ALTERNATR ETM

Ersin ERDALI Mart 2008

Eitim Departman

ALTERNATR ETM ER ALTERNATR ETM ER

1. Temel Elektrik Bilgisi 2. Alternatrlerin alma Prensibi 3. Alternatr Paralar ve Grevleri 4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler 5. Koruma Snflar (IP,H-F) 6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar
Ersin ERDALI 2

1. Temel Elektrik Bilgisi

Elektromanyetik Alan :

Ersin ERDALI

1. Temel Elektrik Bilgisi

Diren, Birimi : Ohm (R) Malzemenin elektron akna kar direnci lme Cihaz : Ohm metre Gerilim, Birimi : Volt (V) Elektronlar hareket ettiren kuvvet lme Cihaz : Voltmetre Akm, Birimi : Amper (A) Elektronlarn , uygulanan voltaj sonucu hareket etmesi, elektron ak lme Cihaz : Ampermetre 18 elektron /sn 1 Amper : 6,28x10
Ersin ERDALI

Elektriksel Tanmlar :

V IxR

1. Temel Elektrik Bilgisi

Faraday Kanunu :
Magnetik alan iinde hareket eden iletken telin 2 ucu arasnda potansiyel fark (voltaj) oluur.

Ersin ERDALI

1. Temel Elektrik Bilgisi

Alternatif Akm (AC) : Zamana bal olarak yn ve iddeti deien akmdr. Doru Akm (DC) : Zamana bal olarak yn ve iddeti deimeyen akmdr.

Ersin ERDALI

2. Alternatrlerin alma Prensibi

Motorun marlanmas ile dnmeye balayan alternatrn ana rotoru, zerinde ki mevcut kalc mknatsln oluturduu magnetik alan, stator sarglarn iine alarak dnmeye balar.
Kalc Magnetik Alan
Ersin ERDALI 7

2. Alternatrlerin alma Prensibi

Sarglar keserek dnen magnetik alan, stator sarglarnn ularnda bir AC gerilim endklenmesine neden olur.

Ersin ERDALI

2. Alternatrlerin alma Prensibi

Ana statorda endklenen gerilim referans olarak voltaj reglatr tarafndan alglanr Reglatrn set deerleri ile karlatrlr (400Vac,50Hz) Aradaki farkla orantl olarak reglatrn uyartm ularyla ikaz statoruna ikaz voltaj (Vdc) uygulanr

Uyartn Gerilimi DC

Referans Girileri

Set Deerleri

Ersin ERDALI

2. Alternatrlerin alma Prensibi

Dner diyot plakasnda ki diyotlar,ikaz rotorunda endklenen AC gerilimi, ana rotordaki kalc mknatsl arttrabilmesi iin DC gerilime dntrr. DC gerilime dntrlen ikaz rotoru voltaj ana rotor sarglarna uygulanr.

Diyotlarn Girii kaz Rotoru Gerilimi AC Diyotlarn k Ana Rotor Gerilimi DC

Ersin ERDALI

10

2. Alternatrlerin alma Prensibi

Ana stator bobini oluklar 4 kutuplu ana rotor Hava aral Ana stator gvdesi

S N
ML

1 periyot

Ersin ERDALI

11

2. Alternatrlerin alma Prensibi

Ana stator bobini oluklar 4 kutuplu ana rotor Hava aral Ana stator gvdesi

N
M

S
L

1 periyot

S
Ersin ERDALI

N
12

2. Alternatrlerin alma Prensibi

Ana stator bobini oluklar 4 kutuplu ana rotor Hava aral Ana stator gvdesi

N
ML

S
Ersin ERDALI

S
13

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Kullandmz Alternatrler : Stamford / ngiltere (12 ulu) Mecc-Alte Spa / talya Leroy-Somer / Fransa
Ersin ERDALI 14

ECO 28 hari ECO serisi 12 ulu

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Terminal Kutusu Alternatr A.V.R. Stator

Ana Rotor

kaz Rotoru
Ersin ERDALI

Dner Diyot Plakas ve Varistr

15

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ersin ERDALI

16

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Terminal Kutusu (Mecc Alte ECO 34)
Ntr Noktas
Paralelleme Trafosu

k Klemensi U- V- W
RFI Parazit Bastrc

A.V.R.
Ersin ERDALI 17

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Terminal Kutusu (Mecc Alte ECO 3)

R.F.I. Bastrc k Klemensi

A.V.R.

Ersin ERDALI

18

Terminal Kutusu (Stamford P7 Serisi) : Terminal Kutusu

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ersin ERDALI

19

3. Alternatr Paralar ve Grevleri Ana Stator :

Ana stator, dk kaypl silisli elik salardan imal edilmi, kaburgalarla desteklenerek, elik gvde iine aklmtr. Stator oluklar, dalga formundaki distorsiyonlar minimum seviyede tutacak ekilde tasarlanm ve ana stator sarglar, dalga eklini bozan harmonikleri engelleyecek ekilde ksa adm olarak yerletirilmitir.
Ersin ERDALI 20

Ana Rotor :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ana rotor kk kutuplu olarak dizayn edilir. Paralel alma ve dengesiz ykler iin ana rotora standart olarak damper kafesleri yerletirilmitir. Rotoru mknatslamak iin gereken g dardan, bir baka makina ile salanr. Bu uyarc, ounlukla ayn aft zerinde yer alr ve alternatrn rotoru ile ayn hzla dner (uyartm statoru-rotoru).

