T.C.

HACETTEPE NVERSTES SALIK BLMLER ENSTTS

KK VE ORTA LEKL LETMELERDE RSK ANALZ UYGULAMASI (DKMHANELER RNE)

Gonca ENER

Sal Program YKSEK LSANS TEZ

TEZ DANIMANI Prof. Dr. Nazmi BLR

ANKARA 2005

iii Salk Bilimleri Enstits Mdrl'ne: Bu alma jrimiz tarafndan Sal Programnda Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir.

Jri Bakan: Danman

Prof. Dr. Nazmi Bilir Hacettepe niversitesi

(imza)

ye:

Prof. Dr. ner olak Hacettepe niversitesi

(imza)

ye:

Do. Dr. Songl Vaizolu Hacettepe niversitesi

(imza)

ye:

Do. Dr. Banu akr Hacettepe niversitesi

(imza)

ye:

rt. Gr. Dr. Ali Naci Yldz Hacettepe niversitesi

(imza)

ONAY: Bu tez, Hacettepe niversitesi Lisansst Eitim-retim ve Snav Ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca yukardaki jri yeleri tarafndan uygun grlm ve Enstit Ynetim Kurulu kararyla kabul edilmitir.

(imza) Prof. Dr. Hakan S. Orer Enstit Mdr

iv TEEKKR Yazar, bu almann gereklemesine katklarndan dolay, aada ad geen kii ve kurululara itenlikle teekkr eder. Sayn Prof. Dr. Nazmi Bilir, tez danmanm olarak almaya yol gsterici katklarda bulunmutur. KOSGEB Dkmhane Gelitirme htisas Merkezi'nde grevli Metalurji Mhendisi Sayn Yusuf Ziya Kayr aratrmann veri toplama aamasna katkda bulunmutur. Tez almalarm sresince aile bireylerim anlay ve sabrla destek olmulardr.

vii NDEKLER ONAY SAYFASI TEEKKR ZET ABSTRACT NDEKLER KISALTMALAR DZN EKLLER DZN TABLOLAR DZN 1. GR 1.1. Amalar 2. GENEL BLGLER 2.1. Risk ve Risk Deerlendirme 2.1.1. Risk Deerlendirme Yntemleri 2.1.2. Risk Deerlendirmesinin Admlar 2.1.3. Risk Deerlendirme Matrisi 2.2. Kk ve Orta lekli letmeler 2.3. Dkm Sektr ve Dkm lemi 2.3.1. Elde Edilmek stenen Parann Modelinin Yaplmas 2.3.2. Modele Uygun ekilde Maa ve Kalp Yaplmas 2.3.3. Metalin Ergitilmesi ve Kalp ine Dklmesi 2.3.4. Dkm zerinden Kalp ve Maalarn Ayrlmas 2.3.5. Bitmi Dkm zerinden Kalp ve Maalarn Ayrlmas 2.3.6. Kaynak, Boya ve Kontrol lemleri 3. GERE VE YNTEM 3.1. Aratrmann Tipi 3.2. Aratrmann Evreni 3.3. rneklem 3.4. Aratrmann Yntemi 3.5. Aratrmann Zaman 3.6. Etik Konular ve zinler 3.7. Aratrmann Kstllklar 3.8. Aratrmada Kullanlan Tanm ve Kriterler 4. BULGULAR 4.1. yerlerine likin Bulgular 4.2. ilere likin Bulgular 4.3. alma Ortamna likin Bulgular 4.3.1. Kaza Olaslklar 4.3.2. Fiziksel ve Ergonomik Etkenler 4.3.3. Kimyasal Etkenler 4.3.4. Toz 4.4. ncelikli Riskler 5. TARTIMA 5.1. alma Ortamna likin Bulgularn Tartlmas 5.1.1. Kaza Olaslklar Bulgusunun Tartlmas 5.1.2. Kimyasal Etkenler Bulgusunun Tartlmas Sayfa iii iv v vi vii ix x xi 1 2 3 3 3 7 11 16 19 21 21 23 31 31 33 35 35 35 35 35 46 46 46 47 50 50 53 54 54 63 69 73 74 84 84 84 86

viii

5.1.3. Fiziksel ve Ergonomik Etkenler Bulgusunun Tartlmas 5.1.4. Toz Bulgusunun Tartlmas 5.2. alanlara likin Bulgularn Tartlmas 5.3. Mevzuata Uyum Konusunun Tartlmas 6. SONU VE NERLER KAYNAKLAR EKLER EK 1 Bilgi formu EK 2 i anket formu EK 3 Dkmcler sanayi sitesi krokisi EK 4 zgemi

87 88 88 91 95 98

v ZET ener, G. Kk ve orta lekli iletmelerde risk analizi uygulamas (dkmhaneler rnei). Hacettepe niversitesi Salk Bilimleri Enstits Sal Program Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2005. Bu almada, bir risk deerlendirmesi yntemi kullanarak, kk lekli dkmhanelerdeki ncelikli i sal ve gvenlii sorunlarn belirlemek amacyla Ankara Dkmcler Sanayi Sitesi'nde yaplan aratrmann sonular sunulmutur. Bir ile dokuz ii altran 30 dkmhanenin alma ortam ile ilgili aratrmac tarafndan standart bir Bilgi Formu doldurulmutur. Ayrca bu dkmhanelerde alan 205 iinin alma hayat profilini karmak zere i Anket Formu dzenlenmitir. Elde edilen verilerden aratrma kapsamna alnan dkmhanelerde 25 temel risk olduu belirlenmi ve bu riskler her iyeri iin oluturulan Risk Deerlendirme Tablo'larna ilenmitir. Sapma Analizi yntemiyle deerlendirilen riskler iin skor hesab yaplm; bu riskler kaza olaslklar, fiziksel ve ergonomik etkenler, kimyasal etkenler ve toz olmak zere 4 risk grubu altnda toplanmtr. Bu risk gruplarnn iyerlerinde kabul edilmez dzeyde bulunma oranlar karlatrldnda; alma ortamna ilikin risklerin ncelik srasnn kaza olaslklar (%80,0), kimyasal etkenler (%73,3), toz (%66,7), fiziksel ve ergonomik etkenler (%36,7) eklinde olduu belirlenmitir. Bu sonulara gre, 30 iletmenin hepsinde en az bir risk kabul edilmez dzeydedir. Aratrma kapsamna alnan dkmhanelerde kabul edilmez dzeyde olduu belirlenen ncelikli riskler iin nerilen koruyucu nlemler alnarak, bu iyerlerinde risk kabul edilebilir dzeye indirilmelidir. yerlerinin yapsal olumsuzluklarndan kaynaklanan risklerin kontrol iin iyerleri kurulmaya balamadan nce tm blmleri i sal ve gvenlii kurallarna uygun olarak ina edilmelidir. Ayrca, iyerlerinde i sal ve gvenlii koullarnn iyiletirmesini hedefleyen oto-kontrol mekanizmasnn kurulmas salamak zere iverenler ve iilere risk deerlendirmesinin en temel admlar retilmelidir. Anahtar Kelimeler: Risk, risk analizi, kk lekli iletme, dkmhane, i sal ve gvenlii.

vi ABSTRACT ener, G. Risk analysis practice in small and medium scale workplaces (foundries example). Hacettepe University Institute of Health Sciences, Master Thesis in Occupational Health, Ankara, 2005. In this study, the results of a research which was conducted in Ankara Foundries Industry Site, aimed ascertain the occupational health and safety problems in small scale foundries are presented. Information Form about the working conditions of 30 foundries employing 1-9 workers was filled by the researcher. Additionally, the Worker Questionnaire Form was arranged to ascertain the occupational experience of 205 workers work in these foundries. The study ascertained that there were 25 basic risks in the foundries. Accordingly these risks were written on the Risk Assessment Tables, arranged for each workplace. Risks were assessed by deviation analysis and the risk scores were calculated for each risk. Then, these risks were classified into four groups as: accident probabilities, physical and ergonomic factors, chemical factors, dust. When the risk groups were enumerated according to the existance percentage of "being at non-acceptable level" in the workplaces, the priority enumeration was as accident probabilities (80,0%), chemical factors (73,3%), dust (66,7%), physical and ergonomic factors (36,7%). According to these results at least one risk was at nonacceptable level in 30 workplaces. Level of the risks which take precedence over all others must be decreased to the acceptable level by using the advised protective measures. For controlling the risks sourced from constitutional problems of the workplace, all parts of the building must be designed, prior to construction, acccording to the occupational health and safety rules. In addition, the basic steps of the risk assessment should be taught to the workers and the employers to conduct a self control system in the small scale workplaces which aims improving the occupational health and safety conditions. Key Words: Risk, risk analysis, small scale workplace, foundry, occupational health and safety.

ix KISALTMALAR DE OECD Devlet statistik Enstits ktisadi birlii ve Gelime Tekilat (Organisation for Economic Cooperation and Development) KOSGEB Kk ve Orta lekli Sanayii Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl SGB alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl MKE Makine Kimya Endstrisi MSDS Malzeme Gvenlik Bilgi Formu (Material Safety Data Sheet) EIRO Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevi (The European Industrial Relations Observatory)

x EKLLER Sayfa ekil 2.1. Dkme hazr hale getirilmi kalplar 22 ekil 2.2. Kupol ocak 25 ekil 2.3. ndksiyon oca 27 ekil 2.4. Yzey talama ilemi 33 ekil 2.5. Dkm rnlerine rnekler 34 ekil 4.1. Risklerin kabul edilebilirlik dzeylerinin iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar 78

xi TABLOLAR Sayfa Tablo 2.1. Bir olayn gerekleme olasl 12 Tablo 2.2. Bir olayn gereklemesi durumunda arl 13 Tablo 2.3. Arlk ve olaslk matrisi 15 Tablo 2.4. Risk skorunun kabul edilebilirlik deerleri 15 Tablo 2.5. DE'ye gre kk ve orta lekli iletme tanm 16 Tablo 2.6. OECD'ye gre kk ve orta lekli iletme tanm 16 Tablo 2.7. Avrupa Topluluuna gre kk ve orta lekli iletme tanm 17 Tablo 2.8. KOSGEB'e gre kk ve orta lekli iletme tanm 17 Tablo 2.9. i saylarna gre iyeri byklkleri, Trkiye, 2003 18 Tablo 2.10. Dkmhanelerde kullanlan ocak eitleri ve zellikleri 28 Tablo 2.11. Dkmhanelerde bulunan zararl gaz ve buharlar ve etki ekilleri 30 Tablo 3.1. Risk deerlendirme tablosu 38 Tablo 3.2. Ergitme ve dkm ilemlerine ilikin risk deerlendirme tablosu 42 Tablo 3.3. Tespit edilen riskler ve kodlar 43 Tablo 3.4. yerlerinin risk kodlarna ait skorlar 45 Tablo 4.1. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin profili 50 Tablo 4.2. Aratrma kapsamna alnan iilerin daha nce altklar sektrler 53 Tablo 4.3. Aratrma kapsamna alnan iilerin alma sreleri 54 Tablo 4.4. Kaza olaslklar risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar 55 Tablo 4.5. Fiziksel ve ergonomik etkenler risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar 64 Tablo 4.6. Kimyasal etkenler risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar 69 Tablo 4.7. Toz risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar 73 Tablo 4.8. Aratrma kapsamna alnan iyerlerindeki kabul edilmez risklerin iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar 75 Tablo 4.9. Kabul edilmez risk saylarnn iyerlerine gre dalm 76 Tablo 4.10. alma ortamna ilikin etken snflarnn kabul edilmezlik dzeylerinin iyerlerine gre dalmlar 80 Tablo 4.11. Aratrma kapsamna alnan her iyerinde tespit edilen risklerin skor gruplarna gre dalmlar 82 Tablo 5.1. Kk iletmelerde maruziyet kaynaklarnn dalm 89

1 1. GR Risk belirlenmi bir tehlikeli olayn oluma olasl ile bu olayn sonularnn kombinasyonudur. Risk deerlendirmesi mevcut risklerin tespiti, ncelikli risklerin belirlenmesi ve uygun iyiletirme nerileri getirilmesi iin yaplan almadr. alma ortamlarnda yaplan risk deerlendirmesinin amac iyeri ortamndaki ncelikli riskleri tespit etmek, tespit edilen ncelikli riskler iin uygun iyiletirme nerileri getirmek, alma ortam kalitesini ykseltmek ve sonu olarak i kazalarn ve meslek hastalklarn nlemektir. alma ortamndaki risklerin deerlendirilmesi uluslararas kabul grm bir yaklamdr. Uluslararas alma rgt tarafndan 1981 ylnda kabul edilen ve Trkiye tarafndan 2004 ylnda imzalanarak yrrle giren Sal ve Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl Szleme'nin (Occupational Safety and Health Convention) 16. maddesindeki "verenlerden kontrolleri altndaki iyerlerindeki makine, tehizat ve alma teknikleri ile ilgili gvenlik ve salk risklerini mmkn olduu lde kontrol etmeleri istenecektir. Ayrca iverenlerden kontrolleri altndaki kimyasal, fiziksel ve biyolojik madde ve etkenlerin gerekli nlemler alndnda mmkn olduu lde salk iin risk oluturmamasn salamalar istenecektir. hkm ile i sal ve gvenliine ilikin almalarn risk deerlendirmesi esasna dayandrlmas art koulmutur. Ayrca Uluslararas alma rgt tarafndan 1985 ylnda kabul edilen ve Trkiye tarafndan 2004 ylnda imzalanarak yrrle giren Sal Hizmetlerine likin 161 Sayl Szleme'nin (Occupational Health Services Convention) 5. maddesindeki "Her iverenin istihdam ettii iilerin salk ve gvenlii iin sorumluluu sakl kalmak kaydyla ve iilerin i sal ve gvenlii konusunda katlmnn gereklilii gz nne alnarak, i sal hizmetleri, iletmedeki i risklerine uygun ve yeterli olacak ekilde aadaki grevleri kapsayacaktr. a. yerlerinde sala zararl risklerin tanmlanmas ve deerlendirilmesi" ifadesi ile iyerinde verilecek i sal hizmetlerinde de risk deerlendirilmesinin esas alnmas gerektii hkme balanmtr. 4857 sayl Kanunu'nun 78. maddesi uyarnca karlan ve alma ortamnn salk ve gvenlik artlarn dzenleyen ynetmeliklerde de (Grlt Ynetmelii, Titreim Ynetmelii, Kanserojen ve Mutajen Maddelerle

2 almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik, Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik, Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik) iverene alma ortamndaki risklerin nlenmesi, nlenmesi mmkn olmayan risklerin deerlendirilmesi ve risklerle kaynanda mcadele edilmesi konusunda zorunluluk getirilmitir. Risklerin deerlendirilmesinin belirli bir sistematik iinde yaplmas iin eitli yntemler gelitirilmitir. Bu yntemler yardmyla takm almas yaplarak eitli konumdaki kiilerin deneyimlerinden yararlanlabilir ve her blmde yaplan incelemeler sonucunda elde edilen sonular ayn tipte olur. Kk ve orta lekli iletmelerde byk lekli iletmelere gre daha sk kaza meydana gelmektedir. Ancak bu iletmelerin ounda salk ve gvenlik konularnda yaplan risk deerlendirmesi almalar zaman ve para kayb gibi grlmektedir (1). Ayrca kk ve orta lekli iletmelerin i sal ve gvenliiyle ilgilenen zel bir birimi yoktur. Bu nedenlerle bu tr iletmeler iin iverenin kendisinin de kolayca uygulayabilecei basit risk deerlendirme yntemleri gelitirilmesi uygun olur (2). Bu dnceden hareketle Ankara Dkmcler Sitesinde faaliyet gsteren kk lekli dkmhanelerde risk deerlendirmesi almas yaplmtr. 1.1. Amalar Yakn Dnem Amalar 1. Dkm ikolunda faaliyet gsteren iyerlerinde risk deerlendirmesi yaparak dkm sanayiindeki alma ortamna ilikin salk ve gvenlik riskleri hakknda bilgi ortaya karmak, 2. Dkmhanelerdeki ortak riskler arasndan ncelikli olanlar belirlemek, 3. Belirlenen ncelikli riskler iin koruyucu nlemler nermek, 4. Dkmhanelerin allan blmlerine gre risk altndaki kiilerin says konusunda bilgi elde etmek. Uzak Dnem Amalar 1. Gelecekte yaplacak risk deerlendirmesi almalarna katkda bulunmak, 2. lkemizde i sal konularnn beklenen dzeye getirilmesi almalarna katkda bulunmak.

3 2. GENEL BLGLER 2.1. Risk ve Risk Deerlendirme Tehlike, insan yaralanmas veya hastal, maln hasar grmesi, iyeri evresinin zarar grmesi veya bunlarn kombinasyonuna neden olabilecek potansiyel bir durum veya kaynaktr. Risk, genel olarak istenmeyen durumun ortaya kma olasl olarak tanmlanmakta, fakat ou zaman olaslk ve sonucun fonksiyonu olarak ifade edilmektedir. nsan salna, evreye veya mala gelebilecek bir zararn meydana gelme olasl olan risk, olaan alma esnasnda mevcut bir tehlikenin yaratabilecei zarar eklinde de tanmlanabilir. Risk deerlendirme, riskin bykln hesaplama ve riskin tolere edilebilir olup olmadna karar verme yani riskleri makul bir seviyeye indirebilmek iin gerekli nlemlerin belirlenmesi ve bu nlemlerin hangilerinin ncelikle alnmas gerektiine karar verilmesi ilemidir. Risk deerlendirmesinin allagelmi gvenlik almalarna gre avantajlar vardr. Derinlemesine ve sistemli bir deerlendirme risklerin anlalmasn gelitirerek tehlikelerin azaltlmasna destek olur. Risk deerlendirmesinin genel amac sistemin olduu gibi kabul edilebilir olup olmadnn, deiiklik gerekip gerekmediinin tespiti iin temel oluturmaktr. lave bir ama da nemli ve daha nemsiz riskler arasnda ayrm yapmaktr (3). 2.1.1. Risk Deerlendirme Yntemleri Risk deerlendirmesinde belli bir yntem kullanmann birtakm avantajlar vardr. ncelikle bir risk deerlendirme yntemi kullanldnda allagelmi gvenlik almalarna gre daha fazla tehlike ve iyiletirme nlemi ortaya kartlr. yeri ortamndaki tehlikelere sistematik yaklaabilmek, takm almas yaplarak eitli pozisyondaki kiilerin deneyimlerinden faydalanabilmek ve her blmde yaplan incelemeler sonucunda ayn tipte sonular elde edebilmek iin risk deerlendirmesi yaparken bir yntem kullanmak gerekmektedir. ktlar, aamalar ve uygulanmas farkl olan risk deerlendirmesi yntemlerinden hangisinin seilecei nem tamaktadr. Risk deerlendirmesinin ktlar, deerlendirmenin

4 tipine gre eitlilik gstermektedir. Baz yntemlerin uygulanmas sonucunda iyerindeki tehlikelerin listesi ortaya karlrken baz yntemlerle de belli kazalarn nasl meydana gelebileceinin ayrntl aklamas, bunlarn meydana gelme olasl ve olas sonular bulunabilir. Risk deerlendirme yntemleri teknik odakl, insan odakl ve sistem odakl deerlendirme yntemleri olarak 3 snf altnda gruplanabilir. Teknik odakl deerlendirme yntemleri Enerji Analizi, Tehlike ve letilebilirlik almalar, Hata Aac Analizi; insan odakl deerlendirme yntemi nsan Gvenilirlik Deerlendirmesi; sistem odakl deerlendirme yntemleri Gvenlii Analizi ve Sapma Analizidir. Bu yntemlerin amac ve uygulan biimleri aada aklanmtr (4). Enerji Analizi Enerji analizinin amac bir iyerindeki btn zararl enerjiler hakknda genel bir gr oluturmaktr. nk iyerinde bir yaralanma veya zararn olumas iin o iyerinde alanlarn hareketli makine paras, yksekten den bir para veya elektrik voltaj gibi yaralayc bir enerji trne maruz kalmas gerekmektedir. Enerji analizi 3 temel adm zerine kurulur: a) Zarara urayabilecek kiiler, ekipmanlar veya tesisler tespit edilmelidir. b) Sz konusu enerji zarara neden olabilecek nitelikte olmaldr. c) Mevcut koruyucularn (r: makine iin gvenlik koruyucular) zararn olumasna engel olup olmad tespit edilmelidir. Tehlike ve letilebilirlik almalar Tehlike ve letilebilirlik almalar'nn temeli zararl sonular olabilecek sapmalarn ematik aratrmasnn yaplmasdr. Bu nedenle bu yntem sk sk byk kaza meydana gelme potansiyeli olan kimya endstrisinde kullanlan bir yntemdir. Bu yntemde tehlikeler zarara, yaralanmaya veya dier ekillerdeki kayplara neden olabilecek sapmalar olarak belirlenmitir. Yntemin karakteristik elemanlar aada aklanmtr. a) Ama: Analiz edilecek tesisatn her paras iin belirlenir, yerletirilen parann nasl almasnn beklendiini ifade eder.

5 b) Sapma: Tehlikeli durumlara neden olabilecek planlanan ilev ekillerinden sapmalarn aratrlmasdr. c) Klavuz Kelime: Kontrol listesindeki klavuz kelimeleri, deiik sapma tiplerini ortaya karmak iin kullanlan kelimelerdir. d) Takm: Analiz, deiik zellikteki birka kiiden oluan bir takm tarafndan ynetilir. Hata Aac Analizi Hata Aac Analizi, tanmlanm istenmeyen olay veya durumun nedenlerinin mantksal kombinasyonunun grafiksel ifadesidir. Bu yntem, fonksiyonel hatann ciddi sonulara neden olabilecei ve ayn zamanda nemli miktarda kaynan tehlike analizi iin ayrlabildii karmak teknik sistemler iin uygundur. Ancak bu yntemin uygulanmas olduka zordur ve genel olarak uzmanlar tarafndan kullanlr. Ayrca bu yntem btn hatalarn bulunmasn garanti etmez. Genellikle deiik analizciler deiik eitlilikte aalar retebilir fakat aacn deiik formlar olsa da ierik hala ayndr. nsan Gvenilirlik Deerlendirmesi nsan Gvenilirlik Deerlendirmesi yntemi gvenlik mhendislerini ve insan faktr uzmanlarn kapsar ve daha ok nkleer g sektrnde uygulanr. Yntemin amac bir aktivitenin baar veya baarszlkla sonulanma ihtimalinin ortaya karlmasdr. Yntemde daha ok saysallatrma zerinde durulur ve sonular olaslk hesaplarnda kullanlr. Son aamada ise hatay azaltmak iin neriler belirlenir ve bu neriler yazl belge haline getirilir. Gvenlii Analizi Gvenlii Analizi i grevlerinin arzaya urayabilecei aamalarn listelenmesi ve her aamadaki tehlikelerin tanmlanmas temeli zerine dayanr. retim sistemi uygulamann balangcnda makineler tarafndan kontrol edilen grevler ve i talimatlar tarafndan ynetilenler olmak zere ikiye ayrlr. Bu iki retim sistemi hem iilerin hem de iverenin bak alaryla gzlenir. Tehlikeler ve korunma nlemleri bu gzlemlere dayandrlarak belirlenir. Yntemin

6 avantajlarndan biri her eyi aklkla ortaya koymas ve greceli olarak daha kolay uygulanabilmesidir. Sapma Analizi Sapma Analizi retim sistemlerini ve faaliyetlerini incelemek amacyla kullanlmaktadr. Yntemin amac kazalara ve dier problemlere neden olabilecek sapmalar tanmlamak, analiz etmek ve koruyucu nlemleri tespit etmektir. Yntem, iyerleri ve operasyonlar gibi kk sistemlere uyguland gibi tm fabrika gibi daha byk sistemlere de uygulanabilir. retim sistemi teknik, insani ve organizasyonel unsurlardan olutuu iin bu konudaki sapmalar gz nne almak temel yaklam olmaldr. Sapma Analizi 4 admda uygulanr. a) Hazrlk ve kurgu: Yntemde ilk adm olarak sistemin hangi byklkteki parasnn analiz kapsamna alnaca belirlenir. Daha sonra sistem fonksiyonlara ve ilgili faaliyetlerine gre fonksiyonel olarak yaplandrlr. Yaplandrmann sonucu akm emas eklinde gsterilerek sistemin bir modeli oluturulabilir. Bakm almalar ve atklarla ilgili ilemler gibi alt aktiviteler de bu modele dahil edilmelidir. Yaplandrma tamamlandnda eitli blmlerin veya fonksiyonlarn bir listesi elde edilmi olur. b) Sapmalarn tanmlanmas: Analizin bu aamasnn amac en temel sapmalar ortaya karmaktr. Akla gelebilecek btn sapmalarn kapsanmas mmkn deildir nk toplam say olduka fazladr. Her bir blm iin kazalar ve dier negatif sonular meydana getirebilecek sapmalar tanmlanmaya allmaldr. c) Sapmalarn deerlendirilmesi: Bu aamada sapmalarn ciddiyeti deerlendirilir. Baz durumlarda sapmalarn ne sklkla olutuu ve hangi ciddiyette olduuna ilikin bilgilere ulamak mmkn olur ve bu bilgiler deerlendirmeye destek olurlar. Veriler grmeler yardmyla veya i-tamir kaytlarnn incelenmesiyle elde edilebilir. d) Gvenlik nlemlerinin nerilmesi: Sapmalar deerlendirilirken en nemlileri iin alnmas gereken nlemler belirlenmelidir. Belli bir sapmann meydana gelme olasln ortadan kaldrmak ilk yaklam olarak ortaya kar. Bunun anlam faaliyette veya cihazda sz konusu olasl kaldracak ekilde deiiklik yapmaktr. Bu tr nlemler olduka etkilidir fakat uygulamas zordur.

