ARALIK 2011

ELEKTRK YG GERLM TESSLERNDE LETME SORUMLULUU ETM

Eitimin Kodu (8.0001 )
Eitimin Sresi 3 gn, 18 saat
Eitimin Amac Yenilenen Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ile gndeme
gelen Yksek Gerilim Tesislerinde letme Sorumluluu
stlenen mhendisin, iletmenin srekli ve gvenli alr
durumda olmas iin sahip olmas gereken bilgi ve deneyimi ile
kontrol ve bakm prosedrlerinin standart hale getirilmesi
TMMOB Ve EMO Tzk ve Ynetmelikleri
(1)

Mhendislik Ve Etik
(1)

Mhendislerin Hukuki Sorumluluklar
Ynetmelikler / Standartlar
Topraklamalar
(2)

Transformatrler
Kablolar, Ayrclar, Kesiciler, Sigortalar, Hcreler
YG Datm ebekelerinde Koruma
Kompanzasyon
Manevralar
Gvenlii Ekipmanlar
Elektrik Kazalarnda lk Yardm Organizayonu
Eitimin erii
Uygulama
EMO yesi olmak,
Aidat borcu olmamak
Eitim cretini yatrm olmak
Elektrik Mhendisi veya Elektrik-Elektronik Mhendisi nvanl
olmak, Elektrik-Elektronik Mhendisi nvanl olanlarn
eitimden nce not durum belgesi(transcript) incelenir ve
uygunsa eitime katlabilirler.
(1)
Daha nce bu konularn ilendii eitimlere katlanlar
istedikleri takdirde bu oturumlara katlmayabilirler.
Katlmda Aranacak artlar
(2)
Elektrik tesislerinde topraklamalar eitimine katlp baarl
olan katlmclar iletme sorumluluu eitiminin topraklamalar
blmne katlmlar isteklerine baldr.
Snav ve Belgelendirme Eitimin sonunda yazl snav yaplacaktr. Baar notu 100
zerinden en az 70dir. Baarl olanlara Elektrik YG
Tesislerinde letme Sorumluluu Yetkilendirme
Belgesi verilecektir. Adayn en fazla 4 snav hakk olup,
eitime devam zorunluluu vardr.
Eitim creti 250 TL
Belge creti 10 TL
Eitim Malzemeleri MSEM tarafndan cretsiz verilecektir
Eitime Bavuru iin http://misem.emo.org.tr
Belge Geerlilik Sresi Belgenin alnd yl dahil 5 Yl
Vizeleme Periyodu Ylda 1 kez


NDEKLER

MHENDSLK VE MMARLIK HAKKINDA KANUN 1
TRK MHENDS VE MMAR ODALARI BRL KANUNU 1
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
SERBEST MAVR MHENDSLK HZMETLER YNETMEL 1
ELEKTRK YKSEK GERLM TESSLER LETME
SORUMLULUU YNETMEL 7
TMMOB MESLEK DAVRANI LKELER 12
MHENDSLERN HUKUK SORUMLULUKLARI 16
ELEKTRK YKSEK GERLM TESSLERNDE DOLAYLI
DOKUNMAYA KARI KORUMA ve TOPRAKLAMA 20
TRANSFORMATRLER 64
ENERJ KABLOLARI, AYIRICILAR,
SGORTALAR ve ORTA GERLM KESCLER 94
YKSEK GERLM TESSLERNDE KORUMA 118
ELEKTRK TARFELER 139
YKSEK GERLM TESSLERNDE MANEVRALAR 141
REAKTF G KOMPANZASYONU 158
ELEKTRK TESSLERNDE GVENLK 168
ELEKTRK KAZALARINDA LKYARDIM ORGANZAYONU 180









MHENDSLK VE MMARLI K HAKKI NDA KANUN

YASA NO : 3458
YRRLLK TARH : 28 Haziran 1938
RESM GAZETE NO : 3945
RESM GAZETE TARH : 28 Haziran 1938

TRK MHENDS VE MMAR ODALARI BRL KANUNU

KANUN NO: 6235
27 Ocak 1954
(Resmi Gazet e ile neir ve ilan: 4 ubat 1954 Say: 8625)
3.t . Dst ur, c.35 s.280

TRK MHENDS VE MMAR ODALARI BRL ELEKTRK MHENDSLER ODASI
SERBEST MAVR MHENDSLK HZMETLER YNETMEL

18.03.2004 t arihinde 25406 saylResmi Gazet ede yaymlanarak yrrle girmit ir. 08 Ocak 2009
t arihli, 27104 saylresmi gazet ede deiiklikler yaynlanmt r

Ama

MADDE 1
Bu Ynet meliin amac, 6235 saylTrk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Kanunu hkmleri ile Trk
Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Elekt rik Mhendisleri OdasAna Ynet melii hkmleri uyarnca
serbest alan ve Odaya kayt lt m mhendislik dallarna ait meslek alanlarnda elekt rik, elekt ronik,
elekt rik elekt ronik, bilgisayar, biyomedikal mhendislii hizmet leri ret en kii ve kurulularn mesleki
et kinliklerinin ve bu mhendislik dallarna ait meslek alanlarnn Elekt rik Mhendisleri Odast arafndan
denet lenmesini, bu mhendislik dallarna ait hizmet lerin mesleki esaslarn, lke ve meslekt a yararlar
ynnde gelimesini salamak; mesleki rn ve hizmet lerin Elekt rik Mhendisleri Odast arafndan
belirlenen en az cret lerinin uygulanmasve meslekt alar arasnda haksz rekabet in nlenmesi, bu
dallara ait meslek alanlarnda serbest mhendislik hizmet i veren kii ve kurulularn kayt larnn ve
sicillerinin t ut ulmasile denet imlerinin salanmasna ilikin usul ve esaslardzenlemekt ir.
Kapsam

MADDE 2
Bu Ynet melik, serbest alarak elekt rik, elekt ronik, elekt rik elekt ronik, bilgisayar, biyomedikal
mhendislii hizmet leri ret en mhendisler ile bir baka ret im birimleri ierisinde de yer alsa bu
hizmet lerin gerek veya t zel kii, kurulu ve iyerleri ile bunlarn ret t ikleri elekt rik, elekt ronik, elekt rik
elekt ronik, bilgisayar, biyomedikal mhendislii hizmet lerini kapsar.
Hukuki Dayanak

Madde 3 Bu Ynet melik 6235 saylTrk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Kanunu hkmlerine
dayanlarak hazrlanmt r.
Tanml ar

Madde 4 Bu Ynet melikt e geen;
a) Serbest Mavir Mhendis: 17/ 6/ 1938 t arihli ve 3458 sayl Mhendislik ve Mimarlk Hakknda
Kanun'un verdii yet kiyle bu Ynet meliin 7 nci maddesinde belirt ilen elekt rik, elekt ronik, elekt rik
elekt ronik, bilgisayar, biyomedikal mhendislii hizmet lerinden birini ya da birkan Elekt rik
Mhendisleri Odas'na kayt ve t escilini yapt rarak, cret i karlnda, kendi hesabna ya da kamu
kurum ve kurululardnda bir gerek-t zel kii hesabna cret li, szlemeli, ort ak ve benzeri bir
balant iinde yapan elekt rik, elekt ronik, elekt rik elekt ronik, bilgisayar, biyomedikal mhendisleri ile
yksek mhendislerini,
b) Tescilli Bro: Serbest Mavir Mhendislik hizmet lerini yapmak zere Elekt rik Mhendisleri Odasna
kayt ve t escil yapt ran ve bnyesinde en az bir Serbest Mavir Mhendisi cret li, szlemeli, ort ak ve
benzeri bir balant iinde bulunduran gerek veya t zel kii ya da kurulular,
1
TMMOB EMO MSEM
c) 1kV st ve 1kV Alt Tesisler: 30/ 1/ 2000 t arihli ve 24246 saylResm Gazet e'de yaymlanan Elekt rik
Kuvvet li Akm Tesisleri Ynet melii kapsamndaki et kin deeri 1000V'un st nde, 1000V ve alt ndaki
t esisler ile Elekt rik Tesisleri Ynet melii kapsamnda bulunan et kin deeri 1000V ve alt ndaki
kuvvet li ve zayf akmlt esisler ile asansr t esislerini,
d) 1kV Alt Tesisler: 4/ 11/ 1984 t arihli ve 18565 saylResm Gazet e'de yaymlanan Elekt rik Tesisleri
Ynet melii kapsamnda bulunan et kin deeri 1000V ve alt ndaki kuvvet li ve zayf akmlt esisler ile
asansr t esislerini,
e) Transcript nceleme Komisyonu: EMO Ynet im Kurulu t arafndan belirlenecek komisyonu, ifade
eder.

Ksal t mal ar

Madde 5 Bu Ynet melikt e geen;
a) BT; Bro Tescil Belgesini,
b) BTB; Bro Tant m Belgesini,
c) EM: Elekt rik, Elekt ronik, Elekt rik Elekt ronik Mhendisleri ile Lisans Diplomas Yksek Mhendis
olanlar,
d) EMO; Trk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Elekt rik Mhendisleri Odasn,
e) EMH: Elekt rik, Elekt ronik, Elekt rik Elekt ronik Mhendislii hizmet lerini,
f) EMP: Elekt rik veya Elekt ronik Proj elerini,
g) SMM; Serbest Mavir Mhendisi,
h) SMMH; Serbest Mavir Mhendislik Hizmet lerini,
i) SMMHB; Serbest Mavir Mhendislik Hizmet Belgesini,
j ) BM: Bilgisayar Mhendislerini,
l) BMM: Biyomedikal Mhendisleri ile Yksek Mhendislerini,

l kel er
Madde 6 SMM yalnzca balant iinde olduu ve t am gn alt bir t ek t escilli bro adna hizmet
ret ebilir.
a) Bu Ynet meliin 8 inci maddesinin (a) bendine uygun olarak EMO'ya kayt ve t escili yaplan SMM'e,
SMM hizmet lerini yapmaya yet kili olduunu belirt en ylsonuna kadar geerli SMM Belgesi,
b) Bu Ynet meliin 8 inci maddesinin (a) bendine uygun olarak ylsonuna kadar geerli olmak zere
SMM belgesi alma koulu salayamayan EM'ye, balant iinde olduu firma t arafndan yapm
st lenilen ilere ait ret ilen her EMH iin SMMH Belgesi,
c) Bu Ynet meliin 8 inci maddesinin (a) bendine gre ilem yaplarak t escil edilen broya Bro Tescil
Belgesi,
d) Bu Ynet meliin 8 inci maddesinin (b) bendine gre ilem yaplan broya Bro Tant m Belgesi,
dzenlenerek verilir.

SMM Hi zmet l er i

Madde 7 SMM Belgesi sahibi Oda yeleri ait olduklarmeslek dallarnn gerekt irdii mhendislik
meslek alanlarnda Oda mevzuat erevesinde aada belirt ilen hizmet leri ret ebilirler;
a) Et d ve Yaplabilirlik Hizmet leri.
b) Proj e Hizmet leri;
1- neri Proj esi,
2- n Proj e (avan proj e),
3- Uygulama Proj esi,
4- Rleve Proj esi,
5- Deiiklik Proj esi (t adilat proj esi),
6- ret im proj esi (imalat proj esi),
7- Son Durum Proj esi,
8- Det aylar.
c) Arat rma ve Gelit irme Hizmet leri.
d) hale Dosyasve Keif-art name Dzenleme Hizmet leri.
e) Mesleki Kont rollk Hizmet leri.
f) Teknik Uygulama Sorumluluu (fenni mesuliyet ).
g) Hakedi ve Kesin Hesap Hizmet leri.
2
TMMOB EMO MSEM
h) Devreye alma, Kont rol ve Kabul Hizmet leri.
i) let me ve Bakm Hizmet leri.
j ) Danmanlk Hizmet leri (mavirlik hizmet leri).
k) Yapm Hizmet leri ve/ veya Sorumluluu.
l) Test ve lm Hizmet leri.
m) Teknik Dosya Hazrlama Hizmet leri.

Bel ge Ver i l mesi , Yeni l enmesi ve Geer si z Kl nmas
Madde 8 Belge verilmesi, yenilenmesi ve geersiz klnmasilemleri aadaki kurallara uygun
olarak yrt lr:
a) Yl sonuna kadar geerli olmak zere SMM-BT Belgesi,
1- Kendi adna hizmet ret en EMO yelerine,
2- Ort aklarn t amamTMMOB yesi olan mhendislik ve mimarlk hizmet i vermek amacyla kurulmu
bulunan sermaye irket lerinde ort ak olarak alan ve ort aklk payirket sermayesinin % 20'sinden
(yzde yirmi) az olmayan EMO yelerine,
EMO yesinin hissesi %20 (yzde yirmi)'den az olmakla birlikt e, en yksek hisse sahibi ile eit olmas
halinde de geerlidir.
3- Ort akln ounluk hissesinin TMMOB yelerinden oluan mhendislik ve mimarlk hizmet i vermek
amacyla kurulmu bulunan sermaye irket lerinde ort ak olarak alan ve ort aklk pay%25 (yzde
yirmi be)'inden az olmayan EMO yelerine. Ancak limit ed irket lerde irket mdrlerinden en az
birinin, anonim irket lerde ise Ynet im Kurulu yelerinden en az birinin TMMOB yesi olmasart
aranr.
4- EMO t arafndan yl sonuna kadar geerli SMM-BT Belgesi verilmi Tescilli Brolarda cret li olarak
alan EMO yelerine,
5- TUS ile Yksek Gerilim Tesisleri let me Sorumluluu Hizmet lerini st lenmemeleri kouluyla,
ort akln ounluk hissesinin EMO dndaki TMMOB yelerinden oluan mhendislik ve mimarlk
hizmet i vermek amacyla kurulmu bulunan sermaye irket lerinde cret li olarak alan EM'lere,
6- Ort akln ounluk hissesinin EMO yelerinden oluan mhendislik ve mimarlk hizmet i vermek
amacyla kurulmu bulunan sermaye irket lerinde ort ak olarak alan EMO yelerine ort aklk payna
baklmakszn ya da bu sermaye irket lerinde cret li olarak alan EMO yelerine verilir.
b) Yl sonuna kadar geerli olmak zere SMM-BT Belgesi alma koulunu salayamayan t zel kiiliklerde
ort ak ya da cret li olarak almakt a olan EM'lere, TUS ile Elekt rik Yksek Gerilim Tesisleri let me
Sorumluluu ve bakm hizmet lerini st lenmemeleri kouluyla, balant iinde olduklarfirma t arafndan
yapmst lenilen ilere ait her EMH iin, EMO t arafndan SMMH Belgesi dzenlenir.
Yaplan ii belgelendirme esasvardr.
c) lk kez belge almak ya da belgesini yenilemek ist eyen kii veya kurulu, alacailin/ ilenin bal
bulunduu EMO birimine yazlolarak bavurarak gerekli belgeleri verir ve her yl Oda Ynet im Kurulu
t arafndan belirlenen bavuru cret ini der.
d) EMO Birimleri t arafndan, gerekli kayt ve ilemlerin t amamlanarak, bavuru t arihinden it ibaren bir
haft a iinde belgeleri ubeler kanalile EMO'ya ilet ilir.
e) SMM Belgesi verilmi EM'lerin ilet me ve bakm hizmet lerini st lenebilmesi iin 18/ 3/ 2004 t arihli ve
25406 saylResm Gazet e'de yaymlanan Trk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Elekt rik Mhendisleri
OdasElekt rik Yksek Gerilim Tesisleri let me Sorumluluu Ynet melii hkmlerine uygun olarak
belge almalarzorunludur.
f) EMO, yaplan bavuruyu inceleyip sonulandrr. Belge verilmesi uygun grlen kii ya da
kurululara, belgeleri ilgili EMO birimi kanalyla ilet ilir.
g) EMO ve/ veya TMMOB yelerinin olut urduu irket ort aklklarnda, ort aklardan en az birinin
EMOdan ve/ veya yesi bulunduu odasndan SMM Belgesi veya serbest alt nbelgeleyen belge
alm olmaskoulu aranr. irket merkezlerinde SMM Belgeli EM bulunmayan sermaye irket lerinin
ubelerinde alt racaklarEM'lere SMM belgesi dzenlenmez.
h) Yl sonuna kadar geerli olmak zere verilen SMM-Bro Tescil Belgeleri, her yl ubat aysonuna
kadar belge sahiplerinin bavurusu zerine EMO t arafndan yenilenir. ubat aysonunu gememek
kaydyla yenileme sresi ube Ynet im Kurulu nerisiyle ve Oda Ynet im Kurulu kararyla belirlenir.
ubat aysonuna kadar belgesini yenilememi olanlara ise ilk karma ilemleri uygulanr.
i) ret ilen her hizmet iin dzenlenen SMMHB'nin alt broyu t anmlayan "Bro Tant m Belgesi",
her yl ubat aysonuna kadar bro sahiplerinin bavurusu zerine ubeler t arafndan yenilenir. ubat
aysonuna kadar belgelerini yenilememi olanlara ise ilk karma ilemleri uygulanr.
3
TMMOB EMO MSEM
j ) ubeler t arafndan yenilenmesi uygun grlmeyen belge bavurular, gerekeleri ile birlikt e bavuru
t arihinden it ibaren en ge on be gn iinde EMO'ya ilet ilir. Belgenin yenilenip yenilenmemesi
konusunda son kararEMO Ynet im Kurulu verir.
k) EMO t arafndan t escil edilmi bro ya da irket lerin SMM'leri dndaki ahslara hizmet ret t irmeleri
halinde, EMO t arafndan verilen SMM-BT Belgeleri ipt al edilir.
l) EMO Ynet im Kurulu, Ynet melik hkmleri gereince SMM ve BT belgeleri verilmesinde,
yenilenmesinde, yenilenmemesinde ve geersiz klnmasnda yet kili son karar organdr.
m) Tescile esas bilgi ve belgelerin EMO'ya verilmesinde, geree aykr beyanda bulunduklar
sapt anan, Tescil Belgesi zerinde her hangi bir deiiklik yapan, t escile esas koullarda meydana gelen
deiiklikleri bir ay ierisinde EMO'ya bildirmeyen, SMM hizmet lerini yrt rken bu Ynet melik
hkmlerine, en az cret t anmlarna ve mesleki denet im esaslarna uymadklarbelirlenen kii ve
kurulular hakknda TMMOB Disiplin Ynet melii uygulanr.
n) Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Elekt rik Mhendisleri Odas Ana Ynet melii ve
ynet meliklerine uyacana dair verdii t aahht nameye aykrdavranan SMM'ler hakknda yaplacak
idari sorut urma sonucuna gre SMM-BT belgelerinin ipt aline EMO Ynet im Kurulu t arafndan karar
verilir.
o) Asansr firmalarnda kendi adna ort ak ya da cret li olarak mhendislik hizmet i ret en EMlere yl
sonuna kadar geerli Asansr SMM Belgesi, asansr firmalarna ise Asansr Bro Tescil Belgesi verilir.

SMM Bel gesi ve SMMH Bel gesi Ver i l mesi

Madde 9 SMM Belgesi almak ist eyen EMO yelerinin, EMO'ya kayt ve t escilinin yaplmas
aamasnda;
a) EMO yesi olmasve yelik ykmllklerini yerine get irmesi,
b) EMO t arafndan kst lanmam olmas,
c) EMO yesinin ilgili kanuni ve idari dzenlemelere uygun bir adet renkli vesikalk fot oraf vermesi,
d) EMO yesinin not erden onaylimza beyanvermesi,
e) Bavuru formunu doru ve eksiksiz doldurarak, imzalamas, Trk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii
Elekt rik Mhendisleri OdasAna Ynet melik ve ynet meliklerine uyacana dair t aahht name vermesi,
f) lk defa belge kart acak EMO yeleri iin, EMO Meslek i Srekli Eit im Merkezi t arafndan
dzenlenen SMM eit imine kat lm olmas,
g) EMO yeleri, Tescilli Bro ile balant sn(kendi adna, ort ak, cret li), balbulunduu Oda birimine
belgelemesi,
1- Kendi adna alanlarn, Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK) prim bildirgesini vermesi,
2- Ort ak olarak alanlarn, Sosyal Gvenlik Kurumu prim bildirgesini vermesi,
3- cret li olarak alanlarn, Sosyal Gvenlik Kurumu ie giri ya da prim bildirgesini ve EMO
t arafndan hazrlanan rnek szlemeye uygun iverenle yaplm not er onayl cret szlemesini
vermesi,
koullararanr.
h) EM, BM ve BMM'lerin diploma unvanlarna gre;
1- 1kV st ve 1kV alt t esislerle ilgili hizmet leri yrt ecek EM'lere Elekt rik 1kV st ve 1kV alt t esisler
SMM belgesi,
2- 1kV alt t esislerle ilgili hizmet leri yrt ecek EM'lere Elekt rik 1kV alt t esisler SMM belgesi,
3- Asansrlerle ilgili SMM hizmet lerini yrt ecek EM'lere Asansr SMM belgesi,
4- Bilgisayarla ilgili SMM hizmet lerini yrt ecek BM'lere Bilgisayar SMM belgesi,
5- Biyomedikal ile ilgili SMM hizmet lerini yrt ecek BMM'lere Biyomedikal SMM belgesi,
6- Elekt rik mhendisleri ile yksek mhendislerine Elekt rik 1kV st ve 1kV alt t esisler SMM belgesi,
7- Elekt rik mhendisleri ile yksek mhendisleri dndaki EM'lere Elekt rik 1kV alt t esisler SMM belgesi,
8- Elekt rik-Elekt ronik mhendisleri ile yksek mhendislerinin Elekt rik 1kV st ve 1kV alt t esisler
SMM belgesi t alep et meleri halinde; SMM belgesinin belirlenmesi iin t ransc ript inceleme komisyonu
t arafndan t ransc ript ist enir. Elekt rik-Elekt ronik mhendisleri ile yksek mhendislerinin t ransc ript inde
"yksek gerilim t eknii", "elekt rik makinalar", "elekt rik t esisleri" (koruma, ret im, ilet im, dat mdan
biri) derslerinin t amamnn veya bu derslerle aynierikt e olup, farklisimler alt nda olan derslerin
bulunmas veya bu dersleri sonradan t amamladklarn niversit elerden belgelemeleri durumunda
Elekt rik-Elekt ronik mhendisleri ile yksek mhendislerine Elekt rik 1kV st ve 1kV alt t esisler SMM
belgesi,
dzenlenir.
4
TMMOB EMO MSEM
i) SMMHB ve BTB dzenlenirken belgelerin zerindeki seri numaralarnn farkl olmamas iin bu
belgelerin fot okopi ile oalt larak kullanlmasgerekmekt edir. Bu amala ilgili EMO birimi t arafndan
doldurulan BTB'nin aslOda merkezine gnderilecek, fot okopi ile oalt lm suret i ise ilgili EMO birimi
t arafndan saklanacakt r. SMMHB t emsilcilik t arafndan dzenlenmi ise aslyeye verilecek bir suret i
t emsilcilikt e saklanacak, bir suret i de ilgili ubeye gnderilecekt ir. Bt n suret lerde dzenleyen birimin
kaesi, imzasve t arih bulunacakt r.
j ) 21/ 12/ 2005 t arihinden nce belge alm olan EM'lerden,
1- nceki belgesi Elekt rik SMM olan EM'lere Elekt rik 1kV st ve 1kV alt t esisler SMM belgesi;
2- nceki belgesi Elekt ronik SMM olan EM'lere Elekt rik 1kV alt t esisler SMM belgesi,
dzenlenir.

Br o Tesci l Bel gesi ve Br o Tant m Bel gesi Ver i l mesi

Madde 10 SMM Hizmet leri yapmak zere BT Belgesi almak ist eyen gerek veya t zel kii ve
kurulular ile BTB kart mak ist eyen kurulularn, EMO'ya kayt ve t escilinin yaplmasaamasnda;
a) Bro adna t am gn alan en az bir SMM ya da EMO yesi bulunmasile SMM belgesinin bro
adna ne sfat la t escil edileceinin (kendi adna, ort ak, cret li) bavuruda belirt ilmesi ve belgelenmesi,
b) Kendi adna alanlardan bronun mhendislik hizmet lerinden dolay vergilendirmeye t abi
olduunun, balbulunduu vergi dairesinden belgelenmesi,
c) Tescil edilecek ya da Tant m Belgesi kart lacak irket in ana szlemesinde mhendislik faaliyet inin
bulunmasve ana szlemenin yaynlandTicaret Sicil Gazet esinin bir suret inin verilmesi,
d) TMMOB yesi ort aklardan, yesi olduklarOdalarndan alm olduklaryelik belgelerinin asllarnn
verilmesi,
e) Bronun mhendislik hizmet i vermeye uygun olmasve bildirim adresinin kira szlemesi, t apu
belgesi ve benzeri belgeler ile belgelendirilmesi,
f) Bavuru formunun doru ve eksiksiz doldurularak, imza edilmesi,
g) Herhangi bir sosyal gvenlik kurumundan emekli olanlardan emeklilik belgesi vermesi,
koullararanr.
SMM-BT ve SMMHB-BT Bel gesi Yeni l enmesi

Madde 11 SMM Hizmet leri yapmak zere SMM-BT Belgeleri alm ve SMMHB-Bro Tant m Belgesi
kart m olan gerek kii ve kurululardan, bu belgelerini yenilet mesi aamasnda;
a) EMO t arafndan daha nce verilen SMM-BT Belgelerinin iade et mesi,
b) SMM'in, Kanunda yer alan kimlik genelgesine uygun bir adet renkli vesikalk fot orafnvermesi,
c) Tescilli Bronun balbulunduu vergi dairesinden alacave iinde bulunulan yla ait mhendislik
hizmet lerinden dolayvergi mkellefiyet inin devam et t iini belirt en yaznn aslya da vergi dairesinden
onayldeft er ya da son dnem vergisini yat rdnbelirt en vergi dairesi makbuzunu vermesi,
d) SMM'in, belgelerle ilgili daha nce EMO'ya verdii evraklarda bir deiiklik olmadnbelirt en beyan
dilekesini vermesi,
e) SMM'in, daha nce verdii evraklarda bir deiiklik varsa (rnein bro adresi deimi ise yeni
broya ait kira szlemesi fot okopisi ya da adres deiikliinden dolayvergi dairesi deimi ise yeni
vergi kaydve benzeri), deien evraklarnvermesi,
f) ) EMO yesinin, Tescilli Bro ile balant snbelgelemesi,
1- Kendi adna alanlardan, SGK prim bildirgesini,
2- Ort ak olarak alanlardan, SGK prim bildirgesini,
3- cret li alan SMM'lerin o yl iin, EMO t arafndan belirlenen cret e uygun olarak dzenlenmi
iverenle yaplan not er veya Oda birimlerinden onayl szlemesi, gemi yla ait EMO t arafndan
belirlenen cret e uygun aylk cret bordrolarile SGK prim bildirgeleri ve muht asar beyannamelerini,
4- Herhangi bir sosyal gvenlik kurumundan emekli olanlardan bir kereye mahsus olmak zere
emeklilik belgesi,
vermesi ist enir,
g) ) Kendi adna ya da ort ak olarak alan SMM'lerin o yl iin, kendi iyerlerinde SGK adna prim
yat rdklarnbelgelemeleri,
h) Sermaye irket inin A.. olmashalinde, her yl yaplan genel kurula ilikin Ticaret Sicil Gazet esinin
bir suret ini vermesi,
koullararanr.
EMO gerekli grd hallerde (f) ve (g) bendlerinde anlan belgeleri her drt ayda bir kont rol iin
ist eyebilir.
5
TMMOB EMO MSEM
SMM Hi zmet l er i ni n Denet i mi

Madde 12 SMM Hizmet lerinin yrt lmesinde SMM, Tescilli Bro ve EMO aada belirt ilen
koullara uyarlar:
a) SMM-BT ve SMMHB-BTB belgeleri bulunmayan, belgelerini yenilemeyen, belgeleri EMO t arafndan
sreli ya da sresiz ipt al edilen kii ya da kurulular SMM hizmet lerini yapamazlar.
b) SMM ve Tescilli Bro; bu Ynet melik kapsamna giren t m ilerinde ve yapaca hizmet
szlemelerinde mesleki esaslar, lke ve meslekt a yararlardorult usunda, geerli kanunlar ve borlar
hukuku erevesinde, iyi niyet kurallarna uygun davranarak, ilgili konularda yrrle konulmu EMO
art namelerine, t ip proj elerine ve EMO t arafndan belirlenmi en az cret t anmlarna uyacakt r.
c) SMM ve Tescilli Bro; bu Ynet melik kapsamna giren t m ilerinde ve yapaca mhendislik
hizmet lerinde bu Ynet meliin 1 inci maddesindeki hkm gerei, ilgili kii, idare ve onay makamnca
ist ensin ist enmesin mesleki esaslar ile lke ve meslekt a yararlarnn gzet ilmesi, ret ilen hizmet lerin
EMO st andart lar, Ana Ynet melik ve Ynet melikleri ile lkemizde geerli dier st andart lar,
Ynet melikler ve esaslara uygunluunun salanmas, EMO t arafndan belirlenen mhendislik hizmet leri
en az cret lerinin uygulanmas ve meslekt alar arasndaki haksz rekabet in nlenmesi amalarna
uyacakt r. Proj e sorumlularnn EMO'ya kayt l olup olmadklarnn EMO t arafndan arat rlp
belgelenebilmesi, EMO'nun gerekli denet imi yapabilmesi ile ret ilen hizmet lerin bu esaslara
uygunluunu belgeleyebilmesine yardmcolacakt r.
d) SMM ve Tescilli Brolar, SMM Hizmet lerini denet im iin balbulunduklarEMO birimlerine sunarken,
hizmet in t rn gznne alacak ve EMO Ynet im Kurulu t arafndan ist enilmesi kararlat rlan dier
belgeler ile,
1- SMM hizmet ini belirt en ya da hizmet rn proj e, szleme ve benzeri dkmanlar,
2- veren ve SMM-Tescilli Bro arasnda imzalanm, varsa Oda t arafndan hazrlanm rneine
uygun szlemeyi,
3- Verilen SMM hizmet lerine ilikin olarak, Oda t arafndan belirlenen en az cret t anmlamalar
zerinden dzenlenmi, varsa Oda t arafndan hazrlanm rneine uygun, SMM yenin kaesi, imzas,
SMM ve Tescilli Bro numaralar, ye sicil numaras, vergi dairesi adve vergi numaras, bro adresi ile
iverenin adve adresinin belirt ildii serbest meslek makbuzu ya da fat uray,
ilgili EMO birimine vermekle ykml olacaklardr.
e) Tescilli Brolarn alt rdklarSMM'lere deyecekleri aylk net cret , kamu kurum ve kurulularnda
alan EMO yelerinin aylk eline geen t oplam cret gz nne alnarak, EMO t arafndan belirlenen
bedelden ve SMM'e denen brt cret lerin yllk t oplam, SMM'in yl iinde EMO en az cret lerine gre
ret t ii hizmet lerin t oplamnn %20 (yzde yirmi)'sinden aaolamaz.
f) SMM ve/ veya Tescilli Brolarla iveren arasnda doabilecek anlamazlklarda, EMO durumu inceler
ve t arafsz hakemlik grevini yerine get irerek kararnt araflara bildirir. SMM ve/ veya Tescilli Bro, bu
durumda, EMO'nun verecei karara uymakla ykmldr.
g) SMM'ler ret t ikleri proj e, TUS, ilet me sorumluluu, danmanlk ve benzeri mhendislik
hizmet lerini, idari ve t eknik denet iminin yaplmas amacyla, ilgili EMO birimlerine sunmakla
ykmldr.
EMO, SMM hizmet lerinin yrt lmesinde meslekt alar arasnda haksz rekabet i nlemek, ret ilen
hizmet lerin st n nit elikt e, art nameler ve st andart lara uygun, lke yararna olmasn salamak
amacyla gerekli grd nlemleri alr.
EMO, yaplan hizmet leri incelemeye, belirt ilen eksiklerin ve yanllarn dzelt ilmesini ist emeye, yaplan
ilemleri yerinde denet lemeye yet kilidir.
Yr r l k

Madde 13 Bu Ynet melik yaymt arihinde yrrle girer.

Yr t me

Madde 14 Bu Ynet melik hkmlerini, Trk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Elekt rik Mhendisleri
OdasYnet im Kurulu yrt r.

6
TMMOB EMO MSEM
TRK MHENDS VE MMAR ODALARI BRL ELEKTRK MHENDSLER ODASI
ELEKTRK YKSEK GERLM TESSLER LETME SORUMLULUU YNETMEL
18.03.2004 t arihinde 25406 saylResmi Gazet ede yaymlanarak yrrle girmi ve 12 Ocak 2008
t arih ve 26754 saylResmi Gazet e deki deiiklikle gncellenmit ir.
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak, Uygul ama ve Tanml ar
Ama
Madde 1 Bu Ynet melik, elekt rik yksek gerilim t esislerinde, can ve mal gvenliinin salanmas,
ekonomik kayplarn nlenmesi iin gerekli ilet me hizmet leri ile bu hizmet lerin yrt lmesini st lenen
ilet me sorumlusu elekt rik mhendisinin, grev, yet ki ve alma ynt emlerini dzenlemek amacile
hazrlanmt r.
Kapsam
Madde 2 Bu Ynet melik, 1 kVun st ndeki yksek gerilim (YG) t esislerinin ilet me sorumluluunu
st lenen elekt rik mhendislerinin, Enerj i ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca yrrle konulan
30.11.2000 t arihli ve 24246 saylResm Gazet ede yaymlanarak yrrle giren Elekt rik Kuvvet li Akm
Tesisleri Ynet melii hkmleri erevesinde grev, yet ki ve ykmllklerine ilikin dzenlemeleri
kapsar.
Hukuki Dayanak
Madde 3 Bu Ynet melik, 6235 saylTrk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii (TMMOB) Kanunu
hkmlerine dayanlarak hazrlanmt r.
Uygul ama
Madde 4 Bu Ynet melik, YG t esislerinin kurulu aamasnt amamlamassonrasnda yrt len
geici kabul almalarile balayp, t esislerin gerilim alt nda bulunduu sre iinde uygulanr.
Tanml ar
Madde 5 Bu Ynet melikt e geen:
a) TMMOB: Trk Mhendis ve Mimar OdalarBirliini,
b) EMO: Trk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Elekt rik Mhendisleri Odasn,
c) Mhendis: EMO yesi elekt rik yksek mhendisi ya da elekt rik mhendisini,
d) let me: Anma deeri 1 kVun zerindeki enerj i alnan nokt a ile alak gerilim (AG) ana alt ere
(hari) kadar olan blmlerin olut urduu enerj ili veya enerj isiz ksmlar,
e) veren: let menin sahibi ve/ veya kullancsn,
f) let me personeli: yerinde mevcut , ilet me ile ilgili grevler st lenmi ya da st lenecek olan,
iveren t arafndan belirlenmi ve grevlendirilmi personeli,
7
TMMOB EMO MSEM
g) let me sorumluluu: Bu Ynet melikt e t anmlanan ilet mede gvenlik nlemlerinin alnmas, ort aya
kan arzalarda yaplacak mdahalelere nezaret edilmesi ve gerekli manevralarn yaplmas,
sorumluluklar ile ilgili konularda ilet me sahibine rapor verilmesi, gerekli t est ve bakmlarnn
yapt rlmas, gerekli i gvenlik malzemelerinin t esist e bulundurulmasnn salanmashizmet lerini,
h) let me sorumlusu: EMO t arafndan belgelendirilmi, yksek gerilimli kuvvet li akm t esislerinde
t eknik konulardan sorumlu elekt rik yksek mhendisi ya da elekt rik mhendisini,
i) Belge: EMO t arafndan belirlenen uygulama esaslarna gre dzenlenmi let me Sorumluluu
Belgesini,
j ) Enerj i salayan kurulu: let menin enerj i aldilgili kurum, kurulu ya da grevli irket i,
k) YG: Yksek gerilimi,
l) AG: Alak gerilimi,
m) SMM: Serbest Mavir Mhendisi,
ifade eder.
KNC BLM
Genel Hkml er
l et me Soruml ul uu Koul l ar
Madde 6 let me sorumluluu koullarunlardr.
a) let me sorumluluunu st lenecek mhendislerin, EMO t arafndan verilen "Elekt rik YG Tesisleri
let me Sorumlusu" belgesine sahip olmalargerekmekt edir.
b) let me sorumluluu, ilet melerde t am gn ve t am yl esasna gre alan belge sahibi mhendisler
t arafndan st lenilir. Ancak ilet melerde yet erli ya da bu nit eliklere sahip mhendisin bulunmamas
durumunda bu hizmet EMO t arafndan yl sonuna kadar geerli olmak zere verilen Elekt rik 1kV st
ve 1kV alt t esisler SMM Belgesi ve let me Sorumluluu Yet kilendirme Belgesi sahibi olan mhendisler
t arafndan EMO onaylszleme ile st lenilebilinir.
Ancak, ort akln ounluk hissesinin TMMOB yelerinden oluan mhendislik ve mimarlk hizmet i
vermek amacyla kurulmu bulunan sermaye irket lerinde cret li olarak alan elekt rik yksek
mhendisleri ve elekt rik mhendisleri, "Elekt rik Tesisleri let me ve Bakm Hizmet lerini" st lenemezler.
l et me Soruml usunun Ykml l kl er i
Madde 7 let me sorumlusunun ykmllkleri unlardr.
a) let me sahibine ait olan bu Ynet melik kapsamndaki YG t esislerinin (nc ahslarla ort ak
kullanlan YG t esisleri hari olmak zere) ilet me sorumluluunu st lenmi olur. let me sorumlusu
kanunlar karsndaki sorumluluk dnda, ilet me sahibi adna enerj i salayan kurulua kar da
sorumlu ve muhat apt r.
b) Grevi st lenmesini t akiben mevcut YG t esislerini denet ler, t esislerin hali hazr durumda ilet me
ynnden kusur ve eksiklerinin bulunup bulunmadnbelirler ve durumu ilet me sahibine rapor eder.
8
TMMOB EMO MSEM
c) Belirlenen ilet me personelinin eit imini yapt rr ve herhangi bir yanl manevraya meydan
vermeyecek ekilde gerekli nlemleri alr.
d) YG t esislerinin t ek hat emasnhazrlayarak YG hcrelerinin yer aldblme aslmasnsalar.
e) Manevra ynergeleri hazrlayarak ilet me personeline imza karlnda verir. Bu ynergeler yet eri
boyut t a bir levhaya yazlarak YG hcrelerinin yer aldblme ayrca aslr.
f) Gvenlik malzemelerinin yet ersizlii halinde durum ilet me sorumlusu t arafndan ilet me sahibine
raporlanr ve yet erli duruma get irilmesi salanr. let me sorumlusu t arafndan varolan gvenlik
malzemelerinin bakmlarnn, yet erli aralklarla kont rol ve t est lerinin yapt rlmassalanr.
g) let melerde gereken manevralarn ilet me sorumlusu t arafndan yaplmasesast r. Ancak ilet me
sorumlusu bu manevralarn bir ksmnya da t amamnynergeler erevesinde kendi gzet imi alt nda
ve sorumluluu kendisine ait olmak zere yet kili bir ilet me personeline yapt rabilir. Ynergeler dnda
yaplan manevralardan ya da personelin kiisel hat alarndan doacak kazalardan ilet me sorumlusu,
sorumlu deildir.
h) let me srasnda ort aya kacak arza amalarnda, amann deerlendirilerek gereken manevrann
yaplmasilet me sorumlusunun t alimat yla gereklet irilir.
i) let me ynnden ilet me sahibini enerj i salayan kurulu nezdinde t emsil et mekle grevlidir. Enerj i
salayan kurulut an enerj i kesint isi t alebinde bulunmak, yeniden enerj i verilmesini t alep et mek, kesint i
arza ve benzeri konularda enerj i salayan kurulu ile gerekli ilikileri srdrmek ilet me sorumlusunun
grevidir.
j ) let me sahibi, enerj i salayan kurulu ve bakm sorumlusu ile ilgili gerekli ilikileri srdrerek bakm
ilerinin gn ve saat ini belirler ve gerekli koordinasyonu salar.
k) Bakm ekiplerinin t esislerde yapacaklarbakmlar dolaysyla t ehizat n gerilimden izole edilmi ve
t opraklanm olarak bakm ekibine t eslimini ve bakm sonrasnda t ehizat n kont rol edilerek bakm
ekibinden devralnmasnve ardndan gerekli manevralarn yaplarak normal ilet meye geirilmesini
salar.
l) Mevcut YG t ehizat nn durumunu srekli olarak izler ya da izlet ir. Yapaca deerlendirme
sonucunda mdahaleyi gerekt irecek bir t espit in yaplmashalinde durumu ilet me sahibine yazlolarak
bildirir.
m) Sorumluluu alt ndaki t esislerin gnlk bakmnn ilet me personeli t arafndan yaplmasnsalar.
n) let meye ilikin t opraklama t est lerini, ilet menin alma koullarna ve Elekt rik Tesislerinde
Topraklamalar Ynet meliine gre dzenli aralklarla veya gerekt ike yapt rlmasndan sorumludur.
o) Gerek grdnde ya da en fazla drt ayda bir t esisin durumuna, yaplacak almalara, varsa
sorunlara, zm nerilerine ve alnacak nlemlere ilikin raporunu enerj i salayan kurulua, iverene
ve ilgili EMO birimine vermek zere rapor dzenler.
zel grevler ve szlemeler dnda enerj i t ket iminin izlenmesi ve kompanzasyon t esisinin salkl
alp almadnn denet lenmesi sorumluluk kapsamnda deildir.
l et me Sahi bi ni n Ykml l kl er i
Madde 8 let me sahibinin ykmllkleri unlardr.
9
TMMOB EMO MSEM
a) let me sorumlusunun grevlerini yerine get irebilmesi iin gerek duyduu imalat larn ya da
hizmet lerin yerine get irilmesini salamak, t ehizat ile ilgili bakm ve onarm ilerini yapt rmak, t alep
edilen gvenlik malzemelerini almak, ilet me sorumlusunu grevin gerekt irdii lde yet kili klmak,
ilet me sorumlusu deiikliklerini enerj i salayan kurulua ve EMOya bildirmek,
b) let me sorumlusunun t alimat larve uyarlarndikkat e alarak uyulmasnsalamak,
ilet me sahibinin ykmllklerindedir.
Bu t alimat ve uyarlara uyulmamasndan kaynaklanacak her t rl kaypt an ilet me sahibi sorumludur.
EMOnun Ykml l kl er i
Madde 9 EMOnun ykmllkleri unlardr.
a) Bu Ynet melikt e t anmlanan hizmet lerin yrt lmesinde EMO, kanun ve ynet melikler ile belirlenen
grev ve yet kilerini kullanarak bir yandan hizmet in yrt lmesindeki t eknik gereklilikleri ve hizmet
kalit esini salar, dier yandan yelerin haklarnn korunmasnda gerekli grd giriim ve
mdahalelerde bulunur.
b) EMO Ynet im Kurulu, ube Ynet im Kurulu nerileri dorult usunda ilet me sorumluluuna ilikin
g, say, kapasit e, blge ve benzeri konularda snrlamaybelirler.
c) EMO Ynet im Kurulu, belge ve SMM hizmet lerine ilikin ilet me sorumluluu hizmet cret lerini, her
yl belirleyerek yaynlar.
d) let me sorumluluu hizmet inin il snrlarbaznda yaplmasasldr. Ancak ube Ynet im Kurullar
nerileri dorult usunda ube snrlariersinde kalmak kaydile EMO Ynet im Kurulunun onayile
dzenleme yapar.
e) let me sorumlularnn sicilleri, ilet me sorumlusuna ve ilet meye ait formlar zerinde ilgili EMO
birimleri t arafndan ayrayrt ut ulur.
f) EMO, elekt rik YG t esislerinde ilet me sorumluluu hizmet ini st lenecek mhendislere ynelik
"let me Sorumluluu" belgesi dzenler.
g) EMO her yl ilet me sorumluluu belgesinin yenilenip yenilenmeyeceine, ilet me sorumlusunun
dzenledii raporlara, yl iinde kat ldmeslek ii eit im kurslarna ve mhendislik et ik kurallarna
uyulup uyulmadna bakarak karar verir.
h) Belgelerin verilip verilmemesinde ya da yenilenip yenilenmemesinde son karar organEMO Ynet im
Kuruludur.
i) EMO Ynet im Kurulu gerek grd yerlerde ilet me sorumluluu meslek ii eit im programlarn
dzenler.
l et me Soruml ul uunun Gei ci Srel i Devr i
Madde 10 let me sorumlusu, sorumluluklarnbir baka belge sahibi mhendise salk, askerlik
grevi, yurt dseyahat i ve benzeri geerli ve zorunlu nedenlere dayanmak kaydile geici bir sre
devredebilir. Ancak bu t alebin ve yeni sorumlunun ilet me sahibince kabul edilmesi ve dzenlenecek
devir prot okolnn EMO t arafndan onaylanmasgerekir.
l et me Soruml ul uunun Sona Er mesi
10
TMMOB EMO MSEM
Madde 11 let me sorumluluu aadaki durumlarda sona erer.
a) let me sorumlusu mhendisin alt ilet meden ayrlmasya da grev deiiklii,
b) let me sorumlusu SMM ye t arafndan szlemenin fesh edilmesi,
c) let me sorumlusu yeye EMO t arafndan geici ya da daimi meslekt en men cezasverilmesi,
d) let me sorumlusunun salk sorunlar, askerlik ve benzeri nedenlerle sorumluluunu yerine
get irecek koullarkaybet mesi,
e) let me sahibinin, ilet me sorumlusu ile arasndaki szlemeyi fesh et mesi,
hallerinde ilet me sorumluluu sona erer ve EMOya bildirilir.
let menin faaliyet ini srdrmesi durumunda, ilet me sahibi t arafndan hemen yeni bir ilet me
sorumlusu belirlenerek enerj i salayan kurulua ve EMOya bildirilir, gerekli ilemler yerine get irilir.
let me sorumlusunun belge alma koullarnyit irmesi halinde ilet me sorumluluu sona erer. EMO bu
durumu ilet me sahibine ve enerj i salayan kurulua yazlolarak bildirir, ilet me sahibi yeni ilet me
sorumlusunu belirleyerek EMOya ve enerj i salayan kurulua bildirir.
Mesl ek i Ei t i me Kat l m
Madde 12 let me sorumluluu hizmet inin nemi ve zellii asndan ilet me sorumluluu
st lenecek kiiler, EMO Meslek i Srekli Eit im Merkezi (MSEM) t arafndan dzenlenen meslek ii
eit im seminerlerine kat larak Yet kilendirme Belgesi almak zorundadr.
Daha nce bu eit ime kat lm olan yelere EMO t arafndan belgeleri verilir.
EMO t arafndan dzenlenecek eit im programkapsamnda, i gvenlii mevzuat , hukuksal sorunlar,
ilk yardm, gvenlik malzemeleri, manevralar, kesiciler, ayrclar, sigort alar, koruma sist emleri,
t opraklama, t ransformat rler, kablolar, elekt rik t arifeleri, kompanzasyon sist emleri gibi konular yer alr.
Bel ge Ver i l mesi
Madde 13 Elekt rik YG t esisleri ilet me sorumluluu belgesi aadaki koullarda verilir:
a) let me sorumlusu;
1) SMM olarak alyorsa, EMOdan yl sonuna kadar geerli Elekt rik 1kV st ve 1kV alt t esisler SMM
belgesi alm olmas,
2) zel sekt rde alyorsa, t am gn ve t am yl esasna gre alt nbelgelemesi,
b) yelik ykmllklerini dzenli olarak yerine get irmesi,
c) EMO t arafndan kst lanmam olmas,
d) Lisans diplomasnvanelekt rik yksek mhendisi ya da elekt rik mhendisi olmas,
zorunludur.
11
TMMOB EMO MSEM
Lisans diplomasnda elekt rik elekt ronik mhendisi unvant ayan EMlerin Elekt rik YG Tesisleri let me
Sorumluluu Belgesi 18/ 3/ 2004 t arihli ve 25406 saylResm Gazet ede yaymlanan Trk Mhendis ve
Mimar OdalarBirlii Elekt rik Mhendisleri OdasSerbest Mavir Mhendislik Hizmet leri Ynet meliinin
9 uncu maddesinin birinci fkrasnn deiik (h) bendinin (8) numaral alt bendi dikkat e alnarak
dzenlenir.
NC BLM
Son Hkml er
Gei ci Madde 1 Bu Ynet meliin yaynlandyl iinde yaynlanma t arihine kadar gereklet irilen
hizmet szlemeleri yl sonuna kadar geerlidir. Bu szlemelerin yenilenmesi aamasnda bu
Ynet melik hkmlerine uyulur.
Geici Madde 2 Meslek ii eit ime kat lm ile ilgili 12 nci maddenin 1 inci fkras 01/ 01/ 2004
t arihinden it ibaren geerlidir.
Yr r l k
Madde 14 Bu Ynet melik yaymt arihinde yrrle girer.
Yr t me
Madde 15 Bu Ynet melik hkmlerini, Trk Mhendis ve Mimar OdalarBirlii Elekt rik Mhendisleri
OdasYnet im Kurulu yrt r.


