Bilisim Hukuku

BiIiim Hukuku
Prof. Dr. B. Zakir Avar

Prof. Dr. GrseI ngren
Haziran 2010
Biliim Hukuku
Prof. Dr. B. Zakir Avar
Prof. Dr. Grsel ngren
Yayn No: 270
stanbul, 2010
Trkiye Bankalar Birlii
Nispetiye Caddesi
Akmerkez B3 Blok Kat:13
34340 Etiler-STANBUL
Tel. : 212-282 09 73
Faks : 212-282 09 46
nternet sitesi: www.tbb.org.tr
Bask-Yapm
Pasifik Ofset
Cihangir Mah. Gvercin Cad. No: 3
Baha Merkezi A-Blok Avclar-Haramidere / STANBUL
Tel. : 212-412 17 77
Faks : 212-422 11 51
Kitapta yer alan grler eser sahiplerine aittir,
Trkiye Bankalar Birliinin grlerini yanstmaz.
Bu yayn Trkiye Bankalar Birlii internet sitesinde yer almaktadr.
ISBN 978-975-8564-81-1 (basl)
ISBN 978-975-8564-82-8 (elektronik)

Sertifika no: 17188
2010.34.Y.8564.5
Gazi M. Kemal Atatrk Kayseri Lisesinde yeni harfleri tantrken 20. 09. 1928
Fotorafn orijinali MEB Atatrk Eitim Mzesinde (Ankara) sergilenmektedir.
Zamann gereklerine gre bilim, teknik ve her trl medeni bululardan
azami derecede yararlanmak zorunludur.
Mustafa Kemal ATATRK
.
5
indekiler
Ksaltmalar ........................................................................................................11
nsz .................................................................................................................11
Giri ....................................................................................................................13
I. BLM
NTERNETN TARH GELM VE LKEMZDEK KAMUSAL LKLER ....29
A. NTERNETN TARH GELM VE BAZI KAVRAMLAR .........................29
B. NTERNETN LKEMZDEK KAMUSAL KURULULARLA
LKLER VE TEMEL YASAL DZENLEMELER ...................................55
1. nternet Kurulu (K) ....................................................................................... 55
a. Teknolojik Gelimeleri zleme ......................................................................................................56
2. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu (BT) ve Ulatrma Bakanl .......... 58
a. Telgraf ve Telefon Kanunu ...........................................................................................................63
b. Evrensel Hizmetin Salanmas Hakknda Kanun .....................................................................64
c. Elektronik Haberleme Kanunu ..................................................................................................66
d. Ynetmeliklerdeki Kurulu ve Hizmete likin Dzenlemeler ....................................................81
e. Ykmllkler ve dari Cezalar ...................................................................................................85
2.1. Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB) ............................................. 88
3. Radyo- Televizyon st Kurulu (RTK) ....................................................... 99
4. Haberleme Yksek Kurulu (HYK) ........................................................... 100
II. BLM
KSEL LETM ARACI OLARAK NTERNET .......................................103
Kiisel letiimde Abonelik Szlemeleri.........................................................104
Kiisel letiim Aboneliklerinde Tketici Haklar .............................................107
6
III. BLM
NTERNET YAYINCILII ...............................................................................113
IV. BLM
NTERNET KULLANIMI VE YAYINCILIININ YASALARIMIZDAK
DURUMU .........................................................................................................117
A. BLM SULARI ......................................................................................123
1. Literatrde Yer Alan Biliim Sular............................................................. 123
2. Yasalarmzda Biliim Sular ...................................................................... 132
2.1. Trk Ceza Kanunundaki Biliim Sular ...............................................................................132
2.2. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki Biliim Sular ve Dzenlemeleri ..............................148
B. TRK CEZA KANUNU VE DER BAZI ZEL KANUNLARDAK
NTERNET YOLUYLA LENEN SULAR VE HUKUKA
AYKIRILIKLAR ............................................................................................148
1. Trk Ceza Kanunu (TCK) .......................................................................... 148
2. zel Kanunlardaki nternet Araclyla lenebilen Sular: ..................... 169
V. BLM
e- ORTAM: e- DEVLET VE e-TCARET ....................................................173
1. e- Devlet ...................................................................................................... 173
2. e- Ticaret ..................................................................................................... 180
3. e- mza (Elektronik mza) ........................................................................... 183
A. NTERNET ORTAMINDA SZLEMENN KURULMASI ......................187
B. SZLEMELERDE EKL VE SPAT SORUNU ...................................191
C. ELEKTRONK TCARETTE TKETCNN KORUNMASI ....................197
1. Mesafeli Szlemeler................................................................................... 199
2. Aypl Mallar ve Hizmetlerde Tketicinin Haklar ...................................... 202
3. Haksz artlar eren Tketici Szlemeleri ............................................. 205
4. eitli Sat Trleri ve Tketici Haklar .................................................... 206
5. Uyumazlk Durumlarnda Tketicilerin Bavuraca Yollar .................... 207
D. ELEKTRONK TCARETTE SATICININ YKMLLKLERN
YERNE GETRMES ...............................................................................210
E. ELEKTRONK TCARETTE ALICININ BORCUNU DEMES ..............212
F. ELEKTRONK TCARETTE UYGULANACAK HUKUK ..........................215
G. NTERNET ORTAMI VE E-TCARETTE REKLAMLAR .........................218
H. HAKSIZ REKABET ....................................................................................228
7
VI. BLM
FKR HAKLAR VE NTERNET .....................................................................231
A. NTERNET ERNDE ESER, HAK SAHPL VE HAKLAR ..........232
1. Eserin nternet Ortamnda Hak Sahibinin zni ile Kullanclara
Sunulmas ................................................................................................... 249
2. Eserin nternet Ortamnda Sahibinin Rzas Alnmadan Kullanclara
Sunulmas ve Yasal Bavuru Yollar ......................................................... 252
B. FKR HAKLARIN KORUNMASI VE DEVLETLER HUSUS (ZEL)
HUKUKU ....................................................................................................263
VII. BLM
UYGULAMADA ORTAYA IKAN BAZI HUKUK SORUNLAR
HAKKINDA DNCELER ..........................................................................265
A. ALAN ADI (DOMAIN NAME) ....................................................................265
B. LNK VERME ..............................................................................................271
C. KSEL VERLER .....................................................................................272
D. NTERNET LETMNN DEVLETE ZLENMES ...............................276
VIII. BLM
NTERNET VE KLK HAKLARI ...............................................................283
A. KLK HAKLARI AYRIMI .........................................................................284
1. Maddi Haklar ............................................................................................... 284
a. Bedensel Haklar ......................................................................................................................284
b. Mali Haklar ...............................................................................................................................284
2. Manevi Haklar ............................................................................................ 285
a. sim ...........................................................................................................................................285
b. Resim .......................................................................................................................................286
c. Onur ve Saygnlk ...................................................................................................................288
d. zel Hayatn Gizlilii ...............................................................................................................288
B. NTERNET YAYINLARINDA KLK HAKLARI AISINDAN
HUKUKA AYKIRILIK ARTLARI ..............................................................290
1. Yaynn erii ile lgili artlar ..................................................................... 290
a. Kamu Yarar Bulunmamaldr. ...............................................................................................290
b. Gerek olmamaldr. ...............................................................................................................292
8
c. Gncel olmamaldr. ................................................................................................................293
d. Sunu dengeli olmamaldr. ....................................................................................................293
2. Yaynn sonucu ile ilgili artlar .................................................................... 294
a. Yayn ile bir hakka saldrlm olmaldr. ...............................................................................294
b. Yayn ile bir tehlike veya zarar olumaldr. ...........................................................................295
3. Yayna konu olan kii rza gstermemi olmaldr. ................................... 296
4. Yayn ile resmi bir grev yerine getirilmemelidir. ...................................... 297
C. NTERNET YAYINI VE ERNE KARI HUKUK BAVURU
YOLLARI .....................................................................................................298
1. Meru Savunma Ve Zorunluluk Hali ......................................................... 298
2. Cevap ve Dzeltme Bavurular................................................................ 300
3. Denetim Kurulularna Bavuru ................................................................. 301
4. Hukuk Davalar Ama ................................................................................ 303
a. Yasaklama ve nleme Davas...............................................................................................303
b. Kaldrma Davas ......................................................................................................................305
c. Tespit Davas ...........................................................................................................................308
d. Maddi Tazminat Davas ..........................................................................................................308
e. Manevi Tazminat Davas ........................................................................................................311
f. Knama ve Kararn Yayn Davas .........................................................................................313
5. Ceza Davalar Ama ................................................................................. 313
a. Hakaret.....................................................................................................................................315
b. ftira ...........................................................................................................................................321
IX. BLM
NTERNET YAYINCILIINDA HUKUK VE CEZA SORUMLULUK
VE BAZI TEKNK KONULAR ......................................................................325
Trk Ceza Kanunu Asndan Cezalandrmay Engelleyen Durumlar ...........333
Kaynaka .........................................................................................................339
9
B. Zakir AVAR
1967 doumlu. letiim ve kamu ynetimi alanlarnda lisans ve yk-
sek lisans renimleri gren Avar, iletiim alannda doent ve profe-
sr oldu. Memuriyete Babakanlkta balad ve deiik birimlerde g-
rev ald. Bir sre TBMMde Bakanlk Maviri olarak alan Avar,
srasyla Babakanlk Halkla likiler Dairesi Bakanl, Babakan-
lk Mavirlii, Sanayi ve Ticaret Bakanl Tketicinin ve Rekabetin
Korunmas Genel Mdrl ve Reklm Kurulu Bakanl grev-
lerinde bulundu. 20002005 yllar arasnda RTK yesi ve RTK
Bakanvekili; 2005-2010 yllar arasnda Babakanlk Maviri ola-
rak grev yapt. Akademik ve mesleki alanlaryla ilgili yurt ii ve yurt-
dnda yaynlanan makaleleri ve kitaplar bulunmakta olup, halen
Gazi niversitesi letiim Fakltesi retim yesidir.
Grsel NGREN
1961 doumlu. stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi mezunudur.
1985 ylnda stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinin Y-
netim Bilimleri Ana Bilim Dalnda dare Hukuku asistan oldu. Ayn
Fakltenin Kamu Ynetimi Bilim Dalnda yksek lisans, doktora yapt.
dare Hukuku alannda doent ve profesr oldu. 1998 ylnda re-
tim yeliinden ayrlarak zel sektre geti. Halen hukuk danman-
l yapan bir hukuk firmasnn orta olup, ayrca stanbul niversi-
tesi letiim Fakltesi ve Kadir Has niversitesi Hukuk Fakltesinde
ders vermektedir.
Alannda yaynlanm ok sayda kitap ve makalesi bulunmaktadr.
B. Zakir Avarla birlikte Radyo ve Televizyon Hukuku (RTK Ya-
yn, 2004, Piramit yaynlar 2005), nternet Hukuku (TOBB Yayn,
Ankara 2009) adl yaynlanm ortak almalar vardr.
10
Ksaltmalar
AB .......................: Avrupa Birlii
ABD .....................: Amerika Birleik Devletleri
AHM/ HAM .......: Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
AHS/ HAS .........: Avrupa nsan Haklar Szlemesi
AYM.....................: Anayasa Mahkemesi
B. .........................: Bask
BT .......................: Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
BK .......................: Borlar Kanunu
Bkz/ bkz. .............: Baknz
BM .......................: Birlemi Milletler
C ..........................: Cilt
CD .......................: Ceza Dairesi
CGK ....................: Ceza Genel Kurulu
CMK ....................: Ceza Muhakemesi Kanunu
CMUK .................: Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu
DGM ....................: Devlet Gvenlik Mahkemesi
DPT .....................: Devlet Planlama Tekilat
DNS ....................: Domain Name System
E. .........................: Esas
EGM ....................: Emniyet Genel Mdrl
EK ......................: Elektronik mza Kanunu
FSEK ...................: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
H.D. .....................: Hukuk Dairesi
HUMK .................: Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu
HYK .....................: Haberleme Yksek Kurulu
Ibid .......................: Ayn
IANA ...................: Internet Tahsisli Saylar Otoritesi
IP ........................: Internet Protocol
ISOC ..................: Avrupada; Internet Topluluu
ITU ......................: Uluslararas Telekomnikasyon Birlii
JGK .....................: Jandarma Genel Komutanl
K. .........................: Karar
KYOK ..................: Kovuturmaya Yer Olmad Karan
m. ........................: Madde
MHUK ..............: Milletleraras zel Hukuk Kanunu
NSI ......................: Network Solutions Inc.
OECD .................: Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat
ODT ..................: Ortadou Teknik niversitesi
R.G. .....................: Resmi Gazete
RTK ..................: Radyo ve Televizyon st Kurulu
s. ..........................: sayfa
TBMM .................: Trkiye Byk Millet Meclisi
TCK .....................: Trk Ceza Kanunu
TB .......................: Telekomnikasyon letiim Bakanl
TK ........................: Telekomnikasyon Kurumu (BT: Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu)
TMK ....................: Terrle Mcadele Kanunu
TKHK ..................: Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun
TTK .....................: Trk Ticaret Kanunu
TK ....................: Trkiye statistik Kurumu
UNCITRAL ........: Birlemi Milletler Uluslararas Ticaret Hukuku Komisyonu
UYAP ..................: Ulusal Yarg A Projesi
vd. ........................: ve devam
WIPO .................: Dnya Fikri Haklar Organizasyonu
VUK .....................: Vergi Usul Kanunu
YKD .....................: Yargtay Kararlar Dergisi
Yn. .....................: Ynetmelik
11
nsz
Biliim Hukuku balkl bu kitap, ok hzl deien, gelien ve dnen bir
alanla ilgilidir. Dolaysyla, biliime dair hukuki ve teknik dzenlemeler de dzen-
leme ihtiyalar da hzla ortaya kmakta, gerekletirilmektedir.
Siber lem dediimiz biliim dnyas zerine yaplan almalar da bu yzden
belki de daha yaynlanmadan eskimekte, yetersiz kalmakta, eksikli olmaktadr. Li-
teratrmzde, biliim hukuku, sanal sular, internet hukuku, siber sular, iletiimin
denetlenmesi gibi balk ve konularda gerekten ok yetkin almalar bulunmak-
tadr. Bu almalar da yine bu hzl deiim ve dnm dolaysyla gncellen-
meye muhta hale gelmektedir.
Kitapta da grlecei zere, bireysel ve kitlesel iletiimden e-devlet uygula-
malarna, e-ticaret ve e-bankacla, fikri mlkiyete kadar pek ok alanda kullan-
dmz bu ortama dair kar karya kaldmz sorunlara ynelik aslnda gerek
lkemizde, gerekse dnyada ok ciddi almalar gerekletirilmi; zellikle hu-
kuki dzenlemeler bakmndan eksiklikler byk lde giderilmitir. Trk Ceza
Kanunu, Trk Ticaret Kanunu, Borlar Kanunu, Bankaclk Kanunu, Fikir ve Sa-
nat Eserleri Kanunu, Elektronik mza Kanunu gibi pek ok temel yasa ve bun-
lara bal olarak ikincil dzenlemelerde biliim hukukunu ilgilendiren konular ola-
rak ele alnmtr.
Ancak elbette ki, lkemizde, alana ilikin bir hayli mevzuat eksiklikleri, ihtiya-
lar vardr. Her geen gn bu eksiklikler belli llerde giderilmek istense de, kanun
yapclarn ve uygulayclarn teknoloji zellikle siber lem konusundaki yetersizlik-
leri zenli bir hukuk mhendisliini ve eksiksiz almalar ne yazk nlemektedir.
Keza, bu alana her geen gn yeni yeni kavramlarn girmesi, biliim ortamnn ve
zellikle internet kullanmnn yaygnlap kolaylamas da srekli dzenleme za-
rureti getirmektedir. Kukusuz ki, srekli dzenlemelerle alann bir yasaklar blge-
sine ve mevzuat plne dnmesini isteyenlerden olduumuz da sylenemez.
Tersine, alanda zgrlklerin savunucularndanz.
12
Mamafih, siber lemdeki denetimsizliin ve karmaann her geen gn hayat-
mz daha fazla kavrayan ve kapsayan bu alanda insanlarn ne trden skntlarla
yz yze geldiini de grmezden gelemeyiz. zelikle iletiimin denetlenmesi, ki-
isel verilerin gvenlii ve korunmas gibi konular gnlk hayatmzda artk sklkla
sorun olarak karlatmz hususlara dnm bulunmaktadr. Hayatmz ko-
laylatrmak, i ve ilemlerimizi, iletiimimizi hzlandrp, kesintisiz klmak isterken
adeta saydamlamakta, her trl zel alan korunandan mahrum kalabilme teh-
likesiyle i ie de olabilmekteyiz. Hal byle olunca bir yandan biliim alannn b-
tn imkan ve kolaylklarn hayatmza dahil ederken, dier yandan da olas btn
sknt ve sorunlarn giderilmesi iin gerekli teknik, bilimsel nlemlerin yan sra hu-
kuki dzenlemelerin ve kurumsal yaplanmalarn da gelimesi noktasnda pek ok
yenilikle muhatap olmaktayz.
Bu almamzda gnlk yaammzn vazgeilmezi haline gelen biliim orta-
mnn dier bir deyile siber lemin ve dolaysyla internetin karmza kard
sorunlarn younlat ve yaygnlat hususlar ve bunlara ilikin lkemizde ger-
ekletirilen yasal dzenlemeleri ele aldk.
Umarz ki, yararl olsun. Eksikliklerimiz bulunabilir. Kukusuz ki, bu zor alanda
almakla, eletirileri de gze aldk. Fakat, ortaya kan bu eserin de pek ok yn-
den gelitirilmeye ak olduu ve hatta muhta olduu da kabulmzdr. Dileriz
ki, bu alanda yaplan almalar artar, bizim bu mtevaz eserimiz de alacak-
lar iin bir temel tekil eder.
Eserin ortaya kmasnda pek ok dostumuzun, meslektamzn, arkadalar-
mzn, sevdiklerimizin ve ailelerimizin katks olmutur. Yardmlar ve destekleri iin
kendilerine teekkr ediyoruz.
B.Z. Avar- G. ngren
13
Giri
Biliim teknolojilerinin gelimesi ve zellikle internetin salad imknlar pek
ok boyutuyla grmeyi, ele almay ve anlamay gerektirmektedir.
nternet kiisel iletiimde; telefon ve faks veya e-mail denilen e-mektup, me-
saj yollama biimiyle; ayrca karlkl telefon etme olaynn gelimesi ile ortaya
kan grntl konferans sistemi eklinde ve eskiden karlkl telgraf yazdr-
mann gelimi hali olan Messenger, cq ve Chat eklinde sohbet ortam veya
bilgi belge aktarm yolu olarak kullanlmaktadr. nsanlar Facebook, Twitter,
MySpace, FriendFeed, LiveJournal gibi sosyal alar zerinden
1
zel yaam-
larn, duygu ve dncelerini paylama aabilirlerken (bir yandan tehir, di-
er yandan da rntgencilik gibi eletiriler de olsa da) yine internet zerindeki
bir ok ortamda paylatklar duygu ve dncelerini mstear/ takma ad/ nick
namelerle de anonimletirebilmektedir. rnein, kullanclarn yalnzca 140 ka-
rakter kullanarak kendilerini ifade etme hakk olan Twitterin imdiden 110 milyon
civarnda, Facebookun ise yarm milyar akn yesinin varolduu (Trkiyede
Facebook yesi 20 milyon civardr) dnlrse, bu sosyal medyann n-
mzdeki yllarda yaammz ne kadar kapsayaca konusunda daha rahat bir
fikir sahibi olmak mmkndr.
Gnmz dnyasnda temel insan haklar
2
arasnda alglanan internet, ynsal
iletiimde nemli bir mecra halini alm; internet gazetecilii, web siteler, bloglar, yazl
1
Sanal ortamda sosyal iletiim kurmaya yarayan alara sosyal alar (Social Networks)
denilmektedir. Genellikle ortak zelliklerden (blge, meslek, okul, hobi, vb.) hareketle
yola kan, ok sayda yesi bulunan ve yelerin birbirleri ile ilgili daha fazla bilgi edine-
bildikleri ortamlar olan sosyal alarn yannda, forumlar da bir tr sosyal a olarak ta-
nmlanabilmektedir. Forumlar da, ierisinde yzlerce kiinin belirlenen herhangi bir ba-
lk altnda asenkron olarak tartma yapabildii, kiilerin grlerini ve bilgilerini kolaylkla
paylaabildii sanal ortamlardr. Dolaysyla, forumlarn da yukarda bahsedilen sosyal
alar ile bu ynyle ortak zelliklere sahip olduu sylenebilir. http://www.guvenliweb.
org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri
2
BBCnin 26 lkede 27 bin kiiyle yapt ankete gre her be kiiden drd internet eri-
imini elektrik, su, kanalizasyon gibi bir temel hak olarak tanmlad. Avrupada bu orann
14
basnn nne gemeye balamtr. nternet zerinden radyo- televizyon yayncl
yakn gelecekte karasal ve uydu yaynclnn da nnde, ucuz, hzl ve snrsz ol-
mas dolaysyla imknlar sunma potansiyelini tamaktadr. Yaynclk olarak deer-
lendirilebilecek bu iletiim biiminde kitap, dergi ve gazete ierikleri kullancya ula-
trlmaktadr. te yandan teksir etmekte olduu gibi iletiim listeleri ile herhangi bir
mesaj ayn anda binlerce, hatta milyonlarca kiiye ulatrlarak kitlesel bir etki yara-
tlmaktadr. Keza, sinema ve mzik endstrisinin retimleri internet ortamnda oyna-
tlmakta ve televizyonlar gibi web camlarla canl yayn yaplmaktadr.
Eskiden yz yze pazarlamada kullanlan katalogdan sat metotlar ise,
imdi internetin en nemli pazarlama yntemi haline gelmitir. ok gelitirilmi
yntemle ve mahalledeki bakkaldan veya Amerikadaki bir kitapdan istenilen
rn internet kullanarak siparile temin mmkndr. Keza, kitaplar, dergiler,
makaleler bilgisayar ekranna indirilerek okunabilmektedir. Teknolojinin geli-
tii alanlarda mzik yaptlar, oyunlar ve bilgisayar programlar gibi baz rnleri
kiisel bilgisayarlara download edip kullanmakta veya bilgisayarla arama mo-
torlar zerinden bilgi toplama ve bilgi iletme eklinde ok eitli hizmetler ya-
plabilmektedir. nsanlar, bankalara da gitmekten kurtulup; oturduklar yerden,
evlerinden, ofislerinden veya seyahat halinde iken elektronik bankaclk sistemi
ile paralarn ve dier yatrm aralarn kullanabilmekte
3
ve deerlendirebilmek-
en yksek kt lkeyse Trkiye (%90). GlobeScanin BBC World Service iin yapt
aratrma, internete serbest eriime ok gl bir halk destei olduunu ortaya koydu.
Ankete katlan 27 bin kiinin yzde 79u nternet eriimi temel bir hak olarak kabul edil-
melidir nermesine Kesinlikle katlyorum ve Byk lde katlyorum yantn verdi.
Halen internet kullananlar arasnda internet eriiminin tm insanlar iin temel hak ola-
rak tanmlanmasn doru bulanlarn oran yzde 87 olurken, internet kullanmayanlarn
yzde 70i internete balanma hakknn olmas gerektiini syledi. Dnyann en yaygn
internet kullanmna sahip lkesi olan Gney Korede halkn yzde 96s, bunu bir in-
san hakk olarak tanmlad. Aratrmann analiz raporunda, hkmetlerin halkta oluan
bu talebi karlama sorunuyla kar karya kalacaklar belirtildi. Uluslararas Telekom-
nikasyon Birlii hkmetlerin internet eriimini de yol, su, elektrik gibi temel altyap ge-
reklilii olarak grmesi gerektiini syledi. Dnyada en az 1 mbps hznda internet ba-
lantsn bir insan hakk olarak tanmlayan ilk lkeler Finlandiya ve Estonya olmutu.
Birlemi Milletler de kresel internet iletiiminde snrlarn kaldrlmas, sansr uygula-
malarnn azaltlmas ve herkese eriim salanmas gibi hedeer belirlemi durumda.
http://www.ntvmsnbc.com/id/25066506/ (25.04.2010).
3
Trkiye Bankalar Birliinin yesi bankalardan internet bankacl hizmeti veren 26 ban-
kann bilgilerinden oluan internet bankacl raporuna gre, internet bankacl yapmak
zere sistemde kaytl olan ve en az bir kez login olmu toplam bireysel mteri says,
Mart 2010 itibariyle 13 milyon oldu. Son bir yl ierisinde login olmu toplam bireysel
mteri says ise 7 milyon kii olarak gerekleti. Ocak-Mart 2010 dneminde 5,4 milyon
bireysel mteri tarafndan en az bir kez internet bankacl ilemi yaplrken, bu miktar,
toplam kaytl bireysel mteri saysnn yzde 40n oluturdu. Ayn dnemde, aktif bi-
reysel mteri saysnda bir nceki yln ayn dnemine gre 561 bin kii, bir nceki 3 ay-
lk dneme gre ise 31 bin kii art yaand. nternet bankacl yapmak zere sistemde
kaytl olan ve en az bir kez login olmu kurumsal mteri says ise Mart 2010 itibariyle
1,5 milyon kii oldu. Bunlarn yzde 39u Ocak-Mart 2010 dnemi ierisinde en az bir kez
Biliim Hukuku
15
tedir. Ayrca internet, bir reklm mecra olarak yazl ve grsel medya ile yar-
r hale gelmitir
4
. Pek ok lkede devlet hizmetleri byk lde sanal ortamdan
sunulmaya balanmtr. Home Office denilen ev iyerleri yaygnlamakta; insanlar
zellikle Bykehirlerin trafiinde byk binalarda toplu olarak almak iin iyer-
lerine uzun, zahmetli ve masrafl ulam yntemleri kullanmak yerine evlerinden
sanal alar zerinden ilerini grmektedir. Sanal alar zerinden bro hizmetlerinin
grlmesi zellikle byk irketler ve kamu ynetimi asndan vakit, hzl ve ka-
liteli i retimi ve hizmetlerinin daha ucuz finansman gibi nemli sonular dour-
maktadr. Hatta yle ki, biliim teknolojisi youn hizmet retiminin isizlii zellikle
kamu ynetimindeki istihdam daraltacak zellikler tamas dolaysyla bir baka
boyutuyla tartlmaktadr. lkemizde de e- devlet hizmeti uygulamalar nemli ge-
limeler kaydetmitir. Bu alma iinde ayr bir blm olarak anlatlmaktadr.
Biliim ortamnda, siber/sanal alemde durum bugn byledir de, gelecekte ne
olacaktr; hi tasavvur ve tahayyl edenimiz var m ?
Kukusuz ki, gelecekte gelien teknoloji ve ilerleyen ve hzla dolaan bilim/bilgi
dolaysyla siber/sanal alem ve salad imkanlar daha da byyecektir.
Bugn teknolojik gelimeler gstermektedir ki bilgisayar, televizyon, radyo, vi-
deo, mzik dinleme aletleri, sinema, kitap, gazete ve dergi gibi yayn aralar tek
bir makinede bir arada bireye sunulabilecektir. Bu kitle iletiim arac ayn zamanda
telefon, telgraf, faks ve dier kiisel iletiim olanaklarn da kullanclarna sunacak-
tr. nternete balanabilen televizyon kullanlmaya balanmtr. Byk ve ok yer
kaplayan pek ok elektronik ara, artk tek bir ince ekran zerinde ve bir ilemci
makinede toplanmaktadr. Klavye ve mouse (fare) uzaktan kumandal cihaz haline
ilem yaparken, son bir yl ierisinde login olmu kurumsal mteri says 709 bin kii
seviyesinde gerekleti. nternet bankacl iin kayt yaptran ve en az bir kez login ol-
mu toplam bireysel ve kurumsal mterilerin yzde 40 Ocak-Mart 2010 dneminde
en az bir kez internet bankacl ilemi yaparken, ayn dnemde toplam aktif mteri sa-
ysnda bir nceki yln ayn dnemine gre 587 bin kii, bir nceki 3 aylk dneme gre
ise 32 bin kii art oldu. 2010 ylnn ilk eyreinde internet bankacl ile gerekletirilen
11,8 milyon adet yatrm ileminin hacmi 70,5 milyar lira olurken, bir nceki eyree gre
ilem hacminde 2,7 milyar lira tutarnda bir arta ulald. Ayn dnemde yatrm ilemleri
dndaki nansal ilemlerin toplam adedi 69 milyon, tutar ise 163 milyar lira seviyesinde
gerekleti. http://www.ntvmsnbc.com/id/25085473/ (27.04.2010)
4
rnein, ngilterede ilk kez internette reklam harcamalar televizyona verilen reklam
harcamasn geti. lkede, televizyon reklamlar yzde 16.1 gerileyerek 1.64 milyar n-
giliz sterlini olurken, internete verilen reklamlarn toplam yzde 4.6 artarak 1.75 milyar
sterline ykseldi. Birleik Krallk nternet Reklm Brosu ile Price Waterhouse Coopers
rmasnn lmlerine gre, 2009un ilk yarsnda lkede yaplan reklm harcamalar-
nn toplam, 2008in ilk yarsna kyasla yzde 16 geriledi. Raporda ekonomik durgun-
luk yznden reklm harcamalarnn televizyon, gazete, radyo gibi geleneksel mecra-
lardan dijital ortamlara kayd yorumu yapld. nternet sitelerine verilen reklmlarn
yzde 19u teknoloji rmalarndan gelirken, onu telekomnikasyon, nans ve elence
sektrleri izledi. http://www.ntvmsnbc.com/id/25005373/ (25.04.2005)
16
gelmitir. Nitekim; internetin insanlarn hayatndaki yerini tesbit iin yaplan aratr-
malarn bulgular artk insanln interneti aacak bir iletiim modeli kncaya ka-
dar internetten vazgeemeyeceini ortaya koymaktadr
5
.
Teknoloji merkezlerinin ve aratrma gelitirme uzmanlarnn yeni hedefinde
ekran sanal hale getirmek yer almaktadr. Yani bilgisayardaki hard disk kutusu gibi
bir ey, evin ya da iyerinin bir kesinde duracak, istendiinde uzaktan kumanda
dmesine basldnda havada sanal bir ekran alacak ve bu ekran istenilen bo-
yutta kullanabilecektir. Telefon alnca bu aletten havaya telefon grnts izilecek
ve telefonla konumak mmkn olacaktr. Bu ekrann bir kesinde borsadaki ko-
uturma izlenirken, dier kede Gney Afrikada safari yapan kardele grntl
telefonla konumak, dier yanda ise evden web cam ile yeni ald giysileri gste-
ren elerle iletiim kurmak imkn doacaktr... Yine cep telefonlarndan verilen bir
komutla havada sanal ekran alabilecektir. Bu ekran zerinden fotoraf kameras-
nn ayarlanmas eklinde klavye grntsn yine cep telefonundan masaya yan-
stmak mmkn olacak; stelik btn bunlar iin herhangi bir kabloya ihtiya duy-
madan saatlerce her tr iletiimi kurabilmek hayatn bir paras haline dnecektir.
Bunlar bir fantezi veya kehanet midir? Ya da ok u futrolojik karmlar mdr?
Kukusuz ki hayr. Bundan 10 yl nce bile cep telefonlarnn bu denli yaygnlaa-
can, kiisel bilgisayarlarn artk milyonlarla retilecei, internetin insan hayatn
bu kadar kapsayacana dair acaba ne kadar fikir, ngr sahibiydik? Milyonlarca
sayfalk ktphaneleri dolduracak basl materyaller, artk elektronik ktphanelerde
yer kaplamakszn, istenilen bilgiyi uzun uzun aramalara gerek brakmakszn ula-
labilir olmaktadr. Milyarlarca sayfalk bilgi birikimlerine birka tua dokunmakla
eriilebilmektedir. rnein, yayn hayatnda 137 yl geride brakm olan Populer
Science dergisi, tm saylarnn yer ald arivini internete tamtr. Bu arivin
gzden geirilmesi bile bilim ve teknolojinin hangi hzla gelitiini grebilmek a-
sndan yararl olacak, gelecek ngrleri asndan da ufuk ac olacaktr
6
.
5
BBC Dnya Servisi iin aralarnda Trkiyenin de bulunduu 26 lkede yaplan bir ara-
trmaya katlan web kullanclarn ou internetin hayatlarna getirdii deiime olumlu
bakyor. Aratrmaya katlanlarn yzde 78i, internetin kendilerine daha fazla zgrlk
getirdii hissine kapldklarn sylerken; interneti, bireyler renmek iin iyi bir alan ola-
rak grenlerin oran yzde 90. interneti kullanma gerekeleri olarak da u hususlar ne
karyorlar: Her tr bilgiyi bulma: % 47, letiim kurma: % 32, Elence kayna, olma: %
12, rnleri-hizmetleri aratrma: % 5, Kiisel prol yaratma: % 3. Grleri alnanlarn
yzde 51i de, Facebook ya da MySpace gibi sosyal iletiim sitelerinde zaman geirmek-
ten zevk aldklarn belirtti. nternete ynelik bu byk ilgiye karn, aratrma ayrca ok
sayda web kullancsnn baz kayglarn da gzler nne serdi. nternet, grlerimi dile
getirmek iin gvenilir bir ortam deil diyenlerin oran yzde 48. Bu oran Almanyada
yzde 72, Gney Korede yzde 70, Fransada yzde 69, Japonyada yzde 65. http://
www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2010/03/100308_bbc_poll.shtml (27.04.2010)
6
En eski ve halen en ok satan popler bilim dergilerinden Popular Science, 137 yllk ar-
ivini internete tad. Google Books ibirliiyle www.popsci.com/archives adresinde kul-
lancya sunulan binlerce sayfa iinde, zel arama motoru kullanlarak szck veya sz-
Biliim Hukuku
17
Hlihazrda gelinen teknolojik seviye ile grnt ve ses iletilebilmektedir. Nite-
kim, IBM firmas, internetin bilgisayar kullanmadan btn dnyada yaygnlamasn
salamak amacyla konuan web (spoken web) zerinde almalarn srdrmek-
tedir. Konuan web, cep telefonu zerinden ses etkileimi araclyla insanlarn
bilgiye erimesini ve ilem yapmasn salamay hedeflemektedir. Yeni teknoloji,
bilgisayar ve metin arabirimleri yerine cep telefonu ve sesin kullanmyla insanla-
rn iletiim yollarn tamamyla deitirmeyi amalamaktadr. Son gelimelere bak-
tmzda koku iletiminin denendiini ve neredeyse baarldn grmekteyiz. Yani
grntl telefonda annemiz ile konuurken, mutfakta onun piirdii yemein ko-
kusu da, kulland margarinin lezzeti de telefonda iletiliyor olabilecektir. Yine iinde
ekran barndran bir gzlkle televizyon seyrederken vcuda taklan baz tellerle
dokunma duygusunun yaatld deneyler yapldn biliyoruz.
Trkiye statistik Kurumu (TK) rakamlarna gre, lkemizde yaynlanan peri-
yodik yaynlarn toplam says 4208dir. Yani lkemizde gnlk gazeteler dhil her
trl haftalk, aylk gazete ve dergilerin says budur (Dergiler %56.1i). Bunlarn
yllk tiraj ise toplamda 1.62 milyar civarndadr (Gazete tirajlar: %94.6s)
7
. Peki,
herkesin sanal matbaasn kurup, sanal gazetesini, dergisini karma imkan bul-
duu sanal ortamnda ne kadar yayn bulunduunu tahmin edebiliyor musunuz?
lkemizde, yazl basnn yllk toplam tirajnn internet ortamndaki gnlk tklarn
bile ok gerisinde kaldn hi dndnz m? stelik, lkemizde her evde bilgi-
sayar olmad, hatta internet eriiminin bulunmad gereine ramen
lkemizde 17,5 milyon sabit telefon, (2008)
8
abonesi bulunmaktadr. TK tarafn-
dan yaynlanan Hane halk Biliim Teknolojileri Kullanm aratrmasna gre gre ha-
ck grubu baznda arama yaplabiliyor. Arama sonucunda bulunan makaleler, yannda
o makalenin yer ald saynn kapa ve yayn bilgileriyle sralanyor. Dahas grnt-
lenen makalenin sayfalar, ilk yaynland tarihteki ekliyle, hatta o zamanki reklam ve
ilanlar da dahil olmak zere grntleniyor. Her say iinde de kelime baznda arama
yaplabiliyor, bulunan kelimeler metinde saryla iaretleniyor. lk says Mays 1872de
yaymlanan Popular Science dnyann en eski popler bilim dergisi nvann tayor.
Eitimli kesim iin geni kapsaml bir bilim dergisi olarak yola kan dergi, 10 yl sonra
daha anlalr ve kitleleri kapsayc bir yayna dnmtr. Dergide, Charles Darwin,
Thomas Henry Huxley, Louis Pasteur, Henry Ward Beecher, Charles Sanders Peirce,
William James, Thomas Edison, John Dewey ve James McKeen Cattell gibi pek ok
bilim insannn makaleleri yer almtr.http://www.ntvmsnbc.com/id/25066798
7
http://74.125.77.132/search?q=cache:JBcSS-4_0L8J:www.masalca.com/deniz-uzay-
cevre-bilimleri/73806-turkiyede-yayincilik sektoru.html+T%C3%BCrkiyede+yay%C4%
B1nlar%C4%B1n+toplam+tiraj%C4%B1&cd=6&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (22.04.2010)
8
Trkiye iletiim sektrnn ana faaliyet alanlar ve bu alanlara gre rma dalmlar y-
ledir: Sabit telefon: Bu alanda faaliyet gsteren 55 adet iletmeci bulunmaktadr. Pa-
zarn % 93, Trk Telekomun hkimiyetinde bulunmaktadr ve toplam ciro bykl
yaklak 7,7 milyar TL, sabit telefon pazar ciro bykl ise 5,9 milyar TLdir. Pazarda
faaliyet gsteren alternatif iletmecilerin toplam pazar pay ise % 7 olup bu rmalarn
toplam ciro byklkleri 460 milyon TLdir. nternet: Bu alanda faaliyet gsteren 10 adet
iletmeci bulunmaktadr. Geniband internet Trkiyede %98,3 orannda ADSL teknolojisi
18
nelerin %38inden fazlasnda nternet eriimi olduu ve ADSL balant tipinin %98lik
bir oran ile en tercih edilir balant yolu olduu belirlenmitir. 2009 yl iinde geni-
bant abone says 2008e gre 1 milyona yakn artm ve 6.2 milyonu gemitir. l-
kemizde genibant internet eriiminde kablo internete gre daha yaygn olarak kul-
lanlan ADSL hizmetini perakende bazda byk ounlukla TTNET salamaktadr.
Hane halk biliim teknolojileri kullanmna ilikin raporda nternet kullanan bireylerin
%56snn oyun, mzik, film, grnt indirmek ya da oynatmak iin nterneti kullan-
d belirlenmitir. nternet kullanan bireylerin %88den fazlasnn nternet zerinden
hi mal veya hizmet satn almam olmas dikkat ekmektedir. Kablo TV abone sa-
ys 2008 ylna gre deimemi ve 1,15 milyon civarnda kalmtr
9
.
te yandan, Bakanlar Kurulu 19 Aralk 2008de AB, Bilgi Toplumu ve Medya
fasln da mzakereye amtr. Bu faslda Trkiyenin ana konuda ABye
uyumu gerekmektedir: Buna gre, Trkiye, mevzuatn ABnin elektronik ileti-
ime ilikin mktesebat ile bilgi toplumu hizmetleri mktesebatna uyumlu hale
getirecek,. gerekli pazar aratrmalarn yaparak ve AB mktesebatna uyumlu
yetkilendirme sreciyle, sektrdeki hakim operatrlere kar rekabet ortamn
salayacak nlemleri alacak, elektronik iletiimde AB mktesebatna uyumu
ve telekomnikasyon sektrndeki dzenleyici kuruluun saydam, ngrlebi-
lir ve bamsz ileyiini salayabilecek idari kapasiteyi oluturacaktr. niver-
sitelerin ve Ulusal Yarg A Projesinin (UYAP) kendi genibant alar bulun-
maktadr. e-Salk giriimi veri al verii iin kendi an kurmay nermektedir.
ile salanmaktadr Kablo internet kullanm oran ABde %15,3 iken Trkiyede sadece
%1,13tr. Trk Telekomun sahibi olduu TTNet pazarn %92,8ine, alternatif iletmeciler
%5,9una, Trksat ise %1,3ne sahiptir. Bu alandaki toplam ciro bykl yaklak 1,8
milyar TLdir.GSM: Bu alanda 3 irket faaliyet gstermektedir. Bu rmalarn toplam ciro
bykl ise 12,2 milyar TLyi bulmaktadr.Kablo TV: Bu alanda 1 irket faaliyet gster-
mekte olup, pazarn tamamna hkim olan bu rmann ciro bykl yaklak 100 mil-
yon TLdir. Bkz. www.tuketiciler.org/images/File/iletisim_Raporu_hsk.DOC (26.04.2010)
9
27 Eyll-1 Ekim 2009 tarihleri arasnda gerekletirilen 10. Ulatrma uras kapsamnda,
Haberleme Sektr ana bal altnda, 2023 ylna kadar gerekletirilmesi planla-
nan ve Biliim Teknolojilerini de ilgilendiren hedeer ele alnmtr: Bu kararlarn
bir ksm yledir: Biliim sektrnn 160 milyar dolara, genibant abone saysnn
2013te 12 milyona, 2023te 30 milyona ulamas. lke genelinde ber optik ann
kurulmas ve Trkiyenin blge lkeleri arasnda ber kesiim noktas (hub) olmas. Eve
kadar ber ve genibant kablosuz eriim teknolojilerinin yaygnlatrlmas. Utan uca IP
ve IPv6 uygulamalarna ynelik dzenlemelerin yaplmas. Uluslararas biliim irketle-
rinin Ar-Ge merkezlerinin Trkiyede kurulmasnn salanmas amacyla biliim vadisi
OSB projesinin gerekletirilmesi. Mobil terminal cihazlar retimi ve sz konusu cihaz
ihracatnn ithalat gemesi. Trkiyenin Avrupann ar merkezi ss olmas. Serti-
kasyon verecek laboratuarlarn faaliyete geirilmesi.Trkiyenin 2023 ylnda kresel BT
pazarnda sz sahibi en az bir ulusal irkete, en az bir ulusal markaya, tasarm ve stan-
dardyla bize ait en az bir ulusal rne sahip olmas. Kamu kurumlarnn yaptklar alm-
larda ve dzenlemelerde Ar-Geyi tevik edecek nlemlerin uygulanmas. Kiisel veri-
lerin yasad ve kt amal kullanmn nleyecek dzenlemelerin gelitirilmesi.
http://www.tbd.org.tr/resimler/ekler/56f391937dfd439_ek.pdf (26.04.20109
Biliim Hukuku
19
nternet hizmetlerinin salanmasnda rekabetin artmas, yerel an paylama
almas ve (Wi-MAX gibi) yeni teknolojilerin lisans almas internet eriimini artra-
bilir ve maliyetleri drebilir. nternete lke apnda ucuz eriim nternet kullan-
mn kolaylatrr. Birok lke nternetin yaygnlatrlmasn ve vatanda ve iletme-
ler tarafndan kullanmn bilgi toplumunun gelitirilmesinde ulusal dzeyde stratejik
bir hedef olarak grm ve hzl gelimeyi tevik iin farkl teknolojiler, lisanslama
yntemleri ve kamu-zel kesim ortaklklarm kullanan stratejiler gelitirmilerdir.
nternet bir kamu mal olarak deerlendirilebileceinden ve hem ekonomik ve
sosyal kalknma hem de daha ak, hakkaniyetli ve eriilebilir bir toplum iin ge-
rekli olduundan, devletlerin lke apnda nternet eriimini tevik etmesi iin sa-
lam gerekeleri vardr. Rekabeti bir zel sektrn e-ticareti kullanabilecek kapa-
siteyi gelitirmesi gereklidir. nternet kullanc saysnn azl e-ticaretin geliimini
yavalatr. Balant cretlerinin ykseklii, altyapnn yaygnlatrlmamas ve Internet
zerinden sunulan ierik ve hizmetlerin gelimemesi de kullanc saysnn artma-
sn engeller. 2009 sonu itibariyle Dnya nternet kullanc says 1.668.870.408dir.
Tahmini Dnya nfusunun 6.767.805.208 olduu dikkate alndnda Dnya nter-
net kullanm oran (penetrasyon) %24,7dir. 2000-2009 yllar arasnda Dnya in-
ternet kullanc saysnda %362,3lk art olmutur. Aadaki tablo ve grafiklerde
dnya zerindeki internet kullanclarnn ve penetrasyon oranlarnn ktalara gre
dalm verilmektedir.
Tablo 1: Dnyada nternet Kullanm ve Nfus statistikleri
Blgeler
N
f
u
s

(
2
0
0
9

t
a
h
m
i
n
i
)
K
u
l
l
a
n

s
a
y

(
3
1

A
r
a
l
k

2
0
0
0
)
K
u
l
l
a
n

s
a
y
s
o
n

v
e
r
i
l
e
r
P
e
n
e
t
r
a
s
y
o
n

(
%
N
f
u
s
)
A
r
t

(
2
0
0
0
-
2
0
0
9
)
K
u
l
l
a
n
m

(
%
)
Afrika 991.002.342 4.514.400 65.903.900 6.7 1.354 9 3.9
Asya 3.808.070.503 114.304.000 704.213.930 18.5 516.1 42.2
Avrupa 803.850.858 105.096.093 402.380.474 50.1 282.9 24.2
Orta Dou 202.687.005 3.284.800 47.964.146 23.7 1.360 2 2,9
Kuzey Amerika 340.831.831 108.096.800 251.735.500 73.9 132,9 15.1
Latin Amerika 586.662. 18.068.919 175.834.019 30.0 873.1 10.5
Avusturalya 37.700.480 7.620.019 20.838.019 60.1 173.4. 1.2
Toplam 67.805.208 360.985.492 1.668.870.408 24.7 362.3 100.0
Kaynak: Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB)
20
Ktalara gre internet kullanc says itibariyle % 42,2 ile Asya Ktas ilk srada,
% 24,1 ile Avrupa ikinci srada bulunmaktadr. nternet kullanc saylarna lke-
lere gre bakldnda in yaklak 298 milyon kullanc ile ilk sray almaktadr.
ABDdeki kullanc says ise yaklak 227 milyondur. Bu iki lke dnya internet n-
fusunun te birini oluturmaktadr. Aadaki tabloda internet kullanc saylarna
gre ilk 20 lke verilmektedir.
Tablo 2: Dnyada nternet Kullanc Saysna Gre lk 20 lke
Kaynak: Internet World Stats
Yukarda tabloda yer alan 20 lke dnya internet kullanclarnn %76,8ini olu-
turmaktadr. Ancak, bu lkelerin internet penetrasyon oranlar ortalamas
10
%28,6
dzeyindedir. En fazla internet kullancsnn olduu inde bile penetrasyon oran
%22,4dr. nternet penetrasyon orannn en yksek olduu lke %76,1 ile G-
ney Koredir. Dier yandan, OECD lkelerinde genibant
11
aboneliine ilikin ve-
riler de yledir:
10
Penetrosyon: Bir cora blgede bir rnn veya promosyonun kiilere ulam yzdesi.
Burada penetrosyon oran: toplam aboneliin nfusa blm, anlamna kullanlmaktadr.
11
Genibant kavram, yksek hzl internet balantsn ifade etmek iin kullanlmaktadr.
Genibant kavram iinde yer alan belli bal eriim trleri olarak DSL (Saysal abone
Biliim Hukuku
21
Tablo3: OECD lkelerinin Genibant Abone Saylar, 2008
Sra lke Genibant abone saylar
1 ABD 77.437.868
2 Japonya 30.107.327
3 Almanya 22.532.000
4 Fransa 17.725.000
5 ngiltere 17.725.660
6 Kore 15.474.931
7 talya 11.283.000
8 Kanada 9.577.648
9 spanya 9.156.969
10 Meksika 7.604.659
11 Hollanda 5.855.000
12 Trkiye 5.736.619
13 Avusturalya 5.368.000
14 Polonya 3.995.458
15 Belika 2.962.450
Kaynak: TB
Trkiye OECD lkeleri arasnda genibant abone says itibariyle 12. srada
yer almaktadr.
hatt), kablo, ber optik ve kablosuz (sabit telsiz eriim hizmetleri, uydu, 3G, wimax ve
wi- gibi) teknolojiler saylabilir. Genibant ile internetin kullanld alanlar ve kullanlma
younluu da artacaktr. Genibant kullanm; eitim, gelir, ya, cinsiyet ya da eriim
yeri gibi sosyo-ekonomik zelliklere gre deiiyor. Gen, yksek renimli, gelir sevi-
yesi yksek erkekler genel olarak internet eriimini daha sk ve farkl sanal faaliyet tr-
leri iin kullanyorlar.
http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri
22
Tablo 4: AB lkelerinde Bireylerin nternet Kullanm (2009 - %)
Ortalama gnlk veya
hemen hemen her
gn internet kullanan
bireyler (%)
nternet zerinden zel kullanm
iin rn veya hizmet satn alan
veya sipari veren 16-74 ya
arasndaki bireyler (%)
Ya 16-24 Ya 16-74 Toplam Erkek Kadn
EU27 73 48 37 40 34
Belika 77 56 36 41 30
Bulgaristan 63 31 5 5 4
Cek C. 62 34 24 27 21
Danimarka 88 72 64 66 61
Almanya 80 55 56 60 53
Estonya 88 54 17 16 17
rlanda 58 40 37 37 36
Yunanistan 57 27 10 13 7
spanya 68 39 23 26 20
Fransa 69 50 45 46 43
Italya 70 40 12 16 9
Gney Kbrs R .Y. 61 34 16 20 13
Latvia 83 47 19 19 19
Litvanya 82 43 8 9 8
Luxembourg 83 71 58 65 52
Macaristan 74 46 16 17 15
Malta 81 45 34 39 29
Hollanda 90 73 63 66 59
Avusturya 70 48 41 46 36
Polonya 77 39 23 26 21
Portekiz 71 33 13 15 11
Romanya 41 19 2 2 2
Slovenya 82 47 24 25 23
Slovakya 78 49 28 29 27
Finlandiya 87 68 54 54 53
sve 87 73 63 65 61
ngiltere 83 60 66 70 62
Hrvatistan 73 37 10 11 9
Makedonya 69 37 3 3 2
zlanda 94 82 44 45 42
Norve 89 76 70 74 65
Srbistan 36 25 5 6 3
Kaynak: EUROSTAT
Biliim Hukuku
23
Tablo 5: AB lkelerinde Giriimlerin rternet Eriimi ve E-Ticaret-Giriimler
Tarafndan Gerekletirilen nternet Eriimi ve Genibant Balants, Ocak-2009 (%)
n
t
e
r
n
e
t

e
r
i
i
m
i
K
a
r
k

g
e
n
i
b
a
n
t

b
a
l
a
n
t
n
t
e
r
n
e
t

e
r
i
i
m
i
G
e
n
i
b
a
n
t
b
a
l
a
n
t
EU27* 93 82 Luxembourg 96 87
Belika : : Macaristan 87 74
Bulgaristan 83 68 Malta 94 93
ek C. 95 77 Hollanda 96 86
Danimarka 98 82 Avusturya 98 76
Almanya 97 88 Polanya 90 58
Estonya 95 86 Portekiz 93 82
rlanda 91 76 Romanya 72 40
Yunanistan 89 81 Slovenya 96 85
spanya 95 93 Slovakya 98 78
Fransa 96 92 Finlandiya 100 94
talya 94 83 sve 95 88
Gney Kbrs 88 82 ngiltere 91 85
Latvia 87 61 Hrvatistan 95 72
Litvanya 95 57 Norve 97 88
Belika verileri yetersiz olduundan kullanlmamtr.
Kaynak: EUROSTAT
2009 yl sonu itibariyle Trkiyede yaklak 6,4 milyon internet abonesi bulun-
maktadr. Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemine gre 31 Aralk 2008 tarihi itibaryla
Trkiye nfusu 71.517.100 kiidir. Nfusun 35.901.154n erkek, 35.615.946sn
ise kadnlar oluturmaktadr. Trkiyede ortalama hane halk byklnn drt ci-
varnda olduu dnldnde, yaklak 18 milyon hanehalk bulunmaktadr. Ad-
rese Dayal Nfus Kayt Sistemi verilerine gre 16-74 ya gruplar arasndaki n-
fusumuzun bykl yaklak 50 milyondur.
2009 ylnda gerekletirilen Hane halk Biliim Teknolojileri Kullanm Aratr-
mas sonularna gre hanelerin % 30,0 nternet eriimine sahiptir. nternet eri-
imi olmayan hanelerin % 30,1i evden nternete balanmama nedeni olarak nter-
net kullanmna ihtiya duymadklarn belirtmilerdir. ADSL % 85,6 ile Trkiyede
kullanlan en yaygn nternet balant trdr.
24
Tablo 6: Hanelerde nternet Kullanm Gstergeleri, 2007-2009.
Temel gstergel er, 2007 - 2009
19,7
33,4
30,1
25,4
38,0
35,9
30,0
40,1
38,1
0
10
20
30
40
50
nternet eriimi olan hane
oran
16 - 74 ya grubu bireylerde
bilgis ayar kullanm oran
16 - 74 ya grubu bireylerde
internet kullanm oran
%
2007 (*) 2008 (*) 2009
(*) 2007 ve 2008 yl sonular yeni nfus projeksiyonlarna gre revize edilmitir.
Kaynak: TK.
Aratrma sonularna gre 1674 ya grubundaki bireylerde bilgisayar ve n-
ternet kullanm oranlar srasyla erkeklerde % 50,5 ve % 48,6, kadnlarda % 30,0
ve % 28,0dr. Bireylerin % 35,6s bilgisayar, % 34,0 nternet kullanmtr. Bilgisa-
yar kullanan bireylerin % 61,2si bilgisayar, nternet kullanan bireylerin % 59,3 ise
nterneti hemen hergn kullanmtr. Bu dnemde, bilgisayar kullanlan yerler; %
65,1 ile ev, % 32,0 ile iyeri, % 21,1 ile nternet kafe, nternet kullanlan yerler ise;
% 57,6 ile ev, % 32,4 ile iyeri, % 24,1 ile nternet kafe olarak sralanmaktadr.
Bilgisayar ve nternet kullanm oranlarnn en yksek olduu ya grubu 1624
ya grubudur. Bu oranlar tm ya gruplarnda erkeklerde daha yksektir. Eitim
durumuna gre incelendiinde ise yksekokul, faklte ve st mezunlar en yk-
sek bilgisayar ve nternet kullanm oranlarna sahiptir.
Anket uygulama dnemindeki igc durumu dikkate alndnda, iveren-
lerde bilgisayar ve nternet kullanm oranlar srasyla % 67,8 ve % 66,1 iken, c-
retli ve maal alanlarda % 58,6 ve % 56,8dir. Ayn oranlar isizlerde srasyla
% 43,2 ve % 41,6dr.
nternet kullanan bireylerin % 72,4 e-posta gndermek-almak, % 70i ga-
zete ya da dergi okumak, % 57,8i sohbet odalarna mesaj ve anlk ileti gnder-
Biliim Hukuku
25
mek, % 56,3 oyun, mzik, film, grnt indirmek ya da oynatmak iin nterneti
kullanmtr.
nternet kullanan bireylerin kiisel kullanm amacyla internet zerinden mal
veya hizmet siparii verme ya da satn alma oran % 11,8dir. Sipari verme ya da
satn aln en son yapld zamana gre % 5,8i son ay ierisinde, % 2,7si
ay ile bir yl arasnda, % 3,3 ise bir yldan uzun sre nce gerekletirilmitir. n-
ternet kullanan bireylerin % 88,2si ise nternet zerinden hi mal veya hizmet si-
parii vermemi ya da satn almamtr. Son 12 ayda nternet zerinden mal veya
hizmet siparii veren ya da satn alan bireyler en fazla elektronik ara (cep tele-
fonu, kamera, TV, DVD oynatc v.b) almlardr.
Tablo 7: Trkiyede nternet Aboneleri Says (2009)
2008 2009
ADSL 5.009.135 6.057.986
Kablo internet 43.072 114.264
ISDN 15.719 15.211
Uydu 6.884 7.117
Mobil internet - 218.812
Toplam 5.074.810 6.413.390
Kaynak: TB.
Giriimlerde bilgisayar kullanm ve nternet eriimine sahiplik oranlar 2009 yl
sonu itibariyle srasyla %90,7 ve %90,7ye ykselmitir. nternet eriimine sahip
giriimlerin web sayfasna sahiplik oranlar 2008 yl Ocak aynda %62,4 iken 2009
yl sonunda %58,7a dmtr.
2009 yl Ocak aynda nternet eriimi olan giriimlerde en ok kullanlan nter-
net balant tipi %94,6 ile DSL (ADSL, vb.)dir.
2008 yl Ocak aynda, nternet eriimine sahip giriimlerin %77,6i nterneti ban-
kaclk ve finansal hizmetler iin ve %33,4 eitim ve retim iin kullanmaktadr.
2009 sonunda nternet eriimine sahip giriimlerin %76,3 nterneti bankaclk ve
finansal hizmetler iin ve %31,6s eitim ve retim iin kullanmaktadr.
2009 yl Aratrmas sonularna gre 2007 ylnda web sayfasna sahip olan
giriimlerin, bu sayfalar zerinden sunduklar hizmetler srasyla %77,9 ile rn
kataloglarna ve fiyat listelerine eriimi salamak, %44,5 ile giriim tarafndan
26
retilen rnlerin pazarlanmas ve %28,4 ile sat sonras destek hizmetleri
salanmasdr.
Giriimlerin 2008 yl Aratrmas sonularna gre 2007 ylnda kamu kurum
ve kurulular ile iletiimde nterneti kullanma oran %68,8dir. Aratrmada bilgi
almak amac ilk srada yer alrken, bunu form almak (indirmek) takip etmekte-
dir. Kamu kurum ve kurulular ile iletiimde nterneti kullanmayan giriimlerin be-
lirttii en nemli neden yz yze grmeyi tercih etmeleridir.
2008 yl Aratrmas sonularna gre 2007 ylnda nternet eriimine sahip gi-
riimlerin %17,4 biliim teknolojileri ile ilgili bir gvenlik problemi ile karlam-
tr. 2008 yl Ocak aynda bilgisayar kullanlan giriimlerin %12,5u biliim uzman
istihdam etmitir. 2008 yl Aratrmas sonularna gre 2007 ylnda nternet erii-
mine sahip giriimlerin % 15.4 nternet zerinden sipari vermekte iken, % 9.4
ise internet zerinden sipari almaktadr
12
.
Tablo 8: Giriimlerde Yllara Gre Bilgisayar Kullanm, nternet Eriimi ve Web
Sayfas Sahiplii
Kaynak: TK
12
Bkz. http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri (28.04.2010). TK
Haber Blteni Say:202, 20 Kasm 2009.
Biliim Hukuku
27
Devlet, okul kaynaklarnn toplum tarafndan kullanm yoluyla daha fazla eri-
im salamak, rekabeti ve kamu-zel kesim ortaklklarn artrarak eriim maliyet-
lerini drmek gibi eitli abalarla internet kullanmn yaygnlatrmay amala-
maktadr.
Vatandalarn evrimii olmasn amalayan dier abalar, Trke ierii artr-
mak ve daha yksek deerli e-hizmetler sunmak gibi nternet kullanma isteini art-
trmaya yneliktir. Ancak, internet kullanmndaki deime hznn yaval, saysal
uurumu azaltmak iin daha fazla abann gerektiini gstermektedir.
Dier yandan, dnyadaki internet kullanclarnn gnmzdeki tahmini saysnn
1 milyar 750 milyonu, bir gnde gnderilen elektronik postalar tahmini toplam say-
snn 150 milyar, Bir gnde internet ortamna eklenen bloglar :305 bini, Googleda
bir gnde yaplan aramalar :1 milyar 600 bini bulduunu da belirtmeliyiz
13
.
Yukardaki tablolardan da grlecei zere, internet kullanm gerek lkemizde
gerek dnyada giderek ok daha yaygnlamakta, kullanm alann geniletmekte,
gnlk hayatn aknda bulunan her konuda interneti ilikilendirmek mmkn ol-
maktadr. nternetin lkemizde AB lkelerine gre daha az yaygn bir kullanm ala-
nnda bulunmas elbette ki doal karlanmaldr. Ancak, yllar itibariyle kullanm-
daki art da gzden uzak tutulmamaldr.
Ksacas, gnmz dnyasnda internet gittike yaygnlamaktadr. nternet,
hayatmzdaki bu kapsayc yeri ile insanlk asndan tekerlek ve ate kadar
nemli bir bulu olmutur, dersek herhalde abartm olmayz uras muhakkak
ki, internet ile yakn gelecekte Ivan Goncharovun romanndaki Oblamov gibi hi
evden kmadan tm dnyay kucaklayabileceiz. O hayal dnyasnda bunu ya-
pyordu, biz nternet kullanarak yapacaz.
Ancak internet kullanmak grnd kadar sadece kolaylklar getiren ve hi
sorunu olmayan bir i deildir. Bu i gerekten ok ciddi tehlikeler de iermek-
tedir.
Szgelimi, internet ortamnda bir yazy grp, fkelenir ve interaktif ortamda,
yaznn altna bir yorum yaparsnz ancak Trk Ceza Kanununa gre su olutu-
ran bir fiilden tr yarglanabilirsiniz. Ya da sanal bir alveri sitesinden CD al-
dktan sonra, ertesi gn internet korsanlar tarafndan kredi kartnzdan 3000 do-
lar para ekildiini grrsnz. Bilgisayarnzda ok gizli bir proje gelitirirsiniz, siz
bundan milyon dolarlar kazanmak iin birileri ile grrken bakarsnz ki, bir gece
bilgisayara giren virs ile kopyalanan o proje bakalar tarafndan yaplm ve si-
zin hedeflediiniz milyon dolarlar internet korsanlarnca kazanlm veya sinema
sanats kz arkada ile yaad bir fanteziyi cep telefonuna kaydeden sporcu-
13
http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2010/03/100308_bbc_poll.shtml (27.04.2010).
28
nun yapt gibi, ilikileri bittiinde o an hatrlatmak iin tand, tanmad her-
kese maille yollayanlara da rastlamak mmkndr
te yandan interneti dzenlemek gerekten ok byk zorluklar iermekte-
dir. Bunlarn banda phesiz ki, internetin bir meknla snrl olmamas gelmek-
tedir. Su sz konusu olduunda genel olarak bilgisayarn veya servis salayc-
nn olduu mekn dikkate alnmaktadr. Ancak, bu durum bilgisayarn sahibinin
su iledii anlamna da gelmeyebilmektedir. Dier yandan kimliklere ilikin ciddi
bir sorun vardr ki, zellikle anlk iletiim salayan programlarda, chat odalarnda,
messengerde, kiiler gerek kimliklerini, yalarn, cinsiyetlerini birbirlerinden gizle-
yerek veya istedikleri gibi aktararak iletiim kurabilmektedir. Yine 18 yan altnda
olduu halde stnde olduunu syleyerek yana uygun olmayan internet ortam-
larna erien ocuklar da olabilmektedir. nternet ortamndan fikir ve sanat eserleri
korsanl, tketicinin yanltlmasn, aldatlmasn beraberinde getiren organizas-
yonlar artk sklkla rastladmz fiiller halini almtr.
Bu kitap, internetin giderek yaygnlaan bu kullanm alanlarnda ortaya ka-
bilecek sorunlara kar hukuki yollarn irdelenmesi maksadyla kaleme alnmtr.
ncelikle, internet alanna ilikin kavramlar zerinde durulmakta, akabinde internet
sular, siber veya sanal sular dediimiz hususlarda ulusal ve uluslar aras yak-
lamlara gnderme yaplarak lkemizdeki brokratik yap, mevzuat ekillenmesi
ve hayatn her alannda internet yoluyla ilenen/ ilenmesi muhtemel sulara y-
nelik Trk hukuk dzenlemeleri aktarlmaktadr.
29
I. Blm
nternetin Tarihi Geliimi ve
lkemizdeki Kamusal likiler
A. NTERNETN TARH GELM VE BAZI KAVRAMLAR
Bilgisayarlarn, eitli yntemlerle birbirine balanabilir hale gelerek bilgisayar
alarn oluturmaya balamas, biliim teknolojisinin dnyada bilginin kreselle-
mesini ve kendisini daha hzl retmesini ve dntrmesini salayan bir gelime
olmutur. Kukusuz ki, teknolojik gelimeleri tetikleyen en nemli olay, dnya a-
pndaki kkl bykl bilgisayar alarnn kurulmas ve varl deil, btn bilgi-
sayar alarn kapsayan genel bir a olan nternetin tesis edilmesi olmutur.
14
nternet, birden fazla haberleme ann (network), birlikte meydana getirdik-
leri bir iletiim ortamdr. Bu iletiim alar, bilgisayarlar ile rlmtr. Yani, inter-
net bilgisayarlar arasnda kurulmu bir haberleme adr. nternet, kiilerin dnya
zerinde birbirleri ile ok geni ama ve ierikte iletiim kurmalarn, bilgi alve-
riinde bulunmalarn salayan ortak iletiim alt yapsdr.
15
Ancak, internet dn-
yadaki bilgi alarnn tamam olmayp, dnya apnda ok sayda bilgisayara ve
bilgisayar alarna balant kurabilen ve bunu dnya apnda kabul edilen bilgi
alar protokolne (TCP/IP) bal olarak, zel bir a mimarnn tannmas vasta-
syla gerekletirerek bilgiye eriim salayan bir bilgi adr.
16
Belli bir merkezi ol-
mayan, geni seviyede planlanm hiyerarik bir yaps bulunmayan kresel bir a
14
Hatice Aknc, A. E. Al, C. Er; Trk Ceza Kanunu ve Biliim Sular, nternet ve Hu-
kuk, Der: Yeim M. Atamer, stanbul, 2004.s.166.
15
Volkan Sraba, nternet ve Radyo Televizyon Araclyla Kiilik Haklarna Tecavz (n-
ternet Rejimi) Adalet Yaynlar, Ankara, 2003.s.522.
16
Yavuz Kaplan, nternet Ortamnda Fikri Haklarn Korunmasna Uygulanacak Hukuk,
Sekin Yaynevi, Ankara, 2004, s.33.
30
yaps olarak da nitelendirilen
17
internet, kiilerin dnya zerinde birbirleri ile ok
geni ama ve ierikte iletiim kurmalarn, bilgi alp vermelerini salayan bir ortak
haberleme altyaps olarak dnya yznde gerekten hzla yaygnlamtr.
18
n-
ternet szcnde yer alan net ifadesi bilgisayar a anlamna gelmektedir. Bu
alarn birbirleriyle balant kurmalar ile gelien bir A Sistemi ortaya kmakta-
dr. Bu a sistemi araclyla iletiim kuran milyonlarca bilgisayar birbirlerine ha-
ber ve bilgi iletmektedir
19
. Bu a, ortamda yer alan her trl bilgiye ulam kolayl
salad gibi, dnyann farkl yerlerindeki kullanclarn birbirleriyle iletiim kurma-
larna imkn salamtr.
20
Gnmzde kiilerin birbirleriyle yazl, sesli ve grntl olarak iletiim ku-
rulabildii kiisel ve kitle iletiim yntemlerinden en nemli ve yaygn olarak kul-
lanlanlarndan birisi de internettir. Ama ncelikle internet iin sylenmesi gere-
ken husus bir biliim sistemi olduudur. Geni anlamda biliim sistemi, bilgi ve
verileri otomatik olarak ileyen bir sistemdir. Milattan nce sayma ilemine ya-
rayan abaks ile balayp 1800l yllarda hesap makinelerinin gelitirilmesi ile
ortaya kan bilgisayar 1945lerde askeri amalarla gelitirilmi; 1970lerden iti-
baren ise hafzasnn ykselmesi ve ilem hz ile artk vazgeilmez bir tekno or-
gan olmutur.
nternetin tarihesine baktmzda askeri amalarla Amerika Birleik Devlet-
leri (ABD) tarafndan gelitirildiini grmekteyiz. 1957 ylnda Sovyetler Birliinin
Sputnik uydusunu uzaya gndermesinin ardndan Amerika, ortaya kacak bir sa-
va veya karklk halinde Dnyann eitli yerlerine yerletirilmi sava sistem-
lerini bir bilgisayar a ile ynetme karar vermitir. Bu dorultuda merkeze ba-
mll olmayan ayr ayr alabilen bilgisayarlardan oluan bir a kurulabilmesi
hedeflenmitir. Bu amala Savunma Bakanlnda ARPA isimli bir birim oluturul-
mu ve bu birim baz askeri projelerin birbirinden uzakta olan bilgisayarlarn bir-
birine balanmas yoluyla desteklenmesi zerine almalara balamtr. nce
ABDnin California ve Utah eyaletleri arasnda drt ayr merkez arasnda 1969 y-
lnda bilgi transferi gerekletirilmi, sonra bu model gelitirilerek ARPANET isimli
askeri bir bilgisayar a kurulmutur. ARPANETe bal bilgisayarlar fark tipte ol-
duklar iin TCP/IP ad verilen bir dil gelitirilerek bu bilgisayarlar arasnda iletiim
kurmaya balanmtr. 1980 ylnda TCP/IP protokol sivil kullanma da almtr.
Bilgisayarlar arasnda iletiim salayacak bu ortak dilin sivil hayatta kullanlmas
almas sonucu 1980li yllarda ngiltere ve Japonya gibi lkelerdeki bilgisayarlar
birbirleriyle iletiime geebilmilerdir. 1989 ylnda Cenevredeki bir aratrma mer-
17
Ali Karaglmez, Biliim Sular ve Soruturma Kovuturma Evreleri, Sekin Yaynlar,
Ankara 2005., s.36.
18
Sait Gran, Teoman Aknal, Koksal Bayraktar, Erdener Yurtcan, Abuzer Kendigelen,
nder Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, stanbul, 2000, s.11.
19
Hasan Snar, nternet ve Ceza Hukuku, stanbul, 2001 s.21
20
Murat nemli, nternet Sularyla Mcadele Yntemleri, (yaymlanmam yksek lisans
tezi) TODAE, Ankara, Nisan 2004, s.9.
Biliim Hukuku
31
kezinde World Wide Web (www) gelitirilerek internet kullanclarnn birbirleriyle
daha rahat iletiim kurmalar salanm, 1990 ylnda ise World Wide Webin da-
yand en temel dosya protokol olan Hyper-Text Transfer Protocol (HTTP) ge-
litirilmitir. zel sektr kurulularnn 1990l yllarda kendi alarn gelitirmeleri
sonucu internet askeri ve resmi kurumlarn ynlendirmesinden km gnmz-
deki halini almtr.
21