2 Kutuplu

4 Kutuplu

ML

N
S

ML

Ersin ERDALI

21

Ana Rotor Sarg Yaps :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Saat ynnn tersi

Dner diyot plakasndan DC giri

Saat yn

S N S
Saat ynnn tersi

Saat yn

Ersin ERDALI

22

Voltaj Reglatr (AVR) :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ykte meydana gelen deiimlerin neticesinde ortaya kan kayplarn ayn anda ikaza voltaj verilerek (ikazn voltaj, dolaysyla akmnn arttrlmas) karlanmas ve bylece alternatrn knn sabit tutulmas iin yaplan ileme reglasyon denir.

Elektronik Voltaj Reglatr (UVR 6 Mecc Alte)

Ersin ERDALI

23

Voltaj Reglatr (AVR) :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Sistem zerine, ayar edilen byklk tarafndan etki yapan ayar devresi vardr. Bu kapal bir devredir. Sistemde meydana gelen, istenmeyen deiiklikleri srekli kontrol ederek oluan sapmalar sisteme etki ederek annda mmkn olduu oranda dzeltmeye alr.
Alternatr

Referans Voltaj Reglatr Set Deeri

YK

Kullanlan Voltaj Reglatrleri : Mecc Alte

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

SR 7 UVR 6

Stamford

SX 460

MX 341

S : Self excited

SX 440 MX 321

SX 421 MA 325
Ersin ERDALI

SA 465

M : Permanent Magnet Generator

25

Mecc Alte UVR6 Voltaj Reglatr Teknik zellikleri :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Besleme 170-270 Vac (+ ile 2 ) 3 faz veya 1 faz referans alabilme zellii Neme ve vibrasyona dayankl Maksimum voltaj dm %15 Voltaj-Stabilite ayarlama imkan Dk frekans-ar akm korumas
Sar Led Krmz Led Yeil Led
Ersin ERDALI

Gecikmeli ar akm korumas Dk frekans korumas Normal alma

26

Mecc Alte SR7/2 Voltaj Reglatr Ayar Potansiyometreleri :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Voltaj Ayar Stabilite Ayar
Fabrika Ayarlar (dk hz ve ar yk)

Ersin ERDALI

27

Mecc Alte SR7/2 Voltaj Reglatr Terminal Balantlar :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Terminal 1 : Uyartm sargs negatif (-) ucu. Terminal 2 : Eer SR7/2 reglatr beslemesi 160 Vacden az olacaksa 3. Terminale kprlenmesi gerekir. Terminal 3 : Uyartm sargs pozitif (+) ucu ve reglatr beslemesi. Terminal 4 : Reglatr referans voltaj. Terminal 5 : Reglatr beslemesi ortak ucu (common), reglatr referans voltaj ve harici potansiyometre balants. Terminal 6 : 60 Hz iin 5. Terminale kprlenmesi gerekir. Terminal 7 : Harici potansiyometre balants.
Ersin ERDALI 28

Stamford SX440 Voltaj Reglatr Teknik zellikleri :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Besleme voltaj Frekans k voltaj max. k akm Reglasyon alma scakl 170-250 Vac 50-60 Hz nominal 90 Vdc (207 Vac input) 4 A DC (max. 10 saniye 6 A DC) %1 -40C - +70C
Ersin ERDALI 29

 Volts:

Stamford MX321 Voltaj Reglatr Terminal Balantlar :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Jeneratr k voltaj ayarlanr.

Stability:

Voltaj salnmnn olmasn nler, kararl hale gelme sresini ayarlar.

Stability Selection: UFRO:

En uygun voltaj geiinin salanmas iindir. Dk frekans koruma snr ayarlanmas.

Frequency Selection: Droop: Trim:

UFRO korumasnn dzgn almasnn salanmas iindir. zin verilen voltaj dm (tam ykte %5). Reglatr girii ile aksesuar kn karlatrmak iin.

Exc Trip :

Ar uyartm kesme seviyesi (X-XX Terminalleri arasnda 75Vdc - %5, 8-15 sn gecikmeli).
Ersin ERDALI 30

 DIP:

Stamford MX321 Voltaj Reglatr Terminal Balantlar :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Frekans voltaj erisinin ayarlanmas.

Over/V:

AVR ye referans giri voltajnn kaybolmaskesilmesi durumunda uyartm voltajn keser (E1-E0 terminalleri arasnda 300 Vac, 8-15 sn gecikmeli).

I-Limit: Dwell: RMS:

Maksimum ksa devre akm. Tam yk uygulandktan sonraki voltaj toparlanma sresi. Ykleme.