12
TMMOB EMO MSEM
TMMOB MESLEK DAVRANI LKELER
27-28-29 Mays 2004 t arihinde yaplan TMMOB 38. olaan genel kurulunun 3.gn 4.ot urumunda
kabul edilmi ve yrrle girmit ir.
TMMOB El ekt r i k Mhendi sl er i OdasYnet i m Kurul unun 20/ 07/ 2007 t ari h ve 40/ 32 sayl
t opl ant snda, MSEMden bel ge al anl ar a i mza karl t aahht name ol ar ak
i mzal at t rl maskar ar l at rl mt r .
Gi ri
nsanln refahna son derece olumlu kat klarda bulunan t eknoloj i, dier yandan da insana, t opluma
ve doaya karolumsuz et kiler yarat ma pot ansiyeline sahipt ir.
Mhendislik, mimarlk ve ehir planclhizmet leri, gerek t ek t ek bireylerin, gerekse t oplumun gnlk
yaamnn her nokt asn, her geen gn daha ok et kilemekt e, bu et ki gnmzle snrlkalmayp
geleceimizi de kapsamakt adr. Bu nedenle de, mhendislerin ve mimarlarn t opluma, doaya ve
gelecek kuaklara karsorumluluklarda hizmet lerinin kapsamyla aynoranda art makt adr. Ayrca,
gelime srecinin sknt larnyaayan lkemizde bu t oplumsal sorumluluk kendisini daha da arlkl
olarak hisset t irmekt edir.
Bu sor uml ul uk mesl eki al anda sr ekl i yet ki nl emek kadar , mesl ei t opl umun gvenl i i ni ,
sal nve r ef ahnen baa koyan bi r anl ayl a uygul amak ve mesl eki et ki nl i kl er i bar,
adal et , i nsan hak ve onur una sayg, ayrm gzet memek, dr st l k, dor ul uk, hakkani yet ,
ei t l i k, zgr l k gi bi vazgei l mez deer l er e ve er deml er e sk skya bal kal ar ak
yrt mekl e yeri ne get i ri l ebi l i r.
Ve gene bu sorumluluk, insann ksa vadeli bencil ist eklerini ne kararak, canlve cansz doann
t ahribine yol aan anlaylara bilinli bir biimde karkonulmasngerekt irir.
Bununla birlikt e, mesleki et kinlikleri srasnda, herey mhendisler ve mimarlarn kendi iradelerine bal
ve kendi denet imleri alt nda deildir. Toplumun salk, gvenlik, ve refahnt ehlikeye at an ve canlve
cansz doaya zarar veren uygulamalarn, t eknoloj inin doas kadar, iinde yaanlan t oplumsal
koullarn ve sist emin doasile de birinci dereceden ilgili olduunun en yakn t anklarmhendisler ve
mimarlardr. Bu durumun sorumluluklarngereklet irmeyi ok daha zorlat rdnn bilincindedirler.
Mhendisler ve mimarlar, t oplumsal sorumluluklarnn kendilerini birey olarak belirli mesleki davran
ilkelerine skskya sahip kma greviyle karkarya brakt ngzden karmazlar. Bunun yansra,
bat a dizginsiz kar araylarolmak zere, t oplumsal sorumluluklarngereklet irmelerinin nndeki
bt n engellere kar rgt l bir mcadele yrt melerinin ve aralarndaki dayanmay srekli
gelit irmelerinin de zorunlu olduu gereine gzlerini kapamazlar.
Mhendisler, mimarlar ve ehir planclar, bu bilinle, mesleki et kinliklerinde aada t anmlanan
ilkelere uymay, uyulmasiin meslekt alarnuyarmaybir grev sayarlar.
Topl uma ve Doaya KarSor uml ul ukl ar
Bilimi ve t eknoloj iyi insanlk yararna kullanmay mesleki et kinliklerinin t emel ilkesi kabul eden
mhendis ve mimarlar;
1. Mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerini, t oplumun gvenlii, salve refah; insani kazanmlarn
ve klt rel mirasn korunmasiin kullanrlar. Toplum yarariin duymu olduklarsorumluluk ve kayg
her zaman kendi kiisel karlarnn, meslekt alarnn karlarnn ya da iinde bulunduklarmeslek
grubunun karlarnn st nde yer alr.
13
TMMOB EMO MSEM
2. Doaya ve gelecek kuaklara karsorumluluklarnn bilinciyle, doay,evreyi, klt r ve t abiat
varlklarnkorumay, uygulamalarnn doayla uyumlu olmasnsalamaymesleki sorumluluklarnn
ayrlmaz parasolarak grrler; doal kaynaklarn ve enerj inin t asarrufuna zel nem verirler.
3. Mesleki et kinliklerini srdrrken, din, dil, rk, inan, cinsiyet , corafi ayrm farkgzet mezler;
farklklt rlere saygyla yaklarlar; t oplumdaki herkese adil, drst ve iyi niyet le davranrlar.
4. Kendilerinden ist enen iin t oplum ve doa iin ciddi bir t ehlike yarat acasonucuna varrlarsa
ve bu konudaki mesleki yarglarhizmet verilen gerek ve t zel kiiler t arafndan dikkat e alnmyorsa,
onlarn t alimat larna kayt sz artsz uymayreddederler; bu durumun kendilerine hizmet verilenleri
uyarmak, gerekt iinde meslek rgt lerini ve hat t a kamu oyunu bilgilendirmek gibi hak ve
ykmllkler get irdiini dikkat e alrlar.
5. Toplumun ilgi alaniinde bulunan t eknik konulardaki grlerini, raporlarn, konuyu yerinde ve
t am anlamyla incelemi ve yet erli bilgi ve verilerle donanm olarak, t icari ve kiisel kayglarbir yana
brakarak, adil, doru, eksiksiz ve nesnel bir biimde aklarlar.
6. lkenin t eknoloj i yet eneinin gelit irilmesi srecinde, t eknoloj inin gerek kendisinin gerekse
yanl kullanlmasnn olasolumsuz sonularnn da t oplum t arafndan anlalmasve gerekli nlemlerin
alnmasiin aba harcarlar.
7. yerlerindeki salk ve gvenlii t it izlikle ve ert elemeksizin korur ve gelit irirler. Gerekli
nlemlerin alnmasiin zorlayc, uygulayc, eit ici ve dayanma iinde olurlar.
Hi zmet Ver i l en Ger ek ya da Tzel Ki i l ere Kar Sor uml ul ukl ar
Mhendisler ve mimarlar,
1. Mesleki hizmet verilirken, gvenilirliklerini t it izlikle gzet erek, yapt klarher t rl szel ya da
yazlszlemede yer alan bt n hkmlere t am olarak uyarlar ve kart araft an da aynduyarll
beklerler.
2. Her t rl mesleki hizmet srasnda, t oplumun gvenliini, saln ve refahn t ehlikeye
at mamaya en st dzeyde zen gst ererek, mesleki beceri ve deneyimlerini yapt klarie bt nyle
yanst arak dzgn bir i st andardyla alrlar.
3. ilikilerini et kileyecek ekilde dorudan ya da dolaylolarak herhangi bir armaan, para ya da
hizmet ya da i t eklifi kabul et mezler; bakalarna t eklif et mezler; mesleki ilikilerini gelit irmek
amacyla siyasal amalba yapmazlar.
4. Yapt klariin kendi deneyimlerini zenginlet irmesi iin t it izlikle aba gst erirken, t oplum ve
doa iin kesin bir t ehlike olut urmad srece, hizmet verilen gerek ve t zel kiilerin t icari ve
t eknoloj ik srlarnizin almadan bakalarna aklamazlar, kiisel karlariin kullanmazlar.
Mesl ee ve Mesl ekt aa KarSor uml ul ukl ar
1. Mesleki et kinliklerini, t m meslekt alarnn gvenini kazanacak bir biimde ve meslein
saygnlna azami zen gst ererek srdrrler.
2. Tm meslekt alarna saygyla yaklarlar, drst ve adil davranrlar. Meslekt alaryla haksz
rekabet iinde olmazlar. Gen meslekt alarnn geliimi iin zel aba harcarlar, onlara yardmc
olurlar. Telif haklarna ve zgn almalara sayg gst erirler; bakalarnn almalarn kendi
almalargibi gst ermekt en t it izlikle kanrlar.
14
TMMOB EMO MSEM
3. Yalnzca yet erli olduklar alanlarda mesleki hizmet ret meyi hedef ve ilke kabul ederler;
hizmet lerini et kileyebilecek dier uzmanlk alanlarndaki yet kililerin grlerine bavururlar;
disiplinlerarasort ak almayzendirirler.
4. Mesleki grev, yet ki ve sorumluluklarn, sadece zorunlu durumlarda ve ancak ehil olan
meslekt alarna devrederler.
5. lerini yalnzca kendilerine t annm mesleki grev, yet ki ve sorumluluk erevesinde yaparlar,
yalnzca resmi olarak hak kazanm olduklarsfat ve unvanlarkullanrlar.
6. Meslek rgt lerinin et kinliklerine akt if olarak kat lmaya aba gst erirler, onlardest eklerler,
meslein gelimesine kat kda bulunurlar.
7. Mesleki Davran lkelerine aykr davrananlara yardmc olmazlar; onlara hogr
gst ermezler, et kinliklerinin iinde yer almazlar ve uyarrlar; bu konuda meslek rgt leriyle ibirlii
iinde olurlar; bu ilkelere uygun davrananlarbt n gleriyle dest eklerler.
Kendi l er i ne KarSor uml ul ukl ar
1. Mesleki bilgilerini ve klt rlerini srekli gelit irirler.
2. Mesleki et kinliklerine ilikin olarak meslekt alarnn drst ve nesnel elet irilerini dikkat e alrlar,
gerekt iinde kendileri de elet irmekt en kanmazlar.


15
TMMOB EMO MSEM
MHENDSLERN HUKUK SORUMLULUKLARI

l et me Soruml usu Ki mdi r ?

Yksek gerilimli kuvvet li akm t esislerinde t eknik konulardan sorumlu ve EMO t arafndan
belgelendirilmi ELEKTRK MHENDS dir.

l et me Soruml ul uunda Temel Mevzuat

Elekt rik Kuvvet li Akm Tesisleri Ynet melii
EMO Elekt rik Yksek Gerilim (YG) Tesisleri let me Sorumluluu Ynet melii
i Salve Gvenlii Tz

Di er Mevzuat

4857 Sayl Kanunu
i Salve Gvenlii KurullarHakknda Tzk
Ar ve Tehlikeli ler Tz
TMMOB ve EMO Mevzuat

l et me Soruml usunun Gr evl er i

Tesist e uyulmasgereken i gvenlii ynt emlerini t esbit et mek;
Emniyet li bir ilet me iin uyulmasgerekli kurallarbelirlemek;
Gerekli ara gereleri t esbit ederek sz konusu kurallara uyulmas ynnde denet lemeler
yapmak;
Ort aya kan arzalarda yaplacak mdahalelere nezaret et mek ve gerekli manevlarn
yaplmasnsalamak;
Tesist e gerekli t est ve bakmlarn yapt rlmas;
Sorumluluklarile ilgili konularda ilet me sahibine rapor verilmesi;
Mevzuat la dzenlenmi dier grevleri yerine get irmek.
let me Sorumlusunun grevlerini yerine get irebilmesi iin gerek duyduu imalat larn ya da
hizmet lerin yerine get irilmesini salamak,
Talep edilen gvenlik malzemelerini almak,
let me Sorumlusunu grevin gerekt irdii lde yet kili klmak,
let me Sorumlusu deiikliklerini enerj i salayan kurulua ve EMOya bildirmek,
let me Sorumlusunun t alimat larve uyarlarndikkat e alarak uyulmasnsalamak,
(Bu t alimat ve uyarlara uyulmamasndan kaynaklanacak her t rl kaypt an ilet me sahibi
sorumludur)

Sor uml ul uk

Uyulmasgereken bir kurula aykrdavrann hesabnverme; t azminat la ykml t ut ulma; ilenmi
olunan bir suun gerekt irdii cezayekme

Soruml ul uk Trl eri

Cezai Sorumluluk
Hukuki Sorumluluk
dari Sorumluluk

16
TMMOB EMO MSEM
Cezai Sor uml ul uk

Kast Taksi r Ayrm






















TCK md. 45
Crmde kasdn bulunmamascezay
kaldrr. Failin bir eyi yapmasnn veya
yapmamasnn net icesi olan bir fiilden
dolaykanunun o fiile ceza t ert ip et t ii
ahval mst esnadr.
Kabahat lerde kast sabit olmasa bile
herkes kendi fiil veya ihmalinden
mesuldr.
Failin ngrd net iceyi ist ememesine
ramen net icenin meydana gelmesi
halinde bilinli t aksir vardr; bu halde
ceza t e bir orannda art rlr.
Yeni TCK
Kast
MADDE 21.- (1) Suun olumaskast n varlna baldr. Kast ,
suun kanuni t anmndaki unsurlarn bilerek ve ist enerek
gereklet irilmesidir.
Taksi r
MADDE 22.- (1) Taksirle ilenen fiiller, kanunun aka belirt t ii
hallerde cezalandrlr.
(2) Taksir, dikkat ve zen ykmllne aykrlk dolaysyla,
bir davrann suun kanuni t anmnda belirt ilen net icesi
ngrlmeyerek gereklet irilmesidir.
(3) Kiinin ngrd net iceyi ist ememesine karn, net icenin
meydana gelmesi halinde bilinli t aksir vardr; bu halde
t aksirli sua ilikin ceza t e birden yarsna kadar
art rlr.
(4) Taksirle ilenen sut an dolayverilecek olan ceza failin
kusuruna gre belirlenir.
TCK md. 383
Bir kimse t edbirsizlik veya dikkat sizlik
veya sanat ve meslekt e t ecrbesizlik
veya nizam ve emir ve kaidelere
riayet sizlik net icesi olarak bir yangna
veya infilaka veya bat maa ve deniz
kazasna veya umumi bir t ehlikeyi
mut azammn t ahribat a ve musibet lere
sebebiyet verirse ot uz aya kadar hapse
ve yz liraya kadar ar cezayi nakt iye
mahkm olur.
Eer bu fiilden bir ahsn hayat nda
t ehlike hasl olursa alt aydan be
seneye kadar hapse ve elli liradan yz
elli liraya kadar ar cezayi nakt iye ve
bundan lm vukua gelirse be
seneden fazla olmamak zere ar
hapse ve yz liradan be yz liraya
kadar ar cezaynakt iye mahkm
olur.
Yeni TCK
MADDE 171.- (1) Taksirle; a)
Yangna, b) Bina kmesine,
t oprak kaymasna,
dmesine, sel veya t akna,
Neden olan kii, fiilin
bakalarnn hayat , salveya
malvarlbakmndan t ehlikeli
olmashalinde, aydan bir yla
kadar hapis cezasile
cezalandrlr.
17
TMMOB EMO MSEM





Hukuki Soruml ul uk ( Tazmi nat Sor uml ul uu)

Haksz Fiil (Kusur) Sorumluluu
Kusursuz Sorumluluk

Haksz Fi i l i n Unsur l ar

1. Hukuka aykrfiil
2. Zarar (maddi-manevi)
3. lliyet ba
4. Kusur

Haksz Fi i l Soruml ul uu

BK md. 41/ 1

Gerek kasden gerek ihmal ve t eseyyb yahut t edbirsizlik ile haksz bir suret t e dier kimseye
bir zarar ika eden ahs, o zararn t azminine mecburdur.

Kusur suz Sor uml ul uk

BK md. 58

Bir bina veya imal olunan herhangi bir eyin maliki, o eyin fena yaplmasndan yahut
muhafazasndaki kusurundan dolaymesul olur.

TCK md. 455
Tedbirsizlik veya dikkat sizlik veya meslek
ve sanat t a acemilik veya nizamat , ve
evamir ve t alimat a riayet sizlik ile bir
kimsenin lmne sebebiyet veren ahs
iki seneden be seneye kadar hapse ve
250 liradan 2.500 liraya kadar ar para
cezasna mahkm olur.
Yeni TCK

Taksi r l e l dr me
MADDE 85.- (1) Taksirle bir insann
lmne neden olan kii, yldan alt yla
kadar hapis cezasile cezalandrlr.

TCK md. 459

Her kim t edbirsizlik veya dikkat sizlik
yahud meslek ve sanat t a acemilik veya
nizam, t alimat ve emirlere riayet sizlik
net icesi olarak bir ahsa cismen eza
verecek veya shhat ini ihlal edecek bir
zarar iras eder yahud akli melekelerinde
t eevv husulne sebebiyet verirse:
TCK 455. ve 459. maddelerdeki cezalar,
kusurun derecesine gre sekizde birine
kadar indirilebilir.
Yeni TCK

Taksi r l e yar al ama
MADDE 89.- (1) Taksirle bakasnn
vcuduna acveren veya salnn ya da
alglama yet eneinin bozulmasna neden
olan kii, aydan bir yla kadar hapis
veya adli para cezasile cezalandrlr.

18
TMMOB EMO MSEM
Bu cihet t en dolaykendisine karmesul olan ahslar aleyhindeki rcu hakkmahfuzdur.

dar i Sor uml ul uk

verene Kar
Meslek rgt ne Kar


Sor uml ul ukt an Kur t ul abi l meni n art l ar

Kuvvet li akm t esislerinde yapm, bakm ve ilet me esnasnda ii yapan elemann kiisel
hat alarndan oluacak kazalardan let me Sorumlusuna hukuki sorumluluk yklenemez.
(ynet melik Madde 60)
Kanlmazlk lt : let me Sorumlusu ist enmeyen sonucun meydana gelmemesi iin somut
durumun gerekt irdii her t rl obj ekt if dikkat ve zeni gst ermi olduunu ispat ederse
sorumlulukt an kurt ulur.


19
TMMOB EMO MSEM
ELEKTRK YKSEK GERLM TESSLERNDE DOLAYLI DOKUNMAYA KARI KORUMA ve
TOPRAKLAMA

Hazr l ayan : Y.Mh. sa LSU .T.. Elekt rik-Elekt ronik faklt esi Emekli ret im Grevlisi

indekiler

1. Topraklama t anm
2. Topraklaycet rafnda pot ansiyel dalm
3. zin verilen dokunma gerilimi deerleri
4. Topraklamalarn amaca gre snflandrlmas
5. Pot ansiyel dzenleme
6. Ana pot ansiyel dzenleme emas
7. Topraklaycnn yaylma direncinin hesab
8. rnekler
9. Topraklayclarn karlat rlmas
10. Temel t opraklayc
11. Topraklama t esisinin boyut landrlmas
12. rnekler
13. Y.gerilim t opraklama t esisinin t asarm
14. rnek
11. Y.gerilim direk t opraklamalariin t eklif
12. lmeler
13. Y.gerilim koruma ve A.Gerilim ilet me t opraklamalarnn birlet irilme art lar
14. rnekler
15. Parafudrlarn t opraklanmas

Toprakl ama
Tanm: Elekt rikli ilet me aralarnn (generat r, t ransformat r, mot or, kesici, ayrc, direk, aydnlat ma
armat r, buz dolab, amar makinasv.b.) akt if olmayan (normal ilet mede gerilim alt nda olmayan)
met al ksmlarnn bir ilet ken zerinden t oprakla birlet irilmesidir.
Toprakla balant eit li ekillerdeki t opraklayclarla (t oprak elekt rot lar) yaplr.

Topr akl aycdan akm gemesi
Bir t opraklaycdan (t opraklama elekt rodundan) t opraa akm akt zaman, t opraklaycdan it ibaren
evreye doru akm yaylmas meydana gelir. Bu yaylma t opraklayc evresindeki pot ansiyelin
ykselmesine yol aar. Toprak iinde epot ansiyel nokt alarbirlet iren erilerin bir pot ansiyel adr
veya konisi meydana get irdii dnlr. Topraklayc evresindeki pot ansiyel deiimi, referans
t oprak ile t opraklaycya doru deiik nokt alar arasndaki gerilim llerek bulunur.
Aadaki slaydlar da bir ubuk elekt rot evresindeki, gerek deerlere gre izilmi, pot ansiyel
dalmda gst erilmit ir. Elekt rot a yakn nokt alarda pot ansiyel, hzla deimekt edir.
Bir t opraklama elekt rodunun ykselen pot ansiyeli, bu elekt rodun et ki alannda bulunan ikinci bir
elekt roda balmet al ksmlara t anarak, bu ksmlarda referans t opraa kargerilim ykselebilir. Bu
olaya Pot ansiyel srklenmesi adverilmekt edir.
Adm gerilimleri, ekillerden de grld gibi, elekt rot evresinde yksek olacakt r. Pot ansiyel
deiiminin yumuat lmasmaksadile elekt rot evresine pot ansiyel dzenleme elekt rot laryerlet irilir.


20
TMMOB EMO MSEM
U
ST
U
E
U
ST
U
SS
POTANSYEL DAILIMI
DZENLENM
POTANSYEL DAILIMI
DZENLENMEM
DOKUNMA
GERLM
TOPRAKLAMA
GERLM
ADIM
GERLM
1 m.
Potansiyel dalm
IE
V
Ref.topraa gre Elektrot gerilimi
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 5 10 15 20 25
L = 2 m. D= 2.5 cm. E = 10 O.m IE = 96 A. r =Elektrotdan uzaklk
ubuk topraklayc evresinde potansiyel dalm
=U-((I
E
.
E
/2H.L).Ln(4.L.r/D(L+(r
2
+L
2
)
1/2
)
m
V
21
TMMOB EMO MSEM
Potansiyel dzenleme elektrotlar
1. halka
2. halka
~ 0,5 m
~1 m
Toprak yzeyi
Potansiyel dzenleyici (PD)
tesis edilmi
Potansiyel dzenleyici tesis
edilmemi
Potansiyel dzenleme
Eit derinliklere tesis edilmi potansiyel dzenleyici elektrotlar.
Potansiyel dalmnda dik blmler oluabilir.
U
E
U
S
U
T
22
TMMOB EMO MSEM
Farkl derinliklere tesis edilmi
potansiyel dzenleyici elektrotlar
U
S2
Potansiyel dzenleyici topraklayclarn yerleimi
U
T
U
S1
Dzenleyici elektrotlarn ap ve derinliklerine gre
adm geriliminde deiiklikler meydana gelir.
U
S2
> U
S1
Elektrik arpmas olay, canl zerinden tehlikeli deerde akm gemesi sonucunda
oluur.
nsan i direnci dokunma gerilimine olduu kadar, kiiden kiiye; dokunma
noktalarnn yeri ve durumuna gre deiiklikler gsterdii iin akm byklkleri
ile hesap yapmak olanakszdr. Bu sebeple dokunma gerilimi ve etki sresi
byklklerine bal olarak tehlike snrlar tarif edilmitir.
Dokunma gerilimi ve vcut akm ile ilgili dier bilgiler Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii Ek-C de bulunmaktadr.
Alak gerilim iin izin verilen dokunma gerilimi U
L
= 50 Vu amayacaktr.
antiyeler, tarm alanlar v.b. yerlerde bu deer 25 V olarak snrlanmtr.
230/400 V alak gerilim ebekelerinde hatal devre genel olarak:
5 s ve
TN sistemde el aletleri ve portatif cihazlar iin 0,4 s
iinde kesilmelidir.
Yksek gerilim tesislerinde dokunma gerilimi snrlar ise aadaki eri ile
verilmitir.
23
TMMOB EMO MSEM
3
4
5
6
7
8
9
100
3
2
U
Tp
4 3 5 6 7
4
5
6
7
8
9
1000
V
8 9 0,1 2 8 7 6 5 4 3 9
s
3 9 1 2 8 7 6 5 4 10
Akm sresi t
Bu eri sadece Y.G. ebekeleri iin kullanlacaktr.
Snrl akm sreleri iin izin verilen en yksek dokunma gerilimleri
Topraklamann amaca gre snflandrlmas
Topraklama balca amala yaplmaktadr.
1. Koruma topraklamas
nsanlar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin iletme
aralarnn aktif olmayan metal ksmlarnn topraklanmas. (Normal
artlarda gerilim altnda olmayan ksmlar)
2. letme topraklamas
letme akm devresinin, tesisin normal iletilmesi iin topraklanmas.
(Aktif ksmlarn topraklanmas. Normal artlarda gerilim altnda
olabilen ksmlar)
3. Fonksiyon topraklamas
Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu
yerine getirmesi iin yaplan topraklama.
Yldrm etkilerine kar koruma, rayl sistem topraklamas, letiim
tesisleri iletme topraklamas.
24
TMMOB EMO MSEM
Topraklamalarn amalarna rnekler
Koruma
topraklamas
letme
topraklamas
Fonksiyon
topraklamas
Koruma
topraklamas
L1
L2
L3
PEN
R
B
R
A
R
A
Parafudr
Tanmlar
nemli baz tanmlar aada verilmitir. Dier tanmlar iin Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii madde 4e baklabilir.
Koruma iletkeni (PE) : letme elemanlarnn aktif olmayan blmlerini:
- Potansiyel dengeleme barasna,
- Topraklayclara ,
- Elektrik enerji kaynann topraklanm noktasna,
balayan iletkendir.
Koruma iletkeni + ntr iletkeni (PEN) : Koruma iletkeni ve ntr iletkeni fonksiyonlarn bir
iletkende birletiren topraklanm iletkendir.
Temel topraklayc : Beton iine gml, toprakla beton vastas ile geni yzeyli olarak
temasta bulunan iletkendir. Ynetmelik Madde 9b7ye gre yeni binalarda yaplmas
zorunludur.
Topraklaycnn yaylma direnci : Bir topraklama tesisi ile referans toprak arasndaki
direndir.
Topraklama gerilimi :Topraklama tesisi ile referans toprak arasnda oluan gerilimdir.
Dokunma gerilim : Topraklama geriliminin insan tarafndan kprlenen blmdr.
25
TMMOB EMO MSEM
1. Koruma topraklamas
2. Potansiyel dengeleme
baras
3. Topraklama iletkeni
4. Koruma iletkeni
5. A.G.kablolar
6. Ntr (N) veya PEN
7. letme topraklamas
(Topraklamalarn birlemesi
artlarnn geerli olmas
halinde)
8. Potansiyel dzenleyici
topraklayclar
9. Temel topraklama
10. Derin topraklayc
YG
2
8
3
9
4
7
4, 1
Topraklamada kullanlan nemli tanmlar
8
10
4, 1
A.G.
5,6
ANA POTANSYEL DENGELEME EMASI
Ana pano detay
Yldrmlk
Banyo,du
Kalorifer borular
Gaz borular
Anten
L1 L2 L3 N PE
ANA PANO
Y.G.Hcreleri
Su borular Dier metal
aksam
Ana potansiyel dengeleme baras
Temel topraklamas 30x3.5 mm.
L1
L2
L3
N
PE
EBEKE
tesisat
TT sistemde bu kpr
olmayacaktr.
Bina demir
donats
letiim Tes.
Dardan gelen btn enerji ve
iletiim hatlar iin AGK elemanlar
26
TMMOB EMO MSEM
Toprak zgl direncleri
Toprak cinsi Toprak zgl direnci
E
(O.m)
Bataklk 5-40
amur,kil,humus 20-200
Kum 200-2500
akl 2000-3000
Hava etkisi ile dalm ta ounlukla <1000
Kumta 2000-3000
Granit >50000
Buzulta >30000
imento (saf) 50
1ximento+3xKum 50-300 (Rutubetli)
Deiik derinliklerdeki tabakalarn farkl zgl direnleri, llen toprak
zgl direncini etkiler.
Topraklayclarn yaylma direnlerinin hesab
Yaylma direnci topraklaycnn ekline, boyutlarna ve topran zgl direncine
baldr. Baz elektrot ekilleri iin yaylma direnleri aadaki hesap yntemi ile
belirlenir.

E
Topran zgl direnci (O.m)
l ubuk boyu (m)
d ubuk ap (m)
olmak zere
ubuk topraklayc (Derin topraklayc) iin yaylma direnci
R
E
=(
E
/2.t.l)ln(4l/d)
l erit veya halka topraklayc uzunluu (m)
D=l/t halka topraklaycnn ap (m)
d letken kalnl veya erit kalnlnn yars (m)
olmak zere
erit topraklayc yaylma direnci R
E
=(
E
/tl)ln(2l/d)
Halka topraklayc yaylma direnci R
E
=(
E
/t
2
D)ln(2tD/d)
D Gzl topraklaycnn alanna edeer alanl daire ap (m) olmak zere
Gzl topraklayc yaylma direnci R
E
=(
E
/2D)+
E
/l
yaklak ifadeleri ile bulunur.
27
TMMOB EMO MSEM
Yaylma direnci hesap rnekleri:
rnek 1:
ubuk Topraklayc R
E
= (
E
/2.t.l)ln(4l/d)
Toprak zgl direnci
E
= 200 O.m
ubuk boyu l = 2 m.
ubuk ap d = 0.025 m.
R
E
= 200/(2xtx2)xln(4x2/0.025) = 91.8 O
rnek 2:
Halka Topraklayc R
E
=
E
/(t
2
xD)xln(2tD/d)
Toprak zgl direnci
E
= 200 O.m
Halka ap D = 20 m. (20m.edeer apl halka)
Topraklayc ap d = 0.015 m.
R
E
= 200/(t
2
x20)xln(2tx20/0.015) = 9.15 O
Ekte eitli topraklayclarn boyutlarna bal olarak yaylma direnleri
verilmitir. ubuk topraklayclarda kullanlan malzemenin artmasna karlk
yaylma direncinin ayn oranda artmad grlmektedir. Levha topraklayc ile
erit topraklayc karlatrldnda ayn malzeme miktar iin erit
topraklaycda yaylma direncinin yaklak % 66 azald hesaplanmaktadr.
eitli topraklayclarn boyutlarna gre yaylma direnleri
0,5 m2
UBUK ERT GZL LEVHA
Toprak zgl direnci ro 100 100 100 100
Gmlme derinlii h
Uzunluk L 2
ap/edeer ap d 0,025
Edeer daire ap D
Kenar boyu s 0,75
UBUK ERT GZL LEVHA
Malzeme Diren Gmme derinlii (m) 0,50
ubuk ap = 0,025 m. artm azalm 30x3,5 mm
ubuk boyu (m) Re (ohm) erit boyu (m) Re (ohm) Boyut Edeer ap (m) letken uzunlu (m) Re (ohm) Yzey (m2) Kenar boyu(m) Re (ohm)
0,5 139,48 0,5 267,36 4x5 5,05 20,00 9,91 0,50 0,71 47,14
1 80,77 1,0 1,00 1 155,74 4x5 5,05 25,00 9,91 1,00 1,00 33,33
1,5 58,15 1,5 1,39 2 88,90 4x5 5,05 30,00 9,91 1,5 1,22 27,22
2 45,90 2,0 1,76 5 41,39 6x6 6,77 30,00 7,39 2 1,41 23,57
2,5 38,14 2,5 2,12 10 22,90 6x6 6,77 36,00 7,39 2,5 1,58 21,08
3 32,75 3,0 2,47 15 16,13 6x6 6,77 42,00 7,39 3 1,73 19,25
3,5 28,77 3,5 2,81 20 12,56 6x6 6,77 48,00 7,39
3,6 28,10 3,6 2,87 30 8,80 10x10 11,28 60,00 4,43
3,7 27,46 3,7 2,94 40 6,83 10x10 11,28 70,00 4,43
3,8 26,85 3,8 3,01 50 5,61 10x10 11,28 80,00 4,43
4 25,71 4,0 3,14 100 3,02
4,5 23,27 4,5 3,47
5 21,28 5,0 3,80
5,5 19,62 5,5 4,12
6 18,22 6,0 4,43
6,5 17,01 6,5 4,75
7 15,96 7,0 5,06
7,5 15,05 7,5 5,37
0,5 m2 levhadan 16,3 m; 3cmgenilikte erit elde edilir. Levhann yaylma direnci 47,14 ohmiken
Bu erit, topraklayc olarak kullanlrsa elde edilen diren 16,13 ohm
28
TMMOB EMO MSEM
TEMEL TOPRAKLAMA PROJES
PLAN
Temel topraklama elektrotu 30x3.5 mm erit
Pot.D.B.
Balant filizi
Yldrmlk balant filizi ve
kaz aya elektrot
Boyutlar byk ise 20x20 m. gzler yaplmaldr.
Dilatasyonlarda
esnek balant
A A
>20 m ise
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii
Dilatasyonlarda esnek balant
29
TMMOB EMO MSEM
TEMEL TOPRAKLAMA DETAY
A-A kesitleri
~ 5 cm
~ 5 cm
En az 150 cm.lik
balant filizi
Toprak
Yaltm
Temel
Drenaj
Bodrum d
duvar
Zemin betonu
Tespit eleman
Bodrum d
duvar
Zemin betonu
Temel topraklayc
Temel topraklayc
Balant filizi
Demir donats bulunan temel Demir donats bulunmayan temel
Temel
30
TMMOB EMO MSEM
Bodrum d
duvar
Balant filizi
Max.yer alt su seviyesi
Bina yaltmnn iinde kalan temel
Temel
Yaltm
Tesviye betonu
TEMEL TOPRAKLAMA DETAYLARI
A-A kesiti
Topraklayc tesviye
betonu iine konacaktr.
Altta akl serilmi ise hesaplarda akln zgl direnci
kullanlmal, ya da elektrot akl tabakann da altna konmaldr.
rnek 3 Temel topraklama hesab
6 m x 8 m boyutunda bir binada temel topraklaycnn yaylma direncini
hesaplaynz.
Toprak zgl direnci 150 O.m olarak verilmitir.
Topraklaycya edeer dairenin ap ,
D=(4.a.b/t)
1/2
R
A
~ 2.
E
/ 3D
D=(4.6.8/t)
1/2
= 7,8 m
R
A
=2. 150 / 3. 7,8 =12,8 O
31
TMMOB EMO MSEM
A=600 m2
E = 150 O.m
D=1,13 . A
1/2
=27,67 m
RE = 2.E / 3.D=2x 150 / 3x 27,67 =3,61 O
rnek 4
Bir apartman 600 m2 alana oturmaktadr. Toprak zgl direnci 150 O.m
dir. Topraklama direnci ne kadardr?
20m
30 m
Topraklama tesislerinin boyutlandrlmas.
Topraklama tesislerinin kurulmas iin temel koullar:
1. Mekanik dayanm ve korozyona kar dayanklln salanmas,
2. Isl bakmdan en yksek hata akmna (hesap yolu ile bulunan)
dayankllk,
3. letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi,
4. En yksek toprak hata akm esnasnda, topraklama tesislerinde ortaya
kabilecek gerilimlere kar insanlarn gvenliinin salanmasdr.
Bu koullarn salanmas iin
- Hata akmnn deeri,
- Hatann sresi,
- Topran zellikleri nemlidir.
32
TMMOB EMO MSEM
1. Mekanik dayanm bakmndan boyutlandrma:
Topraklama elektrodu ve topraklama iletkenleri korozyona kar dayankl
malzemeden yaplmaldr.
1.Topraklama elektrodu en kk boyutlar El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii Ek-A da verilmitir.
2.Topraklama iletkenleri iin en kk kesitleri El.Tes.Topraklamalar
Ynetmelii izelge-4a da, iletkenin mekanik olarak korunmu veya
korozyona kar korunmu olup, olmamasna bal olarak:
Malzeme Kesit
Bakr 25 mm2
Daldrma galvanizli demir 50 mm2
olarak bildirilmektedir.
l trafolarnn topraklanmasnda en kk kesit koruma durumuna bal olarak
2.5-4 mm2 dir.
Potansiyel dengeleme iletkenleri ile ilgili en kk kesitler ise El.Tes. Topraklamalar
Ynetmelii izelge-4b de gsterilmitir.
Minimum boyutlar
iletken Kaplama/D klf
Malzeme Topaklayc eidi
ap (mm) Kesit
(mm
2
)
Kalnlk
(mm)
Tekil
deerler
( )
Ortalama deerler (u;n
erit
2)
90 3 63 70
Profil (levhalar
dahil)
90 3 63 70
Boru 25 2 47 55
Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk
16 63 70
Scak
daldrma
galvaniz
Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel
10 50
Kurun
1)
klfl
Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel
8 1000
Svanm
bakr klfl
Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk
15 2000
elik
Elektrolitik
bakr
kaplamal
Derin topraklayclar
iin yuvarlak ubuk
14,2 90 100
erit 50 2
Yzeysel
topraklayclar iin
yuvarlak tel
25
3
rgl iletken 1,8* 25
plak
Boru 20 2
Kalayl rgl letken 1,8* 25 1 5
Galvanizli erit 50 2 20 40
rgl iletken 1,8* 25 1000
Bakr
Kurun
1)
klfl
Yuvarlak tel 25 1000
*)rgl iletkeni oluturan her bir tel iin
1)Beton iine dorudan gmlenler iin uygun deildir
2)Kenarlar yuvarlatlm, souk ekme veya kesilmi eritler
3)Deneyimlere dayanarak korozyon ve mekanik anma tehlikesinin ok az olduu tespit edilirse olaanst koullarda 16 mm
2
kullanlabilir.
Topraklayclarn en kk kesitleri (El.Tes.Topraklamalar Ynetmelii Ek-A)
53
33
TMMOB EMO MSEM
Topraklama iletkenlerinin (Topraa denmeleri durumunda)
minimum kesitleri
Mekanik olarak korunmu Mekanik olarak korunmam
Korozyona kar
korunmu *
)
Isnmaya gre hesap veya seim 16 mm
2
bakr
16 mm
2
demir,daldrma
galvaniz
Korozyona kar
korunmam
25 mm
2
bakr,
50 mm
2
demir, daldrma galvaniz
*
)
Korozyona kar koruma, bir mahfaza ile salanabilir.
Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii izelge 4a
Potansiyel dengeleme iletkenlerinin kesitleri


Ana potansiyel
dengeleme

Tamamlayc potansiyel dengeleme

ki gvde arasnda 1 x En kk ilelken kesiti Normal

0,5 x Tesisin en byk
koruma iletkeninin kesiti

Bir gvde veya
yabanc iletken
blmler arasnda
0,5 x Koruma iletkenlerinin
kesiti

Mekanik olarak
korunmu
Cu 2,5 mm
2
veya Al
*)
Enaz

6 mm
2
Cu

Mekanik olarak
korunmam
Cu 4 mm
2
veya Al
*)

Yaplabilecek
snrlama

25 mm
2
Cu veya edeer
iletkenlikte

-

-

*
)
Alminyum iletkenli hatlarn korumasz olarak denmesi durumunda, mmkn olan
korozyon ve dk mekanik dayanmndan dolay iletken kopma olasl yksektir.


Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii izelge 4b
34
TMMOB EMO MSEM
2. Isl dayanm bakmndan boyutlandrma:
Isl bakmdan boyutlandrma iin gz nne alnacak akmlar El.Tes. Topraklamalar
Ynetmelii izelge 1 de bildirilmitir.
Yksek gerilim sistemlerinde topraklama elektrodu ve topraklama iletkeni, yldz
noktasnn topraklanma ekline bal olarak, genellikle bir kutuplu ksa devre veya
ift toprak ksa devresi akmna gre boyutlandrlmaktadr.
Toprak ksa devreleri ebeke ynnden dengesiz ileme durumu olduundan teorik
olarak ksa devre akmlarnn simetrili bileenler kullanlarak hesaplanmas gerekir.
Orta ve alak gerilim ebekelerinde hata akm yolu zerindeki direnler dikkate
alndnda hesaplarn klasik devre hesab eklinde yaplmas sakncal deildir.
Topraklama tesislerinde kullanlacak ksa devre akmlarnn hesab:
Ntr topraklanm ebekelerde bir kutuplu ksa devre akm:
c : Gerilim katsays,
Z : Hata akm yolu toplam empedanslar,
U
FN
: Faz-Ntr gerilim,
U
FF
: Faz aras gerilim
olmak zere
I
k1
=c.U
FN
/ Z
dir.
Ntr yaltlm ebekelerde ift toprak ksa devre akm ise, toprak
yaylma direnleri hesaba girmezse
en byk deer olarak

' '
3
' '
.
2
3
K KEE
I I =
' '
3 K
I : fazl ksadevre akm
eklinde hesaplanr.
35
TMMOB EMO MSEM
Gerilim katsays (c), en byk akm hesabnda kaynak E.M.K. ni ve yksek
iletme gerilimi halini dikkate almak iin Y.G. ve A.G. de 1,1-1,05; en kk akm
hesabnda ise dk iletme gerilimi ve anahtar kontaklar, ek yerleri v.b. yerlerdeki
kayplar karlamak zere Y.G. de 1.0 ve A.G. de 0,95 alnmaldr.
Devre elemanlarnn akm tama kapasiteleri kontrol edilirken en byk hata akm
deeri kullanlr.
Koruma cihazlarnn hata halinde devreyi kesip kesemiyeceklerinin kontrolu ise en
kk hata akmna gre yaplmaldr. Hat sonu toprak ksa devrelerinde eriyen telli
sigortalarn kesme kontrolu da en kk hata akmna gre yaplr.
rnek 5 Yksek gerilim tesislerinde toprak ksa devresi akm hesab
50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5 630 KVA;34.5/0.4 kV
Hesap aada verilmi olup; topraklama iletkenlerinin direnleri, dier direnler
yannda kk kaldndan dikkate alnmamtr.
3x240 XLPE
6 km.
R
E1
= 1 O
R
B
=20 O
k1
25 mm
2
Cu
25 mm
2
Cu
R
E2
= 1 O
36
TMMOB EMO MSEM
kA 96 , 0
8 , 22 . 3
5 , 34 . 1 , 1
Z . 3
U . c
I
82 , 22 074 , 4 44 , 22 X R Z
074 , 4 104 , 1 97 , 2 X
44 , 22 22 44 , 0 R
104 , 1 6 . 184 , 0 l . x X
44 , 0
240 . 56
6000
s .
l
R
97 , 2
50 . 100
5 , 34 . 5 , 12
S
U . u
X
n ' '
1 k
2 2 2
top
2
top
top
top
'
hat
hat
2 2
k
tr
= = =
O = + = + =
O = + =
O = + =
O = = =
O = =
k
=
O = = =
Hata akmnn belirlenmesi
Xtr Rhat Xhat
RB RE1 RE2
UFN
Isl ynden boyutlandrma
Koruma hatt kesitinin ksa devre akmnn sl etkisine kar dayanm
I Hata akm (A)
t Hata sresi (s)
k Malzeme katsays (A.s
1/2
/mm
2
)

Ynetmelik izelgeler 5-7den alnarak
S=(I
2
t)
1/2
/k
forml ile kontrol edilir. Bulunan kesitten daha byk kesit kullanlmaldr.
rnek 6:
I= 700 A.
t= 2 s
Malzeme: plak bakr
Yukardaki artlara gre kesit ne olmaldr?
k katsays: Bakr malzeme, normal koullar (u
f
=200
o
C), komu ksmlarn
tehlike altnda olmayaca durum iin izelge 7den 159 A.s
1/2
/mm
2
alnarak
S=(I
2
.t)
1/2
/ k = (700
2
x 2)
1/2
/159 = 6,22 mm2 bulunur.
Isnma artlarna gre nominal 10 mm
2
kesit seilir. Bu kesit mekanik artlara
gre kontrol edilir. Minimum deerlerden kk olmayacaktr.
37
TMMOB EMO MSEM
ndirici merkezdeki 154/34,5 kV transformatr knda
toprak ksa devresi akm hesab
50 MVA;154/34.5 kV; uk=%12.5
Hesap aada verilmi olup; topraklama iletkenlerinin direnleri, dier direnler
yannda kk kaldndan dikkate alnmamtr.
R
B
=20 O
25 mm
2
Cu
R
E
=1 O
rnek 7
Hata, transformatr
k izolatrnde veya
ebekede olabilir.
38
TMMOB EMO MSEM
rnek 5teki 50 MVA; 154/34.5 kVluk transformatrn ntr noktas
topraklama hatt iin hesap:
50 MVA trafo: k izolatrlerinde bir toprak ksa devresi iin bulunacak
ksa devre akm yaklak I

k1
= 1,03 kA dir. 20 Oluk direncin balant hatt
olarak plak bakr iletken kullanlacaktr.
S=(I
2

t)
1/2
/ k
bantsnda
t =5s ve k izelge-7den 159 (A.s)
1/2
/mm
2
alnarak
S=(1033
2
.5)
1/2
/ 159 = 14,5 mm
2
bulunur.
Korozyona kar ve mekanik olarak korunmam ise nominal kesit 25 mm
2
alnr.
630 KVA trafo: Trafo gvdesini potansiyel dengeleme barasna balayan
iletken, yukardaki gibi 0,96 kA.lik Y.G. taraf ksa devre akm iin 25 mm2
bulunur.
Bu koruma iletkeni alak gerilim ksa devrelerinde de akm tayacandan
kesitin alak gerilim taraf ksa devreleri iin de kontrolu gerekir.
A - Verilen ekilde iletme topraklamas ile koruma topraklamas
birletirilmemitir. Trafo A.G. k izolatrlerinde kazana atlama olursa, ksa
devre yolunda en az 1 ohm topraklama direnci bulunacaktr. A.G. ksa devre
akm 230 A. mertebesindedir. Kesit yeterlidir.
RA = 1 O
25 mm
2
Cu
RB =1 O
L1
L2
L3
N
39
TMMOB EMO MSEM
B letme ve koruma topraklamalar birletirilirse, yukardaki gibi bir ksa
devrede, akm yalnzca trafo empedans ve topraklama hatlarnn direnleri
tarafndan snrlanr.
Hesap ekli ve emas aada verilmitir.
Koruma ve iletme topraklamalarnn birletirilme ekline gre iletken
uzunluklar ve balant noktalar deiir. Ancak akm hesabnda deiiklik
sz konusu deildir.
25 mm
2
Cu
R
E1
= 1 O
S
h
,R
h
Topraklamalar bir barada birleiyor.
R
E1
= 1 O
S
h
,R
h
Topraklamalar elektrotta birleiyor.
U
FN
X
tr
Rth
Xtr=0,04.0,4
2
/0,63=0,01015 O
S
h
=50 mm
2
L = 3m. Seilerek R
h
=0,00142 O ve t =1s k=159
I
k1
=1,1.230/0,01015=24926 A. S=(24926
2
.1)
1/2
/159 =156,7 mm
2
bulunur.
Sh =150 mm
2
olmaldr.
Rth < 0,3.Xtr olduundan dikkate alnmamtr.
R
E1
= 1 O
25 mm
2
Cu
S
h
,R
h
40
TMMOB EMO MSEM
3.letme aralar ve nesnelerin zarar grmesinin nlenmesi:
Topraklama hatlar, zerlerinden geecek akmlarn, evrede meydana
getirecei mekanik ve sl etkiler dikkate alnarak tesis edilmelidir.
4.Dokunma ve adm gerilimine gre boyutlandrma:
Alak gerilim ve yksek gerilim tesislerinde topraklama blmnde ayr
ayr incelenecektir.
Y.Gerilim tesislerinde topraklama tesisinin tasarm
Boyutlandrma
IE, ZE, UE=IE.ZE
UE<2UTP
UE<4UTP
UT veya IB nin
belirlenmesi
M nlemleri
Uygun Sonu
Evet
Hayr
Evet
Hayr
Evet
UT<UTP
IB<IBE
Ek nlemler
41
TMMOB EMO MSEM
3m x 6 m boyutunda bina tipi 34.5 / 04 kVluk bir transformatr postas iin
koruma topraklamas yaplacaktr. Topraklayclar ve topraklama iletkeninin
boyutlandrlmas istenmektedir. Toprak zgl direnci 100 O.m llmtr.
34,5 kVluk ebeke besleme noktasnda 20 O direnle topraklanmtr.
D: Temel topraklaycnn evreledii alana eit, alanl dairenin ap olmak
zere
Temel topraklamann yaylma direnci R
E
~ 2.
E
/3D ; D=(4.a.b/t)
1/2
D = (4.3.6/t)1/2 = 4,78 m R
E
=2.100/3.4,78 = 13,94 O
Potansiyel dzenleme
rnek 8 Y.Gerilim tesisleri iin topraklama tesisi hesab
Temel
topraklama
b = 6 m
a = 3 m
Derin topraklayc (ubuk)
(Temel topraklama etki alan
dnda)
I
E
=1,1x34,5/ \3x(20+13,94) =0,645 kA U
E
=13,94x0,645=8,9 kV
Bulunan topraklama gerilimi ok yksek olup uygun deildir. Direncin
kltlmesi iin 4 adet 2 m uzunluunda ubuk derin topraklayc ilave
edilirse:
ubuk topraklayc iin R
E
~
E
/ L L: ubuk boyu R
E
= 100/2=50 O
4 adet ubuk elektrot, temel topraklayc ile paralel altndan istasyon iin
topraklama direnci 6,59 O bulunur.
I
E
=1,1x34,5/ \3x(20+6,59) =0,823 kA U
E
=6,59 x 0,823=5,4 kV
Bu deer dahi szkonusu ksa devre akm iin yksek bir deer olup ek
nlemler alnmasn gerektirir.
Temel
topraklama
b = 6 m
a = 3 m
Derin topraklayc (ubuk)
(Temel topraklama etki alan
dnda)
42
TMMOB EMO MSEM
Ynetmelik Ek-D de bildirilen ek nlemlerin alnmas kayd ile ve hata sresi
0,15 s indirilebilirse
U
TP
= 600 V ve U
E
s 4.U
TP
hesabndan
U
E
max = 2400 V bulunur.
Temel
topraklama
b = 6 m
a = 3 m
Derin topraklayc (ubuk)
(Temel topraklama etki alan
dnda)
Bu istasyonun hava hatt ile beslendii ve kablo klar olmad kabul edilmitir.
Kablo klflar toprak ksa devre akmlarn tayacandan, istasyon topraklama
sisteminden geen akm azalr, topraklama gerilimi de der.
Hata akmnn kabul edilen deere uygunluunu kontrol edersek:
1,1x34,5/ \3-2400=19510 V I
E
= 19510/20= 975,5 A
R
A
= 2400/975,5= 2,46 O
stasyonun topraklama direnci 2,46 O dan kk OLMALIDIR. Topraklama tesisi
takviye edilmelidir.
Yukarda bildirilen ek nlemler Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmelii Ek-D ye gre
Bina d duvarnda : M1 veya M2
Bina iinde : M3
olarak verilmitir.
43
TMMOB EMO MSEM
r katsays 66-154 kVluk hava hatlarnda toprak direncine bal olarak 0,8-0,6 deerleri
arasndadr. Kablolar iin reticisinden deerler alnmaldr.
Transformatr istasyonlarndaki topraklama sistemine bal hava hatt koruma iletkenleri veya
yeralt kablo zrhlar varsa, hata akmnn bir blm bu gibi balantlar zerinden baka
topraklamalara gider. Topraklama gerilimi hesaplarnda istasyonun kendi topraklamas
zerinden topraa akan akm dikkate alnr.
Metal koruyucu klfl
kablo
Ih
IE=r.Ih
(1-r).Ih
Topraklama sisteminin
yaylma direnci
rnek 9 Topraklama direncinin yeterlilii
34,5 kVluk bir yksek gerilim direi veya direk tipi transformatrde
koruma topraklamas direnci 2 O llmtr.
34,5 kVluk hatt besleyen trafoda 20 O luk bir iletme topraklamas
vardr. Direk evresinde Elek.Tes.Topraklamalar Ynetmeliinde
bildirilen M nlemleri alnmamtr.
34,5 kVluk hattn bandaki kesicinin ama sresi 0,2 s olarak
belirlenmitir.
3. M nlemleri alnmas ile U
E
<4 x U
TP
= 2000 V ve hata sresi t< 0,2 s iin uygun
bulunur.
1. I
E
ve Z
E
belirlenir. Z
E
= 2 O I
E
= 1,1.34,5/\3.22 =0,995 kA
U
E
= 0,995 x 2 = 1,99 kV
2. 0,2 s hata sresi iin U
TP
= 500 V U
E
> 2 xU
TP
Diren uygun deildir.
44
TMMOB EMO MSEM
lmeler:
1.Toprak zgl direnci ve elektrot yaylma direncinin llmesi.
1.1. Toprak zgl direncinin llmesi.
Bu lme drt sonda yntemi ile yaplmaldr. Wenner Metodu ad verilen bu
yntem aadaki slaydda aklanmtr. Sondalar aras uzaklklar iin
Ynetmelik Ek-N 2.2.1e baklabilir. Metodun uygulanmas iin zel cihazlar
gelitirilmitir. lmenin prensibi d elektrotlar arasna, frekans 150 Hze
kadar olan bir gerilim uygulanr. Geen akm sebebi ile i sondalar arasnda
oluan gerilim llr. Geen akm ve llen gerilimden bulunan diren
deeri ve ara mesafe ile zgl toprak direnci hesaplanr. Gelimi toprak
direnci lm aletlerinde, elektrotlar aras mesafenin girilmesi ile, direkt olarak
zgl diren ekrandan okunur. l yerindeki toprakta bulunacak dier
akmlarn etkisini ortadan kaldrmak iin uygulanacak gerilimin frekans
deiken olmaldr.
Topraklama zgl direncinin llmesi
Wenner Medotu: TS.4363 de metod aklanmtr.
a a a
e
ea
/3
e s a / 20 olmak zere
E
= 2.t.a.R eklinde bulunur.
a : Olabildiince byk olmaldr.
R (O ) llen diren
E
(O .m) a ve e (m) cinsindendir.
Sondalar
Yardmc
topraklayc
Topraklayc
A
V
45
TMMOB EMO MSEM
Topraklama zgl direncinin llmesi
Elektrotlarn yeri:
Sondalar
Yardmc
topraklayc Topraklayc
T I
88,88
Toprak potansiyeli
Gerilim
Gerilim sondalar potansiyelinyaklak
olarak lineer degiim gsterdii blgede
bulunmaldr.
Topraklama sisteminin byklne gre bir yntem uygulanr.
Yukarda sz edilen zel toprak direnci lm aletleri ile topraklayclarn
yaylma direnleri de llebilir.
Daha basit bir metod Ynetmelik ekil 8b de verilmitir.
Y.Gerilim indirici trafo istasyonlar gibi byk tesislerde, direklerde bulunan
topraklama telleri veya kablo klflar istasyon topraklama tesisine bal
olduklarndan, hata akm bu gibi balantlara da dalr; topraklama tesisi
zerinden topraa giden akm azalr. Ynetmelik Ek-N ekil N1de l yntemi
verilmi ve hesap tarz N.2.2.3 de aklanmtr.
1.2. Toprak yaylma direnlerinin llmesi.
88,88
T I
46
TMMOB EMO MSEM
D
0,62 D 0,38 D
Toprak yaylma direnlerinin llmesinde ara uzaklklar
88,88
T I
Elektrotlarn diren alanlar
lnn doruluundan emin olmak iin ortadaki elektrot yeri iki tarafa %10 D
deitirilerek 3 l yaplr.Bulunan deerler byk farkllk gstermezse bu deer
kabul edilir.
Kk elektrotlarda D mesafesi en az 10 m olmaldr. Kareye yakn elektrotlarda ara
mesafenin, kenar uzunluunun 3-4 kat olmas istenir. Topraklama tesisinin
byklne gre ara mesafe daha da arttrlr.
oklu topraklamada akm pensi ile lm
A1
A2 V
G
I1
I2
RE1 RE2 RE3 RE4
U
RE
RE3=U/I1
RE=U/I2
Alet komutatr
ile seim yaplr.
47
TMMOB EMO MSEM
L1
L2
L3
N
R
V
A
R
A
=U/I
R
dir.
Sigorta
R
A
>20 m
Ri=40 kO
I
R
U
Ampermetre Voltmetre yntemi ile topraklayc yaylma direncinin llmesi
nokta metodu ile toprak yaylma direncinin llmesi
Topraklayclarn yaylma direnci lm, yeterli toprak yzeyi bulunamamas
gibi baz olumsuz hallerde baka topraklayclardan yararlanlarak llebilir.
Burada lnn doru olabilmesi, dier yardmc topraklayclarn yaylma
direnlerinin kk olmasna baldr. Balant iletkenlerinin direnleri ihmal
edilirse
Rx
RA
RB
R1
R2
R3
R1=Rx+RA
R2=RA+RB
R3= RB+Rx
deerleri llecektir. Topraklayclar
birbirlerinin etki alannda deilse, bilinmeyen
ve denklem olduuna gre
Rx = (R1-R2+R3)/2 olarak bulunur.
N
T I
88,88
Rx
RA
Toprak direnci lme cihaz ekildeki
gibi balanarak deiik ular arasnda
l yaplabilir.
48
TMMOB EMO MSEM
2.Dokunma geriliminin llmesi.
Bu maksatla akm-gerilim yntemi kullanmak zorunludur.
aada yntem aklanmtr. Deneyin yeni devreye girecek tesislerde numune
deneyi olarak yaplmas yeterlidir. Deney sonunda bulunan gerilim deeri,
kullanlan kaynak gerilimine gre dzeltilmelidir. Tesisin durumuna gre
deneyde kk gerilim kullanlmas tavsiye edilir.
1.3. Topraklama geriliminin tespiti.
Yaylma direnci lmnde kullanlan yntemlere gre
U
E
=Topraklama empedans x Topraklama akm
eklinde hesaplanr.
V
A
Sigorta
I
R
500 N
400 cm
2
metal levha
Ya bez
Deiken gerilim kayna
ile dokunma gerilimi dk
bir deerde kalacak ekilde
kk bir akm geirilir.
Uygulanan gerilim dikkate
alnarak bulunan deer
ebeke faz-ntr gerilimine
indirgenir.
Tesisin eitli
noktalar
Faz
U
N
L1
L2
L3
N
49
TMMOB EMO MSEM
L1
L2
L3
N
R
V
A
PE
Z evrim empedans
U
1
Yk yokken llen gerilim
U
2
Yk bal iken llen gerilim
I
R
Yk direncinden geen akm
olmak zere
Z=(U
1
-U
2
)/I
R
dir.
(Ynetmelik EK-Nde verilmitir.)
Sigorta
3. Arza evrim Empedansnn llmesi
4.Yaltm direncinin llmesi.
Yaltm direnci lmnde kullanlan deney gerilimi devre anma
gerilimine uygun olmaldr. Ynetmelik izelge 9 da deney gerilimi ve
yaltm direnleri iin deerler verilmitir.
Koruma iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenlerinin balantlarnn
kontrolu diren len cihazlarla yaplabilir. Bulunacak deerler koruma
iletkenleri iin 1 O dan kk, potansiyel dengeleme iletkenleri iin ise
0,1 O dan kk olmaldr.
Elek.Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 9
Devrenin arma gerilimi
(V)
Deney
gerilimi
Yaltm direnci
(MO)
500 V dahil, SELV ve PELV
durumunda gerilimler
250 >0,25
SELV ve PELV haricinde,500 V'a
kadar olan gerilimler (500 V dahil)
500 >0,5
500 V'un stndeki gerilimler 1000 >1,0
50
TMMOB EMO MSEM
Topraklama tesislerinde muayene, lme ve denetleme:
Ynetmelik madde 10-a da akland zere her topraklama tesisi,
montaj esnasnda ve iletme aamalarnda periyodik olarak kontrol
edilecektir. Yaplacak kontrollar
- Gzle muayene,
- Koruma iletkenlerinin, ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme
iletkenleri balantlarnn srekliliinin llmesi ve denetlenmesi,
- Elektrik tesisinin yaltm direncinin llmesi ve denetlenmesi,
- Toprak zgl direncinin llmesi,
- Topraklama (yaylma) direncinin llmesi,
- Beslemenin otomatik kesilip kesilmediinin denetlenmesi,
- evrim empedansnn kontrolu,
- Artk akm koruma dzeninin kontrolu,
eklinde sralanmaktadr.
Yaplacak kontrollarda Ynetmelik Ek-Pde verilen ekilde formlarn
kullanlmas tavsiye olunur. Kontrol periyotlarna da ayn ekte
deinilmitir.
eitli topraklama tesislerinin iletme dnemi iinde denetlenme periodlar
Elektrik retim, iletim, datm tesisleri (Hatlar hari): 2 yl
Enerji nakil ve datm hatlar: 5 yl
Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri:
- Topraklamalara ilikin direnlerin muayene ve llmesi 1 yl
- Topraklama tesisleri ile ilgili dier kontrollar 2 yl
Sabit olmayan tesisler iin :
- Sabit iletme elemanlar 1 yl
- Yer deitirebilen iletme elemanlar 6 ay
51
TMMOB EMO MSEM
Y.gerilim ve A.Gerilim sistemlerinde topraklama tesislerinin birletirilmesi:
Ynetmelik madde 11-aya gre, bir yksek gerilim tesisinde, toprak hatas
esnasnda, alak gerilim ebekesinde veya tketim tesislerinde tehlikeli dokunma
gerilimleri ortaya kmaz ise iki sistemin topraklamas birletirilebilir. Y.G.de
meydana gelen hata sonucu oluan potansiyel ykselmesi, alak gerilim tesislerinde,
Ynetmelik izelge-13 de verilen deerlerden kk olmaldr.
Yukardaki koullarn yerine getirilememesi durumunda Y.G. koruma ve A.G.
iletme topraklamas tesisleri mutlaka ayrlmal; 50 kVun altndaki iletme
gerilimli tesislerde Y.G. ve A.G. sistemlerinin topraklayclar arasndaki uzaklk en
az 20 m. olmaldr. Gerekli mesafe D
kabul
formlleri ile (Ek-M) hesaplanabilir.
YG.tesislerinin iinde bulunan AG. iletme aralarnn gvdeleri koruma iletkeni
yolu ile YG. topraklama tesisine balanr.
L1
L2
L3
PEN
R
E
TN sistemde topraklamalarn birletirilmesi
Potansiyel dengeleme
Temel topraklama
U
E
s U
TP
PEN iletkeni tek noktada toprakl
U
E
s 2.U
TP
PEN ok noktada toprakl
U
F
U
1
U
2
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
= U
0
U
2
= U
0
U
F
= U
E
U
0
: Faz-Ntr gerilim
A.G. tablosu
artlar salanrsa topraklamalar birletirilebilir.
R
A
52
TMMOB EMO MSEM
TN sistemde topraklarn ayrlmas
L1
L2
L3
PEN
R
B
R
E
Min 20 m
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
=U
E
+U
0
U
2
=U
0
U
F
=0
U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
2
U
1
U
F
U
E
s U
TP
PEN iletkeni tek noktada toprakl
U
E
s 2.U
TP
PEN ok noktada toprakl
artlar salanamazsa iletme topraklamas
ayr yaplr.
R
A
Zorlanma gerilimi asndan
U
E
gerilimi, 5sden byk ksa
devre sreleri iin 250 Vu
amamaldr.
L1
L2
L3
N
R
E
Temel topraklama
Zorlanma gerilimi asndan:
U
2
250 V t
f
>5 s
U
2
1200 V t
f
s5 s
TT sistemde topraklama sistemlerinin birletirilmesi
PE
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
=U
0
U
2
=U
E
+U
0
U
F
=0
U
2
U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
F
U
1
A.G. tablosu
R
A
53
TMMOB EMO MSEM
L1
L2
L3
N
R
E
Temel
topraklama
Zorlanma gerilimi asndan:
U
1
250 V t
f
>5 s
U
1
1200 V t
f
s5 s
TT sistemde topraklama sistemlerinin ayrlmas
PE
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
=U
E
+U
0
U
2
=U
0
U
F
=0
U
2
U
0
: Faz-Ntr gerilim
U
F
U
1
A.G. tablosu
R
A
L1
L2
L3
PEN
R
E
rnek 10 TN sistemde topraklamalarn birletirilmesi
Potansiyel dengeleme
Temel topraklama
U
E
s U
TP
PEN iletkeni tek noktada toprakl
U
E
s 2.U
TP
PEN ok noktada toprakl
U
F
U
1
U
2
I
E
U
E
= R
E
.I
E
U
1
= U
0
U
2
= U
0
U
F
= U
E
U
0
: Faz-Ntr gerilim
I
E
= 700 A.
R
E
= 1,5 O
U
E
= 1050 V.
t
F
= 0,5 s. U
TP
= 200 V. Ntrler birletirilmez
I
E
= 1000 A; t
F
= 0,5 s PEN ok noktada toprakl ve
R
E
< 0,4 O ise ntrler birletirilebilir.
R
A
54
TMMOB EMO MSEM
Ynetmelik Ek-Mde topraklama sistemlerinde tehlikeli
gerilimlerden korunmak iin uygun uzaklklar, yaklak
formllerle verilmitir.
Topraklama tesislerine yaklam uzaklklar
rnek 11 ubuk topraklayclar iin kabul edilebilir yaklam uzaklklar
Y.Gerilimde ubuk topraklayc
L=2 m d=0.025 m Akm sresi=0,5 s Ynet. ekil 6 dan U
kabul
=220 V
E
=150 O.m
Yaylma direnci R
A
=150/(2xtx2)Ln(4x2/0.025)=68.85 O
34.5 kVluk hatta direkteki toprak ksa devresi iin geecek akm yaklak
34,5 / \3x (20+69)=0,223 kA (Besleme noktasnda ntr 20 O diren ile toprakl)
U
E
= 0,223x69= 15 kV
c=(4x2/0.025)
0,220/15
=1.088 d
Kabul
=2x2x1.088/(1.088
2
-1)=23.6 m
A.Gerilimde ubuk topraklayc
Ksadevre akm=220/(1+69)=3.14 A U
E
=3.14x69=216 V.
c=(4x2/0.025)
50/216
=3.79 d
Kabul
=2x2x 3.79/(3.79
2
-1)=1.13 m
Madde 11d bildirildii zere yksek gerilim tesislerinin topraklama tesislerine, izin verilen
yaklam uzaklklarndan daha yakn baka sistem topraklamas yaplamaz.
55
TMMOB EMO MSEM
TEDA Topraklama uygulamalar
L=2,5m; d=2,5 cm
ubuk yaylma
direnci =57,2 O
20 O
I
h
= 447 A
I
ED
= 219 A
34.5 kV hat
154/34.5 kV ndirici merkez
trafosu sekonder taraf
0,8 m apa edeer direk temeli
yaylma direnci =59,7 O
=150 O.m
Yukardaki trafo direi iin hata akm yolu ve edeer ema
56
TMMOB EMO MSEM
Potential, Volts
Length, m
240
230
220
210
200
190
180
170
160
150
140
130
0 1 2 3 4 5 6 7
Y.gerilim direi ve topraklama ubuu evresinde potansiyel dalm
Direk ubuk
aplar: p q k p
D1 1 m P12 1,6 3 1,854353 q
D2 3 m P13 0,8 5 1,248428 o
D3 5 m P21 0,533333 5,527059 0 0
P23 0,266667 1,666667 4,069811 10 0,174533
Derinlikler: P31 0,16 0,2 6,242142 20 0,349066
H1 2 m P32 0,16 0,6 6,783018 30 0,523599
H2 1,2 m P' 21 0,533333 0,333333 5,563059 40 0,698132
H3 1,6 m P' 22 1,6 1 3,052049 50 0,872665
P' 23 1,866667 1,666667 2,428661 60 1,047198
d 0,023 P' 31 1,44 0,2 3,56102 70 1,22173
Ro 100 P' 32 1,12 0,6 4,047768 80 1,396263
|x Birim 1 V P' 33 1,28 1 3,509086 90 1,570796
Ie Birim 0,122914143 A 100 1,745329
R
E
8,14 O k11 11,70341 110 1,919862
k22 13,90063 120 2,094395
k33 14,92228 130 2,268928
U=c.U
N
/3
1/2
21910 V 21,91044 140 2,443461
RB 20 O M1 2,53303 150 2,617994
M2 0,844343 160 2,792527
1 V Birime gre hesaplanmtr. M3 0,506606 170 2,96706
IE
778,72
UE 6335,51 V
Dokunma Ger. UT 57,54 V
Max adm Ger. U
S
459,10 V
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
1. Halka 2. Halka 3. Halka
Toplam adm gerilimi
1. Halka direi temsil etmek zere 2 halkal durum
57
TMMOB EMO MSEM
letiim dzenlerinin Y.Gerilim hatlarna ve topraklamalarna yaklamas
durumunda alnacak nlemler:
letiim dzeni
Y.Gerilim direk topraklamas
> 15 m
1)
letiim kablolarnn Y.Gerilim hatlarna ve topraklamalarna
yaklamas durumunda alnacak nlemler:
letiim kablosu
Y.Gerilim direk topraklamas
> 2 m
2)
58
TMMOB EMO MSEM
letiim kablolarnn Y.Gerilim hatlarna ve topraklamalarna
yaklamas durumunda alnacak nlemler:(zorunlu hallerde)
letiim kablosu
Y.Gerilim direk topraklamas
> 0,5 m
3)
5m
5 m
Yaltm
letiim
kablosu
Y.gerilim hattnn ki direk
arasnda toprak teli kopmu
Burada sakncal bir durum var mdr?
Toprak zemin
59
TMMOB EMO MSEM
El.Tes.Topraklamalar Ynetmelii Ek-Z de iletiim kablolar ekran
topraklamalarnn yksek gerilim tesisleri topraklamalarna yaklamas
durumunda alnacak nlemler aklanmtr.
Ynetmelik Ek-Z.3.3.b de bildirildii zere santrallerin ve ana indirici
merkezlerin topraklama tesislerinin gerilim konisi blgesinde, iletiim
tesislerine ait balama noktalar, kk kuvvetlendirici merkezleri
bulunmamaldr. Bu blgenin snr yaklak 300 m olarak kabul edilir.
Yldrmdan korunma tesisleri civarndaki iletiim tesisleri iin topraklama kurallar
Ynetmelik Madde 25-a
Komu topraklayclar: Yldrma kar koruma topraklamalarna 2 m mesafe iinde
bulunan btn topraklayclar birbiri ile balanmak zorundadr. Ara mesafenin 20 m
olmas durumunda topraklayclarn birletirilmesi tavsiye edilir.
Toprak zdirencinin 500 O.mden byk olduu yerlerde 20 mden byk aralklarda da
topraklayclarn birletirilmesi tavsiye edilir.
Binalarn yldrmdan korunmas: letiim tesislerine ait topraklama tesislerinin, binann
yldrma kar koruma tesisi ile balanmas tavsiye edilir.
Yksek yaplarda fonksiyon topraklamas ve koruma iletkeni (FPE) en az 10 m aralklarla
ve binann en st ve en alt noktalarnda yapnn metal ksmlar ile birletirilir.
60
TMMOB EMO MSEM
R
E
Trafolarda parafudrlarn balanmas (Yanl uygulama)
RF
Iy
Uy
Uy=RF.Iy+UFN
R
E
Trafolarda parafudrlarn balanmas (Doru uygulama)
Iy
Uy
Uy=UFN
61
TMMOB EMO MSEM
Parafudr topraklama direnci
Yurdumuzda oluan yldrmlarn en fazla 20 kA akm tad kabul edilmektedir.
Yldrm akmnn isabet ettii noktadan iki tarafa yayld dncesi ile bir ynde
yaylan Yryen Dalgann 10 kA akm tad anlalr.Yryen dalga parafudra
ulancaya kadar eitli noktalarda oluan dearjlarla zayflar.
Datm trafolar alak gerilim tarafnn 20 kV darbe gerilimi ile denendii
gznne alnrsa parafudrlarda dearj meydana geldiinde, parafudr topraklama
direncinde oluan gerilim, A.G tarafnda en byk darbe gerilimini amamaldr. Bu
gr ile R= 20 kV/ 10 kA = 2 O bulunur.
Topraklayclarn darbe topraklama direnci, yaylma direncinden farkl ise de kk
boyutlu topraklayclarda bu iki deer eit alnabilir.
lk l1
kablo Hava hatt
P1 P2 P3
P1 ve P2 kablo korumas, P3 ise transformatr korumas iindir.
Kablo boyu lk < 5 m iin P1 yeterlidir. lk>5 m iin kablo iki ucundan
ayr ayr korunur.
Eer l1 mesafesi P2nin koruma alanndan kkse P3den
vazgeilebilir.
62
TMMOB EMO MSEM
Yararlanlan kaynaklar
1- Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Ankara 2001
2- Elektrik Tesislerinde Topraklama
Prof.Dr.Mustafa Bayram .T..Ktphanesi
3- Elektrik Tesislerinde Ar Gerilimler ve bunlara kar Koruma
Prof.Dr.Mustafa Bayram
4- Elektrik Tesislerinde Ksadevre ve Topraklama
Y.Mh. Nihat Taylan
5- DEHN + SHNE Sugre protection
6- Switchgear Manual 10 th Ed. ABB
7- Elektrik Mhendisli Dergisi Say 241/242 1977
p.g.Laurent eviri: Kemal Bakrcolu
63
TMMOB EMO MSEM
TRANSFORMATRLER

Hazr l ayan : Y.Mh. sa LSU .T.. Elekt rik-Elekt ronik faklt esi Emekli ret im Grevlisi

Transformat rler Farklgerilimli sist emler arasnda enerj i t ransferi iin kullanlrlar. Transformat rler
eit li ekillerde snflandrlabilirler.

al ma ekl i ne gre snf l andr ma:



Transf ormat rl er
Bot a Ykt e Ksa devr e
Gerilim l Tr.
Akm l Tr. G Tr.
al ma ekl i
Geri l i m Un1/ Un2
Y.G. Y.G.
A.G.
G Max: 30VA 0-1000 MVA Max: 60 VA
Kul l anm yeri l, Kont rol l, Kont rol Gerilim dnm
64
TMMOB EMO MSEM
G i l et i m t arzna gr e snf l andrr sak:
- Paralel t ransformat rler :
- Ot ot ransformat rler :
- Seri t ransformat rler :

- Par al el t r ansf or mat r l er :
Sarglarher iki sist emle paralel baldr. Sist emler elekt rik olarak bamszdr. G endksiyon yolu ile
nakledilir.



r nek : Dat m t ransformat rleri 154/ 34.5 kV 34.5/ 10.5 kV 34.5/ 0,4 kV

- Ot ot r ansf or mat r l er :
Tek sargbulunur.G ksmen endksiyon ksmen ilet imle nakledilir.


r nek : ndirici t ransformat rler 380/ 154 kV

- Ser i t r ansf or mat r l er :
Sargnn biri bir sist emle seri baldr ve onun gerilimini deit irir. Dier sargilgili sist emle paralel
baldr. Akt arlan ilave g endkt if yoldan salanr.