7 2.1.2. Risk Deerlendirmesinin Admlar Tm risk deerlendirme yntemleri temel olarak 4 aamadan geerek tamamlanr (5). Tehlikelerin Tanmlanmas Risk deerlendirmesinde ilk olarak yaplmas gereken ilem, var olan tehlikenin tanmlanmasdr. Tehlikenin olup olmadnn belirlenmesi ok nemlidir, zira bir tehlikenin var olmas durumunda sonraki aamalarn yaplmas gndeme gelecek, tehlike sz konusu deilse ileri almalara gerek olmayacaktr. Risklerin deerlendirilmesi ve gerekli kontrol lmlerinin yaplmas iin iyerinde lme, hastala, yaralanmaya, hasara veya dier kayplara sebebiyet verebilecek tm istenmeyen olaylar "tehlike" olarak tanmlanr. ncelikle tm tehlikelerin tanmlanmasn salamaldr ancak ar derecede ayrnt bilgi verilerek gerek tehlikelerin grlmesi engellenmemelidir. Ayrca anlamsz tehlikelerin zerinde younlalarak potansiyel tehlike gzden karlmamaldr. Baz potansiyel tehlikeler iin alnm koruyucu nlemler mevcut olabilir. Geride kalan riskler deerlendirilirken bu nlemlerin etkinlikleri gz nnde bulundurulmaldr. Tehlikeler belirlenirken kullanlan malzeme, ekipman, imalatlar, i organizasyonu gibi konular gzden geirilmelidir. Uyulmas gereken zel kanun ve ynetmelikler mevcutsa bunlar tehlikenin belirlenmesine yardmc olabilir. Tehlike kaynaklar sistematik olarak incelenmelidir. rnein tehlikeleri makine, i ekipman, elektrik, kimyasal madde, alma sahas gibi gruplara ayrmak gerekebilir. Belli zaman srecinde alm iyerlerinin ve sistemlerin analizinde bilgi greceli olarak daha kolay elde edilebilir. Planlama aamasndaki retim tesisleri iin bu bilgiler daha zor elde edilir. Tehlikenin tanmlanmas aamasnda analiz edilecek sisteme ilikin bilgiler aada sralanm olan kaynaklar kullanlarak elde edilebilir. * Sal ve Gvenliine ilikin hukuki ve dier artlar * alanlar ve dier ilgili taraflardan alnan bilgiler * gnden fazla ign kayb ile sonulanan i kazalar ile ilgili kaytlar * ilerin urad i kazalar ile ilgili raporlar * Denetim sonular * letiim belgeleri

8 * yerine zg tipik tehlike riskleri, benzer kurulularda olmu olan kaza ve olaylar * Elektrik kullanm * Yangn * ak emalar * Makine, ekipman v.b. bilgiler * Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atklar, rnler ve alt rnler) * Kimyasal ve tehlikeli maddelere ait Malzeme Gvenlik Bilgi Formlar (Material Safety Data Sheet-MSDS) * Tbbi mdahale ve ilk yardm raporlar, salk taramas sonular Tehlikenin olup olmad konusunda epidemiyolojik yntemlerden de yararlanlr. Ksa zamanda sonu verecek kesitsel ve tanmlayc almalarla nemli bilgiler elde edilebilir. Gerektiinde vaka-kontrol tr almalarla bu konudaki bilgiler desteklenebilir. Ancak epidemiyolojik almalar sonucunda da bir tehlikenin sz konusu olup olmad ynnde karar verirken, bulunan ilikinin gc, tutarll, temporal ilikinin varl gibi konulara dikkat edilmesi gerekir. Epidemiyolojik almalar bakmndan hatrda tutulmas gereken bir nokta da kk risk artlarnn dikkatli epidemiyolojik almalarla bile ortaya konmasndaki glktr. Yzde 20 ile 30 arasndaki risk artlarnda ok sayda kiiyi kapsayan ve titizlikle planlanm epidemiyolojik almalara gereksinim vardr. Maruziyetin Deerlendirilmesi alma ortamnda tehlikenin var olduu ynnde kuku olduunda, alanlar asndan maruziyet deerlendirilmesi yaplmaldr. Bunun iin ncelikle maruz kalan kiiler tespit edilir daha sonra maruziyetin tr, dzeyi ve sresi hakknda bilgi toplanr. Maruziyetin trnden kastedilen risk faktrnn vcuda giri eklidir. rnein baz kimyasal maddeler deriyle temas sonucu zarar verebilir bazlar ise solunum veya sindirim yoluyla vcuda girerek hasar brakr. Maruziyetin dzeyi ise sz konusu risk faktrnn vcuda alnan miktarnn konsantrasyon veya say olarak belirlenmesiyle elde edilen bir bilgidir. Bu tespit kan, idrar gibi vcut svlarnn, vcut dokular veya hcrelerinin incelenmesiyle yaplabilir. Maruziyetin sresinin belirlenmesinde kiilerin iyerinde gnlk alma sreleri gz nne

9 alnr. alma sresinin gnden gne farkllk gsterdii durumlarda maruziyet sresi olarak kullanlmak zere ortalama bir deer alnabilir. Maruziyet deerlendirmesinde nceden etkileri bilinen baz maddelerle olan benzerliklerden yararlanlarak da fikir edinilmekle birlikte gerek deerlendirme iin lmlerden yararlanlr. lmler iin evreden yani iyeri ortamndan rnekler alnabilecei gibi kiilerden alnan (kan, idrar v.s.) biyolojik rneklerde de lm yaplabilir. Biyolojik deerlendirmede risk faktrnn vcuda alnan miktar vcut svlar veya dokular zerinde yaplan lmlerle belirlenir. Bu sonular alma ortamndan bamsz olarak elde edilmi deerlerdir. Bu yaklam bireylerin tek tek ne kadar etkilenmi olduklarnn anlalmas bakmndan ok kymetlidir. Ancak biyolojik deerlendirme iin her bireyden ayr ayr rnek alnmas gereklidir. Bu ise hem zaman alc hem de pahal bir yaklamdr. evresel deerlendirmede ise alma ortamnn havasndan, sudan, topraktan veya yiyeceklerden rnekler alnarak maruziyetin dzeyi tespit edilir. zellikle byk topluluklarn geni corafik alanlarda alma yapt durumlarda ortam lmleri kiisel lmlere gre daha pratik bir yntemdir. Ancak kiilerin tehlike kaynana olan uzaklk ve yaknlklar, ortamda havalandrma gibi koruyucu uygulamalarn varl ve rnek alnd esnada alp almad, bireylerin kiisel koruyucu kullanma durumlar ve kiiler aras biyolojik farkllklar nedeniyle evresel deerlendirme sonular bireylerin gerek maruziyetleri hakknda doru bilgi vermekten uzaktr. Tm lm yntemlerinde rnek alma ilemi genel alma artlarn temsil eden bir zaman diliminde yaplmaldr. Ayrca lmlerin periyodik olarak yenilenmesi ve lm sonularnn her seferinde deerlendirilmesi gerekmektedir. Doz-Cevap likisinin Deerlendirilmesi Risk deerlendirmesinde nc aama doz-cevap ilikisinin deerlendirilmesidir. Doz-cevap ilikisinin deerlendirilmesi, herhangi bir olumsuz durumun ortaya kmasnda rol olan bir etkenin en az dzeyinden balayarak artan miktarlarnn olumsuz durumun ortaya kma olasln artrp arttrmadn belirleyen bir incelemedir. Baka bir deyile doz-cevap deerlendirmesi, risk

10 faktrnn maruz kalanlar tarafndan alnan dozu ile bu dozlarn olumsuz etkileri arasndaki ilikiyi ortaya karan bir almadr. Bu deerlendirmenin ilk aamas olan alnan dozun belirlenmesinde baz problemler ortaya kmaktadr. nk baz kimyasal maddeler vcuda girdikten sonra ykma urar ve konsantrasyonlar der, bazlar tamamyla vcuttan atlr, bazlar ise vcudun eitli blmlerinde birikir. Bu nedenle alnan doz yerine baz hesaplamalar ve dzeltme faktrleri kullanlarak elde edilen "etkin doz" tanm kullanlr ki bu deer sz konusu risk faktrnn vcut organlarna giren net miktarn verir. Etkin dozun tespitinden sonra etkinin yani etkilenilen maddeye bal olarak ortaya kan belirtilerin deerlendirmesi yaplr. Etkilenmenin deiik dozlarnda ortaya kan belirtilerin de farkl dzeylerde olup olmad incelenir. Bu konuda da farmakodinamik (veya toksikodinamik) kavramdan yararlanlr. Bir maddenin farmakodinamik zellii o maddenin vcuttaki kimyasal reaksiyonlarla olan ilikisi anlamna gelmektedir. Bu etkilenmeler sonucunda baz klinik belirti ve bulgular ortaya kar. Doz-cevap ilikisinde ilk olarak etken maddeye bal herhangi belirtinin ortaya kmad dzey (NOEL: No Observed Effect Level) belirlenir. Kimi zaman da maddeye bal bir belirti grlmekle birlikte bu belirtinin nemli olup olmad veya istenmeyen bir etki olup olmad konusuna iaret etmek zere istenmeyen bir belirtiye yol amayan doz (NOAEL: No Observed Adverse Effect Level) belirlenir. Bu dozun daha fazlas istenmeyen belirtinin meydana gelmesine neden olan en dk doz (LOAEL: Lowest Observed Adverse Effect Level) olarak bilinir. Doz-cevap ilikisinin incelenmesinde insanlardan elde edilen deerler kullanlmak suretiyle yaplan almalar az saydadr. te yandan insanlarn gerekte maruziyetleri ok dk dzeylerdedir. Bu yzden doz-cevap ilikisini insan verisi ile deerlendirme olana pek yoktur. Bu durumda hayvan deneyleri yaplmak suretiyle doz-cevap ilikisi deerlendirilmeye allr. Ancak hayvan deneylerinde kullanlan dozlar ou kez insanlarn gerek yaamda karlamad yksek dozlardr. Yksek dozlarla elde edilen doz-cevap grafiklerinden ekstrapolasyon yntemi ile dk dozlardaki etkilenme konusunda fikir edinilmeye allr ki bu yaklamda da hataya ak olan noktalar vardr. Elde edilen doz-cevap grafiinin lineer olmad durumlarda ekstrapolasyon ynteminde hata olasl daha yksektir.

11 Riskin Karakterizasyonu Risk deerlendirmesinin son aamas olan risk karakterizasyonunun amac risk deerlendirmesinin tm admlarnda elde edilen verilerin derlenerek olumsuz etkilerin tr ve arl konusunda bilgi oluturulmasdr. Bunun iin nceki aamalarda kullanlan deerlendirme yntemlerinin trleri, bu yntemlerde hataya ak olan noktalar, deerlendirmenin ve hesaplamalarn ka kiilik grupta yapld, kullanlan istatistik testler ve nemlilik dzeyleri gibi noktalar dikkate alnarak yorum yaplr. Bu amala sk olarak kullanlan bir yaklam bireyin yaam boyu riskinin belirlenmesidir. Herhangi bir kii iin yaam boyu risk ok dk bir olaslktr ve sklkla milyonda bir dzeylerinde ifade edilir. Risk karakterizasyonunda sk olarak kullanlan bir dier yaklam da toplumsal dzeydeki riskin tahminidir. Bu tahminde, bir iyerinde alanlar arasnda, rnein bir yl veya on yl sresince ka kiide istenmeyen belirtilerin ortaya kmasnn beklendii ifade edilir. Toplum riski, bireysel risk deerinin etkene maruz olan kii says ile arplmas eklinde hesaplanr. Risk karakterizasyonu amac ile rlatif risk ve bu riske bal olarak kaybedilen yaam sresi de kullanlmaktadr. Rlatif risk, etkene maruz olan gruptaki riskin, maruz olmayan gruptaki riske oranlanmas eklinde hesaplanr. Bu etkene maruz olma sonucunda gn-ay veya yl olarak yaam sresinden ne kadarlk kayp olduu eklindeki deerlendirme de risk karakterizasyonu amac ile kullanlabilir. 2.1.3. Risk Deerlendirme Matrisi Risk deerlendirmesi sonunda ortaya karlan riskler iin nem ve ncelik sras yapmak, baka bir deyile elde edilen verileri saysal olarak ifade etmek iin arlk ve olaslk matrisleri kullanlabilir (6). Matris diyagramlar iki veya daha fazla deiken arasndaki ilikiyi analiz etmekte kullanlan deerlendirme aralardr. Bu yntem basit olmas dolaysyla tek bana risk deerlendirmesi yapmak zorunda olan aratrmaclar iin idealdir. Ancak deiik alma yntemleri ieren veya birbirinden ok farkl akm emasna sahip ilerin hepsi iin tek bana yeterli deildir ve aratrmacnn birikimine gre yntemin baar oran deiir.

12 Risk derecelendirmesini risk matrisi ile yapabilmek iin ncelikle tespit edilen riskler iin olaslk ve arlk deerleri belirlenmelidir. Olaslk Derecesinin Belirlenmesi Bir olayn meydana gelme olasl Tablo 2.1deki derecelendirme kullanlarak belirlenir. Meydana gelme olasl iin beklenmez, belki, muhtemel, ok muhtemel, kesin deerlerinden biri saptanr. Tablo 2.1de bir olayn gerekleme olasl derecelendirilerek gsterilmitir. Tablo 2.1. Bir olayn gerekleme olasl. Olaslk Beklenmez Belki Muhtemel ok muhtemel Kesin Skor (2) (4) (6) (8) (10) Deerlendirme Ylda bir ayda bir Ayda bir Haftada bir Her gn

Bir olayn meydana gelme olaslna karar verirken iyerine ve iilere ait baz zelliklerin gzden geirilmesi gerekir. Bu zellikler maddeler halinde aklanacaktr (4). a) Maruz kalan ii says: Genellikle maruz kalan iilerin says arttka bir olayn meydana gelme olasl artacaktr. rnein, bir dkm potasn tayan iilerin says hesaba katlmaldr. b) Maruz kalan iilerin ustalklar ve deneyimleri: Bir grevi yerine getiren iilerin eitimli ve o konuda maharetli olmalar bir olayn olma olasln azaltacaktr. Ayrca bir iinin sa ya da sol el kullanmas gibi kendine zg zellikleri de kabiliyetini etkileyecektir. c) Maruziyetin sresi: Genellikle bir iinin ok daha uzun bir sre maruziyeti beraberinde bir olayn meydana gelme olasln da artracaktr. d) Tehlikenin konumunun alanlara ve dier tehlikelere gre grece durumu: rnein grltl bir makinenin yannda alan bir iinin iitme kaybna uramas

13 olasl bu makineye ok daha uzak bir mesafede alan iilere nazaran ok daha fazla olacaktr. e) Tela ve aknlklar: Zamann kstl olmas iinin bir grevi dikkatli bir ekilde yerine getirmesini engelleyecektir. rnein potadaki ergimi metali soutmadan kalplara dkmek zorunda olan ii bu telala ergimi metalin kendi ayana veya eline sramasna neden olabilir. f) Maddelerin miktarlar veya birden fazla maruziyet zellii iermesi: yerinin bir blmnde meydana gelen olumsuz bir durum dier blmleri de etkileyebilir. rnein dkmhanenin bir blmnde meydana gelen kk bir yangn boya yaplan blmdeki boya ve tinerlere srarsa yangn byyebilir. g) evre artlar: yerindeki alma ortam bir olayn meydana gelme olasln arttrabilir. arttracaktr. h) Malzeme durumu: almasn arzal veya anm bir malzemeyle yapan iinin bu alma srasnda yaralanma olasl ok yksek olacaktr. Arlk Derecesinin Belirlenmesi Bir olayn arlk derecesi ise Tablo 2.2.deki derecelendirme kullanlarak belirlenir. Bir olayn gereklemesi durumunda arlk deeri iin ok hafif, hafif, orta, ciddi, ok ciddi deerlerinden biri saptanr. Tablo 2.2.de bir olayn gereklemesi durumunda arl derecelendirilerek gsterilmitir. Tablo 2.2. Bir olayn gereklemesi durumunda arl. Arlk ok hafif Hafif Orta Ciddi ok ciddi Skor Deerlendirme (2) (4) (6) (8) saati kayb yok, ilkyardm gerektirmeyen gn kayb yok, ilkyardm gerektiren Hafif yaralanma, tedavi gerekir lm, ciddi yaralanma, meslek hastal rnein indksiyon ocaklarna enerji salayan elektrik panolarnn etrafnda su birikintisinin bulunmas iilerin elektrik akmna kaplma ihtimalini

(10) Birden ok lm, srekli i gremezlik

14 Bir olayn gereklemesi durumunda arlk derecesine karar verirken iyerine ve iilere ait baz zelliklerin gzden geirilmesi gerekir. Bu zellikler maddeler halinde aklanacaktr. a) Kayt ve istatistikler: yerinde meydana gelmi olaylarla ilgili istatistikler ve iyerinde kullanlan makinelerin reticilerinden alnan bilgiler bir olayn arlk derecesine karar verirken faydal olacaktr. b) Zincirleme reaksiyon potansiyeli: Bir tehlike ortadan kaldrlamadysa bir dizi daha tehlikeli durumun gelimesine ve olumasna neden olacaktr. c) Maddelerin konsantrasyonu veya miktar: Bir kimyasal madde seyreltik formunda hafif dzeyde salk sorununa neden olabilecekken ayn kimyasaln konsantre formu lme neden olabilir. d) Hareket eden ve frlayan paralarn hz e) Ykseklikler: Yksekten den paralarn iileri yaralama ya da ldrme olasl daha yksek olacaktr. f) Arlklar: Bir iinin 60 kg arlndaki potay kaldrmas durumunda geirecei muhtemel sakatln iddeti 30 kg arlndaki potay kaldrmas srasnda geirecei sakatln iddetinden fazla olacaktr. g) Kuvvet ve enerji dzeyleri: Bir elektrik kaynann voltaj ykseldike verebilecei zararn iddeti de artacaktr. Risk Skorunun Belirlenmesi Risk skoru hesab yaplrken; risk dzeyi = arlk x olaslk (2.1.)

forml kullanlr. Forml 2.1.'i temel alarak oluturulmu matrise, Tablo 2.1. ve Tablo 2.2.den elde edilen veriler yerletirilerek risk skoru elde edilir. kan sonucun byklne gre en byk deerden balayarak riskler iin gerekli nlemler alnr. Tablo 2.3.de arlk ve olaslk matrisi verilmitir.

15 Tablo 2.3. Arlk ve olaslk matrisi. Arlk ok hafif Hafif Olaslk Kesin Muhtemel Belki Beklenmez (10) (6) (4) (2) ok muhtemel (8) (2) 20 16 12 8 4 (4) 40 32 24 16 8 Orta (6) 60 48 36 24 12 Ciddi (8) 80 64 48 32 16 ok ciddi (10) 100 80 60 40 20

Kabul Edilebilirlik Dzeyinin Belirlenmesi Arlk ve olaslk matrisine gre kan risk skoru Tablo 2.4.de gsterilen verilere gre deerlendirilir ve gerekli nlemler alnr. Tablo 2.4. Risk skorunun kabul edilebilirlik deerleri.
Risk skoru 0-8 nemsiz risk Kabul edilebilirlik dzeyi Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin kontrol prosesleri planlamaya ve gerekletirilecek faaliyetlerin kaytlarn saklamaya gerek olmayabilir. 12-24 Risk uygun ekilde Belirlenen riskleri ortadan kaldrmak iin ilave kontrol kontrolde proseslerine ihtiya olmayabilir. Ancak mevcut kontroller srdrlmeli denetlenmelidir. 32-48 Risk kontrol zayf, Belirlenen risk azaltlncaya kadar i balatlmamal eer yetersiz devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Risk iin devam etmesi ile ilgiliyse acil nlem alnmal ve bu nlemler sonucunda faaliyetin devamna karar verilmelidir. 60-100 Kabul edilmez risk Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye drlnceye kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Gerekletirilen faaliyetlere ramen riski drmek mmkn olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir. ve bu kontrollerin srdrld

16 2.2. Kk ve Orta lekli letmeler alma ortamnda iyerleri eitli byklktedir. yerlerinin byklne karar vermek iin kullanlan hammadde miktar, harcanan enerji tr ve miktar, retim miktar, makinelerin toplam gc, atklar gibi eitli ltler kullanlmak suretiyle snflamalar yaplabilir. Ancak bu ltler hem zaman zaman deikenlik gsterebilir hem de btn iyerleri iin bu bilgileri doru olarak saptama olana bulunmayabilir (5). Kk ve orta lekli iletmelerin snflandrlmasnda iyerinde alan ii says ltnn kullanlmas uluslararas kabul grm bir yaklamdr. Bu konuda Devlet statistik Enstits (DE), ktisadi birlii ve Gelime Tekilat (OECD), Avrupa Topluluu ve Kk ve Orta lekli Sanayii Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB) tarafndan oluturulan snflandrmalar Tablo 2.5., Tablo 2.6., Tablo 2.7. ve Tablo 2.8.da gsterilmitir. Tablo 2.5. DEye gre kk ve orta lekli iletme tanm. letme tipi Kk lekli iletme Orta lekli iletme Byk lekli iletme i says 1-9 10-24 25+

Tablo 2.6. OECD'ye gre kk ve orta lekli iletme tanm. letme tipi ok kk lekli iletme Kk lekli iletme Orta lekli iletme Byk lekli iletme i says 20den az 20-99 100-499 500+

17 Tablo 2.7. Avrupa Topluluuna gre kk ve orta lekli iletme tanm. letme tipi Mikro iletme Kk ve orta lekli iletme Byk lekli iletme i says 1-9 10-499 500+

Tablo 2.8. KOSGEB'e gre kk ve orta lekli iletme tanm. letme tipi Kk lekli iletme Orta lekli iletme i says 1-50 51-151

Deiik lke ve kurulular arasnda farkl grler olmakla birlikte kk iletme tanm iin 50 ii says olduka yaygn olarak benimsenen bir deerdir. Buna gre alan says elliden az olduunda "kk" iletmeden, daha fazla olduunda da "byk" iletmeden sz edilmektedir. Elliden az iinin alt iyerlerinden 1-9 ii alan yerler "ok kk iletme" olarak da adlandrlmaktadr. Benzeri ekilde elliden fazla sayda iinin alt iyerlerinde de 50 ile 200 veya 250 arasnda iisi olan iyerleri "orta byklkte iletme" daha ok ii alan yerler de "byk iletme" eklinde snflanmaktadr. Bu durumda Trkiyede 2003 ylnda mevcut 777.177 iyerinden 762.272 tanesi (%98.1) kk iletme eklindedir (Tablo 2.9.). Bunlarn da en byk blm (%88.2) 1-9 iinin almakta olduu ok kk iletmelerdir. kiyzellinin zerinde iisi olan iyerleri ise btn iyerlerinin binde 3 n oluturmaktadr. Bin ve zerinde kiinin alt ok byk iletme olarak adlandrlabilecek iyeri says ise 156'dr. Ayn ylda alan 5 615 238 iinin de 3 202 876s (%57) kk iletmelerde almaktadr.

