YOGANIN HAFIZA ZERNDEK ETKLER

IYF ONAYLI 2010 YOGAHAN YOGA ETMENLK ETM

gereince

NUR BANU UURLU

tarafndan hazrlanmtr

0 537 9626696 ugurlubanu@yahoo.co.uk

MART 2011 ANKARA
1

Zihin her eydir. Ne dnrsen o olursun. Buddha

Zihni babo dolaan birisi kafasn korkun bir mutsuzluk aslannn dilerinin arasna sokmutur. stat Shantideva

TEEKKR

Bana her zaman sevildiimi hissettiren, kendimi araym destekleyen ve hep yanmda olan sevgili annem Oya Uurlu, ablam Bahar Uurlu ve babam Hseyin Uurluya; deerli bilgisini, zamann ve efkatini eksik etmeyen yce gnll hocam Ferhan Yksele, bana yogay sevdiren Pnar Canko ve Elif neye, yoga eitmenlik srecimi bir keyif yolculuuna eviren yeni ailem YOGAHAN-2010 eitmen adaylarna (sevgili Nilfer, Zeynep, Tuba, Ece, Itr, zlem, Seher, Meri, Sultan, Glah, Korhan, In, Belgin, zgl) ilk rencilerim sevgili Esin ve Sibele, ok sevgili dostlarma ve farknda olduum olmadm, yoga ile tanmama vesile olan yaammdaki tm srelerde yer alan kii ve olaylara sonsuz teekkr ederim.

ZET

Bu almann amac yogann hafza zerindeki olumlu etkilerini aratrmaktr. Bunu yaparken ncelikle klasik anlamda hafzay ele alp, hafza performansmz yoga yaparak nasl arttrabileceimiz zerinde duracam. Yogann btnsellik anlay erevesinde ortak bilin kiiye zel olmayan evrensel hafza varln ve yoga yaparak hafzamz gelitirirken ortak bilince eriimi nasl saladmza da deineceiz. Kadim yoga metinlerinin hafza ile ilgili yaklamlarndan, modern bilim adamlarnn hafza ve yoga zerinde yaptklar deneylere kadar eitli farkl perspektiflerden konuya yaklap geni bir bak as sergilemeye alacam. almann belkemii olarak Bangaloredaki Vivekenanada niversitesinden Dr Nagendrann yogann hafza zerindeki etkisi zerine bir ksm aratrmasn yaynlad Yoga ve Hafza kitab seilmitir. Bu kitaptaki almann younluu ve her bilginin tad nem asndan, almann ikinci blm olarak kitabn tam evirisi yaplmtr. almann belkemiini Dr. Nagendrann almas oluturduundan, geri kalan blmler ona uygun olarak dzenlenmitir. Giri blmnde hafzann anlam yaammzdaki yeri irdelenmitir. lk blmde yoga nedir, hafza nasl alr, yoga uygulamalar neden/nasl hafza zerinde etkilidir gibi konu ile ilgili temel aklamalara yer verilmitir. kinci blmde Dr Nagendrann kitabnn tam evirisi yer almaktadr. Sonu blmnde tm bulgulardan, kiisel yorumlardan ve karmlardan bahsedilmekte ve gelecek almalara k tutulmaktadr. Farkl kaynaklardan derlenen ve hafza zerinde olumlu etkisi olan yoga uygulamalar EK.1 de yer almaktadr. almann oluumunda faydalanlan tm kaynaklar kaynaka blmnde yer almaktadr; Dr Nagendrann kitabnn btnln bozmamak adna kitabn kulland kaynaka orijinal sunulduu ekilde kitap evirisinin iinde mevcuttur.

NDEKLER I.0 GR ................................................................................................................................ 6 II.0 YOGA VE HAFIZANIN LKS ....................................................................................... 9 II.A Hafza Nedir ................................................................................................................. 9 II.B Hafza Sreleri............................................................................................................. 9 II.C Yoga .......................................................................................................................... 10 II.D Yoga Teknikleirnin Hafza zerinde Bilinen Etkileri ..................................................... 14 III.0 YOGA VE HAFIZA Dr. Nagendrann kitab ............................................................. 21 IV.0 SONU ......................................................................................................................... 85 KAYNAKA ......................................................................................................................... 87 EK-1 HAFIZA N FAYDALI YOGA UYGULAMALARI ...................................................... 88

I- GR
Eer algnn kaplar temizlenebilseydi, insan her eyi olduu gibi grebilirdi: yani sonsuz.

William Blake

Hepimiz biriciiz. zeliz. Kendimize zgyz. Nedir bizi birbirimizden ayran ey? Dncelerimiz? Dncelerimizi ortaya koyu biimimiz? Tavrmz? Tarzmz? Yorumumuz? Kendimizi nasl tanmladmz? Kendimiz dndaki dier her eyi nasl tanmladmz? Nasl baktmz? Nasl algladmz?

Nesneleri olduklar gibi grmeyiz, olduumuz gibi grrz.

Thalmud niversite yllarmda ok deerli bir deneysel psikoloji profesrnden i Alg ve renme zerine dersler almtm. Prof. Dr. Umur Talasl algy bir sandvi modeli ile izah ederdi. Onun kelimeleriyle: alg iki efendisini bilisellik (idrak) ve duyum tatmin etmeye alan, iki efendinin arasn bulmaya alan bir hizmetkrdr. Veri beynimize duyular aracl ile girer. Alg, duyumdan ald veriyi yorumlayp bilisel sistemin kabul edecei bilgiye dntrr. Dnya bilgisi bu ekilde oluur. Duyum ve bilisellik arasnda kpr kuran alg, bu efendileri tatmin etmek iin bazen bir dizi ilzyon yaratrii. Alg, veriyi bu iki efendiyi tatmin edecek ekilde yorumlarken eitli deerlendirmeler ve kabuller yapar. ounlukla birincil olarak dnya bilgisine bavurur. Dier deile kendi rettii bilgi daha sonra tatmin etmesi gereken sistemin bir paras olur. (1)
i

Sn. Prof. Dr. Umur Talasl halen Atlm niversitesi Psikoloji blmnde almalarna devam etmektedir. Yaama bak am deitiren bu deerli bilim insanna her zaman sevgi ve minnet besleyeceim. ii kizkenar yamuk deneyi: ikizkenar yamuk biiminde bir pencere saat ynnde dnd halde izleyicide ileri geri salnyormu algs yaratr nk hepimizin pencerenin biimine ait dnya bilgisi dikdrtgendir. Bu dnya bilgisine sahip olmayan, yani yuvarlak pencere formuna alkn toplumlar bu ilzyonu grmezler. Bu ilzyonun daha da ileri hali tropozoit pencerenin bir kenarna ubuk ilitirilmesiyle olur. Pencere nin dairesel hareketini ileri geri salnm olarak kabul etmi olan alg, ubuun hareketi ile pencerinin hareketine dair kabuln badatrabilmek iin pencerenin ortadan kesildii ve ubuun her salnmda pencerenin ortasndan geerek dier yana ulat algsn yaratr. Yani alg bir kez doru sayd kabulde o kadar inatdr ki, kabuln srdrebilmek adna pencerenin kat malzemeden yapld ve kesilip tekrar birleemeyecei bilgisini gz ard eder. Bkz. http://www.dailymotion.com/video/xbzfep_bir-gorsel-lluzyonun-analizi_lifestyle. http://library.atilim.edu.tr/kurumsal/pdfs/090410.pdf.

Bir inek grdmzde, aslnda baktmz ey inek olmayan her eyin aksidir.

Dharma Kirti stat

Eer hafza diye bir kavram olmasayd, bilgiyi saklayabilmek ve eriebilmek mmkn olmayacakt. Kendimize ve dnyaya dair sahip olduumuz tm dnce, gr, yaklam, fikir vb hafzamz sayesinde vardr. Hafza gnlk yaam srdrmede ok nem tayan bir kavramdr. Basit bir sohbeti srdrebilmek iin bile hafzamzn yardm gerekir. Hatta ve hatta admz, ailemiz, yamz vb gibi gnlk yaam ierisinde zerine hi dnmemize gerek olmayan bilgiler dhil, tm kimliimizi ve gemiimizi hafzamza borluyuz. Hafzamz olmasayd kendimizi ifade etme, hatta z kavram gelitirme frsatn bile bulamazdk. Kendimize ait gelitirdiimiz kimlik-ahs-z kavramnn devamll hafza sayesinde mmkn olan bir eydir. (3) Balarken sorduumuz sorunun cevab yukardaki bu anlatmda gizlidir. Bizi biz yapan her ey ama her ey hafzamz sayesinde vardr. Hafza performans sabitlii ile tannan bir kavram deildir. Bazen zehir gibi olan keskin bir hafza baz durumlarda ok zayf olabilir. Hafza performanslarndaki deikenlie sebep olarak gnlk yaam tarzmz, stres, zihni megul eden ikilem ve problemler ve bunlardan kaynaklanan endie korku kzgnlk gibi olumsuz duygular gsterilmektedir. Dier yandan hafza sklkla nostaljik yaklalan bir kavramdr. lerleyen yala birlikte beynimizin yprand, yavalad ve fonksiyonlarn kaybettii popler bir fenomendir. Oysa uzmanlar (Prof. Michael Merzenich, San Fransisko Kaliforniya niversitesi, Btnleik Sinirbilimi Merkezi KECK ) beynin onu kullanma biiminize bal olarak srekli kendisini yeniden modelleyen bir makine olduu, bilisel yeteneklerimizdeki dn beynin kapasitesiyle deil onu kullan biimimizle alakal olduunu sylyorlar. Bunun anlam hafza performansmzn tamamen bizim seimlerimize bal olduudur. (4) Hafzay gelitirmek mmkndr.

Bu almann amac yogann hafza zerindeki olumlu etkilerini sunmaktr. imizde sonsuz biz z vardr. Kendimiz gerekletirmemizi bekleyen sonsuz bir potansiyel. Yogann esas birlemek, btnlemektir. e yaplan bir yolculuktur. Kiinin iindeki evrensel ze temasdr. Kiisel hafza egonun rndr, atmandr, kiinin kendi zannettii eydir. Yaanm olan deneyimleri ierir. Kabuktur. nyargnn esin kaynadr. Kiinin dnyaya bakt pencere zerine gerilmi perdedir; grnty bulanklatrr. Oysa kendini gerekletirmek iin zgr olmak gerekir. Zihnin yapt tanmlarla dnme, davranma, yargya varma alkanlndan syrlp gzlemci olabilmek gerekir. Evrensel bilince ulamak gerekir. Bu almann bir dier amac yogann bak asyla bir dier hafza kavramn da irdelemektir. Bu hepimiz iin ortak olan, z bilgisini ieren evrensel bir hafzadr. liki iinde olduumuz bu evrensel hafzaya/bilince dair farkndalk yaratmak/arttrmaktr.

II- YOGA VE HAFIZANIN LKS II- A Hafza Nedir? Hafza Klasik anlamda kiinin yaam deneyimlerinin beynin baz blmlerinde (temporal lob, cerebrum etc) kodlanarak kaydedilmesi ve gerektiinde geri arlmas yani hatrlanmasdr. Dier yandan modern bilimlerin ve kadim ilimlerin hafza ile ilgili farkl yaklamlar da vardr. Vedalar insan varln ben dzeyde 5 enerji klf (pancakosa) aklar. Ve hafza yalnzca fiziksel bedene ait bir kavram deildir. Beinci dzeyin annamayakosa- tanrsal farkndalk boyutu olduunu dnrsek tm varolua iin ortak bir hafzadan bahsetmi oluruziii. Benzer ekilde Psikolojinin babalarndan C.G.Jungun kolektif bilinalt adn verdii nemli kavram dnyadaki tm insanlarn ve gelmi gemi tm yaamlarn ortak bir bilin havuzuna sahip olduu ve bu ortak bilinaltna hepimizin deneyim/bilgi gnderdii ve buradan bilgi ektiini ne srer. Bu ekilde karanlk korkumuzu vb. aklar. Bu konuyla badak bir deney yledir: Bir grup denekten gazetedeki gnlk bulmacay zmeleri istenmitir. Ertesi gn, nceki gn bulmacay grmemi baka bir grup denekten yine ayn bulmacay zmeleri istenmitir. lk grup denek bulmacay zdkten ve ortak bilinalt havuzuna bu bilgiyi gnderdikten sonra bulmacay zen ikinci grubun ilk gruba oranla baarsnn olduka fazla olduu grlmtr. Yine ayrca hcre baznda hafzaya sahip olduumuzdan bahsedilmektedir.

II- B Hafza Sreleri Bilimsel anlamda hafza bilgiyi kodlama (veriyi hafzaya alma), depolama (verinin hafzaya yerlemesi, saklanmas) ve hatrlama (veriyi hafzadan geri arma) srelerinden meydana gelir. Bilgi bir bellek izi yaratr ve yine bu bellek izi kullanlarak hatrlama gerekleir. Hafza sreleri ok kiiseldir. ki

iii

Beden klflar ile ilgili detayl bilgi ilerleyen blmlerde anlatlacaktr.

kii birebir ayn olay hakknda tamamen farkl eyler hatrlayabilir. nk gemi deneyim bilgi ve ihtiyalarmz olaylar alglama - doal olarak kodlama sreleri zerinde etkilidir. Yeni bilgi bellekteki mevcut bilgi ile ilikilendirildiinde daha derin bir iz yaratr. Anlaml bir ey daha iyi hatrlanr. Yani kodlamamz kim olduumuzla ilgilidir. (2) (3) ster olumlu ister olumsuz olsun, iinde youn duygu barndran deneyimler daha iyi hatrlanr-hafzaya alnr. nk ister istemez zihnimizde bu deneyimin zerinden defalarca geeriz. Tekrar ve organize etmek uzun sreli hafzaya veri almann ve armann en etkili yollardr. (3) Baz durumlarda negatif hisler hafzaya ulamamz engeller. Endie, korku, snav stresi, gelecek kaygs gibi duygularn hafza zerinde olumsuz etkileri vardr. Bunun sebebi dorudan o duygu ile deil, duygunun yaratt dncelerle ilgilidir. rnein bir topluluk nnde sunum yapacak konumac endieye kapldnda - Acaba sesim iyi kacak m? Beni beenecekler mi? Ya beenmezlerse? - zihninin kaplayan dnce silsilesi ar kalabalklama etkisi dourur, bu durum hatrlama srecini baltalar ve bu nedenle hafza performans der. evreyi nasl algladmz duyular ve dnce eklimize baldr Zihin hep speklasyonlar retmek ister. Ancak tekrar yolu ile tek bir duyum sabitlenir. renmek tekrar etmekle olur. Sabr farkldr. Beklemektir, dinlemektir. Gze grnr olmayann ortaya kmas, sakl anlam kefetmek, anlamak iin tm duyular keskinletirerek beklemektir. Yoga retisinin byk ksmnn anlam sakldr, ancak uygulanarak idarak edilebilir. Ancak yeterince bekler ve dinlersek renmeye yetecek kadar iimizde yer aabiliriz. Sabretmenin iinde bilme istei (tapas) gizlidir. (6)

II- C Yogann bak asyla hafza, zihin bilin kavramlar nedir? Yoga ie yaplan bir yolculuktur. Kiinin iindeki evrensel ze temasdr. Esas birlemek, btnlemektir. Yoga uygulamalarnn tamam btndr ve hepsi ayn amaca hizmet ederze ulamak.

10

Zihin: Zihin tecelli etmi ve etmemi dnceler btndr. Yoga Vasisthaya gre yaratmn kuma zihindir.

Yoga Vasista: Brahma tanyate visvam manasaiva svayambhuva. Manomayam ato vistam yaunama paridrsyate. Brahman evrenin tamamdr; evrenin tamamna nfuz etmitir, hkimdir. Brahmandan yola kan zihin kendisini evren olarak ortaya koyar. Yani tm yaratm zihnin bir rndr. Dnce bir enerjidir. Madde de bir enerjidir ancak katlamtr. Madde dondurulmu, paketlenmi enerjidir ve Vasistha enerji zihindir der. Donmu paketlenmi haldeki enerji (gros beden) daha az serbestiye sahip enerjidir ve saf idrak ve saf bilin haline ulaan enerji (sbtil beden)daha fazla serbestiye sahiptir. (moksa-pramatman-brahman- anandamaya kosa dzeyinde ulalan yer) Moksa Moksa Sanskrit dilinde bir terimdir. Anlam hayatn srklenmesinden, akndan, karmann zincirlerinden zgrlemektir. Moksa olumlu anlamda bir tamlk, btnlk durumuna karlk gelir. Varln karmann ykmllklerinden arnm, tam olma halidir. yol ile Moksa elde edilir: bilgi yolu (jnana), adanmlk yolu (bhakti) ve hizmet yolu (karma). Moksa insan varlnn varabilecei en yksek hedeftir. Bazlar Moksa durumunu lrken yaayacak olsa da, esas hedef yaamda bu durumu yakalayabilmektir.--- Kiinin kendisini birey olarak alglad dnya grnden ayrld noktadr Kiinin maddesel varolutan ayrlp Brahmana (Evrensel Ruh) katld, bir olduu noktadr. Mantra syleyerek moksa salanabilir. Paramatman Primordiyal benlik, benliin tesi, mutlak benlik, evrensel ruh anlamlarna gelen Sanskrit dilinde bir terim. Paramatman bensizlik halidir, evrensel benliktir; orda kiisel herhangi bir ey artk yoktur. Evrensel benlik varlmzn kaynadr, ayn zamanda hepimizin varmaya alt yerdir. Bilin (ve bilinalt): Batl bilimsel yaklamda zihin ve bilin ve hatta bazen hafza kavramlar ou kez birbirinin yerini alr. Hatta psikoloji ilkin zihin ve bilinlilik hallerini inceleyen bilimdal idi. Bilimsel olarak bilin halinden bahsedilir: bilin (uyanklk-gzlemleyen ve kontrol eden mental hal) bilinalt (basklanm

11

ocukluk deneyimlerinden ve duygulardan oluan ve tam olarak bilin dzeyine ulamayan ancak karar verme ve davran vb.modellerimizde yansmalar grnen hal) bilinsizlik (uyku hali, madde etkisi altndaki haller ve baz hastalk halleri, koma) Yogada Gerek (bilinlilik) kendisini drt dzey ve etkinlik alanda ifade eder: Bu drt dzey: Fiziksel 1-gros dzey:bilincin uyank hali zihnin bilinli hali ve gros alanda tezahr astral 2-sbtil dzey:bilincin uku hali zihnin bilinsiz (kendinden gemi) hali sbtil alanda tezahr nedensel 3-nedensel dzey: bilincin derin uyku hali zihnin bilinalt hali nedensel alanda tezahr tanrsal 4-drdnc dzey: tek bir mutlak geeklik: bilinlilik-mutlak. z-atmanbrahman-birlik-mutlak gerek-tanr etkinlik alan: 1-bilinlilik-farkndalk halleri: uyank-uyku-derin uyku. Gn iinde hepsini srayla yaarz 2-zihnin halleri: bilinli-bilinsiz-bilinalt. Her de birlikte ilese de Zihin yalnzca birinde olur. Birlikte ileme durumunun farknda olmayz. 3-tezahr halleri: gros-sbtil- nedensel. birlikte vardr, birbirine gemitir, biri bir dierinden kaynaklanr ve ona dner. Bilinliliin 3 hali vardr: uyank-uyku-derin uyku. Ve zihin bilin dzeyinde tezahr eder bilinli-bilinsiz-bilinalt. Bilinliliin 3 hali Bir nehir gibidir: Yzey: nehrin yzeyi uyank hal Dip aknt: nehrin iinde akan aknt uyku hali Yatak: hem dip akntya hem de nehir yzeyini biimlendiren nehir yata derin uyku (9)

Hafza: Patanjalinin sutralarnda: hafza (smriti) yaanan bir eyin zihinden kaybolmamas olarak tanmlanr.

