byk ounluunu meydana getiren kylnn durumunu daha yakndan grelim. Soru 10 : htill ncesinde Fransz kylsnn durumu neydi? Bu dnemde Fransa'da kyl nfusu yirmi milyon kadardr. Feodalitenin getirdii servaj onsekizinci yzylda artk yava yava zlme durumundadr. Bununla birlikte kyl yine de birok feodal ykmllklerin altnda ezilmektedir. Bu ykmllkleri e ayrabiliriz: krala kar ykmllkler, ruhbana kar ykmllkler ve senyrlere kar ykmllkler. Bir milyon civarndaki serfler, menkul mallarnn ocuklarna kalabilmesi iin mainmorte denilen bir vergi derlerdi. 1779 ylnda, kraln topraklar zerinde yaayan

serfler iin bu vergi kaldrld. Senyrlerin sertleri zerindeki haklarn elde edebilmeleri iin senyrlere tannan takip hakk ise btn lkede kaldrld. Ancak kyl yine de rnnn bir blmn mal ya da para olarak (genellikle drtte birini) senyre vermek zorundayd. rettiinin bir blmn de ruhbana yani kiliseye verirdi. Bunun dnda kyl rnn senyrn topraklar zerindeki kprden geirebilmek iin ayr bir vergi demekle ykmlyd. rnnn senyrn deirmeninde tlmesi, ekmein senyrn frnnda piirilmesi de ayr bir vergiye balanmt. Senyrn frnnn olmamas, deirmenin ya da kprnn kullanlmaz halde oluu bile kyly her yl denen bu vergilerden kurtarmyordu. Kylnn belini bken nemli bir vergi de tuz vergisiydi. Herkes ylda belirli bir miktar tuz satn alarak bu vergiyi demek zorundayd. Devlet ayrca arap tketiminden de vergi alyordu. Fransa gibi arap reticisi bir fkede bu verimli bir vergiydi. Maliye memurlar srekli olarak kyllerin mahzenlerine girip flardaki arab lerlerdi. htill ncesi yllarda bu i iin yirmi yedi bin memur seferber edilmi durumdayd. htill ncesinde, imtiyazl snflara ait olmayan topraklar zerinde bile uygulanan, daha birok feodal imtiyaz vard. Bunun bir rnei senyrn avlanrken adamlar, misafirleri ve kpekleriyle birlikte kylnn ekili topraklarndan geme ve ekinini ineme hakkna sahip oluuydu. Bunun gibi her senyrn sahip olduu gvercinliklerde yetitirilen gvercinlerin rne zarar vermesi halinde kyllerin bu gvercinleri ldrmesi, ldrenin ar cezaya arptrlmasna yol ayordu. Buna benzer, insanlk onuruyla badamayan, feodal hukuka dayanlarak kyllere yklenmi daha birok grev ve angaryalar vard. Bunlarn arasnda, senyrn uyuyabilmesi iin, kyllerin evredeki su birikintilerindeki kurbaalarn barmasn nlemek, onlar korkutmak gibi grevleri bile olduunu belirtmekle yetinelim. te yandan kylnn senyrlere yani asiller snfna kar davac olmas, onlarn cezalandrlmasn salamas da mmkn deildi. nk senyrler ayn zamanda hkim durumundaydlar. zetleyecek olursak kyl, toplumun btn ykn tayan, ezilen bir snftr. O zamann bir karikatr kyly srtna iki kii binmi olarak gsterir; bunlarn biri senyr, teki papazdr. Bu dnemde Fransa'da toprak sahibi olan kyller de vard. Kyllerin byk ounluunun yoksullamasna karlk, kk bir bl gittike zenginlemekteydi. Ruhban ve asiller topraklarn bazen kiraya verdikleri gibi daha ok da ortakya vermekteydiler. Bylece bu topraklarn drtte ortaklkla iletiliyordu. Paris evresindeki zengin topraklarda ise gerek bir tarm burjuvazisi ortaya kmt. Bir de kylerin, yoksul kyllerin yararlandklar, eskiden kalma kollektif topraklar vard ki zengin kyller bu topraklarn daraltlmasna alyorlard. Onsekizinci yzylda, iktisad bunalm sonucu, imtiyazl snflarn (ordres) kyly daha da fazla sktrmaya balamas kylde, feodal haklarn artk tanamaz bir yk haline geldii, bunlardan kurtulmak gerektii bilincinin yer etmesine yol at. Bu durumda ihtill ncesinde kyllerin tm feodal haklarn kaldrlmasnda birliktiler. Ne var ki ihtillde feodal haklar kaldrldktan sonra, bir ksm kyller artk kurulu dzenin savunucusu olacaklar ve kyller arasnda blnme meydana gelecektir. zetlemek gerekirse, onsekizinci yzyl sonunda Fransa'da, tarmdaki retim ilikilerinin genellikle kapitalizm ncesi bir nitelik tad grlmektedr. Soru 11 : htill ncesinde burjuvazinin durumu neydi? Burjuvazi, nc snfn (ordre) iinde ar basan, iktisaden stn snftr. mtiyazl snflardan (ordres) fark, hukuk imtiyazlardan yoksun oluudur. Yani burjuvazi vergiden muaf deildir, her devlet memuriyetine giremez. Oysa zenginlii ve bilgisiyle toplum iinde sivrilmi durumdadr. Burjuva, kentte oturan anlamn tamaktadr. Burgensis szc ilkin 1007 ylnda kullanlmaya balanm, bir mstahkem mevki olan Burg'da oturana bu ad

verilmitir. Onbirinci yzyldan sonra burjuva artk kentte oturan anlamn tamaya balamtr. Burjuva topraa bal deildir; geimini ticaret ve zanaatla salamaktadr. Zamanla bu snfn karlar, hem feodal toprak dzeniyle, hem de kentlerdeki zanaat erbabnn ilikilerini dzenleyen korporasyonlarn sk disipliniyle elimeye balamtr. Fransa'da onbe ve onaltnc yzyllarda gelimeye balayan burjuvazi, asiller snfna girmek abasndayd. Oysa Fransz asilleri (daha nce belirttiimiz gibi, bu tr ilerle urarlarsa imtiyazlarn kaybetmeleri tehlikesinin de etkisiyle), ngiltere 'dekilerin tersine, ticaretle uramaya, manfaktrlere yatrm yapmaya yanamamlardr. Bu yzden, gittike glenen burjuvaziyle, feodal toplum dzeninin srmesinden yana olan asiller ve kilise arasnda uzlamazlk, onsekizinci yzylda iddetlenmitir. Burjuvalar, iktisad hayatta oynadklar role ve toplum iindeki yerlerine gre eitli kategorilere ayrmak gerekir. Bu konuda yle bir sralama yapmak mmkndr: gayr menkul kirasndan geinen pasif burjuvalar, serbest meslek sahipleri (avukatlar, noterler, doktorlar v.b.), orta ve kk burjuvaziyi meydana getiren esnaf ve zanaatkarlar, geliri meta retimiyle ticarete dayanan, kr yoluyla iktisad stnl ele geirmi olan byk burjuvazi. Burjuvalar nc snf (ordre) iinde aznlktadrlar. Fransz ihtillinin sosyalist tarihini yazan J.Jaures, burjuvazinin zenginleme kaynaklar arasnda, ticaret, manfaktr retimi ve faizciliin yannda, vergi mltezimliinin de nemli bir yeri olduunu, onsekizinci yzylda burjuvalarn mal ynden devlete hkim duruma geldiklerini belirtmektedir. Jaures'e gre bu zengin snf, Ondrt ve Onbeinci Louis'lerin ngiltere , Avusturya ve Prusya'ya kar yrttkleri savalar, devlete at kredilerle desteklemitir. Bylece devlet hazinesinden alaca gittike kabaran burjuvaziye, siyas iktidarn kaplar almtr. Feodal dzen iinde iktisaden glenmeye balayan burjuvazinin, asiller ve ruhbann yannda, imtiyazsz bir snf olan Tiers Etat iinde yer aldn biliyoruz. te Tiers Etat iinde yer alan ve feodal retim ilikilerinin gevemeye balamas sonucunda iktisad gc yava yava ele geirmi olan burjuvazi, imtiyazllarla mutlak monariye kar kt zaman, Tiers Etat'nn byk bir ksmn yannda bulmutur. Bunun iindir ki Fransz devrimini sosyal ynden, imtiyazl snflara kar bir halk hareketi olarak deerlendirmek mmkn olabilmektedir. Ancak, daha devrim esnasnda, halkn iinden km olan birok siyas lider ve yazar, halkn da kendi iinde iki snfa ayrlm olduunu grm ve aka ortaya koymutur. rnek olarak, halkn dostu unvann kazanm olan, Fransz devrimcilerinden Marat'ya gre Fransa'da onsekizinci yzyl sonunda, snf deil, drt snf vardr. Yazar valye Moret de 1789 ylnda Tiers Etat'nn bir snf olarak ele alnmasnn yanlln belirtmektedir. Moret'ye gre Halk snf (Tiers Etat), karlar atan iki ayr snfa ayrlmaktadr. 1792'de Paris Belediye Reisi ve daha nce Etats Generaux yesi olan Petion ise bu ayrma yle deinmektedir: Devrimden nce, asillerle ruhban dnda kalanlara 'Tiers Etat' denilirdi. Tiers Etat'nn, bire kar yirmi oluundan gelen, kar konulmaz bir gc vard. Kendi iinde birlik halinde olduu zamanlar, asiller ve ruhbann ona kar kmas mmkn deildi. Karlatmz ktlklerin gerek nedeni, Tiers Etat'nn kendi iinde blnm olmasdr. Saylar bir hayli kabark olan, refah iindeki burjuvalar halktan kopmulardr. Kendilerini halktan stn, asillerle ayn seviyede gryorlar. Asilleri aalamak, gururlarn krmak iin frsat kolluyorlar. Grld gibi, daha ihtill iinde, nc snfn (ordre) iki ayr sosyal snf kapsad, biroklar tarafndan anlalmt, te yandan burjuvazinin iinde de farkl karlar olan tabaklarn varl, ihtill boyunca, herkesin kabul edebilecei tutarl bir sosyal programn ortaya konulabilmesini nlemitir. karlar byk burjuvazi ile atan kk burjuvalar (esnaf, zanaatkarlar) kent emekilerini pelerinden srkleyerek, ileride greceimiz gibi, ihtill iinde birtakm dalgalanmalara yol amlardr. Burjuvazi, kendi amalarn gerekletirmek safhasnda, halk peinden srkleyebilmi. feodal dzene kar duyulan nefretten yararlanmasn bilmitir, ilerde ise, zaman zaman kendi amalarn aan halk hareketlerini proletaryann

bilinlenmesini salayacak olan objektif koullar daha tamamlanmadndan durdurabilmitir. Burjuvazi hereyi halk adna yapm, her zaman halkn arkasna saklanmtr. Onun iindir ki onsekizinci yzylda burjuvazinin getirdii halk anlay zerinde ileride ayrca duracaz. ktisad gc ele geiren burjuvazinin artk siyas iktidara gz koyduunu, bunu da halk adna yaptn, Fransz ihtillinin liderlerinden Barnave, Fransz ihtilline giri adl eserinde ok ak olarak ortaya koymutur. Barnave'a gre, Sanayi ve ticaret halkn arasnda yaylmaya balayp, alan insanlar yeni bir zenginlik kayna salad zaman, siyas alanda da devrim hazrlanyor demektir. Yeni bir servet dalm, iktidarn da el deitirmesini gerektirir. Toprak sahiplii aristokrasiyi ykseltmitir; sanayi mlkiyeti de halkn gcn arttracaktr. Burjuvazinin temsilcisi olarak Barnave, toplum iindeki gelimeyi ok tutarl bir biimde ortaya koymaktadr. Ona gre sanayi mlkiyetinin ykselttii snf, aristokratlarn, yani imtiyazllarn karsndaki halkn, ,yani Tiers Etat'n btndr. retim aralarnn zel mlkiyetinin dourduu iktisad farkllama onu ilgilendirmez. Onsekizinci yzylda olgunlaan burjuva dnya grnn ana izgileri zerinde durmay daha ileriye brakarak imdi, nc snf (ordre) iinde yer alan kent emekilerinin durumunu ele alalm. Soru 12 : htillden nce kent emekilerinin durumu nasld? Kentlerde yaayan ve retim ilikileri iindeki yerleri bakmndan burjuvalardan ayrlan kent emekilerinin kesin bir snrn izmek olduka zordur. Kesinlii nleyen tabaka zanaatkarlardr. Sanayilemenin emekleme dnemi sayabileceimiz ihtill ncesinde ve ihtill dneminde bu tabakann toplum iinde nemli bir yeri vard. Yaaylar, iinde bulunduklar madd durum ve yoksul halkn iinden km olmalar bakmndan emekilere yakn olan bu tabaka, dkknna ve retimi iin gerekli kk aralara sahipti. te yandan yanlarnda kalfa ve rak altrmalar, bu kalfa ve raklar disiplin altnda tutmak zorunluu, onlarda burjuva zihniyetinin yerlemesine yol ayordu. Bunun karsnda, geimlerinin kk retime dayanmas yannda, rettiklerini dorudan doruya tketiciye satmalar zanaatkarlarn karlarnn ticari kapitalle yani ticaret burjuvazisiyle ve byk manfaktrlerle atmasna sebep oluyordu. Zanaatkarlarn en byk korkusu, manfaktrlenn rekabetinden kurtulamayarak cretli olarak almak zorunda kalmakt. Mlkiyetin byk fabrikatr ve tccarlarn elinde toplanmasna karydlar, oysa kendileri de mlk sahibiydiler. Zanaatkarlar bir yandan retimin devlet eliyle dzenlenmesini, belli bal yiyecek maddelerinin fiyatlarnn denetlenmesini istiyorlar, te yandan kendi kazan hrriyetlerine dokunulmasna kar koyuyorlard. te tm kk burjuva kaypaklklarn gsteren bu tabaka, eliik nitelikteki halk hareketlerine nclk etmi, eski rejimin yklmasnda nemli rol oynam, fakat istekleri hi bir zaman tutarl bir program haline gelememitir. ilerde ise bu dnemde daha tam bir snf bilinci yerlemi deildi. eitli kk atlyelere dalm olmalar, tekniin ilkellii yznden uzmanlaamamalar, iilerin proletarya bilinci kazanmasn nlyordu. Bu nedenlerden tr iiler de zanaatkarlar gibi, dertlerinin kesin zmn bulacak, bu yolda etkin bir mcadele yapacak durumda deillerdi. Ne var ki aristokrasiye kar ar dmanlklar, byk zenginlere kar besledikleri kin, alan snflar kendi aralarnda birletirici rol oynamtr. st ste kt rn alnmas sonucunda daha da iddetlenen iktisad bunalm yznden iiler, ayr bir snf olarak deil, esnaf ve zanaatkarlar ve br kent emekileriyle birlikte, burjuvazinin yannda yer aldlar; eski retim ilikilerinin meydana getirdii st yap kurumlarna, en byk darbeyi vurdular. Ancak, Fransz ihtillinin marksist tarihini yazan Albert Soboul'un belirttii gibi, halk snflarnn bu baars aslnda burjuvazinin baars olmutur. Burjuvazi ancak kendi dmen suyunda gittii iindir ki emeki snflarla, aristokrasiye kar ibirlii yapmaya yanamtr. Yine Soboul'a gre, aksi

halde Fransz burjuvazisi, ondokuzuncu yzylda Almanya'da ve talya'da olduu gibi tehlikeli mttefiklere dayanmaktan vazgeecekti. Onsekizinci yzylda kent emekilerinden, zanaatkarlarn yannda atan kalfa ve raklar, korporasyonlar iinde sk bir disipline uymak zorundaydlar. Bunlar ustalarnn iktisad ve ideolojik etkisinde ve onlara baml durumdaydlar. Manfaktrlerde alan iiler ise zanaatkarlarn yannda alanlar gibi uzun bir raklk dnemi geirmek zorunda deillerdi. Ne var ki onlar da baka ynden disiplin altna alnmlard. 1781 ylnda cretle alanlarn tmne, bir ii kimlik belgesi tamak zorunluu yklendi. Bylece i yerlerini terketmeleri zorlatrld. yerini terkedebilmek iin yazl izin salamalar gerekiyordu. Kent emekilerinin arln, bahvanlk, uaklk, her eit gndelikilik, sakalk, odun krclk gibi ileri yapanlar meydana getiriyordu. Emekilerin yaama koullar onsekizinci yzyln ikinci yarsnda daha da zorlat. Zanaatkarlarn yannda alan kalfa ve raklar on drt saat, manfaktr iileri ise on alt saat alyorlard. E. Labrousse'a gre 1771 ile 1789 arasnda fiyatlar % 62, cretler ise % 17 artmtr. B. HTLL HAZIRLAYAN FKR GELME Soru 13 : Aydnlanma felsefesi nedir? Feodalite adn verdiimiz ekonomik ve sosyal ortamn rn olan dnce biimi, dine, kiliseye, teki dnyaya dnk, insandan kopmu, gerek dnyann dnda kalan bir dnce biimidir. Feodal dzen iinde yava yava gelierek iktisad ve sosyal alanda stnl ele geiren snfn burjuva snf olduunu belirttik. te madd temellere dayanan bu olay, yani bir sosyal snfn ortaya karak siyas iktidara adayln koymas olay, her zaman olduu gibi, yeni bir dnya gr, yeni bir felsefe, yeni bir iktisad ve sosyal doktrini de beraberinde getirmitir, ite burjuvaziye zg bu genel dnya grne aydnlanma felsefesi diyoruz. Aslnda onsekizinci yzylda hkim olan tek bir felsefe ve siyaset doktrininden sz etmek mmkn olmamakla birlikte, bu alanda genel bir eilimin varl da inkr edilemez. Bu eilim, pein yarglara dayanan gemiin deerlerine kar kan, evrensel akla dayanan bir dncenin rn olan genel yarar n plana alma eilimidir. Burjuvazi, gelitii lkelerdeki retim tekniine ve iinde bulunduu zel koullara gre ortaya birbirinden farkl iktisad grler atm olmakla birlikte, aydnlanma felsefesinin temel ilkelerini benimsemekte aa yukar birlemektedir. Onsekizinci yzyl Fransz burjuvazisi, akla ncelik tanyan bu dnya grne dayanarak eski rejimi sk bir eletiri szgecinden geiriyor, kendi ama ve isteklerine uygun olarak biimlendirilmi bulunan bu dnya grn, btn Franszlara, bunun da stnde ona evrensel bir nitelik kazandrarak btn insanlara seslenen bir felsefe haline getirmeyi baaryordu. Aydnlanma felsefesinin dayand ilkeler, yalnzca burjuvaziyi deil, btn insanlar kapsayan, eski dzenden yana olanlara kar (asiller, rahipler) btn insanlarn mutluluunu ama edinmi grnen ilkelerdir. Hrriyet, ilerleme. nsann deeri gibi kavramlar, btn insanl hedef tutmaktadr. nsann z gerei bir deer olduu, burjuva felsefesinin temel ilkesidir. Onsekizinci yzyl aydnlanma felsefesinin amac, evrensel insann mutluluunu salamaktr. leride deineceimiz, 1789 tarihli insan ve Yurtta Haklar Bildirisi'nin evrensel nitelii, bu tutumu aka gstermektedir. Btn insanl mutlulua kavuturacak ynetim ekli, insan akl tarafndan bulunabilir. nsanlarn ynetiminin kayna artk gkyznden yeryzne indirilmitir. Burjuvazinin iktisadi gc ele geirdii dnemde, kendi aklyla kendi mutluluunu salayabilecek evrensel insan anlayna varlmasn nleyen engel, insanlarn kanunlar nnde eit olmaylaryd. Hukuk imtiyazlar, aklc bir eletiriye dayanma gcnden yoksundurlar, ite bu eitsizliin kaldrlmasndan

byk lde yararlanacak olan burjuvazi, hukuk imtiyazlarn akla aykr olduu fikrini ortaya etmitir, insanlarn doutan hr olduklarn ve birtakm haklara eit olarak sahip bulunduklarn kabul etmek gerekir; nk evrensel akl bunu emretmektedir. Hukuk imtiyazlarn kaldrlmas ancak, mutlak monarinin dayand feodal yapnn ortadan kalkmasyla mmkn olabilecektir. Burjuvazinin yarar ise hukuk imtiyazlara ve farkllamalara son verilmesidir, iktisaden gl fakat hukuk imtiyazlardan yoksun bir snfn mensuplar olarak burjuvalarn karlar, hukuk imtiyazlara kar sava amak, mensubu bulunduklar nc snfn (Tiers Etat) btnnn bu savaa katlmasn salamakt. Grld gibi, aydnlanma felsefesinin ilerlemeden yana oluu, insann mutlulua yeryznde kavuabileceini kabul etmesi, aklcl, o dnemde burjuvazinin olduu kadar btn insanln da karlarna uygun dmektedir. Ne var ki bu aklc dnya grnn getirdii hrriyet bir yandan da ticaretin gelimesini; mutlulua yeryznde kavuma imkn ise, retimin artn salamaktadr. Baka bir deyile, zel mlkiyetin kutsal sayld bir ortamda ileri srlen bu fikirler, ileride greceimiz gibi, sonuta yeni retim aralarn ele geirmi bulunan burjuvazinin gelimesine ve siyas iktidarn merulatrmasna yaramaktadr. Nitekim bu dnemin fikri gelimelerini incelemi olan Fransz yazarlarndan M. Leroy'nn da isabetle belirttii gibi. onsekizinci yzyl felsefesi, atlgan ya da ihtiyatl, dindar ya da dinsiz, her ne ekilde grnrse grnsn, bir burjuva felsefesidir. Soru 14 : Aydnlanma felsefesi neye kar kyordu? Aydnlanma felsefesinin amac, insanlar bask altnda tutan tm boyunduruklara kar kmakt. Bu boyunduruklar fikir alannda tek kelimeyle dile getirmek mmkn. Aydnlanma felsefesinin amac, pein yarglar ykmaktr. Aydnlanma felsefesi akla, doaya, insann mutluluuna aykr tm pein yarglara, bo inanlara kardr. Pein yarg nedir? Pein yarg, saf aklla yeterli bir aklanma yeteneine sahip olmayan, aklanabilmek iin doast, mistik kavramlara ya da gelenek ve detlere, ksacas karanlk, igdsel, akld alanlara dayanmak zorunluunu duyuran fikir ve iddialara denir. Aydnlanma felsefesi her eyden nce katolik dininin getirdii pein yarglara kar kyordu. Ondrdnc Louis oluna u satrlar yazyordu: Bizim Tanrya ballmz, uyruklarmz iin bir rnek, bir kuraldr. Eer herkes bizimle ayn haklara sahip olduuna inanr, kendinden stn ve bizim de bir parasn tekil ettiimiz bir gce sayg gstermezse, bizim bu taht zerinde oturmamz, ne ordu ne de herhangi baka bir tedbir kendi bana salayamaz. Grlyor ki dinin getirdii pein yarglar ortadan kaldrmak, otomatik olarak siyas pein yarglar da sz konusu etmek, zayflatmak anlamna geliyordu. Bu, pein yarglara kar kn kkleri ondrt ve onbeinci yzyllarda Bat Avrupa'da oluan Rnesans ve Reform hareketlerine dayanmaktadr. Soru 15 : Aydnlanma felsefesinin dayand temel ilkeler nelerdir? a) Bilim ve tabiat (doa): Onyedinci yzyln byk keiflerinden sonra, onsekizinci yzyl bir uygulama dnemi olmutur. Filozoflar hatta krallar tabiat bilimlerine merak sarmlardr. Voltaire matematii incelemekte, Newton'u basitletirerek anlatmaktadr. Diderot anatomi, fizyoloji ve kimya alanlarnda aratrmalar yapmaktadr. J. J. Rousseau botanikle uramaktadr. Bu dnemde, bilgin, tm bilim dallar ile uramaldr; bilim dallar arasnda snr yoktur gr hkimdir. Bilime ve tabiata kar ilgi artmtr. Tabiat bilimleri ve biyoloji n plana gemitir. Bu alanda dneminin en ilgin bilgini kukusuz Buffon'dur (17071788). Buffon'un bilimi pozitif ve laiktir. Ereksel (gai) nedenleri reddeder. Cinslerin evrimine inanr; evrimcidir. Birlikidir, insan cinsinin birliine inanr. b) Mutluluk:

Pein yarglar mutlulua, daha dorusu bu dnyada mutlulua kardr. Onsekizinci yzyl, insanlarn bu dnyada da mutlu olmalar gerektiinin, buna haklar olduunun kabul edildii yzyldr. Sz konusu mutluluk ayn zamanda birlikte mutluluk, ortak mutluluktur; sadece bireylerin mutluluu deildir. Ama mmkn olduu kadar fazla insann mutluluunu salamaktr. Daha sonra Saint Simon bu fikri gelitirerek sosyalizmin habercileri arasna girecektir. c) Erdem: Erdem ilkesi laiklemitlr. Erdemli kii, kendi yurttalarna en fazla yarar dokunan kimsedir. Ahlk, din duygulardan bamsz bir hale gelmitir. . d) Akl: Akl konusunda yaplan iki tarif, aydnlanma felsefesinin temel ilkelerini ortaya koymak bakmndan ilgintir. SaintLambert'e gre: Akl nedir? Mutluluumuz iin gerekli gerekleri bilmektir. Onsekizinci yzyl Fransa'snn fikir hareketlerini toplayan, hazrlanmasnda Diderot'nun nclk ettii nl Ansiklopedi'ye gre: Kanun, genel olarak yeryznn btn halklarn yneten insan akldr. Milletlerin siyas ve meden kanunlar, bu insan aklnn uyguland deiik zel durumlardan baka bir ey deildir. Grld gibi aydnlanma felsefesinin temelinde, btn insanln ilerlemesi, mutlulua kavumas yoluna k tutan evrensel akl vardr. e) Faydaclk: Faydaclk akmnn nde gelen dnrlerinden ngiliz Bentham'a gre ancak bireyin rahatlna katkda bulunan, onun haz duyma imknn artran eyler, bireyin faydasna ve karlarna uygundurlar. Touchard'n belirttii gibi, bu faydaclk anlay ahlk ile menfaati kartrmakta, iktisad sorunlar politikadan stn tutmaktadr. Aklamalarmza son vermeden, Voltaire'e gre burjuvazinin ilerleme konusunda dayand drtl denkleme de iaret edelim: Ticaret zenginlii, zenginlik hrriyeti salar. Hrriyet ticaretin gelimesini, ticaretin gelimesi ise devletin bykln salar. Soru 16 : Fransz ihtillini etkileyen fikir akmna yn veren en nemli eserler hangileridir? Onsekizinci yzylda, ihtillden nce yazlm bulunan iki nemli eserin Fransz ihtillini birinci derecede etkiledii hususunda aa yukar fikir birlii vardr. Bunlar, Mantesquieu'nn Kanunlarn Ruhu ve J. J. Rousseau'nun Toplum Szlemesi adl eserleridir. Birincisi, devlet iktidarn meydana getiren yasama, yrtme ve yarg kuvvetlerini birbirinden ayrarak ve kuvvetin kuvveti durdurmas gerektiini ne srerek, ihtill ncesi Fransa'snda yrrlkte olan mutlak monari rejimini temelinden sarsmtr. kincisi ise insanlarn devleti kendi aralarnda yaptklar bir szlemeyle ve kendi iradeleriyle kurduklarn ileri srerek, egemenlik anlayna yenilik getirmitir. Bylece de kraln tanrsal egemenliini ykm, yerine halkn egemenlii grn getirerek eski rejime ikinci byk darbeyi vurmutur. Ne var ki bu dnrlerin ikisi de, aslnda, siyas iktidara adayln koyan burjuvazinin temsilcisi deildi. Montesquieu bir asilzadedir. ngiltere 'de olduu gibi asilzadelerle burjuvalarn ibirliini ngren bir siyas rejim teklif etmektedir, ngiltere'de, lkenin eitli zelliklerinden ve feodal yap farkndan doan konumuzu dorudan doruya ilgilendirmediinden zerinde durmayacamz birtakm koullar sonucu, asillerle gelien burjuvazi ibirlii yapmay uygun bulmular, bunun iin de burjuvazi. Fransa'da olduu gibi bir patlamayla deil, tedrici yoldan iktidara gelmi; bir eit snflararas uzlama mmkn olabilmitir. te Montesquieu bu uzlatrc yolu teklif, ederken aristokrasinin karlarn dnmekte, fakat mutlak monariye kar getirdii gl kuvvetler ayrl silahyla, ihtilli hazrlayan fikri gelimeye nemli bir katkda bulunmaktadr. Rousseau ise bir halk ocuudur; getirdii demokrasi ve halk anlay burjuvaziyi rktmtr. Ancak byk emeki ktlelerinin ihtille arlklarn

koyduklar 1793 ylnda Rousseau'nun fikirleri gerekletirilmek istenmi, fakat burjuvazinin kar saldrs bu uygulamaya imkn vermemitir. Bu ksa aklamadan sonra, Fransz ihtillini yneten dier fikir akmlarna; Voltaire, Diderot ve Ansiklopedi, Fizyokratlar, masonluk ve ngiliz faydacl ile liberalizmine deineceiz. 1789 ihtillinin bir dnemini ve onun uzantsn aydnla kavuturmak bakmndan da Rousseau'nun fikirlerine, ksa da olsa ayrca yer vermeyi uygun buluyoruz. Soru 17 : Voltaire'in Fransz ihtillini etkileyen fikirleri nelerdir? Voltaire (1699-1778) feodal sisteme, zellikle kiliseye kar km olan bir yazardr. Bir kuramc saylamaz; kendi ileri srd fikirlerle elikiye dt sk sk grlr. Voltaire, feodal hukukun tabi ve deimez bir hukuk sistemi olduuna, ancak asiller ayaklarnda mahmuzlar, kyller de srtlarnda semerle doacak olurlarsa inanacan syler. Keskin zeks ve ineleyici slubuyla Voltaire, ihtill ncesinin nemli bir dnr ve yazardr. En etkili yan katolik dinine ve kiliseye kar at sava olmutur. Voltaire'e gre katolik dini, pein yarglar, bo inanlar ve banazlkla eanlama gelir. Bununla birlikte dinin sosyal faydasna inanmaktadr. Din olmazsa, bir ky bite idare etmenin mmkn olamayacan, Tanr yoksa onu icat etmek gerektiini ileri srer. Banazlktan arnm bir dinden yanadr. Dinle kilise ve papazlar ayrr; Dine inanmal, fakat papazlara asla inanmamal der. Voltaire'in Tanrs da Newton'un Tanrs gibi kalbe deil akla seslenen bir Tanrdr. Siyas alanda Voltaire'in dayand temel ilkeler Hrriyet ve Mlkiyettir. Ancak Voltaire'in sz konusu ettii, medeni haklar ve hrriyetlerdir, yoksa siyas hrriyetler deildir. Voltaire temsile ve parlamentonun stnlne inanmaz; aydn despotluundan yanadr, yani milletinin isteklerini sezebilen, aydn bir kraln gerekli reformlar yapmasndan yanadr, te yandan sosyal grleri burjuvazinin grleridir. Burjuva mlkiyet anlayna sk skya baldr. Sosyal snflar arasnda bir hiyerari bulunmasnn faydal olduuna inanr. Voltaire'e gre herkesi deil, sadece kentte oturan burjuvay eitmek gerekir. Herkes dnmeye balad zaman her ey kaybolmu demektir. Voltaire somut reform teklifleri getirmekle, ann soyut ve byk sentezlere varmaya alan dnrlerinden ayrlr. Keyfi tevkiflere son verilmesi, ikence ve lm cezasnn kaldrlmas, cezalarn sularla orantl olmas, i gmrklerin kaldrlmas, baz feodal haklara son verilmesi, vicdan ve dnce hrriyeti gibi somut amalarn mcadelesini vermi bir dnrdr. Voltaire, ok daha sonra, amzda baml (angaje) dnr adn vereceimiz tipin ilk rneidir. Soru 18 : Diderot ve Ansiklopedinin Fransz ihtillinde ne gibi etkileri olmutur? Ansiklopedi, onsekizinci yzyl Fransz burjuvazisinin aynasdr. Fransz burjuvazisinin tm ataklklarn ve davranlarnn snrlarn en iyi yanstan eserdir. Ansiklopediyi biimlendiren, ayn zamanda bayneticisi olan Diderot'dur (1713-1784), Diderot, Ansiklopedinin hazrlanmasnda, Alembert ve Buffon gibi bilginlerden, Helvetius gibi maliyecilerden, Tanrtanmaz dnrlerden d'Holbach'tan, fizyokrat iktisatlarn temsilcisi Quesnay'den, hatta ksa bir sre iin de olsa Voltaire ve Rousseau'dan yararlanm, bylece aslnda kollektif bir eser olan Ansiklopedi, onsekizinci yzyldaki fikirlerin bir sentezi niteliini kazanmtr. Diderot'nun ve Ansiklopedinin savunduu fikirleri birbirinden ayrarak ayr ayr ele almaya ne yer ne de konumuz bakmndan olanak vardr. Onun iindir ki Diderot ile Ansiklopediye hkim olan fikirleri birlikte ele alyoruz. Her ikisinde de gelimeye inan vardr, insanlar, deitirerek onlar mutlu klmak mmkndr; bu ayn zamanda bir grevdir de. Evren, her eyin bir zincirin

halkalar gibi birbirine bal olduu tek bir mekanizmadan ibarettir. Bu dncede, mekanist de oisa, materyalist felsefenin derin izlerini grmekteyiz. Faydaclk teorisinin tohumlarn Ansiklopedide bulmak mmkndr. Ansiklopedi siyaseti iktisada baml grr. Politikaya iktisadi amalar yn verir. Ansiklopediye gre hrriyet aslnda iktisad hrriyettir. Devletin grevi uyruklarna iktisad hrriyeti salamak, yarattklar rnlerden yararlanmalarn nleyen engelleri kaldrmaktr. Burada sz konusu olan hrriyetin retim aralarna sahip olanlarn hrriyeti olduunu, Devletin kapitalist piyasa kanunlarnn ilemesini nleyen engellerin kaldrlmasyla grevlendirildiini belirtmek gerekir. Ansiklopedinin siyas alndaki tek kaygs, dengeli ve salam bir ynetimin kurulmas, iktisad ve kltrel alanlardaki giriimlerin bylece cesaretlendirilmesidir. Genel tutumuyla ne ihtillci ne de demokrasiden yanadr. Tarihten kopuk, sosyal gelimelere kapal bir devlet anlayna sahiptir. zetleyecek olursak, Touchard'n belirttii gibi. Ansiklopedi, kapitalizmin gelime halinde olduu bir ortamda, gemile balarn kopuunu dile getirerek ihtillin hazrlanmasnda byk etken olmutur. Soru 19 : Fizyokratlarn Fransz ihtillini etkileyen fikirleri nelerdir? Fizyokrat okulun temsilcileri: Quesnay, Fransz ihtillinde de nemli rol oynayan Marki Mirabeau, Mercier de la Riviere, Dupont de Nemours gibi yazar ve dnrlerdir. Fizyokratlar her eyden nce tabiatn gcne, tabiat kanunlarnn gcne inanmlardr. Fizyokratlarn dnceleri birok bakmlardan tabi hukuk doktrininin bir devamdr. Tabi hukuk okulunun kurucularndan Grotius (15831645) ve Pufendorf'a (1632-1694) gre devlet insan yapsdr. Devletin kuruluunu aklayabilmek iin Tanrya kadar gitmenin gerei yoktur, insanlar doutan baz haklara sahiptirler. Devlet, insan akl ve iradesinin rndr; insanlar doutan sahip olduklar haklar toplum iinde nasl kullanacaklarn bir szleme ile saptarlar. Fizyokratlar ekonomik haklara byk nem verirler. Bunlarn banda mlkiyet hakk gelir. Toplumlarn dzeni mlkiyet hakk zerine kurulmutur. Mercier de la Riviere'e gre, Herkes almasnn rn olan zel mlkiyete, tabiat kanunlar gerei, sahiptir. zel olmayan mlkiyet olamaz, zel olmayan bir mlkiyet hakkndan sz etmek mmkn deildir. Fizyokratlar iin gerek mlkiyet, toprak mlkiyetidir. Onlara gre zenginliin tek yaratcs topraktr. Onun iin de devlet toprak sahiplen tarafndan ynetilmelidir. Sosyolog E. Bougle'nln belirttii gibi, fizyokratlarn ryas bir tarm kapitalizmini gerekletirmektir. Kanmzca fizyokrat retinin, daha hzl sanayileen ngiltere 'de deil de Fransa'da ortaya k, Fransa tarm sektrnn mill gelirdeki paynn daha fazla oluuyla yakndan ilgilidir. Tarmn ancak hrriyet iinde gelieceini, mevsimler kadar kesin tabiat kanunlar bulunduunu, kanun koyucunun bunlar kat zerine dkmekten baka bir grevi olmadn ileri sren fizyokratlar, laissez faire, laissez passer (brakn yapsnlar, brakn gesinler) formlne sk skya baldrlar. Temelde mutlak monariye taraftar olan fizyokratlarn devlet idaresiyle ilgili grlerini aadaki szler ok gzel zetlemektedir: Kral olsaydnz ne yapardnz? Hi bir ey yapmazdm. Devleti kim ynetirdi? Kanunlar. Fizyokratlarn mutlak monarisi, tabiat kanunlarna uyan fakat arac kurululara (Meclislere) ve siyas eitlie yer vermeyen bir rejimdir. Tabiat kanunlarna kar inanlaryla ve iktisad hrriyet konusundaki grleriyle fizyokratlar Fransz ihtillini yakndan etkilemilerdir. Soru 20 : ngiliz faydaclnn ve liberalizminin getirdii dnya gr zet olarak nedir?