18 Tablo 2.9. i saylarna gre iyeri byklkleri, Trkiye, 2003. yeri tr ok kk Kk Orta Byk Toplam i says 1-9 10-49 50-250 251+ Say 685.449 76.823 12.765 2.140 777.177 Yzde 88.2 9.9 1.6 0.3 100.0

Kk iletmelerin alanlar, iverenleri ve retim biimleri asndan baz ortak zellikleri vardr. alanlarn genel eitim dzeyleri dktr, ounun da mesleki ynden eitimi yoktur. Genellikle ocuklukta balanm olan bir ite zaman iinde renilen bilgi ve beceri ile alma sz konusudur. verenin de genel ve mesleki eitimi ou kez yeterli deildir. verenin iin olas riskleri ve nlemler konusunda yeterince bilgi sahibi olmamas, iyerindeki salk ve gvenlik nlemlerinin yetersizlii sonucunu dourmaktadr. Bunun yan sra iverenin maddi ynden gsz olmas da nlemlerin alnmas bakmndan bir dier dar boaz durumundadr. alma sresi genellikle uzundur ve dzenli deildir. yknn fazla olduu gnlerde ge saatlere kadar alma sz konusu olabilir. alanlarn genel salk dzeyleri dktr, zellikle solunum yolu enfeksiyonlarnn grlme olasl yksektir. Ayrca iverenin ve alanlarn eitim dzeyinin dk olmas, iyerinde alma koullarnn olumsuzluu, koruyucu nlemlerin yetersizlii gibi nedenlerle alanlar arasnda kaza geirme olasl yksektir. yerinin niteliine ve ortamdaki risk faktrlerine gre deimekle birlikte meslek hastal da fazla grlr. Kk iletmeler eski teknolojinin kullanld iyerleridir. Eski teknoloji, verimlilii dk koruyucu dzenekler bakmndan ou kez nemli eksikleri olan yntemlerdir. yerinde havalandrma, aydnlatma gibi fizik koullar bakmndan ileri derecede yetersizlikler sz konusudur. zellikle k mevsiminde snma sorunlar vardr. yerinde akar su, tuvalet, soyunma-giyinme dolaplar v.s. ou kez yoktur. Kiisel koruyucu malzeme ya yoktur ya da amaca uygun deildir ve kullanlmaz.

19 Gnmzde hem gelimi hem de gelimekte olan lkelerde ekonomik ve sosyal kalknmann temeli sanayilemenin belkemii kk ve orta lekli iletmelerdir. Bu iletmeler deien amzn gereidir. Evrenselleen piyasa ekonomisinin temeli olan rekabetin yerlemesi ve srdrlmesi kk ve orta lekli iletmelerin varlna baldr. Ekonomik hayatta ayakta kalmak ve baarmak gds ile ynlendirilen ve ynetilen bu iletmeler bir ekonominin canllnn gstergesidirler ve ekonomiyi kemiklemekten ve kmekten korurlar. nk lkemiz ekonomisinin temel dinamiini oluturan orta snf zellikleri nedeniyle toplumsal dzenimizin temeli istikrarn garantisi ve istihdamn motoru olan kk ve orta lekli iletmeler toplumsal ve ekonomik sistemimizde ok nemli bir konuma sahiptirler. Bu nedenle 2000li yllarn deien koullar dorultusunda dnya ekonomisi ile entegrasyon srecinde ekonomi politikamzda bu tr iletmelere zel bir nem vermek gerekmektedir (7). lke ekonomisine bu denli katks olan kk ve orta lekli iletmelerin kendilerine zg birok sorunu bulunmaktadr. Ancak bu sorunlarn zmne ve bu iyerlerinin glendirilmesine ynelik tm giriimler ekonomik arlkl olmakta ve alanlarn salk ve gvenlik sorunlar hep ihmal edilmektedir (8). alanlarn iyerlerindeki fiziksel ve kimyasal etmenlerin zararlarna, retim ara ve gerelerinin tehlikelerine, kullanlan ham ve yardmc maddelerin eitli zararl etkilerine maruz kalmalar i sal ve gvenlii sorunlarnn temelini oluturmaktadr. Bu nedenle salk ve gvenlik sonular dikkate alndnda risklerin saptanmas yani riskin deerlendirmesi ve kontrol i sal ve gvenlii hizmetleri bakmndan nem tamaktadr. Risk deerlendirmesinin temel amac iyeri ortamndaki ncelikli risklerin tespit etmek, tespit edilen ncelikli riskler iin uygun iyiletirme nerileri getirmek, alma ortam kalitesinin ykseltmek ve sonu olarak i kazalarnn ve meslek hastalklarnn nlemektir. 2.3. Dkm Sektr ve Dkm lemi Dkm sektr de bata makine imalat, otomotiv, maden ve savunma sanayii olmak zere eitli konularda retim yapan ve kk sanayide nemli yer tutan bir i koludur. Ylda 66 milyon tonluk dnya dkm sektrnde ilk iki sray bu retimin %40n gerekletiren ABD ve in almaktadr. Trkiye ylda 1 milyon tonluk

20 dkm retimiyle Avrupada 6., dnyada ise 14. srada yer almaktadr. Trkiye, yllk 1.5 milyar dolarlk retim deerine sahip toplam 1 milyon ton dkm retiminin %70ini ihra etmektedir. Bugn Trk dkm rnleri sektrnde zel sektre ait 83 byk sanayi kuruluu, 187 adet kk ve orta lekli iletme, 912 adet kk atlye boyutunda dkmhane iletmesi faaliyet gstermektedir. Ankarada dkm sektrnn gelimesi 1950li yllarda Krkkale Makine Kimya Fabrikalarndan ayrlan ustalarn kurduu dkmhanelerde balamtr. Zamanla sanayinin gelimesi ve yaplama younluu nedeniyle dkmhaneler iin ehir merkezinden uzakta bir yerleim alan kurulma ihtiyac ortaya kmtr. 1988 ylnda Aya Yolu 25. kilometrede 177.000 mlik arazi zerine kurulan Dkmcler Sanayi Sitesi 118 adet dkmhane ile faaliyet gstermeye balam; daha sonraki yllarda ek inaat almalarnn da tamamlanmasyla bu say 200e ulamtr. Dkmcler Sanayi Sitesinin yllk toplam dkm kapasitesi yaklak 50.000 tondur. Pik, sfero, elik ve demir d eitli dkm rnleri retilerek 30.000.000 dolarlk katma deer yaratlmaktadr. Trkiye dkm ihtiyacnn yaklak % 5i Ankara Dkmcler Sitesindeki dkmhaneler tarafndan karlanmakta olup sitede 2.000 civarnda ii istihdam edilmektedir (9). Dkm teknii, metal veya metal alamlarnn eritildikten sonra s geirimlilii olan bir kalbn iine dklmesi ve katlatrlarak yap paralarnn elde edilmesi temeline dayanr. Metallerin sv haldeyken sahip olduklar ok yksek ekil alma yetenei bu teknik ile deerlendirilir. Bir dkm parasnn elde edilmesinde genel olarak u sra izlenir (10, 11): I Elde edilmek istenen parann modelinin yaplmas II Modele uygun ekilde maa ve kalp yaplmas III Metalin ergitilmesi ve kalp iine dklmesi IV Dkm zerinden kalp ve maalarn ayrlmas V Bitmi dkm zerinden fazlalklarn alnmas VI Kaynak, boya ve kontrol ilemleri Her dkmhanenin riskleri kendine zg olabilir. rnein metal olarak magnezyum kullanan bir dkmhanedeki parlama riski (demir, aluminyum vb.) baka cins metal kullanan dkmhanede olmayabilir.

21 Genel olarak dkmhanelerdeki salk ve gvenlik tehlikeleri, dkmde kullanlan metalin cinsine, dkm prosesine, dkmn boyutuna ve mekanizasyonun seviyesine bal olarak deiir. Bu aratrma kapsamna demir ve elik dkm yaplan dkmhaneler alnmtr. 2.3.1. Elde Edilmek stenen Parann Modelinin Yaplmas Model yapm, resimlendirilmi parann kolay ilenen bir malzeme ile geometrik benzerinin yaplmas aamasdr. ounlukla aa malzeme, metal, plastik veya kpk malzeme kullanlr. Ahap malzemenin ekillendirilmesinde kullanlan el aletleri ve elektrikli kesiciler iyeri ortam ses dzeyimin ykselmesine neden olmaktadr. Koruyucusuz altrlan ve elektrikli ahap kesiciler de nemli bir tehlike kaynadr. Ayrca ahap malzemenin testere ve zmparalarla ekillendirilmesi ilemi srasnda nemli miktarda toz k olur. 2.3.2. Modele Uygun ekilde Maa ve Kalp Yaplmas Maa, dkm ilemi srasnda bo kmas istenen yerlerde i ekillendirmeyi salayacak zel kumdan yaplm paradr. rnein motor parasnn iindeki su ceketinin bulunduu boluk bu ekilde elde edilir. Maa-kum karmlar, kum taneleri, ya ve kuru dayankllk iin katlan balayclar ve zel amalarla ilave edilmi dier katk maddelerinden oluur. Maa yapmnda ounlukla kuartz kumu kullanlmaktadr. Maa balayclar kum tanelerini bir arada tutmak bileime belirli bir dayankllk kazandrmak, anmay ve kolay yklmay nlemek amac ile katlrlar. Maa balaycs olarak bezir ya, slfit balayclar, katran tozu, reine, odun tala, un ve su kullanlr. Maa boyalar ise yzey kalitesinin slah ve temizleme masraflarnn drlmesi iin kullanlmaktadr. Boyalar maa yzeyine temas ettiinde kum taneleri arasndaki boluklar doldurup yzeyi ince bir tabaka halinde kaplarlar. Bylece erimi metalin maa ile karmn nleyip dzgn bir souma salarlar. Maa kalplarnn sertletirilmesi iin s ile sertletirme ve kendi kendine sertletirmenin yansra gaz ile souk sertletirme (karbondioksit pskrtme) sistemleri de kullanlr.

22 Maa frnlar nemli miktarda piroliz rnlerinin aa kmasna neden olur. Piroliz rnleri maruz kalanlarda ba arsna yol aar. Maa karmlarnn hazrlanmas srasnda karm oluturan maddelere temas edilmesi cilt tahriine neden olabilir. Souk sertletirme ileminde maa kumu zerine karbondioksit pskrtldnde ortaya sodyum karbonat ve silika jeli kar. Sodyum silikat alkali bir bileiktir ve deriye veya gze temas ettiinde zarar verir. Souk sertletirme ileminde kullanlan karbondioksitin sakland basnl tplerin vana balantllarnn ve basn gstergelerinin salam olmamas patlama tehlikesini ortaya karabilir. Ayrca karbondioksit gaz kapal ve dar alanlardaki oksijen konsantrasyonunu drebilir. Kalp yapm, iine dkm yaplacak ekilleri elde etmek amacyla zel kalp kumu kullanlarak model eklinin negatifi olan ukurlarn hazrlanmas ilemidir (ekil 2.1.). Demir dkmhanelerinde en ok kullanlan kalp kumu olan "yeil kum", silika kumu, kmr tozu, akl ve organik balayclardan oluur. Maa yapmnda kullanlan s ile ekillendirme, soumaya brakma, gazla sertletirme yntemleri kalp yapmnda da geerlidir.

ekil 2.1. Dkme hazr hale getirilmi kalplar. Birletirme esnasnda kolaylk salamas asndan modeller ve kalplar iki para halinde imal edilir. Modelin alt yars derece ad verilen alt kaba yerletirilir; derece ile model arasndaki boluktan nce ince daha sonra kaba kum dklr. Kumun kalp haline gelecek ekilde sertlemesi iin zerine haval tokmak yardmyla basnl hava pskrtlr. Modelin st yars da baka bir derece iine

23 yerletirilerek ayn yntemle kalbn st yars elde edilir. Erimi metalin modelin iine aktlabilmesi iin kalbn zerinde oluklar olmas gerekir. Bunun iin tahta paralar kullanlarak kalpta kanallar eklinde boluklar oluturulur. Son aama olarak model kalp kumundan ayrlr. Kalp iine maalar yerletirilir. Kalbn her iki yars birletirilir ve dkm iin hazr hale getirilir. Silis tozu, kumun kullanld her ilemde ortaya kan ortak bir sorundur. Kalp kumu genellikle sv reine ile slatld veya kartrld iin solunabilir toz miktar daha dktr. Modelin kalptan kolayca ayrlp karlabilmesini salamak iin bazen kalp iine talk serpilir. Solunabilir nitelikteki talk tozu, bir tr pnmokonyoz olan talkozis hastalna neden olmaktadr. Kalbn elle yapld dkmhanelerde ortama yaylan madde miktar otomasyonla alan dkmhanedekilere gre daha fazladr. Dkmn yzeyinin przsz olmasn salamak iin kalp zerine izopropil alkol iinde znm halde bulunan kimyasal maddeler pskrtlr. Bylece kalp i yzeyi bir eit grafitten oluan bir tabaka ile kapanm olur. Ancak bu kimyasallar s ile temas ettiklerinde yangn riskini ortaya karmaktadrlar. Ayrca organik zclerle temas sonucu dermatit olasl sz konusudur. Elle kalp yapm byk ve ar paralarn (derece, kalp kumu v.s.) kol kuvvetiyle tanmasn gerektirir ki bu ilem iilerde bel arlarna neden olur. Kalp yapmnda kullanlan haval tokmak el-kol titreim sendromuna ve yksek dzeyde grltye neden olur. 2.3.3. Metalin Ergitilmesi ve Kalp ine Dklmesi Ergitme ve dkm, yeterli bir akclk kazanacak ekilde ergitilen metalin zel aktma kanallar araclyla kalp iine doldurulmas ilemidir. Demir dkmhanelerinde pik demir veya dkme demirden dkm yaplabilir. eitli kaynaklarda pik demiri deiik ekillerde tanmlanmaktadr. allan hammaddenin bileimine ve ksmen alma koullarna bal olarak pik demirin kimyasal yaps aadaki limitler arasnda deimektedir. Fe C Si : %90-95 : %3,5-4,5 : %0,7-3,5

Mn : %0,5-0,8

24 S P : %0,02-0,12 : %0,10-0,90 Dkme demir birok dkm piki ve hurdalarn harmanlanp beraber eritilmesi sonucunda elde edilir. Dkme demir ortalama % 1,7den fazla karbonu bnyesinde bulunduran deiik oranlarda manganez, kkrt ve fosfor bir demir-karbon alamdr. Demir dkm sektrnde metalin eritilmesi iin arlkl olarak kupol oca kullanlr. Kupol oca dik konumda duran uzun bir frndr, st ksmnda yukarya doru alan menteeli kapa vardr. Yakt olarak kmr ve kire ta kullanr. Eritilecek malzeme, kupol ocan st ksmndaki kapaktan ieri vin yardmyla veya metal tayclar yardmyla dklr. Alt ksmda yanan kmrn ortaya kard s aklklardan malzemenin beslendii blme ular ve demiri ergitir. Ergiyen metal kupol ocan alt ksmndaki ak azdan akar (ekil 2.2.).

ekil 2.2. Kupol ocak.

26 Ergitilen alam eitlerinin az olduu yani ounlukla ayn tip malzemenin dkld ve dkmn srekli devam ettii dkmhanelerde indksiyon oca kullanlr (ekil 2.3.). ndksiyon ocaklarnn alma prensibi elektrik akm kullanlarak metal ergitilmesi esasna dayanr. ndksiyon ocann potas dnda sarl bulunan bobinden geirilen alternatif akmn srekli yn deitirmesi ile pota iine yerletirilmi olan metalde yine srekli yn deitiren elektromanyetik deiken alanlar meydana gelir. Bu deiken alanlarn yarattklar elektrik akmlar ise malzeme direnci ile s enerjisine dnerek malzemenin ergitilmesini salar. Ergitilen malzeme potann mekanik olarak devrilmesi ile seyyar potalara aktarlr.

ekil 2.3. ndksiyon oca.

28 Dkm sektrnde kullanlan ocak eitleri, alma prensipleri ve dezavantajlar Tablo 2.10.da ayrntl olarak aklanmtr. Tablo 2.10. Dkmhanelerde kullanlan ocak eitleri ve zellikleri. Ocak ad Yakt Ergitme esneklii Kupol ocak Metalurjik Pik kok ndksiyon Elektrik oca Sfero Pik Sfero elik Alminyum Dner ocak Sv yakt Pik (mazot) Yer ocak Sv yakt Sfero Kurun Alminyum 1300 C 15 saat Bakr 1-1,5 m Metal duman k 1600 C 5 saat 5m Metal duman k, grlt 1700 C 24 saat 2m alma scakl alma Ykseklik sresi 6m CO k Metal duman k ve s Dezavantaj

1500 C 10 saat

Kupol ocakla yaplan ergitme ilemlerinde ar malzemelerin ocaa yklenmesi iin genellikle elektromagnetler (mknats) yardmyla malzeme kaldran vinler kullanlr. Bu tip almalar srasnda vin bann iilere arpma tehlikesi vardr. Ayrca hammaddeyi kaldran, tayan veya temas eden iilerin el ve ayaklarnda yaralanma veya ezilme meydana gelebilir. Ocak etrafndaki zemin zerindeki seviye farkllklar veya boluklar taklma ve dmelere neden olabilir. Kupol ocaklar youn miktarda karbonmonoksit kna neden olur ki bu gaz besleme haznesinin kapandan szp iyeri ortamna yaylabilir. Karbonmonoksit kokusuz, renksiz bir gazdr ve aniden zehirleyici konsantrasyonlara ulaabilir. Kupol ocaa st ksmndan malzeme yklenmesi esnasnda bu blmde gzlemci olarak alan iiler aaya dme tehlikesiyle kar karyadr. Ergimi metalin kupol ocaktan kepelere veya potalara aktarma ilemi srasnda ergimi metal paralar iilerin zerine srayabilir, pota devrilebilir, pota iinde su varsa buhar patlamas meydana gelebilir, ultraviyole radyasyon yayan ergimi metalin plak gzle

29 izlenmesi katarakt oluturabilir. Ayrca erimi metalin tanmas veya boaltlmas ilemleri esnasnda demir oksit ve dier metal oksitlerin dumanlarna maruziyet szkonusu olmaktadr. Kalp iine erimi metalin aktlmas esnasnda ortaya kan karbonmonoksit, duman ve polinkleer aromatik hidrokarbonlar (PAH) kanserojendir ve solunum yollarnda hassasiyet yaratr. ndksiyon ocaklarnda kupol ocaklardan farkl olarak elektrik enerjisinin kullanmyla ilgili tehlikeler ortaya kar. rnein indksiyon ocak i eperindeki refrakter malzeme delindii an ergmi metal bobinle temas eder ve patlama meydana gelebilir. Ayrca ocan metal blmlerinin topraklama balantsnn yaplmamas durumunda iiler elektrik kaa tehlikesiyle karlaabilir. Ergitme ve dkm ilemleri srasnda ortaya kan gaz ve buharlar, bulunduklar blmler ve etki biimleri Tablo 2.11.de zetlenmitir.

Tablo 2.12. Dkmhanelerde bulunan zararl gaz ve buharlar ve etki ekilleri.

Madde OSHA standard TLV (TWA) 50 ppm (35 mg/m / 8 sa) 3 ppm (10 ppm / 30 dk) 10 ppm / 8 sa (5 mg CN/m) 5 ppm (19 g/m / 8 sa) 50 ppm (55 mg/m / 8 sa) Kristal 250 mppcf / % SiO2 + 5 Amorf 20 mppcf 83 ppm (5 mg/m / 8 sa) 5 ppm (13 mg/m / 8 sa) 10 mg/m 5 ppm / 8 sa
Parlayc, Patlayc, Tehlikeli Ve Zararl Maddelerle allan yerleri Ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk (izelge I / II)

Bulunduu blm

Etki biimi

Amonyak (NH3) Formaldehit (HCHO) HCN CN tuzlar (deri) Fenol (deri) Karbonmonoksit (CO)

50 ppm 5 ppm 5 mg/m

5 ppm 500 ppm

Silis kristal:kuartz, kristobalit amorf: doal toprak Demiroksit (aerosol) Kkrtdioksit (SO2) Alumiyum metal ve oksidi (Al ve Al2O2) NOx (zellikle NO2)

Z= C (mg/m) x K (%) / 100 0,2 < Z < 1 Kritik Z > 1 Tehlikeli 10 mg/m 5 ppm 5 ppm 5 ppm

Kaplanm kum ile maa yapm, Solunum yolu irritasyonu ve lserleri scak kutu maa yapm Scak kutu maa yapm, maa stok Deri tahrii, gz tahrii ve alan, dkm hatt konjuktivit, solunum yollar tahrii, kemik hastalklar Dkm hatt Tiroid bezi fonksiyonlarnda bozukluk, kann oksijen tama kapasitesinde d, nefes yollar tahrii Kartrc evresi Deride tahri, gzde tahri, karacier ve bbrek fonksiyonlarnda bozukluk Scak kutu maa yapm alan, CO'in kandaki hemoglobine dkm hatt, metal ergitme ocaklar balanarak karboksihemoglobin evresi oluturmas, kan zehirlenmesi ile lm Kum nakil hatlar, kartrc Silikozis, akcier kanseri evresi, maa makinalar evresi, kum temizleme blgesi, kum geri kazanma sistemi Dkm hatt Dkm hatt Metal ergitme, potalar evresi Dkm hatt, scak kutu ve kaplanm kum maa yapm ve stok alanlar Siderosis, maden duman hummas Gzlerde, bronlarda ve boazda iltihap, bronit, amfizem oluumu Fibrozis, Shaver hastal Dizlerde erozyon, solunum yollarnda tahri, nitrozamin ile kanser riski

31 2.3.4. Dkm zerinden Kalp ve Maalarn Ayrlmas Dkm zerinden kalp ve maalarn ayrlmas ilemlerine genel olarak kalp bozma ad verilir. Kalp bozma ileminde erimi metalin iine aktld kalp, metal souduktan sonra eitli yntemlerle paralanarak ayrlr. Kalbn kaba ksm dkmden darbeli sarsma ile ayrldktan sonra vibrasyon etkisi olan tezgahn zerine (sarsak-shaker) konarak kumlarndan temizlenir. Dklen kumlar toplanr, pulverizasyon cihaznda tlerek eski boyutlarna getirilir ve tekrar kullanlr. Sarsak tezgahndan yaplan ilem yerine daha az toz karan basnl su pskrtme yntemi de kullanlabilir. Maa ise genellikle yksek basnl su pskrtlerek krlr. Kalp bozma ilemi olduka grltldr; bu blmde alan iiler her alma gnnde 8 saat boyunca 90 dBA'nn zerinde ses dzeyine maruz kalr. Kalp bozma ilemi srasnda ortama yaylan kum scak metalle temas ettii iin ok serttir ve havadaki silis miktarnn artmasna neden olur. Ayrca zemini yivli malzeme ile deme, zemini dzenli aralklarla slatma gibi nlemler alnmad takdirde yere ylan tozlar tekrar askya geerek iiler tarafndan solunabilir. Son yllarda kullanlan maa balayclarn maa skm esnasnda herhangi bir zararnn olup olmad konusunda kesin veri mevcut deildir. Reine kapl silikann pnmokonyoz geliimine etkisi olup olmadna dair henz alma yaplmamtr. Ancak hayvanlar zerinde yaplan deneylerden elde edilen bilgiye gre mineral asitleriyle muamele edilmi silis tozu akcier dokularna zarar vermektedir. Balayclk zelliini arttrmak iin kuma katlan ekerler de karbonmonoksit kna neden olmaktadr. 2.3.5. Bitmi Dkm zerinden Fazlalklarn Alnmas Kalptan kan metal dkmn yaklak yars elde edilecek dkm paras iin gereksizdir. Ancak bu paralar dkm ileminin kendisi iin zorunludur. Bu yzden kalp bozma ileminden sonra dkm paralarndan istenmeyen metal artklarnn (cruf, apak, istenmeyen dkm balantlar v.s.) syrlmas, i ve d yzeylerdeki dkm kumunun temizlenmesi iin cruf temizleme, perdahlama, kumlama, su veya su/kum pskrtme ve talama ilemleri gerekletirilir.

