www.KimyaMuhendisi.

com

DOLGULU KOLONLAR VE ALIMA PRENSPLER

Dolgulu kolonlar, distilasyon, gaz absorbsiyonu ve sv-sv ekstraksiyonu ilemlerinde kullanlrlar. Dolgulu kolonlardaki gaz-sv temas sreklidir. Genelde, sv, dolgu yzeyi zerinden kolondan aaya doru akar ; gaz (veya buhar) ise , ters ynl akmla yukar doru kar. Ancak , baz gaz absorbsiyonu kolonlarnda e ynl aklar kullanlr. Dolgulu kolon tepsili kolona benzerdir ; ancak, dolgulu kolonda, tepsiler yerine inert, kat dolgu maddesi kullanlr. Tepede, sv girii, sv datma boluu ve gaz k, dipte ise, gaz girii, gaz datma boluu ve sv k bulunur. Dolgulu absorbsiyon kolonuna sv halde giren saf zc veya znen bileenin seyreltik zeltisi (zayf zelti), datc yardmyla, dolgunun tepesinden datlr ve ideal bir almada, dolgu yzeyi niform bir ekilde slatllr. znen bileeni ieren gaz (zengin gaz), dolgunun altndaki datma boluuna girer ve dolgu boluundan, sv akyla ters ynde, yukar doru kar. Dolgu, sv ile gaz arasnda byk temas alan salar. Zengin gazdaki znen bileen kolona giren taze sv tarafndan absorblanr ve kalan seyreltik gaz (zayf gaz) kolonu tepeden terk eder. Sv, kolon boyunca aa aktka zenginleir ve oluan deriik zelti (kuvvetli zelti), kolonu dipten terk eder. Dolgulu kolonun almas iyi bir sv ve gaz dalmnn korunmasna baldr. yi temas, zellikle geni apl kolonlarda en zor salanan arttr.

www.KimyaMuhendisi.com

deal olarak, sv, dolgunun tepesinden datldktan sonra, kolon boyunca ve tm dolgu yzeyinden, ince bir film halinde aa doru akar. Ancak filmler, baz yerlerde ince, baz yerlerde kaln olma eilimi gsterirler. Bylece, sv, ince derecikler oluturur ve kolon boyunca , belli yollardan akar. zellikle dk sv hzlarnda, dolgu yzeyinin ou kuru kalabilir veya en iyi halde, durgun bir film ile kapl olabilir. Bu etki kanallama olarak bilinir ve geni kolonlarn kt almasnn balca nedenidir. Orta byklkteki kolonlarda, kolon ap dolgu paracnn apnn en az 8 kat alnarak, kanallama en aza indirilebilir. Dolgulu bir kolonun tasarmnda genelde, aadaki kademelerden geilir. Dolgu tipi ve bykl seilir. Belirtilen ayrma iin gerekli kolon ykseklii saptanr. Sv ve buhar debilerini karlayacak olan kolon ap (kapasite) saptanr. Dolgu destei, sv datcs, geri datclar gibi kolonun i elemanlar seilir ve tasarlanr. Kimya endstrisinin ilk yllarnda absorblanmas istenilen gazlar genellikle azot oksitleri, klor, klorlu hidrojen ve dier asidik bileenler olduu iin, eski absorbsiyon kolonlar aside dayankl malzemeden yaplmlardr. stelik bu gazlar dk basnta olduklarndan , gazn dolgu maddelerini geite karlat diren olduka nemlidir. Basn dnn nemli derecede olmad hallerde distilasyon kampana rafl kolonda yaplr. Gaz absorbsiyonu bugn daha ok dolgulu kolon dnda ok deiik cihazlar ierisinde yaplmaktadr, fakat dolgulu kolon yine de nemini kaybetmemitir. KOLON DOLGU MALZEMELERNN ZELLKLER Absorbsiyon kolonlarnda dolgu malzemesi olarak kullanlan malzemeler aadaki zeliklere sahip olmaldr. Birim hacmin arl az olmaldr : Bu zelik sadece kolon tarafndan tanacak tm arla etki etmekle kalmaz , ayn zamanda kolonun projelendirilmesine de etki eder. Kolon ierisine gelii gzel atlan dolgu malzemeleri kolon duvarlarna basn yapar ve birim hacmin arl da fazla olursa , kolon yapm maliyetine etki edebilir. Birim hacmin aktif yzeyi fazla olmaldr : Dolgu maddesinin bu zelii sayesinde gaz ve sv arasnda geni bir ara yzey salanm olur ve ktle aktarm etkinletirilmi olur. Serbest kesit alan byk olmaldr : Bu zelik nemlidir , nk kolon ierisinde meydana gelen basn dne ve dolaysyla gaz sirklasyonu iin gerekli pompa gcne etki eder. Bundan baka serbest kesit alannn kk olmas , gaz akm hznn bu serbest ksmlarda artmasna ve belirli bir limitin zerinde , sv fazn kolon dna atlmasna sebep olur. , Serbest hacim byk olmaldr : Azot oksitlerin absorbsiyonu gibi , gaz fazda tepkime iin zamana ihtiya duyulduu hallerde , bu faktr nemli olabilir. Dier hallerde pek fazla nem tamaz.