ngiliz liberalizmi tutarl bir retidir; faydaclk felsefesinin bir rndr. Faydacln balca temsilcisi Bentham'a (1748-1832) gre, btn sosyal olaylar bir tek ilkede toplamak mmkndr: Mmkn olduu kadar fazla mutlu olmann arelerini aramak ve bulmak. Bentham, Adam Smith'in tarifine uygun olarak, iktisat siyasetini, En fazla zenginlik yaratarak mmkn olduu kadar fazla mutlu olmay salama yollarnn bilinmesi olarak tarif eder. Devletin ise zenginlii artrmak ya da sermaye yaratmak gibi bir grevi yoktur. Devletin grevi bir kere ele geirilmi olan servetin gvenliini salamaktr. Yani grevi hukukidir; iktisad grevi mmkn olduu kadar az olmaldr. Bentham'a gre devletin temeli szlemeye deil, ihtiyalarn karlanmasna dayanr; vatandalar, ihtiyalar karland srece monarka itaat etmelidirler, nceleri aydn despotizmine taraftar olan Bentham, daha sonra ngiliz dnrlerinden James Mill'in (1773-1836) de etkisiyle merkezci, temsile dayanan, burjuva demokrasisini savunmutur. Soru 21 : Aydnlanma felsefesinin ve liberal dnya grnn, getirdii halk anlay nedir? Onsekizinci yzyln getirdii, zetlemeye altmz dnya grne gre artk vatanda akln emirlerine uyan insandr. Burada sz konusu olan akl, evrensel akldr, yani zamann ve ortamn etkisinde kalmayan, soyut bir kavramdr. Ancak evrensel akln emirlerine uyan vatandalar bir birlik kurabilirler, nk bu ortak akl onlar birletirmektedir. Nitekim onsekizinci yzyl hukukular ve siyas dnrleri iin halkn en nemli zellii, blnmez bir btn oluudur. Halk, aralarnda farkllamalar olmayan bir btndr. J. P. Sartre Les Temps Modernes dergisinin tantma yazsnda, Fransz Kurucu Meclisindeki Halk (Tiers Etat) temsilcilerinin burjuva olduklar, kendilerini sadece insan olarak nitelendirmelerinden de belliydi derken, bu gerei dile getirmektedir. nk Sartre'n belirttii gibi, bugnk devrimcilerin tersine, o dnemde burjuva snf isteklerini ancak snf bilincinden vazgemek artyla elde edebilirdi. Grlyor ki burjuva dnya grne dayanan halk anlaynn, snfsz bir toplum yaratmak amacna ynelmi olduu sonucunu karmak yanl olmayacaktr. Ne var ki snfsz bir toplumu gerekten yaratmadan, snfsz toplumun gereklemesini nleyen iktisad ve sosyal engeller kaldrlmadan, teorik olarak snfsz bir toplumun varln savunmak, iktisad ynden stn durumda olann savunuculuunu yapmak olacaktr. Fransz devrimi insan grup iinde deil, soyut olarak ele almtr, ona soyut hrriyetler tanmtr. Toplum; aile, meslek ve snf gruplar iindeki durumlar bilinmezlikten gelinen soyut bireylerden kurulu saylm ve byle bir ortam iinde burjuvazinin egemenlii salam bir temele oturtularak srdrlmtr. Bo inanlara, pein yarglara dayandn ileri srd gemie kar kan onsekizinci yzyl felsefesi, evrensel akl yoluyla btn meseleleri zebileceine inanyordu, ite Okla dayanan bu felsefenin siyas alanda getirdii grn temeli, Toplum yararnn ne olduunu akl yoluyla bulup karmak ve bu toplum yararnn gsterdii yolu izlemektir. Byle olunca da devlet ynetimi, bu akla sahip bilgilere, yani kurulu dzen iinde bu yetenekleri elde edebilmi olanlara teslim edilmelidir. Evrensel akla aykr eski dzeni yktktan sonra, toplumu ynetecek olan evrensel akla sahip kimseler hi kukusuz burjuvalardr. Soru 22 : Burjuvazi bu felsefeden nasl yararlanmtr? Burjuvazi, getirdii evrensel akl ve soyut insan anlayyla, halk kitlelerinin kendi aralarnda rgtlenmesini nlemeye alm, bu amala kanunlar karmtr (Le Chapellier Kanunu). Bu kelimeyle, burjuvazinin tesindeki byk halk kitleleri, ekonomik ve sosyal gszlkleri iinde srklenmeye braklmlardr,

Burjuvazi byle tedbirler alrken, igdsyle sezdii halkn gcnn kendisi iin tehlike yaratmasn nlemek amacndadr. Burjuvazinin igdsyle sezdii halkn gcnden sz etmemizin sebebi, o dnemde henz Tiers Etatnn iinde, yani asller ve rahipler snfnn dnda kalanlarn iinde, burjuvazinin karlarna kar durabilecek, kendi karlarnn burjuvazinin karlaryla elitiinin bilincine varm sosyal snflarn daha ortaya kmam olmasdr. Burada aklamaya altmz husus, iktisad gc ele geiren burjuvalarn, siyas yapy kendi karlarna en uygun biimde kurmalar, kurduklar siyas yap sayesinde de, kendilerine kart olan snflar bilinlendii zaman bile, uzun sre onlar grmezlikten gelebilmeleridir. Fransz devrimcilerinin kullandklar Millet terimi bu yapnn temel talarndan birini tekil edecektir. Nitekim Millet kavramnn bir anlam kazanabilmesi iin bu kavramn kapsad bireyleri farkllatran, blen .ve birbirlerine kart duruma getiren unsurlardan temizlemek, sadece onlar birletiren unsurlar n plana almak gerekiyordu. Bunu baarabilmek iin de insanlarn iinde yaadklar iktisad ve sosyal koullar grmezlikten gelmek, baka bir deyile bu durumu deimez toplum kanunlarna uygun olarak kabul etmek zorunluydu. Temsili demokrasinin kurucular da byle yaptlar. Hukuk yoluyla imtiyazlar salam olan snflar ve blgesel ayrlklar kaldrld; oysa ekirdek halindeki sosyal snflar grmezlikten gelindii gibi ileride snf bilincine varmalar da nlenmeye alld. Soru 23 : htillin dayand Millet ve Milli Egemenlik anlay nedir? Onsekizinci yzyl dncesinden hareket ederek, halk kavramn siyas ve hukuk adan yorumlamak isteyenler halk Millet ad altnda bir birlik halinde gstermeye almlardr. Onlara gre Millet, birlikte yaamak arzusu gsteren ve eitli faktrlerin (rk, dil, din gibi) birletirdii insanlarn meydana getirdii sosyolojik ve tarihi bir gerek olmann yannda, her eyden nce hukuk asndan blnmez, iinde eitli kar ayrlklarnn ve elimelerin bulunmad, eit vatandalardan kurulu bir topluluktur; yani soyut halktr. Fransz hukukularndan Duverger, onsekizinci yzylda Millet kavramnn burjuvazi tarafndan gelitirildiini, burjuvazinin kozmopolit aristokrasiyle mcadelesinde bu kavramn halkn birlik halinde kendisini desteklemesini saladn belirtir. Ne var ki Millet kavramnn her toplumda ayn dorultuda ve ayn faktrlerin etkisiyle gelitiini ileri srmek yanl olacaktr. Millet kavramyla ilgili olarak yukarda deindiimiz grler ancak onsekiz ve ondokuzuncu yzyllarda gelien mill burjuvazilerin hkim olduu kapitalist lkeler iin geerlidir. Nitekim bu kavramn emperyalist lkelerle sava iinde bilinlere yerletii, mill burjuvazisi teekkl etmemi, sanayilememi, az gelimi daha dorusu geri braklm lkeler iin bunun tam tersini sylemek, bu lkelerde Millet kavramyla ounlukta olan sosyal snf arasnda zdelik bulunduunu ileri srmek mmkndr. Ancak Mill egemenlik teorisi, yukarda belirttiimiz ortam iinde onsekizinci yzyl sonlarnda g kazanm bir teoridir. Teokratik egemenlik anlayna dayanan mutlak monariye kar burjuvazinin benimsedii bu teoriye gre. Milleti meydana getiren soyut halktr. Millet, kuvvetli bir birlik ve beraberlik duygusunun ifadesidir; karlar elimeyen insanlarn birlemesinden meydana gelir. Yeni retim ilikileri iktisad farkllamalar ortadan kaldrmamtr; oysa Mill egemenlik teorisi, soyut bir halk anlayndan hareket ettii iin bu farkllamalar grmezlikten gelmitir. Milletle halk kavramlarnn uzun sre bir tutulmasnn, birok yazarn bu iki terimi eanlama geliyormuasna kullanmasnn sebebi, klasik demokrasinin benimsedii anayasa terminolojisine gre, halk denilince, iinde hi bir farkllama ve ayrlk bulunmayan bir btnn anlalmasdr. Halkn karsnda farkllamalardan, kar gruplarnn varlndan sz edilebilmesi iin, burjuvalarn karsnda iilerin, gndelikilerin. Camille Desmoulins tarafndan ilk defa proletarya diye adlandrlan, iktisaden smrlen halkn, kendi iinde rgtlenmi bir snf niteliini kazanmas gerekiyordu.

Yukarda genel izgileriyle verdiimiz onsekizinci yzyl Fransa'sndaki sosyal ortamn bir rn olan bu dnce akmnn varsayd halkn birlii ve blnmezlii, ayn metodla kurulan klasik anayasa hukukunu da etkilemitir. 1789'un kurucular iin halk denilince, iinde hi bir ayrlk ve blnme sz konusu olmayan bir btn akla gelmektedir. Eski rejimde var olan snflar (asiller-rahipler-Tiers Etat) kaldrlm, te yandan iktisad farkllamalarn meydana getirdii sosyal snflarn varl tannmamtr. Daha dorusu, burjuvazinin dndaki snflar daha olgunlamadklar, snf bilincine varamadklar iin, burjuva snfnn dnya gr ve karlar halkn btnne mal edilmitir. Marksist dnr Garaudy, 1789'da halkn dvtn, ancak kazanlan zaferden burjuvazinin yararlandn, halkn byk ounluuyla burjuvazinin ayn ey olmadn belirtmek gereine iaret etmektedir. Unutmamak gerekir ki proletarya henz rgtlenmemi, bilinsiz kitleler halinde iken, kendi dmanna kar deil, fakat dmannn dmanna kar dvr. Nitekim 1789 Devriminin getirdii, ileride zerinde duracamz aktif ve pasif vatanda ayrmnn vergiye dayandrlmasnn uygulamadaki sonucu, bu dnemde iktidarn gerek sahibinin mlk sahipleri olduunu gstermektedir. Burjuvazi, kendi amalarna uygun den bu btnc ve soyut halk anlayn rahata srdrebilmek iin, sosyolojik ve tarih bir gerei de kapsayan Millet kavramna hukuk bir anlam vererek daha da soyutlatrm, bylece 1789'un getirdii, anayasa hukukunun devletin iktidar unsuruyla ilgili en nemli teorilerinden biri olan Mill egemenlik teorisi ortaya kmtr. Alman hukuk bilgini Hans Kelsen, halkn birliinin hukukular tarafndan yaratlm normatif bir birlik, varsayma dayanan hukuk bir veri olduunu ileri srerken bu geree parmak basmaktadr. Soru 24 : htill ncesi fikir akmlarna gre Vatanda kimdir? Ortak akl nedir? Vatanda kimdir? Vatanda, akln emirlerine uyan, o emirlere gre hareket eden bireydir. Birey ancak evrensel akln emirlerini yerine getirmekle, halk arasnda blnmelere sebep olan yanlmalardan kurtulabilecek ve kendisine mutluluun yolunu am olacaktr. Vatandalardan meydana gelen bir toplum, sz edilen birliin saland bir toplumdur. Bu birlik, ortak akln hrriyet iinde salad bir birliktir. Akln birletiriciliini ve stnln kabul eden bir siyas sistemde, demokrasiyi salayacak olan oylarn, baka hi bir lye vurulmakszn, saddece say stnlne gre deerlendirilmesi mmkn deildir. Burada oylarn saysndan ok, muhteva nem kazanmaktadr. Yani oylar akla uygun istekleri ihtiva ettikleri takdirde deer kazanacaklardr. Bu dnceye gre halkn iradesi, tutkularn dourduu yanlmalardan arnm, bencilliin kt etkilerinden syrlm, aydnlk bir dncenin, akln rn olmaldr. Onun iindir ki 1789 ihtillinin getirdii demokrasiyi ve halkn iradesini, byk kalabaln istekleri eklinde anlamak son derece yanl olacaktr. nk genel iradeyi bulup karmak, insann kendi zaaflarndan kurtulmas, ortak akln emirlerine uymasyla mmkndr. Ortak akln emirlerini bulup karmak herkesin baarabilecei bir i deildir. Bu ancak belli bir kltr seviyesine gelmekle, yani bu kltr seviyesine gelebilecek imknlara sahip olmakla mmkndr. Grld gibi onsekizinci yzyl dnrleri arasnda, halkn ounluunun siyas konularda ehliyetsiz olduu kans yaygndr. Onlara gre her ey halkn ortak karlar iin yaplmal, ancak halk tarafndan yaplmamaldr. Fransz ihtillini incelemi olan Fransz dnrlerinden A. de Tocqueville'e gre, onsekizinci yzyl dncesinde insan tabiatna hayranlk, insann yaratc gcne inan gibi ilkelerin nemli yeri olduu sanlr. Oysa onsekizinci yzyl dnrleri Tanry olduu kadar halk ynlarn da hor grrlerdi. Aslnda ortak akl dedikleri ey, iinde yetitikleri evrenin, burjuvazinin karlarndan baka bir ey deildi.

Montesquieu de, halk kendi kendini ynetecek yeterlikte deildir. Cumhuriyet hkmeti, saltanat hkmeti kadar, hatta ondan daha ok, bir meclis ya da senato tarafndan ynetilmeye muhtatr. derken ayn gerei ortaya koymaktadr. Hele burjuva dnrlerinin, halkn seecei temsilcilerin semeleri karsnda bamszlklar konusundaki titizliini de gz nnde tutacak olursak, amacn ne olduu kolayca anlalr. Btn abalar, gnlk yaama koullar iinde gerekletirilemiyen snfsz toplumun, aklc yoldan, fikir plannda ve kt zerinde gerekletirilmesine almak ynndedir. nk devlet ynetimine, dorudan doruya ya da temsilcilerini eitli yollardan etkiliyerek, halkn tmnn, iindeki sosyal farkllamalar yanstacak ekilde katlabilmesi salansayd, karlar burjuvazinin karlarnn karsnda olan sosyal snf, gcnn bilincine vard anda, ayrca bir mcadele vermesi gerekmeden, burjuvazinin getirdii soyut halk anlayn rahata aabilirdi. Soru 25 : Rousseau'nun dncelerinin Fransz ihtillinin fikr yaps iindeki yeri nedir? nl dnr J.- J. Rousseau (1712-1773) nun en byk zellii, onsekizinci yzylda burjuva doktrinine henz ahenkli, sistemli, mtecanis bir kar koyma, bir bakaldrma tekil edecek fikirler ortada yokken, burjuva dnya grne muhalefetin ilk hayalci rneklerinden birini vermi olmasdr. Fransz kamu hukuku profesr Vedel'e gre, siyasi iktidarn kullanlmasyla ilgili grlerinde Marx'n fikirlerine ok yaklaan Rousseau'nun mutlak demokrasi fikri, Fransz ihtilliyle kurulan temsil rejimden kesin izgilerle ayrlr. Rousseau'nun doktrin alannda getirdii farkl gr 1793 Anayasasyla uygulama alanna da karlmak istenmitir. Fakat Fransz toplumunun o dnemdeki sosyal yaps ve olaylarn gelime izgisi, 1793 Anayasasnn uygulanmasna engel olmutur. Burjuva snfnn gittike glendii bu dnemde, Rousseau'nun ileri srd fikirlerdeki baz elimeler burjuva snfnn savunucular tarafndan frsat bilinerek, dnrn halkn iktidar dorudan doruya kullanmas konusundaki grlerinin tm topya olarak nitelendirilmitir. Aslnda Rousseau, Vedel'in iaret ettii gibi, her alanda eitliin salanmasn ngren, kanunun genellii ilkesinden baka snr tanmayan, mutlak demokrasiyi savunan bir yazardr. Ne var ki btn dnrler gibi, kendi ann sosyal koullarnn etkisi altnda kalan Rousseau, nc snf (Tiers Etat) iinde var olan snf farkllamasn tam anlamyla grememitir. Onun iindir ki Rousseau'nun gznde de, hukuk nnde imtiyazl snflarn dnda kalan halk bir btndr ve soyut bir kavramdr. Fransz Kurucu Meclisi'nin biim verdii Mill egemenlik teorisi gibi, J. - J. Rousseau'nun savunduu Halk egemenlii teorisinin de soyut bir halk kavramna dayandn, halk gnlk madd yaama koullar iinde ele almadn gsteren en gzel rnek, her iki grn, halkn madd yaaynn dourduu farkllamalar yanstacak rgtlenmelere, halkn blnmesine yol aaca kaygsyla, kar olulardr. Mill egemenlik teorisini savunanlar gibi Rousseau. da, toplum iindeki zel kar gruplarnn ayrca rgtlenmelerinin, genel yararn, kamu yararnn salanmasn engelleyeceini ileri srmektedir. Ancak sanayinin gelimesiyle ve bu gelimenin kalabalklatrd iilerin, kendi snf karlarnn burjuvazininkinden farkl olduunu kavrayabilecek duruma gelmeleriyle, soyut halk kavramndan kurtulmak mmkn olacaktr. Ne var ki Rousseau, savunduu soyut vatanda kavramna ramen, eitlik konusundaki, baka bir deyile genel iradeye fertlerin katlma biimi konusundaki grleriyle, yaad an iktisaden hkim snflarnn karna hizmet etmemekte, tersine onlara kar kmaktadr. Rousseau'nun Toplum Szlemesi adl eserinden bu konudaki pek ok rnekten biri olarak, sermaye birikiminin dolaysyla da burjuvazinin gelimesinin zorunlu kabul edildii bir dnemde, Rousseau'nun, hi bir vatandan ne bakasn satn alacak kadar varlkl ne de kendini satacak kadar yoksul olmamas gerektii fikrini savunmasn gsterebiliriz.

Soru 26 : Rousseau mutlak demokrasiyi savunmakla hangi snfn ideolojisine yaklamaktadr? Rousseau'da her eye hkim olan genel irade, Likrg zamannda Isparta'da olduu gibi, mlkiyet hakkn diledii ekilde dzenleyebilir. Rousseau Toplum Szlemesinde (Kitap II, Blm XV) insanlarn srf servetlerine dayanarak toplumda hkim duruma gelmelerine ve servetleri sayesinde devleti istedikleri gibi ynetmeye kalkmalarna kesinlikle kardr. Ona gre bireylerin mlkleri zerindeki tasarruf haklar, genel iradenin vatandalar zerindeki haklarna tbi klnmtr, ite bunun iindir ki Vedel, Rousseau'nun Halk egemenlii ve demokrasi anlayyla marksist dncenin bu konudaki grleri arasnda yaknlklara iaret etmektedir. Touchard'n belirttii gibi, Rousseau demokrasinin gereklemesini salayacak hi bir belirtinin henz bulunmad bir dnemde demokrasiyi savunmu bir yazardr. Ancak, iinde yaad dnemin koullar gerei, burjuva felsefesinin yaratt soyut insandan hareket ederek eiti bir demokratik toplum yaratmak isteyen bir dnr olarak, yirminci yzyldan bakld zaman, bir topyacdr. Ne var ki Rousseau, burjuvazi iin tehlikeli bir topyacdr. Bu tehlikeyi yaratan, iktidarn dorudan doruya halk tarafndan kullanlmas gerektiini savunmasdr. Halk iktidar dorudan doruya kullanacak, ya da memur durumunda olan vekillerini emredici vekletle balayacak ve bunlar istedii zaman azledebilecektir. Bylece imtiyazllar dnda kalan halkn iinde oluan snfsal bilinlenme, ksa bir sre iinde devlet ynetimine yansyabilecektir. 1789 ihtillinin getirdii, siyas st yap alanndaki en byk deiiklik ise devletin, mutlak monari yerine, temsil sistemle ynetilmesidir. Birok yazarn bu sistemin demokrasi olmadn ileri srmesinin nedeni, henz merkezden ynetilen snf partilerinin gelimedii, semenlerin setikleri temsilcilere hi bir ekilde emir veremedikleri bir ortamda, ynetimin Millet adna kk bir burjuva aznlnn eline gemi olmasdr. Onun iindir ki Fransz hukukulardan Burdeau bu rejimi ynetilen demokrasi, yani bir aznlk tarafndan ynetilen bir demokrasi olarak adlandrmaktadr. Oysa 1789 ihtillinin getirdii temsil anlayndakinden farkl olarak Rousseau'da, halkla temsilciler arasndaki hukuk ba (mill egemenlik teorisinin tersine) kopmamtr. Halkn iindeki btn dalgalanmalar hemen yasama organna yansyabilecektir. nk yasama organn ya halk kendisi meydana getirecek ya da bu organ halka veklet balaryla bal vekillerden meydana gelecektir. Bildiimiz gibi onsekizinci yzyl felsefesi akln egemenliini kurmay ama edinmitir. Akln egemenliini kurmak, aydnlanm bir aznln ii olacaktr. Aslnda akln egemenlii, burjuvazinin idealletirilmi egemenliinden baka bir ey deildir. Bu durumda soy aristokrasisinin yerini bir eit para aristokrasisinin almas szkonusu olmaktayd. Bu dnemde kk burjuvazinin toplum iindeki durumu ise ayr bir zellik gstermektedir. Rousseau'nun yaad dnemde kk burjuvazinin durumunu incelemeye alan J. L. Lecercle'in aadaki satrlar ilgi ekicidir: Eski rejime kar byk burjuvaziyle birlik olan kk burjuvazinin, kendisini yok edeceine ve mlkszletlreceine sz veren kapitalizmin gelimesini kabul etmesi iin hi bir sebep yoktur; kk burjuvazi feodal smrden de hi bir kar salamaz. Eski rejimde ektikleri daha fazladr. Bu yzden kk burjuvazi demokratik dncelerin yerlemesine ok msaittir. Fakat bu snf geerli bir ekonomik programa sahip olamaz. Tarihin yok olmaya mahkm ettii kk mlkiyetine umutsuzca ve sk skya sarlr. Eski rejimin yerine olumlu ne koyabilir? stekleri topik dler, hayaller eklini alr; btn yurttalarn kk mlk sahibi olacaklar bir sosyal eitlik dzeni. Bu istekler retim tekniine, retim ilikilerine ve ekonomik gelimeye aykr hayallerdir. Onun iindir ki kk burjuvazi, bir yerden sonra, kendi gerilemesi olarak grd ileriye doru gidii knar. Kk burjuva ynlarna bir ideoloji vermi olan Rousseau'nun eserini ite bu genel grn iinde yerine koymak gerekir. te Rousseau, burjuvaziye gre daha devrimci olan fakat ekonomik bir programa sahip olamayan ve topyaya snanlarn karlarn temsil eder.

Roussaau ile ilgili aklamalarmza son vermeden dnrn. Fransz ihtillinde radikal cumhuriyetilerin meydana getirdii Jakobenlerin ve mutlak demokrasi taraftarlarnn babas olduunu belirtmek gerekir. nk Rousseau'ya gre btn vatandalar, btn haklarn egemene yani devlet iktidarn meydana getiren gce teslim ettiklerine gre, egemen, hrriyeti savunmak iin snrsz yetkilere sahip olmaktadr. te bu egemen g, eitlii salayacak snfsz toplumu yaratmak iin ileride kullanlacaktr. Ve bu g kullanlrken Rousseau'nun fikirlerinden yararlanlacaktr. Nitekim, yukarda belirttiimiz gibi, Vedel, Rousseau'nun eiti ve ounluun egemen olduu mutlak demokrasi fikriyle Marx'n siyas fikirleri arasnda byk bir yaknlk bulmaktadr. Soru 27 : Fransz ihtillinin patlamasnda masonluun rol var mdr? Masonluk (franc - maconnerie) Fransa'ya ngiltere'den gemi olan rgtl bir fikir akmdr. Mason belgelerine gre Fransa'da 1776 ylnda 198 olan loncalarn says 1789 ylnda 629'a ykselmitir. Ayn ylda mason biraderlerin toplam otuz bin evresindedir. Touchard'a gre bu dnemde Montesquieu, Diderot, d'Alembert, Helvetius, Voltaire, II. Frederik, Lessing, Herder, Mozart, Washington, Franklin, belki de Kant masondurlar. 1733 ylnda mason loncalar bakan olan Ramsay'e gre masonluun o dnemde dayand temel dnce insanla hizmet ve insan sevgisidir. Amac, vatan sevgisine srt evirmeden, insanlarn gzel sanatlar, erdem,.bilim ve din yoluyla yaknlamalarn ve kardelii salamaktr. Bylece btn milletlerin, insanln ortak mal olan ve insan mutlu klan rnlerden yararlanmalar mmkn olacaktr. Touchard'n belirttii gibi, Fransz ihtillinin patlamasnda mason komplosunun nemli rol oynadn savunan ve 1940'larda revata olan grn gereklik pay, son aratrmalarn nda, sanld kadar fazla deildir. 1958 ylnda Theodore Ruyssen, ihtill ncesinde, mason localarnda monariye kar bir komplo hazrlandna dair hi bir iaret bulamadn belirtmi, te yandan masonluun okltizm (gizli eyler bilgisi) ve mistisizm (gizemcilik) ile balar zerinde durmu, bu akmn aklcla kar oluuna iaret etmitir. Soru 28 : imdiye kadar zerinde durduklarmzn dnda, ihtilli etkileyen baka fikir akmlar var mdr? Buraya kadar, ihtill ncesinde ortaya kan ve ihtilli etkileyen fikirler zerinde durduk. Hemen belirtelim ki 1789 Fransz ihtillinin fikir ynn anlayabilmek iin sadece ihtill ncesi fikir akmlarn incelemekle yetinemeyiz. htillin balamasyla birlikte ortaya atlan ve ihtillin eitli dnemlerinde ar basan snflarla birlikte gelien fikir akmlarna da deinmek gerekir. Ne var ki bu fikir akmlarn, ihtill ncesi ortaya kan ve ihtilli etkileyen akmlarla birlikte deil, ihtill iinde gelien olaylarla birlikte ele almay, ihtillin eitli safhalarn anlayabilmek bakmndan daha uygun buluyoruz. Onun iindir ki 1789'un ve 1793'n getirdii fikirlere ve bu arada babfle daha ileride deineceiz.

C. HTLL HAZIRLAYAN OLAYLAR Soru 29 : htillin patlamasna yol aan olaylar nasl deerlendirilmelidir? Bugn sosyal bilimler artk toplumlarn diyalektik bir gelime kanununa tbi olduklarn kabul etmek zorunda kalmtr. Bilindii gibi madd retim gleri gelimelerinin belirli bir aamasnda, yrrlkte olan retim ilikileriyle, hukuk ifadesiyle mlkiyet ilikileriyle atma durumuna girerler. Bylece toplumsal devrim dnemine geilir. Ekonomik temelin deimesiyle birlikte btn st yap hzl ya da yava deimeye balar. 1789'da iktidarn yeni retim ilikilerinden yana olanlar tarafndan ele geirilmesinde de hi kukusuz burada zet olarak deindiimiz tarih ve toplum

gr gelimenin temel nedenini aklamaktadr. Ancak siyas iktidarn ele geirili biimi zerinde eitli olaylarn etkisi de nemli rol oynamtr. Siyas iktidarn yeni snflar tarafndan ele geirilmesi, yani toplumun nitel deiimi bir srama sonucu meydana gelmitir. Bununla birlikte, konumuzla ilgili bir rnek vermek gerekirse, feodaliteden buriuva toplum dzenine gei her yerde ayn biimde olmamtr: ngiltere onyedinci yzylda her ne kadar (yzeyde deiik sebeplere dayanan) eitli ihtilllere sahne olmusa da sonuta, burjuvazinin asl iktidara gelii, ilk bakta tedric gibi gzken Parlamento ii mcadele yoluyla gereklemitir. Oysa Fransa'da iktidarn ayn ynde el deitirmesi ancak bir ihtillin patlak vermesiyle ve kanl safhalardan geildikten sonra gerekleebilmitir. Demek ki ihtillin meydana geliinde, daha nce zerinde durduumuz gibi, sosyal yapdan gelen, retim gleriyle retim ilikileri arasndaki eliiden (antagonizma) doan belirleyici temel sebebin yannda bu nitel deimenin biimini etkileyen, o topluma zg sebepleri de gzden uzak tutmamak gerekir. Yani retim gleri ile retim ilikileri arasndaki diyalektik balar yannda, st yap kurumlarnn dnerek alt yapy etkilemesinin de zerinde durmak zorunlu olmaktadr. Biz burada Fransz ihtillinin meydana gelmesinde rol oynayan btn hususlar ayrntlaryla incelemek iddiasnda deiliz. Sadece bir ihtillin geliini hazrlayan derin ve genel sebeplerin yannda, raslantlarn ya da zel olaylarn ortaya knn patlamay kolaylatrdn, bu patlamay ateleyici rol oynadn hatrlatmak istiyoruz. Bu ikincil sebeplere rnek olarak savalarn ve byk iktisad bunalmlarn bir bakaldrma, bir ihtill iin, zincirin halkalarn zayflatc ok nemli etkenler olduunu tarih tespit etmi durumdadr. te bu balk altnda biz de Fransz ihtillinin meydana geliinde etken olan bu tip olaylarn balcalarn belirtmeye alacaz. Soru 30 : htillden nce Fransa'da nfus art ne durumdayd? Fransa'da onsekizinci yzylda, zellikle 1740 ylndan sonra nfus hzla artmaya balamtr. Bu artn bir zellii de uzun bir durgunluk dneminden sonra birdenbire ortaya km olmasdr. htillden nce lkenin nfusu 25 milyondur. Ayn dnemde ngiltere'nin nfusu 9 milyon, spanya'nnki ise 10,5 milyondur. Fransa'da nfus art % 40 civarndadr. 1778 ylndan sonra ise lm oran dmektedir. Her yerde olduu gibi doumlar, aristokrasiyi deil, daha ok onun karsnda olan snflar kalabalklatryordu. Soboul'a gre, onsekizinci yzyln ikinci yarsnda grlen bu nfus artnda gdaszlk, alk ve salgn hastalklara yol aan byk bunalmlarn ortadan kalkmas nemli bir etken olmutur, te yandan nfus art kyleri deil, kentlerin nfusunu kalabalklatryordu. 1789 ylnda nfusu 10.000'in stnde 60 kent vard. Nfusu 2.000'in stnde olan blgeleri de kent sayacak olursak, kentlerin nfusu genel nfusa oranla %16'y geiyordu. Bu nfus art tarm rnleri talebini fazlalatryor ve fiyatlarn ykselmesine yol ayordu. Soru 31 : htill ncesinde Fransa'da fiyat artlar ne gibi bir gelime gstermitir? Fransa'da fiyatlar onsekizinci yzyl boyunca sregiden, aa yukar 1733 ylndan 1817 ylna kadar devam eden bir artma gstermitir. 1758 ylna kadar nispeten yava olan bu art 1758-1770 arasnda iddetlenmi, daha sonra (ihtill arifesinde yeniden hzlanmak zere) nispeten durulmutur. 1733 fiyatlarn 100 olarak alacak olursak, 1771-1785 yllarnda %45 olan art, 1785-1789 arasnda %65 ykselmitir. Bu fiyat artlar eitli rnlerde eit nispette olmamtr. En fazla ykseli yiyecek maddelerinde grlmektedir. Mevsimlik ykselileri de bu fiyat artlarna ekleyecek olursak budayn %127, avdarn %136 pahaland grlr. te yandan 1788 ylnda dk rn alnmas, Fransz sosyalist liderlerinden J. Jaures'in de belirttii gibi, 1788-89 yllarnda yoksul halk arasnda alk

bagstermesine ve halk ktlelerinin burjuva ihtillinin hizmetine girmelerine yol amtr. Soru 32 : Fiyat artlarnn sebepleri nedir ve ihtillin patlamasnda etkisi var mdr? Nfus art, fiyat ykselilerinde nemli bir etkendir. Ne var ki. mevsimlik fiyat artlarnda hava artlarnn, dolaysyla de alnan rn miktarnn ve ulatrma ebekesinin zayflnn rol byk olmutur. Bu dnemde blgeler ilerine kapank olarak yaamaktadrlar; ihracat ok azdr. Uzun vadeli fiyat artlarnda ise, onsekizinci yzylda kymetli madenlerin fazla miktarda piyasaya srlmesinin byk rol oynadn iktisatlar elbirliiyle kabul etmektedirler, zellikle Brezilya altn ve Meksika gm piyasada ok bollamtr. Nitekim Soboul, yaratt enflasyon ve fiyat art yznden. Fransz ihtillinin bir lde Meksika madenlerinde hazrlanm olduunun iddia edilebileceini ileri srmektedir. Bylece nfus art ile, ksaca deindiimiz br sebeplerin etkisiyle meydana gelen fiyat artlar, yaratt ekonomik bunalmlar yoluyla, gittike kaayan sosyal yapnn zlmesinde nemli bir etken olmutur. Soru 33 : Fransa'da aristokrasi ihtillin patlamasnda nasl bir rol oynamtr? Eer ihtillin patlak vermesinde etken olmu yakn sebepleri nem derecelerine gre sralayacak olursak, nfus ve fiyat artlarnn arkasndan, ihtill ncesinde aristokrasinin tutumuna yer vermek gerekir. Onsekizinci yzylda monari, aydnlanma felsefesinin getirdii grler karsnda, teokratik hukuk anlayna dayanarak hkm srmeye devam ediyordu; burjuvazinin gelimesiyle ortaya kan fikir hareketlerine kar savunma durumuna gemiti. Fransa kral hl Tanrnn yeryzndeki temsilcisiydi ve mutlak bir iktidara sahipti. Fakat ihtill ncesinde mutlak krallk rejiminin irade ve inan eksiklii gze batar bir hale gelmi bulunuyordu. Sonunda, Onaltnc Louis'nin mutlak yetkileri aristokrasinin eline geti. Bu el deitirmeyi gz nne alarak, Soboul'la birlikte, 1789 ihtillinden nce, 1787 ylnda bir aristokrasi ihtillinden sz etmek mmkndr. Hatta aristokrasinin hareketini bizce bir kar ihtill olarak nitelemek daha doru olacaktr. nk Turgot gibi reformcu vekillerin teebbs ettii ve aristokratlarn karlarn tehlikeye sokan birtakm reformlara, bu arada vergi reformuna, aristokrasi kar kmtr. Birer yarg organ olmakla birlikte kral emirnamelerini kayt ve iln etmek, krala uyarmalarda bulunmak yetkilerine sahip, yeleri kral tarafndan seilen ya da bu yelikleri babadan oula geen, aristokratlardan kurulu eski Parlamentolarn direnmesi karsnda, iktisad buhranlara kar, geici de olsa, tedbir alnamam ve bu ynde reformlar yaplamamtr. Aristokrasi reformlara kar kendi arasnda birletikten sonra, krala kar burjuvaziyi yardmna armtr. Bylece burjuvazi raklk dnemini aristokrasinin yannda tamamlam oluyordu. Kraln keyf hareketleri karsnda aristokrasi de, ileride burjuvalarn isteklerinin banda gelecek olan ve ihtillin balamasnda ve gelimesinde nemli bir etken olan istekler ne srmtr. Bu isteklerin banda, Anayasal bir rejimin kurulmas, vergilerin, daha nce de deindiimiz gibi, Etats Generaux'lar tarafndan onaylanmas gelmektedir. Ne var ki aristokrasi bu isteklerde bulunurken Etats Generaux'larda kendi stnln salayan imtiyazlara sarlyor, feodal haklarn yrrlkte kalmasn savunuyordu. Devlet maliyesini dzeltmek, vergi reformunu bir daha denemek zere Kraln Babakanla getirdii Brienne, imtiyazllarla nc snfn (ordre) birlemesi karsnda gsz bir duruma dt. Parlamentolar vergi artlarn ngren kanunlara kar ktlar. Devlet hazinesi ise tamtakrd. Bu durumda Brienne mcadeleden ekilmek zorunda kald; 5 Temmuz 1788'de Etats Generaux'lar 1 Mays 1789 tarihinde toplayacana dair sz verdi. Brienne 24 Austos 1788 tarihinde grevinden istifa etti. Kral Babakanla Necker'i getirdi. Necker kralln

aristokrasiye teslim oluunu tamamlad. Paris Parlamentosu 21 Eyll 1788'de ald bir kararla Etats Generaux'larn, 1614'de olduu gibi, her birinin bir oy sahibi olduu ayr snf (ordre) halinde toplanmasn karar altna ald. Bylece imtiyazl snflar stnl salam olacaklard. 1788 Eyllnde aristokrasi baarya ulam grnyordu. Ne var ki aristokrasi, mutlak monariye kar stnln salarken, mutlak monari ile birlikte srdrd dzeni ayakta tutan rejimi zayflatm, sosyal ve iktisad gelimenin glendirdii nc snfn (ordre) n plana geerek gerek ihtilli balatmasna yol amtr. Soru 34 : htill ncesinde ordu ne durumdayd? Fransz ihtillini inceleyen btn tarihiler kraln orduya gvenmekle byk hata ettiinde fikir birlii halindedirler. Gvenilecek olan birlikler sadece yabanc askerlerden meydana gelen birliklerdi (krallk dneminde Fransz ordusunda paral yabanc asker de kullanlrd. Bunlarn byk ounluunu svireliler ve Almanlar tekil ediyordu). Franszlar arasnda astsubaylarda byk bir memnuniyetsizlik vard. Saint Germain ferman (buyrultu) ile asil olmayanlara subaylk yolu kapanmt. Astsubaylar imtiyazllarla mutlak monariyi savunmak iin dvmeye niyetli deillerdi. Topu ve istihkm birliklerinde durum piyade ve svari birliklerinden de ktyd. Piyade ve svari subaylarnn byk ounluunun asillerden meydana gelmesiyle birlikte, yukarda deindiimiz fermana ramen, kadrolar tamamlayabilmek iin bu birliklere de halktan subaylar tayin etmek zorunluu domutu. Erlere daha yakn olan, halktan gelen bu subaylar ve astsubaylar, ordunun dzenin savunulmasnda gvenilmez bir g haline gelmesinde birinci derecede rol oynuyorlard.