nternetin daha iyi anlalabilmesi iin ncelikle bilgisayardan balayarak en ok
kullanlan baz kavramlar u ekilde tanmlayabiliriz.
Bilgisayar, kullanclardan ald verilerle aritmetik ve mantksal ilemleri ya-
pabilen ve yapt ilemlerin sonularn saklayabilen, saklanan bilgilere istenildi-
inde ulalabilen elektronik bir makinedir. Bir baka ekilde de, uzun ve karmak
hesaplar dahi byk bir hzla yapabilen, lojik (mantksal) balantlara dayal karar
verip, ilem yrten makine olarak tanmlanabilir.
22
Veri, biliim sistemlerinin en temel birimidir. Biliim sistemlerinin amac, veriyi
saklamak, ilemek ve sonu karmaktr. Veri, bilgilerin belirli bir formata dn-
trlm halidir
23
. Baka bir tanmla ...bilgisayar tarafndan iletiim, aklama ve
ilem amacyla herhangi bir ama, konu, durum, koul, fikir ya da dier unsur-
lar akla mak iin (ve) saylar, harfleri, simgeleri belirtmek zere kullanlan genel
terimdir.
24
Veri; her trl bilginin, bilgisayarn ilem yapabilecei, sonular retebi-
lecei, saklayabilecei ve gerektiinde yeniden okuyabilecei ekilde saysal bi-
rimlere dntrlm halidir.
25
Bilgisayar program, bir bilgisayar sisteminin zel bir ilem veya grev yap-
masn salayacak dzene konulmu komut dizilimidir. Bir baka tanmla, Bilgisa-
yarn almasnn temelinde iletim sistemi ad verilen ve bilgisayarn alabil-
mesi iin gerekli veriler, komutlar ve dosyalar ieren ana program vardr. Bilgisayar
ald zaman harekete geen ve otomatik olarak yklenen dosyalar ve komut-
lar, kullancnn bilgisayarda ilem yapabilmesini salayan zemini olutururlar. le-
tim sistemine bilgisayarn ruhu diyebiliriz. Dos, Windows, Linux, Zenix gibi farkl
iletim sistemleri mevcuttur. letim sistemi de temelde bir bilgisayar programdr
ve bilgisayarn hangi durumda nasl davranmas gerektiini bildiren komutlar ie-
rir. Bilgisayar komutlarla hareket eder, Bilgisayar programlar da bilgisayara komut
21
Bkz. H.Snar, s.22-23
22
Turhan zkan, Btn Ynleriyle Bilgisayar ve Basic Programlama Dili Esaslar, stan-
bul, 1992, s.3.
23
R.Ylmaz Yazcolu, Bilgisayar Sular Kriminolojik Sosyolojik ve Hukuki Boyutlar le,
Alfa yaynlar, stanbul, 1997, s.29.
24
A. Caner Yenidnya ve O. Deirmenci, Mukayeseli Hukukta ve Trk Hukukunda Biliim
Sular, Legal Yaynclk, stanbul, s.48. Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesi, madde
1.
25
Murat Volkan Dlger, Biliim Sular, Sekin Yaynevi, Ankara 2004, s.48.
32
veren ve belli durumlarda belli ekilde almasn dzenleyen, ilemleri sraya ko-
yan, belli yaplar oluturabilen komut dizilimleridir
26
.
Arayz (interface), farkl iki yazlm, iki donanm ya da yazlm-donanm ara-
sndaki uyumu salamak, istenmeyen etkileri nlemek amacyla kullanlan ortak
snr olarak tanmlanabilir. Daha genel anlamda, bir mekanizma ile onun kullan-
cs arasndaki etkileime araclk eden yzeye, veya ortama denir. Bilgisayar tek-
nolojisinde kullanlan arayzler 2ye ayrlr:Komut satr arayz Kullanc yazarak
girdigi komutlarla i grr. (rnek: DOS) Grafiksel kullanc arayz Kullanc fare,
oyun ubuu gibi yan aralarla bir benzetmenin yardm ile i grr. (rnek: Win-
dows, KDE, Gnome)
27
.
TCP/IP Protokol, Bilgi a zerindeki bilgi iletimi ve paylam baz kural-
lar dahilinde yaplmaktadr. Bu kurallara, internet protokolleri ya da TCP/IP (Trans-
mission Control Protocol/ internet protocol) protokoller ailesi denir. Bu protokoller
adeta birbirleriyle iletiim kuran milyonlarca bilgisayardan oluan bir ada yer alan
farkl yapdaki bilgisayarlarn birbirleriyle iletiim kurabilmeleri iin oluturulan bir
anlama dilidir. TCP/IP protokoln oluturan TCP mesajlarn doru yere ulatrl-
masndan; IP ise adresleme sisteminden sorumludur.
28
TCP/IP protokolnn d-
nda baz anlama dilleri oluturulmusa da genel olarak kabul grmediinden
u an iin internet anda en ok kullanlan anlama dili TCP/IP protokoldr. n-
ternet zerindeki bilgi iletimi ve paylam baz kurallar dhilinde yaplmaktadr. Bu
kurallara ksaca internet protokolleri, ya da TCP/IP protokoller ailesi denir.
29
n-
gilizce Transport Control Protokol szcklerinin ksaltlm hali olan TCP iletim
kontrol protokol anlamna, P ise internet protokol anlamna gelmektedir. n-
ternet hizmetlerini kullanabilmek iin gerekli olan tm yazlmlar ve balant ya-
zlmlar, TCP/IP protokolne uygun olarak iletiim kurarlar ve ilev grrler.
30
Bu
protokollere rnek olarak, internet zerindeki bilgisayarlar arasnda dosya alma/
gnderme protokol (FTP, File Transfer Protocol), Elektronik posta iletiim proto-
kol (SMTP Simple Mail Transfer Protocol), TELNET protokol (internet zerindeki
baka bir bilgisayarda etkileimli alma iin gelitirilen *login* protokol) verile-
bilir. Adn ska duyduumuz WWW (ya da web) ortamnda birbirine balanm
26
http://74.125.77.132/search?q=cache:eQWWVDjgKTsJ:softwarehaber.blogcu.com/
bilgisayar-programciligi-bilgisayar-programi-programlama-dili-ne/2852013+bilgisayar+p
rogramlar%C4%B1+nelerdir&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (22.04.2010)
27
http://74.125.77.132/search?q=cache:WwYMpjdPui4J:baybul.com/ansiklopedik-
bilgiler/330181-arayuz-nedir.html+aray%C3%BCz+nedir&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr
(22.04.2010)
28
Berrin Akbulut, Trk Ceza Hukukunda Biliim Sular, Yaynlanmam Doktora Tezi,
Konya, 1999 s.17
29
zgr Eralp, Biliim Sulusuna Giden Yol - IP, http://www.turkhukuksitesi. com/hu-
kukforum/art_showarticle.php?s=7944ddedb4e7157a0b8244ddab491df9& id=166
28.3.2005
30
M. V. Dlger, 2004, s.52.
Biliim Hukuku
33
farkl trden objelerin iletilmesini salayan protokol ise Hyper Text Transfer Proto-
col (HTTP) olarak adlandrlmaktadr.
31
World Wide Web (www) ksaca web; bir ok internet hizmetini birletiren bir
ara olarak; yaz, resim, ses, video, animasyon gibi pek ok fark nitelikteki veri-
lere etkileimli olarak ulamamz salayan oklu bir hiper ortam sistemidir. B-
tn bu farkl yaplardaki veriler uygun bir standart ile bir arada kullanlarak bir web
taraycsnda grntlenebilir.
32
Hiper ortam, bir dkmandan baka bir dkma-
nn arlmasna (navigate) imkan verir (i ie dkmanlar). Bu ortamdaki her
veri (object), baka bir veriyi arabilir (link). Link, ayn dkman iinde baka
bir yere olabildii gibi, fiziksel olarak baka bir yerde de (internet zerindeki her-
hangi bir makinada) olabilir. Btn bu farkl yapdaki veriler uygun bir standart ile
bir arada kullanlp bir web taraycsnda (web browser) grntlenebilir. Webin
dier bir ilevi de, teki baz internet servislerini kendi ierisinde barndrmas-
dr (ftp, gopher, news, wais gibi). Web uygulamalar (Web sayfalar), web liste-
leyicilerinde/tarayclarnda (Browser, Gezgin, Tarayc) grntlenir. Web sayfa-
lar, baka sayfalara ve deiik trden verilere hiper linkler iermektedir. Buralara
fare (mouse) ile tklayarak, baka sayfalara, oradan da baka sayfalara gemek
mmkndr. Bu aslnda ok basit bir bilgiye ulam modelidir. Web Sistemleri,
kullanlan platformdan bamszdr. Bir Macintosh, Pc ya da Unix Web listeleyi-
cisi ayn sayfalar, ayn ekilde alrlar. Sayfalarn alnd web servisleri de farkl
bilgisayar platformlarnda olabilir. Web listeleyicileri ve web servis salayc or-
tamlar hemen hemen tm dnyada her yerde vardr ve global olarak kullanm-
lar stel bir ekilde artmaktadr. Web yapsnn bu kadar ok kabul grmesinin
baz sebeplerini sralamak gerekirse, hereyden nce web ak bir sistemdir.
Platform, bilgisayar, iletim sistemi vb ile baml deildir. Web zerinden pek
ok bilgi kaynana kolayca eriilebilir. Web uygulamalar gelitirmek ve bunlar
kullanma sunmak ok kolaydr
33
Web Browser (web taraycs), internet zerindeki tm bilgilere bakabilmek
ve bu bilgilerle etkileim halinde olabilme imkan veren bir uygulama programdr.
Web taraycs ile web adreslerine eriilir.
Bilgisayar kullancsnn internet araclyla bir Web hizmet merkezine balan-
dktan sonra tek seferde ekranna aktarabildii yaz resim grafik veya ses bilgilerini
ieren farkl verilerden de oluabilen web sayfas, HTML (Hypertext Markup Lan-
guage) ad verilen iaretleme dili kullanlarak oluturulur. Bu iaretleme dili saye-
sinde bir web sayfasnda hangi kelime veya cmleye tklandnda hangi sayfaya
balanlaca web sayfasndaki resimlerin nereden alnaca ve sayfaya ilikin di-
31
. Eralp, 2005.
32
Aslan nan, nternet El Kitab, stanbul, 1999 s.72
33
http://74.125.77.132/search?q=cache:DeFGoQ1-yAIJ:www.bilisimterimleri.com/bilgisayar_
bilgisi/bilgi/52.html+world+wide+web+nedir&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (22.04.2010).
34
er unsurlar ilev kazanrlar.
34
1994n sonlarnda en popler ve yaygn kullanm
olan Web Browser Mosaic idi. Bu yzden Web denildiinde Mosaic akla gelirdi.
Netscape Navigator. Netscapein ilk srm (1.0) 1994 sonlarnda kt. 4.0 sr-
mnde, Netscape Composer (html editr), Netscape Messenger (e-posta prog-
ram), Netscape Collabra (News Program), ve Netscape Conference ile Navigator
birlikte gelmektedir. 7.0 kt(2000) Netscapein dnda 1995in ortalarnda, Micro-
soft, Mosaic tabanl bir Web Listeleyicisi kard :Microsoft Internet Explorer. Dier
adyla a taraycs, kullanclarn a sunucular zerinde yer alan HTML sayfala-
rn amasn salayan yazlmdr. u anda en yaygn kullanlan tarayclar, Micro-
soft nternet Explorer, Mozilla, Firefox, ve Safaridir
35
.
Domain Name, (DNS, Domain Name System/ alan ad sistemi) olarak adlan-
drlan hiyerarik bir isimlendirme sistemi ile (alan ad sistemi), internete bal bil-
gisayarlara ve bilgisayar sistemlerine isimler verilir. DNS de aslnda bir TCP/IP
servis protokoldr. DNS, host olarak adlandrlan internete bal tm birimlerin
yerel olarak bir aa yaps iinde gruplandrlmasn salar. Bu ekilde, btn ad-
reslerin her yerde tanml olmasna gerek kalmaz.
36
Her bir internet adresine 4 ha-
neli bir numara karlk gelir, a.b.c.d eklindeki bu numaralara IP (Internet Proto-
col) numaralar denir. Burada, a,b,c ve d 0-255 arasnda deien bir tam saydr.
(32 bit adresleme sistemi). Her internet adresinin ilk ksm bulunduu domainin
network adresini, son ksm ise makinenin (host) numaras verecek ekilde ikiye
blnr.
37
nternet zerindeki her bilgisayarn o anda sadece kendisine ait olan bir
adresi vardr. Statik IP srekli size ait olan bir IP adresinin olmas ve bilgisayarnza
tanmlanmasdr.
38
1992 ylndan beri. Avrupada IP numaras datm Yerel Inter-
net Kayt Merkezleri (Local Internet Registries) tarafndan yaplmaktadr. ABDde
bulunan Global Internet Registry, Avrupa blgesindeki IP numaras datm yetki-
sini RIPE NCC (Rseaux IP Europens Network Coordination Center) organizas-
yonuna vermitir. RIPE NCC de elindeki IP numaras bloklarn Avrupadaki lke-
lerde Yerel Internet Kayt Merkezleri aracl ile datmaktadr. Trkiye de ise IP
numaras datm yetkisi RIPE tarafndan ULAKBMe verilmitir.
39
lkemizde hali
34
Ahmet Turan Kksal, Oktay Dilek, Eser Sarp, Kim Korkar Bilgisayardan- nternet, stan-
bul, 1999 s.50.
35
A tarayc modelleri: Gecko tabanl olanlar, Mozilla, Mozilla Firefox, Netscape, Ga-
leon, K-Meleon,Camino/ Internet Explorer tabanl olanlar: Maxthon (Eski ad MyIE2),
NetCaptor, Crazy Browser, NeoP lanet, MSN Explorer, Windows Explorer, Avant Brow-
ser /KHTML tabanl olanlar:Konqueror, ABrowse, Apple Safari OmniWeb (4.5 ve son-
ras) /Dier a tarayclar: Opera,
,
Oregano, Amaya,iCab, NetPositive, OmniWeb, Dillo,
IBrowse, AWeb, Voyager, Espial Escape, HotJava, Arachne, Off By Oney Emacs/W3,
Grail, SkyKruzer /Metin tabanl a tarayclar: ELinks, Lynx, w3m, Links, Netrik, bkz.
http://www.ebilge.com/56614/Web_tarayicisi_nedir.html (20.04.2010)
36
nternet Adresi Nedir? http://www.insite.com.tr/index.asp? (10.1.2006)
37
. Eralp, 2005.
38
Gven eker, Biliim Sularnn Delillendirilmesinde zmir Emniyet Mdrl Bilgi -
lem ube Mdrl Uygulamas, Polis Dergisi, S.37, Kasm-Aralk 2003, s.74.
39
. Eralp, 2005, daha geni bilgi iin bkz. http://www.insite.com.tr/index.asp?
Biliim Hukuku
35
hazrda alan ad ve IP numaralarnn datm ODT, ULAKNET tarafndan yapl-
maktadr
40
. nternet an oluturan her birim sadece kendine ait bir IP adresine sa-
hiptir. Bu IP adresleri kullanclarn kullanm iin www.site_ad.com gibi kolay ha-
trlanr adreslere karlk drlr. DNS sunucular, internet adreslerinin IP adresi
karln kaytl tutmaktadr. Sistem makine isimlerini IP adreslerine, IP adresle-
rini ise makine isimlerine evirir. Bir DNS istemci bir bilgisayarn ismine karlk IP
adresini bulmak istedii zaman isim sunucuya bavurur. sim sunucu, yani DNS
sunucu da eer kendi veritabannda yle bir ad varsa, bu ada karlk gelen IP
adresini istemciye gnderir. DNS veritabanna kaytlarn elle, tek tek girilmesi ge-
rekir. DNS stlendii grev gerei hzl olmak zorundadr. Bu yzden sorgulamalar
512 byteden kk ise UDP zerinden alacaktr. nternet adresleri ilk nce lke-
lere gre ayrlr. Adreslerin sonundaki tr, de, uk gibi ifadeler adresin bulunduu l-
keyi gsterir. rnein tr Trkiyeyi, de Almanyay, uk ngiltereyi gsterir. ABD ad-
resleri iin bir lke taks kullanlmaz nk DNS ve benzeri uygulamalar yaratan
lke ABDdir. te yandan, ABDye zel kurulular iin us uzants yaratlmtr. n-
ternet adresleri lkelere ayrldktan sonra com, edu, gov gibi daha alt blmlere
ayrlr. Bu ifadeler DNSde st dzey (top-level) alan adlarna karlk gelir. st d-
zey alan adlar aadaki gibidir:
com : Ticari kurulular,.
edu : Eitim kurumlarn,
40
Nic.tr (.tr Alan Adlar) Ynetimi, 1991 ylndan bu yana Trkiye yi ilk olarak nternete
balayan Orta Dou Teknik niversitesi (ODT) bnyesinde, ICANN ve IANA rehberli-
inde almalarna devam etmektedir. .tr alan ad ilemleri iin gerekli olan politika ve
prosedrler, 1991-1998 yllar arasnda, ODT- Bilgi lem Daire Bakanlnca oluturul-
mu ve uygulanmtr. Alan ad tescil ve destek ilemleri, hzla artan ilemler ve ynetim
yk nedeniyle 1998 ylndan itibaren BDB binasnda, ayr bir birim olarak yrtlmek-
tedir. Nic.tr (.tr Alan Adlar) Ynetiminde gler ayrl ilkesini uygulamak ve alan ad
datmnda yasama, yrtme ve yarg ilevlerini ayrmak adna 2000 ylnda Ula-
trma Bakanl, Internet Kurulu na bal olarak alan, sektr temsilcilerinin yer ald
ve 11 kurumsal yeden oluan DNS alma Grubu oluturmutur. Bu balamda,
2000 ylndan bu yana DNS alma Grubu politika ve kurallar belirleme (yasama i-
levi), ODT ise tahsis (yrtme) ilevini yerine getirmektedir. Sz konusu alma grubu,
alan adlar konusunda kamuoyunun katk ve grlerini almak, ok sesli bir ortamda
deerlendirme yapmak, Trkiyede nternet Alan Adlarnn salkl gelimesi iin temel
neriler oluturmak ve bu nerileri Alan Ad Ynetimi (ODT)ne ileterek uygulanmala-
rn salamak amacyla grev yapmaktadr. Internet kullanmndaki hzl art ve bera-
berinde ortaya kan elektronik ticaretteki gelimelerle birlikte, alan adlarnn nem ve
fonksiyonu her geen gn daha ok artmakta, bu ise alan adlar zerindeki uyumazlk-
lar ortaya karmaktadr. Btn dnyada olduu gibi lkemizde de alan adlarna ilikin
uyumazlklar son yllarda art gstermekte, bu uyumazlklarn zmne ynelik ola-
rak gerek uluslararas gerekse ulusal dzeyde tedbirler alnmaya, kurallar oluturulmaya
allmaktadr. Gler ayrl ilkesinin dier bir ilevi, dnyadaki rneklerine benzer bir
anlayla, Uyumazlklar zm Mekanizmas (UM)dr. UM nin oluturulmasna
ynelik almalar, halen DNS alma Grubu koordinatrlnde devam etmektedir..
http://www.msxlabs.org/forum/ext.php?ref=http%3A%2F%2Fwww.nic.tr%2F (22.04.2010)
36
org : Ticari olmayan, hkmete de bal bulunmayan kurumlar,
net : Internet omurgas ilevini stlenen alar,
gov : Hkmete bal kurumlar,
mil : Askeri kurumlar gsterir.
num : Telefon numaralarn bulabileceiniz yerleri,
arpa : Ters DNS sorgulamas yaplabilecek yerleri gstermektedir.
Bu isimlere yakn zaman nce biz veya tv gibi isimler da eklenmitir
41
.
Alan adlar, aa yaps denilen ve belli bir kurala gre dallanan bir yapda kul-
lanlmaktadr. Amerika haricinde, internete bagl olan tm lkelerdeki adresler, o l-
kenin ISO3166 lkekodu ile bitmektedir. Trkiyedeki tm alt alan adresleri, .tr ile
bitmektedir. rnein; marine.ulakbim.gov.tr adresinde: tr Trkiyeyi, gov alt ala-
41
lkemizde alan adna ilikin tarihsel sre u ekilde gelimitir: 1991: Trkiye internete
balanm ve ICANN & ODT .tr alan ad Datm balamtr.1997: 30 Nisan 1997
tarihinden itibaren, mil.tr uzantl alan ad, T.C. askeri kurum ve kurulularna tahsis
edilmektedir. 1998: ODT- BDB tarafndan tm Trkiye iin tutulmakta olan DNS
(Domain Name System) kaytlarna bavurular kolaylatrmak adna, WWW zerin-
den etkileimli olarak alnan bavuru sistemini gelitirmek amacyla 2 yeni alan ad
sunumcusu devreye sokulmutur. 16 Haziran 1998 tarihi itibariyle gen.tr (genel kulla-
nm alan ad) bavurular kabul edilmeye balamtr. 1 Temmuz 1998 tarihi itibariyle
nom.tr (kiisel alan ad) bavurular da kabul edilmeye balanmtr. 1999: Alan ad
tanmlamalarn daha hzl ve organize yaplmasn salamak amacyla yeni bir veri-
taban oluturulmas almas balatlmtr. 1999 sonu itibar ile, ODTye kayt et-
tirilmi bulunan 14.477 adet alan ad tanm bulunmaktadr. 2000: 2 Kasm 2000 ta-
rihinde, kamuoyunun katk ve grlerini almak, ok sesli bir ortamda deerlendirme
yapmak, Trkiyede nternet Alan Adlarnn salkl gelimesi iin temel neriler olu-
turmak ve bu nerileri Alan Ad Ynetimi (ODT)ne ileterek uygulanmalarn sala-
mak amacyla DNS alma Grubu (DG) kurulmutur. 2003: 26 Mays 2003 tarihinde
nic.tr alan adlar sahipliinin gvenliini esas alan, kullanl, web-tabanl elektronik
bir sisteme gei yapmtr. Yeni sisteme gei ncesi toplam alan ad says, 45.494
adettir. lk av.tr (mesleki kullanm alan ad) uzantl alan ad 29 Eyll 2003 tarihinde
tahsis edilmitir. 2004: 8 Aralk 2004 tarihi itibariyle dr.tr (mesleki kullanm alan ad)
bavurular kabul edilmeye balamtr. 2005: 25-26 Haziran 2005 tarihlerinde, toplu-
mun ilgili kesimlerinden Uyumsuzluklar zm Mekanizmas (UM) oluturulmasna
ynelik gr al-veriinde bulunabilmek amac ile DNS alma Grubu (DG) tara-
fndan alma toplantlar dzenlenmitir. 2006: 04 Aralk 2006da Trke karekterli
alan adlar tahsisi balamtr. 2007: 10 Ekim 2007de, Nic.tr CENTR (Council of Eu-
ropean National Top-Level Domain Registries) tam yelik bavurusu kabul edilmitir.
2008: 30 Mays 2008 tarihinden itibaren, tsk.tr uzantl alan ad tahsis edilmektedir.
6 Eyll 2008 tarihinde .tr uzantl alan adlar mevcut kurallar dahilinde ve Registry-
Registrar (Kayt otoritesi - Kayt operatr) i modeli uygulamalar ile tahsis edilmeye
balanmtr. 17 Kasm 2008 tarihinde biz.tr, info.tr ve tv.tr uzantlar belgesiz olarak
tahsis edilmeye balanmtr. 2010: 1 Ocak 2010 tarihinde mil.tr uzantl alan adlar
tahsisi durdurulmutur.
http://www.msxlabs.org/forum/ext.php?ref=http%3A%2F%2Fwww.nic.tr%2F (22. 04. 2010)
Biliim Hukuku
37
nn devlet kurumu olduunu, ulakbim bu devlet kurumunu marine bu kurumda
bulunan bir makinayi gstermektedir
42
.
Elektronik Posta (E-Mail, E-Posta), internete bal ok saydaki kullancnn bir-
birleriyle haberleebilmek iin kullandklar elektronik mesaj iletim sistemidir.
43
Inter-
net hizmetleri iinde en ok kullanlan hizmet tr e-maildir. E-mail geleneksel posta
sistemi ile ayn ileve sahip olan bir iletiim trdr.
44
1971 ylnda gelitirilen e-mail
balangta sadece dz yaz mesajlar gndermek amacyla kullanlabilirken, 1995ten
itibaren teknolojik ilerleme ile, e-maille resim, ses, video, html dokmanlar, alabilir
program vb. iletme mmkn hale gelmitir.
45
E-mail sisteminden yararlanabilmek iin
kullanclarn bir e-mail adresine sahip olmalar gereklidir. E-mail adresleri, kullanc-
lara eriim saladklar servis salayc araclyla salanabilecei gibi, internet ze-
rinde bulunan ok saydaki e-mail sistemlerinden de cretsiz olarak temini mmkn-
dr. Bir e-mail adresine sahip olan herkes, bir internet balantsn kullanarak e-mailin
salad imkanlardan yararlanabilmektedir. Alcya gnderilen e-mail mesajlar bilgi-
sayarn belleine veya CD/diskete kaydedilebilecei gibi bir yazc yardmyla basla-
bilir veya baka kullanclara yine e-mail yoluyla gnderilebilir. Gnderilen e-mail me-
sajlar, alc iin ayrlan dijital e-mail kutusunda depolanr ve alc diledii an herhangi
bir yerde bulunan internet balantsn kullanarak e-mail kutusu nu aar ve mesajla-
rna ulaabilir.

Elektronik postalarn ok gvenli olduu sylenemez; e-mail bir yere
ularken pek ok domainden geebilir ve buralarda istenilirse e-maillerin ieriine
baklabilir.

nternetteki gvenlik sorunlar, ticari kullanmn artmaya balad 1995ten
itibaren ciddi olarak ele alnmtr. Birok e-mail adresinin ana server, hostingi Ame-
rika Birleik Devletlerinde yer almaktadr. Dnyann internet alt yapsna sahip olan
lkesi de ABD olduundan istenir ise btn e-mailler ABD tarafndan okunabilmek-
tedir. Okunmasa da e-maillerin bir kopyas saklanmaktadr.
Posta Listeleri ve Haber Gruplar, internet belirli konularla grup oluturan ok
sayda kii arasnda gr ve dnce alverii veya tartma olana salayan
bir ara olma zelliini de tar. Bu tartma ortamlar e-mail yoluyla oluturulduk-
larnda buna posta listeleri denir. Bu gruplar haber grubu eklinde zel bir nitelikte
de olabilir. Posta listeleri belirli bir konu zerinde gr, dnce alveriinde bu-
42
http://74.125.77.132/search?q=cache:T6K45EtNQgAJ:www.mehmetduran.com/Blog.
aspx/Makale/DNS-(Domain-Name-System---Alan-Adi-Sistemi)/112+alan+ad%C4%B1
+sistemi+domain+name&cd=6&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (22,04.2010).
43
ATO(Ankara Ticaret Odas), Elektronik Ticaret ve nternet, Ankara 1999, s. 27; Recep
Baki Deniz., Internette Pazarlama ve Trkiyedeki Boyutlar, stanbul 2001, s. 4; brahim
Krova, Pnar Oztrk., Internette Ticaret ve Hukuksal Sorunlar, stanbul Ticaret Odas,
stanbul 2000, s. 9.
44
Sibel zel., Medya ve Internette Kiilik Hakknn Korunmas, Ankara 2004, s. 151; M.
Tevetolu. (Derleyen), Biliim Hukuku, Kadir Has niversitesi Yaynlar, 2006, M. F. Yl-
drm / T. Memiin Teblii, s. 514-532.
45
ATO,a.ge., s. 27; E-mail, esas olarak metin haline dntrlm yazlarn iletilmesin de
kullanlsa da, saysallatrlm konumalar, grak grntler ile her tr dos yann ek ek-
linde kar tarafa ulatrlmasnda da kullanlmaktadr.
38
lunmak amacyla oluturulan ve katlmclarn e-mail adreslerinden oluan ortam-
lardr. Bu gruptaki herhangi bir kii, e-mailini ilgili listeye gnderir, liste dzenleme
servisi de gelen bu e-maili bu gruba ye olan herkese datr.
46
Bu ortam saye-
sinde birbirlerini tanmayan ancak ilgi konular benzeyen kullanclar ayn konuda
gr bildirme ve tartma yoluyla yeni dnceler retebilirler.
Haber gruplarnda ise, posta listelerinden farkl olarak ye olmak gerekmemek-
tedir. Haber gruplar, internet a zerinde tartmalarn yaplabildii blmlere veri-
len isimdir.
47
Bu blmlere tm kullanclar tarafndan mesaj gnderilebilir ve dier
kullanclar da bu mesajlar izleyebilir.
48
Haber gruplarnn mesajlarnn gnderil-
mesi NNTP isimli bir internet protokol ile gerekletirilmektedir.
49
Usenet (Dnya apnda oklu tartma ve iletiim platformu), konularna gre
hiyerarik olarak snflanm binlerce haber grubundan oluan ve dnyadaki milyon-
larca kullancnn ok deiik konularda gr ve dncelerini aklamak zere yaz-
lar ve haberler gnderdii bir tartma ortamdr.
50
Usenet en eski internet servislerin-
dendir. Useneti oluturan her haber gurubunun bir ismi vardr. Bu gruplar konularna
gre hiyerarik olarak snflandrrlar bu nedenle bir haber grubunun isminden hangi
konuyla ilgili olduunu ve o konuyla ilgili dier haber gruplar arasndaki hiyerarik
yeri belirlemek mmkndr.
51
Usenette mesaj trafii internet hatlarnn yannda Bit-
net, UUCP gibi hatlar zerinde de yaplabilir. Dolaysyla Usenet srf internete zg
bir iletiim yolu, alan deildir.
52
Usenet bir kurulu veya bir rgt olarak nitelendirile-
mez. Zira Usenet sisteminin btn stnde mesaj akn kontrol eden merkezi bir
otorite yoktur.
53
Ancak yerel Usenet servis salayclar bnyelerindeki gruplar kont-
rol edip baz gruplar listelerden karabilirler. Usenet gruplar genellikle bir ileten
tarafndan ynetilir ve mesajlar haber grubundan sorumlu olarak iletene gnderilir,
iletende bu mesajlar toplu olarak datr. Dolaysyla bu yolla ileten, mesajlar hu-
kuka ve grubun amacna uygunluk asndan denetleyebilir.
54
IRC (nternette Canl Sohbet- chat/leme), nternet araclyla sohbet anla-
mndadr. nternette sohbet (chat) ve annda karlkl mesajlama
55
(Instant
46
. Krova- P. ztrk, s. 12.
47
Hasan Snar, nternet ve Ceza Hukuku, stanbul 2001, s. 36; Krova/ztrk, s. 11; De-
niz, s. 5.
48
Hasan Snar, s. 36.
49
Recep B. Deniz, s. 5.
50
Sibel zel, s. 153; Sevil Yldz, Suta Ara Olarak nternetin Teknik ve Hukuki Ynden
ncelenmesi, Ankara, 2007, s. 30; Aslan nan., Internet El Kitab, stanbul 2000, s. 47.
51
Hasan Snar, s.36.
52
ATO, s. 34; Krova/ztrk, s. 11.
53
Hasan Snar, s.37.
54
Hasan Snar, s.37; Aslan nan, s. 47; Sevil Yldz, s. 31.
55
Annda mesajlama, bir bilgisayar program sayesinde, ye olarak, listenize eklediiniz
kiilerle gerek zamanl olarak iletiim kurmaktr. En bilinen annda mesajlama prog-
ramlar Yahoo Messenger, MSN Messenger, Google Talk ve Skypedr. Gnmzde ise
Biliim Hukuku
39
Messaging-IM) nternet zerinden olarak karlkl iki veya daha fazla kii arasnda
yazarak kurulan iletiimdir. Windows Live Messenger, Yahoo! Messenger, Skype,
vb. kullanclar bu hizmetlerinden cretsiz yararlandrmaktadr. Gnmz teknoloji-
leri, evrimii olarak sohbet etmeyi, birbirini grerek (bilgisayar kameralar aracl
ile) ve stelik bedava olmas nedeni ile daha da ekici hale getirmektedir. Bu hiz-
metlerden yararlanan kullanclar arkada listelerine ekledikleri kullanclarn ev-
rimii (online) olup olmadklarn, evrimii iseler megul olup olmadklarn gre-
bilirler. Kullanclar sohbet etmek veya karlkl mesajlamak istemedikleri kiileri
engelleme olanana sahiptirler
56
. Sohbet iin balanan servera (sunucu) IRC ser-
ver denir. Bir IRC Servera (sunucusuna) server irc.domain.com eklinde bala-
nlabilir. Bir ok kiinin ayn anda etkileimli mesajla haberleebildii platformun ve
bunu salayan programlarn genel ismidir.
57
IRCin haber gruplarndan fark, ileti-
imin ayn anda gereklemesidir. IRCde belirli bir konuda konumak, tartmak
isteyen insanlar kanal olarak isimlendirilen ve genellikle bir konusu olan alanlarda
toplanrlar. Birisinin yazd mesaj, o anda kanaldaki herkese ayn anda iletilir.
58

IRC olarak nitelenen sohbet faaliyetini, sadece internetin bir elence arac olarak
kullanlmas eklinde dnmek doru saylamaz. Zira, internet sohbetleri, dnya-
nn drt yanndaki farkl lkelerden katlan insanlar, ayn anda tek bir kanaln ie-
risine toplamasyla, bugne kadar ei grlmemi bir iletiim zenginlii gerekle-
tirmekte ve gelecee dnk yeni iletiim modellerine de rnek tekil etmektedir.
59

Gnmzde, en ok kullanlan IRC programlarna rnek olarak, ICQ ve MIRC ve-
rilebilir. Teknolojinin yaygnlamasyla internet zerinden yaplan haberlemelerde
byk oranda bir art olumaktadr. internet zerinden yaplan haberlemelerin
byk bir blmn de kullanclarn karlkl kulland MSN, messenger prog-
ram oluturmaktadr. Kiisel haberleme ve bir sohbet program olan MSN de kul-
lanclarn ifrelerinin alnmas/ krlmas gibi olaylarla sklkla karlalmaktadr.
60

nternette bir dier nemli iletiim ortam da sohbet odalardr. Bunlar, ok sayda
kiinin evrimii olarak gerek zamanda bulutuu bazen forum da denen ortam-
baz annda mesajlama yazlmlar video konferans, Voice Over IP zellii de sunmaya
balamtr. Mesajlama yazlmlar kiiler arasnda ok pratik ve hzl bir ekilde bir ile-
tiim kurulmas iin ok faydal olmak ile birlikte, beraberinde ok ciddi gvenlik risk-
leri de tamaktadrlar. http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri
(27.04. 2010).
56
http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri (27.04. 2010).
57
ATO, s. 36; Deniz, s. 6; Snar, s. 38; Krova / ztrk, s. 12.
58
Krova/ztrk, s. 12.
59
H. Snar, s. 38.
60
MSN ifre hrszlar hakknda TRK TCARET KANUNU hkmlerine gre biliim sulusu
ilemi yaplmakta, MSN ifresi alan kiiler yakalanabilmektedir. Microsoft Corporationun
Trkiye temsilcilii olan stanbuldaki irkete savclklar tarafndan yaz yazlarak ifresi
alnan kiinin adresini kullanan kiilerin IP numaralarnn tarih ve saat detaylar ile bir-
likte gnderilmesi istenmekte, bunun zerine irket tarafndan IP numaralarnn tarih ve
saatlerinin olduu dkm savclklara gnderilmektedir. Daha sonra IP numaralar, kar-
sndaki tarih ve saatleri l Telekom Mdrlklerine gnderilerek kullanclar tespit edi-
lebilmektedir. Bkz. V. Sraba, Volkan Sraba, nternet ve Radyo Televizyon Yaync-
lyla Kiilik Haklarna Tecavz (nternet Hukuku) Adalet Yaynlar, Ankara, 2007.
40
lardr. Bu ortamlarda istenmeyen davranlarda bulunanlar, baz sitelerde gnll
kiiler tarafndan gzlemlenir ve uygunsuz yaz ve davranlarda bulunanlarn o
ortama tekrar girileri engellenir. Eer byle bir denetimin olmad ortamlarda o-
cuklar bulunuyor ise bu onlar asndan tehlikeler dourabilir
61
.
Telnet, internet a zerindeki bir makineye uzaktan balanmak iin gelitiri-
len bir TCP/IP protokol ile bu ii yapan programlara verilen genel isimdir.
62
Tel-
net sistemi, bilgiye daha kolay ve hzl ulaabilme gereksiniminin bir sonucudur.
Bu nedenle, bu sistemi en ok kullanan kurulular ktphanelerdir.
63
rnein,
stanbuldan veya lkenin herhangi bir yerinden ODT Ktphanesine ve ABD
Kongre Ktphanesine telnet sistemi ile ulalabilmektedir.
Bilgisayar lan Panolar (BP), Burada gnderilen mesajlar zel deildir, ilan
panosuna giren her kullanc tarafndan okunabilir, merkezi bir host tarafndan idare
edilen sanal panoya e-mail yoluyla abone olan kullanclardan gelen mesajlar, dier
abone kullanclara gnderilir. BP araclyla iletiim geleneksel iletiim eitlerine
gre birok avantaj salamaktadr. Snrsz bilgi ak bu sayede mmkn olmakta-
dr. BPe bir kez girildikten sonra kullanc, ilan panosuna kendi mesajn gnderebi-
lir veya nceden gnderilmi bir mesaja cevap verebilir ya da mesaj gndermeden
tartmalar izleyebilir. BP salad hrriyet ortamyla dnyann eitli yerlerindeki
insanlar bir araya getirmektedir. BP kullanclarn takma isimlerle (nick name/ ms-
tear) veya gerek isimlerini deitirerek panoya mesaj gndermeleri, gerek isimle-
rini kullansalar dahi adreslerinin, telefon numaralarnn bilinmemesi kiileri daha zgr
klmaktadr. zellikle patanlk, arkadalk, flrt amal kullanlan BPlere dnya-
nn her yannda rastlanmaktadr. stelik, internetin kresel lekte salad imkan-
larla bu trden sitelerin saylar onbinleri, yz binleri aan aboneleri olabilmektedir.
BPlerdeki bu zgrlkler kolaylkla kiilik hakk tecavzlerine imkan vermektedir.
64
61
Sadece yazl olarak ve iki kiinin zel veya bir tartma ortam eklinde ok sayda ki-
inin ayn anda sohbet etmesine olanak salayan ortamlarn yan sra 2 boyutlu (2B)
grseller ile hazrlanm sohbet odalarnda arka planda yer alan grak tasarmla des-
teklenen sanal bir ortamda kullanclar avatarlarn ynlendirirler. (ocuklar iin rnek:
Penguen Club) Bu ortamlar oyun veya eitici ierie de sahip olabiliyorlar. 2B ortamlar
bazen grsel iletiime ve video desteine sahip olabilirler. Bu sayede kullanclar birbir-
lerini grebilir ve duyabilir. 3 boyutlu (3B) grseller ile hazrlanm sohbet ortamlar ise
2B ortamlarna benzer, sadece grsel tasarmlar 3 boyutludur. Bu da kullanclarn daha
gereki bir ortamda etkileimde bulunmalarna olanak salar. Bu ortamlar, kullanclar-
nn kendi ehirlerini, odalarn, ordularn yapmalarna da olanak salar. Avatar ise, in-
ternette bir kullancy tanmlamaya yarayan graksel bir izim veya resimdir. 2B veya
3B olabilecei gibi sadece bir resim/fotoraf eklinde de olabilir. Bilgisayar oyunlarnda,
forumlarda, sohbet odalarnda ve mesajlama srasnda her kullancnn kendine zg
(genellikle kendini simgeleyen) bir avatar vardr. http://www.guvenliweb.org.tr/istatistik-
ler/content/internet-trendleri (27.04. 2010).
62
ATO, s. 37; Deniz, s.5; Snar, s. 39.
63
Snar, s.40; Telnet sistemi youn olarak bilim dnyasnda ve aratrmaclarca ktpha-
nelerde kaynak taramas amacyla kullanlmaktadr.
64
S. zel, s. 153-154.
Biliim Hukuku
41
Dosya Aktarma Protokol (FTP), internete bal bilgisayarlardan birinden di-
erine iki ynl olarak dosya aktarm yaplabilmesini salayan protokoldr. FTP
ile iki ey yaplmaktadr; birincisi byk dosyalarn herhangi bir sorunla karla-
madan uzak mesafelere aktarlmas, ikincisi ise aktarlan dosyann dorudan bil-
gisayarn belleinde bir dosyaya yerletirilerek orada saklanmasdr.
65
FTPlerde
genellikle cretsiz olarak eriilebilen ok deiik trden malzeme bulunmaktadr.
Bunlar yazl metinlerle birlikte grafikler, sesli yaptlardan oluabilmektedir. internet
zerinden dosya aktarm dosya btnlnn korunamamas, bilgisayar gvenli-
inin salanamamas ve telif hakk sorunlar gibi durumlar ieren pek ok sorunu
beraberinde getirmektedir.
66
Biliim, Szlk anlamyla biliim, insanolunun teknik, ekonomik ve top-
lumsal alanlardaki iletiiminde kulland ve bilimin dayana olan bilginin zellikle
elektronik makineler araclyla dzenli ve akla uygun bir biimde ilenmesi bilimi
olarak tanmlanmakta ve Franszca kkenli enformatik, informatik terimlerine
karlk gelmektedir
67
.lk olarak 1962 ylnda, Philippe Dreyfus tarafndan kullanlan
enformatik terimi
68
, enformasyon ve otomatik kelimelerinin bir araya getirilme-
siyle tretilmi lp, genel olarak enformasyonun otomatik makineler araclyla
ilenmesi anlamndadr. Fransz Akademisi tarafndan 1967 ylnda, ortaya kan
yeni bilim daln tanmlamak amacyla kabul edilen bu terim, Almanca informatik
ngilizcede informatic ve talyancada informatica olarak kullanlmaktadr
69
. Ke-
tizmen, bir disiplin olarak informatikin ise, bilimsel enformasyonun yapsn, zel-
liklerini ve ayn zamanda bilimsel enformasyonun dzeni, teorisi ve metodolojisini
aratran bir bilim dal olarak tanmlandn belirtir.
70
. Biliim, insanolunun tek-
nik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletiiminde kulland ve bilimin dayana
olan bilginin, zellikle elektronik makineler araclyla dzenli ve rasyonel biimde
ilenmesi bilimi. Bilgi olgusunu, bilgi saklama, eriim dizgeleri, bilginin ilenmesi,
65
H. Snar, s. 39; S. Yldz, s. 28.
66
S. Yldz, s. 28.
67
Bkz., TDK Gncel Trke Szlk, www.tdk.gov.tr Aydn, biliimin bilginin ve komni-
kasyonun yaps ve zellikleri; bilginin aktarlmas, organize edilmesi, deerlendirilmesi
ve datm iin gerekli kuram ve yntemler ve te yandan da bilgiyi kaynandan alp
kullancya aktaran genel sistem bilimi, sibernetik, otomasyon ile, insann alma ev-
relerindeki yerinde ve zamannda kullanlan temel alan bilgi sistemleri, ebekeleri, i-
levleri, sreleri ve etkinlikleri ieren bir bilgi bilimi ve teknolojisi olarak tanmlandn
ifade etmektedir. Emin D. AYDIN, Biliim Terimleri Szl, 1. B., 1992, s. 307. Akta-
ran: Muammer Ketizmen; Trk Ceza Hukukunda Biliim Sular, Adalet Yaynlar, An-
kara, 2008, sf. 10.
68
Georges IFRAH, Rakamlarn Evrensel Tarihi -IX-, Bilgisayar Ne Sayar, ev. Kurtu lu
Diner, 2. B., 2002, s. 69. Aktaran: Aktaran: M.Ketizmen; Trk Ceza Hukukunda Biliim
Sular, Adalet Yaynlar, Ankara, 2008, sf. 10.
69
Michael FOURMAN, Informatics, s. 1. http://www.inf.ed.ac.uk/publications/ online/0139.
pdf. Ayrca bkz., http://www.techno-science.net/?onglet=glossaire& denition=162, http://
en.wikipedia.org/wiki/Informatics, Aktaran: M. Ketizmen; sf. 10.
70
M. Ketizmen; sf. 10.
42
aktarlmas ve kullanlmas yntemlerini, toplum ve insanlk yarar gzeterek ince-
leyen bilim dal olarak tanmlanabilir.
71
Ksacas; biliim hem verilerin ilenmesini,
yani bilgi ilemi, hem de bilgi ilemin sonucunun aktarlmasn, yani veri iletiimini
ifade eden bir kavramdr. Teknik, ekonomik, sosyal, hukuk ve benzeri alanlardaki
verinin saklanmas, saklanan bu verinin otomatik olarak ilenmesi, organize edil-
mesi, deerlendirilmesi ve aktarlmas ile ilgili bilim daldr.
72
Ak Anahtar Altyaps (AAA): Bir mesaj gnderenin ya

da alann kimliini
dorulamak ve/veya bir mesaj ifrelemek iin kullanlan bir yntem. AAA, nternet
gibi gvenli olmayan kamusal bir an kullanclarnn, gvenilir bir yetkiliden al-
nan ve onun araclyla paylalan bir kriptografik anahtar ifti kullanarak gvenli
ve gizli bir ekilde veri deiimi yapmalarn salar. Bir kii ya da kuruluun kimli-
im tanmlayan saysal sertifikalarn ve sertifikalar saklayabilen, dorulayabilen ve
gerektiinde iptal edebilen dizin hizmetlerinin kullanmna imkn verir.
Gnmzde internet kullanmnn yaygnlamas zellikle elektronik bankaclk
ve elektronik ticaret sistemleri ile elektronik haberleme ve elektronik eitim plat-
formlarnn kullanma alnmasn beraberinde getirdi. nsanlarn evden veya iyer-
lerinden tm ihtiyalarn elektronik platform ve uygulamalar ile yrtmesi kullanm
asndan ok byk kolaylklar salamakla birlikte; zellikle elektronik bankaclk
ve elektronik ticaret platformlarndaki gvenlik aklar neticesinde ortaya kan ka-
yplar (ticari casusluk, para aktarm, yetkisiz eriim v.s.) ok byktr. zellikle bu
uygulamalarda kullanlan statik ifreler ile buna benzer statik kimlik tanma yn-
temleri gvenliin salanmasnda aktif rol oynasa da gerek bir kimlik tanma ilevi
salamamaktadrlar. Dolaysyla, bata bankaclk ilemleri olmak zere pek ok
sektrde tam ve gvenli olarak elektronik ortamda yaplabilmesi iin, onay ve yetki
gvenliinin salanmas, giderilmesi gereken eksikliklerin banda yer almaktadr.
Keza, internet zerinde yaplan ilemlerde, elektronik mesaj gnderen veya ilem
gerekletiren kiinin kimliinin belirlenmesi, yasalar nnde delil nitelii tamas
ihtiyac nedeniyle dijital sertifika sistemi oluturulmutur. Tm dijital sertifika sistem-
leri PKI (Public Key Infrastructure) Ak Anahtar Altyaps zerine kurulmutur. Bu
yapda en stte sertifika tanzim eden kurum, ortada sertifika datm konusunda
yetkili kurumlar ile en altta kullanclarn/kiilerin bulunduu gvene dayal bir d-
zen mevcuttur. Kullanlan dijital sertifikalar 1 veya 3 yllk periyodlarda kullanlmak
zere datlr. Kullanm sresi dolan dijital sertifika ise yenilenir. PKI (Public Key
Infrastructure) Ak anahtar altyaps, Veri/Bilgi iletiiminde ak anahtarl kriptogra-
finin yaygn ve gvenli olarak kullanlabilmesini salayan ve birbirleriyle egdm
iinde alan anahtar retimi, anahtar ynetimi, onay kurumu, saysal noterlik, za-
man damgas gibi hizmetlerin tmn kapsamaktadr. Ak Anahtar Altyaps mo-
dellerine gre; tek anahtarl simetrik ifreleme sistemlerinde, veriyi ifrelemek iin
kullanlan anahtar ile ifrelenmi veriyi okuyabilmek iin ayn anahtar kullanlmak
71
C. Tavukuolu, Biliim Terimleri Szl, Ankara, 2004, s.55.
72
Yenidnya ve Deirmenci, 2003, s.27.
Biliim Hukuku
43
zorundadr. Karlkl olarak ifreli haberleebilmek iin her iki taraf simetrik ifle-
releri birbirleriyle paylamak zorundadrlar. Ak anahtarl ifreleme sistemlerinde
bu durum farkldr. Bu sistemde ak anahtar ve zel anahtar bulunmaktadr. Bu
anahtarlar tek ynl almakta ve birbirlerini tamamlamaktadrlar. Ak anahtar
veriyi ifrelemek zel anahtar ise ak anahtar tarafndan ifrelenmi veriyi deifre
etmek rollerini stlenmilerdir. zel anahtarlar sadece ait olduklar kiide bulunur-
lar. Fakat ak anahtarlar halka ak durumdadrlar ve datmlar ak olarak ya-
plr. PKI; gizlilik, btnlk ve kimlik kontrol fonksiyonlarn kullanclarn dijital ser-
tifika kullanmas yolu ile salar. Sertifika dijital bir kimlik olduu gibi ayn zamanda
sahibine ait bilgiler ile gerekli algoritma anahtarlarn zerinde bulundurur. Sertifi-
kalar kiiye zeldirler. Gvenli bir ekilde ve gvenli ortamlarda muhafaza edilme-
leri gerekmektedir. ayet sertifikalar sabit disk gibi gvensiz ortamlarda muhafaza
edilirse, kolayca deitirilebilirler ve baka kiiler tarafndan kt niyetli olarak kul-
lanlabilirler. Bu aslnda PKI yapsnn bir gvenlik adr. Bu ak ancak ve depo-
lama arac olarak akll kartlarn kullanmyla ortadan kaldrlr. Akll kartlarn kulla-
nm ve tanmas yaps nedeniyle olduka kolaydr. Akll kartlar bir kredi kartna
benzemektedir (Gnmzde kredi kartlar akll kartlar olarak datlmaktadr). Akll
kartlar sahip olduklar gvenlik mekanizmalar sayesinde fiziksel, elektriksel ve kim-
yasal (kart iindeki bilgiyi alma amal yaplan tm saldrlar) etkilere kar kendi-
lerini kilitleyebilirler. Kart zerine gizli anahtarlar yklendiinde kesinlikle bu bilgiler
karttan okunamazlar ve kullanmlar bir ifre ile korunur (PIN kodu).
PKI zerinde alan elektronik imza ile, internet zerinde yaplan tm elektronik
ilemlerin (e-mail gnderimi/alm, B2C, elektronik bankaclk uygulamalar, e-devlet
platformlar) ve gnderilen her trl bilginin iletimi esnasnda, bilgiyi gnderen kii-
nin kendisi olduunun, bilgiyi gnderen kiinin gnderdii bilginin ieriini bildiinin,
gnderilen bilginin tama esnasnda deitirilmediinin, bilgiyi gnderen kiinin bil-
giyi gnderdiini inkar edemeyeceinin garantisi ve gvenlii salanr
73
.
Ara yazlm: Hizmetleri ve dank uygulamalar nternet ya da yerel alan a-
lar zerinde entegre eden ve iimlik dorulama, mesaj, ilemler gibi bir dizi hizmeti
sunabilen yazlm. Ara yazlm, n ofis hizmet sunma kanallar ile arka ofis uygu-
lama ve srelerinde, kamu kurulularnn kurum iinde ve kurumlar arasnda veri
paylamalarm salamakta; giderek artan bir ekilde, entegre e-devlet hizmetleri-
nin sunulmas iin bir teknoloji olarak alglanmaktadr.
Arka ofis kavram, bir kuruluun, i srelerini destekleyen ve kullanclar a-
sndan grnr olmayan ya da eriilemeyen i faaliyetleri; n Ofis, Devletin g-
rnen yz - bilgi ve hizmet salayclar, devlet, vatanda ve iletmeler arasnda
etkileimi ifade etmektedir.
73
Bkz: Ziya Gkalp; PKI (Ak Anahtar Altyaps) Nedir?; TBTAK; UEKAAE, http://
www.bilgiguvenligi.gov.tr/teknik-yazilar-kategorisi/pki-acik-anahtar-altyapisi-nedir.html
(22.04.2010)
44
Bilgi toplumu: Bilgi alar ve BTi yaygn bir ekilde kullanan, byk miktar-
larda bilgi ve iletiim rnleri ve hizmetleri reten, eitlendirilmi ierik endstri-
sine sahip bir toplum.
Bilgi a: Kullanclara verilen bir bilgi kmesi iin eriim ve retim hizmetleri
sunan BT, donanm ve hizmetler sistemine (rnein elektronik posta, dizinler ve
video hizmetleri) verilen addr. Bilgi a altyaps ise, letim balantlar, eriim pro-
sedrleri, hukuki ve genel ereve ile bilgi ann temel ve destekleyici hizmetlerini
ieren sistemin tmn anlatmaktadr.. Bilgi teknolojileri (BT): Verilerin elektro-
nik ortamda ilenmesi ve aktarm iin kullanlan donanm, yazlm ve yntemlerini;
bilgi ve iletiim teknolojileri (BT): eitli biimlerdeki bilgiyi oluturmak, sakla-
mak, dzenlemek, ynetmek, tamak, grntlemek, aktarmak, deitirmek, ilet-
mek ya da almak iin kullanlan btn teknolojileri ieren her trl donanm ya da
balantl sistem (veya alt sistem). Bu biimler; i verileri, konumalar, duraan g-
rntler, filmler, oklu ortam sunumlar ve henz bilinmeyen dier biimleri ierebi-
lir. letiim, insanlar bir grup, topluluk ya da kltr erevesinde birbirine balayan,
paylalan semboller ve anlamlar sistemi anlamna gelir. Bilgi teknolojilerine (BT) ile-
tiim kelimesinin eklenmesi ile oluan BT, bilgi teknolojileri kullanm ana tekabl
etmektedir. BT, hem bilgisayar hem de iletiim teknolojilerini ifade etmektedir.
Bilgi Ynetimi (BY/ Information Management): Bir bilgi ilem sisteminde bil-
ginin elde edilmesi, incelenmesi, muhafaza edilmesi, geri getirilmesi ve datlma-
sn kontrol eden fonksiyonlardr
74
.
evrimii devlet hizmetleri: Kamu kurumlan tarafndan bilgi alar aracl-
yla vatandalara, iletmelere ve kurululara (dier kamu kurumlar dhil) sunu-
lan hizmetler (bu hizmetlerin salaycsnn her zaman kamu kurumlar olmas ge-
rekmez).
e-Devlet: vatandalara devlet tarafndan verilen hizmetlerin elektronik en ko-
lay ve en etkin bir biimde, kaliteli, hzl, kesintisiz ve gvenli ulatrlmas sala-
nacaktr. Brokratik ve klasik devlet kavramnn yerini alan e-devlet anlay, her
kurum ve bireyin bilgi teknolojilerini kullanan sistemler ile devlete ulamasn he-
deflemektedir.
Daha iyi ynetim amacyla nternet bata olmak zere bilgi ve iletiim teknoloji-
lerinin (BT) kullanm. e-devletin karlat ve almas iin zel nlemler (rnein
kanun deiiklii) gerektiren engellere ise d engeller denilmektedir.. D engel-
ler, ou zaman, e-devlete ilikin genel erevedeki hatalar, eksiklikler ya da es-
neklikten yoksunluk ile ilgilidir. Bunlar ou zaman e-devletin etkin bir ekilde uy-
gulanmasna engel tekil eder. Kamu hizmetlerine eriim yollar (internet, telefon
ya da bir kamu kurumuna gitmek gibi) kanallar olarak ifade edilmektedir. Farkl
74
Biliim Terimleri Szl, TSE Yayn, Ankara, 2006, sf. 106.
Biliim Hukuku
45
trde kullanclar farkl hizmet eriim kanallar kullanr. Portal ise, eitli salayc-
lardan bilgi ve hizmetleri koordine ederek, kullanclarn ihtiyalar dorultusunda
ekillenmi bir ierikle sunan nternet sitesine verilen addr.
Kiklik dorulama: Kullanclarn evrimii bir bilgi sistemi ya da uygulamaya
eriimine izin vermeden nce kimliklerini kontrol eden bir gvenlik nlemi.
Kurumsal mimari: Bir kurumun temel ama ve stratejilerinin kurumun orga-
nizasyon sreleri, bilgi sistemleri, personeli ve birimleri ile uyumu da kapsayan
genel yaps.
Biliim Alan, bilgisayarlar da kapsayan ve zellikle bilgisayar ve bu tr aygt-
larn yer ald bir alan,
75
verileri toplayp yerletirdikten sonra bunlar otomatik i-
lemlere tabi tutma imkn veren manyetik sistemlerdir.
76
Biliim Sistemi, Yeni Trk Ceza Kanununun 243. madde gerekesinde, bili-
im sistemi, veri toplayp yerletirdikten sonra bunlar otomatik ilemlere tabi tutma
olanan veren manyetik sistemlerdir eklinde tanmlanrken, Avrupa Konseyi Si-
ber Su Szlemesinin Tanmlar balkl 1. maddesinde bilgisayar sistemi te-
rimi, bir veya birden fazlas belirli bir yazlm erevesinde otomatik olarak veri
ileyebilen bir cihaz veya birbirine bal veya birbiriyle ilikili bir dizi cihaz ifade
edecektir,
77
eklinde ifade edilmektedir. Biliim sisteminin biri maddi dieri de so-
yut olmak zere iki bileeni bulunmaktadr. Biliim sisteminin, verileri depolamaya,
ilemeye, kullanmaya ve nakletmeye yarayan cihazlarna donanm, bunlarn bu e-
kilde almasn salayan programlara da yazlm denmektedir. Biliim sistemi, ya-
zc, modem gibi tm evre birimleri de dhil olmak zere bilgisayardan beklenen
tm amalar gerekletirmeye elverili donanm ve yazlm elerinin btndr.
Zararl erik, nternet zerindeki ieriklerin yaklak % 8i istenmeyen, zararl ie-
rik olarak kabul edilmektedir. stenmeyen ierik 3 balk altnda incelenebilir. Bunlar
Yetikin (Adult), Su (Criminal) ve Sosyal Sapma (Social Deviance) ierikleridir.
Yetikin(Adult): a) Pornografi, b) Erotik/Seks,
Su (Criminal): a) Anonim proxyler, b) Biliim sular, c) Yasad
aktiviteler,d) Salk iin tehlikeli madde temini, e) Zararl yazlmlar, f) iddet
g) Yazlmhrszl/Yasad yazlm/Hacking
Sosyal Sapma (Social Deviance): a) Ar U/ Irklk, b) Sapk nanlar
75
Y. Yazcolu, 1997, s.131.
76
Ali ihsan Erda, 5237 Sayl TRK TCARET KANUNUnda Biliim Sular, Adalet Ba-
kanl Web sitesi.
77
Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesi, madde 1 - Tanmlar, www.internetvehukuk.org
20.1.2004.
46
Zararl ierie kar Dnyada nternetin filtrelenmesi konusunda eitli uygulama-
lar bulunmaktadr. Baz lkeler eitli gerekelerle ve herhangi bir hukuki deerlen-
dirmeye ihtiya duymakszn btn lke nternet trafik k zerinden kapsaml ve
sansr anlamnda internet filtrelemesi yapmaktadr. AB lkeleri ise genelde daha ok
belirli sular erevesinde engelleme ve nesne temelli filtreleme ilemi gerekletir-
mekte ya da nternet konusunda zel bir kanunla dzenleme yapmak yerine internet
ortamnda ilenen sularla mcadele etmeye almaktadr. Nesne temelli filtreleme
birok lke asndan ekonomik bulunmamakla birlikte, zararl ierikten tr adeta
bir kitap nedeniyle bir ktphaneyi kapatmaya benzeyen tm site ieriine eriimi
yasaklama anlayna tercih edilmektedir. lerinde Trkiyenin de bulunduu baz
lkeler ise bu tr ieriklerle ilgili uyar kaldr (notice an takedown) yntemiyle su
unsuru tayan ksmi ieriklerin kaldrlmas iin ilgili nternet siteleriyle irtibata ge-
ilmekte, bylelikle sakncal ieriklerin kaldrlmasn salamay tercih etmektedir
78
.
Biliim Suu, biliim alanndaki gelimelere paralel art gsteren ve teknolo-
jinin yardm ile genellikle sanal bir ortamda kii veya kurumlara maddi veya ma-
nevi zarar verecek davranlarda bulunmaktr.
79
Biliim suu, biliim sistemine y-
nelik veya biliim sisteminin kullanld sutur.
80
Bizim de katldmz bir tanmda bir bilgisayarda ya da bilgisayar olarak nite-
lendirilememesine ramen veri-iletiimi salad iin biliim alannn unsurlarndan
olduu kabul edilmesi gereken dier elektronik, manyetik, mekanik aralar ze-
rinde (rnein, cep telefonlar, zerindeki web paneli sayesinde aa balanp bilgi
aktarm yapabilen elektronik ev aletleri, zerinde ykl programlar araclyla if-
reli yaynlar alan, bunlar ileyen ve bunlardan sonu karan dekoderler) veyahut
bunlar veri-iletiimi iin birbirine irtibatlayan soyut veya somut bir a zerinde ger-
ekletirilebilir eylemler biliim suu olarak nitelendirilmektedir.
81
Ne var ki, dokt-
rinde zerinde uzlalm bir biliim suu tanm da tam olarak bulunmamaktadr.
Biliim ortamnda ilenen sular karlamak iin; Bilgisayarla (Kompter) le-
nen Sular, Bilgisayar Suu/ Sular, Bilgisayarla lgili Su, Bilgisayar Sululuu, Bi-
liim hlali, nternet Sular, Biliim Sular, Siber Uzay Sular, leri teknoloji Suu
ve ok Yargsal Sular gibi kavramlar kullanlmaktadr. Bu kavramlardaki eitlilik
btn ihlalleri tek bir kavram altnda toplama ihtiyacn dourmutur.
82
78
Trkiye konuyu 5651 sayl Yasayla dzenlemi, ayrca Avrupa lkelerinden farkl olarak
engelleme yaplabilecek su trlerini zellikle snrlandrmtr. TB, resen eriimin engel-
lenmesi kararlar, yasal olmayan ierik barndran nternet sitelerine (rnein, ocukla-
rn cinsel istismarna sebep olan ierikler) ya da su unsuru ierikleri karmamakta di-
renen nternet sitelerine uygulanmaktadr.
79
C. Tavukuolu, 2004, s.56.
80
A. Karaglmez, 2005, s.40.
81
82
Y. Beceni, 2004. Aktaran: smail Ergn, Siber sularn Cezalandrlmas ve Trkiyede
Durum, Adalet Yaynlar, Ankara, 2008. s.13.
Biliim Hukuku
47
Trkiyenin yesi olduu Avrupa Konseyi biliim sularn nitelendirirken Siber
Su kavramn kullanmtr. Uluslararas platformlarda da younlukla yine siber
sular kavram kullanlmaktadr
83
.
Biliim suu Trk Ceza Hukukuna ilk kez 1991 ylnda 3756 sayl Kanunla
girmitir. Mezkur Kanun,
1. Sistemde yer alan ve sr tekil eden bilgiyi hukuka aykr ekilde elde edip -
renmeyi,
2. Bakasna zarar vermek iin sistemde bulunan bilgileri kullanmay nakletmeyi
ve oaltmay,
3. Bakasna zarar vermek veya kendisine yarar salamak maksadyla sistemi
ve unsularn tahrip etmeyi, deitirmeyi, silmeyi ve sistemin ilemezine engel
olmay, yanl bir ekilde ilemesini salamay,
4. Sistemi kullanarak kendisi veya bakas lehine hukuka aykr yarar salamay,
dolandrcl,
5. Sistemi kullanarak sahtecilik yapmay, biliim sular iinde ele almtr.
Konu ilerleyen blmlerde ayrntl olarak ele alnacak ve meriyetteki mevzuat ba-
kmndan incelenecektir. Bu sebeple burada ksaca deinilmesi yeterli olacaktr.
Siber su kavram, siber uzay ortamnda ilenen su olarak tanmlanmaktadr.
Dnyada bilgisayar alarnda ilenen sulara (crimes related to computer networks)
siber sular (cyber crime) tabiri kullanlmaktadr.
84
Siber su deyimi, bilgisayarlar
aleyhine veya bilgisayarlar araclyla ilenen sular olarak ta tanmlanmaktadr.
85
Herhangi bir suun elektronik ortam ierisinde ilenebilme imkn bulunuyor ve bu
ortam ierisinde gerekletirilen fiil, genel olarak hukuka aykr veya su olarak ta-
nmlanabiliyorsa bu sular siber sular olarak deerlendirebiliriz. Siber su, bilgisayar
veya a sistemleri yolu ile bilgisayar veya a sistemleri ierisinde ya da bilgisayar
ve a sistemlerine kar ilenebilir. Siber sular daha nceleri kanunlar tarafndan
83
Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesinin orijinal balnda yer alan cyber kelimesi
Trkeye siber olarak evrilmitir. Bunun en nemli nedeni siber szcnn geli-
imi ierisinde yklenmi olduu kltrel ve dnemsel anlam btnldr. Siber; Yu-
nanca badmenci anlamna gelen kybernetesten tretilmitir. lk kez 1984 te William
Gibson un Neuromancer romannda telaffuz edilip ses grnt ve histen oluan sa-
nal evreyi tanmlamak iin kullanlmtr. Merriam-Webster szlnde Cyber kelime-
sinin etimolojik olarak kkeninin cybernetic ten geldii ifade edilmektedir. Cybernetic,
otomatik kontrol sistemleri (sinir sistemi gibi) erevesinde iletiim ve kontrol teorisinin
yer ald bilim dal olarak tanmlanmaktadr. Cyber ise, cyberneticten tremi ve bil-
gisayar alar iin kullanlmtr. 1980li yllarda, bilgisayar alarnn evrimii dnyas
Cyber space olarak adlandrlmtr. Aktaran: smail Ergn, s. 14.
84
Y. Yazcolu, 2002, s.452, 3 nolu dipnot.
85
Hseyin eken, ABDde nternet Yoluyla lenen Sulardan Doan Ceza Sorumlulu-
unun Hukuki Esas, http://www.jura.uni.sb.de/turkish/HCekenl.html - 25.2.2005.
48
su olarak tanmlanm fiillerin siber ortamda ilenmesi ve daha nce su olarak
tanmlanmam bu ortamn karakteristiine has bir takm ihlallerin bir btndr.
86
Siber su kavramyla biliim sular ifade edilmekle birlikte, biliim sularnn tek
bir biliim sisteminde ilenen ekli deil, biliim sistem alar vastasyla (zellikle
internet) ilenen sular kastedilmektedir.
87
Siber su bilgisayarn ama veya ara
veya her ikisi olarak kullanld hukuka aykr eylem eklinde ifade edilmitir.
88
Birlemi Milletler 10. Kongresinde siber sular, bilgisayar alarnda veya a-
larna kar gerekletirilen her trl eylem olarak kabul grmekte ve bu sular dar
anlamda siber sular ve geni anlamda siber sular olmak zere iki alt kategori
iinde deerlendirilmektedir.
89
Bu neviden sular klasik su tiplerinden ayran ve kendine zg sular olma-
sn salayan en nemli zellik, ilenme ekilleridir.
Klasik su tiplerinde suun maddi unsurunu oluturan eylemler faillerin fiziki ha-
reketleriyle meydana gelmektedir. Biliim sularnda (siber su veya internet orta-
mnda ilenen sular) ise, genellikle failin bilgisayarn klavyesine dokunmas veya
mouse tklamas dnda fiziki hareket olmamakta ancak fiziki hareketlerle mey-
dana getirilebilecek zararlardan ok daha fazlas bu ekilde oluabilmektedir.
90
Bi-
liim alanndaki sular, bilinen, klasik usullerin dnda ok daha hzl, kolay ve dik-
katlerden uzak ilenebilmekte, tespit edilebilmesi ise daha zor olmaktadr.
91
Bu tr
sular, sadece kar amal yaplmamakta; kimi zaman da toplumda aradn bu-
lamayan insanlarn, kendilerini ispat iin bavurduklar bir yol olabilmektedir.
92
Bu gn biliim sularnn byk bir ksm internet ortam araclyla gerekle-
tirildiinden, fiiller de daha ziyade amalanan ii yerine getirmeye ynelik olarak
yaplm ykc yazlmlar ad verilen programlar zerinden yaplmaktadr. Bu ya-
zlm ya da tekniklere her gn yenileri eklenmekle birlikte, u ana kadar sk rastla-
nanlardan hareketle, rnek olarak sistem gvenliinin krlp ieri girilmesi (hacking),
salam teknii, Truva at (trojan horse), a solucanlar (Network worm), tavanlar
(rabbits), bukalemunlar (chamelon), mantk bombalar (logic bombs), virsler, pe
dalma, gizli dinleme, veri aldatmacas v.s. verilebilir.
93

Konumuzla ilgisi bakmndan bu trden yazlmlara ilikin ksaca bilgi aktarmak,
terminolojiyi kavramak ve sular anlamak bakmndan yararl olacaktr.
86
C. Tavukuolu, 2004, s.287.
87
88
89
Y. Yazcolu, 2002, s.460.
90
M. Dlger, 2004, s.69.
91
Y. Yazcolu, 1997, s.150.
92
Aknc/Al/Er, 2004, s.158.
93
M. Dlger, 2004, s.69.
Biliim Hukuku
49
Biliim alannda en sklkla rastlanan su ileme yntemi olan Truva at yaz-
lm, Truva savanda kullanlan tahta atn hediye olarak Truvallara gnderilip, tahta
at kalenin iine girdikten sonra atn iine gizlenen dman askerlerinin kaleyi ele
geirmelerindeki mantk ile almaktadr. Bunlar internet zerinden veya e-posta
yoluyla bilgisayarlara szan ve kullanc farkna varmadan kendi kendilerine inter-
nete bal olunduu anlarda darya veri gnderen programlardr.

ounlukla in-
ternet zerinden cretsiz indirilen yazlmlardaki sistem dosyalar iine, Truva at
yazlm eklenerek kullanclara ulatrlmaktadr. Bu yazlm bilgisayarna ykle-
yen kullanc, grnte yararl olan yazlm bilgisayarna kurduunda Truva at
yazlm da kendisini fark ettirmeden almaya balamaktadr.
Genel olarak bir trojan program iki ksmdan oluur; istemci ksm ve sunucu
ksm. Sunucu ksm, hedef seilen kiinin bilgisayarnda, istemci ksm ise dier
bilgisayarda yani uzaktan yneten kiinin bilgisayarnda alr. Sunucu ksm he-
defteki kiiye gnderilmeden nce gidecei adres, port, nerede saklanaca gibi
gerekli ayarlar yaplmaktadr. Bundan sonra Truva at yazlm kurulmu olduu bil-
gisayarn iletim sisteminin aklarndan yararlanarak btn sisteme hakim olmakta
ve kendisini gnderen kiinin btn komutlarn yerine getirmektedir.
94
Trojan prog-
ramnn bu zellii nedeniyle faydal ilerde de kullanlmas sz konusudur. rnein
kurumsal sistem yneticileri kendi sorumluluklar altnda olan bilgisayarlarda mey-
dana gelen arzalar giderebilmek iin bizzat kendileri bilgisayarn bulunduu yere
gidemediklerinde, arzas olan bilgisayara trojan program gnderip bu program sa-
yesinde arzal bilgisayarn arzasn tespit ede rek giderebilmektedirler. Truva atlar
her ne kadar sisteme zararl bir yazlm olmalar sebebiyle biliim virslerine benze-
tilebilirlerse de, kendi kendilerine oalma zelliklerinin olmamas ve zararsz yaz-
lmm gibi grnebilme zellikleri nedeniyle biliim virslerinden ayrlmaktadrlar.
95
Truva at metodunun bir tr de mantk bombalardr. Bunlar, bilgisayar sis-
temini artmak, bozmak veya fel etmek iin programlanmaktadr ve bunu ger-
ekletirmek iinde, bilgisayara ya mantk d ya da yaplan ilemin aksine s-
rekli bilgi gndermektedir. Mantk bombalar, biliim sistemlerinde veya alarnda,
daha nceden belirlenmi zel durumlarn gereklemesi durumunda zarar ve-
rici sonular oluturur. Bir mantk bombas, belirlenmi zel durum gerekleene
kadar Truva at program gibi davranr. Ancak zel durumun gereklemesinden
sonra biliim sisteminde zararl etkisini meydana getirir ve bu noktada her zaman
kendisini gizli tutmaya alan Truva at programndan ayrlr.
96
A solucanlar, virs gibi kendisini bir bilgisayardan dierine kopyalamak iin
tasarlanmtr. Bunu otomatik olarak yaparlar. Bellek veya a bant geniliini tke-
94
Olgun Deirmenci, Biliim Sular, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, (Marmara ni-
versitesi Sosyal Bilimler Enstits Hukuk Anabilim Dal Kamu Hukuku Bilim Dal), stan-
bul, 2002, s.79.
95
M. Dlger, 2004, s.70., Aktaran: smail Ergn, s. 17.
96
O- Deirmenci, 2002, s.101.
50
tirler. Yakn gemiteki solucanlar Sasser ve Blasser ad verilen solucanlar olmu-
tur. A solucanlar, kullancnn etkisi olmadan kendi kendine alabilen ve aynen
kendisi gibi bir kopyasn, veri iletim ana balants olan dier biliim sistemlerine
kopyalayabilen yazlm trlerine verilen genel addr.
97
A solucanlar, bir iletiim an-
daki sistemler arasnda herhangi bir donanm veya yazlma zarar verme zorunlu-
luu olmakszn dolarlar. A zerinden bir biliim sistemine gelen bir a solucan,
ya bir virs gibi davranarak yazlma zarar verir ya da sisteme bir Truva at brakr.
ou zaman ise iletiim anda alan sistem operatrlerine yakalanmamak iin
braktklar tm izleri silerler.
98
Solucanlar, bilgisayarn hafzasna yerleen ve hafza
ksm yokmu gibi davranarak srekli olarak kendilerini buraya yazan yazlmlardr.
99
Tavanlar, ok hzl reyen, ksa zamanda kolonileerek biliim sisteminin bilgi
ileme gcn azaltan, bilgisayara veya biliim sitemine durmakszn gereksiz i-
ler yapmas iin komut veren bir yazlmdr.
100
Bunlar, ilemciye srekli anlamsz
komutlar vererek ilemcinin biliim sisteminin normal ileyiini salayan komutla-
rn vermesini engellemekte ve giderek sistemin yava almasna ve en sonunda
da sistemi alamaz hale getirirler.
101
Tavanlara rnek olarak u olay verilebilir. Byk bir irketten atld iin sinir-
lenen bir programc, giderken irketin bilgisayarna 400 bytelk, tek ilevi kendinin
tam bir kopyasn yapmak olan Sarmak adnda bir program brakr. Program
iten karlan programcnn ayrlmasndan 24 saat sonra uyanr, kendini kopya-
ladktan sonra tekrar uyur. Bir gn sonra Sarmakn iki kopyas kendilerini tekrar
kopyalar ve bu ilem her gn katlanarak srp gider. ki haftan sonunda irket bil-
gisayarnn yan ilevlerinde gecikmeler ve bariz hatalar olmaya balar. Artk bellei
sarmakn tpatp ayn 16.3C kopyasn barndrmaktadr, (yani 6,5 milyon bytelk
bir plk) 2 gn sonra ise bilgisayar hibir ey yapamaz hale gelir. nk belle-
ini sarmakn yarm milyondan fazla kopyas kaplamtr.
102
Grld gibi ok
kk ve basit ilevli bir program, ok ksa bir srede kendisini fark ettirmeden b-
yk bir irketin btn sistemini alamaz hale getirmitir.
Bukalemun denilen ve sistem iin normal alan ve zararsz bir yazlm gibi
duran ve onun niteliklerine sahipmi gibi grnen yazlmlar, Truva atlarnn yakn
akrabalardr. Bir bukalemun her defasnda ok kullancl bir sistemde kullanc ad-
lar ve ifreleri iin giri iletilerini taklit edecek ekilde dhiyane bir ekilde program-
lanr. Sisteme giren btn kullanclarn adlarn ve ifrelerini gizli dosyaya kaydeder,
daha sonra sistemin bakm iin geici sre kapatlacana ilikin bir mesaj verir. .
103
97
M. Dlger, 2004, s.73.
98
O. Deirmenci, 2002, s.87.
99
Y. Yazcolu, 1997, s.164.
100
101
M. Dlger, 2004, s.74.
102
Adrian Berry, Sonsuzluun Kylar, TBTAK Popler Bilim Kitaplar, 2 Ankara, 6. Ba-
sm, s.226227, Aktaran: smail Ergn, s. 24.
103
O. Deirmenci, 2002, s. 104.
Biliim Hukuku
51
Salam teknii, ok fazla sayda kaynaktan, ok az sayda deerin transferini
esas alr.
104
Bu yntem zellikle bankalarn biliim sistemlerinde gerekletirilen hu-
kuka aykr yarar salama sular iin kulla nlan etkin bir tekniktir. Sistemin esas
ok fazla kaynaktan (rnein ok sayda banka hesabndan) kaynak bana ok
az miktarda hukuka aykr yarar salanmas esasna dayanr.
105
Bu yntemde, hesaplardaki rakamlarn virglden sonraki ksuratlarnn ya son
rakam ya da son iki rakam yani kurular failin belirledii bir hesaba aktarlarak
orada biriktirilmektedir.
106
Bylelikle banka ya da hesap sahipleri hesaplarda mey-
dana gelen yetkisiz hareketi fark edememekte, ancak kk miktarlarn ok sa-
yda kaynaktan toplanm olmas fail asndan byk miktarda bir hukuka aykr
yarar salamaktadr.
107
Gizli Kaplar (Trap Door) teknii ise, iletim sistemleri veya ok ilevli kullanc
sistemleri hazrlayan bilgisayar programclarnn bunlar meydana getirirken ileride
ortaya kabilecek durumlara gre, sistem ifrelerinde deiiklik yapabilmeyi veya
yeni ifreler girebilmeyi salamak zere sisteme braktklar eitli giri yollarna
denmektedir.
108
Bu mekanizmalarn, program veya iletim sistemi tamamlandnda
ortadan kaldrlmas gerekir, ancak bazen ya hata sonucu veya ileride kullanlmak
amacyla bu mekanizmalar ortadan kaldrlmaz. Bu gibi durumlarda, bu kaplar kt
niyetli kiilerin yasad faaliyetlerine hizmet etmesi amacyla kullanlr.
109
Hacking denilen yntemle, hedefle ilgili keif yapan korsanlar nemli bilgilere
ulamakta ve bu verileri kullanarak internet zerinden eylem gerekletirecekleri
biliim sistemine girmektedirler. Biliim korsanlar, ulatklar hedef sistemi taraya-
rak ak portlar, iletim sistemini, alan servisleri, paylalan kaynaklar ve kulla-
nc isimlerini belirlemektedirler.
110
Bu giri genellikle biliim sisteminin iletim yazl-
mn yazan kiilerin gerektiinde yazlm ve dolaysyla sistemi korumak amacyla
braktklar arka kaplar bularak buradan szmak yoluyla gerekletirirler. Bu yolla
sisteme szan sanal korsanlar, bu andan itibaren sistemi kertmektedirler. Sis-
teme szmak iin hackerlarn kulland pek ok yntem vardr. ifre krmak, a
gzetlemek, oturum almak, tampon bellei tarmak, DOS saldrlar yapmak bu
yntemlerden sadece bazlardr.
111
Bilgi aldatmacas, bilgisayara yanl veri girilmesi veya baz verilerin kas-
ten braklmasdr. Bylece fail, bilgisayara girdii veya bilgisayarda brakt veri-
104
105
M. Dlger, 2004, s.71.
106
Y. Yazcolu, 1997, s.155.
107
M. Dlger, 2004, s.71.
108
Y. Yazcolu, 1997, s.156-157.
109
110
D. Ylmaz, 2004, s.227.
111
D. Ylmaz, 2004, s.372.
52
ler ile mevcut veriler zerinde istedii ynde deiiklik yapma veya cihaz istedii
ynde kullanma imknna kavumaktadr.
112
Bu yntem, biliim sistemlerine yet-
kisiz veya yetkili mdahale imkn olan kiilerce ilenebilir. Bunlar; verileri yara-
tan, kaydeden, ilenme esnasnda nezaret eden, nakleden, kontrol eden, ifrele-
yen kiiler olabilir.
113
rnein, Almanyada ve i Bulma Kurumunda alan bir memur, ocuk
zamm demesi iin dzenlenen evrakta, grevli memurun imzasn taklit ederek,
her seferinde 5.000 ve 10.000 DM arasnda bir mebla kendisinin ve bir yakn-
nn hesabna aktarm ve bu durumun ortaya kmasn engellemek iin, bilgisayar
tarafndan hazrlanan kontrol fiinin ilk hanesindeki meblaa ilikin verileri de sile-
rek, yaklak 10 ayda 29 ayr mdahale sonucu 250.000 DMlk bir haksz kazan
salamtr.
114
Bu yntemle ilenen sulara lkemizde de rastlanmaktadr. rnein,
ii emeklilerinin ounlukta olduu bir ilemizde Ziraat Bankas ubesinin vezne-
dar uzun sreden beri hareket grmeyen dviz hesapla rn takip ederek, kasada
mevcut dviz durumuna gre, ksa sreli olarak alt bilgisayarn bandan ay-
rlan grevlinin yokluundan istifade ederek, deme talimat verip veznede kendisi
bulunduundan dzenledii deme dekontunu para ekmek iin vezneye gelen
vatandalara imzalatp dvizi kendi zimmetine geirmitir. Bu ekilde ok sayda
hesapta bulunan dvizleri ekmitir. Bu olay hesap sahiplerinin bankaya mraca-
atna kadar ortaya kmamtr
115
.
pe dalma veya artk toplama da denilen bir teknikle, herhangi bir bilgi-
sayar sisteminin almasndan geriye kalan veri ve bulgularn toplanmas ilemi
ifade edilmektedir.
116
Bu bilgilerin elde edilme yntemlerinden ilki, kt birimlerince
kullanlan ve daha sonra pe atlan kt, yazc eridi vb. malzemeler zerinde
kalan bilgilerin toplanmas yntemidir. kincisi ise biliim sisteminin belleinde bu-
lunan ve artk ihtiya kalmayan silinmi bilgiler gelimi tekniklerle yeniden elde
edilmektedir.
117
Bir dier su ileme yntemi de gizlice dinlemedir. Biliim sistemlerinin veri
naklinde kulland alara girilerek veya biliim sistemlerinin az da olsa yayd
elektromanyetik dalgalar yakalanarak verilerin tekrar elde edilmesi tekniidir. Bu
teknik bilgisayar ekranlarnn yayd elektromanyetik dalgalarn yakalanmas ve
tekrar ekran grntsne evrilmesi suretiyle ilenebilecei gibi bilgisayarlar ara-
snda veri naklinde kullanlan alara yaplan fiziksel mdahaleler sonucu, ada
nakledilen verilerin ele geirilmesi eklinde de ilenmektedir.
112
Y. Yazcolu, 1997, s.152.
113
O. Deirmenci, 2002, s.77-78.
114
115
smail Ergn, s. 20.
116
Y. Yazcolu, 1997, s.159.
117
O. Deirmenci, 2002, s. 76.
Biliim Hukuku
53
Sper darbe, IBM uyumlu yazlmlarda uygulanan ve disketten diskete prog ramn
kopyalanmasn nleyen kopya koruma programlarn atlatan bir program olarak
ortaya kmtr. Daha sonralar, btn kontrolleri geerek, sisteme mdahale eden
programlar olarak tannmtr.
118
dnyasnda kullanlan bilgisayarlarn ounda hr-
szla kar bir koruyucu gvenlik sistemi vardr.
119
Sistemin kilitlendii durumlarda,
en ksa zaman iinde yeniden alp ilevsel olabilmeleri iin sper zap program-
lar kullanlmaktadr: bu programlar bir yandan sistemdeki eitli emniyet tedbirlerini
aarken, dier yandan da meydana gelen sorunlar sratli bir ekilde dzeltmektedir.
120

Tm gvenlik kontrollerini aarak, sistemde deiiklikler yapabilmesi bu programn
ktye kullanlmasna neden olmakta ve program kullancsna hibir gvenlik kont-
rolne uramadan istedii deiiklikleri gerekletirme imkn tanmaktadr.
121
Ezamansz saldrlar denilen bir teknik, iletim sistemlerinin ezamansz olan
almasndan yararlanr. Birok sistemin, programlar ezamanl yani ayn anda
kullanamamasndan hareket eden baz failler, gelitirdikleri saldr teknikleri ile, bil-
gisayar iletim sistemlerinde, daha dorusu programdaki veriler zerinde eitli
ihlaller meydana getirmektedirler.