32 Cruf temizleme ilemleri el ile ve genellikle dkme ekile vurularak yaplr. Bu ilem srasnda dkm paras zerinden kopan metal paralar iinin yzne frlayabilir. Ayrca iiler cruf temizleme ilemleri srasnda iiler tozuyan kuma maruz kalabilir. elik dkmlerin zerine dier dkm eitlerine kyasla daha fazla miktarda yank kum yapr. Bu kum kristobalit ierir ki bu madde, ilem grmemi kumda bulunan kuartzdan daha tehlikelidir. Kaba temizleme ilemi olan dkm paralarnn cruftan temizlenmesinden sonra para zerinde kalan istenmeyen dkm artklarnn kaldrlmas ve yzeylerin dzeltilmesi iin baka bir temizleme ilemi yaplr. Bu ilemde variller (tambur) kullanlr. Dkmler temizliin iyi yaplmas iin kk dkme demir paralar ile birlikte varillerin iine konur. Yatay silindirik varil 30 dakika veya daha fazla sreyle belli bir devirde dndrlr. Bylece andrma yoluyla dkm paralar temizlenir. Bu yntemle kk paralarda yzeyin etkili bir ekilde perdahlanmas salanabilir. Ancak bu metot hasar meydana gelme ihtimali nedeniyle byk dkm paralarna uygulanmaz. Perdahlama metodunun uygulanamad byk dkm paralar iin kumlama makineleri kullanlr. Kapal sistem alan kumlama makinesinde dkm parann zerine elik bilyeler santrifj kuvvetiyle pskrtlr. Bu ilem ile dkm zerindeki silis tozu da ayrld iin kumlama makinesinde bu tozu ortama yaylamadan toplayacak bir emi sistemi yoksa toz alma ortamna yaylr. Kumlama ilemi sayesinde ekil verme ileminden nce dkm zerindeki silis tozu temizlendii iin iilerin bu toza maruz kalmalar engellenmi olur. Bunun yannda kumlama makinesinin yksek dzeyde sese neden olma dezavantaj vardr. Dkm zerine basnl su veya su-kum karm pskrtme de baka bir dkm temizleme yntemidir. Ancak kum pskrtme birok lkede (r: ngiltere) yasaklanmtr. Bunun nedeni, kullanlan kum paralarnn boyutunun her ilemden sonra biraz daha klerek solunabilir bykle gelmesi ve silikozis hastalna yakalanma riskini arttrmasdr. Dkm yzeylerinin daha fazla temizlenmesinin gerektii durumlarda dkm paralar yzey talama ilemine tabi tutulur (ekil 2.4.). Dkmn yzeyinin ekillendirilmesi veya parlatlmas iin kullanlan eitli talama aleti ve tezgah vardr. rnein zemine monte edilmi sabit zmpara ta, portatif el talama aletleri

33 ve ask talama (pandl ta) aletleri bunlardan bazlardr. Sabit zmpara talar kk boyuttaki dkmlerin yzeylerini temizlemek iin kullanlr. Ask talama makineleri (pandl ta) ise byk dkm paralar zerinden fazla miktarda metal temizlii yaplaca zaman kullanlr.

ekil 2.4. Yzey talama ilemi. 2.3.6. Kaynak, Boya ve Kontrol lemleri Dkm parasnn temizleme ilemlerinden geirilmesinden sonra dkm zerindeki keskin kenarlar ve istenmeyen paralar oksiasetilen alevi veya elektrik ark kullanlarak kesilir. Dkmhanelerde yaplan kaynak ileri iilerin metal dumanna maruz kalmalarna neden olur ki bu da metal toksisitesini ortaya karr. Dkm para zerinde kaynak yapabilmek iin kullanlan nikel ubuk iinin nikel dumanna maruz kalmasna neden olur. Yine kaynak ileminde kullanlan alev torku ise ozona, azotoksite ve ultraviyole na maruziyete neden olur. Kk lekli dkmhanelerde retilen her dkm parasnn boyanmas gerekmez nk retilen malzeme genellikle bir makine veya aracn parasdr. Dolaysyla boyama ilemi srekli yaplan bir ilem deildir ve iyerinde boyama ilemi iin zel bir alan ayrlmaz. Boya, elde tutulan bir pskrtme aparatyla dkm parasnn zerine sprey olarak uygulanr. Bu uygulama esnasnda iiler sprey

34 haldeki boyaya maruz kalr. Ayrca kapal kaplarda ve ayr bir yerde saklanmayan tiner ve boya sdan veya ak alevle temas etmesi halinde yangn tehlikesini ortaya karr. Son olarak dklm paralarn kimyasal analizi yaplarak i yaps, yzey dzgnl ve mekanik zellikleri kontrol edilir.

ekil 2.5. Dkm rnlerine rnekler.

35 3. GERE VE YNTEM 3.1. Aratrmann Tipi Aratrma Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesi iindeki Dkmcler Sanayi Sitesi'nde demir ve elik malzemeden dkm yapan, 1-9 ii altran, 30 dkmhanede gerekletirilecek ekilde planlanm tanmlayc tipte bir aratrmadr. yerinde bizzat alan iverenler de aratrmaya dahil edilmitir. 3.2. Aratrmann Evreni Aratrmann evreni, Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesi iindeki Dkmcler Sanayi Sitesi'nde demir ve elik malzemeden dkm yapan, 1-9 ii altran iyerleri ile bu iyerlerinde alanlardr. 3.3. rneklem Ankara Madeni Dkmcler Odasna odaya ye olan, Dkmcler Sanayi Sitesinde faaliyet gsteren, 1-9 ii altran ve yalnzca demir ve elik malzemeden dkm yapan iyerlerinin bilgisayar dkmleri alnmtr. Bu zellikleri tayan toplam 53 iyerinin iinden aratrmay katlmay kabul eden ilk 30 iyeri almaya dahil edilmitir. 3.4. Aratrmann Yntemi Aratrmada gzleme dayal bilgi toplama yntemi kullanlmtr. Aratrma kapsamna alnan bu iyerlerinde alma artlarna ynelik Bilgi Formu (Bkz. EK 1) ile iyerinde alanlara ynelik i Anket Formu (Bkz. EK 2) dzenlenmitir. Veri toplama aamasna geilmeden nce Ankara Madeni Dkmcler Odasna kaytl olan ve 10-24 aras ii altran 2 iyerinde n deneme yaplarak aratrma plan gzden geirilmitir. yeri Bilgi Formu aratrmac tarafndan iyerinin teknik anlamda gezilip incelenmesi, yaplan ilemlerin izlenmesi sonucunda, iilerin mesleki gemiiyle ilgili i Anket Formu ise iveren ve iilerle yz yze grme yntemi ile aratrmac tarafndan doldurulmutur. Bilgi Formunun doldurulmas iin iyerinde

36 aratrmac tarafndan yaplan inceleme sresinin dkm, talama ve kalp yapma ilemlerinden en az birer rnek izlenebilmesine izin verecek nitelikte olmasna dikkat edilmitir. Anket ve formlar ile bunlarn ierdikleri bilgiler aada aklanmtr. 1. Bilgi Formu yerinin tantm, kapasitesi, alma alan ilerin alma blmlerine gre dalmlar Dkm ileminin tm aamalarnda kullanlan makineler ve zellikleri alma ortamna ilikin bilgiler yerinde meydana gelmi i kazalar 2. i Anket Formu inin dkmhane iinde alt blm inin iyerinde alma sresi inin daha nce alt iler ve alma sreleri Elde edilen verilerin deerlendirilmesi sistem odakl bir risk deerlendirme yntemi olan Sapma Analizi kullanlarak yaplmtr. Bu yntemin uygulanabilmesi iin her iyeriyle ilgili olarak Bilgi Formuna ilenen bilgiler risk hesab yaplmak zere Risk Deerlendirme Tablosuna (Tablo 3.1.) aktarlmtr. Risk deerlendirme tablosundaki sapmalar oluturulurken dkm sektryle ilgili kaynaklar incelenmi, bu sektrde alan kiilerin mesleki tecrbelerinden faydalanlmtr. Ayrca alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl'nca 1997 ylnda gerekletirilen "Dkm Sanayi yerlerinin Denetimi Projesi" sonunda elde edilen veriler kullanlarak bir dkmhanede i kazas veya meslek hastalna neden olabilecek sapmalar belirlenmitir (12). Tablo 3.1.in "Gvenlik Boyutlar" blmnde yaplan ilem, bu ilem yaplrken meydana gelmesi olas sapmalar ve bu sapmalarn olas istenmeyen sonular yazlmtr. Tablo 3.1.de kullanlan sapmalar ve istenmeyen sonular hakknda bilgiler dkm i kolunda meydana gelen i kazalar hakkndaki aratrma ve tespitlerden elde edilmitir. Ayn zamanda aratrmann veri toplama aamasnda dkmhanelerde alanlardan maruz kaldklar veya gzlemledikleri i kazas eitleri konusunda bilgi alnmtr.

37 Tablo 3.1.in "Boyut Deerlendirme" blmne Blm 2.1.3.de aklanm olan risk hesabnn yaplarak risk skorunun belirlenmesi iin gerekli veriler ilenmitir. Her sapma iin belirlenecek risk skorunun hesaplanmas iin kullanlan arlk ve olaslk derecelerine karar verilirken Blm 2.1.3.'de aklanm olan iyerine ait zellikler gz nne alnmtr. Tablo 3.1.in "Etki Deerlendirme" blmnde ise olas sapmalarn engellenmesi iin alnmas gereken nlemler yazlmtr. Bu nlemler konuyla ilgili mevcut mevzuat dikkate alnarak hazrlanmtr. Ayrca sz konusu nlemlerin iyerinde olup olmad var ise yeterli olup olmad bilgisi de risk deerlendirme tablosuna ilenmitir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinde sz konusu nlemlerin alnp alnmad veri toplama aamasnda Bilgi Formunun ilgili blmne ilenmi ve olaslk skoruna karar verilirken bu tespitler de dikkate alnmtr.

Tablo 3.1. Risk deerlendirme tablosu. Gvenlik Boyutlar Risk kodu Boyut Deerlendirme Etki Deerlendirme nlem var YeterliYetersiz Ergimi metal zerindeki crufun metal ubuk ile temizlenmesi srasnda kvlcm (erare) sramas inin zemindeki rastgele atlm malzemeleri, drenaj kanallarn v.s. farkedemeyerek taklp dmesi Hareket annda vin halatnn veya kancasnn koparak malzemenin iilerin zerine dmesi Karbondioksit tpnn devrilmesi veya darbe almas nedeniyle zerinde yark veya atlak olumas Basnl oksijen tpnn devrilmesi veya darbe almas nedeniyle zerinde yark veya atlak olumas Elektrik tesisat veya panolardan kan ark / kvlcm nedeniyle yangn kmas inin kalp basma makinesinin grltsne maruz kalmas Yank, yaralanma, uzuv kayb Yaralanma Yaralanma, kafa travmas, krk, lm Yangn, patlama, yaralanma, maddi hasar Yangn, patlama, yaralanma, lm, maddi hasar Yaralanma, lm, maddi hasar Ba ars, konsantrasyon gl, iitme Ocaa uzaktan mdahale etmeye imkan verecek uzunlukta metal ubuk kullanmak, KKD* kullanmak Izgaralarn salamln kontrol etmek, zeminde ukur, tmsek, atk malzeme bulunmasn engellemek, atlyeyi 500 lks ile aydnlatmak Vincin halat, fren ve mekanik aksamnn periyodik kontroln yaptrmak, baret kullanmak Gaz tplerinin periyodik hidrolik basn deneylerini yaptrmak, tp olduu yere sabitlemek, etrafn korkulukla evirerek devrilmesini engellemek Gaz tplerinin periyodik hidrolik basn deneylerini yaptrmak, tp olduu yere sabitlemek, etrafn korkulukla evirerek Elektrik, topraklama ve aydnlatma tesisatnn periyodik kontroln yaptrmak Makinay atlyeden ayr ve yaltlm bir blmde altrmak, kulaklk / kulak tkac kullanmak, periyodik iitme fonksiyon testini yaptrmak Vinci altrrken sesli / kl uyar vermek, vinle malzeme tanan blgeleri iaretleyerek bu blgeye girii engellemek, baret kullanmak nlem yok

lem

Sapma

stenmeyen sonu Olaslk Arlk Risk

Alnmas gereken nlemler

ndksi yon 1 oca Dier 2

Kalp 3 yapm Maa 4 yapm Kaynak 5

Dier

Kalp 7 yapm Kalp 8 yapm

Kalplarn vinle kaldrlmas, tanmas ve indirilmesi hareketleri Yaralanma, krk srasnda iilere arpmas

Tablo 3.1. Devam Risk deerlendirme tablosu. Gvenlik Boyutlar Risk kodu Boyut Deerlendirme Etki Deerlendirme nlem var YeterliYetersiz Talama ilemi srasnda dkmden kopan paralarn iinin gzne frlamas (gze apak kamas) Ask (pandl) tan alma esnasnda asksndan koparak iinin zerine dmesi Yaralanma, grme fonksiyonunda kayp Yaralanma, uzuv kayb Krlmaz saydam plastikten veya tel kafesten yaplm yanlar kapal koruyucu gzlk kullanmak Caraskaln periyodik dayanm ve salamlk kontroln yaptrmak Derecelerin tanmasnda mekanik aralar kullanmak, yeterli alan ayrarak dereceleri dzgn istiflemek, elik burunlu ayakkab kullanmak Is yaltml i elbisesi giymek, ocak kapa ve frn kapann yerlerini ayrmak Tavan veya panel stma sistemleri kullanarak s radyasyonu salamak, ekili havalandrma sistemini altrarak atlye kaplarn kapatmak Kulak koruyucular ve kulak tkalar kullanmak, periyodik iitme fonksiyon testini yaptrmak almaya dzenli aralar vermek, titreimi iletildii zminde snmlendirmek, viskoelastik kapl eldiven kullanmak, soua kar elleri korumak Maa yapm atlyesi ve tezgahlarn 300 lks ile aydnlatmak nlem yok

lem

Sapma

stenmeyen sonu Olaslk Arlk Risk

Alnmas gereken nlemler

Talama 9

Talama 10

Kalp 11 yapm Maa 12 yapm Dier 13

Tama esnasnda derecenin iinin El veya ayakta eli veya aya zerine dmesi krk, travma Maa sandklarnn frna konmas veya geri alnmas srasnda sya maruz kalma K aylarnda atlyenin kaplarnn ak olmas nedeniyle iilerin souk hava ortamna maruz kalmas Haval tokmak ile kalp yapm srasnda iinin grltye maruz kalmas Haval tokmak ile kalp yapm srasnda iinin titreime maruz kalmas Hassas ilerin yapld maa yapm tezgah ve atlyesindeki aydnlatmann yetersiz olmas Su kayb, konsantrasyon kayb, yank me, eklem ve kas sertlii, dikkat kayb itme kayb, ba ars, dikkat kayb El ve kolda uyuma, karncalanma Ba ars, dikkat kayb, yorgunluk

Kalp 14 yapm Kalp 15 yapm Maa 16 yapm

Tablo 3.1. Devam Risk deerlendirme tablosu. Gvenlik Boyutlar Risk kodu Boyut deerlendirme Etki deerlendirme nlem Var nlem Yok YeterliYetersiz

lem

Sapma inin derece ve kalplarn tanmas esnasnda ar yke maruz kalmas ilerin uygun olmayan postrde almas Ocaktan karbonmonoksit szmas Ergitme esnasnda iilerin ttsye (NOx, SO2, FeO, HCN, formaldehit vb.) maruz kalmas Ergitme esnasnda iilerin karbondioksite (CO2) maruz kalmas Atlye iinde sprey halinde boya uygulanmas esnasnda iinin sprey boyaya maruz kalmas

stenmeyen sonu Olaslk Arlk Risk Bel ars, birikimsel zedelenme hastal Bel ars, birikimsel zedelenme hastal Zehirlenme, lm Cilt ve solunum yollarnda tahri, kanser riski Cilt ve solunum yollarnda tahri, kanser riski Solunum yolu tahrii, bronit, merkezi sinir

Alnmas gereken nlemler Tamada mekanik aralar kullanmak, elle kaldrma ve tama konusunda iileri eitmek Uygun alma tekniklerini retmek, bel hizasnda alma tezgahlarn kullanmak, koruyucu egzersiz hareketlerini retmek Ocak baca eki sistemi kurmak, eki sisteminin ve filtrelerinin periyodik kontroln yapmak Ocak zerine ekili havalandrma sistemi kurmak, gaz maskesi kullanmak, periyodik akcier fonksiyon testini yaptrmak Ocak zerine ekili havalandrma sistemi kurmak, gaz maskesi kullanmak, periyodik akcier fonksiyon testini yaptrmak Sprey boya ilemini hava ekili sistemi olan ayr bir kabin iinde gerekletirmek, maske, eldiven ve i elbisesi kullanmak ekili havalandrma sistemi kurmak, MSDS talimatlarna uygun nlemleri almak, toz maskesi kullanmak Kaynak gazlarn kt noktadan havalandrma sistemiyle ekerek ortamdan uzaklatrmak ekili havalandrma sistemi kurmak, toz maskesi kullanmak, periyodik akcier fonksiyon testini yaptrmak

Kalp 17 yapm Dier Kupol ocak 18

19

ndksi yon 20 oca ndksi 21 yon oca Boya 22

Maa 23 yapm Kaynak 24

inin maa balayclarnn tozuna Solunum yolu maruz kalmas tahrii Kaynak yapan iilerin kaynak gazlarn solumas ilerin sarsak makinesinin alrken ortama yayd toza maruz kalmas Merkezi sinir sisteminde hasar, mukozada tahri Solunum yolu tahrii, silikozis

Sarsak 25

41 Aratrma kapsamna alnan dkmhanelerde gerekletirilen 5 temel ilemin (maa yapm, kalp yapm, ergitme ve dkm, temizleme) her biri iin ayr risk deerlendirme tablosu oluturulmutur. Tablo 3.2.de rnek olarak 1 numaral dkmhanede gerekletirilen ergitme ve dkm ilemlerine ilikin risk deerlendirme tablosu verilmitir. 1 numaral dkmhanede indksiyon oca ile ergitme yaplmaktadr. Ergitme ilemi srasnda henz ocak iinde bulunan ergimi metal zerinde birikmi cruflar, bir ii tarafndan metal ubuk yardmyla temizlenmektedir. Bu ilem srasnda iinin zerine kvlcm srayabilir, bunun sonucu olarak iinin vcudunda yank, yaralanma veya uzuv kayb meydana gelebilir. Bu sapmann meydana gelmesini nlemek iin alnmas gereken nlemler iinin ocak azndan yeterince uzakta mdahale etmesine imkan verecek uzunlukta metal ubuk kullanmas, UV filtreli gzlk, baret, yanmaz malzemeden yaplm i elbisesi, tozluk, yanmaz tabanl elik burunlu ayakkab ve eldiven kullanmasdr. Bu dkmhanede yaplan gzlemlere dayanlarak doldurulan bilgi formundaki bilgilere gre iyerinde, aklanan nlemlerin tamamnn alnmad tespit edilmitir. Bu nedenle tablonun etki deerlendirme blmne, bu iyerinde szkonusu sapmaya kar nlem alndn ancak alnan bu nlemlerin yetersiz olduunu gstermek zere "nlem var-yetersiz" stununa iaret konmutur. Bu sapmaya ait olaslk skorunun 8 (ok muhtemel-haftada bir) olduuna karar verilmitir, bu karar verilirken iyerindeki konuyla ilgili nlemlerin yetersiz olmas gz nne alnmtr. Arlk skoruna karar verilirken ise sapmann meydana gelmesi durumunda ii zerinde brakaca hasar gznne alnm ve skor olarak 6 (orta-hafif yaralanma tedavi gerektirir) uygun grlmtr. Arlk ve olaslk skorlarnn arpmndan elde edilen risk skor deeri 6 x 8=48 olarak bulunmutur. Sonu olarak 1 numaral dkmhanede cruf temizleme ilemi srasnda iilerin zerine cruf sramas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir; bu risk azaltlncaya kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Risk iin devam etmesi ile ilgiliyse acil nlem alnmal ve bu nlemler sonucunda faaliyetin devamna karar verilmelidir. Her iyeri iin hazrlanan risk deerlendirme tablolarndaki risk hesaplar bu sistem esas alnarak yaplmtr.

Tablo 3.2. Ergitme ve dkm ilemlerine ilikin risk deerlendirme tablosu.

Gvenlik Boyutlar Boyut Deerlendirme Etki Deerlendirme nlem var Yeterli Yetersiz
ndksiyon oca ile 1 ergitme ndksiyon oca ile 1 ergitme ndksiyon oca ile 7 ergitme ndksiyon oca ile 1 ergitme ndksiyon oca ile 7 ergitme ndksiyon oca ile 20 ergitme ndksiyon oca ile 4 ergitme

lem

Risk kodu

Sapma

stenmeyen sonu

Olaslk Arlk Risk

Alnmas gereken nlemler

nlem yok

Ergimi metal zerindeki crufun metal Yank, yaralanma, ubuk ile temizlenmesi srasnda uzuv kayb kvlcm (erare) sramas Ocaktan dkm alnrken dkm potas Yank, yaralanma, etrafndaki iilerin zerine ergimi uzuv kayb metal sramas Ocaktan dkm alnrken gaz veya buhar patlamas olmas Ocaktan dkm alnrken / pota tanrken potann krlmas, ergimi metalin etrafa sramas Yank, yaralanma, uzuv kayb, maddi hasar Yank, yaralanma, uzuv kayb

48

Ocaa uzakta mdahale etmeye imkan verecek uzunlukta metal ubuk kullanmak, KKD* kullanmak Dkm potasn zemine mandallarla sabitleyerek iilerin potay tayan kollar tutmasn engellemek, dkm alan etrafn evirmek, KKD* kullanmak Potay dkmden nce stmak, pota dibinde su kalmasn engellemek Dkm alma ileminden nce potann i yzeyinde yeterli k altnda gz ile atlak kontrol yapmak; KKD* kullanmak Hammaddeyi ya, souktan koruyan bir sundurma altnda saklamak, souk metalleri ocak almaya balamadan nce ocak dibine yerletirmek Ocak zerine ekili havalandrma sistemi kurmak, gaz maskesi kullanmak, periyodik akcier fonksiyon testini yaptrmak Ocak i eperindeki refrakter malzeme kalnln her kullanmdan nce kontrol etmek, gerekli tamirat veya dzeltmeyi yapmak + +

48

16

48

Hammaddenin nemli, souk yzeyi ile Yank, yaralanma, ocan scak yzeyinin temas etmesi, uzuv kayb buhar patlamas olmas Ergitme esnasnda iilerin ttsye (NOx, SO2, FeO, HCN, formaldehit vb.) maruz kalmas Ocak iindeki refrakter malzemenin incelmesi / delinmesi, ergimi metalin bobinlerle temas etmesi Cilt ve solunum yollarnda tahri, kanser riski nfilak, yaralanma, lm, maddi hasar

64

64

10

20

KKD * : UV filtreli gzlk, baret, yz siperi, yanmaz malzemeden yaplm i elbisesi, tozluk, yanmaz tabanl elik burunlu ayakkab, yanmaz eldiven

43 Risk deerlendirme tablolarndaki bilgilerin deerlendirilerek bir sonuca varmaya yardmc olmas iin tablodaki veriler gruplandrlmtr. rnein bir iyerinde buhar patlamas riskini oluturan sapma, ergitilmek zere ocaa atlan hammaddenin souk ve nemli yaps olabilecei gibi dkm potasnn dibinde su kalmas da olabilir (Bkz. Tablo 3.2.). Daha sonra tm sapmalar iin risk skoru hesab yaplmtr. Yani buhar patlamas kodunu tayan dkm potasnn dibinde su kalmas ile hammaddenin nemli olmas sapmalar iin ayr ayr risk skoru hesaplanmtr. Daha sonra szkonusu risk kodu iin hesaplanan risk skorlar arasndan en yksek olan esas skor olarak tabloya ilenmitir. Bu ilem Tablo 3.3.de verilen toplam 25 risk kodu iin yaplmtr. Tablo 3.3. Tespit edilen riskler ve kodlar. Risk kodu Kaza olaslklar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ergimi metal ve kvlcm sramas ilerin dmesi Vinten veya vagonetten malzeme dmesi Elektrik arpmas Basnl kaplarn patlamas Yangn Buhar patlamas Dkm potalarnn devrilmesi Gze apak kamas Hareketli malzeme veya cisim arpmas El veya ayak zerine malzeme dmesi Risk grubu

44 Tablo 3.3. Devam Tespit edilen riskler ve kodlar. Risk kodu Fiziksel ve ergonomik etkenler 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Toz 25 Silis tozu
Bu ilemler sonunda her iyeri iin 25 farkl risk koduna ait skorlar elde edilmitir (Tablo 3.4.). Tablo 3.4.de aratrma kapsamna alnan iyerlerine ait sra numaralar konmu, etik adan iyerlerinin isimleri tabloda gsterilmemitir. Ayrca risk deerlendirilmesi yaplabilmesi iin risk altndaki ii says bilgisi gerekli olduundan tabloya her iyerine ait ii says bilgisi de yerletirilmitir. Tablo 3.4. kullanlarak her risk koduna ait skorlar Excel program yardmyla bykten ke sralanmtr. Sralama yaplrken her iyerine ait satr bilgilerinin (iyeri sra no, ii says) ayn anda tanmasna dikkat edilmitir. Bu ilemin amac Tablo 2.4.deki skalaya uygun ekilde risk skorlarn gruplandrmaktr. Risk kodlarna ait skorlar bu ekilde snflandrldktan sonra her snftaki iyeri ve ii says belirlenerek kaza olaslklar, fiziksel ve ergonomik etkenler, kimyasal etkenler, toz gruplar iin hazrlanan tablolarda bu bilgiler gsterilmi ve deerlendirilmitir.