II. FRANSIZ HTLLNN BALAMASI A. HUKUK ALANINDA HTLL Soru 35 : Etats Generaux'lar nedir? Fransa'da Etats Generauxlar, merkez devletin toplum iinde sivrilen snflara danma gerei duymasndan ve mal destek aramasndan domutur. Daha nce belirttiimiz gibi Etats Generaux'larn kk feodaliteye dayanr. Feodal ada devletin btnlnden sz etmek bir hayli zordur. Nitekim Fransa'da feodal an balarnda yasama yetkisinin kralla senyrler arasnda paylalm olmas, bunun en belirgin rneidir. Kral, ancak dorudan doruya tahta bal topraklar zerinde yasama yetkisini kullanabiliyordu; vassallar durumunda olan senyrlerin topraklar zerinde yasama yetkisini kullanabilmesi iin laik senyrleri ve rahipler snfnn mensuplarn, Curia Regis ad verilen meclislerde toplayarak, eitli konularda karar verebilmek iin onlarn rzasn almas gerekiyordu. te yandan vassallarn, feodal rf ve detlere gre, grevlerini yerine getirebilmeleri iin bu toplantlara katlmalar gerekiyordu. Curia Regis toplantlarna feodal senyrlerle kilise bykleri kendi ahslar adna katlrlard. Bu meclislerin toplantya arl sebeplerinin en nemlisi kraln, feodal ilkelere gre, dorudan doruya kendisine bal topraklar dnda vergi toplayamamasdr. Fransa Kral Philippe le Bel, ilk defa 10 Nisan 1302 tarihinde, o zamana kadar Curia Regis'lere katlan asillerle kilise byklerinden baka, imtiyazl kentlerin temsilcilerini de Paris'te, Notre Dame kilisesinde yaplacak olan toplantlara ararak Etats Generaux larn kurulmasn salam oldu. Bylece yava yava zenginlemeye balayan burjuvazinin kent halk tarafndan seilerek

Etats Generaux'lara yollanmas veklet yolunu am, zamanla feodal senyrlerin ve kilisenin de bu meclislere vekil gndermesiyle Etats Generaux'lar temsil meclisler niteliini kazanmlardr. Daha nce de iaret ettiimiz gibi feodal an balarnda kralla senyrler arasnda paylalan iktidar, gittike kraln elinde toplanma eilimi gstermitir. Onun iin de Etats Generaux'lardaki vekillerin iktidara katlmalar sz konusu deildir; iktidarn kralla Etats Generaux'lar arasnda paylalmas diye bir mesele yoktur. Etats Generaux'larn yetkilerini geniletmek iin ileri srlen fikirler ve kralln buhranl dnemlerinde iktidar paylamak ya da denetlemek iin gsterilen cabalar sonu vermemitir. Bylece Etats Generaux'lar, kraln diledii zaman toplantya ard danma organlar olmaktan kurtulamamtr. Etats Generaux'larn yetkilerini geniletmek iin aba gsterenlerin dncelerini yle zetlemek mmkndr. Kral Tanr seer, ancak Tanr iradesini, oylaryla, halk belli eder: 'Vox populi, vox Dei' (halkn sesi Tanrnn sesidir). Bu gre gre kral ancak halkn verdii veklete dayanarak devlet iktidarn kullanabilir. Ayrca, bu hakk sadece Etats Generaux'lar toplant halinde olmad zamanlar kullanabilir. Etats Generaux'larn topland andan itibaren iktidar halkn vekillerine geer ve bunlarn aldklar btn kararlar, hi bir engelle karlamakszn, kanun kuvvetini kazanr. Ne var ki Fransz krallar bu gr hi bir zaman benimsemediler, iktidar halktan aldklar gr krallarca ho karlanmad gibi, zellikle onalt, onyedi ve onsekizinci yzyllarda, krallarn iktidar Tanrdan aldklar gr kuvvet kazand. Bu ikinci gre gre ise Etats Generaux'lar danma kurullardr ve krala yardmc olmak zere, kraln diledii zamanlar toplanmak zorundadr. Kral Etats, Generaux'larn dilek ve ikayetleriyle bal deildir. zellikle yasama yetkisi btnyle krala aittir. Kral, Etats Generaux'larn isteklerinin birounu kanunlatrsa bile (Onaltnc yzylda olduu gibi) bu, yasama yetkisini ad gecen meclislerle paylat anlamna gelmez. unu da belirtelim ki Etats Generaux'lar en ok vergi toplama konusunda krala kar dayatmlar, kraln vergi toplayabilmesi iin Etats Generaux'lardan yetki almas gerektii tezini sonuna kadar savunmulardr. zellikle onaltnc yzylda krallarn bu konudaki birok tekliflerini geri evirmilerdir. Ne var ki hukuk acsndan, vergi toplama konusunda da Kral Etats Generaux'lara bal deildir. Kral, halkn temsilcilerinin onayn, srf vergi toplama iini kolaylatrmak iin istemektedir. Soru 36 : Etats Generaux'lara seilenlerle semenleri arasndaki ilikinin nitelii nedir? Dilek listeleri nedir? Etats Generaux'larda, semenle temsilciler arasndaki hukuk ilikiyi, bugnk semenle Milletvekili arasndaki ilikiden ayrabilmek iin, birincisine emredici veklet diyoruz. Burada semenler oy verdikleri kiilere, Etats Generaux'lara git, kararlatrdmz ve sana bildirdiimiz hususlarn dna kmadan, bizim yerimize ve admza konu demektedirler. Etats Generaux'lara seilen vekil, semenlerinin kendisine verdii vekletteki talimatla baldr. Mecliste bu talimat erevesi iinde konumak, oy ve mtala vermek zorundadr. Vekil bu talimatn dna kamaz kendi diledii gibi oy kullanamaz ve mtalada bulunamaz. Aksi halde blge halk kendisini azledebilir. Emredici vekleti, 1789 ylndan sonra Fransa'da ve uzun bir gelime sonucu ngiltere'de yerleen temsil sistemden ayran en nemli noktalardan biri muhakkak ki, emredici vekletin yrrlkte olduu hallerde, semenlerin vekillerini istedikleri zaman azledebilmeleridir. Vekil, hizmetlerine karlk bir cret alacaktr. Bu creti mvekkilleri olan semenlerinden, yani ancak kendi seim blgesinden isteyebilecektir. Grld gibi, Etats Generaux'larda uygulanan emredici vekletin, deindiimiz ynlerden, husus hukuk vekletinden hi bir fark yoktur. Burada, siyas bir organ olan Etats Generaux'larda emredici vekletin kullanlabilmesini kolaylatran, hatta zorunlu klan hususlar da belirtmek gerekir. Etats Generaux'larda, 1789 ihtillinden sonra olduu gibi bir btn olarak milletin deil, snflarn {ordres) ve blgelerin temsil edilmesi,

vekillerin dorudan doruya semenlerinden talimat almalarn kolaylatryordu. Ayrca bu meclislerin danma organ oluu, kraln tartlacak konular daha nceden belirtmesi, vekillere pein talimat verilmesini kolaylatrd gibi, vekillerin de bu talimat snrlar iinde hareket edebilmelerini mmkn klan bir ortam yaratyordu. Blgeler tarafndan her snfn (ordre) temsilcilerine verdii talimata dilek listeleri ya da defterleri (cahiers de doleances) deniliyordu. Soru 37 : 1789 ylnda Etats Generaux'lar nasl bir ortam iinde toplantya arldlar ve bu toplantlar ne gibi meseleler yaratt? Onsekizinci yzyln sonuna doru Fransa'da bagsteren iktisad skntlar bir yandan halkn gittike yoksullaarak vergi deyemez hale gelii, te yandan kraln bte an kapatabilmek iin yeni vergiler koymak zorunda kal ve asillerin bu vergilere kar kmalar, 1614 ylndan beri bir kenara itilmi olan Etats Generaux'larn kral tarafndan yeniden toplantya arlmasna yol at. Vergi verecek olanlar, Etats Generaux'larn kurulu nedenlerinin banda gelen eski bir gelenee dayanarak rzalarnn alnmasn istiyorlard. Onun iindir ki Fransa'nn iinde kvrand iktisad bunalm nlemek zere aranan arelerin banda Etats Generaux'lar toplamak geliyordu. Kral Etats Generaux'lar yoluyla uyruklarndan yeni vergiler toplayabileceini umuyordu. Bylece ikiyz yla yakn bir sre sonra Etats Generaux'larn yeniden toplanmasna yol alm oldu. Ne var ki bu meclislerin son toplandklar 1614 ylndan bu yana Fransa'nn sosyal yapsnda nemli deiiklikler olmutu. Bu deiiklikler, Etats Generaux'larn toplanmasyla ilgili hazrlklar srasnda, zlmesi gereken birtakm meselelerin ortaya kmasna yol at. Sz konusu deiikliklerin en nemlisi Tiers Etat'nn, yani imtiyazl snflarn (ordres) dnda kalan halkn, lkenin hayatnda eskisinden ok daha nemli bir rol oynamaya balam olmasyd. 1614 ylndan bu yana ticaretin gelimesi, manfaktrlerin iktisad hayatta nemli bir yer tutmaya balamas, servet birikimine yol amt. Bu servet daha ok Tiers Etat'nn bir blnde toplanyor, bylece Tiers Etat'nn imtiyazl snflar karsnda nemi artm oluyordu. ktisad ve sosyal alandaki gelime, toplanacak olan Etats Generaux'larda Tiers Etat vekillerinin saysnn ne olaca sorusunu ortaya karyordu. Tiers Etat'nn dilei, nfusuna, iktisad hizmetlerine ve dedii vergi payna uygun olarak, Etats Generaux'lara, iki imtiyazl snfn asiller ve rahipler snfnn yollayaca vekil saysnn iki misli vekil yollayabilmekti. Tiers Etat'nn bu istei kabul edildi. Ancak vekil saysnn tespiti meselesiyle birlikte ele alnmas gereken baka bir konu zerinde, snf esasna gre mi. ahs bana m oy verilecei zerinde hi durulmad. Etats Generaux'lar meydana getirecek olan 1155 vekilden 578'i halk tarafndan seilecekti. Baka bir nemli nokta da vatandalarn byk ounluuna, seimlere katlma imknnn tannm olmasyd. Yirmi be yan bitirmi, vergi veren btn vatandalar semen olabiliyorlard. Seimlere be milyon kiinin katld belirtilmektedir. Etats Generaux seimlerinde iki imtiyazl snfn (ordres) vekillerinin tek dereceli olarak seilmelerine karlk Tiers Etat vekilleri kylerde iki dereceli, kentlerde ise dereceli olarak seiliyorlard. Bu durum ise Tiers Etat iinde ounlukla burjuvalarn seilmesini kolaylatryordu. Seimler meclis halinde toplanm olan korporasyon, mahalle,, kent ya da bailliage (seim blgesi) vekillerinin dilek listelerini hazrlamalarndan sonra yaplyordu. Dilek listelerinin hazrlanmas daf etkili konumas, kltr ve dilekleri kaleme alyla n yapan, daha dorusu stnln ispat eden burjuvalarn bu meclisler tarafndan vekil olarak seilmelerine yol ayordu. Nitekim saylar 578 olan halk vekillerinin 200' avukat, geri kalan da tccar, bankac ve sanayiciydi; buna karlk kyl ve esnaftan seilmi vekil yoktu. Dilek listelerinin hazrlanmasnda imtiyazl snflar (ordres) birlikte hareket ediyorlard. Asillerle rahipler her seim evresinde tek. meclis halinde toplanyor ve tek dilek listesi hazrlyorlard.

Soru 38 : 1789'da dzenlenen dilek listelerinde ne gibi istekler yer almt? 1789'da listelerde yer alan dileklerden birisi ok nemliydi. Buistek yle zetlenebilir: Monariyi muhafaza etmekle birlikte bir anayasayla snrlamak. Defterlerin byk ounluunda, mal meselelere geilmeden nce bu hususun gerekletirilmesi, bir n art olarak ileriye srlmekteydi. Dilek listelerinin iinde en ilginlerinden biri olan Paris Tiers Etat'snn listesinde anayasayla ilgili olarak yle denilmektedir: Fransz monarisinde yasama yetkisi kralla birlikte millete aittir; yrtme yetkisi tek bana krala aittir. Milletin rzas alnmadan hi bir vergi konulamaz. Olaanst toplantlarn dnda, Etats Generaux'lar srekli olarak her ylda bir toplanmaldr. Etats Generaux'lar gelecek toplantnn tarihini tespit etmeden dalmayacaklardr. Etats Generaux'larn toplanmasn nleyici hareketlerde bulunan kimseler vatan haini iln edileceklerdir. ki toplant arasnda kurulacak bro ve kurullarn sadece aratrma yapmak ve Etats Generaux'lara teklifler getirmek yetkileri olup yasama yetkileri yoktur. Btn bu hususlarn dzenlenmesi iin, toplanacak Etats Generaux'larn bir anayasa hazrlamalar gerekmektedir. Btn vatandalarn, btn snflarn birlikte mzakere ve toplantlar yapmasn ok istiyorsak da bu husus gerekleinceye dek, Tiers Etat vatandalarnn vekil saysnn, genel toplamn yarsna eit olmasn istiyoruz. Bir anayasa hazrlanmas isteine, pek gnlden olmasa bile, asiller ve rahipler de katlmtr. Anayasann hazrlanmas, kraln yetkilerinin snrlanmas, vergi ve kanunlarn ancak vekiller tarafndan karar altna alnmas gerektii zerinde birleen snfn dilek listeleri, baka konularda birlik gstermezler. Bu noktaya burada parmak basmazsak, Fransz ihtillinin k sebebini anlamaya imkn bulamayz. Elindeki yetkilerin hi birinden fedakrlk yapmak istemeyen kraln ise Tiers Etat'ya kar durabilmesi iin asillerle ve rahiplerin bir ksmyla ibirlii yapmas gerekiyordu. Tiers Etat dilek listelerinin tersine, rahipler snfnn dilek listeleri vicdan hrriyeti ve imtiyazlarn kaldrlmas konularnda ya sessiz kalyor ya da bu isteklere kar kyordu. Asiller ise, imtiyazlarn kaldrlmasna kar ktklar gibi, Tiers Etat'nn isteinin tam tersine, Etats Generaux'larn ayr ayr snf halinde toplanmalar zerinde direniyorlard. Aktr ki Tiers Etat'nn feodal hak ve imtiyazlarn kaldrlmas konusundaki dilei, asillerin varolu sebebini ellerinden almak anlamna geliyordu. Ancak, dilek listelerinden kan sonulara gre, btn bu anlamazlklarn yannda, kesin olan bir ey varsa o da, bir Kurucu Meclis olarak toplantya arlmadklar halde, Etats Genraux'larn bir anayasa hazrlamak zorunluuyla kar karya kalm olduklardr. Aslnda dilek listelerindeki anayasayla ilgili Isteklor, Etats Generaux'larm yapsnda ve yelerinin hukuk durumunda nemli deiikliklere yol aabilecek isteklerdir. Gerekte kral snfn (ordres) vekillerini kendilerine danmak zere toplantya armtr. Oysa semenler vekillerinden btn Franszlar balayacak bir anayasa hazrlamasn istemektedirler. Laferriere'in belirttii gibi, kral Etats Generaux'lar toplantya ard; oysa semenlerin byk ounluu bir Mill Kurucu Meclisin yelerini semeyi uygun buldular. Soru 39 : Etats Generaux'larda ilk anlamazlk nasl kt? 1789 ylnda, Etats Generaux'lara gidecek vekillerin seimi srasnda hazrlanan dilek listelerinde (cahiers de doleances) mutlak monariye kar kldn, asillerin, rahiplerin ve halk adna burjuvalarn, kraln yetkilerini snrlayan bir anayasa yaplmasn oybirliine yakn ounlukla istediklerini daha nce de belirttik. Ancak, mutlak monariyi snrlamak konusunda birleen snfn (ordres) vekilleri, geri kalan birok konularda aralarnda anlamaktan uzaktrlar. Bu anlamazlklar 5 Mays 1789 al oturumunda ortaya kmaya balamtr.

Bir yandan kral, al oturumunda yapt konumayla, hi bir yetkisinden kolay kolay vazgemeyeceini ortaya koyarken, te yandan snf (ordres) arasnda, vekillerin yetkilerinin incelenmesiyle ilgili olarak, ilk anlamazlklar bagstermitir. Kral Meclisi, Etats Generaux'larda grlecek konular karar altna alrken, toplantlarda uygulanacak olan mzakere ekli zerinde ayrca durmamt. Fransz tarihilerinden Aulard, mzakere eklinin bile bile dzenlenmediini, bylece Kral Meclisinin, Etats Generaux'Iara balanan umutlarn kendiliinden suya dmesine altn ileri srer. Nitekim Etats Generaux'larda vekillerin yetkileri incelenirken, oy verme ekli snflar arasnda ilk byk anlamazln kayna olmutur. Vekillerin yetkilerinin incelenmesini, her snfn vekilleri ayr ayr toplanarak kendi aralarnda m yapacaklardr? Yoksa btn snflarn vekilleri biraraya gelerek mi bu yetkilerin incelenmesine geeceklerdir? kinci bir anlamazlk da snf esasna gre mi, ahs esasna gre mi oy verilecei konusunun tartlmasndan domutur. ahs esasna gre oy verilmesi kabul edilecek olursa, yukardaki sorunun karl da verilmi olmaktadr. nk bu durumda btn snflarn (ordres) vekillerinin grme ve oylamay birlikte yapacaklar da kendiliinden kabul edilmi oluyordu. Snf esasna gre oy verilmesi kabul edilecek olursa, asiller ve rahipler snflar (ordres) birleerek, her zaman ikiye bir, halkn isteklerini geri evirebileceklerdi. Oysa ahs bana oy verilmesi kabul edilecek olursa, 1155 yeliin 578'ine sahip olan Tiers Etat kendi aleyhine kararlar alnmasn nleyebilecekti. Soru 40 : Etats Generaux'lardan Millet Meclisi'ne nasl geildi? Kral Meclisinin bu hususu dzenlememi olmas yznden, ne ekilde oy verileceine Etats Generaux'lardaki vekiller kendileri karar verecekler; daha dorusu karar veremeyecekler, anlamazla decekler, bu anlamazlk Etats Generaux'larn ortadan kalkmasna, yeni bir Meclisin kurulmasna ve yeni bir temsil esasnn uygulanmasna yol aacaktr. Nitekim 6 Mays 1789 tarihinde, Tiers Etat'nn vekilleri, her snfn (ordre) vekillerinin eskiden olduu gibi ayr ayr toplanmalar ilkesini reddederek, imtiyazl snflarn Etats Generaux iindeki varln tanmadklarn iln ettiler. Buna karlk asiller 47'ye kar 141 oyla, rahipler ise 114 oya kar sadece 133 oyla, ahs bana oy vermeyi reddediyor, ayr ayr toplanarak kendi yelerinin yetkilerinin incelenmesine balyorlard. 10 Haziran 1789'da, Konum delegeleri adn alan Tiers Etat vekilleri, Sieyes'in teklifi zerine, teki snflarn (ordres) vekillerini, yetilerin birlikte incelenmesi iin ayn salonda toplanmaya ardlar. Rahipler snf vekillerinin bu konudaki kararszlklar ve teklifin asiller tarafndan reddedilmesi karsnda, Tiers Etat'nn vekilleri kendi kendilerine toplanarak greve baladlar. Bu karardan sonra imtiyazl snflarn vekilleri arasnda atlaklar bagstermeye balad. 13 Haziranda 3, 14 Haziranda 6, 16 Haziranda 10 rahip, Tiers Etat'nn arsna uyarak onlara katld. Tiers Etat vekilleri artk btn Franszlar adna konutuklarnn bilincine vardklarn, gerekirse tek balarna Fransz milletini cesaretle temsil edebileceklerini gsteren davranlarda bulunuyorlard. 15 Haziranda Sieyes, Tiers Etat vekillerinin vakit kaybetmeden bir Anayasa hazrlamalarn teklif etti. Sieyes'e gre lke nfusunun %96'sn temsil eden bir meclis, milletin kendisinden bekledii grevi yerine getirmeliydi. Ayrca artk hi bir anlam kalmayan Etats Generaux adn brakarak, Fransz Milletinin Onaylanm Meru Meclisi adn almasn teklif etti. Meclisin ad konusunda br vekiller (Mounier, Mirabeau v.b.) tarafndan yaplan tekliflerden sonra Sieyes, vekil Legrand'n teklifini benimseyerek Millet Meclisi adnn alnmasn oya koydurdu. 88 oya kar 490 oyla, 17 Haziran 1789 tarihinde Tiers Etat vekillerinden meydana gelen kurul Millet Meclisi adn ald.

Millet Meclisi adn alr almaz da vergilerin kesin olarak Millet tarafndan onaylanmas gerektiini iln etti. Halkn vekillerinin bu kendine gvenli, bilinli tutumu karsnda, rahipler snfnn vekillerinin direnme gc daha da krld; 19 Haziranda 137'ye kar 149 oyla Tiers Etat vekillerine katlmaya ve yetkileri birlikte incelemeye karar verdiler. Tiers Etat ve rahipler snfnn vekillerinin aldklar kararlar protesto eden asillerin tutumundan cesaretlenen ve onlarla ibirlii halinde bulunan Onaltnc Louis, halkn temsilcileriyle rahiplerin birlemesini nlemek iin, 19 Haziranda vekillerin topland salonu kapattrd. nl Fransz tarihilerinden Michelet'nin dedii gibi, sonunda herkes dengini buldu, imtiyazl snflar temsilcilerinin byk ounluu kralla birleti, Meclis ise Milletle birleti. Soru 41 : Jeu de Paume (*) and nedir? Kraln Meclisi kapatma karar karsnda Tiers Etat'nn vekilleri 20 Haziranda Jeu de Paume salonunda toplandlar. Hi bir zaman birbirlerinden ayrlmamaya. Anayasay tamamlayncaya kadar, nerede olursa olsun, artlarn elverdii yerde toplanmaya, bir teki dnda btn vekiller karar verdiler ve and itiler. And ime treninden nce Meclis yelerinden Mounier, Meclis krssnden, Haklar inenen ve onuru yaralanan Milletin temsilcileri, kral meum kararlar almaya iten entrikalarn farkndadr, diyordu. Rahip ve siyas yazar Sieyes'in Tiers Etat'nn Millet demek olduunu iddia eden dnceleri artk Tiers Etat vekilleri tarafndan da benimsenmiti. Bundan byle vekiller, kendi blgeleri adna deil, Millet adna konumaya balayacaklard. (*) Raketle ya da lobutla oynanan bir eit top oyunu. Soru 42 : Etats Generaux'lardan Millet Meclisi'ne geii salayan 17 Haziran kararna ve bunu izleyen kararlara kar kraln tepkisi ne oldu ve ihtill nasl balad? Bilindii gibi Etats Generaux'lar 17 Haziran 1789'da artk tarihe karm bulunuyordu. 17 Hazirandan sonra alnan iki karar Fransz Milletini, temsilcileri araclyla yasama yetkisini kullanr duruma getirmitir. Bu kararlar ayn zamanda Meclis yelerini, blge ve topluluklardan veklet alan birer vekil olmaktan karm, onlar btn Milletin temsilcileri haline getirmitir. Bu kararlarn birincisi kraln, Meclis tarafndan onaylanmadka hi bir vergi toplayamayacana ait karar," ikincisi de bir Anayasa yapmadan dalmamak iin iilen Jeu de Paume anddr. Meclis, kraln vergi toplamak iin Etats Generaux'lara danmakla yetinmesi geleneini bozarak vergi salma yetkisini tamamen kendi yasama alan iine alm, bylece danma organ olmaktan karak, yasama organ haline gelmitir. Aulard'n iaret ettii gibi vekiller, bir anayasa yapmadan vergi namna be para vermemek iin semenlerinden veklet alm olduklarna inanyorlard. Nitekim Mounier, 9 Temmuz 1789 tarihinde Meclise sunduu raporun yedinci sayfasnda, Mvekkillerimiz bizim Anayasann kabulnden nce vergi vermeyi kabul etmemizi menetmilerdir. Onun iindir ki srekli olarak Anayasay hazrlamakla uraarak Milletin emirlerine uyduumuzu gstereceiz. diyordu 17 Haziran karar karsnda kral, 23 Haziranda btn Etats Generaux'lar biraraya toplayarak bir konuma yapt. Onaltnc Louis, bu konumasnda, baz nemli tavizler vermekle birlikte, 17 Haziran kararn iptal ettiini, ahs bana oy vermeyi yasakladn ve vekillerin eskisi gibi snflara (ordres) ayrlmalar gerektiini bildirdi. Toplantdan sonra kralla birlikte asiller ve bir ksm yksek rtbeli papazlar salonu terkettiler. Kraln gidiinden sonra, kraln Meclisin dalmas emrini hatrlatmaya gelen protokol efi Marki Breze'ye Meclis Bakan Bailly, Meclisin ancak kendi alaca bir kararla databileceini bildirdi. Mirabeau'nun Marki Breze'ye karl ise, ihtillin baladn daha aka belirtmesi bakmndan ve yiite edas yznden n salmtr. Mirabeau, Eer aramzda hi bir ii bulunmayan, konumaya yetkisi olmayan sizi, bizleri buradan

karmakla grevlendirdilerse, kuvvet kullanmak iin amirinizden ayrca yetki istemeniz gerekecektir. nk yerlerimizi ancak snglerin zoruyla terkedebiliriz diyordu. Soru 43 : Kurucu Millet Meclisi adn alan Meclisin, kraln iki yzl davran karsndaki tutumu ne oldu? Milleti temsil ettiini iddia eden Meclisin direnmesi karsnda kral, 27 Haziranda br snflara da Millet Meclisine katlmalarn emretti. Aulard'n deindii gibi, kraln 27 Haziran karar, asillerle kral arasndaki kar birliini ve anlamay bozmuyordu. Bu, zorunlu bir tavizden baka bir ey deildi. Bir yandan Tiers Etat'nn isteklerine boyun eilmi zann veriliyor, te yandan Milleti temsil ettiklerini iddia eden ve ounluunu burjuvalarn meydana getirdii Tiers Etat vekillerine hadlerini bildirmek, kacak karklklar nlemek zere snrdan asker getirilmesine allyordu. Beri yanda Meclis iinde, otuz yeden kurulu bir Anayasa Komisyonu almalara balamtr. Hazrlanan programa gre: 1. Bir hukuk beyannamesi iln edilecek; 2. Kralln temel kanununu tekil eden esaslarn aklanmas yoluyla milletin ve kraln hukukuna aklk kazandrlacaktr. Bu almalar srasnda kraln asker birlikleri Meclisi kuatm, kral, Meclisten askerlerin uzaklatrlmas isteini reddetmitir. Artk sava iln edilmitir. Bir yanda imtiyazllara dayanan kral, br yanda burjuvalarn ounlukta olduu ve Milleti temsil eden Meclis vardr. Anayasay hazrlayacak olan Millet Meclisi 9 Temmuz 1789'da Kurucu Millet Meclisi adn ald. Burada belirtmek gerekir ki kendilerini Milletin temsilcileri iln edenler, yasama gcn ele geirmekle birlikte, bu dnemde henz iktidar kralla paylamaktan vazgemi deillerdir. Henz Mecliste ve halk arasnda cumhuriyeti fikirler yaygn deildir. Hatta, Aulard'n belirttiine gre, balarda byle bir eilim hem hi yok gibidir. imdilik ama anayasal bir monariyi gerekletirmek, yasama gcn kraln elinden almaktr. Asl nemli olan, yasama gcnn kraln elinden alndktan sonra kimin tarafndan ve nasl kullanlacadr. Bu gc kullanabilecek olan hazr bir organ vardr. Kendi snflarndan (ordres), blgelerinden ya da korporasyonlardan aldklar vekletlerle Tiers Etat velileri krala kar direnmilerdir. Krala ve imtiyazl snflara kar yrtlen mcadelenin gelime dorultusu yasama gcnn, ounluuyla Tiers Etat vekillerinden meydana gelen meclis tarafndan, kendisini temsilcisi sayd milletin btn adna kullanlmasna ynelmitir. Bylece 1789 Temmuzunun banda ihtill, siyas iktidarn el deitirmesi bakmndan tamamlanmtr. Soboul'un belirttii gibi, burjuvazinin egemen olduu Tiers Etat'nn yani nc, imtiyazsz snfn (ordre), yoksul rahiplerin ve asillerin liberal Kolunun temsilcilerinin biraraya gelmeleri sonucunda, mutlak monarinin yerini Milletin egemenlii almtr. Soru 44 : 1789'da burjuvazi kan aktmadan yasama yetkisini ele geirdikten sonra niin ihtille halkn da katlmasyla kanl bir yola girildi? nc snf ya da halk snf (ordre) dediimiz Tiers Etat iinde, burjuvalar arasnda muhafazakr bir grup vard. Bunlar, kendilerine katlan fakir rahiplerin temsilcileri ve asillerin liberal koluyla birlikte, uzlamaya taraftar bir kanat meydana getiriyorlard. Burjuvazinin dnda kalan yoksul halk ounluunun, iktisad bunalmn da etkisiyle, kprdamaya balamas zerine. Haziran sonlarnda bu kanat daha da glendi. Bu kanad Mounier temsil ediyordu. Fakat btn uzlama isteklerinin karsna, feodal dzenden arta kalan, toplumun gelimesini nleyen retim ilikileri dikiliyordu. htillci burjuvazi ile halk ktlelerinin birletikleri nokta, bu feodal art dzenin son bulmasyd. Oysa bakaca birok tavizler vermeye yanaan kralla asiller, feodal haklarn kaldrlmasna, dzenin deimesine karydlar.

ktisadi bunalmn etkisiyle 28 Nisan 1789'dan itibaren yer yer ayaklanan halk baz iyerlerini, tahl depolarn ve konvoylarn talan etmeye balad. te yandan kraln Millet Meclisi, daha sonra da Kurucu Millet Meclisi adn alan halkn setii Etats Generaux vekillerine kar zor kullanmaya yeltenmesi, Paris ve Versailles evresine paral yabanc askerlerin ounlukta olduu yirmi bin kiilik bir birlii yerletirmesi, barda taran son damla olmutur. rgt, kendi tehizatn kendisi salayabilecek olan varlkl aile ocuklarndan meydana getirilecekti. Hemen belirtelim ki, ileride Mill muhafzlar adn alacak olan bu milis rgt ayn zamanda burjuvazinin stnln ve emeki halk denetimi altnda tutmak isteyiini de ortaya koymaktadr.