r nek : G ilet im sist emlerinde faz kaydrct r.
U


V
u


v
U




V
u

v
65
TMMOB EMO MSEM
Balama gruplar
Balama gruplar sarglarn fazlara balant durumu ile iki taraf gerilim
fazrlerinin birbirlerine gre durumlarn ifade eder.
rnek : Dyn 5 Yksek gerilim gen, alak gerilim yldz bal, alak
gerilimde ntr ucu var, iki taraf gerilim fazrleri arasnda
5x30 = 150
0
faz fark var.
En ok rastanan gruplar :
Yyn 0 Datm tranformatrleri. Ntr %10a kadar srekli yklenebilir.
Ynyn 0 Kompanzasyon sarglar ile byk sistemlerde balant
transformatr olarak kullanlr. Ntr noktas srekli olarak beyan
akm ile yklenebilir.
YNd 5 Byk sistemlerde ana transformatr olarak veya makina ile blok
transformatr olarak kullanlr. Ntr noktas beyan akm ile
yklenebilir.
Yzn 5 Datm transformatr. Ss 125 kVA. Ntr beyan akm ile
yklenebilir
Dyn 5 Datm transformatr. Ss 125 kVA. Ntr beyan akm ile
yklenebilir
Gvenlik
- Yksek gerilim altndaki transformatrlere yaklalrken, yksek
gerilimde alnmas gereken emniyet tedbirlerine tam uyulur.
- Transformatr her iki tarafndaki devre kesme elemanlar KESK
konuma getirilip emniyete alnr.
- Geit izolatrlerinde gerilim olmad kontrol edilir.
- Gerilim altndaki kuru tip transformatrlerin gvdelerine dokunmak
tehlikelidir.
- Alak gerilim datm transformatrlerinin yerletirilmesinde
mmknse ya genileme kab kap tarafna gelmelidir.
Transformatrn etiketi kap tarafna aslmaldr.
66
TMMOB EMO MSEM
Transformatrlerin kayplar ve verim
Transformatrn kayplar botaki kayplar ve yk kayplar olarak iki
grupta toplanr. Botaki kayplar gerilime bal olup histerizis ve girdap
akmlarndan oluur. Ykle deimezler. Bu kayplara demir kayplar da
denir.
Yk kayplar, akmn karesi ile orantldr ve bakr kayplar olarak da
anlr.
S : Transformatr yk
Sn : Transformatr beyan gc
Po : Botaki kayp
Pk : Tam yk bakr kayb olmak zere
Pv = Po + (S/Sn)
2
.Pk olarak S ykndeki kayp bulunabilir.
Verim: S, cos | yk iin verim
q = S.cos | /(S.cos |+P0+(S/Sn)
2
.Pk) dr.
Transformatrlerin diren ve reaktans
Transformatrlerin diren ve reaktans :
- Un : Hesap yaplacak taraftaki nominal gerilim (V)
- uk : Transformatrn bal ksa devre gerilimi (%)
- Sn : Transformatr beyan gc (kVA)
- Pn : Yk kayplar (kW)
ise
R=Pn.Un
2
/Sn
2
( O ) Z = uk.Un
2
/100* Sn (O )
X = (Z2 - R2)
1/2
(O )
eklinde bulunur.
67
TMMOB EMO MSEM
Soutma :
Transformatrlerin soutma ekilleri drtl harf sembol ile gsterilir.
Ilk iki harf sarg, ikinci grup harfler kazana ait soutma eklini tarif eder.
N : Tabii soutma
F : Cebri soutma
O: Ya
A : Hava
rnek : ONAN sarg yala tabii soutma, kazan hava ile tabii soutma
ONAF zorlamal
Ar yklenmeler
S
1
: Balang yk
S
2
: zin verilen en byk yk
S
n
: Beyan gc
olmak zere,
K
1
= S
1
/ S
n
Balang gcn tam gce oran
K
2
= S
2
/ S
n
Ar yklenme oran
K
2
/K
1
=S
2
/S
1
olarak bulunur.
Normal artlar altnda K
2
=1,5 i gememelidir.
Ar yklenme srelerine ve K
1
katsaysna bal olarak K
2
deerleri
aadaki abaklarla verilmitir.
68
TMMOB EMO MSEM
Ar yklenmeler
rnek 1 : S
n
=1250 kVA, S
1
= 750 kVA iin 4 saat sre ile ne kadar ar
yklenebilir? K
1
=750/1250 = 0,6 t =4 h.
Abaktan K
2
= 1,29 S
2
= K
2
. S
n
=1,29 . 1250.1,29 = 1612 kVA
bulunur.
20 C
0
ortam 30 C
0
ortam
Ar yklenmeler
rnek 2 : 30 C
0
ortamda, 4 saat 450 kVA, dier zamanlar 250 kVA
yklenen bir transformatr ne gte olmaldr.
K
2
/ K
1
=S
2
/S
1
= 1,8 t = 4 h K
1
= 0,65 K
2
= 1,17
Sn = 450/1,17 = 250 / 0,65 = 385 kVA 400 kVA bulunur.
69
TMMOB EMO MSEM
Paralel alma
Transformatrlerin paralel alma artlar
- Balama gruplar ayn olmaldr.
- evirme oranlar eit olmaldr.
- Bal ksa devre gerilimleri arasnda % 10dan fazla fark olmamaldr.
Bu artlar salanmazsa transformatrler aras sirklasyon akmlar oluur
ve transformatrler gleri ile orantl yklenemezler.
Paralel alma
uk = 100.Un
2
/Sn
I1 / I2 = X2 / X1 I1/I3=X3/X1
X1 = uk1.U
2
/ Sn1
X2 = uk2.U
2
/ Sn2
X3 = uk3.U
2
/ Sn3
S1, uk1, X1
S2, uk2, X2
S
I1
I2
Tr1, S1n kVA
Tr2, S2n kVA
Y.G.
A.G.
Transformatrlerin empedanslar ile gsterimi
S
S3, uk3, X3
I3
Tr3, S3n kVA
S = S1+S2+S3
Edeer ema
St=S1n+S2n+S3n
uk, X
70
TMMOB EMO MSEM
Paralel empedanslarn edeerini yazarsak
3
3
2
2
1
1
3 2 1
1 1 1 1
k
n
k
n
k
n
k
t
u
S
u
S
u
S
u
S
X X X X
+ + =
+ + =
St transformatrlerin beyan gleri
toplam olmak zere
eklinde ortak bal ksadevre
gerilimi uk bulunur.
S gibi bir ortak g iin, rnek olarak 1. Transformatrn yklenme miktar
1
1
1
k
k
t
n
u
u
.
S
S
S S =
dir.
rnek :
1. Transformatr 800 kVA uk1 = %4
2.transformatr 1000 kVA uk2 = %5 ise
1700 kVA gcn dalmn hesaplayalm.
St =1000 + 800 =1800 kVA
1800/uk=800/0,04+1000/0,05 = 40000
uk=1800/40000= 0,045 %4.5
S1 = 1700*800*0,045/1800*0,04 = 850 kVA
S2 = 850 kVA
yklenme uygun deildir.
71
TMMOB EMO MSEM
ki transformatr ayn bal ksa devre gerilimine sahip olsa idi uk= %4
1800/uk = 800/0,04+1000/0,04= 45000 uk = 1800/45000 = 0,04
S1=1700*800*0,04/0,04 = 755,5 kVA S2 = 944,5
755,5/800 =0,944 944,5/1000 = 0,9445 yklenmeler dengeli olacaktr.
Koruma
Korumada genel prensipler, yaplan koruma dzeninin maliyeti ile
korunan donanmn maliyeti arasnda dengeli bir balant
kurmaktr.
Son yllarda gelitirilen dnce tarz arzalar olumadan nce
kestirebilmeyi amalamaktadr. Bylece hem donanmn onarm
masraflar azaltlabilmekte hem de devre d olan donanm sebebi
ile iletmenin aksamas en aza indirilebilmektedir.
Transformatrler de glerine ve kullanm yerlerine gre eitli
ekillerde korunurlar.
Her elektrik cihaznda olduu gibi transformatrler iin genel
olarak ar akma kar koruma esastr.
Koruma, hem Transformatr i arzalarna kar hem de
tranformatrn besledii ebekeden kaynaklanan ar akmlara
kar uygulanr.
72
TMMOB EMO MSEM
Transformatrn yksek gerilim tarafndan korunmas:
Direk tipi bir transformatr yksek gerilim tarafndan
sigortalarla korunur.
Transformatrn besledii ebekeden gelecek ar akmlara kar
korunmas
Y.G. 230/400 V
Bina tipi transformatr istasyonlarnda kesici kullanma imkan vardr
Bir yksek gerilim kablosundan fazla sayda transformatr istasyonu
besleniyorsa seici korumada skntlar doar. Bu gibi hallerde koruma
hat bandan yaplmal hata yerinin belirlenmesi iin yeni yntemler
uygulanmaldr.
Hata akm geti uyars
73
TMMOB EMO MSEM
Termik koruma
Kazan iine yerletirilen termostatlarla veya sl benzer rlelerle yaplr.
Hava
Termostat
Termostat ile koruma
Ya scakl termostatn ayar deerine ulancaya kadar, sarglar
ok daha yksek scakla kar.
Termik koruma
Kazan iine yerletirilen sl benzer rle ile koruma
Ya Hava
T2
T1
Isl benzer rle
T1 sarg snma zaman sabiti
T2 ya snma zaman sabiti
T1 Dakika
T2 Saat dolaylarnda dr.
Rle
4 In iin 1 dakika
1,3 In iin T2 sresinde
ama yapacak ekilde
ayarlanr.
Rle iindeki stc eleman sargnn
snmasn taklit eder.
74
TMMOB EMO MSEM
Buchholz rlesi ile koruma
75
TMMOB EMO MSEM
Buchholz rlesi mekanik bir rle olup transformatr kazan ile ya
genleme kabn balayan boru zerine yerletirilir.
Kazan iindeki ksa devre veya ar snma sonucu ortaya kan gazlarn
genleme kabna doru hareketi srasnda, bu rlenin iindeki
amandralar aa ynde hareket ederek bal kontaklarn kapatrlar.
st kontaklar alarm verir. Alt kontaklar ise koruma dzenlerini harekete
geirirler.
Kazandaki delinmeler sonucu oluabilecek ya boalmalar da ayn
ekilde belirlenebilir.
Buchholz rlesinde arza sonucu biriken gazlar analiz edilerek hata yeri
hakknda fikir edinilebilir.
76
TMMOB EMO MSEM
Tank koruma rlesi
yaltm
77
TMMOB EMO MSEM
Diferansiyel koruma
Diferansiyel koruma bir niteye giren ve kan akmlar arasnda
byklk fark olmas halini kontrol eder.
Korunan nite
Dier fazlar iin benzer balant
Diferansiyel koruma
Transformatrlerde primer ve sekonder taraflardaki ayn faza ait akmlar
arasnda fark olumas halini tespit eder. nemli transformatrler iin
kullanlr.
Transformatrlerde iki taraftaki akmlar byklk ve faz alar ile
birbirinden farkl olduu iin araya adaptasyon tranformatr yerletirilir.
Transformatr korumasnda
adaptasyon transformatr
78
TMMOB EMO MSEM
Ark boynuzlar
l
Nominal gerilim Ark boynuzu atlama aral
( kV) l (mm)
10 85
35 220
60 400
154 830
380 2300
Transformatr yann kontrolu
Transformatr yalarnn periyodik olarak muayenesi gereklidir.
Bu kontrollarda:
Dielektrik dayanm,
Ntralizasyon says,
Renk,
yzey gerilmesi,
Power faktr,
testleri yaplr.
Numune alnmasnda temizlik kurallarna ok dikkat edilir. Numune
kaplar temizlenmi, etvde rutubeti giderilmi olmaldr.
Transformatrn ya alma az temizlenir bir miktar ya boa
aktlarak altta birikmi tortunun giderilmesi salanr. Numune
iesinin az hava almayacak ekilde kapatldktan sonra , lme
yaplacak laboratuvara gnderilir.
Otomatik gerilim ayar dzeni olan transformatrlerde bu
mekanizmann yann, alma esnasnda iinde oluan arklar sebebi
ile, transformatrden daha sk aralklarla deneye tabi tutulmas gerekir.
79
TMMOB EMO MSEM
K-faktr transformatrler
Bilgisayar, elektronik balast, motor hz ayar cihazlar gibi tketiciler, genel
olarak dorultucu devreleri olan donanmlar harmonikli akmlar ekerler.
Harmonik akmlar aktif olarak i yapmamalarna karlk getikleri
devrelerde ilave snmalara yol aarlar. Transformatrlerin byle
harmonikli ykleri beslemesi halinde transformatr sarg ve hatlarnda
normal 50 Hz akmlarn meydana getirdii kayplardan baka ilave snma
kayplar oluur. Bu durum transformatrde g kayb olarak ortaya kar.
zm iin K-faktr trafo olarak adlandrlan transformatrler imal
edilmitir. K-faktr transformatrlerde eitli yapsal nlemlerle kayplarn
azaltlmas yoluna gidilir. Bunlar arasnda ntr balant hatlarnn kaln
kesitli yaplmas, sarglarda kullanlacak iletkenlerin, her biri ayr ayr
yaltlm birka iletkenin bir araya getirilmesi ile yaplm iletkenlerden
(yksek frekans devrelerinde kullanlan litz teli benzeri) olmas, manetik
devrelerde de nlemler alnmas, sralanabilir.
Yk iin K-faktr
Amerikan standartlarnda,
n : Harmonik says
In : Temel harmonik (50 Hz) akmnn yzdesi olarak n. harmonik akm
olmak zere
eklinde tarif edilmektedir.
Avrupa standartlarnda ad geen faktr-k deeri yukardaki tarifden
farkldr. Bu iki byklk birbiri yerine kullanlamaz.

=
2
2 2
n
n
I
n . I
K
80
TMMOB EMO MSEM
K-faktr olarak imal edilen transformatrler normlatrlm
K-faktr deerlerine sahiptir.
Transformatrn K-faktr deeri, yk iin hesaplanan K-faktr
deerinden byk olmaldr.
Aada transformatrlerde norm K-faktr deerleri verilmi ve
bir rnek hesap gsterilmitir.
Harmonik
bileen
Akm
(%) In In
2
In
2.
n
2
1 100 1 1 1,000
3 35 0,35 0,123 1,103
5 11 0,11 0,012 0,303
7 7 0,07 0,005 0,240
9 6 0,06 0,004 0,292
11 3 0,03 0,001 0,109
13 2 0,02 0,0004 0,068
Toplam 1,144 3,113
K =3.1/1.1144 = 2,72
Standart K faktr deerleri
K 1 4 9 13 20 30 40 50
K-faktr 4 olan transformatr seilmelidir.
Akm l tr ansfor matr ler i
Akm transformatrleri l, koruma, kumanda devrelerinin beslenmesinde
Alak ve yksek gerilim devrelerinde kullanlrlar.
Alak gerilim devrelerinde yksek akm deeri iin byk kesitler
kullanldndan, l aletlerine balant yapabilmek maksad ile akm
transformatr kullanlmas gerekir.
Yksek gerilimde akm deerleri kk olsa bile l ve koruma aletlerinin
yaltm iin akm transformatrlerine ihtiya vardr.
Akm transformatrleri korumada kullanlanlar (P) ve lmede kullanlanlar
(M) olmak zere iki ayr tip olarak imal edilirler. lde kullanlanlar ar
akmya da ksa devre hallerinde abuk doyarak l aletlerinin hasarlanmasn
nlemelidir. (n < 5, n < 10)
81
TMMOB EMO MSEM
Korumada kullanlanlar ise primerde oluan ar akm ve ksa devre
deerlerini sekondere dorulukla evirebilmelidir. Bu sebeple manetik
ekirdekteki doyma, nominal akmn en az n >5 veya n >10 kat deerinde
balamaldr.
82
TMMOB EMO MSEM
Akm transformatrlerinin primer sarg ular P1-P2 veya K-L eklinde;
sekonder sarg ular ise S1 -S2 veya k-l eklinde iaretlenir.
Sekonder ularda ters balantlar, sayalarda yanl yazmalara yol aar;
montajda u kontrolu nemlidir.
Akm transformatrlerinin sekonder taraflarnda bir u, transformatr
iinde, primerden sekondere oluacak atlamalarda, sekonder devre
donanmlarn korumak iin topraklanr.
Primer devreden akm geerken sekonder devrenin almas, bu sargda
ar gerilimler olumasna yol aar. Bu sebeple sekonder devrede gerilim
altnda alma yaplacak ise, nce sekonder ular ksa devre edilir;
emniyet salanr; gerekli ilemden sonra ksa deve kaldrlr.
P1, K
P2, L
S1, k
S2, l
83
TMMOB EMO MSEM
Kablolara dtan taklan halka tipi akm transformatrleri
Bu uygulamada kablo ile transformatr arasnda boluk kalrsa lmelerde
kk ilave hatalar oluabilir. Kablo tam merkezde bulunmaldr.
Akm transformatrleri iin temel iki karakteristik kullanm gerilimi ve
deitirme orandr.
Kullanm gerilimi: Yaltmla ilgilidir ve balanaca devre geriliminden
byk olmaldr.
Primer akm (I
1
): Akm transformatrleri primer akmlar 10-15-20-30-50-
75 A ve bu deerlerin katlar olarak imal edilirler.
Sekonder akm (I
2
): Sekonder devre 5A ve baz zel haller iin 1A olarak
standartlatrlmtr.
Deitirme oran: I
1
/I
2
orandr.
84
TMMOB EMO MSEM
Akm transformatrleri iin dier nemli karakteristik deerler:
Transformatrn hata snf: Normal iletme artlarnda transformatrn
deitirme orannda yapabilecei hata yzdesini gstermektedir.
Transformatrn anma gc: Sekonder devrenin nominal akm ile
besledii g (transformatr i kayplar dahil) anlalmaktadr.
Doyma katsays (ALF,n): Nominal ar akmn nominal akma
blmdr.
Nominal ar akm transformatr ekirdeinde doymann etkin bir
ekilde ortaya kt akm deeri olarak bilinir.
Emniyet faktr (FS): En az %10 deitirme orannn hatasna yol aan
akmn nominal akma orandr.
(ALF ve FS deerleri benzer deerler olup transformatrn kullanm
amacna gre szkonusu olmaktadr.)
Doruluk snf: Belirli g ve akm artlar altnda deitirme hatas ve
faz as hatasnn snr deerini gsterir.
rnek: Etiket deerleri 38 kV; 50 Hz; I
th
25 kA; I
dyn
62,5 kA
150/5; 1S1-1S2 15 VA; snf : 1 FS <10
150/5; 2S1-2S2 15 VA; 5P n = 10
olan akm transformatr
34,5 kVda, bir sargs lme, dier sargs koruma maksad ile
kullanlabilecektir. 1 saniye sre ile 25 kA ksa devre akmna ve 62,5 kA
darbe ksa devre akmna dayanabilecek yapdadr.
I
dyn
=2,5I
th
eklinde imalat yaplmaktadr.
.
85
TMMOB EMO MSEM
Primerinden 150 A getiinde sekonderinde (5x0.01= 0.05) 5,05-4,95 A
arasndaki deerler okunabilecektir.
1. Sarg l maksad ile kullanldndan nominal akmn (FS)10 katndan
kk deerlerde doyarak %10 deitirme hatas oluacaktr.
2. Sargdaki 5P 10 ifadesinde 5P Doruluk snfn 10 doyma katsaysn
gstermektedir. P koruma maksad ile kullanmay, 5 doyma noktasna
ulaldnda hata yzdesini ifade eder.
Bu transformatrn primerinden 150x10 =1500 A getiinde sekonder
akm %5 eksik eksik dntrlm olacaktr. (Baknz. Alttaki ekil)
Bu hata miktarlar sekonderin 15 VA le ykl olmas hali iin geerlidir.
Akm transformatrlerinin gc ile belirlenen sekonder devre ykne yabanc
kaynaklarda burden ad verilmektedir. Bu yk deeri doyma katsays zerinde
etkilidir.
Is
xIn
1 10
%5
deal karakteristik
Gerek karak.
I
2g
0,95.I
2g
86
TMMOB EMO MSEM
Doyma katsays l devreleri iin olabildiince kk olmaldr.
Etiket deerleri, verlen yk iin geerlidir. Kk yklerde doyma katsays
byr.Transformatre bal aletlerin ykleri ve balant hatlarnn ykleri,
transformatr nominal ykne eit olmaldr. Bunu temin iin sekonder
devreye ilave yk balanmaldr.
rnek: 100/5 A, 30 VA; 0,5FS5 karakteristiinde bir akm transformatrne
bal aletler
1 Ampermetre 2,5 VA
1 wattmetre 3 VA
25 m 2,5mm2 hat 4,5 VA
Toplam 10 VA ise
Transformatrlerde nominal g ile doyma katsaysnn arpm yaklak
olarak sabittir. Bu hesap yukardaki verilere uygulanrsa 30x5 = 150 VA ve
10 VA g iin doyma katsays 150/10 = 15 bulunur. Bu sebeple
transformatr uygun deildir. 15 VAlik bir trasformatr seilirse gerek
ALF (n) iin 15x5/10 = 7,5 elde edilir. Uygun sonu alnr.
Korumada kullanlacak akm transformatrlerinde, lnn aksine, koruma
rlelerinin doru almas iin doyma nominal akmn en az 10 kat
deerlerde balamaldr. Akm transformatrnn nominal yk en az
besledii devrelerin ykne eit olmaldr.
rnek : 400/5 A; 15 VA; 5P10 bir transformatre
1 Ar akm rlesi 8 VA
1 Diferansiyel rle 1 VA
Hatlar 3 VA
Toplam Sy = 12 VA balanmtr.
Sn.nn = Sy.ny = sabit Sn = 15 Nn = 10
Doyma katsays =15x10/12 =12,5 seim dorudur.
87
TMMOB EMO MSEM
Yukardaki aklamalarda ,transformatrn nominal g ile doyma katsaysnn
arpmnn yaklak olarak sabit olduu kabul edilmitir.
Akm transformatrnn edeer emasna gre yaplan gerek hesaplama
aada gsterilmitir.
R
Rat I1 Is I2
V
I0
Akm transformatrnn edeer emas
R
at
: Akm tr. i direnci
R : Balant hatlar dahil
yk direnci (Burden)
P
n
: Nominal yk
P
r
: Gerek yk
P
i
: Tr. kayplar
k
n
: Nominal doyma
katsays V=I
2
(R
at
+R)
I
2
=k
n
.I
n
ve R= R
n
= P
n
/I
n
2
iin V
n
= k
n
.I
n
.(Rat+R
n
)
I
2
=k
n
.I
n
ve R= R
p
= P
r
/I
n
2
iin V
r
= k
n
.I
n
.(Rat+R
p
) dir.
88
TMMOB EMO MSEM
Akm transformatrnn edeer emas
V
I0
Vn
Vr
I0r I0n
Yke gre akm transformatrnn alma noktas
Kk yk direnleri halinde V
n
alma noktasna gelebilmek iin
k
n
kaysaysndan byk bir k
r
katsays gerekir.
V
n
= k
r
.I
n
(R
at
+R
p
)
Pn yk ve kn.In akm iin alma noktas
Pr yk ve kn.In akm iin alma noktas
Gerek ykte doymann ayn noktada (V
n
) olmas iin k
r
ne olmaldr?
V
n
= k
n
.I
n
(Rat+R
n
) V
n
= k
r
.I
n
(Rat+R
p
)
R
p
, R
n
den kk ise k
r
, k
n
den byk olacaktr.
ki denklem birletirilirse, direnler yerine gler cinsinden deerler konarak
k
r
= k
n
(Pi+P
n
) / (P
i
+P
r
)
bulunur.
89
TMMOB EMO MSEM
rnekler
Elektromanetik rleler iin ekseriyetle 20VA, 5P 30 bir akm tr.
kullanlrken, digital rleler iin 5VA, 5P 20 bol bol yeterlidir.
Kr hesaplarnda emniyet katsays olarak 2 alnr. Bu bilgilere gre bir
motor ve bir transformatr korumasnda kullanlacak akm tranformatrleri
iin hesap yapalm.
Motor : I
n
=200 A, yol alma akm s 7 I
n
, I
smax
= 8I
n
(korumada set deer)
Eer akm tr.nn nominal akm, motor akmna eit ise
k
r
= 2 x 8I
n
/ I
n
=16
Akm transformatr 300/1 deitirme oranl ise k
r
= 16x 200/300 =12
olmas gerekli en kk deerler olarak bulunur.
Rle i kayplar 0,025 VA ve balant hatlar kayplar 0,05 VA ise, i
kayplar 2 VA olan transformatrde
olur. Bu deer 12 den ok byktr.
5 67
075 0 2
5 2
20 ,
,
kr =
+
+
=
2,5VA, 5P10; i kayb =1,5 VA olan bir transformatr seilirse
uygun bir seim olacaktr.
Transformatr : G transformatrnn sekonder ularnda meydana gelecek
bir ksa devrede primerden geecek akm, koruma sisteminin grecei en
kk akma gre k
r
hesaplanrsa 1,5 emniyet katsays ile
In1 G transformatr primer nominal akm
uk Transformatr bal ksa devre gerilimi
In Akm transformatr nominal akm
olmak zere
eklinde bulunur.
25
075 0 5 1
5 2 5 1
10 =
+
+
=
, ,
, ,
kr
k n
n
u
I
, kr
100
5 1
1
>
90
TMMOB EMO MSEM
Gerilim l transformatrleri
Gerilim l transformatrleri yksek gerilim devrelerinde gerilim
ls yapabilmek iin kullanlr. Gerilim kltlrken, l
devrelerinin yksek gerilimden yaltlmas da salanr.
Gerilim transformatrlerinin sekonderlerine balanan yklerin direnci
ok byk olduundan transformatrlerin bota alt sylenebilir.
Bu sebeple sekonder devrelerin ksa devre olmasndan kanlmaldr.
Gerilim transformatrlerinin de sekonder taraflar ( fazl sistemlerde
ntr noktas) emniyet asndan topraklanmaldr.
Gerilim transformatrlerini sayalara balarken sarglardaki gerilim
ynlerinin doru olduu kontrol edilmelidir.
faz geriliminin llmesi iin adet bir fazl transformatr
kullanld gibi, iki adet faz aras balanan transformatrlerle de faz
gerilimini lmek mmkndr.
Balant hatalarn en aza indirmek iin sayalarn beslenmesinde
adet bir fazl transformatr istenmektedir.
Transformatrlerin primer devreleri balanaca gerilime uygun
olacaktr. Sekonder gerilim 100 V standart olarak imal edilmektedir.
91
TMMOB EMO MSEM
Gerilim transformatrlerinin gleri 30-60-90 VA deerlerinde
standardize edilmitir.
V : Sekonder gerilim (V)
S : Transformatr gc (VA)
Z : Yk empedans (O)
Z=V
2
/S
ile sekondere balanacak en kk yk belirlenir.
Gerilim transformatrlerinin doruluk snf, yzde cinsinden
transformatrn sekonder k gerilimindeki hatay belirtir.
1 snf bir transformatrde primer gerilim nominal deerde ise k
gerilimi 99-101 V arasnda olur.
Enerji lmnde kullanlacak transformatrler 0,5 snf olmaldr.
Transformatrn ar yklenmesi veya primer gerilimin nominal
deerden yksek olmas hata miktarn arttracaktr.
Primer devrede meydana gelecek faz-toprak ksa devresi olaylarnda
salam fazlarda ortaya kan ar gerilimlerin l transformatrlerine
etki etmemesi iin transformatrler nominal gerilimlerinin 1,9 katna
dayanmaldr.
92
TMMOB EMO MSEM
Yararlanlan kaynaklar :
1. Elektrik Tesisleri Ders Notlar. Prof.Dr.Mustafa Bayram
.T..Elek-Elektronik fakltesi
2. Switchgear Manual. 10 th edition. ABB
3. Electrical nstallations Handbook. Gnter G.Seip Siemens
4. Current Transformers. Cahier technique no. 194 Schneider Electric
5. Harmonics, Transformers and K-Factors. Copper Development
Association Publication 144, September 2000
93
TMMOB EMO MSEM
PRMER TEHZAT ( ENERJ KABLOLARI , AYI RI CI LAR,
SGORTALAR ve ORTA GERLM KESCLER)



6.1. ENERJ KABLOLARI

Enerj i ilet iminde, yalt kan olarak kuru hava, plak enerj i hat larnda olduu gibi balangt an beri en yaygn
ekilde kullanlmakt adr. Ancak yerleim sahalarnda enerj i ilet imi sz konusu olduunda plak ilet ken
kullanmak mmkn olmayabilir. nk ilet kenlerin gerek birbirine, gerekse evresindeki varlklara kar
mesafesi olduka daralmakt a ve ksa devre t ehlikesi ort aya kmakt adr. Bu durumda kuru havadan baka
uygun malzemelerle yalt lm ilet ken KABLO kullanmsz konusu olmakt adr. Ancak bu ekilde yaplan
t esislerin maliyet asndan olduka pahalolmasve ilet me glklerinin bulunmasyznden her yerde
uygulanma imkanyokt ur.

Bununla birlikt e havai hat lara gre birok avant aj larda vardr. Bu avant aj lar unlardr:

1. Yol, cadde ve meydanlarn est et ii bozulmadan elekt rik enerj isinin dat mmmkndr.
2. Yer alt kablolarile yaplan ilet im ve dat m hat larnda direklere ve bunun gerekt irdii donanma
iht iya yokt ur.
3. Frt na, yldrm dmesi gibi at mosferik et kiye maruz kalmaz.
4. Yerleme sahalariin havai hat lara gre daha emniyet lidir. Yani kaza iht imali daha dkt r.
5. Yer alt kablolarnn, yol, cadde ve meydanlarn durumuna uyacak ekilde dz veya kavis yapt rlarak
denmesi mmkndr.

Yeralt kablolar, monofaze ve t rifaze olarak yaplrlar. Kablolar normal ilet me geriliminin %15 fazlasbir
gerilimden daha yksek gerilimde kullanlamazlar.
Yeralt kablolargenelde 4 grupt a incelenirler.

1. Kat yalt kanl(izolasyonlu) kablolar,
2. Last ik ve t ermoplast ik kablolar
3. Gaz basnlkablolar
4. Yalkablolar

Kablolarda izolasyon malzemesi olarak t ekst il, kat ve kauuk yaygn olarak kullanlmakt adr.

Yalt kan malzemede aranan elekt riksel-mekaniksel zelikler, t ermik dayankllk, ucuz ve prat ik ret im,
kullanm unsurlarnlemlerini devamlkorurlar.

Bu t aleplerin it ici zorlamas ile 2. Dnya Sava sonrasnda Termoplast ik s ile ekil deit iren
malzemelerin yalt kan olarak kullanlmasok yaygnlamt r. Kablolarda kullanlan en nemli t ermoplast ik
yalt kanlar; polivinlklrr (PVC) ve Poliet ilen (PE) dir.

Saf PVC ok sert , krlgan, s karsnda kararl olmayan ve soukt a darbelere kar hassas olan bir
malzemedir. Bu nedenle PVC iine uygun yumuat cyalar, st abilizat rler ve dolgu malzemeleri kart rmak
suret i ile kablo yalt kanolarak kullanlabilir hale get irmek mmkndr.

Yumuat cyalar kk molekl yapsna sahip organik bileiklerdir. Byk PVC moleklleri arasna girerek
yumuak fleksibl bir yapmeydana get irirler. Bylece PVCnin krlganlgiderilir ve soukt a kullanlma
zellii kazandrlr.

Kalsit ve kaolin gibi dolgu malzemeleri PVCye ilenebilirlik ve scaa dayanma zellii kazandrrlar.

PE (poliet ilen) saf olarak kullanlabilen, karbon ve hidroj en bileii parafin snfndan bir malzemedir.
(Termoplast ik) ret im t ekniine gre deien zellikler gst erirler.






94
TMMOB EMO MSEM

- Yksek basn t eknii ile Alak younluk poliet ileni= Low Densit y Polyet hlene-LDPE ,
- Alak basn ret im t eknii ile Yksek younluk poliet ileni= High Densit y Polyet hlene-HDPE ,
- LDPE kolay ilenebilirliinden dolayalak, ort a ve yksek gerilim kablo yalt mlarda kullanlr.
- HDPE ise youn molekl dokusu nedeni ile su geirmezlik ve mekanik salamlk zelliine sahipt ir. Ort a
ve yksek gerilim kablolarnda klf olarak kullanlr.
- Son yllarda Lincer Low densit y LLDPE gelit irilmi olup gerek haberleme gerekse ort a-yksek gerilim
kablo klflarnda HDPEnin zelliklerine lavet en iyi bir esneklie sahip olduundan soukt a kullanlma
avant aj salamasnedeni ile t ercihen kullanlmakt adr.
- apraz balpoliet ilen = Crosslinkable Polyet hlene-XLPE
- Bilinen t ermoplast ik malzemelerin iinde liflere benzeyen molekller, akma scaklnn alt nda,
Newt onun kt leler arasekim prensiplerine gre birbirlerine balkalmakt adrlar. PVC t akriben 80-
90C
0
de yumuamakt a ve 110-130 C
0
de ekil deit irmekt edir. PE ise 100-110 C
0
de yumuamakt a ve
ekil deit irebilmekt edir.
- Liflere benzeyen PE molekl zincirleri zel met odlarla birbirine balanarak XLPE yalt kanelde edilir.

A- Kablolarn kalit e kont rol srasnda veya ilet meye alndkt an sonra pat lamasdurumunda eer nakliye,
depolama, mont aj ve ilet me hat asyoksa olay bir ret im hat asndan kaynaklanabilir. Bu ksa vadede
yaanacak bir olay olup; genellikle incelendiinde t ehis konabilir.
B- Kablolarn ilet meye alnmasndan yllar sonra pat lamasve yaplan incelemeler sonucunda sebebin
kesin t ehis edilememesi mmkn olabilir.
- Normal bir kablonun ort alama mrnn 40 yln zerinde olduu laborat uar incelemelerinden ve
uygulamalardan anlalabilmekt edir.
- Beklenenden daha nce hizmet d kalan kablolarn zerinde yaplan incelemelerde; su ve nemin
(ksacas su moleklleri) yalt kan bnyesinde kt let irici deiiklikler meydana get irebildii
grlmekt edir.Bu olaya t recing-dallanma denilmekt edir.

Laborat uar art larnda incelendiinde aa dallarna benzeyen ekilde klcal at laklar olduu grlmekt edir.
Aada ekilde bu durum anlat lmaya allmt r.





eki l -1. let ken


Bu dallanmalarn yn elekt rik alann ynne doru olur. Dallanma eklindeki delik ve at laklarn boyut lar
zaman iinde yle bir nokt aya ular ki, yalt kan kalnldelinme snrnn alt na der ve net icede kablo
pat lar.
Bu nedenle kablolarn mont aj nda, (ekilmesi ve serilmesi aamasnda) nakliyesinde, depolanmasnda
izolasyonun zedelenmemesine dikkat edilmelidir. zolasyonda meydana gelen zedelenmeler de dikkat lice
t amir edilmelidir.


Yari l et ken Tabakann Gr evi :


let ken yzeyinde, ok t elli olmasndan kaynaklanan girint i ve knt lar bulunur. ok t elli ilet kenin
haddelenip skt rlmasndan sonra yzeyi bir mikt ar dzelir, fakat yet erli deildir. Ayrca ilet ken yzeyinde
apak eklinde sivri ularn bulunmasda mmkndr. Dier t araft an ilet kenin yalt m srasnda ilet ken
ile yalt kan arasnda hava boluklarkalabilir. Aynboluklar damarn ekranlanmassrasnda yalt kan ile
ekran arasnda kalabilir. Bu boluklarda rut ubet eklinde suyun bulunmaskanlmazdr.

95
TMMOB EMO MSEM







Byle bir durumda; kablo yksek gerilim alt nda iken oksij en at omlariyonlaacak ve k hzile yalt kan
molekllerine arparak paralanacakt r. Buna KORONA olay denir. Yalt kann bu ekilde yalt kan
zelliinin zamanla bozulmas net icesinde kablonun pat lamas kanlmazdr. Bu da kablonun mrnn
ksalmasdemekt ir.

- Ayrca su moleklleri de yalt m zelliini bozacak, hem de DALLANMA olayna sebep olacaklardr.

Bu durumda yarilet ken t abakalarn:

a) Yzey dzelt ici
b) Yalt kan ile iyi kaynaarak her iki t araft an boluk kalmasnnlemede grevleri vardr.


6.1.1. KAI T YALI TKANLI KABLOLAR

Bu t ip kablolar harfli sembollerle gst erilirler. Bu semboller aada gst erilmit ir.

N . Ar ilet me art larna dayanklve sabit t esislerde kullanlan alminyum ilet kenli kablo
NA . Ar ilet me art larna dayanklve sabit t esislerde kullanlan alminyum ilet kenli kablo
K . Kurun klfl,
KL . Alminyum klfl
B . elik bant t an yaplm zrhl
A . Asfalt lanm j t t en yaplm d klf
AA . Asfalt lanm j t t en yaplm ift d klf
R . Yuvarlak elikt en zrh
F . Yasselik t ellerden yaplm zrh
H . Damar yalt kan zerine met alize kat ,
E . met al klflkablo
Z . Z profilinden zrh
Y . PVCden koruyucu klf
ZY . Poliet ilen koruyucu klf
Re . Yuvarlak t ek t elli SOM ilet ken
Rm . Yuvarlak ok t elli ilet ken
Se . Sekt r (dilimli) eklinde t ek t elli ( SOM ) ilet ken
Sm . Sekt r eklinde ok t elli ilet ken

r nekl er :

eki l -2. Radyal (dairesel) alanlkablo
96
TMMOB EMO MSEM

NKBA Ar ilet me art larna dayankl, kurun klfl, elik bant zrhlve d klflasfalt lanm kablo
NKFA Ar ilet me art larna dayankl bakr ilet kenli, kurun klfl, yass elik zrhl ve d klfl
asfalt lanm kablo
NHKBA Ar ilet me art larna dayankldamar yalt kann zeri met alize kat l, kurun klfl, elik bant
zrhlve dasfalt lanm kablo

6.1.2. TERMOPLASTK YALI TKANLI KABLOLAR :

Termoplast ik yalt kan, poliviniklorr (PVC) ve poliet ilen (PET) gibi et ilen cinsinden sile yumuayabilen
kat klveya kat ksz plast ik maddelerdir.

eki l -3. damarlt ermoplast ik kablo


Termoplast ik kablolar harfli sembollerle belirt ilirler. Bu semboller ve harflerin anlamlarunlardr.

VDE TS
N Y Ar ilet me art larna dayanklve sabit t esislerde kullanlan bakr ilet kenli kablodur.
- A Aluminyum ilet ken,
NA YA Ar ilet me art larna dayanklve sabit t esislerde kullanlan alminyum ilet kenli kablo
Y V PVCden yaplm t ermoplast ik yalt kan,
2Y E Poliet ilen t ermoplast ik kablo,
H U let ken ve demir yalt kan zerindeki elekt rik alannsnrlaycyarilet ken met alize zrh
C M Konsant rik bakr ilet ken (dokuma eklinde,rgl)
SE MH ok damarlkablolarda her damar zerinde bakr ekran (Koruyucu)
F Galvanizli yasselik, t ellerden zrhl
R O Galvanizli yuvarlak elik t ellerden zrhl
2Gb elik t elden t ut ucu sarg
Gb apraz sarlm erit t en koruyucu sarg
- ok t elli ilet ken
- s Sekt r kesit li ilet ken
- re Yuvarlak kesit li ilet ken
- se Sekt r kesit li som ilet ken
- sm Sekt r kesit li ok t elli ilet ken
- L Last ik yalt kan
- G Galvanizli elik t ellerden yaplm koruyucu sarg


r nekl er :


YVV : Ar ilet me art larna dayankl, sabit t esislerde kullanlan bakr ilet kenli PVC bazlt ermoplast ik
kablo
YVV : 3x300 / 25 8,7/ 15 kV:
97
TMMOB EMO MSEM
damarl, her damar ilet kenin kesit i: 300mm ilet kenin ok t ellinin yalt kan klfPVCden sper
kesit i
En az 25 mm, zrhlgalvanizli yasselik t elden PVC d klf 8,7/ 15 kV yer alt kablosu
SPER : Yksek gerilime karkorumak veya enerj i kablolarnn haberleme t esislerine et kisini azalt mak
amacile kullanlan ve kesit i damar kesit inden kk olan bakr t el veya erit sargdr. Bu sarg
her
damarn zerine ayrayrsarlabilecei gibi ort ak klfn zerine de sarlabilir.
Kabl ol arn Kul l anma Ger i l i ml er i :

YVY .. Bu t ip kablolar A.G. ile 1kVt a kadar olan gerilimlerde kullanlr.
YVMV Bu t ip kablolar A.G. ile 1kVt a kadar olan gerilimlerde kullanlr.
YVV. Bu t ip kablolar 6kVt a kadar olan gerilimlerde kullanlr.
YVMHV... Bu t ip kablolar 15kVt a kadar olan gerilimlerde kullanlr.


6.1.3. YER ALTI KABLO HATLARI NI N TESS :

Yeralt kablo t esislerinde dikkat edilecek hususlar :

- Plast ik izalasyonlu yer alt kablolar dendikleri yerdeki kimyasal ve mekanik et kilere kar
korunmaldr.
- Kablolarn denmesi yangn kmasna ve yaylmasna mani olacak ekilde yaplmaldr.
- Bu amala kablolar zerinde yancd klfn olmashalinde, gereken yerlerde bu klflar soyulabilir.
- Yer alt kablolarbalklarndan ve ek yerlerinden su,rut ubet girmeyecek ekilde t esis edilmelidir.
- Kablolar hava scakl0
0
nin alt ndayken asla denmemelidir.
- Byle bir durumda t esis yaplmaszorunlu olduu zaman, kablo normal oda scaklnda (25C
0
) 24 saat
bekledikt en sonra denmelidir.
- Kabloyu denecek yere gt rrken de souk havadan et kilenmemesi iin kat , saman benzeri
eylerle zeri rt lmelidir.
- Kablolar st mak iin at ein yanna yaklat rmak veya scak su dkmek gibi hareket ler asla
yaplmamaldr.
- Kablolar st mak iin at ein yanna yaklat rmak veya scak su dkmek gibi hareket ler asla
yaplmamaldr.
- Kablolar denirken elik zrhlvarsa dnme yerlerinden zrhn bklm yerine doru dndrlmelidir.
Aksi halde d klf yrt lr.


Kabl ol arn Denmesi :

Kablolar iki ekilde denir:

1. Bina iinde
2. Bina haricinde

a) Bi na Hari ci nde Kabl ol arn Denmesi :

eki l -4

98
TMMOB EMO MSEM





eki l -5


Yer alt kablo kanallarnn gerilime balolarak derinlikleri deimekt edir. Bu derinlikler:

1 kVluk kablolarda 40-50 cm
10 kVluk kablolarda 60-70 cm
20-30 kVluk kablolarda 80-100 cm olmaldr.

Uygulamada ort alama derinlik 80 cmdir. Kablolar karayolu at lamalarnda 100-120 cm derinlie
gmlmelidir. Demiryolu at lamasnda ise en az 150cm olmaldr. Kanala bir kablo dendii t akdirde kanal
genilii 40cm, kanal st genilii 60 cm olmaldr. ki kablo denirse bu geniliklere 10cm ilave edilmesi
gerekir.

KANAL GZERGAHI SEM

Gzer gahl ar ana hat ve t al i hat ol ar ak i ki ye ayrl r l ar . Ana hat l ar , t al i hat l ar a nazar an daha
kal n kesi t l i di r.

1. Seilen kablo gzergahlar genellikle cadde, yol ve sokaklarn kaldrmlarnda olmaldr. Mecbur
kalnmadka yola inilmemelidir.
2. Hat gzergahlarnn ksa olmasve dolambalyollardan gidilmemesi gerekir.
3. Gzergahlar hibir zaman t elefon kablolarna paralel git memelidir. Telefon ve havagaz borularna
rast landnda arasndaki mesafe en az 50 cm olmalve apraz geirilmelidir.


KABLOLARI N KANALLARA DENMES

Kablo kanallarnn salam zeminli dzgn ve t asz olmasgerekir. Kablonun alt na ve st ne 10 cm kum
dklmelidir. Kablonun st ne enine t ula konulmasgerekir. Zemin yumuak veya yeni doldurulmu bir
alan ise bu kanallara kablo ylankavi (dalgal) olarak denir. Aksi halde salam zeminmi gibi denirse
ken arazi yapsna uymayan kablo kopacak veya pat layacakt r. Kablolar denirken hibir zaman para
para kullanlmamaldr. Mmkn olduu kadar az ek yaplmaldr. Kablo zel koruyucu ve dz borulardan
geerken bu muhafazalarn her iki t arafnda muhafaza kenarlarnn kabloyu zedelememesi gerekir.
Kablolar balang ve bit im nokt alarnda balant yerlerine gre kablo pabularya da kablo balklar
kullanlr.


KABLO GELER

Yeralt kablolarnn t elefon kablosu, demir yol, havagazve su borusu, cadde, yol ve sokak gibi yerlerin
alt ndan get ikleri ynlerde muhafaza iine alnmaldr. Muhafazalar demir boru bz ve benzeri eylerdir.
99
TMMOB EMO MSEM
Muhafazann boru olmashalinde boru apkablo apnn en az 1.5 kat olmaldr. Muhafazann bz olmas
halinde bz apkablo apnn en az iki kat olmaldr.

a) Tel ef on Kabl osundan Gei



eki l 6

Bu geit e her iki hat arasndaki ykseklik farkve aklk asgari 50cm olmaldr. Telefon kablosu ile kuvvet li
akm kablosu ekilde grlen det ayda olduu gibi muhafaza iine alnmaldr.


b) Havagazve Su Bor usundan Gei



eki l 7

Yeralt kablolarnn gaz veya su borusundan geileri srasnda kuvvet li akm kablosunun alt t a olmas
gerekir. kisi arasndaki mesafe asgari 50 cm olmaldr.



100
TMMOB EMO MSEM
c) Demi r yol undan Gei

eki l 8

eki l 9

d) Cadde ve Meydanl ardan Gei


eki l 10

e) Di ree kl ar

Yeralt kablolardiree klarda gaz borusu iinden geirilir. Borunun alt ucu kablo geli ist ikamet inde
dairesel ekilde kvrlarak bet ona gmlr. Borunun t oprak st nde kalan ksm225cmden az olmamalve
boru diree en az yerden kroelerle t ut t urulmaldr. Kablonun boru st nde kalan plak ksmlarkendi
aralarnda mesafeleri 1.5 myi gemeyen kroelerle diree t espit edilmelidir.

101
TMMOB EMO MSEM
YERALTI KABLOSUNUN BNAYA GE

Binalarn enerj i iht iyalarnkarlamak zere denen yer alt kablolarYVMV eklindeki plast ik izolasyonlu
kablolardr. Binaya gelen kablo girit e sigort albir kofrede veya bir dat m t ablosunda son bulur. Bu gei
srasnda bir muhafaza borusu ve balangcnda da bz kullanlr.



eki l 11




DN YARI API


OK LETKENL
KABLOLAR
KAI T ZOLEL KABLOLAR PLASTK
ZOLEL
KABLOLAR
1 kVa kadar Kurun klfl 50 mm apnda
alminyum klfl
12 d
1 kVt an yukar 15 d 25 d 15 d
Tek ilet kenli 25 d 30 d 15 d


Dn yaraplarnn yukardaki deerlerden kk t ut ulmashalinde kablo zerinde at lamalar meydana
gelebilir. Bu da yalt kan maddelerin bozulmasna neden olur. Bu nedenle kablo d apesas alnarak dn
yarapt ayin edilmi olup; bu yarapa gre kavis verilir.


6.1.4. KABLO EKLER VE BALI K YAPI MI

Kablolarn birbirine irt ibat landrlmalarnn yani eklenmelerinin mekanik t ert ibat a, ekin nem almasna engel
olacak ve iyi bir elekt rikli balant t emin edilebilecek ekilde olmasgerekir. Yeralt kablolarnn ek yerlerinde
2mlik S eklinde bir pay yani fazlalk braklr. Aksi halde herhangi bir nedenle ekin paralanmashalinde
yeniden yaplabilmesi iin yeni bir kablo parasnn kablolardan birine ilave edilmesi gerekir. Bu da ek
adedinin art masna neden olur. Bu durum ise ilet mecilik asndan arzu edilmeyen bir durumdur. nk ek
yeri bir bakma arza kaynadr. Bunu nlemek iin ek yerlerine kablo fazlalbrakmak gerekmekt e olup;
ek yerleri sacdan levha kullanlarak iaret lenmelidir.

Ekler ikiye ayrlr.

1. Prot olinli ekler
2. Kat ranl(zift li ekler)
102
TMMOB EMO MSEM

Ek yerlerinde dikkat edilecek 3 nemli durum vardr.

1. D klf
2. let ken yzeyleri
3. rt ibat klemensleri


1. D Kl f :

a) D klfn iyice t emizlenmesi,
b) Keserken gevet me olmamasiin iple balanmas,
c) D klf kesilirken alt t aki damarlara zarar verilmemesine dikkat edilmelidir.

2. l et ken yzeyl eri :

a) ok iyi t emizlenmesi
b) Bklm ynlerinin t ers t arafa dndrlmemesi gerekmekt edir.

3. r t i bat Kl emensl er i :

a) yice sklmas
b) Klemensin i t arafnn iyice t emizlenmesi
c) Klemens vidalarnn t emizlenip sklmas gerekmekt edir.

PROTOLNL EKLER

Prot olin kat izalasyonlu NKBA t ipi kablolarla last ik ve t ermoplast ik kablolarn eklerinde kullanlr. Prot olin
ideal bir izolasyon maddesidir. Prot olin at et e erit ilip akkan hale get irilerek kullanlabilen dier izolasyon
zift lerine nazaran ok daha basit ekilde hazrlanp souk halde kullanlma imkanvardr.

Prot olinin yksek izolasyon deeri olmas, dondukt an sonrada dkme, demir veya elik sacdan maml
eklere nazaran daha salam, daha hafif ve daha az yer kaplar.