Risk grubu Yksek scaklk Dk scaklk Grlt Titreim Yetersiz aydnlatma Ar yk kaldrma Uygun olmayan postr Karbonmonoksit (CO) Tts (NOx, SO2, FeO, HCN) Karbondioksit (CO2) Organik zcler ve boya Reine ve maa balayclar Kaynak gazlar

Kimyasal etkenler

Tablo 3.4. yerlerinin risk kodlarna ait skorlar.

risk kodu iyeri sra no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1 2 3 4 5 36 20 20 0 20 40 20 24 24 16 60 64 24 24 60 24 40 20 60 36 40 36 64 16 60 64 64 24 40 20 6 32 12 32 40 12 32 40 80 80 40 48 64 80 80 24 32 16 32 64 32 16 12 80 40 80 80 80 36 32 40 7 8 9 20 64 100 32 20 80 64 60 80 80 32 36 60 80 80 80 100 100 24 20 100 80 80 80 80 60 80 16 80 64 10 48 36 48 36 36 64 48 48 48 60 24 12 48 48 80 64 80 48 40 48 80 40 60 60 60 64 60 36 64 48 11 36 48 40 48 32 60 48 40 64 48 64 16 40 64 32 60 64 40 12 36 64 60 40 48 64 48 40 20 60 48 12 32 64 60 20 24 48 80 40 24 40 36 64 40 24 48 32 60 60 40 32 60 40 64 40 36 60 64 32 48 80 13 36 16 36 20 48 40 36 4 12 32 40 40 4 12 36 24 36 36 16 36 36 48 32 32 40 80 32 40 40 36 14 40 12 20 12 12 40 24 8 24 36 8 20 8 24 12 8 8 20 12 40 8 12 64 36 64 40 64 16 40 24 15 48 40 36 16 4 36 48 36 16 48 24 40 36 16 60 12 40 36 36 48 40 40 64 48 80 32 64 36 36 48 16 24 16 20 16 36 12 64 8 36 24 12 20 8 36 16 24 16 20 16 24 16 32 48 24 20 16 48 32 12 64 17 18 19 24 48 20 24 36 24 24 20 24 12 20 24 20 24 24 16 32 20 24 24 32 24 48 12 12 40 48 24 24 24 20 21 22 4 0 0 0 0 4 64 40 0 0 40 4 40 0 8 4 4 0 32 4 4 0 48 0 24 60 48 0 4 64 23 36 12 12 20 20 60 0 4 32 60 24 36 4 32 48 60 48 12 20 36 48 36 48 60 12 12 48 16 60 0 24 25

60 40 80 60 80 16 80 32 48 40 100 24 60 40 64 36 80 12 64 48 60 32 36 36 64 36 80 12 100 64 100 60 60 20 80 16 80 12 60 40 60 20 32 64 48 60 64 48 80 64 80 48 48 60 16 100 100 24 60 40

32 48 0 20 36 32 0 36 48 32 48 36 24 48 60 16 32 24 4 32 64 80 0 80 60 16 32 24 12 100 80 60 60 80 36 32 16 80 32 48 60 80 64 20 36 80 4 32 40 64 4 80 36 80 32 24 48 36 24 48

8 32 16 40 20 80 64 60 20 24 24 64 24 40 12 32 48 64 24 60 24 36 16 60 12 32 48 64 16 64 24 48 16 36 20 80 12 16 8 32 16 36 20 100 64 48 24 60 24 80 24 80 64 48 16 40 24 64 24 40

16 16 48 64 24 32 64 60 24 40 16 48 40 32 20 32 48 36 80 60 20 32 64 100 20 32 48 36 80 64 20 12 16 48 24 32 24 20 16 16 16 48 80 40 24 64 80 60 24 24 80 60 24 64 16 20 16 48 40 32

80 64 100 60 32 48 80 60 80 32 80 60 100 32 80 60 80 60 100 64 32 32 100 80 80 60 80 60 60 36 24 12 100 100 32 48 48 48 80 64 100 100 48 32 64 64 100 64 24 48 32 36 64 64 100 48 80 60 100 32

60 64 24 60 64 60 0 100 0 24 0 64 48 100 36 36 0 32 0 80 40 60 80 48 36 36 0 32 0 60 64 80 0 80 64 60 12 16 60 64 0 80 0 64 64 80 0 80 24 24 48 24 64 80 32 40 0 64 48 100

46 3.5. Aratrmann Zaman Aratrma, Ekim-Kasm 2004 tarihleri arasnda planlanm olup n test aamas 30.11.2004-01.12.2004 tarihleri arasnda 2 ign iinde, veri toplama aamas ise 03.01.2005-14.04.2005 tarihleri arasnda kalan 75 ign sresince gerekletirilmitir. Mays-Eyll 2005 tarihleri arasnda da elde edilen verilerin bilgisayara girilmesi ve deerlendirilmesi yaplmtr. 3.6. Etik Konular ve zinler Aratrmann veri toplama aamasna geilmeden nce Dkmcler Sanayi Sitesinde faaliyet gsteren iverenlerin kurduu Ankara Madeni Dkmcler Odas bakan aratrmann ierii hakknda bilgilendirilmi ve kendisinin szl onay alnmtr. Daha sonra aratrma kapsamna alnan her iyerinde aratrmaya balanmadan nce iveren konumundaki kiilerin szl onay alnmtr. Aratrma kapsamna alnan iyerleri listesinde her iyerine bir numara verilmi, anket ve bilgi formlarna bu numaralar yazlmtr. Dolaysyla veriler iyerlerinin isimleri kullanlmakszn toplanmtr. Aratrma sonunda elde edilen veriler ile gerekletirilen risk deerlendirmesi sonular her iyerine elektronik posta ile veya yazl olarak bildirilmi, iverenlerin konuyla ilgili bilgi sahibi olmas salanmaya allmtr. Veri toplama aamasnda elde edilen veriler bu aratrma haricinde herhangi bir almada kullanlmamtr. 3.7. Aratrmann Kstllklar yerlerinde i sal ve gvenlii hakknda yaplan risk deerlendirmesi esas olarak; bakm ve onarm almalar dahil olmak zere iyerinde gerekletirilen tm ilemlerin batan sona gzlenmesini, iyerinde alanlarla grev alanlar ve sorumluluklar hakknda grlmesini, iyerinde daha nce meydana gelmi kazalar veya ortaya km hastalklar hakkndaki kaytlarn incelenmesini, iyerinde yaplm olan salk gzetimi ve ortam lm sonularnn deerlendirilmesini, iyerinde kullanlan tm kimyasallarn malzeme gvenlik bilgi formlarnn incelenmesini ve son olarak da yaplan risk deerlendirmesinin etkinliinin tespit etmek iin bu risk deerlendirmesinin yenilenmesini veya gzden geirilmesini gerektirir (13). Ancak bu aratrmada 30 iyerinin kapsama alnmas zaman ve dier

47 fiziksel imkanlarn yetersiz olmas nedeniyle yukarda sralanan artlarn hepsinin salanmas mmkn olmamtr. ncelikle veri toplama aamasnda her iyerine ayrlan gzlem sresi dkm, talama, kalp yapma ve bozma ilemlerinden ancak birer rnek grmeye yetecek uzunlukta olmutur. Kk lekli iyerlerinde salk ve gvenlikle ilgili almalar (r: ortam lm yapmak, yangn tatbikat yapmak) yapmann zaman ve para kayb gibi grld gerei gznne alnmaldr. Ayrca szkonusu iyerlerinin salk ve gvenlikten sorumlu bir birimleri veya danmanlar olmadndan konuyla ilgili herhangi bir kayt sistemleri mevcut deildir; var olan kayt sistemleri ise tamamyla iyerinin mali ilemleri hakkndadr. rnein dkm kumu veya maa yapmnda kullanlan reine, bentonit gibi kimyasal maddelerin malzeme gvenlik bilgi formlar aratrma kapsamna alnan iyerlerinde bulundurulmamaktadr. verenlerin hepsi malzeme gvenlik bilgi formlarnn herhangi bir ilemde kullanlmadn bu nedenle bu formlar ithalat firmadan talep etmediklerini bildirmilerdir. Kk lekli iyerlerinde grev dalm ve organizasyonun ok net snrlar yoktur, sorumluluklar ve gerekletirilen bakm-onarm gibi ilemlerle ilgili yazl bir prosedr dzenlenmemitir, hemen herkes iyerinde gerekletirilen tm ilemleri bilmekte ve yapmaktadr. rnein makinelerle ilgili herhangi bir arza olduunda szkonusu arza elektrik enerjisi gibi iilerin temas etmekten ekinecekleri bir problem deilse bota kalan bir ii bu arzay giderecektir. Son olarak, risk deerlendirmesi konusunda yalnzca yntemleri aklayan literatr bilgisi mevcuttur. Ancak bu yntemlerden birinin bir iyerinde uygulamasn gsteren ve bu aratrmaya rnek tekil edecek nitelikte herhangi bir basl yayn bulunmamas bu aratrmann gerekletirilmesini etkileyen en nemli faktr olmutur. Bu anlamda, bu aratrma risk analiz yntemlerinin dkm i kolunda uygulanmas konusunda bir "ilk" olmaktadr. 3.8. Aratrmada Kullanlan Tanm ve Kriterler Risk: nsan salna, evreye veya mala gelebilecek bir zararn meydana gelme olasldr.

48 Tehlike: nsan yaralanmas veya hastal, maln hasar grmesi, iyeri evresinin zarar grmesi veya bunlarn kombinasyonuna neden olabilecek potansiyel bir durum veya kaynaktr. Risk Deerlendirmesi: Riskin bykln hesaplama ve riskin tolere edilebilir olup olmadna karar verme yani riskleri makul bir seviyeye indirebilmek iin gerekli tedbirlerin belirlenmesi ve bu tedbirlerin hangilerinin ncelikle alnmas gerektiine karar verilmesi ilemidir. Fiziksel Etkenler: Termal konfor, titreim, basn, grlt, k ve aydnlatma gibi etkenlerdir. Termal Konfor artlar: yeri ortamlarnda, scaklktan etkilenmede ana faktr s ise de termal radyasyon, nem ve hava akm hzlarnn da bilinmesi ve deerlendirilmesi gerekir. nk s tek bana bir ey ifade etmez. Is ile birlikte termal radyasyon, nem ve hava akm hznn bir arada deerlendirilmesine termal konfor artlar denir. Gazlar: Genellikle sabit bir ekli ve belirli bir hacmi olmayp snrsz olarak yaylabilen ve basn artmas veya scaklk azalmasna bal olarak sv veya kat hale gelebilen maddedir. Aratrma kapsamna alnan dkmhanelerde gerekletirilen ilemler srasnda ortaya kan ve ortama yaylan gazlar kimyasal boucu gazlar (karbonmonoksit CO, hidrojen siyanr HCN) ve tahri edici gazlar (amonyak NH3, kkrtdioksit SO2, formaldehit HCHO) olarak snflandrlr (14). Tozlar: Kmr, hububat, aalar, mineraller, metaller, cevherler ve maden ocaklarndan karlan talar gibi organik veya inorganik maddelerin doldurulma ve boaltlmalar, tanmalar, delinmeleri, taa tutulmalar, arplmalar, pskrtlmeleri, tlmeleri, patlamalar ve dalmalar ile meydana gelen ve kendisinden hasl olduklar maddelerle ayn bileimde olan veya olmayan ve hava ierisinde dalma ve yaylma zellii gsteren 0,5-150 mikron byklkte olan kat paracklardr. Aratrma kapsamndaki dkmhanelerde yaplan ilemler srasnda aa kan ve ortama yaylan metal tozlar ve dkm kumundan kaynaklanan tozlar inorganik tozlardr (14). Duman: 0,1 mikrondan kk karbon veya is partiklleridir. Bunlar kmr, fueloil gibi karbonlu maddelerin tam yanmas sonucu oluur. Aratrma kapsamna alnan dkmhanelerde ise dkm kumunun hazrlanmas srasnda kuma katlan

49 kmrn dkm ilemi srasnda ergimi metalin ssyla yanmas sonucu oluur. Tts: Kat partikllerin gaz durumunda younlamasndan meydana gelir. Genellikle erimi metallerin buharlamasyla oluur. Bu fiziksel deiiklik sk sk beraberinde kimyasal reaksiyonu da meydana getirir. Tts bulut halinde ve bazen birleik halde bulunur. Metal gibi kat bir maddenin buharlamas sonucu tts halinde maddeler serin havada younlarlar. Bu kat partikller genellikle 1,0 mikrondan daha kktr. Titreim: yerlerinde makine, tezgah zerinde veya kurulmu sistemlerde veya binada meydana gelen, insanda elkol sistemine aktarldnda damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarna; vcudun tmne aktarldnda bel blgesinde rahatszlk ve omurgada travmaya yol aan mekanik titreimdir (15). Maa: Maa dkm ilemi srasnda bo kmas istenen yerlerde i ekillendirmeyi salayacak zel kumdan ve balayclardan yaplm paradr. rnein motor parasnn iindeki su ceketinin bulunduu boluk bu ekilde elde edilir. ndksiyon Oca: ndksiyon ocann alma prensibi elektrik akm kullanlarak metal ergitilmesi esasna dayanan bir ocak trdr. ndksiyon ocann potas dnda sarl bulunan bobinden geirilen alternatif akmn srekli yn deitirmesi ile pota iine yerletirilmi olan metalde yine srekli yn deitiren elektromanyetik deiken alanlar meydana gelir. Bu deiken alanlarn yarattklar elektrik akmlar ise malzeme direnci ile s enerjisine dnerek malzemenin ergitilmesinin salar. Kupol Ocak: Kupol ocak dik konumda duran uzun bir frndr, yakt olarak kmr ve kire ta kullanlr. Eritilecek malzeme, kupol ocan st ksmdaki kapaktan ieri vin yardmyla veya metal tayclar yardmyla dklr. Alt ksmda yanan kmrn ortaya kard s aklklardan malzemenin beslendii blme ular ve demiri ergitir.

50 4. BULGULAR 4.1. yerlerine likin Bulgular Aratrma kapsamna alnan iyerleri, Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesi iindeki Dkmcler Sanayi Sitesinde demir ve elik malzemeden dkm yapan, 1-9 ii altran 30 dkmhanedir. Bu iyerlerinde alan ii saylar, rn eitleri, kullandklar ocak eidi ve retim kapasiteleri bilgileri Tablo 4.1.de verilmitir. Dkmhanelerde kullanlan ocak eidi alma artlarn ve iyerindeki riskleri nemli lde etkiledii iin kullanlan ocak eidi bilgisi Tablo 4.1.de kullanlmtr. Tablo 4.1. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin profili.
yeri sra numaras 1 2 3 4 5 3 3 4 4 5 Her eit makine paralar Her eit makine paralar Kalorifer kazan zgaralar Her eit makine paralar Kupol Her eit makine paralar Soba teferruatlar Makine paralar Oto yedek paralar 1000 kga kadar tek para dkm 6 7 5 5 Her eit marangoz makineleri paralar Her trl makine paras Rgar kapa Soba paralar Kupol 25 Kupol 25 Kupol 35 Kupol 20 25 Kupol Kupol i says rn eidi Ocak eidi retim kapasitesi (ton/ay) 20 10

51 Tablo 4.1. Devam Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin profili.

yeri sra numaras 8 6 Her eit makine paralar Vana paralar Doalgaz vanalar Kumlama makinesi paralar Kresel vana kresi 9 6 Her eit makine paras Asansr makine paralar Su pompas dkmleri 10 11 6 6 Her eit makine paralar gvdeleri Rgar kapaklar Yamur zgaralar 12 13 6 6 Her eit makine paras Pompa fanlar ve paralar Her eit pik dkm Rgar kapaklar Yamur zgaralar Makine paralar 14 15 7 7 Asansr paralar ve kasnaklar Elektrik motor kapaklar Her eit makine paralar Rgar kapaklar Yamur suyu zgaralar Kalorifer kazan zgaralar 16 17 7 7 Pik su vanalar ek valfler Her eit makine paras 4000 kga kadar tek para dkm Kupol 30 Kupol 20 Kupol 80 ndksiyon 70 ndksiyon 50 Kupol 40 Kupol 25 40 Her eit makine paralar Motor Kupol Kupol 20 Kupol i says rn eidi Ocak eidi retim kapasitesi (ton/ay) 15

52 Tablo 4.1. Devam Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin profili.

yeri sra numaras 18 19 8 8 Her eit makine paralar 1000 kga kadar dkm Makine paralar Tarm makineleri paralar Gda makineleri paralar 20 8 Her eit makine paralar Pompa, vana, fan Rgar kapaklar Oto yedek paralar 21 8 Traktr arl Rgar kapaklar Yamur suyu zgaralar Soba zgaralar 22 23 24 8 9 9 Her eit makine paralar Her eit makine paralar Ziraat aletleri Makine paralar Rgar kapaklar Yol zgaralar Vana paralar 25 9 Vana ve pompa paralar Makine paralar Oto sanayi yedek paralar 26 9 Her eit i makinesi paralar Alt yap malzemeleri Kaldrm bariyerleri dkm 27 9 Makine yedek paralar Elektrik motor gvdeleri ndksiyon 70 Kupol 100 ndksiyon 50 Kupol ndksiyon Kupol 40 60 40 ndksiyon 50 ndksiyon 60 ndksiyon 40 Kupol i says rn eidi Ocak eidi retim kapasitesi (ton/ay) 25

53 Tablo 4.1. Devam Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin profili.

yeri sra numaras 28 29 30 9 9 9 naat makinesi paralar Dili dkm Asansr motor paralar Yamur suyu ve atk su kapaklar Rgar kapaklar Kanal zgaralar Viyadk ve teras szgeleri makineleri paralar ndksiyon Kupol 45 80 ndksiyon i says rn eidi Ocak eidi retim kapasitesi (ton/ay) 100

4.2. ilere likin Bulgular Aratrma kapsamna alnan iyerlerinde toplam olarak 205 ii almaktadr. Bu iilerin %71,7si daha nce de dkm sektrnde almtr. Daha nce allan sektrler arasnda inaat sektr %11,2lik payla ikinci sradadr. ilerin %8,4 ise daha nce baka bir sektrde almamtr (Tablo 4.2.). Tablo 4.2. Aratrma kapsamna alnan iilerin bundan nce altklar sektrler. Bir nceki allan sektr Dkm naat Tezgahtar Oto tamir Renber Kaynak Daha nce almam Toplam i says 147 23 7 4 4 3 17 205 Yzde (%) 71,7 11,2 3,4 1,9 1,9 1,5 8,4 100,0

54 Aratrma kapsamna alnan iilerin imdiye kadar altklar ilerde geirdikleri toplam srelerin ortalamas 151,1 ay (12,6 yl)dr. ilerin aratrmann yapld dnemde almakta olduklar iyerlerindeki toplam hizmet srelerinin ortalamas ise 82,2 ay (6,9 yl)dr. ilerin en tecrbesizi dkm iinde 1 aydr almakta olduunu ifade etmitir. Ayrca iilerin bu i kolunda en fazla srede hizmet vermi olan iinin mesleki tecrbesi 420 ay (35 yl)dr (Tablo 4.3.). Tablo 4.3. Aratrma kapsamna alnan iilerin alma sreleri.
alma sresi (ay) Mesleki deneyim En az En ok Ortalama Standart sapma Ortanca

alma hayatnn tmnde

1 1

540 420

151,1 82,2

109,8 94,7

120 36

u anki iyerinde

4.3. alma Ortamna likin Bulgular 4.3.1.Kaza Olaslklar Aratrma kapsamna alnan 30 iyerinde alan toplam 205 iinin maruz kald kaza olaslklar riski incelenmitir. Bu kaza olaslklar dkm sektrnde meydana gelen i kazalar istatistiklerinden alnan bilgilerle oluturulmutur (Tablo 4.4.).

55 Tablo 4.4. Kaza olaslklar risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar. Risk kodu (*) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 0-8 puan yeri says 6 1 2 2 i says 37 4 11 13 12-24 puan yeri says 1 9 4 7 14 6 23 5 2 3 i says 9 62 29 45 90 38 159 33 12 23 Risk skoru 32-48 puan yeri says 5 13 13 12 7 14 2 14 3 16 17 i says 37 82 91 75 48 92 13 95 16 99 110 60-100 puan yeri says 24 8 7 11 8 10 3 14 22 12 10 i says 158 61 48 85 63 75 22 97 156 94 72

(*) Bkz. Tablo 3.3. Ergimi Metal ve Kvlcm Sramas (Risk Kodu 1) Riski oluturan sapmalar a. Yaklak 1500 C scaklktaki ergimi metalin kupol ocak veya indksiyon ocandan sabit potalara buradan da seyyar potalara alnmas ilemi srasnda, dkm potas etrafndaki iilerin zerine ergimi metal paralar veya kvlcm srayabilir. b. Seyyar potalarn kalplara dklmek zere atlye iinde iiler tarafndan tand esnada potann kolu krlabilir veya pota dibi yarlabilir ve ergimi metal etrafa srayabilir. c. Ocak iindeki henz dkm alnmam ergimi metal zerindeki crufun metal ubuk ile temizlenmesi srasnda bu ilemi yapan iinin zerine kvlcm (erare) srayabilir.

56 Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde ergimi metal ve kvlcm sramas risk skoru nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 1inde alan 9 iinin maruz kald ergimi metal ve kvlcm sramas risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde ergitilmi metal ve kvlcm sramas riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 5inde alan toplam 37 iinin maruz kald ergimi metal ve kvlcm sramas risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki ergitilmi metal ve kvlcm sramas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 24nde alan 158 iinin maruz kald ergimi metal ve kvlcm sramas risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde ergitilmi metal ve kvlcm sramas riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. ilerin Dmesi (Risk Kodu 2) Riski oluturan sapmalar a. iler atlye zeminindeki ukur ve tmsekleri, rasgele atlm malzemeleri, drenaj kanallarn ve zgaralar fark edemeyerek taklp debilir. b. iler zemindeki dzensizliklere taklarak dklm malzemelerin soutulduu ve su scaklnn yaklak 150 C olduu soutma havuzuna debilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde iilerin dmesi risk skoru nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. 30 iyerinin 9unda alan toplam 62 iinin maruz kald dme riski skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde iilerin dmesi riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. Aratrma kapsamndaki iyerlerinin 13nde alan toplam 82 iinin maruz kald dme riski skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki dme riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 8inde alan 61 iinin maruz kald dme riski skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit

57 edilmitir; bu iyerlerinde dme riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerindeki almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Vinten veya Vagonetten Malzeme Dmesi (Risk Kodu 3) Riski oluturan sapmalar a. Atlye iinde vin ile tanan kalplar veya dklm malzemeler hareket annda iilere arpabilir; bu malzemeler vin halatndan veya kancasndan kurtularak iilerin zerine debilir. b. Kupol ocaklarna yakt veya ergitilecek malzemenin yklenmesinde kullanlan vagonetler hareket halinde iken kapa alp iindeki malzemeler iilerin zerine debilir. Aratrma kapsamna alnan toplam 30 iyerinin 6snda vinten veya vagonetten malzeme dmesi riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Toplam 30 iyerinin 4nde alan 29 iinin maruz kald vinten veya vagonetten malzeme dmesi risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde vinten veya vagonetten malzeme dmesi riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. Aratrma kapsamndaki iyerlerinin 13nde alan toplam 91 iinin maruz kald vinten veya vagonetten malzeme dmesi risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki vinten veya vagonetten malzeme dmesi riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 7sinde alan 48 iinin maruz kald vinten veya vagonetten malzeme dmesi riski skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde vinten veya vagonetten malzeme dmesi riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Elektrik arpmas (Risk Kodu 4) Riski oluturan sapmalar

58 a. yerinde kullanlan elektrikli cihazlarn yerden geen kablolar, zerinden malzeme veya tat gemesi sonucu ezilip hasar grebilir, elektrik kaana sebep olabilir. b. yerinde kullanlan elektrikli cihazlarn (indksiyon oca, kaynak makinesi, jet ta) plak metal gvdeleri zerinde kaak akm olabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirisinde elektrik arpmas riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 7sinde alan 45 iinin maruz kald elektrik arpmas risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde elektrik arpmas riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 12sinde alan toplam 75 iinin maruz kald elektrik arpmas risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki elektrik arpmas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 11inde alan 85 iinin maruz kald elektrik arpmas risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde elektrik arpmas riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Basnl Kaplarn Patlamas (Risk Kodu 5) Riski oluturan sapmalar a. Basnl gaz tpleri (karbondioksit, oksijen tp) devrilir veya darbe alrsa zerlerinde yark, zedelenme veya atlak oluabilir. b. Kullanlmayan basnl gaz tpleri ar s farkllklar nedeniyle veya zerine kvlcm sramas sonucu patlayabilir. c. Kompresrn hava tank patlayabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin yalnzca 1inde basnl kaplarn patlamas riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Toplam 30 iyerinin 14nde alan 90 iinin maruz kald basnl kaplarn patlamas risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde basnl

59 kaplarn patlamas riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. Bu iyerlerinde mevcut kontroller srdrlmeli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. yerlerinin 7sinde alan toplam 48 iinin maruz kald basnl kaplarn patlamas risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki basnl kaplarn patlamas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 8inde alan 63 iinin maruz kald basnl kaplarn patlamas risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde basnl kaplarn patlamas riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Yangn (Risk Kodu 6) Riski oluturan sapmalar a. Elektrik tesisat veya panolardan kan ark veya kvlcm yangn kmasna neden olabilir. b. Boyahanede kullanlan boya ve tiner, dkm kalplar iine pskrtlen organik zcler, maa yapmnda kullanlan reine ak alev, kvlcm veya s ile temas etmesi halinde yangn kmasna neden olabilir. c. Maay kurutmada kullanlan kmr ateiyle snan maltz ocann altndaki alev kontrolden kabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirisinde yangn riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 6snda alan 38 iinin maruz kald yangn risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde yangn riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. Bu iyerlerinde mevcut kontroller srdrlmeli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. yerlerinin 14nde alan toplam 92 iinin maruz kald yangn risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki yangn riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir.

