DENZYOLU TAIMACILII GR Gerek uluslararas gerekse de yurtii ticarette gittike kzan rekabet ortamnda firmalar maliyetlerini azaltarak daha

kazanl bir ekilde faaliyetlerini srdrebilmek iin eitli yollara bavurmaktadr. Firmalarn byle bir tutum izlemelerinde bavurduklar bir faktr olarak lojistik, gittike daha fazla nem kazanan bir faaliyet alan olarak karmza kmaktadr. Lojistik, genel anlamda hammaddenin kaynandan alnarak rn haline dntrlp bunun nihai tketiciye ulatrlmas ve hatta bozulma, krlma gibi nedenlerle tekrar satcya iade edilmesi srelerinin tamamn kapsamakla beraber lkemizde daha ok tamaclk ve depolama faaliyetleri olarak anlalmaktadr. Byle bir dncenin olumasnda lojistik faaliyetlerin iinde en nemli faaliyetin tamaclk olmas ve Trkiyedeki lojistik hizmetlerini eskiden nakliyecilik hizmeti salayan firmalarn gerekletirmesi etkili olmutur. Tama modlar arasnda denizyolu tamacl dier tama modlarna gre daha az maliyetli olduu gibi daha gvenlidir. Bu yzden mevcut artlar altnda heryere denizyolu tamacl kullanlarak tama yapmak mmkn deildir- denizyolu tamacl dier tama modlarna gre daha ok kullanlmaktadr.

1.DENZYOLU TAIMACILII Denizyolu tamacl, uluslararas tamaclkta en ok kullanlan tama eklidir. Denizyolu tamacl tarifeli ve tarifesiz denizyolu tamacl olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Dnyada d ticaret hacminin yaklak deer olarak 2/3, miktar olarak denizyolu ile tarifeli olarak tanmaktadr. Bunun nedeni, tarifeli denizyolu tamaclnda tanan mallarn kymetli olmas ve sunulan hizmetlerin tarifesiz denizyolu tamaclna gre daha dzenli ve iyi olmasndandr (Shipping Economics, 1996; 8).1 Denizyolu tasmaclg ile ok byk miktarda kuru yk, likit ve gaz, konteynerlenebilen malzemeler tasnmaktadr. Bunlara ek olarak, hz faktrnn ok nemli olmadg dsk degerli rnlerin tasnmasnda da denizyolu tasmaclg tercih edilmektedir.

ekil 1. Tama Trlerinin zelliklerine Gre Karlatrlmas Kaynak: Erdal anc, 2003 ekil 1 de tama trleri eitli zellikleri ( maliyet, hz, hizmet vb.) itibariyle karlatrlmtr.Bu ekilde de grdmz gibi denizyolu tamacl maliyet asndan dier ama trlerine gre ok dktr.Her nekadar hz konusunda dierlerine gre yava olsa da maliyetinin dk olmas ve ok eitli rlerin tanabilir olmas tercih sebebi olmaktadr.

Gizem Elbirlik, Trk Lojistik Sektrnde Denizyolu Tamaclnn nemi ve Sorunlar,Dokuz Eyll niversitesi,2008.

Denizyolu tamacl, etkili ve ucuz bir tamaclk yntemi olduundan, uluslararas ve hatta ktalar aras tamaclkta byk bir yere sahiptir.(Baird, 2001; 103). Yksek miktarlarda yk tanabilmesi, enerji tketiminin azl gibi nedenlerden dolay tama maliyetlerinin dktr ve bu yzden en ekonomik tama modudur. En nemli avantaj, ok byk hacimli rn tamasn saglamasdr (Yldztekin, 2002; 18). Gvenilirlii yksektir. Denizyolu tasmacl, karayoluna gre yedi kat, demiryoluna gre iki buuk kat daha ucuz; yakt tketimi bakmndan da, karayolundan drt kat, demiryolundan iki kat daha ucuz bir tamaclk yntemidir (Ylmaz, 1990; 63). Ancak tm bu avantajlarnn yannda dezavantaj da vardr. Liman, iskele gibi pahal tesislere ihtiya duyulmaktadr, ulam ann kurulmas ky ve limanlarla ilgilidir. Yava bir tamaclk yntemidir (Baird, 2001; 107). 1.2. Dnya Denizcilik Sektr lkeler aras ticaretin yaplmasn saglayan ulastrma, insan ve esyann birnoktadan diger noktaya tasnmas veya hareketini ifade etmektedir. Ulastrmasektrnn alt sistemlerinden birisi olan deniz tasmaclg, ogunlukla birden fazlalke arasnda gereklestirilen, uluslararas bir nitelige sahip bir tasmaclk yntemidir. (Beresford vd., 2003; 50).