B. HALKIN HTLLE KATILMASI Soru 45 : Paris halk ihtille nasl katld? Paris halk, tehdit altnda bulunan Meclisi savunmak iin ayaklanm ve bu ayaklanma ihtillin baarya ulamasnda nemli bir faktr olmutur. Kraln Meclise kar olumsuz tutumu yznden heyecan gittike artan Paris halk, 12 Temmuz Pazar sabah, liberal, reformlardan yana Necker'in Babakanlktan uzaklatrldn duyunca, galeyan son haddini buldu. Halk Palais-Royal bahesinde toplanp hatiplerin heyecanl konumalarn dinliyordu. Konumaclarn arasnda ateli ve inandrc szleriyle en ok gze batan gene Camille Desmoulins idi. Camille Desmoulins, konumasnda, 1572 ylnda protestanlara kar giriilen Saint-Barthelemy katliamna benzer bir katliamn, despotlua kar kan vatanseverlere kar hazrlanm olabileceini sylyor, halk hrriyetlerini savunmaya aryordu. Bu srada paral Alman askerlerinden kurulu bir atl birlii halkn zerine saldrd. te yandan bir Fransz muhafz birlii de acele klasndan karak halka katlyordu. arpmalarda len ve yaralananlar oldu. Ertesi gn, 13 Temmuz 1789'da Paris'te ihtillci bir belediye ile bir milis rgt kuruluyordu. Halkn kl, kazma, karg ellerine ne geirirlerse onunla silhlanarak sokaklara dkld, kilise anlarnn aralksz ald 13 Temmuz Pazartesi gn, Etats Generaux'lara seilmi Tiers Etat yelerinden 20 kadar ihtillci belediye yelerine katlarak belediye binasnda (Hotel de Ville) srekli bir komite kurdular. Bu komite Paris'in gvenliini salamak zere, on iki bin kiilik bir Paris milisi meydana .getirmek iin harekete geti. Milis rgt, kendi tehizatn kendese salayabilecek olan varlkl aile ocuklarndan meydana getirilecekti. Hemen belirtelim ki, ileride Milli Muhafzlar adn alacak olan bu milis rgt ayn zamanda bujuvazinin stnln ve emeki halk denetimi altnda tutmak isteyiini de ortaya koymaktadr. Soru 46 : Bastille kalesini halk nasl ald? Askerlerin ounluunun pasif ya da kendilerinden yana tutumu karsnda halkn ayaklanmas genilemeye balad. Kraln kuvvet kullanmas ihtimaline kar silhlanmak gereini duyan halk 14 Temmuz sabah, sakat subay ve erlerin barnd Invalides klasn talan etti; birok top ve binlerce tfek ele geirildi. Daha sonra halk, yine silh ve cephane ele geirmek amacyla, ayn zamanda hapishane olarak da kullanlan Bastille kalesine yrd. Kale kumandan ile halk temsilcileri arasnda mzakereler balamken, leye doru kaleden halkn zerine ate ald. Fransz muhafz askerlerinin mevziye soktuu topu bataryasnn desteiyle halk Bastille kalesine hcum etti. Drt saat iinde 200 kadar l ve yaral veren halkn hcumuna dayanamayan kale teslim oldu. Kale kumandan Launay ldrld, kafas bir kargya taklarak dolatrld. Paris Belediyesinde kurulmu bulunan Komite, Bailly'yi Belediye Bakanlna, La Fayette'i de Mill Muhafzlarn kumandanlna atad. Bailly bir burjuva, La

Fayette ise Amerikan ihtilline katlm bir asil, kralc, liberal bir generaldir. Soru 47 : Bastille kalesinin alnmas ne gibi sonular dourdu? Bastille kalesinin zapt, her eyden nce Fransz ihtillinin sembol haline gelmitir ve 14 Temmuz bugn de Fransa'nn en byk mill bayramdr. Bastille'in ele geirilmesi mutlak iktidarn ve eski rejimin yklmas sonucunu dourmutur. Bastille'in halk tarafndan alnmasndan sonra kral 17 Temmuzda Paris Belediye Sarayna giderek, yaratlan fiil durumu kabul ettiini gstermitir. Kral, kendi rengiyle (beyaz) Paris kentinin renklerinden (mavi ve krmz) meydana gelen, yeni Fransa'nn sembol olan mavi, beyaz, krmz renkli kokart La Fayette'in elinden almtr. Paris'teki bu olaylarn en nemli sonucu, btn Fransz kentlerinde de ihtillci belediyelerin kurulmasna yol alm olmasdr. Oralarda da burjuva milisleri mill muhafz ktalarn meydana getirdiler. te yandan Bastille'in alnmas byk korkuya yol amtr. Soru 48 : Byk korku nedir? Etats Generaux'larn toplanmasndan beri, zellikle kylerde ve kasabalarda asillerin, yabanc devletlerin yardm ve isiz gsz takmnn meydana getirdii ekiya ile birlikte, kompla hazrladklar kulaktan kulaa yaylyordu. Byk gerek pay tayan sylentilere gre, komplonun amac Meclisi datmak, asillerin imtiyazlarn glendirmekti. Bu sylentilerle alkalanan tarada kyller asillerin atolarna saldrmaya balamlar, kyllerin feodal geleneklere gre asillere vermek zorunda olduklar vergilerin ve yerine getirmekle ykml olduklar angaryalarn kaytl olduu terriers denilen belgeleri yakmlardr. Bu olaylar korku'yu bsbtn artrmtr. Bylece Fransa'da 1789 ylnn 20 Temmuzu ile 6 Austosu arasnda byk korku ad verilen dnem yaanmtr. Kyllerin feodaliteye kar kmalar, ihtillin en nemli kararlarndan birinin 4 Austos gecesi Kurucu Millet Meclisi tarafndan alnmasnda byk etken olmutur. Soru 49 : Feodal dzen Kurucu Millet Meclisinde nasl kaldrld? Kyllerin atolara maliknelere saldrp yama etmeye balamalar, kylnn srtna binen. Orta adan kalma yklerin kaldrlmas meselesinin Kurucu Millet Meclisine getirilmesine yol amtr. Burjuvazi bir yandan feodal dzenin getirdii hukuk engelleri kaldrmak ve bireyleri piyasa kanunlarna uymaya zorlamak, ele geirdii retim aralar srekli olarak kol emeini gerektirdii iin feodal kanunlarla topraa balanm olan kyly topraktan koparmak ve emeini cret karlnda satan kol emekisi yapmak istiyordu. te yandan mlkiyet hakknn kutsalln savunmakla, feodal haklarn kaldrlmas konusunda eliiye dyordu. Feodal haklarn, burjuva mlkiyet anlayn tehlikeye drmeden kaldrlabilecei konusunda Kurucu Millet Meclisinin burjuva yeleri kesin karara varamamlard. nc Snf (ordre) temsilcileri arasndaki burjuva hukukular, halkn iddet hareketleri karsnda, kutsal mlkiyet hakknn kuvvet kullanlarak savunulmas gerektiini ileri sryorlard. in en ilgin yan udur ki, kyl halk yattrabilmek iin birtakm tavizler verilmesi gerektiini savunanlar, asillerin liberal kolu olmutur. Ne var ki ounluunu kk senyrlerin meydana getirdii asller snfnn byk bir blm imtiyazlarndan vazgemeye niyetli deildi; her trl deiiklie iddetle karyd. 3 Austos 1789 gn Kurucu Millet Meclisinde bir karar projesi zerinde tartma kt. Projeye gre: Vergilerin denmemesi ve eitli ykmllklerin yerine getirilmemesi, hi bir ekilde ve hi bir sebebe dayanlarak mazur gsterilemezdi. Servetini kaybettii iin kendisine Topraksz Jean ad taklan Noailles Vikontu. 4 Austos gecesi, btn mal imtiyazlarn ve

angaryann kaldrlmasn, bakaca feodal haklarn da satn alnabilmesini teklif etti. Fransa'nn en varlkl asillerinden biri olan Aiguillon Dk bu teklifi hararetle destekledi. Bylece burjuvazi iin kutsal olan mlkiyet hakk da korunmu oluyordu. zetlenecek olursa, feodal haklarn byk bir ksmnn ancak tazminat karl kaldrlabilecei esas kabul edilmi oluyordu. Meclis teklifi byk bir heyecan havas iinde kabul etti; Kral Onaltnc Louis'yi de, Franszlar hrriyetlerine kavuturan, kurtarc iln etti. Hemen belirtelim ki Kurucu Meclis tarafndan feodal kalntlarn kaldrlmas, gerek olmaktan ok grntedir. 4 Austos gecesi alnan kararlarn 5-11 Austos arasnda yazl hale getirilii srasnda, bu kararlarn ne kadar farkl anlamlara gelebilecei, bu kararlardan yararlanma imknnn kyl ve burjuvalar iin ayn olmad, asillerin fedakrlklarnn grnte kald aka ortaya kt. En nemli feodal ykmllklerden, ancak bu ykmllkler eitli biimlerde satn alnrsa kurtulmak mmknd. Yani feodal balar altnda ezilenlerin bu balarn byk bir ksmndan, ancak senyrlere verecekleri tazminat karl kurtulabilecekleri karar altna alnmt. Bu karar ise sadece byk topraklarn burjuvazinin eline gemesine yarayabilirdi. Bylece feodaliteden toprak kapitalizmine bir adm atlyordu. Bunun yannda vergide eitlik imtiyazllarn dnda kalan herkese fayda salyordu. Oysa sivil ve asker grevlere girite imtiyazlarn kaldrlmas, sadece bu grevleri yapabilecek yetenekleri elde edebilmi bulunan burjuvazinin iine yaramaktayd. Aslnda feodalite bir hukuk messese olarak yklyor fakat ekonomik yanyla devam ediyordu. Soru 50 : nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi nasl kabul edildi? Kurucu Meclisin ald kararlarla bundan byle btn Franszlar kanun nnde eit durumdaydlar. te yandan i gmrklerin, blgelere gre deien rf ve detlere dayanan kanunlarn ve eitli kent ve blgelere tannan imtiyazlarn da kaldrlmasyla Fransa'nn birlii salanmt. Eski hukuk dzeni yklmt; imdi artk yenisini kurmak sz konusuydu. Austos ay bandan beri bu ynde almalara balanmt. Mecliste Anayasa Komisyonu adna konuan Mounier'ye gre Anayasa ve Anayasann bana konmasn gerekli bulduu Haklar Bildirisine u esaslar hkim olmalyd: Bir anayasann, iyi bir anayasa olabilmesi iin insan haklarna dayanmas, bu haklar korumas gerekir. Tabi adaletin (hukukun) btn bireylere tand haklarn neler olduunun ortaya konmas gerekir. Bunlar her tr toplumu meydana getiren temel ilkelerdir. Anayasann her maddesinin bu temel ilkelerin bir sonucu olmasn salayacak ekilde bu ilkelerin hatrlanmas ve hatrlatlmas gerekir. Bildiri ksa, yaln ve ak olmaldr. Mecliste tartmalar daha ok, bir bildirinin gerekli olup olmad zerinde topland. Baz lml burjuvalar, karklk ve dzensizlik yaratacandan korkarak, bir bildirinin hazrlanmasna kar idiler. Rahipler adna konuan bir ye ise haklar bildirisinin bir grevler bildirisi ile tamamlanmasn istiyordu. Tartmalarn sonunda Meclis bir bildirinin hazrlanmasna karar verdi. Bundan sonra da vicdan zgrl ile ilgili maddeler uzun tartmalara yol at. Rahipler, devletin resm dininin olmas konusunda uzun uzun direndiler. Bu direnmeye kar kanlarn banda Mirabeau geliyordu. Sonunda, 26 Austos 1789'da nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi kabul edildi. Soru 51 : nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi! nedir? Burjuvazinin dnya grn yanstmas bakmndan, nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi, en nemli belgelerden biri, belki de bata gelenidir. Bu belgenin yaynlanmasnn insanlk tarihinin bir dnm noktasn tekil ettii herkese kabul edilmitir. Oysa 1789 Bildirisi, haklar bildirilerinin ilki deildir. Bireylerin hak ve hrriyetlerini iln eden bu tip bildiriler daha nce Amerika'da hazrlanm ve yrrle girmitir. (4 Temmuz 1776 tarihli Amerikan Bamszlk Bildirisi, 12 Haziran 1776 tarihli Virginia Anayasasnn bana, konulmu olan Haklar

Bildirisi Bill of Rights). Fransz ihtillcileri de Amerikan devletinin kurucularnn yaptklar gibi, tabi haklar doktrininden esinlenerek, insanlarn tabi, bakasna devredilemez, zaman amna uramaz, kutsal haklara sahip olduklarn iln etmilerdir. O halde 1789 Bildirisinin nemi ve yaratt byk etki nereden geliyor? Bunun cevabn bildirinin anlatm gcnde, slbun aydnlk ve ekici oluunda, en nemlisi de kullanlan formllerin evrensel bir nitelik tamasnda aramak gerekir. Fransz nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi, adnda da belirtildii gibi, sadece Fransz yurttan deil, btn insanl kapsayan bir zgrlk anlay getirmitir. Ayrca Kurucu Meclis, yalnzca iinde yaanlan dnem iin deil, btn alar iin yrrlkte kalabilecek temel ilkeleri aklad kansndadr. Burjuva dnya grn yanstan Bildiriye gre sosyal ve siyas hayatn tm ktlklerinin tek nedeni, insann doutan sahip olduu ve her zaman iin var olan insan haklarnn unutulmas, bu haklara gereken saygnn gsterilmemesidir. ' Ancak ileride sosyalist retinin altnda bilinlenen ii snfnn tarih sahnesine kyla, insanlarn hrriyete doutan sahip olmadklar, hrriyetin donmu bir kalp olmayp srekli mcadele sonunda kazanld ve bu mcadelenin bir snf mcadelesi olduu ortaya kacaktr. Bir giri ile 17 maddeden meydana gelen, burjuva hrriyet anlaynn en ilgin belgesi olan bu Bildiriye gre insanlarn ana haklar: hrriyet, gvenlik, baskya kar direnme, bir de mlkiyet hakkdr. Mlkiyet hakk dokunulmaz, kutsal bir hak olarak iln edilmektedir. te yandan Bildiri insan soyut bir kavram olarak ele almtr. Bildiriye gre insanlar, gnlk uralarnn ve iinde yaadklar ortamn iktisad ve siyas koullarnn dnda, yalnz kanun nnde eit varlklardr. Bu gre gre ii-iveren, rgat-aa ayrm yoktur; btn bu farkllamalarn stnde yurtta vardr. Yurttalar, anayasa karsnda eit bireylerdir. Daha nce de belirttiimiz gibi hukuk nnde imtiyazl asillere ve kilise adamlarna kar, halkn arasndan kan ve halkn kk bir aznln tekil etmekle beraber retim aralarn elinde toplam bulunan burjuva snf, durumu gerei, btn mcadelesini kanun nnde hukuk eitliini salamak amacna yneltmitir. Hukuk kanunlar nnde eit olan vatandalar, serbest piyasaya dayanan kapitalist dzen iinde, bu dzenin kendine zg kanunlarna (iktisad kanunlar) terkedilmilerdir. Bilindii gibi bu kanunlar emekilerin kol emeklerini retim aralarna satmalar ve art-deer yoluyla smrlmeleri sonucuna varmaktadr. te byle bir hriyet ve kanunlar nnde eitlik anlayndan oluan haklara, klasik bireysel haklar (ferd haklar) diyoruz. Bireysel haklar sistemi iersinde devletin rol, kanun erevesi iinde dzeni salayp, tesine karmamaktr. Devlet bir candarma rolndedir; bu haklarn salanmasnda devletin olumlu bir katks yoktur. te yandan Bildiri, kuvvetler ayrl ilkesini benimseyerek, bireyin karsnda devletin gcn frenlemeye alm, Montesquieu'den esinlenerek kuvvetin kuvveti durdurmas ilkesini kabul etmi, yasama, yrtme ve yarg organlar arasnda denge kurmaya ynetmitir. Egemenlik hakkn kraln elinden alm olan Bildiri, Rousseau'dan ok Sieyes'ten esinlenerek egemenlii, dorudan doruya halka deil. Millet tzel kiisine tanm, bylece aslnda burjuvazinin egemenliini salamtr. Millet, yaam ve yaayacak kuaklar iine alan, uzak gemiten sonsuz gelecee doru srp giden, kendisini tekil eden gerek kiilerden ve onlarn iradelerinden ayr, kendine zg bir kiilie ve iradeye sahip olan bir tzel kiilik olarak kabul edilmektedir. Bu anlay ise ileride greceimiz gibi, halkn karsnda kanunlar yapanlar Milletin temsilcisi sayarak bunlarn bamsz hale gelmelerini ve vatandalarn, aktif vatandalar, pasif vatandalar olarak ikiye ayrlmasn mmkn klmakta, bylece burjuvazinin egemenliine yol amaktadr. unu da belirtelim ki nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi, akla kavuturduu haklar ayrca gvenlik altna almamtr. nk bu bildiri, pozitif bir hukuk belgesi olmaktan ok, zamannn burjuva dnya grn, bireyci felsefesini

yanstan bir belge niteliindedir. Bildiride aklanan haklar baka bir metinle, 3 Eyll 1791 tarihli Anayasa ile gvenlik altna alnacaktr. Soru 52 : Ekim 1789'da Paris halk kraln ve aristokrasinin direncini nasl krd? 1789 ylnn Eyll aynda iktisad durum ktye gidiyordu. Bu arada, Paris halknn ayaklanmas zerine birtakm tavizler veren kral feodal dzene son veren kararlar onaylamayarak pasif bir direnmeye geiyordu. Bu arada Anayasay tartmaya balayan Mecliste blnmeler bagstermeye balamt. Halk temsilcilerinden bir ksm, halkn ayaklanmas karsnda saa kaymaya, kraln ve asillerin durumunu kuvvetlendirmeye yanayorlard. Bunlarn yapt teklifler arasnda en nemlileri, ngiltere rnek alnarak Anayasada kraln setii, asillerden kurulu bir ikinci Meclise yer verilmesi ve krala, kanunlarn yrrle girmesini nleyecek veto yetkisinin tannmasyd. Bunlara Monariyen ya da, ngiliz siyas rejimini taklit etmek istedikleri iin Angloman deniliyordu. kinci Meclisin kurulmas kabul edilmemitir, te yandan, 4 Austos kararlarn krala onaylatmak amacyla, krala bir erteleyici veto hakk tannd. Ancak kral 4 Austos kararlar ile nsan ve Yurtta Haklar Bildirisini kabul etmemekte direniyordu. Bir yandan da yine Versailles evresine asker topluyordu. te yandan alk, iktisad bunalm yle bir snra gelip dayanmt ki Paris halkn yeniden sokaa dklmeye itiyordu. Bu arada halkn harekete gemesine imkn verecek olaylarn patlak vermesi de gecikmedi. Flandre'dan gelen bir alaya kral muhafzlarnn verdii ziyafete kral ailesi de katlmt. Ziyafette kraln lehine ve Kurucu Meclis aleyhine byk tezahrat yapld. Bu olayn dedikodusu, baka tahrik edici haberlerle de abartlarak Paris halk arasnda yayld. Sylentilere gre ziyafette mavi, beyaz, krmz renkli kokartlar yrtlm, kraln rengi olan beyaz; ve kralienin siyah rengi ; gslere taklmt. 5 Ekimde, 7-8 bin silhl kadn kraldan ekmek istemek iin Versailles'a doru yola kt. 4 Austos kararlarnn onaylanmasn isteyen binlerce erkek de bunlara katld. Saray saran, hatta kralienin dairesine kadar giren halkn basks karsnda kral, halka un datlacana sz verdi; halkn isteine uyarak, halkla birlikte Paris'e gelip Tuileries sarayna yerleti. Yirmi gn sonra Meclis de Versailles'dan Paris'e tand. Bu dnemde kraln prestiji hl yksektir.

III KURUCU MECLS DNEM VE 1791 ANAYASASI Soru 53 : Kurucu Mecliste partiler var myd? Sa ve sol nedir? Fransz ihtilli srasnda Kurucu Mecliste, parlamenter rejimde olduu gibi yeleri belli bir programa ballklarna gre ayrlan partiler yoktur. Bunun belki bir dereceye kadar istisnas Konvansiyon dnemindeki Montanyar (dallar) topluluudur. Balarda Mecliste iki grup vard; aristokratlar ve halkn temsilcisi olan patriyotlar yani yurtseverler. Aristokratlar Bakanlk Divannn sanda, patriyotlar ise solunda otururlard. Nitekim ngiliz Parlamentosunda da durum aynyd. Ancak zamanla Meclis iinde gruplamalar oald. Patriyotlar iinde, daha nce iaret ettiimiz gibi, ilk blnme, bir ikinci meclis ile krala veto yetkisinin tannmasndan yana olanlarla kar olanlar arasnda 1789'un Eyllnde meydana geldi. Birinci gruba Monariyenler ya da Ilmllar deniliyordu. Bu grup. halkn da ihtille katlmas zerine korkup ihtillin dnen arkn durdurmaya kalkan, bu ark tarafndan ksa zamanda paralanp yok edilen gruptur. nde

gelen temsilcileri Mounier ve Malouet'dir. Bu grup da asiller gibi sada yer alyordu. te yandan ilerici patriyotlarn meydana getirdii sol da kendi iinde zamanla blnmeye urad. Daha dorusu kendi iinde, sivrilen kiilerin evresinde gruplamalarn meydana gelmesine sahne oldu. Bu kiiler unlardr: 1. htillin byk hatiplerinden ve snrl monariyi savunan Mirabeau'nun politikas kendi deyiiyle yle zetlenebilir: Dzenin yeniden kurulmasndan yanaym ama eski dzenin deil. Sonradan Mirabeau'yu sarayn satn alm olduu renildi. 2. Varlkl burjuvazinin Tanrlatrd General La Fayette, grm olduumuz gibi, ihtillci gcn yani Mill Muhafzlarn kumandandr. Tarihi Mathiez generali ok iyi yerine oturtmutur: La Fayette bir yl boyunca burjuvaziyi bir yandan sadaki asillerin komplosundan, te yandan soldaki yoksul halkn, emekilerin saldrlarndan koruyan adamdr. 3. Triumvira. Barnave, Duport ile Alexandre ve Charles Lameth kardelerden meydana gelen triumvira, aslnda drt kiiden kurulmu olmaktadr. Bu grup Mirabeau ve La Fayette'in solundadr. 14 Temmuz ve 4 Austosta kazanlm olan haklarn gvenlik altnda bulunmad ve tm haklarn tamamen salanmad kansndadrlar. Bu grup monarist olduu halde, yrtme gcne fazla yetki tannmasna karyd; 1791 ylna kadar kraln yetkilerini kemirmeye, krallk messesesinin ieriini boaltmaya almtr. 4. Ar solun ileri gelenleri, gelecein Jironden'leri Petion, Brizot ve uzlamaz bir prensip adam olan Robespierre'dir. Ar sol Meclis iinde fazla gl deildir fakat darda gittike glenmektedir. Kurucu Meclis dnemi sona ermeden kral kaarak, nce Mirabeau ve La Fayette'i halkn gznden drd gibi, Triumvirleri de gzden drmeyi baarmtr. Bylece solun gc gittike artmtr. Soru 54 : Meclis dnda hangi kulpler kurulmutur? Fransz ihtilli srasnda kurulan siyas derneklere kulp deniliyordu, onun iin biz de bu derneklere kulp diyeceiz. Bunlarn iinde ilk akla gelen Jakobenler kulbdr. 1789 ylnn sonlarnda Triumvirlerden Barnave, Lameth ve Duport tarafndan kurulan Anayasa Dostlar Dernei, bir Jakoben manastrn kendisine merkez yapt iin, taraftarlarna Jakobenler denildi. Bu kulp ksa zamanda br kentlerde de ubeler at. Mirabeau ile La Fayette, gl bir mcadele silh olan bu kulb ele geirmeye almlardr. La Fayette Mays 1790'da 1789 Derneini kurdu. Bu kulbn giri harc ve aidat Jakobenler kulbnnkinden daha yksekti. Sieyes de bu kulbn yesidir. te yandan lmllar 1790 Kasmnda Kralc Anayasa Dostlar derneini kurdular. Bunlarn iinde sadece Jakobenler kulb etkili olabilmitir, nk sadece onlar ihtillin ak dorultusundadrlar. Bu kulb yneten Triumvirler ihtillin akna kar kmaya baladklar zaman, kulp iindeki arlklarn yitirdiler, kulbe bata Robespierre olmak zere, Brissot, Petion gibi ihtillciler hkim oldular. 16 Temmuz 1791'de, Barnave'n etkisiyle Jakobenlere katlan Milletvekilleri kulpten istifa ederek Fyyan (Feuillants) Manastrnda meruti kralla taraftar ayr bir kulp kurdular. Bu kulp yksek aidat alan, kaplarn yksek burjuvaziye aan bir dernektir. Bu arada yine bir manastr ve mahalleden adn alan, asl ad ise nsan ve Yurtta Haklar Dostlar Dernei olan Kordlyeler (Les Cordeliers) kulbn de saymak gerekir. Kulbn kurulu tarihi Nisan 1790'dr. Aidat dk olan bu kulp halka yaknd; yetitirdii nemli kiiler arasnda Danton ve Marat'y saymak gerekir. Paris'te 1790-1791 yllarnda kurulan birok kulpten ou Kordlyeler ile birlemitir. Bu kulpler, zellikle Terr dneminde ortaya kacak olan politikaclar yetitirerek Fransz ihtillinde nemli bir grevi yerine getirmilerdir. Kurucu Meclisin kard son tzklerden biri olan 30 Eyll 1791 tarihli tzk

kulplerin yetki ve grevlerini kstlyordu. nk burjuvazi halk ktlelerinin rgtlenmesini her zaman kendi karlarna aykr bulmutur. Soru 55 : 1791 Anayasas nasl bir Anayasadr? Eyll 1791'de Kurucu Meclis tarafndan bir Anayasa kabul edilerek Fransa'da snrl bir monari kuruluyordu. Onaltnc Louis bundan byle Fransa Kral deil Franszlarn Kraldr. nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinde olduu gibi 1791 Anayasas da Mill egemenlik ilkesini iln etmekle birlikte, bu ilkenin uygulanmas ynnden bildiriden ayrlmaktadr. Bildiri, egemenliin millete ait olduunu belirttikten sonra, bu hakkn dorudan doruya halk tarafndan ya da temsilcileri araclyla kullanlabileceini kabul etmektedir. Oysa 1791 Anayasas, Millet, egemenliini ancak temsilcileri araclyla kullanabilir diyerek Mill egemenlii Halk egemenliinden kesinlikle ayrmaktadr. Anayasa egemenliin kullanlmasn, semenlerden emir almann yani emredici vekletin yasak edildii bir sistemde, temsilcilere vermekle burjuvazinin ekmeine ya srmektedir. nk iinde bulunduklar madd koullar her zaman burjuvalarn meclise girmelerini salayacak ve siyas partilerin de daha gelimedii bu dnemde bu temsilcilerin halka hesap vermeleri fiilen ok zorlaacaktr. Bylece burjuvazi siyas egemenliini rahata salam olacaktr. te yandan Millet tarafndan seilerek Meclise girenlerin yannda kral da temsilci saylmaktadr. Buna kar kan ve Jakobenlerin tezini savunan Roderefe gre ise, Kral bir temsilci deildir, nk temsilin temeli, bireyin serbest olarak, gvendii bir kiinin iradesiyle kendi iradesini birletirmesidir. Bu sebeple seim olmadka temsilden sz edilemez. Veraset yoluyla temsil olamaz. Yrtme yetkisine sahip olan kraln karsnda, yasama yetkisi iki yl iin seilen tek Meclisin elindedir. Anayasaya gre Meclis srekli olarak toplant halindedir; kral tarafndan datlamaz, te yandan kraln setii bakanlar, krala kar sorumlu olup Meclis nnde sorumlu deillerdir. Grlyor ki 1791 Anayasasnda parlamenter sistem deil, daha ok Amerika'daki bakanlk sistemine yakn bir sistem kabul edilmitir. Burjuvazinin stnln salayan bu Anayasa, asl getirdii seim sistemiyle burjuvazinin egemenliini tam olarak gven altna almtr, ilerideki soruda da bu seim sisteminin nasl bir sistem olduunu greceiz. Soru 56 : Aktif vatanda-pasif vatanda ayrm nedir? Fransz tarihilerinden Aulard'n belirttii gibi, aktif ve pasif vatandalar ayrmn ilk defa ortaya atarak burjuva dzenini hukukiletiren Sieyes'tir. Sieyes, 20-21 Temmuz 1789 tarihinde, Kurucu Meclisin Anayasa Komisyonunda okuduu kk bir brorde, insan haklarn doal ve medeni haklarla siyas haklar olmak zere ayrdktan sonra doal ve meden haklara pasif haklar, siyas haklara da aktif haklar diyor ve bu ayrm yle aklyordu: Bir lkenin vatandalarnn hepsi pasif vatanda hukukundan yararlanmaldr. ahsnn, malnn, hrriyetinin korunmas, herkesin hakkdr. Ancak kamu gcnn kurulmasna ve ilemesine katlmak herkes iin hak deildir; herkes aktif vatanda deildir. Bugnk durumda ocuklar, yabanclar, kamu gcne ve onun rgtlenmesine hi bir yardm dokunmayanlar toplumunun ynetiminde aktif rol oynayamazlar, onu ynetemezler, te yandan bunlarn hepsi toplumun yarattklarndan yararlanabilirler. Oysa ancak kamu rgtne yardmc olanlar devlet denilen byk sosyal teebbsn gerek ortaklardr. Ortakln gerek yeleri, gerek aktif vatanda olanlardr. Aktif vatandalar Sieyes nasl tanyacak, ayrt edebilecekti? Bu konuda kesin bir sonuca varmak mmkn deildir. Brorde, verilen vergiye gre bir ayrmdan sz edilmemektedir. Ne var ki ayrm erge gelip iktisad planda farkllamaya dayanacakt. Nitekim Lall-Tolendal, Mounier, Thouret gibi ihtillin nemli kiileri, Sieyes'in formlne dayanarak Mecliste, aktif ve pasif vatandalar arasnda verdikleri vergiye gre bir ayrma gitmenin" gerektiini savunmular ve bu nerilerini kabul ettirmilerdir.

1791 Anayasasna gre seimler iki dereceli olduu gibi genel oy ilkesine de dayanmamaktadr. kinci semenleri seebilmek iin ylda, igcnn deerine eit bir vergi verebilmek gerekiyordu. Bu kadar bir vergi demeyenler semen olamyorlard. Uygulamada 24 milyon nfusun iinde ancak 4 milyon yz bin kii birinci semen olabilmiti. Vergi ls daha da yksek olduundan ikinci semen says ok daha dkt. nl siyasal bilimci Duverger'nin iaret ettii gibi asillerden kurulu bir ikinci Meclisin olmay ve yukarda deindiimiz seim sistemi, burjuvazinin, hem aristokrasiye hem halka kar zaferini salamlatrmtr. Soru 57 : Kurucu Meclisin din konusundaki tutumu neydi? 4 Austos gecesinden itibaren rahipler ayr bir snf (ordre) olmaktan kmlard, nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin ilnndan sonra ise, kamu dzenini bozmamak artyla, katolik olmayanlarn da serbeste ibadetleri salanmt. 2 Kasm 1789'da rahiplerin mallar Milletin emrine verildi. Millet din grevleri yapacak olanlara ayrca maa verecekti. 12 Temmuz 1790 tarihinde Rahipler Medeni Anayasas kabul edildi. Bu Anayasaya gre rahipler devlet memuru oluyorlard. Bunun dnda evekler (yksek rtbeli rahipler) artk Papa tarafndan seilmeyeceklerdi. Bylece Fransz kilisesinin durumunu saptayan. Birinci Fransuva ile Papa arasnda yaplm olan 1516 Antlamas (Konkorda) yrrlkten kaldrlm oluyordu. Bu arada din nikh yerine medeni nikh kabul ediliyordu. Papann bu reformlara kar kmas Kurucu Meclisi yeni bir karar almaya zorlad. 27 Kasm 1790'da Kurucu Meclis rahiplerin Millete, kanuna ve krala ballk and imesini, bu and yerine getirmeyenlerin istifa etmi saylacaklarn karar altna ald. Yedisi dnda btn evekler ve kilise papazlarnn yars and imekten kandlar. Bylece Fransz kilisesi ikiye ayrlm oldu. Ballk and imeyen rahiplerin kardklar karklklar ihtille kar olan aristokratlara ve ibirlikilerine yeni bir hamle yapma olanan verdi. te yandan and ien rahipleri savunmak iin Jakobenler Roma kilisesinin banazln, batl inanlarn suladlar. Bylece din sorunu iki kampn arasnn daha da fazla almasna sebep oldu. Soru 58 : htillin Avrupa'daki tepkisi ne oldu? Fransz ihtillinin Avrupa lkelerindeki tepkisi iki yanl olmutur. Aydnlanma felsefesinden etkilenmi, liberal dnceli burjuvalar ve halka yakn evreler ihtilli olumlu karlamlardr. Yabanc lkelerin krallar ve devlet adamlar ise, Fransa'nn zayflayacan dnerek gizli bir kvan duymularsa da, daha sonra nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin yaratt etki ve hrriyet istekleri, onlar Fransz ihtilline kar birlemeye itmitir. Fransz ihtillcileri milletleraras hukukta yeni bir anlay dile getirmiler; 22 Mays 1790 tarihinde ald bir kararla Kurucu Meclis fetih ve istil hakkn reddederek. Milletlerin, insanlarn hr ve serbest iradeleriyle ve birlikte yaama dilekleriyle meydana geldiini kabul etmitir. Kurucu Meclis Alzastaki, feodal haklar iddia eden Alman prenslerine ve Avignon kentini denetleyen Papaya kar, bu ilkeyi ileri srmtr; 14 Temmuz 1790 Federasyon Bayramna katlan Alzas halknn, milletleraras antlamalarla deil, kendi irade ve arzusuyla Fransz olduunu kabul etmi, Avignon kentinde ilk defa plebisit yaplmtr. Bu tutum Avrupa'da kar tepkilerin artmasna yol amtr. te yandan Bastille'in zaptndan itibaren aristokratlar yurt dna gmeye balamlard. Bunlar yabanc lkelerde kar ihtilli hazrlamaya abalyorlard. Ne var ki zellikle barsever bir adam olan Avusturya mparatoru kinci Leopold'a fazla etki yapamamlardr. Soru 59 : Kral nasl bu tepkiden yararlanarak yurt dna kamaya alt? Snrl monari rejimini kabul etmi gibi grnen Onaltnc Louis ve Kralie Marie Antoinette (Antuvanet) ise Avusturya mparatorunun harekete gemesi ve

Fransa'da yeniden mutlak monarinin kurulmas iin eitli entrikalar eviriyorlard. Kraln umudu kralc Brouille ordusuna katlmak, oradan da Belika ve Hollanda'daki Avusturya ordusuyla birleerek Paris'e yryp Meclisi ve kulpleri kapatarak mutlak iktidarn yeniden kurmakt. Bu amala kral uak klna girerek, ailesiyle birlikte 20 Haziran 1791 gece yars Tuileries sarayndan ayrld. Montmedy'ye varmak zere yola kan kral, yol boyunca yer alm bulunan kendisine bal svari birliklerine gveniyordu. Oysa araba yolda 5 saat gecikti. Kararlatrlan saatten bu kadar sonra kimsenin gelmediini gren Chlons'dan sonraki karakollar geldikleri yere dndler. Kral Varennes'e vardnda svari birliini yerinde gremeyince durdu. Daha nceki karakolda, posta arabalar khyasnn olu kral tanmt. Varennes'de kafileye yetierek kraln hareket etmesine engel oldu. 22 Haziran gn kral ailesi, evredeki kylerden gelen Mill Muhafzlarn ortasnda ve Meclisin acele olarak yollad Barnave ve Petion'un gzetiminde Paris'e doru yola kt. 25 Haziran'da byk ve sessiz bir kalabaln arasndan geerek saraya dnd. Soboul kraln Paris'e dn, aslnda kralln cenaze treniydi, der. Burada kraln kann yaratt iki nemli tepkiye de yer vermek gerekir. Bu ka yurt iinde, kraln millete kar yabanc lkelerle ibirlii yaptn halk ktlelerine ispatlad. Varennes olayndan sonra halk, cumhuriyeti hareket g kazand. te yandan kraln ka ve yakalan Avrupa krallklarnda byk heyecan uyandrd. Ancak menfaat ayrlklar krallarn birlik olup Fransz ihtillini bastrmalarn nlemitir. Fransa'daki durumla yakndan ilgilenen ikinci Leopold ile Prusya kral, grn kurtarmak iin, 27 Austos 1791 tarihinde Pillnitz Bildirisini imzaladlar. Bildiriye gre iki devlet, hemen harekete gemeye hazr olduklarn aklyorlar, ancak teki devletlerin de abalarn kendi abalaryla birletirmeye karar vermeleri artyla Avusturya ve Prusya'nn bu mdahaleyi yapabileceini Bildiriye eklemeyi de unutmuyorlard. Soru 60 : Burjuvazi kraln kan nasl karlad ve bu olay Fransa'da daha ne gibi olaylara yol at? Kraln Varennes'de yakalanmasndan sonra cumhuriyeti hareketin bana Kordlyeler Kulb geti. te yandan imtiyazllarla imtiyazl olmayanlar ayrmnn yerine; burjuvazinin iktidara gemesiyle, mal sahibi olanlar ve olmayanlar ayrmnn yerletii lkede, mal sahibi olmayanlar yani emeki halk kprdanmaya balamt. Byk korku dnemindekine benzer bir heyecan dalgas ortal sarmt. Bu kere de, yabanc istils bir saplant haline gelmiti. Halk ktlesi seferber olmutu. Kordlyeler 22 Haziran'da. cumhuriyetin iln edilmesi iin Meclise dileke vermilerdi. Fakat burjuvazinin kontrolndeki Meclis, halkn basksyla hareket etmekten yana deildi. Meclis cumhuriyet ilnnn, ieride burjuvazinin karlarn tehlikeye drebilecek bir anari yaratmasndan ve dta savaa yol amasndan ekiniyordu. Meclise hkim olan burjuvazi monariyi muhafazaya karar verdi. Kral susuz gstermek iin kraln karlm olduu efsanesini yaratt. Zaten kyl isyanlarnn rktt, kentlerde de emeki halkn ayaklanmasndan son derece korkan burjuvazi 14 Haziran 1791'de Le Chapelier Kanununu kabul etmiti. Bu kanun Fransa'da 1864 ylna kadar grev hakknn, 1884 ylna kadar da sendika kurma hakknn tannmasn nledi. Meclisin bu davranlar yurtseverleri (patriyotlar) kesin olarak ikiye bld. ounluk, Anayasaya sadk kalmak bahanesiyle, burjuvazinin iktidarn salamlatrmaya alyor, hl kral destekliyordu. Geri kalanlar ise Onaltnc Louis'nin tahttan indirilmesini, cumhuriyetin iln edilmesini ve daha demokratik bir rejime geilmesini istiyordu. Bir yanda ounluunu Fyyanlarn meydana getirdii, ayn zamanda Mecliste de ounluu elde tutan burjuvalar, te yanda daha ok sokaa dayanan, kraln azledilmesini, aktif-pasif vatanda ayrmnn kaldrlmasn, tek dereceli seimi isteyen Jakobenler ile Kordlyeler; ite bu kopma 17 Temmuz 1791 Champs de Mars Katliamna yol at. Jakobenler, Kordlyeler ve br kulplerin ayaklandrd Paris halk Meclise bildiriler yadryordu. Yine cumhuriyeti bir bildiri imzalamak iin Champs de

Mars'ta toplanan halk datmak zere Paris Belediye Bakanna emir verildi. Burjuva ocuklarndan kurulu Mill Muhafzlar, nce dalmasn ihtar etmeksizin, silhsz halka ate at. Elli kii ld; birok kii tutukland. Kordlyeler kulb ile birlikte birok gazete de kapatld.

