You are on page 1of 116

UKUROVA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS








YKSEK LSANS TEZ







Arzu PALALI







HANDERE KLNDE SU ER DEM VE KOMPAKSYON
ENERJSNN MUKAVEMETE OLAN ETKS






MADEN MHENDSL ANABLM DALI







ADANA, 2006


UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS






Arzu PALALI


YKSEK LSANS TEZ

MADEN MHENDSL ANABLM DALI

Bu tez / / 2006 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan
Oybirlii/Oyokluu le Kabul Edilmitir.


mza:.................................... mza:............................................ mza:...............................
Do. Dr. Ergl YAAR Prof. Dr. Hasan ETN Do. Dr. Alaettin KILI
DANIMAN YE YE

mza:.................................... mza:............................................
Do. Dr. Suphi URAL Yrd. Do. Dr. Ahmet M. KILI
YE YE




Bu tez Enstitmz Maden Mhendislii Anabilim Dalnda hazrlanmtr.
Kod No:


Prof. Dr. Aziz ERTUN
Enstit Mdr
mza ve Mhr

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn
kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.
HANDERE KLNDE SU ER DEM VE KOMPAKSYON
ENERJSNN MUKAVEMETE OLAN ETKS
I
Z

YKSEK LSANS TEZ

HANDERE KLNDE SU ER DEM VE
KOMPAKSYON ENERJSNN MUKAVEMETE OLAN ETKS

Arzu PALALI

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
MADEN MHENDSL ANABLM DALI

Danman : Do. Dr. Ergl YAAR
Yl : 2006, Sayfa : 98
Jri : Prof. Dr. Hasan ETN
: Do. Dr. Alaettin KILI
: Do. Dr. Suphi URAL
: Do.Dr. Ergl YAAR
: Yrd. Do. Dr. Ahmet M. KILI


Bu almada su ierii deiiminin ve kompaksiyon enerjisinin Adanann
Kuzeyinde yeralan Handere kilinin mukavemetine etkisini belirlemek amacyla
laboratuar deneyleri yaplmtr. %20, %25, %30, %35, ve %40 olarak be farkl su
ieriinde laboratuarda hazrlanan kil zeminler zerinde serbest basn deneyleri
yaplm ve bu deiimin mukavemet zerine olan etkisi belirlenmitir. Numune
hazrlanrken kil, kalp ierisine tabaka halinde yerletirilmitir. Her tabaka 25, 40,
ve 50 gibi farkl sayda darbe uygulanarak sktrlmtr. Bylece kompaksiyonun
kilin mukavemeti zerine etkisi aratrlmtr.
Deneysel alma sonular kompaksiyon enerjisinin artmasyla kilin
mukavemetinde dikkate deer bir artn olduunu gstermitir. Ayrca, kilin su
muhtevas arttka mukavemetininde de azalma olduu gzlenmitir.

Anahtar Kelimeler: Kompaksiyon, Su erii, Mukavemet, Handere kili
II
ABSTRACT

MSc THESIS

THE EFFECT OF CHANGING OF WATER CONTENT AND
COMPACTION ENERGY TO STRENGT IN HANDERE CLAY

Arzu PALALI

DEPARTMENT OF MINING ENGINEERING
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF UKUROVA

Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Ergl YAAR
Year : 2006, Page : 98
Jury : Prof. Dr. Hasan ETN
: Assoc. Prof. Dr. Alaettin Kl
: Assoc. Prof. Dr. Suphi URAL
: Assoc. Prof.Dr. Ergl YAAR
: Assist. Prof.Dr. Ahmet M. KILI

In this study, the influence of moisture content and compaction energy on the
strength of Handere clay soil from North of Adana was studied experimentally.
Unconfined compression tests were conducted on laboratory prepared clay soil with
five different water content values of 20%, 25%, 30%, 35% and 40% and strengths
of Handere clay were determined in different water content. During the sample
preparation, the clay was placed in the mold in three layers. Each layer was
compacted by giving different blows such as 25, 40 and 50. The effect of this method
compaction on the strength of clay was also investigated.
The results indicate that considerable improvement in the strength of clay was
observed with the increase in compaction energy. It was also observed that the
strength of clay was decreased with the increase in moisture content value.


Keywords: Compaction, Moisture content, Strength, Handere clay

III
TEEKKR

ukurova niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Maden Mhendislii
Anabilim Dalnda yapm olduum Yksek Lisans tez almamn her aamasnda
bana gvenen, zeletiri ve nerileri ile beni ynlendirip destekleyen deerli hocam
tez danmanm Do. Dr. Ergl YAARa teekkrlerimi sunarm.
almalarm srasnda naat Mhendislii Zemin Mekanii Laboratuarnn
tm aletleriyle almalarm iin kullanmna izin veren ve her trl destei salayan
ok deerli hocam Prof. Dr. Mustafa LAMANa ve jri yelerimden Do Dr.
Alaettin KILIa teekkr ederim.
almalarm sresince yardmlarn benden esirgemeyen arkadam naat
Mhendislii Blm Ar. Gr. Ahmet DEMRe, Ar. Gr. Murat RNEK ve Ar.
Gr. Taha TAKIRANa teekkr ederim.
Maddi ve manevi desteklerini benden esirgemeyen ok deerli aileme
teekkr ederim.
IV
NDEKLER SAYFA

Z ................................................................................................................................. I
ABSTRACT................................................................................................................. II
TEEKKR................................................................................................................III
NDEKLER .......................................................................................................... IV
SMGELER VE KISALTMALAR........................................................................... VII
ZELGELER DZN .............................................................................................. IX
EKLLER DZN..................................................................................................... X
1. GR ....................................................................................................................... 1
2. NCEK ALIMALAR........................................................................................ 3
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER .......................................... 6
3.1. Yzeysel nceleme ........................................................................................... 6
3.2. Kapsaml Zemin ncelemesi ............................................................................. 6
3.3. Arazide Yaplan nceleme Deneyleri ............................................................. 10
3.3.1. Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)......................................................... 11
3.3.2. Plaka Ykleme Deneyi............................................................................. 16
3.3.3. Koni Penetrasyon Deneyi (CPT)............................................................. 18
3.3.4. Pressiyometre Deneyi (PMT) .................................................................. 22
3.3.5. Arazi Vein Deneyi .................................................................................. 24
3.4. Jeofizik Yntemler ......................................................................................... 25
3.4.1. Sismik Krlma Yntemi .......................................................................... 25
3.4.2. Elektriksel Diren Yntemi (Rezistivite Yntemi)................................. 27
3.5. Laboratuar Deneyleri...................................................................................... 29
3.5.1. Snflandrma ve Tanmlama Deneyleri ................................................... 29
3.5.1.1. Elek Analizi ve Hidrometre Deneyi ................................................... 29
3.5.1.1.1. Tane Boyutu ve Tane ap Dalm. .......................................... 29
3.5.1.1.2. Elek Analizi................................................................................. 30
3.5.1.1.2. Hidrometre Deneyi...................................................................... 32
3.5.1.2. Rlatif Sklk Deneyi ........................................................................ 35
3.5.1.3. zgl Arlk Deneyi ........................................................................ 36
V

3.5.1.4. Kvam Limitleri Deneyi ................................................................... 37
3.5.1.4.1. nce Taneli Zeminlerin Kvam Limitleri .................................... 37
3.5.1.4.2. Likit Limit ve Plastik Limitin
Deneysel Olarak Saptanmas ................................................... 41
3.5.1.4.3. Kvam Limitlerinin Mhendislikte
Kullanm ................................................................................ 43
3.5.1.5. Kompaksiyon Deneyleri ................................................................... 44
3.5.1.5.1. Kompaksiyon ............................................................................. 44
3.5.1.5.2. Tabii Malzemenin Kompaksiyon Durumu ................................. 45
3.5.1.5.3. Standart Proktor Deneyi.............................................................. 45
3.5.2. Kayma Mukavemeti Deneyleri ................................................................... 48
3.5.2.1. Kesme Kutusu Deneyi .................................................................. 48
3.5.2.2. Serbest Basn Deneyi .................................................................. 51
3.5.2.3. Eksenli Basn Deneyi ........................................................... 53
3.5.3. Oturma Deneyleri ........................................................................................ 61
3.5.3.1. dometre (Konsolidasyon) Deneyi ............................................. 61
4. MATERYAL ve METOD...................................................................................... 67
4.1 Materyal........................................................................................................... 67
4.2. Metod.............................................................................................................. 67
4.2.1. Arazi ncesi almalar.......................................................................... 67
4.2.1.1.alma Alan Hakknda Bilgiler ...................................................... 67
4.2.1.1.1. Handere Formasyonu ................................................................................. 67
4.2.1.1.2. Adana Blgesinin Depremsellii ............................................... 69
4.2.1.1.3. alma Alan Heyelan Potansiyeli ........................................... 70
4.2.2. Arazi almalar .................................................................................... 70
4.2.3. Laboratuvar almalar.......................................................................... 70
4.2.3.1. Deney Dzenei ve Yntemi ............................................................ 70
4.2.3.2. Numunenin Hazrlanmas ................................................................ 72
4.2.3.3. Deneylerin Yaplmas ..................................................................... 73

VI
5. ARATIRMA BULGULARI ................................................................................ 75
5.1. Giri ................................................................................................................ 75
5.2. Snflandrma ve Tanmlama Deneyleri ........................................................ 75
5.2.1. Elek Analizi ve Hidrometre Deneyi ........................................................ 75
5.2.2. zgl Arlk Deneyi .............................................................................. 76
5.2.3. Atterberg (Kvam) Limitleri Deneyi ....................................................... 76
5.3. Kayma Mukavemeti Deneyleri ...................................................................... 78
5.3.1. Serbest Basn Deneyi.............................................................................. 78
6. SONULAR VE NERLER .............................................................................. 92
6.1. Sonular.......................................................................................................... 92
6.2. neriler........................................................................................................... 93
KAYNAKLAR .......................................................................................................... 94
ZGEM ............................................................................................................... 97
EKLER....................................................................................................................... 98













VII
ZELGELER DZN SAYFA

izelge 3.1. Sondaj Aralklar ve Derinlikleri ............................................................. 7
izelge 3.3. Deiik Zeminlerin qc/N60 oran .......................................................... 21
izelge 3.4. Zemin Tanelerinin Boyutlarna Gre Snflandrlmas......................... 29
izelge 3.5. Zeminlerin Tane ap Dalmn Belirlemek in Kullanlan
Elek Aralklar ........................................................................................ 31
izelge 3.6. ri taneli Zeminlerin Sklk Derecesi .................................................... 36
izelge 3.7. nce taneli Zeminlerin Kvam ............................................................... 44
izelge 4.1. Handere Kili zerinde Vuru Says-Su erii le lgili Yaplan
Serbest Basn Deneyleri Okumalar .................................................... 71
izelge 4.2. Handere Kili zerinde Yaplan Serbest Basn Deneylerin zeti ........ 72
izelge 5.1. Piknometre Deney Sonular ................................................................. 76
izelge 5.2. Kvam Limitleri Deney Sonular ......................................................... 77
izelge 5.3. Handere Kili zerinde Yaplan Serbest Basn Deneylerin zeti ........ 87
izelge 5.4. Handere Kili zerinde Yaplan Serbest Basn Deneylerin zeti ........ 89

VIII
EKLLER DZN SAYFA

ekil 1.1. nceleme Alannn Yer Bulduru Haritas ..................................................... 2
ekil 3.1. Paralayc ve Karotiyer ular...................................................................... 9
ekil 3.2. Kamyon zerine monte edilmi sondaj makinesi ........................................ 9
ekil 3.3. SPT, rselenmi Numune Alc................................................................. 12
ekil 3.4. Donut Arlk Sistemi ............................................................................... 13
ekil 3.5. Emniyetli Arlk Drme........................................................................ 13
ekil 3.6. Kohezyonlu Zeminlerde, SPT Saysndan Tek Eksenli
Dayanmn Belirlenmesi. ........................................................................... 15
ekil 3.7. Plaka Ykleme Deneyi Dzenei................................................................ 16
ekil 3.8. Plaka Ykleme Deneyinde Boyut Etkisi.................................................... 17
ekil 3.9. Mekanik Koni Penetrasyon Ucu................................................................ 18
ekil 3.10. Tipik bir CPT Grafii .............................................................................. 19
ekil 3.11. Robertson, Campanella Zemin Snf Kart ............................................. 20
ekil 3.12. Pressiyometre Deney Dzenei ............................................................... 22
ekil 3.13. Presiyometre Sonu Grafii ..................................................................... 23
ekil 3.14. Vein Deney Aleti ..................................................................................... 24
ekil 3.15. Sismik Krlma Yntemi .......................................................................... 26
ekil 3.16. Elektriksel Diren Yntemi ..................................................................... 28
ekil 3.17. Tipik Bir Tane ap Dalm (Granlometre) Erisi ............................. 31
ekil 3.18. keltme Deneyi...................................................................................... 35
ekil 3.19. Zeminlerde Su erii-Hacim Deiimi Davran
Kvam Limitlerinin Tanmlanmas ............................................................ 40
ekil 3.20. Zeminlerde Su erii-Hacim Deiimi Davran ve
Kvam Limitlerinin Tanmlanmas ............................................................ 41
ekil 3.21. (a) Likit Deney Aleti ve (b) Deney Sonularnn
Grafiksel Olarak Gsterilmesi ...................................................................... 42
ekil 3.22. Kompaksiyon Deney Aleti ...................................................................... 46
ekil 3.23. Kompaksiyon Deneyinde Elde Edilen Kuru Younluk
Su erii likisi........................................................................................ 48
IX
ekil 3.24. Kesme Kutusu Deneyi aleti ..................................................................... 49
ekil 3.25. Kesme Kutusu Deneyi Sonular ................................................................ 51
ekil 3.26. Serbest Basn Deneyi Ve Sonular ....................................................... 52
ekil 3.27 Serbest Basn Deneyi Sonularn Gsteren Mohr Dairesi ve
Mukavemet Zarf ...................................................................................... 53
ekil 3.28. Eksenli Basn Deneyi Aleti .............................................................. 55
ekil 3.29. Eksenli Basn Deneyinde Hidrostatik Basn Altnda Gzlenen
Zemin Davran ........................................................................................ 57
ekil 3.30. Eksenli Basn Deneyinde Eksenel Ykleme Srasnda Gzlenen
Zemin Davran........................................................................................... 59
ekil 3.31. Boluk Basnc Katsays A'nn Eksenel
ekil Deime le Deiimi....................................................................... 60
ekil 3.32. Eksenli Basn Deneyinde Gerilme Durumu Gsteren
Mohr Daireleri......................................................................................... 60
ekil 3.33. dometre Deney Aleti ............................................................................. 63
ekil 3.34. dometre Deneyinde Gzlenen Skma Davran. ............................... 62
ekil 3.35. dometre Deneyinde Deiik Yk Kademelerinde Gzlenen
Skma ..................................................................................................... 64
ekil 3.36. dometre Sonularndan Elde Edilen
Skma-Basn Erileri. ............................................................................ 65
ekil 3.37. Ykleme-Boaltmal dometre Deney Sonular ................................... 66
ekil 4.1. alma sahasnn jeolojik haritas ............................................................ 68
ekil 4.2. ukurova Blgesine Ait Fay Haritas........................................................ 69
ekil 4.3. 11 Nolu Numune iin Elde Edilen Kayma Yzeyi ekli ......................... 74
ekil 4.4. 15 Nolu Numune iin Elde Edilen Kayma Yzeyi ekli ......................... 74
ekil 5.1. Tane Boyu Dalm Grafii ....................................................................... 75
ekil 5.2. Likit Limit Deneyinin Grafiksel Gsterimi ............................................... 77
ekil 5.3. 1 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii............. 79
ekil 5.4. 2 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii............. 79
ekil 5.5. 3 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii............. 80
ekil 5.6. 4 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii............. 80
X
ekil 5.7. 5 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii............. 81
ekil 5.8. 6 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii............. 81
ekil 5.9. 7 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii............. 82
ekil 5.10. 8 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii........... 82
ekil 5.11. 9 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii........... 83
ekil 5.12.10 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii.......... 83
ekil 5.13. 11 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii......... 84
ekil 5.14. 12 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii......... 84
ekil 5.15. 13 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii......... 85
ekil 5.16. 14 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii ......... 85
ekil 5.17. 15 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii ......... 86
ekil 5.18. 40 Vuru iin maksimum Kuru Birim HacimArl-Optimum
Su ierii ilikisi ........................................................................................ 88
ekil 5.19. Kohezyonun Vuru Saysna Bal Olarak Su erii ile likisi............. 90
ekil 5.20. 40 Vuru in Serbest Basn Mukavemeti le Farkl
Su erikleri Arasndaki liki.................................................................... 91



XI
SMGELER ve KISALTMALAR

Ac : Aktivite
A
j
: Mezurun kesit alan (cm
2
)
c : Kohezyon (kg/cm
2
)
C
c
: Skma ndisi (cm
2
/kg)
d : Hidrometre dzeltme deeri
D : Tane ap (mm)
: sel srtnme as (kayma as ) ()
FS : Serbest ime Yzdesi (%)

k (max)
: Maksimum kuru birim hacim arlk (gr/cm
3
)

: Tane birim hacim arl (gr/cm


3
)
G
s
: Numunenin zgl arl
G
W
: Suyun zgl arl
H : Numunenin deney balangcndaki boyu (mm)
H
1
: Numunenin deney sonundaki boyu (mm)
J : 0.002 mmden kk tanelerin arlka yzdesi (kil yzdesi) (%)
LL : Likit Limit (%)
Mm : Kompaksiyon molt ktlesi (gr)
M
ms
: Kompaksiyonu yaplm numune+molt ktlesi (gr)
N : D tane apndan kk tanelerin yzdesi (%)
PI : Plastite ndisi (%)
PL : Plastik Limit (%)
r : Sspansiyondaki dzeltilmi hidrometre okumas
r
a
: Deney srasnda sspansiyondaki hidrometre okumas
RL : Rtre Limit
r
s
: Sudaki hidrometre okumas

v
: Kayma yzeyine etkiyen normal gerilme (kg/cm
2
)

n
: n konsalidasyon basnc (kg/cm
2)
t : Elastik dalgann numuneyi kat etme sresi

XII
: Makaslama Dayanm (kg/cm
2
)
V : Ultrosonik Hz (m/sn)
V
H
: Hidrometre hacmi (cm
3
)
V
m
: Kompaksiyon molt hacmi (cm
3
)
W
opt
: Optimum su ierii
W
psw
: Piknometre + numune + su arl (gr)
W
pw
: Piknometre + su arl (gr)
W
s
: Kuru numune arl (gr)
W
S
: Numunenin su ile temas ile meydana gelen boydaki artm (mm)
X : Numune boyu (mm)
Z
r
: Sspansiyon zerinden hidrometre hacim merkezine olan uzaklk (cm)

n
: Islak younluk (gr/cm
3
)

log
: Efektif gerilme (kg/cm
2
)

k
: Zemin kuru birim hacim arl (gr/cm
3
)
: Skma faktr

: Ortalama efektif gerilme


: Dilatasyon as
: Zeminin poisson oran
SPT : Standart Penetrasyon Deneyi
CPT : Koni Penetrasyon Deneyi


1. GR Arzu PALALI
1
1. GR

Zemin mekanii, eitli ykler ve evre artlar altnda zeminin ne tr
davranlar gstereceini aratrr. Zeminler statik ve dinamik yap yklerini
emniyetle tamas yan sra, imento hammaddesi ve agrega olarak da
kullanlabilmektedirler. Durum byle olunca mhendislerin zemin hakknda fikir
edinebilmeleri iin eitli deneyler yapmalar gerekir. Bu deneyler eitli gruplara
ayrlabilir. Zemin deneylerini ana balk altnda toplamak mmkndr. Bunlar;

Endeks deneyleri,
Mukavemet deneyleri,
Zemin malzeme deneyleri

Endeks deneyleri; Elek analizleri, su ierii, kvam limitleri, piknometre
deneyi, permeabilite deneylerini kapsar. Genel olarak zemine ait genel yapsal
parametreleri bulmak amacyla yaplr. Bu parametreler sayesinde hem zeminle ilgili
genel bir gr elde edilir, hem de elde edilen veriler dier deneyleri
hesaplanmasnda kullanlr.
Mukavemet deneyleri; Tek eksenli basn, eksenli basn, konsolidasyon
ve kesme kutusu deneylerini kapsar. Genel olarak zeminin deiik ynden gelen
ykler altnda nasl davranaca konusunda bilgi edinmek iin yaplr. Yk altndaki
zeminin ierisinde oluan kesme kuvvetinin ve danelerin birbirlerini tutma
kuvvetinin tayini iin uygulanrlar.
Zemin malzeme deneyleri; Standart Proktor ve Kaliforniya tama oran
(CBR) deneylerini kapsar. Yap ve dolgu malzemesi olarak kullanlan zeminin
maksimum ne kadar yk tayaca konusunda fikir edinmek iin kullanlmaktadr.
Deiik su ieriinde ve sktrma miktar altnda zeminlerin tama gleri de
deimektedir.
Genel olarak gruba ayrdmz bu deneylerden elde edilen sonulara
bakarak zemin zerine yorum yapmak daha salkl olur. Ancak deneylerin biz
mhendislere syleyemedii baz noktalar vardr. Bu nokta da ise mhendisin
1. GR Arzu PALALI
2
nsezilerini kullanmas gerekir. Deneyler genel olarak ideale yakn laboratuar
ortamnda yaplmaktadr.
alma alan, esas olarak Adana ilinin kuzey blmnde yeni yaplamann
devam ettii blgeyi kapsamaktadr (ekil 1.1).



ekil 1.1. nceleme Alannn Yer Bulduru Haritas (www.mta.gov.tr).