ekil 2. Yllar tibariyle Uluslararas Deniz Ticareti Kaynak:UNCTAD, Review of Maritime Transport, United Nations Publication, New York and Geneva, 2006, s.17

Denizyolu tamacl, dnya ticaretinin % 92sini omuzlamaktadr. lkeler ve ktalar arasnda tanan yk miktar da yedi milyar tondur (Akten, 2005: 16). Gerek gelimi gerekse gelimekte olan lkeler bu sektre eitli desteklerle yatrm yapmaktadrlar. Bu yatrmlarn en nemli sebeplerinden birisi; ncelikle d ticaret yklerinin ulusal filo ile tanmasn gerekletirerek, lkeye dviz tasarrufu salamasdr. Diger taraftan, lkeler aras yaplan tamalardan da lkeye direkt dviz kazandrlmas ana amalardandr.

ekil 3. Ulatrma sistemlerine gre yatrmlar (Bin TL) Kaynak:www.dpt.gov.tr Dnyada gelien genel ekonomik faaliyetlerin bir sonucu olarak, denizcilik sektrn oluturan konular ve faaliyetler ortaya kmaktadr. Bu sebepten dolay, dnya genelindeki ekonomik ve siyasi faaliyetler zerindeki olumlu veya olumsuz gelimeler, denizcilik sektrn dorudan etkilemektedir (Craig, 2000; 12). rnein; 1990da balayan Krfez Krizi, denizcilik sektrndeki olumlu gelimeleri durdurmu ve olumsuz bir ekle sokmutur. Krfez Krizi boyunca siyasi istikrarszln dnya ticaret ve ekonomisinde yaratt duraklama sonucunda, elik retiminde bir azalma olmutur. Bu da, denizyolu tamaclna, deniz cevheri tamaclndaki d olarak yansmtr.2 Tm endstriler ierisinde en ok deniz tamaclnn bir uluslararas endstri alan oldugu gr yaygndr (Farthing,1987; 3).Dnya deniz ticareti bir endstridir ve uluslararas deniz tamacl da bu endstrinin bir alt koludur (Omdan, 1991; 5). Devlet Planlama Tekilat, uluslararas deniz tamacl faaliyetlerinin kendi ierisinde 4 alt blmden olutuunu belirtmitir: (Devlet Planlama Tekilat, 2006a; 9).
2

Gizem Elbirlik, Trk Lojistik Sektrnde Denizyolu Tamaclnn nemi ve Sorunlar,Dokuz Eyll niversitesi,2008.

 Kabotaj sahalarnda yk ve yolcu tamalar, thal, ihra, yabanc limanlar aras ve transit yk tamalar, d hat yolcu tamalar, Gller ve nehirlerdeki yk ve yolcu tamalar, Ky emniyeti ve gvenlik.