RAMP:

Alternatrn ilk startla beraber k voltajnn Nominal deerine ulama sresi ayarlanr. Fabrika ayar 3 sndir ve birok uygulama iin yeterlidir. (Full Saat Yn 4 sn Full Saatin Tersi 0,4 sn).
Ersin ERDALI 31

Harici Voltaj Potansiyometresinin Balanmas :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Stamford alternatrleri iin, tm AVRlerin 1-2 numaral terminalleri arasna POT balanabilir. Bu terminaller normalde kprldr. POT balants yaplrken, bu kpr kaldrlr. POT = 4,7 K

Stamford MX321 Voltaj Reglatr

Ersin ERDALI 32

 kaz rotorunda endklenen AC gerilimi, ana rotordaki magnetik alan kuvvetlendirmek iin gerekli olan DC gerilime dntrrler.

Dner Diyot Plakas :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Dner Diyot Plakas pozitif ve negatif 2 plakaya blnmtr ve her bir plakada 3 diyot vardr.
Dorultucu Bileenleri 1. AC Giri 2. Dorultucu Plaka 3. Diyodlar 3 x Negatif 4. Diyodlar 3 x Pozitif 5. Varistr 6. Ana Rotor DC klar 7. Dorultucu Plaka

Ersin ERDALI

33

Varistr :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Stator sargsndaki yksek ters gei voltajlarna kar diyotlar hasarlardan koruyan, 2 dorultucu plaka arasna balanm, metal-oksit alaml devre elemandr.

Varistr polaritesizdir ve sradan bir OHM metre ile lldnde her iki ynde de sonsuza yakn bir deer gstermelidir.

VARSTR

KORUMA DEVRES

Ersin ERDALI

34

Uyartm Statoru ve Rotoru:

Uyartm (ikaz) statoru, voltaj reglatrnden gelen DC sinyal (1015 volt) ile uyartm rotoru iin gerekli mknatslanmann olumasn salar. kaz rotorunda oluan AC gerilim, dner diyot plakasndan ve varistr zerinden geerek DC gerilime dntrlr. Ana rotor iin gerekli mknatslanma akm salanm olur.

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ersin ERDALI

35

Uyartm Rotoru & Dorultucu Plaka Montaj :

W

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Uyartm rotoru
U

AC giri balantlar

Dorultucu plaka

DC k

SHAFT ML

U W

Dorultucu plaka, uyartm rotoru iine yerletirilir.

Ersin ERDALI 36

Uyartm Rotoru & Dorultucu Plaka Balantlar :

3 fazl yldz bal uyartm rotoru

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

ML

Her bir faz bir diyotun pozitif ve negatif ularna baldr.

Ersin ERDALI 37

Ana Rotor & Dorultucu Balants : Dorultucu

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ana Rotor

SHAFT

D.C

Dorultucu DC klar ana rotor sarglarn besler.

Ersin ERDALI 38

PMG

Voltaj Reglatr Besleme Dzenekleri :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Voltaj reglatrnn beslenmesi iin gerekli AC gerilimi retir. Alternatr miline bal, bamsz bir AC rete sistemidir.

Jeneratr terminallerinde ki RFI (radyo frekans parazitleri) seviyelerini azaltr, nk AVR beslemesi ana statordan yaplmaz.

Ksa devre akmlarna dayanabilir nk AVR ve ikaz devrelerinin ayr besleme devreleri vardr. Lineer olmayan yklerde stabiliteyi korur nk statordaki deiiklikler AVR beslemesini etkilemez.

Aksada kullanlan alternatrler ierisinde, Stamford (880 kVA ve yukars) ve Leroy-Somer markalarda PMG mevcuttur.
Ersin ERDALI 39

Voltaj Reglatr Besleme Dzenekleri :

AREP
Voltaj reglatrnn beslemesi iin gerekli AC gerilimin retilmesi amacyla, ana stator sarglar arasna yerletirilmi yardmc sarg sistemidir.

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Yardmc sarglar ince kesitli olup omik direnci ana sargya gre daha fazladr ve st kata yerletirilir.

Aksada kullanlan alternatrler ierisinde, MeccAlte markada AREP sistemi kullanlmaktadr.

Shunt

Voltaj reglatrnn beslemesi iin gerekli AC gerilimin direk olarak ana stator sarglarndan elde edildii sistemdir.
Ersin ERDALI 40

Voltaj Reglatr Besleme Dzenekleri :

PMG yada AREP Tercih Edilme Nedenleri :
Enerji kesintilerinin kabul edilmedii yerlerde

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Yksek harmonikli yklerin olduu yerlerde Byk elektrik motorlarnn altrld yklerde Marin, hastahane, stand-by almalarda (baz lkelerde standart) Alternatr boyunun ksa olmas istendii durumlarda (PMGye gre AREP) Mevcut SHUNT alternatrn gelitirilmek istendii durumlarda PMG seilebilir.