Adana ili ve yakn evresi toporafik adan dalk ve ovalk alan olmak
zere iki blmden olumaktadr. lin kuzeybat, kuzey ve kuzeydou blmleri Orta
Toroslar ad verilen dalar ile evrelenmitir.
alma alannn da iinde bulunduu Adana ili iklimi, dalk ve ovalk
alanlarda farkllk gstermekle beraber Akdeniz ikliminin tipik zelliklerini tar.
Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yaldr. Den yalar nedeniyle kn
imeler, yazn kurumalar ve atlaklar grlmektedir.
Yeni yaplamann olduu Adana ilinin kuzey blm deprem blgesi olmas
nedeniyle yaplacak mhendislik almalarnda depremden daha az etkilenmek iin
depreme dayankl yap retmek tek bana yeterli olmamaktadr. Yaplama iin
K
1. GR Arzu PALALI
3
daha uygun alanlarn belirlenmesi ve mevcut alanlar iin detayl jeoteknik
almalarn yaplmas ile maliyet azalmas salanarak ayn zamanda lke ekonomisi
asndan kaynaklarn daha doru kullanlmas salanm olacaktr.
Bu almada Adana yresindeki Handere formasyonunda yeralan kil zeminin
mukavemetinin skma ve su ierii ile deiimi detayl olarak aratrlmtr.
Yaplan mhendislik almalarnda zeminlerle ilgili olarak karlalan problemlerin
ou killi zeminlerden kaynaklanmaktadr. Anlatlan deneylerin bir ksm iin
laboratuar sonular tez ierisinde yer almaktadr. Konular ekil ve saysal rnek
destei ile ayrntl bir ekilde izah edilmi olup su ierii deiimine ve skmaya
bal olarak mukavemet zerindeki etkisi ortaya konulmutur. Bu alma daha ok
kil zeminin dolgu malzemesi olarak kullanmnda n plana kmaktadr.
Bu almada hazrlanan yapay numuneler zerinde farkl skma
oranlarnda ve su ieriinin %20 ,%25, %30, %35 ve %40 deiimine bal olarak
mukavemette meydana gelen deiimleri tespit etmek amacyla Zemin Mekanii
deneyleri (zgl arlk deneyi, hidrometre deneyi, Atterberg (kvam) limitleri deneyi
ve serbest basn) deneyi yaplmtr.
2. NCEK ALIMALAR Arzu PALALI
4
2. NCEK ALIMALAR

Schmidt (1961), blgede stratigrafik olarak detayl almalar yapan en eski
aratrmacdr. Adana havzasnn byk blmn alm olan aratrmac ou
formasyonlar da isimlendirip yalandran kii olmutur.
lker (1975), Adana havzasnda yapt almasnda kuzey kesiminin
jeolojisini incelemi ve alma alannn 1/50.000 lekli haritasn hazrlamtr.
Yaln ve Grr (1983), Adana havzas ierisinde yer alan proje alannda
genellikle petrol amal jeolojik almalar yapmlardr.
Kapur ve ark (1984), blgede yaygn olarak grlen kalii oluumlar zerine
almalar yapmlardr.
Grbz (1985), Karamerli-Akkuyu-Balcal (Kuzey Adana ) Neojen istifinin
sedimenter jeolojik incelemesini yapmtr.
Yeti ve Demirkol (1986) tarafndan yaplan Adana Baseni Bat Kesiminin
Detay Jeoloji Etd isimli alma ile Adana ili yerleim alann da iinde bulunduu
geni bir alann 1/25.000 lekli detay jeoloji haritas yaplmtr. Bu almaya gre
alma alannda yer alan birimler temel olarak Handere Formasyonu, Kali, Taraa
ve Alvyon dan olumaktadr.
Literatrde alma alann ilgilendirebilecek uygulamal jeoloji amal bir
adet almaya rastlanmtr.
Lagap (1997), Adana Byk ehir Belediyesi Nazm mar Planna esas olan
almasnda blgedeki eski ve yeni heyelanlar ve kaya dmelerinin beklendii
alanlar haritalayarak bu blgeleri imar iin sakncal olarak deerlendirmitir.
Blge ile ilgili olmayan ancak ierik itibaryla alma konusu ile ilgili
olabilecek dier almalar unlardr.
Blatt ve ark. (1980), Origin of Sedimantary rocks isimli almalarnda
anhidritin jipse dnmesi sonucu %62lik bir hacim artnn meydana geldiini
sylemilerdir.
Zanbak ve Arthur (1986), anhidritli kalsiyum slfat ieren zeminlerde g ve
ime-bzlme gibi ciddi yapsal hasarlarn oluabileceini, bu tip zeminlerin
periyodik olarak su almasyla hasarlarn daha da ktleeceini belirtmilerdir.
2. NCEK ALIMALAR Arzu PALALI
5
Ko ve ark. (1995), The Transition from Weakening to Strengthening in
Dehaydrating Gypsum: almalarnda yerinde bulunan ien kil mineralleri,
kristallerindeki serbest suyu emebilme koullarnda zeminleri arlatrabildiklerini,
yer alt su tablas seviyesi ykselmeksizin zeminlerin imesine neden olabildiklerini
ve yaplarn konumunu deitirebildiklerini belirtmilerdir.
Azam ve ark. (2000), eitli kalsiyum slfat fazlar arasnda jipsin snrsal,
anhidritin ise yksek ime kapasitesine sahip olduunu sylemilerdir. Kalsiyum
slfat-kil karml zeminlerde kalsiyum slfat miktar artnca kilin ime
potansiyelinin azaldn ve bu karm eer jips ise ime potansiyelinin daha fazla
azaldn belirtmilerdir.
Yldrm (2002), sktrlm killi zeminlerin ime basnlar ile emme
kapasitelerini baz zemin zelliklerinden yararlanarak belirlemeyi amalayan bir
alma yapmtr. Bu amala plastisite indisleri farkl olan 6 grup kil numuneleri
kullanmtr. dometre deneyi ile hesaplam olduu ime basnc sonularndan, su
muhtevas artna karlk ime basncnn azaldn, kuru birim hacim arl ve
plastisite indisinin artmasyla ime basncnn arttn belirlemitir. alma ile
belirli bir plastisite indisine sahip kilin emme kapasitesinin artmasyla ime
basncnn azald da ortaya konulan grafiklerle ifade edilmitir.



3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

6
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER

3. 1. Yzeysel nceleme

Bu yntemle ok basit ve nemsiz yaplarn zemin incelemesi yaplabilir.
naat arazisi hakknda her eyden nce n aratrma yaplmaldr. Bu ilem kapsaml
zemin incelemesi iinde geerlidir.
Muayene ukuru, zemini doal durumda olduu gibi grmek, zerinde
deneyler yapmak ve rnek almak amacyla alr. Genellikle kuyular al srasna
gre numaralanr. Kuyularn bir blm aldktan sonra, zemin tabakalama ve
karakterinin dey ve yatay ynlerde deimedii grlrse dier kuyularn
almasndan vazgeilebilir. Muayene ukurlar genellikle 4-6 m derinlie kadar
almakla beraber nerilen, tekil ve erit temelli yaplarda dar smel geniliinin 3
kat, radye temelli yaplarda ise 1.5 katdr. Temel zemininin bozulma zayflamasna
yol amamak iin muayene ukurlar yap alannn darsna almaldr. Bu yntem
genellikle kk ve hafif yaplarda uygulanr. nk bu tip yaplarda sondajla zemin
aratrmas ekonomik olmaz. Ksacas; zemini belirli bir derinlie kadar incelemede,
daha uygun koullarda numune almada, yer alt suyu varsa statik seviyesi ve miktar
hakknda bilgi almada muayene ukurlar tercih edilmelidirler. Sonuta zemin
cinsleri bir profil zerinde belirtilir. Muayene ukurundan numune alnca numune
alclar zemini rselemeyecek ekilde keskin ve ince cidarl olmaldr. (TS 1901).
Numune dey olarak alnmal ve laboratuara getirilinceye kadar uygun ekilde
korunmaldr.

3.2. Kapsaml Zemin ncelemesi

Yukarda belirtilen yzeysel incelemede yaplan almalara ek olarak genellikle;
Sondajlar
Sondajlar ierisinde yaplan deneyler (SPT, CPT, Presiyometre, vein gibi)
Jeofizik yntemler kullanlarak kapsaml alma yaplr.

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

7
a) Sondajla Zemin Aratrmas

Sondajlar, genellikle muayene ukurlar ile ulalamayan 6 m'nin altndaki
incelemelerde, muayene ukurlar iin elverisiz zemin artlarnda, yer alt su
seviyesi altndaki derinliklerde kullanlrlar. Byk ve nemli yaplarda gerekli
derinliklere ancak sondajlarla inilebilir ve yer alt su seviyesinin sondajlara etkisi
yoktur. Sondaj aplar genel olarak 50-250 mm arasnda deiir. Sk zeminlerde
sondaj delii kemerleme etkisi ile desteksiz durabilir. Fakat yumuak kil veya yer alt
su seviyesi altndaki kum zeminlerde muhafaza borusu kullanlarak ukurun
aratrmasnda da nce arazide sondaj yerleri ve derinlikleri belirlenmelidir.
Jeoteknik mhendisi sondaj yerlerinin tespiti iin, kendi tecrbesi ile yapnn
nemi, boyutu, yk dalm, arazi durumu ve topografyasn dikkate alr. Bina
sondaj yerleri ve derinlikleri hakknda karar verilirken, kolon ykleri dikkate
alnmaktadr. Buna gre 700-800 tonluk bir kolon ykne sahip ok katl bir bina ile
20-30 tonluk kolon ykne sahip 2-3 katl basit konut veya iyerlerinin ayn lde
sondaj aralklar ve derinlikleri aadaki izelge 3.1de verilmektedir.

izelge 3.1. Sondaj Aralklar ve Derinlikleri (Laman ve Yldz, 1996).

Kolon veya Duvar Yk Sondaj Aral (m) Derinlik (m)
Hafif 30,0 6,0 7,5
Orta 25,0 - 30,0 9,0 12,0
Ar 15,0 - 30,0 15,0 25,0

Zeminde sondaj ile delik almas burgu, darbeli ykama veya rotary (dnel)
sondaj tekniklerinden birisi kullanlarak yaplabilir. Burgular el veya makine ile
zeminde ilerler. Zeminin ok yumuak veya yer alt su seviyesi altnda akl olmas
durumunda darbeli sondajlar daha uygundur. Kil, kum veya yumuak kaya
zeminlerde rotary sondaj teknii kullanlabilir. Tijlere paralayc kafa veya karotiyer
sondaj balanarak uygulanr. Bu yntemin en nemli avantaj dierlerine gre ok
daha hzl ilerleyebilmesidir. Bu teknikte aznda kesici elmas di, bulunan u
dnerek zeminde silindirik yzeyi keser, kesici az iinde silindirik zemin numunesi
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

8
kalabilir. Sondaj srasnda numune alnarak saklanr. Sondaj deliinin almasnda
kullanlan kaplama borusu delici ve burgularn zemine uygun biimde sokulmasn
salamak zere sondaj sehpalar veya gelitirilmi sondaj kuleleri kullanlr. Bu
kuleler hareketli aralar zerine monte edilebilirler. ekil 3.1 ve 3.2 srasyla,
paralayc ve karotiyer ularn ve kamyon zerine monte edilmi bir sondaj
makinesini gstermektedir. Sondaj almas sonunda her kuyuya ait sondaj loglar
hazrlanr.
Sondaj yerlerinin tespitinde st yap koullar nemle dikkate alnp alt zemin
tabakalarnn enine, boyuna ve diyagonal ynlerde profillerinin ok sayda elde
edilmesi amalanr. Farkl bykle, taban basncna ve ina artlarna bal ekil
deitirmelerin bulunmas sondaj yerlerine nemle etkir. Sondaj aralarnda arazi
altyapsna ve st yap koullarna bamldr. Bu hususlar phesiz ki sorumlu
mhendisin yetkisi altnda kalr. Sondaj derinliklerinin tespiti de yine sorumlu
mhendisin yetkisi altnda kalr. Genel yaplarda yap ksa kenarnn 1.5-3 kat
arasnda bir derinlik kontrol edilmelidir. Baraj geniliinin en az 0.25 'i kadar, istinat
duvarlarnda duvar yksekliinin 1.5 katna kadar, kazlarda ise topuk altndan olmak
zere en az kaz ykseklii kadar bir derinlik kontrol edilir.
Sondajlardan numune alnmasnda zemin cinsi ve kvam nemli rol oynar.
Uygulamada genellikle Shelby tp kullanlmaktadr. Shelby tp numune alc
zemin sert olmadka rselenme faktr dk olmas nedeni ile tercih edilmelidir.
Alvyonik sahalardaki ok yumuak kvaml kohezyonlu zemin tabakalarnda ise
bata pistonlu numune alc olmak zere zel tpler kullanlmaldr.
Sondajlardan veya inceleme ukurlarndan alnan numuneler ne kadar iyi
muhafaza edilmi olursa olsun, ok fazla gecikmeden, zemin mekanii laboratuarna
ulatrlmaldr.




3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

9



ekil 3.1 Paralayc ve Karotiyer Ular (Kant, 2003).



ekil 3.2 Kamyon zerine Monte Edilmi Sondaj Makinesi (Kant, 2003).
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

10
b) Numune Alnmas

Alan sondaj ve muayene ukurundan laboratuar deneyleri iin rselenmi
ve rselenmemi numuneler alnr. rselenmemi numune, zeminin yerindeki
durumunu mmkn olduu kadar temsil eden, yaps ve su ierii korunmu zemin
numunesidir. Kayma direnci, konsolidasyon veya permeabilite deneyleri iin alnr
ve muhafaza edilir. Muayene ukurlarnda rselenmemi numuneler tp aklarak,
sondaj srasnda ise zel numune alclar ile alnrlar. rselenmi numuneler ise tabii
yaps bozulmu sondaj ile ilerlerken veya muayene ukurlarndan alnm
numunelerdir. Bu tip numuneler snflandrma ve tanmlama iin kullanlrlar.
Kavanoz, plastik torba , tp veya muhafaza iinde korunurlar.
rselenmemi numuneler muayene ukurlarnda zemine ii ve d yal bir
taraftaki az keskin hale getirilmi ince cidarl elik tp aklarak alnr. Su ieriini
korumak iin elik tpn her iki ucu parafin ile kapatlr, rselenmemi numuneler
her tabaka deiiminde ve 1-1.5m aralkla alnrlar. Alnan numuneler etiketlendikten
sonra etiketin zerine sondaj (veya ukur) numaras, derinlii, yeri ve tipi
(rselenmi veya rselenmemi) yazlr.

3.3. Arazide Yaplan nceleme Deneyleri

zellikle ok hassas kil ve silt zeminlerde veya baz kohezyonsuz zeminlerde
rselenmemi numune almak zor ve hatta imkanszdr. Bu nedenle zeminin tabii
halde, yerinde zelliklerini tahmin etmek iin baz arazi deneyleri kullanlmaktadr.
Ancak arazi deneylerinden elde edilen sonular deney yaparak bu durum telafi
edilmeye allr. Ayrca arazi deneyleri ile laboratuar deneylerinin birlikte
deerlendirilmesi ile daha gvenilir sonularn elde edilmesi mmkndr.