Birok iletim sistemi, uygulanan deiik bilgi-
sayar programlarnn fonksiyonlarn ifa etmek iin ezamansz olarak alrlar.
rnein bir kt alnmas srasnda bu ilem iin eitli grevlerin srayla arl-
mas gerekir. letim sistemi bu istekleri bekletir ve kaynaklar ulalabilir hale ge-
lince istee uygun olarak istek srasna gre veya bir ncelik dzenine gre yerine
getirir. te, bu bekleme srasnda iyi bir programlama bilgisine sahip baz kimse-
ler eitli rutin ilemler yardmyla veriler zerinde istedikleri dorultuda deiiklik
gerekletirebilmektedir.
122
stem d alnan elektronik postalar ya da spam dediimiz e-mailler, pek ok
kullancnn ve biliim sorunudur. ngilizce anlam, baharatl domuz yollamak olan
Spamming, bir kiiye ya da bir siteye gereksiz veya kaba ok fazla sayda mektup
gndermenin internet dilindeki karldr. Burada, ayn mesajn ok saydaki kop-
yasnn bu tip bir mesaj alma talebinde bulunmam kiilere, bir nevi zorlayc nite-
likte gnderilmesi sz konusudur. Bu szck, rnlerinin reklmlarn nternet ara-
cl ile binlerce kiiye yollayan baz firmalarn kulland teknii tanmlamak iin de
kullanlr.
123
.

Spam, genellikle bir rnn reklm, pazarlanmas ve pornografik ierikli
reklm ve mesajlarn dnya apnda kitlelere ulatrlmas amacn tamaktadr.
124

118
119

1,3
Hasan Dursun, Bilgisayar le lgili Sular, Yargtay Dergisi, C.24, S.3, 1998, s.335.
120
Y: Yazcolu, 1997, s.156.
121