SHUNT Tercih Edilme Nedenleri :

Enerji kesintilerinin kabul edilebildii devrelerde Sadece alternatrn korunduu devrelerde

Ersin ERDALI

41

PMG, AREP ve Shunt Sistemlerin Yke Etkisi :

Ar akm yada ksa devre durumunda

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

AREP

PMG

SHUNT

PMG ve AREP Sistemde : Alternatr yaklak 10 sn boyunca ar akm ksa devreye dayanr. Bu srede ilgili devrenin koruma alteri aar ve bu sayede dier devrelerin enerjisi kesilmemi olur. Shunt Sistemde : Alternatr ar akma-ksa devreye dayanamaz ve voltaj ker. Tm sistemin enerjisi kesilir.

Ersin ERDALI

42

Fra ve Bilezik Mekanizmas :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

-+
Bilezikler

- + -+

Fralar

Alternatr Sarg Istclar :

Alternatr sarglarnda oluabilecek nem, yaltm direncinin zayflamasna neden olur. Oluabilecek nemin sarglara zarar vermemesi iin stator sarglar zerine stc balanabilir. Mecc Alte ECO 3-28-31-32-34-38 serisi iin 54W-220V, ECO 40-43-46 iin 65W-220V stclardan 1 veya 2 adet kullanlabilir (Opsiyonel 50W110V).

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

erit Istc
44

Ersin ERDALI

 Alternatr miline bal olan ekipmanlarn (ana rotor, uyartm rotoru, PMG rotoru, dner diyot plakas v.b.) arln stne alarak dzgn ve dengeli bir ekilde dnmesini salayan mekanik aksamdr. Tek yatakl alternatrler, mile bal arln yarsn tarlar. Dier yars ise motor krank mili arka yata tarafndan tanr. Kk gl alternatrlerin hepsi tek yatakldr (jeneratrlerde kullanlan alternatrlerde tm tek yatakldr).

Yatak :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

ift yatakl alernatrlerde ise, alternatr miline bal tm arlk yataklar tarafndan tanr. Barajlar, elektrik santralleri v.b. yerlerde kullanlan byk gl alternatrler ift yatakldr.

Ersin ERDALI

45

Fan ve Havalandrma Sac :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

erisinden akm geen alternatr sarglar zamanla snr (J=I2Rt). Isnan sarglar, verimin dmemesi iin soutulmas gerekir. Soutma ilemi iin fan kullanlr. Sarglarn zarar grmemesi iin iyi bir soutma ilemi yaplmas gerekir. Bu nedenle alternatrlerin hava giri ve klar kstlanmamaldr.

Ersin ERDALI

46

Termik Koruma Elemanlar :

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Alternatrlerde (ve elektrik motorlarnda) sarglarn ar snmas sonucunda alternatrn zarar grmemesi iin sya duyarl sensrler kullanlr.

Mecc-Alte ECO 37 40 43 serisi alternatrlerinde standart olarak PTC thermistrler kullanlmaktadr.

Bimetallic Ar Akm Korumas PTC Thermistor PT100 Termik Rezistr

Ersin ERDALI

47

Parazit Bastrc Filtre :

RFI (Radio Frequency Interference), alternatr sarglarnda manyetik alandan dolay oluan yksek frekansl (>1 kHz) ses titreimleridir. Bu grltlerin azaltlmas iin kondansatrl filtre modl kullanlr. Uyulmas gereken standartlar ve artlar:
BS EN 50081-50082 VDE 0875 BS 1597 MIL 461

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ersin ERDALI

48

Paralelleme Trafosu:

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Alternatrlerin dier alternatrlerle veya ebeke ile beraber senkron olarak alabilmesi iin paralelleme trafosu kullanlr.

Mecc Alte Eco 40-43 serisi alternatrler iin bu trafo standart olarak verilmektedir. Dier alternatrler iin opsiyoneldir.

Ersin ERDALI

49

PMGli Alternatr Blok emas :

Elektriksel Yk AVR Besleme Set Deeri Referans Voltaj Reglat r (AVR) DC k

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Ana Stator

Uyartm Statoru

PMG Statoru Ana Rotor Mekaniksel Dndrme Kuvveti

Uyartm Rotoru

Dner Diyot

PMG Rotoru

Ersin ERDALI

50

PMG Sistemli Alternatr :

PMGden A.V.R.ye besleme

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

A.V.R.
Uyartm Rotor & Stator Ana Stator Kaplin disk Ana statordan AC referans

Main Rotor

Ana Rotor

Mil

PMG Yatak Dorultucu

Ersin ERDALI

Fan
51

Kendinden Uyatrm Sistemli (Shunt) Alternatr :

A.V.R.den Uyartm statoruna DC besleme

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

A.V.R.
Uyartm Rotor & Stator Ana Stator Kaplin disk Ana statordan AC besleme & referans

Main Rotor

Ana Rotor

Mil

Yatak Dorultucu
Ersin ERDALI

Fan
52

Transformatrl Alternatr Blok emas :

Elektriksel Yk

3. Alternatr Paralar ve Grevleri

Transformatrl Kontrol Sistemi

DC k

Ana Stator

Uyartm Statoru

Ana Rotor Mekaniksel Dndrme Kuvveti Dner Diyotlar

Uyartm Rotoru

Ersin ERDALI

53

ebeke Jeneratr Voltajlar :