www.KimyaMuhendisi.com

Dolgu malzemesi tarafndan tutulan sv arl az olmaldr : Bu , genel olarak istenilen bir zeliktir , nk kolon yknn azalmasn ve sv fazn kolondan mmkn olduu kadar abuk bir ekilde uzaklatrlmasn salar. Gazn sv faz ierisindeki znrlnn az olmas veya gaz fazla sv faz arasnda meydana gelen tepkimenin yava olmas halinde bu , istenmeyen bir zeliktir. Asit kolonlarnda dolgu malzemesi tarafndan tutulan sv miktarnn az olmas genellikle istenir i nk bu takdirde kolonun boaltlmas srasnda daha az kaza olur. Yukardaki zeliklere ilaveten dolgu malzemeleri dolgu yzeyinde niform bir sv dalm salamal , yksek dayankllk ve korozyona diren gstermeli , kolondaki akkanlara kimyasal ynden inert olmal ve olabildiince ucuz olmaldr. Bu artlar salamak zere pek ok tipte ve ekilde dolgu gelitirilmitir. Bunlar iki snfa ayrlabilirler. stif dolgular ( dzenli ekilde birletirilmi dolgu elemanlar ) ve sekisiz dolgular. stif dolgular , zgaralar gibi , ak bir yapdadr ve dk basn dleri nemli olduunda , yksek gaz debileri iin kullanlr ( r: soutma kolonlar ). Sekisiz dolgular , sre sanayilerde daha ok kullanlr. KOLON DOLGU MALZEMELERNN BALICA TPLER Endstride pek ok sayda ve deiik tipte dolgu malzemesine rastlamak mmkndr. Bunlar aadaki gibi snflandrabiliriz. 1. Tahta paralar ( latalar ) : Bunlar absorbsiyon zeltisinin ntral , hafif asidik veya bazik olmas halinde kullanlabilirler. Tahta hafif ve ayn zamanda ucuz bir dolgu malzemesidir. Bunlar daha ok dikdrtgen kesite sahip kolonlarda kullanlrlar. 2. Krlm talar : lk dnlecek dolgu malzemesidir. , nk kolaylkla bulanabilirler. Fakat inert olann bulmak her zaman kolay olmaz. Bu dolgu malzemeleri baz istenilmeyen zeliklere sahiptirler. Bunlarn balcalar , arlklarnn fazla olmas , birim hacme ait yzeyin ve serbest kesit alanlarnn olduka kk olmasdr. Halen en nemli kullanm alanlar ; slfat asidi retiminde Glover kolonlarnda kullanlan krlm kuartz ve slfit sellozu iin gerekli zeltinin hazrlanmasnda kullanlan kire tadr. kinci kullanlma yerinde , kolonda meydana gelen zeltinin kire ta ile tepkimeye girmesi istenilir ve bylece , iki ilem birletirilmi olur. 3. Kok kmr : Kok kmrnn yararl ynleri hafif olas ve birim hacminin byk bir yzeye sahip olmasdr. Zararl ynleri ise , serbest kesitlerinin kk olmas ve baz bileenlerin pek az da olsa znerek zeltiye gemesidir. Ayrca krlgandr. Kokun yzeyi mit edildii kadar byk deildir , nk gzeneklerinin pek ounun ufak olmas sebebi ile bunlar sv ile tamamen doludurlar veya bir film tabakas ile rtldrler ve bu nedenle , sv fazla gaz faznn temasnda bir rol oynamazlar. Kok kmr ucuz ve ayn zamanda kolaylkla bulunabilir , bu nedenle kk ve basit operasyonlarda iyi sonu verir.