12

Vedalarda: Daha nce deneyimlediimiz dncelerin hatrlanmas ilemine hafza ad verilir. Yogacharya Vishwas: hafza bilinen/vakf olunan bilgiyi yeniden ortaya karma-retme yetisidir der. Yoga bak asnda hafza bilgi kayna deil bir idrak alandr. Smriti: patanjaliye gre hafzann depoland yer. Depolama ilemi alglama ve deneyim yoluyla gerekleir. Bir eyi tekrar tekrar yaptnzda sinir alarndan patikalar oluturursunuz bu yogada samskara olarak bahsedilen eyle paraleldir. Bellek izi! C.G.jungun psikoljiye katt ok nemli bir yaklam vardr: kolektif bilinalt. hafza hepimiz iin ortak olan kolektif bilinaltndan bilin dzeyine ykseltilen, atalarmza! ait bellek izleridir. Jung bunlara ait dorudan kantmz olamayacan ancak sembollerin buna rnek tekil edebileceini syler. Junga gre bilinalt iki eyden oluur: atalarmza ait yukarda bahsettiimiz bilgi ve kiinin ahsna, bu yaamnda biriktirdii deneyimlere ait unutulmu veya bastrlm bilgi. Yoga bak asyla bu ikinci tip hafza samskaradr. (10) Patanjaliye gre ego reten ve tkanklklar yaratan samskara temizlendiinde, stdzey bir alg (pratibha-sezgi) deneyimlenir. Bu alg egonun snrlandrd bilin dzeyinde oluan gnlk algdan ok farkldrPatanjaliye gre iki tip alg vardr: ego ve onun samskaralarnn limitledii snrl alg ve pratibha. Pratibha dzeyinde alg bir dier psikolog Wolfgang Pauli tarafndan ok iyi olarak u ekilde aklanmtr: eer kara bir delie yeterince uzun sre bakarsanz, delikten size neyin baktn grrsnz. (Bu rnei zellikle vermek istedim nk geen hafta yaptmz kundalini yoga almasnda bunu birbirimizin gzlerinde deneyimledik bir eye veya hibir eye yeterince uzun sre bakarak kendi ruhunun psyche farkndalna varmak) Bu pramatmandr. Patanjali ve jungun yaklamlarndaki ortak payda burada ok net grlmektedir. Herikisi iin de ilk tanmlar ayndr. Ancak patanjali ikinci alg tipinin ilkinin devam, yani kiinin limitlerinden kurtulduu durumu olarak tanmlar. Jung ise kolektif bilinaltn . Buradaki esas farkllk yogann birlik-btnlk anlay ile modern bak asnn bireysellik kabulnden kaynaklanr.

13

Zihnin tm hallerinin temelinde Aham bulunur- yani genel adlandrlyla Ego. Her ne yaparsak yapalm, temelinde hep Ben dncesi vardr Ben gryorum, Ben yapyorum, Ben yiyorum vb. Kiisel hafza egonun rndr, kiinin kendi zannettii eydir. Yaanm olan deneyimleri ierir. Kabuktur. Kimliimiz, ahsi z kavrammz haricinde bir de imizde sonsuz biz z vardr. Kendimiz gerekletirmemizi bekleyen sonsuz bir potansiyel. Kiisel hafza nyargnn esin kaynadr. Kiinin dnyay alglad penceresinin zerine gerilmi perdedir; grnty bulanklatrr. Oysa kendini/potansiyelini gerekletirmek iin zgr olmak gerekir. Zihnin yapt tanmlarla dnme, davranma, yargya varma alkanlndan syrlp gzlemci olabilmek gerekir. Evrensel bilince ulamak gerekir. Dier bir deyile karmasn tamamlamas gerekir. Akaik kaytlar bir nevi evrensel hafza havuzudur. Kiinin daha nceden dnd, yapt-henz yapamad eyler karmasnda kaytldr (samskara) ve bunlar onu davran modelini belirler. Gautam buddhaya gre tm samskara, meditasyon yoluyla bilinaltndan bilin-farkndalk dzeyine getirilebilir ve kii nceki yaam bilgisine vakf olabilir. Bu da tam olarak o anda var olmaktr. Yoga zihnimizde gemi yaamdan kalan tm bu samskaray temizlemenin, zihni sadeletirmenin yoludur. Patanjaliye gre yogann tanm; tamamen net/berrak ve ayrtrabilen bir zihin dzeyine ulaana dek gemi yaamlardan gelen tm karmik samskaray yok etmek, ondan kurtulmaktr.

II- D Yoga Teknikleirnin Hafza zerinde Bilinen Etkileri samadhi siddih ishvarapranidhana kii tamamen kendisini brakp tanrya/ze/yksek benlie/kaynana teslim olduunda mutlak/mkemmel konsantrasyon seviyesine (samadhi) ular.

14

Patanjalinin yoga sutrasnn sekiz kolu vardr. Bunlar: yama kurallar nyama kurallar pranayama nefes teknikleri asana beden durular meditasyon dhyana dhanara samadhi

Upanishadlarda vara kollektif bilin dzeyi anlamnda kullanlr. Tanr bir kii deil, Mutlak Gerek halidir. Kiinin bilin dzeyi Evrensel Bilin dzeyine geldiinde buna Kendini Gerekletirme self realization denir; nk orda bireysel z eitliliin birliini, temel prensibi, tm biimlerin ve isimlerin ardnda yatan Evrensel z fark etmitir. (www.swamij.com) Patanjalinin yoga sutralar adm adm izlenilen bir yoldur ve yolun sonu, yani yogann erei kolektif bilince varmaktr.

Patanjali yogasnn ilk iki kolu olan yama ve nyama kurallar asanalar, nefes almalar, meditasyon vb.ile eit nemdedir. Tm dzeylerde (kosa) yama ve nyama kurallarn zmsemek gerekir. Bunun iin honutluk, sakinlik, hrsszlk ve bencil olmamak gibi zellikleri edinmek gerekir. Bu erdemlerin fizyolojisini bize reten asanadr. Asana- beden durular zihni ekle sokmann bir yoludur. (7) BKS Iyengarn szleriyle: Asana duru demektir, bu vcudu fiziksel, mental ve ruhsal bir tavrla yerletirme sanatdr. Duruun iki aamas vardr, yerleme ve yeniden yerleme. Yerleme hareket demektir. Yerleme yaplan asanann vcut ve uzular iin ngrd sabit pozisyonun suretine girmektir. Yeniden yerleme o pozu derinlemesine dnmektir, pozun iine derinlemesine girmektir. Vcut ve uzuvlar doru srayla gereken konumlarn alacak ve bylelikle rahat ve sakin hissedecek ekilde konumlandrlr. Zihinde kemiklerin, eklemlerin, kas, doku ve hcrelerin huzur ve sakinliini deneyimleyecek ekilde poz yeniden dnlr ve yeniden ayarlanr Vcudun hangi ksmnn, zihnin hangi ksmnn altn ve bedenin hangi blmnn zihni etkilemediini derinlemesine dnerek zihni vcudun bir uzants haline getirebiliriz. Vcut konsantre olduka ve geniledike, zeka da

15

daralarak veya genileyerek vcudun her noktasna ular. Beden ve zihin, zihin ve ruh arasndaki ikilikler kaybolur veya yok edilir. (5, s55-56) Klasik anlamda yoga- Patanjalinin yogas, zihnin ileyii zerine almalardr. Beden durular, yogann asl hedefi olan varln tanmlanmas yolunda nemsiz nc uygulamalar olarak deerlendirilir. Yoga bir bilinlilik almasdr. Biz naslz ve zihnimiz nasl iliyor dier bir deyile kendimizle ve dierleriyle nasl bir iletiim halindeyiz. (6) Yoga uygulamalar gzlemci olmay ierir. Yapmak yerine sadece tank olmak. Dncelerimiz iin de ayn ey geerlidir. Tepkimizi kontrol etmek yerine yalnzca onu incelemek. Duyularn ve algnn zihni kreltmesine izin vermeden grmeye almak. Bu hareketi yapmak yerine hareket olmakla olur. Iyengar bunun iin pozda kal sresini uzatma yntemini seiyor. 10 dakikadan uzun kaldnz her asanada artk yaptnz ey dikkat etmektir. Bu hareket halinde meditasyondur. Zihni odaklamay ve duyularn aknln gzlemlemeyi gerektirir. Bu vcuda veya duruun-hizann doruluuna konsantre olma durumu deildir; varln iine dalma, sknet salama ve zihni boaltma sanatdr. Bu bir farkndalk-bilinlilik-uur almasdr. Zihnimizde dnp duran dncelerin bizi nasl engelledii ve kim olduumuza dair bir almadr. Kii hareket iinde kendini gzlemler; kendi hatalarn, zayflklarn, karakter zelliklerini bulur. Yoga yaparken kendimizi alrz; kendi bilinliliimizi-idrakimizi-uurumuzu. (6) Yogaya gre bedenin be klf vardr (pancakosa). Bunlar; Annamayakosa -fizik beden, hcresel hafzann varolduu yer. Pranamayakosa- nefes ve duygularn bulunduu enerji beden, igdlere bal hafzann (deneyimlerin) olutuu yer Manomayakosa- hafza ve takntlarn yer ald mental beden, duygu ve his hafzasnn olutuu yer Vjnanamayakosa- zeka ve bilgelii barndran entelektel beden. Srekli olarak hareketlerimiz ve onlarn sonularna bal olarak renir ve rendiklerimizi gncelleriz. Deerlerimiz verdiimiz tepkilerin kaynadr. Vjnanamayakosada samskara dzeyinde hafza oluur. Vijnanamaya Kosa hafzas gemiin, imdinin ve gelecein bilgisine vakftr. Anandamayakosa- evrensel ruha kavuacamz ilahi bedendir. Moksa halidir; burada ben yoktur. (7)

16

PANCAKOSA

Bhagavadgita yle der: Yogasthah, kuru karmani sangam tyaktva Dhanajaya Tm bamllklarnzdan feragat ederek bu mutlak farkndalk ile (Anandann en st dzey hafza hali) ahenk iinde yaayn. Ananda tam bir alma/genileme ve kutlu bir farkndalk halidir, bir i HUZURU/SESSZLK halidir. O farkndala sahip olma teknii orada hep ve daha da fazla kalmaktr. Carlos Castenadann yazd Don Juann retilerinde Don Juan rencisine sonsuz gkyznn altnda sabahlar saatlerce ve akamlar 4 saat oturmasn ve yalnzca bakmasn; bunu aylarca ve belki yllarca yapmasn tler. Vjnanamayakosa muhakeme ve idrak alandr. Mantk yrtme, yarglama, deerlendirme, karar verme buradadr. Zeka dzeyinde hafza geliimi iinde bulunduumuz zamandan balar. (Anda olmak. Kuantum.) Bu dzeyde hafza geliimi Jnana ls ile olur Sravana-manana-nididyasana: yce olan veya tm yaratma ilikin btncl yaklamlar duymak (veya okumak) ak bir zihinle ve nyargdan, inanszlktan veya kr inantan arnm olarak, bir bilim adam edasyla ayn eyi mantk yoluyla analiz etmek inceleyerek deney

17

yapmak, tm dncelerin kkeninin iki dnce arasnda kaldn bulmak iin yaplan youn aratrma veya u soruyu sormak ben kimim? Manomayakosa akl seviyesidir. Dnce ile beslenir. Zihnin aktif olduu alan budur. Olumsuz duygularla beslenirse enerjiyi tketir. Bellek izleri ncelikle prana dzeyinde, prana ak ablonlar olarak depolanr. Cancala vaziyetindeki geliigzel bir zihnin zellikleri rastgele, dengesiz ve kontrolsz miktarlarda prana akdr. Bu tip prana dengesizlikleri fiziksel bedende nefes farkllklar olarak kendini gsterir. Canl beden dzeyinde hafza geliimi iin kilit nokta pranik akn ahenkli hale getirilmesidir. Pranamaya dzeyinde hafzay gelitirmek iin nefes uygulamalar ve pranayama teknikleri etkin olarak kullanlr. Kapalabathi, blgesel nefesler ve eitli pranayama teknikleri hafza geliiminde etkindir. Anadamayakosa dzeyinde tm metodlar ve patanjalinin yoga sutralarnn

tamam hafza geliimi iin kullanlabilir.

Hafza bilinen bilgiyi yeniden retebilme yetisidir.

Yogacharya
Hafza zaten bilinene balanmaktr.

Hindu yazlar

ki farkl hafza fenomeninden bahsetmitik. Fiziksel beden dzeyinde ve evrensel bilin dzeyinde. Yoga teknikleri hem fiziksel dzeyde hafzaya, yani kodlama, depolama ve geri arma srelerine faydal olur, hem de bedenin daha sbtil dzeylerinde idrak etme ve evrensel bilince vakf olma yolunda atlan birer adm nitelii tar. Belki de bu ikisini birbirinden ayrmamak gerekir: kii nce dncelerinin kaynana erimenin yolundan geerek dnceleri/zihni susturup z kaynaa yol alabilir. Olumsuz duygular zihnimizi kalabalklatrr ve bazen tekrarlanmalar sebebiyle- bu duygularn yaratt bellek izleri olduka derin olur. Zihin yargya varrken, hafza alrken, ilikilendirilmi tm bilgiler kullanldndan, bu youn bellek izleri arasnda zihne ar yklenme olacaktr. Bu durumdaki zihin

18

berrak deildir, sislidir, odaklanamaz. Oysa hem klasik anlamda hafzaya ulama hatrlama- hem de ze dnmek iin sessiz ve dingin bir zihne ihtiya vardr. Bu skuneti elde etmek iin yogann tm kollarndan faydalanmak mmkn olabilir. Yama kurallar temiz olmak, yalan sylememek, biriktirmemek, yanmak. Temiz yani kargaadan uzak bir zihin, biriktirmemek yani olumsuz duygu biriktirmemek, yalan sylememek yani zihni megul edecek endieler tamamak, yanmak yani aclarn yakp eritmek. Bunlarn hepsi zihnin odaklanmasna ve sakinlemesine yardmc olacaktr. Hafza ve duygusal hallerimiz ilikilidir. Zihnin berrak olma durumuna prasadaguna ad verilir. Aklmz karklna duygusal durumlarmz sebep verir. Zihnin berrakln bozan budur. Zihnin berrakln yeniden kazanmak iin konsantrasyon gereklidir; ki bu bir aba deildir yalnzca duygusal karklklardan zihnin arndrlmasyla gerekleir. Berrak bir zihin hatrlar, kark bir zihin sislidir, unutur. Hafzann zayflna sebep olan ey tamas hakimiyetidir (8) Konsantrasyon ve meditasyon gibi Yoga teknikleri hafzay gelitirir. Yoga dikkati, kavramay/bilii, duyularla edinilen bilgiyi ileme yetisini ve grsel algy biler. Asanalar, pranayama, meditasyon ve Om mantrasn sylemek beyne giden kan dolamn besler. Yoga ayn zamanda hatrlama konusunda da fayda salar. Beden durularnn fiziksel, fizyolojik, psikolojik, entelektel ve ruhani etkileri vardr. Vcudun asanann kalbna dklmesi duyular, zihin, zeka, uur ve z ile tm bedenin katld bir sretir. Asana doru yapldnda zihin-beden, zihin-ruh arasndaki ikilikler kaybolur, zek hcre dzeyinde deneyimlenir. Bu fizyolojik salk getirir. Zihin ruha yaklar. Asanalar zihnin bedenle olan ban koparp ruhun na ynelecek ekilde yaplmaldr; bylelikle kii ruhun evine yerleir. (5) Hafza performansnn dmesine yola aan bir dier sebep ar kalabalklama etkisidir. Zihinde gereinden ok dnce-veri-bilgi vb olduunda, hatrlamak zorlar. Asana iindeyken her esnediimizde veya her bir hareketimizle bir tepki oluur; nefes sklar veya dikkat bilenir veya zihin tepki verir. Bu zihinle beden arasnda bir etkileimdir. Kii bu etkileimi kontrol etmek yerine gzlemlemeyi tercih ederse dikkati bilince ynlendirmi olur.

19

Bilin zerine almak hafzay gelitirmek iin doru seimdir. Hareketler bilincine vararak yapldnda daha az karmak, daha saf, sade ve temiz olurlar. Sonu olarak zihinde daha az iz (samskara) brakrlar. (goode) Benzer ekilde olumsuz duygular da hafzada ar kalabalklama etkisi yaratr. Krishna bunu u ekilde akly Patanjali smriti (hafza) deneyimlenmi ve zihinde kaybolmu ey olarak tanmlar. (Sutra 1.11) Sutra 1.20 smritiyi Samadhiye ulama yollarndan biri olarak gsterir

20

III- DR. NAGENDRANIN KTABI

YOGA VE HAFIZA
Hafza Bankanzn Kaplarn Amann Ve Geniletmenin Anahtar Yogadr.

Dr. H R NAGENDRA Dr. SHIRLEY TELLES

VIVEKANANADA KENDRA YOGA PRAKASHANA BANGLORE

1999, 1. BASKI

ISBN 81-87313-17-X

EVREN

NUR BANU UURLU ANKARA, 2011

21

TEEKKR

Bu kitap Vivekananda Kendra akmnn mimar; geni grll ve ak fikirliliiyle, sebatla ve mkemmellie ulama gayretiyle yapt almalaryla yaamlarmza ilham veren,

Mananeeya Late Sri Eknath Ranadeye adanmtr.

22

KTAP HAKKINDA Hatrlamak ve unutmak beynimizin en byleyici zelliklerinden biridir. Psikologlar, nrologlar ve filozoflarn hafza ile ilgili olduka detayl teorileri vardr. Bunlarn bazlarndan bu kitapkta bahsediyoruz. Ek olarak kadim Hint yoga yaztlarndan da alntlar yapyoruz. Modern yntemlerle ve yoga yaparak hafzay gelitirme yntemlerini de irdeliyoruz. Dr H R Nagendra ve Dr Shirley Tellese bu kitab yaynlama izni verdikleri iin teekkr ederiz. Ayrca M/s Karthik Grafik ve M/s Samrudha Basmevine ilerindeki kalite ve zverileri iin teekkr ederiz.

23

YAYINCININ NOTU Modern bilimsel aratrmalar Yoga ve ruhaniyetin zengin mirasnn nda daha net ifadeler kazanmaktadr. Dounun bilgelii bat jargonunda yeniden hayat bulmaktadr. Gnmzdeki hastalklarn penesindeki hastalarn tedavi ve rehabilitasyonunda hayati bir rol oynayan Yoga Terapiye Btnsel Yaklamn yaygnlamas asndan aratrma sonularn anlatan makalelerin yaynlanmasnn ok nemli bir yeri vardr. Ancak bu aratrma bulgular toplumun anlayaca ekilde de sunulmaldr. Aratrma bulgularnn yaynlanmas iin zel bir aba sar feden V K YOGASn nemini burada vurgulamak gerekir. Vivekananda Kendra Yoga Prakashanann hayali dnyamzn farkndala olan ynelimi iin ve; eitimli ve zeki insanlarn maddeye baml mekanik zihin yapsn dnya apnda farkndalk temelli btncl bir bak asna ulatrmak iin kalemi ve medya aracl ile mmkn olduunca katkda bulunabilmektir.

HEDEFLER: Okunacak materyalin herkese ulamasn salamak Geni bir sat a kurmak Swamy Vivekanandann kadim yoga retisi ve kltrel mirasa ilikin mesajn yaymak iin bir takm oluturmak Bu birim yoga ve yoga aratrmalarn duyurmak iin kitaplar, raporlar, aratrma sonular ve makaleler, dergiler, grafikler, ses ve video kaytlar, CDler yaynlamay hedeflemektedir. Bu balamda rencilerin, retmenlerin, aratrmaclarn ve Yogaya gnl verenlerin her trl destek, yardm ve ibirliini rica ederiz.

Raksha Bandhan Sri Pramodhi 1999 Banglore

24

NDEKLER 1.0 GR ............................................................................................................................. 27 2.0 HAFIZA KAVRAMI ......................................................................................................... 27 2.1 GNMZ SNRBLMNN HAFIZA KAVRAMINA BAKII ..................................... 27 2.2 YOGA VE SPRTEL LMLER AISINDAN HAFIZA KAVRAMI ............................. 40 3.0 HAFIZAYI GELTRMEK .............................................................................................. 47 3.1 HAFIZA GELTRMENN MODERN YNTEMLER .................................................. 47 3.2 YOGA VE SPRTEL LMLER YOLUYLA HAFIZA GELTRMEK ........................ 48 3.2.1 Yoga yapmak hafza geliimine nasl fayda salar ........................................ 48 3.2.2 Yogann ve spiritel ilimlerin genel kavramlar .............................................. 49 3.2.3 Yoga yntemleri ............................................................................................... 49 4.0 ARATIRMALAR........................................................................................................... 56 4.1 PLOT ALIMALAR ................................................................................................. 56 4.2 LSE RENCLERNDE YOGANIN HAFIZA ZERNDEK ETKS ........................ 57 4.3 PRANAYAMA ALIMALARI SA BEYN VEYA DESENLERLE LKL HAFIZA DEERLERN YKSELTR .............................................................................. 68 4.4 YOGAYA BALI OLARAK WECHSLER HAFIZA TEST SONULARINDAK DEM .......................................................................................................................... 77 5.0 ZET VE SONULAR ................................................................................................... 83

25

1.0 GR nsan her daim mkemmel bir hafzaya sahip olmay arzulamtr. Bazlarnn hafzas doutan mkemmel olabilir ancak herkes o kadar ansl deildir! Esas nemli olan soru udur: hafzamz gelitirmemiz mmkn mdr? Ayn anda on eyle (dasavadhanis) ve hatta yz eyle (satavadhanams) ilgilenebilen inanlmaz insanlardan bahsediyorlar. Swami Vivekanandann fotorafik hafzas olduunu sylyorlar. Britannica ansiklopedisinden baz kelimelerin uzun aklamalarn tm detaylaryla tekrarlayabiliyormu. Bu nasl mmkn olabilir? Byle yetenekler tanrnn bahettii eyler midir, yoksa gelitirilebilirler mi? Elbette ncelikle buna gerek var m diye sormalyz. Elimizin altnda kapasitesi yksek bilgisayarlar, hesap makineleri ve hafzasndan faydalandmz pek ok teknolojik cihaz varken buna gerek var mdr? Bu tip desteklere sahip olmadmz alarda iyi bir hafzaya ihtiyacmz vard. Yine de tm bu bahsettiimiz donanmlardan faydalanan kiiler bile iyi bir hafzay takdir ederler ve kendilerinin de hafzasnn iyi olmasn isterler! Yaamda baarya giden yolda hafzann nemli bir rol oynad herkesin ortak grdr hem geleneksel anlamda hem de kiisel ve spiritel geliim asndan. Yoga ve hafza hakkndaki bu kitabn amac hem modern bilim adamlarnn hem de gemi kahinlerin (nderlerin-peygamberlerin) hafzayla ilgili kavramlara yaklamlarn derlemektir. Yine ayn sebeple hafzay gelitirmeye yarayan modern metotlar ile yoga metotlarn karlatrmak ve hafzay gelitirmeye ynelik yoga almalarn konu alan aratrmalar derlemektir.