Bu deneyler ;
Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)
Plaka Ykleme Deneyi (CBR)
Koni Penetrasyon Deneyi (CPT)
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

11
Presiyometre Deneyi (PMT)
Vein Deneyi

3.3.1. Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)

Standart penetrasyon deneyinde d ap 2 in, i ap ise 1,38 in olan
standart bir "rselenmi" numune alc; sondaj kulesinden arl 63.5 kg olan, bir
ktlenin 76 cm uzaklktan sistem zerine serbest drlmesi ile zemine aklr. 63.5
kg arlk test yaplan derinlikte, SPT ucu zemine toplam 45 cm derinlie girene
kadar 76 cm den serbest drlmeye devam edilir ve d saylar not edilir.
stenilen derinlikte deney yapabilmek iin sondaj durdurulur, SPT ucu bu derinlie
indirilir ve deneye balanr. lk 15 cm penetrasyon iin gereken d says yok
saylr. Son 30 cm penetrasyon iin gereken d says rapor edilir. lk 15 cm'lik
penetrasyonun ihmal edilmesinin sebebi, bu ksmdaki zeminin sondajdan dolay
rselendii ve zeminin davrann temsil edemeyecei dncesidir. Eer 30 cm
penetrasyon, 50 kez arlk drlerek elde edilemez ise SPT sonucu penetrasyon
miktar/50 eklinde (rnein 10cm/50) rapor edilir. Deneyin ad, standart
penetrasyon deneyi olmasna ramen gerekte sadece SPT, rselenmi numune
alcs standarttr. Arlk drme sistemi ise eitlilik gstermektedir. ki adet
arlk drme sistemi bulunmaktadr. Bunlar emniyet ekici ve donut (halka)
ekicidir. Ayrca arlk drme sistemi bir halat ve makara vastasyla sondr
tarafndan, halat ekilip (76 cm) braklarak yaplabilecei gibi, otomatik bir makine
tarafndan da gerekletirilebilir. Bu durum ok nemlidir. nk kullanlan sistem
serbest den arln enerjisinin ne kadarnn SPT ucuna iletileceini belirler.
rnein lkemizde ok kullanlmakta olan halat-makara, donut gibi arlktan oluan
elle yaplan sistemde, enerjinin yaklak %45'i SPT ucuna iletilmektedir. Bununla
birlikte Amerika ve Avrupa lkelerinde kullanlan sistemde (emniyet ekili-
otomatik sistem) den arln enerjisinin %60 ile %70'i SPT ucuna iletilmektedir.
SPT deneyini uygulayan kii, kendi sisteminin enerji orann bilmek ve bunu
projeciye bildirmek zorundadr. Eer enerji oranna ilikin detayl bilgi yoksa,
lkemizde sk kullanlan halatl makaral sistemde %45 enerji oran kabul edilebilir.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

12
Ancak unu da belirtmek gerekir ki, yurdumuzda SPT ucunun bozulmu, zelliini
kaybetmi olmas ve arln 76 cm ykseklikten drlmemesi gibi, operatr
hatalarndan kaynaklanan yanl uygulamalara olduka sk rastlanmaktadr. Bu
duruma ok dikkat edilmesi gerekir. nk zeminden rselenmemi numune
alnamadnda (zellikle kohezyonsuz zeminlerde), eldeki tek veri hemen hemen
sadece SPT deeri olmaktadr.
Zemine iletilen enerji orannn nemli olduu yukarda belirtilmi ve SPT
deeri kullanlarak hesap yaplrken (tama gc, oturma, svlama potansiyeli vb.)
hesap metodunda belirtilen enerji oranna SPT saysnn evrilmesi gerekir. rnein
kullanlacak metotta N
70
yani %70 enerji oranl SPT says kullanm belirtilmi ise,
enerji orannn ters orant kullanlarak bu sisteme evrilmesi gerekir. Eer evrilmez
ise ve elde edilen deer %45 enerjiye gre dzenlenmi ise, daha az enerji orannda,
daha yksek darbe saylar elde edileceinden, hesaplamalar sonucunda zemin
olduundan daha salamm gibi yorumlanabilir.
SPT arazide 1.5-2 m. gibi sabit aralklarla, sondaj boyunca tekrarlanr.
rselenmi numune alcsndan kartlan numuneler laboratuara snflandrma
deneyleri yaplmas iin gnderilir.
SPT, rselenmemi numune alnamayan kohezyonsuz zeminler iin
gelitirilmi olmakla birlikte kohezyonlu zeminlerde de baarl sonular
vermektedir. ekiller 3.3. 3.4 ve 3.5 srasyla, SPT ucu, donut arlk drme
sistemi ve emniyetli arlk drme sistemi gstermektedir (Kant, 2003).









ekil 3.3. SPT, rselenmi Numune Alc (Kant, 2003).
Tij balants
Yarkl numune alcs(ayrlabilir)

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

13










ekil 3.4. Donut Arlk Sistemi (Kant, 2003).













ekil 3.5. Emniyetli Arlk Drme (Kant, 2003).


SPT deneyi sonucunun sadece enerji oran iin deil aada sralanan,
faktrler iinde dzeltilmesi gerekir. Ayn zemin, daha derin bir seviyede SPT
yaplrken evresel basncn daha yksek olmas sebebiyle daha yksek diren
gsterir ve dolaysyla N says daha yksek elde edilir. Bunun getirecei yanl
deerlendirmeleri nlemek iin, SPT saylarnn seilen referans bir derinlie gre
Rehber tij
Donut, halka arlk 63,5 kg

63,5 kg
Rehber tij
Emniyet sistemi

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

14
(efektif gerilmenin 1 atm olduu derinlik) dzeltilmesi gerekir. Bu dzeltmeyi
yapabilmek iin gereken dzeltme katsays C
N
aadaki bantyla belirlenir.
Zeminin ince kum-silt karmndan olumas ve suya doygun olmas halinde;

=
v
a
N
P
C

(3.1)

Bu eitlikte;
P
a
= Referans derinlikteki gerilme (1 atm 95,76 kPa),

= Test derinliindeki efektif gerilmedir.


Test annda darbeden dolay, zeminde ar boluk suyu basnc geliimi
oluabilir. Bu durumun getirecei yanlmay dzeltmek iin eer SPT says 15'den
byk olarak elde edilmi ise (N > 15 ise dzeltme yaplmaz)

N
dz
= 15 +
2
1
(n -15) (3.2)

bantsyla dzeltilir. Bu dzeltme tij aplar deitike sistem srtnmesinin
deiebilecei vb. sebeplerden dolay yaplr. Sondaj ap dzeltme katsays (CB)
aadaki deerlerden seilir. Eer sondaj ap 60-120 mm arasnda ise dzeltme
uygulanmaz; eer ap 150 mm ise N says 1,05 ile; ap 200 mm ise N, 1,15 ile
arplr. ekil 3.6. kohezyonlu zeminlerde SPT says ile tek eksenli dayanm
arasndaki ilikiyi gstermektedir (Ulusay, 2001).








3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

15




















Daha nce de belirtildii gibi standart penetrasyon deneyi, orjinal olarak
rselenmemi numune alnamayan, kohezyonsuz zeminler iin gelitirilmitir, bu
sebeple kohezyonlu zeminler iin "N" deerini kullanan ampirik bantlar,
kohezyonsuz zeminlerde olduu kadar yaygn bir ekilde gelitirilmemitir. ekil
3.6da verilen abak kullanlrken unutulmamas gereken, aban verilen bir "N"
deeri iin tek eksenli skma dayanmn olduka geni bir aralkta tahmin
etmesidir. rnein "N" deeri 15 olan, orta dereceli plastisitede bir kilin tek eksenli
skma dayanm yaklak 2.2 ton/ft
2
ile 3.5 ton/ft
2
arasnda tahmin edilir.



Tek eksenli skma dayanm ,q(ton/ft)
ekil 3.6. Kohezyonlu Zeminlerde, SPT Saysndan Tek Eksenli Dayanmn
Belirlenmesi (Ulusay, 2001).

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

16
3.3.2. Plaka Ykleme Deneyi

Plaka ykleme deneyi, aplar 30-100 cm arasnda deien daire eklindeki
plakalarn belli admlarla yklenmesi ve her bir admda gerekleen oturma
miktarnn kayt edilmesi eklinde yaplr. Uygulanan her bir yk deerinde
oturmalar stabil hale gelene kadar beklenmeli ve zemin yenilene kadar deneye devam
edilmelidir. ekil 3.7 de tipik bir plaka ykleme deneyi dzeneini grlmektedir.


.










ekil 3.7. Plaka Ykleme Deneyi Dzenei (Kant, 2003).

Bu deneyin en byk avantaj, yatak katsays "k"nn dorudan
llebilmesidir. (k=gerilme/deformasyon)
Ayn ekilde, zeminin deformasyon modl aadaki eitlikten de
belirlenebilir.

4S
) .q.B(1
E
2

= (3.3)

1,5 B
Reaksiyon kirii
Deformasyon saatleri
Ykleme plakas
B

Mesnet

Hidrolik pompa
Temel derinliine kadar
alm deney ukuru
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

17
Eitlik (3.3)teki q = plakaya uygulanan yk, B = plaka apn, = zeminin poisson
orann ve S = plakann oturma miktarn gstermektedir.
Plaka ykleme deneyinin dezavantaj boyut etkisidir. En yaygn olarak
kullanlan 30 cm apl plakann boyutlar temel boyutlaryla kyaslandnda olduka
kktr. Ykl bir alann gerilmesinden etkilenen blge, ykl alann ksa
kenarnn 1,5-2,0 kat civarndadr. Dolaysyla, plaka gerekte temelin etkileyecei
alann olduka az bir miktar iin sonu vermektedir. Bu durum ekil 3.8 ile
gsterilmitir.
Boyut etkisi dnldnde; eer zemin 1, zemin 2 den daha salam ise
plaka ykleme deneyi temel tasarm iin emniyetsiz sonu verecektir. Tam tersi
durumda ise temel tasarm ar emniyetli yaplacaktr. Bu durumdan kanmak iin
ya 1 m apl plaka kullanlmal (bu durumda bile, boyut etkisi nemlidir), ya da
zemin profili gzden geirilerek sonular yorumlanmaldr.
Plaka ykleme deneyinden, zemin tama gc ve ani oturma miktar
hesaplanabilmektedir.













ekil 3.8 Plaka Ykleme Deneyinde Boyut Etkisi (Kant, 2003).


Zemin 1
Zemin 2
2B
2b
PLAKA
TEMEL
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

18
3.3.3. Koni Penetrasyon Deneyi (CPT)

Koni penetrasyon deneyinde as 60 ve alan 10 cm
2
olan bir koni, zemine
hidrolik bir g vastasyla 20 mm/sn sabit hzda itilir. Bu srada koninin u ksmnda
meydana gelen u resistans ve koninin ceket ksmnda (muhafaza ksm) meydana
gelen srtnme resistans llr. Bu lmler deneyin yapld profil boyunca
srekli olarak yaplr.
Bu deneyi yapabilmek iin bir sondaj kuyusuna ihtiya yoktur. Bu sebeple
maliyeti dktr. Deneyin bir baka avantaj da srekli olarak zeminden deer
alnabilmesidir. Ancak deney yaplan zemin profili boyunca numune alnamamas
dezavantajdr. ekil 3.9 tipik bir koni penetrometresini gstermektedir.
















ekil 3.9 Mekanik Koni Penetrasyon Ucu (Kant, 2003).

Gnmzde konik penetrasyon deneyinin boluk suyu basncn lebilen
piezocone, ucunda titreim alglaycs bulunan ve kayma dalgas hz lebilen
Srtnme ceketi

10 cm alan
60
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

19
sismocone vb. olduka gelimi eitleri bulunmaktadr. ekil 3.10 tipik bir koni
penetrasyon deneyi sonu grafiklerini gstermektedir. Ceket direncinin u direncine
orannn yzde cinsinden ifadesi srtnme oran (f
r
) olarak tanmlanmtr. Srtnme
oran ise,

(f
r
) = (q
s
/ q
c
)100 (3.4)

Bu bantda;
f
r
= Srtnme orann (%),
q
s
= Ceket direncini (kPa),
q
c
= U direncini (MPa), gsterir.
















ekil 3.10. Tipik bir CPT Grafii (Kant, 2003).



3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

20


ekil 3.11. Robertson, Campanella Zemin Snf Kart (Kant, 2003).

Robertson ve Campanella, 1983 tarafndan gelitirilen abak yardmyla,
srtnme oran (f
r
) ve u direnci kullanlarak zemin tipini tahmin edebilmek mmkn
olmaktadr. ekil 3.11 Robertson ve Campanellann aban gstermektedir.
Kohezyonlu zeminlerin drenajsz kesme mukavemeti, u direnci deeri kullanlarak
elde edilebilir. Aadaki bant bunu gstermektedir.

K
0 c
u
N
P q
S

= (3.5)

Bu bantda;
S
u
= (kPa) da, tek eksenli dayanm deerini,
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

21
q
c
= U direncini (kP
a
),
P
0
'
= Test derinliindeki efektif gerilme dzeyini (kPa),
N
K
= Koni faktrn (genellikle 15-20 cm aras), gstermektedir.
Kohezyonsuz zeminlerin isel srtnme alar (), q
c
(MPa), u direnci
kullanlarak elde edilebilir. Aadaki bant Bowles, J., (1996)'dan gelitirilmitir.

= 29+
c
q (3.6)

Bu bantda;
= sel srtnme asn
q
c
= U direncini

(MPa) gstermektedir.

Yukardaki bantda 29 yerine akllar iin 34 ve siltli kumlar iin ise 24
yazlr. Bu bantda q
c
'nin birimi MPa'dr. CPT deneyinden elde edilen q
c
u direnci
kullanlarak SPT deerine veya N'den qc'ye gei yapabilmek mmkn olmaktadr.
Bu ikisi arasndaki korelasyon zeminin ortalama tane apna (D50, mm) baldr.
izelge 3.2 deiik tane aplarndaki zeminlerin, qc/N60 orann gstermektedir.

izelge 3.2. Deiik Zeminlerin qc/N60 oran (Kant, 2003).

Zemin tipi q
c
/N
60

Siltler, kumlu Siltler, biraz kohezyonlu silt-kum karmlar 0,1-0,2
Temiz ince-orta taneli kumlar, az siltli kumlar 0,3 - 0,4
Kaba taneli kumlar, az akl ieren kumlar 0, 5- 0, 7
Kumlu akllar, akllar 0,8 - 1,0

CPT deneyi sonularndan temellerin tama glerini, oturma miktarlarn,
kazk tama glerini, svlama potansiyelini vb. belirlemek mmkndr..
zellikle, tama amal kullanlan kazklarn tasarmnda CPT baarl sonular
vermektedir. Bunun sebebi CPT'nin kazklarn almasyla benzemesidir.

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

22
3.3.4. Pressiyometre Deneyi (PMT)

Pressiyometre deneyi, stnde ve altnda koruyucu hcreler olan lm
hcresinin kuru hava veya azot gaz basncyla iirilerek, her bir basn deeri iin
meydana gelen hacim deerlerinin llmesi esasna dayanr. lm hcresine
basn uygulamadan nce, basn uygulanarak iirilen, lm hcresinin zerinde
ve altnda yer alan koruyucu hcrelerin grevi, lm hcresinin sadece yanlara
doru genlemesini salamamaktr.
Pressiyometre deneyinin, dier arazi deneylerine gre en nemli stnl,
yatay zemin gerilmesinin (P
h
), zeminin gerilme deformasyon ilikisinin ve zeminin
yenilme basncnn (P
L
), dorudan yerinde llebilmesini salamaktadr. ekil 3.12
pressiyometre deney dzeneini gstermektedir.

















ekil 3.12 Pressiyometre Deney Dzenei (Uzuner, 2000).
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

23
Bu deneyin dezavantaj ise, sondaj deliine ihtiya duyulmasdr. Dolaysyla
test edilen zemin ister istemez bir miktar rselenmi olmaktadr. Bunu nleyebilmek
iin gnmzde kendiliinden sondaj aabilen (self boring pressuremeters SBPMT)
presiyometre gelitirilmitir. Ne varki bu tip presiyometre her zeminde
kullanlamamaktadr ve bu sebeple kullanm da yaygnlamamtr. ekil 3.13 tipik
bir presiyometre sonu grafiini gstermektedir.












ekil 3.13. Presiyometre Sonu Grafii (Kant, 2003).

Yukardaki ekilde grld gibi A noktasnda zeminin elastik deformasyon
safhas balamtr. Bu safhaya gelebilmek iin gereken basn yatay zemin basncna
eittir. Elastik safhann (AB) eiminden zeminin elastisite modl belirlenebilir. C
noktasnda ise zemin plastik safhaya gemi yani yenilmitir. Bu basnca limit basn
(P
L
) denilmektedir. Limit basn kullanlarak zemin tama gc elde edilebilir. AB
blgesi eiminin tersi kullanlarak (P/V), aadaki bantdan zeminin elastisite
modl belirlenir.

E = 2.(1 + ).V
0
'
.(P/V) (3.7)

bu bantda;
= Zeminin poisson oran,
V A
O
C
B
P
Toplam basn (kg/cm)
Elastik safha
P
h
P
L
Limit
yenilme
basnc
T
o
p
l
a
m

p
r
o
p

h
a
c
m
i

(
c
m

)
x
1
0
0

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

24
V
0
'
= lm hcresinin ortalama basn dzeyindeki hacmini,
E = Zeminin elastisite modln, gstermektedir
V
0
'
deeri, kullanlan lm hcreye ait bir deerdir.
Pressiyometre deneyine balamadan nce sistem kalibre edilmeli ve kalibrasyon
erileri de sonu grafii ile birlikte sunulmaldr. Bu ilemler cihazlarn kullanm
klavuzlarnda detayl bir ekilde anlatlmaktadr.

3.3.5. Arazi Vein Deneyi

Bu deney laboratuarlarda kullanlan vein deneyi cihaznn sondajda
kullanlabilecek byklkte olanyla yaplr ve sadece yumuak killerde
uygulanabilir. Yumuak killerde rselemeden ve uygun bir ekilde numune
alabilmek g olduundan bu cihaz gelitirilmitir. ekil 3.14de vein deney aleti
gsterilmektedir.
















ekil 3.14 Vein Deney Aleti (zaydn, 1997).
d
h Vein
Uygulanan Burulma
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

25
Kanatl kesici u, tijler yardmyla sondaj tabanna yani test derinliine
indirilir, hidrolik basnla zemine itilir, tijlerin yukarda kalan ucuna bir torkmetre
balanr ve tijler kendi etrafnda dndrlerek kanatl kesici ucun zemini yenmesi ve
kendi etrafnda dnmesi salanr. Bu srada torkmetreden okunan en yksek tork
deeri ile zeminin drenajsz kesme mukavemeti dorudan orantldr. akll-kumlu
ve sert kil zeminlerde (tek eksenli > 100 kPa ) bu deney uygulanmaya
allmamaldr. Kanatl kesici u zemine en az sondaj apnn kat kadar
itilmelidir. Aadaki bant, zeminin drenajsz kesme dayanm ile yenilme torku
arasndaki ilikiyi gstermektedir.

|
|

\
|
+ =
6
d
2
.h d
. .S T
3 2
u
(3.8)

bu ifadede,
T: yenilme annda llen torku
d: kanatl kesicinin ap
h: kanatl kesicinin ykseklii
S
u
: zeminin drenajsz kesme mukavemeti olarak tanmlanmaktadr.

3.4. Jeofizik Yntemler

Zemin ettlerinde, geni alanlarn zemin yznden hzl (abuk) bir ekilde
incelenmesinde kullanlan balca jeofizik yntemler, aada aklanmaktadr.

3.4.1. Sismik Krlma Yntemi (Sismik Yntem)

Bu yntemde, zeminde ok (titreim) dalgalar oluturularak, bunlarn
yaylma sreleri, jeofon(sismograf) denilen aletlerle belirlenir. Zeminde ok dalgalar
oluturmak iin; ya, bir miktar patlayc s bir derinlikte patlatlr, veya ar bir
ekile zemin yzndeki bir metal plakaya vurulur. Zemin zerinde, bir dorultu
boyunca yntem uygulanr. Ya ok sayda jeofon kullanlr veya, bir jeofon, sabit ok
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

26
kaynandan, gittike uzaklatrlarak, deney tekrarlanr (ekil 3.16.). Deney
sonunda, uzaklk-yaylma sresi grafii izilir. Bu grafik, tabakal zeminde, krk
doru paralarndan oluur. ok kaynandan kan dalgalardan, 1. tabaka iinde
dorudan yaylanlar, ilk jeofonlara daha nce varrlar. Daha sonraki jeofonlara ise;
alttaki tabakaya ulap, onun iinde yaylp, tekrar yzeye varanlar, dorudan
yaylanlara gre, daha nce varrlar. Bunlarn kat ettikleri yol daha uzun olsa da,
alttaki tabakada yaylma hz daha byk olduu iin, jeofonlara daha erken varrlar.
Bylece, bu yntemde tabakalarn, aaya doru gittike artan dalga yaylma
hzlarna sahip olmalar gerektii anlalm olur. Uzaklk-yaylma sresi grafiinde,
krlma noktalar, yeni bir tabakann varlna iaret eder.





















ekil 3.15. Sismik Krlma Yntemi (Uzuner, 2000).
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

27
Grafik ve baz bantlarla, tabaka kalnlklar, zemin cinsleri vb. belirlenir.
rnein 1. tabakadaki ekil 3.15te yaylma hz (v

) 3.9 denklemiyle hesaplanr.



1
1
1
t
L
v = (3.9)

bu ifadede,
v
1
: dalga yaylma hz
L
1
: uzaklk
t
1:
yaylma zaman olarak tanmlanmaktadr.

lgili tablolardan, v hzndan zemin cinsi (snf) tahmin edilir. nk, her zeminin
kendine zg bir dalga yaylma hz vardr. Benzer ilemlerle, tabaka kalnlklar ve
zemin cinsleri belirlenir (Hvorslev, 1949).