IV YASAMA MECLS SAVA VE KRALLIIN SONU Soru 61 : Yasama Meclisinde hangi siyasal akmlar temsil ediliyordu? Kraln ve kulplerin sava karsndaki tutumlar neydi? 1791 Anayasasn hazrlayarak grevini tamamlayan ve dalan Kurucu Meclis yerine Yasama Meclisi 1 Ekim 1791'den itibaren greve balad. Kurucu Meclisin kararna gre kendi yeleri yeniden seilemeyeceklerinden Yasama Meclisi yeleri ounlukla tannmam kimselerdi. Fyyanlar kulbne kaytl 264 Milletvekili sada yer alyordu. Solda, Jakobenler kulb yesi 136 Milletvekili vard. Ortada, merkezde ise saylar 300' akn bamszlar oturuyordu. Bamszlar, ihtillin eserlerini korumak amacyla, ou zaman solla birlikte oy veriyorlard. Aslnda, daha nce de iaret ettiimiz gibi bu gruplar gerek birer parti deillerdir ve nceden saptanm belirli programlar yoktur. Fyyanlar halkn ayaklanmasna kar monariyi savunmakta fikir birlii halindeydiler, ilerinde parlak kiiler yoktu, gerek liderleri Meclis dndayd. Bu liderler kendi aralarnda anlam deillerdi. La Fayette ile Triumvirler (Barnave, Duport, Lameth'ler) birok noktalarda ayr grler ileri sryorlard. Jakobenler krala kar kukuluydular; Anayasay ihll ettii takdirde tahttan indirmek iin frsat kolluyorlard. Jakoben Milletvekilleri arasnda filozof Condorcet ve gazeteci Brissot nde gelen Jakoben liderlerindendir. Eski Kurucu Meclis yesi, Jakoben liderlerinden Robespierre ile Brissot'nun aras ksa zamanda alacak ve taraftarlarnn ou Bordeaux'dan, Jirond (Gironde) eyaletinden olduklar iin Brissot'culara Jironden (Girondin) ad taklacaktr. Kralla kralieye gre, yetkilerini kstlayan Anayasadan kurtulmann ve mutlak monariyi yeniden kurmann en salam yolu yabanc krallarn askeri mdahalesini salamakt. Aralarnda kk farklar olmakla birlikte Fyyanlar da, Jakobenlerin ounluu da sava istiyorlard. Birinci grup ierdeki anaristleri yok edebilmek iin, ikinci grup ihtillci ve yurtsever duygular seferber edebilmek iin sava istiyordu. Savaa kar kan ise Robespierre idi. Bir yandan savan douraca mal skntlar, beri yandan kraln sava frsat bilip, kazanlm hrriyetlere el atmas tehlikesi Robespierre iin savaa kar kmaya yeterli sebeplerdi. Sava taraftarlarnn eitli entrikalar ve Avusturya tahtna, bar karakterli Leopold'n yerine kinci Franois'nn kmas, sava kanlmaz hale getirdi. kinci Franois Fransa'ya, Alzas'taki Alman prenslerinin feodal haklarnn geri verilmesini, Avignon zerindeki Papalk haklarnn yeniden tannmasn isteyen bir nota verdi. 20 Nisan 1792'de kraln teklifi zerine, 7 muhalif oya kar Meclis sava iln etti. Bu karar Fransz ihtilli iinde nemli bir dnm noktasdr. nk kralln yklmasnda, Terr rejiminin, hatta Napolyon'un diktatrlnn ve mparatorluun kurulmasnda bu savan byk etkisi olmutur. Soru 62 : Savata uranlan baarszlklar karsnda halkn tepkisi ne oldu? 10 Austos ayaklanmas nedir? Savaa katlan Fransz ordusu iki farkl unsurdan olumutur; meslekten, eski askerler ve gnll taburlar. Birincilerin banda bulunan 9.000 subaydan 6.000'i baka lkelere g etmiti. 50.000 de kaak asker vard. Gnlllerin

ise ne sava tecrbeleri, ne yeterli talimleri vard. Her yanda disiplinsizlik hkm sryordu. Ordu daha Belika snrn geer gemez bozulup geri ekilmeye balad. Bu bozgun saraya, ant imekten kanm bulunan rahiplere ve generallere kar halkn kuku ve gvensizliini artrd; bu kiilerin dmanla ibirlii yapt kansna yol at. Gerekten de Koblens'te karargh kurmu olan Provens Kontu lkede i sava hzlandrmak iin elinden geleni yapyor, kralie Genel Kurmayn planlarndan el altndan Avusturyallar haberdar ediyor, kral kendi muhafzlar arasna kar ihtillcileri dolduruyor, ordusunun bana geen general La Fayette, Paris'teki Jakobenleri hizaya getirebilmek iin Avusturyallara mtareke teklif ediyordu. Btn bu komplolara kar olan yurtseverler saflarn gittike sklatryorlard. Bunlar krmz balk, ksa ceket ve o zaman det olduu zere klot yerine pantolon giyiyorlar, toplum iinde ayr bir zmre meydana getiriyorlard. Onun iin de yurtseverlere (patriyotlar) ayn zamanda klotsuzlar (sans-culotte) da denilmitir. Bu yurtseverler Meclisin geici olarak diktatrln, vekilleri Meclisin atamasn, kraldan veto hakknn geri alnmasn, hatta gerekirse hrriyetlerin snrlanmasn istiyorlard. Beri yandan para deerinin gittike dmesi, o yl kt rn alnmas, halkn siyas eylemini ve bilinlenmesini hzlandryordu. Halkn basks karsnda Meclis, kar ihtilli nlemek ve dmanla ibirlii yapmak ihtimali olanlar zararsz hale getirmek amacyla. Rahipler Anayasasna uymaya and imedii, blgede oturan yirmi vatanda tarafndan haber verilen her rahibin srlmesine; kraln muhafz birliinden pheli grlen 6.000 kiinin karlmasna; Paris yaknlarnda 20.000 kiilik gnll bir mill muhafz birlii kurulmasna karar verdi. Bu karar kraln maskesini drd: Jironden Vekilleri azlederek yerlerine sada yer alan Fyyan Vekiller atad. Ayrca Meclisin ald kararlardan birinciyle ncy veto etti. Kraln bu davrann protesto etmek zere, Jeu de Paume Andnn yldnm olan 20 Haziran 1792'de byk bir miting dzenlendi. Kazmalarla, mzraklarla silhlanm, krmz balklar giymi binlerce kii, iki koldan Meclis binasna giderek protesto bildirisini verdi. Oradan kraln bulunduu Tuileries sarayna ynelen kalabalk, Mill Muhafzlarn da kar koymamasndan yararlanarak sarayn bahesine girdi. Kral bir pencere aralndan saat sreyle halkn tehdit ve hakaretlerini dinlemek zorunda kald. Halk: Kahrolsun veto! Patriyot Vekilleri yeniden greve ar! Papazlar defet! Koblens mi, Paris mi. se! diye baryordu. Tehlike karsnda kral soukkanll elden brakmayarak krmz balk giyip halkn onuruna kadeh kaldrd; ancak veto hakknda direndi, ve hi bir sonu alnamam oldu. 20 Haziran olay bir yandan kralclarn Meclise bildiriler yollayp hareketi telin etmelerine ve kendi aralarnda toplanmalarna, te yandan Jakobenlerin, halka dayanan br kulplerin hareketi onayladklarn bildirerek, kral hain iln ederek tahttan indirilmesini istemelerine yol at. 11 Temmuzda Prusya ordularnn Lorraine'e girmeleri zerine Meclis Vatann tehlikede olduunu iln etti. Meclisin bu karar halk arasnda byk bir yurtsever heyecan uyandrd. Ne var W Jirondenler daha ileri gitmekten ekiniyorlard. Burjuvazinin temsilcisi olarak Jirondenler, bir yandan, gttkleri sava siyaseti yznden halkn sokaa dklmesine yol amlard; te yandan, burjuvazinin kurduu servete dayanan rejimi halkn ykmasndan korkarak geri ekilmeye alyorlard. Soboul'un dedii gibi Jirondenlerde mill duygu hi bir zaman snf dayanmasnn stne kacak gte deildi. Bylece Meclis iinde, Jirondenler ile, daha solda olan, Mecliste solda, arkada ve yksekte oturduklar iin dallar (Montagnards) ad verilenler arasnda yava yava yeni bir ayrlma ortaya kmaya balad. Darda Robespierre'in ynettii Jakobenler vatann ve ihtillin korunmas iin herkesi birlemeye aryorlard. Jirondenlerin tek amalar, her ne pahasna olursa olsun iktidar ele geirmekti. 10 Temmuz 1792'de Fyyanlara mensup bakanlar istifa edince Jirondenler iktidar almak iin sarayla gizli mzakerelere girdiler. Kral ii srncemede brakmakla, iktidar uruna halka srt eviren, halka kar sert tedbirler almaya yeltenen Jirondenlerin zayflamasnda etken oldu.

Meclis dndaki Jakobenler ve Kordlyeler krall ykacak olan ayaklanmay hazrlyorlard. Paris halknn yannda, kraln vetosuna ramen 14 Temmuz bayram iin taradan gelmi olan, federeler ad verilen rgtl patriyotlar da Jakobenler ve Kordlyelerle birliktiler. Ayaklanmada nemli rol oynayacak olan 500 kiilik Marsilya birlii Paris'e girerken, Ren ordusu mensuplarndan Rouget de Lisle'in besteledii bir mar sylyordu. Bu mar daha sonra devrimci Fransz Cumhuriyetinin mill mar olan Marseyyez (La Marseillaise) dir. Hareketi ynetenlerin, bu arada Robespierre'in isteklerine uyarak Paris halk ve federeler kraln tahttan indirilmesi iin dileke stne dileke veriyorlard. Gelimekte olan ihtillci eilimi bir olay daha da hzlandrd. mparator kinci Frederik'in yeenlerinden, snrdan Fransa'ya girmeye hazrlanan Avusturya ve Prusya ordularnn komutan Brunswick Dk, Avusturya asll kralie Marie Antoinette'in isteine uyarak bir manifesto yaynlad. Fransz halkn tehdit eden, krala kar ayaklananlarn, Yasama Meclisi ile Belediye Meclsi yelerinin kendi kuracaklar askeri mahkemelerde yarglanacaklarn, Tuileries sarayna dokunulduu takdirde Paris halknn kltan geirileceini belirten bu manifesto 1 Austos gn Paris'te renilince heyecan ve kzgnlk son kerteyi buldu. Robespierre'in ars zerine. 48 seim komitesinden 47'si, eer 9 Austos akamna kadar kral tahttan indirilmezse, bu grevi halkn kendisinin yapacan Meclise bildirdi. Meclisin harekete gememesi zerine, Brunswick manifestosuna halkn karl 10 Austos ayaklanmas oldu. Dokuz Austosu On Austosa balayan gece, hareketi ynetecek olan komitelerin setii komiserlerden bir ihtillci komn kuruldu. Mill Muhafzlarn komutan azledildi, yerine komn hareketine kar olmayan Santerre seildi. Bylece sarayin savunulmas hareketin banda zayflatlm oldu. 10 Austos sabah Marsilyallarn ve Paris kenar mahalle halknn meydana getirdii birlikler saraya hcuma getiler. Jandarma, Milli Muhafzlar ve svireli paral askerlerden kurulu kendi birliklerine gvenemiyen kral ailesiyle birlikte Meclise snd. Marsilyallar ilk savunma hattn yararak saraya girdiler, fakat svirelilerin ate amas karsnda geri ekilmek zorunda kaldlar. Paris Saint-Antoine mahallesi halkndan kurulu birlik, toplarla Marsilyallarn yardmna kotu. Ana binann sarld srada kraln svirelilere ate kes emri geldi. htillciler svirelileri pskrttler ve takip ederek 900'nden 600'n ldrdler. Bina tahrip edildi fakat talana kalkanlar hemen orada kuruna dizildiler. Soru 63 : 10 Austos 1792 halk ayaklanmasnn sonular nelerdir? 10 Austos 1792 ayaklanmas, 14 Temmuz 1789 ayaklanmas kadar nemlidir. 10 Austos hareketi emeki halkn, zanaatkar ve esnafn bir baarsdr. 10 Austos liberal aristokratlar ve byk burjuvalardan meydana gelen Fyyanlar silip sprmtr. Sarayla uyuarak ayaklanmay durdurmaya alan Jirondenler zayflamlardr. Robespierre ve ileride Dallar (Montagnards) adn alacak olanlar ise glenmilerdir. 10 Austos ayaklanmas 1791 Anayasasnn pasif vatanda olarak niteledii halkn zaferi, lkenin kaderinde fiilen aktif duruma gemesidir. 10 Austos ayaklanmasndan sonra Yasama Meclisi 700 yeden 300 muhalife kar ounlukla kralln devrildiine, Anayasann kurmu olduu yrtme gcn halk devirdiine gre, bu kere aktif ve pasif vatanda ayrm yaplmakszn, yeni Anayasay hazrlamak zere Fransz halknn bir Konvansiyon (Convention) Meclisini semeye arlmasna karar verdi. Kral tahtndan indiren Yasama Meclisi, halkn egemenlik hakknn nasl kullanlacan, hrriyet ve eitliin gerekletirilmesi iin alnacak tedbirleri yeni seilecek Meclisin grevlerinden sayyordu. Konvansiyon Meclisi, hakknda karar verinceye kadar kral ailesiyle birlikte Luxemburg atosunda gz altnda tutulacak, bu arada yrtme yetkisi alt bakandan kurulu bir geici yrtme komitesine devredilecekti. Bu bakanlar iinde Roland, ondan daha nl Adalet Bakan Danton n plana geecektir. Yasama Meclisi 10 Austos ayaklanmasndan sonra, demokrasi yolunda halktan yana kararlar almtr. Meclis aktif ve pasif vatanda ayrmn kaldrmakla kalmam,

feodal haklarn, senyrn ispat edemedii hallerde, tazmini zorunluunu da kaldrmtr. Bu belgelerin ounun byk korku dneminde imha edilmi olduu dnlrse kararn nemi ortaya kar. Ayrca d lkelere g edenlerin de mallarna el konulmu ve arazilerinin kk paralar halinde satlmasna karar verilmitir. 10 Austos ayaklanmas kiliseyle din adamlarna kar basky, da artrd. pheli grlen birok din adam tutukland. And imeyen, kar koyan 30.000 din adam Fransa'dan srld. Kilise dndaki btn din trenler yasakland. lkede din aleyhtar bir hava esmeye balad. Soboul'un deindii gibi, herkese seim hakk tanmakla, pasif vatandalar silhlandrmakla nk artk pasif vatandalarn da Mill Muhafz rgtne girebilmesi iin bir karar yaynlanmt 10. Austos hareketi, burjuvazinin dndaki halk Milletin kapsamna alm ve siyas demokrasinin gereklemesine yol amtr. Nedir ki 10 Austosun getirdii halk, demokratik cumhuriyete kar diren ve komplolar da hemen patlak vermeye balamtr. Soru 64 : 10 Austos ile Konvansiyon Meclisinin topland 20 Eyll 1792 tarihleri arasnda ne gibi olaylar meydana geldi? Valmy sava ne gibi sonular dourmutur? 10 Austostan sonra Fransa'da iktidar blnmtr. Bu dnemde karmza iktidar paylaamayan organ kmaktadr; 10 Austos hareketini ynetmi olan Paris Komn, Yasama Meclisi, kraln grevine son verilince kurulan ve Danton'un iinde gittike glendii yrtme kurulu. Zaferi kazanm olan halk temsil ettiinden Komn Paris'e hkim durumdadr; iradesini Yasama Meclisine kabul ettirmeye almaktadr. Nitekim Yasama Meclisinin kararna ramen kral ailesini Temple hapishanesine yollamtr. te yandan Yasama Meclisinde hl Brissot ve Jirondenler hakim durumdadr. Komn ise Robespierre ve taraftarlarn izlemektedir. Fyyanlarn ortadan silinmesinden sonra Jironden - Montanyar mcadelesi balamtr. Dman. Paris yolunda son kale olan Verdn' ele geirmitir. Haber 2 Eyllde Paris'e ulatnda Komn, vilyet binasna zerinde vatan tehlikededir yazl byk bir bayrak ektirmitir. Danton, Meclisle Komn arasnda ibirlii isteyen parlak bir konuma yapmtr. Bu arada Vendee eyaletinde kral taraftar bir ayaklanma balad haberi de gelince ihanet korkusu, uzaktan duyulan top sesleriyle an sesleri arasnda btn yurtseverleri sard. htillcilerin kral taraftarlarnn cezalandrlmas isteine kar, ceza mahkemelerinin birok beraat karar vermesi de tepki uyandrd. Komn gvenlik komitesi yesi Marat Paris duvarlarna, halkn kendi eliyle adaleti yerine getirmesini, cepheye gitmeden hapishanelerdeki aristokratlarn ve br sulularn icabna bakmasn neren afiler astrd. Son aylarda yabanclarn uakln yapanlarn temizlenmesi gerektii fikri yaylmaktayd. Verdn'n dt 2 Eyll gn Abbaye hapishanesine getirilen sulular halk tarafndan ldrld. 7 Eylle kadar be gn sresince ayn ey tekrarland. eitli hapishanelerde yatan sulularla sanklar, halkn jriyi meydana getirdii halk mahkemelerinde yarglandlar. Jri ya beraat karar veriyor ya da lme mahkm ediyordu. Bylece 1.400 kadar insan lm cezasna arptrld; bunlarn iinde gerek siyas sulular 400 kii kadard. Kamu otoriteleri: Komn Belediye Reisi Petion, Adalet Bakan Danton, ileri Bakan Roland, Mill Muhafzlarn Komutan Santerra olaylar karsnda hi bir tepki gstermediler. Soboul'un dedii gibi Eyll olaylarnn hem mill, hem sosyal temeli vardr. ounluunu pasif vatandalarn meydana getirdii halk bu hareketlerle bir yandan d dmann, bir yandan da , aristokratlarn ve byk burjuvazinin geri gelme tehdidine kar tepkisini ortaya koymutur. Nitekim Valmy zaferi ile d tehlike ortadan kalknca tethi hareketi de son buldu. Yine Soboul'un iaret ettii zere mill meseleyle sosyal gerekler arasndaki sk iliki, ihtillin hi bir annda bu kerte aklkla kendini gstermemitir. Verdn'n dmesinden sonra Dumouriez ve Kellerman'n komutasndaki Fransz ordusu Prusyallar durdurmak iin Valmy deirmeni evresinde mevzilendiler. Prusya Kral Brunwick Dkne hcum emri verdi. Franszlar 47.000, Prusyallar

34.000 kiiydi. Yamur altnda Prusya piyadesi Kellerman'n birliklerine saldrd. Kellerman klcnn ucuna apkasn takp havaya kaldrarak birliklerinin nnde. Yaasn Millet diye bard. Bu ses btn birliklerde yankland. Fransz askeri artk kral iin deil, Millet iin dvyordu. Franszlarn iddetli topu atei Prusyallar durdurdu, bir sre sonra da geri ekilme zorunda brakt. Gl bir topu dellosundan sonra Franszlar yerlerinden oynamamlard; oysa Prusya ordusu ekiliyordu. Bu. ihtillin kurtulmas ve Fransz Cumhuriyet ordusunun moralinin ykselmesi demekti. Kellerman ve askerleri Valmy'de ihtillin zaferini iln ediyorlard. Valmy zaferinin kazanld 20 Eyll 1792 gn Yasama Meclisi yerini Mill Konvansiyon Meclisine brakmtr.

V BRNC CUMHURYET

A. KONVANSYON (1792-1795) Soru 65 : Cumhuriyeti Konvansiyon Meclisinde hangi slyasi akmlar temsil edilmekteydi? Adn, Amerika'da anayasay hazrlamakla grevli Kurucu Meclisten alan Konvansiyon (Convention) Meclisi, genel oy ve iki dereceli bir seim sistemiyle seilmitir. Grdmz gibi bu dnemde aktif ve pasif vatanda ayrm kalkmt. Ancak yksek oranda semen korkudan ya da umursamazlk yznden seime katlmamtr. Yalnzca 10 Austos hareketini onaylayanlar Meclise seilebilmilerdir. Meclis 749 Milletvekilinden kurulmutur. 21 Eyll 1972 tarihli oturumda krallk kaldrlm, 22 Eyllde resm evraka Cumhuriyetin birinci yl tarihi atlmasna karar verilmi ve Fransz Cumhuriyetinin bir ve blnmez bir btn olduu iln edilmitir. Cumhuriyetin kabul edildii Konvansiyon Meclisinde yava yava Jirondenler ile Dallar (Montagnards) arasndaki mcadele kzmaya balad. nl siyas dnce tarihi profesr J.J.Chevallier'nin belirttii gibi. Konvansiyon Meclisinin siyas hayatnda iki zellik gze arpar: a) Jirondenler ile Dallar arasndaki amansz mcadelenin balamas; b) ktidarn gittike merkezileerek tek elde toplanmas. ktidarn tek elde toplanmas ve terr (dehet) dnemi, ihtilli ve Fransa'y kurtaracaktr. Dnr B. de Jouvenel'in iaret ettii flibi ihtill her zaman zayf bir iktidar tasfiye eder; kuvvetli bir iktidarn kurulmasna yol aar. Yani ihtill kuvvetli iktidarlarn doumuna yardm eden, ona gebelik eden olaydr. Dallarla Jirondenler arasndaki mcadele ayn zamanda ihtillin getirdii iktidar anlay zerinde de bir tartma, bir mcadeledir. Bu mcadeleden, tarihin ak dorultusuna uygun neriyi yapan Dallar galip kacaklardr. Yava yava oluan bu iki grup arasndaki mcadele 1793 ylna kadar srmtr. Daha nce de deindiimiz gibi bu gruplar hi bir zaman bugnk partilere benzer kesin bir program evresinde toplanm, btnlk kazanm deillerdi. Dallardan Danton, kendi taraftarlaryla Jirondenlerin arasn bulmaya almtr. Yasama Meclisinde bir sre solu temsil etmi olan Jirondenler Konvansiyon Meclisinde 160 kadar temsilciyle sada yer almaktadr. Vergnioud, Brissot, Guadet, Gensonne, Condorcet. Isnard, Paris Belediye Bakan Roland Jirondenlerin ileri gelen kiileridir. Dallar say bakmndan daha azdr. Bu grubun ileri gelenleri Robespierre, Marat ve Danton'dur. Bunlar Saint - Just, Camille Desmoulins gibi gen ihtillciler izliyordu. Hepsi de Jakoben kulbnn yesiydi. Aslnda her iki grup Mecliste aznlktadr; milletvekillerinin ounluu ortadadr. Bu ortadakilere Ova (La Plaine) ya da Bataklk (Le Marais) ad

veriliyordu. Amalar 1789'da elde edilen haklar, bakaldrmak iin frsat bekleyen aristokratlara ve d dmanlara kar korumak, btn yurtseverleri birletirmektir, ilerinde Carnot, rahip Gregoire, Boissy d'Anglas ve rahip Sieyes en nemli kiilerdir. Jirondenler ve Dallar arasnda, kiisel kinlerin dnda, bir snf atmas da sz konusudur. rnek olarak iki grubun liderlerinin hrriyet anlaylarn ksaca karlatralm. Jirondenlerden Vergniaud'ya gre Eitlik, haklarda eitlikten baka bir ey deildir. Vergi eitlii, kuvvet eitlii, zek, alma, sanayi ve emek eitlii olmad gibi servet eitlii de yoktur. Oysa Robespierre iin. Yaamak hakk haklarn banda gelir. Mlkiyet hakk, geinme ve yaama hakkna tbidir. Bata gelen sosyal kanun, toplumun btn yelerine yaama olanaklarn garanti eden kanundur. Robespierre'in szleri bizi artmamal. Dallar da burjuvalardan meydana gelmiti. Ne var ki bunlar, feodalitenin yklmasndan ve mill mallarn satlmasndan faydalandklar iin, aristokrasinin geri gelmesinin kazandklarnn ellerinden alnmas anlamna geleceini biliyorlard. Dallar Meclis dnda halk ve orta burjuvazinin temsilcisi olan Jakobenlerin desteiyle devrimciliklerini srdryorlard. Jakobenlerin burjuvaziyle emeki halk arasnda denge kurma abalar ve kk burjuvaziyi temsil etmeleri, daha sonraki kararsz tutumlarn ok iyi aklamaktadr. Dallar ieride 10 Austosun getirdii rejimi srdrmek, d ilikilerde Cumhuriyeti Fransa'nn Kralc Avrupa'ya stn gelene kadar savamak gerektii grn savunuyorlard. Bu amalarla olaanst tedbirler alnmas ve byk ktlelerin desteinin salanmas gereine, sk bir merkeziyetilie inanyorlard. Jirondenler ise diktatr Paris Komnne byk bir hn besliyorlard. Paris'teki klotsuzlarn (sans culottes) yani pantolon giyen halkn Meclise kar giriebilecei yeni hareketleri nlemek zere, eitli blgeler halklarndan bir muhafz birlii kurulmasn istiyorlard. Halkn anarik hareketlerine kar olan bu grup, lml burjuvazinin karlarn gittike daha fazla savunur olmutur. ktisad hrriyeti, mlkiyet hakkn savunuyor, yeni bir toprak kanunu karlmasn ne srenlere iddetle muhalefet ediyordu. Fransa'y savaa srkleyenler asl kendileri olduklar halde, Jirondenler savan normal zamanlarn kanunlaryla ve hrriyetlere dokunulmakszn kazanlabileceini iddia ediyorlard. Jirondenler federalizme taraftardlar. Bir Jironden gazetecinin dedii gibi, onlara gre Paris'in nfusu, teki illerin nfusuna eit olmak zere, seksen te bire dmelidir. Btn 10 Austosa kar olanlar, 1791 anayasal monari taraftarlar, hatta eski rejimin zlemini eken gericiler, umutlarn bu grubun baarsna balamlard. Bu durum Jirondenlerin daha da saa kaymasna yol at gibi Dallarn ve halkn gznde birer vatan hainiydiler. Bylece iki taraf birbirine ar sulamalarda bulunmaya balad, iki grup da tekini Konvansiyondan atmak istiyordu, ilk teebbse geen, Meclisteki daha kalabalk olan grup, Jirondenler oldu. Jirondenler rakiplerinin kurulacak zel mahkemelerde yarglanmalarn, lm cezasna arptrlmalarn istediler. Soru 66 : Kral nasl yargland ve idam edildi? Fransa'da krallk kaldrlmt, fakat kraln gelecei hakknda ayrca karar vermek gerekiyordu. Baz milletvekilleri, 1791 Anayasasna gre kraln dokunulmazl olduunu ne sryorlard. Ancak 1792 ylnn Kasmnda Tuileries saraynda, demir kapl bir dolabn iinde bir sr gizli belge bulundu. Bu belgeler kraln kar ihtill hazrlklarn, Koblenz'de toplanan g etmi Franszlarla ve yabanc devletlerle ilikilerini aa karyordu. Bu durumda kraln yarglanmas kanlmazd. Saint-Just ve Robespierre'in itirazlarna ramen Meclis, btn yetkileri elinde toplad iin, kral kendisinin yarglayacana karar verdi. Robespierre kral yarglamann, onun susuz olabileceini kabul etmek anlamna geldiini, oysa bu dnce tarznn 10 Austosun Konvansiyonun ve Cumhuriyetin ilnnn meruluuna glge drdn ileri sryordu. Ona gre kraln

sululuu tartma gtrmezdi. Fakat Meclis Fransa ve yabanc kamu oyunun genel eilimine uyarak kral yarglamay uygun buldu. 10 Ekim 1792'de dalayan yarglanma 20 Ocak 1793'te sona erdi. Uzun tartmalar ve eitli oylamalardan sonra Meclis 334 oya kar 387 oyla krala lm cezas verdi. 26 Milletvekili lm cezasnn. Konvansiyon Meclisinin hazrlayaca Anayasann halk tarafndan onaylanmasna kadar tecil edilmesini nerdi. Bu teklif de 310'a kar 380 oyla reddedildi. Jirondenler kral kurtarmak iin eitli arelere bavurdularsa da baarya ulaamadlar. Bylece Jirondenler aristokrasiyle uzlama yoluna girmi oldular. Kral 21 Ocak 1793 gn. Paris'in imdiki Concorde meydannda idam edildi, idam srasnda cesur davrand. Bir papaz refakatnda giyotine gelen kral halka hitap etmek istedi ise de askerlerin trampet sesleri konumasn nledi. Soru 67 : Kraln idam ne gibi sonular dourdu? Dallar, kral hakknda idam karar vererek yeniden monariye dnlmesini nlemek, gemile ilikileri kknden kopararak dn yollarn kesmek istiyorlard. Kral Onaltnc Louis'nin idamyla, ihtill ve ihtillin btn dmanlar arasnda lm kalm sava balad. Darda, Fransa'ya kar btn byk Avrupa devletlerini biraraya getiren bir koalisyonun kurulmasna yol at. ilk gnlerin ihtillcisi La Fayette'in bir yl nce yapt gibi, komutanlardan Dumouriez ihtille ihanet ederek dman saflarna geti. Konvansiyon, vatan savunmak iin 300.000 gnllye ihtiyac olduunu iln etti. Bu kararn uygulanmasna geilmesi, Vendee'de geni bir kralc ayaklanmann yeniden balamasna yol at. Bir yandan da hayat gittike pahallayordu. Parann deeri her geen gn biraz daha dyordu. Halk ok g durumdayd. Konvansiyonun kesin arelere bavurmas isteiyle sert tenkitler yapan papaz Jacques Roux nclnde yeni bir grup ortaya kt. Bu gruba fkeliler (Les Enrages) ad verilmektedir. Soru 68 : fkelilerin savunduklar grler nedir? fkeliler hareketi 1793 ylnda, hayat pahall karsnda byk halk hareketi srasnda ortaya kmtr. Bu halk hareketlerini dzenleyenler fkelilerdi. Hareketin en nemli kiisi kzl papaz denilen Jacques Roux'dur. Birok eser, bu arada Daniel Guerin'in Birinci Cumhuriyette Snf Mcadeleleri adl eseri, Robespierre'in daha ok kk burjuvaziye dayanan iktidarna kar, fkeliler hareketini proletaryaya dayandrlmak istenen bir hareket olarak nitelendirir, fkelilerin sosyal konularda dnceleri basittir ve iddete dayanmaktadr. ledikleri ana konu, halkn ekmeiyle oynayan vurguncu, istifi ve karaborsaclara lmdr. Jacques Roux'ya gre Bir snf dierini a brakabiliyorsa; zengin, kurduu iktisad dzen sayesinde yoksulun lm kalm konusunda sz sahibi olabiliyorsa, o zaman hrriyet hayalden baka bir ey deildir. Kanunlar fakirlere kar zalimdir, nk zenginler iin, zenginler tarafndan yaplmtr. erde zenginlerin yoksullara kar yrttkleri sava, yabanclarn Fransa ile yaptklar savatan daha korkuntur. Drt yldan beri ihtillden zenginleenler, burjuvalardr. Bizi ezmekte olan yeni ticaret aristokrasisi, toprak sahibi asillerden bin beterdir. Anlald gibi bu grler snf mcadelesi ilkesini ilk defa ak olarak ortaya atmaktadr. Ayrca ileride zerinde durulacak olan biimsel hrriyet, gerek hrriyet ayrm konusunda farkl bir gr getirmektedir. Nitekim Marx, Kutsal Aile adl kitabnda Roux'yu komnizmin atalar arasnda saymaktadr. Ancak fkeliler hareketini gerek yerine oturtabilmek iin, baz zelliklerine de iaret etmek yararl olacaktr . Her eyden nce, proletaryay savunan bu hareket halka inememitir. Jacques Roux Konvansiyon Meclisine seilememitir Paris Komnnde snrl bir rol olmutur. Ayrca Jacques Roux'nun fikirleri de snrldr. Servet blmnn ktlklerini, yanlln belirtmekle birlikte,

retim konusuna deinmemekte; zel mlkiyete kar kmakta, fakat mlkiyete sahip olanlarn deimesini istemekle yetinmektedir. Beri yandan sosyal konularda teklifler getiren fkeliler, siyas alanda yen bir doktrin sahibi deillerdir. ktidar hainlerin elinden alnacaktr; parlamantarizmin aleyhindedirler, fakat yerine koyacaklar bir ey yoktur. Jacques Roux'dan baka Varlet, Chalier ve terlere fkelilerin liderleridir. fkeliler, tutucu hale gelen ve kar ihtill hazrlayan Jirondenlerin drlmesinde nemli rol oynayacaklardr. Soru 69 : Konvansiyon Meclisi hangi koullar altnda ve ne gibi kararlar ald? Konvansiyon Meclisinin 1793 ylnn Mart ve Nisan aylarnda ald ihtillci kararlar, ileride siyasi iktidar ele geirecek olan ihtillci hkmetlere de rnek olmas asndan, ayr bir nem tamaktadr. unu da hemen belirtelim ki Jirondenler bu kararlara muhalefet etmilerdir, kararlar, darda Jakoben kulplerine dayanan Dallarla, kralla, asillere kar olan ve o ana kadar elde edilmi bulunan haklar korumaktan yana olan Ovallarn ounluunun oylaryla alnabilmitir. te yandan, halk hareketinin hz kazanmas zerine artk asillerle de gizliden ibirliine girien, byk burjuvazinin temsilcisi Jirondenlere kar, genellikle kk ve orta burjuvaziyi temsil eden Dallar, iktisad konularda kararlar alrken fkelilerle ibirlii yapmlar, daha dorusu onlarn ileri srdkleri fikirleri savunur grnmlerdir. Ancak bu gr ve eylem ortakl geici olmu, 2 Haziran olaylarnn hemen peinden fkelilerin belli bal efleri tutuklanmlardr. Bir yandan iktisad bunalmn, te yandan Vendee ayaklanmasnn zor duruma drd Fransz ihtillci hkmeti, Avrupa koalisyonunun da yeniden lkeye saldrsn gslemek zorundayd. Bu arada ngiltere de koalisyona katlmt, ngiltere, donanmasnn iktisad, mal olanaklarn kar ihtillin emrine vermitir. Bunun yannda kar ihtillin ideolojisi de ngiltere'de biimlenmitir. 1790 ylnda ngiliz Devlet adamlarndan Edmund Burke'n (17291797) yazd, Fransz ihtilli hakknda dnceler kar ihtillin incili haline gelmitir. Burke'n kitabna gre sosyal dzen Tanr tarafndan kurulmutur; insanlar onu deitiremezler. Fransz ihtilli aristokrasiyi ykmakla tm sosyal dzeni ve uygarl ykmaktadr. Fransz aristokrasisini korumak, tm uygarl korumaktr. Onun iin Fransz ihtillcilerine kar hal seferi almaldr. te yandan Fransz ordusu kuzeyde Neerwiden'de, 1793 Martnda Avusturya ordusuna yenildi. Yabanc ordular ele geirdikleri kuzey Fransa topraklarnda feodal dzeni yeniden kuruyorlard. te bu durum karsnda Konvansiyon Meclisi sert, ihtillci tedbirler almak zorunda kalmtr. Meclis geni yetkiler vererek 82 Milletvekilini tara illerine yollamtr. Bunlarn grevleri pheli grlen kimselere kar gereken tedbirleri almak, asker toplama iini denetlemek ve Jirondenlerin taradaki nfuzlarn krmakt. Bunun dnda Meclis bir ihtill mahkemesi kurmutur. htille kar ilenen sular yarglayacak olan mahkemenin kararlar kesindir, temyizi mmkn deildir. Bu mahkemenin yarglarn atamaktan baka, yarglanacak olanlarn ithamnamelerini hazrlamak yetkisi de Konvansiyona aittir. Ayrca her kentte, byk kentlerin ise her seim blgesinde htillci Gzc Komiteleri kurularak bu komitelere yabanclar gz altnda bulundurmak, pheli kimselerin listesini hazrlamak, gerekli grdklerinde bu kimseleri tutuklamak yetkisi verildi. Halk arasndan, tecrbeli ihtillcilerden seilen komiteler, Jirondenlere ve asillere kar mcadelede etkili bir silh olunca. Mecliste Jirondenlerin protestosuna, diktatrle gidiliyor sulamalarna sebep oldular. 1793 ylnn Nisan balarnda Konvansiyon Meclisi, nl Kamu Selmet Komitesini kurdu. Dokuz yesi olan Komitenin grevi, yasama gcn elinde bulunduran Meclise bal Geici Yrtme Kurulunun ynetimine gzclk etmek, aka gereken hallerde genel savunma tedbirleri almakt. Meclis bir yandan da ordulara yollad temsilcilerin yetkilerini artrarak asker birliklerde siyas komiserlikler kurdu. Komiserler gerekli grdklerinde generalleri tutuklamak yetkisine bile sahiptiler. Komiserler her gn Kamu

Selmet Komitesine, haftada bir kere de Konvansiyon Meclisine rapor vermek zorundaydlar. Bylece Konvansiyon Meclisi ordularn idare ve denetimini salam oluyordu. ktisad konularda ise Dallar da hrriyetten yana idiler. Ancak iktisad bunalm bu alanda da devlet mdahalesini ve sert tedbirler alnmasn gerektiriyordu. ubat aynda fkelilerin nayak olduu Paris halk, zellikle kadnlar, ktlk yznden dkknlar yama etmee balamlard. Halkn zengin burjuvalara kar kini gittike artyor, Jakobenler de halkn gznden dyordu. Bu durumda Jakobenler daha sola kaym gibi grnmek zorunluunu duydular. 24 Nisanda Robespierre Meclise yeni bir Haklar Bildirisi projesi verdi. Bu projede mlkiyet hakk artk kutsal bir hak olmaktan kyor, snrlandrlabiliyordu. Bildiri projesine gre Mlkiyet hakk gvenlie ve hrriyete halel getiremez; insann yaama hakkna ve bakalarnn mlkiyet haklarnn ihll edilmesine yol aamaz. 4 Maysta Konvansiyon Meclisi tahl tavan fiyatlarn tespit eden, gerektiinde de tahla el konabileceini belirten bir kararname yaynlad. 20 Mays 1793'te alnan bir kararla da Meclis zenginlerden zorla bir milyarlk istikrazda bulunuyordu. Soru 70 : Jirondenlerin ihtillci kararlara tepkisi ne oldu ve siyas sahneden silinmelerine yol aan olaylar nasl geliti? Konvansiyon Meclisinde Ovallarn bir ksmyla Dallarn ve Meclis dnda Jakobenler kulbnn ve halkn ounluunun destekledii kararlar karsnda Jirondenler harekete getiler. Jirondenlerin ele geirdii Bordo, Liyon, Marsilya ve Tulon belediyeleri Paris'e bakaldrd. Birok ilde Dallar Meclisten atmak iin gnll toplanmaya balad. Bu arada Jirondenler, Paris Komn hakknda aratrma yapmak zere, yeleri sadece Jirondenler arasndan seilen, oniki kiilik bir komisyon kurulmas kararn Meclisten geirmeyi baardlar. Ova grubu Paris Komnne pek fazla gvenmediinden bu konuda Dallarn peinden gitmeyi istemiyordu. Komisyon birok tutuklama karar ald. Bu arada halkn en ok okuduu Pere Duchene adl gazetenin bayazar Hebert de tutukland. Komn yeleri Meclise gelerek tehdit edici bir ifadeyle Hebert'in serbest braklmasn istediler. Buna karlk Meclis Bakan Jironden Isnard, Yaknda insanlar birbirlerine, acaba Seine nehri kysnda Paris diye bir kent hi var oldu mu diye soracaklar tehdidini savurdu. Bu tehdit, Prusya ordusu komutan Brunswick dknn tehdidine ok benziyordu. Paris ihtillcilerinin karl da, Brunswick dkne verdikleri karla benzeyecektir. Ertesi gn Jakobenler kulbnde Robespierre, Halka zulm edilince, halkn kendinden baka gvenecek kimsesi kalmaynca, halka ayaklanmas gerektiini sylemeyen insan alan biridir diyordu. Jakobenler isyan halindeydiler. 28 Maysta eitli seim blgelerinden gelen temsilciler dokuz kiilik bir isyan komitesi kurdular. Harekete, daha nce Jirondenlerin tutuklayp sonradan Ovallarla Dallarn serbest braktklar, fkelilerden Varlet nderlik ediyordu. Meclise hitaben bir dileke hazrland. Dilekeyi imzalayan, seim blgesi temsilcisi ikinci semenlerle Paris Komn yeleri, halkla birlikte Meclisin nnde toplandlar. Dileke Jirondenlerin liderlerinin Meclisten atlmasn, Onikiler Komisyonunun datlmasn, pheli kimselerin yakalanmasn, idar rgtte temizlik yaplmasn, devrimci bir ordu kurulmasn, zenginlerden vergi alnmasn, ekmek fiyatnn indirilerek dondurulmasn v.b. istiyordu. Konvansiyon Meclisi bu isteklerden yalnzca Onikiler Komisyonunun datlmasn kabul etmekle yetindi. 31 Mays hareketi baarya ulaamamt. syan Komitesi ikinci bir ayaklanma hazrlad. Komite ar bir ihtillci olan Henriot'nun Komn tarafndan Paris Milli Muhafz komutanlna atanmasn salamtr. Henriot emrindeki 80000 kii ve toplarla Tuileries sarayn evirdi. Bu harekete halk da katld. Konvansiyon bir aralk bu kuatmaya kar koymaya alt. Meclisin yeni Bakan Herault de Sechelles'in nderliinde baz Milletvekilleri hep birlikte sokaa kp hareketi nlemeye altlar.