2.0 HAFIZA KAVRAMI 2.1 GNMZ SNRBLMNN HAFIZA KAVRAMINA BAKII Hatrlamak ve unutmak beynimizin en karmak ve hayret verici fonksiyonlarndan ikisidir. Hafza kayplarnn (hafzadaki boluklarn) ok seici bir tavr sergiledii bilinen bir gerektir; baz eyleri hatrlar dierlerini de unuturuz. Baz durumlarda bu gerek iin basit aklamalarmz vardr - srekli kullandmz bir telefon numaras beyinde bir devreyi aktive eder ve bu sk kullanlan yol zerinde bilgi olduka hzl

26

ilerler, bylelikle hatrlama gerekleir. Ancak bazen de hi de sk kullanlmayan bir numaray hi aba gstermeksizin hatrlayabiliriz. Gnmz psikologlarndan Tulving bir olay hatrlamann (i) bellek izlemeye, mesela beyinde hafzann sakland yere, ve (ii) o an gerekleen hatrlatc bir ipucu veya tetikleyici grevi gren, bylelikle hafzada tarama ya da bellek izlemeyi balatan bir eye bal olduunu sylemektedir. rnein vahi doa ile ilgili okuduumuz bir yaz daha nce doa parkna yaptmz bir ziyareti net bir ekilde gzmzde canlandrmamza ve bazen de artc bir biimde oraya ait tm detaylar hatrlamamza yardmc olabilir! Benzer ekilde ayn yaklam unutmay, bellek izlemede bozulma ve/veya hatrlatc ipucunun eksiklii olarak aklamaktadr. Bu iki faktrden hangisinin daha nemli olduunu anlamak adna pek ok alma yaplmaktadr. Bunu aratrmak iin basit bir deney yrtlmtr. Denekler 6 gruba ayrld ve 6 tane kelime listesi oluturuldu. Bu alt listeden her biri belirli bir kategoriye ait kelimeler iermekteydi (rnein haere listesinde: karnca, bcek, eekars, sivrisinek bulunmaktayd). lk deney grubuna daha sonra hatrlamalar beklenen tek bir kelime listesi gsterildi. Geri kalan be deney grubuna hem ilk liste hem de srasyla bir/iki//drt/be numaral listeler gsterildi. Bylelikle ilk gruba hatrlamalar gereken tek bir liste yani 4 kelime gsterilirken beinci gruba hatrlamalar beklenen 6 kelime listesi yani 24 kelime gsterilmi oldu. Bir liste tm gruplar iin ortak olduu halde, ilk grubun ok daha iyi hatrlama performans gsterildii kaydedildi. Beklenecei gibi altnc grubun hatrlama performans en ktyd. Yani zihni ar kalabalklatrmann hatrlama kabiliyeti zerinde olumsuz bir etkisi olduu grld. Ancak hatrlatc ipular da deneye eklendiinde (kelimelerin ilk harfleri gibi) altnc grubun hatrlama performansnn dier gruplardan ok da farkl olmad gzlendi. Bundan yola karak pek ok durumda hatrlatc ipularnn eksikliinin bellek izlemede bozulmaya oranla daha nemli olduu sylenebilir. Buradan hareketle yaadmz her eyin beynimizde bir yerde kaytl olduunu ve belleimizi harekete geiren ipucu/lar mevcut olduunda bu bilgiye rahatlkla ulaabileceimiz ne srlebilir. Bir beyin ve sinir cerrah olan Wilder Penfield bu fikri destekleyen olduka ilgin deney bulgular ortaya karmtr. Lokal anestezi altnda beyin ameliyat olan epilepsi hastalarnn ameliyat sresince bilinci yerinde olur. Bu ameliyatlar esnasnda hastalarn temporal loblarnn baz blgelerine uygulanan elektrik uyarmlar onlarn yllarca nce gereklemi baz olaylar olduka net canlandrmalarna sebep olmu. Mesela bir hasta melodisi ve szleriyle beraber birinin ark sylediini duymu

27

arky hatrlam. Yaadmz her ey beynimizde bir yerlerde mevcuttur. Bizim iin hangi bilgiye ulamann daha iyi olduuna karar veren yine bizleriz! Kaygnn hafza zerindeki etkisi Sigmund Freud, bize ac veren veya bizde endie yaratan her eyi unuttuumuzu (yani bastrdmz) ne srmtr. Kayg duymann unutmaya yol at sklkla sylenilen bir eydir. renciler snav kaygsnn snav performanslarn olumsuz etkilediini belirtmektedir. Bu durumu izah eden popler aklama endienin zihnin ar kalabalklamasna sebep olduudur. Endie verici dnceler zihni kapladnda baka bir ey iin yer kalmaz. Pek tabi ki sklkla kullanmadmz bilginin de hatrlanmad nemli bir gerektir. Bylelikle zihnimiz gereksiz eylerle dolmam olur. Hatrlama ve beyin Hatrlama yeteneimiz genellikle bizi evrim skalasnn st basamaklarna tayan st dzey beyin fonksiyonlarmzla ilikilendirilir. rnein alglama ncelikle duyusal bilgilerin sisteme alnmasn (duyma/hissetme) kapsayan karmak bir sistemdir. Aslnda bir eyin alglanmas iin gereken bundan ok daha fazlasdr. nk alglamak iin o duyusal bilgiye ihtiya duyulur ki bu bilgi iin nceden depoladmz bulgulara (hafza) bavururuz. Bunu basit bir rnek ile aklayalm: Sonraki sayfada bir grup birbirine eitli alarla uzanan dz izgiden ibaret bir ekil var. Ancak biroumuz bunu uyuyan bir kedi figr olarak alglarz. Bunun sebebi grdmz bu ekli (dz izgiler gibi) daha nceden beynimizin uyuyan gerek bir kediye dair depolam olduu baka bir grsel imajla ilikilendirme yetimizdir. Uyuyan bir kedi mi........ ........ yoksa bir dizi izgi mi?

ekil 1

28

Hatrlama esnasnda kullanlan yntemler ve beyinde gerekleen deiimler hayret verdicidir. Kabaca iki eit deiim gerekleir: KISA SREL BELLEK (STM) 1. bilgi zihnin kavramasna yetecek kadar sre boyunca korunur. 2. nronlarn etkinliinde dinamik bir farkllk yaratmasyla ifade edilir. (fonksiyonda meydana gelen deiiklik) UZUN SREL BELLEK (LTM) 1. bilgi daha sonradan hatrlanmak/ arlmak zere depolanr. 2. nronlarda yapsal bir deiimin meydana gelmesi ile ifade edilir. (bir e bir yapsal deiiklik)

Beynin hatrlama srecine katlan blmleri Bu konuyu anlamak iin Merkezi Sinir Sisteminin (CNS) ve Periferal Sinir Sisteminin (PNS) fonksiyonel anatomisi ile ilgili bilgi sahibi olmak gereklidir. Adndan da belli olduu gibi CNS insandaki merkezi orta hat pozisyonunu ifade etmektedir. Beyin (kafatasnn iinde yer alr) ve oradan aaya uzanan omurilikten oluur. Hatrlama CNSnin farkl blmlerindeki etkinlikler sonucunda gerekleir. 1) SEREBRAL KORTEKS. Balktan insana kadar birok farkl organizmann sinir sistemi karlatrmal olarak incelendiinde ok enteresan bir bulgu ortaya kmtr. Bu canllarn limbik sistemleri (duygularn ve igdlerin ynetildii alan) hemen hemen ayndr, elbette bir fare ve bir insan arasnda grece olarak farklar vardr. Yani yemek, imek, remek gibi temel aktiviteler pek ok canl iin ayndr. Yine de limbik sistemin etrafn saran serebral korteks insan ve baz gelimi maymunlarda olduka bariz bir mantar etkisineiv sahiptir. Serebral korteksin zeka, yaratclk gibi ileri yeteneklerin barnd yer olduunu dnrsek, bu durumun davran zerindeki etkisi ne olabilir? Davran tm trlerde igd ve akl yrtmenin bir sonucu olarak gerekleir. gdsel davran bceklerden insana kadar neredeyse ayn zelliklere sahipken, insann renme yetenei olduka gelikindir. Daha kompleks akl yrtme becerisi serebral korteksin bykl ile ilikilendirilir (Bkz. ekil 2, koyu renkli alanlar limbik sistemi temsil ediyor, ve ekil 3, farkl trlere ait sezgi ve akl yrtme performanslarnn grafik temsili). Dnme, akl yrtme ve hafzann insan davran zerinde byk bir etkisi vardr.

iv

.N.: mantar etkisi bu blgede meydana gelen yaylmay, kalnlamay ifade etmektedir.

29

Serebral korteksin renme ve hafza ile ilikili blmleri Eski dnem psikologlarndan Karl Lashley (1950) Engram ararken adnda bir makale yaynlamtr. Engram psikolojide bellek izi iin kullanlan bir terimdir. Lashley fareler ile yrtt deneylerde farelerin serebral korteksinin bir ksmn ameliyat ile alp, sonrasnda farelerin labirentte yolunu bulma baarsn lmtr (labirenti renme gibi). Korteksin ameliyat ile alnan parasnn bir nem tamad sonucuna varmtr. Korteksin tamam eit potansiyele sahiptir. Burada nemli olan korteksten alnan miktardr. Belli bir yzdeden fazla korteks ameliyatla alndnda farelerin labirentte ok bariz hatalar yapt gzlemlenmitir. Evrimsel skalaya gre...

BALIK

KED

MAYMUN ekil 2

NSAN

GD VE AKIL YRTMENN DAVRANIA KATKILARI

20

PERFORMANS

15 10 5 0 GD AKIL YRTME

BALIK

FARE

KED

NSAN

ekil 3 Bu bulgu olduka dikkat ekmi olsa da ksa srede bu tip bir bak asnn sahip olduu kstlamalar gz nne serilmitir. Labirenti renmek spesifik bir davran

30

deildir kald ki hayvanlarda renme grme, koklama, dokunma ve dier uyarmlara bal olarak geliir. Pei sra pek ok test yrtlm ve bilginin hatrlanmasnda serebral korteksin belirli blmlerinin nem tad grlmtr (Bkz. ekil. 4 Beynin medyal grnm ve ekil. 5 Beynin lateral grnm). a) Temporal lob. Daha nce bahsedildii zere Kanadal beyin cerrah Wilder Penfield anormal beyin dokularnn olup olmadna ve eer varsa bunlar alndnda kiinin fonksiyonlarnn tehlikeye girip girmediine bakmak iin bilinci yerindeki epilepsi hastalarnn beyinlerini elektrikle uyarmtr. Hastalar prosedr boyunca lokal anestezi altndayd ve bilinleri yerindeydi. Penfield temporal lobun bir blgesini uyardnda hastann tepkisi karsnda ok ard. Hastalardan biri birinin ark sylediini duymutu ve arknn adn hatrlamt. Bir dier hasta kendisini bir yerlerde arkadalaryla konuurken grmt. Sonu olarak beynin bu blmnn uzun dnem anlarla bir ilikisi olmalyd. b) Frontal korteks. Bu alana karakter korteksi de denir nk davran kurallar ve etik deerlerimiz burada tayin edilir. Ayrca yaratclk, soyutlma ve karm yapma asndan da nemli bir blgedir. empanzeler zerinde yrtlen deneyler sonucunda bu blgenin yokluunda birtakm ileri renmede sknt yaand grlmtr. Bu ilere rnek olarak; empanzeye bir yerfst gsterilir. Daha sonra yerfst masada duran birbirinin ayns iki kaptan birinin altna koyulur. Ardndan empanze ile kaplar arasna birka saniyeliine opak bir ekran indirilir. Ekran ekildiinde hayvann yerfstn aramasna izin verilir. Beynin hafza srecine dhil olan ksmlar Medyal bak

PF
T

PF= prefrontal korteks H= hipotalamus T= talamus ekil 4

31

Beynin hafza srecine dahil olan ksmlar Lateral bak

PF

TL

PF= prefrontal korteks TL= temporal korteks ekil 5

Normal bir empanzenin hata yapmadan doru kab semesi beklenir. Ancak frontal loba lobektomi yapldktan sonra kaplarla arasna birka saniyeliine girek opak ekran empanzenin yerfstnn yerini unutmas iin yeterlidir. Doal olarak empanzeler hata yapmaya balarlar. Deneyler frontal lobun ileride hatrlamak zere bilgilerin depolanmas iin nemli bir alan olduunu gstermektedir. Bugnlerde zellikle iki faktrn nemi zerinde durulmaktadr. Beynin bu blmnn dikkati yneltmekle ilikili olduuna inanlmaktadr. empanzenin frontal lobuna lobektomi yapldktan sonra dikkatinin daha fazla dald ve dikkat aralnn azald gzlemlenmitir. Dier yandan frontal korteksin gereksiz bilgiyi silmede rol oynad da tahmin edilmektedir. empanzenin frontal lobuna lobektomi yapldktan sonra nasl bir gereksiz bilgi kaosu yaadn hayal edin. 2) HIPOKAMPS. Hipokamps beynin en eski ve en ilgi uyandran blmlerinden biridir. Adn kvrml eklinin eski bir beyin anatomistine deniz atn, bir bakasna da ko boynuzlarn hatrlatmasndan tr almtr. levleri bilinmemekle beraber ilikide olduu, yaknndaki septuma bal olduu sanlmaktadr. Beynin bu blmnn hafza ile olan ilikisi, ok zor tedavi edilebilen bir epilepsi trne sahip

32

olan bir hastann (HM) terapik mdahale olarak her iki yarkredeki hipokampsnn de alnmasyla fark edilmitir. Bunun sonucunda hasta neredeyse tm gncel hafzasn yitirmi, ancak uzun sreli bellekte bir bozulma olmamtr. Hipokampsn temporal lobda bulunduu gz nne alnrsa yukarda beyin cerrah Penfieldn vard sonular da hipokampsn ilevi ile ilikilendirilebilir. Ayrca hipokamps kalc hafzann mhrlenmesi iin nem tarken, uzun sreli bellein depolanmas iin nem arz etmez; nk HMde uzun sreli bellein korunduu grlmtr. 3) BAZAL KOLNERJK NBEYN SSTEMNN BLMLER VE AMGDALA Yamz ilerledike daha unutkan olduumuz bilinen bir gerektir. Uzak hatralarmz olduka net hatrlarz. Ancak daha yeni hatralarmzdan dn veririz. Yalanma sreci (ve de patalojik bir sre olan yallk sonucu bunama) beynin belirli blgelerinde, zellikle de bazal nbeyin sisteminde gerekleir. Bu durum hafza kayplarna sebep veriyor olabilir. Amigdala beynin duygusal tepki veren blmdr. Hipokampste oluan lezyonlarn amigdalaya gre (HM isimli hastann yukarda tarif ettii gibi) daha az etki ediyor olmas ilgintir. Dahas amigdala hafza asndan da nemli bir blgedir. 4) MEMEMS KTLELER (HPOTALAMUS) VE DORSOMEDAL TALAMUS Hipokamps kk olduu halde pek ok nemli fonksiyonu kontrol eden ve homeostasisi (i denge) salayan blmdr. Korsakoff psikozu (B vitamini eksikliinden kaynaklanan kalc hafza kayb) ile ilgili yaplan lm sonras almalar hipotalamik mememsi ktlelerde patalojik deiiklikler olduunu gstermitir. Frontal korteksle ilikili olan dorsomedial talamus da hafza ile balantldr. 5) RETKLER AKTVASYON SSTEM. Nronlarda meydana gelen bu a ve onlarn fiber dokular beyin siteminden darya uzanr. Rostralv blgeye en yakn blme (orta beyin) bilin blgesi ad verilir nk burada meydana gelen en ufak bir yaralanma komaya sebebiyet verir. Beyin kknn bu blm dikkat asndan ok nemli bir role sahiptir (retikler formasyon aktifken sanki karanlk bir evdeki tm klar yanm gibi bir etki oluur, korteks kendinden geer).
v

.N.: Rostral blge baa doru olan, gaga gibi knt yapan, uzayan ksmlar iin kullanlr. Buradaki anlam beyinden kan, beyinden uzayan ve burun gibi konumlanm

33

Beynin hatrlama esnasnda nem tayan tm blmlerden bahsettikten sonra bir sonraki adm hatrlamann gereklemesi iin beyin hcrelerinin nasl bir deiimden getiini aratrmaktr. a) Hareket modelleri mi deiiyor? b) ekillerinde / formlarnda m bir deiiklik gerekleiyor? c) Kimyasal olarak m deiiyorlar? a) Aktivite modeli: 1973 ylnda Londrada Blis ve Lomo adl iki bilim adam salam ve anestezi altndaki tavanlar zerinde deneyler yrtyorlard. Sinir hcresinin tek bir elektrik okuna tepki verdiini kaydettiler. Ardndan bir dizi yksek frekansl ve ksa sreli ok uyguladlar. Sonra tavann tek bir oka verdii tepkiyi yeniden kaydettiler ve bu sonuncu tepkinin ilkinden daha yksek olduunu gzlemlediler. Bu olaya uzun sreli potansiyel art (LTP) denir. Sinir hcreleri birbirlerine sinapslar araclyla sinyal gnderir ve sinapslarn arasnda boluklar vardr. Baz grlere gre LPT (iletimi salayan kimyasallardan yani nrotransimiterlerden daha fazla salglanmasn salayarak) presinaptik sinir hcrelerinin ilevlerine etki eder. Dier bir gre gre deiim postsinaptik sinir hcresinde gerekleir (rnein, reseptr balant noktalarndaki art). Bu konuda henz kesin gr birliine varlamamtr, dolaysyla her iki aklama da LPT iin geerlidir. Yine de LPT miktarnn en azndan hafzann nasl olutuu ile ilgili ksmen aklayc olduuna dair mutabakata varlmtr. b) renme ve hatrlama esnasnda sinir hcrelerinin biimi/yaps deiir mi? Bu sorunun cevab ilgintir. Deneyimlerimize bal olarak sinir hcrelerinde ciddi deiiklikler gzlenir. Bunu daha iyi anlayabilmek iin ncelikle sinir hcresini incelemeliyiz. ekil 6da sinir hcresinin nasl grnd basite gsterilmektedir.

Sinir hcresi

Hcre gvdesi dendrit eriim blgesi

Hcre gvdesi

dendritler akson akson iletim blgesi ekil 6

34

Sinir hcrelerinde alc olan blm dendiritlerdir. Elektrik sinyalleri (sinir hcrelerinin iletiim aralar) burada toplanr ve hcre bu sinyalleri birletirerek kendi mesajn (bir elektrik sinyali olarak) oluturur ve bunu iletir. Bu mesaj baka bir sinir hcresine iletilmek zere akson boyunca ilerler. Fareler bir greve ynelik altrldklarnda, sinir hcrelerinin alc blmlerinde (dendiritler gibi) art grld deneylerle ispatlanmtr. Dendirit dallanmasnda olduka byk bir art gerekleir. Dendiritlerde, esas sinaptik iletiim kk konik kntlarda (diken) gerekleir. renme esnasnda bu dikenler sayca fazlalarlar. renmenin ardndan sinir hcresi sinyal almak iin ncesinden ok daha fazla alana sahiptir. Bir sinir hcresi sinyal almak iin sahip olduu alan, renmenin ardndan orjinalinin kat kat stne kar (daha alc ve daha hassas olur). Bkz ekil 7. ematik izimler

sinir hcresinin deneyim kazanm hali ekil 7

sinir hcresinin orijinal hali

Eric Kandel ve Colombia niversitesinden meslektalar, mikroskopik dzeyde bu iki olay zerinde almlardr. Bu iki olay: 1. Alma: uyaran tekrarl olarak verildiinde davransal tepkide gerekleen d 2. Hassaslama: gl veya ldrc bir uyaranla karlanca refleksif tepkinin artmas Her iki durum da birer renme eididir. Hassaslama etrafmzdaki tehlike sinyallerine kar bizi uyank tuttuu iin nemlidir. Almann da edeer bir nemi vardr. Mesela giydiimiz kyafetlere o kadar almzdr ki onlardan kaynaklanan duyusal sinyallere kar sistem tepkisiz olur. Bu tip nemsiz sinyallere kar srekli tetikte olmamz sistemimiz asndan olduka uygunsuz olurdu.