1,5
122
Y. Yazcolu, 1997, s.158., Aktaran: smail Ergn, s. 21.
123
Philippa VVingate, nternet, Tbitak Popler Bilim kitaplar, Ankara, Nisan 2004, 18. Ba-
sm, s.26.stenmeyen ierik anlamna kullanlan Spam kelimesi, ilk defa Firma Hormel
Foods Corparationun bir kutu iinde baharatl domuz eti ve jambon iin kulland bir
ksaltmadr. Spiced pork and ham kelimelerinin ilk harerinden olumaktadr.
124
M. Dlger, 2004, s.77.
54
Biliim virsleri, kendi kendini oaltma zelliine sahip, kopyalarn baka
sistemlere de bulatrarak etkileyen yazlmlardr. Bunlar, biyolojik virslerde olduu
gibi, kendi kendine oalp, bulaabilme ve sistemi hasta edebilme zelliklerine
sahip olarak ve bulatklar sistemde bulunan yazlmlar kerterek, biliim siste-
mine en fazla zarar verecek ekilde tasarlanmaktadrlar. Sisteme giren virs, ya
hemen ya da zaman ayarl olarak birka hafta veya ay iinde harekete gemekte;
zellikle internet vastas ile ok hzl yaylmaktadr.
125
Kimlik hrszl/ kimlik av, Bir bakasnn nc ahslar ve bilgi ilem sis-
temlerini kendisinin sz konusu kii olduuna ikna ederek yanltmasna, o ahsn
karlarna zarar verip kendisine kar salamasna, ya da bu dolandrcla ola-
nak verecek bilgilere ulamasna kimlik hrszl veya kimlik av denilmek-
tedir Birok kii bu sulularn nasl evine bile girmeden bu bilgilere ulatna ina-
namaz.
126
Kimlik hrszlarnn balca yntemleri: Kimlik kart, kredi kart veya banka
kart almak, posta kutusundan ya da p kutusundan belge almak, cep telefo-
nundan ya da bilgisayardan dosya kopyalamak, acil bir telefonmu gibi arayarak,
annen kaza geirdi, arabanz alnm, polis sizi aryor, vb. eyler sy-
leyerek kardaki kiinin panie kaplmasn salayp kiisel bilgilerini istemek, tam
temizlenmemi eski bilgisayar, eski disk, eski USB bellek ele geirmek, gvenilir
bir web sayfasnn (rnein altnz bankann) benzerini kurbana sunup kimlik
bilgilerini o yolla vermesini salamak, bilgi ilem sistemlerinde korsanlk (hacker)
yapmak, kimlik hrszl amal virs yazp bulatrmak, internette kiisel bilgiler
aramak ve toplamak, kimlik belge ve bilgilerini bakalarna aldrtmak, kiisel ifre
ve parolalar gizlice izlemek, yz yze veya telefonda kiileri kandrp bilgi almak,
namna adres deiiklii kaydettirip belgelerin korunmasz bir yere gnderilmesini
125
Murat nemli, 2005, s.29. rnein, 2001 ylnda Filipinli bir bilgisayar rencisi tarafn-
dan yazlan Love Bug (Ak Virs) isimli virs program, yaylmaya baladktan 18 saat
sonra dnyada yz milyon bilgisayara bulamtr.
126
zellikle halka ak yerlerde yaplan telefon konumalarndan, kafelerden, ktphane-
lerde girilen internet sayfalarndan, evlere gelen mektuplarn alnmasndan, kart kul-
lanlan bir i yerinden, pe atlan belgelerden hareketle, kimlik hrszlar btn nemli
kimlik bilgilerine sahip olabilirler. Son yllarda nternetten kimlik bilgilerinin alnmas ol-
duka artmtr. Banka kimlikleri ve ifreleri, farknda bile olunmadan alan spam
e-postalarla elde edilebilir. zellikle, hi duyulmadk bankalardan gelen please con-
rm your personal info ( ltfen kiisel bilgilerinizi teyit ediniz) veya yine hi bilin-
meyen bir nans kuruluundan your account is in danger, please respond imme-
diately ( hesabnz tehlikede, ltfen hemen cevap veriniz) gibi sahte e-postalar ile
kiilerin kimlik bilgilerini yazacaklar bir nternet sitesine ynlendirilerek kimlik bilgilerine
ulalmak isteyenler bulunmaktadr.. Ayrca, geni mteri portfy olan bankalarn veya
e-ticaret irketlerinin adlar kullanlarak, hesabnz tehlikede ltfen hemen kimlik bilgi-
lerinizi gnderin yoksa hesabiniz kapatlacak gibi sahte e-postalar ile de kimlik bilgileri
elde edilmek istenebilir.
http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri
Biliim Hukuku
55
salamak, kiinin bilinen bilgilerinden bilinmeyen bilgilerini tahmin etmek, gasp ya
da zor kullanarak kimlik bilgilerine ulamak, olarak saylabilir
127
. Kimlik hrszlarna
av olmaktan korunmann yollar ise genel olarak hassas kiisel bilgilerin neler oldu-
unu bilmek ve nerelerde bulunduunu bilmek bunlara bilgilere kimlerin normalde
ulaabildiini bilmekten, bilgileri kilit altnda tutmak, ifrelemek, bellek malzemesini
elden karmadan nce tam silmek, yaynlamamak, yazarken elini gizlemek, ge-
rekmiyorsa yazmamak, silmek, bulundurmamak, tamamak, TC kimlik numara-
sn, adresi, anne kzlk soyadn, vb. bilgileri almaya alacak kimlik hrszlarna
kar bata ocuklar olmak zere tm aile bireylerini bilinlendirmek gibi tedbirler-
den; keza, bilgi taleplerine kar temkinli olmaktan, kiisel bilgileri sadece gvenilir
ve ilikiler dolaysyla ihtiyac olan kiilere ve ihtiya olduu kadar bilgi vermekten,
kiisel bilgilerin ak edilme riskinin fark edildiinde nne gemekten, ak edil-
mi gizli bilgileri/kaybolan belgeleri bir an nce gerekli mercilere haber vermek ve
deitir(t)mek, emniyete giderek durumu belgeler ile birlikte anlatmak, dava al-
masn salamaktan gemektedir
128
.
B. NTERNETN LKEMZDEK KAMUSAL KURULULARLA LKLER
VE TEMEL YASAL DZENLEMELER
1. nternet Kurulu (K)
Ulatrma Bakanlna bal olarak 5651 sayl Kanunun 10. maddesi
129
uya-
rnca ve 3348 sayl Ulatrma Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanu-
nun Ek-1 maddesi erevesinde kurulan nternet Kurulunun ana ilevi, Ulatrma
Bakanlna danmanlk yapmaktr. Trkiyede internetin alt yapdan balayarak
tm boyutlar ile ksa, orta ve uzun vadeli hedeflerini belirlemek bu hedeflere eri-
mek iin gerekli stratejik ve taktik ulusal kararlarn alnmas ve uygulanmas; bilgi
ve iletiim teknolojilerindeki gelimelerin ortaya kard yeni konularn ve bunla-
rn lkemizde uygulanabilirlii ile ilgili olarak oluturulacak politikalarn tespiti; inter-
net zerinde yaplan yaynlar ve hizmetlerle ilgili olarak toplumu bilgilendirmek ve
bilgi toplumu olma yolunda salkl yntemlerin tespiti srelerinde Ulatrma Ba-
kanlna nerilerde bulunmak nternet Kurulunun amacdr.
127
http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri (22.04.2010).
128
http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri (22.04.2010).
129
nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Su-
larla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanunun 10. maddesinin beinci fkras: Bakanlk;
Bakanlk tarafndan 3348 sayl Ulatrma Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda
Kanunun ek 1 inci maddesi uyarnca, Adalet Bakanl, ileri Bakanl, ocuk, kadn
ve aileden sorumlu Devlet Bakanl ile Kurum ve ihtiya duyulan dier bakanlk, kamu
kurum ve kurulular ile internet servis salayclar ve ilgili sivil toplum kurulular ara-
sndan seilecek bir temsilcinin katlm suretiyle tekil edilecek nternet Kurulu ile ge-
rekli ibirlii ve koordinasyonu salar; bu Kurulca izleme, ltreleme ve engelleme yap-
lacak ierii haiz yaynlarn tespiti ve benzeri konularda yaplacak neriler ile ilgili gerekli
her trl tedbir veya kararlar alr.
56
Kurul bilgi ve iletiim teknolojilerinin salkl gelimesi ve bu kapsamda lke-
mizde internetin toplumsal faydasnn en st dzeye karlmas iin temel ne-
riler oluturmak amacn gerekletirmek iin, Adalet Bakanl, ileri Bakanl,
ocuk, kadn ve aileden sorumlu Devlet Bakanl ile Kurum ve ihtiya duyulan di-
er bakanlk, kamu kurum ve kurulular ile internet servis salayclar ve ilgili si-
vil toplum kurulular arasndan seilen toplam 32 yeden teekkl eder.
Kamu ve zel sektr ile sivil toplum kurulularnn katlmclarndan oluan Ku-
rul, ylda en az iki kez toplanmakta ve kurulun yeleri iki yllk sreler iin seil-
mektedir. Kurulun almalarnn finansman Ulatrma Bakanl btesinden sa-
lanmaktadr. Kurulun Bakan ve Bakan Vekili, Kurul tarafndan salt ounlukla
seilmektedir. Kurul Sekreterine bal olarak sekretarya grevi Ulatrma Bakan-
l Haberleme Genel Mdrl tarafndan yrtlmektedir.
Kurul, toplam ye saysnn salt ounluu ile toplanr ve toplantya katlan
yelerin salt ounluu ile karar alr. Oylarn eit olmas halinde Kurul Bakannn
oyu belirleyici olur.
Kurul, yukarda belirtilen amalar gerekletirmek zere aa saylan ilkeler
erevesinde grev yapar:
a) Teknolojik Gelimeleri zleme
1- Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimelerin izlenmesi ile internet altyaps
ve hizmetlerinin gelitirilmesi konusunda nerilerde bulunulmas
2- nternet konusunda, orta ve uzun vadeli gelimeleri ynlendirecek ve stra-
tejilere baz tekil edecek nerilerde bulunulmas
b) Deerlendirme
1- nternet kullanclarnn gr ve nerilerini de dikkate alarak ilgili kurulu-
lardan temin edilecek veriler erevesinde, Trkiyede internet geliiminin
deerlendirilmesi ve yaygnlatrlmas iin neriler oluturulmas
2- Sektrde gzlenen aksaklklarn belirlenmesi ve giderilmesi iin neriler olu-
turulmas
3- Kamuoyu grlerinin toplanarak deerlendirilmesi iin mekanizmalar olu-
turulmas
c) Verimliliin Salanmas
1- nternet kullanmnn verimli ve daha faydal hale getirilebilmesi iin gerekli
politikalarn belirlenmesine katkda bulunulmas
2- nternet kullanmnn faydalar konusunda toplumda farkndaln oluturul-
mas
Biliim Hukuku
57
3- e-devlet uygulamalarnn yaygnlatrlmas, Kamu Kurulularnn birbirleri
ile olan ilikilerinde ve vatandaa sunduklar hizmetlerde internet ortamnn
daha yaygn kullanm konusunda almalar yaparak nerilerde bulunul-
mas
d) Koordinasyon
nternete ilikin etkinliklerin dzenlenmesine nclk edilmesi/destek verilmesi, et-
kinliin ve verimliliin salanabilmesini teminen ilgili kurulularla (niversite, kamu,
zel ve sivil toplum) egdm salamaya dnk almalar yaplmas
e) Gvenli nternet
1- nternetin gvenli kullanm konusunda aratrmalar yaparak uygun politika-
larn belirlenmesi, bu konuda Telekomnikasyon letiim Bakanlyla ko-
ordineli bir alma ierisinde uygulamaya esas alnacak gvenlik kriterleri-
nin tespiti ve benzeri konularda nerilerde bulunulmas,
2- nternetin yaygn ve gvenli kullanmn salamaya ynelik eitim etkinlikle-
rinin desteklenmesi,
3- ocuklar ve genler bata olmak zere bireylerin ve toplumun internet ze-
rinden yaplan zararl yaynlardan korunmasna ynelik olarak ulusal bazda
yazlm programlarnn hazrlanmas konusunda almalar yaplmas ve
nerilerde bulunulmas
f) Ulusal erik Zenginlii
nternet ierik ve yer salayclnn yaygnlatrlmas ve ulusal arama motoru
tekili konusunda gerekli almalarn yaplmas ve nerilerde bulunulmas
g) Ar-Ge Teviki
Bilgi ve iletiim teknolojilerinde kullanlan tm rnler iin AR-GE destei ile
yerli retimin artrlmasna ynelik nerilerde bulunulmas
h) Dzenleme
nternet ile ilgili mevzuatn, Uluslararas kurulularca kabul gren uygulamalar
ve Avrupa Birliinin bu alandaki mevzuat ile uyumlu olmasna zen gsteril-
mesi iin nerilerde bulunulmas
i) Projelendirme
Ulusal ve uluslararas saysal uurum olarak adlandrlan farkllklarn giderilmesi
ve Bilgi toplumu oluumuna katkda bulunmak amacyla projeler ve nerilerin
belirlenmesi, uygulanabilirliklerinin deerlendirilmesi, risk analizlerinin yaplmas
58
ve kabul gren tekliflerin gerekletirilmesine katkda bulunulmas, uygulama
planlarnn oluturulmas
j) Dier Konular
Bakanlk politikalarnn belirlenmesine katk salamak amacyla, talep edilen di-
er konularda alma ve aratrmalar yaplmas
2. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
130
(BT) ve Ulatrma Bakanl
nternet servis ve eriim salayc irketler asndan en nemli kurulu Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumudur. Ulatrma Bakanl izin ve ruhsat konu-
sunda son ilemi yapsa da internet irketlerinin kurulu aamasnda gerekli ha-
zrlklar yaptran, kurulduktan sonra denetimlerini yapan ve onlarn uymas ge-
rekli kurallar koyan Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumudur. Bilgi Teknolojileri
ve letiim Kurumu 27.01.2000 tarihinde 4502 sayl Kanun ile 2813 sayl Telsiz
Kanununun 5. maddesinde yaplan deiiklikle kurulmutur. Sz konusu madde
hkmne gre Kurum; kanunlarda ngrlen yetki ve sorumluluklar uygulamak
ve verilen dier grevleri yapmak zere kamu tzel kiiliine sahip idari ve mali
zerklii olan zel bteli ve grevlerini yerine getirirken bamsz bir kurulu-
tur. Ulatrma Bakanl ile ilikilidir. Elektronik Haberleme Kanunu, Ulatrma
Bakanlnn elektronik haberleme sektr ile ilgili grev ve yetkilerini u e-
kilde sralamtr:
a) Numaralandrma, internet alan adlar, uydu pozisyonu, frekans tahsisi gibi kt
kaynaklara dayal elektronik haberleme hizmetlerine ilikin strateji ve politika-
lar belirlemek.
b) Elektronik haberleme sektrnn; serbest rekabet ortamnda geliimini tevik
etmeye ve bilgi toplumuna dnmn desteklenmesini salamaya ynelik he-
def, ilke ve politikalar belirlemek ve bu amala tevik edici tedbirleri almak.
c) Elektronik haberleme alt yap, ebeke ve hizmetlerinin; teknik, ekonomik ve
sosyal ihtiyalara, kamu yararna ve mill gvenlik amalarna uygun olarak
kurulmas, gelitirilmesi ve birbirlerini tamamlayc ekilde yrtlmesini sala-
maya ynelik politikalar belirlemek.
) Elektronik haberleme cihazlar sanayisinin gelimesine ilikin politikalarn olu-
umuna ve elektronik haberleme cihazlar bakmndan yerli retimi zendirici
tedbirleri almaya ynelik politikalar belirlemeye katkda bulunmak.
d) lkemizin yesi bulunduu elektronik haberleme sektr ile ilgili uluslararas
birlik ve kurulular nezdinde 5/5/1969 tarihli ve 1173 sayl Milletleraras Mna-
130
Kurumun ad, 5/11/2008 tarih ve 5809 sayl ELEKTRONK HABERLEME KANUNU
le Telekomnikasyon Kurumu (TK) iken, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu (BT) ola-
rak deitirilmitir.
Biliim Hukuku
59
sebetlerin Yrtlmesi ve Koordinasyonu Hakknda Kanun hkmleri sakl kal-
mak zere Devleti temsil etmek veya temsile yetkilendirmek, almalara kat-
lm ve kararlarn uygulanmas konusunda koordinasyonu salamak.
e) Elektronik haberleme politikalarnn tespiti ve uygulanmas amacyla gerekli
aratrmalar yapmak ve yaptrmak.
f) Elektronik haberlemenin doal afetler ve olaanst haller nedeniyle aksa-
mamasn teminen gerekli tedbirleri almak ve koordinasyonu salamak. Haber-
lemenin aksamas riskine kar nceden haberlemenin kesintisiz bir biimde
salanmasna ynelik alternatif haberleme alt yapsn kurmak, kurdurmak ve
ihtiya durumunda sz konusu sistemi devreye sokmak.
g) Olaanst hal ve savata elektronik haberleme hizmetlerini, 16/7/1965 ta-
rihli ve 697 sayl Kanun hkmleri dahilinde planlamak, gerekli ileri yapmak
ve yaptrmak.
) Elektronik haberleme sistemlerinin yerli tasarm ve retimini, bu amala sek-
tre ilikin aratrma, gelitirme ve eitim faaliyetlerini teknik ve maddi destek
de dahil olmak zere tevik etmek ve Kurumun gelirlerinin % 20sini amamak
kaydyla sz konusu faaliyetlere ilikin olarak ayraca kayna belirlemek ve
bu kaynan kullanmna ilikin gereken dzenlemeleri yaparak bu kayna kul-
landrmak.
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, izin verilen ve verilmeyen frekanslarda ya-
placak usulsz yaynlarn ve enterferanslarn izlenmesi ve nlenmesi amacyla ge-
rekli kontrol tertip ve tedbirleri alarak, milli ve milletleraras teknik monitr hizmeti
ve faaliyetlerini yrtr. Telgraf ve Telefon Kanununun 2/f maddesine gre; Kurum,
Trk Telekom dahil iletmecilerle imzalad szlemelerin ve verdii genel izin ve
telekomnikasyon ruhsatlarnn artlarna uyulmasnn salanmas iin gereken
tedbirleri almaya, faaliyetlerin mevzuat ile grev ve imtiyaz szlemesi, telekom-
nikasyon ruhsat veya genel izin artlarna uygun yrtlmesini izleme ve denet-
lemeye, aykrlk halinde ilgili iletmecinin bir nceki takvim ylndaki cirosunun %
3ne kadar idari para cezas uygulamaya, milli gvenlik, kamu dzeni veya kamu
hizmetinin gerei gibi yrtlmesi amalaryla gerekli tedbirleri almaya, gerektiinde
tesisleri tazminat karlnda devralmaya ya da ar kusur halinde imtiyaz szle-
mesini, telekomnikasyon ruhsatn ya da genel izni iptal etmeye yetkilidir.
Kurumun karar organ bir kurul bakan ve drt yeden oluan Telekomnikas-
yon Kuruludur. Kurul Bakan, Kurumun en st amiri olup, Kurumun genel yne-
tim ve temsilinden sorumludur. Kurul bakan ve yeleri be yl iin Bakanlar Kurulu
tarafndan atanrlar ve sre sonunda yeniden atanabilirler. Kurul bakan Ulatrma
Bakannn gsterecei aday arasndan, yelerden ikisi telekomnikasyon sektr
temsilcilerinden, biri telsiz hizmetlerinden ve bir bakas ise tketici temsilcilerin-
den atanr. Kurul yeleri ve kurum personeli, denetleme ve inceleme srasnda -
rendikleri gizli bilgileri ve ticari srlar yetkili mercilerden bakasna aklayamaz ve
60
kendi yararlarna kullanamazlar. Bu ykmllk grevden ayrldktan sonra da de-
vam eder. Kurumun para ve mallar Devlet mal hkmnde olup, Kurul yeleri ve
Kurum personeli ilenen sular asndan Devlet memuru saylr. Kurum Saytay
tarafndan denetlenir. Kurum tara tekilat kurabilir.
Kurumun balca gelirleri; 406 sayl Telgraf ve Telefon Kanunu uyarnca imti-
yaz szlemeleri imzalayan ve telekomnikasyon ruhsat alan kiilerden 406 sayl
Kanunun 19. maddesi gereince alnacak cretlerin on binde bei ile katk ama-
cyla bu kiilerden alnacak dier cretler, idari para cezalar, mavirlik cretleri
ve genel bteden yaplacak yardmlardr.
Kanunun 2. maddesine gre, hi kimse Ulatrma Bakanlyla bir grev, im-
tiyaz szlemesi yapm olmadka veya Bakanlk tarafndan bir telekomnikas-
yon ruhsat veya genel izin verilmi olmadka, telekomnikasyon hizmeti yrte-
mez ve/veya altyaps kuramaz ve iletemez. Bu dzenlemeden de anlayacanz
gibi Ulatrma Bakanl internet servis salayc irketlerin almasn salayan
izni veren yetkili son kurumdur.
Elektronik Haberleme Kanununun 6. maddesinde Kurumun, elektronik haber-
leme sektrne ilikin grev ve yetkileri u ekilde belirtilmitir:
a) Elektronik haberleme sektrnde; rekabeti tesis etmeye ve korumaya, reka-
beti engelleyici, bozucu veya kstlayc uygulamalarn giderilmesine ynelik
dzenlemeleri yapmak, bu amala ilgili pazarlarda etkin piyasa gcne sahip
iletmecilere ve gerekli hallerde dier iletmecilere ykmllkler getirmek ve
mevzuatn ngrd tedbirleri almak.
b) Bu Kanun ve bu Kanuna dayanlarak yaplan dzenlemelere aykr olarak, elekt-
ronik haberleme sektrnde ortaya kan rekabet ihlallerini denetlemek, yap-
trm uygulamak, mevzuatn ngrd hallerde elektronik haberleme sekt-
rnde rekabet ihlallerine ilikin konularda Rekabet Kurumundan gr almak.
c) Abone, kullanc, tketici ve son kullanclarn haklar ile kiisel bilgilerin ilen-
mesi ve gizliliinin korunmasna ilikin gerekli dzenlemeleri ve denetlemeleri
yapmak.
) letmeciler ile tketicileri ilgilendiren Kurul kararlarn gereke ve sreleri ile
kamuoyuna ak tutmak.
d) Bu Kanun erevesinde gerektiinde iletmeciler arasnda uzlatrma prosed-
rn iletmek, uzlama salanamad takdirde ilgili taraflar arasnda aksi ka-
rarlatrlncaya kadar geerli olmak zere gerekli tedbirleri almak.
e) Elektronik haberleme sektrndeki gelimeleri takip etmek, sektrn geliimini
tevik etmek amacyla gerekli aratrmalar yapmak veya yaptrmak ve bu ko-
nularda ilgili kurum ve kurulularla ibirlii halinde almak.
Biliim Hukuku
61
f) Bu Kanunun 5. maddesinin (a) bendini de gz nnde bulundurarak, elektronik
haberleme hizmetlerinin sunulmas ve elektronik haberleme ebeke ve alt-
yaplarnn tesis ve iletilmesi iin gerekli olan frekans, uydu pozisyonu ve nu-
maralandrma planlamasn ve tahsisini yapmak.
g) Elektronik haberleme ile ilgili olarak Bakanln strateji ve politikalarn dikkate
alarak, yetkilendirme, tarifeler, eriim, gei hakk, numaralandrma, spektrum
ynetimi, telsiz cihaz ve sistemlerine kurma ve kullanma izni verilmesi, spekt-
rumun izlenmesi ve denetimi, piyasa gzetimi ve denetimi de dahil gerekli d-
zenlemeler ile denetlemeleri yapmak.
) Telsiz sistemlerinin belirlenen tekniklere ve usullere uygun olarak kurulmasnn
ve altrlmasnn kontroln yapmak, elektromanyetik giriimleri tespit etmek
ve giderilmesini salamak.
h) letmecilerin ticari srlar ile kamuoyuna aklanabilecek bilgilerinin kapsamn
belirlemek, iletmecilerin ticari srlar ile yatrm ve i planlarnn gizliliini koru-
mak ve bunlar adli makamlarn talepleri dnda muhafaza etmek.
) Elektronik haberlemeyle ilgili olarak, iletmeciler, kamu kurum ve kurulular ile
gerek ve tzel kiilerden ihtiya duyaca her trl bilgi ve belgeyi almak ve
gerekli kaytlar tutmak, Bakanlk tarafndan elektronik haberleme sektrne
ynelik strateji ve politikalarn belirlenmesinde ihtiya duyulanlar, talebi ze-
rine Bakanla iletmek.
i) Bu Kanunun 5. maddesinin birinci fkrasnn () bendi uyarnca Bakanlka ya-
placak dzenlemeler erevesinde, elektronik haberleme sektrne ilikin
aratrma, gelitirme ve eitim faaliyetlerine ilikin olarak, mevcut Kurum gelir-
lerini gz nnde bulundurarak gelirlerinin % 20sini amamak kaydyla ayra-
ca kayna Bakanla aktarmak. Bu aktarm, katma deer vergisi ve damga
vergisi dahil her trl vergi, resim, har ve benzeri mali ykmllklerden istis-
nadr.
j) Kullanclara ve eriim kapsamnda dier iletmecilere uygulanacak tarifelere,
szleme hkmlerine, teknik hususlara ve grev alanna giren dier konulara
ilikin genel kriterler ile uygulama usul ve esaslarn belirlemek, tarifeleri onay-
lamak, tarifelerin denetlenmesine ilikin dzenlemeleri yapmak.
k) letmeciler tarafndan hazrlanan referans eriim tekliflerini onaylamak.
l) Yrtlecek elektronik haberleme hizmetleri, ebeke ve/veya alt yaps ile il-
gili olarak yaplacak yetkilendirmelere ilikin hkm ve artlar belirlemek, uy-
gulanmasn ve yetkilendirmeye uygunluu denetlemek, bu hususta gereken
i ve ilemleri yrtmek ve mevzuatn ngrd tedbirleri almak.
m) Radyo ve televizyon yaynclna ilikin ilgili kanununda belirtilen hkmler sakl
kalmak kaydyla, frekans planlama, tahsis ve tescil ilemlerini, g ve yayn s-
relerini de gz nnde tutarak uluslararas kurulularla ibirlii de yapmak su-
retiyle yrtmek.
62
n) Elektronik haberleme sektrnde kullanlacak her eit sistem ve cihazlarn,
uyumlatrlm ulusal standartlarn yaymlatmak ve uygulanmasn salamak,
teknik dzenlemelerini yapmak, piyasa denetimini yapmak ve/veya yaptrmak,
bu amala laboratuarlar kurup iletebilmek ve bu laboratuarlarda verebilecei
eitim ve danmanlk hizmetleri karlnda alnacak cretleri belirlemek.
o) Elektronik haberleme sektrnde tesis, lm ve bakm-onarm yapacak ku-
rulularn yetkilendirmesini bu konuda grevli kurulularla koordine etmek.
) Elektronik haberleme sektrne ynelik pazar analizleri yapmak, ilgili pazar
ve ilgili pazarda etkin piyasa gcne sahip iletmeci veya iletmecileri belirle-
mek.
p) Elektronik haberleme sektr ile ilgili uluslararas birlik ve kurulularn al-
malarna katlmak, kararlarn uygulanmasn takip etmek ve gerekli koordinas-
yonu salamak.
r) Bu Kanunun 46. maddesinde belirtilen cretlerle ilgili olarak terkin de dahil ol-
mak zere her trl usul ve esaslar belirlemek, Kurumun yllk btesini, gelir-
gider kesin hesabn, yllk alma programn onamak, gerekirse btede he-
saplar arasnda aktarma yapmak veya gelir fazlasn mevzuat erevesinde
genel bteye devretmek.
s) Elektronik haberleme sektrnde faaliyet gsterenlerin mevzuata uymasn
denetlemek ve/veya denetlettirmek, konu ile ilgili usul ve esaslar belirlemek,
aykrlk halinde mevzuatn ngrd ilemleri yapmak ve yaptrmlar uygu-
lamak.
) Elektronik haberleme sektrne ynelik olarak, mill gvenlik, kamu dzeni
veya kamu hizmetinin gerei gibi yrtlmesi amacyla mevzuatn ngrd
tedbirleri almak.
t) Ara balant ve ulusal dolam da dahil eriim ile ilgili uygulanacak usul ve
esaslar belirlemek ve mevzuatn ngrd dzenlemeleri yapmak, elektro-
nik haberleme salanmas amacyla imzalanan anlamalarn rekabeti kstla-
yan, mevzuata ve/veya tketici menfaatlerine aykr hkmler iermemesi ama-
cyla mevzuatn ngrd tedbirleri almak.
u) lgili kanun hkmleri dahilinde, evrensel hizmetlere ilikin hizmet kalitesi ve
standartlar da dahil olmak zere, gerektiinde her trl elektronik haberleme
hizmetine ynelik hizmet kalitesi ve standartlarn belirlemek, denetlemek, de-
netlettirmek ve buna ilikin usul ve esaslar belirlemek.
) Elektronik haberleme sektrnde, bamsz denetim faaliyetine ilikin esas-
lar, bamsz denetleme faaliyetlerinde bulunacak kurulularn kurulu artla-
rn, alma esaslarn ve altraca personelin niteliklerini belirlemek.
v) Bu Kanunla verilen grevlere ilikin ynetmelik, tebli ve dier ikincil dzenle-
meleri karmak.
Biliim Hukuku
63
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunun Tekilat ve Grevleri ile alma Esas
ve Usulleri Hakknda Ynetmelikin 31. maddesi gereince ise; Kurum, internet
hizmet salayanlarn hizmetlerine ilikin genel ilkeleri saymtr. Madde 32de ise
Kurumun grevleri genel olarak saylmtr. Buna gre Kurum; genel izin hazr-
lanmas iin Ulatrma Bakanlna neri gtrr, iletmelerin genel izne riayetini
denetler, cret tarifelerine ilikin kurallar belirler. Tarifeleri onaylar ve uygulama-
sn izler, rekabet ortamn izler ve korumak iin gereken tedbirleri alr, tketicile-
rin menfaatlerini korur, kullanlan ara ve tehizat denetler, Bakanla gerekli ra-
por ve danma grevlerini yapar.
Bu blmde internet servis salayc kurulularn, kurulu aamasndan ba-
layarak hizmetlerini nasl vereceklerini dzenleyen temel hukuki kurallar aada
birka balk altnda inceleyeceiz.
a. Telgraf ve Telefon Kanunu
406 sayl Kanundaki baz tanmlar konumuz asndan byk nem tamak-
tadr. Bu nedenle burada aktarlmasnda yarar grlmtr.
Telekomnikasyon: Her trl iaret, sembol, ses ve grntnn ve elektrik sin-
yallerine dntrlebilen her trl verinin kablo, telsiz, optik, elektrik, manyetik,
elektro manyetik, elektro kimyasal, elektro mekanik ve dier iletim sistemleri vas-
tasyla iletilmesi, gnderilmesi ve alnmas.
Telekomnikasyon altyaps: Telekomnikasyonun, zerinden veya aracl ile
gerekletirilmesini salayan anahtarlama ekipmanlar, donanm ve yazlmlar, ter-
minaller ve hatlar da dahil olmak zere her trl ebeke birimleri.
Telekomnikasyon altyaps iletimi: lgili altyapya ilikin gerekli telekomnikas-
yon tesislerinin kurulmas, kurdurulmas, kiralanmas veya herhangi bir surette te-
min edilmesi ile bu tesisin dier iletmecilerin veya talep eden dier gerek ve t-
zel kiilerin kullanmna sunulmas.
Telekomnikasyon hizmeti: Telekomnikasyon tanmna giren faaliyetlerin bir
ksmnn veya tmnn hizmet olarak sunulmas.
Telekomnikasyon ruhsat: letmeci tarafndan sz konusu telekomnikas-
yon ruhsatnda belirtilen telekomnikasyon hizmetlerinin yrtlmesi ve/veya alt-
yapsnn iletilmesi iin Bakanlk tarafndan verilen ruhsat.
Yukarda belirttiimiz gibi, Kanunun 2. maddesine gre, hi kimse Ulatrma Ba-
kanlyla bir grev, imtiyaz szlemesi yapm olmadka veya Bakanlk tarafndan bir
telekomnikasyon ruhsat veya genel izin verilmi olmadka, telekomnikasyon hizmeti
yrtemez ve/veya altyaps kuramaz ve iletemez. Telgraf ve Telefon Kanununun
64
18. maddesi gereince; 2. maddeye aykr olarak genel izin ve ruhsat almakszn te-
lekomnikasyon hizmeti verenlerin tesisleri Kurumun talebi zerine ilgili mlki amir-
lerce kapatlarak hizmetlerine son verilir. Ayrca 60 milyar liraya kadar para cezas
verilir. Tekerrr halinde failleri hakknda iki yla varan hapis cezasna hkmolunur.
b. Evrensel Hizmetin Salanmas Hakknda Kanun
letiim; temel bir hak olan dnce aklama zgrlnn gerekletiricisi ol-
duundan Yeni ada artk bir temel hak olarak anlmaktadr. Bu adan iletiim
kiiler ve kurulular iin vazgeilmez bir hizmettir. Tabi bizde abartma huyu oldu-
undan i Dnya adndaki bu planeti de am ve isimlendirilirken evrensel hiz-
met denilmitir. nternet ve telefon irketlerinin Anayasas aadaki Kanundur.
5369 sayl Evrensel Hizmetin Salanmas Hakkndaki Kanun; corafi konum-
larndan bamsz olarak Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde herkes tarafndan eri-
ilebilir, nceden belirlenmi kalitede ve herkesin karlayabilecei makul bir be-
del karlnda asgari standartlarda sunulacak olan, temel internet eriimi de dahil
elektronik haberleme hizmetlerini, evrensel hizmet olarak tanmlamtr. Kanun
ayrca aadaki baz tanmlamalar yapmtr.
Elektronik haberleme: aret, sembol, ses, grnt ve elektrik iaretlerine d-
ntrlebilen her trl verinin kablo, telsiz, optik, elektrik, manyetik, elektroman-
yetik, elektrokimyasal, elektromekanik ve dier iletim sistemleri vastasyla iletilme-
sini, gnderilmesini ve alnmas.
Evrensel hizmet ykmls: Elektronik haberleme sektrnde grev ve im-
tiyaz szlemeleri ile ruhsat ve genel izin uyarnca bu Kanun kapsamndaki hiz-
metleri salamakla ykml klnan iletmeci.
Evrensel hizmetin net maliyeti: Bir iletmecinin, evrensel hizmet ykmll-
nn gereklerini yerine getirmek iin salad durum ile hi ykml olmasayd
iinde bulunaca durum arasndaki net maliyet fark.
letmeci: Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu ile yaplan grev ve imtiyaz sz-
lemeleri ile ruhsat ve genel izin uyarnca elektronik haberleme hizmetlerini yr-
ten ve/veya elektronik haberleme alt yapsn ileten bir sermaye irketi. Telefon
ve nternet eriim ve servisleri salayan irketler Telekomnikasyon mevzuatnda
iletmeci olarak tanmlanrlar.
5369 Sayl Kanun, evrensel hizmetin salanmasnda ve bu hususta yaplacak
dzenlemelerde aadaki ilkelere uyulaca hususunu hkm altna almtr..
a) Evrensel hizmetten, Trkiye Cumhuriyeti snrlar ierisinde yaayan herkes,
blge ve yaad yer ayrm gzetilmeksizin yararlanr.
Biliim Hukuku
65
b) Evrensel hizmet, fert bana gayrisafi yurt ii haslat tutar da gz nnde bu-
lundurularak karlanabilir ve makul fiyat seviyesinde sunulur.
c) Dk gelirliler, zrller ve sosyal destee ihtiyac olan gruplarn da evrensel
hizmetten yararlanabilmesi iin uygun fiyatlandrma ve teknoloji seeneklerinin
uygulanabilmesine ynelik tedbirler alnr.
d) Evrensel hizmet, nceden belirlenmi hizmet kalitesi standartlarnda sunulur.
e) Evrensel hizmetin sunulmasnda ve ulalmasnda devamllk esastr.
5369 sayl Kanunun 4. maddesine gre; iletmeciler, bu Kanunda belirlenen
evrensel hizmeti salamakla ykmldr. mtiyaz ve grev szlemeleri ile ruhsat
ve genel izinlerde her ne ad altnda olursa olsun bu Kanunun 3. maddesinde be-
lirtilen ilkelere aykr dzenlemeler yaplamaz. Evrensel hizmetin kapsamna temel
internet hizmetleri dhildir. Evrensel hizmetin kapsam; lkenin sosyal, kltrel, eko-
nomik ve teknolojik artlar da gz nnde bulundurularak, yl amamak zere
belirli aralklarla, Kurumun ve iletmecilerin de grlerini alarak Bakanlka yap-
lacak teklif zerine Bakanlar Kurulunca yeniden belirlenebilir.
406 sayl Kanunun 29. maddesi gereince; iletmeciler, telekomnikasyon hiz-
metlerinin yrtlmesi ve/veya altyap iletilmesi karlnda alacaklar cretleri il-
gili mevzuat, tabi olduklar grev veya imtiyaz szlemesi, telekomnikasyon ruh-
sat veya genel izin ile Kurum dzenlemelerine aykr olmayacak ekilde serbeste
belirleyebilirler. Ancak aadaki hallerde Kurum, hat ve devre kiralar da dhil ol-
mak zere cretlerin hesaplanma yntemlerini ve st snrlarn, makul ve ayrm
gzetmeyen artlarla, 30. maddede belirlenen genel ilkeler erevesinde karla-
cak ynetmelikler, tebliler ve sair idari dzenlemeler, imtiyaz szlemeleri ve te-
lekomnikasyon ruhsatlarnn hkm ve artlar da gzetilerek tayin ve tespit et-
meye yetkilidir. Bu haller unlardr:
a) Trk Telekom veya baka bir iletmecinin, vermekle ykml olduu evrensel
hizmet dhil, baz hizmetlerin maliyetini baka hizmetlerin cretlerinden kar-
lamak zorunda olduu haller,
b) lgili telekomnikasyon hizmetlerinde, bir iletmecinin hukuki veya fiili bir tekel
olduunun veya ilgili hizmet veya corafi piyasada hakim konumda bulundu-
unun Kurum tarafndan belirlendii haller,
c) cretlerin Kurum dzenlemelerine aykr ilem ve eylemlerle belirlendiinin tes-
pit edildii haller,
d) Kurumun karaca ynetmeliklerde belirleyecei dier durumlar.
406 sayl Kanunun 30. maddesine gre; yukarda saylanlarn yan sra Ku-
rum, telekomnikasyon hizmetlerinin yrtlmesi ve/veya altyap iletilmesi kar-
lnda alnacak cretlere ilikin dzenlemeleri, aadaki genel ilkelerin gerek-
letirilmesi hususunu gz nnde tutarak yapar:
66
a) cretler adil olmal ve benzer konumdaki kiiler arasnda hakl olmayan ne-
denlerle ayrm gzetmemelidir. Bu genel ilke, toplumdaki ihtiya sahibi kesim-
lere zel ve kapsam aka ve snrl olarak belirlenmi kolaylklar salanma-
sn engellemez,
b) 29. madde kapsamna giren durumlarda; cretlerin 4. maddenin (k) bendinde
ngrlen ekilde yatrm ve iletme maliyetleri de dhil olmak zere, mmkn
olduunca ilgili hizmetin maliyetlerini yanstacak ekilde belirlenerek tarifelerin
dengelenmesi esas olup, bir hizmetin maliyetinin dier bir hizmetin creti yo-
luyla desteklenmesinden veya karlanmasndan kanlr,
c) cretler; kendisine bir maliyet ykleyen ve anlan cretin kapsamnda olan her
hizmet kalemini ayr ayr gsterir,
d) cretlerin, uygun olduu lde, gelien teknolojik artlar erevesinde ulusla-
raras standartlara ve leklere yaklatrlmas esastr.
e) cretlerin, deiik hizmet tr ve kategorileri iin, teknolojik gelimeyi ve yeni
yatrmlar tevik etmeye ynelik dzeyde olmas gzetilir.
f) cretlerin belirlenmesinde, Trkiyenin taraf olduu uluslararas anlamalar ve
uluslararas kurulularn tavsiyeleri uygun olduu lde dikkate alnr.
g) Hakl gerekelerin varl halinde, cretlere zorunlu maliyetleri ve makul bir l-
de kr da yanstmak kaydyla st snr konulabilir.
c. Elektronik Haberleme Kanunu
131
Kanunun amac; elektronik haberleme hizmetlerinin yrtlmesi, elektronik ha-
berleme alt yap ve ebekesinin tesisi ve iletilmesi, gelitirilmesi, yeni elektronik
haberleme ebeke ve hizmetlerinin tevik edilmesi hususlar ile ilgili politika, hedef
131
Elektronik Haberleme Kanunu ile elektronik haberleme alannda deiik kanunlarla
dzenlenen mevzuatn toparlanmas, dankln giderilmesi iin, 406 sayl Telgraf ve
Telefon Kanunu ile 2813 sayl Telsiz Kanunu ek ve deiikliklerinin yrrlkten kaldrl-
mas amalanmtr. Ancak, 2813 sayl Kanununda, Kurumun kuruluuna ilikin 5 inci
ve personel niteliklerine ilikin 8 inci maddesi ile Ky Emniyeti ve Gemi Kurtarma let-
meleri Genel Mdrlne ilikin ek 2nci maddesinin birinci, ikinci, nc ve beinci
fkralarnn yeni bir dzenleme yaplncaya kadar, geerliliini devam ettirmesi ngrl-
mtr. dare hukukunda bir kamu hizmetinin bir kamu idaresi tarafndan kendi tzel ki-
ilii iinde, kendi personel ve parasyla dorudan doruya iletilmesi emanet yntemi
olarak adlandrlmaktadr. Oysa, 406 sayl Telgraf ve Telefon Kanunu ile ngrlen yet-
kilendirme trleri, bir kamu hizmetinin zel teebbs tarafndan ticari amalar gzeti-
lerek yrtlmesini temel almaktadr. Dolaysyla Kurum tarafndan yetkilendirilen ser-
maye irketlerinde asl ama kr elde etmektir. Bununla birlikte Ky Emniyeti ve Gemi
Kurtarma letmeleri Genel Mdrl, herhangi bir ticari yarar gzetmeksizin bir kamu
hizmetini ifa eden KT statsndedir. Bu nedenle Ky Emniyeti ve Gemi Kurtarma -
letmeleri Genel Mdrlnn Kurum tarafndan yetkilendirilmeksizin, emanet usul ile
hizmet vermesi gerekmektedir. Bu madde ile Ky Emniyeti ve Gemi Kurtarma letmeleri Ge-
nel Mdrlnn Kurum tarafndan yetkilendirilmeksizin, emanet usul ile hizmet vermesi ngrl-
mtr.
Biliim Hukuku
67
ve ilkelerin tespiti, elektronik haberleme sektrnde rekabetin tesisi ve korunmas,
tketici haklarnn gzetilmesi, kaynaklarn etkin ve verimli kullanlmas, sektrn
dzenlenmesi, denetlenmesi ve bunlara ilikin usul ve esaslar ile bu sektrde fa-
aliyet gsterenlerin hak, yetki ve ykmllklerinin belirlenmesi olarak ifade edilir-
ken; kapsam, elektronik haberleme hizmetlerinin rekabete dayanan pazar eko-
nomisi iinde yrtlmesi ve elektronik haberleme alt yap ve ebekesinin tesisi
ve iletilmesi ile her trl elektronik haberleme cihaz ve sistemlerinin imali, ithali,
sat, kurulmas, iletilmesi, frekans dahil kt kaynaklarn planlamas ve tahsisi ile
bu konulara ilikin dzenleme, yetkilendirme, denetleme ve uzlatrma faaliyetle-
rinin yrtlmesi olarak ifade edilmitir.
Mill gvenlik ve kamu dzeni ile olaanst hal, skynetim, seferberlik, sava
hallerinde ve doal afet durumlarnda elektronik haberleme hizmetlerinin salan-
masna ilikin zel kanunlarn ve 697 sayl Ulatrma ve Haberleme Hizmetle-
rinin Olaanst Hallerde ve Savata Ne Suretle Yrtleceine Dair Kanun h-
kmleri sakl tutulurken, Trk Silahl Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanl ile
Sahil Gvenlik Komutanl ve kurulu kanunlarnda belirtilen grev sahalar ile il-
gili konularda olmak zere Mill stihbarat Tekilat ve Emniyet Genel Mdrlnn
elektronik haberleme cihaz, sistem ve ebekeleri ile bedeli bu kurumlar tarafndan
denerek iletmeciler tarafndan kurulan veya kurulacak elektronik haberleme ci-
haz, sistem ve ebekeleri hakknda 36. ve 39. maddeler hari, bu Kanun hkm-
lerinin uygulanamayaca belirtilmitir.
Kanunda elektronik haberleme, elektriksel iaretlere dntrlebilen her
trl iaret, sembol, ses, grnt ve verinin kablo, telsiz, optik, elektrik, manyetik,
elektromanyetik, elektrokimyasal, elektromekanik ve dier iletim sistemleri vasta-
syla iletilmesini, gnderilmesini ve alnmasn,
Elektronik haberleme alt yaps: Elektronik haberlemenin, zerinden veya
araclyla gerekletirildii anahtarlama ekipmanlar, donanm ve yazlmlar, ter-
minaller ve hatlar da dahil olmak zere her trl ebeke birimlerini, ilgili tesisleri
ve bunlarn btnleyici paralarn,
Elektronik haberleme alt yaps iletimi: lgili alt yapya ilikin gerekli elekt-
ronik haberleme tesislerinin kurulmas, kurdurulmas, kiralanmas veya herhangi
bir surette temin edilmesiyle bu tesisin dier iletmecilerin veya talep eden gerek
veya tzel kiilerin kullanmna sunulmasn,
406 sayl Kanunun, Trk Telekomnikasyon A..ne ilikin; 1 inci maddesinin birinci,
ikinci, yedinci, dokuzuncu, onuncu fkralar ile, ek 17, ek 19, ek 20, ek 21, ek 22, ek 23,
ek 24, ek 26, ek 28, ek 29, ek 30, ek 31, ek 32, ek 33, ek 34, ek 36nc, geici 1, geici
2, geici 3, geici 7, geici 8, geici 9, geici 10, geici 11 ve geici 12nci maddeleri d-
ndaki maddelerinin yrrlkten kaldrlmas amalanmtr.
Ayrca dier kanunlarda 406 ve 2813 sayl Kanunlara yaplm atarn bu Kanuna ya-
plm saylaca belirtilmitir.
68
Elektronik haberleme hizmeti: Elektronik haberleme tanmna giren faali-
yetlerin bir ksmnn veya tamamnn hizmet olarak sunulmasn,
Elektronik haberleme ebekesi: Bir veya daha fazla nokta arasnda elekt-
ronik haberlemeyi salamak iin bu noktalar aras balanty tekil eden anahtar-
lama ekipmanlar ve hatlar da dahil olmak zere her trl iletim sistemleri an,
Elektronik haberleme sektr: Elektronik haberleme hizmeti verilmesi,
elektronik haberleme ebekesi salanmas, elektronik haberleme cihaz ve sis-
temlerine ynelik retim, ithal, sat ve bakm-onarm hizmetlerinin yrtlmesi ile
ilgili sektr,
Elektronik haberleme ebekesi salanmas: Elektronik haberleme ebe-
kesi kurulmas, iletilmesi, kullanma sunulmas ve kontroln,
Elektromanyetik giriim (Enterferans): lgili mevzuat hkmlerine uygun ola-
rak yaplan her trl elektronik haberlemeyi engelleyen, kesinti douran veya ka-
litesini bozan her trl yayn veya elektromanyetik etkiyi,
Evrensel hizmet: Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde corafi konumlarndan
bamsz olarak herkes tarafndan eriilebilir, nceden belirlenmi kalitede ve her-
kesin karlayabilecei makul bir bedel karlnda asgari standartlarda sunulacak
olan, internet eriimi de dahil elektronik haberleme hizmetleri ile bu Kanun kap-
samnda belirlenecek olan dier hizmetleri,
Gei hakk: letmecilere, elektronik haberleme hizmeti sunmak iin gerekli
ebeke ve alt yapy kurmak, kaldrmak, bakm ve onarm yapmak gibi amalar
ile kamu ve zel mlkiyet alanlarnn altndan, stnden, zerinden gemeleri iin
tannan haklar,
lgili pazar: lkenin tmnde veya bir blmnde sunulmakta olan belirli bir
elektronik haberleme hizmeti ve onunla yksek derecede ikame edilebilen dier
elektronik haberleme hizmetlerinden oluan pazar,
lgili tesisler: lgili ebeke ve/veya hizmet araclyla hizmetlerin sunulmasn
salayan ve/veya destekleyen bir elektronik haberleme ebekesine ve/veya bir
elektronik haberleme hizmetine ilikin tesisleri,
nternet alan ad: nternet zerinde bulunan bilgisayar veya internet sitelerinin
adresini belirlemek iin kullanlan internet protokol numarasn tanmlayan adlar,
nternet alan ad sistemi: Okunmas ve aklda tutulmas kolay olan ve genelde
aranan adres sahipleri ile ilikilendirilebilen simgesel isimlerle yaplan adreslemede,
karl olan internet protokol numarasn bulan ve kullancya veren sistemi,
Biliim Hukuku
69
Kullanc: Abonelii olup olmamasna baklmakszn elektronik haberleme hiz-
metlerinden yararlanan gerek veya tzel kiiyi,
Kullanm hakk: Frekans, numara, uydu pozisyonu gibi kt kaynaklarn kulla-
nlmas iin verilen hakk,
Son kullanc: Elektronik haberleme hizmeti ve/veya elektronik haberleme
ebekesi salamayan gerek veya tzel kiileri,
Standart: zerinde mutabakat salanm olan, kabul edilmi bir kurulu tara-
fndan onaylanan, mevcut artlar altnda en uygun seviyede bir dzen kurulma-
sn amalayan, ortak ve tekrar eden kullanmlar iin rnn zellikleri, ileme ve
retim yntemleri, bunlarla ilgili terminoloji, sembol, ambalajlama, iaretleme, eti-
ketleme ve uygunluk deerlendirmesi ilemleri hususlarndan biri veya birkan
belirten ve bu kapsamda uyulmas ihtiyari olan dzenlemeyi,
ebeke sonlanma noktas: Elektronik haberleme ebekesinde aboneye eri-
imin saland fiziksel noktay, anahtarlama veya ynlendirme ihtiva eden ebe-
kelerde ise abone numaras veya ismi ile ilikilendirilebilen zel bir ebeke adre-
siyle tanmlanan noktay,
Tketici: Elektronik haberleme hizmetini ticari veya mesleki olmayan ama-
larla kullanan veya talep eden gerek veya tzel kiiyi,
Ulusal dolam: Bir iletmeciye ait hizmetlerin, teknik uyumluluk artlar sakl
kalmak zere, dier bir iletmecinin abonelerine ait ekipmanlar zerinden sunul-
masna veya bir dier sistemin ara balantsna imkn salayan sistemler aras
dolam,
Uyumlatrlm Avrupa standard: Avrupa Topluluu Resmi Gazetesinde
ismi yaymlanan standard,
Uyumlatrlm ulusal standart: Uyumlatrlm Avrupa standartlarna uy-
gun olarak Trk Standartlar Enstits tarafndan uyumlatrlarak kabul edilen ve
Kurum tarafndan listeleri tebliler ile yaymlanan Trk standartlarn,
Yerel a: Sabit elektronik haberleme ebekesinde abone tarafndaki ebeke
sonlanma noktasn, abonenin bal bulunduu ana datm atsna veya ede-
er tesise balayan fiziksel devreyi,
Kanunun 4. maddesinde her trl elektronik haberleme cihaz, sistem ve e-
bekelerinin kurulmas ve iletilmesine msaade edilmesi, gerekli frekans, numara,
uydu pozisyonu ve benzeri kaynak tahsislerinin yaplmas ile bunlarn kontrol Dev-
letin yetki ve sorumluluu altndadr denilirken; ilgili merciler tarafndan elektronik
70
haberleme hizmetinin sunulmasnda ve bu hususta yaplacak dzenlemelerde
geerli olacak u ilkeler saylmtr:
a) Serbest ve etkin rekabet ortamnn salanmas ve korunmas.
b) Tketici hak ve menfaatlerinin gzetilmesi.
c) Kalknma planlar ve Hkmet programlarndaki hedefler ile Bakanlk tarafn-
dan belirlenen strateji ve politikalarn gzetilmesi.
) Herkesin, makul bir cret karlnda elektronik haberleme ebeke ve hizmet-
lerinden yararlanmasn salayacak uygulamalarn tevik edilmesi.
d) Aksini gerektiren objektif nedenler bulunmadka veya toplumdaki ihtiya sa-
hibi kesimlere zel, kapsam ak ve snrlar belirlenmi kolaylklar salanmas
halleri dnda, eit artlardaki aboneler, kullanclar ve iletmeciler arasnda ay-
rm gzetilmemesi ve hizmetlerin benzer konumdaki kiiler tarafndan eit art-
larla ulalabilir olmas.
e) Bu Kanunda aksi belirtilmedike ya da objektif nedenler aksini gerektirmedike,
niteliksel ve niceliksel devamllk, dzenlilik, gvenilirlik, verimlilik, aklk, ef-
faflk ve kaynaklarn verimli kullanlmasnn gzetilmesi.
f) Elektronik haberleme sistemlerinin uluslararas normlara uygun olmas.
g) Teknolojik yeniliklerin uygulanmas ile aratrma-gelitirme faaliyet ve yatrm-
larnn tevik edilmesi.
) Hizmet kalitesi artrmnn tevik edilmesi.
h) Mill gvenlik ile kamu dzeni gereklerine ve acil durum ihtiyalarna ncelik
verilmesi.
) Bu Kanunda, ilgili mevzuatta ve yetkilendirmelerde aka belirlenen durumlar
haricinde, iletmecilerin, ara balant da dahil olmak zere eriim cretleri ile
hat ve devre kiralarn da kapsayacak biimde, elektronik haberleme hizmeti
sunulmas karl alacaklar cretleri serbeste belirlemesi.
i) Elektronik haberleme cihaz ve sistemlerinin kurulmas, kullanlmas ve iletil-
mesinde insan sal, can ve mal gvenlii, evre ve tketicinin korunmas
asndan asgar uluslararas normlarn dikkate alnmas.
j) Elektronik haberleme hizmetlerinin sunulmasnda ve bu hususlarda yaplacak
dzenlemelerde tarafszln salanmas.
k) Teknolojik yeniliklerin kullanlmas da dhil olmak zere zrl, yal ve sos-
yal adan korunmaya muhta dier kesimlerin zel ihtiyalarnn dikkate aln-
mas.
l) Bilgi gvenlii ve haberleme gizliliinin gzetilmesi.
Kanunun 12. maddesi, elektronik haberleme sektrnde faaliyet gsteren -
letmecilerin grev ykmllklerini dzenlemitir.
Biliim Hukuku
71
Kurum, iletmecilere aadaki hususlarla snrl olmamak kaydyla ykml-
lkler getirebilir:
a) dari cretler.
b) Hizmetlerin birbiriyle uyumlu alabilmesi ve ebekeler aras ara balantnn
salanmas.
c) Ulusal numaralandrma planndaki numaralardan son kullanclara eriimin sa-
lanmas.
) Ortak yerleim ve tesis paylam.
d) Kiisel veri ve gizliliin korunmas.
e) Tketicinin korunmas.
f) Kuruma bilgi ve belge verilmesi.
g) Kanunlarla yetkili klnan ulusal kurumlarca yasal dinleme ve mdahalenin ya-
plmasna teknik olanak salanmas.
) Afet durumlarndaki haberlemenin kesintisiz devam edebilmesi iin gerekli ted-
birlerin alnmas.
h) Elektronik haberleme ebekelerinden kaynaklanan elektromanyetik alanlara
kamu saln tehdit edecek ekilde maruz kalnmasnn engellenmesi ile ilgili
nlemlerin bu Kanun erevesinde alnmas.
) Eriim ykmllkleri.
i) Elektronik haberleme ebekelerinin btnlnn idame ettirilmesi.
j) zinsiz eriime kar ebeke gvenliinin salanmas.
k) Hizmet kalitesi de dahil olmak zere standartlar ve spesifikasyonlara uyumlu-
luk.
l) lgili mevzuat uyarnca Kurum tarafndan istenen hizmetleri yerine getirmek.
letmecilerin hak ve ykmllkleri ile ilgili usul ve esaslar Kurumca belirlenir.
letmeciler, elektronik haberleme sistemleri zerinden mill gvenlikle ilgili talep-
lerin karlanmasna ynelik teknik alt yapy, elektronik haberleme sistemini hiz-
mete sunmadan nce kurmakla ykmldr. Halen elektronik haberleme hizmeti
sunan iletmeciler de; sz konusu teknik alt yapy, Kurum tarafndan belirlenecek
sre ierisinde ayn artlarla ve tm harcamalar kendilerine ait olmak zere kur-
makla ykmldrler.
Kanun, elektronik haberleme hizmetlerine ilikin tarifelerin dzenlenmesine
ilikin ilkeleri de 14. madde kapsamnda saymtr. Buna gre: Kurum, her trl
elektronik haberleme hizmetinin sunulmas karlnda uygulanacak tarifelere ili-
kin dzenlemeleri yaparken, aadaki ilkeleri gz nnde bulundurur:
72
a) Kullanclarn makul bir cret karlnda elektronik haberleme hizmetlerinden
yararlanmasn salayacak uygulamalarn tevik edilmesi.
b) Tarifelerin, 5369 sayl Kanunun 3. maddesinin birinci fkrasnn (c) bendinde
belirtilen ihtiya sahibi kesimlere mahsus, kapsam ak ve snrlar belirlenmi
kolaylklar salanmas halleri sakl olmak zere, benzer konumdaki kullanc-
lar arasnda hakl olmayan nedenlerle ayrm gzetilmeksizin adil ve effaf ol-
mas.
c) Tarifelerin, sunulan elektronik haberleme hizmetlerine ilikin maliyetleri mm-
kn olduunca yanstmas.
) Bir hizmetin maliyetinin dier bir hizmetin creti yoluyla desteklenmemesi veya
karlanmamas.
d) Tarifelerin, rekabetin engellenmesi, bozulmas veya kstlanmasna neden ola-
cak ekilde belirlenmemesi.
e) Uluslararas uygulamalarn uygun olduu lde dikkate alnmas.
f) Tarifelerin, teknolojik gelimeyi ve yeni teknolojilerin makul fiyatlarla kullanlma-
sna olanak veren yatrmlar tevik edecek nitelikte olmas.
g) Tketici menfaatinin gzetilmesi.
) Tketicilerin tarifelere ilikin hususlar bilmesinin salanmas.
h) Rakip iletmecilerin kendi kullanclarna sunaca elektronik haberleme hiz-
metleri iin etkin piyasa gcne sahip iletmeciden talep edecei temel girdi
niteliinde olan elektronik haberleme hizmetlerinde oluan fiyatlar da dikkate
almas.
22. madde ile dzenlenen gei hakk kapsam ile ilgili olarak Kanunda; elekt-
ronik haberleme hizmeti vermek amacyla, her trl elektronik haberleme alt ya-
psn ve bunlarn destekleyici ekipmanlarn, kamu ve/veya zel mlkiyete konu
tanmazlarn altndan, stnden, zerinden geirme ve bu alt yapy kurmak, de-
itirmek, skmek, kontrol, bakm ve onarmlarn salamak ve benzeri amalarla
sz konusu mlkiyet alanlarn bu Kanun hkmleri erevesinde kullanma hakkn
kapsar. denilirken, gei hakk talebinin kabul ile ilgili mteakip maddede;
Tanmaza kalc zarar verilmemesi, bu tanmaz zerindeki haklarn kullan-
mnn srekli biimde aksatlmamas kouluyla, teknik olarak imkan dahilinde, se-
eneksiz ve ekonomik adan orantsz maliyetler ihtiva etmeyen gei hakk ta-
lepleri, makul ve hakl sebepler sakl kalmak zere, kabul edilir.
Kamu kurum ve kurulular, kendilerine yaplan gei hakk talebini ieren ba-
vurular ncelikli olarak ve gecikmeye mahal vermeden, deerlendirir ve altm
gn iinde sonulandrrlar. Benzer konumdaki iletmeciler arasnda ayrm gzet-
meksizin effaf davranlr..demektedir. Keza, Kanunun 26. maddesinde evrenin
Biliim Hukuku
73
korunmas hususu dzenlenmi; Gei hakk kapsamnda tannan haklarn kul-
lanm srasnda gei yollarnda ve etrafnda bulunan aalarn ve evresel de-
erlerin korunmas esastr. Gei hakk uygulamasnda tarihi eserler ile kltr ve
tabiat varlklarnn korunmasna ilikin mevzuat hkmleri sakldr. Bu konuda aln-
mas gereken izinlere ilikin bavurular ilgili kurulularca altm gn iinde sonu-
landrlr denilmitir.
Kanun, dier alt yaplarla ilikili durumlarla ilgili olarak da 27. madde ile u hkm
getirmitir: letmeciye ait elektronik haberleme ebekesi ve bunlarn destekleyici
ekipmanlar, gei hakknn kullanlaca tanmaz zerinde hlihazrda bulunan,
kanalizasyon, su, gaz kanallar, demiryollar, elektrik tesisleri, dier elektronik ha-
berleme ebekesi ve benzeri kamu hizmeti alt yapsna zarar vermeyecek ekilde
ve mesafede tesis edilir. Yeni alt yap ve ebeke tesis edecek iletmeci, ilgili kamu
kurumu ve kuruluu ile gerekli koordinasyonu salayarak hareket eder. Zaruri hal-
lerde sz konusu kamu hizmetlerinin kesintiye uramamas iin alnacak nlemler-
den doan masraflar gei hakkn kullanan taraf tazmin eder. Gei hakkna ili-
kin almalardan kaynaklanan tm masraflar iletmeci tarafndan karlanr.
Kanunun 34. maddesinde Elektronik haberleme hizmetleri ile ilgili olarak abone
veya kullanclara tahsis edilen frekans, numara ve hat kullanm ile internet alan
adlar gibi intifa ve kullanm haklar ile iletmecilerin yetkilendirmeleri hibir ekilde
haczedilemez. hkm getirilirken, 35. maddede alan adlar hususu u ekilde d-
zenlenmitir: tr uzantl internet alan adlarnn tahsisini yapacak kurum veya kuru-
lu ile alan ad ynetimine ilikin usul ve esaslar Bakanlk tarafndan belirlenir.
lkemizde internete ilikin en nemli sorun mevzuat eksikliidir, maalesef inter-
net alanna mnhasr kanuni dzenleme bulunmamaktadr. Ancak deiik kanun-
larda geen ifadelerle sorunlarn zm ve internetin etkin ve verimli kullanm
salanmaya allsa da gnmzde ihtiyaca cevap vermemektedir. Bu nedenle,
tr uzantl internet alan adlarnn tahsisinin ve buna ilikin usul ve esaslarn, elekt-
ronik haberleme alannda politika belirleyicisi olan Bakanlk tarafndan yaplmas
ngrlmtr.
Kanunun Drdnc Ksm, tketici ve son kullanc haklarn dzenlemitir.
Eit hizmet alabilme hakk, 47. madde ile u ekilde ele alnmtr: letmeci-
ler, saladklar elektronik haberleme hizmetlerini benzer konumdaki tketici ve
son kullanclara eit koullarda ve ayrm gzetmeden sunmakla ykmldr. Ku-
rum bu madde ile ilgili usul ve esaslar belirler.
Takip eden maddede ise, Kurum, elektronik haberleme hizmetlerinden ya-
rarlanan tketici ve son kullanclarn, hizmetlere eit koullarda eriebilmelerine
ve hak ve menfaatlerinin korunmasna ynelik usul ve esaslar belirler. denilirken;
49. madde de effafln salanmas ve bilgilendirme konusunda Kurum, son kul-
74
lanc ve tketicilerin azami fayday elde edebilmeleri ve hizmetlerin effaflk ilke-
sine uygun olarak sunulabilmesi iin hizmet seenekleri, hizmet kalitesi, tarifeler
ile tarife paketlerinin yaymlanmasna ve benzer hususlarda abonelerin bilgilendi-
rilmesine ynelik olarak iletmecilere ykmllkler getirebilir.
letmeciler, zellikle hizmetler arasnda seim yaplrken ve abonelik szle-
mesi imzalanrken tketicilerin karar vermelerinde etkili olabilecek hususlar ile d-
rstlk kural gereince bilgilendirilmelerinin gerekli olduu her durumda talep ol-
makszn tketicileri bilgilendirir.
Kurum bu maddenin uygulanmasna ilikin usul ve esaslar belirler. hkm
getirilmitir.
Kanunun 50. maddesi, abonelik szlemelerine ilikindir ve yledir: Tke-
ticiler, elektronik haberleme hizmetine abone olurken bu hizmeti salayan ilet-
meciyle szleme yapma hakkna sahiptir. Abonelik szlemelerinde asgari olarak
elektronik haberleme hizmeti salayan iletmecinin ad ve adresi, sunulacak hiz-
metler, teklif edilen hizmet kalitesi seviyeleri ve ilk balantnn gerekletirilebilme
sresi, sunulacak bakm ve onarm hizmetlerinin eitleri, uygulanacak tarifelerin
ierii ve tarifelerdeki deiiklikler hakknda gncel bilgilerin hangi yollardan re-
nilebilecei, szlemenin sresi, sona ermesi ve yenilenmesine ilikin koullar, i-
letmecinin kusurundan kaynaklanan nedenlerle szlemede belirtilen hizmet ka-
lite seviyesinin salanamamas halinde tazminat ya da geri demeye ilikin ilem,
abone ile iletmeci arasnda uzlamazlk kmas halinde uygulanacak zm yn-
temleri gibi bilgilere yer verilir.
Kurum, resen veya ikyet zerine abonelik szlemelerini iletmecilerden is-
teyebilir, inceler ve deitirilmesi uygun grlen hususlar iletmeciye bildirir. let-
meciler Kurum dzenlemelerine uygun olarak gerekli deiiklikleri belirtilen srede
yapmakla ykmldr.
Abonelik szlemelerinde yer alan ve taraflarn szlemeden doan hak ve y-
kmllklerinde, drstlk ilkesine aykr decek biimde abone aleyhine denge-
sizlie neden olan hkmler geersizdir.
letmeci tarafndan abonelik szleme koullarnda deiiklik yapldnn abo-
neye bildirilmesinden sonra, abone herhangi bir tazminat demeden szlemeyi
feshedebilme hakkna sahiptir. letmeciler, szlemede yaplacak deiiklikler y-
rrle girmeden en az bir ay nce abonelerini bilgilendirmekle ve sz konusu de-
iikliklerin abone tarafndan kabul edilmemesi halinde abonelerin herhangi bir taz-
minat demeden szlemeyi fesh edebilme haklarnn bulunduunu bildirmekle
ykmldrler. Aboneler yazl olarak bildirmek kaydyla aboneliklerini her zaman
sona erdirebilir.
Biliim Hukuku
75
Abonenin nceden izni alnmadan otomatik arama makineleri, fakslar, elekt-
ronik posta, ksa mesaj gibi elektronik haberleme vastalarnn kullanlmas su-
retiyle dorudan pazarlama, siyasi propaganda veya cinsel ierik iletimi gibi mak-
satlarla istek d haberleme yaplmas halinde, abone ve kullanclara gelen her
bir mesaj bundan sonras iin almay reddetme hakk kolay bir yolla ve cretsiz
olarak salanr.
Kurum bu maddenin uygulanmasna ilikin usul ve esaslar belirler.
Kiisel bilgilerin ilenmesi ve gizliliin korunmas konusu Kanunun 51. maddesinde
ele alnm; Kurumun, elektronik haberleme sektryle ilgili kiisel bilgilerin ilen-
mesi ve gizliliinin korunmasna ynelik usul ve esaslar ynetmelikle belirleyecei
hkme balanmtr.
52. madde ise hizmet kalitesine ilikindir ve - Kurumun hizmet kalite sevi-
yesine ilikin olarak tketici ve son kullanclarn kapsaml, yeterli ve anlala-
bilir bilgiye ulamasn salamak amacyla, hizmet kalitesinin seviyesine ili-
kin ltleri, iletmeciler tarafndan yaynlanacak bilgilerin ieriini, eklini ve
hizmet kalite seviyesine ilikin dier hususlar belirleyebilecei hkmn ge-
tirmektedir.
letmeciler, mevzuat uyarnca Kurum tarafndan elektronik haberleme hizmet-
lerinin tm iin belirlenebilecek hizmet kalitesi ltlerine ilikin her trl bilgiyi ve
hizmet kalite standartlarna uyumu istenen ekilde ve belirlenen srede salamakla
ykmldr. Kurum belirleyecei usul ve esaslarla iletmeciler tarafndan gnderi-
len hizmet kalitesine ilikin bilgileri yaymlayabilecei gibi, iletmecilere yaymlama
ykmll de getirebilir. Kurum bilgilerin doruluunu ve hizmet kalitesi lt ve
standartlarna uyumu denetleyebilir veya denetletebilir.
Kurum iletmecilere, elektronik haberleme hizmetlerine ve elektronik haber-
leme alt yap veya ebeke unsurlarna ynelik hizmet seviyesi taahhtleri hazr-
lama ve bu taahhtleri belirlenen biimde ve srede yaymlama ykmll geti-
rebilir. Kurum, iletmecilerden, hizmet seviyesi taahhtlerinde deiiklik, iyiletirme
ve dzeltme yaplmasn isteyebilir. letmeciler, sz konusu deiiklik, iyiletirme
ve dzeltmeleri Kurum tarafndan belirtilen srede yerine getirmekle ykmldr.
letmeciler, her hal ve artta doru faturalama yapma ve fatura ierii ile ilgili
ihtilaf durumunda ispat ykmllndedirler.
Kurum faturalarn gnderimi, faturalarda bulunmas gereken hususlar, ayrn-
tl faturalarn dzenlenmesi ile abone tarafndan faturalarn denmemesi halinde
hizmetin kesilmesinde uygulanacak ilemleri ve bu maddeye ilikin usul ve esas-
lar belirler.
76
Onaylanm kurulular ile piyasa gzetimi ve denetimi 53. Madde ile ele aln-
mtr. Buna gre, Kanun kapsamndaki cihazlarn Kurum tarafndan yaymlanacak
teknik dzenlemelere ve ilgili gvenlik koullarna uygunluu, bu konularda retici
ve datclarn ykmll, bu cihazlarn piyasa gzetimi ve denetiminde Kuru-
mun yetki ve sorumluluu ile Kurum tarafndan belirlenecek onaylanm kurulu-
larn sorumluluklar hususunda 4703 sayl rnlere likin Teknik Mevzuatn Ha-
zrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanunun ilgili hkmleri uygulanr.
Kurum, piyasa gzetimi ve denetimi faaliyetlerinde gerekli grd durumlarda
gzetim ve denetime konu cihaza ilikin uygunluk deerlendirme ilemlerinde yer
almayan test, muayene ve/veya belgelendirme kurulularnn imkanlarndan yarar-
lanabilir; kendi laboratuar imkanlarn da creti mukabili talep edenlerin istifadesine
belirleyecei usul ve esaslarla sunabilir. Ancak, piyasa gzetimi ve denetiminde
nihai karar Kuruma aittir. Cihazn gvenli olmadnn tespit edilmesi halinde, test
ve muayeneye ilikin giderler retici tarafndan denir.
Elektronik haberleme cihazlar, gvenli hale getirilmesinin imkansz olduu du-
rumlarda, masraflar retici tarafndan karlanmak zere, tadklar risklere gre
ksmen ya da tamamen Kurum tarafndan bertaraf edilir veya ettirilir.
Onaylanm kurulular ve piyasa gzetimi ve denetimi ile ilgili usul ve esas-
lar 4703 sayl Kanun ve ilgili teknik dzenlemeler erevesinde Kurum tarafn-
dan belirlenir.
54. Madde ise, Kurum tarafndan dzenlenmi yetki belgesini haiz olmayan ger-
ek veya tzel kiiler, lm ve denetim hizmeti veremez. derken, ancak aratrma
ve gelitirme amacyla yaplan prototip imalat bu hkmn dnda tutmutur.
Telsiz cihazlarna ait teknik bilgi ve ticari kaytlarn retici ve reticinin mte-
selsilen sorumlu olduu datclar tarafndan defter ve bilgisayar ortamnda tutul-
mas, takvim ylnn er aylk dnemlerinde perakende sat bilgileriyle birlikte da-
tm zincirinde yer alan datclara ait gncel bilgilerin retici tarafndan Kuruma
bildirilmesi gereklidir.
Kullanlm veya eski telsiz cihazlar, fatura karlnda piyasaya arz edilebilir.
Bu cihazlar en az alt ay sreyle garantili saylr. Cihaz faturas ve ambalaj zerinde
garanti sresi ve cihazn ikinci el olduuna dair bilginin bulunmas gereklidir.
Bu maddenin ikinci veya nc fkralarn bir yl iinde birden fazla ihlal eden-
lerin yetki belgeleri iptal edilir ve takip eden bir yl sresince yeni yetki belgesi ve-
rilmez.
Elektronik kimlik bilgisini haiz cihazlarla ilgili 55. madde ile yaplan dzenle-
mede, Kurum tarafndan izin verilmedike, abone kimlik ve iletiim bilgilerini ta-
Biliim Hukuku
77
yan zel bilgiler veya cihazn tehisine yarayan elektronik kimlik bilgileri yeni-
den oluturulamaz, deitirilemez, kopyalanarak oaltlamaz veya herhangi bir
amala datlamaz.
Elektronik kimlik bilgisi deitirilmi cihaz, kart, ara veya gerelerle, deiiklik
yaplmas amacna ynelik yazlm, her trl ara veya gerelerin ithalt, retimi,
datm veya tantm yaplamaz, bulundurulamaz, araclk edilemez.
Elektronik kimlik bilgisi deitirilmi cihaz, kart, ara veya gerelerle, deiiklik
yaplmas amacyla kullanlabilen yazlm, her trl ara veya gerelere 4/12/2004
tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 127. maddesi hkmlerine
gre el konulur. denilirken; abone ve cihaz kimlik bilgilerinin gvenlii 56. madde
ile dzenlenmitir:- Abone kimlik ve iletiim bilgilerini tayan zel bilgiler ile cihaz-
larn elektronik kimlik bilgilerini tayan her trl yazlm, kart, ara veya gere yet-
kisiz ve izinsiz olarak kopyalanamaz, muhafaza edilemez, datlamaz, kendisine
veya bakasna yarar salamak maksadyla kullanlamaz.
letmeci veya adna i yapan temsilcisine abonelik kayd srasnda abonelik
bilgileri konusunda gerek d belge ve bilgi verilemez.
Abonelik tesisi iin gerekli kimlik belgeleri rnei alnmadan iletmeci veya adna
i yapan temsilcisi tarafndan abonelik kayd yaplamaz.
Abonelik tesisine ilikin usul ve esaslar Kurum tarafndan ynetmelikle belir-
lenir.
Kanun, teknik uyumluluk konusunu 57. madde ile dzenlemi; letmeciler, ka-
yp, kaak veya alnt cihazlarla, Kurumun CEIRnda yer alan elektronik kimlik bil-
gileri deitirilmi cihazlara elektronik haberleme hizmeti veremeyeceini hkme
balam ve iletmecileri, yasal olmayan cihazlarn haberleme ebekelerine ba-
lanlmalarn nlemek zere EIR sistemlerini Kurumdaki CEIR sistemiyle birlikte
uyumlu olarak alr hle getirmek, bununla ilgili teknik alt yap ve sisteminin g-
venlii ve gvenilirliini salamak ve aksamakszn iletmekle ykml klmtr.
Kanuna gre, Sistemin iletilmesinden kaynaklanan sorunlarn iletmeci veya Ku-
rum tarafndan tespit edilip derhl bildirilmesinden itibaren Kurum tarafndan so-
runlarn giderilmesi iin iletmeciye be i gn sre verilir. Sorunlarn giderilme-
mesi hlinde iletmeci derhl gerekelerini yazl olarak bildirerek ek sre verilmesi
amacyla Kuruma bavurur.
Kanunun 58. maddesine gre, elektronik kimlik bilgisini haiz cihaz alnan,
yamalanan, kaybeden veya her ne suretle olursa olsun rzas dnda elinden -
kan kiiler cihaznn elektronik haberleme balantsnn kesilmesi iin ncelikle
bilgi ve ihbar merkezine bavururlar.
78
Kurumun resen veya kendisine intikal eden ihbar veya ikyet zerine dene-
timde bulunma yetkisi 59. madde ile dzenlenmitir. Buna gre Kurum resen veya
kendisine intikal eden ihbar veya ikyet zerine, bu Kanunda belirlenen grev-
leri ile ilgili olarak elektronik haberleme sektrnde yer alan gerek ve tzel kii-
leri denetleyebilir, denetlettirebilir. Kurum, bu Kanunun kendisine verdii grevleri
yerine getirirken gerekli grd hallerde, mahallinde de inceleme ve denetim ya-
pabilir ve/veya yaptrabilir. Mlki amirler, kolluk kuvvetleri ve dier kamu kurumla-
rnn amir ve memurlar inceleme veya denetimle grevlendirilenlere her trl ko-
layl gstermek ve yardmda bulunmakla ykmldrler.
Denetimle grevlendirilenler, denetime tabi olanlar veya tesisleri nezdinde, def-
terler de dahil olmak zere her trl evrak ve emtiann, elektronik ortamdaki bilgi-
lerin, elektronik haberleme alt yapsnn, cihaz, sistem, yazlm ve donanmlarnn
incelenmesi, suret veya numune alnmas, konuyla ilgili yazl veya szl aklama
istenmesi, gerekli tutanaklarn dzenlenmesi, tesislerin ve iletiminin incelenmesi
konularnda yetkilidir. Denetime tabi tutulanlar, denetimle grevli kiilere her trl ko-
layl gstermek, yukarda saylan hususlarla ilgili taleplerini belirlenen sre iinde
yerine getirmek, cihaz, sistem, yazlm ve donanmlar denetlemeye ak tutmak,
denetim iin gerekli alt yapy temin etmek ve alr vaziyette tutmak iin gerekli
nlemleri almak zorundadr. Aykr davranta bulunanlara bu Kanun ve ilgili mev-
zuat hkmlerine gre cezai ilem uygulanr.
Kurum, bu Kanunun kendisine verdii grevleri yerine getirirken, bu grevleri
ile ilgili gerekli grd bilgi ve belgeyi kamu kurum ve kurulular ile gerek ve
tzel kiilerden isteyebilir. Kurum gerektiinde dier kamu kurum ve kurulularn-
dan denetim konusunda uzman personel talep edebilir.
Kurum, belirlenecek esaslar dhilinde iletmecileri denetlettirebilir. Denetim yet-
kisi verilenler ve bamsz denetim kurulular Kuruma sunacaklar bilgi, belge, ra-
por ve mali tablolarn bu Kanun ve mevzuat hkmlerine uygunluu ve hesaplarn
doruluundan ve genel kabul grm denetim ilke ve esaslarna gre inceleme
ve denetiminden sorumludur. Bunlar, hazrladklar raporlardaki yanl ve yanltc
bilgi ve kanaatler nedeniyle doabilecek zararlardan ve bu Kanun uyarnca yaptk-
lar faaliyetler dolaysyla nc kiilere verecekleri zararlardan sorumludurlar.
Bu maddenin uygulanmasna ilikin usul ve esaslar Kurum tarafndan ynet-
melikle belirlenir.
Kurumun yetkisi ve idari yaptrmlarna ilikin 60. Madde: Kurum; mevzuata,
kullanm hakk ve dier yetkilendirme artlarna uyulmasn izleme ve denetlemeye,
aykrlk halinde iletmecilere bir nceki takvim ylndaki net satlarnn yzde ne
kadar idar para cezas uygulamaya, mill gvenlik, kamu dzeni veya kamu hizme-
tinin gerei gibi yrtlmesi ve kanunlarla getirilen hkmlerin uygulanmas ama-
Biliim Hukuku
79
laryla gerekli tedbirleri almaya, gerektiinde tesisleri tazminat karlnda devral-
maya, belirledii sre ierisinde yetkilendirme cretinin denmemesi ya da ar
kusur halinde verdii yetkilendirmeyi iptal etmeye yetkilidir. Ancak, Kurum, ulusal
apta verilecek frekans band kullanmn ihtiva eden ve snrl sayda iletmeci ta-
rafndan yrtlmesi gereken elektronik haberleme hizmetlerine ilikin yetkilen-
dirmelerin iptalini gerektiren hallerde Bakanln grn alr.
Kurum, iletmecinin faaliyete yeni balam olmas halinde, ihlalin nitelii, ihlal
neticesinde herhangi bir ekonomik kazan elde edilip edilmemesi, iyi niyet ve g-
nll bildirim gibi ltleri de dikkate alarak nceden belirleyecei usul ve esaslar
erevesinde bin liradan bir milyon liraya kadar idar para cezas ile bu Kanunda
belirtilen dier idar yaptrmlar uygulamaya yetkilidir.
Kurum, kamu hizmetinin gerekleri ve kamu dzeninin korunmas amacyla y-
netmelikle nceden belirleyecei hallerde, iletmecinin faaliyetinin geici olarak
durdurulmasna ya da ihlalin nlenmesi iin iletmeciye somut tedbirler uygulama
zorunluluu getirmeye de yetkilidir.
Elektronik haberleme hizmeti sunan bir iletmeci ile abonelik szlemesi yapan
gerek ve tzel kiiler faaliyetlerinin gerei olarak aldklar hizmeti nc kiilere c-
retli veya cretsiz verebilir. Aboneler yararlandklar hizmeti ticaret amacyla nc
kiilere sunamazlar. Aksine davrananlarn abonelik szlemeleri iptal edilir.
Kurumun belirledii usul ve esaslar erevesinde elektronik haberleme tesis-
leri ile ilgili bildirimlerin yaplmamas veya gvenlik sertifikas alnmadan kurulmas
veya Kurum veya Kurum tarafndan yetki verilen kurulularca yaplacak lmler
sonucu Kurum tarafndan belirlenen elektromanyetik alan iddeti limit deere uy-
gun bulunmamas hallerinde, bunlarn sahibine bu Kanuna ekli cret tarifesinde
belirlenen ruhsatname cretinin elli kat idar para cezas her bir cihaz iin ayr ayr
uygulanr. Bu Kanunun 46. maddesinin ikinci fkrasnda telsiz ruhsatnamesi ve yl-
lk kullanm cretinden muaf tutulanlar hakknda da bu madde hkmleri uygulanr.
Bu fkradaki idar para cezalar Kurumun tara tekilat tarafndan da verilebilir.
Bu Kanunun 53 nc maddesinin birinci fkrasna aykrlk hallerinde, 4703 sa-
yl Kanunun 12. maddesinde datc, retici ve onaylanm kurulular bakmn-
dan ngrlm bulunan idar para cezalar bir katndan drt katna kadar artr-
larak uygulanr.
Bu Kanunun 57. maddesinin birinci fkrasna aykr hareket edenlere, cihaz ba-
na on bin liradan yirmi bin liraya kadar; ikinci fkrasna aykr hareket edenlere on
milyon liraya kadar idar para cezas verilir.
Bu maddedeki idar para cezalar Kurum tarafndan verilir.
80
Bu maddenin uygulanmasna ve bu Kanunda ngrlen ykmllklerin iletme-
ciler tarafndan yerine getirilmemesi halinde uygulanacak idar para cezalarna ili-
kin hususlar Kurum tarafndan karlacak ynetmelikle dzenlenir. demektedir.
dari para cezalarnn uygulanmas, tahsili ve zamanam ise 61. maddede be-
lirtilmektedir: Kurum tarafndan verilen idar para cezalar, 6183 sayl Kanun h-
kmlerine tabi olup, tebli tarihinden itibaren otuz gn ierisinde Kurum hesaplarna
denir. Bu sre ierisinde denmeyen idar para cezalar, Kurumun bildirimi ze-
rine ilgili vergi dairesince 6183 sayl Kanun hkmlerine gre tahsil olunur. Kurum
tarafndan verilen idar para cezalarna kar alacak davalar hakknda 6/1/1982
tarihli ve 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu uygulanr. Tahsil olan idar para
cezalarnn tamam Kurum hesaplarna aktarlr.
Kurumun sektrle ilgili dzenleyici ilemlerine kar alacak davalarn ilk de-
rece mahkemesi olarak Dantayda grlecei 62. madde ile hkme balanm-
tr. Bu davalar Dantay tarafndan acele ilerden saylr.
Kurum tarafndan alacak davalarda teminat aranmaz.
Kanunun 63. maddesi, cezai hkmleri ele almaktadr. Buna gre: Bu Kanu-
nun 9. maddesine aykr olarak Kuruma bildirimde bulunmakszn elektronik ha-
berleme hizmeti verenler ve/veya tesisleri kuranlar ve/veya iletenler hakknda
bin gnden on bin gne kadar adli para cezasna hkmolunur.
Bu Kanunun 9. maddesine aykr olarak kullanm hakk olmadan elektronik ha-
berleme hizmeti verenler, tesisi kuranlar ve/veya iletenler hakknda alt aya kadar
hapis ve be bin gnden on be bin gne kadar adli para cezasna hkmolunur.
Elektronik haberleme hizmeti vermek zere yetkilendirilmi bulunan iletme-
cilerin personelinin, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayl Trk Ceza Kanununun kinci
Kitabnn kinci Ksmnn Dokuzuncu Blmnde dzenlenen, zel hayata ve ha-
yatn gizli alanna kar sular ilemesi halinde haklarnda bu blmde ngr-
len cezalara hkmolunur. Ancak 137. maddeye gre yaplacak artrm bir kat ola-
rak uygulanr.
Kurma ve kullanma izni ile ruhsatname alnmas gereken telsiz cihaz veya sis-
temlerini bu Kanunun 37. maddesine aykr olarak, Kurumdan izin almakszn satan,
kuran, ileten ve kullananlar hakknda iki bin gne kadar adl para cezas uygulanr.
Bu cihazlar, gerekli izinler alnm olsa bile mill gvenlii ihlal amacyla kullanan-
lar eylemleri daha ar cezay gerektiren bir su oluturmad takdirde alt aydan
bir yla kadar hapis ve on bin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlrlar.
Kurum tarafndan yetkilendirilen, izin verilen ve tahsis yaplan kiiler tarafn-
dan;
Biliim Hukuku
81
a) Telsiz sistemlerinin Kurumun dzenlemelerine ve verilen telsiz ruhsatnamesine
uygun olmayan bir ekilde kurulmas, iletilmesi, fiziki yerinin, frekansnn ve dier
teknik zelliklerinin deitirilerek amac dnda kullanlmas halinde aykrln gi-
derilmesi iin gerekli tedbirlerin Kurum tarafndan belirlenecek srede alnmamas,
b) Telsiz sistemlerinin Kurum dzenlemeleri ile belirlenen tekniklere ve usullere
uygun olarak altrlmamas sonucu her ne suretle olursa olsun dier elektro-
nik haberleme sistemleri zerinde elektromanyetik giriim veya dier her trl
bozucu etkiye sebebiyet verildiinin tespiti zerine sz konusu elektromanye-
tik giriim veya bozucu etkilerin giderilmesi iin gerekli tedbirlerin Kurum tara-
fndan belirlenecek srede alnmamas, hallerinde, yz gnden az olmamak
zere adl para cezas uygulanr.
Bu Kanunun 39. maddesine aykr olarak kodlu ve kriptolu haberleme yapan
ve yaptranlar be yz gnden bin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
Bu Kanunun 53. maddesinin nc fkrasna aykr olarak Kurum tarafndan
bertaraf ettirilmek zere retici, datc veya kullancsna teslim edilen cihazlarn
piyasaya arz edildii veya kullanldnn tespiti halinde sorumlular hakknda bin
gnden be bin gne kadar adli para cezas verilir.
Bu Kanunun 54. maddesine aykr hareket edenler hakknda be bin gne ka-
dar adli para cezas uygulanr.
Bu Kanunun 55. maddesinin birinci ve ikinci fkralarna aykr hareket edenler
hakknda bin gnden on be bin gne kadar adl para cezasna hkmolunur.
Bu Kanunun 56. maddesinin birinci fkras hkmlerine aykr hareket edenler
bin gnden be bin gne kadar; ikinci fkras hkmlerine aykr hareket edenler
yirmi gnden yz gne kadar; nc fkras hkmlerine aykr hareket edenler
yz gnden be yz gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
Bu maddede tanmlanan sularn bir rgtn faaliyeti erevesinde ilenmesi
halinde, verilecek cezalar yars orannda artrlr. Bu faaliyette bulunan tzel kii
ise, hakknda 5237 sayl Kanundaki bunlara zg gvenlik tedbirlerine de hk-
molunur.
d. Ynetmeliklerdeki Kurulu ve Hizmete likin Dzenlemeler
132
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunun grevleri genel olarak 2813 sayl Tel-
siz Kanununda saylmakla birlikte, 15.09.2000 tarihli Bilgi Teknolojileri ve letiim
132
Elektronik Haberleme Kanunu ile birlikte, 406 sayl Kanun ile 2813 sayl Telsiz Ka-
nunu byk lde yrrlkten kalkm olacandan, mezkur Kanunun Geici 1. mad-
desi ile ad geen Kanunlara dayanlarak yetkilendirmeye ynelik hazrlanan ynetme-
82
Kurumunun Tekilat ve Grevleri ile alma Esas ve Usulleri Hakknda Ynet-
melik ve 26.08.2004 tarihli Telekomnikasyon Hizmet ve Altyaplarna likin Yet-
kilendirme Ynetmeliinde bu grevler ayrntlar ile saylmtr. Kitabmz ve ko-
numuzu ilgilendirmesi bakmndan bu blmde sadece Kurumun nternetle ilgili
grevlerinin zerinde durulacak ve internet servis salayc irketlerin kuruluu aa-
masnda ve sonrasnda hizmetlerini yerine getirirken uymas gereken temel y-
kmllkleri incelenecektir. Telekomnikasyon Hizmet ve Altyaplarna likin Yetki-
lendirme Ynetmeliinde EK-A6 blmnde internet servis salaycl hizmetleri
hakknda dzenlemeler yaplarak baz tanmlar verilmitir. Bu dzenlemeye gre;
nternet Servis Salaycl Hizmeti, kullanclara internet ebekesi zerin-
den sunulan internet eriimi hizmetidir.
nternet ebekesi, Dnya zerinde bulunan birbirinden farkl byklkteki ye-
rel bilgisayar alarn birbirine balayan, donanm ve yazlmdan bamsz olarak
sistemler aras haberlemenin TCP/IP protokol grubu ile yapld, paket anahtar-
lamal veri iletiminin desteklendii, bilgisayarlar, terminaller, ynlendiricilerden olu-
an, sistemler aras balantlarn kablo, uydu, telsiz gibi uygun telekomnikasyon
altyaplar yoluyla saland kresel ebekedir.
nternet Servis Salaycl (ISS) hizmetini yrtmek isteyen sermaye irket-
leri (iletmeci); daha ncede belirttiimiz gibi Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
ve Ulatrma Bakanl nezdinde genel izin kapsamnda kaytlanmak suretiyle yet-
kilendirilir. letmecinin bu Ynetmeliin ana metninde yer alan haklarna ilaveten
EK-A6da bu hizmet kapsamndaki haklar aada belirtilmitir.
letmeci, bu hizmet kapsamnda gereken yazlm ve cihazlar kendisi kurabi-
lir. Ancak bunlarn dnda kalan tm altyapy ilgili mevzuata uygun olarak di-
lik, tebli gibi ikincil dzenlemeler hukuki dayanaktan yoksun kalacaktr. Bu Kanuna gre
yeniden hazrlanacak ynetmelik, tebli gibi dzenlemelerin yaymlanmas uzun zaman
alacandan, bu srete meydana gelebilecek yasal boluu nlemek iin mevcut d-
zenlemelerin bu Kanuna aykr olmayan hkmlerinin uygulanmaya devam olunaca
dzenlemesi getirilmitir.
Yine bu erevede, Geici 2. Madde ile, Kanunun yrrle girmesinden nce teleko-
mnikasyon ruhsat veya genel izin ile yetkilendirilmi olan iletmecilere, Kanunun yrr-
le girdii tarihten itibaren Kuruma bildirimde bulunmu ve gerekli olduu durumlarda
kullanm hakknn verilmi saylaca esas getirilmitir. Madde ile Kanunun yrrle gir-
dii tarihten nce Kurumla imzalanm olan grev ve imtiyaz szlemelerinin; sre bitimi,
fesih, iptal veya bakaca herhangi bir nedenle sona ermelerine kadar mevcut hkmleri
uyarnca geerliliklerini devam ettirecei, 406 sayl Kanunun 1 inci maddesinin son fkra-
snda yer alan tanmlarn bu Kanunun 1 inci maddesinde yer alan tanmlarla aka e-
limedii srece bu fkra uygulamasnda geerliliklerini srdrecei ngrlmtr.Dier
taraftan, Kanunun yrrle girmesinden nce yetkilendirmeye tabi olmayan elektronik
haberleme hizmetleri iin Kurum tarafndan sistem kurma ve kullanma izni verilmi olan
kullanclarn kaynak kullanm haklarnn devam edecei hkm altna alnmtr.
Biliim Hukuku
83
er iletmecilerden temin edebilir ve/veya ilgili yetkilendirmeyi alp kendi altya-
psn kurabilir.
letmeci, ayn yerleim yerinde veya farkl ehirlerde birden fazla sayda ofis
kurarak ve/veya bayileri araclyla hizmet verebilir.
letmeci, internet ebekesinin yan sra dier internet servis salayc iletme-
cilere ilgili mevzuat dorultusunda irtibatlanabilir.
letmeci, internet ebekesi ierisinde, sanal a oluturarak, kullanclarna in-
ternet eriim hizmeti verebilir.
letmeci, eriim alanlar iin ulusal ve uluslararas dolam anlamas yapabilir.
Telekomnikasyon Hizmet ve Altyaplarna likin Yetkilendirme Ynetmeliinin
ana metninde yer alan ykmllklerine ilaveten EK-A6 gereince iletmeci-
nin yerine getirmek zorunda olduu baz asgari ykmllkler aada belir-
tilmitir.
letmeci, yetkilendirme kapsamnda kullanclara internet zerinden telefon hiz-
metleri sunamaz.
letmeci, kullanclarnn internet zerindeki yetkisiz ve rahatsz edici giriimle-
rine meydan verilmemesi iin gerekli tedbirleri almakla ykmldr.
letmeci, verecei hizmete ve sisteminde kullanlacak cihazlara, yetkisiz kii-
lerin eriimi ve bozucu/deitirici mdahalelerini nlemek amacyla gerekli ted-
birleri almakla ykmldr.
letmeci, her bir kullanc iin, kullanc tarafndan sisteme bal kalnan sre,
trafik miktar ve trafik yolu bilgilerini en az alt ay sreyle muhafaza etmekle y-
kmldr.
letmeci, hizmetin kesintisiz olarak sunulmas iin gereken tedbirleri almakla
ykmldr.
letmeci, internet servis salaycl hizmetini tantmaya ynelik olarak tr uzan-
tl en az bir internet sitesi kurmakla ykmldr.
letmeci, internet servis salaycl hizmetini, kendi adna vermekle ykml
olup, sz konusu hizmeti internet servis salaycl yetkisi olmayan kii veya
irket adna sunulacak ekilde veremez. Ancak, gerek veya tzel kiiler, al-
dklar internet eriim hizmetini, kiisel telekomnikasyon tesisi ierisinde halka
ak olarak verebilir.
letmeci, eriim sistemini kullanclara internet eriim hizmeti verilmesi haricinde
baka amalar iin kullanamaz. Kiisel telekomnikasyon tesisi alan dnda
bu sistemler noktadan noktaya kablosuz veri iletim amacyla kullanlamaz.
Eriim sisteminin kurulaca yer ile ilgili gerekli izinlerin alnmas, sistemin te-
sis edilmesi ve kullanlmasndan kaynaklanan her trl sorumluluk iletmeciye
aittir.
84
6. maddesine gre, hi kimse, Kurum tarafndan bir lisans verilmi veya genel izin
kapsamnda kaytlanm olmadka telekomnikasyon hizmeti yrtemez ve/veya
altyaps kuramaz ve iletemez. Snrl sayda iletmeci tarafndan yrtlmesi ge-
rekmeyen ve 406 sayl Telgraf ve Telefon Kanununun Ek 18. maddesi kapsa-
mnda yer almayan telekomnikasyon hizmetleri ve/veya kurulacak ve iletilecek
telekomnikasyon altyaplar, Kurum nezdinde genel izin kapsamnda kaytlanma
yoluyla yrtlr. Genel izin belgesi her yl vize edilir ve Bilgi Teknolojileri ve letiim
Kurumu bu kurulular srekli denetler. Lisans ve genel iznin asgari deeri, Kuru-
mun teklifi zerine Bakanlar Kurulu tarafndan belirlenir. Ynetmelie gre Bakan-
lk Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunun grn alarak bu irketlerin uymas
gerekli konular ve artlar tespit eder. Bu irketlerin sahip olmas gereken zellik-
ler Ynetmeliin 28. maddesinde belirtilmitir.
Genel izin kapsamnda kaytlanma Telekomnikasyon Hizmet ve Altyap-
larna likin Yetkilendirme Ynetmeliinin 32. maddesine gre yle yaplr.
Bu Ynetmeliin 29. maddesine gre Kuruma bavuru yapan ve bavurusu ilgili
mevzuata ve bu Ynetmelie uygun bulunan sermaye irketine Kurum tarafndan
belirlenen yetkilendirme cretini Hazine Mstearlnn ilgili banka hesabna ya-
trmas bildirilir. Bavurunun ilgili mevzuata ve bu Ynetmelik hkmlerine uygun
olmad tespit edildii takdirde, Kurum bavuru sahibinden bu uygunsuzluklarn gi-
derilmesini ister. Uygunsuzluklar giderilmedii srece, bavuru sahibi yetkilendirme
cretini demi olsa bile genel izin kapsamnda kaytlanm saylmaz, denen yet-
kilendirme creti iade edilmez. Uygunsuzluklarn, Kurum tarafndan bavuru sa-
hibine bildirim yaplmasn mteakip ay iinde giderilmemesi halinde, bavuru
ilemden kaldrlr. Bavurunun veya bavuru sahibinin ilgili mevzuata uygun ol-
mamas nedeniyle doabilecek her trl zarardan bavuru sahibi sorumludur. Ku-
rumca uygunsuzluklar giderdii anlalan sermaye irketine Kurum tarafndan be-
lirlenen genel izin cretini Hazine Mstearlnn ilgili banka hesabna yatrmas
bildirilir. Kurum tarafndan belirlenen yetkilendirme cretini Hazine Mstearlnn
ilgili banka hesabna yatrarak banka hesap belgesini (dekontunu) Kuruma teslim
eden sermaye irketi genel izin kapsamnda kaytlanm olur. Bavuru konusu hiz-
metin kaynak tahsisi gerektirmesi halinde Kurum, istisnai haller dnda, bavuru
sahibinin Kuruma bu Ynetmelik hkmlerine gre eksiksiz bavuru yapmasn
mteakip, Ulusal Numaralandrma Pln dahilindeki numaralarn tahsisine yne-
lik kararn hafta, Mill Frekans Pln dahilindeki frekanslarn ve dier kaynak-
larn tahsisine ynelik kararn ise alt hafta ierisinde verir. Kaynak tahsisine y-
nelik kararn menfi olmas halinde, sermaye irketi yetkilendirme cretini demi
olsa bile genel izin kapsamnda kaytlanmaz.
11. maddesine gre, iletmeci, lisans ve genel izin kapsamnda yrtt teleko-
mnikasyon faaliyetini Kurumdan yazl izin almadka durduramaz veya hizmeti
Biliim Hukuku
85
sunmakla ykml olduu blgeden geri ekemez. Ynetmeliin 34 ve devamn-
daki maddelere gre internet irketleri Kuruma bilgi verme ve hisselerin devrinde
baz ykmllklere tabidir. Ynetmeliin 36. maddesi gereince internet servisi
veren iletmeci, tketici haklarna ilikin olarak tm tedbirleri almakla ve bu konu-
daki ilgili mevzuat hkmlerine uymakla ykmldr.
e. Ykmllkler ve dari Cezalar
5 Eyll 2004 tarihli idari para cezalar hakkndaki Bilgi Teknolojileri ve letiim
Kurumu Tarafndan letmecilere Uygulanacak dari Para Cezalar ile Dier M-
eyyide ve Tedbirler Hakknda Ynetmelike gre Kurum internet irketlerine e-
itli cezalar uygulayabilir.
Aada belirtilen hallerde, Ynetmeliin 10. maddesine gre, iletmecinin bir
nceki takvim ylndaki cirosunun %1 ine (yzde bir) kadar idari para cezas uy-
gulanr.
letmecinin, ilettii ebekeleri ve vermekte olduu hizmetleri teknolojik geli-
melere ve varsa hizmetle ilgili uluslararas anlamalara uygun olarak verme-
mesi veya yenilememesi,
letmecinin, uluslararas standartlara ve/veya Kurumun belirledii hizmet ka-
lite standartlarna uymamas,
letmecinin, tm alanlarnn mevzuata ve szleme hkmlerine uygun dav-
ranta bulunmas iin gerekli olan nlemi almamas ve iin dzenli yrmesini
salamamas,
letmecinin tarife deiikliklerini abonelere dzenleyecekleri faturalar ile veya
dier elverili iletiim aralar ile duyurmamas ve abonelere duyurulmayan ta-
rifeleri uygulamas,
Aada belirtilen hallerin tespit edilmesi ve Kurumun ihtarna ramen durumun
dzeltilmemesi halinde, Ynetmeliin 13. maddesine gre, iletmecinin bir nceki
yla ait cirosunun %1ine kadar idari para cezas uygulanr.
Hakim konum veya etkin piyasa gcne sahip olan iletmecilerin hizmetlerini
ar fiyatlar ierecek ekilde sunduunun tespiti ve Kurumun ihtarna ramen
bu durumu dzeltmemesi,
Hakim konuma veya etkin piyasa gcne sahip olan iletmecilerin, tarifeleri-
nin rekabetin kstlanmasn hedefleyen fiyat indirimlerini ihtiva ettiinin tespiti
ve Kurumun ihtarna ramen bu durumu dzeltmemesi,
Hakim konum veya etkin piyasa gcne sahip olan iletmecilerin, tarifelerinin
ayn veya benzer telekomnikasyon hizmetlerinin sunulmasnda kullanclar ara-
snda ayrm yaplmasna yol aacak nitelikte olduunun tespiti ve Kurumun
ihtarna ramen bu durumu dzeltmemesi,
86
letmecinin herhangi bir telekomnikasyon hizmetini, onaylanmam tarife ile
sunmas veya azami fiyat snrlarnn zerinde tarife uyguladnn tespiti,
Hakim konum veya etkin piyasa gcne sahip olan iletmecilerin, tarifelerini
belirlerken bir hizmetin maliyetini dier bir hizmetin cretiyle desteklemek su-
retiyle apraz sbvansiyona yol atnn tespit edilmesi ve Kurumun ihtarna
ramen bu durumu dzeltmemesi.
Ynetmeliin 15. maddesine gre, mevzuat ve Kurum dzenlemeleri gere-
ince yaplmas gereken zorunlu tarife teklifinin Kuruma onay iin sunulmamas
veya onaylandktan sonra yrrle sokulmamas ve Kurumun ihtarna ramen
bu durumun devam etmesi halinde iletmecinin bir nceki takvim ylna ait ciro-
sunun %1 ine kadar idari para cezas uygulanr. hlalin devam veya tekrar ha-
linde iletmecinin bir nceki yla ait cirosunun %2sine kadar idari para cezas
uygulanr.
nceki takvim ylndaki cirosunun % 2ine kadar idari para cezas uygulanr.
letmecinin, tketici haklarna ilikin kurum dzenlemeleri ve yetki belgesinden
kaynaklanan ykmllklerini yerine getirmemesi, tketiciye yanl veya yanl-
tc bilgi vermesi,
letmecinin, abonelerle Kurum tarafndan onaylanmayan abonelik szlemesi
imzalamas veya abonelik szlemesinde Kurum tarafndan istenen deiiklii
yapmamas,
letmecinin, abonelik szlemelerinde yer alan ykmllklerini yerine getir-
memesi,
letmecinin, yetki belgesi erevesinde verecei hizmetlere ilikin ykmllk-
lerini mcbir sebep halleri veya Kurul tarafndan kabul edilebilir hakl nedenler
olmakszn yetki belgesindeki koullara uygun bir ekilde, kesintisiz olarak ye-
rine getirmemesi.
nceki takvim ylndaki cirosunun % 3ne kadar idari para cezas uygulanr.
letmecinin, irket, lisans ve hisselerinin devrine ilikin ykmllklerini yerine
getirmemesi,
letmecinin, szleme kapsamndaki tesisleri szleme sresinin sonuna ka-
dar iyi ve alr durumda bulundurmamas,
letmecinin, haberlemenin gizliliine, milli gvenlik ve kamu dzenine ay-
kr davranta bulunmas, iletmeci ve alanlarn yasalarn ngrd is-
tisnalar dnda haberlemeyi engellemesi, gizliliine dokunmas, bakalarna
bildirmesi ve aklamas, yasalarla belirlenen hallerde istenilen bilgilerin Ka-
Biliim Hukuku
87
nunla yetkili klnan kii ve kurululara verilmesinin ve elde edilmesinin en-
gellenmesi.
Ynetmeliin 19. maddesine gre, iletmeci ve alanlar mill gvenlie aykr
davranta bulunmamakla ve bu konularda gereken zeni ve ncelii gstermekle
ykmldr. Milli gvenlie aykr iletmecilik yapldnn yetkili makamlarca tes-
piti ve Kuruma bildirimi halinde bu durum ar kusur saylarak iletmecinin yetki
belgesi fesih/iptal edilir. Milli gvenlie aykr davrann iletmecinin alanlarn-
dan kaynaklandnn yine yetkili makamlarca tespiti ve Kuruma bildirimi halinde
iletmeciye ihlalin sonlandrlmas ve gerekli tedbirlerin alnmas hususunda yazl
uyarda bulunulur. Uyarya ramen aykr davrann srdrldnn yetkili ma-
kamlarca tespiti halinde bu durum yine ar kusur saylarak iletmecinin yetki bel-
gesi fesh/iptal edilir.
Ynetmeliin 20. maddesine gre, kamu dzenine aykr fiillerde aadaki
meyyideler uygulanr.
a) letmeci ve alanlar, haberlemenin engellenmemesi veya haberlemenin
gizliliine veya ieriine dokunulmamas ilkesine aykr davranta bulunamaz.
letmeci bu kapsamda gerekli tedbirleri almakla ykmldr. Bu Ynetmeliin
12. maddesindeki para cezalar hkmleri sakl kalmak zere, iletmeci veya
alanlar tarafndan bu madde de belirtilen ykmllklerin ihlalinin tespiti
halinde iletmeciye ihlalin sonlandrlmas ve gerekli tedbirlerin alnmas husu-
sunda yazl uyarda bulunulur. Uyarya ramen aykr davrann srdrlmesi
veya iletmeci tarafndan mevzuat ve yetki belgesi ile bu hususa ilikin olarak
getirilmi bulunan ykmllklerin ihlalinin yaygn bir hal almas nedeni ile ar
kusur olutuunun Kurum tarafndan tespiti halinde iletmecinin yetki belgesi
fesh/iptal edilir.
b) Bu maddenin (a) bendindeki ihlalin iletmeci ve alanlar tarafndan resmi g-
revleri dolaysyla kamu grevlilerine kar ilenmi olduunun mahkemelerce
tespiti halinde bu Ynetmeliin 19. maddesi hkmleri sakl kalmak kaydyla
iletmeci hakknda (a) bendinde belirtilmi olan idari yaptrm uygulanr.
c) letmeci tarafndan kamu dzeninin ihlal edildiinin Kurum ya da yetkili ma-
kamlarca tespiti halinde bu Ynetmeliin 12. maddesindeki para cezalar h-
kmleri sakl kalmak zere, iletmeciye derhal ihlalin sonlandrlmas ve gerekli
tedbirlerin alnmas hususunda yazl uyarda bulunulur. Uyarya ramen aykr
davrann srdrlmesi halinde; ihlalin nitelii, tekrarlanan veya devam eden
ihlalin varl dikkate alnarak sz konusu ihlalin ar kusur tekil ettiine karar
verilmesi halinde iletmecinin yetki belgesi fesh/iptal edilir.
Ynetmeliin 21. maddesi gereince, telekomnikasyon hizmetlerinde, teleko-
mnikasyon mevzuat ve yetki belgelerinde belirtilen artlara uygun olarak kamu
88
hizmetinin gerei gibi yrtlmemesi halinde idari para cezasna ilikin hkmler
sakl kalmak zere, iletmeci nce kamu hizmetinin gerei gibi yrtlmesi ve ge-
rekli tedbirlerin alnmas iin yazl olarak uyarlr. hlalin devam ve kamu hizme-
tinin gerei gibi yrtlmemesinin mevzuat ve yetki belgesi hkmleri ereve-
sinde ar kusur oluturduunun Kurul tarafndan tespiti halinde iletmecinin yetki
belgesi fesh/iptal edilir.
Ynetmeliin 23. maddesine gre, iletmeci, kamu gvenlik ve istihbarat ku-
rumlarnn, zel yasalar ile kendilerine verilmi bulunan grevleri yerine getirme-
lerine imkan salayacak tedbirleri almaya ynelik olarak; Anayasa ve Kanun h-
kmleri erevesinde; Kurum ve ilgili mevzuatlar uyarnca gvenlik veya istihbarat
kurumlar tarafndan talep edilecek hususlar yerine getirmekle ve gerekli hallerde
altyap dahil olmak zere sistemlerini uygun hale getirmekle ve bu alandaki gn-
cellemeleri uygulamakla ykmldr. Kurum tarafndan verilen sre ierisinde bu
ykmllklerin yerine getirilmemesi halinde iletmecinin bir nceki takvim ylna
ait cirosunun %3ne kadar idari para cezas uygulanr.
Ynetmeliin 25. maddesine gre, Kurum, milli gvenlik, kamu dzeninin ihlali,
haberlemenin engellenmesi ve gizliliine dokunulmas, kamu hizmetinin gerei gibi
yrtlmemesi sebepleri ile yetki belgesi fesh/iptal edilen irketlere ve sz konusu
irket hisselerinden en az %5ine sahip ortaklar ile tzel kiilii idareye yetkili kii-
lere ve bunlar tarafndan kurulmu irketlere yeniden yetki belgesi verilmez.
Ynetmeliin 28 ve devamndaki maddelerine gre, 406 sayl Telgraf ve Tele-
fon Kanununa gre Kurum tarafndan verilen idari para cezalar 6183 Sayl Amme
Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerine gre Kurumun bildirimi
zerine Maliye Bakanlnca tahsil olunur. Bir iletmeci tarafndan gerekletirilen
ayn veya farkl ihlaller sebebiyle birden fazla idari para cezasnn verilmesi halinde
hepsi ayr ayr tatbik olunur.
Ayn takvim yl iinde ayn nitelikteki ihlalin tekrar halinde tekrar edilen ihlal
iin bu Ynetmelikte ngrlen idari para cezas oranlarnn st snr ile bal ka-
lnmakszn iletmecisinin bir nceki takvim ylndaki cirosunun %3 n (yzde )
amamak kaydyla idari para cezas uygulanabilir. Bu Ynetmelikte belirtilen ihlal-
ler iin dzenlenen idari para cezalarnn uygulanmas dier idari yaptrmlarn uy-
gulanmasn engellemez.
2.1. Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB)
lkemizde iletiimin denetlenebilmesi, yetkilerin ktye kullanlmasn nlemek
ve uluslararas standartlara uygun olarak bu tedbirleri uygulamak ve tm iletiimin
denetlenmesi tedbirlerinin tek bir merkezden yrtlmesi amacyla 5397 sayl Ka-
nunla Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun ek 7. maddesine eklenen hkmlerle
Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB) kurulmutur.
Biliim Hukuku
89
Mezkr Kanun hkmlerine gre, gerek nleme ve gerekse adli amal iletii-
min denetlenmesi tedbirleri TB araclyla uygulanacaktr.
Kurumun alma usul ve esaslar Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin
Tespiti, Dinlenmesi, Sinyal Bilgilerinin Deerlendirilmesi ve Kayda Alnmasna Dair
Usul ve Esaslar ile Telekomnikasyon letiim Bakanlnn Kurulu, Grevce Yet-
kileri Hakknda Ynetmelikte
133
(TB Ynetmelii) dzenlenmitir. TB Bakanl
her trl telekomnikasyon ortamn izleme ve dinleme yetkisini haiz olmas ba-
kmndan konumuzla, zellikle internet ortamnda ilenen sular ve siber sularn
takibi asndan alakaldr.
Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB), Bilgi Teknolojileri ve letiim Ku-
rumu (TK) bnyesinde dorudan Kurum Bakanna bal olarak faaliyet gsterir.
Bakanlk tekilat, Telekomnikasyon letiim Bakan ile teknik, hukuk ve idar
daire bakanlklarndan oluur.
Bakanlkta, Bakann gr dorultusunda Kurum Bakan tarafndan Ku-
rum iinden veya Kurum dndan yeteri kadar teknik, hukuku ve idar personel
grevlendirilir. Mill stihbarat Tekilat, Emniyet Genel Mdrl ve Jandarma
Genel Komutanlnn ilgili birimlerinden birer temsilci bulundurulur. Bu temsilciler
Bakanlktaki grevleri esnasnda Bakann talimatlarna ve Bakanlk tarafndan
belirlenen kurum ii dzenlemelere riayet ederler.
Telekomnikasyon letiim Bakanlnn grevleri unlardr:
a. 2559 sayl Kanunun ek 7. maddesi, 2803 sayl Kanunun ek 5. maddesi ve
2937 sayl Kanunun 6. maddesi uyarnca, telekomnikasyon yoluyla yaplan
iletiimin tespiti, dinlenmesi, sinyal bilgilerinin deerlendirilmesi ve kayda aln-
masna ynelik i ve ilemleri tek bir merkezden yrtmek,
b. 5271 sayl Kanunun 135. maddesi kapsamnda yaplacak iletiimin tespiti, din-
lenmesi, kayda alnmas ve sinyal bilgilerinin deerlendirilmesi ne ynelik i ve
ilemleri tek bir merkezden yrtmek,
c. (a) ve (b) bentleri kapsamndaki taleplerin TB Ynetmeliine ve dier ilgili mev-
zuata uygun olup olmadn incelemek ve gerektiinde yetkili mercilere ba-
vuruda bulunmak,
d. (a) ve (b) bentleri uyarnca gerekletirilen ilemler sonucunda elde edilen ve-
rileri ve bilgileri ilgisine gre Mill stihbarat Tekilat Mstearlna, Emniyet
Genel Mdrlne ve Jandarma Genel Komutanlna, talep etmeleri halinde
mahkemeye ve Cumhuriyet Basavclklarna iletmek,
e. TB Ynetmelii erevesinde yaplacak tespit, dinleme, sinyal bilgilerinin de-
erlendirilmesi ve kayda alnmas faaliyetlerini olanakl klacak her trl teknik
133
Resmi Gazete 10.11.2005 / 25989 (TB Ynetmelii).
90
alt yapnn, kamu kurum ve kurulular ile kamu hizmeti veren kurulular ve i-
letmeciler tarafndan kurulmasn salamak, salatmak, gerekli alt yapy kur-
mayan iletmecilerin cezalandrlmas ynnde giriimde bulunmak,
f. Bakanlk faaliyetleriyle ilgili olarak kamu kurum ve kurulular ile kamu hizmeti
veren kurulular ile iletmecilerden gelen her trl bilgi, belge ve kaytlarn bilgi
gvenlii kriterlerine uygun olarak arivlenmesini salamak,
g. Grev alanna giren konularla ilgili mevzuatta, ulusal ve uluslararas alanda
meydana gelen gelimeleri takip etmek,
h. Bakanlk faaliyetleri iin yurt iinden ve yurt dndan teminine ihtiya duyulan
her trl malzeme, sistem, yazlm ve donanm belirleyerek Kurum Bakanna
bildirmek,
i. Bakanlk faaliyetleriyle ilgili olarak talep ettiinde derhal Babakana bilgi ver-
mek.
23 Temmuz 2006 tarihinden itibaren iletiimin tespiti, dinlenmesi, kaydedilmesi
ve sinyal bilgilerinin deerlendirilmesi ilemlerini yapan tek kurum TB olup; baka
hibir kurum veya kurulu ile gerek veya tzel kiilerin bu ilemleri yapma yet-
kisi bulunmamaktadr.
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumuna bal faaliyet gsteren ve il ve ilelerde
temsilcilikleri bulunmayan TB, iletiimin izlenmesi, dinlenmesi faaliyetlerini Ankarada
srdrmektedir. Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunun deiik yerlerde ubeleri
veya blge mdrl bulunmakla birlikte, bu ube veya blge mdrlklerinin ile-
tiimin denetlenmesiyle ilgili hibir grevleri bulunmamaktadr.
Telekomnikasyon letiim Bakan, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
Bakannn teklifi zerine, Babakan tarafndan atanr. Bakan, Telekomnikas-
yon Kurulu yelerinin sahip olduu zlk haklarna sahiptir. Bakan, Bakanln
genel ynetiminden ve emri altndakilerin faaliyetlerinden dolay, dorudan Kurum
Bakanna kar sorumludur. Bakann yokluunda Bakanla veklet edecek uz-
man, Bakann nerisi zerine Kurum Bakan tarafndan belirlenir.
Bakann grevleri unlardr:
a. Bakanl temsil etmek; Bakanln, Kurum ve dier kamu kurum ve kuru-
lular, kamu hizmeti veren kurulular ve iletmeciler ile ilikilerini dzenlemek
ve yrtmek,
b. Bakanln etkin ve verimli almasn salamak,
c. Bakanlkta grevli bulunan ilgili kurum temsilcilerinin almalar hakknda il-
gili kuruma ylda en az bir defa yazl olarak bilgi vermek, ilgili kurum temsilci-
lerinin, Bakanln etkin ve verimli almasn aksatacak tutum ve davran-
larn tespit ettiinde, ilgili kuruma bilgi vererek deitirilmesini salamak,
Biliim Hukuku
91
d. Teknik, hukuk ve idar daire bakanlar ile ilgili kurum temsilcileri arasnda -
kabilecek grev ve yetki sorunlarn zmek,
e. Dier kurumlarla koordinasyonu salamak.
Hukuk Daire Bakannn grevleri unlardr:
a. 17. maddenin (a) ve (b) bentleri kapsamndaki taleplerin Ynetmelie ve ilgili
mevzuata uygun olup olmadn kontrol etmek; Ynetmelie ve ilgili mevzu-
ata aykrln veya noksanlklarn tespiti halinde durumu Bakana bildirmek,
b. Bakann grevlendirdii konularla ilgili olarak hukuk gr bildirmek,
c. Bakanln grev alanna giren konularda mevzuat derlemek, deerlendir-
mek, deiiklikleri takip ederek zamannda Bakan ve ilgilileri bilgilendirmek,
d. Bakanln faaliyetleri ile ilgili yurt ii ve yurt d gelimeleri takip etmek, bun-
larn Bakanlk hizmetlerine yanstlmas iin nerilerde bulunmak,
e. Bakan tarafndan verilen dier grevleri yerine getirmek.
Teknik Daire Bakannn grevleri unlardr:
a. 17. maddenin (a) ve (b) bentleri kapsamnda kalan taleplerin Ynetmelie uy-
gun ekilde yerine getirilmesini salamak,
b. Bakanln faaliyetleri iin gerekli sistemleri oluturmak, alt yapy kurmak, kur-
durmak, gelitirmek, iletmek, bakm ve onarmlarn yapmak veya yaptrmak ve
bu alandaki teknolojik gelimeleri takip etmek ve Bakana gr bildirmek,
c. Ayn iletiim hakknda birden fazla ilgili kurum tarafndan hakim karar alnmas,
Cumhuriyet savcs karar alnmas veya yazl emir verilmesi halinde, taleple-
rin ayn anda karlanarak ilgili kurumlarn her birine gerek zamanl olarak ile-
tilmesini salamak,
d. lgili kurumlarn sisteme kesintisiz, hzl ve gerek zamanl eriimi iin ilgili ku-
rumlarca talep edilecek miktar ve kapasitede ihtiya duyulan noktalar arasnda
gvenli iletiim alt yapsn kurmak,
e. Kaydedilen ses, faks, veri ve internet dhil her trl iletiim bilgilerinin
ilgili kurumlara zmlenmi olarak, ortak formatta ulatrlmas ve sistemin
yirmi drt saat esasna gre almasn salamak,
f. Yaplan kaytlar, iletiimin ierii ve ieriin dnda kalan iletiime ait bilgilerle
birlikte tedbir devam ettii srece saklamak,
g. Yaplan kaytlar ierisinde kriptolu haberlemeye rastlanlmas halinde zm-
lenme imkan aratrlmak zere ilgili kuruma kaydn orijinal halini gndermek,
ilgili kurumca talep edilmesi halinde kripto zm mekanizmasnn sisteme da-
hil edilmesini salamak,
92
h. lgili kuramlara ait kaytlar, Bakanlk ve ilgili kuramlarn sistem zerinde ger-
ekletirdikleri her trl faaliyete ait bilgisayar kayt ve bilgileri kompartmantas-
yon ilkeleri erevesinde muhafaza etmek, oluturulacak yetki seviyeleri do-
rultusunda ilgili kurumlarn eriimine amak,
i. Kurulan ve iletilen sistemlerin, kaydedilen verilerin gvenliini salamak,
j. Bakanlk faaliyetleri iin ihtiya duyulan her trl malzeme, sistem ve donan-
mn yurt ii ve yurt dndan temin edilmesi konularnda gr bildirmek,
k. Bakanlk iin kurulacak ayr ve zel bir a zerinden bilgi aknn dzenli ve
gvenli bir ekilde yaplmasn salamak, ilgili kurumlarca Bakanla yapla-
cak balantlarn gvenliini salamak.
dar Daire Bakannn grevleri unlardr:
a. 12. maddenin ikinci fkras ile 15. maddenin nc fkras sakl kalmak kay-
dyla, 21. madde kapsam dndaki Bakanlk faaliyetleriyle ilgili olarak tutulan
kaytlar ile kamu kurum ve kurulular, kamu hizmeti veren kurulular ve ilet-
mecilerden gelen bilgi, belge ve kaytlarn bilgi gvenlii kriterlerine uygun ola-
rak arivlenmesini salamak,
b. Bakan tarafndan uygun grlen, Bakanln personel, muhasebe, finans-
man, lojistik ve ikmal asndan her trl hizmetlerini yerine getirmek amacyla
Kurumun ilgili birimleriyle koordinasyonu salamak, Bakanlk iin ihtiya du-
yulacak her trl fizik gvenlik nlemini almak,
c. Bakanlkla ilgili evrakn zamannda ileme konulmasn salamak, evrak hiz-
metleri ve faaliyetlerini dzenlemek ve yrtmek,
d. Bakanlk hizmetleri iin gerekli ara, gere ve malzemenin temini hususunda
Kurumun ilgili birimleriyle koordinasyonu salamak,
e. Bakanla gelen yaz ve mesajlar bilgisayar ortamna kaydetmek, ilgilisine ha-
vale etmek, gerekenleri Bakana sunmak,
f. Bakanln faaliyetleri ile ilgili yurt ii ve yurt d gelimeleri takip etmek, bun-
larn Bakanlk hizmetlerine yanstlmas iin nerilerde bulunmak,
g. Bakanlkta istihdam edilen personelin hizmet ii eitim programlarm hazrla-
mak ve yrtmek; personel temininde ilgili kurumlarca gvenlik aratrmas ya-
plmasn salamak.
lgili kurum temsilcilerinin grevleri unlardr:
a. 17. maddenin birinci fkrasnn (a) bendi kapsamnda kendi kurumlarndan ge-
len ve yerine getirilmesi Bakanlka uygun grlen kararlarn, ilgisine gre Tek-
nik, Hukuk ve/veya dari Daire Bakan nezaretinde Bakanlk personeliyle bir-
likte yrtlmesini salamak.
b. Bakan tarafndan verilecek dier grevleri yerine getirmek.
Biliim Hukuku
93
Bakanln, Ynetmelikte yer alan faaliyetlerle ilgili denetimi, Babakann zel
olarak yetkilendirecei kii veya komisyon tarafndan yaplr.
Emniyet Genel Mdrlnn Ynetmelikte yer alan faaliyetlerle alakal kendi
birimlerindeki ilemlerine ilikin denetimi; sral kurum amirleri, Emniyet Genel M-
drl ve ileri Bakanlnn Tefti Kurulu elemanlar ile Babakann zel ola-
rak yetkilendirecei kii veya komisyon tarafndan yaplr.
Jandarma Genel Komutanlnn sz konusu Ynetmelikte yer alan faaliyet-
lerle alakal kendi birimlerindeki ilemlerine ilikin denetimi; sral kurum amirleri,
Jandarma Genel Komutanl ve ileri Bakanlnn Tefti Kurulu elemanlar ile
Babakann zel olarak yetkilendirecei kii veya komisyon tarafndan yaplr.
Milli stihbarat Tekilat Mstearlnn Ynetmelikte yer alan faaliyetlerle ala-
kal kendi birimlerindeki ilemlerine ilikin denetimi; sral kurum amirleri, Babakan-
lk Tefti Kurulu elemanlar ve Babakann zel olarak yetkilendirecei kii veya
komisyon tarafndan yaplr.
TB idari bir organ niteliindedir. Yapt i ve ilemler yargsal denetime tabi-
dir. Bu nedenle gerektiinde denetim yaplabilmesine elverili ekilde, yaplan i
ve ilemlerle ilgili defter ve kaytlarn tutulmas esastr.
TB Ynetmeliinin 25. maddesinde Bakanln tutmas gereken defter ve ka-
ytlar belirtilmitir. Buna gre Telekomnikasyon letiim Bakanlnda; Kayt def-
teri, Zimmet defleri, Denetleme defteri ile ihtiya duyulan dier defterler veya bun-
larn yerine geebilecek elektronik kaytlar tutulabilir. Gerekli durumlarda, elektronik
ortamda yaplan kaytlar kda dklerek saklanr.Esas itibariyle 3 defter tutul-
mas gerektii hkme balanmtr. Ancak TBnda yaplan ilemlerin byk bir
ksmnn bilgisayar sistemleri zerinden gerekletirildii gz nne alnarak, bu
nitelikteki i ve ilemlerle ilgili kaytlarn elektronik ortamda tutulabilmesine imkn
tannmtr. Bu elektronik kaytlarn gerekmesi halinde yazl ortam da yedeklen-
mesi sz konusu olabilecektir.
Burada kayt ve saklama bakmndan iki istisna ngrlmtr. Bunlardan bi-
rincisi pheli veya sann, tanklktan ekinme hakk sahipleri ile kurduklar ileti-
imin kayda alnamayacana ilikin istisnadr. Dier istisna ise, iletiimin denetlen-
mesine ilikin kararn uygulanmas s rasnda pheli hakknda kovuturmaya yer
olmadna dair karar verilmesi veya cumhuriyet savcs tarafndan verilen kararn
hkim tarafndan onaylanmamas hallerinde, bu zaman ierisinde yaplan kayt-
larn yok edilmesi ile ilgili istisnadr. Bu halde de kaytlarn yok edilmesi emredildi-
inden, TB tarafndan kayt ve saklama yaplmayacaktr
134
.
134
Bkz. Mustafa Takn; Adli ve stihbari Amal letiimin Denetlenmesi, Sekin Yaynlar,
Ankara, 2008. s. 70.
94
TBMM tarafndan 04.05.2007 tarihinde kabul edilen 5651 sayl nternet Orta-
mnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla
Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun ile; ierik salayc, yer salayc, eriim sa-
layc ve toplu kullanm salayclarn ykmllk ve sorumluluklar ile internet or-
tamnda ilenen belirli sularla ierik, yer ve eriim salayclar zerinden mca-
deleye ilikin esas ve uslleri dzenlenmitir. Mezkr Kanunla verilen grevlerin
Kurum bnyesinde bulunan Bakanlka, yani TB tarafndan yerine getirilecei
10. madde ile hkm altna alnmtr.
Sz konusu Kanun ile TBe, stte zikredilen grevler dnda u grevler de
ayrca yklenmitir:
a) Bakanlk, kolluk kuvvetleri, ilgili kamu kurum ve kurulular ile ierik, yer ve eri-
im salayclar ve ilgili sivil toplum kurulular arasnda koordinasyon olutu-
rarak internet ortamnda yaplan ve bu Kanun kapsamna giren sular olu-
turan ierie sahip faaliyet ve yaynlar nlemeye ynelik almalar yapmak,
bu amala, gerektiinde, her trl giderleri ynetmelikle belirlenecek esas ve
usller dahilinde Kurumca karlanacak alma kurullar oluturmak.
b) nternet ortamnda yaplan yaynlarn ieriklerini izleyerek, bu Kanun kapsa-
mna giren sularn ilendiinin tespiti halinde, bu yaynlara eriimin engellen-
mesine ynelik olarak bu Kanunda ngrlen gerekli tedbirleri almak.
c) nternet ortamnda yaplan yaynlarn ieriklerinin izlenmesinin hangi seviye, za-
man ve ekilde yaplacan belirlemek.
) Kurum tarafndan iletmecilerin yetkilendirilmeleri ile mlk idare amirlerince
ticar amal toplu kullanm salayclara verilecek izin belgelerinde filtreleme
ve bloke etmede kullanlacak sistemlere ve yaplacak dzenlemelere ynelik
esas ve uslleri belirlemek.
d) nternet ortamndaki yaynlarn izlenmesi suretiyle bu Kanunun 8. maddesinin
birinci fkrasnda saylan sularn ilenmesini nlemek iin izleme ve bilgi ihbar
merkezi dahil, gerekli her trl teknik altyapy kurmak veya kurdurmak, bu alt-
yapy iletmek veya iletilmesini salamak.
e) nternet ortamnda herkese ak eitli servislerde yaplacak filtreleme, perde-
leme ve izleme esaslarna gre donanm retilmesi veya yazlm yaplmasna
ilikin asgari kriterleri belirlemek.
f) Biliim ve internet alanndaki uluslararas kurum ve kurulularla ibirlii ve ko-
ordinasyonu salamak.
g) Bu Kanunun 8. maddesinin birinci fkrasnda saylan sularn, internet ortamnda
ilenmesini konu alan her trl temsili grnt, yaz veya sesleri ieren rnle-
rin tantm, lkeye sokulmas, bulundurulmas, kiraya verilmesi veya satnn
nlenmesini teminen yetkili ve grevli kolluk kuvvetleri ile soruturma mercile-
rine, teknik imknlar dhilinde gereken her trl yardmda bulunmak ve koor-
dinasyonu salamak.
Biliim Hukuku
95
(5) Bakanlk; Bakanlk tarafndan 3348 sayl Ulatrma Bakanlnn Teki-
lat ve Grevleri Hakknda Kanunun ek 1. maddesi uyarnca, Adalet Bakanl,
ileri Bakanl, ocuk, Kadn ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanl ile Ku-
rum ve ihtiya duyulan dier bakanlk, kamu kurum ve kurulular ile internet
servis salayclar ve ilgili sivil toplum kurulular arasndan seilecek bir tem-
silcinin katlm suretiyle tekil edilecek nternet Kurulu ile gerekli ibirlii ve ko-
ordinasyonu salar; bu Kurulca izleme, filtreleme ve engelleme yaplacak ie-
rii haiz yaynlarn tespiti ve benzeri konularda yaplacak neriler ile ilgili gerekli
her trl tedbir veya kararlar alr.
Kanunun tanmlar ieren ikinci maddesinde getirilen baz teknik tanmlar nem
arz etmektedir. TBin internetle ilgili grevlerinin daha iyi anlalmas bakmndan
bata bir tanmlar blm sunmu olsak da kanunda yer alan bu tanmlar da bu-
raya dercetmekte yarar olacaktr:
Bilgi: Verilerin anlam kazanm biimini,
Eriim: Bir internet ortamna balanarak kullanm olana kazanlmasn,
Eriim salayc: Kullanclarna internet ortamna eriim olana salayan her
trl gerek veya tzel kiileri,
erik salayc: nternet ortam zerinden kullanclara sunulan her trl bilgi
veya veriyi reten, deitiren ve salayan gerek veya tzel kiileri,
nternet ortam: Haberleme ile kiisel veya kurumsal bilgisayar sistemleri d-
nda kalan ve kamuya ak olan internet zerinde oluturulan ortam,
nternet ortamnda yaplan yayn: nternet ortamnda yer alan ve ieriine be-
lirsiz sayda kiilerin ulaabilecei verileri,
zleme: nternet ortamndaki verilere etki etmeksizin bilgi ve verilerin takip edil-
mesini,
Toplu kullanm salayc: Kiilere belli bir yerde ve belli bir sre internet or-
tam kullanm olana salayan,
Trafik bilgisi: nternet ortamnda gerekletirilen her trl eriime ilikin ola-
rak taraflar, zaman, sre, yararlanlan hizmetin tr, aktarlan veri miktar ve ba-
lant noktalar gibi deerleri,
Veri: Bilgisayar tarafndan zerinde ilem yaplabilen her trl deeri,
Yayn: nternet ortamnda yaplan yayn,
Yer salayc: Hizmet ve ierikleri barndran sistemleri salayan veya ile-
ten gerek veya tzel kiileri, ifade eder, denilerek, internet alannda ilenen su-
larn izlenmesi ve takibi ile dorudan Telekomnikasyon letiim Bakanl grev-
lendirilmitir.
96
Keza, ierik, yer ve eriim salayclar, ynetmelikle belirlenen esas ve usller
erevesinde tantc bilgilerini kendilerine ait internet ortamnda kullanclarn ula-
abilecei ekilde ve gncel olarak bulundurmakla ykml klnmtr. Bu ykm-
ll yerine getirmeyen ierik, yer veya eriim salaycsna Bakanlk tarafndan
iki bin Yeni Trk Lirasndan on bin Yeni Trk Lirasna kadar idari para cezas ve-
rilecei hkme balanmtr.
Kanun, 4. madde ile, erik salaycy, internet ortamnda kullanma sunduu
her trl ierikten sorumlu tutmutur. Fakat, maddenin devamnda erik salayc,
balant salad bakasna ait ierikten sorumlu deildir. Ancak, sunu biimin-
den, balant salad ierii benimsedii ve kullancnn sz konusu ierie ula-
masn amalad aka belli ise genel hkmlere gre sorumludur. denilmitir.
Kanuna gre, yer salayclar ise, yer salad ierii kontrol etmek veya hu-
kuka aykr bir faaliyetin sz konusu olup olmadn aratrmakla ykml deil-
dir. Yer salayc, yer salad hukuka aykr ierikten, ceza sorumluluu ile ilgili
hkmler sakl kalmak kaydyla, bu Kanunun 8. ve 9. maddelerine gre haberdar
edilmesi halinde ve teknik olarak imkn bulunduu lde hukuka aykr ierii ya-
yndan kaldrmakla ykmldr.
Eriim salayclarn ykmllkleri Kanunun 6. maddesinde yle ifade olun-
mutur:
a) Herhangi bir kullancsnn yaynlad hukuka aykr ierikten, bu Kanun
hkmlerine uygun olarak haberdar edilmesi halinde ve teknik olarak engelleme
imkn bulunduu lde eriimi engellemek,
b) Salad hizmetlere ilikin, ynetmelikte belirtilen trafik bilgilerini alt aydan
az ve iki yldan fazla olmamak zere ynetmelikte belirlenecek sre kadar sakla-
makla ve bu bilgilerin doruluunu, btnln ve gizliliini salamak,
c) Faaliyetine son verecei tarihten en az ay nce durumu Kuruma, ierik
salayclarna ve mterilerine bildirmek ve trafik bilgilerine ilikin kaytlar ynet-
melikte belirtilen esas ve usullere uygun olarak Kuruma teslim etmek.
Eriim salayc, kendisi araclyla eriilen bilgilerin ieriklerinin hukuka aykr
olup olmadklarn ve sorumluluu gerektirip gerektirmediini kontrol etmekle y-
kml deildir; (b) ve (c) bentlerinde yer alan ykmllklerden birini yerine getir-
meyen eriim salaycsna Bakanlk tarafndan on bin Yeni Trk Lirasndan elli
bin Yeni Trk Lirasna kadar idar para cezas verilir.
Kanunun 7. maddesinde, ticar amala toplu kullanm salayclar, mahall mlk
amirden izin belgesi almakla ykml klnmtr. Buna gre, izne ilikin bilgiler otuz
gn iinde mahall mlk amir tarafndan Kuruma bildirilir. Bunlarn denetimi mahall
Biliim Hukuku
97
mlk amirler tarafndan yaplr. zin belgesinin verilmesine ve denetime ilikin esas
ve usuller, ynetmelikle dzenlenir. Ticar amala olup olmadna baklmakszn
btn toplu kullanm salayclar, konusu su oluturan ieriklere eriimi nleyici
tedbirleri almakla ykmldr. Birinci fkrada belirtilen ykmlle aykr hareket
eden kiiye mahall mlk amir tarafndan bin Yeni Trk Lirasndan onbe bin
Yeni Trk Lirasna kadar idar para cezas verilir.
Kanunun 8. maddesi ile eriimin engellenmesi karar ve yerine getirilmesi hu-
susu dzenlenmitir. Buna gre, internet ortamnda yaplan ve ierii aadaki
sular oluturduu hususunda yeterli phe sebebi bulunan yaynlarla ilgili olarak
eriimin engellenmesine karar verilir:
a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayl Trk Ceza Kanununda yer alan;
1) ntihara ynlendirme (madde 84),
2) ocuklarn cinsel istismar (madde 103, birinci fkra),
3) Uyuturucu veya uyarc madde kullanlmasn kolaylatrma (madde
190),
4) Salk iin tehlikeli madde temini (madde 194),
5) Mstehcenlik (madde 226),
6) Fuhu (madde 227),
7) Kumar oynanmas iin yer ve imkn salama (madde 228),
sular.
b) 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Ka-
nunda yer alan sular.
Eriimin engellenmesi karar, soruturma evresinde hkim, kovuturma evre-
sinde ise mahkeme tarafndan verilir. Soruturma evresinde, gecikmesinde saknca
bulunan hallerde Cumhuriyet savcs tarafndan da eriimin engellenmesine karar
verilebilir. Bu durumda Cumhuriyet savcs kararn yirmi drt saat iinde hkimin
onayna sunar ve hkim, kararn en ge yirmi drt saat iinde verir. Bu sre iinde
kararn onaylanmamas halinde tedbir, Cumhuriyet savcs tarafndan derhal kald-
rlr. Koruma tedbiri olarak verilen eriimin engellenmesine ilikin karara 4/12/2004
tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu hkmlerine gre itiraz edilebilir.
Hkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcs tarafndan verilen eriimin engellen-
mesi kararnn birer rnei, gerei yaplmak zere Bakanla gnderilir.
erii birinci fkrada belirtilen sular oluturan yaynlarn ierik veya yer sala-
ycsnn yurt dnda bulunmas halinde veya ierik veya yer salaycs yurt iinde
bulunsa bile, ierii birinci fkrann (a) bendinin (2) ve (5) numaral alt bentlerinde
yazl sular oluturan yaynlara ilikin olarak eriimin engellenmesi karar resen
98
Bakanlk tarafndan verilir. Bu karar, eriim salaycsna bildirilerek gereinin ye-
rine getirilmesi istenir.
Eriimin engellenmesi kararnn gerei, derhal ve en ge kararn bildirilmesi
anndan itibaren yirmi drt saat iinde yerine getirilir.
Bakanlk tarafndan verilen eriimin engellenmesi kararnn konusunu olutu-
ran yayn yapanlarn kimliklerinin belirlenmesi halinde, Bakanlk tarafndan, Cum-
huriyet basavclna su duyurusunda bulunulur.
Soruturma sonucunda kovuturmaya yer olmad karar verilmesi halinde, eri-
imin engellenmesi karar kendiliinden hkmsz kalr. Bu durumda Cumhuriyet
savcs, kovuturmaya yer olmad kararnn bir rneini Bakanla gnderir.
Kovuturma evresinde beraat karar verilmesi halinde, eriimin engellenmesi
karar kendiliinden hkmsz kalr. Bu durumda mahkemece beraat kararnn bir
rnei Bakanla gnderilir.
Konusu birinci fkrada saylan sular oluturan ieriin yayndan karlmas
halinde; eriimin engellenmesi karar, soruturma evresinde Cumhuriyet savcs,
kovuturma evresinde mahkeme tarafndan kaldrlr.
Koruma tedbiri olarak verilen eriimin engellenmesi kararnn gereini yerine
getirmeyen yer veya eriim salayclarnn sorumlular, fiil daha ar cezay ge-
rektiren baka bir su oluturmad takdirde, alt aydan iki yla kadar hapis ce-
zas ile cezalandrlr.
dar tedbir olarak verilen eriimin engellenmesi kararnn yerine getirilmemesi
halinde, Bakanlk tarafndan eriim salaycsna, on bin Yeni Trk Lirasndan yz
bin Yeni Trk Lirasna kadar idar para cezas verilir. dar para cezasnn verildii
andan itibaren yirmi drt saat iinde kararn yerine getirilmemesi halinde ise Ba-
kanln talebi zerine Kurum tarafndan yetkilendirmenin iptaline karar verilebilir.
Bu Kanunda tanmlanan kabahatler dolaysyla Bakanlk veya Kurum tarafn-
dan verilen idar para cezalarna ilikin kararlara kar, 6/1/1982 tarihli ve 2577 sa-
yl dar Yarglama Usul Kanunu hkmlerine gre kanun yoluna bavurulabilir.
Kanunun 9. maddesi ile ieriin yayndan karlmas ve cevap hakk konusu
dzenlenmitir. Buna gre, ierik nedeniyle haklar ihll edildiini iddia eden kii,
ierik salaycsna, buna ulaamamas halinde yer salaycsna bavurarak ken-
disine ilikin ieriin yayndan karlmasn ve yayndaki kapsamndan fazla ol-
mamak zere hazrlad cevab bir hafta sreyle internet ortamnda yaymlanma-
sn isteyebilir. erik veya yer salayc kendisine ulat tarihten itibaren iki gn
iinde, talebi yerine getirir. Bu sre zarfnda talep yerine getirilmedii takdirde red-
Biliim Hukuku
99
dedilmi saylr. Talebin reddedilmi saylmas halinde, kii onbe gn iinde yer-
leim yeri sulh ceza mahkemesine bavurarak, ieriin yayndan karlmasna ve
yayndaki kapsamndan fazla olmamak zere hazrlad cevabn bir hafta sreyle
internet ortamnda yaymlanmasna karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hkimi
bu talebi gn iinde duruma yapmakszn karara balar. Sulh ceza hkiminin
kararna kar Ceza Muhakemesi Kanunu hkmlerine gre itiraz yoluna gidilebi-
lir. Sulh ceza hkiminin kesinleen kararnn, birinci fkraya gre yaplan bavuruyu
yerine getirmeyen ierik veya yer salaycsna tebliinden itibaren iki gn iinde
ierik yayndan karlarak hazrlanan cevabn yaymlanmasna balanr. Sulh ceza
hkiminin kararn bu maddede belirtilen artlara uygun olarak ve sresinde ye-
rine getirmeyen sorumlu kii, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandr-
lr. erik veya yer salaycnn tzel kii olmas halinde, bu fkra hkm yayn so-
rumlusu hakknda uygulanr.
3. Radyo- Televizyon st Kurulu (RTK)
RTK 3984 sayl Kanuna gre 1994 ylnda kurulan grevi zel irketlerin
ve niversite iletiim fakltelerinin radyo ve televizyonlarnn denetimini yapmak
olan zerk ve tarafsz bir kamu tzel kiisidir. yeleri drt yllk yksek okul ve fa-
klte mezunlarndan meslekleriyle ilgili en az on yl grev yapm otuz yan dol-
durmu kiilerden oluur. Toplam 9 ye vardr. Bunlarn hepsi Trkiye Byk Mil-
let Meclisi tarafndan siyasi partilerce gsterilecek adaylar arasndan seilir. Grev
sresi alt yldr.
15.05.2002 tarihine kadar Radyo ve Televizyon st Kurulu ile internetin ke-
sime noktas sadece, uydu ya da karasal vericilerden yaplan radyo ve televiz-
yon yaynlarnn internette de aktarm noktasnda idi. Bu tarihte 3984 sayl Radyo
ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanunun 31. maddesinde 4756
sayl Kanun ile deiiklik yaplarak; Her trl teknoloji ile ve her trl iletiim or-
tamnda yaplacak yayn ve hizmetlerin usul ve esaslar, Haberleme Yksek Ku-
rulunun belirleyecei strateji erevesinde st Kurulca tespit edilip, Haberleme
Yksek Kurulunun onayna sunulur. Bu yayn ve hizmetlerin mevzuata uygunluu
st Kurulca denetlenir dzenlemesi getirilmitir.
Bu deiiklik gndeme geldiinde gnn artlar dorultusunda RTK deneti-
minin interneti de kapsayacan dncesiyle, internetin ak ve zgr yapsnn
snrlayc baz kararlarla ortadan kaldrlmaya ynelik bu giriimin engellenmesi
iin sivil toplum rgtleri ve internet sektrnde igrenler ve kullanclar youn
kampanyalar yrtmlerdir.
Anlan madde incelendiinde ilk bakta, her trl iletiim ortamnda yap-
lacak yayn ve hizmetler ibaresi interneti kapsayabilir ve bu nedenle Radyo ve
Televizyon st Kurulu, internette yaplacak yaynn mevzuata uyup uymadn
100
denetlemeye yetkili gibi anlalmaktadr. Bu yasal deiiklik ncesi RTKn sa-
dece internet zerinden yaplan radyo ve televizyon yaynlarn denetleme yet-
kisi varken; deiiklik sonucu tm nternet yayn denetim kapsamna girmi gibi
gzkt; daha da ilginci yayn dnda hizmetler de RTK denetimi kapsamna
alnm gibi algland. Madde iinde yer alan hizmetler kavramnn RTK ta-
rafndan nasl yorumlanaca ve hangi hizmetlerin denetim kapsamna alna-
ca? internet kullanclar bakmndan merak konusu oldu. O srete, RTK
tarafndan geni bir yorumla hizmetler kavramna servis ve ierik salayclarn
verdikleri hizmetler ile bireysel iletiim yollar olan mailler ve tm site ierikleri-
nin de dahil edebilecei de ileri srld. Ancak, RTKn yaklam, btn bu
endieleri boa kard. RTK, kanunla kendisine verilen grevin snrnn inter-
net zerinden yaplabilecek radyo ve televizyon yaynlaryla snrl olacan, di-
er internet ieriklerinin denetimlerinin kendileri tarafndan yaplmasnn tekilat
yaps, uzmanlk alan ve grevleri gz nne getirildiinde mmkn olmayaca-
n ortaya koydu.
Zira, 3984 sayl Kanun RTKn grevini ve bu Kanunun uygulama amacn
belirlemektedir. Kanunun 1. maddesi bal ama olup, amac da radyo ve te-
levizyon yaynlarnn dzenlenmesi ile snrlamaktadr. 2. maddede ise kapsam
balnda Kanunun radyo ve televizyon yaynlar ile ilgili hususlar kapsad be-
lirlidir. Bu nedenle RTKn yeni dzenleme sonucu tm internet hizmet ve yayn-
lar ile site ieriklerini denetleme gibi bir geni grev yorumuyla hareket etme ola-
na yoktur. Zaten Kanunun 8. maddesinde de RTKn grevleri saylmaktadr.
Bunlar hep radyo ve televizyon yayncl alanlarndadr. Sonu olarak, bu yeni
yasal dzenleme dorultusunda RTK; sadece internet yoluyla yaplan radyo ve
televizyon yaynlarn grevi kapsamnda grmelidir, aksi takdirde yetkisini am
olur. Ayrca RTKn denetleme sonularna gre verecei cezalar da Kanunda
saylmtr. Bunlar sadece radyo ve televizyonlar iin sayldndan ve internete
zg bir ceza Kanunda olmadndan RTK denetim kapsamn geni bile yo-
rumlamaya kalksa verecei ceza yoktur. Zira su ve cezasnn mutlaka kanun ile
koyulmas genel hukuk ilkesidir
135
.
Radyo ve Televizyon st Kurulunun interneti ilgilendiren ksm ile ilgili akla-
malarmz burada bitirirken bu konuda daha geni bilgi iin 3984 sayl Kanuna
baklmasn neririz.
4. Haberleme Yksek Kurulu (HYK)
Haberleme Yksek Kurulu 4502 sayl Kanun ile 2813 sayl Telsiz Kanununda
yaplan deiiklikle 2000 ylnda kurulmutur. Kurul; Babakann veya grevlendi-
recei bir Devlet Bakannn bakanlnda ileri ve Ulatrma Bakanlar ile Milli
135
Bkz. B.Zakir Avar- Grsel ngren; Radyo ve Televizyon Hukuku, Piramit Yaynlar (2.
Bask) Ankara, 2005. s. 33-45.
Biliim Hukuku
101
Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri, Milli stihbarat Tekilat Mstear ve Genelkur-
may Muhabere Elektronik Bakanndan oluur.
Kurul, Mart ve Eyll aylarnda olmak zere ylda iki kez toplanr. Babakan
resen veya Ulatrma Bakannn teklifi zerine gerektiinde ayrca Kurulu toplan-
tya arabilir. Toplantlara gerek duyulan kiiler davet zerine katlabilir.
Kurulun sekretarya ileri Ulatrma Bakanl Haberleme Genel Mdrl
tarafndan yrtlr.
Kurulun grevleri; telsiz haberlemesi alannda Ulatrma Bakanlna tavsiye-
lerde bulunmak ve bu konulardaki uygulamalar takip etmektir.
Bu grevinin yan sra internet asndan yukarda RTK ksmnda anlatt-
mz ekilde Kurulun bir baka grevi 3984 sayl Kanunun 31. maddesinde de-
iiklik yapan 4756 sayl Kanun ile verilmitir. Bu Kanun deiikliine gre Kurul,
her trl teknoloji ile ve her trl iletiim ortamnda yaplacak yayn ve hizmetle-
rin usul ve esaslar ile ilgili stratejileri belirleyecektir. Ancak, Kurulun belirleyecei
stratejileri Radyo ve Televizyon st Kurulu uygulama esaslar haline getirecek ve
onay iin tekrar Kurula sunacak olduundan RTK ksmnda belirttiimiz gibi bu
sistem almaz.
Aslnda, Kurulun yapsna baktmzda genel olarak lke gvenliine ynelik
durumlar takip etmek zere oluturulduunu grmekteyiz.
Ancak belirtmeliyiz ki, Kurul fazlasyla teknik ve brokratik bir yap arz etmekte-
dir. Kurulun byle bir yaplanma yerine, bu teknik kiilerin veya astlarnn, sivil top-
lum temsilcilerinin katlmyla yeniden organize edilmesini ve internette dhil tm
iletiim aralarnn temel stratejilerini ve genel kurallarn (ereve eklinde) belir-
lemesini daha faydal bulmaktayz.
103
II. Blm
Kiisel letiim Arac Olarak nternet
nternetin hayatmza girdikten sonra eitli alanlarda kendini vazgeilmez kl-
d muhakkaktr. Elbette ki, bunlarn ilki kiisel iletiim alandr.
letiimin nasl baladn hi dndnz m? Peki, insanlarn birbirlerine ha-
berleri, bilgileri nasl aktardklarn? Binlerce yldan beri iletiim dnyamzda mey-
dana gelen gelimeleri biliyor musunuz?
nsanlarn ilk alardan itibaren beliren en nemli ihtiyalarndan bata geleni
haberlemedir. Bunun iin de ate yakma, duman, ses iaretlerinden, davul, boru,
ddk gibi btn imknlardan faydalanlmaya allmtr.
Peki, iletiim tarihi asndan en nemli buluun yaz olduunu bilmeyenimiz var
m? Yaz ile birlikte insanlarn birbirlerine bilgi ve haber aktarmada yz yze iliki-
nin dna ktklarn gryoruz. nceleri uzaklara haber gndermek iin, iletmek
istedii mesajlar ezberlettii ulaklar kullanan veya meydanlarda herkesin duya-
ca ekilde tellallar artan insanolu, yaz ile birlikte; posta gvercinlerini, yazl
mesaj gtren habercileri, mektup ve tabi ki postay iletiim dnyasna eklemitir.
Sonra telgrafn, telefonun iletiim evrenimize girmesi ile hzla deien ve dnen
bir dnyaya kavutuumuz aktr
Ancak, lkemiz asndan btn bu daha nceki dnemleri ve iletiim yollarn
dahi bir yana brakr, 1980lerden 2000 yllara uzanan bir hatrlama srecine girer-
sek ne ile karlarz? Kukusuz ki, bu satrlar okuyanlar arasnda komu iyer-
lerinde veya kamu kurulularnda bir yazy uzaktaki bir tanda veya muhatabna
ivedi yollamak iin faks arayanlar veya ertesi gn bekleyip postaneye gidenler -
kacaktr. Yine evlerdeki telefonlarndan ehirleraras veya yurtdndaki yakn ile
konumak iin yazdranlar kacaktr. Hatta bu ileli muhaberat sonras ykl
bir faturay gze alanlarmz dahi bulunacaktr.
104
Uzak yerlerde ve lkelerdeki akrabalarn ocuklarnn ne kadar byd-
n grmek iin yaz olsun da izne gelsinler diye gz yollarda kalanlardan
da bu satrlara gz atanlar kabilir. Bu okuyucularmzdan bilgisayar kullan-
may bilenler iin btn bu skntlarn ok gerilerde kald malumdur. Hatta
ev veya iyerinde henz bilgisayar bulunmayanlar iin de internet kafeler ku-
rulmutur. steyen buralara gidip uzaklardaki yaknlarn grntl ve sesli ola-
rak sohbet ortamlarna dhil edebilmektedir. Acil bir evrak gerekiyorsa bilgi-
sayarnda scan edip, internetten fakslayabilmektedir. E-alveri merkezlerine
girip evinin market ihtiyalarn gidermekte, ke bandaki lokantadan yemek
siparii verebilmektedir.
te internetin kiisel iletiim arac olarak devreye girmesi bir yandan iletiimin
hzn, dier yandan kalitesini ve maliyetini deitirmitir.
Kiisel iletiim arac olarak internetin hukuk ile ilk kesime noktas evinize veya
iyerinize aldnz telefon hatt veya mobil telefona aldnz telefon hattdr. Bu
hat genellikle lkemizde sabit telefonlarn eski tekeli Trk Telekom tarafndan sa-
lanmaktadr. Telgraf ve Telefon Kanunu ile ilgili kanunlarda deiiklik yapan 4502
sayl Kanuna gre, Trk Telekom, bu Kanun erevesinde her trl telekomni-
kasyon hizmetlerini yrtmeye ve telekomnikasyon altyapsn iletmeye yetkili-
dir. Bu yetkiye ilikin hak ve ykmllkleri Ulatrma Bakanl ile imzalanacak
grev szlemeleri ile belirlenir. Kanuna gre Trk Telekom 2004e kadar ulusal
ve uluslararas ses iletimi telefon hizmetlerini tekel olarak yrtmtr. Sonra bu
ie eitli kartlarla zel irketlerde girmitir. Bunun dndaki iletiim hizmetlerinin
kimlere, hangi koullarla grdrleceini Ulatrma Bakanl belirler. Bu hizmeti
imtiyaz szlemesi veya baka yolla alanlar adil ve eitliki olmak kaydyla cret-
lerini kendileri belirlerler. Telgraf ve Telefon Kanununun 8. maddesine gre hk-
metin telefon grmelerinden dolay sorumluluu yoktur. 18. maddeye gre; Ka-
nuna aykr olarak telekomnikasyon tesisi kuran ve bu hizmeti verenlere altm
milyar liraya kadar varan para cezalarnn yan sra bu ite srar edenlere iki yla
kadar hapis cezas da verilir. Trk Telekomdan alnan numara yani hat kullanm
hakk haczedilemez.
Mobil telefon hatlar ise bir yurtd kurulutan veya Ulatrma Bakanlnn verdii
imtiyaz pazarlayan Turkcell, Telsim ve Avea gibi kurululardan alnabilmektedir.
Kiisel letiimde Abonelik Szlemeleri
Herhangi bir kurulula abonelik szlemesi imzaladnzda szlemedeki k-
k puntolu, okunmas zor kargack burgack yazlardan oluan szleme art-
larnda Borlar Hukukunun genel ilem artlar ve Tketicinin Korunmas Hak-
kndaki Kanun devreye girer.
Biliim Hukuku
105
Pek ok lkede olduu gibi, bizde de ne yazk ki, kitleye ayn anda sunulan bir
rn veya hizmete ilikin olarak iletmeler, hukukular marifetiyle bu mterilere
nasl yaparz da hi bir hak tanmayz diye birok maddeden oluan ve genellikle
kk puntolarla baslm bir metni ortaya karrlar. Tketiciler de (mteriler) for-
malite deyip rn ve hizmeti alrken bunu imzalar, sonra problem ktnda elle-
rindeki szlemeye bakp, bata okuma zahmetine katlanamad kk puntolu
yazlar okuyup hay Allah, yle bir belgeye imza atmm ki hi bir eye hakkm
yok, btn zararlar sineye ekeyim derler.
Hlbuki Borlar Hukukuna gre rn veya hizmet satcsnn tek tarafl yararlar
dnlerek hazrlanm bu tip szlemelerdeki tketicinin durumunu arlatran
hkmlerin hepsi hakkaniyet ve adalete aykr dtnden geersizdir.
136
Yine 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakkndaki Kanunun Szlemelerdeki
Haksz artlar balkl 6. maddesine gre bu szlemelerin tketici zararna olan
maddeleri geersizdir. Kanunun 6. maddesinin nemli hkmleri yledir.
Satc veya salaycnn tketiciyle mzakere etmeden, tek tarafl olarak sz-
lemeye koyduu, taraflarn szlemeden doan hak ve ykmllklerinde iyi
niyet kuralna aykr decek biimde tketici aleyhine dengesizlie neden olan
szleme koullar haksz arttr. Taraflardan birini tketicinin oluturduu her
trl szlemede yer alan haksz artlar tketici iin balayc deildir. Eer bir
szleme art nceden hazrlanmsa ve zellikle standart szlemede yer al-
mas nedeniyle tketici ieriine etki edememise, o szleme artnn tketi-
ciyle mzakere edilmedii kabul edilir. Szlemenin btn olarak deerlendiril-
mesinden, standart szleme olduu sonucuna varlrsa, bu szlemedeki bir
artn belirli unsurlarnn veya mnferit bir hkmnn mzakere edilmi olmas,
szlemenin kalan ksmna bu maddenin uygulanmasn engellemez. Bir satc
veya salayc, bir standart artn mnferiden tartldn ileri sryorsa, bunu
ispat yk ona aittir.
Bakanlk bu dzenleme paralelinde Tketici Szlemelerindeki Haksz artlar
Hakknda Ynetmelik adyla bir ynetmelik karmtr. Ynetmeliin Haksz Sz-
leme artlar Karsnda Tketicinin Haklar balkl 7. maddesine gre; Satc,
salayc veya kredi veren tarafndan tketici ile akdedilen szlemede kullanlan
haksz artlar batldr. Yok saylan bu hkmler olmadan da szleme ayakta tutu-
labiliyorsa szlemenin geri kalan varln korur. Ayn Ynetmeliin Yargsal De-
netim balkl 8. maddesine gre; Meru menfaati olan gerek veya tzel kiiler,
genel olarak kullanlmak zere hazrlanm standart szlemelerde yer alan hak-
sz artlarn kullanlmasnn nlenmesi iin dava aabilirler. Bu hallerde mahkeme,
nleme iin gerekli tedbirlere hkmeder.
136
Tekinay, Akman, Burcuolu ve Altop, Borlar Hukuku, stanbul 1993, s157 vd.
106
Hukuk ve internetin ikinci kesime noktas bir bilgisayar olmaktadr. Bunda
ise Tketicinin Korunmas Hakkndaki Kanun ve Borlar Kanununun menkul mal
alm ile ilgili kurallar geerlidir. Elektronik Ticaret blmnde geni olarak alm sa-
tm ve tketiciyi koruma hakkndaki kurallar aklanmaktadr.
Daha sonra bir internet servis salayc kullanmak gerekecektir. Yurt dndakiler-
den servis salayclardan birini seerek veya Ulatrma Bakanl ve Trk Telekomla
ya da yurt dndaki bir sistemle anlama yapan lkemizdeki servislerden biri ze-
rinden internete balanlabilir. Bu servis salayc ayn zamanda eriim salayc,
server ve host da olabilir. Bu kurulularla elektronik imza kullanarak szleme ya-
plabilir, bylece internet eriimi ve servislerinden yararlanlabilir. Ancak baz kuru-
lularn tketiciye sunduklar szlemeler, kimi zaman ok kk puntolarla, hatta
okunmas zor yaz karakterleri ile hazrlanm; irketin hibir sorumluluu olmad-
n ve tketicinin iletilen hizmet paketini kullanmaya balad andan itibaren sz-
lemenin tm artlarn kabul etmi sayldn belirten bir mahiyet arz etmektedir.
ncelikle Trk Hukukunda, Borlar Kanunu ilk maddesine gre; szleme ol-
mas iin taraf iradelerinin uyumas gerekir. Bu uyuma baz tr ilerde yazl
olarak yaplmak gerekiyorsa bile, genel olarak szle de olabilir. Yazl olan szle-
melerde uyuulduunu ispatlamann art, ayn Kanunun 13. ve 14. maddelerine
gre el yazs ile imzalanm olmasdr. rf ve adete kabul edilen hallerde mhr
basma gibi bir alet vastasyla imza da kabul grr. Szl anlamalarda ise ispat-
lamak iin grg ve duyma tanklar getirmek gerekir.
Bu kurallara gre satn alnan paketin iine koyulan szlemelerde bizim im-
zamz olmad iin bunlar geersizdir ve bizi balamaz. Yargtay, n taraf imzal
bir konimento belgesinin arkasna yazlm baz szleme artlarn bile altnda
imza olmad iin geersiz olduuna karar vermitir.
137
Bazlar da disketi yerletirip program yklediinizde bir szleme metni ka-
rp bunun altna kabul ediyorum beyann yazarlar. Ancak bizim hukukumuzda
bilgisayar ktlarnn delil olmas iin bu alanda ya bir zel delil szlemesi olmas
gerekir veya ilgili irketin bunun altna bizim elle attmz imzamz almas gere-
kir. Yine Elektronik mza Kanununun 22. maddesine gre gvenli elektronik imza,
elle atlan imza ile ayn ispat gcn haizdir. Sz konusu Kanunla deitirilen Hu-
kuk Usul Muhakemeleri Kanununun (HUMK) 295/A maddesine gre de usulne
gre gvenli elektronik imza ile oluturulan elektronik veriler senet hkmndedir,
bu veriler aksi ispat edilinceye kadar kesin delil saylrlar, dava srasnda bir taraf
kendisine kar ileri srlen ve gvenli elektronik imza ile oluturulmu veriyi inkr
ederse, HUMKun 308. maddesi gereince ya hkim yeterli kanaate sahipse bu
imza unundur diye kesin kararn verir ya da hkim taraflar imza rnekleri iin
ararak bunun sonucuna gre karar verir.
137
Tekinay, Akman, Burcuolu ve Altop, s 158.
Biliim Hukuku
107
Elektronik imza veya slak imza ile imzalanm olsa bile yine Borlar Hukukunun
genel ilem artlar ve Tketicinin Korunmas Hakkndaki Kanunun 6. maddesin-
deki haksz art dorultusunda; bu tip abonelik szleme maddelerinin zerinde
pazarlk yapamadnz, hukuki anlamda irade uyumas salamadmz ve ol-
dubittiye getirilip adeta almazsan gle gle dendii iin bunlarn ou geersiz-
dir. Netice olarak servis salayc szlemelerindeki ou hkmlerin geersiz ol-
duu sonucunu karabiliriz.
nternet balantsn saladnz irketle szl bir szleme yaptnz da d-
nlebilir. Szl szlemeler her trl yolla kantlanabilir ve bunlar hakknda ta-
nk gsterilebilir. Ama Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununa gre belli bir miktar
aan davalarda arada akrabalk ilikisi veya bu ynde bir teaml yoksa tank gs-
terilemez. Ayrca Ticaret Mahkemelerindeki tacirler arasndaki ve ticari ilere ilikin
davalarda tank dinlenme yolu kullanlmadndan bunlarda ispat sorunu yaanr.
Peki, Tketiciyi bu kadar korudunuz, acaba servis salayc olsanz ne ya-
pardnz? diye sorarsanz, kukusuz ki onun da cevab vardr. ncelikle elekt-
ronik imza kullanlmasn uygun ortam oluturulmaldr, daha olmad Tketi-
cinin Korunmas Hakkndaki Kanuna uygun bir szlemenin posta, kurye vb.
yntemlerle ve bu szlemenin bir takm cazibe artlar ve vaatlerle slak imza
ile imzalanp geri yollanmasn salamak doru olacaktr. Ya da henz tketici
tarafndan elektronik imza kullanlmyorsa, bir szleme bilgisayar ortamnda
kabul ediyorum butonuna baslarak kabul edilmi ise, yle bir bilirkii bulun-
mal ki bu verileri izleyip kabul edenin bilgisayarndan gelen kabul ediyorum
beyann raporda yazp takdiri delil olarak mahkemede kullanlmasna imkn
versin. Burada imza olmasa bile Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 367.
maddesi gerei hkim karar verirken bu gibi raporlar szlemenin kurulduuna
ilikin ispat arac ve dayanak alabilir. Yargtay bilgisayarda tutulan muhasebe
kaytlarnn bilirkiilerce incelenmesi sonucu yazlan raporlarnda aradaki ala-
cak verecek ilikisi iin bilgisayar kaytlarn delil olarak kabul etmektedir
138
. s-
pat konusuna e-ticaret asndan szlemenin kurulmas safhasnda ayrca
deineceiz.
Kiisel letiim Aboneliklerinde Tketici Haklar
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, telekomnikasyon hizmetlerinden yararla-
nan tketicilerin haklarn ve menfaatlerini korumaya ynelik usul ve esaslar belir-
lemek amacyla Telekomnikasyon Sektrnde Tketici Haklar Ynetmelii
adyla bir ynetmelik karmtr. Bu Ynetmelik, telekomnikasyon hizmetlerinden
yararlanan tketicilerin haklar ile iletmecilerin ykmllklerini ve iletmeciler ile
138
Yargtay 19. H.Dairesi 95/4594 E. 95/5616 K. Sayl karar ( www.yargitay.gov.tr. Site-
sinden alnmtr).
108
tketiciler arasnda imzalanan abonelik szlemelerine ilikin temel esaslar kap-
sar. Bu Ynetmeliin 4. maddesine gre;
Abone; telekomnikasyon hizmeti sunan bir iletmeci ile ilgili hizmetten yarar-
lanmaya ilikin szleme yapan tketiciyi,
Abonelik Szlemesi; telekomnikasyon hizmetlerine ilikin olarak iletmeci
ile tketici arasnda akdedilen ve iletmecinin bir bedel karlnda dnemsel ya
da srekli olarak bir hizmet ve/veya mal teminini yerine getirmeyi stlendii sz-
lemeyi,
Promosyonlu Kampanya; iletmecinin szleme konusu hizmet ve/veya ma-
ln bedeline hibir ilve yapmakszn, bu hizmetin ifas ve/veya maln mlkiyeti ile
birlikte, promosyon konusu maln da mlkiyetini geirmeyi ve/veya hizmet edimini
de ifa etmeyi, tketicinin ise sadece szleme konusu hizmet ve/veya maln be-
delini demeyi taahht ettii kampanyay,
Tam Yetkili Bayi; abonelikten ayrlma ilemini yapmak zere yetkilendirilmi
bayii/ube, acente ve dier temsilcilikleri, tanmlayan kavramlardr.
Ynetmeliin 5. maddesine gre; telekomnikasyon hizmetlerinden yararlanan
tketiciler aada sralanan haklara sahiptir;
a) Benzer konumdaki tketiciler arasnda, ayrm gzetmeyen adil cretlerle hiz-
met alma hakk,
b) Telekomnikasyon hizmeti sunan iletmecilerle abonelik szlemesi yapabilme
hakk,
c) Kiisel bilgilerinin kamuya ak rehberlerde yer alp almamasn talep etme
hakk,
d) Rehber hizmetinden cretli ve/veya cretsiz yararlanma ve abone rehberine
ayrm gzetmeksizin kaydolma hakk,
e) Acil telefon numaralar hakknda bilgilendirilme ve bu numaralara cretsiz eri-
ebilme hakk,
f) letmecinin teknik imknlar dhilinde ayrntl fatura talep edebilme ve baz
numaralarn kendi telefonundan aranmasna snrlandrma konulmasn isteme
hakk,
g) letmecinin sunaca telekomnikasyon hizmetinin kapsam hakknda bilgi ala-
bilme hakk,
h) Aldklar hizmet iin uygulanacak tarifeler ve tarife paketleri konusunda ak,
detayl ve gncel bilgilere eriebilme hakk ile tarife ve tarife paketlerindeki de-
iiklikler yrrle girmeden nce bilgilendirilme hakk,
Biliim Hukuku
109
) Arzalarn giderilmesinde, salk, yangn, afet, gvenlik vb. acil durum ve g-
venlikle ilgili kurum ve kurulular dnda, tketiciler arasnda ayrm gzetmeme
temelinde bir uygulamay talep etme hakk,
j) Uluslararas standartlar ile Kurumun belirleyecei standartlara uygun kalitede
hizmet alma hakk.
Ynetmeliin 11. ve 12. maddelerine gre; iletmeciler, mal ve/veya hizmetlerin
srmn artrmak iin yaptklar zel koullar ieren kampanyalar dhilinde taah-
ht ettikleri tm edimleri tam ve gerei gibi yerine getirmekle ykmldr. Promos-
yonlu kampanyalara katlmak isteyen aboneler, iletmeciler tarafndan szlemenin
kuruluu ncesinde ayrntl olarak bilgilendirilir. Kampanya koullarn kabul eden
aboneler, bu artlara uymakla ykmldr. letmeciler, tarife ve fiyat deiiklikle-
rini abonelerine, ksa mesaj, internet, basn, yayn organlar veya posta ile deiik-
lik yrrle girmeden nce duyurmakla ykmldr. Sunulan telekomnikasyon
hizmetinin eitli tarife paketlerini iermesi ve abonenin semi olduu tarife pa-
ketini belirlenen faturalandrma sresi ierisinde deitirmek istemesi halinde, de-
iiklik en ge bir sonraki faturalandrma dneminde uygulamaya konur. letme-
cinin, abone tarafndan koullar nceden kabul edilmi olan zel tarife paketleri
ve kampanyalar iin bu maddenin ikinci fkrasndaki hkm uygulanmaz. Hizmete
ilikin cretlendirme hizmetin fiilen tketiciye sunulmasyla balar.
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu Ynetmeliin 17. maddesine gre abonelik
szlemelerine mdahale edebilmektedir. Bu nedenle Kurum, resen veya ikyet
zerine abonelik szlemelerini iletmecilerden isteyebilir. Kurum, abonelik szle-
melerini inceler ve deitirilmesi uygun grlen hususlar iletmeciye bildirir. let-
meci, sz konusu deiiklikleri onbe gn iinde yerine getirir.
TKHKdaki haksz artlara ilikin dzenleme, Ynetmeliin 18. maddesinde de
dzenlenmitir. letmecinin aboneyle mzakere etmeden, tek tarafl olarak sz-
lemeye koyduu ve taraflarn szlemeden doan hak ve ykmllklerinde, d-
rstlk kuralnn gereklerine aykr olarak lsz ekilde aboneyi madur eden
kaytlar geersizdir. Szlemede yer alan kaydn ak ve anlalr bir biimde ka-
leme alnmam olmas halinde bir maduriyetin varl sonucuna varlabilir. Abo-
nelik szlemesinde yer alan bir kayt, kendisinden ayrlan yasal dzenlemenin
temelinde yatan asli dnceye aykr dyorsa veya szlemenin doasndan
gelen temel hak ve borlar, szlemenin amacna ulamasn tehlikeye drecek
lde snrlandryorsa, bu kaydn, tereddt halinde, drstlk kuralnn gerekle-
rine aykr olarak abone aleyhine lsz maduriyete neden olduu kabul edilir.
Hal ve artlara ve zellikle szlemenin d grnmne gre, iletmecinin kar-
snda yer alan szleme tarafnn hesaba katmas beklenemeyecek lde all-
mam nitelikteki szleme artlar, szleme kapsamna dhil saylmaz. Abone-
lik Szlemesinde yer alan bir kayt, bu maddenin birinci fkrasna gre geersiz
veya nc fkrasna gre ksmen veya tamamen szlemeye dhil olmamsa,
110
szleme, kalan muhtevas ile geerli olarak kalr. Bu gibi durumlarda szleme-
nin ierii yasal dzenlemelere gre tayin edilir. Szlemenin ieriinin bu ekilde
belirlenmesiyle meydana gelen deiiklik, szlemenin taraflarndan biri iin bek-
lenemeyecek sonular douruyorsa, szleme btnyle geersiz hale gelir. Sz-
lemede yer alan artlarn drstlk kuralnn gereklerine aykr olarak abone aley-
hine lsz bir maduriyete neden olup olmad hususunda tereddde dlmesi
durumunda abone lehine olan anlam dikkate alnr. Bu Ynetmeliin ekinde yer
alan yol gsterici mahiyette ve snrlayc olmamak zere haksz olarak kabul edi-
lebilecek artlar unlardr.
a) letmecinin, sadece kendisi tarafndan belirlenen koullarda edimini ifa edecei,
buna karlk tketicinin her halde ifa ile ykml tutulduu kaytlar,
b) letmeciye, ykmllklerini yerine getirmeyen tketiciden, olaylarn normal
akna gre gereklemesi beklenebilecek zarar aacak lde yksek bir
gtr tazminat talep etme imkn tanyan hkmler,
c) letmeciye szlemeyi tek tarafl olarak sona erdirme hakk tanyan ancak t-
keticiye ayn hakk vermeyen kaytlar,
d) letmeciyi, dier tarafa ihtarda bulunma veya ek sre vermeye ilikin yasal bir
klfetten kurtarmaya ilikin kaytlar,
e) letmeciye hakl sebeplerin varl dnda sresiz bir abonelik szlemesini
her hangi bir uyarda bulunmakszn sona erdirme hakk tanyan kaytlar,
f) Sreli bir abonelik szlemesinde, tketicinin aksine bir beyan olmamas ha-
linde szlemenin kendiliinden uzatlm saylacann ngrld durum-
larda, tketicinin szlemeyi uzatmama ynndeki iradesini beyan etmesi iin
szlemenin sona erecei tarihten itibaren 30 gnden uzun bir tarih ngren
kaytlar,
g) Tketicinin, abonelik szlemesinin kurulmasndan nce fiilen bilgi sahibi ola-
mayaca szleme artlarn, aksi ispat edilemeyecek ekilde kabul ettiini
gsteren kaytlar,
h) Szlemede belirlenmi sebeplerden biri olmakszn szleme artlarnda i-
letmeci tarafndan tek tarafl olarak, tketici aleyhine olmak zere hizmetin ni-
teliinde ve sunumunda yaplacak deiikliklere ilikin kaytlar,
letmecinin borland edimi deitirmesine veya bundan sapmasna imkn
veren kaytlar; meerki iletmecinin menfaatleri dikkate alndnda bu deiik-
lik veya sapmaya tketicinin rza gstermesi beklenebilir olsun.
) letmeciye, ifa edilen hizmetin abonelik szlemesi artlarna uygun olup ol-
madn tespit etme hakk veya bir szleme artnn nasl yorumlanaca ko-
nusunda mnhasr yetki veren kaytlar,
j) letmecinin, ykmllklerini yerine getirmemesine ramen tketicinin btn
ykmllklerini yerine getirmek zorunda olduuna ilikin kaytlar,
Biliim Hukuku
111
k) Tketicinin mahkemeye gitme veya baka bavuru yollarn kullanma imkann
ortadan kaldran veya snrlandran, zellikle de hukuki dzenlemelerde ng-
rlmemi bir hakeme mracaatn ngren, gsterebilecei delilleri lsz de-
recede snrlandran veya mevcut hukuki dzen uyarnca dier tarafta olan is-
pat klfetini tketiciye ykleyen kaytlar,
l) Tketicilere abonelik szlemesine son verme isteklerinden dolay cezai art
uygulanacana dair hkmler.
Ynetmeliin 19. maddesine gre; aboneler, abonelik szlemesini feshetmek
istedikleri takdirde, bu taleplerini ilgili iletmecinin iletiim adresine/tam yetkili ba-
yiye yazl olarak veya mteri hizmetlerini arayarak ya da internet araclyla bildi-
rirler. Yazl bildirimde abonenin kimliini ispatlamas suretiyle abonelik szlemesi
feshedilir. Mteri hizmetleri birimi aranarak ya da internet araclyla yaplan bildi-
rimlerde abonenin kimlik bilgilerine ek olarak varsa daha nceden belirlenmi g-
venlik ifresi istenebilir. Abonenin hizmet alm, bildirimin yapld gn durdurulur.
Hizmet almnn durdurulmasn mteakiben aboneler on gn ierisinde iletmeci-
nin iletiim adresine veya tam yetkili bayiye yazl bildirimde bulunurlar. Sresinde
bildirimde bulunmayan abonelerin szlemeleri iletmeci tarafndan feshedilmeye-
rek hizmet sunumuna devam edilebilir. letmeci tarafndan abonelik szleme ko-
ullarnda deiiklik yapldnn aboneye bildirilmesinden sonra, abone herhangi
bir tazminat demeden szlemeyi feshedebilme hakkna sahiptir. letmeciler,
szlemede yaplacak deiiklikler yrrle girmeden en az bir ay nce abone-
lerini bilgilendirmekle ve sz konusu deiikliklerin abone tarafndan kabul edilme-
mesi halinde abonelerin herhangi bir tazminat demeden szlemeyi fesh ede-
bilme haklarnn bulunduunu bildirmekle ykmldrler. 20. madde gereince de;
aboneler, taleplerini iletmeciye yazl olarak bildirmek kaydyla aboneliklerini her
zaman sona erdirebilir. letmeci, abonenin abonelie son verme ynndeki yazl
talebinin kendisine ulamasndan itibaren yedi gn ierisinde bu talebi yerine ge-
tirmek ve yine ayn sre ierisinde abonelik szlemesinin feshedildiini, abone-
nin isteine bal olmakszn aboneye yazl olarak bildirmekle ykmldr. Sz
konusu bildirimden sonra iletmecinin geri kalan alacaklar iin abonelere fatura
gndermesi, abonelik fesih ilemlerinin yaplmasn durduracak ekilde yorumla-
namaz. letmeci, aboneye son fatura gnderirken aboneden ald depozito veya
avans gibi cretleri abonenin fatura borcundan der ve kalan tutar onbe gn
ierisinde aboneye iade eder.
letmecilerin bu Ynetmelikle belirlenen ykmllkleri yerine getirmemeleri
halinde Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu Tarafndan letmecilere Uygulana-
cak dari Para Cezalar ile Dier Meyyide ve Tedbirler Hakknda Ynetmelik h-
kmleri uygulanr.
Kiisel iletiim asndan nemli bir konu; kiisel iletiime Devletin mdahale
edip edemeyeceidir. Bilindii gibi Trk Ceza Kanunu, Ceza Muhakemeleri Usul
112
Kanunu ve DGMlerin Kurulu Kanunu ve Terrle Mcadele Kanunu gibi kanun-
lar sonucu Devlet suu veya delilleri tespit iin kiilerin haberlemesine mdahale
edip, hkim karar ile kiisel haberleme bilgilerine ve konuma veya yazmalara
ulaabilmektedir. Bu sadece lkemize has bir durum deildir. Gelimi lkelerde
de ayn sorun gndemdedir. Amerikada gelitirilen Carnivore adl elektronik iz-
leme sistemi ile servis salaycnn bilgisayarna bir yazlm yklenerek ilgilinin in-
ternet zerindeki tm faaliyetleri ve haberlemesi izlenebilmektedir. Bu konudaki
tartmalarda, sularn ve sulularn izlenmesi bir gereklilik olmakla birlikte, siste-
min zellii sebebi ile maksad aar ekilde kullanlma tehlikesi bulunduundan;
kullanmnn snrlanmasnn gereklilii savunulmaktadr. Bylece iletiim zgrl-
nn ar olarak snrlanmasnn nne geilecei dnlmektedir.
139
Bu genel bilgilendirmeden sonra kiisel iletiim esnasnda hukuk ile dier ke-
sime noktalarn irdeleyelim. Birine bir eyi telefon veya mektup ile sylerken ah-
lak ve hukuk kurallarna uyulduu gibi; internet aracl ile kiisel iletiim kurarken
de iletiim kurulan kiiyi veya bu esnada nc kiileri hedef alp, onlar kiilik
haklar olan ismi, ailesi, onuru, ii, irketi, kurumu, rettii mal ve hizmetler gibi
hususlarda incitmemek,,ahlak ve hukuk kurallarna uymak arttr. Yoksa bu kii-
lerin ikyeti zerine hapsi boylamak, maddi ve manevi tazminat davalarna ma-
ruz kalmak kanlmazdr.
Ayn ekilde kurulu ve irketlere ve bunlarn yelerine ve mallar ile hizmetle-
rine kar beyanda bulunurken haksz rekabet hkmlerine ve beyanlarn doru
olmasna dikkat etmek gerekmektedir. te yandan aada Trk Ceza Kanunu
ve Dier Baz zel Kanunlardaki nternet Yoluyla lenen Sular ve Hukuka
Aykrlklar adl ksmda aklayacamz gibi Devlet gvenlii aleyhine olacak ke-
lime ve bildirimlerden de kanlmas gerekmektedir. Kiilik haklarna saldr ek-
lindeki ifadelerden dolay ortaya kan hukuka aykrlklara ileride XI. nternet ve
Kiilik Haklar Blmnde daha geni olarak deineceiz.
139
Hasan Snar, nternet ve Ceza Hukuku, stanbul, 2001, s. 63-66.
113
III. Blm
nternet Yayncl
Gnmz dnyasnda, internet milyonlarca insan tarafndan kitle iletiimi iin
kullanlmaktadr. nterneti, daha ok bir kiisel iletiim arac olarak kabul eden yak-
lamlar olsa da, kullanm alanlar dikkate alndnda internet ayn zamanda bir
kitle iletiim aracdr.
nternetin kitle iletiiminde yani yaynclkta kullanldn sylerken, dier yayn-
clk aralarn tehdit ettiini de sylemeliyiz.
Dnn u anda sadece lkemizde orta dzeyde bir ulusal televizyon yayn
kuruluu elli ile yz milyon dolar deerindedir. Bir ulusal radyo yirmi-otuz milyon
dolar etmektedir. Bir ulusal gazete elli milyon dolardan aa satlmaz. Telekom-
nikasyonun sadece cep monopolne dhil olmak iin imtiyaz ihalelerinde milyar
dolarlar konuulmaktadr. Sinema filmi yapm irketleri yine milyonlarca dolara al-
np satlmaktadr.
Birka yl ncesine kadar medya irketleri Dnyada interneti sadece bu alanda
bir yeni i alan olarak grp yatrm yapyorlard. Hlbuki interneti chat sebebi ile
bilgisayar lgn birka amatr gen gndeme tad grnse de iin arkasnda
Amerikan Devleti ve uluslararas karlar vard. lkemiz ise Baty yeni i alanlar
ve teknoloji asndan be-on yl geriden takip ettiinden dier alanlardaki yaync
kurulular bu kadar sk duyduklar internete de yatrm yapalm dediler ve baz ser-
vis ve eriim salayclar kuruldu.
imdi baktmzda AOL gibi internet irketleri televizyon, gazete ve dergi ile
radyo yayncs irketleri satn almtr. nternetin nasl byk bir iletiim devrimi
olduu ksa srede anlalm ve internet irketleri olaanst hzla bymtr.
Googlen deeri (2006 rakamlar ile) gazetelerde 118 milyar dolar olarak verildi.
Ayn ey Dnyada olduu gibi lkemizde de sz konusudur. Yllar nce iki yz
114
milyon dolara televizyon kanal satn alan bir holdingin birka milyon dolar yatrmla
kurduu bir internet irketi bugn birka milyar dolar deerindedir.
Yukarda da ifade ettiimiz gibi, bugn artk internet ortamnda gazete ve dergi
karlmakta ve annda okuyuculara sunulmaktadr. Bir dergi veya gazete basks;
bask miktar kadar maliyet, iadelerin nasl dntrlecei ve kat kullanm so-
nucu ormanlarn yok edilmesi gibi sorunlarla bouurken, bunu basmak yerine in-
ternet ortamnda yaynlamak birok sorunu ve maliyeti ortadan kaldrmaktadr.
Gnmzde nternet gazetecilii denilen bir alan domu; yerel gazeteler bile,
periyodik yaynlarn bir de internet zerinden okuyucuya amtr.
Bugn bir televizyon kurup, bunu ok izlenir hale getirmek iin starlar trans-
fer edip programlar retmek, daha da nemlisi yayn yapabilmek iin uydu kira-
lar, buna gereken teknolojik aletler ve de bunda devamllk salamak yz milyon-
larca dolardr. Bunu yapmak yerine rettiiniz tm canl veya banttan programlar
bir liste halinde izleyiciye vermek ve se demek, seilen program indirip (down-
load edip) izlettirmek maliyeti birka milyon dolara drmektedir.
Mzik eserlerinde mp3 teknolojisi ile internet ortam, ayn zamanda milyarlarca
dolarlk bir mzik piyasas haline gelmitir.
Sinema eserleri ve videolar iin de listeyi yaynlayp, verin kredi kartnz filmi
download edin denmektedir. Hatta filmler iin birka farkl son ekilmektedir. Mutlu
son isteyenler zlmesin diye.
Netice olarak; internet, bir basl kitap, dergi veya gazete gibi, grntl televiz-
yon ve sesli radyo gibi bir yaynclk ortam ve aracdr. nternet adndaki bu yeni
yayn arac sebebi ile rettikleri malzemeleri televizyon, radyo, gazete, sinema sa-
lonu gibi demode iletiim aralarna iletmeye alan irketler birka yl sonra mil-
yon dolarlar etmeyebilecektir. Medya ve elence sektrndeki tketici ve reticiler
hzla deimektedir. Yaynclkta en nemli ara, dnyann her yerine bilgi ve ha-
beri yahut elenceyi kolayca ulatran internet olacaktr. Ancak internete ierik re-
ten birka dev irket ayakta kalacak, batan byklerin yerine binlerce kk tema-
tik retici veya organizatr irketler gelecektir.
Kiisel iletiim olan e-mail ve internet zerinde telefon grmelerine yukarda
deinmitik. Ancak chat odalarnda topluca konuup ve e-mail listelemesi ile ayn
anda bin kiiye bir mesaj iletmek ise ne bir yayn yani kitle iletiimi ne de bir kiisel
iletiimdir. Bu ikisinin dnda ayr bir iletiim biimidir. Buna oklu iletiim diyebi-
liriz. oklu iletiim de aada sayacamz kanunlar kapsamnda snrlanmtr.
lkemizde internet kullanm nfusa oranla, imdilik yksek deilse de, nasl
zamanla herkesin televizyonu, buzdolab olmusa en ge on yl sonra ok daha
Biliim Hukuku
115
yaygnlaacaktr. Zaten kentli nfusa evlerdeki kullanclar arttrmak iin birok
kampanya yaplmaktadr. Yz dolarlk laptop (tanabilir-dizst) bilgisayarlar re-
tilince herkes tpk beyaz eya maazasndan frn veya elektrikli soba alr gibi bir
de laptop alarak evine gtrecektir. yerlerinin ise neredeyse tamam bir biimde
internetle almaktadr. Her evde bir internet balants olmas sonucu internetin
yaynclk boyutu hedeflenen noktaya ulaacaktr.
imdilik lkemizde be milyonu akn kiiyi ilgilendiren internetin yaynclk bo-
yutu ve Hukuk ilikisi ksa bir sre sonra tm kitleyi kapsayacaktr.
Hukuk ilikisi dedik, yayncl vurguladk. Yaynclk dendii anda i bymek-
tedir. Eer yaplan i bireysel bir iletim olsa veya bir kiinin dkkna gidip satc ile
kurduu alveri ilikisi olsa i kolay. Ama iin iine kitlelere ayn anda ulamak
girince, g ve etki byd iin buna paralel snrlama ve Hukuk ile kesime
noktalar artyor. Yaync sfatyla aada ayrntlarn aklayacamz bir mayn
tarlasna girmi oluyoruz.
Doaldr ki, kitle iletiimi dendiinde zgrln zn ortadan kaldrmayacak
biimde bunun snrlarnn izilmesi ve nelerin yaplp nelerin yaplamayacann
belirtilmesi gerekir. te bunun arac hukuktur.
Kamu gcn elinde bulunduranlar, halkn zerinde uzlat kurallar yazl me-
tinler haline getirir. Bylece zgrlkler snrsz iken birden toplumsal bir uzlama
gerei, yine toplum yararna olduu dncesiyle, snrlar getirilir.
Yine de, terrizm, porno ve kumar siteleri gibi baz kt rnekler sebebi ile in-
ternetin getirdii zgrlk ortamn kullananlar; ncelikle dnce, sonra dnceyi
aklama, daha sonra iletiim zgrlnn ve bunun unsurlar olan haber ve bilgi
alma ile haber verme zgrlnn snrlanmamasn istemektedirler.
te yandan internette dkkn aanlar ise, ticaret yapma ile alma ve szleme
yapma zgrlklerinin kesinlikle ve hibir ekilde kstlanmasn istememektedirler.
zgrle getirilen snrlamalara kar duran ancak, ama nasl olsa birileri ta-
rafndan bu snrlanacak diye dnp aya yere basan bazlarmz ise; hi ol-
mazsa bu snrlamalarn, gemite dier alanlardaki kt rnekler gibi olmamas
iin fikir beyan etmektedir. nk biliyoruz ki birileri tm dier alanlarda olduu
gibi internet alannda da bu zgrlkleri kua evirip, otomatik ve yasal tepkiler
verip programlanabilir bireyler yaratmak istemektedirler. Yani ne dnn ve ne
de dncelerinizi aklayp, birilerinin karlarna hizmet eden sistemi tehdit edin,
sadece gsterilen eyleri yapn, programa uyun demektedirler.
Tartma; internete zg yeni yasalar yapp, bu anariye son verelim diyen-
lerle, eldeki yasalar yeter iimize karmayn da zgr kalalm diyenler arasnda
yaanmaktadr. Bu srete iimiz, u anki yasal durumu tespit etmektir.
117
IV. Blm
nternet Kullanm ve Yaynclnn
Yasalarmzdaki Durumu
Sanal/siber lemde internet yoluyla iletiimin salanmas ve ok ynl ilevle-
rin kullanclarn hizmetine sunulabilmesi grevi, bu alanda faaliyet gsteren s-
jeler tarafndan yerine getirilir. Bunlara, Internet alannn hukuk sjeleri denilebilir.
nternetin hukuk sjelerini telefon/telekomnikasyon ilemleri ynetimleri, Internet
servis salayclar, server (sunucu), ierik salayclar, host ve Usenet ileteni ola-
rak inceleyebiliriz.
140
Telefon /Telekomnikasyon letmeleri Ynetimleri: Internet, kullanclara
genel haberleme kanallarndan yararlanarak bilgi iletiimi salayan bir sistemdir
ve kullanlan kanallar, her lkenin ilgili mevzuat erevesinde genellikle ulusal telef
on/telekomnikasyon ynetimlerinin sahip olduu veya kontrol altnda tuttuu te-
lefon hatlardr.
141
Teknik kavram olarak bu hatlara data hatlar ismi verilmektedir.
Gerekli iletiim altyapsn Internet Servis Salayc giriimcisine salayan tele-
komnikasyon idarelerinin fonksiyonu, tamamen teknik niteliktedir.
142
Telefon/Telekomnikasyon iletmeleri, var olan telefon hatlarndan baz zel hat-
lar Internet balants hizmetine sunmaktadr. Bu hatlar Internet Servis Salayclara
tahsis edilmektedir. Internet Servis Salayc olarak faaliyet gsterecek kurulular
ncelikle telekomnikasyon ynetimleri ile bir szleme imzalayarak bu haklarn
140
Snar, s. 41; Gran S., Aknal T., Bayraktar K., Yurtcan E., Kendigelen A., Beller ., S-
zer B., Internet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, stanbul 2000, s. 17. Aktaran:
Volkan Sraba, nternet ve Radyo Televizyon Yaynclyla Kiilik Haklarna Tecavz
(nternet Hukuku) Adalet Yaynlar, Ankara, 2007.
141
Gran ve dierleri, s.17; Yldz, s. 32.
142
Topalolu M., Biliim Hukuku, Adana 2005, s. 100.
118
kullanm hakkn elde etmek zorundadr. Trkiyede bir kamu hizmeti olarak nite-
lendirilen bu hizmeti Trk Telekom A.. yrtmektedir. Trk Telekom A..nin grev
ve sorumluluk snr telefon kanallarn temin etmektir. Trk Telekom A.. kiralad
hatlar zerinden yaplan yaynlarla ilgili hibir sorumlu luk stlenmemektedir.
143
Internet Servis Salayclar (ISS): Bunlar, kullanclarn Internete eriimini
salayan ve/veya elektronik hizmetlerin kullanclarn kullanmna sunulmasna ara-
clk eden gerek veya tzel kiiler olarak tanmlanmaktadr.
Internet sistemi iinde birinci derece nem tayan hukuk sjesi ISS iletme-
leridir. ISS, kendi bilgisayarlarn kullanclarn Internete ulaabilmeleri iin bir giri
kaps olarak hizmete sunan nternet sjesine verilen isimdir.
144