Prot olin, ayrbir kut u iinde bulunan sert let iricisi ile birlikt e kullanlr. Sert let iricisi ile kart rldkt an sonra
ksa bir srede kendiliinden meydana gelen scaklk ile youn bir madde eklinde birleir. Sonunda
mekaniki elekt riki ve kimyasal mukavemet leri yksek bir izolasyon maddesi olur. Bu karmhazrlarken
karmn homoj en olmasna ve karmn cam bir ubuk ya da benzeri bir maddeyle kart rlmasna dikkat
edilmelidir. Karmn dkm yerine yet ecek kadar olmasna zen gst erilmelidir.

KATRANLI ( ZFTL) EKLER :

Zift li ekler ucuz olmasna karlk iilik ve ilet mecilik ynnden klfet get iren yapmzor hacmi byk ar
olan eklerdir. u anda ksmen yaplmasna ramen yava yava t erk edilmekt edir. zolasyon oranprot olinli
ekler kadar yksek deildir. Prot oline gre t am t ersi ekilde zift li eklere zift i dkerken yava yava dkmek
gerekir.

KABLO BALI KLARI :

Kablo balklarikiye ayrlr.

1. Dahili balklar
2. Harici balklar

1 kVin alt ndaki dahili t esislerde kablo balna gerek yokt ur. 1 kV-un st ndeki gerilimlerde gerek dahili
gerek harici t esislerde balk yapma zorunluluu bulunmakt adr.
Balk yaplmasnn amac, dahili balant larda ksa devre akm ve gerilimlerine kar korumak, harici
t esislerde ise ksa devre gerilim ve akmlarna karkorumak; nem, rut ubet gibi et kilerin kabloya nfuz
et mesini nlemekt ir.


103
TMMOB EMO MSEM
6.2. AYI RI CI LAR

Kont aklarnn ak veya kapalolduu fiziki olarak gzle grlebilen, yksz devreleri gerilim alt nda ap
kapat maya yarayan basit t ipt en bir kesme organdr.

6.2.1. AYI RI CI LARI N YAPI SAL BLM :

Ayrclar hangi t ip ve marka olurlarsa olsunlar genel olarak aadaki yapsal blmlerden oluurlar :

1- Sabit kont ak ve sabit kont at ayan mesnet izolat rleri
2- Hareket li kont ak ve hareket li kont at ayan mesnet izolat rleri
3- let me mekanizmasve hareket i ilet en kollar




eki l -1


6.2.2. AYI RI CI LARI N SI NI FLANDI RI LMASI :

Ayrclar;

1. let me Mekanizmasna Gre
2. Mont e Edildikleri Yerlere Gre
3. Yaplarna Gre

olmak zere blmde snflandrmak mmkn olup, bunlar da kendi aralarnda zelliklerine gre
snflandrmak mmkndr.

1. l et me Mekani zmasna Gre Ayrcl ar :

a) Ele kumandal(st anka ile) ayrclar,
b) Mekaniki kumandal(dili hareket ilet en sist emli veya kollu) ayrclar
c) Elekt rik mot oru ile kumandalayrclar
d) Basnlhava ile kumandalayrclar

2. Mont e Edi l di kl er i Yer l er e Gr e :

a) Dahili t ip ayrclar (kapalhcre ve alt sahalarnda kullanlrlar)
b) Harici t ip ayrclar (direk zerinde ve ak hava alt sahalarnda kullanlrlar)

3. Yapl arna Gr e Ayrcl ar :

a) BaklAyrclar
b) Sigort alAyrclar
c) G Ayrclar




104
TMMOB EMO MSEM
a) Bakl Ayrcl ar : En ok kullanlan klasik t ip ayrclar olup hareket li kont aklarbaa benzet ildikleri
iin bunlara baklt ip ayrclar denilmekt edir. ( Daha ok manevra ayrcsolarak kullanlrlar.)

b) Si gor t al Ayrcl ar : Balolduklardevrelerdeki arzalarebekeye int ikal et t irmeyen arakmlarda
kont aklarna seri balsigort ann at masile devreyi ayran ayrceit leridir. ( Ky sapmalarnda, kk
gl mt eri sapmalarnda, kk gl mt eri t rafolarnn primer t arafnda 400 KVAya kadar
gerilim ve l t rafolarnda kullanlrlar.)

c) G Ayrcl ar( Ot omat i k Ayrcl ar ) : Enerj ili ve enerj isiz olarak normal art larda elle kapama ve
ama arza art larnda ise arza akmnn kesilmesinden sonra ot omat ik olarak ama yapacak ekilde
t asarlanm olan, krsal kesimde ok sayda dal, budak, ebekeden oluan ky hat larnn branman
nokt alarna konularak branmandan gelen arzann ana hat t a int ikalini nlemek amacile yaplm olan
ayrct ipleridir.

Ayrclarn mont aj ve ilet ilmesinde dikkat edilmesi gereken hususular :

Kont aklarbirbirine iyi t emas ediyor olmal
Kont aklarda geveklik bulunmamal
rt ibat cvat alariyi sklm olmal
Kont ak yzeyleri t emiz olmal
Kont aklarbirbirini karlamal( Aynhizada olmal)
zolat rlerinde at lak, krk bulunmamalve srrbozulmam olmal
Ayrckollariyi alyor olmal
Topraklama balant lariyi yaplm olmal
Ayrcmont e edildii yere iyi sabit lenmi olmaldr.

6.2.3. SGORTALAR :

Ksa t anmlayacak olursak ; ok byk ksa devre akmlarnok ksa bir srede kesebilen (3-5 m.sn )
bylece sist emi nemli snma ve elekt romekanik zorlanmalardan koruyan bir koruma elemandr.
eit li t rleri vardr.

Bunlar :
1. Normal eriyen t elli AG. sigort alar
2. Gecikmeli eriyen t elli AG. sigort alar
3. NH t ipi baklsigort alar
4. Eriyen t elli O.G. sigort alardr.

Biz konumuz it ibari ile eriyen t elli O.G. sigort alarnn zerinde duracaz.

Si gor t al arn Genel Yaps:

Sigort alar eit li ark sndrme sist emlerine sahip olabilirler. Ancak uygulamada en ok kullanlan
doldurulmu kart ulu sigort alarn genel yapsndan ksaca bahset memiz yararlolacakt r.


eki l -13.


105
TMMOB EMO MSEM





ekilde grld gibi sigort ann dseramik kart u ile kaplolup iinde kuart s t anecikleri bulunmakt adr.
Sigort a buonunun iki ucunda met al kapak mevcut olup bu iki kapak arasnda irt ibat salayan bir arza
durumunda eriyip koparak devreyi kesen ve arzann sist eme int ikalini nleyen eriyen t el mevcut t ur.

Uygun byklkt eki kuart s t anecikleri ile doldurulan kart uun iinde oluan akm sonucu hzla eriyen eriyici
met al buharhalinde gelmekt e ve basn art molmakt adr. Kuart s t ozu met alik buharn abuk svlamasn
salayarak kart u iinde t ehlikeli basnlarn olumasnnler. Sigort a iinde bulunan kuart s t anecikleri ne
kadar ince olursa, kuart s iinde buharlamadan doacak basn o denli kk olacakt r.

Ayrca eriyiciyi saran kuart s t ozu t elin ssnda alacandan daha kk kesit t e eriyici kullanlmasna olanak
salar.

6.2.4. SGORTALARI N KESCLER LE KARI LATI RI LMASI :

Bugnk modern t eknoloj i ile ret ilen sigort alar eit li elekt rik devrelerinde gvenilir olarak
kullanlmakt adr.

Byle bir sigort aybir mekanik kesici ile karlat racak olursak sigort alarn ayrcalklbir st nl olduu
ort aya kacakt r.

Sigort a ok byk ksa devre akmlarnok ksa bir srede (3-5 m.sn.) kesebilmekt edir. Bylece sist emde
ok byk snmalarn ve elekt romekanik zorlamalarn nlenmesini salar.

Ekonomik bakmdan da sigort alkoruma kesicili sist emlerden ok daha ucuza mal olmakt adr.

Sigort ann bakm ve ilet me masraflarda kesiciye gre ok ucuzdur. Yalnz her almadan sonra kart u
deit irmek ekonomik karlat rmaya ilave edilmelidir.

Bt n bu avant aj larna ramen sigort alarn kesicilere gre bazdezavant aj larda vardr.

Sigort a alt nda kart uun deit irilmesi gerekir. Deit irme ilemi kesicinin t ekrar kapamasna kyasla
daha fazla zaman almakt adr. Ayrca sigort ann alt ngst eren bir dzenei yoksa, erimi sigort ann
bulunmasbu zamandaha da art t racakt r.

Dier eksiklik sigort ann kk ar akmlarda iyi bir koruyucu olmamasdr. rnein, bir kesici anma
akmnn %5i kadar bir arakmda alacak ekilde ayarlanabilir. Ancak sigort ann ise minimum anma
akmnn erime akmna oran, 1,75 kadardr.

Kuramsal olarak eriyen t elli Y.G sigort alarile eriyen t elli A.G. sigort alararasnda bir fark yokt ur. Ancak
yksek gerilimin zorunlu kldbazyapsal boyut farkllklarvardr.

Y.G. sigort alarbir ksa devre annda, devresi zerinde bulunan t rafolar, kablolarve eit li Y.G. t ehizat n
meydana gelecek t ermik ve mekanik zorlanmalara karkorur. Y.G. sigort alarnn genel yapsise gvde ve
deit irme elemanndan olumakt a olup, gvde alt izolatrlere balant ularve gvde kont aklarnierir.

Deit irme elemannda da; eleman t aycs, eriyici ve kont aklarbulunmakt adr.



106
TMMOB EMO MSEM

eki l -14.




Bazen belli bir anma akmve gerilim deerinde olan Y.G. sigort a elemanaynanma akmnda ancak daha
dk gerilimli bir devre iin kullanlmakt adr. Bu kesinlikle yanlt r. nk; anma gerilimi yksek olan
sigort a elemannda ark srasnda meydana gelecek argerilimler kullanlddevre iin t ehlikeli boyut lara
ulaabilir. Aynekilde daha kk gerilimli bir sigort ayst gerilim seviyesinde kullanmakt a sakncaldr. Alt
gerilim seviyesindeki sigort a st gerilimlerdeki izolasyon seviyesine ulaamayaca iin sakncalar
yarat abilir.


6.2.5. SGORTA KULLANI MI NDA DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR

Sigort alarla iyi bir koruma yaplabilmesi iin korumasyaplacak devreler iyice incelenmeli bunlarn
zellikleri gz nne alnmaldr. Art arda kullanlrsa sigort alar arsnda ok iyi bir koordinasyon
salanmaldr.

Emin olmadka bir t ip yerine baka bir t ip sigort a kullanlmamaldr.

Sigort alar ksa sreler iin bile olsa, anma akmlarnn st ndeki akmlarda alt rlmamaldr. Yoksa
sigort a t eli t ahrip olabilir ve sigort ann karakt erist ii deiebilir. Bir sigort a anma deerinin alt nda
ve st ndeki gerilimlerde kullanlmamaldr. Yksek gerilimli bir sigort ann daha alak gerilimli bir
devrede kullanlmamasdurumunda, sigort ada ark t ut umasannda beliren geici gerilim devreni
dayanm geriliminden daha byk olabilir.

Yksek kesme yet enekleri olmayan sigort alar ksa devre veya arakmlarda t ermik ve dinamik
et kilere maruz kalarak pat layp evresindeki ekipmanlara zarar verebilir. Pat lama ile evreye yaylan
paralar yangna sebep olabilir.

Ksa devre ve arakm durumlarnda ark gerilimleri olduka yksek olacandan szde korunmas
iin konulduu t esist eki ve hat t aki dier elekt rik malzemelerine zarar verebilir.

lerine hesapsz olarak konan t ellerden dolayg dmleri olduka yksekt ir. Ksa devre ve ar
akmdaki ergime zamanlarkararldeildir. Bu yzden sist em koruyacana zarar verebilir.














107
TMMOB EMO MSEM
6.3. ORTA GERLM KESCLER

GENEL

Kesiciler hem olaan koullarda devre akmlarnt amak ve kesmek hem de ksa devre hali gibi
olaan dkoullardaki akmlarbelli bir sre t amak ve kesmek amacile t asarlanm O.G ve Y.G devre
elemanlardr. faz kumandalkesicilerde bir ama bobini ile bir kapama bobini bulunur. Bunlara ait
mekanizmalarn almasyla, her faz birlikt e aar ve kapama ilemi yapar. Bu t ip kesiciler, t ransformat r
fiderlerinde ve t ekrar kapamasz yada fazlt ekrar kapama yaplacak fiderlerde kullanlr. Ort a gerilimli
ebekelerde t ek faz kumandalkesici kullanlmaz. Kesiciler, arkn sndrld ort ama gre deiik t iplerde
imal edilmekt edir. Bunlar yle gruplandrlr :


1. HavalKesiciler
2. Tam yalkesiciler
3. Az yalkesiciler
4. Hava flemeli kesiciler
5. Manyet ik alanda hava flemeli kesiciler
6. SF
6
Gazlkesiciler
7. Manyet ik alanda SF
6
gazflemeli kesiciler
8. Vakum kesiciler


6.3.1. Haval Kesi ci l er

Kesici kumandasve arkn sndrlmesi, yksek havayla gereklet irilir. Pahalkesicilerdir. Basnlhavann
salanmasiin hava kompresrleri, yksek basnlhavann dat mve depolanmashava t ankve boru
t esisat gibi ek donanm gerekt irir. Ayrca ama ve kapama ilemleri grlt ldr. malat t an
kaldrlmakt adr.

6.3.2. Tam Yal Kesi ci l er

Bu t ip kesiciler daha ok Amerikan ve ngiliz firmalart arafndan imal edilmekt edir. Fazla yalt m ya
gereksinme gst erdiinden hacimleri byk ve ar kesicilerdir. Tam yalkesicilerde, kesme hcresi ve
kont aklar met al bir kazan ierisine alnmlardr. Kullanlmalar prat ik deildir. Trkiye de imal
edilmemekt edir. Bugn ret imden kalkm olup ksa devre gc 150 MVA ya kadar olan yerlerde
kullanlrlar.


6.3.3. Az Yal Kesi ci l er :

Yal kesicilerde arkn sndrlmesi ilemi ya molekllerinin, meydana gelen ark t arafndan
paralanarak hidroj en gazsalanmasve bu gazn et kisi ile ark sndrme hcresinde arkn skt rlp
sout ularak sndrlmesi ilkesine dayanr. Az yalkesicilerde kesme hcresi ve kont aklar izole bir kut up
iindedir.

Ucuz kesicilerdir. Ekonomik nedenlerden dolayher gerilim kademesinde yaygn olarak kullanlrlar. Ama ve
kapama kumandalarmot or yay kurma mekanizmasile yaplmakt adr. Kapama ilemi iin yayn kurulu
olmasgerekir. Kurma mot oru A.A. ya da D.A. beslemesi ile alr. Ama ilemi ise, bir mandaln kurt ulmas
ile gerekleir. Mot or besleme kaynaile kullanldyerdeki kaynan gerilim deerleri aynolmaldr.
Besleme iin genellikle A.A. kullanlr.

st nlkleri unlardr :

1) Boyut u kkt r,

2) Bakmlarkolaydr,

3) Saha yalt m t est i iin zel cihaz gerekt irmez,

4) Fiyat ucuzdur,
108
TMMOB EMO MSEM

5) Akm koparmada sorun yarat maz,

6) Tekrar kapama yapt rlmasmmkndr,

7) Anma akmnda kesme saysgenelde en fazla 3000 dir,

8) Mekanik dayankll10 000 ama kapamaya izin verir,

9) Kesme zaman3-5 periyot t ur.

Buna karlk :

1) Ya kaasorunu vardr,

2) Bakm masrafgerekt irir,

3) Endkt if ve kapasit if akmlarn kesilmesi iin uygun deildir,

4) Yancve pat laycort amda alt rlmasrizikoludur.


6.3.4. SF
6
GAZLI KESCLER :

Ama ilemi srasnda geici olarak SF
6
gaznn skt rlmasile elde edilen basnlgaz fleme
prensibine dayanan ilk kesiciler son 20 senelik zaman ierisinde gelit irilerek bugnk t eknik dzeye
get irilmit ir.
SF
6
gazkimyasal olarak ok dengeli zehirsiz ve renksiz bir gazdr. Molekl yapsyznden 150
0
C
scakla kadar t esirsizdir. Gaz younluu kesicinin elekt riksel karakt erist iini belirler. Ancak kolay llebilir
ve anlalabilir olmasiin prat ikt e gaz younluu yerine 20
0
C deki gaz basncbelirt ilir.

Bu kesiciler, son yllarda geni uygulama alanbulmut ur. Ark sndrme ilemi, elekt ronegat if bir gaz olan
kkrt hegzaflorr (SF6) iinde olmakt adr. 34,5 kV ve daha az seviyedeki gerilimlerde alan kesicilerin
kont ak ama-kapama ilemleri, mot or araclile ya da elle kurulan yaylarn boalmasile salanr.

st nlkleri unlardr :

1) Dielekt rik dayanm gerilimi, aynbasnt aki havaya gre kat deerdedir. barlk
basnt a,t ransformat r yann dielekt rik dayanm gerilimini gemekt edir,

2) Kayp fakt r (t g) ya gre ok kkt r,

3) I silet im kat saysnn yksek olmas, alak iyonizasyon nedeni ile, syok abuk evreye dat r ve arkn
abuk soumasnsalar,

4) Devre kesilirken oluabilecek t ekrar t ut umalarve bu nedenle de argerilimleri nler,

5) SF6 gaz, met allerle kimyasal t epkimeye girmez,

6) SF6 gaz, renksiz, kokusuz ve zehirsizdir. Havaya gre be kat daha ardr.

7) Yksek ark sssonucunda kimyasal olarak ayran gaz, ksa zamanda t ekrar eski haline dnd iin,
uzun sre ilave edilmeden kullanlabilir,

8) Tm ksmlarnn onarm ve bakmmmkndr ve masrafazdr,

9) Sahada yalt m t est i iin zel cihaz gerekt irmez,

10) Boyut u kkt r,

11) Akm koparmada sorun yarat maz,
109
TMMOB EMO MSEM
12) Mekanik dayankll10 000 ama-kapamaya izin verir,

13) Anma akmnda kesme saysgenelde 10 000 civarndadr,

14) Tekrar kapama yapt rlmasmmkndr,

15) Kapasit if ve endkt if akmlarn kesilmesinde daha uygundur,

16) Yancve pat laycort amda sorun yarat maz,

17) Kesme zaman3-5 periyot t ur,

18) Fiyat ok pahaldeildir,

19) Dnyada kullanma eilimi art makt adr.

Buna karlk :

1) Gaz kaarizikosu vardr, bir mikt ara izin verilir, iyi izlenmesi gerekir,

2) evreye art k gaz yaylr,


ALI MA PRENSPLER :

Kesme ilemi srasnda SF
6
gaz hareket li kont ak pist onu ile silindir arasnda skt rlr. Scak
durumda yaklak 20 At me kadar skt rlan bu gaz kesme ort amna doru flenerek arkn snmesi
salanr.


6.3.5. VAKUM KESCLER :

Vakum kesicilerinin st nlklerinin farknda olan kesici ret icileri bu kesicilerin gelit irilmesi iin
byk uralar vermilerdir.

Bu t ip kesicilerde ark kesme olay, havast amamen boalt lm (10
-6
-10
-9
t or) bir t pn iinde olmakt adr.
Kapama ilemi ise yine mot or-yay kurma mekanizmasile yaplmakt adr. Bunlarn elekt riksel mrleri, ama
akmnda yaplan ilemi saymakla belirlenir. Hareket li bir ubuk zerindeki ypranma mikt arndan mr
kont rol edilebilir. Ayrca vakum dzeyi, kesicinin gvenilirlii ynnden nemlidir. Bunu kont rol; kesici
akken, ebeke frekanslve kesici maksimum anma geriliminin iki kat deerinde bir gerilim, bir dakika sre
ile kont aklar arasna uygulanr. Kesin deerler yapmcfirmalar t arafndan verilir.

st nlkleri unlardr :

1) Mekanizmalarbasit t ir,

2) Ama ilemi iin ek t ehizat gerekt irmez,

3) Kesme hcresi dndaki t ehizat n onarm ve bakmkolaydr,

4) Boyut u kkt r,

5) Mekanik dayankll30 000 ama-kapamaya izin verir,

6) Anma akmnda kesme says10 000 civarndadr,

7) zellikle kapasit if devrelerin kesilmesinde daha uygundur,

8) Tekrar kapama yapt rlmasmmkndr,


110
TMMOB EMO MSEM
9) Ama ileminde art k gaz karma sorunu yokt ur,

10) Kesme zaman3-5 periyot t ur,

11) Yancve pat laycort amda sorun yarat maz,

12) Dnyada kullanma eilimi art makt adr.

Buna karlk :

1) Kesme hcresinin fiyat daha pahaldr,

2) Sahada yalt m dzeyi kont rol iin Y.G t est cihazgerekir,

3) Kesme hcresinde szdrmazlk rizikosu mevcut t ur,

4) Akm koparmada darbe snrlayclara gereksinim duyulabilir,

5) Fiyat yksekt ir,

6) Vakum dzeyinin belirli periyot larda kont rol gerekir,

izelge 1de en ok kullanlan t ip kesici iin karlat rma yaplmt r. Saynn bykl kesicinin
st nln gst ermekt edir.

NOT : Az yalkesiciler her ne kadar yerinde ark sndrme hcresi kont ak ve ya deit irilmesine
msait iseler de bu kesicilerin imalat sveya servisi t arafndan rut in t est lerinin yaplmasnda fayda
vardr. SF
6
gazlve vakum kesicilerin bulunduklaryerde kont ak deit irilmesi sz konusu olamaz.

l et me Emni yet i : Az yal, vakum ve SF
6
gazlkesiciler, bakm hat asndan kesme kapasit elerinin
azalmasndan veya kesme kapasit elerinin zerinde bir amaya maruz kaldnda;
Az yalkesici infilak ederek binaybile havaya uurabilir.
SF
6
gazlkesiciler et rafa SF
6
gazve bileikleri yayarlar, burada bulunanlar asndan t ehlike yokt ur.
Gazve bileikleri belirli srede ort amdan uzaklat rmak gerekir.



























111
TMMOB EMO MSEM



1 : st n 2 : Daha st n 3 : En st n

KESC TPLER

MADDELER
AZ YALI VAKUMLU SF6 GAZLI
Srekli Anma Akm
1 2 3
1 2 3
Arza zerine Kapama
Anma Akm

Ksa Devre Ksa Devre
Akm
1 3 2
Kesme Akm Kapasit if
Akm
1 2 3
Cinsi ndkt if
Akm
2 2 3
Bakm Yapmakszn alma Says 1 3 2

a
l

m
a

y
e
t
e
n
e

i

Arkn Sndrlmesi 1 3 2
Gvenilirlik Yangn Tehlikesi 1 3 3
Bakm Kolayl 1 3 2
Boyut ve Arlk 2 3 1
Fiyat 3 2 1

i zel ge 1. 36 kVa kadar Kesicilerin Karlat rlmas

BAKI M

Kesici bakm, mekanizma ve kut up bakmolmak zere iki blmde incelenir.

Ne t r mekanizma olursa olsun 3 ay ara ile alan paralarn genel durumu mut laka kont rol edilmelidir.
6 ay ara ile alan paralar yalanmaldr.
ret ici firmann belirledii ama saysna gre,
Tam ksa devreden meydana gelen amalara gre,
Kesici yann eksilmesine gre, kesicinin bulunduu yerde kt bir koku hissedilirse, kesici kut uplar
zerinde kirli-siyah ya izleri gzlenirse hemen kesiciyi bakma almak gerekir.

Byle durumlarda kesicinin ar bir ksa devre arzasna maruz kaldsylenebilir.
Ark sndrme hcresinin deiip deimemesi gerekt iine karar verirken zellikle elekt rik arkna maruz
kalan hcrelerin anma derecesine ve karbonlama durumuna dikkat edilmelidir.
5000 volt luk megger ile yaplan bir izolasyon t est i, karbonlama ve izolasyon zarflarhakknda fikir
verici olabilir. Bu lme kont ak hareket ekseni dorult usunda ark sndrme hcresinin alt ve st ne
yerlet irilen elekt rot lar yardmile yaplr.
DSA t a ret ilen kesiciler iin minimum izolasyon diren deeri 7500 Mega ohm dur. Karbonlama
asndan bu deerin zerindeki deerler izolasyonun normal olduunu gst erir.
Ark sndrme hcreleri hangi malzemeden yaplrsa yaplsn kesinlikle t emizleme malzemesi olarak
t emiz kesici yakullanlmaldr.
Kut uplarn d yzeylerinde t rafo yakalnt sve t oz bulundurulmamal, bu yzeyler karbon t et ra
klorr ile ynl bez kullanlarak sk sk t emizlenmelidir.


112
TMMOB EMO MSEM


SF
6
GAZLI KESC KUTUP BAKI MI :

SF
6
gazl kesicilerin bakm az yal kesicilere gre daha uzun olmakt adr. Ayn gt eki kesme
kapasit esi iin az yalkesicide 4 t am ksa devreden sonra bakm yaplrsa SF
6
gazlkesicide 20 t am ksa
devreden sonra bakm yaplmakt adr.
Kont ak anmalarnbelirleyen gst erge kont rol edilmeli, gaz basncdm ise sebebi arat rmal
imalat firma ile t emasa geilmelidir.

VAKUM KESCLERDE KUTUP BAKI MI :

Vakum kesicilerde SF
6
gazl kesicilere benzer olarak 50 t am ksa devreden sonra kut up
deit irilmelidir. Bu durum vakum iesi iinde bulunan kont an anmasile orant ldr. Kont an anmas
gst erge ile belirlenmit ir. Bunun dnda vakum ieler karbon-t et ra ile t emizlenmeli vakum ieler imalat
firmalara deit irilmelidir. Kesicilerin bulunduu hcrelerin t ozdan ve nemden arndrlm olmasgerekir.
Rut ubet ve t oz varsa nlem alnmaldr.

Kesi ci Sei mi nde Anma Deer l er i

Her t rdeki kesici iin u anma deerleri belirt ilmelidir:

a) Anma Gerilimi : Kesicinin kullanlacaebekenin en st gerilim deeridir. Faz araset kin deer olarak
verilir. (T.S 2687) ye gre (50 Hz) gerilim kademeleri;

3,6-7,2-12-17,5-24-36 kV olarak belirlenmit ir.

b) Anma Yalt m Seviyesi : Anma ebeke frekansnda; kesicinin t opraa gre, fazlarve ak kont aklar
arasndaki elekt riksel zorlamalara karyalt mnbelirt en darbe dayanma gerilimi deerleridir. izelge 2
de ( T.S 2687) ye gre O.G kademesinde kullanlan kesicilerin anma yalt m seviyesi ile ilgili deerler
verilmit ir.

Yldrm Darbesi Dayanma
Gerilimi
Anma
Gerilimi
kV

(Et kin)
List e 1
kV ( Tepe Deer )
List e 2
kV ( Tepe Deer )
ebeke FrekansAnma
Dayanma Gerilimi kV
(1 dakika sreli)
Et kin Deer
3,6 20 40 10
7,2 40 60 20
12 60 75 28
17,5 75 95 38
24 95 125 50
36 145 170 70


i zel ge 2. Kesicilerde Anma Yalt m Dzeyi

Bu dayanma gerilim deerleri; 20
0
C scaklk % 65 bal nem 1013 mbar basnt aki at mosfer koullariin
geerlidir.

Anma yalt m seviyesi deerleri, kesicinin balolduu sist emin koullarna gre yle seilmelidir:

1)Havai Hat lara BalOlmayan Sist em ve Sanayi Tesislerinde :

1.1) Nt r dorudan t opraklsist emlerde,
1.2) Nt r bir diren veya empedans zerinden t opraklsist emlere,

2) Bir Sanayi Tesisinin, O.G/ A.G Transformat r zerinden Havai Hat lara Balanmas ve Kesicinin
Transformat r Giriinde Olmas:
(Transformat rn alak gerilim t arafnda kablo ebekesi veya faz bana en az 0,05F. Kondansat rlerin
bulunmaskoulu).
113
TMMOB EMO MSEM

2.1) Nt r dorudan t opraklsist emlerde,

2.2) Nt r bir diren veya empedans zerinden t opraklsist emlerde,

3) Havai Hat lara Dorudan BalSist em ve Sanayi Tesislerinde (List e-1):

3.1) Nt r dorudan t opraklsist emlerde,

3.2) nt r diren veya empedans zerinden t opraklsist emlerde kullanlr.

c) Anma Frekans: Kesicinin alt ebekenin anma frekansolup 50 Hzdir.

d) Srekli Anma Akm: Bir kesicinin, bozulmakszn srekli olarak iinden geebilecek anma frekansl
akmn et kin deeridir. (T.S 2687) deerleri 400-630-800-1250-1600-2000-2500-3150-4000 A olarak
verilmit ir. (U
n
36 kV).

e) Ksa Devre Anma Kesme Akm: Bir kesicinin anma gerilim deerinde, iinde A.A ve D.A. bileenleri
bulunan, kont aklarnn hasar grmeden kesebilecei ve kesici kut bunda arkn olut uu andaki arza
akmnn et kin deeridir.

inde D.A. (doru akm) bileeni olmayan kesme akm, simet rik kesme akm, iinde D.A. bileeni olan
kesme akmasimet rik kesme akmolarak t anmlanr.

Kesicinin ama gcnn MVA olarak bulunmasnda; 1.73 x U
n
( Anma Gerilim ) x I
k
(Simet rik ) deerleri
kullanlr.
Simet rik kesme akmnn deeri kA olarak kesici plakasnda ve kat alogunda verilir. Kesici, bu gerilimler
dnda daha kk gerilim kademelerinde alt rlmak ist endiinde, ksa devre kesme akm deeri ayn
alnr. Yalnz kesicinin fikt if olarak hesaplanan ama gc daha dk olur .
rnein, simet rik kesme akm 10 kA olarak verilen 36 kV anma gerilimli bir kesicinin ama gc;
3x36x10622
Yalnz ama gc; 3x10,5x10182 MVA gibi deerlendirilir.

f) Anma Ksa Zaman Akmve Sresi : Bir kesicinin anma ksa zaman akm, kesici kapaliken, ksa devre
anma kesme akmna eit bir akmn geirilebildii ve scaklk ykselmesinden hasar grmeden
dayanabilecei sredeki akm deeridir. Bu srenin st andard1 sn.dir. Kesici plakasnda et kin deer
olarak verildiinde, simet rik kesme akmna eit t ir.

g) Darbe Ksa Devre Akm: Kesicinin dinamik olarak dayanacadarbe ksa devre akmnn t epe deeri
olarak verilir, burada zaman t anmanidir. Simet rik kesme akmnn yaklak olarak 2,5 kat dr.

h) Anma Ksa Devre Kapama Akm: Arza zerine kapamada oluan akmn t epe deeri, kapama ilemi
srasnda akmn olut uu anizleyen geici rej imde, kesicinin bir kut bundaki akmn ilk byk yar
dalgasnn t epe deeridir. Bu deer, kesici plakasnda, kA olarak ve t epe deeri (Pik deer) olarak
verilir. Aynplakada simet rik kesme akmolarak verilen deerin yaklak 2,5 kat dr.

i) Ama Sresi : Kesicinin gerilimsiz ve kapaldurumda iken, ama mekanizmasna verilen kumandann
alndanda bt n kut uplarda ark kont aklarnn ayrlmasna kadar geen sredir.

j ) Kesme Sresi : Bir kesicinin ama sresinin balangcile ark sresinin bit imi ve ort amn de-iyonizasyon
olmasarasnda geen zaman olarak t anmlanr. Bu deerler, yapmcfirmalar t arafndan verilir. Ort a
gerilimde ama ve kesme zamanlarbirbirine ok yakndr. Kesme akmveya gcnn hesabnda bu
zaman deeri kullanlr.

k) Tekrar Kapamalalma : Kullanlan kesici, balolduu ebekede ist enilen bir t ekrar kapama dzenine
gre alt rlacaksa, yapmcfirmaya bildirilmelidir.

l) Bot a Hat Anma Kesme Akm: Hat t n bot a almasnda oluacak kapasit if akmlar, 72,5 kV ve daha
yukaranma gerilimleri iin et kili olduundan TSye gre 36 kV ve daha alt gerilimli kesicilerde sorun
yarat maz.

114
TMMOB EMO MSEM
m) Ksa Hat Arzalar: TSye gre anma gerilimi 52 kV ve daha yksek ebekeler iin verildiinden, ort a
gerilim ebekeleri iin sorun yarat maz.

n) Bot a Kablo Anma Kesme Akm: Kesicinin kullanldebeke, yaygn bir kablo sist emi ise veya nt
kondansat rlerin devresinde kullanlacaksa, yapmcfirmaya bu zellik bildirilmelidir. izelge 3de ort a
gerilim seviyesindeki bot a kablo anma kesme akm deerleri verilmit ir. TS 2687ye gre;







Anma Gerilim

(kV)


Bot a Kablo

Kesme Akm(A)
3,6

7,2

12

17,5

24

36
10

10

25

31,5

31,5

50

i zel ge 3. Bot a Kablo Anma Kesme Akm St andard


Buna gre rnein, 36 kV Anma gerilimli ebekedeki bir kesici,en fazla 50 Amperlik bir kapasit if akm
deerini gvenilir bir ekilde kesebilir.

o) Kesicinin alt Ort am : Kesicinin alacaort am, seilmesi iin nemli bir et kendir. Kapalyerde
veya ak havada alt rlacabelirt ilmelidir.

p) Kesicinin , srekli anma ve kesme akmna gre seilmesinde TS 2687ye gre verilen st andart deerler
izelge 4de belirt ilmit ir.

q) Kumanda Devreleri Anma Beslenme Gerilimleri : Kesicinin kumanda devrelerinin D.A. ve A.A. anma
gerilim deerleri, kullanlacak yerdeki yardmcservis anma gerilim deerleriyle aynolmaldr. Siparit e
bu durum ak olarak belirt ilmelidir. TS 2687 ye gre D.A. beslenme gerilim st andart lar 24-48-
110(125)-220(250) volt t ur.

Kesi ci Pl aka Deer l er i ni n Akl amas

rnek olarak verilen kesicinin plaka deerleri yle aklanabilir :
Anma gerilimi; U
n
= 10/ 12Kv
Srekli anma akm; 14,2/ 12 kA
Anma kesme kapasit esi ; 250 MVA
Anma ksa zaman akm; 14,5 kA (1 sn. srekli )
Anma kapama akm; 37/ 31 kA (t epe deeri)
Besleme ; 110 Volt (D.A.), 220 Volt (A.A.)

a) ebekede hesaplanacak arza akmnn deeri , anma simet rik kesme akmyla karlat rlacakt r.
Plakada

verilen kesme gcnn kont rol iin ;

115
TMMOB EMO MSEM
3 x 10 (kV) x 14,2 (kA) 246 MVA veya 3x12x12249MVA olarak bulunur. 12 kV maksimum anma
gerilimidir.

b) Anma ksa zaman akm(1sn.), simet rik kesme akmna eit t ir.

c) Anma kapama akm, simet rik kesme akmnn 37/ 14,22,6 kat olduu grlmekt edir.

d) Kesici plakasnda, ya simet rik kesme akm(kA) olarak ya da anma kesme kapasit esi (MVA) olarak
verilir.

e) Bazkesicilerde anma asimet rik kesme akmda verilir.

f) Kumanda gerilimleri, kesicinin balanacamerkezin D.A ve A.A. anma gerilim deerleriyle ayn
olmaldr.


Anma
Gerilimi
(kV)
Ksa Devre

Anma
Srekli
alma
Akm


3,6 10

16

25

40

400

630



1250

1250

1250





1600

1600





2500

2500






4000
7,2 8

12,5

16

25

40
400

400


630

630

630


1250

1250

1250

1250




1600

1600

1600






2500

2500








4000
12 8

12,5

16

25

40

50
400

400


630

630

630


1250

1250

1250

1250

1250




1600

1600

1600

1600






2500

2500

2500








4000

4000
17,5 8

12,5

16

25

40
400 630

630

630
1250

1250

1250

1250

1250








1600








2500

116
TMMOB EMO MSEM
24 8

12,5

16

25

40
400 630

630

630
1250

1250

1250

1250








1600

1600






2500

2500








4000
36 8

12,5

16

25

40
630

630

630




1250

1250

1250




1600

1600

1600






2500

2500








4000

i zel ge 4. Kesicilerin Anma Srekli ve Kesme akmlar


Kesi ci ni n Anma Geri l i mi ve Srekl i Akmnn Yksekl i e Gre Dei i mi

Kesicilerin, yapmcfirmalar t arafndan verilen anma deerleri, 1000 met re ykseklie kadar geerlidir.
Daha yksek bir ort amda alt rldnda izelge 5e gre dzelt me kat saylargz nne alnmaldr.



Ykseklik (m) Anma Gerilim Anma Srekli
Kat says Akm Kat says
1000 1,00 1,00

1200 0,98 0,996

1500 0,95 0,99

3000 0,8 0,96


i zel ge 5. Ykseklik Dzelt me Kat saylar


















117
TMMOB EMO MSEM
YKSEK GERLM TESSLERNDE KORUMA

Bu alma Elk. Mh. rfan ARABACI t arafndan Elekt rik Mhendisleri Odaseit imlerinde kullanlmak
zere hazrlanmt r

l Trafolar(Akm-Gerilim)
ArAkm Ve Toprak Rleleri
Trafo Zat i Korumalar
Kesici At rma-Sesli/ I klSinyal Devreleri
Kesici Kumanda Ayrc/ Kesici Konum Sinyalleri devreleri
Kilit leme Devreleri
YardmcBesleme Kaynaklar

1. L TRAFOLARI :

1.1. Akm Trafolar

a. Kullanm amalar

Bir elekt rik devresinin akmn, belirli ve sabit bir oran dahilinde klt erek, sekonder (ikincil ) devreye
balcihazlarn kk akmla beslenmesini salarlar.

Primer ve sekonder sarglar birbirine kar izole edildiinden, ayn zamanda esas devre ile akm
t rafosundan beslenen cihazlar arasnda gerilim ynnden izolasyon salanm olur.

b. Yaps- al ma pr ensi bi :




118
TMMOB EMO MSEM
ekil. 1den grlecei zere; bir akm t rafosu (t ransformat r) u ksmlardan oluur;

Demi r Nve:
Primer sargdan akan akmn, manyet ik akolut urmasiin gerekli ort amsalar. Bu manyet ik aknn
t adenerj i, nve sayesinde t anarak sekonder sargya akt arlr.

Pr i mer ve sekonder sar gl ar :
Demir nvenin zerine, birbirlerine zt ynde manyet ik alanlar (ve dolaysyla manyet ik aklar)
olut urulacak ekilde sarlmlardr. Primer sargnn iki ucu, akm t rafo gvdesinin st yzeyinde (ana
devrenin seri olarak balanmasiin ) 2 adet klemense karlmt r. Sekonder sargnn iki ucu da, ayn
ekilde sekonder sargdan beslenecek akm devresinin balanmasiin, alt ksmda, gvde zerindeki
iki adet klemense karlmt r.

Akm t rafosunda, gerek sarglar, gerekse sarglarla dier blmler arasnda yalt msalayan yalt m
malzemesi, aynzamanda gvdeyi de olut urur. Akm t rafosunun alma ilkesi, primer ve sekonder
sargdan akan akmlarn, demir nvede olut urduklaramper sarmlarn birbirini dengelemesi esasna
dayanr.


n1 : Primer sargsarm says
n2 : Sekonder sargsarm says
I 1 : Primer sargdan akan akm
I 2 : Sekonder sargdan akan akm

olarak t anmlandnda,
N1/ N2 = I 1 / I 2
eit lii yazlabilir.

c- Or an ve Pol ar i t e :

Akm t rafolar, primer sargdan akan esas devrenin akmn
belirli ve yukarda verilen sabit bir oranda klt erek, sekonder sargya akt arrlar. Bu oran, akm
t rafosunun plakasnda, ya dorudan ya da primer anma akm/ sekonder anma akmolarak verilir.

Yani akm t r af osu dnt r me or an( ATO) ;
Primer anma akm : I 1n ( Amper )
Sekonder anma akm : I 2n ( Amper ) t anmlanmak kaydyla,

ATO = I 1n / I 2n olarak t anmlanabilir.

Baz akm t rafolar, ift oranl olarak yaplrlar. Bunlar ya ift
primer sargl yaplrlar ki bu durumda oran, primer sarg
balant sndan deit irilir (ekil-2); ya da sekonder sarg
kademeli yaplr ve bu durumda oran, sekonder t erminaller
araclyla deit irilir, (ekil-3).

C1 ve C2 t erminalleri ksa devre edilir. Bu durumda 50/ 5A oran
elde edilir.

P1 ile C2; C1 ile P2 ksa devre edilir. 100/ 5A oranelde edilir.
Her iki durumda da akm girii P1, kP2 dendir.
119
TMMOB EMO MSEM




S1 ve S2 t erminalleri kullanlr. 50/ 5A oranelde edilir.

S1 ve S3 t erminalleri kullanlr. 100/ 5A oranelde edilir.

Her iki durumda da kullanlmayan t erminaller bo braklr.











Polarit e ise akm t rafosunun primer ve sekonder sargt erminallerinde, birbirine kargelen (t ekabl
eden) sargularnbelirt mekt e kullanlr.
Primer sargda akmn giri ucuna, P1 denirse; sekonder sargda akmn k ucu, S1 olarak
isimlendirilir, (ekil -4)



Akm t rafosuna, akmn, P2 ucundan girmesi halinde, sekonder devre akm, S2 ucundan kacakt r.

d-Pr i mer ve Sekonder Anma Akml ar:

Akm t rafosunun primer ve sekonder sarglarnn imaline esas t ekil eden bu sarglarn zarar grmeden
srekli olarak t ayabilecei akm deeridir. Akm t rafolarnn doruluk (ya da hat a) snflaranma akm
baznda verilir. Akm t rafosu primer ve sekonder sarglaranma yknde anma akmnn %120sini ar
snmadan srekli olarak t ayabilir.
Primer ve sekonder anma akmlar, et iket t e amper cinsinden belirt ilir.
Primer sarganma akmdeeri, st andardize edilmit ir.

En ok kullanlan st andart deerler: 5-10-20-40-50-75-100-150-250-400 ve 600 Amperdir.

Sekonder sarganma akmda, prat ikt e, 5 Amper olarak st andardize edilmit ir.