3.4.2. Elektriksel Diren Yntemi (Rezistivite Yntemi)

Bu yntemde, zemin zerinde, bir dorultuda, 4 metal ubuk, eloktrot olarak
eit aralklarla zemine aklr (ekil 3.16). Dtaki iki ubuk arasnda, doru akm
(batarya vb.) oluturulur. teki iki ubuk arasnda, potansiyel fark (V) llr.
Rezistivite zeminlerin su ieriine olduka hassas bir ekilde baldr. rnein suya
doygun killer olduka dk rezistiviteye; kuru zeminler ve kayalar ise, yksek
rezistivite deerlerine sahiptirler.
Rezistivite bu zelliinden dolay, yer alt suyu seviyesinin belirlenmesinde
baarl bir ekilde kullanlabilmekte ve zemin tabakalarnn neler olabileceini de
tahmin edebilmektedir.
Rezistivite yntemi zelikle yer alt suyu seviyesini belirlemede ve ana
tabaka deiimlerini belirlemede olduka baarl sonular vermektedir. Ancak
nemle bilinmesi gereken husus bu yntemin zemin mukavemetine ilikin
yorumda bulunabilecek bir parametre salamldr.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

28

ekil 3.16. Elektriksel Diren Yntemi (Uzuner, 2000).

Zeminin ortalama elektriksel direnci(R) aadaki bantyla hesaplanr.

R=2 D
I
V
(3.10)

Burada, R: Elektriksel diren (Ohm.cm), D: Uzaklk (cm), V: Potansiyel fark (Volt),
I: Akm iddeti (Amper) dir. Hesaplanan direnten, zemin cinsi, yeralt su dzeyi,
varl, tabakalar vb. tahmin edilir. Her zeminin kendine zg bir elektriksel direnci
vardr. Yntem iki trl uygulanr. Ya, sistem telenerek, alan, yatay dorultuda
renilir. Sistemin simetri ekseni sabit tutularak, D gittike artrlr. Bu ekilde,
zemin, derinlik boyunca renilir. nk, D arttka, elektrik akmnn kapsad
derinlik artar. Jeofizik yntemler, tahmini bilgi verirler. Bunlarn sonular, sondaj
veya sondalama ile kesinleir.




3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

29
3.5. Laboratuar Deneyleri

3.5.1. Snflandrma ve Tanmlama Deneyleri

Elek Analizi ve Hidrometre Deneyi
Relatif Sklk Deneyi
zgl Arlk Deneyi
Kvam Limitleri Deneyi
Standart Proktor Deneyi

3.5.1.1. Elek Analizi ve Hidrometre Deneyi

3.5.1.1.1. Tane Boyutu ve Tane ap Dalm

Tabii zeminleri oluturan kat taneler ok deiik boyutlarda olabildii gibi,
ayn zemin iinde birbirinden ok farkl boyutlarda taneler bir karm halinde
bulunabilmektedir. Zeminleri bu adan bir snflandrmaya tabi tutabilmek iin,
boyutlar belirli byklkler arasnda kalan taneleri tanmlayan baz terimler
kullanlmaktadr. Zemin taneleri, bykten ke doru, akl, kum, silt ve kil
olmak zere drt ana gruba ayrlmaktadr. Bu gruplar biribirinden ayran boyut
aralklar deiik snflandrma sistemlerinde baz kk farkllklar gstermekle
beraber, yaygn olarak kabul gren snr deerleri izelge 3.3te gsterilmitir.

izelge 3.3. Zemin Tanelerinin Boyutlarna Gre Snflandrlmas (zaydn, 1997).

Zemin Cinsi
Tane Boyutu (mm)
akl 2.00 (veya 4.75- 75.0)
Kum 0.075-2.00 (veya 4.75)
Silt 0.002 (veya 0.005) - 0.0075
Kil <0.002 (veya 0.005)

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

30
Yukardaki ilk iki grubu oluturan zeminler (akllar ve kumlar) iri taneli
zeminler, siltler ve killer ise ince taneli zeminler olarak nitelendirilmektedir. ri taneli
zeminler, tane boyutuna gre, kaba, orta ve ince kum (veya akl) olarak alt gruplara
ayrlmaktadr.
Tabii zeminler deiik boyutlarda tanelerin karmndan meydana geldii
iin, bunlarn iindeki tane boyutlarnn istatistiksel dalmn ve zeminin esas
olarak hangi gruba girdiini deneysel olarak saptamak gerekmektedir. Gerekte,
taneler kresel olmadklar iin, tek bir tane apnn onlarn boyutlu
byklklerini tanmlamakta yeterli olmad aktr. Fakat kullanlan deneysel
yntemlerin gerei, iri taneli zeminlerde tane ap tanenin en byk boyutuna, ince
taneli zeminlerde ise edeer krenin apna eit olarak kabul edilmektedir.

3.5.1.1.2. Elek Analizi

ri taneli zeminlerdeki tane ap dalmn bulmak iin, zemin deiik
byklkte aklklar olan bir seri standart elekten geirilmekte ve deiik boyutlar
arasnda kalan tanelerin arlk yzdesi (toplam kuru arla oran) saptanmaktadr.
Yaygn olarak kullanlan standart elekler izelge 3.4te gsterilmitir. Zemin
srasyla en byk aklkl elekten en kk aklkl elee doru bir seri elekten
geirildii zaman, birbirini takip eden bir elekten geip brnn zerinde kalan
tanelerin iinde kald ap snrlar belirlenmi olmaktadr, rnein, No. 10 elekten
geip 40 Nolu elein zerinde kalan taneler aplar 2.00 mm ile 0. 425 mm arasnda
kalan taneler olmaktadr. Deney sonular kmlatif dalm erileri olarak
gsterilmektedir. ekil 3.17de yatay eksende tane ap (log) dey eksende ise
deiik eleklerden geen (belirli aptan kk) tanelerin kuru arlnn toplam kuru
arla oran (yzde olarak) gsterilmitir. Tane aplar ok geni bir aralk iinde
deitii iin yan-logoritmik izimler kullanlmaktadr. ekil 3.17 gsterilene benzer
eriler zeminlerin tane ap dalm (granlometri) erileri olarak
nitelendirilmektedir.


3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

31
izelge 3.4. Zeminlerin Tane ap Dalmn Belirlemek in Kullanlan Elek
Aralklar (zaydn, 1997).

Elek No Elek Akl (mm)
4 4.75
10 2.00
20 0.85
40 0.425
60 0.25
100 0.15
200 0.075


ekil 3.17. Tipik Bir Tane ap Dalm (Granlometre) Erisi (zaydn, 1997).

Bu eri zerinde herhangi bir erinin koordinatlar bize, arlk oran olarak,
zemin iindeki tanelerin ne kadarnn belirli bir aptan daha kk olduunu
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

32
gstermektedir. rnein, granlometri erisi ekil 3.17.de gsterilen zeminde
tanelerin % 50'si (arlk oran olarak) 0.20 mm'den daha kk olmaktadr. Elek
analizi yaparken dikkat edilmesi gereken en nemli noktalar, deney uygulanan
numunenin arazideki tabakay temsil etmesinin ve tanelerin birbirinden ayrlmasnn
salanmas olmaktadr. zellikle iinde ince taneler bulunan zeminlerde (siltli ve
killi zeminler) taneler birbirine yapmaktadr. Bu tr zeminler eleklerden
geirilmeden nce, tanelerin mekanik olarak veya ykamak sureti ile (su altnda
eleklerden geirmekten ibaret olan bu ynteme slak analiz ad verilmektedir)
birbirinden ayrlmas salanmad takdirde ok yanltc sonular elde
edebilmektedir.
Zemin mekaniinde kullanlan en ince elek (aklklar en kk elek) 200
Nolu elek olmaktadr. Bu elekten geen taneler silt ve kil snfna girmekte, bu
elein stnde kalanlar ise kumlar ve akllar oluturmaktadr (izelge 3.3 ve 3.4).
Dolaysyla No.200 nolu elek ince ve iri taneli zeminleri birbirinden ayrmaktadr.
Ayn ekilde, 4 Nolu (veya 10 Nolu) elekte zeminlerin kum ve akl ksmlarn
birbirinden ayrmakta kullanlmaktadr. 200 Nolu elekten geen ince taneli
zeminlerin ap dalmnn saptanmas iin ise baka bir deney yntemi kullanmak
gerekmektedir.

3.5.1.1.3. Hidrometre Deneyi

nce taneli zeminlerin (siltler ve killer) tane ap dalmn deneysel olarak
saptamak iin bir sspansiyon iindeki kresel kat maddelerin kelme hzlarnn
onlarn tane apna bal olarak deitiini gsteren Stoke kanunundan yararlanmak
mmkn olmaktadr. Stoke yasasnda, viskoz sv iinde den tanelerin hz tanenin
apna ve sspansiyon halindeki taneler ile svnn younluuna baldr. D
mesafesi ve zaman bilindii iin tanenin ap hesaplanabilmektedir.
Deneyde kullanlan aralar; desikatr, terazi, etv, ayrtrma aleti (mikser),
termometre, kronometre, saf su, 2 adet mezr, hidrometre, spatula ve ayrtrc
madde olarak kalgon.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

33
Deneyin yapl ise; killi zeminler iin 50 gr etvde kurutulmu numune
alnrak numunenin stn rtecek ekilde saf su eklenir, kartrlr ve numune bu
ekilde 24 saat bekletilir. Numune saf su kullanlarak kartrma kab ierisine
alnarak ierisine kalgon eklenir. Kartrcya konan malzeme 10 dakika sreyle
kartrlr. Daha sonra karm mezre aktarlr ve mezrn 1000 ml izgisine kadar
su eklenir. Okumalara balamadan nce, mezrn az avu iiyle kapatlarak birka
kez ba aa getirilir. Bylece homojen karm elde edilir. Yaklak 60 saniye bu
ilem tekrarlanr ve 0.25., 0.50., 1., 2. dakikalarda hidrometre sspansiyondan
karlmadan okumalar alnr. Daha sonra hidrometre sspansiyondan kartlarak
karm yukarda belirtildii gibi homojenlik salanmak iin tekrar alkalanr ve ilk 2
dakika iin yeni okumalar alnr. Bu ilemler ok yakn son iki okuma dizileri
alnncaya kadar tekrarlanr. Karmn scakl llr.
Bu ilemden sonra sspansiyon tekrar kartrlr ve ilk 2 dakika iin okuma
alnmadan bundan sonraki aamalarda 5., 10., 20., 30. dakikalarda ve bunu takip
eden 1., 2., 4., 8., ve 24. saatlerde hidrometre ve scaklk lmleri yaplr (ekil
3.18).
Hesaplamalarda ise, hidrometre okumalar iin dzeltmeler yaplr. Dzeltme
iin okumalar alnmas srasndaki suyun llen scakl baz alnr. Scakla
karlk gelen hidrometre dzeltme katsays belirlenir. Alnan hidrometre
okumalarndan dzeltme katsaysnn kartlmas ile dzeltilmi hidrometre okumas
elde edilir.

r = r
a
d (3.11)

r = Sspansiyondaki dzeltilmi hidrometre okumas
r
a
= Deney srasndaki sspansiyondaki hidrometre okumas
d = Hidrometre dzeltme deeri (EK-2Adaki eriden bulunur).
Tane ap hesab 2 ekilde yaplr. Bunlardan birincisi ilk 2 dakikadaki
lmler iin tane ap hesab, ikincisi ise 2. dakikadan sonraki lmler iin tane
ap hesabdr.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

34
lk 2 dakikadaki lmler iin tane ap hesab Stoke kanununa gre serbest
den krenin hz aadaki forml yardmyla bulunur:


2 s
30
980 ) (
V D
w



980 ) (
30

=
w s
D

t
Z
r
(3.12)

2 dakikadan sonraki lmler iin tane ap hesab;


980 ) (
30

=
w s
D

t
A V Z
j h r
) 2 / (
(3.13)

D = Tane ap (mm)
= Deney scaklndaki suyun viskozitesi (puaz) (EK-3A)

s
= Tane birim hacim arl (gr/cm
3
)

w
= Deney scaklndaki suyun birim hacim arl (gr/cm
3
) (EK-3B)
Z
r
= Sspansiyonun yzeyinden hidrometre hacim merkezine uzaklk (cm) (EK-2B)
V
h
= Hidrometre hacmi (cm
3
)
A
j
= Mezrn kesit alan (cm
2
)
t = Toplam geen zaman (dk)
Geen yzde hesabnda ise herhangi bir hidrometre okumasna karlk
bulunan D apndan daha kk tanelerin yzdesi aadaki forml yardm ile
bulunur:

100 ) (
1

=
s
s
sp
s
s
r r
W
V
G
G
N (3.14)

N = D tane apndan kk tanelerin yzdesi (%)
G
s
= Numunenin zgl arl
V
sp
= Sspansiyonun hacmi (cm
3
)
W
s
= Kuru zemin arl (gr)
r = Sspansiyondaki dzeltilmi hidrometre okumas
r
s
= Sudaki hidrometre okumas
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

35

ekil 3.18 keltme Deneyi (zaydn, 1997).

3.5.1.2. Rlatif Sklk Deneyi

ri taneli zeminlerin sklk derecesini tanmlamakta kullanlan bir baka
kavram ise relatif sklk olmaktadr. (izelge 3.5). Zeminin tabii haldeki (arazideki)
sklk derecesinin ayn zeminin tanelerinin en gevek ve en sk yerleim
konumlarna karlk gelen sklk dereceleri ile karlatrlmas relatif skl
vermektedir. Yerleim skln zeminin boluk oran veya kuru younluu ile ifade
ederek

max min
min
min max
max

1
e e
e e
Dr

=
(3.15)
Pipet
Hidrometre
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

36
Dr: Relatif sklk eklinde tanmlamak mmkn olmaktadr. Burada, e, e
max
ve e
min

srasyla zeminin tabii durumdaki, en gevek yerleimdeki ve en sk yerleimdeki
boluk oranlar (,
min
ve
max
bunlara karlk gelen kuru younluklar) olmaktadr.
En gevek ve en sk yerleimdeki boluk oranlar (veya kuru younluklar)
laboratuarda basit deneysel yntemle saptanabilmektedir.

izelge 3.5. ri taneli Zeminlerin Sklk Derecesi (zaydn, 1997).

Sklk Derecesi Relatif Sklk (Dr)
ok gevek 0.00-0.15
Gevek 0.15-0.35
Orta sk 0.35-0.65
Sk 0.65-0.85
ok sk 0.85-1.00

Bo mold arl belirlenir. Moldun ierisine numune olabildiince gevek
olarak huni yardmyla yerletirilir ve zeri bak yardmyla dzeltilir. Tekrar
mold+numune terazide tartlr. Bu arlk ve moldun i hacmi kullanlarak minimum
kuru birim hacim arl (
k min
) elde edilir. Bu ilemden sonra mold boaltlr.
Moldun 1/3 lk ksm doldurulur ve ivi yardmyla 25 defa ilenir. Sonra geri kalan
ksmlarda ayn ekilde doldurulur ve bak yardm ile zeri syrlr dzgn bir hale
getirilir.
k min
hesabna benzer ekilde maksimum kuru birim hacim arl (
k max
)
hesaplanr. Bu iki parametre ve nceden belli olan
k
deeri kullanlarak Dr relatif
sklk hesaplanr.

3.5.1.3. zgl Arlk Deneyi

zgl Arlk: Zeminin tane birim hacim arlnn suyun birim hacim
arlna orandr. eitli byklklerdeki piknometreler kullanlarak farkl
boyutlardaki zemin tanelerinin kuru birim hacim arlklar belirlenebilir.

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

37
3 2 1
1
s
s
s
W W W
W
V
W

+
= =
(3.16)

W
1
= Numune Arl
W
2
= Su 1 + Piknometre Arl
W
3
= Su 2 + Piknometre + W
1

s
= Tane Birim Hacim Arl

Kum-aklda 100gr, kil-silt de 40-50 gr civarnda numune zerinde deney yapmak
yeterlidir. Piknometrenin tamam su ile doldurulur ve piknometre+su tartlr. Daha
sonra iaretli yere kadar su boaltlr ve zerine numune ilave edilerek vakum yaplr
ve piknometre ierisindeki hava alnr. Tekrar piknometre tamamen su ile doldurulur
ve terazide piknometre+su+zemin tartlr.

3.5.1.4. Kvam Limitleri Deneyi

3.5.1.4.1. nce Taneli Zeminlerin Kvam ve Kvam Limitleri

nce taneli zeminlerin mhendislik davrannn byk oranda ierdikleri su
ieriine bal olarak deiiklik gsterdii bilinmektedir. Killi bir zeminin kvam,
yalnzca iindeki su miktar artrlarak, ok kat bir kvamdan viskoz bir sv
kvamna kadar ok geni bir aralk iinde deitirebilmektedir. Buna bal olarak da,
mukavemet, yk altnda ekil deitirme ve skma gibi mhendislik zelliklerinde
byk farkllklar meydana gelebilmektedir. nce taneli zeminlerin mhendislik
zelliklerinde su ieriine bal olarak meydana gelen deiiklikler, esas olarak
taneleri oluturan minerallerin kristal yapsna, zeminin arazideki kelme
koullarna ve boluklardaki zemin suyunun kimyasal zelliklerine bal olmaktadr.
Bu adan, tabii zeminlerin kvamnda ve mhendislik zelliklerinde su ieriine
bal olarak gzlenen deiimler byk farkllklar gsterebilmektedir.
Killi zeminlerin, belirli su ierik aralklarnda, plastik davran (uygulanan
ykler altnda kalc ekil deitirmeler) gsterdii ok eskiden beri bilinmektedir.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

38
Killi zeminlere yeterince su eklenince, istenilen ekil verilebilmekte ve kurumaya
braklnca bu verilen ekli koruyabilmektedirler. Bu zelliklerinden dolay ok eski
zamanlardan beri insanlar killi zeminlerden kaplar, anaklar ve heykelcikler yapmak
iin yararlanmlardr.
Killerin kvamnn su ieriine bal olarak kat-plastik-viskoz sv kvamlar
arasnda deimesinin nedenlerini anlayabilmek iin, taneleri oluturan minerallerin
kristal yapsn ve taneler ile boluklardaki suyun ve iindeki kimyasal maddelerin
kelme srasnda ve daha sonraki arazi koullarnda karlkl etkileimini incelemek
gerekmektedir. Bu l etkileim olduka karmak bir problem oluturmakla
beraber, yaplan birok aratrmalar sonucu konunun olduka akla kavutuu
sylenebilir.
Killi zeminlerin tanelerini oluturan minerallerin ince plakalardan oluan bir
kristal yapsna sahip olduklar anlalmtr. Bu nedenle kil taneleri plakalar
eklindedir. Bu plakalarn genilik, uzunluk ve kalnlk oranlar mineral yaplarna
bal olarak farkllklar gstermektedir. Plaka eklindeki kil tanelerinin yzeylerinde
negatif elektrik arjlar, kenarlarnda ise negatif veya pozitif elektrik arjlar
bulunmaktadr. Su moleklleri ise, bir ucu negatif bir ucu pozitif elektrik ykl ift
polariteli bir karaktere sahiptir. Ayrca, zemin suyu iinde bulunabilecek kimyasal
maddeler negatif (katyonlar) veya pozitif (anyonlar) elektrik ykl olabilmektedir.
Kil tanelerinin yzeyinde ve su moleklleri ile kimyasal maddelerde birbirinden
farkl elektrik yklerinin mevcut olmas sonucu aralarnda elektriksel ekim ve itki
kuvvetleri ortaya kmaktadr. Bu kuvvetlerin iddeti byk oranda tanelerin mineral
yapsna bal olmaktadr.
Elektriksel ekim kuvvetleri sonucu su moleklleri kil tanelerinin yzeyine
yapmakta ve taneler yzeylerinin adsorbe su olarak nitelendirilen bir su tabakas ile
kaplanmasna yol amaktadr. Adsorbe su, yksek viskoziteye ve younlua sahip
olmakla beraber tane yzeyinden uzaklatka elektriksel kuvvetlerin iddeti
uzakln karesi ile ters orantl olarak azald iin, zellikleri deimekte ve belli
bir uzaklktan sonra boluklardaki serbest suya dnmektedir. Zeminin dk su
muhtevalarna sahip olduu durumlarda taneler arasnda adsorbe su tabakalar ile
temas meydana gelmekte ve bu su tabakasnn sahip olduu yksek viskoziteden
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