1.3. Denizyolu Tamacl Trleri Denizyolu tamacl, hitap edilen alana gre, kabotaj tamacl ve yk tamacl; hizmetin srekliliine gre dzenli ve dzensiz tamaclk; tanan ykn trne gre ise kuru yk ve sv yk tamacl olarak snflandrlmaktadr. 1.3.1. Hitap Edilen Alana Gre Denizyolu Tasmaclg Trleri Kabotaj Tamacl Trkiyenin liman ve iskelelerinden yklenen ve yine Trkiyenin liman ve iskelelerine boaltlan Kabotaj Kanunu gereince Trk gemileri tarafndan yaplan denizyolu tamalarna kabotaj tamalar denir (nalm, 2005; 87). Uluslararas Tasmaclk Uluslararas deniz tamaclnda uluslararas rekabet sz konusu olup, tama hizmeti uluslararas piyasa koullarna gre yrtlr. Tamacln balang ve biti noktalar ile yolculuk lke snrlar dnda gereklemektedir. 1.3.2. Hizmetin Srekliliine Gre Denizyolu Tamacl Trleri Dzenli (Lineer) Tamaclk Lineer tamaclnda dzenli, srekli hizmet sz konusudur. Bu hizmet trnde zamanlama esastr. Gemiler seferlerini ve hizmetlerini belirli bir tarife uyarnca srdrrler. Hangi limanlara ne zaman ugranaca sefer programlarnda belirtilir. Lineer tamalarnda hizmet tramp tamaclna gre daha pahaldr. Bunun nedeni lineer tamaclnda, gemilerin ykten nce hizmeti esas tutmalardr (ncaz ve Alkan, 2003; 398).

 Dzensiz (Tramp) Tasmaclk Tramp tamacl, yk olan limanlar arasnda hizmetin yaplmas eklinde ortaya kar, dzensiz bir tama eklidir. Lineerr tamaclnda hizmet esas iken, tramp tamalarnda yk temeldir. Tramp tamalar ounlukla iki liman arasnda yaplr. Yk nerede ise orada tramp hizmeti oluur. Tramp tamalar ekonomik deeri dk dkme ykleri kapsar (ncaz ve Alkan, 2003; 398). Denizyolu Tamaclnda Konferans Uluslararas denizyolu tamaclnda serbest ticaret ilkeleri geerlidir. Bu nedenle iletmeler arasnda rgtenmeler ve dzenlemeler olumutur. Konferans; dzenli hat tamacl yapan denizyolu iletmelerinin; ortak tama artlar ve navlun oranlar uygulayarak, aralarndaki rekabeti ortadan kaldrmak ve konferansn dnda kalan tayclara kar gerekli stnlk salamak amacyla oluturduklar rgtlenmelerdir.3 1.3.3. Tanan Ykn Trne Gre Denizyolu Tamacl Trleri Kuru Yk Tamacl Kuru yk tamaclnn konusunu maden cevheri, kmr, gbre, tahl, fosfat gibi rnler oluturur. Kuru dkme yk, ykleme ve tama ynnden, geminin gvenlii ynnden baz tehlikeler arz eder. Gemi iletmesinin bu tehlikeleri nlemek iin gereken tedbirleri almas gerekmektedir. Sv Yk Tamacl Sv yk tamacln ham petrol, petrol rnleri, su, kimyasal maddeler, sv gazlar oluturur. Tm deniz tamaclnda en byk tama tonajn (yaklak yarsn) sv yk tamacl oluturmaktadr. Kimyasal maddeler genellikle tehlikeli yk grubu iinde olup hem tama emniyeti ve hem evre koruma ynnden problem yaratabilen maddelerdir (ncaz ve Alkan, 2003; 399).

Il Mende Pekdemir, Denizyolu Yk Tamacl; Ynetim ve Organizasyonu, stanbul niversitesi iletme Fakltesi Yayn No:251, stanbul, 1991.

1.4.Denizcilikle lgili Uluslararas Kurulular Dnyada denizcilikle ilikisi dolayl ya da dolaysz yoldan olmak zere almalarn srdren ve deniz ticaretini kalkndrmaya ynelik politikalar reten eitli rgtler mevcuttur. Denizcilikle ilgili uluslararas kurulular aagdaki gibi sralanabilir: IMO (Uluslararas Denizcilik rgt) UNCTAD (Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans) OECD (Ekonomik Kalknma ve birligi rgt) WTO (Dnya Ticaret rgt) ILO (Uluslararas alsma rgt)