ISSler, insanlarn Internete balanmalarn, Internet zerinden iletiim kurma-
larn ve internetin salad olanaklar kullanmalarn salayan arac unsurdur.
145

Internete gei ISS aracl ile olur. ISSler tarafndan salanan hizmetlerin ie-
rii, hizmeti veren kurulua gre deiiklik gstermekle birlikte her ISS, kullan-
cya bir kullanc ad ve ifre araclyla Internete ulama imkn ve cretsiz bir
e-mail adresi salar.
Trk hukuk mevzuat asndan ISS olmak iin, 2001 ylna kadar zel bir li-
sans ve/veya ruhsat gereklilii olmadan Trk Ticaret Kanununa uygun olarak
kurulmu bir ticari iletme olmak yeterli iken, 28.03.2001 gn ve 24356 sayl
Resmi Gazetede yaymlanan Telekomnikasyon Hizmetleri Ynetmeliince
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu tarafndan genel izin erevesinde yetki-
lendirilmek ve ilgili yetki belgesine sahip olmak zorunluluu getirilmitir. Uygu-
lamada Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumundan yetki belgesini alan ISSler,
Trk Telekom A.. ile data hatlarn kullanmak amacyla szleme ilikisine gir-
mektedirler
146
.
ISSler farkl lkelerde, farkl yaplarda olabilmekte ise de salt Internet eriimi
salamaktadrlar. Bu eriim haricinde server kiralama, alan ad salama, server
barndrma, ierik sunma gibi hizmetler de sunabilmektedirler.
147
143
Yldz, s. 33.
144
Snar, s. 41; zel, s. 157; Yldz, s. 89.
145
Gran ve dierleri, s. 18.
146
Dnyada hzla yaygnlaan, lkemizde gecikmi olan internet teknolojisinin Trkiyeye
tantlmas, lke genelinde yaygnlatrlmas amac ile; ODT Bilgi lem Daire Bakan-
l tarafndan Tbitaka sunulan proje kapsamnda balatlan almalar, 1995 ylna ka-
dar ODT-TBTAK ortak internet projesi erevesinde srdrlm, 1995 ylnda ise
TR.NET ad altnda ODT Gelitirme Vakf kuruluu olan Orta Dou Yazlm Hizmet-
leri A..ye bal, Trkiyenin ilk ISS kurumu olan hizmet vermeye balamtr. 2000 Yl
Nisan ay itibariyle Vakfbankn irketin %75 hissesini satn almas sonucunda TR.NET
ticari ISSlie ilk adm atmtr. Bkz. Milliyet Gazetesi Biliim Eki, 6 Eyll 2000.
147
Yldz, s. 89.
Biliim Hukuku
119
ISSnin temel hizmeti kullanclarn Internete balantsn salayan, eriim hiz-
metidir. ISS, eriim hizmetinde bulunurken bir kpr grevi stlenmektedir. ISS,
sadece eriim hizmeti veriyor ise eriim salaycs ismini almaktadr.
148
5651 sayl Internet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar
Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanunun
149
2. maddesine
gre; Eriim salayc: Kullanclarna Internet ortamna eriim olana salayan
her trl gerek veya tzel kiileri ifade eder.
Ayn kanunun Eriim Salaycnn Ykmllkleri balkl 6. maddesi;
(1) Eriim salayc;
a) Herhangi bir kullancsnn yaynlad hukuka aykr ierikten, bu Kanun
hkmlerine uygun olarak haberdar edilmesi halinde ve teknik olarak en-
gelleme imkn bulunduu lde eriimi engellemekle,
b) Salad hizmetlere ilikin, ynetmelikte belirtilen trafik bilgilerini alt ay-
dan az ve iki yldan fazla olmamak zere ynetmelikte belirlenecek sre
kadar saklamakla ve bu bilgilerin doruluunu, btnln ve gizliliini
salamakla,
c) Faaliyetine son verecei tarihten en az ay nce durumu Kuruma, ie-
rik salayclarna ve mterilerine bildirmek ve trafik bilgilerine ilikin ka-
ytlar ynetmelikte belirtilen esas ve usllere uygun olarak Kuruma tes-
lim etmekle,
ykmldr.
(2) Eriim salayc, kendisi araclyla eriilen bilgilerin ieriklerinin hukuka ay-
kr olup olmadklarn ve sorumluluu gerektirip gerektirmediini kontrol et-
mekle ykml deildir. demektedir.
Sunucu (Server): Server belirli bir kapasitesi olan ve dier bilgisayarlara hiz-
met salayan bir bilgisayar veya bir programdr. Bir ana bilgisayar olarak da d-
nebileceimiz server bir ya da daha ok aa balanabilen bir aygt olarak da
ifade edilebilir. Server, ayrca dijital bilgilerin depo edildii bir manyetik ortamdr.
Serverin nemi Internette yaynlanmakta olan bilginin server zerinden yayn-
lanyor olmasndan kaynaklanmaktadr. Server baka bilgisayara veya manyetik
ortama hizmet salama fonksiyonunu yerine getirir. ISSler stlendikleri hizmet-
leri yerine getirebilmek iin serverlar kullanrlar. Herhangi bir zel veya tzel kii-
nin kendi bana server hizmeti vermesi de mmkndn, yani bir zel veya tzel
kii kendisine ait bilgileri bir manyetik ortamda depo ederek server fonksiyonunu
grebilir.
150
ISSnin bilgiyi uygun bir sre ile otomatik olarak depolamas, cachingtir.
148
Yldz, s. 89.
149
Kabul Tarihi: 04.05.2007, Resmi Gazete Tarihi ve Says: 23.05.2007, 26530.
150
Gran ve dierleri, s.20.
120
Avrupa Birliinin Elektronik Ticaret Direktifinin (2000/31/AT) 13. maddesinde cac-
hing yer almtr.
erik Salayclar: Internet kullanclarnca eriilebilen herhangi bir Internet ya-
ynnn ieriini hazrlayan veya bilgiyi bizzat reten Internet sjesidir.
151
Bu itibarla
ierik salayclar ok uluslu irketlerden. Kamu kurumlarna, zel iletmelerden bi-
reylere kadar ok geni bir kategoriyi oluturmaktadr. erik salayc, rnein bir
web sayfasnn ieriini hazrlayan ve Internete ykleme ilemini de ISSnin ara-
clyla gerekletirendir. Bir web sayfasnn ieriini hazrlayan veya Internetten
indirme yoluyla elde edilecek bilgileri hazrlayp bunu Internet ortamna ykleyen-
ler de ierik salaycdr. Internette yaynlanan gazeteler bu nitelikte kabul edilmek-
tedir. Zira gazete kd yerine elektronik ortamda yayn araclyla iletilen gaze-
telerde yazarn ve yaynlayann yaync kimliini koruduklar kabul edilmektedir.
152

Internet ortamnda eriilebilen serverlar da ierik salaycdr.
5651 sayl Kanunun 2. maddesine gre; erik salayc: Internet ortam ze-
rinden kullanclarna sunulan her trl bilgi veya veriyi reten, deitiren ve sa-
layan gerek veya tzel kiileri ifade eder.
Ayn kanunun erik Salaycnn Sorumluluu balkl 4. ise u ekildedir:
(1) erik salayc, internet ortamnda kullanma sunduu her trl ierikten so-
rumludur.
(2) erik salayc, balant salad bakasna ait ierikten sorumlu deildir. An-
cak, sunu biiminden, balant salad ierii benimsedii ve kullancnn sz
konusu ierie ulamasn amalad aka belli ise genel hkmlere gre
sorumludur.
Bu sorumluluun, gerek zel hukuk ve gerekse de ceza hukuku sorumluluu
olduuna phe yoktur.
Host: Bilgilerin sakland ve Internete bal bulunan bilgisayardr. Tpk ser-
verlarda olduu gibi, bnyesinde dijital bilgileri (yazlmlar, metin belgeleri, grafik-
ler veya baka tr verileri) saklayan ISSler de host olarak isimlendirilirler. ISSnin,
bir kullancsna ait web sayfasn kendi bilgisayarlarnda saklamas, bu sayfaya
Internetten ulalmasna imkan tanmas hostingtir. Hosting hizmetleri, ISSlerin en
nemli ve teknolojik younluu en fazla olan hizmet grubudur.
153

Hosting dier bir tabirle yer salayc 5651 sayl Kanunun 2.m maddesine
gre; Hizmet ve ierikleri barndran sistemleri salayan veya ileten gerek veya
tzel kiileri ifade eder.
151
Snar, s. 41; Yldz, s. 89.
152
zel, s. 157.
153
Gran ve dierleri, s. 21; Yldz, s. 92.
Biliim Hukuku
121
Sz konusu Kanunun Yer Salaycnn Ykmllkleri balkl 5. maddesine
gre de;
(1) Yer salayc, yer salad ierii kontrol etmek veya hukuka aykr bir faaliye-
tin sz konusu olup olmadn aratrmakla ykml deildir.
(2) Yer salayc, yer salad hukuka aykr ierikten, ceza sorumluluu ile ilgili
hkmler sakl kalmak kaydyla, bu Kanunun 8. ve 9. maddelerine gre ha-
berdar edilmesi halinde ve teknik olarak imkn bulunduu lde hukuka ay-
kr ierii yayndan kaldrmakla ykmldr.
Hostlar kendi materyallerini depolayabildikleri gibi bakas yarar na cretli veya
cretsiz olarak da materyal depolayabilmektedir. Bu materyaller ksa mrl veya
devaml materyal olabilir. Host sahibi materyalin hostta depolanmasnda aktif rol
stlenebilir veya depolama alan tedarik etme dnda hibir kontrol imknna sa-
hip bulunmayabilir.
154
Avrupa Birliinin Elektronik Ticaret Direktifinin (2000/31/AT)
14. maddesinde hosting hizmetleri yer almtr.
Usenet leteni: Usenet, bnyesinde on binlerce haber grubunu bulunduran
ve insanlarn ok eitli konularda mesaj alverii yapmalarm salayan bir yap-
dr. Usenette bulunan haber gruplar alt gruplara onlar da daha alt derecede grup-
lara ayrlrlar. Haber gruplarnda mesajlar haber grubundan sorumlu olan iletene
gnderilmekte ileten de bu mesajlar topluca datma vermektedir.
155
Usenet ileteni, haber grubundaki mesajlar, o haber grubunun amalarna uy-
gunluk asndan veya su unsuru tayp tamama asndan doal bir denetim-
den geirmektedir. Usenet ileteninin sorumluluu altnda bulunan serverlara bal
haber gruplarna gnderilen su ierikli mesajlarn ieriine ulamasn nleme y-
kmll bulunmaktadr.
156
Haber gruplarnn ounda bir ileten olmakla birlikte,
bir iletence denetlenmeyen serverlara bal haber gruplar da vardr.
157
ISSlerin hukuki nitelikleri ve sorumluluklarnn tespiti verilen hizmete gre be-
lirlenecektir. Bu aamada ISSlerin ierik, hosting ve eriim salamalarna gre,
sorumluluklar ve hukuki nitelikleri deiecektir. Nitekim 5651 sayd Kanun ile de
bu yaplmtr.
Ayrca 5651 sayl Kanunun 11. maddesinin 2. fkrasnda; Yer veya eriim
salayc olarak faaliyet icra etmek isteyen kiilere, telekomnikasyon yoluyla ileti-
im konusunda yetkilendirme belgesi olup olmadna baklmakszn, yer veya eri-
im salayc olarak faaliyet icra etmesi amacyla yetkilendirme belgesi verilme-
154
zel, s. 158.
155
Snar, s. 42.
156
nan, s. 47; Yldz, s. 103-104
157
Snar, s. 43; Yldz, s. 103.
122
sine ilikin esas ve usller, Kurum tarafndan karlacak ynetmelikle dzenlenir.
Bu ynetmelik, Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren be ay iinde karlr.
hkm ngrlm, yine kanunun geici maddesi ile de; Halen yer veya eriim
salayc olarak faaliyet icra eden kiilere, Kurum tarafndan, telekomnikasyon yo-
luyla iletiim konusunda yetkilendirme belgesi olup olmadna baklmakszn, yer
veya eriim salayc olarak faaliyet icra etmesi amacyla bir yetkilendirme belgesi
dzenlenir. hkm getirilmitir
158
.
ISSlerin ayrca aboneleriyle ve telekomnikasyon idareleriyle girmi olduklar
szleme ilikilerinden doan szlemeye dayal bir sorumluluklar da vardr.
159
Bu
noktada karmza iki szleme grubu kmaktadr. Bunlar; a) Telekomnikasyon
idareleri ile ISS arasnda olan ve telekomnikasyon idarelerinin (Trk Telekom A..)
sahip olduu data hatlarnn ISSlere tahsis edilmesi amacn gden szlemeler,
b) SSler ve kullanclar arasnda var olan ve kullanclarn Internete eriimi ama-
cn gden szlemelerdir.
nternet hukukunun temel sjelerini bylelikle ksaca ele aldktan sonra gelelim
Trk Hukuku asndan internet sularna.
Trk yasalarn ve bunlarla ilgili kurallar internet ilikisi dorultusunda hukuk
ve ceza asndan taradmzda, zellikle Ceza Hukukunda iki grup su ortaya
kyor.
lk grupta interneti de kapsar ekilde zel sular karmza gelmektedir. Bu su-
lar biliim veya bilgisayarla ilgili kurallar ve teknolojik gelimeler sonucu ortaya k-
m ve Trk Ceza Kanunu ile Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa dhil edilmiler-
dir. Bunlara Biliim Sular da denilmektedir.
kinci grup dier iletiim yollar veya yaynclk aralar da dnlerek hazrlan-
m hkmlerdir. Bunlarda su veya hukuka aykr hareket tanmlanm ve hangi
aralarla bunun ilenebildii yazlrken her trl kitle iletiim aralar ile, basn ya-
yn yoluyla, her nevi yayn ile, her trl aklama gibi ifadeler kullanlmtr. Bu tr
su ve hukuka aykr fiillere nternet Yoluyla lenen Sular ve Hukuka Ayk-
rlklar diyebiliriz.
almamz bu ikili ayrmdan eitli rnekler vererek yaynclk ve genel inter-
net kullanmnn yasal durumunu belirleyecektir.
158
nternet Hukukunun subjeleri hakknda daha geni bir bilgi iin nitelikli bir alma olan
u esere baknz: Volkan Sraba, nternet ve Radyo ve Televizyon Araclyla Kiilik
Haklarna Tecavz (nternet Hukuku), Adalet Yaynlar, Ankara, 2007.
159
Mete Tevetolu (Der.), Biliim Hukuku, Kadir Has niversitesi Yayn, stanbul, 2006, .
Bacnn Teblii, s. 357-381.
Biliim Hukuku
123
A. BLM SULARI
1. Literatrde Yer Alan Biliim Sular
Biliim sular literatrde deiik ekillerde snflandrlmaktadr. Bu snf-
landrmalarda ortak ynler olmakla birlikte, bu sularn srekli yeni tipleri or-
taya kt iin, bu sular tmyle kapsayan bir deerlendirme yapmak her
zaman kolay olmamaktadr. Bununla birlikte, burada karmza en youn -
kabilen biliim sularna ilikin ksaca tanmlama ve rneklemelere bavur-
mak arzusunu tamakla birlikte, kukusuz ki, bata Trk Ticaret Kanunu ol-
mak zere, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve dier kanunlarmza gre biliim
sular zerinde duracaz.
Bu sularda yaplan snflandrmalarn byk bir ksm, sz konusu sularn
klasik sulardaki biimine dayanmaktadr. ncelikle, bilgisayar suun/sulunun
hedefi olabilecei gibi (bilgisayar donanm veya yazlmlarnn alnmas gibi) bil-
gisayarn kendisi de suun konusu olabilir. Yani, burada bilgisayar, suun fiziki ya-
ps, kayna veya nedenidir; eitli ekillerde zarar verme sz konusu olabilir. Ek
olarak, bilgisayar klasik sular daha karmak ekilde ilemek iin suta ara ola-
rak kullanlabilir.
160
Biliim ortamndaki sular be ayr grup altnda toplamayan yaklamlar da
vardr.
1) Bilgisayar sistem veya alarna hakk olmadan girmek,
2) Hak sahibinin rzas olmadan bilgisayar veri ve programlarna zarar vermek,
bilgisayar veri ve programlarn silmek, bozmak, tahrip etmek ve elde etmek,
3) Bilgisayarlarn ilemesini veya telekomnikasyon sistemini engellemek ama-
cyla bilgisayar veri ve sistemlerini tahrip etmek, veri yklemek, deitirmek,
silmek veya elde etmek,
4) Hukuk d olarak iletiime mdahale etmek,
5) Menfaat temin etmek iin ticari srlar izin almadan veya hukuken bir hak ol-
makszn ifa etmek veya tevzi etmek veya kullanmaktr.
161
Yine bir dier gr ise:
1) Biliim sisteminin kendisine kar ilenen sular
2) Biliim sistemi ile ilenen sular, biliim sularn daha sadeletirmek suretiyle
iki ksma ayrmaktadr.
160
A. Karaglmez, 2005, s.52.
161
Levent Kurt, Aklamal tihatl Tm Ynleriyle Biliim Sular ve Trk Ceza Kanunun-
daki Uygulamas, Sekin Yaynlar, Ankara 2005,s: 69.
124
Bu gre gre biliim sistemine kar ilenen sular kendi iinde:
a) Biliim sisteminin kendisine kar ilenen sular,
b) Biliim sistemindeki program ve verilere kar ilenen sular,
c) Bilgisayar kullanclarna kar ilenen sular olarak e ayrlmaktadr.
Keza, biliim sistemi ile ilenen sular da;
a) Bilgisayarla ilenen ekonomik sular,
b) Bilgisayarla ilenen sahtecilik sular,
c) Bilgisayarla ilenen ahlaki sular,
d) Bilgisayarla ilenen ahsi haklara tecavz sular olmak zere drde
ayrlmaktadr.
162
Amerikan doktrininde ise biliim sular (siber sular) on iki balk altnda deer-
lendirilmektedir. Bunlar; mlkiyete kar hrszlklar, verilere veya hizmetlere kar
gerekletirilen hrszlklar, giri ihlalleri, veri sahtekrl, insan hatalar sonucu olu-
an ihlaller, gasp, sr aleyhine ihlaller, sabotajlar, maddi ksmlara ynelik hrszlk-
lar, evraklarda gerekle tirilen sahtekrlklar, bankamatik kartlar konusundaki hr-
szlklar, manyetik kartlarn ifreleri hususunda gerekletirilen eylemlerdir
163
.
Birlemi Milletler 10. Kongresinde siber sular, dar anlamda siber sular ve ge-
ni anlamda siber sular olmak zere iki alt kategori iinde deerlendirilmektedir.
Dar anlamda biliim sular, biliim sisteminin gvenliini veya veri ilemini
hedef alan eylemlerdir. Geni anlamda siber sular ise biliim sistemi ve a mari-
fetiyle veya bu sistem veya ada gerekleen herhangi hukuk d eylemlerdir.
164
Sadece biliim ortamnda ilenebilen, klasik sular arasnda saylmayan, bil-
gisayar ve internete zg sular dar anlamda sulardr. Bu sular, daha nce hi
grlmeyen ve bilinmeyen, bilgisayarn icad ve yaygnlamas sonucu ortaya -
kan, internetin yaygnlamasyla da ilenmeleri kolaylaan ve artan sulardr. Bu
sular ortadan kaldrmak veya bir ereve iinde snrlandrmak mmkn deildir.
Her geen gn ok deiik yntemler kullanlarak bu sular oaltlmaktadr. Bu-
rada yetkisiz eriim (hacking), verilere ynelik sular, biliim alarna ynelik su-
lar ve sanal tecavz verilmitir.
Yetkisiz ve izinsiz eriim (Hacking): Biliim sistemlerine hukuka aykr olarak
erime suu mukayeseli hukukta birok lke ceza kanununda yaptrma balan-
162
Haluk nama, Biliim ve Yazlm Hukuku Uygulama inden Grn, stanbul Barosu
Dergisi, C:70, S.7-8-9, s.514.
163
smail Ergn; s. 28.
164
Y. Yazcolu, 2002, s.460.
Biliim Hukuku
125
mtr. Bu su tipi siber sular iinde en sk grlenidir.
165
Yetkisiz eriim, hukuka
aykr olarak biliim sistemlerine ulalarak fonksiyonlarnn kullanlmas ve bu sis-
temlerde bulunan verilere yetkisiz kiilerce ulalmasn ifade etmektedir.
Verilere Ynelik Sular: Konusunu ve hedefini biliim sistemlerinde bulunan
verilerin oluturduu sulardr. Bunlar verilerin durdurulmas, deitirilmesi, bozul-
mas ve alnmas eylemleridir.
Verilerin Durdurulmas, hukuka aykr olarak, bir biliim sisteminde bulunan veri
ve programlarn almaz hale getirilmesi, verilerin iletiminin engellen mesi veya ro-
talarnn deitirilmesi halinde sz konusu olur. Verilerin Deitirilmesi ise, biliim sis-
temlerinde bulunan verilerin hukuka aykr olarak de itirilmesi, bozulmas, silinmesi
anlamna gelmektedir. . Verilerin deitirilmesi, biliim sistemlerinin ara olarak kul-
lanld klasik sularn ilenmesi srasnda en ok kullanlan yntemlerden biridir.
zellikle sahtekrlk ve dolandrclk sularnda kullanlmaktadr. Veri alnmas (kor-
sanl) da, nternet ortamnda eriimde bulunan kullanclar hakknda, onlarn haberi
olmakszn veri toplanmasdr. Bu uygulama gizlice yaplmakta ve ounlukla reklm
ya da istatistik amal gerekletirilmektedir. Ancak kiisel bilgisayarlarda ve SSde
bulunan veriler kredi kart ve hesap numaras hrszl amacyla da alnmaktadr.
Ayrca bu fiil zel hayatn gizlilii ilkesinin de ihlali niteliindedir.
166
Biliim Alarna Ynelik Sular: Deiik yntemlerle biliim sisteminin veya
iletiim sisteminin ilevlerini yerine getirmesinin engellenmesi eylemleridir.
Sanal Tecavz: Bir LambdaMOO katlmcs olan ve Mr. Bungle takma is-
mini kullanan fail, bir gece LambdaMOOya balanr. Ancak Mr. Bunglen o gece
dier katlmclardan bir fark vardr. Zira Mr. Bungle, voodoo doll ismi verilen ve
kendisine, istedii herhangi bir katlmcnn yerine geerek, o katlmcnn azn-
dan konuabilme olana salayan bir bilgisayar programna sahiptir. Mr. Bungle,
o gece voodoo doll programn kullanarak, LambdaMOOda bulunan baz bayan
katlmclarn yerlerine geer ve onlarn azndan konua rak, son derece aa-
layc ifadeler kullanarak, onlarn Mr. Bunglenin kendilerine nasl tecavz ettiini
anlatyormu gibi grnmelerini salar. Bylece bayan katlmclar Mr. Bunglenin
sapkn hayal gcnn sanal dnyadaki madurlar haline gelirler. Bu olay madur-
lar gerek dnyada meydana gelmi bir rza tecavze maruz kalmasna etki-
ler. Birok yazara gre LambdaMOOda ortaya kan bu sanal tecavz eylemi,
gerek dnyada ilenen sularla yapsal benzerlik gstermeyen saf, bamsz ti-
pik bir siber sutur.
167
165
166
. Demir, nternet Servis Salayclarnn Hukuki Sorumluluu, Uluslar aras internet
Hukuku Sempozyumu, zmir, 2002, s. 481-484., Aktaran: smail Ergn, s. 33.
167
Hseyin eken, ABDde nternet Yoluyla lenen Sulardan Doan Ceza Sorumluluu-
nun Hukuki Esas, http://www.jura.uni-sb.de/rurkish/HCekenl.html. Aktaran: smail Er-
gn;. s. 31.
126
Geni anlamda biliim sular, biliim sistemleri kullanlarak veya biliim sis-
temlerinden yararlanlarak ilenen klasik sulardr. Birok klasik suun biliim sis-
temlerinde veya biliim sistemlerinden yararlanlarak ilenmesi mmkndr. Biliim
sistemleri zerinden ilenmesi mmkn olan sulardan bazlar unlardr:
Biliim Ortamnda Cinayet: Klasik sularn internet zerinden ilenebilme-
sine ilikin ok arpc bir rnek vardr. ngiltere Liverpool Hastanesinin bilgisaya-
rna giren bir ahs, doktor reetelerinde deiiklikler yapm ve yanl ilalar alan
hastalardan bazlar lmtr.
168
Yine, 15 yandaki bir bilgisayar kullancs gen,
ABDnin California eyaletindeki bir hastanenin sistemine girerek orada yatan bir
hastann hastalnn seyrine dair bilgileri ve reeteleri srf elence olsun diye de-
itirmi, hasta byk bir alerjik reaksiyon sonucu oka girmi ve lm tehlikesi
atlatmtr.
Tehdit ve antaj: zellikle e-postalar yoluyla veya chat yoluyla insanlara teh-
dit ve antaj yaplmasna sklkla rastlanlmaktadr.
169
Hakaret ve svme suuna da sanal lemde ok sk rastlanlmaktadr. Bu su,
e-posta yoluyla, forumlarda, chat odalarnda, haber sitelerinde, kiisel web sayfa-
larnda veya baka yollarla ilenebilmektedir.
Taciz ve Sabotaj: Kiilerin posta kutularna saldrgan, rktc veya msteh-
cen ierikli mesajlarn gnderilmesi durumunda taciz eylemi ile kar karya kaln-
maktadr. E-posta mesajlarna virs veya Truva At gibi programlar ekleyerek kar
tarafn bilgisayarna zarar verme eylemleri de sabotaj suunu oluturmaktadr. Ta-
ciz eylemleri dorudan olabilecei gibi dolayl da olabilir.
170
Pornografi: Gnmzde pornografik grntler ieren internet sayfalarna in-
ternet ortamnda sklkla rastlanmaktadr. Dnyada, ocuk pornografisine
171
kar
ok sert dzenlemeler yaplmtr. lkemizde de ocuk veya yetikin pornografisi
168
Feridun Yenisey, Bilgisayar ve Bilgisayar ebekelerinin Ortaya kard Yeni Su Yn-
temleri Biliim ve nternet Teknolojilerinin Ceza Hukuku Asndan Dourduu Yeni So-
runlar Paneli, 24 Mart 2001, Bursa, s.51. Aktaran: smail Ergn, s. 33.
169
stanbul ve Nevehir Emniyet birimlerinin almas ile yakalanan 17 yandaki bir gen
internette sohbet ettii iadamna kendisini kadn olarak tantp, nceden yine internet-
ten kaydettii bir kadnn soyunma grntlerini kendisiymi gibi iadamna izlettirerek,
iadamnn da web kamera nnde soyunmasn salam, kaydettii bu grntleri
daha sonra kullanaca tehdidi ile para istemitir Haftalk Dergisi, S.147, 27 Ocak - 2
ubat 2006, s.21.; Aktaran: smail Ergn, s. 33.
170
A.B.D.de Cynthia Armistead isimli bir kadnn adres ve telefon numarasn ele geiren
bir sanal tacizci, bu bilgileri, telekzlk hizmeti veren bir ajansa ait adres ve telefon ola-
rak eitli Usenet gruplarna gndermi, bu kastl yanl bilgilendirme sonucunda ba-
yan, telefonla tacize uram hatta, evine gelenler tarafndan yaplan bir ok uygunsuz
teklie karlamtr smail Ergn; s. 33.
171
ocuk pornograsi terimi, aadakileri grsel anlamda tehir eden pornograk malze-
meler anlamna gelmektedir.
Biliim Hukuku
127
gibi bir ayrm yaplmakszn pornografik yaynlar genel olarak halkn ar ve hay
duygularn incitici olarak deerlendirilmi ve yasaklanmtr.
172
Rntgencilik: Bakalarnn yatak odalarna, umumi tuvaletlere, dulara, so-
yunma kabinlerine gizli kamera yerletirmek ve biliim sistemleri kullanlmak sure-
tiyle seyredilmesi eylemleri rntgencilik olarak nitelendirilebilir.
Manpilasyon: Sanal ortam kullanarak yalan, yanltc ve abartl haberler yap-
mak ve yaymak yoluyla borsada hisse fiyatlarnn artmasn ya da dmesini sa-
lamak, bir bankann itibarn zedeleyici site yapmak ya da e-posta mesaj gnder-
mek bu sua rnek olarak verilebilir
173
.
Dolandrclk: Biliim sistemleri kullanlarak kiiler; kendileri veya bakalar le-
hine hukuka aykr yararlar salayabilirler. Bu; biliim sistemlerinde yer alan prog-
ramlarn veya verilerin deitirilmesi, sahte veya deitirilmi veriler girilmesi, mev-
cut verilerde oynamalar yaplmas, hileli bir takm hareketlerle biliim sistemlerinin
ileyiinin deitirilmesi suretiyle mmkn olabilir.
174
a- Cinsel anlamda mstehcen bir eyleme reit olmayan (18 yandan kk) bir kii-
nin katlm,
b- Cinsel anlamda mstehcen bir eyleme reit grnmeyen bir kiinin katlm,
c- Cinsel anlamda mstehcen bir eyleme reit olmayan bir kiinin katlmn gsteren
geree benzer grntler . Bu konuda Bkz. Avrupa Siber Su Szlemesi, madde:9.
Cinsel anlamda mstehcen eylem gerek ya da simlasyon olarak unlar iine
almaktadr: a) cinsel organ-cinsel organ, oral-cinsel organ, anal-cinsel organ veya
oral-anal olmak zere, reit olmayan kiiler arasndaki, bir yetikin ve bir reit olma-
yan kii arasndaki, ayn ya da farkl cinsiyetler arasndaki cinsel iliki; b) hayvanlarla
cinsel iliki; c) mastrbasyon; d) cinsel anlamda sadistik ya da mazoistik kt mu-
amele; e) reit olmayan bir kiinin cinsel organlarnn ya da cinsel blgesinin ehvet
uyandrc biimde tehiri. Fiilin gerek ya da simlasyon olmas nemli deildir.
172
Semih Dokurer, lkemizde Yaanan Biliim Sular ve Gelitirilen Mcadele Teknikleri,
Bilii ve nternet teknolojilerinin Ceza Hukuku Asndan Dourdu u yeni sorunlar, T.C.
ileri Bakanl, 2001 Bursa, s.84.
173
Gkhan Ahi, nternette Su ve Ceza, http://dergi.tbd.org.tr/yazarlar/29092003/gokhan_
ahi.htm (22.6.2004)
174
E. Tp Fakltesi dekan olan E. B. nternette tant bayanla ksa srede samimi-
yet kurar ve bir sre sonra evlenmeye karar verirler. Bayan kendisinin ABDde doktora
yaptn ve bir tekstil irketinde ynetici olarak altn sylemitir. Evlenme hazr-
lklar devam ederken o zamana kadar yz yze grmedii ve internetten bir man-
kene ait fotoraf kendi fotoraf gibi gnderen bayan kendisinin hastalklarnn balad-
n, bankada 700.000 YTL parasnn olduunu ancak alt irketin hukuki sorunlar
nedeniyle blokeli olduundan ekemediini syleyerek tedavisi iin para istiyor ve E.B.
deiik zamanlarda toplam 135.000 YTL para gnderiyor. Daha sonra bayann elikili
beyanlarndan phelenerek yapt aratrma ve bayann ortadan kaybolmas zerine
dolandrldn anlyor. Emniyete ve adli mercilere bavuruyor. 25.7.2006 tarihli Hrri-
yet Gazetesi. Rusyada St. Petersburgda, 24 yandaki Viladimir Levin bir dizst bil-
gisayarla alarak ve dier lkelerdeki su ortaklarndan da yardm alarak Citicorpun
nakit ynetimi sistemine girdi. Bu hackerlarn, canlandrdklar hesap sahiplerinin, ya-
sad nakit transferi teebbslerinin toplam deeri 10 milyon dolard. Citicorpun uya-
128
nternet kullanclarn tehdit eden ciddi dolandrclk yntemlerinden biri de, ti-
cari Web sitelerinin sahtelerinin oluturulmasdr. Bunu amalayan kii, herhangi
bir elektronik ticaret sitesinin grnm itibariyle tamamen aynsn hazrlamakta ve
bu sahte web sitesini gereine ok benzeyen, yanllkla tulanabilecek bir web
adresi satn alarak yayna sokmaktadr.
175
Sanal dolandrcla bir baka rnekte Phishing metodunun kullanlmasdr.
Phishing; bankann, e-postann veya bunun gibi bilgi girmenizi gerektiren bir kuru-
luun web sayfasnn kopyasn yapp kullancnn hesap bilgilerini almay ama-
layan bir dolandrclk trdr.
176