39
dolay tanelerin birbirine gre hareketi zorlamaktadr (Zemin kat bir kvamdadr).
Zeminin su ierii arttka, taneler birbirinden uzaklat iin adsorbe su tabakalar
arasnda temas kaybolmakta, taneler birbirine gre daha kolay hareket edebilmekte
ve zemine istenilen eklin verilmesi kolaylamaktadr (dolaysyla zemin plastik bir
kvama gelmi olmaktadr.) Su ieriinin ok yksek deerlerinde ise ok kk olan
kil taneleri su iinde bir sspansiyon haline gelmektedir.
Yukarda killi zeminlerin kvamlarnda su ieriine bal olarak meydana
gelen deiimler basitletirilmi ekilde aklanmtr. Tabii zeminlerde tanelerin
mineral yapsnn ve zemin suyunun kimyasal zelliklerinin farkllklar gsterdii
bilinmektedir. Killerin kvamnda su ieriine bal olarak meydana gelen
deiimleri deneysel olarak saptayabilmek iin baz snr su ierii deerleri
tanmlamtr. Balca kvam limiti tanm kullanlmaktadr:

a) Likit limit (W
L
) : Zeminin viskoz bir svdan plastik bir kvama dntrd su
ieriidir. Baka bir deyile, zeminin kendi arl altnda akabildii en dk su
ieriidir. 25 vurua karlk gelen su ieriidir.

b) Plastik limit (W
p
): Zeminin plastik bir malzemeden yar plastik bir malzemeye
dnt su ieriidir. Dier bir deyile, zeminin el altnda cam bir yzey zerinde ,
ubuk haline getirilirken ubuklarn aplar yaklak 3 mm olduunda, kopmalarn
meydana geldii durumdaki su ieriidir.

c) Bzlme limiti (W
s
): Zeminin yan plastik bir malzemeden kat bir malzemeye
dnt su ieriidir. Dier bir tanmla, zeminin suya tam doygun olabildii en
dk su ieriidir.
Su ieriine bal olarak zeminin hacminde meydana gelen deiimlerin
kvam limitleri ile ilikisi ile ekil 3.19da gsterilmitir. Likit limit deerine kadar
su ierii deiimleri ile hacim deiimi arasnda dorusal bir iliki varken likit limit
ile plastik limit arasnda bu iliki dorusal olmaktan uzaklamakta, bzlme limiti
deerinden sonra ise zeminin hacmi sabit kalmaktadr (daha fazla kuruma zemin
hacminde azalmaya yol amamaktadr).
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

40











ekil 3.19. Zeminlerde Su erii-Hacim Deiimi Davran ve Kvam Limitlerinin
Tanmlanmas (zaydn, 1997).

Likit limit ile plastik limit arasnda kalan su ieriklerinde zemin plastik
davran gsterdii iin, bu iki limitin fark plastisite indisi (I
p
) olarak
tanmlanmaktadr.

I
p
= (W
L
-W
p
) (3.17)

Bu bantda;
I
p
: plastisite indisi,
W
L
: likit limit,
W
p:
plastik limiti gstermektedir.

Plastisite indisi, zeminin plastik davran gsterdii su ierikleri aralnn
geniliini gstermektedir. Likit limit ve plastisite indisinin birlikte deerlendirilmesi
zeminin plastisitesinin bir ls olarak kullanlmaktadr. ekil 3.20de gsterilen
Casagrande plastisite kartnda, W
L
= % 50'den geen dey doru ile A-hatt olarak
bilinen eik dorunun (bu dorunun denklemi I
p
= 0.73 (W
L
-20) olmaktadr), ayrd
drt blge tanmlanmaktadr. Yksek plastisiteli zeminlerin W
L
=% 50 dorusunun
sanda, dk plastisiteli zeminlerin ise bu dorunun solunda yerald kabul
Kat
Yar
Plastik
Plastik
Viskoz
Sv
Su ierii, (w)
(V/V)
Hacim deiimi
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

41
edilirken, A hattnn stndeki zeminler killeri, altndaki zeminler ise siltleri
oluturmaktadr. Casagranda plastisite kart olarak bilinen bu ekildeki taranm
alana den zeminlerin ise dk plastisiteli siltler ile killer arasnda gei blgesi
oluturduu kabul edilmektedir.


ekil 3.20 Casagrande Plastisite Kart ( zaydn, 1997).

3.5.1.4.2. Likit Limit ve Plastik Limitin Deneysel Olarak Saptanmas

nce taneli zeminlerin viskoz bir sv kvamndan plastik bir kvama
dnt su ierii olarak kabul edilen likit limit deerinin saptanmas iin
kullanlan laboratuvar aleti ekil 3.21de gsterilmitir. Deney, deiik su
ieriklerinde hazrlanan zemin numunelerinin ekilde gsterilen kaba doldurulmas,
bu numune iinde standart boyutlarda bir yark almas ve aletin kolu evrilerek
kabn 1.0 cm ykseklikten birok defa drlmesi yolu ile yaplmaktadr. Alan
yarn 1.25 cm kadarlk ksmnn kapanmasna yol aan d says ile zeminin su
ierii arasndaki iliki deneysel olarak saptanmakta (ekil 3.21 b) ve 25 dte
yarn kapanmasna karlk gelen su ierii deeri zeminin likit limiti olarak kabul
edilmektedir.
nce taneli bir zemine, krlmalara yol amadan, yorularak istenilen ekil
verilebiliyorsa o zeminin plastik bir kvamda olduu kabul edilmektedir. Zeminin
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

42
plastik zelliini koruduu en dk su ierii ise, plastik limit olarak
tanmlanmaktadr. Deneysel olarak bir zeminin plastik limitinin saptanmas iin,
nemli bir numune dzgn bir yzey stnde yuvarlak ince silindirler haline
getirilmeye allmaktadr. Zeminin krlmadan yaklak 3 mm kalnlnda bir
silindir haline getirilebildii su ierii plastik limit olarak kabul edilmektedir. Eer
zeminin su ierii tam plastik limit deerinde ise silindir 3 mm kalnla ulat
zaman krlmalar balayacaktr. Bu su muhtevas deeri deneme-yanlma yntemi ile
bulunmaya allmaldr.


ekil 3.21. (a) Likit Deney Aleti ve (b) Deney Sonularnn Grafiksel Olarak Gsterilmesi
(zaydn, 1997).

nce taneli zeminlerin bzlme limitini saptayabilmek iin, ekil 3.19da
gsterilen su ierii-hacim deiimi ilikisinin deneysel olarak saptanmas
gerekmektedir. Yaklak likit limit deeri civarnda bir su ieriinde hazrlanan
belirli hacimdeki bir zemin numunesi kurutulduktan sonra kuru hacmi llmekte
(genellikle civa iine batrmak suretiyle) ve zeminin bzlme limiti
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

43

100
W
) V (V
W
W W
W
S
S 1 W
S
S 1
s

= (3.18)

ilikisinden hesaplanmaktadr. Burada W

ve V
1
zeminin balang arl ve
hacmi, W
s
ve V
s
ise kuru arl ve hacmi olmaktadr.

3.5.1.4.3. Kvam Limitlerinin Mhendislikte Kullanm

Kvam (Atterberg) limitleri esas olarak ince taneli zeminlerin deiik su
ieriklerindeki mukavemetlerinin bir gstergesi olmaktadr. Zeminin tabii su
ieriinin kvam limitleri ile karlatrlmas bize o zeminin mukavemeti hakknda
bir fikir vermektedir. Bu karlatrmay yaparken baz boyutsuz katsaylar
kullanmak yararl olmaktadr. Bunlar arasnda yaygn olarak kullanlan iki tanesi:

Likitlik indisi;

P
P
P L
P
L
I
W W
W W
W W
I

= ve (3.19)

Relatif konsistans,

P
L
P L
L
C
I
W W
W W
W W
I

= (3.20)

olmaktadr. Bu katsaylarn deerleri ile zeminin kvam arasndaki iliki izelge
3.6.da gsterilmitir.





3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

44
izelge 3.6. nce Taneli Zeminlerin Kvam (zaydn, 1997).

Zeminin Kvam I
L
I
c

Viskoz sv I
L
> 1 I
c
< 0
Plastik 0 < I
L
< 1 0 < I
c
< 1
Kat I
L
< 0 I
c
> 1

Aynca, kvam limitleri zeminin plastisitesine gre snflandrlmasn
salamakta, ince taneli zeminlerin ykleme tarihesi, su geirgenlik zellikleri, deiik
amalar iin inaat malzemesi olarak seilmesi, ykler altnda skmas, ime
potansiyeli ile arazi sktrma ve alma koullar ynnden ok yararl n bilgiler
vermektedir. Genel olarak, zeminin plastisitesi arttka skma ve ime potansiyeli
artmakta, su geirgenlii azalmakta, arazi kaz ve dolgu ilemleri srasnda ise
zorluklarla karlalmaktadr. nce taneli zeminlerin plastisite indisinin kil yzdesine
(0.002 mm'den kk taneler miktar) oran ise zeminin aktivite katsays olarak
tanmlanmaktadr.

A =
Yzdesi Kil
I
P
(3.21)

A, arlka kil yzdesi olarak tanmlanmaktadr.

3.5.1.5. Kompaksiyon Deneyleri

3.5.1.5.1. Kompaksiyon

Kompaksiyon ve konsolidasyon arasndaki farkn ak olarak anlalmas
gerekir. Konsolidasyon devaml basn altnda kohezyonlu zeminin boluklarndaki
suyun azar azar dar atlmas ve hacimde bir azalmann meydana gelmesidir.
Kompaksiyon ise yalnz havann dar atlmas ile zemin tanelerinin birbirine
yaklamasdr. Bu, silindiraj, vibrasyon ve tokmaklama ile meydana getirilir ve
neticede hava boluklarnn hacmi azaltlarak, zeminin birim hacm arl arttrlr.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

45
Kompaksiyonun gayesi temel zemininin faydal zelliklerinin slahdr. Yol ve hava
meydan inaatnda nemli olan 3 zellik vardr.
Yksek kayma mukavemeti,
Dk permeabilite ve su emme.
Tekrarlanan yklemeler altnda hasl olan oturmann azl.
Bir yol veya hava meydan pistini tayacak bir temel zeminine uygulanacak
kompaksiyonun, ne ekilde uygulanrsa faydal olacan incelemek iin bilinmesi
gereken hususlar unlardr :
Temel zeminindeki tabii malzemenin kompaksiyon durumu,
Bahis konusu malzeme iin eriilmesi mmkn maksimum kompaksiyon,
Mahallinde kompaksiyon aletleri ile bu maksimum kompaksiyonun yzde ne
kadar elde edilebilir.

3.5.1.5.2. Tabii Malzemenin Kompaksiyon Durumu

Bir zeminin kompaksiyon durumu onun kuru birim hacim arl ile llr.
Kompaksiyon durumunun tayini iin iki farkl fiziksel zellie ihtiya vardr:
(
n
) Malzemenin tabii halindeki birim hacim arl (ton/m
3
)
( w ) Malzemenin tabii haldeki su ierii.
(
k
) Kuru birim hacim arl aadaki formlden bulunur :

w 1

n
k
+
= (3.22)

3.5.1.5.3. Standart Proktor Deneyi

Bir zemin kompaksiyona tabi tutularak, teorik olarak, boluklarnda mevcut
su ve hava karmndaki btn hava dar atlrsa, zemin doygun hale gelmitir,
denilir. Eer zeminin tane birim hacim arl biliniyorsa, her hangi bir su ierii
iin doygun haldeki kuru birim hacim arl bulunabilir. Bu deer arazide elde
olunmas imknsz bir kompaksiyona tekabl ettiinden, varlmas mmkn olan
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

46
daha ufak bir kuru birim hacim arl "maksimum kompaksiyon durumu" olarak
seilir. Kompaksiyon deney aleti ekil 3.22de gsterilmektedir.
























ekil 3.22. Kompaksiyon Deney Aleti (Kumbasar, 1973).

Genel olarak kabul edilen teamle gre maksimum kuru birim hacim arl,
Proktor deneyi ile tayin edilir. Bu deneyde 950 cm
3
lk bir silindir kalp iine her
biri, 2.5 kg. arlndaki standart bir tokman 30,5 cm. den 25 defa drlmesi ile
4" ap
2"
4,59"
2 ap
D
Ykseklii
30,5 cm
Tokmak
Klavuz
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

47
dvlerek 3 tabaka halinde zemin doldurulur. Silindirik kalp stne taklan bir yaka,
zeminin kalp kenarnda bir miktar daha yukardaki bir seviyeye kadar
sktrlmasn salar. Sonra yaka karlr ve zeminin yz silindir kalp kenar ile
ayn seviyeye gelinceye kadar dikkatle tesviye edilir. Zeminle dolu silindir tartlarak
zeminin grnen birim hacim arl hesap olunur ve alnan bir miktar zemin
numunesinden de su ierii belirlenir. Bu deerlerden kuru birim hacim arl
hesaplanr. Deney muhtelif su ierikleri iin tekrar olunarak, kuru birim hacim
arl ile su ierii arasndaki banty gsterir, eri izilir (ekil 3.23). Maksimum
kuru birim hacim arlnn elde edildii su ieriine Optimum Su erii denilir.
Arazide kullanlan kompaksiyon makineleri gittike arlamakta daha etkili
olmakta ve hava meydan temellerinin daha fazla kompaksiyona tabi tutulmas
istenmekte olduundan, American Association of State Highway Officials ikinci
ve daha ar bir standart hazrlamlardr. Bu deneyde de ayn silindirik kalp
kullanlmakta fakat zemin 5 tabaka halinde ve sefer tabaka 25 darbe ile
sktrlmaktadr. Kompaksiyon iinde kullanlan tokmak 4.53 kg. arlnda olup,
45.7 cm. den drlr.
Standart proktor deneyinden veya ar kompaksiyon makineleri sz konusu
ise, deitirilmi (modifiye) A.A.S.H.O. proktor deneyinden elde edilen sktrma
maksimum veya %100 kompaksiyon olarak kabul edilir. Tabi ve suni olarak
stabilize edilmi zeminlerde elde edilecek kompaksiyona Relatif Kompaksiyon
denilir ve o durumdaki zeminin kuru birim hacim arlnn, maksimum standart
kuru birim hacim arlna oran olarak belirtilir.






3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

48


ekil 3.23. Kompaksiyon Deneyinde Elde Edilen Kuru Younluk Su erii likisi
(zaydn, 1997).

3.5.2. Kayma Mukavemeti Deneyleri

Arazide bir yap temeli veya toprak dolgu altnda kalacak veya herhangi bir
baka yklemeye maruz kalacak zemin tabakalarnn gerilme-ekil deitirme
davranlarn ve kayma mukavemetlerini belirlemek iin, bu tabakalardan numune
almak ve bunlar laboratuarda deneye tabi tutmak amac ile birok deneysel yntem
gelitirilmitir. Bunlar arasnda, daha yaygn olarak kullanlan yntemler:
Kesme Kutusu Deneyi
Serbest Basn Deneyi
Eksenli Basn Deneyi

3.5.2.1. Kesme Kutusu Deneyi

Kesme kutusu deneyinde, zemin numunesi dikdrtgen veya dairesel kesitli ve
iki paradan oluan rijit bir kutu iine yerletirilmektedir. Uygulanan bir kesme
kuvveti altnda, kutunun st paras sabit tutulurken alt paras yatay bir dzlem
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

49
zerinde hareket edebilmekte ve bylece numunenin ortasndan geen yatay dzlem
boyunca zemin kaymaya zorlanmaktadr. ekil 3.24 kesme kutusu deney dzeni
ematik olarak gsterilmitir. Numune zerine normal gerilme uygulamak ve
bylece kesmeden nce zeminin konsolide olmas ve kesme srasnda normal
gerilmelerin kontrol altnda tutulmas mmkn olmaktadr.



ekil 3.24. Kesme Kutusu Deneyi aleti ( zaydn, 1997).

Bu deneyde, zemin nceden belirlenmi (numunenin ortasndan geen) yatay
bir dzlem boyunca krlmaya (gmeye) zorlanmaktadr. Belirli bir normal gerilme
altnda, uygulanan kesme kuvveti ile meydana gelen yatay yer deitirmeler
llmekte ve ekil 3.25te gsterilene benzer deneysel eriler elde edilmektedir.
Erilerin eklinin zeminin cinsine ve balang durumuna bal olduu
gzlenmektedir. Deney srasnda ulalan en byk kayma gerilmesi veya gme
kabul edilebilecek ekil deitirmelere yol aan kayma gerilmesi zeminin belirli bir
normal gerilme altnda kayma mukavemetini vermektedir. Deney deiik normal
gerilmeler altnda tekrarlanarak ekil 3.25te gsterildii gibi zeminin mukavemet
zarfn elde etmek mmkn olmaktadr.
Bu deney dzeni ile, kesme srasnda zeminin drenajn kontrol etmek ancak
ykleme hzn zeminin permeabilitesine gre ayarlamak ile mmkn olmaktadr.
Permeabilitesi yksek zeminlerde (kumlarda) drenajl koullar geerli olurken, dk
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

50
permeabiliteli zeminlerde (killer gibi) normal ykleme hzlarnda drenajsz, ok
yava ykleme hzlarnda drenajl koullar geerli olmaktadr. Kesme srasnda
oluan boluk suyu basnc artlarn lmenin mmkn olmamas, gmeye
ulamadan nceki gerilme seviyelerinde asal gerilme dorultularnn belirsiz olmas
ve krlma dzlemi boyunca gerilme dalmnn niform olmamas bu deneyin
kstlayc ynlerini oluturmaktadr. Uygulamada, kesme kutusu deneyi daha ok
kumlarn kayma mukavemetini saptamak iin kullanlmaktadr. Kum zeminler iin
elde edilen kayma mukavemeti as drenajl ykleme durumlar iin olup, arazi
koullar ile uyumlu olduu kabul edilebilir. Deney numunesinin arazi boluk
oranna sahip olacak ekilde hazrlanmasna dikkat etmek gerekmektedir.

a) Kesme Kutusu Deneyleri Sonularnn Kullanlmas

Kesme deneyleri zeminlerin arazideki gerek krlma art ve ekillerini
laboratuarda oluturacak nitelikte olmaldr. Bu sebeple yaplacak kesme deneyinin
tipi, incelenecek, problemin karakterine bal olarak seilmelidir.
a) Temeller altndaki killi zeminler, genellikle yle bir hzla yklenirler ki, st yap
(katlar) tamamland anda drenaj pek olmamtr. Yap yk nedeniyle oluan
boluk suyu basncnn dalmas uzun yllar sren bir zaman alr. Bu durumda
drenajsz (abuk) bir kesme deneyi yapmak yerinde olur. Zemin basnlar ve geici
yarmalardaki ev stabilitesi hakknda tahminlerde bulunmak iin de drenajsz kesme
deneylerinden faydalanlr.
b) na hz sebebiyle yksek boluk suyu basnlarnn olutuu toprak barajlarn
projelendirilmesinde, boluk suyu basnlarnn lld drenajsz kesme deneyleri
yapmak doru olur.
Mevcut bir toprak barajda su seviyesinin abuk indirilmesi, konsolide olmu
zeminin gerilme durumunda ani bir deiiklik yaparak blgesel krlmalara yol
aabilir. Byle durumlarda stabilitenin konsolidosyonlu - drenajsz kesme deneyleri
ile incelenmesi uygun olur.