60 Toplam 30 iyerinin 10unda alan 75 iinin maruz kald yangn risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde yangn riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Buhar Patlamas (Risk Kodu 7) Riski oluturan sapmalar a. ndksiyon ocana yklenen hurda hammaddenin nemli, slak veya souk yzeyi ile ocan scak yzeyinin temas ettii anda buhar patlamas olabilir. b. Ocaktan dkm alnma ilemi srasnda ergitilmi metal, potann souk i eperiyle veya pota dibindeki su birikintisiyle temas ederse buhar patlamas olabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 2sinde buhar patlamas riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Toplam 30 iyerinin 23nde alan 159 iinin maruz kald buhar patlamas risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde buhar patlamas riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. 13 iinin alt 2 iyerinde ise buhar patlamas riski kontrolnn zayf ve yetersiz olduu belirlenmitir. Belirlenen risk azaltlncaya kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. yerlerinin 2sinde alan toplam 13 iinin maruz kald buhar patlamas risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki buhar patlamas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 3nde alan 22 iinin maruz kald buhar patlamas risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde buhar patlamas riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir.

61 Dkm Potalarnn Devrilmesi (Risk Kodu 8) Riski oluturan sapma Seyyar potadan kalplara dkm yapan iki ii e zamanl hareket etmezse pota devrilebilir ve ergimi metal iilerin stne srayabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 2sinde dkm potalarnn devrilmesi riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. yerlerinin 14nde alan toplam 95 iinin maruz kald dkm potalarnn devrilmesi risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki dkm potalarnn devrilmesi riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 14nde alan 97 iinin maruz kald dkm potalarnn devrilmesi risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde dkm potalarnn devrilmesi riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Gze apak Kamas (Risk Kodu 9) Riski oluturan sapma Talama ilemi srasnda dkmden kopan paralar iinin gzne frlayabilir (gze apak kamas). Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde gze apak kamas riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 5inde alan 33 iinin maruz kald gze apak kamas risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde gze apak kamas riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 3nde alan toplam 16 iinin maruz kald gze apak kamas risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki gze apak kamas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 22sinde alan 156 iinin maruz kald gze apak kamas risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde gze apak kamas riski

62 kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Hareketli Malzeme veya Cisim arpmas (Risk Kodu 10) Riski oluturan sapmalar a. Kumlama makinesini almas bitmeden amaya alan iinin zerine elik bilye ve kum paralar srayabilir. b. Kumlama makinesinin almas srasnda iine pskrtlen elik bilya paralar frn zerindeki delik veya atlaklardan frlayarak iilere arpabilir. c. Kaynak yaplrken ortaya kan kvlcmlar kaynak yapan iinin veya yaknda bulunan iilerin yzne veya vcuduna srayabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde hareketli malzeme veya cisim arpmas riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 2sinde alan 12 iinin maruz kald hareketli malzeme veya cisim arpmas risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde hareketli malzeme veya cisim arpmas riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 16snda alan toplam 99 iinin maruz kald hareketli malzeme veya cisim arpmas risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki hareketli malzeme veya cisim arpmas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 12sinde alan 94 iinin maruz kald hareketli malzeme veya cisim arpmas riski skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde hareketli malzeme veya cisim arpmas riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. El veya Ayak zerine Malzeme Dmesi (Risk Kodu 11) Riski oluturan sapma

63 Kalplarn insan gcyle tanma srasnda kalp paralar iinin eli veya aya zerine debilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde el veya ayak zerine malzeme dmesi riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 3nde alan 23 iinin maruz kald el veya ayak zerine malzeme dmesi risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde el veya ayak zerine malzeme dmesi riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. Bu iyerlerinde mevcut kontroller srdrlmeli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. yerlerinin 17sinde alan toplam 110 iinin maruz kald hareketli malzeme veya cisim arpmas risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki hareketli malzeme veya cisim arpmas riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 10unda alan 72 iinin maruz kald hareketli malzeme veya cisim arpmas risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde hareketli malzeme veya cisim arpmas riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde almalar derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. 4.3.2.Fiziksel ve Ergonomik Etkenler Aratrma kapsamna alnan 30 iyerinde alan toplam 205 iinin maruz kald fiziksel ve ergonomik etkenler incelenmi ve elde edilen veriler Tablo 4.5.de zetlenmitir.

64 Tablo 4.5. Fiziksel ve ergonomik etkenler risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar. Risk skoru Risk kodu (*) 12 13 14 15 16 17 18 0-8 puan yeri says 2 6 1 2 i says 12 40 5 12 12-24 puan yeri says 4 6 14 5 19 18 6 i says 22 35 89 30 126 126 44 32-48 puan yeri says 15 21 7 20 7 5 15 i says 106 149 49 136 53 30 99 60-100 puan yeri says 11 1 3 4 2 7 9 i says 77 9 27 34 14 49 62

(*) Bkz. Tablo 3.3. Yksek Scaklk (Risk Kodu 12) Riski oluturan sapmalar a. Ergitme ocann alma scakl (1500 C) ve dkm yaplan malzemenin ortama yayd s nedeniyle iilerin scak hava ortamna maruz kalabilir. b. Maa sandklarnn kurutulmasnda kullanlan ve kmr ateiyle snan maltzl ocaklarn atlye iinde kurulmas ortamn scakln ar derecede ykseltebilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde yksek scaklk riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 4'nde alan 22 iinin maruz kald yksek scaklk risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde yksek scaklk riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 15inde alan toplam 106 iinin maruz kald yksek scaklk risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki yksek scaklk riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 11'inde alan 77 iinin maruz kald yksek scaklk risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde yksek scaklk riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde

65 alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Dk Scaklk (Risk Kodu 13) Riski oluturan sapma Dkm ilemi srasnda ortaya kan gaz ve duman, atlye kaps ve pencereleri alarak ortamdan uzaklatrlmaya allyorsa k aylarnda iiler iilerin souk hava ortamna maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 2'sinde dk scaklk riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Dk scaklk riski toplam 35 iinin alt 6 iyerinde uygun ekilde kontrol altna alnmtr. Bu iyerlerinde mevcut kontroller srdrlmeli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. 149 iinin alt 21 iyerinde ise dk scaklk riski kontrolnn zayf ve yetersiz olduu belirlenmitir. Belirlenen risk azaltlncaya kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Toplam 9 iinin alt 1 iyerinde ise dk scaklk riski faaliyetin derhal durdurulmasn gerektirecek boyuttadr. Risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin uygulanmasna ramen riski drmek mmkn olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir. Toplam 30 iyerinin 6'snda alan 35 iinin maruz kald dk scaklk risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde dk scaklk riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 21'inde alan toplam 149 iinin maruz kald dk scaklk risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki dk scaklk riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 1'inde alan 9 iinin maruz kald dk scaklk risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerinde dk scaklk riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir.

66 Grlt (Risk Kodu 14) Riski oluturan sapma Haval tokmak ile kalp yapm veya talama ilemi srasnda ii grltye maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 6'snda grlt riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Toplam 30 iyerinin 14'nde alan 89 iinin maruz kald grlt risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde grlt riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 7'sinde alan toplam 49 iinin maruz kald grlt risk skorunun 3248 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki grlt riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 3nde alan 27 iinin maruz kald grlt risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde grlt riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Titreim (Risk Kodu 15) Riski oluturan sapma Haval tokmak ile kalp yapm ve talama ileminin gerekletiren ii el-kol titreimine maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin yalnzca 1'inde titreim riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Toplam 30 iyerinin 5inde alan 30 iinin maruz kald titreim risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde titreim riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 20'sinde alan toplam 136 iinin maruz kald titreim risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki titreim riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 4nde alan 34 iinin maruz kald titreim risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde titreim riski kabul

67 edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Yetersiz Aydnlatma (Risk Kodu 16) Riski oluturan sapma Talama tezgahlarndaki ve hassas ilerin yapld maa yapm tezgahnda alan ii yetersiz aydnlatma altnda almak zorunda kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 2'sinde yetersiz aydnlatma riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Toplam 30 iyerinin 19unda alan 126 iinin maruz kald yetersiz aydnlatma risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde yetersiz aydnlatma riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 7sinde alan toplam 53 iinin maruz kald yetersiz aydnlatma risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki yetersiz aydnlatma riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 2sinde alan 14 iinin maruz kald yetersiz aydnlatma risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde yetersiz aydnlatma riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Ar Yk Kaldrma (Risk Kodu 17) Riski oluturan sapma iler kalplarn ve dklm paralarn tanmas ilemi srasnda ar yke maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirisinde ar yk kaldrma riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 18inde alan 126 iinin maruz kald ar yk kaldrma risk skorunun 12-24 puan

68 arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde ar yk kaldrma riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 5inde alan toplam 30 iinin maruz kald ar yk kaldrma risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki ar yk kaldrma riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 7sinde alan 49 iinin maruz kald ar yk kaldrma risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde ar yk kaldrma riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Uygun Olmayan Postr (Risk Kodu 18) Riski oluturan sapma Uygun olmayan postrde alan iiler uzun dnemde birikimsel zedelenme hastalna yakalanabilir (16). Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde uygun olmayan postr riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 6'snda alan 44 iinin maruz kald uygun olmayan postr risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde uygun olmayan postr riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 15inde alan toplam 99 iinin maruz kald uygun olmayan postr risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki uygun olmayan postr riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 9unda alan 62 iinin maruz kald uygun olmayan postr risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde uygun olmayan postr riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir.

69 4.3.3.Kimyasal Etkenler Aratrma kapsamna alnan 30 iyerinde alan toplam 205 iinin maruz kald kimyasal etkenler incelenmi ve elde edilen veriler Tablo 4.6.da zetlenmitir. Tablo 4.6. Kimyasal etkenler risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar. Risk kodu (*) 19 20 21 22 23 24 0-8 puan yeri says 21 4 12 i says 138 26 81 12-24 puan yeri says 23 2 1 10 3 i says 155 16 7 65 20 Risk skoru 32-48 puan yeri says 7 6 12 6 11 7 i says 50 43 87 44 78 50 60-100 puan yeri says 22 17 3 5 8 i says 146 111 23 36 54

(*) Bkz. Tablo 3.3. Karbonmonoksit (CO) (Risk Kodu 19) Riski oluturan sapmalar a. Kupol ocann eki sisteminde arza meydana gelirse iiler karbonmonoksit szmas sonucu zehirlenebilirler. b. Maltz ocann altndaki kmr atei tam yanmama sonucu ortama karbonmonoksit yaylmasna neden olabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde karbonmonoksite maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 23'nde alan 155 iinin maruz kald karbonmonoksite maruziyet risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde karbonmonoksite maruziyet riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 7sinde alan toplam 50 iinin maruz kald karbonmonoksite maruziyet risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki

70 karbonmonoksite maruziyet riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde karbonmonoksite maruziyet riski kabul edilmez risk snfna girmemitir. Tts (NOx, SO2, FeO, HCN) (Risk Kodu 20) Riski oluturan sapma Ergitme esnasnda iiler ttsye (NOx, SO2, FeO, HCN, formaldehit vb.) maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde ttsye maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 2sinde alan 16 iinin maruz kald ttsye maruziyet risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde ttsye maruziyet riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 6snda alan toplam 43 iinin maruz kald ttsye maruziyet risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki ttsye maruziyet riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 22sinde alan 146 iinin maruz kald ttsye maruziyet risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde ttsye maruziyet riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Karbondioksit (CO2) (Risk Kodu 21) Riski oluturan sapma Ergitme esnasnda iiler karbondioksite (CO2) maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde karbondioksite maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 1inde alan 7 iinin maruz kald karbondioksite maruziyet risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde

71 karbondioksite maruziyet riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 12'sinde alan toplam 87 iinin maruz kald karbondioksite maruziyet risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki karbondioksite maruziyet riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 17sinde alan 111 iinin maruz kald karbondioksite maruziyet risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde karbondioksite maruziyet riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Organik zcler ve Boya (Risk Kodu 22) Riski oluturan sapmalar a. Dkm paras zerine atlye iinde sprey halinde boya uygulanmas esnasnda ii sprey boyaya maruz kalabilir. b. iler, dkm paras yzeyinin dzgn olmasn salamak zere kalp iine pskrtlen organik zclere maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 21' inde organik zcler ve boyaya maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. yerlerinin 6'snda alan toplam 44 iinin maruz kald organik zcler ve boyaya maruziyet risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki organik zcler ve boyaya maruziyet riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 3nde alan 23 iinin maruz kald organik zcler ve boyaya maruziyet risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde organik zcler ve boyaya maruziyet riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir.

72 Reine ve Maa Balayclar (Risk Kodu 23) Riski oluturan sapma Maa hazrlanmasnda grev alan iiler maa yapmnda kullanlan reine ve maa balayclarnn (furfuril alkol, poliretan, sulfonik asitler, dekstrin) tozuna maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 4'nde reine ve maa balayclara maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlmtr. Toplam 30 iyerinin 10unda alan 65 iinin maruz kald reine ve maa balayclara maruziyet risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde reine ve maa balayclara maruziyet riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 11inde alan toplam 78 iinin maruz kald reine ve maa balayclara maruziyet risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki reine ve maa balayclara maruziyet riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 5inde alan 36 iinin maruz kald reine ve maa balayclara maruziyet risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde reine ve maa balayclara maruziyet riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. Kaynak Gazlar (Risk Kodu 24) Riski oluturan sapma Kaynak ilemini gerekletiren iiler kaynak gazlarna (asetilen, alifatik hidrokarbonlar, hidrojen) maruz kalabilir, mukoz membranlarda tahri, merkezi sinir sisteminde hasar meydana gelebilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 12'sinde kaynak gazlarna maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 3'nde alan 20 iinin maruz kald kaynak gazlarna maruziyet risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerinde kaynak gazlarna maruziyet riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin

73 7sinde alan toplam 50 iinin maruz kald kaynak gazlarna maruziyet risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki kaynak gazlarna maruziyet riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 8inde alan 54 iinin maruz kald kaynak gazlarna maruziyet risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde kaynak gazlarna maruziyet riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. 4.3.4.Toz Aratrma kapsamna alnan 30 iyerinde alan toplam 205 iinin maruz kald toz etkeni incelenmi ve elde edilen veriler Tablo 4.7.de zetlenmitir. Tablo 4.7. Toz risk skorlarnn iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar. Risk kodu (*) 25 0-8 puan yeri says (*) Bkz. Tablo 3.3. Silis Tozu (Risk Kodu 25) Riski oluturan sapma Silis kumundan kalp ve maa yapan iiler silis tozuna maruz kalabilir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde silis tozuna maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Toplam 30 iyerinin 4nde alan 31 iinin maruz kald silis tozuna maruziyet risk skorunun 12-24 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerinde silis tozuna maruziyet riski uygun ekilde kontrol altna alnmtr. yerlerinin 6snda alan toplam 40 iinin i says 12-24 puan yeri says 4 i says 31 Risk skoru 32-48 puan yeri says 6 i says 40 60-100 puan yeri says 20 i says 134

74 maruz kald silis tozuna maruziyet risk skorunun 32-48 puan arasnda kald tespit edilmitir; bu iyerlerindeki silis tozuna maruziyet riskinin kontrol zayf ve yetersizdir. Bu iyerlerinde, risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanarak risk skoru derhal drlmelidir. Toplam 30 iyerinin 20sinde alan 134 iinin maruz kald silis tozuna maruziyet risk skorunun 60100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde silis tozuna maruziyet riski kabul edilmez risk snfndadr. Bu iyerlerinde alma derhal durdurulmal ve risk skorunun drlmesi iin alnmas gereken nlemlerin tm uygulanmaldr. nlemler alndktan sonra da risk kabul edilebilir bir seviyeye drlemiyorsa faaliyet engellenmelidir. 4.4. ncelikli Riskler Aratrma kapsamna alnan tm iyerlerine ait risk kodlar ve bu risk kodlarna ait skorlar ieren bilgiler Tablo 4.8.e ilenmitir. Risk skoru 60-100 puan arasnda olan ve kabul edilmez risk snfna giren riskler arasnda ilk sray, risk kodu 1 olan ergimi metal ve kvlcm sramas riski almtr. Aratrma kapsamna alnan 30 iyerinin 24'nde (%80) ergimi metal ve kvlcm sramas riski kabul edilmez risk boyutundadr, bu iyerlerinde alan toplam 158 ii (%77,1) bu riske maruz kalmaktadr. Sonu olarak 24 iyerinde ergimi metal ve kvlcm sramas riski kabul edilebilir bir seviyeye drlnceye kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Kabul edilmez riskler sralamasnda 2. sray iyerlerinin %73,3'nde kabul edilmez boyutta olduu tespit edilen gze apak kamas (risk kodu 9) riskidir. ilerin %76,1'i kabul edilmez boyuttaki gze apak kamas riskine maruz kalmaktadr. Risk kodu 20 olan tts (NOx, SO2, FeO, HCN)'ye maruziyet riski kabul edilmez riskler listesinde 3. srada yer almaktadr. Aratrma kapsamndaki iyerlerinin %73,3'nde alan toplam 146 ii (%71,2) metalin ergimesi srasnda ortaya kan ttsye maruz kalmaktadr. Dk scakla maruziyet riski (risk kodu 13) kabul edilmez riskler sralamasnda son sray almtr. yerlerinin yalnzca %3,3'nde dk scakla maruziyet riski kabul edilmez boyuttadr.

75 Risk kodu 19 olan karbonmonoksit (CO)'e maruziyet riski aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirisinde kabul edilemez risk boyutunda deildir. Puanlar 60 ile 100 arasnda deien ve kabul edilmez dzeyde olduu tespit edilen bu riskler kabul edilebilir bir seviyeye drlnceye kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Gerekletirilen faaliyetlere ramen riski drmek mmkn olmuyorsa, faaliyet engellenmelidir. Tablo 4.8. Aratrma kapsamna alnan iyerlerindeki kabul edilmez risklerin iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar. Kabul edilmez riskler (60-100 puan) Risk kodu (*) 1 9 20 25 21 8 10 4 12 6 11 18 2 5 24 3 17 23 Say 24 22 22 20 17 14 12 11 11 10 10 9 8 8 8 7 7 5 yerleri (N=30) Yzde % 80,0 73,3 73,3 66,7 56,7 46,7 40,0 36,7 36,7 33,3 33,3 30,0 26,7 26,7 26,7 23,3 23,3 16,7 Say 158 156 146 134 111 97 94 85 77 75 72 62 61 63 54 48 49 36 i (N=205) Yzde % 77,1 76,1 71,2 65,4 54,1 47,3 45,9 41,5 37,6 36,6 35,1 30,2 29,8 30,7 26,3 23,4 23,9 17,6

(*) Bkz. Tablo 3.3.

76 Tablo 4.8. Devam Aratrma kapsamna alnan iyerlerindeki kabul edilmez risklerin iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar. Kabul edilmez riskler (60-100 puan) Risk kodu (*) 15 7 14 22 16 13 19 Say 4 3 3 3 2 1 yerleri (N=30) Yzde % 13,3 10,0 10,0 10,0 6,7 3,3 Say 34 22 27 23 14 9 i (N=205) Yzde % 16,6 10,7 13,2 11,2 6,8 4,4 -

(*) Bkz. Tablo 3.3. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 9 tanesinde kabul edilmez risk says 10 ile 12 arasnda deimektedir. yerlerinin 2 tanesinde kabul edilmez risk says 13 ile 15 arasndadr (Tablo 4.9.). Tablo 4.9. Kabul edilmez risk saylarnn iyerlerine gre dalm. 60-100 puan alan risk says 1-3 4-6 7-9 10-12 13-15 Toplam 5 6 8 9 2 30 yeri says

Tablo 4.8.'de puan 60 ile 100 arasnda deien kabul edilmez dzeydeki risklerin iyerlerine gre dalmlar verilmitir. yerlerinde tespit edilen ve puanlar 0 ile 48 arasnda deien ve dier kabul edilebilirlik dzeylerinde (nemsiz risk, risk

77 uygun ekilde kontrolde, risk kontrol zayf, yetersiz) bulunan risklerin de iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlarnn grlebilmesi iin ekil 4.1. dzenlenmitir. ekil 4.1.'den grld zere nemsiz riskler grubunda birinci sray iyerlerinin 21'inde (%70) nemsiz risk boyutunda olduu tespit edilen organik zcler ve boyaya maruziyet riski (risk kodu 22) almtr. Bir baka deyile aratrma kapsamna alnan iyerlerinde en fazla oranda nemsiz risk boyutuna indirilebilen risk, organik zcler ve boyaya maruziyet riskidir. nemsiz riskler grubunda ikinci sray iyerlerinin 12'sinde (%40) alnan nlemlerle nemsiz risk dzeyine indirilen kaynak gazlarna maruziyet riski (risk kodu 24) almaktadr. nemsiz risk grubuna giren bu riskleri ortadan kaldrmak iin kontrol sreleri planlamaya olmayabilir. ekil 4.1.'de pembe renk ile iaretlenmi olan uygun ekilde kontrolde olan riskler arasnda birinci srada iyerlerinin 24'nde (%80) uygun ekilde kontrol altna alnm olan grlt riski vardr. Buhar patlamas ve karbonmonoksite maruziyet riskleri ise iyerlerinin 23'nde (%76,7) uygun ekilde kontrol altna alnmtr. Puanlar 12 ile 24 arasnda deien ve uygun ekilde kontrol altnda olduu tespit edilen bu riskleri ortadan kaldrmak iin ilave kontrol almalarna ihtiya olmayabilir. Ancak mevcut kontroller srdrlmeli ve bu kontrollerin srdrld denetlenmelidir. Risk puan 32 ile 48 arasnda deien ve ekil 4.1.'de sar renk ile iaretlenmi olan riskler arasnda ilk sray iyerlerinin 21'indeki (%70) zayf ve yetersiz ekilde kontrol edilen dk scaklk riski almtr. Ayrca titreim riski iyerlerinin 20'sinde (%66,7), hareketli malzeme veya cisim arpmas riski ise iyerlerinin 16'snda (%53,3) zayf ve yetersiz ekilde kontrol edilmektedir. Bu gruptaki riskler azaltlncaya kadar i balatlmamal eer devam eden bir faaliyet varsa derhal durdurulmaldr. Risk iin devam etmesi ile ilgiliyse acil nlem alnmal ve bu nlemler sonucunda faaliyetin devamna karar verilmelidir. ve gerekletirilecek faaliyetlerin kaytlarn saklamaya gerek

iyeri=1 ii=9

iyeri=1 ii=4

iyeri=2 ii=11

iyeri=2 ii=13 iyeri=5

iyeri=2 ii=12 iyeri=3 ii=23 iyeri=4 ii=22

iyeri=2 ii=12

iyeri=1 ii=5 iyeri=2 ii=12

iyeri=2 ii=16

iyeri=1 ii=7 iyeri=4 ii=26 iyeri=4 ii=31

iyeri=5 ii=37 iyeri=9 ii=62

iyeri=6 ii=37 iyeri=7 ii=45 iyeri=4 ii=29

iyeri=6 ii=38

ii=33 iyeri=3 ii=16 iyeri=6 ii=35

iyeri=6 ii=40

iyeri=5 ii=30

iyeri=6 ii=44 iyeri=6 ii=43 iyeri=6 ii=40 iyeri=12 iyeri=12 ii=87 iyeri=10 ii=65 iyeri=3 ii=20 ii=81

iyeri=14 ii=90 iyeri=14 ii=95 iyeri=16 iyeri=12 ii=75 iyeri=13 ii=82 iyeri=13 ii=91 iyeri=23 ii=159 iyeri=2 ii=13 iyeri=21 iyeri=24 iyeri=8 ii=159 ii=61 iyeri=7 ii=48 iyeri=11 iyeri=8 ii=85 ii=63 iyeri=10 iyeri=3 ii=75 ii=22 iyeri=16 iyeri=22 iyeri=12 iyeri=10 iyeri=11 ii=149 iyeri=3 iyeri=1 ii=9 ii=27 ii=97 ii=156 ii=94 ii=72 ii=77 iyeri=4 ii=34 iyeri=7 ii=49 iyeri=20 ii=136 iyeri=7 ii=53 iyeri=2 ii=14 iyeri=7 ii=49 iyeri=9 ii=62 iyeri=7 ii=50 iyeri=22 iyeri=17 iyeri=3 ii=146 ii=111 ii=23 iyeri=6 ii=44 iyeri=7 ii=48 iyeri=14 ii=92 ii=99 ii=110 iyeri=15 iyeri=17 ii=106 iyeri=24 ii=89 iyeri=19 ii=126 iyeri=5 ii=30 iyeri=15 ii=99 iyeri=23 ii=155 iyeri=21 ii=138 iyeri=18 ii=126

iyeri=7 ii=50 iyeri=11 ii=79

iyeri=5 ii=36

iyeri=8 ii=54

iyeri=20 ii=134

RSK KODU*

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

ekil 4.1. Risklerin kabul edilebilirlik dzeylerinin iyerlerine ve ii saylarna gre dalmlar. AIKLAMALAR 0-8 ARASINDA KALAN PUANLAR (NEMSZ RSK) MAV RENK LE ARETLENMTR.