Hrszlk
:
Biliim sistemlerinin kullanlmas yoluyla hrszlk suunun da ilenmesi
de mmkndr. Trojan programlar vastas ile ele geirilen bakalarna ait hesap
numaralar ve ifreler kullanlarak, hesaplardaki paralarn failin kendisine veya bir
bakasna ait banka hesabna havale edilmesi eylemi ska rastlanlan sanal/si-
ber/ bilisel bir hrszlk olarak nitelendirilebilir.
177
nk davranmasnn yannda, hem ABDde hem de ABD dndaki emniyet glerinin
yakn ibirlii sayesinde bu bilgisayar dolandrclar izlenerek bulunabildi ve Levin ha-
pishaneye gnderildi. Ancak bu Citicorpa ok pahalya maloldu. Cybersafe Corpdan
Glenda Barnesa gre banka bu dolandrclkta 400.000 dolar kaybetti ve buna ilave-
ten dava creti olarak 1.7 milyon dolar demek zorunda kald. Bu olay, en azndan ge-
ici olarak, mterilerin paralar iin gvenli, emniyetli bir smak olan Citicorpun imaj
aleyhine iledi. Paul Sweeney, Siber Suun Byyen Tehdidi, Banking Administration
Magazi ne Temmuz/Austos 1999, http://www.girisim.com.tr/bankatek/sayi3/sibersuc.htm
(25.1.2005) Aktaran: smail Ergn, s. 36.
175
ubat 2001 tarihinde ABDnin Massachusetts eyaletinde oturan gen hakknda bu
tr sahte bir site kurmak ve elde ettikleri kredi kart bilgileriyle 30.000 dolarlk bilgisayar
ve elektronik cihaz almaktan dava almtr. Aknc/Al/Er, 2004, s.189.
176
Bu yntemde genellikle, kullanlan elektronik posta servisinin giri ekrannn bir kopyas
elektronik posta olarak geliyor ve YTLye geilmesi nedeniyle diye balayan uzun bir
aklama ile kullanc adnn ve ifresinin ekrana girilmesini istiyor. Dikkatsiz bir ekilde
bilgiler verildiinde sayfann iine gizlenmi bir kod paras kullanc adn ve ifresini do-
landrclara gnderiyor. stanbulda 60 internet kullancs, bata Merkez Bankas olmak
zere baz bankalardan e-mail aldklar ve bu postalarda kredi kart ile kimlik bilgilerinin
yenilenmesi istendii ikyetinde bulunmutur. Sanal Dolandrc Alarm,28.3.2005 tarihli
Star Gazetesi, s.9.;Phishing yapan bot-net alarn inceleyen ve yakalayan aratrma-
clara kar, sanal alemin dolandrclar yeni yeni yollar icat etmeye baladlar. E-posta
yollayarak internet kullanclarnn zararl siteleri ziyaret etmelerini beklemeyen doland-
rclar, kurbanlarnn ayana gitmeye baladlar. Kullanclardan habersiz sisteme szan
tarayc eklentileri ve bir bankann internet sitesinde gezinebilmek iin gerekli gncel-
lemesi gibi gsterilerek kullancnn bilgisayarna kurulan kt amal yazlmlar kulla-
nc bilgilerini almakta. yle ki, Fasl bir hacker olduu tahmin edilen ve sanal alemde
Take Mr. Brain olarak tannan bir kii, phishing yapmak isteyenler iin internetten ba-
site indirilen bin yazlm kiti dahi tasarlam durumda. Ancak, Mr. Brain, ksa yoldan
ke dnmeyi hedeeyen acemi phishincilere de bir srpriz hazrlam: programn top-
lad btn bilgiler nce Mr.Brainin eline gemektebkz: www.computerworld.com/
phishing-dolandiricileri-taktik-deitiriyor-detay_2035.
177
1989 senesinde, ABDnin Chicago kentinden hareket eden trende bulunan deiik nite-
likteki 200 vagon malzeme, bu vagonlarn gidecei istikamet ve ulamas gereken yer-
Biliim Hukuku
129
Sahtekrlk: Biliim sistemleri kullanlarak gerekletirilen sahtecilii iki ayr trde
anlamamz gerekmektedir. Birincisi, klasik olarak bilinen sahtecilik suunun bir bi-
liim cihaz araclyla ilenmesidir. Yani, sanal deil, gnlk hayatta kullanlacak,
ounlukla matbu olan bir unsurun hazrlanmas hlidir, ikincisi, tamamyla sanal
ortamda gerekletirilen sahtekrlklardr. Bu durum hem sanal ortamda mevcut
olan verilerin deitirilmesi hem de sahtelerinin hazrlanmas eklinde gereklee-
bilir. Biliim sistemlerinde, delil nitelii tayan bir takm bilgisayar kts, belge, veri
ve programlarda yaplan sahtecilik eylemleri ceza kanunlarnda biliim sistemleri
araclyla ilenen sahtekrlk suu olarak deerlendirilmektedir. Siber sahtekrlk,
biliim alannda para veya bir deeri elde etmek iin bilgilerin deitirilmesi veya bi-
lerek yanl bilgi kullanlmasdr.

Alman Ceza Kanununun dzenlemesine gre, bi-
liim sistemine girilmek suretiyle hukuka hkm haiz bir belge sahte olarak veya
zerinde deiiklik yaplmak suretiyle temin edilir ve temin edilen bu belge kulla-
nlrsa biliim sistemleri aracl ile sahtekrlk suu oluur
178
.
Sanal/siber terr: Bilgi sistemleri dorultusunda elektronik aralarn bilgisa-
yar programlarnn ya da dier elektronik iletiim biimlerinin kullanlmas aracl
ile ulusal denge ve karlarn tahrip edilmesini amalayan kiisel veya politik ola-
rak motive olmu amal eylem ve etkinlikler
179
, enformasyona, bilgisayar prog-
ramlarna ve dorudan savan iinde olmayan hedeflerin verilerine kar nce-
den planlanm, politik nedenlerden kaynaklanan bir saldr
180
, belirli bir politik
ve sosyal amaca ulaabilmek iin bilgisayar veya bilgisayar sistemlerinin bireylere
ve mallara kar bir hkmeti veya toplumu yldrma, bask altnda tutma amacyla
kullanlmas
181
, siber/sanal terr olarak tanmlanmaktadr
Gnmzde bilgisayarlarn kullanm alan son derece yaygndr. Uu denetim
sistemlerinden, ehir ii trafik sistemine, borsadan, askeri ve emniyet gvenlik sis-
temlerine, eitim kurumlarndan, ulusal yarg a projesi (UYAP), MERNS, TAK-
SS, PRO2000, e- Devlet Kaps Projesi
182
gibi hayatn her alann kapsayan ok
ler demiryollarna ait biliim sistemine mdahale edilmek suretiyle deitirilerek su r-
gtlerinin eline gemesinin salanmasdr Y. Yazcolu, 1997, s.122.
178
smail Ergun; s. 38.
179
Bnyamin Atc - etin Gm, Sanal Ortamda Gerek Tehditler; Siber Terr-1, http://
turk.internet.com/haber/yaziyaz.php3?yaziid=8838, - (17.01.2005)
180
Hakan Altan, Siber Terrizm http://www.egm.gov.tr/sempozyum2003/Bildiriler/ Siber_
Terorizm.pdf, (31.12.2004) Aktaran: smail Ergn,. s. 40.
181
Mehmet zcan, Yeni Milenyumda Yeni Tehdit: Siber Terr http://www.egm. gov.tr/apk/
dergi/34/yeni/web/Mehmet_OZCAN.htm (31.12.2004)
182
18 Aralk 2008 tarihi itibariyle e-devlet kaps projesi uygulanmaya konmutur. e-Devlet
Kaps, devlet hizmetlerinin kullanc ihtiyalar gzetilerek elektronik ortamda, kesintisiz
ve gvenli bir ekilde ortak bir nokta zerinden vatandaa ulatrlmas amacyla hazr-
lanmakta olan bir yapdr. E-Devlet Kapsnn faaliyete gemesiyle birlikte TC kimlik nu-
maralar kullanlarak elektronik devlet hizmetlerine tek bir merkezden eriilebilmesi, inter-
net, mobil teknolojileri veya ar merkezi aracl ile vatandalarn kamu hizmetlerine 7
gn 24 saat gvenli bir ekilde ulaabilmelerinin salanmas hedeenmitir. http://edev-
130
byk alanlara varncaya kadar her yerde bilgisayarlar kullanlmaktadr. Bu tr bil-
gisayar alar, insanlara gnlk hayatlarn kolaylatrmak iin internete de balan-
mtr. Bu iletiim kolayl kukusuz ki, bata terrist eylemciler olmak zere pet
ok kt niyetli giriimcilerin de ilgisini ekmekte; onlara da kolaylklar salamak-
tadr. Uaklarn, uu yollarn (rotalarn) belirleyen, ini ve kalklarn dzenleyen
sisteme ulaabilen bir terrist, sistemdeki bilgileri deitirerek tm uu planlarn
alt st edebilir ve kazalara neden olabilir. ehir ii trafik bilgisayarna ulaan bir te-
rrist trafii alt st edebilir. Eer bir terrist borsann bilgisayarna ularsa neler
yapabilecei aktr.
183
Terrist gruplar da, iletiimlerinde gizlilii salamak, propa-
gandalarn yapmak ve finansal kaynaklarn artrabilmek amacyla teknolojiyi ve
Interneti kullanmaktadrlar.
184
Ne yazk ki, terristlerin herhangi bir kimyasal fabri-
kay ortadan kaldrmak iin uak uurmalarna ihtiyalar kalmamtr. Onun yerine,
sadece bir grup bilgisayar korsan biliim sistemlerini kontrol ederek felaketlere yol
aabilmektedirler.
185
Siber terre en iyi rnek 11 Eyll saldrlardr. 11 Eyll 2001
tarihinde ABDde meydana gelen ve dnyay etkileyen terr olay, te rristlerin ve
terr gruplarnn internet ve teknolojiyi kullanarak snr tanmayan bir ekilde ey-
lemlerde bulunabileceini gstermitir.
186

Dier yandan sanal/siber propaganda gnmzde byk nem tamaktadr.
zellikle terrist rgtler bu yntemle bir yandan militanlar ve yandalaryla ileti-
im imkn bulurken dier taraftan topluma vermek istedikleri mesaj snrsz ola-
rak sunabilme imkn bulabilmektedir.

Bir terrist rgtn, gazete veya dergilerde
yaz yaymlayabilmesi; televizyonlarda, radyolarda diledikleri ekilde yayn yapa-
bilmeleri kolay deildir. (Elbette ki, terr yanls yayn organlar da vardr. Her ne
kadar uluslararas anlamalar terrizm amal yaynlar men etse de, PKK terr
rgtnn yayn organ olan ROJ TV adl kurulu gibi birok terrist amal yayn
yapan kurulu maalesef faaliyetini srdrmektedir. Kukusuz ki, bu zor ve mas-
rafl bir yntemdir. Trkiye bu terr ierikli yayn organ iin srekli yayn izni veren
lkelerle uluslararas hukuktan kaynaklanan durumu hatrlatarak, engelleme a-
let.turksat.com.tr/v2/sayfalar/e-devlet-kapisi-projesi-nedir (24.04.2010), www.trkiye.gov.
tr adresinden T.C kimlik numaras ile 21 kamu hizmeti e-devlet hizmetleri kapsamnda
elektronik ortamdan verilmeye balanlmtr. Bkz. Cihan Haber Ajans, 16.12. 2008 B-
tn Devlet Hizmetleri nternette Tek at Altnda
183
Eref Adal, nternet Sular Biliim ve nternet Teknolojilerinin Ceza Hukuku Asndan
Dourduu Yeni Sorunlar Paneli, T.C. ileri Bakanl, 24 Mart 2001, Bursa.s.37.
184
Dnya Ticaret rgtnn bombalanmas eyleminin planlaycs Remzi Yusuf Ameri-
kan Hava Yollarnn ifrelenmi olan dosyalarn diz st bilgisayarn kullanarak yok
etmeyi planladn itiraf etmitir. zellikle birok lkede rgtlenen terrist gruplar ve
uyuturucu, silah ve insan ticareti yapan organize su rgtleri fonlarn internet ze-
rinden transfer edebilmektedirler bkz. Berfu Salc, smail Gne, nternette Gvenlik
ve Denetim: Masumiyet Yitiriliyor mu? http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.
php?nt=243#ust- (25.5.2004),
185
lker Pekgzl, Kresel Tehdit: Biliim Sular, Polis Dergisi, Say: 41, 2004, s.211.
186
Bnyamin Atc/etin Gm, Sanal Ortamda Gerek Tehditler; Siber Terr Polis Der-
gisi, Say: 37, 2003, s.57-66.
Biliim Hukuku
131
basndadr. Dier yandan maliyeti yksektir.) nternet ortamnda ise, e-posta yo-
luyla snrsz sayda kiiye ulamak veya web sitesi kurarak dncelerini akla-
mak mmkndr. Gazete ve televizyonlarn denetime tabi olduu da gz nne
alndnda internetin propaganda iin ne kadar avantajl olduu daha iyi anlalr.

nternet terr rgtleri mensuplarnn birbirleri ile iletiim kurmada/iddet ve nefret
ierikli mesajlarn kitlelere, taraftarlarna ulatrmada bir forum haline gelmitir.
187
.
Bazen elemanlar arasnda ifreli e-mailler araclyla iletiim kurarak terr eylem-
lerini planlayan terr rgtlerinin, interneti daha ok politik ve ideolojik anlamda bir
propaganda arac olarak kulland grlmektedir.
188
187
nternetteki video paylam sitesi You Tubeun bir benzeri olarak yaplan Al Aqsa Tube
adl internet paylam sitesinde, ou Hamas rgtne bal El Kuds Tugaylar tara-
fndan yklendii sanlan videolarda, marlar eliinde fze frlatan Filistinli militanlar
gsterilmektedir. deolojik olarak Hamas ile elien El Sahab ve El Kaide gibi rgtlerin
propagandasn da yapan site srailli rmalarn reklamlarn da yaymlyordu. Hatta rek-
lamlardan bir ksm kumar ve gs bytme gibi temalar da iermekteydi. Sitede te-
rr ierikli videolardan daha fazla istenen video ise Arap pembe dizisi Bab-al Harann
blmleri olmutu. srail istihbarat rgtlerinin varln tespit ettii sitenin Hamas tarafn-
dan kurulduu iddia edilmekle birlikte, anlan rgt bunu reddediyor ve siteyi kimin kur-
duu bilinmiyor. Fakat, sitenin alan adn whois.net alan aratrma sitesinden takip etti-
imizde karmza godaddy.coma ait olduu ve Aqsa Tube adn ABD irketi Domains
by Proxy Inc.in ald kmaktadr. Godaddy. Coma gre alan adnn sahibi Dubaide a-
lan Hintli bir inaat, ancak bu kii de arandnda siteden haberdar olmadn syl-
yor. te yandan, stihbarat ve Terr Bilgi Merkezi, sitenin Dubaiden Abu Nasser Skander
adna kaytl olduunu ve internet servis salaycsnn da Fransz OVH Firmas oldu-
unu duyurdu. Firma, nce reddetmekle birlikte sonra servis saladn ama artk bunu
durdurduunu aklad. Bkz. Taraf Gazetesi, Filistinin You Tubeuna Kapatma17 Ekim
2008. Almanya Federal Basavcs Monika Harmsda lkesindeki radikal dincilerin pro-
paganda iin en ok interneti kullandn syleyerek, dikkatli olmaya ard. Yine Al-
manya Federal Savclk Yetkilisi R. Giesbaumda radikal dincilerin internetteki faaliyet-
leriyle ilgili olarak hukuki sorunlarn olduunu syleyerek, cihad arsnda bulunan kii
veya kiilerin hangi lkede olduunun tespit edilmesinin ve bu kiilerden nasl koruna-
bileceinin bilinmemesinin en nemli sorunlar olduunu belirtmekte. Federal Basavc-
lk, Kasm 2008 tarihinde internet zerinden yasad El-Kaide rgt propagandas ya-
pan kiiler hakknda da tutuklama karar karttrmt. Bkz: Deustche Welle Radyosu,
13.12. 2008, 17:31-35.Kasm 2008 sonunda Hindistann Bombay kentinde gerekle-
tirilen terrist saldrlar gerekletirenlerin de, yer bulma, takip gibi konularda Google
earth programn kulland, soruturmay yrten gvenlik glerince aklanmt. Bkz.
www.computerworld.com.tr/teroristler-google-earthu-kullanmis-detay_1910.html
188
1996 ylnda Perunun Lima ehrinde Japon Bykeliliine saldrarak diplomatik, as-
keri ve siyasi personeli rehin alan Tubac Amaru adl terr rgtnn ABDde ve Ca-
nada da bulunan sempatizanlar rgtn faaliyetini destekleyen birok site kurmular-
dr. Bu sitelerde, propaganda ve eyleme destek ile birlikte rgtn Japon Bykelilik
binasna saldr planlarn da yaynlamlardr. Terrist organizasyonlar, internette site
oluturmak suretiyle varlklarn gstermekte, propagandalarn yapmakta, ba topla-
makta, haberleme, eitim ve bilgi toplama faaliyetlerinde internetten yararlanmaktadr.
Sanal alemde dnya zerindeki terrist rgtlerin neredeyse tamamnn en az bir web
sayfas yaymlanmaktadr bkz. Muhammed Sever, Biliim Sular ve Yeni Bir atma
: Siber Terrizm Su Analizi 1, Adalet Yaynevi, Ankara 2006, s.107.; nternet propa-
ganda arac olarak sadece terr rgtleri tarafndan kullanlmamaktadr. NATOnun Srp
132
2. Yasalarmzda Biliim Sular
Burada temel olarak Trk Ceza Kanunu (TCK) ve Fikir ve Sanat Eserleri Ka-
nunu (FSEK) inceleme alanmz oluturmaktadr.
2.1. Trk Ceza Kanunundaki Biliim Sular
Ceza Kanununda 1991 ylndaki deiiklikle bilgisayar kullanarak ilenen zel
sular yani Biliim Sular yaratlmtr. 2004 ylnda Trk Ceza Kanunu batan
baa deitirilse de bu ibare Biliim Alannda Sular olarak kk bir dokunula
geirilmi, sularn ana mant ve sistemi baz eksikler dnda korunmutur. Ka-
nunda bu sular anlatlrken biliim sistemi veya sistem ibaresi kullanlarak
sularn ilenecei ara olarak biliim sistemi belirtilmitir. Kanunun madde ge-
rekesinde biliim sisteminden maksat, verileri toplayp yerletirdikten sonra bun-
lar otomatik ilemlere tabi tutma imkn veren manyetik sistemlerdir denmektedir.
Yani bilgisayar, veri depolama, ileme, kullanma ve nakletme eklinde tm biliim
cihazlarn bu kapsama alabiliriz.
189

Bu dorultuda internet kullanarak serverlar iindeki veya kiisel kullanclara
ynelik herhangi bir bilgisayarn iinde bulunan bilgilere, verilere ve veri tabanla-
rna, programlara, grnt, resim, fotoraflara veya yaz eklindeki her trl olu-
uma ynelik aada sayacamz hareketler biliim suu kapsamna girer. Bu-
rada zellikle telsiz telefon ve ifre zc dekoderler gibi iinde baz ilemciler
bulunmakla birlikte ancak sadece belirli bir ilem yapabilen aletlerin Yargtay uy-
gulamalar ve doktrindeki baz grlerce biliim sistemi olarak kabul edilmedi-
ini de belirtelim. Baz yazarlar genellik unsurunun bulunmas esas alnrsa ge-
limi cep telefonlar ve yol bilgisayarlar gibi baz aletler de yaknda bu kapsama
girebilir
190
diye dnmekte ise de, kanmzca, bunlar biliim sistemi kapsamna
imdiden girmitir.
Ceza Kanununun 243. maddesinde internet yolu da dhil olarak, biliim sistem-
lerinin btnne veya bir ksmna giren ve orada kalan veya bu verileri yok eden
veya deitiren kiilere iki yla kadar hapis cezas veya adli para cezas verildii
grlmektedir. Kanunun 244. maddesine gre, biliim sisteminin ileyiini engelle-
saldrlarndan sonra mdahale ettii Kosova da ve Yugoslavyann dier blgelerinde
ABD ve NATO uaklar, Milosevi rejiminin tm iletiim aralarn bombalayarak devre
d braktklar halde SSlere ve Yugoslavyaya internet balantsn salayan uydu link-
lerine zarar vermemek iin zel aba harcamlardr. James P. Rubin bu politikay u
szler ile aklamtr: nternete tam ve kesintisiz ulam Srp halknn Milosevi rejimi-
nin Kosovada icra ettii soykrm ve cinayetleri insanla kar ilenen sular renme-
sine yardmc olacaktr. nk internette Kosova konusunda youn tartmalar yapl-
makta ve her gn yeni bilgi ve haberler tm dnyaya farkl siteler tarafndan yaylmakta
idi. M. zcan, 2004.
189
Ylmaz Yazcolu, Bilgisayar Sular, stanbul, 1997, s.224
190
Levent Kurt, Biliim Sular, Ankara, 2005, s.141-143
Biliim Hukuku
133
yenlere, bozanlara, verileri bozan yok eden, deitiren, eriimsiz hale getirenlere,
sisteme veri yerletiren veya verileri baka yere gnderen, bu yolla kar sala-
yanlara alt aydan yla kadar hapis cezas verildii dzenlenmitir. Trk Ceza
Kanunu madde 245de bakasna ait banka veya kredi kartn ele geiren veya
elinde bulunduran kimsenin ilgililerin rzas olmadan bunu kullanarak veya kullan-
drarak yarar salama ve ikinci ksmda ise sahte oluturulan veya zerinde sah-
tecilik yaplan kartn kullanlmas ile yarar salama suunun cezalandrlaca d-
zenlenmitir. 246. maddede ise, bu blmde yer alan sulardan menfaat salayan
tzel kiiler hakknda gvenlik tedbirlerinin uygulanaca belirtilmitir.
Suun ilenmesinde kullanlan veya bu maksada tahsis edilmi bulunan veya
sutan meydana gelen alet ve sistemler Ceza Kanununun 36. maddesine gre
msadere edilir, Devlete alnr.
Bu sular ikyete bal sular deildir. Savclar bu suun ilendiini rendi-
inde grevleri gerei bu ii aratrp, sorumlular iin dava aarlar. Ama kiiler de
renmi veya zarar grmse savclara bavurabilirler. Bu sular CMUK, 421 ve
825 sayl Kanunun 29. maddeleri kapsamna girmediinden Asliye Ceza Mahke-
melerinde grlr.
191
Bu ksa bilgilendirmeden sonra internet kullanm ile bu sularn nasl ilene-
bileceini grelim.
Biliim sistemine girme ve orada kalma suu:
Trk Ceza Kanunu 243. maddenin ilk fkrasnda su konusu eylem olarak bir
biliim sisteminin btnne veya bir ksmna, hukuka aykr olarak girmek
ve orada kalmaya devam etmek ibaresi ile Anayasadaki zel hayat ve ml-
kiyet hakk maddelerine uygun bir dzenleme yaplmtr
192
. te yandan Avrupa
191
Ylmaz Yazcolu. s 290 vd.
192
Trk Ceza Kanunu 243. madde gerekesi syledir: Madde 243. Biliim sistemlerine
kar sularn dzenlendii blmde yer alan bu maddede biliim sistemine girme ili
su olarak tanmlanmtr.
Biliim sisteminden maksat, verileri toplayp yerletirdikten sonra bunlar otomatik ilem-
lere tbi tutma olanan veren manyetik sistemlerdir.
Maddenin birinci fkrasnda bir biliim sisteminin btnne veya bir ksmna, hukuka ay-
kr olarak girmek veya orada kalmaya devam etmek ili su hline getirilmitir. Sisteme,
hukuka aykr olarak giren kiinin belirli verileri elde etmek amacyla hareket etmi bu-
lunmasnn nemi yoktur. Sisteme, doal olarak, haksz ve kasten girilmi olmas su-
un olumas iin yeterlidir.
kinci fkraya gre, birinci fkrada tanmlanan illerin bedeli karl yararlanlabilen sis-
temler hakknda ilenmesi, bu su asndan daha az ceza ile cezalandrlmay gerek-
tirmektedir.
nc fkrada, bu suun neticesi sebebiyle arlam hli dzenlenmitir. Birinci fk-
rada tanmlanan suun ilenmesi nedeniyle sistemin ierdii verilerin yok olmas veya
134
Siber Su Szlemesindeki kanunsuz eriim balkl 12. maddeye paralel bir d-
zenleme Trk Hukukuna aktarlmtr.
Suun dzenlenmesine baklrsa biliim sistemine girmenin yan sra orada
kalmaya devam etmek eklindeki iki eylemin birlikte gereklemesi gereklidir.
Madde gerekesinde girmek veya orada kalmak eklindeki ifade kanunlaan d-
zenlemeye aykrdr. Yani sadece sisteme girmek su deildir. Suun maddi un-
suru olan girmek ve kalmak eylemlerinin ikisinin de gereklemesi gerekir. Bu su
bir tehlike suudur. Yani, zararn ortaya kmas gerekmez, zarar verme tehlikesi
yeterlidir. Biliim sistemindeki veri ve bilgilerin gizliliinin ihlali ve renilme olas-
l cezalandrlmaktadr. Ekonomik yaamda bu su, daha ok irketlerin i ya-
zmalarna ulamak ve ticari srlarna ulamak iin kullanlmaktadr. Bu su ayn
zamanda temadi eden bir sutur. Sistemde kalmann bir mddet srmesi gerek-
mektedir. Eer zaman zaman sisteme girilip orada kalnyor ve klyorsa her ey-
lem ayr ayr deil, zincirleme su mantnda cezalandrma gerekleir. Bu su
iin nemli bir konu da, orada kalmann ne kadar srmesi gerektiidir. Bu su ile
sistem sahibi ya da kullancsnn zel hayat, mlkiyet ya da meslek srlar ko-
runmaya alldndan bu deerleri ihlal edecek kadar kalnm olmas yeterli-
dir. Sistemdeki kiisel bilgiler ieren unsurlar, sahibinin hukuk tarafndan korunan
kiisel alan ierisinde yer alr. Kii, aka izin vermedike nc ahslarn bu
unsurlar kullanmas, kopyalamas, almas veya aktarmas hukuken mmkn de-
ildir. Hkim her olayda takdir yetkisini kullanacaktr. Eer srlar renilmeden -
klmsa, fail teebbsten cezalandrlr. Bu su a sistemleri kullanlarak gerek-
leebilecei gibi fiziken biliim sistemine temasla da gerekleebilir.
193
Suun unsurlarndan dieri hukuka aykrlktr. Hukuka aykrlk ksaca, hukuk
kurallar ile korunan hak ve yarara ynelmi ve btn hukuk dzeni ile atan sal-
dr olarak tanmlanabilir.
Hukuka aykrl ortadan kaldran unsurlardan birisi de rzadr. Sahibi ya da
kullancs biliim sistemine girilmesine rza gstermi veya izin vermise verilen
izin veya gsterilen rzaya paralel olarak ve de bu kapsam amamak kaydyla hu-
kuka aykrlk ortadan kalkar ve su olumaz. Rza ya da izin kapsam almsa,
rnein rza sonucu elde edilen ifrelerle veya yerletirilen virs veya Truva at-
lar ile rza sona erdikten sonra sisteme girilmeye devam ediliyor veya ktk de-
yip kii kandrlyor ve orada kalnyorsa bu aamada su gereklemi olur. Hata,
hile veya tehditle alnan rza hukuka aykrl ortadan kaldrmaz ve yine su i-
lenir. Mesela bilgisayar veya program onaracaz deyip yahut tantm amal bir
deimesi hlinde failin, suun temel ekline nazaran daha ar ceza ile cezalandrl-
mas ngrlmtr. Dikkat edilmelidir ki, bu hkmn uygulanabilmesi iin, failin verileri
yok etmek veya deitirmek kastyla hareket etmemesi gerekir. Sistem iindeki btn
soyut unsurlar, fkrada geen veri teriminin kapsamndadr. Bkz. http://www.ceza-bb.
adalet.gov.tr/mevzuat/maddegerekce.doc (22.04.2010)
193
Levent Kurt, s.153
Biliim Hukuku
135
program verilip hile ile sisteme girilip, sonrada orada kalnyorsa su gerekle-
mektedir. Rzann yannda hukuka aykrl ortadan kaldran dier nedenler; ka-
nunun hkmn icra, yetkili merciin emrini ifa, meru mdafaa ve bir hakkn kulla-
nlmas olarak saylabilir. Bu nedenlerin varl halinde su olumaz. Bu nedenlere
ztrar halini, zorda kal halini de ekleyebiliriz. Iztrar kusurluluu kaldrdndan il-
gili fail cezadan kurtulacaktr.
194

Kusur kalknca sutaki iradilik ortadan kalkacandan manevi unsur eksiklii ne-
deniyle fail ceza almaktan kurtulur. radilik failin biliim sistemine girmeyi ve orada
kalmay bilmesi ve istemesi, dolaysyla kastdr. Suun kasten ilenecei madde
gerekesinde belirtilmitir. Bu sebeple yanllkla sisteme giren ve kalan ya da sa-
hibinin test etmesi iin kiralayp sisteme giren ve kalan kiiler asndan hukuka
aykrlk yoktur.
Trk Ceza Kanunu 243. maddenin ikinci fkras yukardaki fkrada tanm-
lanan fiillerin bedeli karl yararlanlabilen sistemler hakknda ilenmesi ha-
linde, verilecek ceza yar oranna kadar indirilir dzenlemesi ile hafifletici bir se-
bep ortaya koymutur. Bunun nedeni ise zel kiilere ait biliim sistemine girme
halinde ihlal edilen hukuki yararn, bedeli karl yararlanlan sistemlere giril-
mek ve orada kalnmak suretiyle ihlal edilen hukuki yarardan daha ziyade ko-
runmak istenmesidir.
195

Maddenin son fkras ise, biliim sistemine girmek ve orada kalmak nedeniyle
sistemin ierdii veriler yok olur veya deiirse, alt aydan iki yla kadar hapis ce-
zasna hkmolunur diyerek arlatrc bir sebep getirmitir. Eer fail verilerin sis-
teme girme ve orada kalma yerine veya ona ek olarak verilerin yok olmas veya
deimesi kastyla hareket ediyorsa bu durumda 243/3 deki su yerine 244/2 mad-
desinde tanmlanan su oluacaktr.
196

Sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya deitirme suu:
Trk Ceza Kanunu madde 244de, bir biliim sisteminin ileyiini engelleyen
veya bozan kii, bir yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr denmek-
tedir. Bu madde Avrupa Siber Su Szlemesinin sistem engellemeleri balkl
5. maddesine paralel bir i hukuk dzenlemesidir. Mlkiyet hakk bu dzenleme
ile korunmaktadr
197
.
194
Levent Kurt, s.156-158
195
Levent Kurt, s.147
196
Levent Kurt, s.159
197
Trk Ceza Kanunu 244. madde gerekesi yledir: Madde 244. Maddenin birinci fk-
rasnda bir biliim sisteminin ileyiini engelleme, bozma, sisteme hukuka aykr olarak
veri yerletirme, var olan verileri baka bir yere gnderme, eriilmez klma, deitirme
ve yok etme illeri, su olarak tanmlanmaktadr. Bylece sistemlere yneltilen zrar -
illeri zel bir su hline getirilmitir. Aracn zik varl ve ilemesini salayan btn di-
136
Sistemin engellenmesi teriminden, gerei gibi almasnn nlenmesi, faaliyet
ve kapasitesinin snrlandrlmas, sistemin ileyiinin yavalatlmas ya da tama-
men kilitlenme noktasna getirilmesi anlalmaldr. Bozulma kavramndan ise sis-
temin engellenmesi halinin en st noktas olan durma noktasndan daha ileri ola-
rak sistemin kertilmesi, zarara uratlmas, ilemez hale getirilmesi, hatta fiziki
olarak dahi zarar verilmesi anlalmaldr.
198

Bu konuda kesinlemi bir yarg karar rnei u ekildedir: Sanklarn, olua
uygun olarak sbutu kabul edilen nceden hazrladklar tertibatla ikyetilere ait
bankamatik kartlarnn ATM makinesine skmasn salayp, yine ATM kabinine
monte ettikleri, iinde cep telefonu bulunan duvar tipi telefonu arayp, kendisini
banka grevlisi olarak tantp kart iptal edecei bahanesi ile bankamatik kartnn
ifresini de renip, ATM makinesinden ayrlmalarn mteakip hile ve desiselerle
ele geirip ifresini rendikleri bankamatik kartlaryla para ekmekten ibaret ey-
lemlerinin 765 Sayl Trk Ceza Kanununun 504/3. (5237 Sayl Trk Ceza Ka-
nunu 244/1) maddesinde yazl suu oluturduu gzetilmeden, biliim suu ka-
bul edilerek yazl ekilde hkm kurulmas,..
199
Sistemin ve madde 244/2de belirtilen verilerin tahribine ve bozulmasna yol
aan ilk anda aklmza gelen eylem ekilleri ise unlardr: (Bunlar teknolojinin ge-
limesi ile eitlenmektedirler.) Bug-Ware: Yanl mantk ak ve program para-
larnn uygun olmayan bir ekilde bir araya getirilmesi nedeniyle istemeyerek de
olsa donanmlara ve verilere zarar verebilirler. Software Bombs: Bir virs eidi-
dir. Sisteme girerek verilere arpp yok ederler. Time Bombs: Belirlenen zamanda
patlayan ve sistemi tamamen veya ksmen bozan programlardr. Rabbits: Bilgisa-
yar virsne benzerler ve oalarak sistemi, verileri bozarlar.
200
Suun maddi unsuru, biliim sisteminin ileyiinin engellenmesi veya bozulma-
sdr. Engelleme veya bozma eylemlerinin herhangi birinin yaplmas su iin yeter-
lidir. Engelleme veya bozma dardan a sistemleri kullanlarak veya failin bilgisa-
er unsurlar, sz konusu suun konusunu oluturmaktadr. Fkrada seimlik hareketli
bir su meydana getirilmitir.
kinci fkrada, bu illerin bir banka veya kredi kurumuna ya da bir kamu kurum veya ku-
ruluuna ait biliim sistemi hakknda ilenmesi hlinde, verilecek cezann artrlmas n-
grlmtr.
nc fkrada ise, bir ve ikinci fkralarda tanmlanan illerin ilenmesi suretiyle kiinin
kendisine veya bakasna yarar salamas, ceza yaptrm altna alnmtr. Ancak, bu
fkra hkmne istinaden cezaya hkmedilebilmesi iin, ilin daha ar cezay gerektiren
baka bir su oluturmamas gerekir. Bu bakmdan, ilin rnein dolandrclk, hrszlk,
gveni ktye kullanma veya zimmet suunu oluturmas hlinde, bu fkra hkmne
istinaden cezaya hkmedilmeyecektir. Bkz. http://www.ceza-bb.adalet.gov.tr/mevzuat/
maddegerekce.doc (22.04.2010)
198
Levent Kurt, s.161
199
Yargtay 2.C.D. 20.09.2006 tarihli ve 2696-7334 sayl karar
200
Rahan Atasoy, Bilgisayar Sular (Blm 1), www.turkhukuksitesi.com
Biliim Hukuku
137
yara fiziken temas etmesi yollaryla gerekletirilebilir. Eer tek bir fiille her iki su
da gereklemise bu durumda fikri itima ilkesi gerei cezas en ar olan eyle-
min cezas verilir. Bu sua rnek olarak hacker faaliyetlerini gsterebiliriz.
244. maddenin ilk fkrasndaki sua ilikin eylemin hukuka aykr olmas gerek-
mektedir. Bu nedenle bir web sitesinin birilerine srekli hakaret sebebiyle onlar ta-
rafndan fiziken engellenmesi ilk bakta sumu gibi grnse de hukuka aykrlk
unsuru olmadndan su deildir.
Bu su iin sonucu bilmek ve istemek eklindeki genel kast yeterlidir.
Kanunun 244. maddesinin ikinci fkras bir biliim sistemindeki verileri bozan,
yok eden, deitiren veya eriilmez klan, sisteme veri yerletiren, var olan verileri
baka bir yere gnderen kii, alt aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandr-
lr eklinde dzenlenmitir. Maddenin ilk fkrasnda biliim sistemdeki ileyi zne
alnmken bu suta veri zne alnmaktadr. Avrupa Siber Su Szlemesinin
veriye mdahale balkl 5. maddesine paralel bir i hukuk dzenlemesi bu su
ile salanmaktadr. Veri ile anlatlan, bilgisayardaki her bir programn paralar ve
sistemde bulunan dosyalardaki ses, grnt, yaz gibi unsurlardr. Hem mlkiyet
hakk ve hem de kiisel bilgiler ve zel yaam korunmaktadr. Suun maddi unsuru
verilerin bozulmas, yok edilmesi, deitirilmesi veya eriilmez klnmas gibi 244/1
dzenlemesine benzer eylemlerdir. Bunlardan birinin gereklemi olmas cezalan-
drma iin yeterlidir. Bu fkra uyarnca sisteme veri yerletirme bir baka sutur. An-
cak burada bilgisayar virsleri ile ilgili herhangi bir aklk bulunmamaktadr. Fakat
maddeyi hukuken ve teknik olarak doru bir ekilde yorumlayacak olursak, virs
ad verilen programlarn da sistemin ilemesine engel olucu nitelikte kabul edildik-
lerine gre madde kapsam ierisinde dnlmesi yanl olmaz.
201

Yine bu fkrada sistemdeki var olan verileri baka yere gnderme eylemi de
ayr bir su olarak dzenlenmitir. zellikle virs gnderme eklinde verilerin bo-
zulmas veya yok olmas sonucunu oluturan eylemler bu madde kapsamna gi-
ren bir sutur. Yine fiziki olarak bilgisayara mdahale edilmesi yoluyla bilgisayara
veya paralarna yaplan eylemle iindeki verilerin bozulmas ya da yok edilmesi
bu su kapsamna girer. Su veya elektrik faturalarn bilgisayara girerek deitiren
kiilerin eylemleri veri deitirme ve veri yerletirme suudur. Yargtay, niversite
Giri Snavnda sistemi deitirenlere bu suun cezasn vermitir. Fail, devlet he-
sabna alan bir memursa ceza arttrlr.
202
Trk Ceza Kanunu 244. maddede sistemden bir bilgi veya verinin ele geiril-
mesi suunun dzenlenmemesi byk bir eksikliktir. Eski Trk Ceza Kanunu 525/a
201
Rahan Atasoy Bilgisayar Sular (Blm 1), ve Ali Osman zdilek, nternet ve Hukuk,
stanbul, 2002, s. 189
202
Ylmaz Yazcolu s 277 vd.
138
bendinde bu dzenleme vard ve ok yararlyd. Trk Ceza Kanunu deitirilirken
bu dzenleme unutulmutur.
Kiiler arasndaki internet ortamnda e-mail, telefon, chat veya haber gruplar
araclyla yaplan haberlemenin yahut bir internet web sayfasndan yaplan ba-
sn ve yayn faaliyetinin birtakm virsler gndererek ya da sisteme mdahale edi-
lerek engellenmesi veya verilerin eriilmez klnmas, Trk Ceza Kanunu 244. mad-
desinin birinci ve ikinci fkralarnda dzenlenen sua bir baka rnektir.
Burada nemli bir konu ise web sitesi iindeki bilgilerdir. Kiiler, kendileri hak-
knda hakaret ieren ya da sulayc beyanlar bulunan web sitelerine kar, hare-
kete geerek kendileri hakkndaki verileri bozarlarsa veya deitirirlerse su ile-
mi olmazlar. nk bu su asndan da meru mdafaa hali hukuka uygunluk
sebebidir. Bu maddede saylan eylemlerin hukuka aykr olmas cezalandrma iin
gerekli bir arttr. Bu su iin ayrca suun manevi unsuru olan genel kast yani
eylemi bilme ve isteme gereklidir.
244. maddede fark edilecei gibi sekiz adet su tipi bulunmaktadr. Bir eylemle
bu sulardan birden fazlas mesela tanesi gerekleebilir. Bu durumda Ceza
Hukuku genel teorisine gre, karma su kapsamnda birden fazla su olumaz,
en ar cezas olan su oluur ve cezas en ar olan suun cezas verilir, her bir
su ayr ayr ilendi denerek ayr cezalar verilmez.
203

Trk Ceza Kanunu 244/2 deki var olan verileri baka yere gnderme suu
eer kiisel bilgiler ieren belgeler ve e-postalar hakknda deil fikir ve sanat
eserleri hakknda ortaya km olursa, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 72.
maddesinde dzenlenen oaltma yoluyla eser sahibinin mali hakkna tecavz
ve Trk Ticaret Kanununun 64. maddesindeki haksz rekabet sular birbiri ile
yarr. Yani bir fiille birden fazla Kanuna gre cezalandrma olay domaktadr.
Yargtay bir karar ile, oaltma olaynda Trk Ticaret Kanununun haksz reka-
bet hkmleri deil Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve (imdi yrrlkten kald-
rlm olan) 3257 sayl Sinema Video ve Mzik Eserleri Kanunundaki hkmle-
rin uygulanacan sylemekle beraber, henz, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
ile Trk Ceza Kanunu (TCK) arasnda bir tercih yapmamt. Ancak non bis in
idem eklindeki evrensel ceza kural gereince ve fikri itima hkmleri dorul-
tusunda ve dahi Trk Ceza Kanunu madde 5deki bu Kanunun genel hkmleri,
zel ceza kanunlar ve ceza ieren kanunlardaki sular hakknda da uygulanr
hkm ve 44. maddedeki iledii bir fiil ile birden fazla farkl suun olumasna
sebebiyet veren kii, bunlardan en ar cezay gerektiren sutan dolay ceza-
landrlr hkm gereince sorun zm kolaydr. Sonu olarak hangi Kanun-
daki ceza maddesi daha ar ise o madde gereince ceza verilir. Her bir su
iin ayr cezalar verilmez.
203
Levent Kurt, s.173.
Biliim Hukuku
139
Trk Ceza Kanunu 244. maddenin nc fkras bu fiillerin bir banka veya
kredi kurumuna ya da bir kamu kurum veya kuruluuna ait biliim sistemi zerinde
ilenmesi halinde, verilecek ceza yar orannda artrlr demektedir. Bu dzenleme
arlatrc bir arttr. Trk Ceza Kanunu 244. maddedeki ilk iki fkrada saylan; bir
biliim sisteminin ileyiini engelleme veya bozma eylemleri ile bir biliim sistemin-
deki verileri bozma, yok etme, deitirme veya eriilmez klma, sisteme veri yerle-
tirme yahut var olan verileri baka bir yere gnderme eylemleri; banka, kredi, kamu
kurumu veya kuruluunun biliim sisteminde gereklemise ceza yar orannda
arttrlmaktadr. Banka hesaplarna girerek miktarlar deitirenlerin, nfus mdr-
l ya da niversite kaytlarna girerek kaytlar deitirenlerin eylemleri veri de-
itirme ve veri yerletirme suunun arlatrlm halidir.
244. maddenin drdnc fkrasnda Yukardaki fkralarda tanmlanan fiillerin i-
lenmesi suretiyle kiinin kendisinin veya bakasnn yararna haksz bir kar sa-
lamasnn baka bir su oluturmamas halinde, iki yldan alt yla kadar hapis ve
be bin gne kadar adli para cezasna hkmolunur dzenlemesi vardr. Bu h-
km suun arlatrlm ekilde cezalandrlmasn salamaktadr. Trk Ceza Ka-
nunu 244. maddedeki ilk iki fkrada saylan; bir biliim sisteminin ileyiini engel-
leme veya bozma eylemleri ile bir biliim sistemindeki verileri bozma, yok etme,
deitirme veya eriilmez klma, sisteme veri yerletirme yahut var olan verileri
baka bir yere gnderme eylemleri sonucu; fail ya da bir bakas yararna haksz
bir kar salanmsa ceza arttrlmaktadr. Ancak burada bu eylemlerin bir baka
su oluturma istisnas bulunmaktadr. lgili maddenin gerekesine baktmzda,
eer eylem dolandrclk, zimmet, gveni ktye kullanma veya hrszlk suu ola-
rak kabul ediliyorsa o zaman Trk Ceza Kanunu 244/4e gre cezalandrma deil
dier sulara gre cezalandrma gerekleecektir.
Biliim alannda nceki Trk Ceza Kanunu (TCK) (765 Sayl) dnemine
ilikin baz Yargtay kararlar da u ekildedir
204
:
765 s. Trk Ceza Kanunu madde 525/b Sank Ayhan Bierin, sahte isimlerle
atrd banka hesaplarna, mterilerin ifre ve gizli bilgilerini renerek, inter-
net bankacl hizmeti yoluyla yaknanlar N. G. ve H. N. .in hesaplarndan para
havale etmesi eylemlerinin Trk Ceza Kanunu 525/b-2. maddesinde dzenlenen
sular oluturduu gzetilmeden yazl biimde hkm kurulmas,
205
Emekli Sand Genel Mdrlnn resmi reetelerde ngrlen ila doz uy-
gulamalarnn takibi iin bilgisayara iledii verileri yanltmak amac ile eczac olan
sann, K. T., T. D., . A., A. A., N. A. ve H.H. M. isimli hastalarn reetelerine ya-
zlan baz ila ve tbbi malzeme miktarlarn katlan kurumun bilgisayardaki reete
204
Bkz. Sinan Esen, Anlatml tihatl Malvarlna Kar Sular, Belgelerde Sahtecilik, Bi-
liim Alannda Sular, Adalet yaynlar, 2007, sf. 637-638.
205
6.CD 23.2.2004 6249/1797
140
bilgileri blmne fazla girdii ve bu ekilde bilgisayardan onay alnmas suretiyle
nerilen ila ve malzemenin daha ksa zamanda satlmasna olanak salayarak
haksz kar saladnn anlalmas karsnda; anlan reetelere ilikin eylemin
Trk Ceza Kanununun 525/b-2 ve 80.maddelerinde yazl suu oluturduu d-
nlmeden yazk ekilde uygulama yaplmas,
206
Sanklarn internet zerinden ele geirdikleri kredi kart bilgilerini kullanarak

sanal ortamda alveri yapm gibi kart sahiplerinin hesaplarndan kendi hesapla-
rna para aktarmalarndan ibaret eylemlerinde, kart madurlar veya bir bakas ile
grerek bu kiileri hile ve desise yoluyla yanltma ve kandrmalarnn sz konusu
olmad, ahslarn kiiliklerinin kredi kart numarasndan ibaret olup, tm ilemle-
rin sanal ortamda gerekletii olua uygun ekilde kabul edilmi olmasna gre,
olayda dolandrclk suunun unsurlarnn bulunmad, eylemin teselsl eden bi-
liim suu olduu ve Trk Ceza Kanunu.nun 525/b-2 ve 80. maddeleri uyarnca
cezalandrlmalar gerektii gzetil meden yazd ekilde hkm kurulmas,
207
ikayetilerin internet bankaclnda kullandklar ifreleri kiisel bilgisayarlarna

internet aracl ile girerek renen sanklarn, muhatap bankay arayarak ifre-
leri deitirdikten soma ikayetilerin hesaplarnda bulunan paralar daha nceden
sahte kimlik kullanarak atrdklar banka hesaplarna ve dviz brolarnn hesapla-
rna gndererek almak eklindeki eylemlerinin Trk Ceza Kanunu. 525/b-2. madde
ve bendi kapsamnda ol duu gzetilmeden yazk ekilde Trk Ceza Kanununun
79.maddesi delaletiyle ayn yasarm 504/3. maddesi uyarnca ceza tayini
208
Kullancsnn bilgisayarda ilem yapmasn salayan verileri kendine haksz

kar salayacak biimde deitiren sann eylemine uyan Trk Ceza Kanununun
525/b-l maddesinde yazl cezalarn st snr itibariyle, ayn kanunun 102/3-104/2
maddeleri kapsamnda kald dikkate alnmadan, yazl ekilde karar verilmesi
209

Banka ve kredi kartlarna ilikin sular:
Trk Ceza Kanununda biliim sular dzenlenirken bu blme 245. madde ile
banka ve kredi kartlarnn ktye kullanlmas bal altnda su ve cezas ek-
lenmitir. Bu su bugnk uygulamas itibaryla biliim sistemleri kullanlarak yapl-
dndan almaya dhil edilmitir. Bu maddenin metninde biliim sistemleri kul-
lanlmas suun unsurlar arasnda saylmam ve biliim sistemi ibaresi madde
metninde koyulmamtr. Fakat, su daha ok ulusal veya uluslararas kii ve grup-
larn; biliim sistemleri kullanarak, eitli kii ve kurulularn biliim sistemlerine gir-
mesi sonucu kredi kart veya banka bilgilerinin ele geirilmesi ile balamaktadr. Bu
bilgiler kategorize edildikten sonra ya banka ve kredi kartlar sahte olarak olutu-
206
6.CD 30.1.2004 6583/771
207
2.CD 24.08.2004 7232/6291
208
ll.CD 13.10.2004 8148/7345
209
6.CD 15.10.2002 8246/117112
Biliim Hukuku
141
rulmakta ve bu kartlarla alveri yaplmakta veya ATMlerden para ekilmektedir.
Tm Dnyada ok sk rastlanan bu sula ilgili madde metni u ekildedir.
Madde 245 - (Deiik madde: 29/06/2005-5377 S.K./27.mad)
(1) Bakasna ait bir banka veya kredi kartn, her ne suretle olursa olsun ele ge-
iren veya elinde bulunduran kimse, kart sahibinin veya kartn kendisine veril-
mesi gereken kiinin rzas olmakszn bunu kullanarak veya kullandrtarak ken-
disine veya bakasna yarar salarsa, yldan alt yla kadar hapis ve bebin
gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(2) Bakalarna ait banka hesaplaryla ilikilendirilerek sahte banka veya kredi kart
reten, satan, devreden, satn alan veya kabul eden kii yldan yedi yla ka-
dar hapis ve onbin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(3) Sahte oluturulan veya zerinde sahtecilik yaplan bir banka veya kredi kar-
tn kullanmak suretiyle kendisine veya bakasna yarar salayan kii, fiil daha
ar cezay gerektiren baka bir su oluturmad takdirde, drt yldan sekiz
yla kadar hapis ve bebin gne kadar adl para cezas ile cezalandrlr.
(4) Birinci fkrada yer alan suun;
a) Haklarnda ayrlk karar verilmemi elerden birinin,
b) stsoy veya altsoyunun veya bu derecede kayn hsmlarndan birinin veya
evlat edinen veya evltln,
c) Ayn konutta beraber yaayan kardelerden birinin, Zararna olarak ilen-
mesi hlinde, ilgili akraba hakknda cezaya hkmolunmaz.
210

210
Trk Ceza Kanunu, Kanun no: 5237, Kabul Tarihi: 26.9.2004. Resmi Gazete 12/10/2004/25611.
Kanunun szkonusu 245. maddesinin gerekesi u ekildedir: Madde 245. Madde,
banka veya kredi kartlarnn hukuka aykr olarak kullanlmas suretiyle bankalarn veya
kredi sahiplerinin zarara sokulmasn, bu yolla kar salanmasn nlemek ve failleri ce-
zalandrmak amacyla kaleme alnmtr.
Banka kart, bankann kurduu sisteme hukuka uygun olarak girmeyi salamaktadr. Bu
kart, saptanan ve kart sahibince bilinen bir numara marifetiyle, banka grevlisinin yar-
dm olmadan, kart sahibinin kendi hesabndan para ekmesini salamaktadr.
Kredi kartlar ise, banka ile kendisine kart verilen kii arasnda yaplm bir szleme
gereince, kiinin bankann belirli koullarla salad kredi olanan kullanmasn sa-
layan aratr.
te bu kartlarn ktye kullanlmalar, sz konusu maddede su olarak tanmlanmtr.
Maddeye gre, aadaki ekillerde gerekletirilen hareketler bu suu oluturmakta-
dr:
1. Bakasna ait bir banka veya kredi kartnn, her ne suretle olursa olsun ele geiril-
mesinden sonra, sahibinin rzas bulunmakszn kullanlmas veya kullandrttrlmas
ve bu suretle failin kendisine veya bakasna haksz yarar salamas.
2. Ayn ilin, ayn koullarla sahibine verilmesi gereken bir banka veya kredi kartnn
bunu elinde bulunduran kimse tarafndan kullanlmas veya kullandrttrlmas; sz
gelimi kart sahibine vermekle grevli banka memurunun kart kendi veya bakas
yararna kullanmas.
142
Bu suta belirtilen banka kart ifadesi ile belirtilen kart; bankalarn mterile-
rine, kart hamilinin dorudan bankadaki vadesiz hesabna bal olarak verdikleri
kartlardr
211
. Bu kartlar, hamiline, havale, EFT, para yatrma ve ekme, dviz alma
ve satma, hisse senedi alma ve satma ve fon ilemleri gibi ilemleri sz konusu
banka hesabn kullanarak ve banka hesabna ve parasna baml olarak ATM
cihazlarndan ilem yapmaya imkan verir. Kredi kart ise; banka veya kredi kuru-
lular tarafndan verilen, ilgili banka veya kredi kuruluunda hesab varsa banka
kartnda belirtilen tm ilemleri yapabilen ve buna ek olarak kendisine tahsis edil-
mi kredi limiti iinde nakit kredi ve alveri kredisi ile kredi kullanmaya ve para
ekip alveri yapmaya imkan verir. Bir baka tanma gre de kredi kart, ban-
kalarn ve baz finansman kurulularnn mterilerine verdii, anlamal POS ci-
haz bulunan alveri noktalarnda deme amal veya banka ATMlerinden na-
kit avans ekmek amal kullanlabilen, yaplan harcamalarn aylk olarak bankaya
tek seferde ya da taksitlerle denmek zorunda olunduu, nakit paraya alternatif
bir deme aracdr
212
.
ngrlen bu sula kredi kart sahibi, banka, kredi kuruluu veya bunlar sigorta
eden sigorta kuruluunun zararna haksz menfaat salayan kiilerin sz konusu fi-
illerinin ve ada teknolojinin insana sunduu biliim sistemlerinin mala kar su-
larn ilemesinde kullanlmasnn nlenmesi amalanmaktadr. Bu sula mlkiyet
hakk korunurken; daha ok internet veya bilgisayar sistemleri kullanlarak hrsz-
lk, inanc ktye kullanma ve dolandrclk cezalandrlmaktadr.
213
Bu konumda karmza bilgisayar dolandrcl tabiri kmaktadr. Sisteme
yanl veya eksik bilgiler verilmek sureti ile faile yarar salayacak ekilde veriler
elde edilmek zere giriilen eylemlere bilgisayar dolandrcl denilmektedir. An-
cak bilgisayarlar insanlar gibi irade sahibi oluumlar olmadklarndan, iradesi etki-
lenip, hile, yalan ve desise ile yanltlamayacaklarndan bu eylemler klasik dolan-
drclk crmnn unsurlarn oluturmazlar.
214

Bu sular Eski Ceza Kanunundaki 525/b-2 maddesi ile bilgileri otomatik ileme
tabi tutmu bir sistemi kullanarak kendisi veya bakas lehine hukuka aykr yarar
Aslnda hrszlk, dolandrclk, gveni ktye kullanma ve sahtecilik sularnn ratio
legislerinin tmn de ieren bu illerin, duraksamalar ve itihat farkllklarn nlemek
amacyla, bamsz su hline getirilmeleri uygun grlmtr.
Maddenin ikinci fkrasna gre; birinci fkrada belirtilen illerin, oluturulmu sahte bir
banka veya kredi kartn kullanmak suretiyle ilen mesi, daha ar ceza ile cezaland-
rlmay gerektirmektedir. Ancak, bu fkra hkmne istinaden cezaya hkmedilebilmesi
iin, ilin daha ar cezay gerektiren baka bir su oluturmamas gerekir. http://www.
ceza-bb.adalet.gov.tr/mevzuat/maddegerekce.doc (22.04.2010)
211
http://www.bkm.com.tr/pano/arsiv/2004_01.pdf (23.04.2010)
212
http://74.125.77.132/search?q=cache:Smgy38LZvPgJ:neoturk.blogcu.com/kredi-karti-n
edir/3685602+kredi+karti+nedir&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (23.04.2010)
213
Ylmaz Yazcolu, Bilgisayar Sular, stanbul, 1997, s 268 vd.
214
Rahan Atasoy, Bilgisayar Sular (Blm 1), www.turkhukuksitesi.com
Biliim Hukuku
143
salama suuna benzemektedir. Eski Kanun zamannda bu sular o kadar ok
ilenmitir ki bu suun yaygnlamasn nlemek iin yeni Trk Ceza Kanununda
kredi kart sahtekrlna zg olarak gelitirilmi bir metinle 245. madde dzen-
lenmitir.
Bu su, ilgili maddeye bakldnda mutlaka sahte veya dzgn bir banka
veya kredi kart kullanmay art komaktadr. Ancak bu su ile benzer olan banka
veya kredi kart kullanmadan kiilerin hesap numaralarn veya ifrelerini ren-
mek yoluyla hesaplarndan para ekilmesine veya internetten banka ve kredi kart
numaralarn renerek alveri yaplmasna Trk Ceza Kanunu m. 245 uygulan-
mayacak, bunlara 142/2. maddedeki hrszlk ve 158. maddedeki dolandrclk h-
kmleri uygulanacaktr.
Bu sularda kart sahibinin izin vermesi veya rza gstermesi hukuka uygunluk
sebebidir. Dier hukuka uygunluk sebepleri; kanunun hkmn icra, yetkili merciin
emrini ifa, meru mdafaa, ztrar (zor durumda kalma hali) ve bir hakkn kullanl-
mas olarak saylabilir. Bu nedenlerin varl halinde su olumaz.
Bu su, teebbse elverilidir ve eylem bitmemise bile fail cezalandrlr. Bu
su iin failin su ileme ynndeki genel kast aranr. Yanllk istisnadr.
215
Trk Ceza Kanununun 245. maddesi kapsamnda verilen mahkeme ka-
rarlarna ilikin baz Yargtay kararlar rnek tekili bakmndan aada su-
nulmaktadr
216
.
Sanklarn; devredeceinden bahisle gazeteye ilan veren bir seyahat firma-
sna giderek satn alacaklarn syleyip mteri portfylerini inceledikleri, daha n-
ceki tarihlerde bu irket ile seyahat eden madur H. A.ya ait kimlik ve kredi kart
bilgilerinin fotokopisini alp bilgisayar ve paralar satan ikayeti G. D.e 5.500.
YTLlik bilgisayar ve monitr siparii verdikleri, daha soma iyerine telefon ede-
rek demeyi mail order yntemiyle yapacaklarn bildirip H. A.ya ait kredi kart bil-
gilerini verdikleri, satc G. nn ise bu bilgileri kullanarak biliim sitemini kullanp
kredi kart hesabndan sat bedelini acenteliini yapt firmann merkez hesap-
larna otomatik ilemle aktarlmasn saladklar, ikayeti G. nn parann hesap-
larna geiinden sonra da sipari edilen mallar sanklarn gnderdikleri ve zel
ofrleri olduunu belirttikleri kiiye teslim ettii olayda; satlan maln bedeli mail
order ilemi ile annda satcnn hesabna getii iin ikayeti G.nn zararnn bu-
lunmad hileli davranlarla bir kiinin kandrlarak haksz kar salanmas do-
landrclk suunun yasal unsuru olup, bir makinenin ya da biliim sisteminin kan-
drlmasndan sz edilemeyecei cihetle
:
biliim sistemi kullanlarak dolandrclk
suunun ilenebilmesi iin failin, biliim sistemini kullanarak bir kiiyi kandrma su-
215
Ylmaz Yazcolu, Bilgisayar Sular, stanbul, 1997, s 270 vd.
216
Sinan Esen, s. 651-666.
144
retiyle kendisine veya bir bakasna kar salamas zorunlu olduundan olayda
bu suun yasal unsurlarnn olumad, 5464 Sayl Banka Kartlar ve Kredi Kart-
lar Kanunun 3/e maddesi uyarnca Kredi kartnn, nakit kullanm gerekmeksi-
zin mal ve hizmet alm veya nakit ekme olana salayan basl kart veya fiziki
varl bulunmayan kart numarasn iade etmesi karsnda kredi kart bilgilerin-
den yararlanarak menfaat salanmasnn kredi kart gibi deerlendirilmesi gerek-
tiinden, sanklarn eylemlerinin Trk Ceza Kanununun 245/1. maddesinde yazl
banka ve kredi kartlarnn ktye kullanlmas suunu oluturaca gzetilmeden,
yazd ekilde unsurlar ynnden olumayan biliim sistemi kullanarak dolandr-
clk suundan mahkumiyetlerine karar verilmesi
217
Sanklarn, Banca Intesa S.P.A. Milano Italy isimli yabanc bankadaki 4160 ****
**** 4544 numaral hesaba ait kredi kartnn manyetik erit bilgilerinin kodlanmas su-
retiyle tamamen sahte olarak retilmi, dnda Hasan S ismi yazl Card Finans
Gold (VISA) ve American Express Akbank kredi kartlarn, ayr iyerinden ksa za-
man dilimlerinde yaptklar al verilerde kullandklarnn anlap kabul edilmesi kar-
snda; Yargtay Ceza Genel Kurulunun 29.05.2001 tarih ve 6/106-111 sayl itiha-
dnda da akland zere, mal ve hizmet alm bedellerinin szlemeler gerei ye
iyerine deyen Trk Bankalarnn bu ilemlerde araclk yaptklar, dava konusu ola-
yn arz ettii zellik itibariyle sutan kart hamili, ye iyeri, arac banka ve kart ka-
ran yabana banka veya kuru mun zarar grme ihtimalinin bulunduu, somut olayda,
kart karan yabanc bankann zarar grmesi nedeniyle ayn hesapla ilikilendirilen
iki kartla ksa zaman aralnda deiik ye iyerlerinden al veri yaplarak yarar
salanmasnda ye iyerleri ve demeyi yapan Trk Bankalarnn farkl olmasnn
eylemin zincirleme su olmas niteliini etkilemeyecei, yenilenen kastlarla ilenme-
dii anlalan sutan dolay ceza nn teselsl nedeniyle artrlmas gerektii gzetil-
meden her bir ye iyerine kar ilenen eylem bamsz su kabul edilerek yazd
ekilde hkmler kurulmas suretiyle fazla ceza tayin
218
,
Hkml Tark Pn, hkm temyiz eden katlan banka mterilerine ait
kredi kartlarndaki bilgileri kopyalamak suretiyle sahte olarak rettii kartlar kul-
lanarak banka zararna ve kendi yararna menfaat salad iddia ve kabul olun-
mas karsnda; fiilin, 01.06.2005 tarihinde yrrle giren 5237 Sayd Trk Ceza
Kanununun 245. maddesinde tanmlanan banka veya kredi kartlarnn ktye
kullanlmas suunu oluturduu gzetilmede, 5252 Sayl Yasann 9. maddesi
hkm dorultusunda karlatrmann anlan madde yerine 158/1-f maddesi na-
zara alnarak yaplmas
219
Sank A. E.nin, annesinin lmnden sonra onun adna Ba-Kur Genel M-

drl tarafndan Trkiye Halk Bankas Nevehir ubesindeki hesabna yatrlan
217
Yargtay 2.CD 23.07.20072782/5370
218
Yargtay 11. CD 16.07.2007 891/5069
219
Yargtay 2.CD 1.5.2007 9046/2945
Biliim Hukuku
145
65.000.000 lira maam bankamatik kart de bankomattan ektiinin anlalmas
karsnda; eyleminin su ve karar tarihinde yrrlkte bulunan 765 sayl Trk Ceza
Kanunu 525/b-2. (5237 sayl TCK 245/1.) maddesinde ngrlen biliim suunu
oluturduu gzetilmeden yazd ekilde hkm kurulmas, yasaya aykr
220
,
Sank M. B.nin madurlara ait banka veya kredi kartlarm reader denilen bir
cihaz kullanarak kopyalayp satmaktan ibaret eyleminin Trk Ceza Kanunu 245/2.
maddesinde dzenlenen sahte kredi kart retmek suunu oluturduu gzetilme-
den yazl ekilde hkm kurulmas
221
Sann, ikayetiler E. Y. ve A. K.in iyerinden yapt alverilerde kullan-

d manyetik eridi Cartasi S.P.A. Rome taly bankasna ait kart bilgisinin kodlan-
d S. A. adna dzenlenmi sua konu 4539 4371 7930 ve 4538481 numa-
ral sahte kredi kartlarnn ayn hesaba m, yoksa farkl hesaplara m ait olduu
aratrlp, ayn hesaba ait olduunun anlalmas halinde; al veri yap lan ye i-
yerleri ile demeyi yapan Trk Bankalarnn farkl olmasnn eylemlerin zincirleme
su olmas niteliini etkilemeyecei, yenilenen kastla ilenmedii anlalan fiille-
rin Trk Ceza Kanunu 245/3 ve 43/1. maddelerine uygun teselsl eden tek suu
oluturaca gzetilmeden, her bir iye rine kar ilenen fullerin bamsz sulan
oluturduu kabul edilerek yazl ekilde fazla ceza tayini
222
Banka ve kredi kartlarna dair sularla ilgili nceki Trk Ceza Kanunu (765
Sayl TCK) dnemine ilikin baz Yargtay kararlar da u ekildedir
765 s. Trk Ceza Kanunu (TCK) madde 504,525/b-2 Yap Kredi Bankas
tarafndan mudisi R. G. ye kurye irketi araclyla gnderden kredi kartnn, ir-
ket alan sank tarafndan yerine teslim edilmeyerek alnp alverilerde kulla-
nld mahkemece kabul edilmi olmasna gre, ayrntlar Ceza Genel Kurulunun
12.12.2000 gn ve 2000/6-2000/243 sayd kararnda akland zere dolandrc-
lk fiiline konu zararn, kredi kartnn alverilerde pos cihazn dan geirilerek banka
arac klnmak suretiyle gerekletirdii ve eylemin Trk Ceza Kanununun 504/3.
madde ve fkrasnda yer alan suu oluturduu gzetilmeden, ayn yasarm 510.
maddesi uygulanmak suretiyle sann mahkmiyetine hkmolunmas
223