35

Hem alma hem de hassaslama olaylarnn, Aplisyann sinir hcre zarnda meydana gelen bariz deiikliklerle ilgili olduu gsterilmitir. Bu deiiklikler (deniz salyangozu Aplisyann) sinir hcresinin iletim zellikleriyle alakaldr. Bu durum deneyimlerimizin nasl nronun hcre zar baznda deiiklie yol atna dair bir dier nemli rnektir. c) Nronun yapsnda meydana gelen renme ve hafzaya bal deiiklikler. 1960larda James McConnel planaryalar (kk yass solucanlar) a tepki vermek zere eitmitir. Bu solucanlarn yamyam olma zelliinden de faydalanarak, eitimli solucanlar paralara ayrp onlarla eitilmemi solucanlar beslemitir. Eitimli grubun paralaryla beslenmi planarya ile eitimsiz grubun paralaryla beslenmi planaryann renme yatknlklarn karlatrmtr. Eitimli grubun paralaryla beslenmi planaryann dier gruptan daha ksa srede rendii grlmtr. Buna dayanarak McConnel hafzann kimyasal olarak depoland ve aktarlabildii sonucuna varmtr. Hafzann kimyevi temellerini aratrrken aratrmaclar, renmenin ardndan laboratuar hayvanlarnn sinir hcrelerinde daha fazla ribonkleik asit (RNA) bulunduunu fark etmilerdir. RNA tm hcrelerde vardr, genetik bilgi tar ve protein yapar. Hcredeki RNA retimi nlendiinde veya azaltldnda test hayvanlarn renme becerisinde d tespit edilmitir. Enjeksiyon yntemiyle RNA retimi arttrldnda, hayvann renme becerisinde art grlmtr. Sonu olarak beynin farkl blmlerinin renme ve hafza ile ilikili olduunu syleyebiliriz. renmenin nronlarn aktivite modelleri, yaps ve kimyasal ierii zerinde farkllk yarattna dair kantlar mevcuttur. Hafza asndan beynin hangi blmlerinin nemli olduunu ve nasl deiimler gerekletiini akladktan sonra imdi konuyu psikolojinin bak asyla irdelemek uygundur. ncelikle nrobiyologlar ile psikologlarn modellerinde fark olmadn (eskiden bu fark mevcuttu) belirtmek gerekir. Bunlar renmenin ve hatrlamann tanm asndan ayr yaklamlara sahiplerdir. Hafza ile ilgili ilk teorik yaklamlar edinme teorileri zerinden yaplmtr. Bu yaklamlar daha ok hafzann kalcl veya geicilii zerinden yrmtr.

36

Hafzann zayflamasna dair teoriler, bir ey rendiimizde bir bellek izlemi oluur. Eer bu iz zaman iinde yeniden kullanlmazsa, bu bilgiye ait bellek izlemi zayflayacaktr. Biz tekrar yoluyla bu izleri aktif tutarak hatrlarz. Bu durum nronlarn aktive olup srekli yeniden iletime hazr hale gelmesi veya yanklanmasn ifade eden, nronlarn fizyolojik olarak yanklanmas teorisine benzerlik gstererek bir bellek izlemi ya da engram meydana getirir.

Gnmz bilimine gre hatrlama DI DNYA

RESEPTRLER
Biyolojik transduser (g evirici)

SNRLER
letiim kanallar

ST DZEY BECERLER
HAFIZA

BEYN
Bilinlilik st Dzey Beceriler

BEYNN BLNEN BLN ALANLARI

ekil 8

BEYNN HENZ YETERNCE ANLAILMAMI BLNALTI ALANLARI

Enterferans teorisine gre bir ey renildiinde kalc olarak hafzaya yerleir. Ancak renme devam ettike ve buna bal olarak hafza oluumu devam ettii srece bir bilginin hafzadan geri arlmas ile dier bir bilginin geri arlmas kendi iinde bir rekabet yaar. Bu i rekabet bizim hatrlama gl yaamamza sebep olan eydir ve buna enterferan (engel) ad verilir. Sonu olarak Gestalt teorisi hafzann, rendiimiz her eyin daha basit bir ekilde yeniden yaplandrlmas olduunu syler. Bu yaplandrma zaman ierisinde gittike daha basit ve daha az detayl olur. Bu detaylar unuttuumuz ama genel bilgileri hatrladmz anlamna gelir.

37

Hafzann fizyolojik ve psikolojik mekanizmas ile ilgili detayl olarak bilgi edindikten sonra imdi yoga ve spiritel ilimler asndan, bu topraklarn kadim bilgelerinin bak asndan hafza kavramn inceleyeceiz.

2.2 YOGA VE SPRTEL LMLER AISINDAN HAFIZA KAVRAMI Artk modern bilimler fiziki eylerin dnda prana (sbtil enerji) ve zihin gibi sbtil boyutlarn varln kabul etmektedir. Batl, psikoloji bak asnda zihin, zeka ve hafza arasndaki ayrmlar net olarak aklanmaz. Bu terimleri kark olarak birbirinin yerine kullanrlar. imizdeki sbtil dnyay anlamaya alrlar. Hafza kavram beyin ve fonksiyonlar olarak snrl bir ekilde ele alnr. Bu snrl yaklamla bile Antahkaranayavi (algnn isel ileyii) dair hafzann byleyici ynlerini grmek mmkn olmutur ve hafza bu muhteem sbtil dnyann bir parasdr. A) ZHN Nedir? Zihin tecelli etmi ve etmemi dnceler btndr. Biz hem uyankken hem de ryadayken zihin dnr ve kinetik olarak aktiftir. Bu zihnin tecelli etme durumudur. Derin uykuda zihin de uykuya geer, sanki donmu gibi, potansiyel vaziyette veya tecelli etmemi halde bekler. Bu zihnin tm ynlerini kapsayan en geni tanmdr. Yoga Vasisthaya Maharshi Vasisthaya atfedilen yogann temel yaztlarndan biri gre yaratmn kuma zihindir. Yaratm zihnin ok eitli tecelli etmi ve etmemi halleri oluturur. Gnmzde bilimsel olarak maddenin dondurulmu, paketlenmi enerjiden baka bir ey olmad kantlanmtr ve Vasistha enerji zihindir der. Ancak zihin ile gros enerjiyi birbirinden ayran ey ne derece kendi kendini deitirebilme serbestisine sahip olduudur. Gros enerjiden sbtil enerjiye ilerledike bu serbesti art gsterir. Zihin en dk serbestiye, maddi evrenin fiziki beden (gros beden) dzeyindeyken sahiptir. Spektrumun dier ucunda zihin giderek daha saf idrak dzeylerine ve daha yksek serbestiye
vi

.N.: Sanskrit terim. st dzey zihinsel becerilerin en st, en soyut hali. Zihnin reenkarne olan ksm; yksek bilin ile ruh arasndaki ba. (kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Antahkarana) Srekli farkndalk hali, i bilin, tecelli etmi zihin, (kaynak: http://veda.wikidot.com/search:site/a/p/q/Antahkarana ).

38

sahip olur, ta ki saf bilin haline ve mutlak serbestiye ulaana dek. Bu duruma Upanisad iliminde Moksavii, Paramatmanviii, Brahmanix ad verilir. B) Zihnin ynleri nelerdir? Yogaya ve Upanisad ilimine gre zihnin drt yn vardr Manas, Buddhi, Chitta ve Ahankarax. Genellikle Manasa zihin denir. Sankalpa vikalpatmakahmanah bir durumdan tekine geen deiken bir zihin demektir. Bu rastgelelik bir kanala ynlendirildiinde zihin en tam (gros) haline gelir ve enerji faydal olmaya balar. Buddhi zekadr ve bilgiyi dnce baznda ortaya kartr, analiz eder ve buna gre snflandrr. Tpk bir postac gibi bu bilgileri doru adreslere ynlendirir. Zeka, ayrtrma yeteneiyle bilgileri dzenler ve bir konu ile ilgili tm bilgileri birbiriyle ilikilendirir. likilendirilmeyen tm dnceler ayklanr. Konuyu aklamak iin yalnzca bu ilikilendirmeye dhil olan bilgiler kullanlr. Buna genellikle konsantrasyon ad verilir. Tm gayretlerimizde baarya ulamak iin konsantrasyonun ne denli nemli ve faydal olduunu hepimiz biliriz. Buddhinin gc ayrabilme adn verdiimiz zeka biimi insanlara zg bir eydir. Yemek, uyku ve reme ihtiyalar ve korkmak tm hayvanlar ve insanlar iin ortaktr, ancak Buddhi insanlara zg bir zelliktir. Slokaxilardan birinde; Buddhi -veya ayrm becerisi- olmadan hayvanlarla eit oluruz, denir. <sanksrit yaz>

vii

.N.: Moksa Sanskrit dilinde bir terimdir. Anlam hayatn srklenmesinden, akndan, karmann zincirlerinden zgrlemektir. Moksa olumlu anlamda bir tamlk, btnlk durumuna karlk gelir. Varln karmann ykmllklerinden arnm, tam olma halidir. yol ile Moksa elde edilir: bilgi yolu (jnana), adanmlk yolu (bhakti) ve hizmet yolu (karma). Moksa insan varlnn varabilecei en yksek hedeftir. Bazlar Moksa durumunu lrken yaayacak olsa da, esas hedef yaamda bu durumu yakalayabilmektir. (kaynak: http://www.themystica.com/mystica/articles/m/moksa.html) Kiinin kendisini birey olarak alglad dnya grnden ayrld noktadr Kiinin maddesel varolutan ayrlp Brahmana (Evrensel Ruh) katld, bir olduu noktadr. (kaynak: http://veda.wikidot.com/search:site/a/p/q/moksha) viii .N.: Primordiyal benlik, benliin tesi, mutlak benlik, Brahman, evrensel ruh anlamlarna gelen Sanskrit dilinde bir terim. Paramatman bensizlik halidir, evrensel benliktir; orda kiisel herhangi bir ey artk yoktur. Evrensel benlik varlmzn kaynadr, ayn zamanda hepimizin varmaya alt yerdir. (kaynak: http://veda.wikidot.com/paramatman) ix .N.: Brahman: Mutlak gerek, Evrensel z. Farkndalk, bilin, z, her eyi bilen, sonsuz ve tinsel gibi zelliklerle tarif edilir. (kaynak: http://veda.wikidot.com/search:site/q/Brahman) x .N.: Manas zihin, Buddhi zeka, Chitta hafza, Ahankara Egodur. (kaynak: http://veda.wikidot.com/buddhi )
xi

.N.: Tanry ycelten, nazm formunda,ayet, ilahi, deyim olarak yazlm Sanskrit dizeleridir. Genellikle iki dizeden oluur. Bhagwad Gitann iinde pek ok Sloka vardr. Bunlar zihne huzur verir ve spiritellii vurgularlar. (kaynak: http://www.iloveindia.com/spirituality/sloka/index.html)

39

Zihnin nc yn mriti yani hafzadr. Depoland yerde bilgiyi ayrtran ey zeka yani Buddhidir ve depolanacak olan her ey hafzaya iletilir. Her bilginin saklanmasna gerek yoktur yalnzca Buddhinin nemli olduuna kanaat getirdii bilgiler hafzaya aktarlr. Bu bilgilere ihtiya duyduumuz anda eriebiliriz. Bilginin geri arlabilir/hatrlanabilir olmas da hafzann bir parasdr. Hafza u ekilde tanmlanr:

Anubhuta visaya asampramosahsmritih <sanksrit yaz> Daha nce deneyimlediimiz dncelerin hatrlanmas ilemine hafza ad verilir. Zihnin tm bu hallerinin temelinde Aham bulunur- yani genel adlandrlyla Ego. Her ne yaparsak yapalm, temelinde hep Ben dncesi vardr Ben gryorum, Ben yapyorum, Ben yiyorum vb. Bu zihnin en sbtil gereidir. Zihnin bu drt ynnden her biri daha geni bir balk altnda yer almaktadr Antahkarana. Patanjali zihni aadaki ekilde snflandrr: 1. Pramana - Doru bilgi durumu (gldeki suyu gerekten grmek) 2. Viparyaya - Yanl bilgi durumu (serap veya halsinasyon gibi) 3. Vikalpa 4. Nidra 5. Smriti - Rastgele durum - Derin uyku - Hafza

Yukardakilerden ilk uyank ve uyku halleridir. Derin uyku durumu da zihnin modifikasyonlarndan biridir; tm dncelerin bir bilinsizlik halinde donduu durumdur. Yaammzn %20 ila 30unu byle bir durumda geiririz. Eer ilk durumu zihnin tecelli ettii haller olarak ele alrsak, uyku zihnin tecelli etmedii bir durumdur. C) Hafzann ynleri nelerdir? Patanjali Smritiyi dier drt halden ayr tutar. Smriti hafzann depoland yerdir. Daha nce de akladmz gibi hafza (hatralar) eski deneyimlerimizden oluur

40

(Anubhuta Visaya). Depolama ilemi alglama ve deneyim yoluyla gerekleir. Yukarda bahsedilen zihnin her drt formu da kendilerine ait hafza meydana getirirler. Zihnin eitli katmanlarnda bellek izi olutururlar bunlardan bazlar yzeysel bazlar kkl olur. Bu bellek izlerinden bazlar kolaylkla aa kmaya (asampromosah) elverilidir. Zihnimizin gn iinde uyank olduu srete, hi aba harcamakszn zekda depolanan gemi deneyimlere ait isimleri, yerleri fikirleri geri arrz. Ancak hatrlanmaya o kadar da elverili olmayan hatralar hatrlamak iin aba harcamak, zihinde daha detayl bir arama yapmak gerekir. Bazen bir eyi hatrlamakta glk ekeriz Neydi o, neydi? Baka bir zaman da birdenbire hatrlayveririz. Bunlarn ou tm detaylaryla gemi deneyimlere ait canl hatralar olur.

ZHNN TESNDE (ANANDAMAYA KOSA) Dnme, eyleme geme ve elenme (Jnatrtva, Kartriva ve Bhoktrtva) eilimi zihin katmanlarnn en sbtil olanlardr. Bunlara vasana (vasana eilimi) ad verilir. Bu eilim ortadan kalktnda bile ustalk hali yani zihnin tm biimlerinin tesinde en yksek zgrlk derecesi olan Moksa hali ortaya kar. Bu durumu Yoga Vasistha en gzel haliyle u ekilde anlatmaktadr:

Vasana tanavam Rama moksa ityabhidhiyate. Vasanalarn incelmesi, Rama, yani aslnda Moksadr.

VIJNANAMAYA KOSA DZEYNDE HAFIZA Deerler dzeyindeki deneyimler farkl durumlara farkl tepki vermemize sebep olur. Srekli olarak hareketlerimiz ve onlarn sonularna bal olarak renir ve rendiklerimizi gncelleriz. Yaama dair sahip olduumuz, zenginlik sahibi olmak gibi bir deer yargs nl olmaya, mehur olmaya dnebilir. Hatta ve hatta karlnda bir ey beklemeden bakalarna iyilik yapmaya da, lke yararna veya tm yaradl yararna almaya da dnebilir. Bizim etki-tepki (sebep sonu) kombinasyonuna dair algmz geniledike tm deer yarg sistemimiz deiecektir. Bu tip deerlere ilikin oluturduumuz hafza (samskaras) genellikle ocukluk dneminde hzla geliir ve yaammz sresince deimeye devam eder.

41

MANOMAYA KOSA DZEY Kinata dair yksek alglama hallerimiz, Rtambhara prajina (bilgi ile dolu) ad verilen hafzann (zihnin) daha sbtil durumlarnda vuku bulur. Gemi, gnmz ve gelecek dhil olmak zere, sahip olduumuz tm bilgiler bu sbtil katmanlarda yaplanr. Hafza, tm zaman ve varoluun eitli katmanlarn kapsar. Bu katmanlardaki gei ve etkileim, yine etki-tepki (sebep sonu) kombinasyonu yoluyla gerekleir ve ok zel deneyimlere yol aar. Bu ekilde hafza bankas zenginleir ve daha st dzey deer sistemlerine bal olarak zlmelere ve deiimlere urar. His ve duygu dzeyinde de hafza olutururuz. Yemek, uyumak ve remek gibi igdler tm canllarn doasnda ortak olarak var olduunu varsayarz; zamanla bu canllar bydklerinde his ve duygu hafzalar da byk lde farkllaacaktr (asampramosah). Yandktan sonra ocuk ateten kanmay renir. Hafza bu korku hissini saklar ve ocuk her ne zaman ate ile karlasa bu his aa kar. Zamanla bydke, kii artk korkuyla zdeletirmeden de ateten kanacaktr. Baka bir dzeyde kii artk atele oynayabilir bile (elbette dikkatlice!). Duygularmz geliip daha rafineletike, hatralar (hafza) korku, dikkat, tetikte olma, keyif alma veya huu gibi hisler uyandrr.

PRANAMAYA KOSA DZEY Yemek, uyumak ve remek gibi igdlerimize dair hatralarmz (hafzamz) da zamanla bydke deiime urar. Bunlar zerinde hkimiyet kazanmak da bymenin ynlerinden biridir. Daha fiziki (gros) dzeylerdeki hafza dzeylerinin (igd) stesinden daha sbtil hafza dzeyleri ve daha st dzey samskara hakimiyeti gelir.

ANNAMAYA KOSA DZEY

42

Prana veya fiziki (gros) beden dzeyinde bile hafza meydana gelir. Her bir hcrenin kendi hafzas vardr. Hanumanxiin bana geldii gibi rom rom mein Ram nam bedendeki her bir tyde Ramaxiiinn (ilahi olann) ismi ve hissi vardr. Beden dzeyinde bile tam bir hkimiyet vardr. Rtambhara prajna xiv veya daha st dzeyde gl hatralar (hafza) bedenin yapsn deitirebilir. Yoga Vasista der ki, tm dnyay yaratan ve yok eden zihindir.

Brahma tanyate visvam manasaiva svayambhuva. Manomayam ato vistam yaunama paridrsyate. Evrenin tamam Brahmandr; evrenin tamamna nfuz etmitir, hkimdir. Brahmandan yola kan zihin kendisini evren olarak ortaya koyar. Yani tm yaratm zihnin bir rndr. Kstl hafzaya sahip normal zihin, tpk rya halinde olduu gibi, yaratmn yalnzca deneyimlerinden yola karak yapabilir. Ancak hafzann daha sbtil, daha derin blmleri daha da gerek bir dnya yaratabilir. Zaman zaman hafzalarna hkmederek inanlmaz eyler sergileyen; uzam ve zamann snrlarn amak, bedenlerini yok etmek, yeni beden yaratmak, ayn anda birden fazla yerde var olmak gibi Siddhis veya doast g olarak adlandrlan yeteneklere sahip yoga statlar olmutur. Aslnda tm hcreleri ve hafza kapasitesiyle beynin kendisi de yine zihnin yaratt bir eydir. Dnyann yaratmna dair hatralar zihni yle derinliklere gtrebilir ki, zihin yeni bir beyin veya dahi ocuk veya mkemmel hcreler yaratabilir.

xii

.N.: Kendisini Lord Ramann eytan kral Ravanaya kar savanda, Ramaya hizmet iin adam olan Hanuman Hinduzimin gnmzeki en popler tanrlarndan biridir. Bu savata ilahi olann vcut bulmu hali olarak sz edilir. (kaynak: http://veda.wikidot.com/rama, http://en.wikipedia.org/wiki/Hanuman ) xiii Vaishnavann ilahlrndan biridir. Hinduizmde tanr Vishnunun bir avatar olarak kabul edilir. Ramayana destannda, ayn zamanda iyi bir dharma rnei olan, getii zorlu yol anlatlr. Rama Ayodhyann veliaht kraldr. Babasnn onurunu korumak iin szn tutar ve 14 yl ormanda hizmet eder. Bu srete kars Sita eytan kral Ravanann eline der. Rama zorlu bir mcadelenin ardndan karsn kurtarr ve tahta oturur. (kaynak: http://veda.wikidot.com/rama) xiv Rtambhara: mutlak gerek; rta-aydnlanm, rtam-doru, gerek, bhara-tayan, sahip. Prajna: isel bilme hali, bilgelik, bilgi (kaynak: http://www.hindudharmaforums.com/showthread.php?t=2953 ). Kiinin gerek znden kaynaklanan ve kendiliinden olan, vuku bulan bilgelii, bili hali. Kiinin kendi doasna ait, iindeki z bilinten kaynaklanan bilgelii, bili hali. (kaynak: http://www.heavenlygardens.org/samadhi/step49.htm )

43

Yoga ve spiritel ilimlere gre hafzann tanm budur ve btnletirici bir yaklama sahiptir. Hafza ile ilgili bu btnsel bak as, daha nceki blmde bahsettiimiz modern bilimsel bilgiyi de iine almaktadr. Asla ve asla bu bilimsel temelin karsnda deildir.