Trkiyede ebeke ;
Faz - Ntr Faz - Faz Frekans : 220 Vac : 50 Hz : 380 Vac

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

USA iin ; F: 60 Hz V : 480/270, 208/120, 240/120 G.Afrika ve Hindistanda ; F : 50 25 Hz

Jeneratr (yada trafo) voltaj seimi yaplrken, iletme gerilimi ile (380 Vac) jeneratr (veya trafo) nominal gerilimleri arasnda %5 gerilim fark (ynetmeliklerdeki gerilim dm hesabna gre) olacak ekilde seim yaplr. Bu nedenle jeneratrlerimiz iin ;
Faz - Ntr Faz - Faz Frekans : 231 Vac : 50 Hz : 400 Vac
Ersin ERDALI

54

Jeneratr alma Gleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

ISO 8528-1 STANDARTLARINA GRE JENERATR ALIMA EKLLER :

Standby alma (snrl sreli yedek g kayna olarak alma). Prime alma (snrl olmayan sreli yedek g kayna olarak alma). Continuous alma (srekli alma, ana g kaynan baz alarak alma).
Ersin ERDALI

55

Jeneratr alma Gleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Standby alma (Snrl Sre alma) :

ebeke kesintisi durumunda, deiken ykler iin kullanlr. Yk faktr: %110 (12 saat ara ile 1 saat % 10 ar yk). Senelik alma sresi: 500 saat Uygulama Alanlar: merkezleri, oteller, hastaneler, toplu konutlar, dinlenme tesisleri, fabrikalar gibi yedek g ihtiyac olan yerler.
Ersin ERDALI 56

Jeneratr alma Gleri :

alma) :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Prime alma (Snrl Olmayan Sreli

Snrl olmayan zaman diliminde, deiken yk iin jeneratr setinden elde edilen maksimum gtr. Yk faktr: %90 Senelik alma sresi: Snr yok Uygulama Alan: Endstriyel ve ticari tesisler, ar inaat sektr, kojenerasyon uygulamalar, kiralk ve marin jeneratrler.
Ersin ERDALI 57

Jeneratr alma Gleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Continuous alma (Srekli alma) :
Snrl olmayan zaman diliminde, srekli ykte jeneratr setinin verebildii g deeridir. Yk faktr: %80 Senelik alma sresi: Snrsz, srekli. Uygulama Alan: Srekli kullanlan temel ykler, ebeke, kojenerasyon, paralel iletim.

Ersin ERDALI

58

G Kalitesi ve ltleri : Gerilim (V) iin : % 3 Akm (I) iin : %5

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Uluslar aras IEC 519-1992ye gre standartlar iinde kabul edilen harmonik bozulma deerleri;

Bu limit deerlerin zerinde bulunan harmonik oranlarnda , elektrik sistemleri iin tehlikeli ve byk maddi zararlar oluturabilecek problemler meydana gelmektedir.
Ersin ERDALI 59

 Normal artlar altnda, srekli alma artlar iin alternatrlerin mrleri yaklak 100.000 saattir. Ancak ;
Ar akm Dengesiz yklenme Dk Cosli yklerle alma Ar ortam scakl Harmonikler (Isnmalara neden olduklar iin) Yetersiz havalandrma Tozlu ortamlarda alma (Rotor-Stator arasnda toz birikmesi yaltma zarar verir) Nemli ortamlar alternatrlerin mrlerini ksaltr.
Ersin ERDALI 60

Alternatr mr :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Alternatrlerin Verimleri :
Alternatr Kayplar

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Verim = k / Giri = kWe / kWm
Demir kayplar (Hysterysis ve Eddy akmlar) Bakr kayplar (Sarglardan dolay) Srtnme kayplar (Rulmanlar) Cos artka verim artar, Cos dtke verim der.

Alternatrn verimi yk akmna baldr. Ykn g faktrne baldr.

Alternatr sarglarndan alnan elektriksel kWe gcnn alternatr milinden verilen mekanik gce (kWm,aktif gcn) orandr. Alternatrlerin verimleri yaklak olarak ;
500-1500 kVA iin 0-100 kVA iin %90-97 %85-93
Ersin ERDALI

Alternatr Verimi = kWe/kWm

61

Voltaj Reglasyonu Oran :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Voltaj reglasyonu oran , alternatr 3 faz k voltajlarndan (U,V,W) en byk olannn ortalama k voltajna yzdesel orandr. rnein; k voltaj 236, 229, 225 olan bir alternatr iin ;

Ortalama k Voltaj Maksimum Voltaj Fark Voltaj Reglasyonu (Voltaj Dengesizlii)

Ersin ERDALI 62

Voltaj Dengesizliinin Alternatrlere Etkisi :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Voltaj dengesizlii sonucunda, alternatr sarglarnda, ana magnetik alann tersi ynnde dnen kk bir magnetik alan endklenir. Voltaj dengesizlii, alternatr sarglarnn snmasna neden olur.