3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

51
c) evler ve istinat duvarlar zerinde toprak basnlar ile ilgili uzun sreli stabilite
problemleri genellikle drenajl kesme deneylerine ihtiya gsterir. Drenajl
deneylerde suya doygun killer dahi gzle grlr srtnme alar verirler.
d) Kumlu zeminler son derece geirgen olduklar iin en hzl yklemelerde dahi
boluk suyu basnc olumaz. Bu yzden kumlu zeminlerin direnci genellikle drenajl
deneylerle bulunur.



ekil 3.25 Kesme Kutusu Deneyi Sonular ( zaydn, 1997).

3.5.2.2. Serbest Basn Deneyi

Serbest basn deneyinde silindirik bir zemin numunesi yalnzca eksenel
dorultuda yklemeye tabi tutulmaktadr (ekil 3.26 a). Eksenel yk artlar altnda
meydana gelen numunenin boy ksalmas (eksenel ekil deitirmesi) llmekte ve
ekil 3.26 b 'dekine benzer gerilme-ekil deitirme erileri elde edilmektedir.
Eksenel gerilmenin en byk deeri (veya gme kabul edilebilecek ekil deitirme
seviyesine karlk gelen deeri) zeminin serbest basn mukavemeti (qu) deerini
vermektedir. Numunede oluan kayma dzleminin alt ve st ykleme balklar ile
kesimemesi iin, boy uzunluu/ap orannn h/d>2 olarak seilmesi uygun
olmaktadr.

f 1

f 2

f 3
L/L

1

2

3

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

52

(a) (b)

ekil 3.26 Serbest Basn Deneyi ve Sonular ( zaydn, 1997).

Serbest basn deneyi ancak herhangi bir yanal destek olmakszn kendi
kendini dik olarak ayakta tutabilecek zelliklere sahip zeminler zerinde
uygulanabilmektedir. Bu ynden kumlar zerinde uygulanmas mmkn deildir,
yalnzca killi zeminler iin kullanlan bir deney yntemi olmaktadr. Deney srasnda
numunenin drenaj koullar kontrol edilmedii iin, hzl ykleme yaplarak zeminin
drenajsiz kayma mukavemetinin elde edildii kabul edilmektedir. Eksenel
yklemeden nce zemini konsolide etmek ve eksenel ykleme srasnda oluan
boluk suyu basnlarn lmek mmkn olmamaktadr. Bu kstlayc ynlerine
karn, serbest basn deneyi killerin drenajsz kayma mukavemetini belirlemekte
yaygn olarak kullanlan bir deney yntemi olmaktadr. Bir serbest basn deneyinde
gme anndaki gerilme durumunu gsteren Mohr dairesi ve drenajsiz kayma
mukavemeti zarf ekil 3.27 de gsterilmitir. Drenajsz kayma mukavemetinin
u u f
q
2
1
c = = olarak elde edilebilecei bu ekilden ak olara grlebilmektedir.
Fakat bu ekilde elde edilen kayma mukavemetinin, ancak zel arazi ykleme ve
drenaj koullarnda geerli olacan aklmzdan karmamamz gerekmektedir.


q
u
h

d

h/h
P/A

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

53



ekil 3.27. Serbest Basn Deneyi Sonularn Gsteren Mohr Dairesi ve Mukavemet
Zarf ( zaydn, 1997).

3.5.2.3. Eksenli Basn Deneyi

Zeminlerin kayma mukavemetini saptamak iin kullanlan laboratuar deney
yntemleri arasnda eksenli basn deneyi en gelimilerinden biri olmaktadr. Bu
deney dzeni ile, zeminin arazi koullarnda sahip olaca kayma mukavemetini
geree en yakn olarak belirlemek mmkn olmaktadr. eksenli basn
deneyinde kontrol edilebilen ve/veya llebilen parametreler u ekilde
sralanabilir.
Zemin numunesi arazi gerilmeleri altnda konsolide edilmekte ve suya
doygunluk derecesi kontrol edilebilmektedir.
Yanal ve eksenel gerilmeler uygulamak sureti ile arazi ykleme izlerine
yakn yklemeler yaplabilmektedir,
Eksenel ykleme srasnda drenajsz veya drenajl koullar geerli
klnabilmektedir.
Drenajsz yklemelerde numunede oluan boluk suyu basnc artlar,
drenajl deneylerde ise meydana gelen hacim deiimleri llebilmektedir.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

54
eksenli basn deneyinde, silindirik bir zemin numunesi bir hcre iine
yerletirilmekte ve hcreye uygulanan basn (hava veya su basnc) vastas ile
zemin numunesi zerinde hidrostatik bir basn uygulanabilmektedir. Deney dzeni
ekil 3.28de gsterilmitir. Numune etrafna geirilen bir lastik klf zeminin
hcreyi dolduran su ile temas etmesini nlemekte ve numune iine ve dna ayr ayr
basnlar uygulanmasn mmkn klmaktadr. Numune st balna temas eden bir
piston vastas ile eksenel gerilme uygulanmakta, numune alt ve st balklarna bal
ince kanallar vastas ile de deney srasnda drenaj durumu (zemin suyunun dar
kp kmamas) kontrol edilebilmektedir.
eksenli basn deneyi iki aamadan olumaktadr.
1. Aama: Zemin numunesi zerine arazide yklenmeden nce etkiyen
gerilmelerin hcre basnc vastas ile uygulanmas. Bu aamada drenaja izin verilirse
numune konsolide edilebilmektedir.
2. Aama: Eksenel basn uygulanmas. Bu aama drenajl ve drenajsz
olarak gerekletirilebilmektedir. Drenajl deney yaplmas durumunda, ykleme
hznn zeminin permeabilitesine gre seilerek, zemin iindeki suyun rahatlkla
dar kmasna, dolaysyla boluk suyu basnc artlar olumamasna dikkat
etmek gerekmektedir. Yukardaki aamalarn her ikisinde de drenaj durumu kontrol
edilerek, deiik trde eksenli basn deneyi yrtmek mmkn olmaktadr.
Konsolidasyonsuz-Drenajsiz Deneyler (UU- deneyleri): Bu tr deneyde,
zemin suyunun gerek hcre basnc uygulanmasnda gerekse eksenel ykleme
srasnda numuneden dar kmasna izin verilmemektedir.
Konsolidasyonlu-Drenajsz Deneyler (CU-deneyleri): Birinci aamada
hidrostatik basn altnda zemin suyunun dar kmasna (numunenin konsolide
olmasna) izin verdikten sonra, ikinci aamada drenajsiz durumda eksenel ykleme
yaplan deneyler.
Konsolidasyonlu-Drenajl Deneyler (CD- deneyleri): Her iki aamada da
(hidrostatik hcre basnc uygulanmas ve eksenel ykleme) drenaja izin verilen tr
deneyler.

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

55


ekil 3.28. Eksenli Basn Deneyi Aleti ( zaydn, 1997).

Deiik trde eksenli basn deneyleri uygulayarak, arazideki zemin
tabakalarnn farkl ykleme ve drenaj koullar altnda gsterecekleri gerilme-ekil
deitirme davranlarn ve kayma mukavemetlerini belirlemek mmkn
olmaktadr. Bu deneylerde farkl zeminler iin gzlenen davran biimleri aada
incelenmitir.

Eksenli Basn Deneyinde Gzlenen Zemin Davranlar

eksenli basn deneyi daha nce grdmz gibi iki aamadan
olumaktadr. Bu aamalarda gzlenen zemin davranlarn ayr ayr inceleyeceiz.

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

56
a) Hidrostatik Ykleme

Zemin tabakalar arazide belirli jeolojik yklerin etkisi altndadr. Deneye tabi
tutulan zemin numunesini arazideki durumuna getirmek iin uygulanan hidrostatik
hcre basnc altnda, drenajl ve drenajsz durumda gzlenen davran biimleri
ekil 3.29da gsterilmitir. Drenajl durumda uygulanan basn altnda, zeminde
hacim deiimleri (konsolidasyon) meydana gelirken (ekil 3.29 a) drenajsz
durumda boluk suyu basncnda artlar meydana gelmektedir (ekil 3.29 c). Zemin
davrannn, balang suya doygunluk derecesine bal olarak farkllklar gsterdii
gzlenmektedir. ekil 3.29 a ve 3.29 b'de drenajl durumda gzlenen ayn deneysel
sonular farkl biimde izilerek gsterilmitir. Suya doygun zeminin hacim
deitirme davran erileri, dometre deneyinde gzlenen konsolidasyon davran
erilerine byk benzerlik gstermektedir. Ksmen suya doygun zeminde ise nce
ani bir hacim azalmas (boluklardaki havann skmas sonucu) meydana gelmekte,
ondan sonra suya doygun zemininkine benzer bir davran gzlenmektedir. ekil
3.29 c ve 3.29 d de ise drenajsz durumda ortaya kan davran gzlenmektedir.
Tamamen suya doygun zeminde, hacim sabit kalrken, boluk suyu basncnda
uygulanan hidrostatik basnca eit bir art meydana gelmektedir. Suya doygun
olmayan zeminde ise nce bir miktar hacim deiiklii (skma) ve boluk suyu
basncnda kk artlar meydana gelmekte daha yksek basnlar altnda ise zemin
iindeki hava hacmi iyice kld iin, hacim sabit kalmakta ve hidrostatik basn
artlar orannda boluk suyu basnc artlar meydana gelmeye balamaktadr.


3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

57

ekil 3.29 Eksenli Basn Deneyinde Hidrostatik Basn Altnda Gzlenen Zemin
Davran (zaydn, 1997).

Drenajsz durumda hidrostatik basn altnda meydana gelen boluk suyu
basnc artlarn zeminin suya doygunluk derecesini lmek iin kullanmak
mmkn olmaktadr. Meydana gelen boluk suyu basnc artnn uygulanan
hidrostatik basnca oran,
B =
c

u
(
C
= hidrostatik basn art ) (3.23)
Skempton (1954) tarafndan tanmlanan iki boluk suyu basnc katsaysndan
birini oluturmaktadr. Suya doygunluk derecesi S = % 100 olan zeminlerde B = 1.0
deerini alrken, ksmen suya doygun zeminlerde (B< 1.0) olmaktadr.


3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

58
b) Eksenel Ykleme

eksenli basn deneyinin ikinci aamasn oluturan eksenel ykleme
srasnda, zemin iindeki suyun dar kmasna izin verilip verilmemesine gre,
drenajl ve drenajsz durumlarda suya doygun zeminlerde gzlenen davran
biimleri ekil 3.30da gsterilmitir. Drenajsz deneylerde eksenel ykleme altnda
boluk suyu basnc deiimleri, drenajl deneylerde ise hacim deiimleri meydana
gelmektedir. ekil 3.30 a ve 3.30 b'de drenajsz deney sonular, ekil 3.30 c ve 3.30
d'de ise drenajl deney sonulan gsterilmitir. Bu ekilde gsterilen erilerde,
gerilme ekseninde (
1
-
3
) kullanlmasnn nedeni, eksenel gerilmenin (
a
) daha nce
her dorultuda uygulanan hcre basncna (
c
=
3
) ek olarak uygulanmasdr. En
byk asal gerilme

1
=
3
+
a
(3.24)

a
=
1
-
3
(3.25)

olmaktadr. En byk asal gerilme fark (
1
-
3
) ayn zamanda deviatorik gerilme
olarak nitelendirilmektedir. Deneylerde gzlenen gerilme-eksenel ekil deitirme ve
boluk suyu basnc (veya hacim) deiimleri eksenel ekil deitirme davranlar,
zeminin balang durumuna gre (killi zeminlerde konsolidasyon derecesi, kumlu
zeminlerde sklk derecesi) farkllklar gstermektedir.


3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

59


ekil 3.30 Eksenli Basn Deneyinde Eksenel Ykleme Srasnda Gzlenen Zemin
Davran (zaydn, 1997).

Drenajsiz deneylerde, eksenel ykleme srasnda, zeminin boluk suyu
basncnda meydana gelen deiimler, ikinci bir boluk suyu basnc parametresinin
tanmlanmasnda kullanlmaktadr (Skempton, 1954).

A=
3 1

u

(3.26)

A parametresinin deeri ykleme boyunca sabit olmayp, ekil deitirme
seviyesine bal olarak deimektedir. ekil 3.31de (zaydn, 1997). A
parametresinin ykleme srasnda deiimi gsterilmitir.



3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

60

ekil 3.31 Boluk Basnc Katsays A'nn Eksenel ekil Deime le Deiimi
(zaydn, 1997).

eksenli basn deneyinde, zemin numunesinde gme meydana gelinceye
kadar eksenel yk artrlmaktadr. Gme anndaki gerilme durumunu gsteren Mohr
dairelerine teet olarak izilen doru zeminin kayma mukavemeti zarfn
vermektedir. ekil 3.32 ada bir eksenli basn deneyinde, sabit hcre basnc (
c

=
3
) altnda gittike artan eksenel gerilme seviyeleri iin Mohr gerilme daireleri
gsterilmitir. Deviatorik gerilme(
1
-
3
)
F
deerine ulanca zeminde gme meydana
gelmektedir. Krlma (mukavemet) zarfnn elde edilebilmesi iin en az iki deney
yaplmas ve ekil 3.32 bde gsterildii gibi gme durumunu gsteren gerilme
dairelerine ortak teetin izilmesi gerekmektedir. Konsolidasyonlu-drenajsz
deneylerde genellikle boluk suyu basnc artlar da lld iin, toplam gerilme
daireleri yannda efektif gerilme dairelerini de izmek ve bylece kayma
mukavemeti parametrelerini hem toplam gerilmeler hem de efektif gerilmeler iin
bulmak mmkn olmakladr.











ekil 3.32. Eksenli Basn Deneyinde Gerilme Durumu Gsteren Mohr
Daireleri(zaydn, 1997).

3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

61
3.5.3. Oturma Deneyleri

Yklenen bir zeminin skmasnn aadaki nedenlerden dolay meydana
gelecei dnlebilir:
Zemin tanelerinin skmas,
Zemin boluklarndaki hava ve/veya suyun skmas,
Boluklardaki hava ve suyun dar kmas sonucu tanelerin birbirine
yaklamas ve zeminin toplam hacminin azalmas.
Zemin taneleri genellikle olduka sert minerallerden olutuu iin bunlarn
skmas ok kk olmaktadr. Boluklarn tamamen su ile dolu olmas durumunda
(suya doygun zemin) suyun skabilirliinin ok kk olmas nedeni ile bunun
zeminin skmasna katks da ihmal edilebilecek mertebelerde kalacaktr. zellikle
suya doygun zeminlerde, skma esas olarak boluklardaki suyun dar kmas
sonucu meydana gelmektedir. Sabit bir yk altnda, boluklardaki suyun dar
kmas sonucu zeminlerde meydana gelen hacimsel ekil deitirmelere zemin
mekaniinde konsolidasyon ad verilmektedir. Zemin iinde suyun hareket edebilme
zelliklerinin deiik zeminlerde birbirinden ok farkl olduu bilinmektedir. nce
taneli zeminlerin permeabilitesi ok dk olduu iin, yklenen zeminden suyun
dar kmas yava olacaktr ve buna bal olarak zeminin skmas da zamana
bal olarak geliecektir. Dolaysyla, zeminlerin skmasnn hesaplanmasnda
gerilme-ekil deitirme-zaman ilikilerinin incelenmesi gerekli olmaktadr. Bu
ilikiler deneysel olarak laboratuarda dometre aleti kullanlarak, kuramsal olarak ise
konsolidasyon teorisi ile incelenmektedir.

3.5.3.1. dometre (Konsolidasyon) Deneyi

Arazideki zemin tabakalarnn dey yklemeler altnda skmas esas olarak
tek boyutlu bir skma (dey dorultuda) problemi oluturduu iin, laboratuar
deney dzeninde zeminin yanal genilemesine izin verilmemekte ve belirli dey
ykler altnda zeminin boy ksalmas llmektedir. ekil 3.33te gsterilen
dometre aletinde zemin numunesi rijit bir elik halka iine yerletirilmektedir.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

62
Numunenin alt ve st yzeylerine konan poroz (geirimli) talardan zemin
iindeki suyun dey dorultuda hareketle dar kmas salanmakta, uygulanan
sabit bir yk altnda meydana gelen dey ekil deitirmeler hassas bir okuma saati
vastas ile zamana bal olarak srekli llmektedir. Zemin numunesinin alan sabit
kald iin boy ksalmas lmlerinden hacim deiimleride kolaylkla
hesaplanabilmektedir.


ekil 3.33. dometre Deney Aleti ( zaydn, 1997).

ekil 3.34te belirli bir dey gerilme altnda zemin numunesinin boy
ksalmasnn (skmasnn) zamanla deiimi gsterilmitir. Bu genel davran
erisinin incelenmesinden, zemindeki skmann balangta hzla gelitii, zaman
getike skma hznn yavalad ve belirli bir sre sonunda hemen hemen
tamamen sona erdii gzlenmektedir.

ekil 3.34 dometre Deneyinde Gzlenen Skma Davran (zaydn, 1997).
Poroz ta
elik halka Su
Uygulanan yk
Okuma saati
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

63
Skma-zaman ilikisi zeminin permeabilitesine baml olmaktadr. Yksek
permeabiliteli zeminlerde suyun dar kmas kolay olduu iin skma hzla
ilerleyerek ksa bir sre sonunda o yk altnda ulaabilecei nihai deere
varmaktadr, killer gibi dk permeabiliteli zeminlerde ise skma ok daha yava
ilerlemektedir. Skma zemin iindeki suyun dar kmas sonucu gerekletii iin
skma-zaman ilikisinin numunenin kalnlna (arazide tabaka kalnlna) ve
suyun iki ynden de (stten ve alttan) dar kabilme olanana baml olduu
aktr. Laboratuar deney numunesi genellikle 2 cm kadar kalnlkta olup ift ynl
drenaj koullarnda deneye tabi tutulmaktadr. Arazide ise daha kaln zemin
tabakalarnn bazen ift ynl bazen ise tek ynl drenaj koullarnda skma
gsterdii durumlar incelememiz gerekmektedir. Laboratuar deney koullar arazi
koullar ile yeterli benzerlik gstermektedir ve dometre deney sonular arazideki
zemin tabakalarnn skmas ve oturmalarn hesaplanmasnda ok yararl
olmaktadr. ekil 3.34te sabit bir yk altnda zeminin skma-zaman erisi
gsterilmitir. Yeterli bir sre getikten sonra o yk altnda skma sona ermektedir
(veya ihmal edilebilecek kadar yavalamaktadr). Zemin numunesi zerindeki yk
arttrlrsa, zemin tekrar skmaya balayacaktr. Uygulanan gerilme ile meydana
gelen nihai skma arasndaki ilikiyi saptamak iin, dometre deneyi kademeli
ykleme altnda gerekletirilmektedir. ekil 3.35da deiik yk kademeleri altnda
skma-zaman erileri gsterilmitir. Uygulanan p
1
, p
2
ve p
3
gibi dey gerilmeler
altnda, her yk kademesinde yeterince (skmann sona ermesi salanncaya kadar)
beklemek art ile gerilme-skma davran deneysel olarak saptanabilmektedir.
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

64

ekil 3.35 dometre Deneyinde Deiik Yk Kademelerinde Gzlenen Skma
(zaydn, 1997).

a) Skma-Basn Erileri

dometre deneyinin sonular toplu olarak (btn yk kademeleri iin)
skma-basn erileri eklinde (ekil 3.36 a) gsterilebilmektedir. Zeminin
skmas esas olarak boluk hacminin azalmas sonucu meydana geldii ve numune
alan sabit kald iin, boy ksalmasndan kolaylkla boluk oran deiimlerini
hesaplamak mmkndr ( e/1+e = H/H ). ekil 3.36 bde ayn deney sonular
boluk oran-logaritma gerilme eklinde izilerek gsterilmitir.
Zemin zerindeki yk kaldrld zaman, dey ekil deitirmelerin bir ks-
m geri gelmektedir (zemin ime gstermektedir). dometre deneyinde son yk
kademesinden sonra yine kademeli olarak uygulanan dey yk azaltlmakta ve
zeminin imesi deneysel olarak saptanabilmektedir. ekil 3.36da boaltma erileri
de gsterilmitir. ekil 3.36daki eriler zerinde yer alan deney noktalarnn her yk
kademesinde llen nihai boy deiimlerine karlk geldii hatrdan
karlmamaldr.