Sechelles, Halk ne istiyor? Konvansiyon sadece halk ve onun mutluluunu dnmektedir deyince Henriot'nun karl u oldu: Halk parlak cmleler dinlemek iin deil emretmek iin ayakland; iinizdeki otuzdrt suluyu kendisine teslim etmenizi istiyor. Milletvekillerinden bazlarnn ilerlemeye teebbs etmesi zerine askere silh bana emrini verdi. Konvansiyon direnmekten vazgeti. Milletvekilleri toplant salonuna dnerek yirmidokuz Milletvekiliyle iki Jironden Bakannn tutuklanmasna karar verdi. Bylece Jirondenler iktidarda sz sahibi olmaktan kyor, iktidar Dallara ve aslnda, ilerinde en kararls olan Robespierre'e geiyordu. Soru 71 : 1793 Anayasas nasl bir anayasadr va neden uygulanamamtr? 2 Haziran ayaklanmasn izliyen gnlerde Konvansiyon Meclisi en ksa srede. Meclisi diktatrlk sulamalarndan kurtarmak ve tara halkna, illere, gven vermek amacyla bir Anayasa hazrlad. Bu Anayasa 24 Haziran 1793 tarihinde kabul edildi. Anayasann bana eklenen Haklar Bildirisi, 1789 tarihli Haklar Bildirisinden daha eiti ve sosyal ierikli bir bildiridir. Bildirinin birinci maddesine gre toplumun amac herkesin mutluluudur. Yrrle giremeyen bu Anayasa, Fransz ihtilli iinde Halk egemenlii grn gerekletirmeye alm olan bir Anayasadr. 1791 Anayasasyla 1793 Anayasas arasndaki fark, Milli egemenlik ve Halk egemenlii grlerinin, zellikle temsil konusunda dourduu sonular ortaya koymak bakmndan ilgi ekicidir. Duverger'ye gre 1793 Anayasas kk burjuvaziyle geni halk ktlelerinin ar bast bir siyas ortamn rndr. Guerin'in kansnca, 1792 ylnda genilemeye balayan halk hareketi karsnda ve cumhuriyetin ilnndan sonra, burjuvazi bir sre geri ekilmek, halkn isteklerini, getirdii anayasalarla karlamak zorunda kalmtr. te bu ortamda, halkn ounluunun siyas iktidara arln koyabildii bir dnemde, 1793 Anayasasyla kabul edilen Halk egemenlii, burjuvazi tarafndan benimsenmekten ok, ksa bir sre iin halka verilmi bir taviz olarak grnmektedir. Burdeau'ya gre 1791 Anayasas demokrasiyi getirmiti; ancak bu bir ynetilen demokrasidir; nk halk iktidar kendi eliyle kullanmaktan yoksun braklmtr. Oysa Mill Konvansiyonla gelen demokrasi yneten bir demokrasidir, nk halk artk ynetime katlabilmektedir. Birok yazar, 1793 Anayasasnn Rousseau'nun grlerinden esinlenerek hazrlanm bir anayasa olduunda fikir birliine varmlardr. Yrrle konulmam olmasna ramen 1793 Anayasas byk yank uyandrm bir anayasadr. Fransz ihtilli srasnda, Robespierre'in iktidardan d tarihi olan 9 Thermidor, Yl II (27 Temmuz 1794) den sonra, ar sol cumhuriyetiler tarafndan uygulanmak istenmi, daha sonra da Direktuvar dneminde, Gracchus Babeuf tarafndan savunulmutur. Hatta zamanmzda; 1945 ylndan sonra da, Kurucu Meclis tartmalarnda Fransz Komnist Partisi bu Anayasay benimsemitir. Leroy'a gre 1793 Anayasas, Fransz ihtilli iinde sosyalizmin ilk ekirdeidir, doktrinsiz bir sosyalizmdir. Btn bu grltler neyin evresinde kopmaktadr? 1793 Anayasas zel mlkiyeti snrlayan, retim aralarn topluma devreden hkmler mi getirmektedir? Hayr. 1793 Anayasas sadece herkesin alma ve renim hakkna sahip olduunu kabul etmekte, sosyal gvenlikten sz etmekte ve direnme hakk tanmaktadr. Ancak bu hkmlerin yannda, 1793 Anayasasnn zelliini yapan, aada saydmz hkmlerdir: a) ktidarn bireylerin tmne ait olduunu, soyut bir varlk olan Milletin deil, somut olarak bireylerin tmnn iktidar kullanacan kabul etmesi (madde 7). b) Genel oy'un kabul edilmesi (madde 11-20). c) Halkn milletvekillerine dorudan doruya emredici veklet vermemesine ramen, kanunlarn yrrle girebilmesi iin, krk gn iinde, seim blgelerinin yarsnn bir fazlasndan itiraz gelmemesi gerektiinin, aksi halde referanduma gidileceinin kabul edilmesi (madde 59). Her seim blgesindeki semen meclislerinin onda birinin itiraz, o seim blgesinin referandum istemesi iin yeterli saylyordu.

d) Yasama Meclisi seimlerinin her yl yenilenmesi (madde 40 41). e) 1793 Anayasasnn banda yer alan nsan ve Yurtta Haklar Bildirisinin 29'uncu maddesine gre. her vatandan, kanunlarn yaplmasnda, vekillerin ve memurlarn seilmesinde eit haklara sahip oluu. f) Ayn Bildirinin 28'inci maddesiyle, halkn kendi Anayasasn gzden geirmeye ve deitirmeye hakk olduunun, hi bir kuan gelecek kuaklar kendi kanunlaryla egemenlii altna almaya hakk olmadnn kabul edilmesi. g) Yasama gcnn tek bir Mecliste toplanmas (madde 39). Ne var ki 1793 yaznda siyas ve iktisad ortam, bu Anayasann yrrle konulmasna elverili deildi. erde kar ihtill ve aln, dta kralc Avrupa koalisyonunun yaratt tehlikeler, sert ve acele kararlarn alnmasn zorunlu klyordu. Nitekim Anayasann iln iin taradan gelen il delegelerini, Robespierre ve Jakobenler, Anayasann yrrle girmesinin bir sre geri braklmasn nermeye tevik ettiler ve bunda baar saladlar. Bylece bar salanncaya kadar ihtillci tutumunu srdreceini iln eden bir geici hkmet kuruldu. Robespierre'in 1794 yl balarnda Konvansiyona sunduu raporda yer alan, ihtillci diktatrln ne olduunu aklayan, proletarya diktatrl anlaynn ilk ekirdeini meydana getiren grlerine burada ksaca deinmek istiyoruz. Robespierre'e gre, Anayasal hkmetin grevi Cumhuriyeti korumaktr; oysa ihtillci hkmetin grevi Cumhuriyeti kurmaktr. htillci hkmetler daha geni ve esnek hkmlere bal olmaldrlar; nk hzla deien, hemen tedbir alnmasn gerektiren koullarla kar karyadrlar. Birden beliren tehlikelere ayn abuklukla kar koyabilmek iin btn kaynaklar seferber edebilme olanana sahip olmaldrlar. Anayasal rejimlerde bireyleri kamu gcne kar savunmakla yetinilir. Oysa ihtillci hkmetler kar ihtillin saldrsndan kamu gcn korumak zorundadr. htillci hkmet, ihtillden yana olan vatandalara tm korunma ve gelime olanaklarn salar; fakat halk dmanlarna verebilecei tek ey lm cezasdr. Nitekim zellikle Lenin tarafndan gelitirilen ve sosyalizme gei iin gerekli grlen proletarya diktatrl de aslnda proletarya iin gerek demokrasi, ancak burjuvaziye kar uygulanan bir diktatrlk olmaldr. Hemen una da iaret edelim ki Robespierre bu diktatrl byk burjuvazi, kralc aristokrasi ve d dmanlara kar kk burjuvazinin karlarn savurmak amacyla kullanmaya alm, zaman zaman emeki halkn desteini salayabilmise de, uygulad politika kk burjuva kaypaklndan kurtulamamtr. Soru 72 : Dallarn ihtillci hkmeti nasl kuruldu? 1793 yaznda Jirondenlerin Konvansiyon Meclisinden atlmalarndan sonra Dallar byk tehlikeyle karlatlar. Dta kralc koalisyon snrlar zorlamakta ve ihtilli bastrmak amacyla Paris'e yrmeye hazrlanmaktayd. sava ise gittike iddetleniyordu. Kralc Vendee ayaklanmasnn yannda, Jironden ya da federalist diyebileceimiz bakaldrmay da bastrmak gerekiyordu. Paris'te bile kralclar trl fesatlar evirmekten geri kalmyorlard. Normandiya'dan gelen Charlotte Corday adl bir gen kz 13 Temmuzda Marat'y hanerliyerek ldrd. Aslnda Dallar Jirondenleri yendikten sonra, sosyal kkenleri gerei, ayn zamanda varlkl olanlar ve lmllar da kollamak isteindeydiler. Kk burjuva kkenli Dallar mlkiyeti koruyarak, halk hareketini snrlayarak, burjuvaziye gven vermek istiyorlard. Ne var ki bu dengeyi salamak kolay deildi. Nitekim yukarda deindiimiz kar ihtillci glerin harekete gemesi ve buna eklenen iktisad bunalm denge kurulmasn nledi; Dallar halka daha da yaknlamaya itti. Jacques Roux, Hebert gibi halk liderleri Kamu Selmet Komitesinin ve Konvansiyonun sert, tedbirler almasndan yanaydlar, iktisad bunalmn her geen gn artmas, kukusuz halk hareketini glendiriyordu. Hebert'in ifade ettii gibi ktlk siyasi kaynamay hz veren en gl etkendi. te yandan 2 Eyllde Toulon limannn kralclar tarafndan ngilizlere teslim edildii haberi halkn galeyann bsbtn artrd. Hebert'in gazetesi halk harekete gemeye aryordu. 4 Eyll gn, ounluunu ii ve raklarn

meydana getirdii byk bir kalabalk, Paris Komnnden ekmek istemek zere Greve meydannda toplad; ertesi gn daha byk bir gsteri yaplmasna karar verildi. 5 Eyllde, kan dklmeden halk Konvansiyon Meclisine girdi. Halkn istifilerle vurgunculara ve yeni rejimin dmanlarna kar sert tedbirler alnmas, yeni bir ihtill ordusu kurulmas gibi dilekleri kabul edildi. Halkn basks devam edince Konvansiyon, karaborsay nleyebilmek amacyla birok yiyecek ve giyecek maddesinin tavan fiyatn saptamak zorunda kald. Kamu Selmet Komitesine Hebert'ci iki milletvekili de katld. Bylece 1793 ylnn son ay iinde ihtillci hkmetin yeni yaps biimlenmeye balad. Hukuken ihtillci hkmetin ynetimi yine Konvansiyon Meclisine aittir; bylece hkmet temsil ve demokratik niteliini srdrmektedir. Ancak gerekte iktidar artk Kamu Selmet Komitesinin eline gemitir. Bu Komitenin yetkileri, kuruluundan balayarak her geen gn biraz daha artrlmtr. Sonunda Komite deta ok bal bir diktatr haline gelmitir. Konvansiyon tarafndan bir aylk sre iin seilen yeleri, 1793 Eyllnden sonra, bir tanesi hari, 1794 Temmuzuna kadar srekli seileceklerdir. Bu yeler Robespierre, Couthan, SaintJust, Collot d'Herbois, Billaud Varennes, Carnot, J.-B. Saint Andre, Barrere ve Robert Lindet'dir. Kamu Selmet Komitesinin yannda bir de Genel Gvenlik Komitesi vardr. Bu Komite. Konvansiyonun i gvenlik konularnda ald kararlar uygulamakta, gerektii zaman karar da almaktadr. pheli grd kimseleri tutuklamak yetkisi de vardr. Bunlarn dnda, 10 Mart 1793'den beri Paris'te faaliyete gemi bulunan zel (ad hoc) bir ihtill mahkemesi, ihtille kar ilenen sular cezalandrmaktadr. Mahkemenin yarglar, savcs ve jri yeleri Konvansiyon Meclisi tarafndan seilmilerdir. Kararlarnn temyizi mmkn deildir. Bu mahkemenin alma hz 5 Eyll 1793'ten sonra artmtr. Savcs, Kamu Selmet Komitesinin sadk adam nl Fouquier Tinville'dir. Bu arada zerinde durulmas gereken bir konu da, Konvansiyonun ald kararlar uygulamak zere illere ve zellikle ordu birliklerine, geni yetkilerle donatlm komiserlerin gnderilmesidir. Daha nce ksaca deindiimiz bu siyasi komiserlerden Carnot, Wattignies Savanda piyadenin nnde hcuma gemitir. Saint-Just Alzas'taki birlikleri, Saint-Andre de Brest deniz savalarn ynetmilerdir. Robespierre'in kardei ve Barras, Toulon'un alnmasna katlmlardr. Ayrca her komnde kurulan ihtill komitelerinin, ikametgh belgesi vermek, pheli ahslar st makamlara bildirmek, ihtillci kanunlarn uygulanmasn salamak gibi grevleri vard. Bu Komiteler zamanla daha da glendiler; tarada btn hayat denetler duruma geldiler. Jakobenler kulbnn tara ubeleri de ihtille bal, gvenilir kiileri bulup hkmet temsilcilerine salk vererek ihtillci hkmetin glenmesine yardmc oluyorlard. Kanunlarn uygulanmasna gz kulak olmak zere illere ayrca mill ajanlar yolland. Bylece ynetim lml mahall idarelerin elinden ihtillci hkmetin eline geti ve Fransa'da, zamanmza kadar sren sk bir merkez sistemin temelleri atlm oldu. Hkmet i ve d dmanlara kar kendini savunmak amacyla asker toplama konusunda, o dneme gre yeni bir yola bavurmutur; bu, genel seferberlikti. 18-25 ya arasndaki bekr ya da ocuksuzlar cepheye gnderiliyordu. ocuklar ve daha yallar silh yapmnda, kadnlar ise hastahanelerde ve askerlerin giyeceklerini salamakta kullanlyordu. Bylece Fransz ordusunun says bir milyona ykselmi oldu. htillci hkmet ald idar, iktisad ve mal tedbirlerle, 1789'da getirilen ilkelerin dna karak, vatandan hrriyetine kar devletin gvenliini, liberal iktisat ilkelerine kar kamunun genel yararn n plana alan gdml bir iktisat politikas ve otoriter bir tutum izlemeye balad. Soru 73 : Fransz ihtillinde tedhi (Terr) dnemi nasl bir dnemdi? lke iinde ve dnda kar ihtillcilerle mcadele halindeki ihtill hkmeti kendi iinde muhalefete yer veremezdi. 5 Eyll 1793 ktle hareketi, ihtill hkmetini glendirerek ona muhaliflerini tasfiye olanan verdi. Tedhi ve

diktatrln kurulmas. Kamu Selmet Komitesinin glenmesi demekti. Komitenin glenmesi ve duruma hkim olmas ise hem fkelilerin, hem de Konvansiyondaki sa muhalefetin susturulmas pahasna baarlabilmitir. ve d ortam, otorite ilkesinin seim ve temsil ilkesine stn gelmesine yol amtr. unu da hemen belirtelim ki aslnda siyas amalarla giriilen ve burjuvazi tarafndan tedhi hareketi olarak adlandrlan hareket ya da uygulama, olaylarn akyla sosyal bir nitelik de kazanmtr. 31 Ekim 1793'te Saint-Just ile Lebas'nn nerileri zerine. Strazburg zenginlerinden yedi milyon liralk bir vergi toplanarak bunun bir ksmnn yoksullarn ihtiyalar iin kullanlmas, Paris Komnnn erzak datmn denetlemesi ve ekmei vesikaya balamas; yine 1793 Ekiminde Kamu Selmet Komitesinin, retim, ticaret ve ulatrma ilerine bakacak, geni yetkilere sahip bir komisyon kurmas alnan sosyal tedbirlere rnektir. Ancak bu ynde daha ileri gidilmesi ynnde bask yapan Paris seim evrelerinin basksna da hkmetin boyun emediini belirtmek gerekir. Tedhi hareketi asi, 17 Eyllde karlan, pheli ahslar hakkndaki kanunla kendini hissettirdi. Bu tarihten sonra ihtill mahkemeleri, almalarn hzlandrdlar. 16 Ekim 1793 tarihinde kralie Marie Antoinette idam edildi. Ardndan, Konvansiyondan atlan yirmi iki Jironden, kuzeni Onaltnc Louis'in idam iin oy vermi olan, Eiti Philippe diye anlan Orleans dk, salonu ile aydnlar arasnda n yapm bulunan Jironden madam Roland, Champs de Mars katliamndan sorumlu Bailly, byk hatip Barnave, cephede kasten gevek davranmakla sulanan generaller, ngiltere'nin hizmetinde olduklar ne srlen bankerler giyotine gnderildiler. 1793 Nisanndan Ekime kadar 66 idam karar veren ihtill mahkemesi, Ekimden Kasm sonuna kadar 177 kiiyi idama mahkm etti. Marsilya, Bordo ve Liyon kentleri Federalistlerin elinden alndktan sonra da mahkeme, Bordo'da 300, Marsilya'da 400 ve Liyon'da 1.700 idam karar verdi. te yandan mahkeme nne karlmadan hapishanelerde kuruna dizme olaylar bagsterdi. Nant'da temsilci Carrier Vendee'cilerle dolu hapishaneleri boaltmak iin tutuklular bir gemiye doldurup gemiyi Loire nehrinde batrtt, iki bine yakn tutuklu bouldu. Tedhi hareketinin, ihtillci diktatoryann amalarndan biri 1793 yl sonunda gerekleti. Fransa i ve d dmanlardan temizlendi. Bakaldran Jirondenler ezildii gibi Marsilya, Bordo ve Liyon kentleri yannda Tulon da yzba Bonaparte'n usta ynetiminin yardmyla Kasm aynda ele geirildi. Vendee'ciler de yenildiler; Loire nehrinin sa yakasna geen 80.000 kiinin 60.000'i imha edildi. Ekim ve Kasm aylarnda Wattignies ve Wissembourg savalar sonunda Avusturya ve Prusyallar Fransa'dan kovuldular. te yandan iktisad alanda byk bir baardan sz etmek mmkn deildir. htillci diktatoryann vergi politikasna kar zenginlerin pasif direniini krmak iin hkmet kesin tedbirler almaktan kanmtr. Fiyatlarn gittike artmasna karlk ii cretlerinin vergiye tbi tutulmas ve cretlerin ayn seviyede kalmas, honutsuzlarn saysn oaltyordu. Soru 74 : Tedhi (Terr) ynetiminin dine kar tutumu ne oldu? Tedhi dneminin zelliklerinden biri de Hristiyan dinine kar uyaran tepki ve bu konuda alnan kararlardr. Batan beri aydnlanma felsefesinin etkisinde olan ileri gelen ihtillciler dine kar idiler; Katolikliin yerini vatan ve hrriyet inancnn almasn istiyorlard, te yandan yukarda deindiimiz ballk andn imi bulunan rahiplerin bile, cumhuriyete ve ihtill hkmetine muhalif olduklar bilinmiyor deildi. Buna ramen Konvansiyon Meclisi uzun sre, Katolik dinine cepheden saldrmay uygun bulmad. Paris'te hl halkn ounluu ibadete devam ediyor ve din bayramlar yrekten kutluyordu. Ne var ki 1790 ylndan balayarak, din ibadetin yannda layk ve ihtillci bir ibadet de belirdi; bu 14 Temmuz federasyon bayramyd. 1793'ten sonra bu bayram Cumhuriyetin birlii ve blnmezlii bayram olarak tamamiyle layk bir hava iinde kutland. 5 Ekim 1793'de Konvansiyon Meclisi, o zamana kadar kullanlan, Hazreti sa'nn doumuyla balayan takvimi deitirerek Katoliklie byk bir darbe indirdi. Yeni takvim Cumhuriyetin ilk gn olan 22 Eyll 1792'den balyordu. Din

bayramlar kaldrlyor, aylara sis ay, yamur ay, iek ay, scak ay (boreal, pluviose, floreal, thermidor) v.b., mevsimin zelliklerini belirten adlar veriliyordu. Bu karardan birka hafta sonra Paris evresindeki komnler aktan Katolik dinine kar olduklarn bildirerek blgelerindeki kiliseleri kapattlar. Taradaki baz hkmet temsilcileri ar bir din dmanl gstermekten ekinmiyorlard. Bunlardan Fouchee, Nievre'de mezarlklardaki halar kaldrtarak mezarlklarn kapsna, lm ebed bir uykudur szlerini yazdrtt. Hebertiler dinsizlik hareketinin ban ekiyorlard. Onlarn nclnde antikatolik hareket Paris'e yayld. Darda gelien bu akm kendini zorla Konvansiyon Meclisine kabul ettirdi. 14 Ekimde Paris Komn kiliseler dnda din tren yaplmasn yasaklad. Piskopos Gobel 7 Kasmda grevinden ekilmek zorunda kald. 23 Kasm 1793'de Paris Komn kiliselerin kapatlmasna karar verdi. Ntre Dame kilisesi akln tapna haline getirilecekti. Baka kiliseler de akln tapna haline sokuldu ve katolik evliyalarnn yerini ihtill ehitlerinin resimleri ald. Din ibadetin yerini de ihtill ehitlerine ibadet almaya balad. Din aleyhtarl Dal burjuvazinin bir ksmn rahatsz etmeye balamt. Robespierre hareketin vatandata olumsuz bir tepki yarattna iaret ederek daha ileri gitmenin siyas bir hata olacan ileri srd. Dallarn liderlerinden Danton da bu anti-katolik maskarala son verilmesini istedi. 6 Aralk 1793'de Konvansiyon din ve ibadet hrriyeti ilkesini bir kararnameyle kabul etti. Bylece Kamu Selmet Komitesi, halkn iinde ar unsurlarn ynettii hareketi dizginliyerek duruma yeniden hkim oldu. 1794 ilkbaharndan sonra kiliseler yava yava almaya balad. Soru 75 : Robespierre'e kar ilk muhalefet nasl sonuland? Kamu Selmet Komitesine 1793 ylnn Temmuz aynda seilmesinden sonra hkmetin gerek bakan Robespierre olmutur. Robespierre ve dayand Jakobenler, kk burjuva niteliklerini ihtillin ynetiminde aka ortaya koymulardr. Aristokrasiye ve byk burjuvaziye kar kmlar, ancak sonuna kadar emeki halka dayanmaktan, onun isteklerine tam olarak cevap vermekten kanmlardr. fkelilerin tasfiyesi, dine kar akm durdurmak iin alnan tedbirler, seim evrelerinde kurulan, halkn isteklerini dile getiren brolara ve komnlere yaplan basklar, hkmetin halk hareketinden kopuunun kantlardr. Bu dnemde ihtillci hkmet lmllk taraftarl ile ar eylem taraftarl arasnda, ikisi ortas bir yol tutmaya almtr. Kasm 1793'ten itibaren hkmet, iki ynde de gelien muhalefet karsnda kald. Solda, fkelilerin istek ve grlerini srdren Hebertiler, sada ise lmllar yani Dantoncular hkmete muhalefet ediyorlard. Robespierre iki yandan gelen muhalefeti yok etmek iin frsat kolluyordu. Nitekim ok gemeden frsat kt. lk darbeyi Hebertiler yedi. Hebertiler ktlktan yararlanarak halk Konvansiyona kar ayaklandrmaya alyorlard. Fakat ihtill tarihinde ilk kez, hkmet halktan nce davranarak Hebert bata olmak zere nde gelen Hebertileri tutuklad. htill mahkemesinin lm cezasna arptrd Hebertiler 24 Mart 1794'de idam edildiler. 6 gn sonra, 30 Martta, lmllar da cumhuriyete kar komplo hazrlamak suuyla tutuklandlar. Danton yaklaan tehlikeye kar hi bir tedbir almad; Giyotinci olmaktansa giyotin altnda can vermeyi yz kere ye tutarm diyordu. Fakat Danton ihtill mahkemesi nnde btn belgatini kullanarak kendisini sulayanlar sulad. Konvansiyon Meclisi mill adalete hakaret eden sanklar duruma salonundan kartmak imknn salayan bir kararname yaynlamak zorunda kald. Kendilerinin hazr bulunmadklar bir oturumda Dantoncular idama mahkm edildiler ve 5 Nisan 1794'de giyotine gnderildiler. Soru 76 : Robespierre'in ve Jakobenlerin bu dnemdeki grp ve tutumlar nedir? Danton'un idamyla Robespierre tehlikeli bir rakibinden kurtulmu oldu. Bu sralarda Robespierre otuzbe yalarndayd. Jakobenlerin en gl hatibiydi ve

kiiliinde Jakobinizmi temsil ediyordu. Bugnk anlamyla Jakobinizm, kar ihtill ve savalar srasnda gerek niteliini kazand. Jakobinizm, Touchard'n belirttii gibi, bir vatan tehlikede doktrinidir. Ama Jakobenlerin vatanseverlii, oven bir vatanseverlik deildir. Halklarn kendi kaderlerini tayin hakkn tanyan demokratik bir vatanseverliktir. Bozulmaz, doruluktan ayrlmaz l'incorruptible adyla anlan Robespierre iin temel ilke erdemidir. Rousseau'nun sadk bir izleyicisi olan Robespierre temsil sisteme inanmamaktadr. nk Rousseau'nun da aklad gibi, egemenlik hakk devredilemez, ihtillci hkmet parlamenter bir hkmet deildir. Komitelerle ynetilen hkmetlerin ilk rneidir. Olduka tutarl siyas grleri olan Jakobenlerin ve Robespierre. Saint-Just gibi liderlerinin iktisad konulardaki grleri bulank ve tutarszdr. leride greceimiz gibi, ihtill hkmetinin ubat 1794'te ald iktisad kararlar, koullarn zorlamasyla alnm kararlardr. Robespierre ve Saint-Just mlkiyete kar deillerdi. Eski Isparta sitesi vatandalarnn sahip olduklar erdemlere sahip, lkse dman kk mlk sahiplerinin meydana getirdii bir demokrasiden yana idiler. Yine Touchard'n deyimiyle, Jakobenlerin grleri, ne klotsuzlarn (sans-culottes) bulank bir biimde de olsa sosyalist eilimlerine, ne de ticaret burjuvazisinin grlerine uygun dyordu. Jakobenler eitime ok nem vermilerdir. Ne var ki eitim planlarn uygulayacak zaman bulamayacaklarnn bilincindedirler. Jakobenler geree kendilerinin varm olduklarna, ancak 1793-1794 yllarnn Fransz toplumunda aznlkta kaldklarna inanyorlard. Marksist tarihi Soboul'un Robespierre hakkndaki deerlendirmesi zerinde durulmaya deer. Soboul'a gre Robespierre, Hi kuku yok ki, sosyal gler arasndaki dengeyi kmseyemezdi ve aristokrasi ile eski krallk rejimine kar giriilen savata burjuvazinin barol oynadn grmezlikten gelmezdi. Ama Saint-Just gibi Robespierre de kendi eliilerinin tutsa olarak kald. Her ikisi de, halk devrimcilerine btnyle balanamayacak kadar burjuvazinin karlarnn bilincine varmt; te yandan halk devrimcilerinin ihtiyalarna da, burjuvaziden gleryz gremiyecek kadar nem vermilerdi. Soru 77 : Robespierre ynetiminin ald nemli kararlar nelerdir? Robespierre iktidarda tutunabilmek iin daha eiti bir ynetim kurmak amacyla, sosyal eitlii salamak zere Ventse (rzgr ay) kararlarn kard (26 ubat ve 3 Mart 1794 kararlar). Birinci kararla, cumhuriyet dman olarak iln edilen pheli kimselerin mallar bedava olarak ihtiyac olanlara datlacakt. Bylece yzbin kadar pheli kiinin mallarna el konulacakt. kinci kararla da, bugnn deyimiyle, sosyal gvenlik tedbirleri alnyordu. Hastalarn bakm parasz oluyor, kalabalk ailelere sosyal yardm yaplyor, ihtiyarlara ve alamayacak durumda olanlara maa balanaca karar altna alnyordu. Konvansiyonun din konularda yaynlad kararnamelere yukarda deindiimiz iin, burada bu konudaki kararlara ayrca yer vermiyoruz. Terr kanunlarnn en iddetlileri kukusuz, 10 Haziran 1794'de karlanlardr. Bir sre nce tara ihtill mahkemeleri kaldrlm bulunuyordu. Sadece Paris'te zel ad hoc ihtill mahkemesi kalmt. Bu kez btn illerde ihtill mahkemeleri yeniden kuruluyor ve yarglama usulleri daha da sertletiriliyordu. Bu mahkemeler almaya baladktan sonra 45 gn iinde 1285 kii giyotin altnda can verdi. nl bilgin Lavoisier ile air Andre Chenier de giyotine yollananlar arasndayd. Resmi belgelere gre mahkeme kararyla idam edilen 14.000 kiiden %6,5'i din adam, %8,25'i aristokrat, %25'i burjuva, %28'i kyl, %31'i ise iidir. Mahkeme karar olmakszn ktle halinde kuruna dizilenlerin dnda, Terr dnemi boyunca giyotinde can verenlerin 17.000 kadar olduu sanlyor. Soru 78 : Robespiorre'in iktidardan dnn sebepleri nelerdir?

Robespierre'in iktidardan dmesinin, Jakoben diktatrlnn devrilmesinin eitli nedenleri vardr. Ancak bu nedenlerin arasnda bata geleni hkmetin iktisad konularda ald kararlarla bir sosyal demokrasi denemesine girimesidir. te yandan, daha nce de belirttiimiz gibi, bu sosyal demokrasi denemesine giren hkmet hi bir zaman btnyle burjuvaziye kar ve emeki halktan yana olmamtr. 1794 ilkbaharnda yiyecek maddeleri fiyatlarndaki ykseli zerine iiler cretlerinin artrlmas isteinde bulununca hkmet bu istee kar kmtr, ii cretlerine hkmet tarafndan st snr tespit edilmesi emeki halk arasnda honutsuzluk yaratmtr. 1794 baharnda patlak veren iktisad glklerin yannda, gittike artan idam kararlarnn yaratt tedirginlii de ayrca belirtmek gerekir. Oysa Fleurus zaferiyle dman yenilmi, Fransz ordusu Belika'y yeniden igal etmiti. Vatann artk tehlikede olmad bir dnemde vatan hainlii sulamalaryla idam edilenlerin fazlal, yava yava halk rahatsz etmeye balamt. Robespierre Genel Gvenlik Komitesi, hatta Kamu Selmet Komitesi yeleri tarafndan bile eletiriliyordu. Konvansiyon Meclisinde Robespierre'in itibar gittike dmekteydi, zellikle Oval (La Plaine) milletvekillerinin, d tehlike nlendikten sonra diktatrle tahammlleri azalyordu. Burjuvazinin byk bir ksm 1789 ihtillinin kendisine salad retim ve ticaret hrriyetinin zlemini ekiyordu ve mlkiyet hakkna tecavz edilecei kukusu iindeydi. te btn bu nedenler biraraya gelince, Robespierre taraftarlarnn ve Paris Komnnn hatal tutumlar da buna eklenince Robespierre'in sonu gelmi oldu. Soru 79 : Robespierre iktidardan nasl dt? Robespierre evresinde kendisine kar bir muhalefet emberinin kurulduunun farkndayd. Bu muhalefet karsnda hrnlaan Robespierre Meclise ve Kamu Selmet Komitesine devam etmez olmutu. Aslnda muhalefeti kmsyor, Jakobenlere ve Komne gveniyordu. Konvansiyonda duruma hkim olduu kansyla dmanlarna kar saldrya geti. 26 Temmuz 1794 gn Konvansiyonda yapt sert bir konumada onlara iddetle att. Ama suladklarnn adlarn vermemekle byk bir yanl yapm oldu. Vatan hainlerini, karaborsaclar, kar devrimcileri sulamas birok milletvekilini gocundurmutu. Aslnda Robespierre kendisine kar muhalefeti rgtleyen Fouch, Tallien ve Komite yelerinden Vadier, Billaud-Varennes, Cambon ve Carnot'yu suluyordu. nce Konvansiyon kendisini alklad ve konumasnn baslarak Komne yollanmasna karar verdi. Fakat Cambon ile Billaud Varennes'in protesto ve konumalarndan sonra Meclis kararndan dnd. Bu, Robespierre iin ar bir darbeydi. Ayn gnn akam Robespierre konumasn Jakobenler kulbnde tekrarlarken ve alklanrken dmanlar harekete gemilerdi bile. Komployu hazrlayanlar, idamlara ve diktatrle son verilecei vaadiyle Oval milletvekillerini kendi taraflarna kazanmay baardlar. Kendileri de Terrden yana olan komplocular (ki balcalarn yukarda saydk) halka, Terre karymlar gibi grnmeyi becerdiler. 27 Temmuz 1794 (9 Thermidor) gn Konvansiyon Meclisi Bakan olan ve Robespierre'in muhaliflerinden Collet d'Herbois'nin yardmyla Mecliste Robespierre ve taraftarlarna kar baarl bir taktik hazrlanmt. Robespierre ile arkadalarnn konumasna frsat verilmeyecekti. 27 Temmuz leye doru Saint-Just yeni sz almt ki Billaud-Varennes alklar arasnda konumay keserek Robespierre'i tiranlkla, Jakobenleri de Konvansiyonu kan iinde bomak istemekle sulad. Tallien ise yeni Cromwellin sulu iln edilmesini istiyordu. Robespierre sz almaya davrandysa da Mecliste patrd karlarak konumas nlendi. nce Milli Muhafzlarn komutan Henriot'nun tutuklanmasna karar verildi. Arkadan Robespierre'in tutuklanmas karar alnd. Bunu da Robespierre'in kardeinin. Saint-Just'n ve br Dal milletvekilerinin, yaasn cumhuriyet barmalar arasnda verilen tutuklama kararlar izledi. Robespierre, Cumhuriyet mahvoldu, haydutlar kazand diye baryordu. leden sonra saat

drtte Konvansiyon, halk ve Komn Meclisin kararlarna katlmaya aran bir bildiri yaynlayarak dald. Komn Konvansiyonun kararlarn tanmad. Fakat burjuvalarn ounlukta olduu Mill Muhafzlarn byk bir ksm. Komnn tutumuna katlmadlar. Komn, tutuklanan milletvekillerini serbest brakmakla birlikte, Konvansiyon Meclisinin topland Tuileries sarayna yrme karar almaktan ekindi. Konvansiyon ise yeniden toplanarak Robespierre ve arkadalarn kanun d iln etti. Bundan byle bu kimseler yarglanmadan idam edilebilirlerdi. Jakobenler arasnda aknlk hkm sryordu. Gece yars. Komn taraftarlar karklk yznden ve kendilerini ynetecek kimse olmadndan daldlar. Konvansiyonun adam Barras, eline geirdii jandarma ve Mill Muhafzlarla Belediye binasna geldiinde meydan bo buldu. Binaya giren Barras'nn komutasndaki birlikler Robespierre ve arkadalarn tutuklad. Paris Komn dvmeden yenilmiti. 28 Temmuz gn bata Robespierre olmak zere, kardei Augustin de Robespierre (Robespierre'in tam ad Maximilien de Robespierre'dir), Saint-Just, Couthon, Henriot ve daha yirmi iki kii idam edildiler. Ertesi gn Komn yesi yetmi bir kii, daha ertesi gn de on iki kii idama gnderildi. dam mahkmlarn tayan arabalar sevin gsterilerinde bulunan halkn arasndan geerken iiler, Kahrolsun Maximum Kanunu (cretlerin tavann tesbit eden kanun) diye baryorlard. Soru 80 : Robespierre'in dmesi ne gibi sonular dourdu? lk bakta 9 Thermidor olay bir diktatrn ve bir hizbin sonu gibi grnr. Yine ilk bakta Konvansiyon ve beraberinde ihtillci hkmet ayaktadr. Oysa 9 Thermidor (yani 17 Temmuz 1794) ihtillin tarihinde nemli bir dnm noktasdr. Robespierre'in dmesi, ayn zamanda, iddetle savunucusu olduu erdem ilkesine dayanan demokratik ve eiti politikann da sonudur. 9 Thermidor Dallarn Jirondenlere kar giritikleri 2 Haziran hareketini hi bir zaman balamayan Ovallarn almasdr. En nemlisi de mlklerinin ellerinden alnacandan korkan byk burjuvazinin zaferidir. Ayn zamanda speklatr, karaborsac politikaclarn baarsdr. Bu tarihten sonra enerjisini, erdemlerini yitiren Cumhuriyet rejiminin ve ihtillin sonu yaklam oldu. 9 Thermidor, ihtillin sonu demek olan 18 Brumaire'i hazrlam, Robespierre'e inen darbe Cumhuriyeti de birlikte drmtr. iktidar soldan ortaya ve saa kaymtr. Terr ise sona ermemi. Dallara kar srdrlmtr. Kamu Selmet Komitesinin yetkileri kstlanmtr. Komite sadece sava ve d politika konularnda yetkili klnmtr. htill mahkemelerinin de yetkileri snrlanm, yeleri deitirilmi ve sanklara birtakm garantiler salanmtr. Bu arada Paris Komn datlarak grevleri Konvansiyon tarafndan seilen komitelere devredilmitir. 12 Aralk 1794'de Jakobenler kulb kapatld. Terr dneminde karlan kanunlar yava yava yrrlkten kaldrld. ktisadi faaliyetleri snrlandran kanunlarn kaldrlmasn tccarlar ve i adamlar byk bir sevinle karladlar. Arkadan ii cretlerinin en yksek snrn saptayan maximum kanunu da kaldrld. Hayatta kalan Jirondenler Konvansiyondaki yerlerini yeniden aldlar. Buna karlk bata savc Fouguier-Tinville olmak zere, eski rejime hizmet etmi olanlarn yarglanmalar ve idamlar devam etti. Ancak iktisadi faaliyetlerde serbestlik fiyatlarn birdenbire ykselmesine yol at. Fakir mahallelerde halk alktan krlyordu. Alktan lenlere, umutsuzluktan hayatlarna son verenlere sk sk raslanyordu. Sefaletin gittike artmas Paris'te yeniden ayaklanmalarn bagstermesine yol at. Ayaklanan halk ekmek ve 1793 Anayasasnn uygulanmasn istiyordu. Fakat bu ayaklanmalar bastrld. Bylece son halk hareketleri ve ihtillci gler ezildi; Mecliste kalan son Dal milletvekileri de temizlendi (Nisan-Mays 1794). Soru 81 : Robespierre'in dmesinden sonra gericilik nasl g kazand?