2.TRK DENZYOLLARI Denizyollarmz yelkenli andan makineli tatlar ana 1827 ylnda girmitir.Bu tarihte tersane iin ilk buharl gemi satn alnmt.Makineli deniz tatlaryla deniz ticaretine giriimiz ise 1843 ylnda gereklemitir. Bu tarihte Bahriye Nezareti Marmara Blgesi nde zmit Gemlik Tekirda iskeleleri arasnda bir vapur iletmeye balad. Bu vapura Seyribahri deniliyordu. Bu olay Trk deniz ticaretinin balangc sayabiliriz .Ayn yl bu hatlara bir vapur daha katld , Eserihayr adnda bir vapur iletilmeye baland. Bunun zerine bu ilerle uraacak bir idarenin kurulmas gerekli grld. Bylece Bahriye Naziretine bal Fevaid-i Osmaniye kuruldu (1845). Fevaid-i Osmaniye 1870 ylna kadar srd ; bu arada ad deierek dare-i Aziziye oldu. 1878 ylnda da dare-i Aziziye ad dare-i Mahsusa ya evrildi. Bu idare 32 yl altktan sonra kaldrld ; yerine 1910 ylnda Osmanl Seyrisesefain daresi kuruldu. Bu idarenin ad da 1923 ylnda Trkiye Seyrisefain daresine evrildi ve ktisat Vekaletine baland. Bu arada irket- Hayriye Fenerler daresi zmir Rhtm irketi Can Kurtarma daresi Hali irketi Gemi Kurtarma irketi Trabzon Liman letmesi ve Van Gl letmesi kuruldu. Ayrca Vapurculuk irketi adnda zel bir irket de meydana geldi. 1933 yl hazirannda Trkiye Seyirsefain daresi de kaldrld.Trk kylar arasnda dzgn posta seferleri iletme tekeli Denizyollar letmesi daresine verildi.Istanbul ve dolaylar yakn kylar servisi de Akay letmesine devredildi.1937 ylnda bu idarelerde kaldrld.Liman iletmesi fabrikalar vb. gibi btn deniz iletmeleri birletirilerek Denizbank kuruldu. Ksa bir sre sonra 1938de
7

Denizbank da kaldrlarak yapsndaki iletmeler birer idare haline getirildi. Bunlardan dzgn posta seferleri ve ilepilik ileriyle, stanbul ve evresi yakn kylar servisleri Devlet Denizyollar letmesi grevlendirildi. 1943 ylnda bu idareler de kaldrld.Devlet Denizyollar ve Liman letme Genel Mdrl kuruldu. Denizyollar daresi eldeki gemi tonajn iki katna yakn oranda artrd ; zel ilepilik ilerinin gelimesine yardm etti. Bu arada liman tesis ve aralar da modernletirildi . zellikle kmr ykleme-boaltma ii iin en modern aralarla geni bir kr alan meydana getirildi. 1964te Denizcilik Bankas bir kamu iktisadi kuruluu haline getirilmitir. 2.1.Deniz Ticaret Kanunu Trkiyede ilk kez 1864 ylnda Fransz kanunlarndan aktarlarak yannland.Bu kanun 1929 ylna kadar yrrlkte kald.13 mays 1929 tarih ve 1440 sayl kanunla deitirildi. Bu yeni kanun da Alman kanunlarndan aktarlmtr.Bu kanunda denizcilik nizamlar gemi iletme ve yk tama ilemleri, yolculuk koullar sigorta hkmleri, bor ve rehin gibi ticari hkmler vb. gibi maddeler belirlenmitir. 2.2.Kabotaj Kanunu Kabotaj, bir devletin kendi limanlarna deniz ticareti konusunda tand ayrcalktr. Trkiyede; Kapitlsyonlar erevesinde yabanc lke gemilerine tannan kabotaj ayrcal Lozan Bar Antlamas ile 1923 ylnda kaldrld.Ardndan; 1 Temmuz 1926'da Kabotaj Kanunu yrrle girdi.4 2.3.Denizyolu Tamaclnda Freight-Forwarder Freight Forwarderlar dnya ticaret hacminin bymesi,artan yk trafii ile birlikte yklerin konsoliadsyonu ve uzmanlklar sayesinde denizyolu tamaclnn nemli unsurlarndan biri haline gelmitir.5 Freight Forwarder tamaclk faaliyetleri grupta deerlendirilebilir:
4 5

Komple konteyner tamalar (FCL), Parsiyel tamalar(LCL), Dier tama ve hizmetler.

http://tr.wikipedia.org/wiki/ : Metin anc, Murat Erdal, Uluslararas Denizyolu Eya Tamaclnda Freight Forwarder, Uluslararas Tamaclk Ynetimi, stanbul, 2003.