3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

65


ekil 3.36. dometre Sonularndan Elde Edilen Skma-Basn Erileri (zaydn,
1997).

dometre deneyinde zemin numunesi belli bir yk kademesine kadar
yklendikten sonra boaltma yaplrsa skmann bir ksm geri gelmektedir. Ayn
numune tekrar yklemeye tabi tutulunca ise, ilk yklemede boaltmann balad
gerilmeye kadar olduka kk skma gstermekte, bu nykleme deeri (
p
)
aldktan sonra skma tekrar hzlanmaktadr. ekil 3.37de bu ekilde
gerekletirilmi bir deneyin sonular gsterilmitir. Tekrar skma srasnda
gzlenen bu davran arazideki zemin tabakalarnn skmasn anlamamz asndan
ok yararl olmaktadr. Deney erilerinin balang ksmnda grlen az eimli ksm
da ayn ekilde aklamamz mmkn olmaktadr. Bu gerilme seviyelerinde, gerekte
zemin numunesi tekrar skma davran gstermektedir.
Deiik zeminlerin birbirinden farkl skma zellikleri gsterdii
bilinmektedir. Genel olarak, plaka eklinde ince tanelerden oluan zeminler (zellikle
killer) yuvarlak iri taneli zeminlere (kumlar ve akllar) gre daha byk oranda
skmaya uramaktadr. Kumlarda skma boluk oran arttka artmaktadr.
Killerde ise skma miktar genel olarak tabii su ieriine, bal olarak artmaktadr.
Boluk oran-logritma basn (e - log
v
) erilerinin genel biimi btn zeminler
iin birbirine benzemektedir. Btn deneysel eriler nce az eimli dorusal bir
3. ZEMN ETDLERNDE NCELEME TEKNKLER Arzu PALALI

66
ksm ile balamakta belirli bir gerilme seviyesine (bu gerilmenin nykleme gerilme
seviyesi olduunu greceiz) yaklatka aa doru konkav bir eri haline almakta,
bu gerilme seviyesinden sonra ise eimi ok daha fazla bir dorusal ksm ile devam
etmektedir. Bu ikinci dorusal ksm, kumlarda tanelerin ezilmesine yol aacak
gerilme seviyelerine (1000 kN/m
2
- 10000 kN/m
2
) killerde ise 200.000 kN/m
2

seviyelerine kadar devam etmektedir. Zemin problemlerinde zeminlere aktarlan
gerilmeler genellikle bu seviyelerin altnda kald iin, laboratuar deneyinde de bu
deerler almamaktadr. Laboratuar ykleme kademeleri genellikle numune zerine
25, 50, 100, 200, 400 (veya 500) ve 800 (veya 1000) kN/m
2
gerilme uygulanacak
ekilde seilmektedir. Her yk kademesinde, konsolidasyonun sona ermesine kadar
beklemek gerektiine daha nce deinilmiti. Kumlarda toplam sre olarak (her yk
kademesi iin) yarm saat kadar bir zaman yeterli olurken, killerde 24 saat beklemek
ve bu sre iinde srekli olarak skma (boy ksalmas) lmleri almak gerekli
olmaktadr. Skma-zaman erisinin hassas bir ekilde izilebilmesi iin, okuma
aralklar genel olarak 1/4, 1/2, 1,2, 5, 10, 30 dak., 1, 2, 4,8,24 saat eklinde
seilmektedir.
Ulalmas istenilen en byk gerilme seviyesine vardktan sonra, numune
zerindeki yk yine kademeli olarak (ve her kademede ime sona erinceye kadar
bekleyerek) boaltlmaktadr.




















ekil 3.37. Ykleme-Boaltmal dometre Deney Sonular (zaydn, 1997).
4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

67
4. MATERYAL VE METOD

4.1. Materyal

Bu almada, Adana baseninde Handere Formasyonu olarak haritalanan
birim, kilta-kumta ve eyl seviyelerinden oluan Handere Formasyonuna ait kil
zeminleri kullanlmtr. Aratrma kapsamnda Adana ili, Seyhan lesi 100. Yl
semtinin yaklak 1 km Kuzeyinde, yzeyde grlebilen Handere Formasyonuna ait
killerdir.

4.2. Metod

Bu alma arazi ncesi almalar, arazi almalar ve laboratuvar
almalar olmak zere aamada gerekletirilmitir. lk aamada, alma alanna
ait jeolojik harita temin edilip, blge ile ilgili nceki almalar derlenmitir. kinci
aamada ise, araziye gidilerek arazi almalar yaplm, laboratuvar almalar iin
gerekli olan rselenmi numuneler alnmtr. nc aamada ise, araziden alnan
rselenmi numuneler zerinde laboratuvar deneyleri yaplarak elde edilen deney
sonular deerlendirilmitir.

4.2.1. Arazi ncesi almalar

Bu almada ilk olarak alma alanna ait jeolojik harita temin edilmitir.
ekil 4.1de verilmitir. Harita zerinde blge ile ilgili nceki almalardan raporlar,
makaleler ve tezler incelenmitir.

4.2.1.1. alma Alan Hakknda Bilgiler

4.2.1.1.1. Handere Formasyonu

Formasyon niteliinde ilk olarak Schmidt (1961) tarafndan adlandrlan
birim Adana ili yerleim alan kuzeyinde geni yaylm sunmaktadr. Bu yaylm
4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

68
alma alan ierisinde de verdii geni mostralarla dikkat ekmektedir. Birimin esas
olarak aklta, kumta ve silttandan olutuu bildirilmi ve birime st Miyosen
Pliyosen ya verilmitir (Schmidt, 1961). Birimin kalnl Yeti ve Demirkol (1986)
tarafndan 120 700 m olarak bildirilmitir.
Birim, inceleme alan ierisinde geni yaylm sunan Kuvaterner yal taraa,
kali ve alvyon kelleri ile rtlmektedir. Ortam olarak Handere Formasyonunun
tabandan tavana doru s deniz, akarsu ve gl ortamlarn karakterize eden istifler
sunduu bildirilmitir (Yeti ve Demirkol, 1986).



















ekil 4.1. alma sahasnn jeolojik haritas (lker, 1975ten deitirilerek).



4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

69
nceleme alan ierisinde yaylm sunan birimin geneline yakn kil, kilta ve
silt trndeki ince taneli malzemelerden olumaktadr. Bu bakmdan Handere
Formasyonuna ait mhendislik zelliklerinin incelenmesinde birim iin Handere
Kili adnn kullanlmas tercih edilmitir. Birim, arazide genellikle ak kahverengi,
bej ve sarms renklerde yaylm sunmaktadr.

4.2.1.1.2. Adana Blgesinin Depremsellii

Adana ili yerleim alannn da iinde bulunduu ukurova havzasnn
oluumunda da etkili olan en nemli faylar batda Kozan fay, Kuzeydouda Misis
fay (Misis Ceyhan fay) ve blgenin yaklak 55 km Kuzeybatsnda yer alan
Ecemi faydr. Blgede yer alan faylar ekil 5.2de gsterilmitir.



ekil 4.2. ukurova Blgesine Ait Fay Haritas (arolu ve ark, 1992den
deitirilerek).
4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

70
1945 Misis (M: 5.7) ve 1998 Adana - Ceyhan (M: 6.3) depremlerini reten ve
Adana ili yerleim yeri ierisinde de hasar yapan Misis faynn toplam uzunluu 24.5
kmdir. 27 Haziran 1998 gn Adana ili ve ilelerinde bykl 6.3 (Ms) olarak
aklanan deprem can ve mal kaybna neden olmutur.

4.2.1.1.3. alma Alan Heyelan Potansiyeli

alma alan snrlar ierisinde heyelanlar meydana gelmitir. Bu heyelanlar
60 civarnda konutu etkilemi ve bu konutlarn yarsna yakn ksm oturulmaz hale
gelip boaltlmak zorunda kalnmtr. Heyelan blgesinde, yal mevsimlerde
biriken sularn Handere formasyonunun yksek eimli killi kesimlerine akmas
sonucu durayllk bozulmakta ve yama hareketlerine neden olmaktadr.
Blgede yaplama sonrasnda zemine akan sularla beraber youn yalarn
olmas nedeniyle zemin doygun hale gelmitir. Dolaysyla killi kesimlerin
imesine, boluk suyu basncnn artmasna ve kohezyonun azalmasna neden
olmutur.

4.2.2. Arazi almalar

Arazi almalarnda ilk olarak, zemini snflamak amacyla, zgl arlk
deneyi, tane boyutu analizi (granlometrik analiz), Atteberg (kvam) limitleri ve
mukavemet deneylerinden ise serbest basn deneyi yapmak iin gerekli rselenmi
Handere kil numuneleri alnmtr.

4.2.3. Laboratuvar almalar

4.2.3.1. Deney Dzenei ve Yntemi

Laboratuar almalarnda, Adanann 100. Yl semti yaknndan alnan
Handere formasyonuna ait kil numuneler laboratuara getirilerek hem snflama hem
de mukavemet deneyleri yaplmtr. Snflama deneylerinden zgl arlk deneyi,
4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

71
hidrometri deneyi ve kvam limitleri deneyleri yaplm, mukavemet deneylerinden
ise, serbest basn deneyleri yaplmtr.
Ayrca mevcut aratrmann temel amac, Handere formasyonuna ait kil
zeminlerin farkl su ierikleri ile serbest basn mukavemetlerinin nasl bir iliki
ierisinde olduunu tespit etmektir. Bu amala, %20 - %40 arasnda eit aralklarla 5
farkl su ieriinde hazrlanan numuneler 36 mm apl ve 72 mm ykseklikteki
nceden hazrlanan pvc kalplar ierisine farkl enerjilerle yerletirilerek serbest
basn deneyleri yaplmtr.
Serbest basn deneylerinde nerilen numune yksekliinin numune apnn
iki kat olmas gerektii dikkate alnmtr. Bu veriler gz nnde bulundurularak
aadaki deney dzenei kurulmutur (izelge 4.1 ve 4.2).

Numune hacmi = (1.8)
2
7.2 = 73 cm
3

Tokmak arl = 0.74 kg
D ykseklii = 4 cm
Tabaka says = 3
Tabaka bana d says = 25
Numuneye verilen toplam enerji = 3 25 0,74 4 = 222 kg.cm
Birim numune bana verilen enerji = 222/73 = 3.04 kg/cm
2


izelge 4.1. Handere Kili zerinde Vuru Says-Su erii le lgili Yaplan Serbest
Basn Deneyleri

25 Vuru 40 Vuru 50 Vuru
ngrlen Su
erii w(%)
Numune No Numune No Numune No
20 1 6 11
25 2 7 12
30 3 8 13
35 4 9 14
40 5 10 15



4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

72
izelge 4.2. Handere Kili zerinde Yaplan Serbest Basn Deneylerin zeti

Numune
No
Her Tabakadaki
Tokmak D
Says
ngrlen Su
erii W(%)
Birim Numune
Bana verilen
Enerji(kg/cm
2
)
1 25 20 3.04
2 25 25 3.04
3 25 30 3.04
4 25 35 3.04
5 25 40 3.04
6 40 20 4.80
7 40 25 4.80
8 40 30 4.80
9 40 35 4.80
10 40 40 4.80
11 50 20 6.08
12 50 25 6.08
13 50 30 6.08
14 50 35 6.08
15 50 40 6.08


4.2.3.2. Numunenin Hazrlanmas

Yzncyl mevkiinden elde edilen Handere killeri (zemin snf CH tr ve
doal halde %21-%32 su ierii aralnda olan) ufalanp etvde 24 saatin zerinde
kurutulduktan sonra Maden Mh. Blm Kaya Mekanii laboratuarnda numune
tc yardmyla datlarak ayrlmtr. 40 nolu elekten geirildikten sonra
planlanan su ieriklerinde arlka % ler belirlenip su ve zeminler yeterince
homojen bir karm elde edilinceye kadar kartrlmtr. Her su ierii iin
hazrlanan numuneler (Numune No:1-15) suyun kil zemine homojen bir ekilde
nfuz edebilmesi iin en az 24 saat sreyle kvezde tutulmutur. Daha sonra
numunenin kalptan karma ileminin kolay olmas iin nceden yalanm olan
pvc borudan imal edilen (standart boyutlarda 1 ap 2 boy) 36 mm ap ve 72 mm
ykseklikteki kalplar ierisine farkl kompaksiyon enerjileri verilerek 3 tabaka
4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

73
halinde sktrlmtr. Her bir su ieriinde hazrlanan numune zerinde kalba
yerletirilme srasnda tabakalara 25, 40 ve 50 darbe uygulanmak suretiyle 3 farkl
numune elde edilir. Tm deneysel almalar boyunca gerektiinde kullanlmak
zere yedek numunelerde hazrlanmtr.
Farkl su ierikleri ve kompaksiyon enerjileri ile hazrlanan numuneler yine
su ieriinin numuneye homojen dalmas iin kalp ierisinde ve kvez ortamnda
24 saat bekletilip kalptan karlmtr. Numunelerin hazrlanmas, korunmas ve
deney dzeneine tanmas aamalarnda olduka dikkatli davranlarak elde edilen
numunelerin mevcut zelliklerinin muhafaza edilmesine zen gsterilmitir.

4.2.3.3. Deneylerin Yaplmas

Serbest basn aletine yerletirilmeden nce kumpas yardmyla yeniden
boyutlar belirlenip alete yerletirilip yklemeye geilmitir. Etvde kurutulan kilin
su ierii sfr (0) alnarak yaplan hesaplamalarla %20-%25-%30-%35 ve %40
deerlerindeki su ieriklerinin olumasna allmtr.
Deerlendirmeler iin dikkate alnan su muhtevalar olarak ise, numune
hazrlklarnda ngrlen su ierii deerleri yerine, deneyden sonra llen su
ierii deerleri dikkate alnmtr. ngrlen ve llen su ieriklerindeki kk
farkllklarn numune ile suyu birbirine homojen bir ekilde kartrma ileminin el
yordamyla yaplmas ve bu ilemin belirli bir zaman almas ve bu zaman zarfnda bir
miktar suyun buharlamasndan kaynakland dnlmektedir.
Deneylerde su ieriine bal olarak yaklak 3-6 dakika arasnda gmeye
ulalacak ekilde hzl ykleme (drenajsz koul) yaplmtr. Deney sonu
numunelerde gzlenen gme ekilleri su ieriine bal olarak kayma yzeyleri
vererek yada ime (varilleme) eklinde gereklemitir (ekil 4.3 ve ekil 4.4).
4. MATERYAL VE METOD Arzu PALALI

74

%20

50 vuru


ekil 4.3. %20 Su erii in Kayma Yzeyi ekli


%40

50 vuru


ekil 4.4. %40 Su erii in Kayma Yzeyi ekli
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
75
5. ARATIRMA BULGULARI

5.1. Giri

Deneylerde kullanlan numune yremize ait Handere formasyonun kilidir.
2.5-3.0 metre derinliindeki bir atlak ierisinden kil ta byk paralar halinde
kartlp laboratuara getirilmitir. Numunenin doal haldeki su ierii %21-32
civarndadr. Kil numuneler zerinde ncelikle snflandrma ve tanmlama deneyleri
ile kayma mukavemeti deneyleri yaplmtr.

5.2. Snflandrma ve Tanmlama Deneyleri

5.2.1. Elek Analizi ve Hidrometre Deneyi

Burada Handere formasyonuna ait kil numunesinin tane ap dalm, Stoke
Kanunu na gre bulunmutur. (ekil 5.1).

0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0,000 0,001 0,010 0,100 1,000 10,000 100,000
ap (mm)
G
e

e
n

%
GRANLOMETR ERS
0.002 0.06 2 20 0.2 0.02
Zemin Cinsi : CH
Kil
Silt Kum akl
nce Orta Kaba nce Orta Kaba nce Orta Kaba
0.6 6

ekil 5.1. Tane Boyu Dalm Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
76
Kil zeminin taneciklerinin akkan ortam ierisinde serbest dmeye
brakldnda tane ap byklne bal olarak farkl kelme hzlarna sahip
olacaklar yaklamyla tane boyutu belirlenmektedir. Yaplan hidrometre deney
sonucuna gre, zeminin %70nin kil boyutunda %30nun da silt boyutunda olduu
tesbit edilmitir.

5.2.2. zgl Arlk Deneyi

Kil zemin numunesinin tane birim hacim arln tesbit etmek amacyla
yaplan piknometre deney sonular izelge 5.1de gsterilmektedir.

izelge 5.1. Piknometre Deney Sonular

Piknometre Deneyi
Numune No 1,00 2,00
Numune Arl (gr) 50,64 51,25
Pik.+Su Arl (gr) 633,03 632,79
Pik.+Su+Num. Arl (gr) 664,87 665,34
Tane Birim Hacim Ar. (
s
gr/cm
3
) 2,69 2,74
Ort. Tane Birim Hacim Ar. ( ( ( (
s
gr/cm
3
) 2,73

Sonuta, Handere kil numunesinin tane birim hacim arl 2.73 g/cm
3
olarak tespit
edilmitir.

5.2.3. Atterberg (Kvam) Limitleri Deneyi

Zeminlerin kvam ile mhendislik zellikleri arasnda yakn bir iliki vardr.
rnein, yumuak kil zemin yap ykleri altnda fazlaca oturma yapt halde, kat ve
sert kil zeminlerde byle bir sorun olmaz. Dolaysyla, arazide karlalan
kohezyonlu zeminlerin (silt ve killerin) kvamn belirlememiz ve bu kvamlar belirli
ltlere gre deerlendirmemiz gerekmektedir. Kohezyonlu zeminlerin kvam
limitlerinin belirlenmesinde isveli Atterberg (1911) tarafndan tanmlanan su
muhtevas deerleri kullanlmaktadr.
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
77
Mevcut aratrmada da kil zemin numunesinin kvam limitlerinin belirlenmesi
amacyla Casagrande yntemi kullanlmtr. Likit limit ve plastik limit deney
sonular izelge 5.2de gsterilmektedir.

izelge 5.2. Kvam Limitleri Deney Sonular

Likit Limit Deneyi
Kap No 29 49 26 36
(Vuru Says) 40 31 26 19
Y+D(gr) 44,88 49,11 52,90 45,13
K+D(gr) 41,07 44,43 44,74 40,45
Dara(gr) 31,55 34,14 28,91 32,26
W(%) 40 46 51 57

Plastik Limit Deneyi
Kap No 10 14
Y+D(gr) 51,43 50,54
K+D(gr) 49,56 48,00
Dara(gr) 41,43 36,93
W(%) 23 23

30
35
40
45
50
55
60
10 100
Log N
W

(
%
)
25


ekil 5.2. Likit Limit Deneyinin Grafiksel Gsterimi
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
78
Deneyler sonunda, likit limit (LL) %52, plastik limit (PL) ise, %23 olarak
bulunmutur (ekil 5.2.). Bu sonulara gre, plastisite indisi (PI) %29 olarak
hesaplanm olup zemin snf ise, yksek plastisiteli kil (CH) olarak tespit edilmitir.