Kadim Hint limlerine gre hatrlama D Dnya

Duyu organlar (Karmendriya) Dnya (Jnanendriya) Zihin (Mana) Zeka (Buddhi) Hafza (Citta) Ego (Ahamkar)

44

3.0 HAFIZAYI GELTRMEK Son yllarda, maddenin bir yan dal olarak (kmelenmi DNA ve RNA moleklleri) yaamn en sbtil taraflarn anlayabilmek iin gsterilen iten aratrma giriimlerine ramen yaamn sbtil taraflar hala pek bilinmemektedir. Daha pragmatik ilimlere oranla psikoloji ve parapsikoloji yaamn bu taraflarn anlamaya daha yakndr. 3.1 HAFIZA GELTRMENN MODERN YNTEMLER Modern bilime gre hafza gelitirme yntemleri de yine beyin hcrelerinin kapasitesini artrmakla, hatrlama ve geri arma yetisini artrmakla ve tm bu sreci iyiletirmekle snrldr. (i) Mantksal yntem: benzerlik, ztlk, iliki kurmak, eldeki materyali organize etmek gibi bir dizi anlam karma ve ilgi kurma yntemini ierir. (ii) Materyalin manasn anlamak: phesiz eer derse dikkat verilirse, materyal daha kolayca hatrlanr. Buna rasyonel hafza ad verilir. Ancak her malzeme iin ayn ey geerli deildir, rnein arpm tablolar anlalamaz.

(iii) Fazla renmek: bu kiinin dersi hata yapmadan yeniden aktarabilecei kadar renmesi anlamna gelen baka bir yntemdir. fazla renmek dersin pekimesini salar. Yzmek, bisiklet srmek gibi pek ok motor beceri hibir zaman unutulmaz nk hatasz uygulayacak kadar ok tecrbe edilmilerdir. (iv) Boluklu ve boluksuz renme: hi ara vermeden, dinlenmeden srekli almaya boluksuz renme ad verilir. Arada ara vererek almaya boluklu alma veya datlm alma ad verilir. Deneyler boluklu almann boluksuz almaya oranla ok daha iyi sonular ortaya koyduunu gstermektedir.

(v) Mnemonik (hatrlatclar): bir dizi veya birbirinden bamsz bir grup enin hatrda tutulmasn daha kolaylatran farkl oyunlara verilen addr.

45

rnein, sert sessizleri hatrlamak iin fstk ahap cmlesinden faydalanmak gibi. Ancak kendi hatrlatcmz kendimiz rettiimizde bizim iin daha faydal olur.

3.2 YOGA VE SPRTEL LMLER YOLUYLA HAFIZA GELTRMEK Yoga yapmak hafza geliimine nasl fayda salar

3.2.1

a) Alg derinleir: Eer d dnya ile kurduumuz tm iletiim kanallar (yani be duyumuz) optimum dzeyde almazsa, algmz krelir, alglamamzda d olur. Bu durumda yaplmas gereken ilk ey bu duyularn hassasiyetini arttrmaktr. Bunu stimule ederek (kriya) veya rahatlayarak (savasana, pranayama, ve aslnda her hangi bir yoga almas ile) yapabiliriz. b) Dikkat dankln azaltr, dikkat aral artar: Yoga almalarnn amac zihinsel bir ama durumuna ulamaktr (tamamen). Bu durumun bir blm kiinin kendi iradesi ile zihinsel faaliyetini deitirebilmesidir. stn farkndalk durumuna ulalmasa bile kiinin bir lde zihinsel kontrol yapabilecei kesindir ki bu da kiinin hafzasna almak istedii ey zerinde younlap dier her dnceyi algsnn dnda tutabilmesi anlamna gelir.

c) Etkin olmayan alanlar faaliyete geirir: lgintir, dahiler bile beyinlerinin %10undan fazlasn kullanmamaktadr. oumuz beyin kapasitemizin %5inin kullanrz. Yoga almalar beynimizin aktif olmayan blmlerini harekete geirmemize yardmc olabilir. d) Btnsel gelimememiz asndan hafzamzdaki gerekli eyleri gereksiz olanlardan ayrr: hafzamz gelitirmenin bizi dncelerimizin kaynana, varoluumuzun kaynana (yoga ilminin deyiiyle Anandamaya Kosa) ulatrmas beklenir. Bunu mmkn klmann yollarndan biri de hafzamzdaki faydal eyleri tutmak ve amacndan sapm, bizi honut etmeyen olumsuz eyleri silip atmaktr. Bu durumun kiinin gelimesine, olumlu bir evre ve uyumlu bir toplum yaratmasna yardm olacaktr.

46

3.2.2

Yogann ve spiritel ilimlerin genel kavramlar Yoga ve spiritel ilimler iin esas olan kiinin geliimidir; bu geliim en dk dzeydeki ilkel drtlerden, doa, evren ve tm Yaradlla uyum iinde en st ilahi varolu dzeyine ulamaktr Rishiler, Maharishiler, Azizler vb. onlar yaradl kurallaryla uyum ierisinde varlklarn srdrrken ayn zamanda bilginin srrna da tamamen ermilerdir. Yoga ilmine gre hafzay gelitirmenin esasnda bu btncl byme bak as vardr. Yoga geleneine ve Upanishadlara gre insan varoluunun be klf vardr. lki ve en by (yani en sbtil olan) Pranamayakosadr. Buras pranann yani temel yaam prensibinin egemenliindedir. B klfta prana nadi ad verilen grnmez kanallarda akar. Sbtillik derecelerine gre dier klflar yle sralanr: Manomaya kosa, Vijnanamaya kosa ve Anadamaya kosa. Klflarn sbtillik derecesi arttka canlnn zgrl de artar, kstlamalar azalr ve buna bal olarak gelen mutluluk da artar. Manomaya kosada yaratc g, Vijnanamaya kosada kavrama ve ayrt etme egemendir. Anandamaya Kosa yaratmn en st dzeyi olan mutluluu, bahtiyarl barndrr. Kii mutlak olana yapt yolculukta bu varolu dzeylerinden teker teker geecektir. Panca kosa viveka olarak bilinen analiz (varoluun be klfn deneyimleyerek bilmek) ve buna bal Taps uygulamalar yoluyla kii teker teker her bir klfa ait kstlamalardan kurtularak dnmnn tamamlar. Bu Uphanishadlarda tarif edilen mutlak amaca varmann yollarndan biridir. Yukarda Upanishadlarn ilmine ilikin aklamadan da anlald gibi, hafzaya dair btncl bir anlay gelitirmek iin yalnzca fizik bedene bakmak yeterli deildir, insan varoluunun tamamn deerlendirmek gerekir. Bu da bizi btncl hafza kavramna ulatrr. Pranik hafza Pranamaya kosa dzeyindeki yapy temsil eder. Bu dzeydeki bellek izleri pranayama kosada ok sayda deiken ebat ve ekilde milyonlarca nadiden (prana kanallar) oluur. Bu nadilerde pranann hz, yn ve hareketi de deikenlik gsterir. Manomaya kosada yani astral bedende hafza vasana (ayrntsz-derinliksiz) veya samskara

47

(derinlikli, kkl) olarak tasnif edilir. Vasana alkanlklrmzla, samskara duygularmzla ilkilidir. Vijnanamaya kosa dzeyindeki hafzann temelinde analiz yapma, ayrm yapma anlama vardr. Kii st dzeylere eritiinde (ilkel-yabani halden ortalama insani dzeye ve sonrasnda mutlak hedef olan insanst dzeye geldiinde) anlama ve idrak etme dzeyi de artarak daha kapsaml olur ve hatrlama kapasitesi de artar. En kapsaml ve tm yaradlta ait tm hafzay ieren Anandamaya kosa dzeyindeki hatralar en derin olanlardr. Hafzann geliimi asndan hedeflenen bu toplam hafzaya erimektir. 3.2.3 Yoga yntemleri Yukarda bahsedildii gibi, (varoluun tm klflarnda ileyen) btncl bir yoga yaklam yine btnsel bir hafza asndan nem tar. ok eitli yoga teknikleri vardr, ki bunlar dzenli olarak uygulandklarnda hafzada bahsedilen deiikliklerin gereklemesini salarlar. a) st dzey hafza gelitirme teknikleri (Anandamaya kosa) Jnana veya btn anlayarak ayrt edebilme bilgelii Anandamaya kosa dzeyinde hafza geliimini salayan en nemli eydir. En st dzey hafza geliimi bu bilgelii srdrmek, her an ve her durumda farkndal srekli klmak ve tm yaradlla ahenk iinde olmaktr. Pek ok ykselmi kii iin Atma hafzas hibir zaman Ananda farkndaln kaybetmeyecek denli fazlalamtr; Ananda tam bir alma/genileme ve kutlu bir farkndalk halidir, bir i HUZURU/SESSZLK halidir (ekil 10). Bu durum hafza bakmndan elde edilen en st dzey ya da en btnsel kazanmdr. yle ki ustalar kendileri saf mutluluun bedenlenmi haline geerler (Anandamaya kosa). Taittireya Uphanishad: En dnyevi kiiler iin bile bu, mutluluun hafza denizine periyodik olarak dalmak, yaamlarmz canlandran nektar tazeler, der.

48

ANADAMAYAKOSA DZEYNDE HAFIZA GELM

hafzay dolduran ve her daim mevcut olan bir

MUTLULUK FARKINDALIK .. SESSZLK/HUZUR

halidir.

Etasyaiva anandaysa sarve jivah matraiva Upajivanti Esas hafza geliimi bu bilgiyle ahenk iinde yaamak, bu hale geri dnme istei duymak ve geri dnmektir. Bhagavadgita yle der:

Yogasthah, kuru karmani sangam tyaktva Dhanajaya Tm bamllklarnzdan feragat ederek bu mutlak farkndalk ile (Anandann en st dzey hafza hali) ahenk iinde yaayn. Dier tm dzeylerde hafza snrlandrlmtr. Buradaki hafzaya samskara veya vasana ad verilir. O farkndala sahip olma teknii orada hep ve daha da fazla kalmaktr. Carlos Castenadann yazd Don Juann retilerinde Don Juan rencisine sonsuz gkyznn altnda sabahlar saatlerce ve akamlar 4 saat oturmasn ve yalnzca bakmasn; bunu aylarca ve belki yllarca yapmasn tler. Bu yoga ilminin Purna Brahma bhavabhyasasdr. Kii saatlerce uyku ve kstlamalar iinde ilerleme kaydettike yava yava mutluluk damlamaya balar ve snrlandrmalar ve uyku ierisindeki farkndalk kayb yerini iten gelen bir a brakr. Bu mutlu farkndalk hali rya ve derin uykuya da hakim olur.

49

Sa yada tejasa abhibhuto bhavati, atraisa devah swapnam na pasyati tada etasmin sarire etat sukham bhavati.

************************************* b) Entelektel olarak hafza geliimi (Vijnnamaya kosa) Zihin tejasn na (iten gelen k) boulduunda artk rya grlmez. Ardndan mutlulua bouluruz. Zeka dzeyinde hafza geliimi, zekadan feedback alarak doa ve dnya hakknda daha ve daha engin anlaya sahip olmak demektir. Yaratm ve onun kurallarna ilikin anlaya. rnein, bilim adamlar bu anlay srecinde bak alarn genileterek klasik fizikten kuantum mekaniine gelmilerdir. Bubilgiye dair hafza onlarn Newton fiziinin hareket kurallarna dair eski bilgilerini deitirmesine sebep olmutur. Tm yaratm temel alan Upanishadlarn bilgisi, kuantum fizii bilgisine ait hafzay ileride daha da geni bir gre tayacaktr. Bu Vijnanamaya Kosa hafzasdr, gemiin, imdinin ve gelecein bilgisine vakftr. Vasishta ve bir ok Hintli ruhani lider bu gre vakftr. Bu sebeple zeka dzeyinde hafza geliimi iinde bulunduumuz zamandan balar. Vijnanamaya Kosa dzeyinde her zaman esas olan doru bilgiye dair hafzadr ve tm hareketlerimizi belirleyen yaratm kanunlardr. Bu dzeyde hafza geliimi Jnana ls ile olur Sravana-manananididyasana: yce olan veya tm yaratma ilikin btncl yaklamlar duymak (veya okumak) ak bir zihinle ve nyargdan, inanszlktan veya kr inantan arnm olarak, bir bilim adam edasyla ayn eyi mantk yoluyla analiz etmek inceleyerek deney yapmak, tm dncelerin kkeninin iki dnce arasnda kaldn bulmak iin yaplan youn aratrma veya u soruyu sormak ben kimim? Bu bir bilim adamnn aratrmasdr. Bunun sonucunda hafzamzda ani bir alm olur, henz eriememi olduumuz sakl bilgiye vakf oluruz. Upanishadlar hepimizin potansiyel olarak tanry barn drdn, ilahi olduunu ne srerler. Tm bilgi iimizdedir. Ancak bu bilginin bir

50

ksmna dair hafzamz kaybettik. Bizler snrl olduumuzu dnrz. Jnana yoga tekniklerini uygulayarak, Prana laboratuarmzda deneylerimizi srdrerek zihin, his ve zeka hafzamz yeniden canlanacaktr. En sbtl bilgilere yeniden vakf olabilirz. Patanjali bu dzeyde farkndaln gelitiini ve tam bir farkndala sahip olduumuzu sylemektedir. O bunu yle tanmlyor: Rtambhara tarta prajina. Bahsettiimiz Jnana yoga teknikleri hafzay gelitirirken i dnyamzn ya da varoluun oklu katmanlarnn koridorlarn da aar ve geniletir (ekil 11).

VIJNANAMAYAKOSA DZEYNDE HAFIZA GELM

Sorgulama

?
Bilgi

Akl yrtme + =

ve Yaradl Kanunlar uyarnca yaamak

c) Monamaya kosa dzeyinde hafza geliimi Zihin dzeyinde Zihin bir dnceler topluluudur. Balantsz dncelere cancalata ad verilir ve rastgele, geliigzel bir zihin yaps bozulmann altyapsn oluturur. Zihin zerinde ustalamann ilk adm sistematik olarak konsantrasyonu gelitirmek iin almaktr, verilen bir konu zerine dnmektir. Konsantrasyon yoluyla zihindeki tm dnceler eriilebilir olur. Bu zeka zerinde bir almadr. Konsantrasyonun ikinci aamas Dhanaradr, zihni tek bir dnce zerine odaklamaktr. aba harcanmayan dhanara dhyanadr, meditasyondur. Tm bu dhanara, dhyana ve samadhi aamalar

(i)

51

(stn farkndalk hali, triputixvnin birlemesi, gren-grnengrme) zihinsel dzeyde hafza geliimini destekler [ekil 12 (i)]. Entelektel ve zihin dzeylerinde hafza gelitirme teknikleri arasnda temel bir fark vardr. Entelektel dzeydeki hafzann esas anlamaktr. Zihin dzeyinde tek bir dnce zerinde durarak onu ezberlemek sz konusudur. Ayn dnceyi defalarca tekrarlayarak ve rahat, abasz bir dhyana halinde bulunarak. Eer kii istei dorultusunda Samadhiye girebilirse, fotorafik hafzasna ular. Samadhinin ardndan Samyama sreci vardr. Patanjali, kiinin Samyama yaparak - Dhanara-DhyanaiSamadhi lemesi - hafzann sbtil katmanlarnda derinliklere gizlenmi bilgilere vakf olabileceini syler. Meksikada Samyama yaplarak yrtlen baz deneylerde ilkokul ocuklarnn okul baarlarnda inanlmaz sonular elde edildii grlmtr. Yoga teknikleri, Samadhiye ulamak amacyla Dhanara ve Dhyana yapmak iin ok eitli meditasyon tekniklerini ierir Transandantal meditasyon, OM meditasyonu, Yoga nidra, Trarak. Bu dzeyde hafzay iyiletirmek iin yoga oyunlar ve arklarnn faydas olur.

xv

.N.: triputi: Yogada leme: bilen-bilinen-bilgi, gren-grnen-grme gibi. (kaynak: http://en.mimi.hu/yoga/triputi.html ). u l kavrama ilikin bilgidir: 1- Tanr; varmaya altmz, 2- Tanrya varma, onu memnun etme yolu, 3- Sen (ben veya kii). (kaynak: http://www.orkut.com/CommMsgs?cmm=29155695&tid=5405995809938003500 )

52

MANOMAYAKOSA DZEYNDE HAFIZA GELM I-Zihin Rastgele dnceler Dorultulanm dnceler Odaklanm dnceler

genileme (dhyana, samadhi) ekil 12 (i)

MANOMAYAKOSA DZEYNDE HAFIZA GELM I-Duygular

Nefretin izi

Sevginin izi

ekil 12 (i) (ii) Duygular dzeyinde Ba oluumu iin bir dncenin zihinde defalarca tekrar edilmesi gerekir. Tm duygular ve dnceler bu ekilde oluurlar. Duygular derin bilimalt dzeyde ok kuvvetli hatralar/hafza (samskara) oluturabilir. Ezberlemenin en iyi yntemi doru duygular oluturmaktr. Duygular ne kadar gl olursa, izleri de o kadar derin olur.

53

Duygu gelitirmede ilk yntem olarak Yoga Bhaktiyi nerir. Duygusal dzeylerde hafza geliimi iin Bhakti yoga doru geliim ynelimleri sunar. iddetli vahi duygulardan daha yumuak, ykseltici duygulara geii salar. iddetli ya da vahi duygusal tepkilerin meydana getirdii hafza izleri, ykselten ve daha sbtil duygular ile deitirilmelidir. Kamadan (arzu) premaya (benliksiz sevgi) ve Bhaktiye (adanma) geilmelidir. Bunlara tyaga (kurban etme) ve tesliniyet eklenmelidir. Bhakti sanat farkl Bhavalarn veya hislerin uyandrlmas ve ekilmesine ynelik hafzadr (ekil 12). Duygusal dzeyde hafza geliimi iin yogada ibadet almalar, arklar, skeler, oyunlar, espriler, hikayeler ve anekdotlar kullanlr. d) Pranayama kosa dzeyinde hafza geliimi zler ncelikle prana dzeyinde, prana ak ablonlar olarak depolanr. Cancala vaziyetindeki geliigzel bir zihnin zellikleri rastgele, dengesiz ve kontrolsz miktarlarda prana akdr. Bu tip prana dengesizlikleri fiziksel bedende nefes farkllklar olarak kendini gsterir. Canl beden dzeyinde hafza geliimi iin kilit nokta pranik akn ahenkli hale getirilmesidir (ekil 13). Hafzay gelitirmek iin nefes uygulamalar ve pranayama teknikleri etkin olarak kullanlr. Kapalabathi, blgesel nefesler ve eitli pranayama teknikleri hafza geliiminde etkindir. e) Anandamaya kosa dzeyinde hafza geliimi Yukarda derinlemesine anlatld gibi tm modern metotlar beyinin hatrlama kapasitesini arttrmak iin kullanlabilir.

54

PRANAMAYAKOSA DZEYNDE HAFIZA GELM Nefesin ahenginin salanmas

Yava Dzenli Nefes alma ve pranik akn ahenginin salanmas .

ekil 13

ANNAMAYAKOSA DZEYNDE HAFIZA GELM

mnemonikler mantk fazla renmek

nronlarda meydana gelen yapsal deiimler nronlarda meydana gelen kimyasal deiimler ekil 13

4.0 ARATIRMALAR Yogann hafza geliimi zerindeki etkisi sistematik ve bilimsel temeli aratrmalar zerine kurulmaldr. Aada Bangladeteki Vivekananda Kendra Yoga Aratrma Enstitsnn yrtt byle bir alma anlatlmtr. 4.1 PLOT ALIMALAR Bu alma 1986-88 yllar arasnda, kalma zorunluluu olmayan Kiisel Geliim kampna 10 gnlk sreler boyunca devam eden renciler arasnda yrtlmtr. 8-18 ya grubundan (kz ve erkek) rencilerin mevcut iitsel,

55

grsel, iitsel-grsel, ksa ve uzun sreli bellek durumlarn yoga uygulamalarna katlmadan nce gzlemlenmitir. Daha sonra renciler her gn iki buuk saat sresince hafza geliimine ynelik entegre yoga dersleri almlardr. Kampnn sonunda ayn parametreler yeniden llmtr. Kiisel geliim kampna katlan toplam 360 renciden veri toplanmtr. Sonu olarak hafza deerlerinde olduka bariz ilerleme kaydedilmitir: a. itsel hafza b. Grsel hafza c. itsel-grsel hafza d. Ksa sreli bellek e. Uzun sreli bellek

%28 %23 %18 %12 %8

Hafza geliiminde bu kadar mit vadeden ilerlemeler kaydettikten sonra, yogann hafza geliimi zerindeki etkilerini incelemek zere daha sistematik aratrmalar yaplmtr. Bu aratrmalar blm 4.2 ve 4.3te aklanacaktr.