60-100 ARASINDA KALAN PUANLAR (KABUL EDLMEZ RSK) KIRMIZI RENK LE ARETLENMTR. * Bkz. Tablo 3.3.

79 alma ortamna ilikin etkenler iinde yer alan kaza olaslklar, fiziksel ve ergonomik etkenler, kimyasal etkenler ve toz arasnda bir kyaslama yapabilmek iin iyerlerinde tespit edilen kabul edilmez risklerin iyeri saysna gre dalmlar Tablo 4.10.a ilenmitir. Tablo 4.10.da kaza olaslklar snfna giren risklerin ka iyerinde kabul edilmez dzeyde olduu ve bu iyerlerinin yzdesi gsterilmitir. Kaza olaslklar snfna giren risklerden ergimi metal ve kvlcm sramas riski iyerlerinin %80inde kabul edilmez dzeydedir. Kaza olaslklar snfnda ikinci sray iyerlerinin %73,3'nde kabul edilmez dzeyde olduu tespit edilen gze apak kamas riski almaktadr. Dkm potalarnn devrilmesi riski ise iyerlerinin %46,7'sinde kabul edilmez dzeyde bulunmutur. Kimyasal etkenler snfna giren risklerden ttsye (NOx, SO2, FeO, HCN) maruziyet riski iyerlerinin %73,3nde kabul edilmez dzeydedir. Kimyasal etkenler snfnda ikinci sray iyerlerinin %56,7'sinde kabul edilmez dzeyde olduu tespit edilen karbondioksite (CO2) maruziyet riski; ayn snf iinde nc sray ise iyerlerinin %26,7'sinde kabul edilmez olduu tespit edilen kaynak gazlarna maruziyet riski almaktadr. Silis tozuna maruziyet riskinin iyerlerinin %66,7sinde kabul edilmez dzeyde olduu tespit edilmitir. Fiziksel ve ergonomik etkenler snfna giren risklerden yksek scaklk riski iyerlerinin %36,7snda kabul edilmez dzeydedir. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin 9'unda (%30,0) kabul edilmez dzeyde bulunan uygun olmayan postr riski, ncelik srasna gre sralanan fiziksel ergonomik etkenler arasnda ikinci sray almaktadr. Fiziksel ve ergonomik etkenler snfnda nc sray iyerlerinin %23,3'nde kabul edilmez olduu tespit edilen ar yk kaldrma riski almaktadr. Kaza olaslklar, fiziksel ve ergonomik etkenler, kimyasal etkenler ve toz snflarnn her birine ait "iyerlerinde kabul edilmez bulunma oranlarnn en by" deerleri dikkate alnp (kaza olaslklar %80; kimyasal etkenler %73,3; toz %66,7; fiziksel ve ergonomik etkenler %36,7) karlatrma yapldnda en sorunlu snfn kaza olaslklar snf olduu grlmektedir.

80 Tablo 4.10. alma ortamna ilikin etken snflarnn kabul edilmezlik dzeylerinin iyerlerine gre dalmlar. Kabul edilmez riskler (60-100 puan) Risk kodu (*) Kaza olaslklar 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Ergimi metal ve kvlcm sramas ilerin dmesi Elektrik arpmas Basnl kaplarn patlamas Yangn Buhar patlamas Dkm potalarnn devrilmesi Gze apak kamas Hareketli malzeme / cisim arpmas 24 8 11 8 10 3 14 22 12 80,0 26,7 23,3 36,7 26,7 33,3 10,0 46,7 73,3 40,0 33,3 36,7 3,3 10,0 13,3 6,7 23,3 30,0 Risk ad Say yerleri Yzde

Vinten / vagonetten malzeme dmesi 7

El veya ayak zerine malzeme dmesi 10 Yksek scaklk Dk scaklk Grlt Titreim Yetersiz aydnlatma Ar yk kaldrma Uygun olmayan postr 11 1 3 4 2 7 9

Fiziksel ve ergonomik etkenler

(*) Bkz. Tablo 3.3.

81 Tablo 4.10. Devam alma ortamna ilikin etken snflarnn kabul edilmezlik dzeylerinin iyerlerine gre dalmlar. Kabul edilmez riskler (60-100 puan) Risk kodu (*) Kimyasal etkenler 19 20 21 22 23 24 Toz 25 Silis tozu 20 66,7 (*) Bkz. Tablo 3.3. Aratrma kapsamna alnan 30 iyerinin her birinde tespit edilen 25 adet riskin skor gruplarna gre dalmlarn gzlemleyebilmek iin Tablo 4.11. oluturulmutur. Tablo 4.11.deki bilgiler kullanlarak iyerlerinin alma artlar hakknda fikir oluturmak ve bu iyerlerinin alma artlar arasnda karlatrma yapmak mmkn olmutur. Bir iyerinde belirlenen risklerden skoru 60 ile 100 arasnda deien, yani kabul edilmez risk snfna giren risklerin says o iyerinin alma artlar deerlendirilirken dikkate alnan ilk lttr. rnein 23 ve 27 sra numaral iyerlerinde 15 adet kabul edilmez dzeyde risk tespit edilmitir. Bir baka deyile aratrma kapsamna alnan 30 iyeri iinde en fazla sayda kabul edilmez riski olan iyerleri 23 ve 27 sra numaral iyerleridir. Ayrca bu iki iyerinde hibir risk nemsiz risk dzeyine indirilememitir. Sonu olarak alma artlar en kt olan iyerleri 23 ve 27 sra numaral iyerleridir. alma artlarnn karlatrlmasnda dikkate alnan ikinci lt ise skoru 12 ile 24 arasnda deien, yani uygun ekilde kontrol edilen risklerin saysdr. Ancak 23 ve 27 sra numaral Karbonmonoksit (CO) Tts (NOx, SO2, FeO, HCN) Karbondioksit (CO2) Organik zcler ve boya Reine ve maa balayclar Kaynak gazlar 22 17 3 5 8 73,3 56,7 10,0 16,7 26,7 Risk ad Say yerleri Yzde

82 iyerlerinin her ikisinde de uygun ekilde kontrol edilen risklerin says 1 olduu iin bu iki iyeri arasnda sralama yapmak mmkn deildir. 3 ve 5 sra numaral iyerlerinde yalnzca birer tane kabul edilmez risk belirlenmitir. Bunun yan sra 3 sra numaral iyerinde 25 tane riskin 13 tanesi (%52); 5 sra numaral iyerinde ise 25 tane riskin 10 tanesi (%40) uygun ekilde kontrol edilmitir. Dolaysyla aratrma kapsamna alnan iyerleri arasnda alma artlar en iyi olan iyerleri sralamasnda ilk srada 3 sra numaral iyeri, ikinci srada ise 5 sra numaral iyeri vardr. Tablo 4.11. Aratrma kapsamna alnan her iyerinde tespit edilen risklerin skor gruplarna gre dalmlar. Risk skoru yeri sra no 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 4 3 1 3 1 9 7 6 7 10 6 10 7 7 12 10 10 60-100 puan 14 5 10 6 11 9 12 10 8 8 11 7 9 8 5 3 7 32-48 puan 5 15 13 13 10 5 5 5 8 4 7 6 5 8 6 10 5 12-24 puan 2 2 1 3 3 2 1 4 2 3 1 2 4 2 2 2 3 0-8 puan

83 Tablo 4.11. Devam Aratrma kapsamna alnan her iyerinde tespit edilen risklerin skor gruplarna gre dalmlar. Risk skoru yeri sra no 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 6 4 5 12 7 15 10 11 12 15 2 9 8 60-100 puan 10 6 13 5 11 9 8 4 8 9 11 9 12 32-48 puan 8 15 5 5 5 1 4 10 4 1 11 5 5 12-24 puan 1 2 3 2 3 1 1 2 0-8 puan

84 5. TARTIMA Risk deerlendirmesi mevcut risklerin tespiti, ncelikli risklerin belirlenmesi ve uygun iyiletirme nerileri getirilmesi iin yaplan almadr. alma ortamlarnda yaplan risk deerlendirmesinin amac iyeri ortamndaki ncelikli riskleri tespit etmek, tespit edilen ncelikli riskler iin uygun iyiletirme nerileri getirmek, alma ortam kalitesini ykseltmek ve sonu olarak i kazalarn ve meslek hastalklarn nlemektir. Risk deerlendirmesi konusunda yalnzca yntemleri aklayan literatr bilgisi mevcuttur. Ancak bu yntemlerden birinin bir iyerinde uygulamasn gsteren ve bu aratrmaya rnek tekil edecek nitelikte herhangi bir basl yayn bulunmamaktadr. Bu anlamda, bu aratrma risk analiz yntemlerinin uygulanmas konusunda bir "ilk" olacaktr. Bu aratrma kapsamna Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesi iindeki Dkmcler Sanayi Sitesi'nde demir ve elik malzemeden dkm yapan, 1-9 ii altran 30 adet iyeri dahil edilmi ve Sapma Analizi yntemi kullanlarak risk deerlendirmesi yaplmtr. 30 iyerinden 205 iinin dahil edildii bu aratrmada bu iyerlerindeki ncelikli riskler tespit edilmitir. Aratrmann sonularna gre iyerlerindeki ncelikli riskler srasyla i kazalar, kimyasal etkenler, toza, fiziksel ve ergonomik etkenlere maruziyettir. Ayrca aratrma kapsamna alnan 205 iinin daha nce altklar sektr ve bu sektrdeki alma sreleri bilgiler alnarak iilerin mesleki deneyimleri incelenmitir. 5.1. alma Ortamna likin Bulgularn Tartlmas 5.1.1. Kaza Olaslklar Bulgusunun Tartlmas Tablo 4.10daki verilere gre alma ortamna ilikin bulgular iinde kaza olaslklar snf en fazla sorun olan gruptur. iler ergimi metal ve kvlcm sramas gibi her gn maruz kaldklar ancak tedavi gerektirmeyen veya igc kaybna yol amayan kazalar iin ak iinde olaan olarak deerlendirmektedir. Dolaysyla bu kazalar engellemek iin herhangi bir tedbir almaya gerek duymamaktadrlar. Ancak bu tip kazalar sonular daha ar olan byk kazalarn habercisi olabilir. Dolaysyla iilerin bu tip kk kazalar nemsememeleri ve

85 nlem almaya gerek duymamalar kaza riskini oluturan sapmalar ortaya karm ve kaza olaslklar snfndaki risklerin skorunu ykseltmi olabilir. Ayrca iilerin mevcut kiisel koruyucu donanmlar kullanmaktan kanmalar kaza olaslklar snfndaki risklerin skorunu ykseltmi olabilir. rnein dkmhanelerde gerekletirilen ilemler srasnda iilerin zerine ergimi metal ve kvlcm sramasnn engellenmesi iin alnmas gereken nlemlerden biri de iilerin baret, yz siperi, yanmaz malzemeden yaplm i elbisesi, aluminize gslk, alt baca koruyan tozluk, yanmaz tabanl elik burunlu ayakkab, yanmaz eldivenden oluan kiisel koruyucu donanm eksiksiz olarak kullanmasdr. Ancak iiler sz konusu kiisel koruyucu donanm kullanmann ilerini aksatt gerekesiyle kullanmaktan kanmaktadrlar. Ayrca herhangi bir ergimi metal parasnn zerlerine sramas halinde kiisel koruyucularn (rnein yanmaz eldivenin) kendilerini korumadn, bilakis koruyucularn bu paralar vcutlarna daha ok yaptrdn ifade etmektedirler. Kiisel koruyucu donanmlarn scak ortamlarda almaya uygun olmamas, ergonomik zelliklerinin yetersiz oluu, dkmhanelere zg risklere uygun tasarlanmam olmalar iilerin sz konusu kiisel koruyucu donanmlar kullanmaktan kanmalarnn nedeni olabilir. Sonu olarak ergimi metal ve kvlcm sramas riskinin kabul edilmez boyuttaki kaza olaslklar listesinde %80,0'lik payla ilk sray almasnn nedeni kiisel koruyucu donanmlarn uygunsuzluu olabilecei gibi iilerin bu donanmlar kullanmaya alkn olmamalar da olabilir. Benzer ekilde kabul edilmez boyuttaki kaza olaslklar listesinde %73,3'lk payla ikinci srada yer alan ve iilerin %76,1'inin maruz kald gze apak kamas riskinin temel nedeni iilerin koruyucu gzlk takmaktan kanmalar olabilir. Tablo 4.10'da kaza olaslklar snfnda yer alan dkm potalarnn devrilmesi riskinin iyerlerinin %46,7'sinde kabul edilmez dzeyde olduu belirtilmitir. Ocaktan dkm alan byk potalar sabitlemeye yarayan emniyet mandallarnn olmamas, seyyar potalar tayan iilerin zemine geliigzel braklm olan malzemelere (kalp kumu ynlar, talama artklar, dkm paralar v.s.) taklp dmeleri, seyyar potalarn yeterince salam olmamas veya tutma kollarnn kavrama ve tama asndan uygun olmay da bu riskin skorunun ykselmesine neden olmutur.

86 5.1.2. Kimyasal Etkenler Bulgusunun Tartlmas alma ortamna ilikin bulgulardan kimyasal etkenler snf iinde yer alan ttsye maruziyet riskinin aratrma kapsamna alnan dkmhanelerin %73,3'nde kabul edilmez boyutta olduu belirlenmitir. Bu riskin kontrol edilebilmesi iin dkmhanelerin atlarnda ortama yaylan zararl gaz ve buharlar atya doru ekecek nitelikteki fenerlikler bulunmas gerekmektedir. Fenerlik temel olarak at zerine alm olan ve atnn uzun kenar boyunca devam eden bir kanaldr. Bu kanal boyunca dikey yerletirilmi olan zgaralar zerine ikinci bir at gibi kaplama yaplr. Bylece herhangi bir enerji kayna kullanmayan ancak ok etkili ekilde hava ekii yapabilen bir havalandrma sistemi salanm olur. Ancak Ankara Dkmcler Sitesi'ndeki dkmhanelerin tm tip projeler kullanlarak ina edilmitir ve szkonusu tip projeye gre ina edilmi olan dkmhanelerin atlarnda fenerlik yoktur. Dolaysyla atlye iine ok gl ekili havalandrma sistemleri kurmak gerekmektedir. Ancak kurulu aamasnda uygun olmayan ekilde ina edilmi olan dkmhanelere etkili havalandrma sistemi kurmak olduka zordur. Ayrca byle bir sistemin kurulmasnn ve iletilmesinin (enerji sarfiyat, bakm v.s.) mali yk getirecei dncesiyle iverenler havalandrma sistemi kurmaktan kanmaktadrlar. Bunun yan sra dkm paralar zerinde yaplan boya, kaynak ve kesme gibi tamamlayc ilemler iin dkmhanelerde zel bir yer ayrlmad gzlemlenmitir. Bu ilemler atlyenin bo olan herhangi bir blmnde gerekletirilmekte, ortama yaylan kaynak gazlar, organik zc buharlar uzaklatrmak iin herhangi bir sistem kullanlmamaktadr. Dolaysyla kaynak gazlarna (iyerlerinin %26,7'sinde kabul edilmez dzeyde) ve ttsye (iyerlerinin %73,3'nde kabul edilmez dzeyde) maruziyet riskinin yksek kmasnn nedeni dkmhanelerdeki dzensizlik, sistemsiz alma ve yukarda aklanan yapsal glkler olabilir. Kupol ocaklarnn ykseklii iyerlerinin tavan yksekliinden daha fazladr. Bu nedenle kupol ocaklar genellikle iyerinin dna kurulur ve ocan bacas atdan yaklak 6-7 metre kadar yukarda kalr. Dolaysyla ocak iinde gerekleen yanma olaynn rnleri (rnein karbonmonoksit) iyeri ortamna girmez. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirisinde karbonmonoksit (CO)'e maruziyet (ocakta kaak olmas durumunda maruziyet) riskinin kabul edilemez risk boyutuna

87 ulamamasnn nedeni iyerlerinin %66,7'sinin kupol ocak kullanmasdr. Kupol ocak, atlye iinde altrlan ve zararl gaz ve buharlarn ortama yaylmasna neden olan indksiyon ocaa gre i sal ve gvenlii asndan daha avantajldr. 5.1.3. Fiziksel ve Ergonomik Etkenler Bulgusunun Tartlmas yerinde uygun havalandrma sisteminin kurulmam olmasnn bir sonucu da dk scaklk riskinin ortaya kmasdr. nk uygun havalandrma sistemi olmayan iyerlerinde ortama yaylan gaz ve buharlar, iyerinin tm kaplar ve pencereleri alarak uzaklatrlmaya allmaktadr. Ancak byle bir sistem iyerinde birbirine zt hava akmlar oluturmakta bu ise zararl havann daha ok yaylmasna neden olmaktadr. Ayrca bu ekilde alma, k aylarndaki mevsim artlarnn zorluuyla birleince dkmhanelerdeki alma artlar daha da arlamaktadr. Sonu olarak tespit edilen risk gruplarndaki "dk scaklk" riski iin niteliinden deil iyerinin yapsndan kaynaklanmaktadr ve iyerinin havalandrma sisteminin etkinliiyle dolayl olarak ilgilidir. Bunun yan sra yaklak 1500 C'de ergitilmi olan metalin dkmnn alnmas, tanmas gibi ilemler srasnda ortam scakl artmaktadr. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinden havalandrma sistemi olmayan veya etkin almayan iyerlerinde (%36,7) yksek scakla maruziyet riskinin kabul edilmez boyutta olduu belirlenmitir. ou kk lekli iletmede olduu gibi dkmhanelerde de ilemler genellikle insan gcne dayanlarak gerekletirilmektedir. rnein kalp kumu hazrlama ii haval tokmak yardmyla zemin seviyesindeki kalplar iinde yaplmaktadr. Bu ekilde hazrlanan ve atlye zeminine sralanan kalplara dkm yaplmas ise bir veya iki kiinin tad seyyar potalarla gerekletirilmektedir. Dolaysyla iiler tm bu ilemler srasnda uygun olmayan postrde almaktadrlar. Ayrca iletme leine bal olarak ii bana den i yk artmakta, iilerin uygun dinlenme aralar imkan kalmamaktadr. Zira aratrma kapsamna alnan iyerlerinde alan iilerin %30,2sinin maruz kald uygun olmayan postrde alma riski kabul edilmez dzeydedir. Bu etkenlerin uzun dnemde iilerde birikimsel zedelenme hastalnn ortaya kmasn engellemek iin doru alma tekniklerinin retilmesi etkili olabilir.

88 Ayrca, iilerin %23,9'u kabul edilmez dzeyde ar yk kaldrma riskine maruz kalmaktadr. Bunun nedeni iyerinde vin, caraskal gibi kaldrma aralarnn bulunmay veya iilerin bu aralarn kullanmn bilmemeleri nedeniyle kullanmaktan kanmalar olabilir. 5.1.4. Toz Bulgusunun Tartlmas Silis tozu, kumun kullanld her ilemde ortaya kan ortak bir sorundur. Kalp bozma ilemi srasnda ortama yaylan kum scak metalle temas ettii iin ok serttir ve havadaki silis miktarnn artmasna neden olur. yeri zemininin yivli malzeme ile denmesi, zeminin dzenli aralklarla slatlmas gibi nlemler alnmad iin yere ylan tozlar tekrar askya geerek iiler tarafndan solunmakta ve iilerin silikozis hastalna yakalanma olasl artmaktadr. Tip projeler kullanlarak ina edilen dkmhanelerin hibirinin zeminine yivli malzeme denmemitir. Zemin zerinde yapsal deiiklikler yapmak ina aamasnda gerekletirilmesi gereken bir dzenlemedir ve daha sonra yaplmas olduka zordur. Bu nedenle iverenler byle bir nlemi almaktan kanmaktadrlar. Sonu olarak aratrma kapsamna alnan iyerlerinin hibirinde silis tozuna maruziyet riski nemsiz risk snfna girecek ekilde drlememitir. Aratrma kapsamna alnan toplam 30 iyerinin 20sinde (%66,7) alan 134 iinin maruz kald silis tozuna maruziyet risk skorunun 60-100 puan arasnda olduu tespit edilmitir; bu iyerlerinde silis tozuna maruziyet riski kabul edilmez risk snfndadr. 5.2. alanlara likin Bulgularn Tartlmas Aratrma kapsamna alnan iyerlerinde alan iilerin %8,4' daha nce baka bir sektrde almamtr. Bunun nedeni baka bir sektrde istihdam olana bulamayan iilerin dkm sektrn tercih etmesi olabilir. Bu nedenle vasfsz igc dkm sektrnde younlam, eitimsiz ve bilgisiz alma ekilleri de alma ortamlarndaki risklerin artmasna neden olmu olabilir. Kk lekli iletmelerin i sal ve gvenliinden sorumlu olarak alacak eitimli ve uzman kiileri istihdam etme imkan yoktur veya kstldr. Genellikle iverenin de genel ve mesleki eitimi yeterli deildir. Bu nedenle aratrma kapsamna alnan iletmelerin hibirinde daha nce risk deerlendirmesi

89 yaplmamtr. Bu faktr, kabul edilmez dzeyde kan risk gruplarnn saysnn fazla olmasnn nedeni olabilir. Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevi (The European Industrial Relations Observatory-EIRO) tarafndan Avrupa Birliine ye lkelerde faaliyet gsteren, sektr ayrm olmakszn, tm kk lekli iletmelerdeki i sal ve gvenlii sorunlarnn belirlenmesi amacyla bir aratrma yaplmtr (17). Elde edilen sonular kullanlarak maruziyet kaynaklar dokuz grupta toplanm ve iyerlerinin her maruziyet kaynana maruz kalma yzdeleri belirtilmitir (Tablo 5.1.). Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevi tarafndan gerekletirilen alma sektr ayrm yaplmakszn tm kk lekli iletmeleri kapsamaktadr. Bu nedenle sz konusu almann sonularnn hedef grup olarak dkm i kolunu seen bu aratrma ile karlatrmak belirleyici olmamakla beraber genel bir fikir vermesi asndan faydal olacaktr. Tablo 5.1. Kk iletmelerde maruziyet kaynaklarnn dalm. Maruziyet kayna Zorlu pozisyonlarda alma Ar yk kaldrma Tekrarlayan hareketler Grlt Titreim Tehlikeli maddelerin tanmas Yksek tempoyla alma Tek dze grevler Stres Maruziyet yzdesi %51 %40 %60 %25 %25 %15 %54 %42 %26 Dkm i kolunda gerekletirilen bu aratrmada fiziksel ve ergonomik etkenler snfndaki uygun olmayan postrde alma riskinin iyerlerinin %30unda kabul edilmez boyutta olduu belirlenmitir. Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevi tarafndan yaplan almada ise zorlu pozisyonlarda alma maruziyetinin iyerlerinin %51inde sorun olduu belirlenmitir. Bu aratrma kapsamna alnan iyerleri ise Trkiyede dkm i kolunda faaliyet gsteren iyerlerinin yalnzca

90 %0,8ini oluturmaktadr. Elde edilen sonular Trkiyedeki dkm sektrnn tmn temsil etmemektedir. Dolaysyla uygun olmayan pozisyonda alma riskinin Avrupa Birlii lkelerinden daha az kmasnn nedeni kapsam farkll olabilir. Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevinin aratrmasnda incelenen tekrarlayan hareketler, yksek tempoyla alma, tek dze grevler ve stres gibi maruziyet kaynaklar bu aratrmada deerlendirilmemitir. zellikle stres faktrnn boyutlar hakknda deerlendirme yapabilmek iin gzlemcinin deerlendirmesinden daha ok iilerin grn ve deerlendirmesini dikkate almak gerekmektedir. Ancak bu alma aratrmacnn iyerindeki gzlemlerine dayanarak oluturduu verilerle hazrlanmtr. Grlt ve titreime maruziyetin Avrupa Birliine ye lkelerde faaliyet gsteren kk lekli iletmelerin %25inde sorun yaratt belirlenmitir. Bu aratrmada ise iyerlerinin %10unda grltye maruziyetin, %13,3nde ise titreime maruziyetin kabul edilmez dzeyde olduu belirlenmitir. Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevinin yapt almada grlt ve titreim iin hangi snr deerler aldnda maruziyet sorun yaratr kararna varld belirtilmemitir. Bu aratrmada ise grlt ve titreime maruziyet aratrmacnn gzleme dayanarak verdii kararla seviyelendirilmitir. Dolaysyla rakamlar arasndaki bu farkn nedeni her iki almada grlt ve titreimin snr deerlerinin farkl alnmas olabilir. Ar yk kaldrma, Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevinin yapt almada iyerlerinin %40nda sorun olarak grlrken bu aratrmada iyerlerinin %23,3nde ar yk kaldrma riskinin kabul edilmez dzeyde olduu belirlenmitir. Bu fark, her iki aratrmann evreninin denk olmayndan veya bir ykn ar kabul edilmesi iin kullanlan kriterin farkl olmasndan kaynaklanabilir. Avrupa Endstriyel likiler Gzlemevinin yapt almada ve bu aratrmada incelenen maruziyet faktrleri tamamen ayn olmamakla beraber benzerdir. Sonu olarak bu aratrmada kullanlan risk deerlendirme tablosundaki sapmalarn seiminin doru kurgulandn sylenebilir.