1793 knda, Fransa'nn batsnda ihtille bakaldranlar ezilmi ve Vendee sava kazanlmt. Artakalan kar ihtillciler dank bir biimde, blgenin koullarndan (bataklk, ormanlk) da yararlanarak gerilla savalar yapyorlard. Bunlara Chouanslar deniliyordu. 9 Thermidordan nce Konvansiyon Chouans'lara kar sert tedbirler uygulanmas iin karar almt. Oysa 9 Thermidordan sonra isyanclarn ou affedildi. And imemi papazlarn bile grevlerine dnmelerine izin verildi. Kar ihtillci liderlerin yanlarnda bir miktar sihl adam bulundurmalar kabul edildi. te yandan ibadet hrriyetini salamlatran kararlar alnd. Fakat Konvansiyonun byk ounluu Katoliklie karyd; bunun iin de ibadetin salanmas iin Cumhuriyetin masrafa girmesinden yana deildi. Bylece ortaya yeni bir rejim kt: Buna Devlet ve Kilisenin ayrlmas diyoruz. Asl nemli olan, Robespierre dnemindeki Terrn (buna baz tarihiler Kzl Terr demektedirler) yerini kralclarn rgtledii ve destekledii baka bir terrn, Beyaz Terrn almasdr. Beyaz Terr zellikle Fransa'nn gney dousunda etkin olmutur. Bu blgede kar ihtillciler eski Jakobenlerden yakaladklarn ldrmlerdir. Onaltnc Louis'nin olu Onyedinci Louis'nin Temple hapishanesinde ld sylentisi zerine, talya'da Verona'ya g etmi oian Provence kontu Onsekizinci Louis adyla kralln iln etti. Vendee'de yeniden atmalar balad gibi ngiliz filosu da mltecilerden ve Chouans'lardan kurulu oniki bin kiilik bir orduyu Brtanya kylarna karyordu. Bunlar 22 Temmuz 1795'te, Hoche'un komutas altndaki cumhuriyet ordusu tarafndan, Quiberon dolaylarnda sarlarak imha edildiler, kalanlar da teslim oldu. Soru 82 : Kar ihtillci kralclar Paris'te nasl bakaldrdlar ve bastrldlar? Konvansiyon, gericilie ve kar ihtille taviz vere vere Cumhuriyetin tehlikeye dtn anlamaya balamt. Bu sebeple, hem kralcla hem Jakobinizme kar Cumhuriyeti savunma politikas uygulamaya yneldi, Quiberon'da esir denlere, vatan hainlerine uygulanan kanun uygulanarak 750 kii kuruna dizildi. Yeni hazrlanmakta olan Anayasann yrrle girmesinden sonra yaplacak seimlerde kralclarn kazanmasndan korkuluyordu. Bu yzden, Konvansiyonun itibarnn sarslm olmasna ramen, milletvekilerinin yeniden seilebilmelerini salamak amacyla yeni bir kararname karld. Bu kararnameye gre yeni Meclisin yelerinin te ikisi eski Konvansiyon Meclisi yeleri arasndan seilecekti. Bu karar kralclarn umutlarn suya drd. Baka bir yol aramak zorunda kaldlar; Paris'te bir darbe teebbsne giritiler. Konvansiyona kar 20.000 kii topladlar. Bunlarn iinde baz Mill Muhafzlar da vard. Konvansiyonun elindeyse topu topu 4.000 asker vard. Meclisin halka yapt aryla da 1.000 kii bu askerlere katld. Sava 13 Vendmiere (5 Ekim 1795) gn oldu. Ve tarihe Vendmiere ayaklanmas olarak geti. Konvansiyonun savunmas grevine atanan Barras, kendine askeri mavir ve yardmc olarak, eski bir Jakoben topu generalini, Bonaparte' seti. Bonaparte'n yerletirdii krk kadar top isyanclarn hcumunu pskrtt. Yurtii ordusu komutanlna atanan Bonaparte halk silhszlandrd ve dzeni salad. Konvansiyon Meclisi, te iki Kararnamesine kar kanlar iddetle cezalandrd. 26 Ekim 1795'te almalarn bitirdiini iln ederek Yaasn Cumhuriyet sesleri arasnda kendi grevine son verdi. Soru 83 : Konvansiyon dneminde Fransa ile br Avrupa lkeleri arasndaki sava nasl sonuland? Valmy savandan sonra Fransz ordular her cephede saldrya getiler. Kuzeyde Prusya ordularnn geri ekilmesinden yararlanarak Dumouriez'nin komutasndaki birlikler, 6 Kasm 1792 gn kesif bir topu ateinden sonra, Marseyyez ve Karmanyol marlarn syleyerek Jemmapes'da Avusturyallarn tahkim edilmi siperlerine saldrdlar. hafta iinde Belika ve Liege Piskoposluu Franszlarn eline geti.

Franszlar ele geirdikleri lkelerde, zellikle kyller ve buriuvalar tarafndan iyi karlanyorlard. Cumhuriyetin bir fetih sava deil, bir kurtulu sava verdii inanc yaygnd. Nitekim Konvansiyon Meclisi, 19 Kasm 1792'de ald bir kararda Mill Konvansiyon, Fransz Milleti adna, hrriyetlerini elde etmek isteyen halklara yardm ve kardelik getirdiini bildirir diyordu. Fakat bu kardelik ve heyecan havas uzun srmedi. Mal sknt ve siyas tutkular savan ksa srede bir fetih sava haline gelmesine yol at. Savan mal klfetini karlamak iin, prenslere ve din topluluklara ait mallar Fransz Cumhuriyetinin ynetimine geiyordu. Beri yanda da zamanla Fransa'nn tabi snrlar tezi reva buldu. Bu tabi snrlar tezine uygun olarak Ren nehrinin sol yakas, Alpler ve Pireneler arasnda kalan Belika, Savua, Ni kontluu, yaplan szmona bir halk oylamasyla (imdiki adyla referandum) Fransa'nn oluyordu. Bu fetihler yannda, Fransa'nn nayak olduu ihtill propagandas ve Onaltnc Louis'nin idam, Fransa'ya kar birinci koalisyonun kurulmasyla sonuland. Koalisyonda ba rol ngiltere oynuyordu. ngiliz aristokrasisi 1789'un ilkelerinin iddetle karsndayd. Buna ramen Babakan Pitt (ikinci, oul Pitt) uzun sre tarafszln savunuculuunu yapt. Fakat kraln idam, Valmy zaferinden sonraki fetihler ve Anvers'in Franszlarn eline gemesi, ngiltere'nin Fransa'ya kar harekete gemesi iin yeterince sebep tekil etti. Birinci koalisyon ngiltere , Hollanda, Avusturya, Prusya, spanya. Portekiz, Sardenya ve Napoli krallar arasnda yapld. Koalisyonda Rusya da yer aldysa da savaa katlmad. Balarda koalisyon baar kazand, Dumouriez ordular kuzeyde Nerwinden'de 18 Mart 1793'de yenildi. Prusyallar Ren nehrinin sol yakasna getiler. Tam bu srada Vendee isyannn baladn, beri yandan da Dumouriez'nin dman tarafna getiini belirtmek gerekir. Koalisyonun baars bir sre daha devam etti. Mayans teslim oldu. Alzas igal edildi. Daha nce de deindiimiz gibi Toulon kralclar tarafndan ngiltere'ye teslim edildi. Artk koalisyon ordularna Paris yolu almt. te bu dnemde ihtill hkmeti, Mill Selmet Komitesi eliyle ald sert ve enerjik tedbirlerle (Temmuz-Austos 1793) Fransa'y dman istilsndan kurtard. Burada en nemli rol Komite yesi Lazare-Carnot (1752-1823) oynad. Bir istihkm subay olan Carnot ordunun yeniden rgtlenmesini ve birliini salad. Fransz ordusunda yeniden disiplin kuruldu. Orduda ihtillci ruhun srdrlmesinde siyas komiserler etkili oldular. Mill Selmet Komitesinin yollad Komiserlerin, bu arada Carnot'nun. askerlerle birlikte, elde silh dmana saldrmalar, subaylarla erlerin skntlara katlanmasnda yaratlan eitlik, komutanlarn erlerden ya da kk subaylar arasndan kmas ordunun moralini ykseltti. Bylece Fransz ordusu, krallarn ou para ile tutulmu askerlerinden stn duruma geldi. 1793 yl sonundan itibaren Fransz ordular yeni baarlar kazanmaya baladlar. Hoche ve Pichegru gibi generallerin komutasndaki ordular Wattignies, Geisberg, Fleurus savalarn kazanarak dman Fransa'nn tabi snrlar dnda attklar gibi yabanc topraklar istilaya da getiler. 1795 ylnda Rusya'nn Polonya'ya saldrmas, Polonya'nn bllmesine katlmak isteyen Prusya ve Avusturya'nn gzlerini douya evirdi. Bir yandan bu durum, bir yandan Fransz ordusunun kazand zaferler, koalisyonun dalmasna yol at. Fransa koalisyon yeleriyle ayr ayr imzalad Bale ve La Haya andlamalaryla Ren nehrinin sol kysna kadar uzanan topraklar ve Hollanda Flandre'n ele geirdi. Soru 84 : Konvansiyon Meclisi hakknda nasl bir deerlendirme yapabiliriz? Konvansiyon almalarn deerlendirirken bunlar ikiye ayrmak zorunluu vardr. Konvansiyonun 9 Thermidordan (27 Temmuz 1794) nce ald kararlar, tmyle olmamakla birlikte, daha halk, demokratik ve olduka eitidir. 9 Thermidordan sonra burjuvazinin etkisi ar basmtr. Konvansiyon Meclisi srekli toplant halindedir. Btn yetkileri yasama, yrtme ve yarg kendi elinde toplad iin, kuvvetler birliini ngren

sisteme Meclis Hkmeti (1921 Trk Anayasas gibi) ya da bu Meclisin adyla Konvansiyonel sistem denilmitir. Konvansiyon Meclisi kendi iinde Komiteler kurmutur; bunlar Anayasa, Maliye, Kanunlar, Mill Eitim Komiteleridir. Konvansiyonun sosyal alanda getirdii yenilikler, Dallarn iktidar srasnda olmutur. Aslnda Dallar arasnda da, Robespierre, Saint-Just ve Couthon dnda, sosyal dzeni deitirmek isteyen, bu konuda kafa yoran pek fazla temsilci yoktur. Konvansiyon Meclisi iilerden yana, onlarn karlarn savunan hi bir nemli karar almamtr. Ne ii birlikleri kurma izni vermi ne de grev hakkn tanmtr. ktisad hayat denetlemek iin ald kararda ise baarya ulaamamtr. Sosyal gvenlikle ilgili kararnameyi de uygulayamamtr. te yandan cretlerin st seviyesinin tespiti (Maximum kanunu) iileri ters ynden etkilemi, 9 Thermidorda pasif kalmalarna sebep olmutur. Oysa Konvansiyonda Dallar kyllerin yararna son derece nemli bir karar almlardr. 17 Temmuz 1793'de alnan bu kararla her eit feodal haklar, hi bir tazminata balanmadan kaldrlyordu. Jirondenlerin, 2 Hazirandan sonra federalistlerin bakaldrmasna kyllerin de katlmasndan ekinmeleri, bu kararn alnmasnda etkili olmutur. Bylece ihtill kyllere, karlksz olarak topran mlkiyetine sahip olma hakkn vermi oldu. Oysa bu hak br Avrupa lkelerinde ok daha sonra ve ancak tazminat karlnda elde edilebilecektir. Bylece Fransa'da, teki lkelerdekinden daha kalabalk ve daha zengin bir kyl snf ortaya kmtr. te yandan hemen belirtmek gerekir ki Konvansiyon Meclisi burjuvazinin karlarna da uygun olan, Fransa'nn mill birliinin salanmas konusunda nemli rol oynad. Dil birliini salamak amacyla, eitli leheler yerine Franszca renimini mecburi kld. Buna bal olarak, parasz ilk retim mecburiyetini koydu. Soru 85 : Konvansiyon Meclisinin hazrlad 1795 (yl III) Anayasas genel izgileriyle nasl bir anayasadr? Uygulanamayan, daha dorusu ancak bartan sonra yrrle konulmasna karar verilmi olan 1793 Anayasasnn, 2 Thermidordan sonra artk yrrle girme ans kalmamt. Dallarn eseri olan ve Jakobinizmin izlerini tayan bu Anayasay burjuvazi, kendi llerine uygun bulmuyordu. Bu sebeple Jakobinizmin ezilmesinden sonra Konvansiyon yeni bir Anayasa hazrlad. 1795 Anayasasnn banda da bir haklar bildirisi yer almaktadr. Bunu, vatandalarn grevlerini belirten maddeler izlemektedir. Ayrca bildiri, 1793 bildirisinden ok 1789 bildirisine yakndr. 1795 bildirisinin sekizinci maddesine gre sosyal dzen, her trl alma imkn, topraklarn ilenmesi ve tm retim, mlkiyetin korunmas temeline dayanmaktadr. 1795 Anayasas bir tepki anayasasdr. Tepki, Meclis diktatrlne, onun yaratt kii diktatoryasna ve yar dorudan demokrasiye kardr. Bunun iin de yeni Anayasa kuvvetler ayrl ve temsili rejimi getirmitir. Halk egemenlii artk szde kalmakta, halkn ynetime katlmas nlenmektedir. Genel oy sistemi kaldrlm, Franszlar yine aktif ve pasif vatandalar olarak ikiye blnmlerdir. Seim iki derecelidir. Birinci semen olmak iin vergi mkellefi olmak yetmektedir. Fakat ikinci semen olabilmek iin 100-200 ignne eit deerde gelir sahibi olmak gerekmektedir. Yasama yetkisi iki Meclise verilmitir. Ne aristokrasinin temsil edilmesi iin, ne de federatif sistemdeki zorunluklardan ikinci Meclise gerek duyulmutur. Ama Meclisin diktatoryasn nlemekti. Meclisler, 250 yeli Eskiler Meclisi ve 500 yeli Beyzler Meclisiydi. Her ikisi de yl iin seilmekte olup her yl yelerin te birinin seimi yenilenecektir. Beyzler Meclisi en aa otuz yan doldurmu kiilerden kuruludur. Eskiler Meclisine seilebilmek iin ise en az krk yanda, evli ya da boanm olmak gerekmektedir. Bu ikinci Meclisin grevi kanun tekliflerini tmyle kabul ya da reddetmektir. Yrtme gc be direktre verilmitir. Onun iindir ki 1795 Anayasasnn getirdii rejime Direktuvar ad verilmitir. Her direktr Beyzlerin gsterdii 10 kiilik bir liste iinden Eskiler Meclisi tarafndan seilir. Ama Beyzler seilmesini istedikleri kiiyi liste bana koyup, gerisini tannmam

geliigzel adlarla dolduruyorlar, bylece istediklerini setirebiliyorlard. Direktrlerin yannda, direktrlerin setii, idar grevleri yrten vekiller vard. Bylece hkmetin siyas grevleriyle idari grevler birbirinden ayrlmtr. Kuvvetler ayrl, 1795 Anayasasnda ok kesindir. Direktrlerin Meclisleri, Meclislerin Direktrleri etkilemek imknlar yoktur. Direktrler kanunlar veto edemezler; Meclisler de Direktrlerin grevine son veremezler, siyas sorumluluk sz konusu deildir. Direktrler arasnda bakanlk ay sreyle ve srayla yaplmaktadr. Direktrler arasnda her yl birinin seimi yenilenmektedir. Franszlarn en uzun anayasas 1795 Anayasasdr, 377 maddedir. Anayasann deitirilmesi son derece zorlatrlmtr. Meclisler yl arayla defa Anayasann deitirilmesini ister ve bu deimeyi kabul ederlerse, deiiklik teklifi ancak o zaman, yani dokuz yl sonra yrrle girecektir. Nitekim bu Anayasa meru yollardan deitirilemeyecek ve bu dnem bir darbeler dnemi olacaktr. 1795 Anayasasnn baaryla uygulanamam olmasnn eitli nedenleri vardr. Kuvvetlerin kesin ayrl. Meclislerle Direktuvar arasndaki anlamazlklar zlemez hale getirmiti. Ne var ki asl sebebi burada arayamayz, nk ayn kuvvetler ayrl ilkesine bal A.B.D. Anayasas 160 yldr yrrlktedir. Asl sebep siyasdir. 1795 Anayasasn yapanlar Merkezcidirler, yani bunlar Ovallar (La Plaine), dier bir deyimle bataklk (Le Marais) mensuplardr. Hem monariye, hem Jakobinizme kardrlar. Halk kendilerini tutmadndan, iktidarda kalabilmek iin ya seimlere hile kartrmakta, ya da, yukarda deindiimiz gibi, yeni seilecek milletvekillerinin te ikisinin eski Konvansiyon yesi olmasn art komaktadrlar. Direktuvar dnemi ayn zamanda bir iktisad bunalm ve enflasyon dnemidir. imdi de Direktuvar dnemindeki olaylar grelim.

B. DREKTUVAR (1795-1799) Soru 86 : Yeni rejim ne gibi glklerle karlamtr? 1795 (Yl III) Anayasas. 27 Ekim 1795 gn yrrle girdi. te iki Kanunu gereince eski Konvansiyon yelerinin ou Meclislere seildi. Seilen be direktr ise Barras, Reubell, La Revelliere, Le Tourneur ve Sieyes'tir. Sieyes Direktrl kabul etmediinden yerine Carnot gemitir. Aslnda 9 Thermidor'dan sonra kurulan iktidar el deitirmemi, sadece Cumhuriyetin ihtillci dneminden Anayasal bir dneme geilmitir. Artk ihtillin son bulduu sanlmtr. Direktuvar dnemi Fransa tarihinde, kapitalizmin hzla gelitii, karaborsa ve borsa oyunlaryla yeni zenginlerin tredii, halkn sefaletinin koyulamasna karlk burjuvazinin zenginletii bir dnemdir. Bu dnemde fiyatlarn 230 misli artmasna karlk cretlerin 63 misli artn belirtmek, iktisad bunalm hakknda yeterince fikir vermektedir. Siyasi alanda Direktuvar bir denge politikas izlemeye alt. Hkmet baz, kralc muhalefete vurmak iin sola dayanm, baz da Jakoben muhalefetini vurmak iin kralclarla ibirlii yapmtr. Btn Direktuvar boyunca burjuvalar, kan iiciler, anaristler olarak niteledikleri Jakobenlerden korkmakta devam etmilerdir, te yandan, Vendemiaire ayaklanmasndan sonra bile ngiltere'nin desteine gvenen kralclar, hl bir tehlike tekil ediyorlard. ktisad bunalm yeniden, halk hkmete kar karacak kerteye ulayordu. Fiyatlarn badndrc bir hzla ykselmesi, cretlilere hayat yaanmaz hale getirdi. stelik 1795 ylnda iyi rn alnamadndan pazarlar bombotu. Kt parann deerini yitirmesi karsnda kyller yalnz madeni para kabul ediyorlard. Paris'te vesika ekmei gnde yarm kilo verilirken 75 grama indirildi. Karaborsac tccarlarn zenginlii karsnda halkn yoksulluu, smrenlerle smrlenlerin elikisini aka ortaya koymaya balamt.

Hkmet mecburi istikraza bavurmak zorunda kald. Bu da burjuvazide honutsuzluk yaratt. Yeni karlan kt para karlnda, ihtillin, zellikle Dallarn el koyduu ve milliletirilen mallarn sat serbest brakld. Ak artrma yaplmadan satlan mill mallar, burjuvazinin daha da zenginlemesine yarad, ite servet farknn ve sefaletin artt bu dnemde, komnist fikirler, bir dnrn kurduu hayal, bir topya olmaktan karak ilk kez eylem alanna inme olanan buldu. Eitlerin rejimi devirme teebbs olarak adlandrlan bu dnemi anlayabilmek iin, Babeuf'n fikirlerine yer vermek, yani babuvizmin ne olduuna, ksa da olsa deinmek zorunludur. Soru 87 : Babeuf kimdir? Babuvizm nedir? Jakobinizm ve Robespierre ynetimindeki Dallarn sonunda diktatrle varan politikas bir sosyal demokrasi denemesidir. Babuvizm ve eitlerin rejimi devirme teebbs ise bir komnist bakaldrmadr. Babeuf bir yandan Jacques Roux ve fkelilerin eitlik konusundaki grlerini gelitirmi, te yandan da Robespierre'in ihtilli korumak ve tamamlamak iin gerekli diktatrlk konusunda ileri srd grleri derinletirerek sistemletirmitir. Babeuf 1760 ylnda Fransa'nn kuzeyinde, fakir bir ailenin ocuu olarak dodu. Gene yata hayatn kazanmak zorunda kald. Uzun sre tapu ilerinde alt. 1790 ylnda yoksul halka yklenen vergileri protesto ettii iin ilk kez hapse girdi. 1795'te halk direnmeye armas yeniden hapishaneyi boylamasna yol at. 1796'da Eitler derneini kurdu. Dernek ihbar edilince elebalar yakaland ve Babeuf'n, smrlen snflarn kurtuluu uruna verdii sava, 1797 ylnda giyotinde can vermesiyle son buldu. Babuvizmin kapsad fikirleri, Babeuf'n eski mcadele arkada Buonarotti, 1828 ylnda yazd Babeuf komplosu denilen eitlik iin komplo adl kitapta toplad. Babeuf cumhuriyetilii ve laiklii yle tanmlar: Cumhuriyeti, sonsuzluun adam deildir; yaanan zamann adamdr. Cenneti yeryzndedir. Hrriyetten, mutluluktan yeryznde yararlanmak, br dnyay beklemeden yararlanmak ister. Toplumun amac herkesin mutluluudur. Onun iin nimetlerden faydalanmakta eitlik salanmaldr. te Babeuf iin hareket noktas olan bu fikirler onu sosyal dzenin kknden; deitirilmesi gerektii dncesine ve snf mcadelesi grne kadar gtrecektir. Babeuf'n grleri eylem iinde gelitii iin yaad dnemin koullarnn elverdii oranda, salam temellere de dayanabilmitir. Babeuf balarda Jakobinizme bal, 1793 Anayasasn savunan radikal bir cumhuriyetidir. Fakat bir demokrat olarak terre kar km ve bu dnemi uzun uzun eletirmitir. Robespierre'in dmesinden sonra ise, burjuvazinin glenmesi ve smr dzeninin iddetlenmesi karsnda, Jakobenlere kar taknd tavrdan pimanlk duymu, pimanln da yle aklamtr: Robespierre sisteminin korkun yapsn ykmak iin en n safta olanca gcmle zalimlere saldrrken, te yandan hogr istemekle, her trl bask, terr ve haksz sertliin son bulmasn ve en geni bir sz ve yaz hrriyetinin kabul edilmesini istemekle, dmanlarmzn eline Cumhuriyeti kknden ykmak iin koz verdiimin farkna varmaktan uzaktm. Bylece Babeuf sosyal dzeni deitirebilmek iin, o gne kadar smrlm olan snfn, geici bir sre, kendi diktatoryasn kurmas gerektii dncesine varmtr. Touchard'n belirttii gibi Babuvizm, bir doktrinden ok, bir bakaldrma ve kkrtclk (agitation) tekniidir. Buna ramen bilimsel sosyalizmin baz temel fikirlerini de tamaktadr. Babeuf'e gre Fransz ihtilli, eski Roma'da olduu gibi, patriilerle plebler arasnda srdrlen bir savatr, ihtill, zenginlerle fakirler arasnda bir snf mcadelesidir. Yneticiler, smren snfn politikasn uygulamaktadrlar. Babeuf'n gazetesinde yaynlad ve Sylvain Mardana! tarafndan kaleme alnd iddia edilen Eitler Manifestosuna gre siyas ihtill bir sosyal devrimle

tamamlanmaldr. Fransz ihtilli, ilerde gerekleecek olan byk ve sonuncu ihtillin ncsdr. Babuvizmin temelini eitlik ilkesi meydana getirmektedir. Bu konuda Eitler Manifestosunda nemli bir ayrm yaplmaktadr: ekil eitlik yani kanunlar nnde eitlik ve gerek eitlik yani retimden eit pay almak. Bu eitlik anlay Babeuf' topran kollektifletirilmesi gerektii inancna gtrmtr. Fiil eitlii salamak iin toprak reformuna ba vurulmayacaktr, toprak reformu ancak bir gn srebilir; ertesi gne kalmaz, eitsizlik yeniden ba gsterir. Topran kimseye ait olmadn, ama herkese ait olduunu ispat edeceiz. Babeuf miras hakkna da kardr, bu hakkn eitsizlii pekitirdii kansndadr. Babeuf'e gre, eitlie varmak iin, J.-J. Rousseau'nun dedii gibi, herkesin yeteri kadarna sahip olmas ve kimsenin ihtiyacndan fazlasna sahip olmamas gerekir. unu da hemen belirtelim ki Babeuf'n komnizmi bir blme komnizmidir. Lks kaldrmak, kesin bir eitlik salamak ister. Babeuf' Sylvain Marechal'e gre ya ve cinsiyet dnda her ey eit olmaldr. Babeuf'ler retim sorunu zerinde durmamlardr. Doktrinleri gemie dnktr. Babeuf sonradan, Roma'da M.. 2. yzylda tarm reformu isteyen, isyanlar dzenleyen iki kardein adn alm ve Gracchus Babeuf olmutur. Babeuf bir fikir iisine bir kol iisinden daha yksek cret denmesine de kardr, emekiler arasnda zorunlu olarak bir hiyerari doacan kabul etmeye yanamamaktadr. Babeuf'e gre endstrinin ve dehann rnleri de ortak mlkiyete konu olacaktr. Yaad dnemin koullar, kapistalist temerkzn zayf oluu, byk kitle retimine daha geilememi olmas, hatta Babeuf'n mizac ve edindii sosyal deneyler dnrn, retim glerinin gelimesini ve bolluu dikkate alacak yerde, ktlk ve retim glerinin durgunluu zerende durmasna sebep olmutur. Babeuf'n, sosyal dzeni deitirecek olan siyas iktidar konusundaki grlerinin zerinde ayrca durulmaya deer. Babeuf'e gre, bir ayaklanma sonunda iktidar aldktan sonra bu iktidar, siyasi demokrasi ilkelerine uyarak, genel oya dayanarak seilmi bile olsa bir Meclisin eline yeniden brakmak, ocuka bir hareket olacaktr. Toplumun yeni batan kurulmas ve yeni kurumlarn yerlemesi iin gerekli sre boyunca devrimci bir aznln diktatrln salamak zorunludur. Bu gr daha sonra Fransz ihtillcisi Auguste Blanqui tarafndan benimsenecek ve Lenin'in ii snf diktatrl grnn temelini meydana getirecektir. topik sosyalistlere sert eletiriler ynelten Marx, Babeuf' bilimsel sosyalizmin bir habercisi olarak kabul etmektedir. Prelot'nun da belirttii gibi proletarya diktatoryasnn ana zelliine ilk parmak basan Babeuf'tr. Bu zellikler proletarya diktatoryasnn, 1 Geici oluu, 2 bir kiinin diktatoryas olmay, gayri ahsi oluu, 3 ve silhl bir snfa dayandr. Babeuf'e gre ihtillden sonra devrim yerleene kadar iktidar ihtillci komitenin elinde olacaktr. Babeuf'n fikirlerinin siyas doktrinler tarihinde nemli bir yeri vardr. Ancak kapitalizmin henz gelimemi olduu, ii snfnn gl olmad bir dnemde ortaya kt iin halk ktlelerine fazla inememi, burjuva aydnlarnn tekelinde kalmtr. Soru 88 : Eitlerin rejimi devirme teebbs nasl sonuland? Soboul'a gre eitlerin rejimi devirme teebbs, komnizmi uygulama alanna karmak urunda giriilmi ilk cidd teebbstr. Daha nce de deindiimiz gibi, 1795-1796 knda Fransa'da iktisad bunalm son haddine varmtr. Btn lkede korkun bir sefalet hkm srmektedir. Bu arada Paris'te yeniden kralclar batda Languedoc'ta, Provence'ta tekrar karklklar karyorlard. Bir denge politikas izlemeye alan hkmet bu dnemde Jakobenlere yumuak davranmaya gayret ediyordu. Kulpler yeniden ortaya kt gibi, ilericilerin evresinde topland Pantheon kulb kuruldu. Gracchus Babeuf Halkn Krss (Tribn du Peuple) gazetesini tekrar kartmaya balamt.