4.2 LSE RENCLERNDE YOGANIN HAFIZA ZERNDEK ETKS GR Transandantal Meditasyonun (TM) niversite rencilerinin akademik baars zerinde olumlu etkisi olduu grlmtr (Kember, 1985). TM almalar sonucunda niversite rencilerinin zellikle dikkatlerini bir konuya odaklama, spontan bellek organizasyonu, ve ksa sreli bellek performans asndan ilerleme kaydetmilerdir (Berrettini, 1976). Hatrlama ksmda gerekleir; (i) kodlama ve depolama, (ii) kullanmadn sre boyunca bilgiyi saklamaya devam etme, (iii) gerektiinde bilgiyi geri arma. Hafzay glendirme teknikleri muhtelemelen en ok birinci aamadaki kodlama ve depolama performansn arttrma aamasnda etkili olmaktadr (Hilgard, Atkinson & Atkinson, 1975). Bu artn kaydedilebilmesi iin n art konuya konsantre olabilmek ve dikkati younlatrabilmektir.

4.2.1

56

Farkl yoga uygulamalarn ieren (meditasyon dahil) on gnlk almann ardndan ortaokul ve lise rencilerinin el nin gelitii gzlenmitir (Telles, Hanumanthaiah, Nagarathna & Nagendra, 1993). Geliimin konsantrasyon salayabilme becerisi, el-gz koordinasonunda ilerleme ve genel rahatlktaki geliime bal olarak grldne inanlmaktadr. Bu alman amac eitli benzer yoga tekniklerinin on gn sreyle uygulanmas sonucunda hafzann (szel ve grsel uzamsal bilgiyi tanmlamak ve hatrlamak, geri armak gibi) eitli eleri zerinde yarataca etkileri gzlemlemektir.

4.2.2

MALZEME VE METOT A. Denekler. Her biri (12si kz olmak zere) 38 renciden oluan iki grup almaya katlmtr. Gruplardan biri (yoga grubu, ortalama yaSS, 13.81.2) on gn sresince yoga kampna devam etmitir. Dier grup (kontrol grubu, ortalama yaSS, 13.61.2) yoga grubuna benzer sosyal ve eitsel gemie sahip ocuklardan olumutur. Bu grup yoga almalarna katlmamtr. Ne yazk ki gruplara deneklerin seimi rastgele yaplamamtr nk yoga grubu denekleri belli yoga almalarna katlmak iin zel olarak seilmilerdir. Yine de her iki grup iin de denek seilirken ayn yarglar gz nnde bulundurulmutur, yle ki; (1) kontrol grubuna ilk deerlendirmeye tabi tutulacak hafza testlerine girmeye istekli olanlar ve, (2) deney grubuna yoga yapmaya istekli olanlar (aslnda kontrol grubundan pek ok renci eer ikinci bir deney yaplrsa yoga yapan gruba girmek istediklerini belirtmitir.). ocuklara ve gzetmenlere deney izah edilmitir. Hindistan Tbbi Aratrmalar Konseyi (Yeni Delhi, Hindistan) etik artlar uyarnca, gzetmenlerin imzal izni alnmtr. B. Tasarm. Her iki grup (yoga ve kontrol gruplar) iin de, 10 gnlk srecin banda ve sonunda deerlerlendirmeler yaplmtr. Bu 10 gn srecinde yoga grubu (gnde alt saat) yoga yaparken, kontrol grubu

57

gnlk rutin aktivitelerine (rnein; yine gnde alt saat sresinde okulda derslerine gitmilerdir) devam etmitir. C. Deerlendirme. Deerlendirilmek zere test hazrlanmt; grselszel (VV), grsel-uzamsal (VS) ve iitsel-grsel (AV). Anlaml kelimelerin yksek sesle okunduu ve hatrlanmasnn beklendii drdnc bir test daha yaplmtr. Buna iitsel hafza (A) ad verilmitir. Grsel szel hafzay test etmek iin ocuklara bir defada (beyaz kartlara siyah mrekkep ile baslm) 10 kelime 10ar saniye sresince gsterilmitir. Kelimeler kartn ortasna yerletirilmi, her biri 2.5 * 2 cm ebatlarnda byk harflerden olumutur. Kartlar ocuklara 80cm mesafeden gsterilmitir. 5 dakika sonra 17 adet seri olarak numaralandrlm kelime gsterilmitir. Her drt test iin de, bu bekleme sresi (% dakika) boyunca baka bir uygulama yaplmamtr. 5 dakikann sonunda gsterilen 17 kelime daha nceden gsterilmi 10 kelimeden ve yeni 7 kelimeden olumutur. Bu 17 kelime daha nce belirtilen ekil ve ebatlarda, ancak tek bir (byk) kart zerinde bulunmaktadr. ocuklardan balangta gsterilen 10 kelimenin seri numaralarn belirli bir dzene bal kalmakszn yazmalar istenmitir. Fotoraf gibi tm ocuklarn bildii genel kelimeler tercih edilmitir. Grsel uzamsal hafza iin de benzer bir yol takip edilmi, 10 kelime yerine 10 desen gsterilmitir. 5 dakikann ardndan daha nceden gsterilmi 10 desenden ve yeni 7 desenden oluan toplam 17 desen gsterilmitir. Bu desenler dzensiz izgilerden meydana gelmitir. Bilginin szel olarak hatrlanmasn engellemek iin basit geometrik ekiller kullanmaktan kanlmtr. Bu dier yeni 7 tasarm, nceki 10 tasarmn iinden rastgele seilen bazlarnda, aynadaki aksi, dndrme (saat ynnde 90, paralama (eklin kk bir blmnn eksiltilmesi) veya tmleme (ekle kk bir para eklenmesi) gibi kk deiiklikler yaplarak meydana getirilmitir. Bu yntem Bannatynenin grseluzamsal hafzay lmek iin gelitirdii testin revize edilmesiyle ortaya kmtr (Aliotti, 1974). itsel grsel hafzay deerlendirmek iin de bezer ekilde tandk 10 nesneye ait (ie gibi) fotoraflarn her dafasnda bir tanesi gsterilmi ve ayn zamanda ismi okunmutur. 5 dakika ara verdikten sonra 17 tandk nesnenin fotoraf gsterilmitir. Her nesnenin kendisi iaret edilirken ismi de yksek sesle okunmutur. Yukardaki dier testlerde olduu gibi bu 17 nesne 10u nceden

58

gsterilmi ve 7si yenidir. itsel hafza 20 kelimenin 2er saniye aralklarla yksek sesle okunmasyla test edilmitir. Tm kelimeler okunduktan sonra 5 dakika ara verilmi ve hemen ardndan ocuklardan 20 kelimeyi yazmalar istenmitir. Genel olarak kullanlan ve yazmas kolay olan kelimeler seilmitir (meyve gibi). Hem ilk hem de son deerlendirme iin kullanlan rnekler (kelime ve resimler) benzerdir ancak ayn deildir (rnein ierik olarak benzerdirler: kullanlan soyut kelime says ve kelimelerin uzunluu ayndr). Bu iki faktr kelimelerin hatrlanmasnda nem tadklar iin kaydedilmitir (Baddeley, Thomson & Buchanan, 1975). Grsel uzamsal hafzay lmek iin bata ve 10 dn sonra kullanlan izgilerden oluan desenler tasarmn karmakl bakmndan edeerdir. ocuklar, testlerde iyi performans gstermeleri iin yreklendirilmitir ancak sonular konusunda endielenmelerine mahal verilmemitir. Her iki gruba da eit koullarda davranlm, rnein eit bilgi verilmitir. Aratrmacdan deneklerin grup olarak testte baarl olma motivasyon derecelerini notlandrmas istenmitir. Bu her iki grup iin de hem bata hem sonra llmtr. Balangta ocuklardan teslerde baarl olma isteklerine 1 ile 5 arasnda bir not vermeleri istenmitir (Jedrczak, Toomey ve Clements, 1986). Ancak her (iki grupta da) az sayda ocuun bariz olan motivasyon eksikliklerini ifade etmekte isteksiz olduu grlmtr. ocuklara mmkn olduunca gven verilmesine karn yine de kendi motivasyon derecelerini 5 olarak belirtmeleri sonucunda bu yntemden vazgeilmitir. D. Yoga almalar. 10 gnlk kamp sresinde ocuklara asana (beden pozlar), Pranayama (nefes kontrol), Meditasyon ve kriyalar (grsel netlii ve zihinsel konsantrasyonu tetikleyen grsel odaklama egzersizlerini de ieren arnma teknikleri), teori dersleri ve yogann felsefesi, yoga oyunlar ve ibadetler gsterilmitir. Her gn, gnde toplam 8 saat bu egzersizler iin ayrlmtr. E. Veri analizi. Her 4 test iin de (grsel-szel (VV), grsel-uzamsal (VS), iitsel (A) ve iitsel-grsel (AV)oru olarak azan her kelime1 puan dendedir. Tanmlamaya ynelik test de (VV, VS ve AV) yanl cevaplar dikkate alnmamtr ve tanmlama puan hesaplanmamtr.

59

Veriler aadaki ekilde deerlendirilmitir; a) iki faktrl ANOA kullanlarak (A faktr = yoga grubu denekleri ila kontrol grubu denekleri, B faktr = balang deerleri ila sonu deerleri). Her bir hafza testi iin ayr bir ANOA hazrlanmtr. b) Her 4 hafza testi iin de istatistiki olarak manidar sonular olup olmadn kontrol etmek iin eleen verilere ilikin ift kuyruklu t testi kullanlmtr. Yoga ve kontrol grubuna ait deerler ayr ayr deerlendirilmitir. c) Her 4 hafza testi iin yoga ve kontrol gruplarna ait deerler elemeyen veriye ilikin t testi kullanlarak deerlendirilmitir. lk elde edilen veriler ve sonu verileri (son deerlendirme) iin ayr testler yrtlmtr.

4.2.3

SONU VE TARTIMA Grubun ortalama deeri SS tablo 1de gsterilmitir. Yoga ve kontrol gruplarna ait veriler srasyla tablo 2 ve 3de gsterilmitir. Ayrca, yoga ve kontrol gruplarnn ilk ve son test sonularnn deerlendirmesiyle ilgili olarak ekil 1 ve 2ye de baknz. (i) ki faktrl ANOVA. (A) Yoga ve kontrol gruplarnn grsel szel (VV) hafza testi sonular arasnda belirgin farklar gzlenmitir (A faktr = yoga grubu denekleri ila kontrol grubu deneklerinin karlatrlmas), (F= 32.30 (F= .001 (2) 1, 140 = 12.7), p<.001). Ancak ilk ve son test sonularnn arasnda belirgin farklar bulunmamtr (B faktr = balang deerleri ila sonu deerlerinin karlatrlmas; f=0.05, p>.50, F.5(2) 2, 140=1.33). ki faktr (A ve B) arasndaki iliki manidardr (F= 26.39, p<.001, F.oo1 (2) 1, 140 = 12.7). (B) ANOVA uygulandnda yoga ve kontrol gruplarnn grsel uzamsal (VS) hafza testi sonular arasnda belirgin farklar bulunduu gzlenmitir (rnein, A,F = 57.30, p<.001). Buna ait ve aadaki ANOVAya ait serbestlik derecesi ve hata pay yukarda bahsedilen VV testi ile ayndr. lk ve son test sonularnn (B faktr) arasnda belirgin farklar bulunmutur (F= 23.10, p<.001). (C) ANOVA uygulandnda yoga ve kontrol gruplarnn iitsel (A) hafza testi sonular arasnda belirgin farklar gzlenmitir (A faktr, F= 11.01, p<.005) ve A ve B faktrleri arasnda yle bir iliki vardr (F= 24.71, p<.001). lk ve son test

60

sonularnn (B faktr) arasnda belirgin farklar bulunmamtr (F= 0.40, p>5). (D) ANOVA uygulandnda ait iitsel grsel (AV) hafza testi sonular bakmndan iki faktr arasnda manidar iliki bulunduu gzlenmitir, rnein A ve B (F = 5.64, p<.05). Yoga ve kontrol gruplarnn arasnda (F = 4.84, p>.05) ve ilk ve son test sonularnn arasnda belirgin farklar bulunmamtr (F = 0.39, p<5). (ii) Elemeli t testi. Son deerlendirmede yoga grubuna ait grsel szel test sonularnda (%16, p<.001), iitsel test sonularnda (%19, p<.001), ve iitsel grsel hafza testi sonularnda (%5, p<.05) deerlerinde belirgin art gzlenmitir. Kontrol grubunun grsel szel test sonularnda (%17, p<.001), grsel uzamsal test sonularnda (%26, p<.001), iitsel test sonularnda (%21, p<.001) ve iitsel grsel test sonularnda (%7, p<.02) deerlerinde belirgin d gzlenmitir. (iii) Elemeyen veri iin t testi. Yoga ve kontrol gruplarnn grsel szel, iitsel ve iitsel grsel (p<.2) ve grsel uzamsal (p<.05) testlere ilikin balang deerleri arasnda manidar bir fark yoktur. Ancak her iki grubun grsel szel, iitsel, iitsel grsel ve grsel uzamsal (p<.005) testlere ilikin sonu deerleri arasnda belirgin farklar gzlenmitir.

4.2.4

TARTIMA Bu aratrma 10 gnlk yoga eitiminin ardndan grsel szel, iitsel ve iitsel grsel hafza deerlerinde belirgin artlar grldn ortaya karmtr. Dier yandan yoga uygulamalarna katlmayanlara yaplan ikincil testlerde ve iitsel grsel test sonularnda belirgin bir d gzlemlenmitir. Beklendii gibi (Andrew ve Bird, 1938) her iki grubun da tanmlama testi sonular bi hatrlama testi sonularndan (iitsel hafza) daha iyidir. Motivasyonun renilmesi hedeflenen materyale harcanan zamann ile ilikili olduu ve renmeyi de etkiledii iddia edilmitir (Baddeley, 1993).

61

Bu almaya katlan aratrmaclar, yoga yapan deneklerin tmnn hem balangta hem de son deerlendirmede testlere katlma motivasyonlarnn ayn olduunu sylemilerdir.

YOGA NCES VE SONRAFI HAFIZA TEST DEERLER ekil 1 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 VV VS
Balang deeri

A
Sonu Deeri

AV

YOGA NCES VE SONRAFI HAFIZA TEST DEERLER ekil 2 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 VV VS
Balang deeri

A
Sonu Deeri

AV

ekil 1ve 2

62

TABLO I Her iki grubun grsel-szel (VV), grsel-uzamsal (VS), iitsel-grsel (AV) ve iitsel (A) hafza testlerinde elde ettii sonular.
Deerler grup ortalamas SS Grup Test gn 1.Gn Yoga 10.Gn 1.Gn Kontrol VV 7.73 2.2 9.00* 1.4 7.60 2.2 10.Gn 6.31* 1.4 VS 8.68 1.8 8.78 1.1 8.50 1.8 6.02* 1.5 AV 9.05 1.5 9.50* 0.9 9.13 1.5 8.52* 1.6 A 6.38 1.5 7.59* 1.4 6.84 1.5 5.45* 1.9

*P< 0.05 0.001 ift kuyruklu elemi veri iin (10. Gn ile 1. Gn karlatrldnda)

63

TABLO II - YOGA GRUBU

Denek No: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Grup ortalamas SS VV 8.0 8.0 5.0 9.0 10.0 3.0 8.0 4.0 5.0 10.0 10.0 9.0 6.0 10.0 9.0 9.0 9.0 10.0 8.0 7.0 9.0 6.0 7.0 10.0 9.0 6.0 10.0 9.0 5.0 10.0 9.0 9.0 2.0 9.0 6.0 10.0 9.0 5.0 BALANGI VS 9.0 10.0 10.0 9.0 9.0 4.0 10.0 8.0 2.0 9.0 10.0 9.0 6.0 9.0 9.0 8.0 6.0 8.0 9.0 10.0 10.0 10.0 9.0 9.0 8.0 6.0 10.0 9.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 8.0 10.0 9.0 10.0 8.0 A 4.5 7.5 8.0 5.5 6.5 3.0 4.5 5.5 5.5 4.5 3.5 7.5 6.5 5.0 8.0 6.5 7.5 10.0 8.5 6.5 6.0 7.5 8.0 8.5 6.0 7.5 6.5 6.5 6.5 6.5 5.5 7.5 6.5 7.0 5.0 3.5 6.5 7.0 AV 10.0 10.0 10.0 10.0 9.0 7.0 10.0 9.0 5.0 10.0 5.0 6.0 7.0 10.0 8.0 8.0 8.0 9.0 9.0 10.0 9.0 9.0 10.0 9.0 10.0 9.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 9.0 10.0 10.0 10.0 9.0 6.0 VV 10.0 9.0 8.0 9.0 10.0 10.0 9.0 8.0 3.0 10.0 10.0 9.0 7.0 8.0 9.0 9.0 6.0 7.0 10.0 10.0 9.0 10.0 8.0 9.0 9.0 8.0 10.0 9.0 9.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 9.0 10.0 1.4 8.0 10.0 9.0 10.0 8.0 SON VS 9.0 8.0 8.0 8.0 10.0 7.0 8.0 8.0 5.0 9.0 9.0 8.0 8.5 10.0 9.0 7.0 8.0 8.0 8.0 9.0 10.0 10.0 9.0 9.0 10.0 9.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 10.0 A 8.5 7.5 8.0 6.5 8.5 8.5 6.0 4.5 7.5 8.0 7.0 4.0 9.0 4.5 8.5 7.5 9.0 9.5 7.5 7.0 6.5 8.5 8.5 7.5 9.0 7.5 8.5 9.0 8.5 8.5 8.0 7.5 8.0 7.5 7.5 6.0 9.5 5.5 7.5 6.5 7.0 5.0 7.4 3.5 1.8 6.5 7.0 AV 9.0 10.0 8.0 10.0 10.0 10.0 9.0 10.0 5.0 10.0 10.0 10.0 8.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 10.0 10.0 10.0 10.0 9.0

7.8 2.2

8.7 1.8

6.4 1.5

9.1 1.4

8.8 1.0

9.5 0.9

64

TABLO II - KONTROL GRUBU

Denek No: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 Grup ortalamas SS 7.8 2.2 8.7 1.8 6.4 1.5 9.1 1.4 9.0 1.4 8.8 1.0 7.4 1.8 VV 8.0 8.0 8.0 8.0 7.0 8.0 8.0 6.0 8.0 7.0 8.0 7.0 7.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 8.0 7.0 8.0 7.0 7.0 6.0 7.0 8.0 8.0 5.0 8.0 8.0 8.0 8.0 BALANGI VS 9.0 8.0 9.0 9.0 9.0 8.0 7.0 9.0 8.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 7.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 9.0 5.0 7.0 7.0 8.0 8.0 7.0 7.0 7.0 8.0 7.0 8.0 7.0 8.0 7.0 8.0 6.0 A 5.0 4.5 8.0 9.5 9.0 7.0 9.0 6.0 6.5 10.0 5.5 7.5 8.5 8.5 8.5 7.0 5.0 7.0 8.0 8.5 9.5 6.0 5.0 6.0 5.5 7.5 4.5 7.5 4.5 6.0 5.5 1.5 7.0 4.5 5.5 6.5 7.0 6.5 AV 7.0 10.0 8.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 9.0 7.0 8.0 9.0 9.0 10.0 10.0 9.0 7.0 10.0 10.0 9.0 7.0 10.0 8.0 8.0 8.0 10.0 10.0 8.0 8.0 10.0 10.0 10.0 9.0 9.0 10.0 VV 7.0 6.0 6.0 8.0 8.0 7.0 7.0 8.0 7.0 7.0 5.5 5.0 7.0 8.0 8.0 7.0 6.0 8.0 7.0 6.0 7.0 4.0 6.0 6.0 5.0 5.0 5.0 4.0 5.0 7.0 8.0 8.0 3.0 3.0 6.0 8.0 5.0 7.0 SON VS 5.0 6.0 7.0 6.0 7.0 5.0 7.0 9.0 7.0 7.0 8.0 6.0 7.0 6.0 6.0 6.0 6.0 7.0 6.0 8.0 6.0 4.0 2.0 6.0 5.0 7.0 7.0 7.0 6.0 5.0 7.0 3.0 7.0 6.0 6.0 2.0 4.0 6.0 A 0.0 6.5 6.5 3.0 5.5 5.0 9.0 4.0 4.5 4.0 4.0 6.5 4.0 8.0 6.5 6.0 6.0 7.0 7.0 6.5 8.5 8.5 7.5 4.0 5.5 5.5 5.0 4.5 3.0 5.5 1.5 4.5 6.0 7.5 5.5 4.5 6.0 4.5 AV 4.0 9.0 7.0 10.0 10.0 10.0 10.0 8.0 10.0 7.0 10.0 10.0 7.0 4.0 8.0 9.0 10.0 9.0 8.0 8.0 10.0 8.0 9.0 7.0 9.0 9.0 8.0 10.0 9.0 10.0 10.0 8.0 8.0 8.0 9.0 7.0 6.0 10.0 10.0 9.0 9.5 0.9

Balangta kontrol grubu da yoga grubu kadar motivasyona sahip grnrken, zaman ierisinde testlerin tekrarlanmasna bal olarak motivasyonlar dmtr. Ancak deneye katlanlarn deneyin tasarm ile ilgili bilgi sahibi olmas da motivasyon puanlamasna etkisi olmu olabilir. Testler yinelendike sonularda d grlmesi, kontrol grubunun

65

motivasyonundaki dn sebebi olabilir. Dier yandan, yoga grubunun motivasyonunun deney sresince sabit kaldn dnrsek, sre ilerledike test sonularnda meydana gelen artn motivasyon zerinde bir etkisi olmad (bu durumun zttnn geerli olmad) da dnlebilir. Yoga grubunun elde ettii yksek deerleri farkndalk seviyesindeki art, dikkat toplama becerisindeki art, kayg seviyesindeki d ile aklamak gerekir. Karmak renme konularnda kaygdaki dn renme zerinde olumlu bir etkisi olduu daha nce de gzlenmitir (Saltz, 1970). Yine de ileride bu hususta yaplacak almalar ve psikofizyolojik belirtilerin (kan basnc, derinin geirgenlii vb.) gzlenmesi ile hafza testleri yaparken kayglanma ile ilgili daha net sonular elde etmemize yardmc olacaktr. Bu varsaymlar ispatlamak iin baka kontroller de yapmak gerekir (grup sinyallerini rastgele deerlendirmek gibi). 4.2.5 KAYNAKA

Aliotti, N.C. (1974) Note on validity and realibility of the Bannatyne visuospatial Mamory test. Perceptual and Motor skills, 38, 963-966

Andrew, D.M. & Bird, C. (1938). A comparison of two new type questions: recall and recognition. Journal of Educational Psychology, 29, 175-193.