www.KimyaMuhendisi.com

4. Raschig halkalar : Kolon dolgu malzemesi olarak en fazla kullanlan tiptir. Ykseklii apna eit silindirik halkalardan ibaret olup , duvarlarnn kalnl yapld maddenin elverililii erevesinde incedir. Seramik Raschig halkalarnn aplar 50 ile 150 mm arasnda , duvar kalnlklar ise 10 ile 16 mm arasnda deiir. Metalden yaplm halkalarnn daha hafif , serbest kesit alanlarnn ve serbest hacimlerinin daha byk olmas mmkndr. Raschig halkalar kolonlara genelde geliigzel doldurulurlar , muntazam sralar halinde yerletirilmezler. Birim hacmin arl , serbest hacim , serbest kesit alan ve birim hacmin yzeyi bakmndan en iyi dolgu malzemesidir. 5. Lessing halkas : Birim hacmin sahip olduu yzeyi artrmak amacyla , i ksmnda fazladan tek bir temas yzeyi daha olan Raschig halkasdr. 6. Berl eyerleri : Bunlar porselenden yaplm eyer eklinde malzemeler olup , kolonlara geliigzel doldurulurlar. Bunlarn dierlerinden stn taraf , gaz akmna kar olduka dk srtnme direnci gstermeleri ve yeterli gaz-sv temas yzeyine sahip olmalardr. 7. ntalox eyeri : Berl eyerinin gelimi tipidir. 8. Pall halkas : Yzeyi kesilerek ve ieriye kvrlarak alan zel delikli Raschig halkasdr. 9. Delikli tulalar : Bunlar seramikten yaplm 10*10*18 cm boyutlarna sahip dikdrtgen ekilli tulalar olup , gaz geii iin dey delikleri vardr. Kesit alan olduka byk dikdrtgen eklindeki kolonlarda iyi sonu verirler. 10. Dier malzemeler : Laboratuarlarda kullanlan kk distilasyon kolonlarnda ve absorbsiyon kolonlarnda , ok deiik ekillerde dolgu malzemesi kullanlmakla beraber , bunlar endstride uygulama alan bulamazlar. Cam boncuklar , hasr eklinde fiberglassdan rlm malzemeler , tel rgden yaplm halkalar , spiral ekilli metal talar , spiral ekilli teller ve dier ekiller bunlara dahildir.

www.KimyaMuhendisi.com

izelge 1. eitli dolgu tipleri iin tasarm verileri Byklk (mm) Raschig Halkalar Seramik 13 25 38 51 76 13 25 38 51 76 16 25 32 51 76 16 25 38 51 89 13 25 38 51 76 Ktle Younluu (kg/m3) 881 673 689 651 561 1201 625 785 593 400 593 481 385 353 273 112 88 76 68 64 737 673 625 609 577 Yzey alan (m2/m3) 368 190 128 95 69 417 207 141 102 72 341 210 128 102 66 341 207 128 102 85 480 253 194 108 Dolgu faktr Fp 640 160 95 65 36 300 115 83 57 32 70 48 28 20 16 97 52 40 25 16 200 92 52 40 22

Metal

Pall Halkalar Metal

Plastik

ntalox Eyerleri Seramik

BAZI DOLGU TPLER VE ZELLKLER Kullanld yerler: Distilasyon ve absorbsiyon kolonlar , buhar ayrma ve youturma. zelikleri : Etkin yzey alan. Yapld malzemeler : metal , polipropilen , karbon cam vs. Boyutlar: 6 mm 100 mm Raschig ve Lessing halkas

www.KimyaMuhendisi.com

Kullanld yerler : Asit absorbsiyonu , gaz kurutma distilasyon. zelikleri : Dk basn d ve geni yzey alan. Yapld malzemeler : Seramik , polipropilen , metal. Boyutlar : 10 mm 90 mm ntalox ve Berl seleleri

Kullanld yerler : Baca gazlarndan Cl2, SO2, NO2, absorbsiyonu , sv ztleme , distilasyon. zelikleri : Mkemmel bir ktle transfer yzeyi. Yapld malzemeler : Seramik , polipropilen , metal. Boyutlar : 15 mm 150 mm Pall halkalar

Kullanld yerler :Asit giderme , gaz absorbsiyonu , distilasyon. zelikleri : Dk basn d ve geni yzey alan. Yapld malzemeler : Paslanmaz elik , seramik , Polipropilen. Boyutlar : 20 mm 90 mm Yksek ak halkalar

www.KimyaMuhendisi.com

Kullanld yerler : zel gaz ve sv ayrma , gaz kurutma , asit absorbsiyonu. zelikleri : Yzey boyunca iyi dalm , az sv tutma ve kanallamaya engel olur. Yapld malzemeler : Seramik , polipropilen , metal. Boyutlar : 50 mm 120 mm Sper ntalox seleleri

Kullanld yerler : Asit absorbsiyonu , gaz kurutma , gaz ayrma. zelikleri : Dk basn d , yksek kapasite , etkin ktle transfer yzeyi. Yapld malzemeler : Polipropilen ve zel metaller. Boyutlar : 20 mm 120 mm Telerets

Kullanld yerler : Atk su artm vb. zelikleri : Kolay kullanm ve maliyet bakmndan verimli. Yapld malzemeler : Polipropilen vb. Boyutlar : 40 mm 120 mm Biyo halkalar KAYNAKLAR 1. Yldz Teknik niversitesi , Kimya Mhendislii Blm , Proses Cihazlar Tasarm Ders notlar. 2. atalta . , Kimya Mhendisliine Giri nklap Kitapevi , Ankara , 1986 3. http://www.jaeger.com/super-ring.htm 4. http://www.ncsassociates.com/tp