120
TMMOB EMO MSEM
ift oranlakm t rafolarnda, devrenin anma akmdeiken (iki primer akm deerinden biri) olmasna
karn, primer sargnn anma akmaslnda t ekt ir. Oranprimerden deit irilenlerde kk olan deer,
sekonderden deit irilenlerde byk olan deerlerdir.

rnein; 50-100/ 5A oranlakm t rafosunun oran, primerden deit irilebiliyorsa primer sarganma
akm50A, sekonderden deit irilebiliyorsa 100A.dir

e- Anma Gc:
Bir akm t rafosunun, imalinde esas alnan primer sargdan sekonder sargya akt arlacak g deeridir.
Plakada VA cinsinden verilir.
yi bir akm t rafosunda, anma gc, sekonder sargda t ket ilen gcn dnda, bu sargnn besledii
devreye verdii g olarak dikkat e alnr ve imalat buna gre yaplr.




rnein ekil 5 de gst erildii gibi balbir akm t rafosunda, anma gc;

Na = Rkablo + Nar = 5 * (2 * 10/ 56 * 2,5) + 10 = 13,57 VA

Not : Burada Nar; rle akm bobininin akm t rafosu sekonder anma akmnda ekt ii gc
gst ermekt edir.
Anma gleri, bu rnekt e hesapland gibi kesirli saylarla imal edilmezler. 15-30-45-60 VA gibi
deerlerde st andart lat rlmlardr. Sipari verilirken, hesaplanan gce en yakn bir st st andart deer
seilir.

f - Dor ul uk ( veya hat a) Snf l ar:

Bir akm t rafosunun, primer akm, sekonder akma dnt rrken hangi oranda (yzde ka) hat a
yapt nbelirt en deerdir. Bu deer et iket t e belirt ilir.

rnein, 1 snfakm t rafosu demek, primer akmsekondere dnt rrken % 1 hat a yapan akm
t rafosu demekt ir.

Genelde 5A sekonder anma akmdeerine haiz akm t rafolarkullanldna gre, 1 snfbir akm
t rafosunda, primer sargdan anma akmakarken sekonder sargdan

5 ((%1x5)= 5 0,05
Yani en ok 5,05 A en az 4,95 A akm akar.

Akm t rafolarnn doruluk snflar, anma akmlariin ve anma yklerinde verilir. Akm t rafosunun
anma akmndan kk bir akm t amas ya da aada doyma blmnde hesab verilen anma
yknden byk bir yk beslemesi halinde hat asart arak dnt rme oranbozulmaya ve doruluk
121
TMMOB EMO MSEM
snf bymeye balar. Doruluk snfnn, akmn genliinden et kilenme snrlar, ret im
st andart larnda belirt ilir.

Genelde koruma devrelerinde 3 snf, l devrelerinde 1 snfakm t rafolarkullanlmakt adr.

zellik arzeden koruma devrelerinde 1 snf, l devrelerinde ise 0,5 snf akm t rafosu
kullanlmakt adr.

Bazen iki ayrakm t rafosu ayngvde iinde imal edilebilmekt edir.

Bunlar ift oranlakm t rafolarile kart rlmamaldr. Bunlarda iki ayrdemir nve ve bu nveler
zerinde ayrayrprimer ve sekonder sarglar bulunur. Genelde bu ekirdeklerden biri l, dieri
koruma amalsarglart arlar.
Bu nedenle ekirdeklerin yapsbile farkldr,(ekil-6).


























Byle akm t rafolarnn et iket inde oran rnein ; 50/ 5-5A
Yine anma gc, rnein ; 30+ 30VA
Anma doruluk snf, rnein ; 1+ 3 olarak verilir.

g) -Doyma Kat says:
Akm t rafolar sekonder sarglarndan beslenen ykn byklne gre, anma akmnn belli bir
kat nda doyarlar.

Yani primerden akan akm doyma deerine ulancaya kadar akm t rafosunun evirme oranbozulmaz,
bu oran dahilinde primer akmsekonderde dnt rlr.

Fakat doyma deerinin zerine kldnda art k akm t rafosunun evirme oranbozulur. Yani primere
uygulanan akm, evirme oranna uygun olarak sekonder sargya akt aramaz.
Bunun nedeni, manyet ik nvenin doymasdr. Yani belli bir deere kadar nvedeki manyet ik alan
art larnn orant l manyet ik ak art larna yol amasna karn, doyma nokt asndan it ibaren bu
orant nn bozulmasdr, (ekil- 7).


122
TMMOB EMO MSEM






















Bu manyet ik olay, primer akmn belli bir deerinden sonra sekonder akmnn art k art mamas
sonucunu dourur, (ekil-8).





















Akm t rafolarnn doyma kat says, anma yknde t arif edilir. Anma yk demek, akm t rafosunu anma
gcnde ykleyen sekonder yk demekt ir.

rnein 30VA anma gc iin anma yk ;
N= I 2.R R= N/ I 2= 30/ 25= 1,2 ohmdur.

Doyma kat says3 olan akm t rafosu, anma yknde 3x5= 15A sekonder (akm t rafosu rnein 20/ 5A
ise 3x20= 60A primer) akmda doyan akm t rafosu demekt ir.

Bu akm t rafosu anma yknden farklbir ykle ykl ise o zaman doyma (rnein anma gc 30 VA
ve fiili yk 15VA ise ) kat says;
15VA = (5A)2xRR= 0,6ohm n2= 6 olarak bulunur. Yani doyma, 6x5= 30Ade olur.

123
TMMOB EMO MSEM
l (saya ampermet re v.b.) cihazlarnn akm bobinlerinin arakmlardan zarar grmemesi iin
bunlarbesleyen akm t rafolarnn abuk doymasgerekir

Rle akm bobinlerinin ise uzun sre ar akmla beslenmesi sz konusu olmad gibi mmkn
mert ebe arza akmn en doru ekilde alglamas gerekir (seici alma asndan); bu nedenle
bunlarbesleyen akm t rafolarnn ge doymasgerekir.

Bu nedenle ;
l akm t rafolarnda doyma kat says5t en kk olarak (n< 5);

Koruma akm t rafolarnda 10dan byk olarak (n > 10) st andardize edilmit ir.

neml i Not :

Akm t rafolarnn primer sarglardevreye balfakat sekonder sarglarkullanlmyorsa, sekonder sarg
t erminalleri mut laka ksa devre edilmelidir. Aksi t akt irde demir nvede zararl snmalar, sekonder
sargda ise ar gerilimler oluabilir (kart manyet ik aknn olumamas nedeniyle manyet ik nve
doyacandan).

ift nveli akm t rafolarnda da kullanlmayan sekonder sargt erminalleri, aynnedenle, ksa devre
edilmelidir.

neml i Not :

Yine aynnedenle (yani sekonder akm devresinin alarak herhangi bir zararlsonucun olumamas
iin) akm t rafolarnn sekonder sarglarnn besledii devrede, sigort a veya anaht ar kullanlmaz.

Akm t rafosunun sekonder sargt erminallerinden biri gvenlik iin mut laka koruma t opraklamasna
balanmaldr. Bylece herhangi bir izolasyon hat assonucu primer sargdan sekonder sargya bir
gerilim at lamasolduunda, sekonder t ehizat a zarar vermeden t opraa akt arlr.

h- Devr eye Bal anmal ar:
Aadaki ekilde bir akm t rafosunun, ampermet re ile devre balant sgrlmekt edir. ekil-9



















2. GERLM TRAFOLARI

a-Kul l anl ma Gayel er i :


124
TMMOB EMO MSEM
Bir elekt rik devresinin gerilimini, belirli ve sabit bir oran dahilinde klt meyi salarlar. Akm
t rafolarnda olduu gibi, aynzamanda, sekonder sargyve dolaysyla bu sargdan beslenen cihazlar,
ana devrenin geriliminden izole et mi olurlar.

b- Yaps-al ma Pr ensi bi :

ekil- 10dan grlecei zere, gerilim t rafosunun yaps, akm t rafosununkine benzer. alma ilkeside
aynen akm t rafosunda olduu gibidir. Gerilim t rafosunda, primer sargdaki gcn aynen sekonder
sargya akt arldkabul edilerek

V1.I 1= V2.I 2 ) (
V
V
=
I
I
1
1
2
2
1


I 1.n1= I 2 .n2 ) (
n
n
=
I
I
2
1
2
2
1
























( 1) ve ( 2) nol u ei t l i kl er den

2
1
2
1
n
n
=
V
V
ye dnr .

Bu bant , gerilim t rafosunun alma ilkesini daha iyi t anmlar.

Dier yandan ekil 10.bde grlecei zere primer sargs, ana devrenin fazile nt r (t oprak)
arasna balanacak ekilde imal edilmi gerilim t rafolarnn primer sarglarnn nt r t erminali, t opraa
kolay irt ibat lansn diye gvdenin alt ksmna yerlet irilmit ir.

c- Or an ve Pol ar i t e:
Gerilim t rafolarnn evirme oran;

GTO = V1n / V2n olarak t anmlanr.
Burada,
V1n: Primer sargnn anma gerilimi (V)
125
TMMOB EMO MSEM
V2n: Sekonder sargnn anma gerilimi (V)

Polarit e yine primer ve sekonder sargda birbirine kargelen ularbelirt mekt e kullanlr.

Primer sargda gerilimin giri ucu A ise, sekonder sargda gerilim adan kar. Yani A ve a polarit e
ulardr. B ve b ise polarit e olmayan sargt erminalleridir. (ekil 11)





















d-Pr i mer ve Sekonder Anma Ger i l i ml er i :

Gerilim t rafolarnda primer ve sekonder sarglarn imalinde esas alnan bu sarglarn normal olarak
maruz kalacaklar gerilim deerleridir. Primer sarg anma gerilimleri, faz aras balanan gerilim
t rafolarnda; 6,3-10,5-15-34,5 kV v.b faz ile nt r(t oprak) arasna balanan gerilim t rafolarnda; kV vb.

Sekonder sarganma gerilimleri, faz arasbalanan gerilim t rafolarnda; 100V, faz-nt r arasbalanan
gerilim t rafolarnda; 100/ V olarak st andardize edilmit ir. Faz-nt r arasbalanan gerilim t rafolarnda,
ikinci bir sekonder sargbulunabilmekt edir. Byle bir gerilim t rafosundaki ikinci sekonder sargnn
anma gerilimi 100/ 3= 33,3 V olarak st andardize edilmit ir. Bu sargnn grevi, izole karakt erli
ebekelerde faz-t oprak t emaslarnn alglanmasn salayan rezidel (art k) gerilim rlelerini
beslemekt ir. Bu sarg, rezidel gerilim korumann kullanlmadhallerde t erminalleri t amamen bo
braklarak(asla ksa devre edilmez) kullanlmam olur.

e-Anma Gc:

Gerilim t rafosunun, primer sargsndan sekonder sargsna akt arlaca varsaylarak gerek nvenin
gerek sarglarn boyut landrlmasnda esas alnan gt r. VA cinsinden ifade edilir. evirme oran,
primer ve sekonder anma gerilimleri, anma gc, gerilim t rafo et iket inde(plakasnda) yazldr. Anma
gc, 30-60-90VA olarak st andardize edilmit ir.30 VA anma gc olan bir gerilim t rafosunun
sekonderine balanacak yk:

N= V2 / Z Z= V2/ N= 1002 / 30= 333Wun alt na dmemelidir.Bu deerden byk omaj deerinde bir
empedans balanrsa, anma yknden daha kk bir ykle yklenmi olur.

Gerilim t rafolarnn primer sarglar, ana devreye baliken sekonder sarglarherhangi bir devreyi
beslemeyecekse bu sarg t erminalleri asla ksa devre edilmez, bo braklr. Gerilim t rafolarnn
sekonder sargt erminallerinden biri, akm t rafolarnda olduu gibi koruma t opraklamasna balanr.

Bylece primer sargdan t ransfer olabilecek yksek gerilimlere kar, koruma salanm olur.

126
TMMOB EMO MSEM
f - Dor ul uk Snf l ar:

Bir gerilim t rafosunun, primer gerilimi, sekonder gerilime dnt rrken ne oranda hat a yapt n
belirt en deerdir. Bir dier deyile evirme oranolarak plakada verilen deerle, fiili evirme oran
arasndaki % sapma mikt ardr.

rnein; 10,5/ 0,1 kVluk bir faz-faz t ipi gerilim t rafosunun doruluk snf, plakasnda 1 olarak yazlise
bu gerilim t rafosunun primer sargsna 10.500 volt uygulandnda, sekonder sargsnda;
100 x %1 = 1 volt
100 1 = 99 veya 101 V olduuna gre
99 volt ile 101 volt arasnda bir gerilim endklenmelidir.

Doruluk snfsekonder sargnn anma ykn amayan bir yk beslemesi hali iin t anmlanmt r.
Ar yklenmede doruluk snf bozulur. Ayn ekilde primer sargya uygulanan gerilim de anma
gerilimine yakn bir deerde olmaldr. Anma geriliminden uzaklaldnda doruluk snfbozulur. l
amalgerilim t rafolar0,5 veya 1, koruma amalgerilim t rafolarise genelde 3 snfolarak imal
edilirler.

g. Dayanma Kat says
Faz-nt r arasnda kullanlan gerilim t rafolar, balolduklarebeke, izole karakt erli ise bu ebekede
oluacak faz-t oprak t emaslarnda, argerilime maruz kalrlar. ekil 12de grlecei zere, bir faz
t oprak t emasnda arzal fazn t opraa gre gerilimi, sfra derken salam fazlarn t opraa gre
gerilimleri kat na ykselir.





















Bu nedenle, bu gerilim t rafolarnn anma gerilimlerinin kat na dayanabilmeleri gerekir.

Bu, imalat , dolaysyla sipari srasnda gz nnde bulundurulmasgereken bir husust ur. Yani izole
sist emlerde kullanlacak faz-nt r t ipi gerilim t rafolarnn dayanma kat says;


3= 1,9 seilir.

Dayanma kat sayset iket t e belirt ilir.

127
TMMOB EMO MSEM
2- AI RI AKI M VE TOPRAK RLELER

1. Kul l anl ma Gayel eri
a. ArAkm Rl el er i :

Fazlardan t ehizat a zarar verebilecek aryk veya kk deerli arza akmlarnn akmashalinde
bunu t espit ederek belli bir gecikme zamansonunda devrenin enerj isini keserler .

Ksa devre halinde ise ksa devre akmlarnalglayarak devrenin enerj isini ani olarak keserler.

b. Topr ak Rl el er i :

Fazlarn dengesiz yklenmesi halinde, bu dengesizliin zellikle t rafolara zarar vermemesi iin, bu
durumu alglayarak belli gecikme zamansonunda devrenin enerj isini keserler.

Kk akmlt oprak arzalarnda aynekilde davranrlar.

Byk akml(ksa devre) t oprak arzalarnda ise devrenin enerj isini ani olarak keserler.

2. Devr e Bal ant l ar

Arakm rleleri, t ek fazda olursa ekil-13.a, fazda
olursa ekil-13.b, iki fazda olur ve ayrca birde t oprak
rlesi bulunursa ekil-13.c de gst erildii ekilde akm
t rafolarndan beslenirler.

ekil-13.a daki A.A. (Ar Akm) koruma dzeninin,
ebekenin, t ket ici t arafndan ekilebilecek ar yke
karkorumasnsaladnvarsayalm. S fazndaki I s
akm, ar yklenmeye bal olarak art t nda akm
t rafosu sekonderindeki rleyi besleyen s akm da
art ar, ve rlenin alma akmayar deerine ulanca,
rleyi alt rarak enerj iyi kest irir.

ekil-13.b deki, A.A. koruma emashem aryklere,
hem faz arasve fazlksa devrelere karkoruma
salar. Faz faz ksa devrelerinde, iki faza ait rle;
fazlksa devrelerde, her fazdaki rle alr. Yksek
akml faz-t oprak ksa devrelerinde, o faza ait rle
alarak gene kesiciyi at rr.

ekil-13 .c. deki (2.A.A+ t oprak) koruma dzeni, en ok
kullanlan koruma dzenidir. Hem ar, hem dengesiz
yklere karzaman gecikmeli koruma; hem faz aras
hem faz-t oprak ksa devrelerine kar ani koruma
salar, (zole olmayan ebekelerde).



1. ArAkm ve Topr ak Rl el er i ni n al ma Ayar l ar;

Toprak rlesi de bir arakm (A.A.)rlesidir. Arakm ve t oprak rlelerinin, akm t rafolarndan rleye
gelen akm, belli bir deeri at nda alan, gecikmeli alma akm ayarlar, genelde I > ile iaret li bir
dme araclile yaplr.

Gecikmeli alma zaman ayarlarise, genelde t ile iaret li bir dier dme ile yaplr.

Rlede, ayrca ani alma akmayarnsalyan I > > iaret li bir dme bulunur.
128
TMMOB EMO MSEM
Rleler, (iki veya A.A + bir t oprak ) nit esi olarak aynkasa iine mont e edilmise gecikmeli alma
akm ayar dmeleri , her faz iin ayrayrveya mt erek bulunabilir.

Faz ve t oprak nit elerinin ayar dmeleri zat en ayrayrdr. Faz dmelerinde, faz isimleri (A), (B), (C)
v.b; t oprak dmelerinde t oprak iaret i kullanlarak ayrm salanmakt adr.
Faz arakm rleleri, genelde 5A alt ernat if akm (A.C.) anma deerinde; t oprak arakm rleleri
ise1A (A.C.) anma akmnda imal edilirler.
Rlelerin yardmc beslemeleri, genelde , 24-48 ve 110 V doru gerilimde (D.C) st andardize
edilmit ir.
Rle alma akmayar deerleri,Amper (A) veya rle anma akmnn ast veya st kat lar(x I n )
olarak ayarlanabilir.
Bazrlelerde , ani alma akm(I > > ) ayar, zamanlalma akmnn (I > ) kat olarak yani (x I > )
cinsinden ayarlanr.

Zaman gecikme ayarya sabit zaman gecikmesi olarak yani akm deeri alma akmnat kt an sonra
hangi deerde olursa olsun ani alma deerine ulamadka sabit bir deerde ve saniye cinsinden
ayarlanabilir ya da t ers zamanlyani akm deerinin art masile azalan srede ayarlanabilir, (ekil-14).



4. Rl e Ayar Hesabve Sei mi

Trafo giri veya k fiderlerindeki faz arakm rleleri gecikmeli alma akm, t rafo anma akmnn
% 5-10 fazlasna ayarlanabilir.

rnein, 1000 kVA gcndeki 10,5/ 0,4 KV bir t rafonun 10,5 KV giriinde, faz arakm rlesi varsa ,
bunun zamanlakm ayar:

A =
kV
kVA
= I
n
55
.10,5 3
1.000


I > = (1,05 1,10)x55= 57.8 60,5A 60A

Bu fiderde 50/ 5 A oranlakm t rafosu kullanldysa, rle zerindeki I > t ep ayar,

60 / (50/ 5) = 6 A. olarak ayarlanmaldr.

129
TMMOB EMO MSEM
Zaman gecikme ayarise t rafo k, yani 0,4 kV t arafnda oluacak fazl ksa devre halinde akacak
arza akmnda, t rafonun ksa devreye dayanma sresinin yarsnamayacak ekilde yaplmaldr.

rnek olarak ;

Trafo et iket inde ksa devreye dayanma sresi, 2 sn. olarak verilmi, arakm rlesi, sabit zamanlise
rlenin zaman gecikmesi, en fazla 1 sn. yaplmaldr.

Eer rle, t ers zamanlise fazlmaksimum ksa devre akmnda, 1 saniyeyi veren gecikme erisi
kullanlabilir.

Ayrca rlede, ani alan (ksa devre) akm elemanise t rafo kndaki fazlksa devre akmnn %
15-20 fazlasna ayarlanarak, t rafo iinde oluabilecek iki ya da fazlksa devrelerde, rlenin ani
alarak, arzayen ksa srede t emizlemesi salanmaldr.

rnein yukarda belirt ilen t rafonun, %uk deeri, plakasnda, 7 olarak verilmise ksa devre akm;

. 786 55
7
100 100
dir A' = x = xI
uk
= I
n k


Trafodan nceki ebeke empedansnn, bu akm, %15-20 kadar aaya ekt ii varsaylrsa ani
eleman, bu deere ayarlanabilir.

Rlenin I > > ayar dmesi, I > akmnn kat olarak dzenlenmise, I > > ayar 13xI > deerine
ayarlanarak ani elaman ayar: 60x13 = 780 amper yaplm olur.

G t rafosu k fiderindeki t oprak rlesinin zamanlakm elemannn (DYN balg t rafolarnn,
anma akmnn % 20si oranndaki dengesizliklerden it ibaren zorlanaca dikkat e alnarak ) anma
akmnn %15 kat civarnda ayarlanmasuygun olur.
Yani yukarda rnek iin,

A = x x 216,56
0,4
10,5
55
100
15


I n = 1600A k alt eri kullanldkabul edilerek, I 0 > ayariin ; 216, 56: 1600= 0,135 0,125 x I n
uygun bir ayar t epidir.
Ani elemann, bu deerin en az 10 kat na ayarlanmasuygun olur. Zaman gecikmesinin arakm
rlesindeki gibi yani 1 saniye seilmesi uygun olacakt r.

Bir mot or ya da bir t rafo grubunu besleyen fiderdeki faz A.A. rlelerinin zamanlakm elemanlar,
fiderden ilk enerj ilenme esnasnda mot orlarn veya t rafolarn ekecei yol alma veya darbe
mknat slanma akmlardikkat e alnarak bu akm deerinin st nde ayarlanmaldr.

Ama bu deer seilirken, fider zerindeki hat , kablo, ayrc, kesici ve bizzat korumalarbesleyen akm
t rafolarnn anma akm gz nnde bulundurularak en kk anma akml t ehizat n srekli
t ayabilecei akm deerinin zerine klmamaldr.

Eer yol alma akm, t ehizat n anma akmndan bykse t ermik karakt erist ikli (ok uzun zaman
gecikmeli-t ers zamanl) rle kullanlmal; rle alma akm, gene t ehizat n snrladakm deerinin
alt nda ayarlanmaldr.

Bu t r fiderlerdeki gecikmeli alma zaman ayarnn, mot or veya mot orlar koruyan dzenlerin
almasna frsat t anmak ve enerj i verme esnasnda oluan darbe mknat slanma akmlarnn et kisine
maruz kalmamak iin 0,5 ile 1 saniye civarnda seilmesi uygun olur. Sabit zamanlrlelerde, dorudan
bu deer seilir; t ers zamanlrlelerde ksa devre akmlarnda bu zaman gecikmesini veren eri seilir.
Ani elemanlarn bu t r fiderlerde ipt al edilmesi (sonsuza ayarlanmas) uygun olur.
130
TMMOB EMO MSEM
Toprak rleleri gecikmeli akm elemanlarnn faz A.A. rlelerininkinin %15-20si deerinde ayarlanmas
uygundur. Zaman gecikmeleri faz A.A. rlelerininki gibi seilebilir.
Toprak rlesi ani elemanlarya ipt al edilmeli ya da gecikmeli elemann 10 kat v.b yksek bir deere
ayarlanmaldr,(fider zerindeki t ket ici t esislerinde bulunan korumalarn almasna frsat t anmak
iin).

neml i not : Rle ayarlaryaplrken (ayar deerleri seilirken) asla gzden uzak t ut ulmamasgereken
husus, bir rlenin kendinden nceki kendinden ve sonraki ebeke blmlerinde bulunan rleler ile
koordineli (i blm iinde) alt rlmasgereidir. Her rlenin, bir asl bir art koruma blgesi vardr,
(ekil-15).



ekildeki gibi bir ebeke blmnde ;
5 nolu rlenin grevi, E-F blmn asl koruma olarak, F den uzakt aki ebeke blmn art koruma
olarak,
4 nolu rlenin grevi, D-E blmn asl koruma olarak, E-F blmn art koruma olarak,
3 nolu rlenin grevi C-D blmn asl koruma olarak, D-E blm art koruma olarak, ve dier
rlelerin grevleri de benzer ekilde t anmlanan blgeleri , ana ve art koruma olarak korumakt r.
Rlelerin, bu grevlerini i blmne uygun bir ekilde yerine get irebilmesi iin, rnein D-E
blmnde bir arza olduunda, 5 nolu rle hi almamal (ki normal olarak t ket ici t arafnda
kaldndan almaz), 4 ve 3 nolu rleler almalfakat 3 nolu rle kesicisine ama komut u vermeden
nce,4 nolu rle kesicisini at rarak, arza nedeniyle en kk ebeke blmnn enerj isiz kalmas
salanmaldr,(yani C-D blm almaya devam et melidir).
Burada 3 nolu rlenin grevi, 4 nolu rle veya kesicisi herhangi bir nedenle t ut ukluk yaparsa, art
koruma olarak almakt r. t e rlelerin byle uyum iinde alabilmesi; onlarn zellikle, zaman
ayarlarnn, uyumlu seilmesine baldr. rnein sabit zamanlrle kullanlyorsa, 5 rlesinin zaman
0,7 saniye , 4 rlesinin zaman1 saniye; 3 rlesinin 1,3 saniye ; 2 rlesinin zaman1,6 saniye ; 1
rlesinin zaman1,9 saniyeye ayarlanarak gerekli egdm salanabilir.

Ters zamanlrleler kullanlyorsa, alma erileri, ekil-16 daki gibi seilerek, kaynaa yaklat ka
arza t emizlenme sresinin aruzamasnlenir.

131
TMMOB EMO MSEM



ekilde a,b,c,d doru paralaryla gst erilen zaman aralklarnn, 0,3 sn den kk olmamashalinde,
koordinasyon salanm demekt ir,( ekilde-1,2,3,4,5 erileri aynnolu rlelerin arza akmna bal
ama zamanerileridir).

3- TRAFO ZAT KORUMALARI
Trafo merkezlerinde t rafolarda balca 3 adet koruma kullanlmakt adr, (t rafo z korumasolarak);
A- Buhol z Kor uma
B- Termost at Koruma
C- Tank Koruma
2 MVA nn zerindeki glerde st andart olan bu korumalara, 5-10 MVA dan it ibaren ya seviye
koruma ilave edilmekt edir.
A- Buhol z Kor uma
ekil-17 de grld zere, t rafo ile rezerv t ankarasnda, ya alveriini salayan, ok az eimli bir
boru bulunur. Buholz rlesi, bu boru zerine mont e edilir. yleki aynzamanda, borunun bir blmn
olut urur. eklin (a) ksmnda, ufak olarak gst erilen buholz rlesinin det ay(b) ksmnda verilmit ir.















132
TMMOB EMO MSEM
Rlede, biri st t e ( sinyal kont aklarn t ayan) dieri alt t a(ama kont aklarn t ayan) iki adet
amandra vardr. Normalde rlenin ii ya doludur ve amandralar, yan iinde aslvaziyet t e, belli
bir seviyede dururlar. amandralara balcivalkont aklar, ak pozisyondadr. Trafoda, kk apt a
gaz oluumuna yol aan bir spir ksa devresi v.b arza olduunda, bu gaz yava yava buholz rlesinin
st ksmna dolarak, buradaki amandrann aadoru hareket ine dolaysyla buholz sinyal kont ann
kapanmasna yol aar. Daha iddet li t rafo ii arzalarda (sarglar arasveya sargt ank arasksa devre),
hzlbir gaz oluumu ile birlikt e rezerv t ankna doru hzlbir ya akolur. Bu durumda alt t aki
amandra srklenerek kendine balbuholz ama kont ankapat r. Normalde buholz sinyal kont a,
sinyal vermek gayesi ile; ama kont asinyalle birlikt e kesiciyi at rmak iin kullanlr.

B- Ter mi k Kor uma
Trafo t ankiinde ya dolu ceplere yerlet irilen t ermik elemanlar, t rafo yann scaklnt rafo yan
yzeyine mont e edilmi t ermost at zerinde gst erirler ayrca scaklk nceden ayarlanm deerlere
ulat nda nce t ermik sinyal ihbarkarrlar, mdahale edilmeyip scaklk ykselmeye devam ederse
ikinci olarak t ermik ama ihbaryla birlikt e kesiciye ama kumandas vererek t rafonun enerj isini
keserler. Termik koruma, aryklenmeye karkoruma salar. Ksa devreye karbir koruma olarak
dnlmemelidir. Sinyal ihbarveren ibrenin 700 C ye, ama salayan ibrenin 800 Cye ayarlanmas
uygundur.

C ) Tank Koruma

ekilden grlecei zere, t ank koruma, t rafo sarglarnn herhangi birinden (1 veya 2 no ile gst erilen
) t rafo t ankna bir kaak olduunda, koruma salar.
Tank korumann doru alabilmesi iin t ankn, sadece korumaysalayan akm t rafosu zerinden
t opraklanmasgerekir.

Bunun dnda t oprakla herhangi bir irt ibat bulunmamaldr. Bunu salamak iin t ekerlekler t oprakt an
ya bet on bir kt le ile ya da last ik v.b. kullanlarak izole edilmelidir.
Tank koruma akm t rafosundan beslenen rle basit t ek fazlbir arakm rlesi, daha iyisi t oprak rlesi
olarak seilir. Ani olarak alt rlmasuygundur.
Tank akm t rafosu, sarglarn nt re yakn nokt alarnda olacak bir ksa devrede de koruma salanmas
iin kk gl t rafolarda, 50/ 5A, byk gl t rafolarda, 250/ 5 A olarak seilebilir. Rle alma
akm, 1 A e ayarlanabilir.

























133
TMMOB EMO MSEM
4- KESC ATI RMA, SESL/ I I KLI SNYAL DEVRELER
Genelde ar akm ve t oprak rlelerinin kullanlma gayesi, arza hallerinde, ilgili kesiciyi
at rarak,koruduu blmn enerj isini kesmekt ir.
Bir t rafo merkezinde, bir kesiciye kumanda eden birden fazla koruma bulunabilir. Kesici atnda hangi
korumann almas sonucunda at nn, hemen anlalmas gerekir ki kesicinin t ekrar kapat lp
kapat lmayacana karar verilebilsin.
t e bunun iin bir koruma alp kesiciyi at rdnda, aynzamanda kendisine ait , (bu korumann
isminin yazlolduu) klbir sinyal blmndeki lamba yakt rlarak kesicinin, bu korumadan at
ihbar edilmi olur.
Dier yandan t ablo operat r bulunan merkezlerde, kesicilerin rlelerden amasnn sesli (korna, zil
veya siren) hat t a ama ihbarlarnn siren gibi kuvvet li, ama yapt rmayp sadece sinyal veren ihbarlarn
zil gibi daha zayf sesli cihazlarla ayrayrihbar edilmesinin yararakt r.
t e bt n bu maksat larla, bir rle alt nda, gerek kesiciye ama kumandas, gerek sesli ve kl
sinyaller, dorudan rlenin kont aklarndan gnderilmezler. Ana rle, bir yardmcrleyi enerj iler. Ama
ve sinyaller, bu yardmcrlenin kont aklarndan gnderilir. (ekil-19).

Bylece ana rle, kesicinin amas, dolaysyla arzann t emizlenmesi zerine, skunet konumuna dnse
ve kont aklaralsa bile, yardmcrle, LSb (lamba silme but onu) zerinden kilit li (enerj ili) kalmaya
devam edeceinden, kl sinyal yanmaya devam eder ve grevliler, kl sinyali okuyup kayda
get ikt en sonra LSbye basarak kendileri silebilirler.





















eki l deki Sembol l er i n Anl aml ar:
+ K,-K: Yardmcservis kaynandan kumanda beslemesi
+ S,-S : Sinyal beslemesi
I : Arakm rlesi
LSb : Lamba Silme but onu
LDb : Lamba Deneme but onu
KSb : Korna sust urma but onu
I yr : A.A Rlesinin yardmcrlesi
Kyr : Korna yardmcrlesi
SL : Sinyal Lambas
Ke AB: Kesici ama bobini
Ko : Korna
Yardmcrle kullanmann dier yararlar; pasaj kont a(bir an kapanp yardmcrlenin sukunet e
dnmesini beklemeden alan kont ak) sayesinde enerj ilenen Kyr nin, KSb zerinden olan
kit lenmesinin, grevliler t arafndan ist enildii an (KSbye baslarak) zlmesi yani korna sust urmay
salamasdr.
Ayrca LDb but onu ile, ist enildii an, klsinyal sist eminin faal olduu anlalabilmekt edir.
134
TMMOB EMO MSEM
5- KESC KUMANDA, AYI RI CI / KESC KONUM ANAHTARI DEVRELER
Yksek gerilim alt t ehizat nn (ayrcve kesicilerin) bulunduu hcrelerle; l cihazlar, rle ve
kumanda anaht arlarnn bulunduu kumanda odasbirbirinden ayrlmsa; zellikle kesiciye uzakt an
(kumanda odasndan) ama ve kapama kumandasverilebilmesi gerekir. Bu ilemi salayan anaht ara
kesici kumanda anaht ardenir. Byle bir anaht ar kullanldnda, bu anaht arn, ilave kont aklar ve kesici
pozisyon kont aklarkullanlarak kesicinin ak myoksa kapalmolduunu gst ermesi de salanr.
Tabi bunun iin, kesici anaht arlarna, bir de sinyal lambasilave edilir, (ekil-20).
Aynprensipt en hareket le, ayrcpozisyonlarda, ayrcpozisyon kont aklar(yardmckont aklar) ve
ayrcpozisyon anaht arlarkullanlarak, kumanda odasnda izlenebilir.
(ekil-20)

Ayrclarda genellikle uzakt an ama ve kapama kumandasverilmez.





Kea : Kesici kumanda (ve pozisyon) anaht ar
Aya : Ayrcpozisyon anaht ar
Ke : Kesici
Ay : Ayrc
AB : Kesici ama bobini
KpB : Kesici kapama bobini

Kesici kumanda anaht arndaki, ucu oklu olarak gst erilen ama ve kapama kumandas veren
kont aklar, anaht ar hangi komut veriliyorsa o pozisyon ynnde biraz daha evirilerek (aynzamanda
bast rlarak) kapat labilir.
Kesici ama ve kapama bobini devresinde kullanlan kesici yardmckont aklarhem ama hem kapama
bobinlerinin ekt ii byk akmlarn, rle v.b. cihazlarn kont aklarna zarar vermeden kesilmesini
salarlar; hem de ama veya kapama ilemi gereklet ikt en sonra d devreden kumanda gelmeye
devam et se bile, bobinlerin enerj isini keserek yanmasnnlerler.

6-KLTLEME DEVRELER Normal olarak, basit bir fider alt t ehizat , ekil-21de verildii gibidir.
Yani kesici ile bara arasna, bara ayrcs (BAY) kesici ile hat arasna, hat ayrcs (HAY)
yerlet irilmit ir. ebeke ring ebeke deil, yani hat t arafpasif ise, HAY ile hat arasnda bir nokt aya
t oprak ayrcs(TAY) yerlet irilmit ir. Bu ekilde dzenlenmi bir fiderde manevra srasyledir:
135
TMMOB EMO MSEM
a) Ener j i ver i l i r ken ;
TAY kapalise alr.
BAY kapat lr.
HAY kapat lr.
Kesici kapat lr.
b) Enerj i kesi l i rken;
1.Kesici alr.
2.HAY alr.
3.BAY alr.
4.TAY kapanr.



Bu ilem sras, normal olarak, manevrayyapacak personelce bilinir ve manevra yukardaki gibi yaplr.
Ancak dalgnlk veya dikkat sizlik ile manevra srasnda yaplacak bir hat aynlemek iin, ekil-22 de
verilen kilit lemeler yaplr.




I -) BAY ve HAY nin manevralar, kesici yardmckont andan, elekt riksel (E) olarak kilit lenir. Yani
kesici kapalise, BAY ve HAY na manevra yapt rlamaz. Bu ayrclarn kumanda kollarnkilit leyen
pimler, ayrclarbulunduu pozisyonda kit ler. Kesici ak ise bu pimleri kurt aran kilit zme bobininin
(KB) , kilit zme but onu (Kb) ile enerj ilenmesi mmkn olur ve elekt riksel kilit zlerek ayrclara
manevra (ama veya kapama ilemi) yapt rlabilir.
Toprak ayrcsnda elekt riksel kilit leme dzeni varsa, o da kesiciden aynekilde kilit lenir.
I I -) HAY ve TAY kendi aralarnda karlklkilit lenir. Yani HAY kapalise TAY kapat lmaz, TAY kapalise
HAY kapat lamaz. Bu iki ayrcdan birinin kapat labilmesi iin dierinin muhakkak ak olmaslazmdr.
Bu kit leme mekanik veya elekt riksel olarak yaplabilir.
ekil-23de yukarda anlat lan kilit lemelerin elekt riksel olarak ne ekilde yaplacagst erilmit ir.

136
TMMOB EMO MSEM


BAY nin kilit zme devresinde, sadece kesici ak iken kapalkesici yardmckont abulunurken;
HAY ve TAY kilit zme devrelerinde kesicinin bu yardmckont ana seri olarak, karayrcnn ayrc
akken kapalyardmckont abulunur.

7- YARDI MCI BESLENME KAYNAKLARI
Rleler, arza hallerini t espit edip arzayt emizlemek iin, koruduklarebeke blmnn (kesicisini
at rarak) enerj isini kesen cihazlardr.
Yani bir rle, ebeke gerilimi, bir ksa devre nedeniyle normal ilet me gerilimine gre ok kk
deerlere dt anda alan ve ilevlerini (ama, sesli / kl sinyal verme) gereklet iren bir
elemandr. Bu gerilimin, rlenin, bu ilevlerini salklbiimde yerine get irmesini salamyacaakt r.
Rle ilev devrelerine gerekli enerj i, arzalardan et kilenmeyen bir kaynakt an salanr. Byle bir kaynak
olarak ideal eleman, bir ak ve bu aky besleyen redresrden oluur.
Yardmcbesleme kaynaklar(ak-redresr-gruplarnn) gerilimleri, 24-48 ve 110 V olarak st andardize
edilmit ir.
Ak kapasit eleri iht iyaca gre birka on Amper x saat t en birka yz Amper x saat e kadar seilebilir.
Gerilim deeri olarak, ufak merkezlerde (birka fider), 24 veya 48 V; byk merkezlerde ,110 V
seilmelidir.
ok ufak merkezlerde, 24 Vluk bakmsz ak redresr gruplar, kesici mot or kurmalar alt ernat if
gerilimle yaplmak kaydyla, yet erli olur ve bakm ist ememeleri nemli bir t ercih nedeni olarak
karmza kar.
Her halkarda ak gerilimi sk sk llerek kont rol edilmelidir.

137
TMMOB EMO MSEM
ekil 24de yardmcservis geriliminin dat m emasna bir rnek verilmit ir.




138
TMMOB EMO MSEM
ELEKTRK TARFELER:

Genel :
4628 sayl Elekt rik, 4646 sayl Doal Gaz ve 5015 sayl Pet rol Piyasas Kanunlarna dayanlarak
olut urulan Enerj i PiyasasDzenleme Kurumu, 19.11.2001de almaya balamt r.

Kurum, kardYnet melik ve aldKurul kararlarile Enerj i Piyasasndzenleme grevini yerine
get irmekt edir.

Elekt rik piyasasnda ret im, dat m, t opt an ve perakende sat faaliyet lerini yrt mek ist eyen
kurululara lisans verilmesi koullarnn; perakende sat t arife gruplarve bu gruplara uygulanacak
t arife fiyat larnn; t opt an al ve sat larda kullanlan yk alma ve at ma fiyat larnn; elekt rik t icaret i
faaliyet lerinin yrt lmesi srasnda, dat m ve ilet im sist emini kullananlara uygulanan ilet im sist emi
kullanm ve ilet im ile dat m sist emi kullanm fiyat larnn; Kurumun harcamalarn finanse et mek
zere kesilen ilet im ek cret lerinin; her yl yeniden sapt anan serbest t ket ici olma hakknbelirleyen
yllk t ket im limit inin belirlenmesinde son sz hep EPDK nundur.

rnein 2004 yliin serbest t ket ici olma limit i; 27/ 01/ 2004 gn EPDKca alnan kararda 7,8 milyon
kWh/ yl olarak belirlenmit ir.

neml i Tanm ve Not l ar:
Sanayi Abonesi:
Sanayi ve Ticaret Bakanlndan Sanayi Sicil Belgesi alan kurululardr. Bunlar, Bakanln uygun
grn almak koulu ile, ant iye dneminden it ibaren bu t arife grubunda deerlendirilirler. Bu
koullaryerine get iremeyenler, fiilen Sanayi kuruluu olsalar da, t icaret hane/ ant iye t arife grubuna
sokulur ve bu nedenle yaklak %27 yksek fiyat la elekt rik enerj isi t ket irler.

Tek ve ift Terimli Tarife:
Sadece t ket t ikleri enerj iye bedel demeyi seenler, t ek t erimli; hem enerj iye hem gce bedel
demeyi seenler ise it t erimli t arifeyi semi olurlar. Doal olarak, t ek t erimli t arifeyi seenlere
uygulanan birim enerj i bedeli, daha yksekt ir.

Tek ve ZamanlTarife:
Gnn 24 saat i boyunca, sabit fiyat zerinden uygulanan t arife, t ek zamanl; gnn farklzaman
dilimlerinde (gndz: 06.00-17.00; puant : 17.00-22.00; gece: 22.00-06.00), farkl fiyat zerinden
uygulanan t arife, zamanldr.
Darbeli yk eken abonelere (ark-endksiyon ocaklar, vb.), t ek t erimli t arife uygulanmaz.

0,7 MWt an byk szleme gcndeki ift t erimli t arife abonelerine, zamanlt arife uygulanmas
zorunludur.

Bir abone t arife grubunu, ylda, iki kezden fazla deit iremez.

Bir t ket ici ilk abone olurken veya balant gcn ykselt t iinde, balant gc zerinden, gvence
bedeli (veya karlkadar banka t eminat mekt ubu) ve balant bedeli der. Nakit gvence bedeli,
abonelik sona erdiinde, gncellet irilerek iade edilir.

ift t erimli t arife abonesi, szleme gcn, ylda, en ok drt kez deit irebilir.

zel t rafolu aboneler, 0,4 kV t araft an llyorsa, elekt rik t ket im fat uralarna, %0,35 akt if ve reakt if
t rafo kaybeklenerek t ahakkuk yaplr. Ancak sayat a kaydedilen akt if enerj i t ket imi, okuma dnemi
t rafo bot a alma akt if kaybnn alt nda kalyorsa; t ahakkuk, dneme kar gelen bot a alma
kaybna t amamlanr. Uygun sabit kondansat r ilet mede olanlarda, bot a alma reakt if kayb
dikkat e alnmamaldr (! ).

ei t l i Per akende Sat Tar i f esi ( Sanayi ) Fi yat l arnn Kyasl amas:
A-ift Terim-Tek Zaman: 102.650TL/ kWh + 6.250.050TL/ kW
Tek Terim-Tek Zaman: 119.800TL/ kWh
139
TMMOB EMO MSEM

E: Bir aylk enerj i t ket im mikt ar
Pe: ki t arifeyi eit leyen ift t erimli t arifenin szleme gc deeri ise;
E* (119.800-102.650) = 6.250.050* Pe
Pe = ( E* 17.150) / 6.250.050 = E/ 364,44
Yani sabit g t ket en bir abone, bir ayda, 364,44 saat t en fazla alyorsa ift t erimli t arife, onun iin
daha ucuz demekt ir.

Bir abone iin bu iki t arifeden hangisinin daha ekonomik olduuna karar verilmesi;
Aboneye ait sayacn, bir ay iinde kaydet t ii akt if enerj i t ket imi mikt arnn (E), 364,44 ile blmnden
elde edilen deer (Pe), o sayacn ayn ayda kaydet t ii maksimum demant deerinden (Pmax)
bykse, ift ; kkse, t ek t erimli t arife ekonomikt ir.


B-ift Terim- Zaman: 163.310 / 56.380 / 97.520TL/ kWh + 6.250.050TL/ kW
ift Terim-Tek Zaman: 102.650TL/ kWh + 6.250.050TL/ kW
ki t arifenin g bedelleri eit olduuna gre enerj i bedellerinin kyas, sonucu belirler. Sabit gle
alma halinde, enerj i bedellerini eit leyen t ek zamanlt arifedeki gnlk alma saat i X ise:
(163.310* 5) + (56.380* 8) + (97.520* 11) = 102.650* X
X = 22,8 saat t ir. 5 + 8 + 11 = 24 22,8/ 24 = %95
Yani zamanlt arife, t ek zamanlt arifeden;
1-%95 = %5
daha ucuzdur.