Pantheon kulbnde yuvalanan Jakoben muhalefet halkn honutsuzluundan yararlanyordu. Direktuvar hkmeti Pantheon kulbn kapatt. Babeuf bu frsat kullanarak gizli bir rgt kurdu; eski birer Jakoben olan Pantheon kulb yelerinin bir ksmn, kendi dncelerini benimsemi olan bir avu insann evresinde toplad. 1796 Martnda bir isyan komitesi kuruldu. Komite yeleri Babeuf, Antonelle, Buonarroti, Felix Lepeletier ve Sylvain Marechal'dir. syan komitesi yeleriyle gizli rgtn br yeleri arasnda iliki salamak zere arac ajanlar grevlendirilmiti. Paris'in her ilesi iin bir tane olmak zere oniki baajan atand. Bunlarn dnda baz baajanlar da orduda yaplacak propaganday dzenlemekle grevlendirildiler. Ayrca haber almay koordine etmek ve bir saldr plan hazrlamak zere bir askeri komite kuruldu. Baajanlar ikinci derecede ajanlar seiyor, bunlar da kendi blgelerinde ihtilli yapacak kadroyu rgtlyordu. Ajanlar sadece propaganda yapmakla grevli olmayp, ie yarar haberleri toplamakla da grevliydiler. 16 ve 17 Nisan 1796 tarihinde Direktuvar gittike artan kaynamaya son vermek amacyla iki kanun kartt. Bu kanunlar umum meydanlarda toplantlar yasaklyor, deme ya da yazyla, elden datlm ya da duvara yaptrlm her trl basl ktla, mill temsili ortadan kaldrmay tevik ve telkin eden herkesi srgn ve lm cezasna arptryordu, iktidar bir yandan da, halkn gzn korkutmak, babuvizmden soutmak iin, Eitlerin en kk dkknla en basit evi bile yama etmeyi tasarladklarn yaymaya alyordu. Babeuf, eski Konvansiyon yesi Jakobenlerin kurduu komiteyle de anlamt. Paris'te karargh kurmu bulunan polis lejyonu mensuplarnn ou Babeuf'n fikirlerini benimsemiti. Direktuvar bu birlii Paris'ten uzaklatrmak istiyordu. Lejyonerler emri dinlemediler. Bunun zerine lejyon datld, mensuplar evlerine yolland. Lejyonerler bu karara seve seve uydular. Bylece Babeufler nemli bir kuvvetten yoksun kalm oldular. te yandan gizli komite, gizli rgtlenme kurallarn bir yana atarak toplantlarnn birine askeri komitenin btn yelerini birarada ard. Toplantya katlan yzba Grisel, yeteri kadar bilgi toplayp komplonun elebalaryla tantktan sonra, komplocularn hepsini Direktuvar yesi Carnot'ya ihbar etti. Babeuf ile Buonarroti 10 Mays 1796'da yakalandlar. Yksek mahkemede, ancak 1797 yl ubatnn sonlarnda balayan yarglama ay srd. Bu arada hkmetin dzenledii kkrtc bir komploda birok kii daha tutukland ve bunlarn otuzu kuruna dizildi. Mahkeme Babeuf ve Darthe'yi idama mahkm edince ikisi de 26 Mays 1797'de intihara teebbs ettiler; ertesi gn de giyotinde can verdiler. Buonarroti ve br Babeufler hapis ve srgn cezas yediler. Babeuf mahkemede yapt parlak savunusunu yle bitirmitir: Cumhuriyeti jri yeleri! Tm kar devrimi hzlandrmak ister misiniz? Katillere ve celltlara korkun bir iaret vermek ister misiniz? Muzaffer kralclarn desteiyle katliamn, sinsice gelip kapnza kadar dayandn, gazetelerin daha imdiden sekiz yldr sren isyan diye nitelendirdikleri ihtillin en kk aktrlerine kadar hayaszca el uzatn grmyor musunuz? Olaylarn gelime izgisi Babeuf'n hakl olduunu gsterecektir. Soru 89 : 9 Thermidor'dan sonra burjuvazinin iinde bulunduu durumu nasl zetleyebiliriz? 9 Thermidor'dan sonra iktidar tamamen ele geiren burjuvazinin amac, kendi snfna hizmet eden bir devlet kurmaktr. 1795 Anayasasnn raportr Boissy d'Englas aaya aldmz konumasnda bunu aka ifade etmektedir: En iyiler tarafndan ynetilmeliyiz; en iyiler, en ok okumu olanlar ve kanunlarn korunmasndan kar olanlardr. Byle insanlar, birka istisnas dnda, ancak mlk sahipleri arasnda bulabiliriz. Bir lkenin mlk sahipleri tarafndan ynetilmesi sosyal dzene uygundur. Mlkszlerin ynetimi ise tabiat haline yani barbarla uygun der. Burjuvazinin, iktidarn srdrebilmek iin acaba devlete nasl bir biim vermesi gerekiyordu? O dnemde burjuvazinin karsna kan en nemli sorun buydu. Burjuvazi bir yandan hl feodaliteden yana glerin tehdidi altndadr; beri yandan halktan da son derece korkmakta, ele geirdii iktisadi stnl

koruyabilmek iin emeki halk disiplin altnda tutmak gerektiine inanmaktadr. Bunun iin merkeziyeti, kuvvetli bir devlete ihtiya vard. Ne var ki Jakoben ihtillci hkmetin ans henz canlln yitirmemiti. Yeni bir Kamu Selmet Komitesi, halkn gcne dayanmaya alan bir diktatrln kurulmas tehlikesi, burjuvalar kuvvetli merkezi bir devlet kurmak teebbsnden alkoyuyordu. Ayrca burjuvazi o dnemde kendi iinde kar farkllklar gsteren bir snft. Tccarlar, bankaclar, speklatrler iktisad hrriyetten sonuna kadar yararlanyorlard. Fakat 1789'dan nce servet yapm olan eski burjuvazi, kendisini rekabetten koruyacak tedbirler istiyordu. Bu arada mill mallar satn alm olan tara burjuvazisi, kiralar etkileyen mal istikrarszlktan ikyetiydi. Deniz ticaretiyle uraanlar ngilizlerin denizlere hkimiyetinden zarar gryorlard, ite burjuvazi, atan btn bu karlar uzlatracak liberal bir devlet kurulmasn istiyordu. 1795 (Yl III) Anayasasnn amac bu istekleri karlamaktr. 1795 Anayasasnda salanan kuvvetler ayrlnn ve yeniden yrrle giren aktif ve pasif vatanda ayrmnn anlam budur. Ancak burjuvazi isteklerini gerekletirmekte baarya ulaamamtr. Yrtme gcn blerek (be Direktr) zayflatrken, Direktrlere Meclisin denetimi dnda tand yetkilerle bunlarn glenmesine yol amtr. Bu, burjuvazinin dt eliilere bir rnektir. te yandan yeni rejim yeniden bakaldran, feodaliteden yana glere kar baarl bir mcadele veremeyecek, ihtillle elde edilen kazanlar tehlikeye drecektir. Kar ihtillci kuvvetler, Direktuvarn izlemeyi denedii denge politikas yznden gleneceklerdir. Neo-Jakobenler (yeni Jakobenler) Direktuvarn denge politikas sayesinde zaman zaman kendilerine tannan imknlardan yeterince yararlanacak durumda deillerdi. Bir kere halk ktlelerinden kopmu durumdaydlar. Yeni gelimekte olan proletaryann ba ektii eitli ayaklanmalarn, emeki halktan yana bir iktidarn kurulmasn salayamamas, emeki halkn umudunu krm ve hareketlerin dnda kalmasna yol amtr. Bilindii gibi burjuvazi, halkn yardmyla, feodal retim ilikilerine son vererek retim gleriyle retim ilikilerinin uyumunu salamay baarmtr. Baka bir deyile zorunlu uyum kanununun hkmn yerine getirmitir. Bu dnemde kapitalist retim ilikilerinin gelimesi tarih bir zorunluktur. Burjuvazi gelien snftr. Ancak eski retim ilikilerine bal olan feodal snf hl burjuvazi iin bir tehlikedir. Savaa son verecek, mal ve iktisad dengeyi kuracak, sokaktan gelen anariye kar kurulu dzeni savunacak olan bir rnonari adna kralclarn yapt propagandaya bir ksm burjuvazinin kapld grlmektedir. Seimlerde kralclarn basks aka hissedilmektedir. Anayasada bu gidii nleme olana yoktur. O zaman burjuvazi ortaya yeni bir savunma silahyla kmtr: bu silh ordudur. Bonaparte'n hkmet darbesiyle ihtillin son bulmasna yol aan Direktuvar dnemi olaylarn zetlemeden nce, ihtillci nitelii yava yava kaybolan ordunun zerinde durmak gerekir. Soru 90 : Direktuvar dneminde ordu ne gibi bir deiiklie uram ve nasl bir rol oynamtr? Burjuvazinin Anayasaya dayanarak gerekletirmek istedii denge politikas baarya ulaamaynca, emeki halktan kopmu olan ve ondan rken burjuvazi imdada orduyu armtr. Ordu bu yeni roln, kendi bnyesi iinde meydana gelen bir deime sonucunda yerine getirebilmitir. Ordunun her eye ramen, kaynandaki 1793-94 yllarnn birok geleneini srdrd phesizdir. renkli bayra ve Marseyyez'iyle, haklarn kurtarcs olduuna inanan, kendisini feodaliteye, yabanc monarilere kar bir mcadele silh olarak gren ordu millete, cumhuriyete balln muhafaza etmektedir. Ordunun arln meydana getiren kyl ktlesi, lnceye kadar feodaliteye kar savamaya hazrdr. Fakat ihtillin mlk sahibi yapt bu kyller ayn zamanda burjuva dzenine yatkn bir nitelik kazanmlardr. Onun iin de dzeni, hem feodaliteye kar, hem de kentlerde bata proletarya olmak zere emeki halka kar savunacak durumdadr. te yandan ordunun demokratik

gelenekleri kaybolmaktadr. st rtbelere seimle gelinmesi usul kaldrlmtr. Pasif bir emre itaat anlay yerlemi, Jakobenler ordudan temizlenmitir. Ordu. bir meslek ordusu haline gelmitir. Savunma savalar, ihtillin korunmas, halklarn despotlardan kurtarlmas politikasnn yerini, (Fransa'nn yitirdii smrgelerin yerini alacak olan) Avrupa kt'asnda yaylma ve iktisad krizi nlemek amacyla giriilen bir talan politikas almtr. ngiltere'nin kar koymas sonucunda da bu politika srekli savalar gerektirmitir. Fakat kurulmakta olan endstrisine yeni yeni pazarlar aan bu politika Fransz burjuvazisinin son derece iine gelmektedir. Ordu mensuplar uzun sre silh altnda kaldklarndan, siyas ve coraf bakmdan milletten kopmakta, generallerine balanmaktadr. General, Cumhuriyeti temsil eden, onlar zafere gtren kiidir. Orduyu yaatan bundan byle generaldir. Bonaparte'n talya seferinden nceki u szleri ok ilgintir: Askerler! A ve plaksnz. Sizi dnyann en verimli ovalarna gtrmek istiyorum. Zengin blgeler, byk kentler egemenliiniz altna girecek. Orada eref, zafer ve zenginlik bulacaksnz. Grld gibi, bu ordu artk gittii yere ihtillin ilkelerini, Cumhuriyeti gtren ordu deildir. Gerekte ordu burjuvaziye uygun bir ynetim arac gzkmektedir; feodaliteye vuracak kadar ihtille bal, halka vuracak kadar halktan kopuk. Direktuvar, orduya dayanma politikasyla aslnda kendi sonunu hazrlamaktadr. Yrtme gcnn kuvvetlenmesi, yasamann ise gittike zayflamas, zaman zaman i ilerde ordunun kullanlmas, generallerin prestijinin artmas, bir asker diktatoryann gelmesini hazrlayacaktr. Soru 91 : Kralclarn yaratt tehlikeye kar 18 Fructidor (4 Eyll 1797) hkmet darbesi nasl gerekletirildi? Eitlerin hkmet darbesi teebbs ve Jakobinizmin yeniden canlanmas Direktuvar korkuttu. Direktrlerden Carnot'nun nayak olmasyla lmllara ve kralclara yaklama politikas uygulanmaya balad. D lkelere g etmi bulunan kralclarn dnmesine gz yumuldu. Vandemiyerciler (Vendemiaire) affedildi. Bylece kralclar gn getike rejim iin tehlikeli olmaya baladlar. Bunlar ngilizlerden para yardm gryorlard. Kuvvet kullanarak iktidara gelmekten vazgemilerdi; sk bir propaganda ile 1797 seimlerinde baar kazanacaklarn umuyorlard. Meclislerde ounluu salaynca da monariyi kuracaklard. Bu amalarn gerekletirmek zere, btn Fransa'da ubeleri olan bir dernek kurdular. Dernek masum bir adn ardna gizlenmiti: nsan Dostlar Enstits. Kralclar komnist tehlikesinden ylm olan lmllar ve toprak sahiplerini bu dernee ekmeyi baardlar. Meclislerin te birinin yenilenmesi iin yaplan Nisan 1797, seimlerinde Dzen Partisi ya da dzenden yana olanlar adn alan kralclar byk baar gsterdiler. 216 eski Konvansiyon yesinden ancak 13' yeniden seilebildi. Meclislerdeki saclar birletiler. Bir Direktuvar yesinin deimesi iin yaplan seimde kralc Barthelemy Direktrlk seimini kazand. Konvansiyonun 13 Vendemaire'den sonra, saa kar karm olduu kanunlar Eskiler ve Beyzler Meclisleri yrrlkten kaldrd. Kralclar, Babuvistlere kar ok sert davranm olan, muhafazakr burjuva Carnot dnda, Direktrlere karyd. Bu sebeple Meclislerin ounluuyla Direktrler arasnda anlamazlk bagstermekte gecikmedi. Daha nce deindiimiz hukuk engeller yznden bu anlamazl Anayasa iinde zmeye imkn yoktu. Tam bir kuvvetler ayrln ngren 1795 Anayasas bu imkn kapatyordu. Bylece sorun ancak kuvvete dayanarak zlebilirdi nce davranan taraf kazanacakt. Carnot ve Barthelemy dndaki Direktr ilaha nce davranarak 18 Fructidor Yl V (4 Eyll 1797) darbesini yaptlar. Cumhuriyete bal olan ordu iki nl generalin, Hoche ve Bonaparte'n hazrlad, talya'daki ordudan zel olarak getirtilen ve Paris asker komutanlna atanan Augereau'nun ynettii darbeyi baaryla gerekletirdi.

Anayasann 69'uncu maddesine gre Direktuvar. Muhafz Alay dndaki asker birlikleri Yasama Meclislerinin en aa 12 fersah uzanda tutmak zorundayken 4 Eyll sabah Meclis dolaylarnda otuz bin kiilik bir asker kuvvetin topland grld. Bildirilerde ve duvar ilnlarnda Beyzler Meclisi Bakan Pichegru'nun (eski general) ihanet iinde olduu, Onsekizinci Louis tarafndan satn alnd, Cumhuriyete kar bir komplonun hazrlanm olduu belirtiliyordu. Paris asker komutan Augereau'nun emriyle Barthelemy, Pichegru ve kralclarn nde gelen milletvekilleri tutukland. Direktuvar yesi Carnot ise kamay baard. Meclislerdeki cumhuriyeti aznlk hemen toplanarak 49 ilin seim sonularn iptal etti; 53 milletvekilinin srgne gnderilmesine, 177 yenin de Meclisten atlmasna karar verdi. Bylece Meclislerdeki aznlk ounluk haline gelmi oldu. Direktuvar muhaliflerini giyotine deil Gney Amerika'daki Fransz smrgesi Guyane'a srgn olarak gnderdi. Ne var ki cehennemden farksz olan bu smrgeden pek dnen olmad. Cumhuriyet ancak generallerin yardmyla ve Anayasa inenerek kurtulabilmiti. Bylece artlarn itmesiyle Dlrektuvar bir sre sol bir politika izlemek zorunda kald. Soru 92 : 22 Floreal (4 Mays 1798) hkmet darbesi nedir? Kralclarn temizlenmesi Jakobenlere yarad. Yl VI (Nisan 1798) seimlerinde ok sayda Jakoben Meclislere seildi. Fakat Direktuvar kralc bir ounluk istemedii gibi bir Jakoben ounluuna da karyd. Nitekim saa vurduu gibi sola da vurmakta gecikmedi. 98 seim iptal edildi. Muhaliflerinden daha az oy aldklar halde hkmet taraftar 45 aday Meclis yesi seilmi sayldlar. br sandalyalar bo kald. Bu keyf kararlar cumhuriyeti meruiyetin inenmesinden baka bir anlama gelemezdi. Yl III Anayasas artk bir bostan korkuluu durumuna dmt. Soru 93 : Napoleon Bonaparte'n talya seferi nasl sonuland? Direktuvarn alkantl, baarsz tarihi iinde Napoleon Bonaparte'n parlamasna yol aan talya ve Msr seferlerine ayrca parmak basmak gerekir. Bale Andlamasndan beri Fransa'nn Avrupa'daki ba rakibi Avusturya idi. Belika'dan kovulan Avusturya'y vurmak iin ya Almanya'dan gemek gerekiyordu, ya da bu dman talya'da vurmak mmknd. Direktuvar asl arl Almanya zerine vererek Avusturya'ya kar savaa girerken, artma hareketi yapmak amacyla talya'ya da bir ordu yollad. Bu ordunun komutan Bonaparte idi. Almanya'da sava Franszlarn aleyhine geliirken talya saldrs byk bir zaferle sonuland. 38.000 kiiyle saldran Bonaparte 70.000 kiilik Avusturya ordusunu 10 gn iinde 4 muharebede yendi ve geri pskrtt. Bir ay sonra Sardunya kral silhlarn brakarak Ni ve Savua'nn Fransz topra olduunu kabul ediyordu. te yandan Lodi'de bir kez daha yenilen Avusturyallar Lombardiya'dan ekiliyorlar, Franszlar Milano'ya giriyorlard. Parma ve Modena dk Papa ve Napoli kral mtareke istediler. Muzaffer Fransz ordusu zengin kuzey talya'y talan ediyordu. Bonaparte Mantova'y kuatnca Avusturyallar Wurmser komutasnda bir kez daha saldrmay denediler. Byk taktik ve stratejik manevralarla Avusturyallar perian eden Bonaparte Arcole kprsnde gz pekliini az daha hayatyla dyordu. st ste orduyu bozguna uratan ve datan Bonaparte 14 Ocak 1797'de Rivoli'de kesin zaferi kazand. talya seferinde Bonaparte 100.000 esir ve 600 top ele geirmi, 18 muharebe kazanmtr. Bonaparte bu savatan sonra sadece baarl bir general gibi deil, her eyi kendisi ynetmek isteyen bir devlet adam gibi davranm, kendi insiyatifi ile Avusturyallarla mzakereye girmitir, imzalanan Kampo Formio Andlamasyla (17 Ekim 1797) Fransa, Avrupa zerinde hegemonyasn kurmak yolunda nemli bir adm atyordu. Kuzey talya'nn bir ksmnda Fransa'ya bal bir cumhuriyet kuruluyordu.

Kuvvete dayanan ve Bonaparte'n ihtiraslarnn tatminine yarayan bu andlama bir macera politikasnn ilk habercisiydi. htillci d politikayla hi bir ilgisi yoktu ve ileride yeni fetih ve savalara yol aacakt. Soru 94 : Napoleon Bonaparte'n Msr seferi nedir? Fransa ile ngiltere arasndaki mcadele Kampo Formio Andlamasndan sonra da devam etmitir. Dileri Bakan olan Talleyrand'n da desteiyle Bonaparte Msr seferini hazrlad. O dnemde Msr Osmanl imparatorluuna balyd. Fransa bu lkeyi ele geirmekle, zengin bir smrgeye sahip olacan, dou Akdenizde egemenlik kuracan ve ngilizlerin Hindistan ile ticaretini nleyecek bir s edineceini hesaplyordu. 19 Mays 1793 gn Bonaparte 38.000 kiilik bir birlikle Toulon limanndan hareket etti. Franszlar yolda Malta adasn ele geirdiler. Bundan sonra Msr'da Abukr'da karaya karak skenderiye'yi zaptettiler. Msr'da bir Osmanl ordusu yoktu. lkeye, bir eit asker feodalite saylabilecek klemenler hkimdi. Klemen svarileriyle Fransz birlikleri Ehramlarn eteinde karlatlar. Franszlar Klemen svarilerini bozguna urattlar, geri pskrttler. Piramidler sava denilen bu savatan sonra Bonaparte Msr' zaptetti, Kahire'ye girdi (21 Temmuz 1798). Ancak 1 Austosta Abukr'da demirli olan Fransz filosunu gafil avlayan ngiliz amirali Nelson filoyu imha etti. Bu olay Msr macerasnn baarszlkla sona ermesine sebep olaca gibi Fransa'ya kar ikinci koalisyonun da kurulmasna yol aacaktr. Abukr'dan sonra Suriye'ye kadar ilerleyen, burada gerek Osmanl ordusuyla karlanca Akk'dan dnen Bonaparte, ikinci koalisyonun kurulduunu duyar duymaz. Direktuvarn emrini beklemeden Komutay Klebert'e brakarak gizlice Fransa'ya dnd (22 Austos 1799). Soru 95 : Fransa'ya kar ikinci koalisyon nasl kuruldu? Bonaparte'n Msr seferi srasnda ve bu seferin yaratt tepkiden yararlanarak ngiltere , 1798 ylnda Fransa'ya kar, Avusturya, Rusya, Napoli Krall ve Osmanl ittifakn salad. Bu birlemeyi hazrlayan bir baka sebep de Kampo Formio Andlamasndan sonra Direktuvar rejiminin izledii ilhak politikasdr. Direktuvar ordular 1798 ylnda, bir subayn ldrlmesini bahane ederek Roma'ya girdiler. Papay esir ederek Fransa'ya getirdiler. Papa Altnc Pie Fransa'da menfada ld. Franszlar Roma'da Roma Cumhuriyetini kurdular. Bu olayn peinden svire'ye el atan Direktuvar orada da Konfederasyonun yerine, Fransz usul merkeziyeti Helvetia Cumhuriyetini kurdu. Msr seferinin masraflar igal edilen bu topraklardan karlanyordu. Daha sonra Mulhouse, Cenevre Cumhuriyeti ve Montbeliard Prenslii Fransz topraklarna katld. Koalisyon Fransa sava 1799 ylnda balad; Konsllk dneminde 1801-1802 yllarnda sona erdi. Balarda Fransa birok yenilgilere urad. 320.000 kiilik koalisyon ordusunda Korsakof ve Suvorof komutasnda 80.000 Rus askeri de vard. Fransa'y kesin yenilgiden, Avusturya ve Rus ordular arasnda anlamazlk kmas ve Rus ordular yer deitirirken Fransz generali Massna'nn frsattan yararlanmay bilmesi kurtarmtr. Ruslar svire ve Hollanda'da yenilince Kara Avrupasnda Franszlarn karsnda Avusturya yalnz kald. Msr'dan dnen Bonaparte 9 Ekim 1799'da Frejus'te Fransa'ya ayak bastnda Fransa talya'y kaybetmiti, fakat tabi snrlarna dokunulmamt. eride ise durum son derece karkt. Bonaparte, ordularnn banda Fransa'y d dmanlardan kurtarmak frsatn bulamamt, ama ieride birbirleriyle bouan taraflar arasnda hakem gibi gzkerek iktidara el koymak iin zamannda yetimiti. Soru 96 : 1799 ylnda Fransa'da siyas durum ne ynde gelime gsteriyordu? Direktuvar, ald sert tedbirlere ramen muhalefetin gelimesini nleyememiti. 1799 ilkbaharnda yaplan seimler Direktuvarn baarszlyla sonuland.

Karda iki ayr muhalefet vard: revizyoncular ve Neo-Jakobenler (yeni Jakobenler). Bu dnemde Anayasada deiiklik yaplmasn isteyenlere revizyoncu ad veriliyordu. Revizyoncularn amac yrtme gcn kuvvetlendirmek ve devlet ynetiminde yalnzca zengin burjuvazinin sz sahibi olmasn salayacak tedbirler almakt. Revizyoncular arasnda balcalar Sieyes, Talleyrand, Daunou, La Revelliere, Merlin ve Reubell idi. Revizyoncularn lideri Sieyes 1799 Maysnda Direktr seildi. Yeni Jakobenler, Direktuvarn kendilerine kar yapt 22 Floreal (4 Mays 1798) darbesini affetmeyen ileri cumhuriyetilerdi. Direktuvarn Meclisleri boyunduruk altnda tutmasna da karydlar. (Fransa'da ihtillden sonra, sol partilerin kuvvetli hkmetlere yrtme gc kar olmalar bir gelenek haline gelmitir). Yeni Jakobenler ayrca mal evrelerin ve generallerin evirdikleri dolaplar da gzler nne seriyorlar ve eletiriyorlard. Almanya ve talya'daki yenilgilerin halkta yaratt heyecandan ve Direktuvara kar muhalefetin artmasndan yararlanan yeni Jakobenler, Meclisleri bata La Revelliere olmak zere Direktrn istifasn salamak iin manev bask yapmaya zorladlar. Bilindii gibi Direktrler Meclisler nnde sorumlu deillerdi ve hukuk yoldan bask yaplmas mmkn deildi. Sonunda Direktr istifa etmek zorunda kaldlar. Ancak hemen unu da belirtmek gerekir ki artk eskisi gibi halkn heyecann ayakta tutmak mmkn olmuyordu; halk siyas olaylarla fazla ilgilenmez hale gelmiti. Bir yandan da lke iinde kralc ayaklanmalarn sonu gelmiyordu. Yurt dna gm bulunan kralclar mttefiklerle birlikte Fransa'y istil planlar hazrlyorlard. Yeni Jakobenler, vatan savunmak, kralclarla savamak amacyla Hrriyet ve Eitlik Dostlar Birlii ad altnda bir dernek kurdular. Gazeteler kardlar, Babeuf' vdler. Jakobenler beri yandan da Meclisleri ihtillci yeni tedbirler almaya zorluyorlard. Yeni seferberlik kanunu, zenginlerden alnacak yz milyonluk istikraz, komnlerde kan karklklardan g etmi ya da isyan halinde olan kralclarn akrabalarn sorumlu tutmay ngren kanun bu tedbirler arasnda saylabilir. Soru 97 : Yeni ihtillci tedbirlerin tepkisi ne oldu? Sieyes'in politikas nedir? Direktuvarn kmazdan kurtulmak iin, yeni Jakobenlerin etkisiyle ald tedbirlerin uygulama olana pek yoktu. Direktuvar halkn desteinden yoksun olduu gibi, burjuvazi tarafndan da sabote ediliyordu. Oysa burjuvaziyi karsna almadan emeki halkn tam desteini salamasna da imkn yoktu. Byk burjuvazi 1794 (Yl II) rejimini hatrlatan bu kanunlar karsnda yeni bir kar yol, bir alternatif aramaya balad. 1799 ylnda burjuvazinin artk salam, yerlemi bir rejime ihtiyac vard. Ancak byle bir rejim, feodaliteye ve emeki halka kar elde ettii imtiyazlar koruyabilmesine imkn verirdi. Direktuvar ise bunu salama olanandan yoksundu. O halde yeni hkmet nasl kurulmalyd? Nasl bir sistem getirilecekti? Bu arada kralc bir zm bile dnlmedi deil. Ne var ki tahtn vrisi Onsekizinci Louis 1795 ylnda yaynlad programnda, feodal dzenin yeniden kurulacan aklyordu. Beri yanda kont d'Antraigues, monari kurulunca 100.000 kellenin kesileceinden sz ediyordu. Tahtn vrisiyle yaplan gizli grmelerde kralclar hi bir konuda taviz vermediler. Bu durumda monari bir alternatif olmaktan kyordu. Anayasann hukuk yoldan tadili ise yllarca beklemeyi gerektiriyordu. Anayasann kanun d yollardan deitirilebilmesi iin, Sieyes'e gre bir kla, halkn sevdii bir generale ihtiya vard. Tiers Etat Nedir? adl broryle ihtilli balatanlardan biri olan, burjuvazinin isteklerini nsan ve Yurtta Haklar Bildirisine ve 1791 Anayasasna en iyi yanstan Sieyes, yine burjuvazinin karlarn kollayarak, burjuvaziden yana kuvvetli bir hkmet kurulmasn ve bu kez artk ihtille son verilmesini istiyordu. Sieyes, Bonaparte'n Msr'da olmas yznden General Joubert ile iliki kurmusa da Joubert Novi savanda vurularak lnce (15 Austos 1799) bu ibirlii gerekletirilememitir.

Revizyoncularn, Anayasa deiikliini kendi karlarna aykr bulacak Meclis yelerine bask yapabilmek iin, ordunun desteini salamalar gerekiyordu. Direktuvar yesi Sieyes yeni Jakobenlere kar politikasn uygulamaya balamt. Hkmet kanunsuz olarak birok asker birlii Paris'te toplad. Polis Mdrlne atanan Fouche Jakoben kulbn ve sol eilimli gazeteleri kapattrd. karlm bulunan tedbir kanunlar, bu arada istikraz kanunu da uygulanmad. Yukarda da iaret ettiimiz gibi Revizyoncular byk burjuvazinin isteklerini dile getiren kimselerdi. stelik 26 Eyll 1799 Zrich zaferi de, halk indinde sert tedbirleri gereksiz hale getiriyordu. Soru 98 : Hkmet darbesi nasl hazrland? Fransa, bu bocalama havas iinde, burjuvazinin komplosunu sessizce beklerken 9 Ekim'de Bonaparte'n vatan toprana ayak bastn duyunca bayram havasna brnd. Bonaparte'a ite ve dta huzuru, dzeni salayabilecek tek adam olarak baklyordu. Btn partiler (bu dnemde hizipler demek daha doru olur) ona sahip kmaya alyordu. Bonaparte kurnaz davranarak hi birinin cesaretini krmad. Hkmet darbesi birka gn iinde hazrlanverdi. Bu komplonun ba aktrleri Direktuvarda Sieyes'in yakn dostu Roger Ducos, Adalet Bakan Cambaceres, Beyzler Meclisi Bakan Napoleon'un kardei Lucien Bonaparte ve Talleyrand'dr. Fouche ve Direktr Barras, eitli vaadlerle davaya kazanlmlardr. Paris'teki generallerin hepsi Revizyoncular desteklemektedirler. Revizyoncularn plan uydu: Yrtme gcn ilemez hale getirmek iin Direktrlerin istifasn salamak, sonra da Meclislere, Anayasay deitirmek, daha dorusu yeni br anayasa hazrlamak yetkisine sahip geici konsl setirmek. Revizyoncular kenar mahallelerde bir halk hareketinin bagstermesinden ve Beyzler Meclisinde bir muhalefetle karlamaktan korkuyorlard. Bu yzden Eskiler Meclisinde, Meclislerin Paris'in birka kilometre dndaki Saint-Cloud atosuna tanmas karar alnmasn istiyorlard. Soru 99 : 18-19 Brumaire Yl VIII (9-10 Kasm 1799) hkmet darbesi nasl gerekletirildi? Komploya katlm bulunan Eskiler Meclisi Bakan 9 Kasm gn Meclis yelerine, kamu glerine kar bir ayaklanma ve suikast hazrlnn ortaya karldn aklad. Bu haber zerine Eskiler Meclisi yeleri uslu uslu, Meclislerin SaintCloud'ya tanmasna karar verdikleri gibi Paris'teki asker birliklerin komutanlna da Bonaparte' atadlar. Bundan byle Yasama Meclislerinin gvenliinden de Bonaparte sorumluydu. Bir yandan da Talleyrand Barras'n istifasn salad. Komploya katlmayan Direktuvar yesi Gohier ve general Moulin istifa etmemekte direnince Luxembourg'da gz hapsine alndlar. Artk hkmet yoktu. Ne var ki ertesi gn, 19 Brumaire'de (10 Kasm) darbe az daha suya dyordu. Beyzler Meclisi yeleriyle Eskiler Meclisinden bir aznlk, aralarnda baz grmeler yapmlard. Beyzler Meclisinde oturum alnca, Meclis yeleri 1795 (Yl III) Anayasasna bal kalacaklarna and itiler. Bu olay plann uygulanmasn engelliyor, ilerin uzamasna yol ayordu, leden sonra saat drde doru. Eskiler Meclisinde yapt konuma kt karlanan Bonaparte, asl yetki sahibi olan Beyzler Meclisine geldi. Burada Kahrolsun diktatr, Kanunlara sayg isteriz sesleriyle karland. Meclis yeleri Bonaparte'n zerine saldrdlar, yumrukladlar. Generali hanerlemeye teebbs eden oldu. Muhafzlar Bonaparte'a siper olup onu dar kardlar. O anda her ey aleyhine dnebilir, kanun d iln edilmesi, yarglanmadan idam edilmesine yol aabilirdi. Burada Beyzler Meclisi Bakan, Napoleon'un kardei Lucien Bonaparte durumu kurtard. Meclisin oylamaya gemesini geciktirmeyi baard. Bonaparte dar knca askerlerine Asker! Sana gvenebilir miyim? deyince karlnda hep bir azdan Evet! sesi ykseldi. Ancak atonun, eski

ihtillcilerden kurulu muhafzlar kararszdlar. Onlara da Lucien Bonaparte hitap etti. Beyzler Meclisi Bakan olarak, Meclisin ounluunun eli hanerli bir aznln terr altnda kaldn anlattktan sonra szlerini, Meclis bir avu karc ve haris milletvekilinin elinde oyuncak olmutur; onlar sizi temsil edemezler diye bitirdi. Bu srada Bonaparte'n iki enitesi, general Murat ve Leclerc kllarn ekerek askerin banda Meclise girdiler. Meclisi dattlar. Akam saat dokuzda Eskiler Meclisi yelerinin ounluu ve Beyzler Meclisi yelerinden, hkmet darbesine katlanlardan bazlar yeniden toplandlar. Direktuvarn ilga edilmesine, yerini Sieyes, Roger Ducos ve Napoleon Bonaparte'tan kurulu Konsln almasna karar verdiler. Ayrca, Konsllerin ynetiminde anayasay hazrlamak grevini 25 yeli iki komisyona vererek dalma karar aldlar. Aslnda mesele bir anayasa deiiklii deildi. Gerekte hkmet darbesi Fransa'y byk burjuvazinin temsilcisi bir diktatre teslim ediyor, bylece Fransa'da ihtill dnemi son buluyordu. Bonaparte, Cumhuriyet diye diye Cumhuriyeti bomutu.

SONU Soru 100 : Fransz ihtillinden karlabilecek genel sonu nedir? nceleme konusu yaptmz 1789-1799 dnemi sonunda Fransa'nn toplum yaps kkl bir biimde deimitir. Fransz burjuva devrimi, inceleme konusu dnda tuttuumuz Napoelon Bonaparte'n iktidar srasndaki reformlarla tamamlanmtr. Bylece eski rejimin hkim snf olan aristokrasinin ve kilise mensuplarnn hukuk ve mal imtiyazlarna son verilmi, toplumdaki btn feodal kalntlar silinmitir. Fransz ihtilli, toplumdaki retim gleriyle retim ilikileri arasndaki antagonizmay zerek, zorunlu uyum kanununun hkmn yerine getirmitir. Fransz ihtillinin zelliklerinden biri ve en nemlisi, burjuvazinin tccar ve arac kanadnn, 1789-1793 dneminde birok konuda eski rejimle uzlamaya yanamasna karlk, art rn, art emei feodal aristokrasi tarafndan elinden alnan kk reticinin, kylnn ve zanaatkarn da bakaldrarak eski rejime kesin darbeyi vurmu olmasdr. Emeki halkn da zaman zaman destekledii kk burjuvazinin ancak 1794 ylnda (Yl II) eski rejimin btn madd kalntlarn ortadan kaldrabilmi olmas, zerinde durulmas gereken nemli bir noktadr. Marksist tarihi Albert Soboul'un belirttii gibi, Fransz ihtillini, Batda daha kesin bir deyimle Atlantik blgesinde, Fransa'dan nce ngiltere'de, Amerika'daki ngiliz smrgelerinde, svire'de ve Hollanda'da gerekleen, sonra Fransa'ya, oradan da yine svire ve Hollanda'ya atlayan, ardndan Almanya ve talya'ya geen burjuva ihtilllerinin sadece bir halkas olarak grmek, yanl olacaktr. Yanl olacaktr, nk bu ihtilller sadece Batda, zellikle Atlantik blgesinde patlak vermemi, ondokuzuncu yzylda kapitalist ekonominin yerleebildii btn lkelerde (Japonya gibi) meydana gelmitir. Asl nemli olan, bu grn Fransz ihtillinin kendi zelliklerine gereken yeri vermemesi, bu zelliklerin zerinde durmamasdr. Bu konuya aklk kazandrmak iin birka nemli gzleme yer vermeyi gerekli buluyoruz. Fransz dnr Alexis de Tocgueville, Acaba neden ayn ilkeler ve birbirine ok yakn siyas amalar, Amerika'da sadece bir hkmet deiikliine, Fransa'da ise toplum dzeninin kkten deimesine yol amtr sorusunu sorarak bu geree parmak basan ilk yazardr. Nitekim ngiltere'de 1648 ve 1688 ihtillleri, sonunda burjuvazinin aristokrasiyle uzlamasna yol at halde, yukarda deindiimiz eitli bocalamalara ramen, Fransz ihtilli tam tersi bir gelime gstermitir. Jean Jaures'in dedii gibi, ngiliz burjuva devrimi dar anlamda burjuvadr ve muhafazakrdr. Oysa Fransz devrimi, geni anlamda burjuva ve demokratiktir.

Fransz aristokrasisinin uzlamaz tutumu, byk burjuvazinin zaman zaman kk burjuvazi ve emeki halkla ibirlii yapmasna ve bu ktlelerle ibirlii yapt lde de, onlarn isteklerini bir dereceye kadar olsa da yerine getirmesine yol amtr. ngiltere'de 1648 ihtilli srasnda ortaya kan fakat etkin olmayan ve Cromwell tarafndan ezilen Eiti (Niveleurs) hareket bir yana, Fransz ihtilalinin kendine zg bir nitelii vardr. Bu da, genel burjuva nitelii yannda, Fransz ihtillini ileriye doru iten kyl ve kentli emeki ktlelerin bakaldrma hareketlerini de iinde tamasdr. fkeliler, 1794 (Yl II) Jakobinizmi ve Babeuf hareketi bu bakaldrmn en sivri noktalardr. Halk ktlelerinin ihtille katlmas, ileride bir btn haline gelecek olan proletarya ideolojisinin temel talarnn atlmasna da yol amtr Nitekim sonradan gelitirilecek olan proletarya diktatoryas kavramn gerek hrriyetformel hrriyet ayrmnn ilk tohumlar Fransz ihtilli srasnda atlmtr. talyan marksisti Gramsci'ye gre, talyan birliini salayan Risorgimento burjuva ihtillinin, Fransz ihtillinden fark, talyan brjuva ihtilali iinde bir Jakobinizmin yer almaydr. Onun iindir ki talyan birliinin gereklemesinden sonra da, kylnn topraa ball ve toprak aristokrasisi srmtr. zetleyecek olursak, Fransz ihtillinin, btnyle Fransz devriminin, ancak yukarda ksaca deindiimiz zellikleri gznne alnmakla, tarih iindeki gerek yerinin, etki alannn ve yanklarnn gerektii gibi deerlendirilebileceini gryoruz.

GENEL BBLYOGRAFYA Aulard, A: Fransa nklbnn Siyas Tarihi. ev. N. Poroy, 3 cilt, Ankara 1944. Chevallier, J. J. : Histoire des Instittions de la France Moderne. (1789-1945), (deuxieme edition revue et augmentee) Paris 1958. Duverger. M. : Constitutions et Documents Politiques, Paris 1964. Garaudy. R. : Les Sources Franaises du Socialisme Scientifigue, Paris 1949. Guerin, D. : La Lutte de Classes sous la Premiere Republigue, (6eme ed.) 2 cilt, Paris 1946. Jaures, J. : Histoire Socialiste de la Revolution Franaise. (ed. revue par A. Mathiez) 8 cilt, Paris 1922-1927. Lepine. J. : Gracchus Babeuf. ev. iar Yaln, stanbul 1969. Mathiez, A. : La Ouestion Sociale Pendant la Revolution Franaise, (deuxieme edition), Paris 1921. Mathiez, A. : La Revolution Franaise, 3 cilt, Paris 1937. Michelet : Fransz htilli Tarihi, ev. H. Varolu, (ikinci basl) 3 cilt, stanbul 1967. Prelot, M. : Histoire des Idees Politigues, (3eme ed.). Paris 1966. Sarca, M. : Fransa ve ngiltere'de Emredici Vekletten Yeni Temsil Anlayna Gei, stanbul 1969. Soboul, A. : Histoire de la Revolution Franaise, 2 cilt, Paris 1962. Trkesi: 1789 Fransz nklb Tarihi, ev. erif Hulusi, stanbul 1969. Soboul, A. : La Revolution Franaise, Que saisje, Paris 1967. Touchard, J. : Histoire des Idees Politiques (4eme ed. mise jour), 2nci cilt, Paris 1967. Willard, G. et C. : Formation de la Nation Franaise, Paris 1955.