rnek Hesaplama :
Scaklk Art = Nominal Scaklk x 1 + 2
(2,61)2 100
(Voltaj Dengesizlii)2 100

Scaklk Art = 80C x 1+2 Scaklk Art = 90,9 C

= 80C x 1,136

Ersin ERDALI

63

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Voltaj Reglasyonunun STAB Potu le Ayarlanmas :
Jen. Voltaj Kritik yi Yava Yksz Tam Yk Dengesiz

Ersin ERDALI

64

Elektriksel Yklerin Cos Deerleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Elektrikli stclar Akkor telli lambalar 3 Fazl motorlar Floresan lambalar Neon tpl lambalar Kaynak makineleri
Ersin ERDALI

1 1 0,7-0,9 0,3-0,5 0,4-0,5 0,4-0,8

65

Elektriksel G Formlleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Grnr G (kVA), aktif ve reaktif glerin vektrel bilekesidir.

Q (kVAr)

kV (

A)

S 3UI

P (kW)
Ersin ERDALI 66

Elektriksel G Formlleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Aktif G (kW), alternatr direncinde harcanan gtr. sarglarnn

Q (kVAr)

kV (

A)

P S Cos
Ersin ERDALI

P (kW)
67

Elektriksel G Formlleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

sarglarnn

Reaktif G (kVAr), alternatr reaktansnda harcanan gtr.

Q (kVAr)

(k

A) V

Q S Sin
Ersin ERDALI 68

P (kW)

Elektriksel G Formlleri rnek Hesaplama : 100 kVAlk bir jeneratrn tam yk akmn Cos=0,8 ve Cos=1 iin hesaplayalm ;

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Q (kVAr) S

A) kV (

S 3 U I P S Cos

S 100kVA

P (kW)
Ersin ERDALI 69

Elektriksel G Formlleri rnek Hesaplama :

ncelikle jeneratrn verebilecei aktif gc hesaplayalm (jeneratrler iin Cos deeri 0,8 olarak alnr ve motor alternatr seimi ona gre yaplr). Buna gre ;

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

P S Cos P 100 0,8 P 80kW Cos 0,8 iin;

P 3 U I Cos P 80000 I I I 144,5 Amper 3 U Cos 3 400 0,8

Ersin ERDALI 70

Elektriksel G Formlleri rnek Hesaplama :

P 80 kW idi.. P 3 U I Cos

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Cos 1 iin;

P 80000 I I I 115,6 Amper 3 U Cos 3 4001

Ersin ERDALI

71

Kutup Says Hesaplama :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

N K Hz 120
Hz : retilen voltajn frekans N : Motor devri (dev./dk.) K : Alternatrn kutup says

rnek :

1500 dev./dk. ile dnen motor ile kullanlacak alternatr ka kutuplu olmaldr?

N K 120 Hz Hz K 120 N

120 50 K K 4 Kutuplu 1500

Ersin ERDALI 72

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Uygun Jeneratr Seimi - 1 :
1000 kVAlk bir jeneratr seti 900 kVA ve Cos = 0,5 olan bir yk besleyecektir. Jeneratr gcnn yke uygun olup olmadn hesaplayn? (Tm jeneratrler iin; Cos = 0,8 sabit). hem de ykn

ncelikle hem jeneratr setinin deerlerini hesaplamamz gerekir ; Gen-Set in : Sjen = 1000 kVA Load in : Syk = 900 kVA

Cos = 0,8 Cos = 0,5

Ersin ERDALI

73

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Uygun Jeneratr Seimi - 2 :

Ersin ERDALI

74

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Uygun Jeneratr Seimi - 3 :

Ersin ERDALI

75

Alternatrlerde Voltaj Devir likisi :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Motor devri %75ine ktnda alternatr k voltaj da %75ine ulayor. Dk devirlerde alternatr k voltaj %10larn altnda.

Yandaki grafik Mecc-Alte alternatrlere aittir.

Reglatrlerin yardmc sargdan beslendii unutulmamaldr (AREP).

Ersin ERDALI

76

Alternatrlerde Voltaj Akm likisi :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Nominal yk akm almadka voltaj dm yok (devir sabit). Ksa devre durumunda (%375) voltaj dyor. Bu nedenle termikmagnetik alterlerin ksa devre atrma ayarlar en fazla 3lne gre yaplmaldr.

Yandaki grafik Mecc-Alte alternatrlere aittir.

Reglatrlerin yardmc sargdan beslendii unutulmamaldr (AREP).

Ersin ERDALI

77

12 Ulu Alternatrler in Sarg Balant ekilleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Farkl balant ekilleri, alternatrlerden daha verimli ve kolay biimde farkl voltajlar elde etmek iin kullanlr. Bu sayede 12 ulu alternatrlerde 115/200/230/400 Volt 50Hz deerlerini elde etmek mmkndr.