Bir abone iin bu iki t arifeden hangisinin uygun olduuna karar verilmesi:
Aboneye ait sayacn bir ay iinde kaydet t ii enerj i t ket im deerleri;
E1: Gndz; E2: Puant ; E3: Gece ve E = (E1 + E2 + E3): Toplam t ket imler olduuna
gre;
(E1* 97.520) + (E2* 163.310) + (E3* 56.380) < E* 102.650
ise zamanlaksi t akdirde t ek zamanlt arife uygundur.

C-Tek Terim-Tek Zaman: 119.800TL/ kWh
Tek Terim- Zaman: 202.740 / 58.240 / 113.810TL/ kWh

B kknda olduu gibi;
(E1* 113.810) + (E2* 202.740) + (E3* 58.240) < E* 119.800
ise zamanlaksi t akdirde t ek zamanlt arife uygundur.

D-ift Terim- Zaman: 163.310 / 56.380 / 97.520TL/ kWh + 6.250.050TL/ kW
Tek Terim- Zaman: 202.740 / 58.240 / 113.810TL/ kWh

Enerj i bedelinden doan avant aj dengeleyen szleme gc Pe ise;
(113.810-97.520)* E1 + (202.740-163.310)* E2 + (58.240-56.380)* E3 = 6.250.050* Pe
Pe = [ (16.290* E1) + (39.430* E2) + (1.860* E3)] / 6.250.050

Yukardaki bant dan bulunacak Pe deeri, A kkndaki gibi farkliki t arifenin eit lendii ift t erimli
t arifenin szleme gc deeridir.
Her hangi bir ayda, yukardaki ilemin verdii Pe deeri, o sayacn aynayda kaydet t ii maksimum
demant (Pmax) deerinden bykse, ift ; kkse, t ek t erimli t arife uygundur.





140
TMMOB EMO MSEM
Yksek Ger i l i m Tesi sl er i nde Manevral ar



1. GR
2. TANI MLAR
3. TERMLER
4. YG TEHZATI
5. EMNYET MESAFELER
6. MANEVRALAR
7. UYGULAMADA DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR

1.GR :

Kuvvet li akm t esisleri :

Enerj i; t oplumsal ya da bireysel yaamn her aamasnda yararlandmz bir kaynakt r. Elekt rik
enerj isi yaam ve ikt isadi sist emin devamiin t emiz, kolay t anabilir ve kullanlabilir olma zellikleri ile
vazgeilmezdir.

I s, mekanik, k enerj isine kolay dnt rlebilir olmas gibi nemli zellikleri elekt rik enerj isini
vazgeilmez klmakt adr.

Ancak elekt rik enerj isi insan ve dier canllar iin yaamsal t ehlike yarat abilecek zellikler t amakt adr.

Elekt rik Mhendislii disiplini bu nedenle;

Elekt rik enerj isi ret im, ilet im ve dat m sekt rnde kullanlacak t ehizat n t asarm,
gelit irilmesi ve imalat ,
Enerj i t esislerinin t asarm
Tesislerin mont aj ,
Enerj i t esislerinin ilet ilmesi.

ile ilgili t m hizmet lerin srekli, ekonomik ve gvenlik ekseninde yrt lmesini salar.


Bt n bu zellikleri ile yaammzn ayrlmaz parasolan elekt rik enerj isinin kullanlabilmesi iin;

Elekt rik ret im t esisleri,
Elekt rik let im ebekesi ve alt t esisleri,
Dat m ebeke t esisleri, Dat m TM.
Son kullancYG. Transformat r merkezleri,

olarak t anmlanan t esisler .

ELEKTRK KUVVETL AKI M TESSLERDR.

Bu t esislerde yaplacak almalar yrrlkt eki ynet melie uygun olarak yaplacakt r.

141
TMMOB EMO MSEM
2. TANI MLAR :

AA : Alt ernat if Akm
DA : Doru Akm
DG : Dk Gerilim ( 50 V. Kadar)
AG : Alak Gerilim (1000 V. Kadar)
YG : Yksek Gerilim ( 1000 V. st )
EDK : Elekt rik Dat m Kuruluu
EH : Enerj i let im Hat t
ENH : Enerj i Nakil Hat t
KK : Kesici Kabin
KK : Kesici l Kabini
TM : Transformat r Merkezi

3. TERMLER :

a. Trafo Merkezi :
YG./ AG. Gerilim deiiklii yaplan t esis veya t rafonun
t ransformat rn bulunduu yer

b. zolasyon :
alma yaplacak t esist e enerj i kesilmesi sonucunda
yaplan ksa devre ve t opraklama ilemidir,

c. Ring devre :
Ayni gerilimle enerj ilenen sist emin t oplandve
dat ldebeke blmdr,

d. Harici Sigort alTopraklayrc:
Sigort a ile koruma ve gerilimin kesilmesi ile t oprak
ayrcsnakuple olarak kapat abilen ayrcdr,

e. Balama ( Kuplaj ) Ayrcs:
Farklanaht arlanan iki fiderden enerj ilen t esisi balamak iin kullanlacak ayrcdr,

f. Toprak Ayrcs:
Enerj isiz konuma get irilmi elekt rik devrelerini t opraklamak iin kullanlan t ehizat t r,

g. Mt erek Enerj i Nakil Hat t :
Farkliki gerilim ilet kenlerini t ayan havai hat ilet kenlerinden oluan t esist ir,

h. ok Devreli Hat lar :
Aynt ama hat t zerinde ayni gerilimde birden fazla devre bulunan hat lardr,

i. Bot a Gerilim Alt ndaki Tehizat :
Enerj ili ancak zerinden yk alt nda olmayan t esis blmdr,

j . Servis dt ehizat :
Arza, onarm veya yedek vb. nedenle ilet me dbraklan t esis blmdr,

k. Met al MahfazalHcre :
Hava yalt mlmodler t ip YG. Hcreleri,

l. Met al Clad Hcre :
Her blm bamsz olarak yalt lm, SF-6 gaz izoleli modler t ip YG. Hcresi,

let me Sorumlusu iyerindeki elemanlara verecei eit imle ;

142
TMMOB EMO MSEM
a. Kesici, Ayrcveya alt er AI K :
Kesici, ayrcveya alt er kont aklarnn ak olduunu, dolaysyla besledii devrenin de ak ve enerj isiz
olduunu,
m.
b. Kesici, Ayrcveya alt er KAPALI :
Kesici, ayrc veya alt er kont aklarnn kapal olduunu, dolaysyla devrenin kapal ve besledii
devrenin enerj ili olduunu,

t anmlamalve dil birliini salamaldr.

4. YG TEHZATI

4.1. Kesiciler ,

4.2. Ayrclar

4.3 Met al MahfazalModler Hcreler (MMMH)

4.4 Met al Clad YG. Hcreler ( MC)

4.1. Kesi ci l er :

a.Tam Yalkesiciler

b.Az YalKesiciler

c.SF-6 GazlKesiciler

d.Vakum Kesiciler

Kesicilerin zellikleri ve alma prensipleri:

a. Tam yalkesiciler art k imal edilmemekt e ve kullanlmamakt adr.

b. Az Yalkesiciler ;
Ama annda, hareket li kont ak sabit kont akt an ayrlr, bu anda kont aklar arasnda ark meydana gelir.
Oluan ark, yolu zerindeki ark hcresine girer ve arkn set kisinden dolaykesici yanda yanma
meydana gelir.

Yanma sonucu oluan gazn, kesicinin sndrme hcresi iinde basn dengeleme odacna girmesi ile
oluan basn, yaark hcresine it erek ama ile meydana gelen arksndrr.

Az yalkesici















143
TMMOB EMO MSEM



c. SF-6 Gazlkesiciler ;
SF-6 Gazkokusuz ve zehirsizdir. Yanma zellii olmayan bu gazn dielekt rik dayanmolduka yksek
olup normal at mosferik koullarda gaz halini korumakt adr. SF-6 Gaz1Bar. basn alt nda ve 200 C de
havadan 5 kat daha ardr.
SF-6 Gazlkeciler aadaki t iplerde imal edilirler;

c.1 Pufer sist emi
Kesici ama komut u verildiinde; sabit kont akt an ayrlan hareket li kont aa akuple edilmi pist onun
yarat t basnla skan SF-6 gaz, ark zerine pskrt lerek ama halinde oluan ark
sndrlmekt edir.

c.2 Fluark sist emi ;
Bu sist emde ama annda oluan ark; kesme hcrelerinde bulunan basnlSF- 6 Gaznn, hareket li
kont an sabit kont akt an ayrlarak
aaekilmesi sonucu boalt t alan iine dolmasile boularak sndrlmekt edir.














SF-6 Gazlkesici

d.Vakum Kesi ci l er ;

Her faza ait vakum kvet iinde biri sabit dieri dardan t ahrik edilerek hareket eden, karlkldisk
eklinde bakr+ krom alamlkont aklar ve havasalnarak vakum ort amyarat lm kap ve basnca
dayanklfiber porselenden yaplm keramik silindirden oluur.

Bir ucu hareket li diskin aft na, dier ucu ise vakum olut urulmu kaba balmet al krk vast asile
vakum ort am szdrmazlsalanmakt adr.











144
TMMOB EMO MSEM
Vakum kesi ci

Vakum Kesicilerin alma prensibi ;

Vakum kesiciye ama komut u verildiinde disk kont aklar, hareket li disk kont an t ahrik edilmesi ile
ayrlmaya balar. Kont aklar arasnda zamann karesine t ers orant lolarak azalacak olan ark balar.

Disk eklindeki kont aklar arasndaki ark, akm sfr deerine ulancaya kadar azalarak devam eder ve
sner.

Ama ilemi gerekleir.













Kart u t ipi Vakum kesici

Kesiciler ;
YG. elekt rik t esislerinde nominal yk ve arza akmlaralt nda elekt rik devresini ap kapamak iin
kullanlan t ehizat t r.


KI SA DEVRE KESME ZELL NEDENYLE..

YK ALTI NDA AI LI P KAPATI LABLR..

4.2. Ayrcl ar :

Dahili ve Harici t ip olmak zere ;

a. Toprak Ayrcs
b. Adi Ayrc
c. TopraklAyrc
d. Sigort alTopraklAyrc
e. Yk Ayrcs
f. Pant oraf t ipi Ayrc

ve MMH ve MC hcrelerde kullanlan;
g. Dner Mekanizmalyk ayrcs

Ayrc;
YG. Tesislerinde yksz durumda elekt rik devrelerini amak veya t esise gerilim uygulamak iin
kullanlan t ehizat t r.

KESME ZELL OLMADI I NDAN..

YK ALTI NDA AI LI P KAPATI LAMAZ ! .


145
TMMOB EMO MSEM

a. Topr ak Ayrcs:
alma yaplacak blmn izole edilmesi iin kullanlan ve bamsz olarak alabilen YG. t ehizat dr.

b. Adi ( normal ) Ayrc:
Bamsz olarak alan YG. Ayrma t ehizat dr.














Topraklama t ert ibat ( ayrcs)
















Dahili t ip adi ayrc

c. Topr akl ayrc:
Yksz YG. elekt rik devrelerinde ayrma ilemine balolarak, mekanik dahili it ici ile koordineli olarak,
gerilimsiz brakt sist emi hareket li baklarn alt ndaki enelere t opraklama baklarnkapat arak izole
eden bir t ehizat t r.. Dahili - Harici ve sigort alt ipleri bulunmakt adr.

d. Sigort alt opraklayrclar :

Harici t ip sigort al t oprakl ayrc genelde ENH.dan branman alan TM nin hat balarnda
kullanlmakt adr. Sigort a ile beslenen hat t n korumasda yaplmakt adr.

Ayrcnn almast opraklayrcile ayni olup, ilave olarak sigort a eneleri bulunmakt adr.








146
TMMOB EMO MSEM













Sigort alt op.Ayrc




Harici t ip sigort alt opraklayrc


d. Yk Ayrcl ar:

Ksa devre kesme gc zellii olmayan ve nominal yklerde devreleri ama ve kapat ma ileminde
kullanlan aygt lardr.

Hava yalt mlyk ayrclaruzun sredir kullanlmakt adr.

Met al MahfazalModler Hcrelerin kullanmnn zorunlu hale gelmesi ile SF- 6 Gaz izoleli kompakt t ip
dner eksenli yk ayrckullanmart mt r.


SF-6 GazlYk Ayrcs










147
TMMOB EMO MSEM
g.Pant ograf t ipi Ayrc( 154 380 kV.)


































Met al MahfazalModler YG. Hcreleri

4.3 Met al Mahf azal Modl er Hcr el er ( MMMH ) :

30 Kasm 2000 Tarihinde yaynlanan Elekt rik Kuvvet li Akm Tesisleri Ynet melii ile kullanlmas
zorunlu hale gelmit ir.

Hcreler belirli t iplerde ret ilerek akredit e edilmi laborat uarlarda ksa devre dayanm, i ark vb.
t est lere t abi t ut ularak onay alnmakt a ve bu t est lere uygun olarak imal edildii belirt ilmekt edir.

lkemizde henz bu t est lerin yaplabildii merkezler bulunmamakla birlikt e, yerli ret im hcrelere t ip
t est raporu alan ok sayda imalat ret im yapmakt a, ayrca it hal edilerek de kullanlmakt adr.
MMM YG. Hcreler 10 36 kV. let me geriliminde ve muht elif t iplerde imal edilerek kullanlmakt adr.

Bunlar ;
YG. Giri Hcresi
l hcresi
Bara balama hcresi
Bara ykselt me hcresi
Yk ayrclve sigort a korumalt rafo k hcresi
Yk ayrclsekonder korumalt rafo k hcresi
AyrclYG. k hcresi
Sekonder korumalkesicili YG. Giri/ k hcresi olarak sralanabilir.
148
TMMOB EMO MSEM

4.4 Met al Cl ad YG. Hcrel er i ( MC ) :

MC veya ak adyla Met al Clad YG. Hcreleri henz lkemizde ret ilmediinden it hal edilerek
kullanma sunulmakt adr.

Met al Clad hcre ; iinde barndrdher t ehizat ayrbir blmde ve SF-6 gaziinde bulunmakt adr.

Bir blmdeki bir ksa devre yada arzann dier blme ve sist eme yansmasnlenmit ir. SF- 6 Gaz
iinde yalt ldiin boyut lar daha da klt lebilmekt edir.

MMMH gre daha pahalolduundan, henz kullanm younluu bulunmamakt adr.



















Met al Clad hcre












149
TMMOB EMO MSEM
5.) EMNYET MESAFELER
Enerj ili t esislerde, gerilim bulunan salnmsz haldeki ilet kenlerin birbirine yaklama mesafeleri aada
verilmit ir.

50 - 3.500 Volt in 30 cm.
3.500 - 10.000 60 cm.
10.000 - 50.000 90 cm.
50.000 - 100.000 150 cm.
100.000 - 250.000 300 cm.
250.000 - 450.000 450 cm.

Yaplacak almalarda hat salnmbu mesafelere ilave edilmelidir.

Yukarda verilen ller ;

NSANLARI N GERLM ALTI NDAK NOKTALARA
YAKLAMA MESAFELER DELDR! .

5.1. Ener j i al t nda al ma :
a.Enerj ili bir t ehizat veya hat t n yaknnda yaplacak alma; gerilim alt nda alma kapsamna
girer.

b.ift devreli bir ENH direinde ift devreden birisi enerj ili iken dierinde yaplan alma da keza;
gerilim alt nda yaplan bir alma saylr.

6.MANEVRALAR:

Elekt rik YG. Tesislerinde; t esisat n bir blmnn, t amamnn veya t esisin bir sonraki blmnn
devreye alnmasveya devreden karlmasna ynelik olarak..

Kesi ci veya Ayrcl ar i l e yapl an
l eml er MANEVRA ol ar ak t anml anr.


















6.1. Devr ede ol an kesi ci pozi syonl arnn i zl enmesi ;

Kesicilerin ak konumda iken her t rl ilet me koullarnda devreyi gvenli bir biimde kesmeleri
beklenir.

150
TMMOB EMO MSEM
Bu beklent iye ynelik olarak;
a.Kesicinin ak veya kapalpozisyonu, gvenli bir konum gst ergesi ile t anmlanabilmelidir.

b.Kesici mekanizmaszerindeki ak ya da kapalkonum bilgisinin, yardmcdevre ile beslenen kl
(ak veya kapal) konum bilgisi ile elet ii kont rol edilmelidir.

c.Ancak, kesicinin her kvet inin iindeki hareket li kont aklarn, it ici mekanizma ile t ahrik edildii ve
konum bilgisinin en azndan bir faz iin doru olmayabilecei unut ulmamaldr.

6.2 . l et me hal i ndeki ayrcpozi syonl arnn i zl enmesi :

a.Hava yalt mlMet al MahfazalYG. Hcrelerinde de kullanlan bazt ip ayrclar dhil, klasik ynt emle
t esis edilen TMde kullanlan ayrclar, aldklarnda enerj i devresini minimum mesafede gvenli bir
biimde ayrdkont rol edilmelidir.

b.Ayrcnn gvenli ayrma mesafesinin; t esis edilen mekanik kumanda dzeni ile ilgili olaca
unut ulmamal, kumanda kolunun ak konuma gelmi ve ayrc baklarnn gvenli mesafede
uzaklam olduu gzle kont rol edilmelidir.




















c.Hava yalt mlMet al MahfazalYG. Hcrelerinde de kullanlan bazt ip ayrclar dahil, klasik ynt emle
t esis edilen TMde kullanlan ayrclar, aldklarnda enerj i devresini minimum mesafede gvenli bir
biimde ayrdkont rol edilmelidir.

d.Ayrcnn gvenli ayrma mesafesinin; t esis edilen mekanik kumanda dzeni, ayrcit icilerinin salam
ve normal alabilmeleri ile olanaklolacaunut ulmamal, kumanda kolunun ak konuma gelmi ve
ayrcbaklarnn t amamnn gvenli mesafede uzaklam olduu gzle kont rol edilmelidir.

e.MMMH de bulunan ayrckonumlarnn gzle izlenmesi mmkn olmadndan, salamlkont rol
edilen kapasit if led gst erge ile enerj inin fazda da olmadkont rol edilmelidir.

6.3. Bir YG. t esisi veya t esisinin bir blmnde enerj i kesilmesi ve t ehizat n gerilimsiz braklmasiin ;

a.Tesise enerj i verebilecek her kaynakt an gelen irt ibat gzle grnr ekilde ayrmak,

b.Kesici ve Ayrclar ak konumda kilit lemek suret iyle, t esisin yeniden enerj ilenmesi riskine yol
aabilecek sonularn ort adan kaldrlmas..

hedefine ynelik olarak alnacak nlemler, ardk olarak yaplmaldr.

151
TMMOB EMO MSEM
6.4. Tesi si n t opr akl anar ak i zol e edi l mesi

a.Enerj i girii blmndeki ayrc t oprakl ise t opraklama baklarnn t oprak enelerine iyice
sabit lendiinin grlmesi,

b.alma yaplacak blm ve alma yaplacak blm sonunda t opraklama t ert ibat kullanarak nce
t oprak, sonra t opraklanacak nokt a irt ibat nn sra ile yaplmas,

c.Enerj i giri ynnde giriin ksa devre t ert ibat kullanlarak ksa devre edilmesi,

d.Tesis MMMH ise, YG. Branman direi varsa HST ayrcalarak t opraklanmalve MMMH giri hcresi
t oprak ayrcskapat lmal,

e.Alan ayrclarnn kumanda t ert ibat larnn kilit lenmesi

f.Tesise ait g t ransformat r varsa AG. Panosundaki ana alt erin ak konuma get irilmesi,

g.AG. Panosunda devrede olan alt erleri kayt alt na alnarak almasilemlerinin t amamlanmasile
zet lenebilir.

152
TMMOB EMO MSEM
DKKAT !

Tesis MMH ve kablo girili ring zerinde ise :
h.METAL MAHFAZALI MODLER TPL GR HCRESNE AT TOPRAK AYI RI CI SI ,
ENERJL RNG KABLO GRNDE
FAZ + TOPRAK KI SA DEVRES YARATACAI NDAN KAPATI LAMAZ ! .

i.Bu durumda gerekli izole ilemi ; enerj i girii olabilecek nokt alardaki ayrclarn almasve allacak
blm enerj ileyen hcredeki t oprak ayrcsnn kapat lmasile salanmaldr.

6.5. Gvenl i k ve i kaz kar t l ar:
a.TMde yaplacak bakm, onarm, arza gibi almalarda servis dedilmi t ehizat zerinde alacak
personelin gvenliini salamak ve t ehizat korumak iin kullanlan kart lardr.

a.1. Tehlike dokunma kart . ( KI RMI ZI RENK )
a.2. Dikkat Gerilim alt nda alma var kart , ( SARI RENK)
a.3. zel Durum kart , ( BEYAZ RENK)
a.4. Dokunma alma var kart . ( TURUNCU RENK)












Gvenlik ve kaz kart larnn yaplacak t m manevralarda aslmaszorunludur.

Kart larn kullanlmas ile unut kanlk ve dalgnln ort adan kaldrlmasna ynelik fayda salanaca
unut ulmamaldr.
Kart larn kesinlikle silinmeyecek t kenmez kalemle doldurulmas ve bir kereye mahsus olarak
kullanlmassalanmaldr.

(Det ayl bi l gi i i n El ekt r i k Tesi sl er i nde Gvenl i k bl mne baknz.)













Yaplacak manevra sonucunda, gerekli izole ilemleri gereklet irilerek gvenlik ve ikaz kart lar
aslmaldr ;

Kart asan kii, gerekesini doldurarak imzalamalve kolayca dmeyecek ekilde asmaldr.
bit iminde kart kaldran kii imzalamalve kart manevra t ut anann eki olarak korunmaldr.

Bir gvenlik ya da ikaz kart nn, kart asan t arafndan imzalanarak kaldrlmasesas olmaldr.
153
TMMOB EMO MSEM

6.6. gvenl i i ve genel t edbi rl er:

a.alma ncesi ve alma sresince gerekli olan gvenlik t edbirleri alnmal,

b.Maddi kayp ya da i sresinin ksalmasvb. gereke veya basklarla dahi olsa, t am gvenlik t edbirleri
alnmadan herhangi bir ie giriilmemelidir.

c.alma ncesi i gvenlii ve ilk yardm malzemeleri kullanlmaya hazr durumda bulundurulmaldr.

d. gvenlii ve ilk yardm malzemelerinin kullanma hazr durumda olup olmadnn kaydedilecei,
lk yardm ve i gvenlii malzemeleri bakm deft eri dzenli bir ekilde t ut ulmaldr.


















e.Gnlk almalarn banda ve sonunda bt n i gvenlii malzemeleri kont rol edilmeli ve
kullanlmasnda saknca grlenler onarlmalveya yenisi ile deit irilmelidir.

f.Geie engel olan alma yerlerinde erit ve ikaz levhalar ile emniyet nlemleri alnmal,
gerekt iinde ilgili kurulularla ibirlii yaplmaldr.

g.Takm ve malzeme dmesi ve t esise enerj i uygulanmasnda olaspat lama sonucu para t esirine
kar, alma blgesinde bulunan kiilerin baret t akmalarsalanmaldr.

h.Personel yaplacak bt n almalar iin bilgilendirilmeli, yapaca alma yazl i emri ile
snrlandrlarak kayt alt na alnmaldr.

6.7. Tesi se ener j i ver i l mesi ve devr eye alnmas:
Tekrar servise alnacak olan enerj isiz t esist e en son yaplan ilem srasndan balanarak;

a.alma yaplan ve alma srasnda girilen t esis blmlerinde izole ileminde konulan t m uyar
levhalarve fiziki engeller kaldrlmal,

b.alma blgesini iine alan her yndeki mahalli t opraklama t ert ibat alnmal,

c.Kesicinin t ekrar kont rol edilerek ak konumda olduunun grlmesi ile;

I . alan t m personel t oplanp saym yaplmal,
I I . Enerj i verilecek blgede herkesin duyacabir ekilde ENERJ VERLYOR! Uyarsyaplmalve
t esise enerj i verilmelidir.

d. Her ayrckapat ldnda; hareket li kont aklarnn sabit kont aklara t am olarak ot urduundan emin
olunmal,
154
TMMOB EMO MSEM

e.Tesis giri ayrcskapat larak baralara gerilim uygulanmal,

f.Kesici kapat larak t esise enerj i verilmeli,

f.YG. Giri blmndeki l alet inden fazn normal olduunun kont rol edilmeli,

g.AG. Panosu alt erleri normal konuma get irilerek t esisin devreye alnmal,

i.0,4 kV. l alet lerinden fazn da normal olduu grlmelidir.

6.8. Ki l i t l eme ve ki t l emel er

a.Ki l i t l eme ;
Bir kesme veya ayrma t echizat ak veya kapalkonuma alnmsa, bu konumda kalmasnsalamak
ve mdahale edilmesini nlemek iin haricen kullanlan, sonradan alnan ve genellikle asma kilit aparat
kullanlarak yaplan ilemdir,

b. Ki t l eme ;
Tesisin yaplmasveya sonraki aamada t esisin fonksiyonel olarak hat almanevra yaplmasna engel
olmasiin kurulan, kalckont rol ve kumanda dzeneklerine verilen isimdir.
Mekanik ve elekt riki kit lemeler olarak uygulanmakt adr.
rnek olarak hcre nne mont e edilen dahili t opraklt ip ayrckumanda mekanizmas, ayrckapal
iken t oprak kumandasnmekanik olarak kit lemekt edir.
Yine mekanik kit lemeye rnek olarak MMMHde bulunan kit lemeler gst erilebilir.
Elekt riki kit lemeler genellikle yardmcgerilim kullanlarak yaplrlar. Kesici kapaliken, ayrcelekt riki
kilit kumanda gerilimi kesilerek yaplan kit leme buna rnekt ir.

6.9. Manevra i i n yar dmct ehi zat n yer l et i r i l mesi ;

a.YG. Tesisinde kullanlacak olan yalt kan pensler, sigort alar, ayrcve kesici kollarhcre iinde duvara
ulalabilir ekilde yerlet irilmelidir.

b.Ayrckumanda mekanizmas, manevrada baslan zeminden en az 50 cm. ve en fazla 170 cm.
ykseklikt e olmaldr. ( Harici t esislerde bu ykseklik art t rlabilir.)
155
TMMOB EMO MSEM
7. YG. ALI MALARI NDA DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR:
7.1. Genel kurallar:

YG. Tesislerinde programlanan her t r alma, aadaki hususlar dikkat e alnarak yaplmaldr.
a. Yksek gerilim t esislerine grevlilerin dndaki ahslar girmemelidir. Bu kiilerin YG. Tesislerine
girmesi, grevli mhendisin kont rol ve sorumluluunda, kiisel koruyucu malzemelerin kullanlmasile
mmkn olacaunut ulmamaldr.

b. I st aka ile manevra yaplmasgereken ayrclarn manevralarnda, izole manevra ubuu dnda bir
malzeme kullanlmamaldr.

c.Gerek izole manevra ubuu ile manevra yaplan ayrclar, gerekse mekanik kollu ayrc
manevralarnda izole eldiven, baret , izole ayakkabve t esisat n zelliine gre izole halveya t abure
kullanlmaldr.

7.2. gvenliinin salanmasiin ;
zerinde allacak t ehizat gerilim alt na alabilecek olan kesici nce, ayrcsonra almaldr.

a.Kesici ve ayrclarn her faznn da ak olduu gzle ve/ veya uygun aralarla kont rol edilmelidir.

b.Kesici ve ayrclar ak durumda kilit lenmelidir.

c.Tesisin gvenlik alt na alnmasamacyla kesme cihazlarile kumanda t ert ibat zerine EMNYET
KARTLARI , KAZ VE HBAR levhalarsalam ve kolayca dmeyecek ekilde aslmaldr.

d.alma yerinde gerilim yokluunun kont rol, ilet kenlerin her biri zerinde neon lambalYG. Kont rol
ubuu, hat t fei ve benzeri zel alet ler yardmile yaplmaldr.

e.Kesici aldnda her fazn da ak olduu neon lambalkont rol ubuu ile kont rol edildikt en sonra
ayrcalabilir.

f.Ksa devre edilme amacile ilet kenlerin zerine plak ilet kenin el ile at lmasnn t ehlikeli olduu, bu
yzden can kaybile sonulanan kazalar olduu unut ulmamaldr.

g.Gerilim yokluu t espit edilince t opraklama ve ksa devre et me ilemleri, alma yerinin mmkn
olduu kadar yaknnda ve alma yerini besleyebilecek bt n kollar zerinde yaplmaldr.

h.Topraklama ayrclarnn kapat lm olmas halinde dahi yukarda belirt ilen ilem aynen
uygulanmaldr.

i.Enerj i kesilmesi ve gerilim yokluu kont rol edildikt en sonra yaplacak olan t opraklama ve ksa devre
et me ileminde; yalt kan eldivenler, baret , yalt kan ayakkab, yalt kan halveya t abure ile yalt lm
zeminde t opraklama t ert ibat kullanlmaldr.

j .zolasyon ilemi, enerj i kaynaklarndan ayrlm olan hat paralarzerinde de yaplmaldr. Enerj isi
kesilen ENHnn, rzgrla st at ik gerilim oluumu, at mosferik argerilimler ve indksiyon t esiri ile
t ehlikeli gerilim alt nda kalm olabilecei unut ulmamaldr.

k.Topraklama ayrcbaklarnn hepsinin kapalolmasna dikkat edilmelidir.

l.alma yerleri; levhalar, bayraklar, flamalar, kordonlar, bariyerler vb. iaret ve fiziki engellerle
snrlandrlmaldrlar.

m.Gerilim alt nda kalm bulunan t esis blmlerine yaklalmasnyasaklayclevhalar konulmaldr.

n.Kondansat r bulunan yerlerde her ilemden nce kondansat rlerin boalmasbeklenerek kont rol
edilmesi gerekmekt edir.

156
TMMOB EMO MSEM
o.ok sayda hcre ve farkl fider girileri bulunan t esislerde, t ers besleme olaslna kar, bu
hcrelere bu fidere t erst en enerj i gelebilir. eklinde uyarlevhalaraslmaldr.

p.Bu durum iki t araft an beslenen ve bir hat blc (kuplaj ) ayrcile ayrlan Y.G. hat t ndaki ayrcnn
kolu, ak veya kapaliken emniyet li bir ekilde kilit alt nda t ut ulmalve direin her iki yzne de
uzakt an okunabilecek ekilde Dikkat ift ynl besleme var. levhasaslmaldr.

q.Yaplacak almalarda cihazlarn enerj isi kesilmeden hcre n koruma kaplaralmamaldr.

r.alma bit iminde alnm olan gvenlik nlemleri kaldrlmal, t esise enerj i, hcre kaplar
kapat ldkt an sonra verilmelidir.

s.Y.G. t arafnda kesici bulunmayan t ransformat rn Y.G. ve A.G. t arafndan devre dbraklmas
ilemi iin; AG. t arafndan balamak zere nce kesme ilemi t amamlanarak yk boalt lmal, daha
sonra YG. t arafndaki ayrcalmaldr.

t .Y.G. Sigort alar; ancak grevlinin uzanabilecei bt n ilet kenlerin enerj isi kesildikt en sonra,
(j enerat r vb. t erst en besleme t ehlikesine kar) sigort ann her iki t arafnda da gerilim bulunmad
kont rol edilecek ve daha sonra orij inali ile deit irilecekt ir.

u.Bara gerilimi kesilemiyorsa, ayrcalmassuret iyle sigort a deit irilmesi srasnda, izole pens, baret ,
yalt kan t abure veya hal, yalt kan eldiven kullanlmaldr.
( Gerilim alt nda alma koullardikkat e alnarak yaplmaldr.)

v.Ayrc baklar akken st kont aklarda gerilim var ise, o direk enerj i alt nda olacandan bu
durumda sigort a deit irme ii yaplacaksa gerilim alt nda alma kurallaruygulanmaldr.

y.Direk zerine klmadan nce direin her t rl gerilimden arndrldndan emin olunacakt r. Diree
kan bir kimsede emniyet kemeri, gvenlik ayakkabs, baret , t akm t orbas, vb. kiisel koruyucular ve
yardmcmalzemeler bulundurulmaldr.

z.Direin cinsine gre hazrlanm t rmanma cvat alar, ayakk, zel kanca ve merdiven gibi t rmanma
malzemeleri kullanlmal, emniyet kemeri alma sresince mont r t ayabilecek nokt alara
balanmaldr.

aa. Kaldrma ve t ama aralarnn enerj ili veya enerj isiz ilet kenler yaknnda kullanlmasgerekiyorsa,
alma srasnda ilet kenlere yaklamamalarve t emas et memeleri iin zel nlemler alnmaldr.

bb. ENHda yaplacak almalarda enerj i kesilmesinin yet erli olamayaca, bu hat t an beslenen
mt erilerde bulunan ikincil enerj i kaynaklar( j enerat r vb.) nedeniyle t ers besleme sonucu oluan
kazalarn yaandunut ulmamaldr.

cc. YG. Kablolarnn enerj isi kesilse bile kapasit r et kisi nedeniyle bir sre arj l olaca
unut ulmamaldr.

dd. ENH. almalarnda EDK elemanlar t arafndan yaplan enerj i kesme manevrasndan sonra,
enerj isiz kaldbelirt ilen hat t a, hat t fei ile enerj i yokluu kont rol edilmeden alma yaplmamas
gerekt iini, hat almanevra sonucu allacak olan hat t n hala enerj ili olabilecei ve bu nedenle ok
sayda can kaybna yol aan kazann yaandunut ulmamaldr.
157
TMMOB EMO MSEM
REAKTF G KOMPANZASYONU

Not : Bu alma Elk.Mh. rfan ARABACI t arafndan Elekt rik Mhendisleri Odas eit imlerinde
kullanlmak zere hazrlanmt r. EMO dndaki firma, kurum ve kurulular t arafndan kullanlmasya
da met inlerin deit irilmesi halinde hazrlayanlardan olur alnmasgereklidir.

A- Genel :

A.1- Reakt i f G Tket en ( Endkt i f bi l eenl i ) Empedansl ar:
Z = R + j wL = R + j XL
R: diren (),
j : 90 derecelik pozit if a,
w: 2..f asal frekans,
L: indkt ans (H)
XL: indkt if reakt ans ()
Reakt if g t ket en elekt rik t ket im aygt larnda Z: 0 ile 90 derece arasnda pozit if
aya sahip bir fazr dr.

A.2- Reakt i f G ret en ( Kapasi t i f bi l eenl i ) Empedansl ar :
Z = R + (1 / j wC) = R (j / wC) = R - j XC (1/ j = -j )
C: kapasit ans (Farad),
XC: kapasit if reakt ans ()
Reakt if g ret en elekt rik t ket im aygt larnda, Z: 0 ile -90 derece arasnda negat if
aya sahip bir fazrdr.

A.3- Empedans Vekt r l er i :




A.4- Endkt i f Bi l eenl i Akm:
I = V / Z = V / (R + j X) = V * (R j X) / (R + j X) * (R j X)
= [ (V * R) j (V * X)] / (R + X ) = (V * R) / | Z| j (V * X) / | Z|
R2 + X2 = | Z|
( V * R ) / | Z| , akmn akt if (gerilimle aynfazda) bileeni
( V * X ) / | Z| , akmn endkt if (gerilimden 90 derece geri fazda) bileeni
Sonu: Reakt ans bileeni endkt if olan bir elekt rik t ket im aygt , kaynakt an, gerilime
gre 0 ile 90 derece arasnda bir akadar geri fazda akm eker,

A.5- Kapasi t i f Bi l eenl i Akm:
I = V / Z = V / (R - j X) = (V * R) / | Z| 2 + j (V * X) / | Z| 2
158
TMMOB EMO MSEM
Sonu: Reakt ans bileeni kapasit if olan bir elekt rik t ket im aygt , kaynakt an, gerilime gre 0 ile 90
derece arasnda bir akadar ileri fazda akm eker.



A.6- Akm Vekt r l er i :




















A.7-
Gr nen
Gcn r del enmesi :
N = V * I (t anm)
I : I fazrne eit fakat ast ers iaret lidir, yani I nn
as ise I nnki dir
ndkt if reakt ansa sahip t ket icilerde;
N = (V * R) / | Z| + j (V * X) / | Z| = P + j Q
Aynekilde gst erilir ki kapasit if reakt ansa sahip t ket icilerde;
N = P j Q
Sonu: Reakt if gcn pozit if olmas, kaynakt an t ket iciye doru akt n, negat if olmas,
t ket iciden kaynaa doru akt ngst ermekt edir.

159
TMMOB EMO MSEM
A.8- Endkt i f Ve Kapasi t i f Bi l eenl i Gr nen Gl er :







B- Kompansazyon Gerei :
B.1- I sKaybYnnden:
I = (I a + I r )
I a: Akmn akt if bileeni
I r: Akmn reakt if bileeni
rnein, ebekeden
231V faz-nt r arasbara geriliminde;
200 kW akt if ve

a-) 100 kVAR reakt if g eken bir fabrikann yk akmnn akt if bileenine oran:
I / I a = 322,75 / 288,675 = 1,118
Yk akmnn yol at skayb:
Pk = I * R = (1,118.I a) * R = 1,25.I a * R = 1,25 * Pk
Yani akt if gcn %50si kadar bir reakt if g ekilmesi, aynebeke eleri zerindeki
skaybn%25 orannda art t rmakt adr.

b-) 150 kVAR reakt if g eken bir fabrikann yk akmnn akt if bileenine oran:
I / I a = 360,84 / 288,675 = 1,25
Yk akmnn yol at skayb:
Pk = I * R = (1,25.I a) * R = 1,5625.I a * R = 1,56 * Pk
Yani akt if gcn %75i kadar bir reakt if g ekilmesi, aynebeke eleri zerindeki
skaybn%56 orannda art t rmakt adr.

c-) Reakt if gcn akt if gcn %100ne ulamashalinde;
Pk = (2.I a) * R = 2.I a * R = 2 * Pk
I skaybndaki art da %100e ulamakt adr. Yani reakt if gcn %50 art mashalinde
skaybnda %125; reakt if gt e %100 art halinde ise skaybndaki art 4 kat na
kmakt adr.



160
TMMOB EMO MSEM



B.2- Kabl o Kesi t i Ynnden:
Kablo kesit i ynnden olaya bakldnda; deri olay vb. yznden kablo kesit i art t ka,
kablonun akm younluu dt nden % 100lk bir reakt if g iin %41lik bir akm art
ama yaklak %100lk bir kesit art gerekmekt edir.

B.3- Geri l i m Dm ve Har moni k vb. Ol ayl ar Ynnden:
Bunun dnda reakt if gcn yol at dier bir nemli et ki, gerilim dm zerinedir.
Srekli halde; Y.G ebekesinden ekilen byk reakt if gler, boyuna gerilim
dmleri olut urarak gerilimin genliini azalt rlar. Bunun t ersi de dorudur. Kapasit if
ykler, ebekenin Y.G. blm zerinde, dorudan genlii art t rarak ist enmeyen
gerilim ykselmelerine yol aar.
Geici halde; arkapasit if ve arendkt if ykl ebekelerde, ist enmeyen ksa sreli
arakm ve gerilim olaylarnn yaanma riski de ok yksekt ir.
Kapasit if yklerin yol at harmonik rezonanslar, bunlarn arasnda en t ehlikeli olandr.
4
Sonu: Tm bu olumsuz et kilerin giderilebilmesi iin reakt if g kompanzasyonu zorunlulukt ur.


C- Yasal Gerekl i l i k:
C.1- Kompansazyon Tebl i i vb:
Kompanzayon Teblii (17 ubat 2000 / 23967 saylresmi gazet e) 50 kVA ve zeri kurulu
gt eki (t rafolu ya da t rafosuz) elekt rik t esislerinde reakt if g kompanzasyonu yaplmasn
art komakt a ve buna dayanlarak karlan TEDA Genelgesinde, A.G. den lmlenen zel
t rafolu t esislerin t rafo bot a alma kaybnkarlayacak sabit kompanzasyon gruplarnn l
akm t rafolarndan nce ve mhrl blmeye t esisi; srekli ve verimli bir ekilde alr
durumda t ut ulmasist enmekt edir.

Tesisler Ynet melii vb. mevzuat ise kendi alanlarile ilgili kompanzasyon gerekliliklerini
ayrca t anmlamakt adr.

C.2- El ekt r i k Tar i f el er i Ynet mel i i :
9 Ocak 2007 t arih 26398 sayl R.G.de yaymlanan EPDK kararna gre; Elekt rik Piyasas Mt eri
Hizmet leri Ynet meliinin 16. madde 4. fkras:
1. Ocak 2008den it ibaren;
Balant gc 50 kVAnn alt nda olanlar endkt if t ket imleri akt ifin %33n veya, kapasit if t ket imleri
akt ifin %20sini;
161
TMMOB EMO MSEM
Balant gc 50 kVA ve zerinde olanlar ise endkt if t ket imleri akt ifin %20sini veya kapasit if
t ket imleri akt ifin %15ini;
amashalinde reakt if enerj i bedeli derler
eklinde deit irilmit ir.

Aynkonuda, 20 Haziran 2007 t arih 26558 saylR.G.de yaymlanan EPDK kararna gre;
Aynmet in, sadece yukarda alt izili balant gc ifadeleri yerine kurulu g ifadeleri kullanlmak
suret iyle t ekrar yaymlanmt r.

D- Temel l kel er :
En ideal kompanzasyon, her bir elekt rik aygt nn, gereksindii reakt if gc salayabilecek
byklkt e bir kondansat rn, o aygt n ebeke balant klemensleri arasna balt ut ularak
aygt la birlikt e devreye alnp devre dbrakldbireysel kompanzasyondur.

Bunun salanamadhallerde, bir ok deiik zellikt e ykn, deiik zamanlarda devreye
alnp devreden karlddurumlarda, merkezi ot omat ik kompanzasyon uygulanr.


Bu sist emde, ykn g fakt r (cos) ve bykl srekli deit iinden ykn reakt if g
bileeni srekli llerek buna gre en uygun mikt arda kondansat r bat aryasdevrede t ut ulur.
5
Bu ilemin gereklet irilebilmesi iin bir kompanzasyon rlesi, kaynan faz-nt r ya da faz-aras
gerilimi ve bir faz akmile beslenir. Akmn alndfazdan llen reakt if gcn dier iki fazda
da aynen bulunduu varsaylr. Gerekli kompanzasyon gc buna gre sapt anr. Son
zamanlarda bazyerli imalat lar, faz gerilimi ve faz akmile beslenen ve her bir fazdan
ekilen reakt if gc ayrayrlen, reakt if g gereksinimini, bunlarn t oplamndan elde eden
rleler de yapmaya balamt r. Hat t a bu rlelerin, monofaze kondansat r bat aryalarna
kumandasile her fazdaki fiili reakt if g iht iyacyaklak karlanabilmekt edir. Ancak sonut a
bu t ip uygulamalar, 20 Haziran 2007 t arihli son ynet melik deiikliinin t eknik bakmdan
irrasyonel olarak deerlendirdiimiz dayat malarna karzorunlu olarak ort aya km olan
zmlerdir.