91 5.3. Mevzuata Uyum Konusunun Tartlmas Dkm sanayi, 4857 Sayl Kanunu 78, 85 ve 111. maddeleri uyarnca yaymlanm olan ynetmeliklerde aadaki ekillerde yer almtr. Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii EK-I (Metalurji Sanayii ile lgili ler) Madde 7. Font, elik ve dier madenlerin ve alamlarn eritilip potalara dklmek sureti ile eitli eyalarn imali ilerinde kadnlar ve 18 yan bitirmemi genler alamaz (18). Sal ve Gvenliine likin Risk Gruplar Listesi Teblii (V. Risk Grubu) Madde 36. Font ve dier madenleri eritip potalara dkmek suretiyle muhtelif eya imali, maden dkm atlyeleri ve haddehaneler (19). Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelik Sanayiden Saylan ler Listesi Madde 1.Ham, yar mamul ve mamul maddelerin ilenmesi, temizlenmesi, eklinin deitirilmesi, sslenmesi, sat iin hazrlanmas ileri (20). Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedibuuk Saat Veya Daha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmelik, bir iinin gnde ancak yedi buuk saat altrlabilecei iler listesi, Madde 4 / j Dkm sanayi ileri, 1.Kalp kumunun hazrlanmas ileri, 2.Dkm kalp ve maalarnn yaplmas ve dkme hazr duruma getirilmesi ileri, 3.Dkm arjnn hazrlanmas ve her eit maden eritme (izabe) frnlarnn dkme hazr duruma getirilmesi ileri, 4.Maden eritme ve dkme ileri, 5.Kalplarn sklmesi ve dkmlerin temizlenmesi ileri, 6.Savurma ve dey dkm yapm ileri (21). Grld gibi bir sanayi dal olan dkm sektr ar ve tehlikeli iler kapsamndadr ve en yksek dereceli risk grubunun iinde yer almaktadr. Bu nedenlerle alma saatleri gnlk 7,5 saat ile snrlandrlm, kadnlarn ve 18 yan bitirmemi genlerin dkm sektrnde almas yasaklanmtr. Bu snrlamalar, dkm sanayiinin i sal ve gvenlii asndan ne denli yksek riskler ierdii konusunda genel bir fikir vermektedir. Sz konusu risklerin ortadan kaldrlabilmesi iin iyeri dzeni, zemin durumu, makina koruyucular, kiisel korunma aralar, i makinalar ile iyerindeki aydnlatma, havalandrma, s ve grlt dzeyi yaplan iin niteliine, salk ve gvenlii salamaya uygun hale getirilmelidir. Bunun iin 4857 Sayl Kanunu 78. maddesi uyarnca yaymlanm olan salk ve gvenlik

92 ynetmelikleri ile 1475 sayl Kanuna gre halen yrrlkte olan bulunan i Sal ve Gvenlii Tz'ndeki konuyla ilgili hkmler incelenmi; aratrmada tespit edilen toplam 25 adet riski kontrol etmek iin alnmas gereken nlemler belirlenmitir. rnein ergimi metal ve kvlcm sramas riskinin kontrol edilebilmesi iin; a. Ocaktan dkm alnan blme dkm esnasnda iilerin girmesini engellemek iin oca merkez alan 4 metre apl bir daire izilerek bu daire dikkat ekici bir renge boyanmal ve etrafa gerekli uyar levhalar aslmal; b. Dkm ilemi balamadan nce sesli/kl ikaz yaplmal; c. Ocak nndeki dkm potas zemine mandallarla sabitlenmeli; dkm annda iilerin potay tayan kollar tutmasn engellenmeli; d. Dkm ileminden nce yeterli k altnda potann i yzeyinde atlak kontrol yaplmal; e. iler baret, yz siperi, yanmaz malzemeden yaplm i elbisesi, aluminize gslk, alt baca koruyan tozluk, yanmaz tabanl elik burunlu ayakkab, yanmaz eldivenden oluan kiisel koruyucu donanm eksiksiz olarak kullanmaldr. Aratrmada tespit edilen toplam 25 adet risk iin alnmas gereken nlemler yukarda bahsi geen mevzuatta mevcuttur. retim sreci deiken nitelik tamaktadr bu nedenle uygulamaya konulacak gvenlik nlemleri de bu deiime ayak uydurabilmelidir. gvenlii nlemlerinin alnmasndan sonra da zamanla yeni tehlikeli durumlar oluabilmektedir. Bu nedenle retimin her aamasnda kontrol ve denetim aksamadan srdrlmelidir. Oluan veya oluma olasl bulunan tehlikeli durumlar saptanmal, i tehlike analizleri yaplarak giderilme yntemleri aratrlmal ve gelitirilen gvenlik nlemleri uygulamaya konmaldr. Ancak byle sistemli, dzenli ve srekli bir alma ve denetim yntemi ile i gvenliinin salanabilir ve i kazalar nlenebilir. Bu noktada, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl tarafndan yrtlen alma mevzuatnn uygulanmasn konusundaki izleme, denetleme ve tefti hizmetlerinin nemi gndeme gelmektedir. yerlerindeki alma koullaryla retim ve yapm yntemlerinin incelenmesi; kullanlan makina, ara, gere, aygt, tesis vb. ile yapmda kullanlan veya ilenen ham maddelerin ii

93 sal ve i gvenlii bakmndan zararl, tehlikeli ve mevzuata uygun olup olmadklarnn incelenmesi, alma hayatnn ii sal ve i gvenlii ynnden denetlenmesinin temelini oluturmaktadr. Bu anlamda, dier sektrlerde olduu gibi dkm sanayiinde de gerekletirilen teftiler bu sektrn alma ortamnn iyiletirilmesini, meydana gelebilecek i kazalar ve oluabilecek meslek hastalklarnn nlenmesini salamaktadr. Bu dorultuda Tefti Ankara Grup Bakanl tarafndan 1997 ylnda "Dkm Sanayi yerlerinin Denetim Projesi" gerekletirilmitir. Bu proje kapsamnda Ankara dahil olmak zere 13 ilde toplam 409 iyerinde i sal ve gvenlii bakmndan denetim, inceleme ve aratrma almalar yaplmtr (12). yerlerinde yaplan denetimlerin yan sra iverenlerin bilinli olmas da byk nem tamaktadr. verenlerin iyerinde i sal ve gvenliini salamann hem insani bir sorumluluk hem de yasal bir ykmllk olduunun bilincine varmas; iilerin ise i sal ve i gvenlii kurallarnn hayati neminin farkna varabilmeleri iin eitilmeleri gerekmektedir. Bu sayede iletmelerin i kazalarndan doan kayplarnn azaltlacak, retimin kesintisiz olarak srmesi salanacak, igc veriminde ve toplam verimdeki artlarla lke kalknmasna yardmc olunacaktr. Trkiye ylda 1 milyon tonluk dkm retimiyle Avrupa'da 6., dnyada ise 14. srada yer almaktadr ve dkm retiminin %70'ini ihra etmektedir. Trkiye'nin bu sektrdeki ihracatnn artmasnn bir nedeni de Avrupa Birlii'ne ye lkelerin dkm sektrndeki retimlerini azaltmalardr. retimdeki bu azalmann nedeni, alma artlar olduka ar olan bu sektrde alan kiilerde uzun yllar iinde ortaya kan salk sorunlarnn zlmesi iin ayrlan btenin sektrn getirilerinden fazla olmas olabilir. Bu dnceden hareketle dkm sektrnn alma artlarnn iyiletirilmesi uzun dnemde sektrn devamlln salayabilir. Ankara Madeni Dkmcler Odas'nn 2004 yl verilerine gre Trkiye'de dkm rnleri sektrnde zel sektre ait 83 byk sanayi kuruluu, 187 adet KOB boyutunda iletme, 912 adet kk atlye boyutunda dkmhane iletmesi faaliyet gstermektedir (9). Bu aratrma kapsamna alnan iyerleri 1-9 ii altran iyerleridir. Dolaysyla aratrma sonularna dayanarak Trkiye genelinde faaliyet gsteren kk atlye boyutunda dkmhane iletmelerinin alma ortamlar iin bir tahmin

94 yrtlebilir. Devlet statistik Enstits kk iletmeyi 1-9 ii altran iletme olarak tanmlamtr. Trkiye genelinde faaliyet gsteren 912 adet kk atlye boyutunda dkmhane iletmesinin ii says dalmlarna dair bir veri bulunmamaktadr. Bu aratrma kapsamna alnan iyerlerindeki ortalama ii says ise 205 ii / 30 iyeri = 6,83 ~ 7dir. Bu deerin Trkiye genelinde faaliyet gsteren 912 adet kk atlye boyutunda dkmhane iletmesi iin de geerli olduunu varsayarsak; bu iyerlerinde toplam 912 iyeri x 7 ii = 6.384 ii almaktadr. Dolaysyla aratrma sonularna dayanarak (Bkz. Tablo 4.10) Trkiye genelinde faaliyet gsteren kk atlye boyutunda dkmhane iletmelerinin alma ortamlar iin aadaki tahminler yrtlebilir. 6.384 x %77,1 = 4.922 ~ 4.900 iinin maruz kald i kazas riskleri kabul edilmez boyutta olabilir. 6.384 x %71,2 = 4.545 ~ 4.500 iinin maruz kald kimyasal etken riskleri kabul edilmez boyutta olabilir. 6.384 x %65,4 = 4.175 ~ 4.100 iinin maruz kald toz riski kabul edilmez boyutta olabilir. 4.560 x %37,6 = 1.715 ~ 1.700 iinin kald fiziksel ve ergonomik etken riskleri kabul edilmez boyutta olabilir. Ancak Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesinde faaliyet gsteren, 1-9 ii altran ve yalnzca demir ve elik malzemeden dkm yapan toplam 53 iyerinin 30unda yaplan bu aratrmann sonular Trkiye dkm sektrnn yalnzca %0,8ini temsil etmektedir. Dolaysyla %0,8lik paydan hareketle Trkiye genelinde faaliyet gsteren dkmhanelerin alma koullar hakknda tahmin yrtmek ok belirleyici olmayacaktr.

95 6. SONU VE NERLER Ankara Sincan Organize Sanayi Blgesi iindeki Dkmcler Sanayi Sitesi'nde demir ve elik malzemeden dkm yapan, 1-9 ii altran 30 adet iyerinde Sapma Analizi yntemi kullanlarak yaplan risk deerlendirmesi sonucunda, kapsama alnan 30 iletmenin hepsinde en az bir riskin kabul edilmez dzeyde olduu belirlenmitir. Risk skoru 60-100 puan arasnda olan ve kabul edilmez risk snfna giren riskler arasnda ilk sray, risk kodu 1 olan ergimi metal ve kvlcm sramas riski almtr. Aratrma kapsamna alnan 30 iyerinin 24'nde (%80) ergimi metal ve kvlcm sramas riski kabul edilmez risk boyutundadr, bu iyerlerinde alan toplam 158 ii (%77,1) bu riske maruz kalmaktadr. Kabul edilmez riskler sralamasnda 2. sray iyerlerinin %73,3'nde kabul edilmez boyutta olduu tespit edilen gze apak kamas (risk kodu 9) riskidir. ilerin %76,1'i kabul edilmez boyuttaki gze apak kamas riskine maruz kalmaktadr. Risk kodu 20 olan ttsye maruziyet riski kabul edilmez riskler listesinde 3. srada yer almaktadr. Aratrma kapsamndaki iyerlerinin %73,3'nde alan toplam 146 ii (%71,2) metalin ergimesi srasnda ortaya kan ttsye maruz kalmaktadr. Aratrma kapsamna alnan iyerlerinde toplam olarak 205 ii almaktadr. Bu iilerin %71,7si daha nce de dkm sektrnde almtr. Daha nce allan sektrler arasnda inaat sektr %11,2lik payla ikinci sradadr. ilerin %8,4 ise daha nce baka bir sektrde almamtr. Aratrma kapsamna alnan iilerin imdiye kadar altklar ilerde geirdikleri toplam srelerin ortalamas 151,1 ay (12,6 yl)dr. yerlerinde i sal ve gvenlii hakknda yaplan risk deerlendirmesi esas olarak; bakm ve onarm almalar dahil olmak zere iyerinde gerekletirilen tm ilemlerin batan sona gzlenmesini, iyerinde alanlarla grev alanlar ve sorumluluklar hakknda grlmesini, iyerinde daha nce meydana gelmi kazalar veya ortaya km hastalklar hakkndaki kaytlarn incelenmesini, iyerinde yaplm olan salk gzetimi ve ortam lm sonularnn deerlendirilmesini, iyerinde kullanlan tm kimyasallarn malzeme gvenlik bilgi formlarnn incelenmesini ve son olarak da yaplan risk deerlendirmesinin etkinliinin tespit etmek iin bu risk deerlendirmesinin yenilenmesini veya gzden geirilmesini gerektirir. Ancak bu aratrmada 30 iyerinin kapsama alnmas, zaman ve dier

96 fiziksel imkanlarn yetersiz olmas nedeniyle yukarda sralanan artlarn hepsinin salanmas mmkn olmamtr. ncelikle veri toplama aamasnda her iyerine ayrlan gzlem sresi dkm, talama, kalp yapma ve bozma ilemlerinden ancak birer rnek grmeye yetecek uzunlukta olmutur. Bundan sonra dkm i kolunda yaplacak risk deerlendirmesi almalarnda daha az sayda iyerinin kapsama alnmas ve her iyerine ayrlan srenin arttrlmas uygun olacaktr. nk bir iyerinde tespit edilen risklerin kontrol iin nerilen tedbirlerin yeterliliini ve yerindeliini belirlemek de risk deerlendirme almalarnn bir parasdr. Bunun gerekletirilebilmesi iin iyerlerinde risk deerlendirme almalarnn periyodik olarak tekrarlanmas gerekmektedir. Bu aratrmada sistem odakl bir deerlendirme yntemi olan Sapma Analizi kullanlmtr. Bundan sonraki almalarda teknik, sistem ve insan odakl deerlendirme yntemlerinin kullanlmas ve performanslarnn karlatrlmas uygun olacaktr. rnein Tehlike ve letilebilirlik almalar ynteminin sk sk byk kaza meydana gelme potansiyeli olan kimya endstrisinde kullanmak iin uygun olduu bilinmektedir. Ancak dkm i kolu iin hangi yntemin daha verimli olaca konusunda kesin veri yoktur. Bu nedenle yntemlerin karlatrlmas ile yaplacak almalar en verimli yntemi bulmak iin faydal olacaktr. Risk deerlendirmesi srekli kontrol ve denetim yaplmasn gerektiren bir sretir. Dolaysyla risk deerlendirmesi almalarnn bir iyerinde srekli alan kiilerin gerekletirmesi daha verimli sonular elde edilmesini salayacaktr. Bu nedenle iverenler ve iilere risk deerlendirmesinin en temel admlar retilmeli; bylece her iyerinde i sal ve gvenlii koullarnn iyiletirmesini hedefleyen oto-kontrol mekanizmasnn kurulmas salanmaldr. Ayrca kk lekli iyerlerinde bata risk deerlendirmesi olmak zere salk ve gvenlikle ilgili almalar yapacak zel eitimli kiileri istihdam etme imkanlar yoktur veya kstldr. Bu nedenle bu iyerlerinde i sal ve gvenliiyle ilgili oto-kontrol sistemleri kurmak iverenlerin de tercih edecei bir yntem olacaktr. Benzer ekilde iilere kiisel koruyucular kullanmann nemi hakknda bilinlendirici eitimlerin verilmesi i kazas risklerinin azaltlmasn salayacaktr. Bunun yansra kk sanayi siteleri veya organize sanayi blgeleri gibi ayn alanda kurulmu bulunan ve ayn veya farkl ikollarnda faaliyet gsteren iyerlerine hizmet vermek zere

97 kurulacak ortak salk ve gvenlik birimlerinde risk analizi konusunda almalar yaplabilir. yerlerinde risk analizi yapmak isteyen iverenler bu ortak salk ve gvenlik birimlerine bavurarak gerekli teknik destei alabilir. Aratrma kapsamndaki iyerlerinin %73,3'nde alan toplam 146 iinin (%71,2) maruz kald metalin ergimesi srasnda ortaya kan tts riskinin kontrol edilebilmesi iin iyerlerinin atsnda fenerlik bulunmaldr. Ancak Ankara Dkmcler Sitesi'ndeki dkmhanelerin tm tip projeler kullanlarak ina edilmitir ve szkonusu tip projeye gre ina edilmi olan dkmhanelerin atlarnda fenerlik yoktur. Benzer ekilde, atlyeler iinde yere ylan tozlarn tekrar askya geerek iiler tarafndan solunmasn engelleyen ve kurulu aamasnda zemine denmesi gereken yivli malzemelerin de tip projeler kullanlarak ina edilen dkmhanelerin hibirinde olmad gzlemlenmitir. Sonu olarak en nemli problem iyerlerinin yapsna ilikindir. Bu nedenle dkm i kolunda faaliyet gsterecek iyerlerinin kurulmaya balamadan nce havalandrma ve deme sistemleri dahil olmak zere tm blmleri i sal ve gvenlii kurallarna uygun olarak ina edilmeli; mevcut sanayi sitelerinin de slahna gidilmelidir.

98 KAYNAKLAR 1. Phoon, W. O., The present situation in occupational health and safety in smallscale enterprises, "From Protection To Promotion Occupational Health And Safety In Small-Scale Enterprises", Finish Institute of Occupational Health, Helsinki, s. 17, 1998. 2. Klusmann, K., Workplace risk assessment in small and medium scale enterprises, "From Protection To Promotion Occupational Health And Safety In Small-Scale Enterprises", Finish Institute Of Occupational Health, Helsinki, s. 126, 1998. 3. Boyle, T., Risk assesment, "Health and Safety: Risk Management", IOSH Services Limited, Londra, s. 77-93, 2002. 4. Ringdahl, L.H., Risk assessment, "Safety Analysis Principles and Practice in Occupational Safety" II. Bask'da, Taylor&Francis, New York, s. 55-149, 2001. 5. Bilir, N., Yldz, Dr. A.N., Risk deerlendirmesi, risk ynetimi ve risk iletiimi, " Sal ve Gvenlii", Hacettepe niversitesi Yaynlar, Ankara, s. 77-82, 2004. 6. Bilir, N., Risk assessment, "Occupational Health and Safety Basic Principles", Hacettepe niversitesi Yaynlar, Ankara, s. 3-8, 2003. 7. Erez, Y., 2000'li Yllara Girerken Trkiye'nin Kk ve Orta lekli letmeler Politikas Kk ve Orta lekli letmeler Konferans, TOBB Yaynlar, Ankara, 1993. 8. Alpugan, O., Trkiye Odalar Ve Borsalar Birlii Orta Ve Kk letmeler Kurulu Raporu, TOBB Yaynlar, Ankara, 1993. 9. Kayr, Y.Z., Koryay, ., Karakse, B., Ankara Dkmcler Katalou, Ankara Madeni Dkmcler Odas, Ankara, 2004. 10. Stellman, J.M., Metal processing and metal working, "ILO Encyclopedia Of Occupational Health And Safety" Cilt III'de, ILO, Geneva, s. 82.1-82.56, 1998.

99 11. Wood, G.W., Langer L.E., Casting technology, "Metals Handbook" Cilt 15'de IX. Bask, Casting Metal Park Press, Ohio, s. 347-385, 1988. 12. lmez, F., Dkm Sanayi yerlerinin Denetim Projesi, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Ankara Grup Bakanl, Ankara, 1997. 13. Technical Commitee, Guide To Occupational Health And Safety Mangement Systems British Standards Institution, Londra, 1996. 14. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Parlayc, Patlayc, Tehlikeli ve Zararl Maddelerle allan yerlerinde ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk, 24.12.1973 / 14752 tarih sayl Resmi Gazete, Ankara, 1973. 15. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Titreim Ynetmelii, 23.12.2003 / 25325 tarih sayl Resmi Gazete, Ankara, 2003. 16. Gler, ., Duru ve arlk kaldrma, "Salk Boyutuyla Ergonomi", Palme Yaynclk, Ankara, s.255-291, 2004. 17. Breucker, G., General health conditions, "Report on the Current Status of Workplace Health Promotion in Small and Medium-Sized Enterprises", Federal Association of Company Health Insurance Funds, Essen, s. 19-27, 2001. 18. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii, 16.06.2004 / 25494 tarih sayl Resmi Gazete, Ankara, 2004. 19. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Sal ve Gvenliine likin Risk Gruplar Listesi Teblii, 13.04.2004 / 25432 tarih sayl Resmi Gazete, Ankara, 2004. 20. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelik, 28.02.2004 / 25387 tarih sayl Resmi Gazete, Ankara, 2004. 21. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedibuuk Saat Veya Daha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmelik, 15.04.2003 / 25434 tarih sayl Resmi Gazete, Ankara, 2003.

100 EK 1 Bilgi formu

FRMA NO DKM CNS PK SFERO ELK PROFL ALIILAN BLM Kum Hazrlama Maa Yapm Kalp Yapm Eritme Oca Dkm Talama TOPLAM MAA YAPIMI Kimyasallarn MSDS bilgisi Elle maa yapm Makine ile maa yapm Souk Maa Kullanlan gaz Scak Maa Frnn cinsi ve zellikleri KALIP YAPIMI Kimyasallarn MSDS bilgisi Elle kalp yapm Makine ile kalp yapm (Makine says ve zellikleri) Kum kartrma makinesi Pulvarize makinesi Vin/ caraskal Kompresr KAPASTE (TON/AY-YIL)

ALIAN SAYISI

ALIMA SRES

100
ERGTME VE DKM OCAK CNS Kupol oca ndksiyon oca Dner ocak Yer ocak Ocak alma dzeni

SAYISI

KAPASTES (ton / ay-yl)

Kiisel koruyucular KALIP BOZMA Elle kalp bozma Makine (sarsak, tambur vs.) ile kalp bozma, makinelerin says ve zellikleri TEMZLEME MAKNELER Hava ile temizleme Kumlama makinesi Ask (pandl) ta Portatif talama aleti Kaynak Daire testere Boya DER Yangn tesisat Zemin durumu Hava akm Aydnlatma tesisat Elektrik tesisat Kiisel koruyucular MEYDANA GELM KAZALARI VE NOTLAR SAYISI VE ZELLKLER

102 EK 2 i anket formu DAHA NCE ALITII LER SIRA NO SEKTR BU TE (DKM) ALIMA SRES ALIMA SRES

EK 3 Dkmcler sanayi sitesi krokisi

104 EK 4 ZGEM 1977 ylnda Ankara'da dnyaya geldi. lk, orta ve lise renimini Ankara'da tamamlad. 1999 ylnda stanbul Teknik niversitesi evre Mhendislii blmnden mezun oldu. 2002 ylnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nn am olduu Mfettii Yardmcl snavn kazanarak greve balad. Halen alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl'nda Mfettii olarak grev yapmaktadr.