Baddeley, A.D., Thompson, N., & Buchanan, M. (1975). Word length and the structure of shortterm memory. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 14, 575-589. Baddeley, A.D. (1993). Your Memory: a Users Guide. New York: Avery Publishing Group.

66

4.3 PRANAYAMA ALIMALARI SA BEYN VEYA DESENLERLE LKL HAFIZA DEERLERN YKSELTR GR Herkesin periyodik olarak 1 ila 6 saatlik aralklarla sa veya sol burun deliinden nefes ald artk kantlanmtr (Kuning, 1968). Sa burun deliinden nefes alma faznn fizyolojik olarak temel dinlenme-hareket dngs ierisinde hareket dngsne, sol burun delii ile nefes alma faznnsa bu dng ierisinde dinlenme fazna denk geldii fark edilmitir. Dier almalar da aktif olarak belli bir burun deliinden nefes almann fizyolojik etkilerinin yan sra bilisel etkilerinin de olduunu gstermektedir. Bu durum aktif olan burun deliinin, zt beyin lobunu aktive etmesi ile aklanmaktadr. rnein, otuz dakika sresince kasten sol burun delii ile nefes alp vermek beynin sa yarmkresindeki elektrik aknn (EEG) bykln arttrmaktadr (Klein, Pilon, Prossner & Shannahoff-khalsa). Bu durum ayn zamanda kendisini oerformans deiiklikleri olarak da gsterir. Kastl olarak sol burun deliinden nefes almak sa beyinle ilikili olan, desen ve ekillere ynelik konularda performans arttrr. Kastl olarak sa burun deliinden nefes almak sol beyinin baskn olduu, szel konularda performans arttrr. Bu alma pranayama almalarnn, farkl burun deliklerinden nefes alp vermenin iki farkl hafza testinde nasl performans farkllklar oluturacan lmek iin tasarlanmtr. Bu testlerden biri szel bilgiyi hatrlamak, dieri szel olarak ifade edilemeyen desenleri hatrlamak zerine kurulmutur.

4.3.1

4.3.2

MATERYAL VE YNTEM A. Denekler. Normal salk ve zek dzeyine sahip, yaz tatillerinde 10 gn sre ile yoga kampna katlan 108 ocuk. Ya ve cinsiyet de gz nne alnarak ocuklar rastgele drt gruba ayrlmlardr; chandra anuloma pranayama (cav sol burun delii), surya anuloma (sav - sa burun delii), nadisuddi (nds sra ile her ikisi de) ve nefes farkndal (baw) gruplar. Her grupta srasyla ya ortalamalar 13.3, 13.1, 13.3 ve 13.3 olan 27er ocuk vard. Uygulanan yoga almalar aada belirtilmitir.

67

B. Deerlendirme. Her iki test iin de 10ar nesne kullanlmtr. Her nesne deneklere 5er sn sre ile birer kez gsterilmitir. Sonuncu (onuncu) nesne de gsterildikten sonra (yaklak 5 dakikalk) ksa bir bekleme sresi verilmi ve bu sre zarfnda deneklerin bir aritmetik problemini akllarndan zmeleri istenmitir. Toplam bir yere yazmalarnn ardndan deneklerin kendilerine gsterilen nesnelerden akllarnda kalanlardan mmkn olduunca fazlasn sraya baml olmakszn yazmalar veya izmeleri istenmitir. Her bir kelime veya desen iin 1 puan verilmitir. Deerlendirmede yarm puan yoktur. Deneklerin yars nce szel teste, dier yars nce desen testine tabi tutulmutur. C. Yoga uygulamalar. Her drt grup da belirli yoga teknikleri uygulamlardr. Gruplardaki ocuklarn tm ayn teknikleri uygulamtr. Bu uygulamalar asana (90 dakika), pranayama (60 dakikalk, kontroll yogi nefesi) meditasyon (60 dakika), teori (60 dakika), ve tratak (grsel konsantrasyon egzersizi). Bunlara ek olarak her bir gruba zel farkl pranayama teknikleri uygulamlardr. Bu pranayama teknikleri (herkesin ortak olarak) 60 dakika boyunca uygulad teknikten farkldr. Gruba zel pranayama teknikleri unlardr: 1. Chandra anuloma viloma pranayama sol burun deliinden nefes alp vermek 2. Surya anuloma viloma pranayama sa burun deliinden nefes alp vermek 3. Nadisuddi pranayama sol burun deliinden nefes vererek balanr ve ardndan ayn burun deliinden nefes alnr. Bir sonraki adm sa burun deliinden nefes verip yine ayn burun deliinden nefes almaktr. Sol burun deliinden nefes vererek dng tamamlanr. 4. Nefes farkndal bu gruptaki ocuklardan nefeslerini kontrol etmeden, burun deliklerindeki nefes hareketinin farknda kalmalar istenmitir. 108 ocuk gruplara rastgele seilmitir ve her bir grubu yukardaki uygulamalardan biri yaptrlmtr. Bu drt teknik her gn gnde 4 defa, 27er kez tekrarlanmtr.

68

D. Veri analizi. Daha nce de belirtildii gibi puanlama basit bir teknikle yaplmaktayd. Her bir doru cevap iin 1 puan verilmekteydi. Yarm puan verilmemekteydi. Balangta elde edilen sonular ile 10 gnn sonunda elde edilen sonular karlatrld. Bu karlatrmada eleen veriler iin t testine bakld (Zar, 1984).

4.3.3

SONULAR Uzamsal ve szel hafza deerlerine ilikin bireysel veriler ve grup ortalamalar SS srasyla Tablo I ve IIIde gsterilmektedir. Uzamsal ve szel hafza deerlerine ilikin hesaplamalar ve t deerleri srasyla Tablo II ve IVde gsterilmektedir. Uzamsal ve szel hafza deerlerine ilikin grafik ifadeler ekil 1den 4e kadar gsterilmektedir. Szel hafza deerleri. Her drt grup (sav, cav, nds, baw) iin szel hafza deerlerinde art grlmtr. Manidarlk dzeyleri ve oransal deiimler u ekildedir: [1] sav, t=2.04, t(1) .05, =1.706, p<.05 (tek kuyruklu); %21 orannda deiim. [2] cav, t=2.73, t(2) .50, =2.056, p<.05; %25 orannda deiim. [3] nds, t=3.16, t(2) .005, =2.056, p<.005; %31 orannda deiim. [4] baw, t=2.56, t(2) .50, =2.056, p<.05; %29 orannda deiim. Uzamsal hafza deerleri. Her drt grup (sav, cav, nds, baw) iin szel hafza deerlerinde art grlmtr. Manidarlk dzeyleri ve oransal deiimler u ekildedir: [1] sav, t=7.19, t(2) .001, =3.707, p<.001; %90 orannda deiim. [2] cav, t=9.23, t(2) .001, =3.707, p<.001; %86 orannda deiim. [3] nds, t=5.71, t(2) .001 yukardaki gibi p<.001; %79 orannda deiim. [4] baw, t=6.75, t(2) .001 yukardaki gibi, p<.001; %81 orannda deiim.

69

UZAMSAL HAFIZA TEST DEERLER ekil 1 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 SAV CAV
Balang deeri

NDS
Sonu Deeri

BAW

UZAMSAL HAFIZA DEERLER ekil 2 (4 grup iin oransal deiimler)

BAW 24,5%

SAV 25,9%

NDS 24,3%

CAV 25,3%

70

SZEL HAFIZA TEST DEERLER ekil 3 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 SAV CAV
Balang deeri

NDS
Sonu Deeri

BAW

SZEL HAFIZA DEERLER ekil 4 (4 grup iin oransal deiimler)

BAW 25,6%

SAV 23,9%

NDS 25,9%

CAV 24,7%

71

TABLO I UZAMSAL HAFIZA

SAV Balang Sonu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 5 3 5 5 2 1 3 4 3 7 3 3 0 2 4 4 3 1 5 1 3 3 6 3 1 1 4 3.1 1.7 6 5 7 8 4 2 6 8 7 8 5 6 9 6 7 7 6 4 9 5 7 6 7 7 7 8 7 5.9 2.0 CAV B 2 5 4 2 4 4 3 6 1 2 4 1 5 5 3 6 4 4 0 5 7 8 7 7 7 8 7 4.5 2.2 S 6 7 4 10 6 7 7 9 6 4 7 3 8 6 6 9 8 8 4 5 1 5 1 4 4 3 0 5.5 2.5 B 3 0 3 0 4 6 3 2 2 5 1 3 0 5 3 5 3 0 3 6 5 6 6 2 3 4 5 3.3 1.9 NDS S 5 7 8 5 4 7 5 8 6 6 8 5 5 4 6 4 6 3 6 5 6 7 6 6 8 6 6 5.9 1.3 B 3 1 2 3 4 4 2 1 3 0 4 4 1 2 2 4 1 5 4 5 1 4 5 6 4 5 6 3.1 1.6 BAW S 7 5 3 4 4 7 5 2 7 7 7 7 4 4 4 7 7 5 9 9 4 7 9 5 5 6 5 5.6 1.8

72

TABLO II UZAMSAL HAFIZA

SAV B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 5 3 5 5 2 1 3 4 3 7 3 3 0 2 4 4 3 1 5 1 3 3 6 3 1 1 4 S 6 5 7 8 4 2 6 8 7 8 5 6 9 6 7 7 6 4 9 5 7 6 7 7 7 8 7 ED 1 2 2 3 2 1 3 4 4 1 2 3 9 4 3 3 3 3 4 4 4 -1 0 4 6 0 1 75 ED2 1 4 4 9 4 1 9 16 16 1 4 9 81 16 9 9 9 9 16 16 16 1 0 16 36 0 1 313 t=7.19 CAV B 2 5 4 2 4 4 3 6 1 2 4 1 5 5 3 6 4 4 0 0 6 3 6 3 3 5 7 3.6 1.8 S 6 7 4 10 6 7 7 9 6 4 7 3 8 6 6 9 8 8 4 5 7 8 7 7 7 8 7 6.7 1.6 ED 4 2 0 8 2 3 4 3 5 2 3 2 3 1 3 3 4 4 4 5 1 5 1 4 4 3 0 ED2 16 4 0 64 4 9 16 9 25 4 9 4 9 1 9 9 16 16 16 25 1 25 1 16 16 9 0 NDS B 3 0 3 0 4 6 3 2 2 5 1 3 0 5 3 5 3 0 3 6 5 6 6 2 3 4 5 3.3 1.9 S 5 7 8 5 4 7 5 8 6 6 8 5 5 4 6 4 6 3 6 5 6 7 6 6 8 6 6 5.9 1.3 ED 2 7 5 5 0 1 2 6 4 1 7 2 5 -1 3 -1 3 3 3 -1 1 1 0 4 5 2 1 70 ED2 4 49 25 25 0 1 4 36 16 1 49 4 25 1 9 1 9 9 9 1 1 1 0 16 25 4 1 326 t=5.71 BAW B 3 1 2 3 4 4 2 1 3 0 4 4 1 2 2 4 1 5 4 5 1 4 5 6 4 5 6 S 7 5 3 4 4 7 5 2 7 7 7 7 4 4 4 7 7 5 9 9 4 7 9 5 5 6 5 ED 4 4 1 1 0 3 3 1 4 7 3 1 3 2 2 1 6 0 5 4 3 3 4 -1 1 1 1 ED2 16 16 1 1 0 9 9 1 16 49 9 1 9 4 4 1 36 0 25 16 9 9 16 1 1 1 1

3.1 5.9 1.7 2.0

83 333 t=9.23

3.1 5.6 1.6 1.8

67 261 t=6.7 5

73

TABLO III SZEL HAFIZA

SAV Balang Sonu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 4 4 6 7 4 1 5 1 4 5 4 2 10 3 6 4 6 3 2 5 4 1 5 1 0 1 4 5 3.8 2.2 4 2 8 5 4 2 3 6 4 6 2 4 10 4 5 6 4 5 7 5 6 1 8 4 4 1 5 4 4.6 2.1 CAV B 6 4 7 2 4 6 5 5 1 6 1 3 4 3 2 4 4 4 0 3 4 4 8 5 3 7 2 4 4.0 1.9 S 6 8 5 5 5 5 7 6 3 4 3 5 3 5 4 5 5 6 3 5 4 7 3 7 4 8 1 7 5.0 1.7 B 2 1 6 3 4 5 1 6 2 2 4 3 1 0 1 0 1 1 5 8 4 3 5 1 2 5 2 3 2.9 2.0 NDS S 4 2 4 5 6 2 0 6 4 4 5 6 1 0 3 0 3 5 7 8 6 4 4 2 2 6 2 6 3.8 2.2 B 7 5 0 4 3 7 5 4 4 3 5 5 4 1 0 4 0 2 5 3 1 3 6 1 6 3 0 3 3.4 2.1 BAW S 7 3 2 5 5 6 2 4 6 4 5 7 4 4 6 5 6 3 7 5 0 4 5 4 6 1 2 4 4.4 1.8

74

TABLO IV SZEL HAFIZA

SAV B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 4 4 6 7 4 1 5 1 4 5 4 2 10 3 6 4 6 3 2 5 4 1 5 1 0 1 4 5 S 4 2 8 5 4 2 3 6 4 6 2 4 10 4 5 6 4 5 7 5 6 1 8 4 4 1 5 4 ED 0 2 -2 2 0 -1 2 -5 0 -1 2 -2 0 -1 1 -2 2 -2 -5 0 -2 0 -3 -3 -4 0 1 1 -22 ED2 0 4 4 4 0 1 4 25 0 1 4 4 0 1 1 4 4 4 25 0 4 0 9 9 16 0 1 1 130 t=2.04 CAV B 6 4 7 2 4 6 5 5 1 6 1 3 4 3 2 4 4 4 0 3 4 4 8 5 3 7 2 4 4.0 1.9 S 6 8 5 5 5 5 7 6 3 4 3 5 3 5 4 5 5 6 3 5 4 7 3 7 4 8 1 7 5.0 1.7 ED 0 -4 2 -3 -1 1 -2 -1 -2 -2 -2 -2 1 -2 -2 -1 -1 -2 -3 -2 0 -3 5 -2 -1 -1 1 -3 -28 ED2 0 16 4 9 1 1 4 1 4 4 4 4 1 4 4 1 1 4 9 4 0 9 24 4 1 1 1 9 130 t=2.73 NDS B 2 1 6 3 4 5 1 6 2 2 4 3 1 0 1 0 1 1 5 8 4 3 5 1 2 5 2 3 2.9 2.0 S 4 2 4 5 6 2 0 6 4 4 5 6 1 0 3 0 3 5 7 8 6 4 4 2 2 6 2 6 3.8 2.2 ED -2 -1 2 -2 -2 3 1 0 -2 -2 -1 -3 0 0 -2 0 -2 -4 -2 0 -2 -1 1 -1 0 -1 0 -3 -26 ED2 4 1 4 4 4 9 1 0 4 4 1 9 0 0 4 0 4 16 4 0 4 1 1 1 0 1 0 9 90 t=3.16 BAW B 7 5 0 4 3 7 5 4 4 3 5 5 4 1 0 4 0 2 5 3 1 3 6 1 6 3 0 3 3.4 2.1 S 7 3 2 5 5 6 2 4 6 4 5 7 4 4 6 5 6 3 7 5 0 4 5 4 6 1 2 4 4.4 1.8 ED ED2

0 0 2 4 -2 4 -1 1 -2 4 1 1 3 9 0 0 -2 4 -1 1 0 0 -2 4 0 0 -3 9 -6 36 -1 1 -6 36 -1 1 -2 4 -2 4 1 1 -1 1 1 1 -3 9 0 0 -2 4 -2 4 -1 1 -28 144 t=2.56

4.3.4

TARTIMA Bu alma sonucunda her drt grubun da (sav, cav, nds, baw) uzamsal ve szel hafzasnda gelime kaydedilmitir. Tm gruplarn uzamsal hafzada gsterdii gelime, szel hafzadan daha fazla olmutur. Ak bir laterizasyon etkisi grlmemitir. Yine de szel bakmdan (sol beyin) sol burun deliinden nefes alp vermenin yaratt sonular sa burun deliine kyasla daha etkili olmutur. Bu almann sonucunda belirli bir burun deliinden nefes alp vermenin beynin ayn taraftaki yarmkresinin ileyiine etki ettii gzlenmitir.

75

Dier almalarn nda (yogann yaratcl arttrmas gibi) bu aratrmann sonucunda her drt grubun da sa beyin (yaratc) fonkisyonlar gelimitir. Belirli bir burun deliinden nefes alp vermenin serebral yarmkre zerinde bariz bir etkisi olduu grlmemitir. Ancak olduka bariz bir PSLATERAL etki (ayn tarafta oluan etki) izlenmitir; rnein sol burun deliinden nefes alp vermek sol beyinin ileyiini etkilemitir. Bu nceki almalarn bulgularna aykrdr. Bu ilgin bulgularn ileride yaplacak baka almalar ve kontroll deneylerle ispatlanmas gerekir. 4.3.5 KAYNAKA Keuning, J. (1968). On the nasal cycle. J Int Rhinol, 6, 99 136. Klein, R., Pilon, D., Prosser, S., & Shannahoff Khalsa, D. (1986). Nasal airflow asymmetries and human performance. Biol Psychol, 23, 127 137. Zar, J.H. (1984). Biostatistical analysis. Second edition. Prentice Hall, New Jersey.

4.4 YOGAYA BALI OLARAK WECHSLER HAFIZA TEST SONULARINDAK DEM GR

4.4.1

Meditason yapmann lise rencileri zerinde akademik performans arttrc ve psikolojik salk zerinde olumlu etkisinin olduu ispatlanmtr (Kory ve Hufnagel, 1974). Not ortalamalar, devamszlk, ge kalma ve nemli disiplin sularnn hepsinde aama kaydedilmitir. Karmak konularn renilmesinde, kayg azald zaman performansn artt bilinmektedir (Saltz, 1970). Alntladmz bu almada kaydedilen aamaya meditasyon yapmann endie azaltc etkisinin sebep olduu dnlmektedir.

76

Bu alma standart bir lek olan Wechsler Hafza leini kullanarak on gnlk bir yoga almasnn hafza zerindeki etkisini test etmektedir. 4.4.2 MATERYAL VE YNTEM A. Denekler. Yalar 11 ila 14 arasnda 108 ocuktan olumaktadr. 10 gnlk kiisel geliim ve yoga yaz kampna katlmlardr. Tm ocuklara alma ile ilgili aklama yaplmtr. ocuklar Nisan ay sresince ardk kamp devresine (kur I, II, III) itirak edenler arasndan seilmitir. Her bir kurda srasyla, I-33, II-30, III-35 ocuk seilmitir. B. Deerlendirme. Tm ocuklar 10 gnlk srecin banda ve sonunda birer kez, Wechsler Hafza lei standartlarnda aadaki yedi ksm zerinden deerlendirilmitir: 1-Kiisel ve gncel bilgi (6 puan) 2-Oryantasyon (5 puan) 3-Zihin Kontrol (8 puan) 4-Hikayenin detaylarn toplamak (23 puan) 5-Say dizileri, ileri ve geriye doru (15 puan) 6-Grsel reprodksiyon (11 puan) 7-Birlikte/ibirlikli renme (15 puan) u iki husus nemlidir Ksm 1: Kiisel ve gncel bilgi, rnein Hindistann Babakan kimdir? Gibi sorular hafzay lmeyi deil genel farkndalk ve bilgi dzeyini lmeyi hedeflediinden tekrar edilmemitir. C. Yoga uygulamalar Tm ocuklara ok boyutlu yoga uygulamalar yaptrlmtr: bunlarn ierii asana, pranayama, kriya, meditasyon, ve hafzay uyarc dini ve kahramalk arklar, yaratclk almalar, ilham verici hikayeler.