Merkezi ot omat ik kompansazyonda t emel ilke, birka kont akt rle anaht arlanan kondansat r
kmelerinin, gereksindii kadarnn devrede t ut ulmasdr. Kompanzasyon rlesi, ebekeden
ekilen reakt if gc, zerinde ayarlgt en byk grrse, sradaki kont aklarnkapayarak
sradaki kademeyi devreye alr. Eer rle, ebekeye verilen reakt if gc, zerinde ayarl
gt en byk grrse, sradaki kont anaarak sradaki kademeyi devre dbrakr. Rle
ayarl olduu gt en daha kk bir reakt if g ak lt zamanlarda ise hibir ey
yapmaz.


Rle zerinde yaplan g ayar, en kk kondansat r kmesi gc kadar seilmelidir. Bu
ayar, rle zerinde t anmlayan ayar dmesi, pek ok rle t ipinde; C/ k ile iaret lidir. Burada
C: 1. kademenin kVAR (Schneider vb. imali rlelerde A olarak anma akm) olarak anma gc;
k: rleyi besleyen akm t rafosunun evirme orandr. Genelde pek ok rle, bat an al bat an
kart esasna gre alr. Bylece en kk gt e seilen 1 kademenin hem devreye
almalarda, hem de devreden karmalarda, gerekli duyarllkla bir g art (ya da azal)
salamasna imkan t annm olur.

C/ k gereinden kk seilirse, aakakan hareket ine yakalanma riski ok yksekt ir. Yani rle,
bir ynde, ayarl olduu deerden byk bir reakt if g ak sapt ayp bir kademeyi
anaht arlayacak fakat bu kademenin anaht arlanmasile (kendi ayar aralbu kademe gcnn
alt nda kaldndan) dier ynde, ayar deeri zerinde, bir reakt if g aksapt ayarak ayn
kademenin t ers anaht arlamasnyapacak ve bu byle srp gidecekt ir. Ta ki kondansat r veya
kont akt r t ahrip olana dek.


162
TMMOB EMO MSEM
C/ knn gereinden byk seilmesi ise rlenin duyarszlamasve bu nedenle, eksik ya da ar
kompanzasyona yol aar.

Kompansazyon Rl esi al ma Di yagr am:





Kompanzasyon rlesi ayarnda, dier bir nemli nokt a ise % ya da cos iaret i ile gst erilen
ayardr. Reakt if/ akt if t ket im oranlarsrasyla %20 ve %15 olarak belirlenmit ir. Bu ayarn amac,
eit verilmemi olan indkt if ve kapasit if t ket im oranlarnn bu eit sizliini dengelemesidir. %
ayar0 veya cos ayar1 yapldnda, rlenin, ebekeden ekilmesine izin verdii indkt if ve
kapasit if enerj i mikt arlart eorik olarak birbirine eit t ir. l blgenin merkezi, 0 reakt if g ekseni
yerine;
%(20+ 15)/ 2= %17,5
%20-%17,5= %2,5
kadar indkt if blgede olmaldr. Bunu salayacak olan ayar deeri de, % ayarsz konusu ise
yaklak 5; cos ayarsz konusu ise yaklak 0,995t ir.

E- Kompanzasyon l et mesi nde Temel Nokt al ar:
Akm t rafosu, kondansat r sist eminin ve ykn balolduu bara ile ebeke (kaynak) arasna
balanmaldr. Akm t rafosu primer anma akm, kaynakt an ekilebilecek maksimum akma
yaklak eit olmaldr. Aksi t akdirde duyarllk azalr veya t ersi durumda akm t rafosu ya da
rle arsnp yanabilir.

Tm kondansat rler devreye alndnda ekebilecekleri t oplam akm, kompanzasyon ana
besleme alt eri (kablo ve bara kesit leri de buna uygun olmal) anma ve gecikmeli at rma
akmnn alt nda kalmal ve uygulamada kompanzasyon sist emi devre d braklrken bu
alt erle deil t ek t ek kademe kont akt rleri vast asyla devre dbraklmaldr. Bu alt erin ani
ama akm eii de biraz yksek (5-10* I a) deere ayarlanarak arj ve dearj akmlar
nedeniyle gereksiz amalar yaanmamaldr.
163
TMMOB EMO MSEM

Kademeler, deneme amalolarak el konumunda devreye alnp karlrken bir kademenin
devre d braklmasndan sonra t ekrar devreye alnabilmesi iin kondansat rn minimum
dearj sresi kadar (bir dakika) beklenmelidir. Daha seri almann gerekt ii hzlyk deiimi
olan t esislerde, ek dearj direnleri veya bobinleri kullanlmaldr. Bylece dearj sresi 1
saniyeye kadar drlebilir, (t rist r vb. zel anaht arlama dzenleri, bu yorumun dndadr).

Kompanzasyon kademeleri; 1. kademe, en kk gt e; 2. kademe, bunun iki katgt e ve
yet erli gce ulaldkt an sonraki kademeler, bir birine eit gt e seilmelidir. Bylece hem gece
veya haft a sonu ykleri gibi kk yklerin, hem de alma gn ierisindeki kk yk
deiimlerinin uygun kompanzasyonu salanr.

100 kVARlk veya daha byk gt eki kademelerin kullanlmasgereken hallerde, byle bir
kademe t ek bir kont akt rle veya t ek bir kont an kapanmasyla aynanda enerj ilenen birka
kont akt rle devreye alnmamaldr. Bunun yerine, kademe ykn 25 ya da 50er kVARlk
gruplara ayrp her bir grubu birbirinin yardmckont aklarzerinden pe pee enerj ilenen ayr
kont akt rlerle devreye alma yolu t ercih edilmelidir. Bu iddet li arj akmlarnn azalmasn
salayacakt r.

Kademe kont akt rleri seilirken her bir kademe (veya kademe blm) iin, o kademe (veya
kademe blmnn) akmnrahat a anaht arlayabilecek t ercihen kondansat r t ipi (yardmc
kont aklve n direnli) olmalarna dikkat edilmelidir. Bu yardmckont ak ve seri direnler
devreye alma srasnda, arj kondansat r akmlarn snrlayarak t m donanmn mrn
uzat rlar (doru mont aj yaplmak kaydyla). zellikle, revizyonlar (kondansat r glerinin
byt lmesi) srasnda, kont akt rlerin de byt lme gerei gzden karlmamaldr.

Kademe sigort alarnn anma akmlarseilirken arj akmlarve geici rej imler ile harmonik
akmlardikkat e alnarak kondansat r anma akmnn 1,7 kat alnmaldr.

zel g t rafosu bulunan t esislerde, t rafonun dk ykle alt rldhallerde; bu amala zel
olarak bir kondansat r balanmamsa t rafo mknat slanma gc t amamen ebekeden ekilir.
Dnem sonunda, primerden llen reakt if enerj i oransal olarak yksek deerlere ular ve
reakt if enerj i kullanma limit i alarak reakt if enerj i bedeli denmek zorunda kalnabilir. Bu
yzden, byle t rafolarda, sabit kompanzasyon kademesi, kompanzasyon rlesini besleyen
akm t rafosundan nceki (g t rafosuna daha yakn) bir nokt aya balanr. Bylece sabit
kademenin verdii enerj inin yk t arafna deil de g t rafosuna akmas ve bot a alma
akmnn ebekeden ekilmemesi salanr. 8


Enerj i lm A.G. t araft a yaplan 400 kVA ve daha kk anma gl t rafolarda zat en TEDA
genelgesi gerei, sabit grup, mhrl blmeye ve gene kompanzasyon akm t rafosu ve l
sist emi ncesine t aklarak dorudan t rafo bot a alma kaybnkarlamassalanr. Bu sabit
kademelerin kk gl t rafolarda (50 kVA) %3t en balanarak byk gllerde (2000 kVA)
%1-2ye (t rafo anma gcnn yzdesi) drlmesi nerilir. Bu gruplarn korumasiin ya
164
TMMOB EMO MSEM
yksek kesme kapasit eli anaht arl ot omat ik sigort a ya da daha iyisi (yksek kesme
kapasit eleri ve akm snrlama zellikleri dolaysile) NH baklsigort alar kullanlmasnerilir.
zellikle 5 kVAR zeri glerde, devreye alp karma iin anaht ar yerine kont akt r kullanlmas
nerilir.

F- Har moni k Rezonans:
F.1- Reakt i f G Kompanzasyonunda Ser i Rezonans ( ebeke Harmoni kl eri ) :
Kompanzasyon sist eminin t oplam bykl sapt anrken zellikle ebeke kaynakl5. ve 7.
harmonik rezonansve dolaysile t rafo ksa devre empedansdikkat e alnmaldr.
rnein

1000 kVA bir t rafoda
%uk = 6 ise
ksa devre reakt ans:
Xt r = (U / N) * (uk / 100) = (400* 400 / 1000.000) * (6 / 100) = 0,0096
Bu t rafonun 0,4 kV barasna balkompanzasyon sist emi t oplam gc:
500 kVAR ise
Bunun reakt ans:
Xc = U / N = 400* 400 / 500.000 = 0,32
Bu iki reakt ansn rezonansa gelebilecei frekans:
0,32 / 0,0096 = 33,33 -> n = 33,33 -> n = 5,77
5,77 * 50 = 289 Hzdir.
7. harmonik yani 350 Hzde rezonans iin :
0,0096 * 7 = 0,4704
O srada devrede bulunan t oplam kondansat r gc;
N = 400* 400 / 0,4704 = 340.000 VAR = 340 kVAR olmasgerekir.


Sonu: 500 kVARlk t oplam g 7. harmonik rezonansbakmndan risk olut urur. ebekede 7.
harmonik gerilimi varsa bu t rafoda kompanzasyon sist emi t oplam gc 300kVARamamalveya
harmonik filt reli kompanzasyon sist emi kurulmaldr.






165
TMMOB EMO MSEM
Par al el ve Ser i Har moni k RezonansDevr el er i :




F.2. Reakt i f G Kompanzasyonunda Par al el Rezonans ( Yk Har moni kl er i ) :
Yk kaynakl harmonik akmlar, kondansat r empedans byk frekanslarda ok
kldnden kondansat rlere doru akmay t ercih ederler. Bunlarn, kondansat rleri,
zellikle sl ynden zorlayabilecekleri durumlarda (harmonikli yklerin t rafo gcnn %25ini
amas bir snr deer kabul edilebilir); kondansat r girilerine 5. harmonikt en nce
kondansat r reakt ans ile seri rezonans devresi olut uran ok bobinleri (hava aralkl
reakt rler) balanarak 5 ve st harmoniklerde rezonans iht imali yok edilmeye allr. Tipik
deerler olarak; 210 Hz,189 Hz ve 135 Hz belirt ilebilir.

210 Hze karden filt releme oran(p = Xr / Xcdir):
210 / 50 = 4,2
4,2 = 17,64
1 / 17,64 = %5,67 dir.

189 ve 135 Hze karden p oranlar%7 ve %14t r.

Harmoniklere kar filt reli (seri reakt rl) reakt if g kompanzasyonu uygulamalarnda, p
filt releme oranna gre kondansat r geriliminin seimi ve ebeke anma geriliminden daha
yksek anma deerinde seilmek zorunda kalnan kondansat r gcnn fiili ilet me
geriliminde ne kadar azalddikkat e alnmaldr.

400 V sist emde filt reli kondansat r uygulamalarnda kullanlabilecek balca anma gerilimleri:
415-440-480-525 Vt ur.

rnein:
400 V ebekede; %5,67 filt releme oraniin:
400 * %105,67 = 422,68 V.
440 V anma gerilimli kondansat r kullanlmaldr.
Bu durumda 25 kVARlk anma gc;
25 * (422,68 / 440 ) = 23,07 kVAR olur.
166
TMMOB EMO MSEM
Hat t a reakt rdeki reakt if g kaybdikkat e alndnda;
I = 23070 / 3 * 422,68 = 31,51 A
Nr = 3 * 22,68 * 31,51 = 1238 VAR
Net reakt if g (et kin kompanzasyon gc):
23,07 1,238 = 21,832 kVAR olacakt r.
167
TMMOB EMO MSEM
ELEKTRK TESSLERNDE GVENLK

1. AMA, FKR BRL / ELEKTRKSEL TEHLKE KAVRAMI
2. KAZASI TANI MI

ELEKTRK TESSLERNDE KAZALARI ,
1. ELEKTRK TESSLERNDE GVENL,
2. ALI MA NCES PLANLAMA,
3. GVENLK N 6 ADI M,
4. ELEKTRK TESSLER ALI MALARI NDA ALI NACAK NLEMLER,
5. GVENLK KARTLARI .

1. AMA ;

YG.-AG. Elekt rik t esislerinde yaplacak almalarda;

a. gvenliinin salanmasna ynelik bilgi ve deneyimleri paylamak,

b. Alnmas zorunlu olan nlemleri bir kez daha t ekrarlayarak can ve mal gvenliinin
salanmasna ynelik olarak becerilerimizi gelit irmek.

olarak t anmlanabilir.

Tehlikeler arasnda;
Dizayn hat alar,
Yet ersiz alma koullar,
Ekipman veya uygulama eksiklikleri saylabilir.
Ayrca bireylerin dikkat siz ve kast sz hareket leri de t ehlikeye neden olur.
Tehlikelerden kanmak iin gvenli bir alma ort amhazrlamak amacyla mmkn
olduu kadar ok sayda nlem alnmaldr.
nlem almaya ynelik almalar ise yap ve elekt rik t esisinin t asarm, yani
proj elendirilmesi aamasnda balar.

Bu aama bt n dnyada;
MHENDSLK FAALYET ALANI DI R!.

ELEKTRK TESSLERNDE KAZALARI NI N NLENEBLMES N !

Gvenlik kavramt emelinin olut urulmasna ynelik
bu programn hedef kit lesi ;

Ynet ici kademe,
Elekt rik ust as,
Elekt rik Teknisyeni,
Elekt rik Mhendisi,
Kullanlan ekipman ve t ehizat n t asarm ve ret icileridir.

Yet erli gvenliin salanmas, fikir birlii st andart larndaki minimum art larn salanmas anlamn
t ar.

ELEKTRKSEL TEHLKE ;

Elekt rik enerj isi kullanmyaammzn ylesine ayrlmaz bir parashaline gelmit ir ki,
hayat mzn hemen her annda birlikt e olduumuz halde kullanrken ne kadar t ehlikeli
olduunu unut ur veya dnmeyiz.

168
TMMOB EMO MSEM
El ekt r i ksel Tehl i ke !

Elekt rik arpmas
Elekt rik Ark parlamas
Elekt rik arket kileri

olarak incelenecekt ir..

2. KAZASI ;

Belirli bir zarara ya da yaralanmaya neden olan beklenmeyen ve nceden planlanmam bir olaydr.
( Uluslar Arasalma rgt )

nceden planlanmam, ou zaman kiisel yaralanmalara, makina ara ve gerecin zarara uramasna,
ret imin bir sre durmasna yol aan bir olaydr.
( Dnya Salk rgt )

ELEKTRK TESSLERNDE KAZALARI ;

kazal arnn ol uumunda aadaki nedenl er et ki l i ol makt adr ;

A. Teknik nedenler ;
B. Kiisel nedenler,
C. Olaanst koullar,

A. Tekni k nedenl er ;

1. Tasarm hat alar
2. Tesist e kullanlan malzemeler,
3. Topraklama hat alar,
4. Yalt m hat alar,
5. Gvenlik gerelerinin yet ersizlii,
6. alma yaplan yerdeki aydnlat ma ve scaklk koullar,

A.1. Tasarm hat al ar;

Yapelekt rik enerj isi t esisleri alannda ne yazk ki lkemizde siyasal t ercihlerin glgesinde kararlar
alnmakt adr.
Bu nedenle yapii aydnlat ma ve kuvvet t esisat proj elendirilmesine ynelik olarak gelimi lkelerin
aksine fen adam t anmalt nda faaliyet yrt en kesime, mhendislik t asarm ve uygulama alanlar
almakt adr.

A.2. Tesi sl er de kul l anl an mal zemel er ;

almann gereklet irilecei t esis blmnde kullanlan malzemelerden kaynaklanan i kazalar
yaandbilinmekt edir.

zellikle elekt rik t esislerinde ilk defa enerj i uygulanmassrasnda kullanlan cihaz veya t ehizat t an
kaynaklanan ksa devre ve pat lama gibi nedenlerle yaralanma, ar yank, geici veya kalckrlk ve
hat t a lmle sonulanan kazalara yol at klarbilinmekt edir.

Yine HST ayrcnn almas, sigort a deit irilmesi ve enerj i verilmesi srasnda sigort a veya parafudr
pat lamasile oluan para t esiri ile yaralanmalara neden olan i kazalaryaanmakt adr.

A.3. Topr akl ama hat al ar;

Elekt rik Tesislerinde Topraklamalar Ynet melii 2001 ylnda yaymlanmt r.
169
TMMOB EMO MSEM
Ancak t opraklama t esislerine ynelik gemit en gelen yerleik kavramlar nedeniyle karmaklk hala
srmekt edir.

Hat a akmlarndan kaynakl ok sayda i kazas yaand, ou zaman bu kazalarn lmle
sonulandbilinmekt edir. Bu nedenle t opraklama ynet melii ve mant iyi kavranmak zorundadr.

A.4. Yal t m hat al ar;

Tesislerde enerj ili nokt alarn t ehizat a balanmas veya t emas geriliminin 50 V. deerinin zerine
kmasile sonulanabilecek balant hat alaryalt m hat alarolarak adlandrlmakt adr.

Yine YG. Tesislerinde yalt m malzemelerinin yzey sznt akmlarile oluan gerilimler bu balk alt nda
deerlendirilebilir. Bu nedenle oluabilecek gerilimlere kar kullanlacak ynt em ve t edbirler
alnmaldr.

A.5. Gvenl i k ger el er i ni n yet er si zl ii ;

YG ve AG t esislerinde alma iin enerj inin kesilmesinin hat asz yapldnanlamak yaamsal nem
t amakt adr.

ENH veya TMde yaplan bir manevra ileminin sonucunda gerilim yokluu, hat t fei ve neon lambal
manevra ubuu ile hat asz anlalabilir.

Ama bazen bu gerelerin kullanlmamasnn bedeli ne yazk ki ar olmakt adr.

A.6. al ma yer i aydnl at ma ve scakl k koul l ar;

kazalarile ilgili arat rmalar ve bilimsel veriler, alanlarn alma ort amnn scaklk ve aydnlat ma
koullarna balolarak et kilendiklerini gst ermekt edir.

Yet erli ve doru aydnlat ma ile normal scakln kazalarn nlenmesine ynelik olumlu kat ksunduu
bilinmekt edir.

Elekt rik dat m ebekelerinde enerj i kesint ilerinin t ket imin dk olduu erken saat lerde yaplmas,
yet erince aydnlanmam ve souk hava ort amnn ENH almalarnda hat a yapma olaslnart t rd
buna rnek gst erilebilir.

B.1. Ki i sel nedenl er ;

Eit im eksiklii,
Argven ve cesaret ,
Dikkat sizlik, ihmal, beceriksizlik,
Ruhsal ve fiziksel et kiler,

B.1.1. Ei t i m eksi kl i i ;

Enerj i t esislerinde yaplacak almalarda alnmaszorunlu olan gvenlik nlemlerinin nemi yet erince
kavranabilmi deildir.
Burada almann sorumluluunu st lenen elekt rik mhendisinden ust a konumunda alan
elemanlara kadar eit im eksikliinin varlher kesim t arafndan bilinmekt edir.
Ne yazk ki bu nedenle can kayplarile sonulanan sonular yaanmakt adr.

B.1.2. Argven ve cesar et ;

Bir kiinin belirli bir ii uzun sre yapmasile gelit irdii el becerisi ve buna bali hz, onu yapt ii
ayni alkanlkla srdrebilecei ynnde kalcdavran deiikliine ynelt mekt edir.
170
TMMOB EMO MSEM
Bu durum cesaret duygusunu glendirmekt e ve gvenlik nlemlerine zaman ve enerj i harcamann
gereksiz olduu ynnde davran gelit irmesi ile sonulanmakt adr.

Kiinin gelit irdii argven duygusu, onun daha dikkat siz davranmasna yol amakt adr.

B.1.3. Di kkat si zl i k, i hmal ve becer i noksanl ;

Enerj i t esislerinde yaplacak almalarda alnmaszorunlu olan gvenlik nlemlerinin nemi yet erince
kavranabilmi deildir.

Burada almann sorumluluunu st lenen elekt rik mhendisinden kol gc ile alan elemanlara
kadar genelde eit im eksikliinin varlher kesim t arafndan bilinmekt edir.

Ne yazk ki bu nedenle can kayplarile sonulanan i kazalaryaanmakt adr.

B.1.4. Ruhsal ve f i zi ksel et ki l er ;

alanlarn yapt klarie younlamalar, gvenlik nlemlerinin alnmasnda et kin olmakt adr. Enerj i
t esislerinde yaplacak almalarda alanlarn Ruhsal ve fiziksel durumlarincelenmeli, bu belirt ileri
t ayan elemanlarn alt rlmamaskoullardahil
gerekli nlemler alnmaldr.

Dalgnlk yarat acak koullarla mcadele edilmelidir. alanlarn ruhsal bedensel sorunlar, ar
yorgunluk, kuvvet kayb, grme ve iit me duyusunda azalma gibi
hususlar izlenmelidir.

C. Ol aanst koul l ar ;

Deprem, sel baskn, t oprak kaymas, frt na vb. nedenlerle de elekt riksel i kazalarolumakt adr.

ENH da t el kopmas, su basknlarnda manevra vb. iler iin TM ve AG panolarnda yaplacak
mdahaleler bu kapsamda yer almakt adr. Bu koullarda yaplacak almalarda olaanst koullarda
uygulanacak i gvenlii art laruygulanmaldr. Personelin i yerine ulamamalulam aracnn
t rafik kazasile oluan yaralanma ve kayplar yine i kazaskapsamnda yer almakt adr.

171
TMMOB EMO MSEM
3. ELEKTRK TESSLERNDE GVENL N ;

El ekt r i k ener j i si t esi sl er i nde yapl acak al mal ar da ;

Kiisel koruyucu kullanmak,
Koruyucu yalt ma kullanmak,
zerinde manevra yaplan zeminin yalt lmas,
Gerilim yokluu kont rol yapmak,
Dk gerilim kullanmak,
Ksa devre ve t opraklama yapmak,
Koruma t opraklamasyapmak,
zole t ransformat r kullanmak.

Bu t edbi rl erden bi ri veya bi rkabi rl i kt e uygul anabi l i r.

3.a. Ki i sel kor uyucu kul l anmak,

YG.Ener j i t esi sl er i nde yapl acak al mal ar da kul l anl masger eken ki i sel kor uyucul ar ;

1. Koruyucu eldiven,
2. elbisesi veya i t ulumu,
3. Baret ,
4. Koruyucu gzlk,
5. Emniyet kemeri,
6. Koruyucu ayakkabveya elik burunlu bot .

Ki i sel Kor uyucul ar



172
TMMOB EMO MSEM
3.b. Ki i sel kor uyucu yal t m kul l anmak,

YG.Enerj i t esi sl eri nde kul l anl masger eken ki i sel kor uyucul ar ;

zol e el di ven ( 1-36 kV.)

zol e manevr a ubuu ( 36 kV.)

Yal t kan i zme ( 36 kV.)
















3.c. zer i nde manevr a yapl an zemi ni n yal t l mas;

1. zol e hal
2. zol e t abure
3. zol e mer di ven





173
TMMOB EMO MSEM



i f t Kut upl u YG. Dedekt r Neon l ambal YG.kont r ol ubuu


3.e. Dk ger i l i m kul l anmak ;

Met al t esis blm iinde, t nel vb. ort amn nemli veya slak olduu zemine sahip t esislerde zellikle
aydnlat ma ve dier cihazlarn kullanmnda dk gerilim kullanlmaldr.























220 V.AA
24 V.AA
174
TMMOB EMO MSEM
3.f . Ksa devr e ve t opr akl ama yapmak ;

Manevralar blmnde anlat lan almalarda enerj inin kesilmesi sonras ksa devre edilerek
t opraklanmas( izole edilmesi ) iin aadaki t ehizat kullanlr. ENH. almasncesinde gerilim
yokluu kont rol Hat t fei ile yaplr. Bu ilemle ilk ksa Devre ilemi de gereklet irilmi olacakt r.





Ksa devre aparat
Topraklama aparat
175
TMMOB EMO MSEM
3.g. Kor uma t opr akl amasyapmak ;

Tesist e alma ncesi gerekli izolasyonun salanmasndan sonra t esisin t opraklanmasyaplr.

Bunun iin alma yaplacak blmlerin t opraklama sist emine elekt riksel olarak balanmas
gerekmekt edir.

3.g. zol e t ransf or mat r kul l anmak ;

Tesisin mont aj , bakm veya onarm srasnda kullanlacak elekt rikli alet lerin direkt olarak bara
balant syerine rnein 220/ 220 V.AA. Trafosu zerinden manyet ik olarak balanmasile kullanlan el
alet i, kaynak makinasvb. cihazlardan oluacak hat a akmlarndan korunmak iin et kin bir ynt emdir.






220 V.AA.
220 V.AA.
176
TMMOB EMO MSEM
4. ALI MA NCES PLANLAMA ;

YAPI LACAK N AAMALARI NI PLANLAYI N.

Kazalarn ou beklenmedik bir eyin olmasyla meydana gelir. Acele et meden, bt n olaslklarn
dikkat e alndbir plan hazrlayn.

e balamadan nce her admdnn ve t ehlike pot ansiyelini gznzde canlandrmaya aln.

4.1. BEKLENMEDK SONULARI TAHMN EDN.

Bir ii dnrken, yaplacak her eyi kk admlara ayrn.
Planlarn deiebileceini bilin ve gerekirse planda deiiklik yapmaya hazr olun.

e dahil olan herkesin aynplana gre alt ndan emin olun.

Elekt rik t ehlikesinin yannda almak gerekt ii zaman, iin kapsamnbelirlemek iin yazlbir plan
hazrlayn.

4.2. PROSEDRLER ARA OLARAK KULLANI N.

Prosedrler; bir ie hazrlanmann, o ii yapmann ve t amamlamann en iyi yoludur.

Aralarnz gibi prosedrlerinizin de gncel olduundan emin olun.

4.3. TEHLKEY TANI MLAYI N.

plannhazrladkt an sonra her admgzden geirin. Ekipmann normal koullar alt nda son derece
gvenli olabileceini, ancak sist emde hat a olduunda gvensizleebileceini dikkat e aln.

Ayrca elekt rik enerj isiyle ilgili olmayan t ehlike olaslklarnda gzden karmayn.

4.4. NSANLARI N YETENEKLERN DEERLENDRN.

Elekt rik enerj isinin sz konusu olduu ileri yapan personel bu ie uygun nit elikleri alm ve eit ime
sahip olmaldr.

Elekt riksel t ehlikeleri t anyabilmeli, bu t ehlikelere maruz kalmakt an kanmalve alnmayacak gvenlik
nlemlerinin pot ansiyel sonularnanlamaldr. Kendinizi de bu analize dahil et meyi, eit im kayt lar
hazrlamayve t ut mayunut mayn..

5. GVENLK N 6 ADI M ;

Bt n olas enerj i kaynaklarn belirleyin. Tm gvenilir ve gncel izim,
dokmant asyon ve t anmlama et iket lerini gzden geirin. izimlerde geici ve yedek g
kaynaklardahil TM ENERJ KAYNAKLARI yer almaldr.
Yk uygun ekilde kest ikt en sonra, devreye ait balant ayrcsnan. Bu nokt ada,
ekipmann veya devrenin enerj isi kesilmit ir.
Mmknse devre kesiciler dahil bt n ayrclarn ak olduunu gzle kont rol edin.
lem ncesinde kesme ve ayrma t ehizat nn ilgili st andart lara uygunluuna dikkat edin.
Kilit leme/ et iket leme t ert ibat nbelgelenmi polit ika erevesinde uygulayn.
Belgelenmi polit ika demek bt n personelin ulaabilecei, yapt rm gc olan yazl
prosedr demekt ir. Ve nlemlerin alnmasnda et kin olmakt adr.
Uygun dereceli gerilim t est cihazlarkullanarak fiziksel t emas olabilecek hibir nokt ada
gerilim olmadndan emin olun.
ndklenmi gerilim ya da depolanm enerj i olaslvarsa, faz ilet kenlerine
dokunmadan nce onlart opraklayn. Baka bir enerj i kaynayla kaza eseri t emas sonucu
177
TMMOB EMO MSEM
ilet kenlere t ekrar elekt rik gelmesi sz konusu ise mevcut kaak akma uygun t opraklama
t ert ibat kullann.

6. ELEKTRK TESSLER ALI MALARI NDA ALI NACAK NLEMLER;

1. alanlarn yapt klarie younlamalar, gvenlik nlemlerinin alnmasnda et kin olmakt adr.
alanlarn ruhsal ve fiziksel durumlarincelenmeli, ie konsant re olma zorluu, dalgnlk vb.
belirt ileri t ayan kiilerin alt rlmamaskoullardahil gerekli nlemler alnmal,
2. Dalgnlk yarat acak koullarla mcadele edilmelidir. alanlarn ruhsal bedensel sorunlar,
kuvvet kayb, grme ve iit me duyusunda azalma gibi hususlar izlenmeli,
3. alt rlacak elemanlara i gvenlii ile ilgili eit im verilmeli, eit im sonras gvenlik
malzemeleri kiilere zimmet li olarak t eslim edilmelidir,
4. alanlarn gvenlik malzemelerini t eslim aldklar, ve bu malzemeleri kullanmadan
almayacaklarna dair t aahht name alnarak personelin dosyasna koyulmaldr,
5. Gvenlik malzemeleri srekli kont rol edilerek gvenlik malzemesi kont rol deft erine ilenmelidir,
6. Bir iyerinde her 10 kii iin bir sert ifikalilk yardm eit imi alm personel alt rlmasnn yasal
zorunluluk olduu unut ulmamaldr,
7. Elekt rik t esislerinde yaplacak alma ncesi gvenlik ve ilk yardm gereleri hazr t ut ulmaldr.
8. Personele; enerj i t esislerinde yaplacak almalarda kesme ayrma sonucunda enerj i yokluu
kont rol yapldkt an, t esist e izole ilemi iin ksa devre ve t opraklama t amamlannca, gvenlik
kart larasldkt an sonra alma yaplacasrekli hat rlat lmaldr.
9. Personelin farkl blmlerde yapacaklar iler hakknda t alimat lar yazl i emirleri olarak
verilmeli, gerilim alt ndaki blmlere gerekli ikaz ve gvenlik kart lar ile kilit leme, engelleyici
bariyer, erit ve levhalar aslmaldr,

7. GVENLK KARTLARI

Personele alma yaplan t esis veya t esis blmnde, t ehizat n enerj ili veya enerj isiz olduunu veya
t ehizat n konumuna mdahale edilmeyeceine dair ikazla ilgili bilgi ilet iimi salar.

TEK Dneminde hazrlanan ve halen benzer t revleri kullanlan drt eit gvenlik kart vardr.

Tehlike dokunma kart
Dokunma alma var ( yardmct ehlike ) kart
Dikkat gerilim alt nda alma var kart
zel durum kart


6.a. Tehl i ke dokunma kar t ( ana kar t )

Ser vi s dedi l en t ehi zat
zer i nde her hangi bi r
al ma yapl acaksa, bu
t ehi zat geri l i m al t na
al abi l ecek kesi ci l er i n
uzakt an kumanda
but onl arzeri ne gerekl i
bi l gi l er yazl ar ak asl r .
178
TMMOB EMO MSEM
Arzal ( f akat zer i nde al ma
yapl mayan ) veya her hangi bi r
nedenl e servi se al nmas
i st enmeyen t ehi zat geri l i m
al t na al abi l ecek;
Kesi ci l er i n ve ayrcl arn
uzakt an ve yakndan kumanda
but onl arnn zer i ne asl r l ar .
6.2. Dokunma al ma var ( yardmct ehl i ke ) kar t




6.3. Di kkat geri l i m al t nda al ma kart




6.4. zel dur um kar t

Ser vi s dedi l en t ehi zat
zer i nde her hangi bi r al ma
yapl acaksa, bu t ehi zat
geri l i m al t na al abi l ecek;
Kesi ci l er i n yakndan kumanda
but onl arna,
Ayrcl ar n yakndan
kumanda kol l arna,
Ayrcnn uzakt an kumanda but onu veya
pozi syon gst er me but onl arna ger ekl i
bi l gi l er yazl ar ak asl r.
Geri l i m al t nda al ma
yapl acak t ehi zat n,
geri l i ml i kesi ci l eri n
uzakt an kumanda but onu
zer i ne asl r .
179
TMMOB EMO MSEM
ELEKTRK KAZALARI NDA LKYARDI M ORGANZAYONU

LKYARDI M NEDR?

HERHANG BR HASTALI K VEYA KAZA SONUCU SALI I TEHLKEYE GRM OLAN KYE, OLAY
YERNDE YARDI MI TAMAMLAYACAK SALI K PERSONEL GELNCEYE KADAR, DURUMUN
KTLEMESN NLEMEK AMACI YLA LASI Z OLARAK YAPI LAN MDAHALEDR

LKYARDI MI N NCELKL AMALARI NELERDR?

YAAMSAL FONKSYONLARI N SRDRLMESN SALAMAK
HASTA/ YARALI NI N DURUMUNUN KTLEMESN ENGELLEMEK
YLETRMEY KOLAYLATI RMAK

LKYARDI MI N TEMEL UYGULAMALARI NELERDR?

KORUMA:
OLAY YERNDE OLASI TEHLKELER BELRLEYEREK GVENL BR EVRE OLUTURMAKTI R

BLDRME:
EN HI ZLI EKLDE GEREKL YARDI M KURULULARI NA HABER VERLMESDR.

112YE NE SYLEMELYZ?

KESN YER VE ADRES
KM,HANG NUMARADAN ARI YOR
OLAYI N TANI MI
HASTA/ YARALI SAYI SI
HASTA/ YARALI LARI N DURUMU
NASI L BR YARDI M ALDI KLARI
AI KLANMALI DI R.

KURTARMA:
OLAY YERNDE HASTA YARALI LARA MDAHALE; HI ZLI ANCAK SAKN BR EKLDE YAPI LMALI DI R!

LKYARDI MCI NI N ZELLKLER

NSAN VCUDU LE LGL BLGLERE SAHP OLMALI
NCE KEND CAN GVENLN KORUMALI
SAKN OLMALI
KENDNE GVENMEL
ELDEK OLANAKLARI DEERLENDREBLMEL
OLAYI ANI NDA VE DORU OLARAK HABER VERMEL (1-1-2Y ARAMAK)
EVREDEK KLERNDEN YARARLANABLMEL

180
TMMOB EMO MSEM
OLAY YERNN DEERLENDRLMES







BU LEMN AMACI ;
TEKRAR KAZA OLMASI RSKN ORTADAN KALDI RMAK,
OLAY YERNDEK HASTA YARALI LARI N SAYI SI VE TRLERN BELRLEMEKTR.


181
TMMOB EMO MSEM
NSAN VCUDUNU OLUTURAN YAPI LAR




Dol am Si st emi :

Vcudun iht iyacolan OKSJEN,besini, hormonlar, pht lama elemanlarn, koruyucu elemanlar
hcrelere t ar

yapdan oluur:
I . KALP
I I . DAMARLAR
I I I . KANDAN OLUUR


Nabz: Kann at ardamara yapt
basnt r.

YETKN BR NSANI N
NABZI ;
60-100 KEZ / DKDI R

OCUK VE BEBEK NABZI SE;
100-120 KEZ / DKDI R




V V c cu ud du un n e es sa as s y ya ap p t t a a H H C CR RE E d di i r r

B Be en nz ze er r H H c cr r e el l e er r b bi i r r l l e e e er r e ek k D DO OK KU Ul l a ar r , ,

B Be en nz ze er r d do ok ku ul l a ar r b bi i r r l l e e e er r e ek k O OR RG GA AN Nl l a ar r , ,

O Or r g ga an nl l a ar r b bi i r r l l e e e er r e ek k S S S ST TE EM Ml l e er r i i
o ol l u u t t u ur r u ur r
182
TMMOB EMO MSEM
VCUTTAK NABI Z NOKTALARI




Sol unum Si st emi

Yet i ki n bir insann solunum says12-20 kez/ dkdr.
ocuk ve bebei n solunumu ise 20-25 kez/ dkdr.


Si ni r Si st emi

Bu sist em alglama, anlama hareket lerin uyumu,solunum ve kalbin almasnkont rol eder

BEYN,BEYNCK, OMURLK SOANI , OMURLKTEN OLUUR.

Bu sist eme zarar gelirse FEL veya LM gerekleebilir! ! !

Har eket si st emi

Vcudun dengede kalmasnve hareket et mesini salar
-KEMKLER,
-EKLEMLER VE
-KASLAR
SSTEM OLUTURUR

183
TMMOB EMO MSEM
HASTA/ YARALI NI N DEERLENDRLMES AMALARI

I -) H/ Ynn hast alk yada yaralanmasnn arlk dzeyinin belirlenmesi
I I -) Mdahalede nceliklerin belirlenmesi
I I I -) Her duruma zg gerekli ynt emlerin belirlenmesi


NCELK SI RASI NI N BELRLENMES

1.der ecede ncel i i ol an h/ yl ar ( AI R)
BLNC KAPALI OLANLAR
DDETL KANAMASI OLANLAR
AI R YANI I OLANLAR

2.der ecede ncel i i ol an h/ yl ar ( ORTA)
ORTA DERECEDE YANI K
ORTA DERECEDE KANAMASI OLANLAR

3.der ecede ncel i i ol an h/ yl ar ( HAFF)
KI RI K,KANAMA
BURKULMA,I KI K
HAFF YANI K,SI YRI K

HASTA YARALI DEERLENDRMES

NCE GVENL UNUTMA!!

H/ YNI N BLNCN DEERLENDR:
YETKN VE OCUUN BLNCN; OMUZLARI NDAN HAFFE SALLAYI P, SESLENEREK KONTROL
EDERZ

BLNC YERNDE DELSE:

112 ARANI R
H/ y Birinci Deerlendirmesi yaplr.

A. Solunum Yolu Aklna
B. Solunumuna

baklr.

A) Sol unum Yol u Akl
Yet ikin ve ocuklarda aza kr bir dal yaplarak az iindeki yabancmaddeler t emizlenir.
Bebeklerde ise cisim grlyorsa iki parmakla alnr.

Kr dalt an sonra
bir el alna, dier elin parmada eneye konularak ba- ene pozisyonu verilerek dilin geriye
git mesi engellenir.

B.) Sol unumun Deerl endi ri l mesi :
lkyardmcbanH/ Ynn gsne bakacak ekilde evirir ve yzn H/ Ynn yzne yaklat rarak 5
saniye sreyle solunumu dinlemeye ve hisset meye alr.

Buna Bak-Dinle-Hisset pozisyonu denir.

BRNC DEERLENDRME SONUCUNDA: Eer bi l i n kapal sol unum YOKSA H/ Yya
TEMEL YAAM DESTE sal anr
184
TMMOB EMO MSEM
BRNC DEERLENDRME SONUCUNDA:

Eer bilin kapalfakat
sol unum var sa
H/ Y koma pozisyonuna alnarak,
dier H/ Ylar incelenir.

EER BLNC VARSA:

KNC DEERLENDRME YAPI LI R
BU GENEL BR KONTROL AMALI DI R VE DKKATLE YAPI LMASI GEREKR.


TEMEL YAAM DESTE
AMA:
SOLUNUM VE KALB DURAN KYE TEMEL YAAM DESTE UYGULAMA

SOLUNUM DURMASI :

SOLUNUM HAREKETNN DURMASI NEDENYLE VCUDUN GEREKL OLAN OKSJENDEN YOKSUN
KALMASI DI R

KALP DURMASI :

Bi l i nci kapal ki i de byk at ar damar l ar dan nabz al nmamasdr.
Kalp durmasna 5-6 dakika iinde mdahale edilmez ise oksij enlenmesi bozulacaiin beyi n hasar
oluur






























185
TMMOB EMO MSEM
TEMEL YAAM DESTE BA-ENE POZSYONU NASI L VERLR?

BR EL ALI NA KONUR DER EL ENEDE OLACAK EKLDE ENE GERYE TLR

EER ENEDE SORUN VARSA;
L MANEVRA TEKN UYGULANABLR

YETKNLERDE DI KALP MASAJI VE YAPAY SOLUNUM NASI L YAPI LI R?

LKYARDI MCI KENDN KORUMAK N

NCE BR TLBENT,GAZLI BEZ VB.

KULLANI LABLR

YETKNLERDE DI KALP MASAJI VE YAPAY SOLUNUM NASI L YAPI LI R?

OLAY YER DEERLENDRLR.
BLNC KONTROL EDLR
112 ARANI R
BA-BOYUN EKSEN KORUNARAK, SERT ZEMNE ALI NI R
SI KAN GYSLER GEVETLR (KRAVAT, KEMER VB.)
AZI NA KR DALI YAPI LI R
BA-ENE POZSYONU VERLR (ene 90 derece olacak ekilde)

H/ YNI N SOLUNUM YOLU AI LDI KTAN SONRA, SOLUNUM BAK,DNLE,HSSET YNTEM
LE DEERLENDRLR. SOLUNUM YOKSA
H/ Y NI N BURNU BA VE ARET PARMAKLARI YLA SI KI LI R
DERN BR NEFES ALI NARAK (700-1000 ML) HASTANI N AZI NDAN K KEZ FLENR
SOLUNUMUN GER GELP- GELMED GZLENR


Gsn t am ort asna bir elin t opuu yerlet irilir. Dier el bu elin zerine kenet lenir.

PARMAKLARI GS KAFESNE DEDRMEDEN, DRSEKLER BKMEDEN VCUT DK BR
KONUMA GELR

GS KEM 4-5 CM NECEK EKLDE RTMK OLARAK 30 BASI UYGULANI R. (DAKKADA
100 KEZ OLACAK GB)

30 basdan sonra 2 kez soluk verilir (Dakikada 15-20 olacak gibi)

Bu ilem (30 bas: 2 solunum) 5 t ur yaplr

5 t urdan sonra 112 aranmadysa aranr.

30 d kalp masaj , 2 yapay solunum yaplarak 112 gelene kadar ilemlere devam edilir.

Bu ilemleri yaparken yaam belirt isi hissedilirse ilemlere son verilir. Solunum t ekrar
deerlendirilir. Bulgulara gre t emel yaam dest ei devam eder.

186
TMMOB EMO MSEM
Koma pozi syonu ( YarYz Koyun Yan Pozi syon)

H/ y nn bilinci kont rol edilir
Skan giysiler gevet ilir,aznn iine baklr.
Solunum ve nabz deerlendirilir
H/ Y nn kardaki kolu gs zerine konur
Kardaki bacadik ayapacak ekilde kvrlr
lkyardmcya yakn kolu ba zerine uzat lr
Kardaki omuz ve kaladan t ut ularak bir hamlede evrilir
st eki bacak ne doru dest ek yaplr
Alt t aki bacak hafif bklerek arkaya dest ek yaplr
Ba kolun st ne eik olarak konur
112 nin gelmesi beklenir
2,3 dakika arayla ABC S DEERLENDRLR










































187
TMMOB EMO MSEM
TEMEL YAAM DESTE HAYAT KURTARMA ZNCR


1.) 112 ARANI R
2.) TEMEL YAAM
DESTE SALANIR
3.) AMBULANS
EKPLERNCE
YARDIM SALANIR
4.) HASTANE ACL
SERVSLERNDE
188
TMMOB EMO MSEM