Freight Forwardern temel faaliyet alan vardr: hracat Tamalar: lke iinden gelen ykleri toplamak, yurtdna gnderilmesini salamak, thalat Tamalar: lke dndan gelen ykleri teslim almak, datmn yapmak, Transit Tamalar: lke dndan gelen ve bir baka lkeye gnderilmesi planlanan ykleri teslim alarak, tama sreleriyle ilgilenmektir. 2.4.Denizyolu Tamaclnda Sorumluluklar Bu tamaclk tr ulusal normlardan ok, uluslararas normlara gre hareket etmekte ve bu alandaki kural ve ynetmelikler uluslararas rgtler tarafndan oluturulmaktadr.6 Gnderici ve alc farkl hak ve sorumluluklara sahiptir.ki taraf arasnda yaplmas gereken szlemeler mevcuttur. 2.5.Denizyolu Tamaclnda Balca Belgeler Denizyolu tamaclnda kullanlan balca belgeler unlardr: Gemi naa veya Sat kontratlar (Shipbuilding or Sales Contract) Anlama Takriri (MOA Memorandum of (Agreement) Gemi Kiralama Kontratlar (Charter Parties) Konimento (Bills of Lading) n anlama (Booking Note) Ykleme Makbuzu (Mates Receipt) Kargo Manifestosu (Cargo Manifest) 2.5.1.Konimento Konimento, ya da tama senedi (en:bill of lading) zerinde ykleyici, alc,ihbar mercii den balyarak her trl bilginin yerald kymetli evraktr. Gemiye yklenilen bir maln teslim alndn gsteren ,gnderenin ve alcnn adlarnn yazl olduu hukuki
6

Cengiz Kaptanolu, Avrupa Birlii ve Denizcilik Sektr, Deniz Ticaret Odas Dergisi, Haziran 2002, s:11.

belgedir.Maln alcsna genellikle nceden gnderilen bu belge , alcnn mal zerindeki mlkiyet hakkn gsterir.Alc ,bu belge olmakszn mallar teslim alamaz.7 Konimentonun ana fonksiyonlar: Ykleme makbuzudur, Maln Mlkiyetini belirler, Tama Kontrat yerine geer. T.T.K. Md.1098 gre konimentoda olmas gereken bilgiler; Tayann ad ve soyad / Ticaret unvan, Kaptann ad ve soyad, Geminin ad ve tabiiyeti, Ykletenin ad ve soyad / Ticaret unvan, Gnderilenin ad ve soyad / Ticaret unvan, Yklemenin yaplaca liman, Tahliyenin yaplaca liman veya buna dair talimat alnacak Gemiye yklenen veya tanmak zere teslim alnan mallarn; * Cinsi, * ls, * Say, tart veya adeti, * Markalar, * Haricen belli olan hal ve maliyeti, Navluna ait artlar, Tanzim olunan nshalar. 2.5.2.Denizyolu Konimentosu Devir ynnden e ayrlr: yeri,

http://tr.wikipedia.org/wiki/

10

Nama yazl (Straight B/L) Emre yazl (Order B/L) Hamiline yazl (Bearer B/L)

Gemiye yklenip yklenmemeyi belirtmesi asndan ikiye ayrlr: Tesellm Konimentosu (Received for Shipment B/L) Ykleme Konimentosu (on Board B/L)

zellikli Konimentolar; Tek konimento Kombine Tama Konimentosu ok modlu tama konimentosu Konteyner konimentosu Dzenli hat konimnetosu Ksa konimento Tanker konimentosu Ciro edilemez konimento Kira szlemesi ile tanan yklerin konimentosu