Seri Yldz

3 Fazl sistemler iin, 400 Vac (L-L), Ntrl, 230 Vac (L-N)

Paralel Yldz

3 Fazl sistemler iin, 200 Vac (L-L), Ntrl, 115 Vac (L-N)
Ersin ERDALI

Seri Delta (gen)

3 Fazl sistemler iin, 230 Vac (L-L), Ntr yok

78

12 Ulu Alternatrler in Sarg Balant ekilleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

115 Vac (L-L) (L-

346 Vac (L-L) (L-

Paralel gen (Delta)

3 Fazl sistemler iin, 115 Vac (L-L), Ntr yok,

3 Faz Zig-Zag

3 Fazl sistemler iin, 346 Vac (L-L), Ntrl. Bu durumda alternatr k gc 0,866 (346/400) ile arplmal
79

Ersin ERDALI

12 Ulu Alternatrler in Sarg Balant ekilleri :

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

230 Vac (L-L) (L-

230 Vac (L-L) (L-

Tek Fazl Paralel Zig-Zag

1 Fazl sistemler iin, 230 Vac (L-L), Ntrl, Genellikle Avrupada bu ekilde balant yaplyor

ift gen (Double Delta)

1 Fazl sistemler iin, 230 Vac (L-L), Ntrl, Genellikle Asya ve Amerikada bu ekilde balant yaplyor. Tek fazl paralel zig-zag balantnn ayns
80

Ersin ERDALI

Alternatr Elektriksel emas :

+ Statoru
Uyartm Uyartm Rotoru

4. Teknik Bilgiler ve Saysal lemler

Kontrolsz 3 Fazl Kpr Dorultucu

+ Rotor
VARSTR

Ana

Ana

Stator

VDC
-

U V W

VDC
-

AVR

U V W

Referans

Noktalar

170-250 V AC (PMG, AREP, Shunt) Voltaj Reglatr Besleme

PMG

AREP

Stamford, Leroy-Somer Mecc Alte

Ersin ERDALI 81

IP Kodu :

5. Koruma Snflar (IP,H-F)

IP Kodu

Tehlikeli blmlere erimeye kar, yabanc kat cisimlerin girmesine, su giriine kar bir mahfaza ile salanan koruma derecelerini gstermek ve bu tr koruma ile ilgili ilave bilgileri vermek iin kullanlan bir kodlama sistemidir.

IP 2 3 C H

IP 2 3 C H

: : : : :

Ulaslararas koruma 1. Rakam (0-6 veya X) 2. Rakam (0-8 veya X) stee bal ilave harf ( A,B,C,D) stee bal tamamlayc harf (H,M,S,W)
Ersin ERDALI 82

DIN 40050 Normuna Gre Koruma Snflar :

1.Rakam Makinenin paraya kar korumasn ifade eder

5. Koruma Snflar (IP,H-F)

0 : Korumasz 1 : Gerilim altnda bulunan veya dnen ksmlara paralarn kazara veya tesadfen dmesine kar korumal.Ancak bilerek bu paralarn sokulmasna kar korumasz (>= 50 mm) (Elin dyla) 2 : Orta byklkteki paralara kar korumal (>=12,5 mm) (Parmakla) 3 : >=2,5 mm (Aletle) 4 : Tane eklindeki paralara kar korumal (>=1mm) (Telle) 5 : Toza kar korumal (Telle) 6 : Toz geirmez (Telle erimeye kar korumal)
Ersin ERDALI 83

DIN 40050 Normuna Gre Koruma Snflar :

2.Rakam Etkileri zararl olan su giriine kar korumasn ifade eder

5. Koruma Snflar (IP,H-F)

0 1 2 3 4 5 6 7 8

: : : : : : : : :

Korumasz Dikey dey damla suya kar Yatay den damla suya kar (dikeyle 15 a) Yatay gelen suya kar korumal (dikeyle 60 a), pskrme Srama Fkrma Gl fkrma Batmaya kar (P ve sre belli), geici daldrma Derin batmaya kar (P belli, sre belirsiz), srekli daldrma
Ersin ERDALI 84

DIN 40050 Normuna Gre Koruma Snflar :

5. Koruma Snflar (IP,H-F)

3.Harf stee bal ilave harf..

Tehlikeli blmlere , A: Elin dyla B: Parmakla C: Aletle D: Telle erimeye kar korumal..
Ersin ERDALI

85

DIN 40050 Normuna Gre Koruma Snflar :

5. Koruma Snflar (IP,H-F)

4.Harf

stee bal tamamlayc harf..

Tehlikeli blmlere , H : Yksek gerilim cihaz M: Donanmn hareketli blmleri (rnein dnen bir makinann rotoru) hareket halinde iken su giriinin at zararl etkilere kar yaplan deney S : Donanmn hareketli blmleri (rnein dnen bir makinann rotoru) hareketsiz (skunet) halinde iken su giriinin at zararl etkilere kar yaplan deney W: Belirtilen hava artlarnda kullanma elverili ve ilave koruyucu nitelikler veya ilemlerle salanm
Ersin ERDALI 86

VDE 0530 NORMUNA GRE YALITKAN MALZEMELERN TANIMI VE ZN VERLEN ISINMA SICAKLIK DERECELER : H SINIFI ZALASYON :

5. Koruma Snflar (IP,H-F)

F SINIFI ZALASYON :
Cam elyaf koruma, mika, asbest, lakl ileme tabii tutulmu asbest ve cam elyafl malzemesi, polister ve poliretan reinesi yada silikon alkid emdirilmi malzemeden yaplr. zin verilen max. scaklk 105Cdir.