77

D. Veri analizi Hem tm katlmclardan (n=118) hem de ayr ayr devredeki katlmclardan elde edilen veri elenik veri ii t testi kullanlarak analiz edilmitir.

4.4.3

SONULAR 10 gnlk kampn sonunda Wechsler Hafza leinin alt blm (2den 7ye kadar) uyarnca her devredeki (I, II, III; srasyla n= 33, 30, 35) hafza deerlerinde istatistiki olarak manidar art grlmtr. Yzdelik art deerleri (tablo 1) hesaplandnda farkl devredeki I, II, IIIdeneklerin gsterdii gelime arasnda bariz farkllklar saptanmtr. Bu farkllklar devrelere gre aadaki gibidir: Devre I (n=33) 4. blmde en fazla gelimeyi (%436), ardndan srasyla 6. blmde fazla gelime (%336) gstermitir, en az gelime (%9) 5. blmde kaydedilmitir. Bkz ekil 1. Devre II (n=30) 6. blmde en fazla gelimeyi (%473), ardndan srasyla 4. blmde fazla gelime (%236) gstermitir, en az gelime (%0) 7. blmde kaydedilmitir. Bkz ekil 2. Devre III (n=35) 6. blmde en fazla gelimeyi (%365), ardndan srasyla 4. blmde fazla gelime (%290) gstermitir, en az gelime (%17) 3. blmde kaydedilmitir. Bkz ekil 3.

78

16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0

Wechsler Hafza lei Deerleri (Periyot 1, 33 ocuk)

P<.05 P<.05 P<.05 P<.05 P<.05

P<.05

Test 2

Test 3

Test 4
ekil 1

Test 5

Test 6

Test 7

Balang deeri

Sonu Deeri

Wechsler Hafza lei Deerleri (Periyot 2, 30 ocuk) 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0
P<.05 P<.05 P<.05 P<.05 P<.05 P<.05

Test 2

Test 3

Test 4

Test 5

Test 6

Test 7

Balang deeri

Sonu Deeri

ekil 2

79

Wechsler Hafza lei Deerleri (Periyot 3, 35 ocuk) 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0
P<.05 P<.05 P<.05 P<.05 P<.05 P<.05

Test 2

Test 3

Test 4

Test 5

Test 6

Test 7

Balang deeri

Sonu Deeri

ekil 3

Tablo 1

TEST 2

TEST 3 5.9 6.9 116.9 4.2 7.2 171.4 5.9 6.9 116.9

TEST 4 3.1 13.5 435.5 5.8 13.7 236.2 4.5 13.4 297.8

TEST 5 11.4 12.4 108.8 6.4 13.6 212.5 8.5 10.6 124.7

TEST 6 3.6 12.1 336.1 2.2 10.4 472.7 2.6 9.5 365.4

TEST 7 10.1 10.1 100.0 8.9 14.1 158.4 8.9 14.0 157.3

DEVRE I

BALANGI SONU DEM %si BALANGI SONU DEM %si BALANGI SONU DEM %si

3.85 4.4 115.8 3.2 4.7 146.9 2.9 4.8 165.5

DEVRE II

DEVRE III

4.4.4

TARTIMA Bu alma grsel reprodksiyondan (sa beyin ilevi) say dizilerine (sol beyin ilevi) dein farkl hafza alanlarnn on gnlk yoga almas sonucunda belirgin derecede arttn gstermektedir. Her devre de (I, II, III) Wechsler Hafza leinin 4. blmnde olduka belirgin bir art gstermilerdir. lein bu blm bir hikayenin detaylarn

80

toplamak ile ilgilidir. Byle bir hatrlama srecinin iinde zgn ve ilgisiz paralarn hafzaya ilenmesine yardmc eden bir bilinalt ilemi olarak grsel imgelem yapmak vardr. Bu ekilde balantsz veya paralanm kelimeler ve tamlamalar yerine hikaye btnyle hatrlanr. Hem kelime idrak etme ve ileme (sol beyin ilevi) hem de grsel imgelem yaplr (sa beyin ilevi) (Gazzaniga, 1970). Buna bal olarak yoga yapmann elimizdeki renci rneklemi zerinde hem sol hem de sa beyin aktivitelerini belirli bir lye kadar gelitirme etkisi olmutur. Bu durum yaratcln arttrlmas iin meditasyon yapmann sa beyin aktiviteleri zerindeki gelitirici etkisi ile ilgili bulgular salayan nceki sonularn zttdr (MacCallum, 1974). devre arasnda tespit edilen deiikliklerin bireysel farkllklardan kaynakland dnlmektedir, ancak her devre de en az geliimi 5. ve 7. blmlerde gstermitir. Bu iki blm say dizileri, oryantasyon vebuna bal szel renmeyi ierir. Bunlarn hepsi sol beynin ilevleridir. Sonu olarak Yoga yapmann hafza geliimi asndan testin 6 blmnn her biri zerinde olumlu etkisi olduunu, ancak en fazla art sa beyinle ilgili konularda kaydedilirken, sol beyin ile ilgili konularda en az art grldn syleyebiliriz. 4.4.5 KAYNAKA

1. Kory, R. Ve Hunfnagel,P. (1974) The effect of science of creative intelligence course on high school students: a preliminary report. Scientific Research on Trancendental Meditation Program, Vol I, Editrler D.W.Orme-Johnson & J.T.Farrow, s400-402. Maharishi ERU Press, Germany 2. Saltz, E. (1970). Manifest anxiety: Have we missed the data? Psychological Review, 77, 568-573 3. Gazzaniga, M. (1970). Thr bisected brain Appletan Century Cross, New York. 4. Mas Callum, M.J. (1974). The Transcendental Mediatation Program and creatvity. In Scientific Research on Transcendental Mediatation Program, Vol I, Editrler D.W. Orme-Johnson & J.T. Farrow, s410-414. Maharishi ERU Press, Germany.

81

5.0 ZET VE SONULAR 1. Gnmz sinirbilimi asndan hafza belirli sinir hcreleri boyunca ilerleyen elektrik itkilerinin yaratt desende gerekleen modifikasyonlar , sinir hcrelerinin dendrid blgelerinde meydana gelen yapsal deiimler ve nronlarda meydana gelen biyokimyasal deiimler olarak tanmlanmaktadr. 2. Yoga ve Upanisadlara gre tam bir hafza anlay insaolunun tm varoluunu iine alan bir metadr. Bu btncl bir hafza yaklamdr ve hafzay annamayakosa, Pranamaya Kosa, Manomaya Kosa, Vijnanamaya Kosa ve Anandamaya Kosa dzeylerinde inceler. Hafza kavramn zihnin bir yz (smrti) olarak ele alr. Hatralar alg ve deneyimlerin bir rn olaral tanmlanr.

3. Gnmzde kullanlan modern ezberleme (hafzaya alma) tekniklerinden bahsedilmitir. Bunlar mantksal yntem (benzerlikleri esas alarak iliki kurma gibi); ezberlenecek malzemenin manasn anlamak; fazla renmek (zihnimize kazyacak kadar ok kez tekrar etmek); boluklu ve boluksuz renme; ve mnemonik /hatrlatclardr (en bilinen rnei sert nszler iin kullanlan FSTK aHaP). 4. Aktif olduklar varolu dzeyine gre hangi yoga uygulamalarnn hafzay glendirdiine deinilmitir. Fiziksel dzeyde (annamayakosa) faydal olan pek ok aktivite ve oyun vardr. Yukarda 3te bahsedilen tm teknikler bu kategoriye girerler. Pranik dzeyde veya sbtil enerji dzeyinde pranann uyumla akmasn salayan ve bylelikle tm tkanklklar ve dengesizlikleri yok eden uygulamalar bulunur. Bunlarn arasnda pek ok nemli pranayama (nefes kontrol) vardr. Mental dzeyde (manomayakosa) iki durum sz konusudur: (a) zihin dzeyinde tek bir dnce zerine odaklanarak dnceler kanalize edilmeli, konsantrasyon (dhyana) salanmal bylelikle genileyerek (dhanara) mutlak bir sperbilin ve aknlk dzeyine ulalmal. (b) ikinci ve ok nemli olan dier bir durum duygu dzeyinde gerekleir. badet etme gibi pek ok uygulama sert ve olumsuz duygularn brakt hafza izlerini siler. Bu istenmeyen izlerin yerine yumuak ve narin duygular ekilir. Daha sbtil bir dzeyde zeka dzeyinde (vijnanamayakosa) yaplan almalar kiinin idrak etme kapasitesini arttrr. Sorgulama ve anlamlandrma sonucu tm hareketlerin Yaratm kanunlarna bal iledii bir hale ulalr. En son dzey en sbtil olandr. Saf mutluluk, bahtiyarlk halidir (anandamayakosa). Zihnin genileme ve mutlak sessizlii deneyimleme kabiliyetini arttran, ve bunlarn sonucunda kiinin

82

mental durumunun bu sessiz, mutlu ve bahtiyar farkndalk halinin srekli hatrland ve deneyimlendii bir hal almasn salayan tekniklerdir. 5. Yogann hafza zerindeki etkisini aratrma almalar detayldr. Bu almalarn sonucunda pek ok ilgin bulgu elde edilmitir. Okula giden ocuklar iin on gnlk yoga uygulamalar ieren program hafzalarn gelitirme asndan yeterli olduu grlmtr. Genel anlamda yoga yapmak ounlukla sa beyin faaliyetlerini (yaratc, sezgisel) sol beyine (mantkl, analitik) nazaran daha fazla gelitirir. Yine de sol beyin faaliyetlerinde de gelime kaydedilir. Bir dier artc sonu da udur: Nefes alp vermek iin kullandmz burun deliinin hafza zerinde bir etkisi olabilir mi? Sonular bunun byle olabileceini, hatta byle olduunu gstermektedir. rnein sa burun deliinden nefes alp vermek ayn taraftaki beyin yarmkresinin (sa) ileyiini olumlu etkileyerek ekilleri, resimleri ve gzerghlar hatrlamamza yardmc olur. Yine de nefes alp verilen burun deliinin zt yarmkre zerinde de etkileri olduu bilindiinden bu konu zerine daha fazla aratrma yaplmas gerekmektedir.

83

YOGA NEDR? Dr. M Lakshmi Kumari

YOGA tpk dier bir Hindu terimi olan dharma gibi olduka kapsaml bir terimdir ve anlam, kapsam ve amac ona ynelen/uygulayan kiinin anlay ve kavray dzeyine ve ihtiyalarna gre eitlilik gsterir. YOGA uygulamalarna pek ok kii bedensel dzeyde asanalar ve durular yaparak balar ve bu sayede bedenin sal, gzellii ve canll artar ve korunur. Bu aslnda yogann yalnzca kk bir blmdr. YOGA tam ve doru olarak anlaldnda, sonlu mikrokozmik bireysel varlmz yeniden Sonsuz, Mutlak, Saf, Makrokozmik Bilin ile birletirerek, bizi nce nsan ardndan srayla stn insan, Tanrsal insan ve sonu olarak tamamen Tanrsallk seviyesine ulatrr. Bu ikisinin arasnda insann kendisini daha asil ve tam hissedecei bir eye dntrmesine ynelik tm niyet ve abalarn ieren sonsuz olaslklar vardr. YOGA kiinin kendisini dair iindeki; bedenindeki, zihnindeki ve zeka dzeylerindeki her bir titreim ve nabza dair derin bir farkndalk gelitirmesine yardmc olan sra d, ibret alnacak denli kendine zg bir Hindu tekniidir. Bu farkndaln getirdii erdemle, etkisi altnda olduu tm isel ve d gler zerinde alabilir. YOGA kiinin yaamndaki zt aklar senkronize edebilmesine; onlar birletirmesine, dzgn ynsz ve Evrenle mutlak bir hale getirmesine yardmc olur. YOGA kozmosun mziinin ahengini bulacak ekilde kiinin tellerinin akort etmesi ve uyumlanmasdr. YOGA insan varlnn daha sbtil dzeylerinde iler ve bylelikle kiinin varlndaki uyumsuz ve bozulmu notalardan kurtulmasna; her eye hakim olan, her eyi bilen, her eye gc yeten, sonsuz, kozmik Gerekle kiinin uyum iinde var olmasna yardmc olur. YOGA Doru ve tam olarak anlaldnda insann yaamn olmas gerektii gibi Gereei Deneyimlemeye dntrmesini salar.

84

IV- SONU Yaamda her ey bizim elimizdedir. Seimlerimizle tm hayat yaratrz. Beyin bile yeniden yaratlabilirxvi bir fenomendir. Ve elbette hafza performansn istediimiz dzeye getirebiliriz. ou hafza problemi stres ve gnlk yaamda biriken olumsuz duygulardan ve kayglardan kaynaklanr. Bu tip hisler rettikleri olumsuz dnce silsilesiyle hatrlama srecini baltalar. Oysa biz dncelerimizi de seebiliriz. Olumsuz bir dnce kalbn beyne yerletirmemenin yolu onun zerinde durmamaktr. Yoga dncelerimiz arasnda seim yapabilmemizi salar. Bu almada yogann nasl konsantre olma, dikkati yneltme ve dikkat aralmz geniletmize yardmc olduu grdk. Beyin ve hafza zerindeki aada saydmz olumlu etkilerini inceledik: Dzenli yapldnda yoga zamanla otonom sinir sisiteminin ileyi modelini deitirebilir; beyindeki hormonlar, nrotransmiterler ve beynin fizyolojisi deiebilir ve daha sakin daha net bir zihne sahip olabiliriz. Yani zihin dikkati datan eylere ve olumsuz etkilere kaplmayacak kadar glenir. Sakin bir zihin odaklanabilen bir zihindir. Gl bir hafza iin en nemli iki koul odaklanmak ve konsantre olmaktr. Yogann tm uygulamalar odaklanma ve konsantrasyon becerilerimizi gelitirir. Yoga uygulamalar her iki beyin lobunun faaliyetlerinde de gelime balatr. Ancak zellikle sa lobun alanndaki uzamsal, grsel hafza zerinde etkisi dah fazladr. Sa beyin fonksiyonlarna ynelik geliim salamas asndan yoga uygulamalar byk nem tar. Hafza yalnzca fiziksel beden dzeyinde ilemez. Kisel hafzamz dnda, esas idrak etmemiz gereken bir evrensel bilin dzeyi vardr.

Science ve Journal of Neuroscience dergilerine gre egzersiz yaparak beyinde yeni hcre retimi desteklenebilir ancak bu hcrelerin hayatta kalmas iin stres gibi etkenlerle ba etmek gerekmektedir.
xvi

85

Yoga bir zgrleme yoludur ve bu yolda hedef kiinin kendi zn gerekletirmesi ve evrensel bilice vakf olmasdr. Bunu baarmak iin tm snrlandrmalardan zgrlemek gerekir. Kiisel hafzay gelitirmek iin yaplan tm yoga uygulamalar evrensel bilin yolundaki bu srece de katk salar. Yogada kontrol etmektense izleme, sabretme gibi yetiler bilenir. Gzlemci konumunda sabrla bekleyen kii hibir dncenin esiri olmaz. zgrleir. Yoga yapmann fiziksel, fizyolojik, psikolojik, entelektel ve ruhani etkileri bilinmektedir. Dzenli yaplan yoga uygulamalar tm varoludzeylerinde idrak balatr. Zihin-beden, zihin-ruh arasndaki ikilikler yok olur. Btnlk salanr. Yoga hareket, meditasyon, rahatlama ve odaklanmay birletirici tavr ile zihnimizi arlatran tm etkenlerin panzehiri dir.

86

KAYNAKA 1- Prof. Dr. Umur Talasl, alg dersi notlar, ODT 1998. 2- Schacter, Daniel L. Bellein zinde: beyin, zihin ve gemi. Cogito,YKY, 2010.

3- Atkinson, R.L.; Atkinson, R.C; Smith, E.E.; Bem, D.J. & Hilgard, E.R. Introduction to Psychology, HBJ Publishing, 1990. 4- Dowdle, Hillary. Yoga offers tools to enhance memory and focusand transform the way you think. http://www.yogajournal.com/health/2576

5- Iyengar, B.K.S. Tree of Yoga.

6- Goode, Alan. A study of consciousness. www.iyengar-yoga.com

7- Iyengar, B.K.S. Light on Yoga

8- http://www.healthandyoga.com/html/news/therapy/rtherapy61.asp 9- http://www.swamij.com/levelsdimensions.htm

10- C.G. JUNG. The Psychology of Kundalini Yoga, 1996.

87

EK 1 HAFIZA N FAYDALI YOGA UYGULAMALARI almann btnnn de ifade ettiim gibi konsantre olma, odaklanmay salayarak ve zihni sakinletirme, zihindeki dnceleri sadeletirme etkisi ile tm yoga uygulamalarnn hafza zerinde olumlu etkisi vardr. Bu almada yer yer deindim zere, tm yoga uygulamalarnn ierii klasik yogann sekiz koludur (Patanjalinin yoga sutralar). Bunlar: Kendimizle ve evre ile kurduumuz ilikileri dzenleyen kurallar (yama ve nyama kurallar), nefes kontrol (pranayama), beden durular (asana), meditasyon, konsantrasyon ve ama halleridir (dhyana, dhanara ve samadhi). Ayrca kriya yoga arnma tekniklerinin de hafza zerinde benzer etkileri olduundan bahsedilmektedir. Yoga Nidra- derin uyku halinin de zihnin odaklanmas ve olumsuz dnce izlerinden arnmas ynnde byk etkisi vardr. Yine om, mantra ve yantra meditasyonlarnn, chant etmenin de odaklanma ve konsantrasyonu gelitirmesi asndan hafza zerinde olumlu etkileri mevcuttur. Burada farkl kaynaklardan derlediim, hafza zerinde olumlu etkisi olan duru, meditasyon ve nefes almalarndan bahsedeceim. Konuyu datmamak adna asana, meditasyon ve pranayamalarn yalnzca isimlerinden bahsedip, asanann l ve faydalar ile ilgili geni bilgiyi okurun aratrmasna brakacam.

1- Kaynak: http://www.indiadivine.org/audarya/ayurveda-health-wellbeing/906957-yogamemory.html Om chanting Vrksasana Nataracasana Pranayama: anuloma viloma Acna arka meditasyonu

88

VRKSASANA

NATARACASANA

2- Kaynak: http://www.yoganomy.com/yogaformemory.php

Ardha Sarvangasana Bhujangasana Surya Namazkara Pranayama: anuloma viloma Pranayama: kapalabathi Pranayama: bhastrika Pranayama: Bhramri pranayama

ARDHVA SARVANGASANA

BHUJANGASANA

SURYA NAMAZKARA

89

3- Kaynak: http://naveenyoga.com/Therapydisplay_MN.html

Sarvangasana Matsyasana Salamba sirsasana Pranayama (hepsi)

MATSYASANA

SARVANGASANA

SALAMBA SIRSASANA

90

4- Kaynak: http://www.feedagg.com/feed/500648/ASANAS-OF-PRATAP

Adho mukha vrksasana Omkarasana

OMKARASANA

ADHO MUKHA VRKSASANA

5- Kaynak: http://www.medindia.net/yoga-lifestyle/asana-siddhasana.htm

Siddhasana

SIDDHASANA

91

6- Kaynak: http://www.yoga-108.net/bikram_postures.htm

Ardha kurmasana Dandayamana - Bibhaktapada paschimottanasana

ARDHA KURMASANA

BIBHAKTAPADA PASCHIMOTTANASANA

7- Kaynak: http://www.yoga4fitness.org/asana/tada-asana.html Tadasana (tadasanann bir versiyonu: eleri kilitle. Kollar dik olarak ban stne doru kaldrrken ayn anda topuklarn da ykselt ve parmaklarnn ucuna kal. Bir sre burada kaldktan sonra kollar ve topuklar senkronize biimde orijinal poza geri dn)

92

I
TADASANA 8- Kaynak: Dr. Nagendra, 1999. Yoga ve Hafza

II

Tm pranayama teknikleri: Chandra anuloma viloma surya anuloma viloma nadi suddi nefes farkndal vb. Tm yoga asanalar Tm yoga kriyalar: tratak Tm meditasyonlar

9- http://www.lifepositive.com/Mind/Memory/Mindfulness.asp

Tm yoga asanalar, zellikle ba durular.

93

Mantralar: gayatri medha mantra saraswati mantra brhaspati mantra manjushri mantra Savasana Yoga nidra

10- http://www.yogajournal.com/health/2576 Kirtan kriya Iyengar yoga lahi sylemek

94