5.3. Kayma Mukavemeti Deneyleri

5.3.1. Serbest Basn Deneyi

Blm 3te verilen izelge 3.2de gsterildii gibi elde edilen numuneler
zerinde serbest basn deneyleri yaplmtr. Deney sonunda numuneler etve
konarak gerek su ierikleri elde edilmitir. Her bir deneyden elde edilen ham datalar
ykleme halkas kalibrasyon faktr (0.134) ile arplarak kg cinsinden yk deerleri
elde edilmitir.
Elde edilen yk deerleri numune kesit alanna blnerek gerilme deerlerine
geilmitir. Deneylerden elde edilen gerilme deformasyon deerleri grafiklere
dntrlmtr. Elde edilen grafikler ekil 5.3 ile ekil 5.17 arasnda
grlmektedir.
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
79
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
0,000 0,003 0,006 0,009 0,012 0,015
H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=19.82

ekil 5.3. 1 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
0,000 0,004 0,008 0,012 0,016 0,020

H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=23.11

ekil 5.4. 2 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
80
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
1,20
0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030

H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=28.15

ekil 5.5. 3 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
0,00
0,15
0,30
0,45
0,60
0,75
0,90
0,000 0,010 0,020 0,030 0,040 0,050 0,060
H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=33.61

ekil 5.6. 4 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
81
0,00
0,12
0,24
0,36
0,48
0,60
0,72
0,000 0,015 0,030 0,045 0,060 0,075 0,090 0,105

H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=38.42

ekil 5.7. 5 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
0,000 0,003 0,006 0,009 0,012 0,015 0,018 0,021
/
q
u
(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=19.83

ekil 5.8. 6 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
82
0,00
0,30
0,60
0,90
1,20
1,50
0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030
/
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=23.99

ekil 5.9. 7 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
0,00
0,25
0,50
0,75
1,00
1,25
1,50
0,000 0,008 0,016 0,024 0,032 0,040

H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=29.00

ekil 5.10. 8 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
83
0,00
0,25
0,50
0,75
1,00
1,25
0,000 0,020 0,040 0,060 0,080 0,100 0,120
/
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=34.40

ekil 5.11. 9 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,000 0,020 0,040 0,060 0,080 0,100 0,120
/
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=39.10

ekil 5.12. 10 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
84
0,00
0,30
0,60
0,90
1,20
1,50
0,000 0,003 0,006 0,009 0,012 0,015
H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=19.20

ekil 5.13. 11 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
0,00
0,30
0,60
0,90
1,20
1,50
0,000 0,004 0,008 0,012 0,016 0,020
H/Ho
q
u
(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=23.96

ekil 5.14. 12 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
85
0,00
0,30
0,60
0,90
1,20
1,50
1,80
0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030
H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=28.65

ekil 5.15. 13 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
0,00
0,30
0,60
0,90
1,20
1,50
0,000 0,005 0,010 0,015 0,020 0,025 0,030
H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=33.40

ekil 5.16. 14 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
86
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,000 0,020 0,040 0,060 0,080 0,100 0,120 0,140
H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
w(%)=39.80

ekil 5.17. 15 Nolu Numune iin Elde Edilen Serbest Basn Deney Grafii

Ayrca 25, 40 ve 50 vuru iin yaplan serbest basn deneylerinden elde
edilen serbest basn mukavemeti-deformasyon ilikisine bal grafiklerden gme
ann gsteren en byk gerilme deerleri elde edilmitir. Elde edilen gme ykleri,
bu deerlere bal hesaplanan kohezyon deerleri ve deney sonunda llen su
ierikleri toplu olarak izelge 5.3te verilmektedir.










5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
87
izelge 5.3. Handere Kili zerinde Yaplan Serbest Basn Deney Sonular zeti

Numune
No
llen Su
erii w(%)
Gme Yk
(kg/cm
2
)
Kohezyon, c
(kg/cm
2
)
1 19.82 0.720 0.360
2 23.11 0.959 0.479
3 28.15 1.013 0.507
4 33.00 0.786 0.393
5 38.42 0.536 0.268
6 19.83 0.945 0.473
7 23.99 1.118 0.559
8 29.00 1.244 0.622
9 33.00 1.009 0.505
10 39.10 0.613 0.307
11 19.20 1.179 0.589
12 23.96 1.345 0.673
13 28.65 1.612 0.806
14 32.50 1.190 0.595
15 39.80 0.511 0.255

Her bir deney iin ayrca, tabi birim hacim arlklar, kuru birim hacim
arlklar, boluk oran, doygunluk dereceleri hesaplanarak 25, 40 ve 50 vuru iin
izelge 5.4te srasyla sunulmutur.
Bu izelgelerde verilen deerlerden kuru birim hacim arl ve su ierii
arasndaki iliki set iin ayr ayr grafie dntrlmtr.





5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
88
1,20
1,25
1,30
1,35
1,40
1,45
0 10 20 30 40 50
Su erii, w(%)
k
,
(
g
/
c
m
3
)

ekil 5.18. 40 Vuru in Maksimum Kuru Birim Hacim Arl-Optimum Su
erii likisi (Kompaksiyon Erisi)

ekil 5.18de 40 vuru iin optimum su ierii %33 iken
k
=1.38 g/cm
3

olduu grlmtr. Benzer grafiklerden; 25 vuru iin optimum su ierii %33 iken

k
=1.37 g/cm
3
, ve 50 vuru iin optimum su ierii %32.5 iken
k
=1.40 g/cm
3
olarak
tesbit edilmitir. Grafiklerin yorumlanmasndan belli bir su ieriinde kuru birim
hacim arlnn maksimum bir deere ulat ve bu deerin genel olarak verilen
enerji ile artt anlalmaktadr Genel olarak enerji artm ile kuru birim hacim
arl artarken optimum su ierii de azalmaldr. Burada sadece optimum suyun 50
vuru iin azalmas beklenirken bir miktar artt gzlenmitir.
Ayrca boluk orannn, optimum su ieriinde minimum ncesi ve
sonrasnda ise daha byk olduu gzlenmitir. Bu sonucun kompaksiyon teorisi ile
uyum ierisinde olduu grlmektedir. Yaplan tm deneylerde beklendii zere, su
ieriinin artrlmasyla doygunluk derecesinin de artt grlmtr.
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
89
izelge 5.4. Handere Kili zerinde Yaplan Serbest Basn Deney Sonular zeti

Numune
No
Tabi Birim Hacim
A.
n
(g/cm
3
)
Kuru Birim Hacim
A.
k
(g/cm
3
)
Boluk
Oran, e(%)
Doygunluk
Derecesi, Sr(%)
1 1.40 1.17
133
43.08
2 1.51 1.23
122
50.24
3 1.62 1.27
116
61.18
4 1.84 1.37
98
73.04
5 1.78 1.29
112
83.51
6 1.51 1.26
117
43.09
7 1.58 1.27
115
52.15
8 1.81 1.38
95
63.03
9 1.82 1.35
102
74.78
10 1.84 1.32
107
84.99
11 1.53 1.28
113
41.73
12 1.57 1.26
116
52.08
13 1.77 1.37
99
62.28
14 1.87 1.40
94
72.61
15 1.81 1.29
111
86.51

Tm deney sonular kullanlarak izilen su ierii kohezyon grafikleri ekil
5.19da verilmektedir. Burada her bir sktrma enerjisinde su ierii artarken
kohezyonun bir miktar art eiliminde olduu ancak optimum su deerinden sonra
ise, azald grlmektedir.
Bu grnt bilinen geleneksel kompaksiyon erisi ile birebir uyumlu
grlmektedir. Normalde kil bir zeminin su ierii arttka kohezyon deerinin
azalmas beklenir. Optimum su ieriinden daha fazla su ieriklerinde bu almada
da bu durum gzlenmektedir. Optimum su ierii ncesi bu durum grlmemesi
birim hacme giren zemin tane miktarnn az olmasndan dolaydr (izelge 5.4ten de
gzlenebilir).



5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
90
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
0 10 20 30 40 50
Su erii, w(%)
K
o
h
e
z
y
o
n
,
c
(
k
g
/
c
m
2
)
50 vuru
40 vuru
25 vuru


ekil 5.19. Kohezyonun Vuru Saysna Bal Olarak Su erii le likisi

Sabit enerji (40 vuru iin birim numune bana verilen enerji 4.80 kg/cm
2
)
altnda farkl su ieriklerinde hazrlanan numuneler zerinde yaplan serbest basn
deneylerinde, daha dk su ieriklerinde daha dk deplasmanlarda gme
yklerine ulalrken, su ieriinin artmasyla gme yklerinin daha byk
deplasmanlarda meydana geldii grlmtr (ekil 5.20).
Bu durum birim numune bana verilen dier enerji deerlerinde de benzer
zellik gstermektedir.
5. ARATIRMA BULGULARI Arzu PALALI
91
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
1,20
1,40
0,000 0,020 0,040 0,060 0,080 0,100
H/Ho
q
u

(
k
g
/
c
m
2
)
20%
25%
30%
35%
40%

ekil 5.20. 40 Vuru in Serbest Basn Mukavemeti le Farkl Su erikleri
Arasndaki liki

6. SONULAR VE NERLER Arzu PALALI
92
6. SONULAR VE NERLER

6. 1. Sonular

Bu almada, Adana ili, Seyhan ilesi 100. Yl semti yaknndan alnan
Handere formasyonuna ait kil numuneler laboratuara getirilerek hem snflama hem
de mukavemet deneyleri yaplmtr.
Bu aratrmann temel amac, Handere formasyonuna ait kil zeminlerin farkl
su ierikleri ve skma enerjisi ile serbest basn mukavemetlerinin nasl bir iliki
ierisinde olduunu tespit etmektir. Bu amala, %20 - %40 arasnda eit aralklarla 5
farkl su ieriinde hazrlanan numuneler 36 mm apl ve 72 mm ykseklikteki
nceden hazrlanan plastik boru kalplar ierisine farkl enerjilerle yerletirilerek
serbest basn deneyleri yaplmtr.
Zemin snflamasna ynelik yaplan aratrmalar sonunda, zeminin yksek
plastisiteli (CH) ve orta dayanml bir zemin olduu tespit edilmitir. Ayrca
granlometre analizinden zeminin %70nin kil %30nun silt ierikli olduu
bulunmutur. zgl arlk deneyinden ise, zeminin tane birim hacim arl
2.73g/cm
3
olarak elde edilmitir.
Yaplan serbest basn deneyleri sonunda;
1. Belli bir su ieriinde kuru birim hacim arlnn maksimum bir deere
ulat ve bu deerin genel olarak uygulanan enerji ile artt anlalmaktadr. Buna
gre; 25 vuru iin optimum su ierii % 33 ;ken
k
= 1.37 g/cm
3
, 40 vuru iin
optimum su ierii % 33 ;ken
k
= 1.38 g/cm
3
ve 50 vuru iin optimum su ierii %
32.5 ;ken
k
= 1.40 g/cm
3
olarak tespit edilmitir. Genel olarak enerji artm ile kuru
birim hacim arl artarken optimum su ierii de azalmaldr. Burada sadece
optimum suyun 50 vuru iin azalmas beklenirken bir miktar artt gzlenmitir.
2. Ayrca boluk oran, optimum su ieriinde minimum olmakta, optimum su
ierii ncesi ve sonrasnda ise daha byk olduu gzlenmitir. Bu sonucun
kompaksiyon teorisi ile uyum ierisinde olduu grlmektedir.
3. Burada her bir sktrma enerjisi iin su ierii, arttrldnda kohezyonun bir
miktar art eiliminde olduu ancak, optimum su deerinden sonra ise, azald
6. SONULAR VE NERLER Arzu PALALI
93
grlmektedir. Normalde kil bir zeminin su ierii arttka kohezyon deerinin
azalmas beklenir. Optimum su ieriinden daha fazla su ieriklerinde bu almada
da bu durum gzlenmektedir. Optimum su ierii ncesi bu durum grlmemesi
birim hacme giren zemin tane miktarnn az olmasndan dolaydr. Optimum su
ierii sonrasnda ise boluklardaki suyun zemin tanelerini daha sk halde
yerlemeye engel olacak ekilde davranmasndan birim hacme giren zemin tane
miktarnn az olmasna sebep olmaktadr.
4. Sabit enerji (40 vuru iin birim numune bana verilen enerji 4.80 kg/cm
2
)
altnda farkl su ieriklerinde hazrlanan numuneler zerinde yaplan serbest basn
deneylerinde, daha dk su ieriklerinde daha dk deplasmanlarda gme
yklerine ulalrken, su ieriinin artmasyla gme yklerinin daha byk
deplasmanlarda meydana geldii grlmtr. Bu durum birim numune bana
uygulanan dier enerji deerlerinde de benzer zellik gstermektedir. Gme
ekilleri de kuru zeminlerde ani krlma eklinde yzeyler vererek oluurken zemin
kvam (su ierii) arttka varilleme eklinde ve grafikte ak bir maksimum deer
vermeden gereklemitir.

6.2. neriler

1. Yaplan bu almalar farkl kil zemin numunelerinde de yaplabilir.
2. Farkl enerji seviyeleri uygulanarak zeminin davrannn nasl deitii
detayl olarak aratrlabilir.
3. Bu zemin numunesi zerine uygulam olduumuz dinamik enerjiler sabit
statik ykler halinde verilerek farkl enerji trleri iin kil zeminin serbest
basn mukavemetleri karlatrlabilir.

94
KAYNAKLAR

AZAM, S., ve ABDULJAUWAD., S.N., 2000, Influence of Gypsification on
Engineerig Behavior of Expansive clay, J. Geotech. Geoenviron. Eng.,
126(6), pp.538-542.
BLATT, H., MIDDLETON, G., ve MURRAY, R., 1980, Origin of Sedimantry
Rocks, 2nd ed., Prentice-Hall Inc., New York, pp. 538-567
BOWLES, J.E. 1996, Foundation Analysis and Design, MCGRAW- HIIL Book
Company, USA, 1173s.
CAN, H., GNTEKN, A., ASLAN, M., ve DEMRAN, D., 1992. Alt Yap
Laboratuar. Milli Eitim Bakanl Basmevi, stanbul, 33s.
ETN, H., 1998, Zemin Mekanii Ders Notlar. ukurova niversitesi Mhendislik
Mimarlk Fakltesi Jeoloji Mhendislii Blm, Adana.
DAD (Deprem Aratrma Dairesi), 2004, www.deprem.gov.tr.
GRBZ, K., 1985, Karamerli-akkuyu-Balcal Blgesi (Kuzey Adana) Tersiyer
stifinin Sedimanter Jeolojik ncelemesi: .. Fen Bilimleri Ens. Yksek
Lisans Tezi, Adana, 77s.
GZEL, H., 2005, Evaporitik Mineraller eren Killi Zeminlerin Jeoteknik
zellikleri: .. Fen Bilimleri Ens. Yksek Lisans Tezi, Adana, 4-5s.
HVORSLEV, M.J., 1949, Subsurface Exploration and Sompling of Soils for Civil
Engineering Purposes, U.S. Army Engineer Waterways Experimant Station,
Vicksburg, Mississippi, 521 pp; reprinted by the Engineering Foundation,
1962.
LKER, S., 1975, Adana Baseni Kuzey Batsnn Jeolojisi ve Petrol Olanaklar:
TPAO Arama,Ariv, No: 973, Ankara, 63s., (yaymlanmam).
KANIT, R., 2003, Temel naat, Gazi Kitabevi, Ankara 1-90s.
KAPUR, S., GKEN, S., YAMAN, S., 1984, Caliche Formations in the Late
Tertiary Adana Basin-Turkey in 5
th
European Regional Meeting of
Sedimentology pp. 230-231.
95
KO, S., OLGAARD, D.L., ve BRIEGEL, U., 1995, The Transition from Weakening
To Strengthening in Dehaydrating Gypsum. Eolution of Excess Pore
Pressure, Geophysical Research Letters, Vol. 22, no. 9, pp. 1009-1012.
KUMBASAR, V., 1973, naat Mhendisleri iin Zemin Mekanii, Matbaa
Teknisyenleri Basmevi, stanbul, 56-72s.
LAGAP, H., 1997, Adana Bykehir Belediyesi Nazm mar Planalama Dairesi
Bakanl, 8. Blge Mdrl, Adana.
LAMAN, M., ve YILDIZ, A.A., 1996. ukurova Blgesinde Yaplan Zemin ve
Teknik Ettlerinden Baz Uygulamalar. Akdeniz Zemin 96, Zemin Mekanii
ve Temel Mhendislii Sergi ve Semineri, Antalya, 6-24s.
ZAYDIN, K., 1997, Zemin Mekanii, Birsen Yaynevi, stanbul, 140-166s.
ROBERSTON, P.K., and Campanella, R-G 1983. Interpretation of Cone
Penetration Tests. Part 1 Sand. Canadian Geotechnical Engineering, ASCE,
Vol. 119, No. 4,pp. 662-674.
AROLU, F., EMRE, ., KUU, ., 1992, Trkiye Diri Fay Haritas, 1:2,000,000
lekli, M.T.A. Genel Mdrl, Ankara.
SCHMIDT, G.C., 1961, Stratigraphic Nomenclature for the Adana Region Petroleum
District, VII: Petroleum Administration Bull., 6, Ankara, 47-63s.
SKEMPTON, A. W., 1953, The Collaidal Activity of Clays, Proceedings of the
Third nternational Conference on Soil Mechanics and Foundation
Engineering, vol. I, pp. 57-61.
TS. 1901, (Nisan 1975) naat Mhendisliinde Sondaj Yollar ile rselenmi ve
rselenmemi Numune Alma Yntemleri, 28-37.
ULUSAY, R., 2001. Uygulamal Jeoteknik Bilgiler, 2. Bask, TBMMOB Jeoloji
Mhendisleri Odas Yaynlar, No: 38, Ankara, 385s.
UZUNER, B.A., 2000, zml Problemlerle Temel Zemin Mekanii, Teknik
Yaynevi, Ankara, 376s.
YALIN, M.N., GRR, N., 1984, Sedimantological Evolution of the Adana
Basin: International Symposium on the Geology of the Taurus Belt, Ankara,
165-172S.
96
YET, C., ve DEMRKOL, C., 1986, Adana Baseni Bat Kesiminin Detay Etd,
M.T.A. Derleme Rapor No.8037, Ankara, 187s. (yaynlanmam).
YET, C., 1988, Some Remarks on the Drying Time of the Mediterranen: Adana
Basin, 2nd Geological Congress of Turkey: Ankara 43-44s.
YILDIRIM, S., 2002, Ar Konsalide Kilde Yer Alan Yarmalarda Kabarma
Potansiyeli, Mhendislik Jeolojisi Blteni, Say 12, pp.29-33.
ZANBAK, C., ARTHUR, R.C., 1986, Geochermical and Engineering Aspects of
Anhydrite/Gypsum Phase Transitions, Bulletin of the Association of
Engineering Geologists, Vol.23, No. 4, pp. 419-433
97
ZGEM

1977 ylnda Adanada dodu. lk ve orta renimini Adanada tamamlad.
1999 ylnda ukurova niversitesi Maden Mhendislii Blmnden Maden
mhendisi olarak mezun oldu. 2002 ylnda ukurova niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, Maden Mhendislii Anabilim Dalnda tezli yksek lisans almalarna
balam ve halen almalarna ukurova niversitesi Mh. Mim. Fak. Maden
Mhendislii Blmnde devam etmektedir. Evli ve bir ocuk annesidir.
98












EKLER

You might also like