Cam elyafl dokuma, asbest, lakl ileme tabii tutulmu asbest ve cam elyaf malzemesi, silikon emdirilmi malzemeden yaplr. zin verilen max. Scaklk deeri 125Cdir.

Ersin ERDALI

87

Bakm ncesi Alnmas Gereken Tedbirler :

Tm balantlarn ilgili standartlara ve gvenlik nlemlerine uygun olduundan emin olunuz Alternatrleri, terminal kapaklar akken, yada karlmken altrmaynz Bakm ncesi, motorun almasn engelleyecek nlemleri alnz Bakm srasnda , alterlerin yanllkla kapatlmasn nleyiniz, gerekirse ikaz iaretleri kullannz Unutmayalm ki yanl altrma, kullanma veya bakm, ciddi yaralanmalara ve hatta lmlere neden olabilir.
Ersin ERDALI

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

88

Alternatr Bakm :

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Rulman servis mr :

Bakmsz tip rulmanlar iin yaklak 30.000 saat

Yalanabilir tip rulmanlar iin yaklak 40.000 saat

Yalama :

Yalama ekipmanlarnn temiz olmalarna dikkat ediniz. Uygun zellikte ya kullannz. Alternatr 10 dk altrp fazla yan atlmasn salaynz.
Ersin ERDALI 89

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Alternatr Sarglarnn Kontrol :
Diren testi
Alternatr katalounda verilen deerlere gre ana stator-rotor ve ikaz stator-rotor sarglarnn direnlerini llmesi ve verilen deerlerle karlatrlmasdr.

Yaltkanlk testi

Ana stator-rotor ve ikaz stator-rotoru sarglarnn aseye gre yaltm direnlerinin meger ile llmesidir (1MOhm).

Test ncesi AVR nitesinin devre balantlar tamamen zlmelidir. Test srasnda sarglara 500 volt AC gerilim uygulanr.
Ersin ERDALI

90

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Arza Durumunda ncelikle Yaplmas Gerekenler :
lk olarak problemin asl sebebini bulunuz. Arza olumadan nce varsa alternatrde yaplm operasyonlar gz nne alnz. Alternatr kontrol sistemini, kablo balantlarn kontrol ediniz. Arza zmne en basit ve en mantkl yoldan balaynz.

Ersin ERDALI

91

Arza Bulma - 1 :
Olas Arza ekli Atk sigorta Yetersiz kalc voltaj Kalc voltaj yok

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Alternatrde ikaz yok ? Arza Giderme Sigortay yenile Motor hzn % 15 arttr.

Polariteye dikkat ederek oklama yapnz.

Ersin ERDALI

92

Arza Bulma - 2 :
Olas Arza ekli
Voltaj potansiyometresi ayarsz Arzal sarg

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Yksz durumda voltaj dk ? Arza Giderme

Voltaj ayarla Motor devrini kontrol et Sarglar kontrol et Reglatr yenile

Reglatr koruma yapyor Arzal reglatr

Ersin ERDALI

93

Arza Bulma - 3 :
Olas Arza ekli

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Yksz durumda voltaj yksek ?

Voltaj potansiyometresi ayarsz Arzal reglatr

Arza Giderme

Voltaj ayarla Reglatr yenile

Ersin ERDALI

94

Arza Bulma - 4 :

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Yksz durumda voltaj normal, yklendiinde voltaj dk? Olas Arza ekli
Reglatr korumaya geiyor Arzal reglatr Dner diyot arzas

Arza Giderme
Ar akm, g kat. 0.8den kk, motorun hz %4den daha dk Reglatr yenile Diyotlar kontrol et

Ersin ERDALI

95

Arza Bulma - 5 :

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Yksz durumda voltaj normal, yklendiinde yksek ? Olas Arza ekli

Arzal reglatr

Arza Giderme
Reglatr yenile

Ersin ERDALI

96

Arza Bulma - 6 :
Dengesiz voltaj ? Olas Arza ekli
Motor devri dzensiz, dengeli deil Arzal reglatr

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Arza Giderme
Motorun devrini ayarla Reglatr deitir Reglatr stability ayarn dzelt

Stability potansiyometresi ayarsz

Ersin ERDALI

97

Arza Bulma - 7 :

6. Genel Alternatr Bakm ve Arzalar

Grltl alma ? Olas Arza ekli

Hasarl rulman Gevek montaj

Arza Giderme
Montaj civatalarn kontrol et, gerekirse deitir Rulman deitir

Ersin ERDALI

98

ALTERNATR ETM BTT

TEEKKRLER

SORULAR CEVAPLAR
Ersin ERDALI 99