(Bkz.EK.1.Konimento rnei) 2.6.Denizyolu Tamaclnda Riskler Yaam kayb atmalar Karaya oturma Dibe Vurma Batma
11

 Yangn Makine hasar Saldrlar ve Korsanlar Kargo hasarlar nc ahslara kar mali mesuliyetler Kurtarma ve ekme ilemleri Deniz ve evre kirlilii 2.7.Denizyolu Tamaclnda Sigortalar Gemi naa Sigortas Tekne ve Makina sigortas Sava riski sigortas Kira kayb sigortas Koruma ve Tazminat sigortas Koruma ve Tazmin (P&I) Klpleri neleri karlar ? Kargo hasar ve alacak haklar Kaak yolcular nc taraf sorumluluklar ve kontrat alacaklar Mrettebat haklar, hastalklar, lmler ve yaralanmalar Deniz kirlilii ve evrede meydana gelen hasarlar Finansal sorumluluklar atma ve karaya oturma hasarlar Batk karlmas Hkmet mdahaleleri / cezalar vs.
12

 Yaam kutarma ve gemi kurtarma ilemleri Liman techizatlarna ve alt yapya verilen hasarlar Hasar ve kayplar nlemek iin yaplan ihtiyati masraflar H&M polieleri tarafndan karlanmayan hasarlar 2.8.Denizyolu Tamaclnda Temel Szleme Tipleri Freight Forwardern mteilerle yapt Hizmet Szlemesi Uluslararas alanda Freight Forwarderlar arasndaki Acentelik Szlemesi Gemi Acentesi ve Gemi letmesi arasndaki Szlemelerdir.

2.9.Denizyolu Yk Tama Aralar (Gemiler) Ticaret gemileri, tadklar yke gre deiik zelliklere sahiptirler. Farkl byklkte ve tasarmda ticari gemiler kullanlr. Bu zellikler gznne alndnda ticaret gemileri iki ana gruba ayrlr: Tama niteleriyle yk tayan gemiler, Dkme yk gemiler.

nite haline getirilmi yk tayan gemiler; Konteyner Gemileri Ro-Ro Gemileri

Dkme yk gemileri ise; Genel kargo tayan ilepler Tankerler Kmr, yem, gbre vb. dkme ykler iin OBO Gemileri Sv veya gaz halindeki ykler ile LPG-LNG gaz tayan gemilerdir.

13

2.10.Denizyolu Tamaclnda Ykler Sv ve kuru olmak zere iki ana gruba ayrlabilir. Sv ykler; petrol, kimyasal ve bitkisel yalar, gazlar; kuru ykler ise; maden cevheri, hububat gibi ambalajsz dkme ykler olabilecei gibi, ambalajl ykler de olabilir. 2.11.Denizyolu Tamaclnda Tama niteleri Denizyolu tamaclnda kullnalan tama nitelerini sandklar, paletler ve konteynerler olarak sayabiliriz. Sandklar:Standart l ve arlkta olmamalar nedeniyle kombine tamaclkta en az kullanlan tama nitesidir. Paletler: Yklerin tek bir nite haline getirilerek tanmasn salayan alak platformlardr. ISO konteyner paletleri konusunda standart boyutlar kabul etmitir. Konteynerler: Dayankl ve uzun mrl olmas ynleriyle tama srecinde nemli bir ilev stlenmektedir.

14

EKLER Deniz Konimento rnei

15

KAYNAKA anc,M., Erdal, M., Uluslararas Tamaclk Ynetimi, stanbul, 2003. anc,M., Erdal, M., Lojistik Ynetimi, stanbul, 2003. http://www.mevzuat.net/fayda/dokumanlar.htm http://www.sanalda1numara.net/denizcinin-dokumanlari/46864-deniz-yollari-nedir.html www.dpt.gov.tr http://www.msxlabs.org/forum/deniz-bilimleri/71124-turk-denizcilik-tarihi.html http://www.denizhaber.com/index.php?sayfa=yazar&id=5&yazi_id=100163 www.wikipedia.org www.tcmb.gov.tr www.tuik.gov.tr www.belgeler.com

16