Katlan Yap Kredi Bankasnn tm elektronik ihtiyalarn karlamak zere fa-
aliyet gsteren, bankann ynetim ve denetimine sahip olduu BLPA Bilgi lem
ve Pazarlama A.. de analist olarak grev yapan sann, kredi kartlar sistem-
leri konusuyla ilgili serviste 1997 ylnn ubat ayndan 1999 Austos ayna ka-
dar toplam 69 mterinin kredi kart numara ve ifrelerini ele geirerek bu bilgileri
220
Yargtay 2.CD 12.03.20078843/1582
221
Yargtay 2.21.02.2007 7420/1026
222
Yargtay 2.CD. 16.11.2006 5676-9190
223
Yargtay 2.CD 4.3.2004 12425/1581
146
evinde ele geirilen, para ekme eylemlerinde kullanlan bo manyetik bantl be-
yaz kartlara yklemesi ileminde kullanlan ENCODER isimdi cihaz vastasyla
bo beyaz kartlar zerindeki manyetik erit zerine kopyalayarak, bu kartlarla de-
iik zamanlarda farkl ATM cihazlarndan para ekmesi eklinde oluan eylemle-
rinde gerek kredi kart sahiplerine ynelen bir hile ve desiseden sz edemeyecei,
sann eyleminin bir btn halinde Trk Ceza Kanununun 525/b-2, 80 maddele-
rinde ngrlen zincirleme biliim suunu oluturduu gzetilmeden suun nitele-
mesinde hata sonucu yazl ekilde karar verilmesi
224
,
Somut olayda; sann manyetik eridi Smerbank Anonim irketine ait kart
bilgisinin kodland sahte alveri ve kredi kartlarn kendi iyerinde bulunan drt
bankaya ait P.O.S cihazlarndan birka gn iinde geirdii ve alveri yaplma-
d halde yaplm gibi geree aykr bir biimde retilen sliplerin bedellerini ban-
kalardan tahsil ettii, olua uygun ekilde anlalmasna gre, iyeri sahibi sann
eyleminin bir btn halinde Trk Ceza Kanununun 525/b-2, 80 maddesinde n-
grlen suu oluturduu gzetilmeden, eylemin dolandrclk suu olarak kabul
ve yazl ekilde hkm kurulmas
225
Sanklarn internet zerinden ele geirdikleri kredi kart bilgilerini kullanarak sa-
nal ortamda alveri yapm gibi kart sahiplerinin hesaplarndan kendi hesaplarna
para aktarmalarndan ibaret eylemlerinde, kart madurlar veya bir bakas ile g-
rerek bu kiileri hile ve desise yoluyla yanltma ve kandrmalarnn sz konusu
olmad, ahslarn kiiliklerinin kredi kart numarasndan ibaret olup, tm ilemle-
rin sanal ortamda gerekletii olua uygun ekilde kabul edilmi olmasna gre,
olayda dolandrclk suunun unsurlarnn bulunmad, eylemin teselsl eden bi-
liim suu olduu ve Trk Ceza Kanununun 525/b-2 ve 80. maddeleri uyarnca
cezalandrlmalar gerektii gzetilmeden yazd ekilde hkm kurulmas
226

Sanklarn sahte isim vermek ve Laurie Cosmetic Firmas ortaklarna ait oldu-
unu syleyerek Garanti ve HSBC Bankalar tarafndan verilen iki adet kredi kart
numarasn bildirerek internet aracl de mdahil irketten bilgisayar yedek para
siparii verdikleri ve irkete giderek grtkleri, bu suretle mallarn teslimini sala-
yp haksz kazan temin ettikleri, eylemlerinin bankalar vasta klarak dolandrc-
lk suunu oluturduu gzetilmeden olayda uygulama imkn bulunmayan CGK.
kararndan da bahisle yazl ekilde hkm kurulmas
227
Sann, manyetik eridi American Express irketine ait kart bilgisinin kodlan-
d hamili Mr. B. J. Weds olan 3793 4939 5701 019 nolu C. S. adn tayan sahte
kredi kartn kullanp 3.7.2003 tarihinde be ye iyerinden alveri ederek haksz
menfaat temin ettii anlalp kabul edilmesine gre; Yargtay Ceza Genel Kurulu-
224
Yargtay 2.CD 1.4.2004 13869/2773
225
Yargtay 2 .CD 21.02.2007 7420/1026
226
Yargtay 2.CD 25.8.2004 7232/6291
227
Yargtay 2.CD 22.9.2003 10923/5972
Biliim Hukuku
147
nun 29.5.2001 tarih ve 6/106-111 sayd itihadnda da akland zere, mal ve
hizmet alm bedellerinin szlemeler gerei ye iyerine deyen Trk bankalar-
nn bu ilemlerde araclk yaptklar, dava konusu olayn arz ettii zellik itibariyle
sutan kart hamili, ye iyeri, arc banka ve kart karan yabanc banka veya ku-
rumun zarar grme ihtimalinin bulunduu, ayn kartla deiik ye iyerinden al-
veri yaplarak haksz kazan edinilmesi fiilinde de ayn durumun sz konusu ol-
duu, sahte kredi kartyla alveri yaplan ye iyerlerinin farkl olmasnn eylemin
zincirleme su olma niteliini etkilemeyecei, yenilenen kastlarla ilenmedii an-
lalan fiilden dolay Trk Ceza Kanununun 80. maddesinin uygulanarak cezann
arttrlmas ve suun ilenmesindeki zellikler kastn younluu alveri says,
dosya kapsam dikkate alnarak alt snrdan uzaklalmak suretiyle ceza tayini ge-
rekirken, hile ve desisenin yneltildii ye iyerlerinin says ve farkl olmasndan
hareketle her birine kar ilenen fiil bamsz su kabul edilerek yazd ekilde h-
km kurulmas suretiyle fazla ceza tayini
228
Herhangi bir kiiyle gerek dorudan, gerekse dolayl olarak muhatap olma-
dan, alnt kredi kartlarn szleme gerei i yerinde bulundurduu pos cihazn-
dan geirip bilgileri otomatik ileme tabi tutulmu off-line sisteminden yararlana-
rak kredi kart hesaplarndan, kendi hesabna para aktaran sann eyleminin Trk
Ceza Kanununun 525/b-2.maddesinde yazl suu oluturduu gzetilmeden ya-
zl ekilde hkm kurulmas
229
Trk Ceza Kanunudaki (TCK) Biliim Sularna likin Ortak Konular:

Trk Ceza Kanununun 246. maddesinde bu blmde yer alan sularn i-
lenmesi suretiyle yararna haksz menfaat salanan tzel kiiler hakknda bunlara
zg gvenlik tedbirlerine bavurulur dzenlemesi yer almaktadr.
Trk Ceza Kanununun 60. maddesinde tzel kiilere zg gvenlik tedbirleri
olarak iki hal belirlenmitir.
Bunlardan ilkinde, bir kamu kurumunun verdii izne dayal olarak faaliyette
bulunan zel hukuk tzel kiisinin organ veya temsilcilerinin itirakiyle ve bu iznin
verdii yetkinin ktye kullanlmas suretiyle tzel kii yararna ilenen kastl su-
lardan mahkmiyet halinde, iznin iptaline karar verilir. kinci gvenlik tedbiri, msa-
deredir. Maddeye gre, msadere hkmleri, yararna ilenen sularda zel hu-
kuk tzel kiileri hakknda da uygulanr.
Eer tzel kiilere zg gvenlik tedbiri uygulanmas, tzel kii iin, ilenen fi-
ile nazaran daha ar sonular ortaya karabilecek durumda ise, hkim bu ted-
birlere hkmetmeyebilir.
228
Yargtay 2.CD 5.7.2004 5337/6881
229
Yargtay 6.CD 21.5.2001 7716/8463
148
Biliim sular ikyete bal deildir. Bu yzden suun renilmesi sonucu
savclk resen harekete gemek zorundadr. renme birinin ikyeti, ihbar veya
savcln bizzat duymas ekillerinde olabilir.
2.2. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki Biliim Sular ve Dzenlemeleri
Bu Kanunda bilgisayar programlarna ilikin telif hakk sular ve hukuka ay-
kr hareketler zel olarak dzenlendii gibi internet aracl ile telif haklarna ay-
kr fiiller de kapsanmtr. Kanuna gre, bilgisayar programlar, web sayfalar da-
hil olmak zere her trl fikir ve sanat eserlerini izinsiz olarak kullanan, oaltan,
ileyen, bilgisayar programlarn koruyan aygtlar geersiz klan teknik aralar bu-
lunduran, datan ve bu tip eser ve programlar izinsiz olarak yaynlayanlar; dur-
durma, maddi ve manevi tazminatlarn yan sra 71, 72, 73 ve 80. maddelere gre,
iki yldan alt yla kadar hapis ve on milyardan yz elli milyar liraya kadar para ce-
zas ile cezalandrlrlar.
Bu Kanunda sorumluluk zel olarak dzenlenmitir. Buna gre suun ilenme-
sine mani olamayan iletme sahibi veya mdr ve her ne surette olursa olsun
iletmeyi fiilen idare eden kimse de cezalandrlr. Bu hukuka aykr fiillerden do-
lay masraf ve para cezasndan tzel kii de sorumludur. Kanunun internet ze-
rindeki eitli durumlara uygulan aada Fikri Haklar blmnde ayrntlaryla
grlecektir.
B. TRK CEZA KANUNU VE DER BAZI ZEL KANUNLARDAK
NTERNET YOLUYLA LENEN SULAR VE HUKUKA AYKIRILIKLAR
1. Trk Ceza Kanunu (TCK)
Haberleme zgrlne likin Sular:
2004 ylnda karlan yeni Trk Ceza Kanunu ile Haberlemenin Gizliliini h-
lal bal altnda 132. madde ile u hkm getirilmitir.
(1) Kiiler arasndaki haberlemenin gizliliini ihlal eden kimse, alt aydan iki yla
kadar hapis veya adli para cezas ile cezalandrlr. Bu gizlilik ihlali haberleme
ieriklerinin kayd suretiyle gerekleirse, bir yldan yla kadar hapis ceza-
sna hkmolunur.
(2) Kiiler arasndaki haberleme ieriklerini hukuka aykr olarak ifa eden kimse,
bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr.
(3) Kendisiyle yaplan haberlemelerin ieriini dier tarafn rzas olmakszn ale-
nen ifa eden kii, alt aydan iki yla kadar hapis veya adli para cezas ile ce-
zalandrlr.
Biliim Hukuku
149
(4) Kiiler arasndaki haberlemelerin ieriinin basn ve yayn yolu ile yaynlan-
mas halinde, ceza yar orannda artrlr.
Bu dzenleme sonucu internet ortam ve dier biliim sistemleri dhil olmak
zere tm biimlerde ve yollarda haberlemenin gizliliini ihlal eden, bunlarn ie-
riini kaydeden, aklayan kiiler su ilemi olurlar. Buradaki haberleme ibare-
sinden; her tr haber, dnce ve bilgi aktarm anlalr. Haberleme yaz ile ola-
bilecei gibi resim, video ya da iaret dili olabilir. te bu haberlemenin bilerek ve
isteyerek kastla renilmi olmas gizlilii ihlal suunu gerekletirir.
Maddedeki ikinci dzenleme, haberlemenin ieriini kaydetmedir. Kaydetme,
fotorafla, dijital kopyalama ile veya video gibi eitli yollarla olabilir.
Haberlemenin ifa edilmesi yani bakalarna duyurulmas, aklanmas da baka
bir su trdr. Maddenin 3. fkrasnda iki kii arasndaki haberlemede birinin ak-
lanmas iin izin vermemesi dierinin aklamasn su haline getirmektedir.
Eer aklama basn ve yayn yoluyla olursa bu cezann artrm iin arla-
trc sebeptir.
Bu sularn ilenebilmesi iin eylemde hukuka uygunluk sebeplerinden birinin
olmamas gerekir. Haberlemede bulunan taraflarn izin vermesi veya rza gs-
termesi hukuka uygunluk sebebidir. Dier hukuka uygunluk sebepleri; kanunun
hkmn icra, yetkili merciin emrini ifa, meru mdafaa ve bir hakkn kullanlmas
olarak saylabilir. Bu nedenlerin varl halinde su olumaz. Bu nedenlere ztrar
halini, zorda kal halini de ekleyebiliriz.
Bu sularda manevi unsur gizlilii ihlal, kaydetme ya da aklama eyleminin bi-
lerek ve isteyerek yaplmasdr. Yanllkla yaplmas su oluturmaz.
imdi burada kamuoyunda ok ilgi grm bir rnek verelim. rneimiz eski
AB Trkiye Temsilcisi Karen Foggun e-posta mesajlarnn ele geirilip bir dergide
yayn ile ilgilidir. Bu rnekten hem Savcln ikyet zerine nasl altn, so-
rumlularn nasl belirlendiini, olayn Basn Kanunu dorultusunda nasl nitelendi-
ini ve hem de bu suun eski Trk Ceza Kanunu 525. madde yeni Trk Ceza Ka-
nunu 132. madde kapsam iine nasl girdiini greceiz.
Avrupa Birlii (AB) Komisyonu Trkiye Temsilciinin elektronik posta haberle-
mesinin gizliliinin ihlal edildii iddias ile 08.02.2002 tarihinde Dileri Bakanlna
ilettii ikayetin, Dileri Bakanlnca Adalet Bakanlna intikal ettirildii, Adalet
Bakanl ... yazlar ile Ankara Cumhuriyet Basavclnca, Aydnlk Dergisinin
idarehane adresinin stanbul ilinde olduu gerekesiyle 13.02.2002 tarih ve 3/2182
sayl su duyurusu yaz ekinde Basavclmza gnderildii anlalmaktadr.
150
Basavclmzca yaplan aratrmalar srasnda e-mail olarak da adlandrlan
elektronik postalarla ilgili aklamalarn Aydnlk Dergisinin yan sra; 18.02.2002 ta-
rihinde Kanal D isimli zel televizyonun TEKE TEK isimli programnda, i Partisi
Genel Bakanlnn Beyolu ilesinde bulunan l Bakanlndan yaplan akla-
mada, .... tarihlerinde Ankarada i Partisi Genel Bakan ve Genel Bakan Yar-
dmcs tarafndan basna ak olarak yaplan toplantlarda kamuoyuna duyurul-
duu tespit edilmi olup, bu soruturma sadece Aydnlk Dergisinin 760, 761 ve
762. saylarna inhisar ettirilmitir. Sanklardan E. O.nun sorumlu mdr olduu
haftalk Aydnlk dergisinin 10.02.2002 tarihli 760. saysnn 4-9. sayfalarnda AB
Trkiye Temsilcisi Karen Foggun Gizli Yazmalarn Ele Geirdik. Trk Devletinin
Hakkndan Nasl Gelinecek bal ile yaynlanan yaz ierisinde; Bykeli Karen
Fogg tarafndan ... tarihlerinde Adriaan Van Der Meer isimli yabanc diplomata, ...
tarihinde Helen Wallaceye, ... tarihinde ahin Alpaya gnderilen e-maillerin ierik-
leri, 24.02.2001 tarihli 762. saynn 8-11. sayfalarnda simleriyle, ifreli Yazmala-
ryla Karen Foggun Gazetecileri bal ile yaynlan yaz ierisinde; M. Ali Birand
tarafndan 01.11.2001 tarihinde Karen Fogga, Karen Fogg tarafndan ayn tarihte,
M. Ali Biranda gnderilen e-mail (elektronik posta)lerin ierikleri aklanmtr. So-
rumlu mdr E.O, 28.02.2002 tarihinde alnan ifadesi srasnda sz konusu yazla-
rn kendi sorumluluu altnda yaynlandn, bu aamada yaz sahiplerinin kimlikleri
konusunda bir aklamada bulunmak istemediini, ileride bu konuda aklamada
bulunma hakkn sakl tuttuunu beyan etmi olup, 5680 Basn Kanununun 16/2.
Maddesindeki dzenlemeye gre tahkikatn bu aamasnda yukarda balklar ve-
rilen yazlardan dolay ( sorumlu mdr) yaz sahibi gibi sorumludur.
230

17.02.2002 tarih ve 761 sayl Aydnlk Dergisinin 3. sayfasnda Karen Fogga
Dileri Bakanlnda Gizli Anlama Olana Salayan smail Cemin Ar Sorum-
luluu balkl bayazs bulunan i Partisi Genel Bakan Dou Perinekin bu
makalesinde 24.08.2000 tarihinde Karen Foggun kendi imzasyla ve AB Temsil-
ciliinde alan zden Engin araclyla Alain Servantieye gnderilen e-mailin
aklanm olmas sebebiyle bu sank ynnden de Trk Ceza Kanunu 525/a-2
maddesinde dzenlenen suun ilendii kanaatine varlmtr.
Her iki sank alnan ifadeleri srasnda; yukarda dkm yaplan e-maillerin ken-
dileri tarafndan AB Temsilciliin biliim sistemine girilerek elde edilmediini, lke
menfaatlerini n planda tutan, vatann seven, isimlerini veremeyecekleri baz ki-
iler tarafndan kendilerine ulatrldn ve kendilerinin de kamuoyuna duyurduk-
larn, yaptklarnn su tekil etmediini beyan etmilerdir.
nsan Haklarn ve Ana Hrriyetleri Korumaya Dair Avrupa Szlemesinin (zel
Hayatn ve Aile Hayatnn Korunmas) balkl 8. maddesinin 1. fkrasna gre; her
ahs hususi ve aile hayatna, meskenine ve muhaberatna hrmet edilmesi hak-
230
stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu Hazrlk: 2002/13909 Bro No:2002/275,
Esas:2002/.... ddia:2002/..... ddianame.
Biliim Hukuku
151
kna maliktir. Bilindii gibi Anayasamzn 90. maddesine gre usulne gre y-
rrle konulmu milletleraras anlamalar kanun hkmndedir. Dier taraftan
yine Anayasamzn (Haberleme Hrriyeti) balkl 22. maddesine gre Herkes
haberleme hrriyetine sahiptir. Haberlemenin gizlilii esastr.
Aydnlk Dergisinin 760, 761 ve 762. saylarnda yukarda balklar verilen ya-
zlar ierisinde bata Bykeli Karen Fogg olmak zere baz yabanc uyruklu kii-
lerin ve Trk vatandalarnn bakalar tarafndan bilinmesi istemedikleri, kendileri
bakmndan sr tekil eden ieriklere sahip elektronik postalarn (e-maillerin) yayn-
lanmas sureti ile haberleme hrriyetlerinin ihlal edildii aktr. Sanklarn bu elekt-
ronik postalar bizzat Bykeli Karen Foggun kulland bilgisayar sistemine gire-
rek elde ettiklerine ilikin bir kant olmamakla birlikte bu ii yapanlardan bir ekilde
alarak kamuoyuna duyurma amac ile kullandklar anlaldndan eylemleri Trk
Ceza Kanunu 525. maddesinin (a) bendinin ikinci fkrasna uymaktadr.
5680 sayl Basn Kanununun 3/son maddesine gre basn suu neir ile vcut
bulur. Haftalk olan derginin ayr saysnda fiilin ilenmesi, her sayda deiik ki-
iler arasnda teati edilen ve ierikleri de farkl olan e-maillerin aklanmas sebebi
ile sorumlu mdr E. O.nun msnet suu defa iledii, sank Dou Perinekin
ise sadece bir dergide yazsnn bulunmasndan dolay bu sank hakknda sevk
maddesinin bir defa tatbiki gerektii kanaatine varlmtr.
Yargtay 6.C.D.nin 12.03.1996 tarih ve 96/2681-2481 sayl itihadna gre Trk
Ceza Kanununun Biliim Alannda Sular balkl 525/a-b-c-d. maddesinde d-
zenlenen sular asliye cezalk mevattandr (Asliye Ceza Mahkemesinin yetkisine
giren sulardandr). Sanklarn Mahkemenizde 5680 sayl Yasann 39. maddesi
uyarnca 3005 sayl Yasa hkmlerine gre durumalarnn yaplarak fiil ve ey-
lemlerine uyan ve yukarda gsterilen yasalarn ilgili madde ve fkralar uyarnca
tecziyelerine karar verilmesi kamu adna iddia olunur. 05.03.2002
231

Grld gibi Savc gazetecilerin eyleminin bu suun yer ald eski Trk
Ceza Kanunu 525 a/2 ve yeni Trk Ceza Kanununda 132. madde kapsamna
girmesi dolays ile yukardaki iddianameleri dzenleyip, Asliye Ceza Mahkeme-
sinde dava amtr.
Ancak, bu aamadan sonra olayn gidiat ok ilgin ve nemlidir. Bu davada
sanklar ili 2. Asliye Ceza Mahkemesinin 2002/344 E. ve 2003/94 sayl karar
ile beraat etmilerdir. Karen Foggun vekilleri de karar temyiz etmemiler ve bu i
kapatlmtr. Beraat kararnn gerekesinde sanklarn bilgileri toplumun menfa-
atleri iin akladklar, bilgilere bizzat ulamadklar; bu bilgilere bizzat kendilerinin
ulatklarna dair delil bulunmad, atl sularn bakasna zarar vermek iin kul-
231
stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu Hazrlk: 2002/13909 Bro No:2002/275,
Esas:2002/.... ddia:2002/..... ddianame.
152
lanlmas gerektii, menfaat-zarar kavramlarnn deerlendirilmesinde sanklarn bu
bilgilerin topluma aktarlmasnda kiisel menfaatlerinin bulunmad, D.Perinekin
parti lideri olarak toplumu bilgilendirmek grevinin bulunduundan, sahipleri iin
sr tekil eden e-mailleri neren aklamak suundan beraatlarna karar verilmi-
tir denilmektedir.
Kiiler arasndaki konumalarn dinlenmesi ve kayda alnmas da Trk Ceza
Kanunu 133. maddede dzenlenmi bir sutur. Kiiler arasndaki aleni olmayan
konumalar, taraflardan herhangi birinin rzas olmakszn bir aletle dinleyen veya
bunlar bir ses alma cihaz ile kaydeden kii, iki aydan alt aya kadar hapis ce-
zas ile cezalandrlr. Yine katld aleni olmayan bir syleiyi, dier konuanla-
rn rzas olmadan ses alma cihaz ile kayda alan kii, alt aya kadar hapis veya
adli para cezas ile cezalandrlr. Maddenin son fkrasna gre, yukardaki fkra-
larda yazl fiillerden biri ilenerek elde edildii bilinen bilgilerden yarar salayan
veya bunlar bakalarna veren veya dier kiilerin bilgi edinmelerini temin eden
kii, alt aydan iki yla kadar hapis ve bin gne kadar adli para cezas ile cezalan-
drlr. Bu konumalarn basn ve yayn yoluyla yaynlanmas halinde de, ayn ce-
zaya hkmolunur. Grld gibi bu suun ilk blmnde izinsiz konumalar din-
leme ve ses cihaz ile kayda alma su olarak dzenlenmitir. Maddenin son fkras
ise, bu bilgileri kullanma eylemlerini cezalandrmaktadr. nternette zaman zaman
call centerlardaki konumalarn kaytlar dolamakta ve komiklik olsun diye bun-
lar herkese e-maille yollanmaktadr. Sadece komiklik olsun diye bunu maillemek
bakasna verme eylemini oluturan sutur. Yine bunlar web sitesine komik vi-
deolarla yan yana koyup yaynlamak da basn ve yayn yoluyla yaynlama su-
unu oluturmaktadr.
Haberlemeye ilikin bir baka su Trk Ceza Kanununda Haberlemenin En-
gellenmesi bal ile 124. maddede yle dzenlenmitir.
(1) Kiiler arasndaki haberlemenin hukuka aykr olarak engellenmesi halinde,
alt aydan iki yla kadar hapis veya adli para cezasna hkmolunur.
(2) Kamu kurumlar arasndaki haberlemeyi hukuka aykr olarak engelleyen kii,
bir yldan be yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr.
(3) Her trl basn ve yayn organnn yaynnn hukuka aykr bir ekilde engellen-
mesi halinde, ikinci fkra hkmne gre cezaya hkmolunur.
Kiiler arasndaki haberleme ya da basn, yayn organndaki haberlemenin
sadece engellenmesi bu suu oluturmaktadr. Kiiler aras haberlemeye konu-
muz olan internet asndan e-mail, telefon, chat veya haber gruplar araclyla
yaplan iletiimleri verebiliriz. Basn organlarnn yaynnn engellenmesine ise ga-
zete, dergi, televizyon, radyo gibi herhangi bir kitle iletiim kii ve kuruluunun web
sitelerinin hacker veya biliim sistemlerine virs gndererek veya fiziksel temasla
ya da uzaktan programlarn ilemesini bozarak engellemeyi rnek verebiliriz. Ka-
Biliim Hukuku
153
nunda kullanlan yayn organ ibaresi ise geni yorumlanabilir bir ifadedir. Geni
yorumlarsa her kii, kurulu veya irket basn faaliyeti kapsam dnda bir yayn
yapabilir. nternet ve biliim ortamnda bu yayn web ve web siteleri yoluyla olabi-
lecei gibi yeni gelitirilecek baz tekniklerle de olabilir. Bir yayn organ sahibi olan
kurulularn yayn faaliyetlerinin herhangi bir ekilde engellenmesi mezkr madde-
nin nc fkrasndaki suu oluturacaktr.
Burada zellikle vurgulamamz gereken bir konu var. Kiiler arasndaki inter-
net ortamnda haberlemenin yahut basn ve yayn faaliyetinin engellenmesi zaten
ncelikle Trk Ceza Kanunu m. 244 deki biliim sisteminin ileyiini engelleme
ve verileri eriilmez klma suunu da ayn anda oluturmaktadr. Trk Ceza Ka-
nunu m. 244 de daha ar ceza olduundan internet vastasyla ilenen bu su-
larda Trk Ceza Kanunu m. 244e gre tek bir ceza verilecektir.
Yukardaki sularn ilenebilmesi iin eylemde hukuka uygunluk sebeplerin-
den birinin olmamas gerekir. Haberlemede veya yaynda bulunan taraflarn izin
vermesi veya rza gstermesi hukuka uygunluk sebebidir. Dier hukuka uygunluk
sebepleri; kanunun hkmn icra, yetkili merciin emrini ifa, meru mdafaa ve bir
hakkn kullanlmas olarak saylabilir. Bu nedenlerin varl halinde su olumaz.
Bu nedenlere ztrar halini de ekleyebiliriz.
zel Hayatn Gizliliini hlal Suu:
Trk Ceza Kanununun yeni sularndan biri zel hayatn gizliliini ihlal suu-
dur. Madde 134de bu su syle dzenlenmitir.
(1) Kiilerin zel hayatnn gizliliini ihlal eden kimse, alt aydan iki yla kadar hapis
veya adli para cezas ile cezalandrlr. Gizliliin grnt veya seslerin kayda aln-
mas suretiyle ihlal edilmesi halinde, cezann alt snr bir yldan az olamaz.
(2) Kiilerin zel hayatna ilikin grnt veya sesleri ifa eden kimse, bir yldan
yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Fiilin basn ve yayn yoluyla ilen-
mesi halinde, ceza yar orannda artrlr.
Maddenin ilk fkrasndaki suun maddi unsuru zel yaamn gizliliini ihlaldir.
Bu ihlal eylemi herhangi bir biimde olabilir. Birinin evinden, iyerinden bilgi, belge,
resim alma, buralardan veya kamusal alanlarda konumalarn dinleme gibi eylem-
ler olabilir. Bizi ilgilendiren ksm biliim sistemleri ve internet kullanlarak bu bilgi,
belge, resim ve grntlerin ele geirilmesi veya ilgili ahsn izlenmesi yoluyla ol-
masdr. Burada deinmemiz gereken bir dier konu ise; hakaret sularnda ol-
duu gibi, mahkemelerin Yargtay uygulamalarndan kaynaklanan kamu yarar,
gereklik, gncellik ve denge olarak belirlenen hukuka uygunluk sebeplerinin zel
hayatn gizliliini ihlal sularnda kullanlp kullanlmayacadr. zel hayatn gizlili-
inde bu unsurlar kullanlamaz ve bu unsurlarn mahkemede ispat edilmesi aba-
154
sna izin verilemez. zellikle haberin gerekliinin mahkemede ispatnda tank ve
dier delillere itibar edilemez. Burada maddenin ilk fkrasnda su zel yaamn
gizliliini ihlal olarak istisnasz ve her trl ihlal biimini de ierecek ekilde dzen-
lenmitir. Suta ve cezada kanunilik prensibine gre; ceza normunda yer alma-
yan, gerek hkmn iinde ve gerekse bir baka hkmde ak bir ekilde suun
n art veya o fiili su olmaktan karan bir hukuka uygunluk sebebi gsterilme-
yen bir halin Ceza Hukuku alannda fiilin su olmasn nleyen bir neden olarak
kabulne imkn bulunmamaktadr
232

zel yaamn gizliliini ihlal grnt ve seslerin kayd yoluyla yaplyorsa, bu
suun cezasna ilikin arlatrc bir sebep ortaya kmaktadr. Gnmzde cep
telefonlarnn gelimesi onlar bir biliim sistemi haline getirmektedir. Klasik bilgisa-
yarlar not defteri boyutuna indirgenmi ve zerlerine ses ve grnt alclar yer-
letirilmitir. Palm cihazlar da cep telefonu ile bilgisayarn birlemesidir ve yine ses
ve grnt alabilmektedir. Bu aralar kullanlarak kiilerin zel yaamna girilebilir,
girilmekle kalnmayp ses ve grnt kayd yaplabilir. te yandan artk akll ev-
ler denilen konutlarn her taraf biliim sistemi kurularak izlenebilmektedir. Bu sis-
temlerle ev yaam kaydedilebilmekte ve tutulan kaytlar istenildiinde baka bir
yerlerden de takip edilebilmektedir. Keza bu evler gvenlik iin baz firmalarca iz-
lenilebilmekte, kaytlar tutulabilmektedir. Dolaysyla bu ses ve grntler internet
kullanlarak ya da basn ve yayn aralar ile bakalarna aklanabilir. te bu haller
sz konusu sua rneklerdir. Ayrca akll evlere ve iyerlerine bilgisayar sistemleri
ve internet yoluyla mdahale Trk Ceza Kanununun 116. maddesine gre gerekli
artlar varsa konut dokunulmazln ihlal olarak da cezalandrlabilir.
Maddenin ikinci fkrasnda zel hayata ilikin grnt ve seslerin ifas, ak-
lanmas veya duyurulmas suu dzenlenmitir. Aklama eylemi basn veya ya-
yn yoluyla yaplmsa ceza arlatrlmaktadr. nl birinin zel yaamna ilikin
ses ve grntlerin web sitelerine koyulmas veya paylalacak bir dosya eklinde
bilgisayarlarda bulundurulmas ya da bir bakasna bu grnt ve seslerin gnde-
rilmesi bu suun rnekleridir. zellikle cep telefonlarnn ses ve grnt kaydede-
bilme zellikleri artk gen kuaklardaki erkek ve kadn birlikteliinde birok eyin
kaydnn alnmas ve bu kaydn paylalmas modasn balatmtr. iftler ara-
snda bir uyumazlk olduunda veya ayrldklarnda bunlar birbirinin aleyhine kul-
lanlmaktadr. Bu sebeple bu eylemlerin su haline gelmesi zel hayatn gizlen-
mesi konusunda yarar salayabilecektir.
Bu sularn ilenebilmesi iin eylemde hukuka uygunluk sebeplerinden birinin
olmamas gerekir. lgili kiinin zel yaamnn izlenmesi veya kayda alnmas ya
da yayn iin izin vermesi veya rza gstermesi hukuka uygunluk sebebidir. Bu-
232
Kanunilik prensibi iin bkz. Kayhan el-Sheyl Donay, Karlatrmal ve Uygulamal
Ceza Hukuku Genel Ksm, 1. Kitap, stanbul, 1999, s.73 ve devam. zzet zgen, Trk
Ceza Kanunu erhi, Genel Hkmler, Sekin Yaynclk, Ankara, 2005, s.67, 68 ve de-
vam.
Biliim Hukuku
155
rada dikkat edilecek husus kayt iin izin vermise bile bakalarna aklanmas
iin izin olup olmadn incelemektir. Dier hukuka uygunluk sebepleri; kanunun
hkmn icra, yetkili merciin emrini ifa, meru mdafaa, ztrar ve bir hakkn kulla-
nlmas olarak saylabilir. Bu nedenlerin varl halinde su olumaz.
Kiisel Verilere likin Sular:
Trk Ceza Kanunu 2004 ylndan itibaren; teknolojik gelimelere paralel olarak
ortaya kan bir baka su olan kiisel verilerin kaydedilmesi, ele geirilmesi, ba-
kasna verilmesi ve yaylmasn 135 ve devamndaki maddeler ile dzenlemitir.
Bu suun kiilik haklarndan zel hayatn gizliliini ihlal etmeme ilkesi ile ilgisi ol-
duu kadar ayrca kiilerin ekonomik haklar ile de ilikisi vardr. zellikle pazar-
lama tekniklerinin gelimesi sonucu; her bir tketicinin tercihlerini belirleyen kiisel
bilgilere ve verilere, mal ve hizmet reten kurulular yksek miktarlar demeye ha-
zrdrlar. Telekomnikasyon mevzuatna baktmzda kiisel bilgiler/veriler; ta-
nmlanm ya da dorudan veya dolayl olarak, bir kimlik numaras ya da fi-
ziksel, psikolojik, zihinsel, ekonomik, kltrel ya da sosyal kimliinin, salk,
genetik, etnik, dini, ailevi ve siyasi bilgilerinin bir ya da birden fazla unsu-
runa dayanarak tanmlanabilen gerek ve/veya tzel kiilere ilikin herhangi
bir bilgiyi ifade etmektedir.
Salktan, haberlemeye ve ticari hayatn deiik ynlerine ilikin kiisel verilerin
zel ve kamu kurumlar tarafndan elektronik ortamlarda tutulabilmesi, lkeleri hem
bu verilerin toplanma ekli ve yaps ile ilgili kurallar koymaya hem de bu kurallarn
ihlali sonucu uygulanacak cezai yaptrmlar aka dzenlemeye zorlamtr.
135/1e gre, hukuka aykr olarak kiisel verileri kaydeden kimseye alt aydan
yla kadar hapis cezas verilir. Hukuka aykrlk n art olduundan; izin, bir ka-
nun gerei bunlarn kayt edilmesi veya sularn nlenmesi iin emniyet ya da is-
tihbarat emriyle bunlarn kayd, kiinin kendine veya bakalarna yaplan saldr-
lar durdurmak iin veya normalde yarg yolu ile elde etmesi gereken bir hakkn
elde etmek iin yargy aradan kartp bizzat hakkn almak iin bu ii yapmas
kiisel bilgilerin kaydnn hukuka aykrln ortadan kaldrr. Bu nedenlerin varl
halinde su olumaz.
Ancak, 135. maddenin ikinci fkras gereince, sebebi ne olursa olsun kiile-
rin siyasi, felsefi veya dini grlerine, rki kkenlerine ilikin bilgilerin kayd sutur.
Burada hukuka uygunluk sebeplerine baklmaz. te yandan kiilerin ahlaki ei-
limlerine, cinsel yaamlarna, salk durumlarna veya sendikal balantlarna ili-
kin bilgileri hukuka uygunluk artlar olmadan kiisel veri olarak kaydeden kimse,
alt aydan yla kadar hapis ile cezalandrlr.
Trk Ceza Kanununun 136 maddesine gre, hukuka aykr olarak, kiisel veri-
leri bir bakasna veren, yayan veya ele geiren kii, bir yldan drt yla kadar ha-
156
pis cezas ile cezalandrlr. Burada da hukuka aykrlk bir n arttr. Yani kiinin
izni, kanunun hkmn icra, yetkili merciin emrini ifa, meru mdafaa, ztrar ve
bir hakkn kullanlmas varsa su olumaz.
Trk Ceza Kanunu 137. maddede kiisel verilerle ilgili sularn cezasnn yar
orannda arttrlmasn salayan arlatrc haller; kamu grevlisi tarafndan ve g-
revinin verdii yetki ktye kullanlmak suretiyle ve belli bir meslek ve sanatn sa-
lad kolaylktan yararlanmak suretiyle ilenme olarak saylmtr.
Kamu kurumlar ve yarg grevlileri kiisel bilgileri yaptklar iten dolay kaydet-
mi olabilirler. rnein telefonlarn dinlenmesi sonucu savclk ve emniyet dosya-
larnda kiisel bilgiler kaydedilmi olabilir. Bir kamu grevlisi, Devlet statistik Ens-
tits (DE, imdiki adyla Trkiye statistik Kurumu- TK), Nfus ve Vatandalk
leri Genel Mdrl veya Maliye ilgilisinin bildirmesi yoluyla kiisel verileri kay-
detmi olabilir. Veya internet servis salayc kurulularn grevlileri bu bilgilere sa-
hip olabilir. 138. maddeye gre, kanunlarn belirledii srelerin gemi olmasna
karn kiisel verileri sistem iinde yok etmekle ykml olan bu resmi veya zel
grevlilere, bu bilgileri yok etme grevlerini yerine getirmediklerinde alt aydan bir
yla kadar hapis cezas verilir.
Trk Ceza Kanunu 139. maddeye gre, kiisel verilerin kaydedilmesi, verileri
hukuka aykr olarak verme veya ele geirme ve verileri yok etmeme hari, bu b-
lmde yer alan sularn soruturulmas ve kovuturulmas ikyete baldr. lgilisi
savcla gidip bu suu ve sulular ikyet edip, cezalandrlmasn istemek zo-
rundadr. Savclklar kendiliinden bu sular incelemezler.
Kiisel verilerle ilgili sularn ilenmesi dolaysyla tzel kiiler hakknda bunlara
zg gvenlik tedbirlerine hkmolunur.
Trk Ceza Kanununun bu ana dzenlemelerine paralel olarak TBMMde Kii-
sel Verilerin Korunmas Hakknda Kanun Tasars ile de zellikle ticari ve per-
sonel gereksinmeleri ile veri toplayanlarn bunlar ilemesi ile daha geni kapsaml
kurallarn ve parmak izi, retina ya da yz taramas gibi biyometrik veri toplamaya
ynelik dzenlemelerin getirilmesi beklenmektedir.
Ceza Hukukunun yan sra bu konu ayrca idari adan da dzenlenmitir. Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumu kiisel veriler hakknda 06.02.2004 tarihinde tele-
komnikasyon sektrnde kiisel bilgilerin ilenmesi ve gizliliinin korunmasnn
gvence altna alnmasna ilikin usul ve esaslar belirleyen Telekomnikasyon
Sektrnde Kiisel Bilgilerin lenmesi ve Gizliliinin Korunmas Hakknda Ynet-
melik karmtr. Daha ok GSM irketleri ile internet servis salayc irketlerin
kiisel veriler hakknda ne yapmas gereini dzenleyen bu Ynetmelik hakknda
VIII. Uygulamada Ortaya kan Baz Hukuki Sorunlar Hakknda Dnceler ba-
lkl blmde daha geni bilgi verilecektir.
Biliim Hukuku
157
Trk Ceza Kanunundaki nternet Araclyla lenebilen Dier Sular:
Ceza Kanununun 142. maddesi gereince, kamu kurulularnn veya camile-
rin, halkn yararlanmas iin ortada bulunan veya umumi yerler ve tatlardaki e-
yalar ya da elektrik enerjisi hrszlnn biliim sistemleri kullanlmas suretiyle
yaplmasnda ceza arlatrlmakta yldan yedi yla kadar hapis cezasna hk-
molunmaktadr.
Trk Ceza Kanunu 158. maddeye gre; biliim sistemlerinin ara olarak kulla-
nlmas suretiyle nitelikli dolandrclk suunun ilenmesinde, sana yldan yedi
yla kadar hapis ve sutan elde edilen menfaatin iki katndan az olmamak artyla
be bin gne kadar adli para cezasna hkmolunur.
163/2. madde gereince; telefon hatlar ile frekanslarndan veya elektroman-
yetik dalgalarla yaplan ifreli veya ifresiz yaynlardan sahibinin veya zilyedinin r-
zas olmadan yararlanan kii, alt aydan iki yla kadar hapis veya adli para cezas
ile cezalandrlr. Bu su; zellikle biliim sistemleri vastasyla ifre krclar kulla-
nldndan internet ile uzaktan ilenebilir.
Trk Ceza Kanunu, 302, 303, 304 ve 305. maddeleri uyarnca, Devletin birli-
ini ve lke btnln bozmak, dmanla ibirlii yapmak, Devlete kar savaa
tahrik, bamszlk, toprak btnl, milli gvenlik ve Cumhuriyetin Anayasada
belirtilen temel nitelikleri gibi temel mill yararlara kar faaliyette bulunmak eylem-
lerinin faili, internet dhil hangi ekilde yapldna baklmakszn mebbet hapse
kadar varan ar cezalarla cezalandrlr.
Trk Ceza Kanununun 313. maddesi uyarnca; halk, Trkiye Cumhuriyeti
Hkmetine kar silahl bir isyana tahrik eden kimseye onbe yldan yirmibe
yla kadar hapis cezas verilir.
Devletin srlarna ilikin sular ve casuslua ilikin sular Ceza Kanununun 326.
maddesinden itibaren sralanmtr. nternet aracl ile Pentagonun srlarna ula-
an 15 yandaki bilgisayar dhisini gazetelerden hatrlarsnz. Ceza Kanunu is-
ter internet yoluyla isterse dier yollarla kasten Devletin gvenlii ile ilgili askeri ya
da sivil srlara ulaan ve bunlar bakalarna ulatran veya aklayanlara yl-
dan balayp mebbede kadar varan hapis cezalar verilebilmektedir. Bu sularda
ele geirme, aklama ve bakalarna verme eylemleri ayr ayr su tipleridir. Ge-
nellikle bu sular sava zaman ileyenler ve baka bir devlet yararna ileyenler
mebbet hapisle cezalandrlmaktadr.
Casusluk sularnn ilenmesi, ilgili kiilerin dikkat ve zen ykmllne ay-
kr davranmalar sonucu mmkn olmu veya kolaylam ise, Trk Ceza Ka-
nunu 338. madde gereince, taksirle davranan faile alt aydan yla kadar hapis
cezas verilir. Fiil, sava srasnda ilenmi veya Devletin sava hazrlklarn veya
158
sava etkinliini veya askeri hareketlerini tehlikeyle kar karya brakm ise, tak-
sirle davranan faile yldan sekiz yla kadar hapis cezas verilir.
Devletin gvenliine ve siyasal yararlarna ilikin bilgileri aklama Trk Ceza
Kanunu 329. maddede dzenlenmitir. Su hata sonucu ilenmise ceza hafifle-
mekte alt ayla sekiz yl arasnda olmaktadr.
Trk Ceza Kanunu 334. maddesi uyarnca; Devletin gvenliine ilikin olmasa
bile yetkili makamlarn kanun ve dzenleyici ilemlere gre aklanmasn yasak-
lad ve nitelii bakmndan gizli kalmas gereken bilgileri temin eden kimseye bir
yldan yla kadar hapis cezas verilir. Fiil, Devletin sava hazrlklarn veya sa-
va etkinliini veya askeri hareketlerini tehlikeyle kar karya brakm ise, faile
be yldan on yla kadar hapis cezas verilir.
Trk Ceza Kanunu 336. maddesinde ise; yetkili makamlarn kanun ve dzen-
leyici ilemlere gre aklanmasn yasaklad ve nitelii bakmndan gizli kalmas
gereken bilgileri aklayan kimseye yldan be yla kadar hapis cezas verilir.
Fiil, sava zamannda ilenmi veya Devletin sava hazrlklarn veya sava et-
kinliini veya askeri hareketlerini tehlikeye sokmu ise faile on yldan onbe yla
kadar hapis cezas verilecei ifade edilmektedir. Fiil, failin taksiri sonucu meydana
gelmi ise, birinci fkrada yazl olan halde faile alt aydan iki yla, ikinci fkrada ya-
zl halde yldan sekiz yla kadar hapis cezas verilir.
nternette srf yapmaya merakl birok kii vardr. te bu merakl srfler
kimseler oraya buraya girerek aslnda kt bir niyeti olmasa bile baz bilgileri bil-
gisayarlarna indirirlerken Ceza Kanununun 339. maddesi bu kiilerin bana b-
yk sknt aabilir. yle ki; Devletin gvenlii veya i veya d siyasal yararlar
bakmndan gizli kalmas gereken bilgileri veya yetkili makamlarn aklanmasn
yasaklad ve nitelii bakmndan gizli kalmas gereken hususlar elde etmeye
yarayan ve elde bulundurulmas iin kabul edilebilir bir neden gsterilemeyen bel-
gelerle veya bu nitelikteki herhangi bir eyle yakalanan kimseye bir yldan be yla
kadar hapis cezas verilir. Fiil, sava zamannda ilenirse faile yldan sekiz yla
kadar hapis cezas verilir.
Trk bayra ve stiklal Marna saldr ve aalama amacyla yayn yapanlar
300. madde gerei alt aydan balamak zere hapsedilir.
Halk askerlikten soutma amac gden yaynlar yapanlar ise, 318. madde uya-
rnca dokuz aydan yla kadar hapis cezasna arptrlr. Televizyon alannda Meh-
met Ali Birand son anda yrtmsa da, HBB Televizyonunda yayn yapan iki kii-
nin bu su nedeniyle yarglanp, ceza aldn Medya ile ilgilenenler hatrlamaktadr.
Bunlarn yan sra; askerleri veya askeri kurumlardaki kiileri kanunlara ve di-
sipline aykr davranmaya tevik edenler 319. madde gereince iki yldan be yla
kadar hapsedilir.
Biliim Hukuku
159
T.C.K.nn 299. maddesinde, Cumhurbakanna hakaret eden yaynclarn on-
drt aydan balayan srelerde hapisle cezalandrlaca belirtilmitir.
T.C.K.nun 301. maddesinde ise, Trkl, Cumhuriyeti, Meclisi, Hkmeti, as-
keri ve emniyet glerini, yarg organlarn hakarete uratan yaynlar iin, yayncla-
rn onbe gnden balamak zere seneye kadar eitli srelerde hapisle ceza-
landrlaca belirtilmitir. Ancak bu saylan kurumlar sadece eletirmek maksadyla
yaplan yazl, szl veya grntl dnce aklamalar cezay gerektirmez.
te bu bahsettiimiz 301. madde kapsamnda (Eski Ceza Kanununda bu su
159. madde olarak dzenlendiinden kararlarda 159. maddeden bahsediliyor) Trk
nternet Hukuku uygulamasnn en nemli ve ilk kararlarndan birini dizi haline gel-
mi mahkeme aamalarn da gstererek sizlere sunalm.
Olay bir forumda yaynlanan bir yaz ile balyor ve ikayet zerine Savclk ha-
rekete geiyor ve dava alyor. Davann grld Mahkeme uzun bir yarglama
srecinden sonra aadaki karar veriyor.
stanbul Cumhuriyet Basavcl sank hakknda tanzim ettii 28.07.1999
gn ve 1999/340-280-348 sayl iddianame ile; sann, nternet Sitesinde tar-
tma platformu bal altnda Trkiyede insan haklar ihlalleri konusunda bir
insan rumuzu ile yaz yaynlad ve yaynlanan bu yazda Trkiye Cumhuriyetini,
askeri kuvvetleri, Adliyenin manevi ahsiyetini ve emniyet muhafaza kuvvet-
lerini tahkir ve tezyif etmek suunu iledii iddia olunarak sann Trk Ceza
Kanununun 159/1 maddesi drt defa tatbik edilmek suretiyle cezalandrlmas
iddia edilmitir.
Sank eitli aamalarda yapm olduu savunmalarda; kendisinin Superonline
A..de nteraktif Blmler Koordinatr olarak grev yaptn ve bu blmn bir
ok sayfalar bulunduunu ve bu sayfalardan kiilerin deiik ekillerde yararlan-
d, ... sua konu yaznn ise forum blmnde insan haklar ihlalleri konulu tar-
tma konusu ilendiinde bir insan rumuzu ile gnderildiini, bunlarn kendile-
rinin denetim ve kontrolnde olmad, nternet kullanclar tarafndan direk dier
kullanclarn bilgisine (sunulduunu) ve beraat talebinde bulunmutur.
Sank vekili de yapt savunmada; mvekkilinin yapm olduu savunmalar
tekrar ederek lkemizde nternetle ilenen sular bakmndan yasal bir dzenleme-
nin bulunmad ve kanunsuz suun olamayacan, bakasnn yazd bir yazdan
dolay mvekkilinin sorumlu tutulamayacan, nk internet ortamnda bunlarn
denetim ve kontrolnn mmkn olmadn, mvekkilinin msnet sular ileme
gibi kastnn bulunmadn ve yazda geen fikir ve dncelerin yazan kiinin fi-
kir ve dnceleri olduunu, bu kiinin ifade zgrl olduunu, demokratik top-
lumlarda dnce ve ifade zgrlnn esas olduunu beyan ve ifade ederek
Mvekkilinin beraatine karar verilmesini talep etmitir.
160
Sann Yap Kredi Bankasnn yan kuruluu olan Superonline A..nin yayn b-
lmne interaktif blmler koordinatr olarak grev yapt ve bu blmde Sper
Meydan, Anket, Referandum, Vip, Sper Chat blmlerinin de koordinatr olduu
ve kendi sorumluluk alannda Sper Meydan blmnde tartma genel bal al-
tnda foruma bir insan rumuzu ile Trkiyede insan haklar ihlalleri balkl sekiz
blmden oluan bir yaz 26.05.1999 tarihinde yazlp yaynda forumun belirlenen
sresince tutulmutur. Bir internet kullancs olan Macit Masal isimli kii tarafndan;
yaznn su unsuru ierdii ve derhal silinmesi konusunda yetkili kiiye yine internet
kanal ile mesaj gnderildii, sann silme imkan olduu halde silinmemi ve bunun
zerine yetkili kii hakknda Adalet Bakanlna su duyurusunda bulunmutur.
Dosyada mevcut internet ortamndaki mesajda Trk Devleti, bu korkun byk-
lkteki gidere fon oluturmak iin gayri-meru yollara bavuruyor. Bunlardan ilk akla
geleni uyuturucu, fidye, kumarhane, karapara vb.lerinden elde edilen para, uzman-
lara gre Trk mafyas, talyan mafyasnn yerine gemitir ve Avrupada bir numara-
dr. Peki kim bu mafya? Fransz Gzlemevinin (observatioire Geopolitiuedes Dro-
gues) yneticisi Labrousse gre, st dzeyde koruma grmeden Trkiyede eroin
laboratuarlarnn varlklarn srdrmeleri mmkn deildir. Gerekte Trkiyede uyu-
turucu ve karapara trafiinin iine mafya, brokratlar, politikaclar, polis ve istihbarat
tekilatnn yneticileri ve ordu generalleri vardr. Bu i, Trkiyede bir sektre hatta
devletin en nemli sektrlerinden birine dntrlmtr. Kocaeli blgesinde Gene-
ral V. K (imdi ...da general)bal etelerin fidye ve uyuturucu ii yaptklar ortaya
kmtr. Urfa blgesinde DYP Milletvekili ve Korucuba E.a bal etelerin uyutu-
rucu ticareti yaptklar, devlet raporlarna ve mahkemelere yansmtr. Yksekovada
....nun byk bir uyuturucu ve fidye etesi ynettii ortaya kmtr eklinde ifade-
lere yer verildii ve ad geen sann baka internet kullanclar tarafndan bu sahi-
feyi iptal etmesi istendii halde, iptal etmemek sureti ile gndereni belli olmayan in-
ternet kullanclarnn suuna katld, zel yasann bulunmas halinde genel kuraln
uygulanmayaca, ortada Basn Yasasnda olduu ekilde zel bir yasann bulun-
mamas karsnda genel kuraln uygulanaca dolays ile ortada kanunsuz suun
varlndan bahsetmenin mmkn olmayaca, sann am olduu sayfay iptal
etmemek sureti ile sayfann internet kullanclarna ak brakmas ile suun unsur-
larndan olan aleniyet unsurunun gerekletii bylece sann internet sayfas ara-
cl ile Cumhuriyeti, askeri kuvvetleri, emniyet kuvvetlerini, Adliyenin manevi ahsi-
yetini tahkir ve tezyif suuna asli fail olarak katld yolunda mahkemeye tam vicdan
kanaat hasl olmakla aadaki hkm kurulmutur. Yukarda aklanan gerekeye
ve tekmil dosya kapsamna nazaran;
1) Sann Trkiye cumhuriyetini tahkir ve tezyif etmek eylemine uyan Trk Ceza
Kanununun. 159/1 maddesi gerei suun ileni biimi de nazara alnarak tak-
diren 1 Yl Ar Hapis Cezas ile cezalandrlmasna,
2) Sann Askeri Kuvvetleri tahkir ve tezyif etmesi eylemine uyan Trk Ceza
Kanununun 159/1 maddesi gereince suun ileni biimi de nazara alnarak
takdiren 1 Yl ar hapis cezas ile cezalandrlmasna,
Biliim Hukuku
161
3) Sann emniyet muhafaza kuvvetlerini tahkir ve tezyif etmesi eylemine uyan
Trk Ceza Kanununun 159/1 maddesi gereince suun ileni biimi de na-
zara alnarak takdiren 1 Yl ar hapis cezas ile cezalandrlmasna,
4) Sann Adliyenin manevi ahsiyetini tahkir ve tezyif etmek eylemine uyan Trk
Ceza Kanununun /1 maddesi gereince suun ileni biimi de nazara alna-
rak takdiren 1 Yl ar hapis cezas ile cezalandrlmasna,
Sana verilen ar hapis cezalarnn Trk Ceza Kanununun 71 maddesi ge-
reince itima ettirilerek neticeten sann 40 Ay Hapis Cezas ile cezalandrlma-
sna,
Yargtay yolu ak olmak zere, sann ve vekilinin yzne kar Cumhuri-
yet Savcs lker Yaarn huzuru ile istee uygun olarak oybirliiyle verilen karar
aka okunup anlatld.
233

Ancak i burada bitmiyor, konu kamuoyuna da Cokun Ak Davas olarak yan-
syor ve bu cezann gerekten adil olmad gibi bir ounluk gr douyor.
Belki de kamuoyuna yansyan tartmalar dolays ile Yargtay temyiz iin nne
gelen dosyay inceliyor ve aadaki karar veriyor.
Sank hakknda durumal olarak yaplan inceleme sonunda gerei d-
nld:
1- Gerein kukuya yer vermeyecek ekilde belirlenmesi asndan; ncelikle
sann ad geen irkette konumunun ne olduu, foruma internet ortamnda
elektronik posta ile gnderilen sulamaya konu yazlara mdahale etme grev
ve yetkisinin kime ait olduu hususunun ilgili kurumdan gerekli bilgi ve belge-
lerde salanarak saptanmas;
2- Mahkemece niversitelerin bilgisayar ve ceza hukuku krslerinden seilerek
internet konusunda uzman bilirkii kurulu ile keif yaplarak Superonline A..nin
bir internet servis salayc m, eriim salayc m yoksa her iki fonksiyona bir-
likte mi sahip olduu, internet servis salayc olmas durumunda sahibinin kim
olduu, ayrca dava konusu yaznn olup olmad hususlarnn saptanmasn-
dan sonra sann hukuki durumunun takdir ve tayini gerekirken eksik soru-
turma ile hkm kurulmas,
Yasaya aykr, sank vekilinin temyiz dilekesi ile durumal incelemede ne
srd temyiz itirazlar bu itibarla yerinde grlm olduundan hkmn ak-
lanan sebeplerden dolay isteme aykr olarak BOZULMASINA, 25.10.2001 g-
nnde oyokluu karar verildi.
234

233
27.03.2001 T.C. stanbul 4. Ar Ceza Mahkemesi Esas No:1999/225, Karar No:2001/56,
C.Sav.Es. No:1999/280
234
T.C. Yargtay 9. Ceza Dairesi Esas No:2001/1854, Karar No:2001/2649, Tebliname
No:9/75826
162
Dava bitti mi? Tabii ki hayr! Yargtayn bozma karar zerine yeniden yarglan-
mak ve eksikliklerin tamamlanmas iin dosya ilk Mahkemeye geri gelmi; lk Mah-
keme srpriz bir karar verip eski kararnda aadaki gerekelerle direnmitir:
Mahkememiz tarafndan 27.03.2001 tarihinde 1999/225 Esas 2001/56 karar
sayl ilamla verilen hkmn Yargtay 9. Ceza Dairesinin ... sayl kararlar ile bo-
zulmasyla Mahkememize dosyann dnm olmas zerine yaplan yarglama s-
rasnda;
Sann irketteki konumunun kendisinin ak beyanlarndan da anlalaca
zere merkezi stanbulda bulunan Yap Kredi Bankasnn bir yan kuruluu olan
Sper online Uluslararas Elektronik Bilgilendirme ve Haberleme A..nin nter-
net Blmnn koordinatr olduu, internet kullanclarndan gelen youn istek
zerine sz konusu sayfaya gelen mesajlar okuduu, bir vatandan ihtarna ra-
men su unsuru grmediinden sayfay kapatmad gibi kapatlmas ynnden
hibir makam ve yetkiliye ba vurmad, msnet suu iledii, olayda bilirkiinin
bilgisine ba vurulmasn gerektiren bir durumun sz konusu olmad, bu nedenle
bozma ilamnda belirtilen hususlarn aratrlmasna yer olmadna, usul ve ya-
saya uygun bulunan Mahkememizin daha nceki 27.03.2001 tarih, 999/225 Esas
20001/56 Karar sayl eski kararnda direnilmesine karar verilmitir.
235

Bu direnme ve ceza verme kararndan sonra dava Yargtay Ceza Genel Kuruluna
gitti. Tam bu arada Avrupa Birlii uyum almalar kapsamnda 09.08.2002 tarihli
Resmi Gazetede yaynlanan 4771 sayl Kanun ile Ceza Kanununun 159. madde-
sine birinci fkrada saylan organlar ve kurumlar tahkir ve tezyif kast bulunmak-
szn, sadece eletirmek maksadyla yaplan yazl, szl veya grntl dnce
aklamalar ceza gerektirmez blm eklendi. Bunun zerine Yargtay Ceza Genel
Kurulu bu hkmn iletilmesine karar verdi ve dosyay yerel mahkemeye yollad.
stanbul 4. Ar Ceza Mahkemesi de; yaznn bizzat kendisi tarafndan yazlma-
m olmas karsnda mahkmiyetine yeterli delil bulunmad ve sann yazlan
yazlarn dnce ve fikir zgrl snrlar iinde kald sans ile (davrand ve)
son yaplan ve fikir ve dnce zgrlnn snrlarn geniletmeyi uygun gren
Yasa Koyucunun amacna uygun olarak sann lehine deerlendirme yaplma-
syla Cokun Ak yllar sren bir mcadeleden sonra beraat ettirdi.
Geelim dier sulara...
Sava srasnda kamunun endie ve heyecan duymasna neden olacak veya
halkn maneviyatn sarsacak veya dman karsnda lkenin direncini azaltacak
ekilde aslsz veya abartlm veya zel maksada dayal havadis veya haber ya-
yan veya nakleden veya temel milli yararlara zarar verebilecek herhangi bir faali-
235
T.C. stanbul 4. Ar Ceza Mahkemesi Say: Esas No:2002/18 Karar No:2002/72, C.
Savclk No:1999/280)
Biliim Hukuku
163
yette bulunan kimseye 323. maddeye gre, be seneden balayan hapis cezas
verilir.
Cebir veya tehdit kullanarak, bir kimseyi dini, siyasi, sosyal, felsefi inan, d-
nce ve kanaatlerini aklamaya veya deitirmeye zorlayan ya da bunlar ak-
lamaktan, yaymaktan meneden kii, 115. madde sonucu bir yldan yla kadar
hapis cezas ile cezalandrlr.
Trk Ceza Kanununun 119. maddesinde; eitim ve retimin engellenmesi,
kamu kurumu veya kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn faaliyetleri-
nin engellenmesi, siyasi haklarn kullanlmasnn engellenmesi, inan, dnce ve
kanaat hrriyetinin kullanlmasn engelleme, konut dokunulmazlnn ihlali ile i
ve alma hrriyetinin ihlali gibi hapis cezalar alt aydan balayan sularn, inter-
nette yollanan imzasz mektup ve zel iaretlerle ilenmesi halinde verilecek ce-
zann bir kat artrlaca dzenlenmitir.
Ceza Kanununun 106. maddesi gereince; internette e-maille bir bakasn,
kendisinin veya yaknnn hayatna, vcut veya cinsel dokunulmazlna ynelik bir
saldr gerekletireceinden bahisle tehdit eden kiiler veya malvarl itibaryla b-
yk bir zarara uratacandan veya sair bir ktlk edeceinden bahisle tehditte
bulunanlar alt aydan balayan hapis cezalaryla cezalandrlr. 107. maddeye gre
ise, unu ya da bunu vermezsen yaynlarm eklinde tehdit edenler bir yldan
yla kadar hapis ve para cezasna urar. Trk Ceza Kanunu 107. maddede an-
taj bal altnda, kendisine veya bakasna yarar salamak maksadyla bir kii-
nin eref veya saygnlna zarar verecek nitelikteki hususlarn aklanaca veya
isnat edilecei tehdidinde bulunulmas suu dzenlenmitir.
Siyasi partiler, Kzlay veya Birlemi Milletler Dnya Salk Kurulunun iaret-
lerini izinsiz yaynda kullananlar 253. madde gereince aydan balayan hapis
ve para cezalar ile cezalandrlr.
341. maddeye gre, internet yoluyla web sitelerinde, haber sitelerine yorumda
bulunarak veya e-mail gruplarna bildirim yoluyla, yabanc devlet bayran veya
dier egemenlik iaretlerini alenen tahkir eden kimseye aydan bir yla kadar
hapis cezas verilir.
Trk Ceza Kanunu 340. madde ve 342. maddeye gre; yabanc devlet ba-
kanlarna veya yabanc devlet temsilcilerine kar Trk Ceza Kanunundaki sula-
rn ilenmesi halinde bu sulara verilecek cezalar arlatrlr.
nternette yaplan yaynlar yoluyla; bir suun ilenmesini tahrik edenler yani
yamalayn, saldrn, izinsiz gsteri yapn eklinde veya kamu barn bozmaya
elverili olmak artyla kanunlara uymayan eklinde yayn yapanlar 214. ve 217.
maddelere gre alt aydan balamak zere ve 215. madde gereince, ilenmi olan
164
bir suu veya ilemi olduu sutan dolay bir kiiyi alenen ven kimse, iki yla ka-
dar hapis cezas ile cezalandrlr. Trk Ceza Kanunu 216. madde gereince de;
halkn sosyal snf, rk, din, mezhep veya blge bakmndan farkl zelliklere sahip
bir kesimini, dier bir kesimi aleyhine kin ve dmanla alenen tahrik eden kimse,
bu nedenle kamu gvenlii asndan ak ve yakn bir tehlikenin ortaya kmas
halinde, bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Ayn maddeye gre;
halkn bir kesimini, sosyal snf, rk, din, mezhep, cinsiyet veya blge farkllna da-
yanarak alenen aalayan kii, alt aydan bir yla kadar hapis cezas ile cezalan-
drlr. Ek olarak halkn bir kesiminin benimsedii dini deerleri alenen aalayan
kii, fiilin kamu barn bozmaya elverili olmas halinde, alt aydan bir yla kadar
hapis cezas ile cezalandrlr. Ancak bu maddelerde yazl fiillere aykr dnce
aklamalar haber verme veya eletiri amacyla yaplmsa su olumaz.
nternette eitli gruplar web sayfalar yapmakta ve yelik sistemine gre al-
maktadr. Ancak, bu yelikler bir yasad rgt almas eklinde organize olursa
bu durumda Trk Ceza Kanunu 220. maddesine gre bir tehlike ortaya kabilir. n-
ternet ortamnda kurulan bu tr web siteleri basn ve yayn yollarndan biri olduu
iin aadaki cezalar yar orannda arttrlr. Maddeye gre; Kanunun su sayd
fiilleri ilemek amacyla rgt kuranlar veya ynetenler, rgtn yaps, sahip bu-
lunduu ye says ile ara ve gere bakmndan ama sular ilemeye elverili
olmas halinde, iki yldan alt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Ancak, rg-
tn varl iin ye saysnn en az kii olmas gerekir. Yine, su ilemek ama-
cyla kurulmu olan rgte ye olanlar, bir yldan yla kadar hapis cezas ile
cezalandrlr. Ek olarak, rgtn faaliyeti erevesinde su ilenmesi halinde, ay-
rca bu sulardan dolay da cezaya hkmolunur ve rgt yneticileri, rgtn faa-
liyeti erevesinde ilenen btn sulardan dolay ayrca fail olarak cezalandrlr.
rgtn veya amacnn propagandasn yapan kii, bir yldan yla kadar hapis
cezas ile cezalandrlr. Bu web sitelerine terre destek verenler ile ocuk pornosu
ve seks ve cinsel iliki paylamna ak olanlar rnek verilebilir.
i cretlerinin veya besin ya da mallarn deerlerinin artp eksilmesi sonu-
cunu dourabilecek bir ekilde ve bu maksatla yalan haber veya bilgi yayanlar
237. maddeye gre, aydan iki yla kadar hapis ve para cezasna arptrlr. n-
ternette zellikle hisse senetleri ile ilgili forum ve chatlarda bu suun ilendii sk
sk grlmektedir.
Bu arada bir parantez ap, internetteki normal porno ve ocuk pornosu ek-
lindeki yaynlara deinelim. Eer bu yaynlar radyo ve televizyonla yaplsa idi il-
gili yaync kurulular RTK tarafndan para ve program yayn durdurma cezala-
rna urard. Basl ekilde gazete ve dergi ile yaplsa idi bunlar toplatlr ve yksek
para cezalar alrd. nternette yapldnda ise bunun cezas Eski Trk Ceza Ka-
nunu 426. maddeye gre be- on milyon lira aras bir para cezas idi. Gemi-
teki deneyimler sonucu, yeni Trk Ceza Kanunu yapldnda 2004 ylndan itiba-
Biliim Hukuku
165
ren 226. maddede bu sulara ilikin caydrc cezalar dzenlenmitir. Bu madde
yle dzenlenmitir.
(1) a) Bir ocua mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnleri veren ya
da bunlarn ieriini gsteren, okuyan, okutan veya dinleten,
b) Bunlarn ieriklerini ocuklarn girebilecei veya grebilecei yerlerde ya da
alenen gsteren, grlebilecek ekilde sergileyen, okuyan, okutan, syle-
yen, syleten,
c) Bu rnleri, ieriine vakf olunabilecek ekilde sata veya kiraya arz
eden,
d) Bu rnleri, bunlarn satna mahsus alveri yerleri dnda, sata arz
eden, satan veya kiraya veren,
e) Bu rnleri, sair mal veya hizmet satlar yannda veya dolaysyla bedel-
siz olarak veren veya datan,
f) Bu rnlerin reklamn yapan,
Kii, alt aydan iki yla kadar hapis ve adli para cezas ile cezalandrlr.
(2) Mstehcen grnt, yaz veya szleri basn ve yayn yolu ile yaynlayan
veya yaynlanmasna araclk eden kii alt aydan yla kadar hapis ve
bebin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
(3) Mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnlerin retiminde ocuklar kul-
lanan kii, be yldan on yla kadar hapis ve bebin gne kadar adli para cezas
ile cezalandrlr. Bu rnleri lkeye sokan, oaltan, sata arz eden, satan,
nakleden, depolayan, ihra eden, bulunduran ya da bakalarnn kullanmna
sunan kii, iki yldan be yla kadar hapis ve bebin gne kadar adli para ce-
(4) iddet kullanlarak, hayvanlarla, lm insan bedeni zerinde veya doal ol-
mayan yoldan yaplan cinsel davranlara ilikin yaz, ses veya grntleri ie-
ren rnleri reten, lkeye sokan, sata arz eden, satan, nakleden, depolayan,
bakalarnn kullanmna sunan veya bulunduran kii, bir yldan drt yla ka-
dar hapis ve bebin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
(5) ve drdnc fkralardaki rnlerin ieriini basn ve yayn yolu ile ya-
ynlayan veya yaynlanmasna araclk eden ya da ocuklarn grmesini,
dinlemesini veya okumasn salayan kii, alt yldan on yla kadar hapis
ve bebin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
(6) Bu sulardan dolay, tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine
hkmolunur.
(7) Bu madde hkmleri, bilimsel eserlerle; nc fkra hari olmak ve ocuk-
lara ulamas engellenmek kouluyla, sanatsal ve edebi deeri olan eser-
ler hakknda uygulanmaz.
166
nternette birok fuhu sitesi bulunmaktadr. E deitirmeden balayarak, uzak
douda ya kk erkek ve kz ocuklarn pazarlayanlarla devam eden ve e-
cinsel ilikilere kadar yelik ve kulp sistemi ile alan birok site bulunmaktadr.
Trk Ceza Kanunu 227. maddesi bu tr fiillere ynelik aadaki cezalar dzen-
lemektedir.
(1) ocuu fuha tevik eden, bunun yolunu kolaylatran, bu maksatla tedarik
eden veya barndran ya da ocuun fuhuna araclk eden kii, drt yldan on
yla kadar hapis ve bebin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr. Bu
suun ileniine ynelik hazrlk hareketleri de tamamlanm su gibi cezalan-
drlr.
(2) Bir kimseyi fuha tevik eden, bunun yolunu kolaylatran ya da fuhu iin ara-
clk eden veya yer temin eden kii, iki yldan drt yla kadar hapis ve bin
gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr. Fuha srklenen kiinin kazan-
cndan yararlanlarak ksmen veya tamamen geimin salanmas, fuha te-
vik saylr.
(3) Fuhu amacyla lkeye insan sokan veya insanlarn lke dna kmasn sa-
layan kii hakknda yukardaki fkralara gre cezaya hkmolunur.
(4) Cebir veya tehdit kullanarak, hile ile ya da aresizliinden yararlanarak bir kim-
seyi fuha sevk eden veya fuhu yapmasn salayan kii hakknda yukardaki
fkralara gre verilecek ceza yarsndan iki katna kadar artrlr.
(5) Yukardaki fkralarda tanmlanan sularn e, stsoy, kayn stsoy, karde, ev-
lat edinen, vasi, eitici, retici, bakc, koruma ve gzetim ykmll bulu-
nan dier kiiler tarafndan ya da kamu grevi veya hizmet ilikisinin salad
nfuz ktye kullanlmak suretiyle ilenmesi halinde, verilecek ceza yar ora-
nnda artrlr.
(6) Bu sularn, su ilemek amacyla tekil edilmi rgt faaliyeti erevesinde i-
lenmesi halinde, yukardaki fkralara gre verilecek ceza yar orannda artr-
lr.
(7) Bu sulardan dolay, tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine
hkmolunur.
(8) Fuha srklenen kii, tedavi veya terapiye tabi tutulur.
Bu sularda; fuhua konu kiilerin internette resim ve grntlerini yaynlamak
fuhun yolunu kolaylatrma eylemini oluturur.
123. madde uyarnca; srf huzur ve skununu bozmak maksadyla bir kim-
seye srarla; telefon edilmesi, grlt yaplmas ya da ayn maksatla hukuka ay-
kr baka bir davranta bulunulmas halinde, madurun ikayeti zerine faile
aydan bir yla kadar hapis cezas verilir. Bu su iin kiilere srekli rahatsz edici
mail atlmas rnek verilebilir.
Biliim Hukuku
167
Kanunun 125. maddesine gre, topluca chat yaparak, e-mail yollayarak veya
sitenizde ak ak birilerinin onur, eref ve saygnln rencide edebilecek nite-
likte unu yapt, bunu yapt derseniz veya birilerine sverseniz alt aydan yla
kadar hapis alrsnz. Bu konu ileride ayrntlar ile Kiilik Haklar blmnde in-
celenecektir.
Trk Ceza Kanunu 130. maddeye gre, bir kimsenin ldkten sonra hatra-
sna en az kiiyle birleerek e-mail yoluyla hakaret eden kii aydan iki yla
kadara hapis cezas alr. Bu hakaretin web sitesinde yaplmas halinde ceza al-
tda bir orannda arttrlr.
nternetteki nemli aktivite alanlarndan birisi de kumar siteleridir. Dnyann e-
itli lkelerinde kumar oynamak ve casino amak yasak olduundan bu yasa
krmak ve kumar tutkunlarna olanak salamak ve pek tabii ki kendilerine kazan
salamak iin pek ok giriimci kumar siteleri kurmutur. Kumarn zararlarndan
toplumu korumak amacyla Yeni Trk Ceza Kanunu bu konuda 228. madde ile
u dzenlemeyi yapmtr.
(1) Kumar oynanmas iin yer ve imkan salayan kii, bir yla kadar hapis ve adli
para cezas ile cezalandrlr.
(2) ocuklarn kumar oynamas iin yer ve imkan salanmas halinde, verilecek
ceza bir kat orannda artrlr.
(3) Bu sutan dolay, tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine hk-
molunur.
(4) Ceza Kanununun uygulanmasnda kumar, kazan amacyla icra edilen ve kar
ve zararn talihe bal olduu oyunlardr.
nternette bir site aarak veya bahis toplayarak ya da dier yollarla internet ze-
rinden kr ve zararn talihe bal olduu bir oyun oynatan ve kazan vadeden ki-
iler, Kanunun dzenlemesine gre kumar iin yer ve imkan salamak eylemini
gerekletirmekte ve bu suu ilemektedirler.
765 sayl eski Trk Ceza Kanunu, kumar oynatmann su saylmas iin ku-
mar oynatlan yerin kamuya ak olmasn art komutu ve internet ortamnda oy-
natlan kumar oyunlarnn bu tanma uyup uymad tartmalyd. Hukukular bu
konuda bir fikir birliine varamamt.
236
Ancak yeni Trk Ceza Kanununun 228.
maddesindeki dzenlemede, 765 sayl Trk Ceza Kanununun 567. maddesin-
deki gibi umuma mahsus ve umuma ak yerlerde kumar oynatlmas art ge-
tirmediinden, artk 5237 sayl yeni Trk Ceza Kanununun 228/4. maddesinde
yaplan kumar tanmna uyan her eylem bu madde gereince cezalandrlacaktr.
236
Gkhan Ahi, nternette Su ve Ceza,
http://dergi.tbd.org.tr/yazarlar/29092003/gokhan_ahi.htm (22.6.2004)
168
Dolaysyla, bu tanma ve maddenin 1. fkrasna gre internet ortamnda oynatlan
kumar da cezalandrlabilecektir.
Dier yandan futbol malar ile ilgili bahis oynatmak yetkisi 7258 sayl Kanuna
gre yalnzca Beden Terbiyesi Genel Mdrlne, at yarlar ile ilgili bahis oynat-
mak yetkisi Trkiye Jokey Kulbne, dier her trden bahisleri oynatmak yetkisi
ise Milli Piyango Genel Mdrlne aittir. Bu kurumlar dnda nternet ortamnda
veya baka yerde bahis oynatanlara da hapis ve para cezas verilmektedir.
237
Yaynclarn en ok ilgisini eken alanlardan biri de su haberleridir. Haberle-
rinde eitli sularn ilendiini veren kiiler bu sularn yarglama aamasna da
ilgi duyarak bunlar haber yapmaktadrlar. zellikle internet gazeteciliinde kar-
mza kan soruturma ya da yarglamann gizlilik gerektiren eitli safhalar hak-
knda haber yapmak eylemi Trk Ceza Kanununun eitli maddelerinde snrlan-
mtr. Trk Ceza Kanununun 285. maddesi u dzenlemeyi yapmtr.
(1) Soruturmann gizliliini alenen ihlal eden kii, bir yldan yla kadar hapis ce-
zas ile cezalandrlr. Ancak, soruturma aamasnda alnan ve kanun hkm
gereince gizli tutulmas gereken kararlarn ve bunlarn gerei olarak yaplan
ilemlerin gizliliinin ihlali asndan aleniyetin gereklemesi aranmaz.
(2) Kanuna gre kapal yaplmas gereken veya kapal yaplmasna karar verilen
durumadaki aklama veya grntlerin gizliliini alenen ihlal eden kii, birinci
fkra hkmne gre cezalandrlr. Ancak, bu suun olumas iin tann ko-
runmasna ilikin olarak alnan gizlilik kararna aykrlk asndan aleniyetin ger-
eklemesi aranmaz.
(3) Bu sularn basn ve yayn yoluyla ilenmesi halinde, ceza yar orannda artrlr.
(4) Soruturma ve kovuturma evresinde kiilerin sulu olarak damgalanmalarn
salayacak ekilde grntlerinin yaynlanmas halinde, alt aydan iki yla ka-
dar hapis cezasna hkmolunur.
Ceza Kanununun 286. maddesine gre ise soruturma ve kovuturma ilem-
leri srasndaki ses veya grntleri yetkisiz olarak kayda alan veya nakleden kii,
alt aya kadar hapis cezas ile cezalandrlr.
Yine gazete, dergi, radyo, televizyon veya internette haberler yaparak, adil yar-
glamay etkilemeye teebbs etmek Trk Ceza Kanunu 288. maddesinde su
olarak dzenlenmitir. Buna gre; bir olayla ilgili olarak balatlan soruturma veya
kovuturma kesin hkmle sonulanncaya kadar savc, hkim, mahkeme, bilirkii
veya tanklar etkilemek amacyla alenen szl veya yazl beyanda bulunan kii,
alt aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr.
237
Gkhan Ahi, nternette Su ve Ceza,
Biliim Hukuku
169
Yukarda saylan Trk Ceza Kanununda yer alan bu maddelere baktmzda
suun ilenme ekli ile ilgili; her trl kitle haberleme arac, basn ve yayn yolu,
aklama ya da ifa etme ifadeleri kullanlmaktadr. Bu sebeple bana gre inter-
net kullanrken bu sular kolayca ilenebilir.
Trk Ceza Kanununda ve Kabahatler Kanununda bu zikredilenlerin dnda
birok eylem daha var ve internet yolu ile bu sular ilenebilir. Ancak bunlar kk
para cezalar ile cezalandrldndan almaya dhil edilmemitir.
2. zel Kanunlardaki nternet Araclyla lenebilen Sular:
Askeri Ceza Kanunu
Yukarda anlattmz Trk Ceza Kanunundaki gibi, Askeri Ceza Kanununda
da internet ve dier iletiim aralar ile ilenebilen bir ok su vardr. Bu Kanuna
gre; halk askerlikten soutan neriyatta ve telkinde bulunmak, vatana barta ya
da savata ihaneti tevik etmek, amirlere ya da emirlere itaatsizlie ynlendirmek
ayrca hapis cezasn gerektiren sulardr.
Skynetim Kanunu
1402 Sayl Kanun gerei, skynetim komutanlar gerekli grdnde her trl
aralarla yaplan yaym ve haberlemeye sansr koymak, snrlamak, durdurmak
ve bunlardan yararlanmak yetkisine sahiptirler. Bu yetkilere haberlemeyi ve ya-
ynlar kontrol etmek, toplatmak ve imha etmeyi de ekleyebiliriz. Ayrca skynetim
blgesinde tela ve heyecan douracak ekilde aslsz, abartlm haber yapan ve
nakledenler iki yla kadar hapis ve bir miktar para cezasna maruz kalrlar.
Olaanst Hal Kanunu
Bu Kanun ise, olaanst hal ilan edilmi blgede genel gvenlik, asayi ve
kamu dzenini korumak, iddet olaylarnn yaygnlamasn nlemek amacyla
szl ve grntl her trl yayn denetlemek, snrlamak ve yasaklamak yetki-
sini, il ve blge valilerine vermitir. Kanun, geree veya kiilik haklarna aykr ha-
ber yayan ve nakledenlere otuz milyondan yz milyon liraya kadar para cezas ve-
rileceini belirtmitir. Ayrca, zel amala kamunun tela ve heyecann douracak
mahiyette aslsz ve abartl yayn yapanlar para cezasnn yan sra alt aydan iki
yla kadar hapisle cezalandrlr.
Terrle Mcadele Kanunu
Terrle Mcadele Kanunu ise daha ar cezalar iermektedir. Sula ilgili bilgi-
leri haber olarak verip; terrle mcadele grevlilerinin ya da muhbirlerin hviyet-
lerini aklamak ya da yaynlamak suretiyle hedef gsterenler, rgtlerin bildiri ve
170
aklamalarn yaynlayanlar para cezasna arptrlrlar. Hangi yntemle olursa ol-
sun terr rgtyle ilgili veya devletin blnmezlii aleyhine yazl veya szl pro-
paganda yapanlar alt aydan iki yla kadar hapsedilirler ve para cezas derler.
ocuk Mahkemelerinin Kuruluu, Grevleri ve Yarglama Usulleri Hak-
knda Kanun
Bu Kanunda ise, su ilemi on be yandan kklerin yarglanmalar ile il-
gili yayn yasa bulunmaktadr. Bu yasaa ilk uymamada kk bir para cezas,
tekrarnda ise aydan alt aya kadar hapis cezas verilir.
Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu
Bu Kanunun 377. maddesine gre, genel ahlakn, su ilemeye kkrtacak
hallerin, kiilik haklarnn ve kamu gvenliinin gerekli kld hallerde gizli yaplma-
sna karar verilen durumalarn, bu yasaa ramen yaynnn yaplmas n de-
meye tabi para cezas ile cezalandrlr.
Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu
Kanunun 9. maddesi gereince, mal bildirimlerindeki bilgiler ve kaytlar esas
alnarak ierii hakknda aklama ve yaynda bulunulamaz. Aksi takdirde ay-
dan bir yla kadar hapis cezas sz konusudur.
Ayrca, rvet, yolsuzluk ihbarlarnda dava alncaya kadar bilgi vermek ve
yayn yapmak yasaktr. Trk Ceza Kanunu madde 334e gre; yetkili makamla-
rn kanun ve dzenleyici ilemlere gre aklanmasn yasaklad ve nitelii ba-
kmndan gizli kalmas gereken bilgileri temin eden kimseye bir yldan yla ka-
dar hapis cezas verilir.
Adli Sicil Kanunu
Kanuna gre; adli sicilde tutulan bilgiler gizlidir. Bu bilgiler grevlilerce ve ta-
lep zerine verilen kiiler ve kurumlarca aklanamaz. Bu bilgileri aklayanlara
alt aydan bir yla kadar hapis ve be yz bin liradan on milyon liraya kadar para
cezas verilir.
Bankalar Kanunu
Bankalar Kanununun 22/6. maddesine gre, bir bankann itibarn krabilecek ya
da hretine ya da servetine zarar verebilecek bir konuya kasten sebep olan veya
bu yolda aslsz haberler yayanlara yla kadar hapis ve drt milyar liraya kadar
para cezas verilir. simleri belirtilmese dahi bankalarn gvenilirlii konusunda ka-
muoyunda tereddde yol aarak bankalarn mali bnyelerinin olumsuz etkilenme-
Biliim Hukuku
171
sine neden olabilecek nitelikte aslsz haberleri iletiim aralaryla yaynlayanlara
iki milyar liradan drt milyar liraya kadar ar para cezas verilir.
te kredi kartn aldrp, bankann buradaki tutumu sebebi ile dertlenip der-
dini internet yoluyla kamuoyu ile paylaan bir madur vatandan hazin yks
yledir:
Sank mteki bankann itibarn krabilecek, hretine ya da servetine zarar
verebilecek bir hususa kasten sebebiyet vermi, bu yolda aslsz haberler yaym
deildir. Bandan geen ve neticesinden nemli oranda maddi zarara uram
olduu bir olay internet ortamnda bakalar ile paylamak istemi, olay olduu
gibi aktarm, hatta bu arada kartn alndn ge farkettiini dahi belirtmi, kart
alarak kullananlar, imza ve kimlik kontrol yapmadan harcamalara olanak sa-
layan ye iyeri sahiplerini ve tabii bu arada itirazlarn dinlemeyip haksz harca-
malarn tmn kendisinden tahsile kalkan ve nemli bir blmn tahsil eden
bankay eletirmitir. Mteki bankann ye iyeri szlemesinin Sat lemi Ta-
mamlanmadan nce ve Sat Belgesi Dzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar
balkl 4. maddesinde aka, ye iyerinin kendisinden alveri yapan ve kart
ibraz eden kiinin imzasn sat belgesi zerine almak ve bu imzann kart hamili
olup olmadn tespit etmek zere kimlik kontrol yapmak zorunda olduu yazl
bulunmaktadr. Bu maddenin son fkrasnda, ye iyerinin ykmllklerini yerine
getirmemesi durumunda her trl sorumluluun ye iyerine ait olaca, bankann
hibir sorumluluu bulunmad, madde hkmlerine aykr dzenlenen sat bel-
gesi tutarnn ye iyerine denmeyecei, denmi ise bankann bu tutarlar ye
iyeri hesabndan resen geri alma yetkisinin mevcut olduu belirtilmektedir. Ola-
ymzda mteki Bankann 4. madde hkmlerini alveri yapan ye iyerlerine
kar iletmeden san takip etme kolayclna kat ve bundan mutazarrr olan
sann internet ortamnda bu hakszl dier kullanclar ile paylat, bandan
geen olay herhangi bir ey katmadan olduu gibi aktard, aslsz haber yayn-
lamad, dolays ile Bankalar Kanununun 22/6. maddesine muhalefet etmedii
kanaatine varlmtr.
238

Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun
nternette reklm alan ve verenler veya reklm saylacak beyanlarda bulunan-
larn dikkat etmeleri gereken bu Kanunun 16. maddesi gereince ticari reklm ve
ilanlarn; kanunlara, Reklam Kurulunca belirlenen ilkelere, genel ahlaka, kamu d-
zenine, kiilik haklarna uygun, drst ve doru olmalar esastr. Tketiciyi aldatc,
yanltc veya onun tecrbe ve bilgi noksanlklarn istismar edici, tketicinin can
ve mal gvenliini tehlikeye drc, iddet hareketlerini ve su ilemeyi zendi-
rici, kamu saln bozucu, hastalar, yallar, ocuklar ve zrlleri istismar edici
238
07.08.2000 T.C. Takipsizlik Karar. stanbul Cumhuriyet Basn Brosu Say: Hazrlk:
2000/36829, Bas. Mv. 2000/338, Karar: 2000/259
172
reklm ve ilanlar ve rtl reklam yaplamaz. Bu Kanunun 17. maddesine gre;
hukuka aykr bir reklm iin Reklm Kurulu, reklm durdurma, dzeltme yetkisine
sahip olduu gibi ayrca yayn kuruluuna idari para cezas da verebilir. Reklamlarla
ilgili olarak ayrca haksz rekabet yaplmas halinde Borlar Kanunu ve Trk Ticaret
Kanunlarna gre, reklamn durdurulmas, maddi ve manevi tazminat davalarnn
yan sra yayclar bir aydan bir yla kadar hapis cezas ile karlarlar .
Bu Kanunda 7. maddedeki kampanyal satlarda verilen tarihteki teslim edil-
meme hali ve para cezalarna e-ticaretle ilgisi olanlarn dikkat etmesi gerekiyor.
Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakkndaki Kanun
Bu Kanunda seim propagandalar hakknda yazl basn, radyo ve televizyon
aka dzenlendii halde henz internet ile ilgili zel dzenlemeler yaplmam-
tr. Ancak 61. ve 151. maddesinde interneti de kapsar biimde yayn yasaklar ko-
yulmu ve 151. maddesinin bir ve ikinci fkralarnda seim yasaklar baladktan
sonra sz yaz ve sair surette propaganda yapanlara aydan bir yla kadar ha-
pis cezas verilecei dzenlenmitir.
Ayrca oy verme gnnden nceki gnn saat 18.00inden sonra her trl ya-
yn organlar tarafndan seim ve seim sonular ile ilgili haber, tahmin ve yorum
yaplmas yasaktr.
173
V. Blm
e- Ortam: e- Devlet ve e-Ticaret
1. e- Devlet
Trkiyede kamu ynetiminin modernizasyonu asndan uzun sredir bilgi
ve iletiim teknolojilerinden etkin ve verimli bir ekilde yararlanma abalar var-
dr. zellikle, e-devletin geliimi, OECD lkelerindeki genel seyir dorultusunda,
farkl aamalar izlemitir
1970 ve 1980lerde almalar, vergi ve nfus ilemleri gibi baz fonksiyonla-
rn arka ofis uygulamalarnn otomasyonu zerinde younlatrlmtr. 1990larda
ise bilgi toplumu ve bilgiye dayal ekonomiyi gerekletirmeye ynelik almalara
hz ve arlk verilmitir
239
. Bu dnemde, Trkiyenin rekabet gcn artrmaya
ynelik olarak bilgi toplumunun tevik edilmesi, emek youn retimden yksek
katma deerli retime ve dk maliyetli igc yapsndan bilgi tabanl bir eko-
nomide yksek eitimli igcne gei vurgulanmtr. Yenilikilik, bilim ve tekno-
loji ve Trkiyenin BT yetkinliklerinin gelitirilmesi zerinde younlalan bu ikinci
aamada akademisyenler, sivil toplum kurulular, iletmeler ve kamu kesiminin
nemli katklar olmutur. nc aama (2000-2002) e-devleti uygulamaya y-
nelik planlarn gelitirilmesinden olumaktadr. 1990larn sonlar ve 2000lerin ba
uzun vadeli planlar ve yatrmlar asndan elverili bir dnem olmamtr. Hk-
metler, bilgi toplumuna ynelik almalar ve planlar tevik etmelerine ramen,
siyasal ve ekonomik istikrarszlk uygulamay byk lde engellemitir. 2002
yl sonundan itibaren kamu ynetiminin e-devlet yoluyla modernizasyonu tekrar
gndeme alnmtr. Babakan Yardmcs, Ulatrma Bakan ve Sanayi ve Tica-
239
Sayan, Serdar ve dierleri, Factors and Impacts in the Information Society: A Prospec-
tive Analysis in the Candidate Countries -Report on Turkey, European Commission Tech-
nical Report EUR 21383 EN (2004), aktaran: OECD e- Devlet almalar ve Trkiye,
DPT yayn, Ankara, 2007.
174
ret Bakan ile birlikte, e-devletin uygulanmas ile grevlendirilerek e-devlet vizyonu
ve stratejilerini ortaya koyan cra Kurulu oluturulmutur. Kurulun sekretarya hiz-
metlerini, e-devlet giriimlerinde yatrmlar inceleyerek e-devlet stratejisini uygu-
layan Devlet Planlama Tekilat (DPT) stlenmitir. DPTnin stratejisi ortak verita-
banlar, yksek hacimli/yksek deerli e-hizmetler (esas olarak vergi tahsilt ve
sosyal gvenlik demeleri ile sosyal gvenlik, salk ve emeklilik yardmlarnn da-
tm gibi byk nakit akmlarm kontrole ynelik hizmetler), sektrel projeler (rne-
in e-adalet ve e-salk), ortak hizmetler (e-ihale), sektrel dnm (e-renim)
ve snr geileri (gmrk ve ticaret) gibi snrl sayda byk giri
:
zerinde youn-
lamtr. 2003-2004 iin Ksa Dnem Eylem Plan (KDEP) ve onu izleyen 2005
Eylem Plan devreye girmi;. bu planlar, teknik ve hukuki altyap oluturmak, BT
becerilerini gelitirmek, e-hizmetleri uygulamak ve e-renim, e-salk ve e-ticaret
gibi sektrel faaliyetleri ele almak iin bir dizi ulusal dzeyde giriimi iermitir
240
.
Trkiye 2003-2006 dnemindeki balang aamasnda baarl olmutur. Baa-
ryla birlikte yeni glkler ortaya kmtr. Bu durum, kamu kesimi asndan, kri-
tik yatrmlar zerinde odaklanmaya devam etmenin, yatrmlara ynlendirecek bir
kurumsal mimari gelitirmenin ve veri ve hizmetlerin paylamna ynelik kapasite
gelitirmenin nemine iaret etmektedir.
AB e-Devlet Programlarna Katlm
e-Avrupa Giriimi 1999da Helsinkide ABne ye 15 lke iin balatlmtr. e-Avrupa
Giriimine paralel olarak, Trkiyenin de dahil olduu ABne aday lkeleri kapsayan
e-Avrupa+ Giriimi de 2001 ylnda balatlmtr. Haziran 2001de Gothenburgda
e-Avrupa+ Giriimi iin bir eylem plan kabul edilmitir. e-Avrupa+ 2003 ylnda
sona ermitir. Eylem plannn yeni bir srm olan ve 20032005 dnemini kapsa-
yan e-Avrupa

2005, 2002 ylnda balatlmtr. 10 aday lke Mays 2004te AB yesi
olmu ve dolaysyla eylem plannn taraf haline gelmilerdir. e-Avrupa 2005 eylem
plannda, Trkiyenin de dahil olduu aday lkelere gzlemci stats tannmtr.
Trkiye e-devlet abalarn AB Giriimleri ile uyumlulatrmak ve bilgi toplu-
muna ynelik ulusal hedeflerini gelitirmek iin e-Avrupa+ Giriimine katlmtr.
Bu hedefler; bilgi toplumu iin gerekli hukuki ve dzenleyici ereveyi uygulamaya
koyma (e-devlet ve e-ticaret), daha ucuz, daha hzl ve daha gvenli nterneti ge-
litirme; insan kayna becerilerine yatrm yapma, e-ticaret ve e-devlet hizmetle-
rinin gelitirilmesini tevik etmedir. Ancak, ekonomik ve siyasal istikrarszlk nede-
niyle ilerleme yava olmutur.
Trkiye, temel politika hedefleri e-hizmetlerin ve genibantn daha fazla kullanmn
tevik etmek, saysal uurum sorununu ele almak ve kamu hizmetlerini modernletir-
mek olan e-Avrupa 2005 Giriimine de katlmtr. Giriim, zellikle, modern evrimii
e-devlet hizmetleri, gvenli bilgi altyaps ve genibant altyaps zerinde younlamtr.
240
OECD e- Devlet almalar ve Trkiye, DPT yayn, Ankara, 2007.
Biliim Hukuku
175
Trkiye halen 2010 adl en son AB Giriimine gzlemci olarak katlmaktadr.
Bu giriim hedef zerinde younlamaktadr:
1. Bilgi Toplumu ve medya iin tek, ak ve rekabeti Avrupa pazar.
2. Bymeyi tevik etmek, daha fazla ve daha iyi istihdam yaratmak iin BT ara-
trmalarnda yenilikilik ve yatrm.
3. Srdrlebilir kalknmayla tutarl, daha iyi kamu hizmetleri ve yaam kalitesine
ncelik vererek byme ve istihdam tevik eden kapsayc bir Avrupa Bilgi
Toplumu.
241
e-Devletin Geliim Dzeyi
Trkiye e-devlete ilikin uluslararas karlatrmalarda genellikle orta sralarda
yer almaktadr. Trkiye 179 lke arasnda 60. srada yer almtr.. 30 OECD lke-
sine ait veriler, bir lkenin kii basma geliri ile nternet kullanan nfus oran ara-
snda gl bir pozitif iliki olduunu gstermektedir. Baka bir ifadeyle, kii basma
gelir ne kadar yksekse nternet kullanan nfusun oran da o kadar yksektir. Bu
durum, nternet kullanan nfus orannn az sayda birbirinden kopuk etkenin de-
il, birbiriyle etkileim iinde olan birok etkenin sonucu olduunu gstermektedir.
Trkiyede e-devletin balca itici gleri kamu ynetiminin modernizasyonu, bilgi
toplumunun tevik edilmesi, zel sektrn rekabetiliinin artrlmas ve vatanda-
larnn yaam kalitesinin arttrlmasdr.
e-Devlet Stratejik Hedefleri
Trkiyenin 2010 Bilgi Toplumu Stratejisi tasla, e-devlet iin u stratejik he-
defleri ortaya koymutur:
1. Kamu ynetiminin modernizasyonu: Kamu hizmetlerinde etkinlii ve vatanda
memnuniyetini artrma.
2. Vatanda odakl hizmet dnm: e-hizmet says ve kullanm ile memnuni-
yeti artrma.
3. Sosyal dnm: Bilgisayar ve bilgi okuryazarlm artrma, bilgisayar sahip-
liim ve nternet eriimini artrma ve BT becerilerinin gelitirilmesi iin uzaktan
renim imknlar salama.
4. dnyasnda BT: Bilgiye eriimi kolaylatrma ve iletmelerin BT ve e-ticareti
kullanmalarna yardmc olma.
5. Rekabeti ulusal BT sektr: Yazlm ve hizmetlerde daha geni bir i pazar
ve ihracat tevik etme.
241
Avrupa Komisyonu, 2010 - A European Information Society for growth and employ-
ment, Haziran 2005. aktaran: OECD e- Devlet almalar ve Trkiye, DPT yayn, An-
kara, 2007.
176
6. Yaygn ve ucuz iletiim altyaps: Genibant altyapsn gelitirme, son kullanc
maliyetlerini drme ve hizmetler ve altyap iin etkin rekabet ortamn salama.
7. Ar-Ge ve yenilikiliin gelitirilmesi: Ar-Ge faaliyetlerine ncelik verme ve BT
sektrnde kresel pazar taleplerine uygun yeni rnlerin ve hizmetlerin re-
tilmesini tevik etme.
Kamu Ynetiminin Modernizasyonu
e-Devletin nemli bir itici gc kamu ynetimi reformu ve modernizasyonudur,
e-devlet kamu kesiminin modernizasyonuna ilikin aadaki hedeflerin gerekle-
tirilmesinde nemli bir ara olarak grlmektedir:
Etkinliin ve verimliliin artrlmas.
effafln ve hesap verilebilirliin tevik edilmesi.
Vergi gelirlerinin artrlmas.
Yolsuzluun azaltlmas.
Bilgi ve e-hizmetlerin salanmas.
Daha fazla kullanc odakl olma.
Veri paylam ve ortak hizmetleri artrarak birbirinden bamsz ve mkerrer
kaynaklardan veri ve hizmet kullanmn ortadan kaldrma.
Etkinlii ve verimlilii artrma, kamu kesiminin bykl nedeniyle Trkiye iin
zellikle nemlidir
242
.
e-Devlet, hizmet sunma yetki ve sorumluluklarnn, gerekli kaynaklarla birlikte,
merkezi ynetimden blgesel ve yerel dzeye aktarlaca yapsal reform al-
malarnda merkezi bir konumdadr.
e-Devlet kamu ynetiminin baars iin nemli bir ara olabilecei ve ynetimin tm
dzeylerinde kaynaklarn kullanmna ilikin effaflk ve hesap verilebilirlii artrabilece-
ine ilikin yaygn bir kanaat bulunmaktadr. BTin, bilgi ve e-hizmetlerin ayn tarzda
sunulmasn, uzaktan renim ve yerel ynetim personeline eitim verilmesini kolayla-
trabilecei; merkezi ynetimin, reformun nndeki nemli risklerden bazlarn ynetme-
sini salayan denetleme aralarn sunabilecei konusunda grler bulunmaktadr
243
.
242
2004 OECD Trkiye Ekonomi Anketinde yle denilmektedir: Adalet, eitim ve altyap
hizmetleri gibi, byme iin kritik olan temel kamu hizmetlerinde hizmet kalitesini hzl bi-
imde ykseltecek daha proaktif politikalara ihtiya vardr. OECD (2004) Economic Sur-
vey Turkey, Paris Ekim 2004. bkz. OECD e- Devlet almalar ve Trkiye, DPT yayn,
Ankara, 2007.
243
Biliim Hukuku
177
BT sektrnn gelitirilmesi noktasnda, kamu ynetiminde

ve zel sektrde
BT kullanmnn artrlmas, yenilikiliin tevik edilmesi, BT yetkinliklerinin geli-
tirilmesi, Internet altyapsnn geniletilmesi ve kamu kesiminin etkinlii ve verimli-
liinin artrlmas bulunmaktadr.
Bilgi teknolojilerindeki gelimeler kukusuz ki, e- Devlet ynnden kamu yne-
timi ve vatanda ilikilerini rahatlataca gibi, zel sektrn rekabet gcn de ar-
tran bir nitelik kazanacak; e-ticaret noktasnda da yeni ufuklar aacaktr.
e-Ticaret, nternetin kullanmn tevik eden, vatandalar ve iletmeleri nter-
net zerinden alm ve satm yoluyla eiten nemli bir g olmutur. Birok lkede
iletmeler ve vatandalar, kamu kurumlarndan bu yoldan giderek bilgi ve hizmet
sunma kanal olarak nterneti daha fazla kullanmalarn beklemeye balamtr.
Ne yazk ki, e-ticaret Trkiyede henz fazla gelimemitir. Bu durum,
Yerel pazarlarda sat yapan ve yeni bir pazarlama kanalm renmek ve ge-
litirmek iin kaynaklar snrl olan kk ve orta lekli iletmelerin (KOBler)
saysnn fazla olmas,
Gerekli hukuki erevenin (e-imza, szlemeler, ilem gvenlii vb.) olmamas ve
nternete yksek hzl yaygn eriim olmamasndan kaynaklanyor olabilir. Tr-
kiye, nternet bankacl alannda nemli ilerleme kaydetmitir.
e-Ticaret, birok gelimi lkede ekonomik byme ve e-hizmetlere olan ta-
lebin artnda gl bir saik olduundan, devlet, altyapnn gelitirilmesi ile ierik
ve hizmetleri Internet zerinden tek durakl bir i portalyla sunarak e-ticareti te-
vik etmeyi dnebilir.
Firmalarn, yeni kamu e-ihale sistemi ile kamu kurumlaryla elektronik etkile-
imde bulunmasnn zorunlu klnmas nternetin zel sektr tarafndan kullan-
mn artracaktr.
Devletin bilgi toplumu politikalar, bilgi ve e-hizmetlerin salanmas yoluyla va-
tandalarn yaam kalitesini dorudan etkileyebilir. Vatandalara bilgiye eriim te-
minat veren Bilgi Edinme Hakk kanunlar, devleti daha effaf ve hesap verebilir
hale getiren bilgi sunumunun kamu kurumlar tarafndan daha fazla yaplmas ve
seimle gelen temsilciler ve kamu grevlileriyle e-posta araclyla iletiim imkn
bunun rnekleri arasnda saylabilir. Gerekten de, Trkiyede, vatandalarn bilgi
edinme talepleri kamu kurumlan tarafndan sunulan e-hizmetlerin en ok kullan-
lanlarndan birini oluturmaktadr.
178
TRKYE E-DEVLET GSTERGELER
Gstergeler: 2005 Trkiye AB-25
GENEL GSTERGELER
Nfus (milyon) 72 461
Kii bana GSMH (ABD Dolar, cari yatlar ve SAGP) (OECD
Factbook 2006)
7.659* 28.638
GSYH art (%) 5 2
Hane says (milyon) 15 N/A
Sabit Telefon Abone Younluu (100 kii bana) 26 N/A
Mobil Telefon Abone Younluu (100 kii bana) (2005, Trkiye s-
tatistik Kurumu)
64 N/A
Genibant nternet Abone Younluu (100 kii bana) (OECD,
Haziran 2006)
3.0 N/A
NTERNET ERM
(Gstergeler iin kaynak: Eurostat, EUROPA\ European Commission Eurostat ana sayfas\
Data navigation treeUnformation Society Indicators, gncelleme Temmuz 2006)
Internet penetrasyon oran (nfus iinde dzenli olarak bireysel In-
ternet kullanm yzdesi)
14 50
nternet eriimi olan iletmeler 80 91
Genibant nternet balantsna eriimi olan iletmelerin oran 52 63
Evde nternet eriim oran (nternet eriimi olan hanelerin yzdesi) 9 48
te nternet eriim oran (nternet eriimi olan kiilerin yzdesi) 43 41
Eitim yerinde nternet eriim oran (nternet eriimi olan kiilerin
yzdesi)
9 8
Kamu ktphanelerinde nternet eriim oran (nternet eriimi olan
kiilerin yzdesi)
0 7
nternet kafelerde nternet eriim oran (nternet eriimi olan kiile-
rin yzdesi)
37 7
Eriimin ucuzluu (ayda 20 saat nternet eriiminin ortalama aylk ge-
lir iindeki yzde pay) (ITU, Measuring Digital Opportunity 2005)
9.5 N/A
SON AY NDE NTERNET KULLANIMI
(Gstergeler iin kaynak: Eurostat, EUROPAV Avrupa Komisyonu Eurostat ana sayfas\ Veri
gezinme aac BUgi Toplumu Gstergeleri, \Hanelerde ve iletmelerde bilgisayar ve nternet\
Bireysel nternet kullanm, kullanm skl ve yeri, gncelleme Temmuz 2006)
Dzenli olarak nternet kullanan kii oran (16-74 ya grubu)
2
(%) 14 51
nternet Kullanclar (16-74 ya grubu), kentsel (%) 19 57
nternet Kullanclar (16-74 ya grubu), krsal (%) 6 46
nternet Kullanclar (16-74 ya grubu), erkek (%) 19 55
Internet Kullanclar (16-74 ya grubu), kadn (%) 9 47
Biliim Hukuku
179
Gstergeler: 2005 Trkiye AB-25
E-DEVLET KULLANIMI
e-devlet hizmetlerinin evrimii eriilebilirlii3 (arz taraf) (bileik en-
deks) (2006 AB-25 iin)
40 50
e-devlet hizmetlerinin kii baznda kullanm oran - nternet kullana-
rak kamu kurulularyla etkileimde bulunan (bilgi alma, form alma,
doldurulmu formlar iletme) kiilerin oran (%)
6* 23
e-devlet hizmetlerinin i dnyas baznda kullanm oran - nternet
kullanarak kamu kurulularyla etkileimde bulunan (bilgi alma, form
alma, doldurulmu formlar iletme) iletmelerin oran (%)
50 57
AB vatanda e-hizmetleri (12 hizmet) ortalama olgunluk dzeyi
(OECD ve Cap Gemini) (%)
55 68
AB iletme e-hizmetleri (8 hizmet) ortalama olgunluk dzeyi (OECD
ve Cap Gemini) (%)
84 8650
Vatandalar tarafndan yllk vergi beyanlarnn elektronik olarak ve-
rilme oran (toplam vergi beyan iinde %)
55 N/A
letmeler tarafndan yllk vergi beyanlarnn elektronik olarak ve-
rilme oran (toplam vergi beyan iinde %)
69 N/A
KAMU KESMNDE BT YATIRIMLARI
Kamu kesiminde BT btesi (kamu kesimi btesi iinde % oran,
ABD Dolar)
N/A N/A
Bilgi teknolojisi harcamalarnn GSYH iinde % oran N/A 3
E-TCARET
Kiisel kullanm iin nternet zerinden mal ya da hizmet sipari et-
mi/satn alm olan kiiler (%)
3* 18
letmelerin toplam e-ticaret cirosu (toplam ciro iinde %) N/A 2
evrimii sipari alm olan iletmelerin yzdesi (%) 12
KAMU KESMNDE E-HALE VE E-SATINALMA
Tamamen elektronik ihale (kamu almlar iinde e-ihale portallar ile
yaplan ciro oran % )
N/A N/A
Elektronik faturalama (kamu kurumlan iinde %) N/A N/A
BECERLER VE YETKNLKLER
* 2004 yl verileri
** Her tr nternet balants
*** Olgunluk hizmetin teknik gelimilik dzeyidir (bilgilendirme=l
/
form mdixme=2
/
form
gnderme=3, tamamen etkileimli=4)
1
Rakamlar AB-15 iindir.
2
Son 3 ay iinde nternet kullanan kiilerin yzdesi
3
Gsterge her ye devlet iin tamamen evrimii kullanlabilir (etkileimli) olan 20 hizmet-
ten her birinin yzdesi olarak tanmlanmaktadr. Kaynak: Eurostat.; aktaran: OECD e- Dev-
let almalar ve Trkiye, DPT yayn, Ankara, 2007.
180
2. e- Ticaret
Gnmzde internetin gelecei asndan en ok ilgi eken kullanm alanlarn-
dan biri elektronik ticarettir. u anda lkemiz iin milyar dolar bulan e-ticaret hacmi
gn getike gelimekte ve ksa zamanda onmilyarlarca dolar bulmas (yasal d-
zenlemelerin bu ii engeller ynde yaplmamas artyla) beklenmektedir. Milletlera-
ras uyumazlklarda sorunlarn zmlenmesi iin Amerikada ve ABde eitli tas-
lak anlamalar oluturulmutur. ou lkeler vergi ve gmrk yasalaryla var olan
engelleri de birka yllk muafiyetlerle kaldrarak gelimeyi desteklemektedirler.
Bu alanda halen var olan dzenlemeleri inceleyerek bunlarn e-ticarete uygu-
lanmas zerinde durmadan, e-ticaret hakkndaki baz temel kavramlarn kapsam
ve tanmlar zerinde durmak gerekiyor.
nce e-ticaret ksaltmasnn tam hali olan Elektronik Ticareti irdeleyelim. Bu
kavram, bireyler ve kurumlarn; ak a ortamnda (internet) ya da snrl sayda
kullanc tarafndan ulalabilen kapal a ortamlarnda (intranet) yaz, ses ve g-
rnt eklindeki saysal bilgilerin ilenmesi, iletilmesi ve saklanmas temeline da-
yanan ve bir deer yaratmay amalayan ticari ilemlerinin tmn ifade etmek-
tedir. Elektronik ticaret iin bir baka tanm udur. nternet zerinden ve bilgisayar
destei ve telekomnikasyon teknolojisi kullanlarak mal satlmas ve hizmet sunul-
mas, rnlerin ve hizmetlerin tantlmas ve bunlarn ticari amalarla piyasaya arz
edilmesi, satlarn yaplmas ve sat bedellerinin tahsil edilmesi.
244
Bu erevede,
ticari sonular douran ya da ticari faaliyetleri destekleyecek olan eitim, kamuo-
yunu bilgilendirme, tantm-reklam vb. amalar iin elektronik ortamlarda yaplan
ilemler de elektronik ticaret kapsamnda deerlendirilmektedir. Elektronik ticaret;
teknik tanm erevesinde tam olarak otomatiklemi ilemleri ifade etmekte ise
de, eitli boyut ve niteliklerde birey ve makine destei ile gerekletirilen yar oto-
matik ilemlerin de elektronik ticaret kapsamnda deerlendirilmesi gerekir.
Her ne kadar elektronik ticaret sz konusu olduunda ilk akla gelen rnler
posta ve paket posta servisleri araclyla geleneksel yntemlerle el deitiren
boyutlu, fiziki rnler olsa da, elektronik olarak pazara sunulanlarn nemli bir
ksm bilgisayar programlar, elence materyali, danmanlk gibi maddi olmayan
sunumlardr.
245
e-Ticaretin kapsam hakknda unlar da sylemek gerekir.
246
E-ticaret kapsamn-
daki en youn alveri elle tutulabilen maddi mal satmdr. Teknik anlamda ne tr
bir mal olduu tartlsa da internet uygulamas asndan gelimeyi douran grup
ise, dijital rn satdr. Digital rnlerde her iki taraf da edimlerini internet ze-
244
Blent Szer, Elektronik Szlemeler, stanbul, 2002, s.21 den naklen.
245
D Ticaret Mstearl, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu, Elektronik Ticaret Hu-
kuk alma Grubu Raporundan alnmtr.
246
Daha geni bilgi iin bkz. Blent Szer, s.22 v.d.
Biliim Hukuku
181
rinden ve elektronik ortamda ifa etmektedirler. Satc borcunu, zerinde anlama
salanm bulunan maln, alc tarafndan indirilmesi (download) ile yerine getirmi
olmaktadr. Alc ise mal bedelini kredi kart, banka havalesi gibi elektronik ortam
aralarn kullanarak demektedir. u anda zellikle elenceye ynelik oyunlar, m-
zikler, filmler ve bilgisayar programlar dijital rn grubunu oluturmaktadr.
nternet ticaretindeki dierleri ise bilgi ve hizmet satlardr. Bilgi temininde, ey-
lem sadece istenen ve doru bir bilginin iletilmesinden ibarettir, kar taraf herhangi
bir taahht stlenmemekte dolaysyla kar taraftan herhangi bir davran bekle-
nilmemektedir. Bilgi temininde hava raporu verilmesinden, uak tarifelerinin, banka
faizlerinin, dviz kurlarnn, Yarg ile ilgili karar ve mevzuatn, borsa bilgi ve yorum-
lar veya adreslerinin yaynlanmasna kadar ok geni bir alan kapsayan faaliyet
sz konusu olabilir.
247
Bunlara parasal hizmetler, havale, virman gibi bankaclk
ve para transferi ilemleri, otel rezervasyonu yaplmas gibi ve kar tarafn taah-
hdn yine bir fizik ilem ile ifa edebilecei faaliyetler rnek olarak gsterilebilir.
Elektronik ticarette en ok tartlan konularn banda gelen Elektronik mza;
bir veri mesajnda bulunan veya ona eklenen ya da mesaj ile mantksal bir ba-
lants kurulabilen, bireyin kimliini tantan ve bireyin veri mesajnn ieriini onay-
ladn gsteren elektronik formattaki imzadr.
248

Elektronik ticaretin geliebilmesi ve kullanclar tarafndan benimsenebilmesinin
ilk art; internet sistemine duyulan gvenin salanmasdr. Taraflar arasnda ile-
tilen bilginin gizlilii, btnl ve taraflarn kimliklerinin doruluu kurulacak olan
teknik ve yasal altyap ile garanti edilebilmelidir. Sz konusu artlar elektronik imza
ile salanabilmektedir. Bu nedenle, elektronik ticaretle ilgili almalarda ileri bir ok
lkenin yasal dzenlemelerde ncelii elektronik imza mevzuat almalarna ver-
meleri bir rastlant deildir. Elektronik imza yasalar halen Almanya, Singapur, ABD
gibi lkeler ile 2004den itibaren Trkiyede uygulanmaktadr.
Elektronik imza, gnmz teknolojisinde eitli ekillerde olabilmektedir. Ha-
len kullanlan imza dosyalarnn en bilinenleri, biyometrik teknik (kullancnn par-
mak ya da el izi, gz retinas vb. kiiye has zellikler) ile oluturulan imzalar ve
saysal imzalardr.
249
Elektronik ortamda bilgi ileten kullancnn kimliinin doruluunu garanti eden,
ayn zamanda ak anahtar veri tabanna sahip kurulular ise onay makam veya
elektronik sertifika hizmet salaycs kavram altnda anlmaktadr.
247
Sait Gran,Teoman Aknal, Kksal Bayraktar, Erdener Yurtcan, Abuzer Kendigelen,
nder Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, stanbul
2000., s.30-31
248
Daha geni bilgi iin bkz. Leyla Keser Berber, nternet zerinden Yaplan lemlerde
Elektronik Para ve Digital mza, Ankara, 2002, s.119 v.d.
249
kuku alma Grubu Raporundan alnmtr.
182
Birlemi Milletler Genel Kurulunun 1996da New York da yaplan toplantsnda
Elektronik Ticarete likin Model Kanun ve konuya ilikin Yasal Rehberin kabul edil-
mesinden sonra, saysal imza ve onay makamlar ile ilgili olarak dier lkelerin
mevcut dzenlemelerinden de yararlanlmak suretiyle taslak bir metin hazrlanm-
tr. Bu taslak, lkemiz tarafndan yasal dzenlemelerin hazrlanmasnda deerlen-
dirilerek 15.01.2004 tarihinde Elektronik mza Kanunu hazrlanmtr. Bu konu ile-
ride ayr bir blmde genie incelenecektir.
Tm dier alverilerde olduu gibi internet alverilerinde iliki; taraflarn alm
ve satm konusundaki artlar hakknda anlamalar ile olumaktadr. Internet yolu
ile giriilen ilikilerde szlemelerin kurulmas; (elektronik imza kullanlmas
hari) ekil serbestsi olduu srece mmkndr. Hukukumuzda szlemeler
asndan ekil serbestsi esastr. Bu nedenle taraflar kural olarak istedikleri e-
kilde, szl ya da yazl szlemeyi yapabilirler. Ancak internet zerinde ya-
zl szleme yapabilmek iin elektronik imza gereklidir.
Kanun koyucu istisnai de olsa, ilerde ayrntl aklayacamz zere, baz tip
szlemeler iin yazl ve bazlar iinde resmi makamlar nndeki resmi ekil
artn zorunlu klmtr. zellikle elektronik imza kullanlmyorsa yazl ve hibir e-
kilde resmi ekil ngrlen szlemeler u anki mevzuat gereince internet zerin-
den yaplamaz. Borlar Kanununun 13. maddesine gre; yazl olmas icap eden
akitlerde, bor stlenenlerin imzalar bulunmak lazmdr. Kanunda, aksi ka-
nunda yazl olmadka imzal bir mektup veya asl borcu zerine alanlar ta-
rafndan imza edilmi olan telgrafname yazl ekil yerine geer. hkm yer
almaktadr. Ayn Kanunun mza balkl 14. maddesinde; imza zerine bor
alan kimsenin el yazs olmak lazmdr. Bir alet vastasyla vazolunan imza,
ancak rf ve adete kabul olunan hallerde ve hususiyle ok miktarda teda-
vle karlan kymetli evrakn imzas lazm geldii takdirde kafi addolunur.
Krlerin imzalar usulen tasdik olunmadka yahut imza ettikleri zaman mu-
amelenin metnine vakf olduklar sabit olmadka onlar ilzam etmez hkm
bulunmakta idi. Ayrca, Borlar Kanununun mza Makamna Kaim Olacak aret-
ler balkl 15. maddesinde de; imza vazna muktedir olmayan her ahs, imza
yerine usulen tasdik olunmu ve el ile yaplm bir alamet vazetmeye, yahut
resmi bir ahadetname kullanmaya mezundur. Kambiyo poliesine mteal-
lik hkmler mahfuzdur denilmektedir.
250
2004 ylnda ise, Elektronik mza Kanunu ile Borlar Kanununun 14. maddesine
gvenli elektronik imza elle atlan imza ile ayn ispat gcn haizdir hkm
eklenmitir. Elektronik mza Kanununun 5. maddesinde ise; gvenli elektronik
imza, elle atlan imza ile ayn hukuki sonucu dourur. Kanunlarn resmi ekle
veya zel bir merasime tabi tuttuu hukuki ilemler ile teminat szlemeleri
gvenli elektronik imza ile gerekletirilemez hkm getirilmitir.
250
Biliim Hukuku
183
Bu hkmler dorultusunda internet uygulamasna baktmzda; yazl ola-
rak bilgisayar zerinde szleme yapld iddiasnn Trk Hukuku asndan sa-
dece elektronik imza kullanlmas halinde kabul edilecei, elektronik imza kullanl-
mamsa yazl szlemelerde elle atlm imza art olduundan, yazl szleme
yapld iddiasnn kabul edilemeyeceini kesinlikle syleyebiliriz.
3. e- mza (Elektronik mza)
15.01.2004 tarihinde kabul edilen Elektronik mza Kanunu, 23.01.2004 tarihinde
Resmi Gazetede yaynlanarak, 24.07.2004 tarihinden sonra yrrle girmitir.
Bu Kanun; elektronik imzann hukuki yapsn, elektronik sertifika hizmet sala-
yclarnn faaliyetlerini ve her alanda elektronik imzann kullanmna ilikin ilem-
leri kapsar. Kanun aadaki baz tanmlamalar getirmitir.
Elektronik veri: Elektronik, optik veya benzeri yollarla retilen, tanan veya
saklanan kaytlar.
Elektronik imza: Baka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle man-
tksal balants bulunan ve kimlik dorulama amacyla kullanlan elektronik veri.
mza sahibi: Elektronik imza oluturmak amacyla bir imza oluturma aracn
kullanan gerek kii.
mza oluturma verisi: mza sahibine ait olan, imza sahibi tarafndan elektro-
nik imza oluturma amacyla kullanlan ve bir ei daha olmayan ifreler, kriptogra-
fik gizli anahtarlar gibi veriler.
mza oluturma arac: Elektronik imza oluturmak zere, imza oluturma ve-
risini kullanan yazlm veya donanm arac.
mza dorulama verisi: Elektronik imzay dorulamak iin kullanlan ifreler,
kriptografik ak anahtarlar gibi veriler.
Zaman damgas: Bir elektronik verinin, retildii, deitirildii, gnderildii, aln-
d ve/veya kaydedildii zamann tespit edilmesi amacyla, elektronik sertifika hiz-
met salaycs tarafndan elektronik imzayla dorulanan kayt.
Elektronik sertifika: mza sahibinin imza dorulama verisini ve kimlik bilgile-
rini birbirine balayan elektronik kayt.
251
- Nitelikli elektronik sertifikaya dayanarak imza sahibinin kimliinin tespitini sa-
lama.
- mzalanm elektronik veride sonradan herhangi bir deiiklik yaplp yaplma-
dnn tespitini salama.
251
Elektronik mza Kanunu, Kanun No:5070, Kabul Tarihi: 15.01.2004., Resmi Gazete,
23.01. 2004/ 25355.
184
Gvenli elektronik imza oluturma aralar; imzalanacak verinin imza sahibi d-
nda deitirilememesini ve bu verinin imza sahibi tarafndan imzann oluturul-
masndan nce grlebilmesini salar.
Kanunun 5. maddesine gre; gvenli elektronik imza, elle atlan imza ile ayn
hukuki sonucu dourur. Ancak kanunlarn resmi ekle veya zel bir merasime tabi
tuttuu hukuki ilemler ile teminat szlemeleri gvenli elektronik imza ile gerek-
letirilemez. Kanunun 22. maddesi ile Borlar Kanununun 14. maddesine gvenli
elektronik imza elle atlan imza ile ayn ispat gcn haizdir hkm eklenmitir.
Yine Kanun ile Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununa 295. maddeden sonra gel-
mek zere usulne gre gvenli elektronik imza ile oluturulan elektronik veriler
senet hkmndedir, bu veriler aksi ispat edilinceye kadar kesin delil saylrlar, dava
srasnda bir taraf kendisine kar ileri srlen ve gvenli elektronik imza ile olu-
turulmu veriyi inkr ederse, bu Kanunun 308. maddesi kyas yoluyla uygulanr
hkm ile 295/A maddesi eklenmi, ispat ve delil sorunu zlmtr.
Elektronik mza Kanununun 8. maddesine gre; elektronik sertifika hizmet
salaycs, elektronik sertifika, zaman damgas ve elektronik imzalarla ilgili hiz-
metleri salayan kamu kurum ve kurulular ile gerek veya zel hukuk tzel kii-
lerdir. Elektronik sertifika hizmet salaycs, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumuna
yapaca bildirimden iki ay sonra faaliyete geer. Kurum, gerekli gvenlik artlarn-
dan birinin eksikliini veya yerine getirilmediini tespit ederse, bu eksikliklerin gi-
derilmesi iin, elektronik sertifika hizmet salaycsna bir ay gememek zere bir
sre verir, bu sre iinde elektronik sertifika hizmet salaycsnn faaliyetlerini dur-
durur. Srenin sonunda eksikliklerin giderilmemesi halinde elektronik sertifika hiz-
met salaycsnn faaliyetine son verir. Elektronik sertifika hizmet salaycs re-
tilen imza oluturma verisinin bir kopyasn alamaz veya bu veriyi saklayamaz.
Elektronik sertifika hizmet salaycs; nitelikli elektronik sertifika sahibinin ta-
lebi, salad nitelikli elektronik sertifikaya ilikin veri tabannda bulunan bilgilerin
sahteliinin veya yanllnn ortaya kmas veya bilgilerin deimesi veya nite-
likli elektronik sertifika sahibinin fiil ehliyetinin snrlandnn, iflsnn veya gaip-
liinin ya da lmnn renilmesi durumunda vermi olduu nitelikli elektronik
sertifikalar derhal iptal eder. Elektronik sertifika hizmet salaycs, nitelikli elektro-
nik sertifikalarn iptal edildii zamann tam olarak tespit edilmesine imkn veren ve
nc kiilerin hzl ve gvenli bir biimde ulaabilecei bir kayt oluturur. Elekt-
ronik sertifika hizmet salaycs, faaliyetine son vermesi ve vermi olduu nitelikli
elektronik sertifikalarn baka bir elektronik sertifika hizmet salaycs tarafndan
kullanmnn salanamamas durumunda vermi olduu nitelikli elektronik sertifi-
kalar derhal iptal eder. Elektronik sertifika hizmet salaycsnn faaliyetine Kurum
tarafndan son verilmesi halinde Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu, faaliyetine
son verilen elektronik sertifika hizmet salaycsnn vermi olduu nitelikli elektro-
nik sertifikalarn baka bir elektronik sertifika hizmet salaycsna devredilmesine
Biliim Hukuku
185
karar verir ve durumu ilgililere duyurur. Elektronik sertifika hizmet salaycs ge-
mie ynelik olarak nitelikli elektronik sertifika iptal edemez (EK, md. 11.).
Elektronik sertifika hizmet salaycs; elektronik sertifika talep eden kiiden,
elektronik sertifika vermek iin gerekli bilgiler hari bilgi talep edemez ve bu bilgi-
leri kiinin rzas dnda elde edemez, elektronik sertifika sahibinin izni olmaks-
zn sertifikay nc kiilerin ulaabilecei ortamlarda bulunduramaz ve elektro-
nik sertifika talep eden kiinin yazl rzas olmakszn nc kiilerin kiisel verileri
elde etmesini engeller. Bu bilgileri sertifika sahibinin onay olmakszn nc kii-
lere iletemez ve baka amalarla kullanamaz (EK, md. 12.).
Elektronik sertifika hizmet salaycsnn, elektronik sertifika sahibine kar so-
rumluluu genel hkmlere tbidir. Elektronik sertifika hizmet salaycs, bu Ka-
nun veya bu Kanuna dayanlarak karlan ynetmelik hkmlerinin ihlli suretiyle
nc kiilere verdii zararlar tazminle ykmldr. Elektronik sertifika hizmet sa-
laycs kusursuzluunu ispat ettii takdirde tazminat deme ykmll domaz.
Elektronik sertifika hizmet salaycs, sz konusu ykmllk ihllinin istihdam et-
tii kiilerin davranna dayanmas halinde de zarardan sorumlu olup, elektronik
sertifika hizmet salaycs, bu sorumluluundan Borlar Kanununun 55. madde-
sinde ngrlen trden bir kurtulu kant getirerek kurtulamaz. Nitelikli elektronik
sertifikann ierdii kullanm ve maddi kapsamna ilikin snrlamalar hari olmak
zere, elektronik sertifika hizmet salaycsnn nc kiilere ve nitelikli elekt-
ronik imza sahibine kar sorumluluunu ortadan kaldran veya snrlandran her
trl art geersizdir. Elektronik sertifika hizmet salaycs, bu Kanundan doan
ykmllklerini yerine getirmemesi sonucu doan zararlarn karlanmas ama-
cyla sertifika mali sorumluluk sigortas yaptrmak zorundadr. Sigortaya ilikin usul
ve esaslar Hazine Mstearlnn gr alnarak Bilgi Teknolojileri ve letiim Ku-
rumu tarafndan karlacak ynetmelikle belirlenir. Elektronik sertifika hizmet sa-
laycs, nitelikli elektronik sertifikay elektronik imza sahibine sigorta ettirerek tes-
lim etmekle ykmldr (EK, md. 13.).
Yabanc bir lkede kurulu bir elektronik sertifika hizmet salaycs tarafndan
verilen elektronik sertifikalarn hukuki sonular milletleraras anlamalarla belir-
lenir. Yabanc bir lkede kurulu bir elektronik sertifika hizmet salaycs tarafn-
dan verilen elektronik sertifikalarn, Trkiyede kurulu bir elektronik sertifika hizmet
salaycs tarafndan kabul edilmesi durumunda, bu elektronik sertifikalar nitelikli
elektronik sertifika saylr. Bu elektronik sertifikalarn kullanlmas sonucunda do-
acak zararlardan, Trkiyedeki elektronik sertifika hizmet salaycs da sorumlu-
dur (EK, md. 14.).
Elektronik mza Kanununun 15. maddesine gre; elektronik sertifika hizmet
salayclarnn bu Kanunun uygulanmasna ilikin faaliyet ve ilemlerinin dene-
timi Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunca yerine getirilir. Kurum, gerekli grd
186
zamanlarda elektronik sertifika hizmet salayclarn denetleyebilir. Denetleme s-
rasnda, denetleme yapmaya yetkili grevliler tarafndan her trl defter, belge ve
kaytlarn verilmesi, ynetim yerleri, binalar ve eklentilerine girme, yazl ve szl
bilgi alma, rnek alma ve ilem ve hesaplar denetleme isteminin elektronik serti-
fika hizmet salayclar ve ilgililer tarafndan yerine getirilmesi zorunludur.
Kurum ykmllklerini yerine getirmeyen hizmet salayclarna 18. maddeye
gre eitli idari para cezalar verir. Bu cezalara kar tebli tarihinden itibaren en
ge yedi gn iinde yetkili idare mahkemesine itiraz edilebilir. tiraz, verilen ceza-
nn yerine getirilmesini durdurmaz. tiraz, zaruret grlmeyen hllerde, evrak ze-
rinden inceleme yaplarak en ksa srede sonulandrlr. tiraz zerine verilen ka-
rarlara kar Blge dare Mahkemesine bavurulabilir. Blge dare Mahkemesinin
verdii kararlar kesindir. dari para cezas gerektiren 18. maddedeki sular ile-
yenlerin bu sular iledikleri tarihten itibaren geriye doru yl iinde ikinci kez
ilemeleri hlinde para cezalar iki kat olarak uygulanr, nc kez ilemeleri ha-
linde Kurum tarafndan elektronik sertifika hizmet salayclar hakknda kapatma
cezas verilir. Kapatma cezasna kar tebli tarihinden itibaren en ge yedi gn
iinde yetkili idare mahkemesine itiraz edilebilir. tiraz, yetkili makam tarafndan ve-
rilen kapatma kararnn yerine getirilmesini durdurmaz. tiraz, zaruret grlmeyen
hallerde, evrak zerinden inceleme yaplarak en ksa srede sonulandrlr. ti-
raz zerine verilen kararlara kar Blge dare Mahkemesine bavurulabilir. Blge
dare Mahkemesinin verdii kararlar kesindir.
Kanunun 16. ve 17. maddelerinde baz sahteciliklere ilikin hapis ve para ce-
zas getirilmitir. Madde 16ya gre, elektronik imza oluturma amac ile ilgili kii-
nin rzas dnda; imza oluturma verisi veya imza oluturma aracn elde eden,
veren, kopyalayan ve bu aralar yeniden oluturanlar ile izinsiz elde edilen imza
oluturma aralarn kullanarak izinsiz elektronik imza oluturanlar bir yldan yla
kadar hapis ve beyz milyon liradan aa olmamak zere ar para cezasyla ce-
zalandrlrlar. Yukardaki fkrada ilenen sular, elektronik sertifika hizmet salay-
cs alanlar tarafndan ilenirse bu cezalar yarsna kadar artrlr. 16. maddedeki
sular nedeniyle oluan zarar ayrca tazmin ettirilir. 17. maddeye gre; tamamen
veya ksmen sahte elektronik sertifika oluturanlar veya geerli olarak oluturulan
elektronik sertifikalar taklit veya tahrif edenler ile yetkisi olmadan elektronik serti-
fika oluturanlar veya bu elektronik sertifikalar bilerek kullananlar, fiilleri baka bir
su olutursa bile ayrca, iki yldan be yla kadar hapis ve birmilyar liradan aa
olmamak zere ar para cezasyla cezalandrlrlar. Bu sular elektronik sertifika
hizmet salaycs alanlar tarafndan ilenirse cezalar yarsna kadar artrlr ve
oluan zarar ayrca tazmin ettirilir.
Bu aklamalarmzn banda, szl szlemeler asndan, imza yoksa ve ya-
zl szleme olumasa bile taraflar arasnda bir szlemenin kurulabilmesi ve baz
artlar dorultusunda taraflar balamasnn mmkn olduunu sylemitik. imdi
bu konuyu ayrntl olarak inceleyelim.
Biliim Hukuku
187
A. NTERNET ORTAMINDA SZLEMENN KURULMASI
Trk hukukunda szlemenin nasl kurulaca hususu Borlar Kanununun ilk
maddesinde dzenlenmitir. Buna gre, bir szlemenin kurulmas iin taraflarn
karlkl ve birbirine uygun irade aklamasnda bulunmas gerekir. Gerek Borlar
Kanununun anlan maddesinden, gerekse szleme tanmndan bir szlemenin
kurulabilmesi iin; szleme taraflarnn bulunmas ve irade beyanlarnn birbi-
rine uygunluu gerekir. O halde eer karlkl bir grme ve yazmada bu un-
surlar varsa en azndan szl szlemenin bulunduu ileri srlebilir. Bu ilk ak-
lamadan sonra imdi de szleme oluma aamalarn inceleyelim.
Szleme yapan taraflardan birisinin ncelikle kar tarafa bir szleme yapma
teklifinde bulunmas zorunludur. lk olarak aklanan bu iradeye icap ad verilir.
cab takiben, dier tarafn buna cevap vermesi ve kendisinin szlemeyi yapma
ynndeki iradesini belirtmesi zorunludur. cab takip eden bu irade beyanna ise
kabul ad verilir (BK, md. 3 vd.).
Szlemenin hangi andan itibaren taraflara yklenim getirmeye balamas ba-
kmndan; hazrlar arasndaki szlemeler ile hazr olmayanlar arasndaki szle-
meler birbirinden farkl hkmlere tabi klnmtr (BK, md. 4-5.).
Hazrlar arasnda yaplan szlemelerde, icabn hemen kabul edilmesi gere-
kir ve kabul beyan ile birlikte szleme ayn anda hkmlerini dourmaya balar
ve kurulmu olur. cap hemen kabul edilmezse szleme kurulmu olmaz. Hazr
olmayanlar arasnda yaplan szlemelerde ise; icap yapan taraf, makul bir sre
boyunca yapt icap ile bal olacak ve kar tarafn kabul haberini bekleyecektir.
Kabul haberi gnderildii anda szleme hkmlerini dourmaya balar ve kabul
haberi icapya ulat anda da kurulmu olur (BK, md.4-6).
252

Ancak, kabul beyannn icapya ulamas ile gnderilme an arasnda pek uzun
bir zaman gemediinden, kural olarak elektronik ortamda yaplan bir szleme-
nin kurulmas an ile hkm ve sonularn dourmaya balad tarih ayn tarihtir.
Ancak icapnn, muhatabn kabul beyann gnderdii zamanda eitli sebeplerle
(izin, hastalk ve benzeri) kabul beyann ayn gn renememesi mmkndr ya da
yanl adres nedeniyle hi renememesi mmkndr
253
. Bu takdirde, kabul beya-
nnn icap tarafndan renilmesi ile akit kurulacak, muhatap tarafndan kabul be-
yann gnderildii tarihte ise ticari szleme hkmlerini dourmaya balayacaktr.
254
252
ebnem Akipek, zel Hukuk ve nternet, net Tr 99 Kasm 1999 Hukuk Konferans Teb-
lii http://74.125.77.132/search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/
hukuk.html+%22%C4%B0ki+bilgisayar+arac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1yla
+kurulan+basit+ili%C5%9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (20.04.2010).
253
Daha geni bilgi iin bkz: Mete zgr Falcolu, Trk Hukukunda Elektronik Satm Sz-
lemesi ve Kuruluu, Ankara, 2004, s. 160.
254
188
Internet araclyla bir szleme yaplmak istendiinde de esas olarak belirt-
tiimiz bu hkm uygulanacaktr. Dolaysyla internet araclyla giriilen szle-
menin kurulup kurulmadn ve kurulduysa zamann belirlemek iin, ncelikle bu
szlemenin hazrlar arasnda m, yoksa hazr olmayanlar arasnda m akdedildi-
inin belirlenmesi gerekir.
Bu husus, internet ortamnda szleme yaparken karmza kabilecek birka
farkl senaryo zerinden ayr ayr dnlmelidir.
255
1- ki Bilgisayar Araclyla Kurulan Basit liki : Bu durum karmza genellikle
arada bir servis sunucu (server) olmakszn szleme yapmak isteyen tarafla-
rn, kendi bilgisayarlar banda, e-mail (e-posta), video konferans veya chat
yapma (karlkl konuma/yazma) yoluyla, ayn anda haberlemesi halinde
kar. ki bilgisayar araclyla kurulan bu basit ilikiyi, telefon araclyla ya-
plan szlemelere benzetmek mmkndr. Hukukumuzda telefon araclyla
yaplan szlemeler, kural olarak hazrlar arasnda yaplm kabul edilmektedir.
Dolaysyla icap, hemen bir kabul cevab bekleyecek ve kabul haberi icap-
nn bilgisayarna ulat anda da szleme kurulmu olacaktr
256
.
2- Ortak Bir veya Birden Fazla Servis Sunucu Araclyla Kurulan liki: Szleme
yapmak isteyen taraflarn her ikisinde de kullanld bir servis sunucu olmas
halinde bu iliki karmza kar. Szlemeye ilikin tm bilgiler bu servis sunucu
veya sunucular araclyla iletildiinden szleme ile hi ilgisi olmayan nc
kiiler araya girmi olur. Servis sunucu ile balant kurulmad srece, szle-
meye katlan taraflarn birbirine bilgi gndermesi, irade beyanlarn aklamas
ve kendilerine gnderileni renmesi mmkn deildir. Bu nedenle, belirttii-
miz senaryo bakmndan hazr olmayanlar arasnda akdedilen bir szlemenin
varlnn kabul edilmesi gerekir. Dolaysyla hazr olmayanlar arasndaki sz-
lemeler bakmndan yaptmz aklamalar, bu senaryo iin de geerli olur.
Ancak byle bir szlemede, taraflarn ve servis sunucularn farkl farkl lke-
lerde olmas halinde, nemli sorunlar ortaya kabilecei, zellikle szleme-
nin Devletler zel Hukuku ilkeleri de dikkate alnarak kurulduu yerin belirlen-
mesinin zor olaca bir gerektir.
3- Satcnn Kendisine Ait Web Sitesinin Bulunmas: Taraflardan birinin ki bu taraf
genellikle satc ya da hizmet sunan konumundaki taraftr, kendisine ait Web si-
tesinin bulunmas durumunda bu iliki karmza gelir. Satc veya hizmet sunan;
kendisine, satt mal ya da hizmete ve szleme yapma koullarna ilikin bilgileri
Web sayfasnda, szleme yapmak isteyebilecek dier tarafa sunar. Burada da
hazr olmayanlar asndan icap ve kabul ile szleme kurulmas sz konusudur.
255
lii http://74.125.77.132/search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/
+kurulan+basit+ili%C5%9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (20,04.2010).
256
ebnem Akipek, zel Hukuk ve nternet, net Tr 99 Kasm 1999
Biliim Hukuku
189
Yukardaki senaryolarda taraflarca birbirlerine sunulan bu bilgiler, daha nce
belirttiimiz szlemenin esasl unsurlarn ierir ve satc ya da hizmet sunan ta-
rafndan balanma niyeti ile sunulursa bu iliki icap ve kabul olarak deerlen-
dirilecek, bylece szleme kurulmu olacaktr.
Aksi takdirde, yani satc ya da hizmet sunann balanma ve szleme kurma
iradesini tam olarak ortaya koymamas durumunda, verilen bilgiler icaba davet
olarak deerlendirilecek; bu bilgileri grp de szleme yapmak isteyecek kiiden
icap beklenecektir. Gelecek icaba gre satc ya da hizmet sunan, icapya kabul
beyann gnderip, bu beyan ona ulat anda szleme kurulacaktr. Bilhassa
satcnn beyan ettii szleme artlar, rnein stoklarn msait olmas, ilemin
ancak belirlenen corafi alan iinde yaplabilecei veya szlemenin sadece belli
artlara uyan kiiler ile kurulaca veya aka bunun bir icaba davet olduu gibi
kaytlar sz konusuysa genellikle kabul edilen gr, satc durumunda olann
icaba davette bulunduu ve alc durumuna girecek olan tarafn bu davet ze-
rine bulunaca icabn satc tarafndan kabul zerine szlemenin kurulduu
yolundadr.
257
Web siteleri zerindeki sat iradesi ngiliz ve Almanya Hukukla-
rnda icaba davet olarak kabul edilmektedir. Avrupa Topluluu Hukukunda ise 17
Temmuz 2000 tarihinde yrrle giren Elektronik Ticaret Direktifinde web site-
lerindeki sat iradesi icap olarak kabul edilmektedir. Trk hukukunda web site-
lerindeki sat iradeleri stoklarn msait olmas, ilemin ancak belirlenen coraf
alan iinde yaplabilecei veya szlemenin sadece belli artlara uyan kiiler ile
kurulaca veya aka bunun bir icaba davet olduu gibi kaytlar sz konusu
deilse icap kabul edilmektedir.
258
Sonu olarak, szlemelerin hazrlar arasnda m yoksa gaipler arasnda m
yapldnn tayini hakknda Borlar Kanununun 4/II., 5. ve 10. maddelerini dik-
kate almak gerekecektir. Sz konusu hkmlerden kan sonu, hazr olmayan-
lar arasndaki akitten sz edilmesi iin arada zaman ve mesafe unsurlar bulun-
mas lzumudur. Karlkl mzakere imkn olan hallerde ise Borlar Kanunu 4/
II. maddesine gre, hazrlar arasndaki akitten sz edilebilmektedir. Bu hkmler
karsnda, asgar olarak, taraflarn birbirleriyle dorudan ve ayn anda iliki kurma-
d, icap ve kabullerin serverlarda bekledii halleri ve web sayfalarndan yaplan
szlemeleri, hazr olmayanlar arasnda yaplm szleme; buna karlk e-mail
ve chat ile karlkl iletiim kurarak yaplan szlemeleri, hazrlar arasnda yapl-
m szleme olarak kabul etmek imkn vardr.
Bylece ekil serbestlii olan szl szlemelerde icap ve kabul aamas ta-
mamlanmsa ve taraflarn irade beyanlar birbirine uygunsa szleme kurulmu
olur ve sonularn dourmaya balar.
257
Sait Gran,Teoman Aknal, Kksal Bayraktar, Erdener Yurtcan, Abuzer Kendigelen, n-
der Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s.30-31
258
Blent Szer, s. 94 v.d.
190
Burada nternet Hukuku asndan belirtmeliyiz ki; 2003 ylnda 4822 sayl Ka-
nun ile 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakkndaki Kanuna (TKHK) eklenen 9
A maddesinde; interneti de kapsar biimde bir taraf tketici olan ilikiler asn-
dan elektronik ortamlarda elektronik teyit (kabul) sistemi ile szleme yaplabile-
cei hkme balanmtr. Szlemenin kurulmasndan sonra, szlemenin koulla-
rn ispat ve taraflarn ykmllklerini yerine getirip getirmedii konularnda kan
uyumazlklar aadaki blmde incelenecektir.
Burada Borlar Kanunundaki ilan yoluyla icapta bulunma hkmlerini de
deerlendirmekte fayda var. lan yoluyla bir bedel vadeden bedeli vermeye
mecburdur. Eer ilan edilen i meydana gelmemise ilan veren vaat ettii be-
deli gememek zere kar tarafn harcamalarn karlayarak vaatten dnebi-
lir. Fakat ilan veren vaat edilen iin gereklemeyeceini ispat ederse bu har-
camalar da demesine gerek kalmaz (BK, md. 8). Yargtay zellikle dergi ve
gazetelerin yapt yarmalarda vaat edilen eylerin verilmemesi zerine Me-
deni Kanunun 2. maddesindeki iyi niyet ve duyulan gven kavramlarn esas
alarak hediyelerin aynen teslimi veya bedelinin denmesine karar vermektedir.
259

Bu tip ilanlarda kimi zaman ekili koyulmaktadr. Bu halde de ilgililer ekili
bedelleri kadar Milli Piyango daresine teminat verdiklerinden ncelikle bura-
dan tazminatn tahsili mmkndr. Bu hkmler internetteki ilanlarda ve yar-
malarda kullanlabilir.
Web siteleri kullanlarak yaplan elektronik szleme (e-contract) modelinin bir
zellii de, kanaatimize gre, bir tr katlmac akit (iltihaki szleme) niteliinde ka-
bul edilebilir olmasdr.
260
Esasen tm artlar satc tarafndan ortaya konulmakta,
alcnn bu artlara aynen uymas beklenmektedir. Alcnn bu artlara uymama
veya pazarlk olana zaten yoktur, nk elektronik ortamda beliren mesajda i-
zilmi olan snrn dna klmas veya belirtilmi olan aamalarn aynen izlenme-
mesi, ilemin yaplmasn imkansz klar. Daha tam ve doru bir ifade ile tm ilem
aamas bu surette yrmek zere planlanm olup, sistem alc tarafn bir adma
uymamas halinde tm sreci durduracak ekilde programlanmtr.
261

Trk hukukunun uygulanmas asndan bu durumda genel ilem artlar ve
4077 sayl Kanunun 6. maddesi gndeme gelmektedir. Genel ilem artlar teo-
risi ve 4077 sayl Kanunun 6. maddesine gre; bu artlar zerinde alc ve satc-
nn iradeleri bir mzakere sreci sonunda uyum salamadndan, bir uyumazlk
kmas halinde bu maddelerden tketicinin aleyhine olanlar tketiciyi balamaz
ve mahkemelerce iptal edilebilir
262
.
259
M.R.Karahasan, Sorumluluk Hukuku, Ankara, s.398 vd.
260
Daha geni bilgi iin bkz. Blent Szer, s. 109 v.d.
261
der Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s.30-31
262
Baknz Kiisel letiim blmndeki genel ilem artlar hakkndaki aklamalar.
Biliim Hukuku
191
Burada bir baka nemli konu da, bilgisayar ve servis sunuculardan (serverlar-
dan) kaynaklanan bir hata ile alm satm veya siparite icap kabuln yanl yapl-
mas halidir. Buna benzer olarak ayrt etme gc (temyiz kudreti) olmayan kii ve
ya kklerin szleme kurmak ynndeki iradeleri sonucu; mal almak zorunda
olup olmamamz zlmesi gereken bir sorundur. Bir baka konu da satcnn hi-
lesi ile szleme yaptmzda mal almak zorunda olup olmadmzdr. Medeni
Kanunun fiil (eylem) ehliyetini dzenleyen hkmlerine gre, ayrt etme gcnden
yoksun tam ehliyetsizlerin fiil (eylem) ehliyeti bulunmamaktadr. Dolaysyla, yaptk-
lar iler geersizdir. Nisbi butlan sebebi olan iradeyi fesada uratan haller (hata,
hile, korkutma) veya gabin halinde szlemeyi iptal kabiliyeti bir yl iinde kullanlr.
Borlar Kanununun 28 ve devamndaki hkmlere gre de, satcnn hilesi veya
satc ya da nc ahsn korkutmas sonucu szleme yapanlar, bu szleme ile
bal olmaz. Nasl olsa bal deiliz diye szleme sonucu mal teslim edilmise,
mal iade edip, satc iade almyorsa durumu tespit eden bir dava amak, yahut
satc maln bedelini talep ettiinde bu yndeki itiraz yapmak gerekir.
B. SZLEMELERDE EKL VE SPAT SORUNU
Bilindii zere, teknolojik gelimelerden ncelikle bankaclk ilemlerinde yarar-
lanlmaya balanm ve ilk olarak mterinin banka veznesine gitmeden hesabn-
dan para ekmesine olanak veren sistemler kullanlmtr. Bu sistem daha sonra
para ekmenin yan sra dier bankaclk ilemlerini de gerekletirebilecek tek-
nik olanaklara kavuturularak, otomatik vezne makineleri kullanlmaya ardndan
da yine elektronik sistemlerden yararlanlarak sat ilemlerinin yaplmas, annda
alcnn hesabndan satcnn hesabna sat bedelinin aktarlmas salanlm ve
ev/ofis bankacl yaygnlamtr. Bilgisayar kullanmnn daha da yaygnlamas
sonucunda kapal sistemlerin yan sra Internet gibi ak sistemler ortaya km
ve klasik iletiim aralarnn yerini bilgisayarla iletiim almtr.
nceleri elektronik bilgi deiimi (EDI) ad altnda karlkl bilgi aktarm ek-
linde alan sistem, daha sonra elektronik ticarete dnmtr. Bu durumda da
ticari ilemlerin kt kullanlmakszn bilgisayar aracl ile elektronik ortamda ya-
plmas gndeme gelmitir.
Yazl belgelere dayal olarak yryen klasik ticari ilemler ve idari sistem iinde
elektronik belge olarak adlandrlabilecek ktsz belgenin hukuk sistemlerinde
geerlilik kazanmas iin lkesel boyutlarda almalar yapld gibi deiik ulus-
lararas kurumlar da ayn konuda almalar srdrmektedir.
263
Bu kapsamda almalar yrten kurulu, Birlemi Milletler Genel Kurulunun
bir organ olan Birlemi Milletler Uluslararas Ticaret Hukuku Komisyonu (UN-
263
192
CITRAL) dur. UNCITRAL, Genel Kurul tarafndan 1966 ylnda oluturulmu olup,
bu Komisyonda; uluslararas ticaret hukukunun uyumlatrlmas ve tek dzeliin
salanmas iin ve elektronik ticarette szleme yaplmasnda klasik icap ve ka-
bul yerine yeni uygulamalara ihtiya duyulmaya balanmas zerine hukuksal d-
zenlemeler yaplmasn kararlatrmtr. Oluturulan alma Grubu bu konuda
Model Kanun Tasla hazrlam, Birlemi Milletler Genel Kurulunun 29. Top-
lantsnda Elektronik Ticarete likin Model Kanun ve konuya ilikin Hukuk Reh-
beri kabul edilmitir. UNCITRAL, 1985 ylnda aada belirtilen konular hk-
metlere tavsiye etmitir.
- Bilgisayar kaytlarnn delil olarak deerlendirilmesini etkileyen hukuk kurallar-
nn gzden geirilerek, teknolojik gelimeler sonucu oluan aralarda tanan
kaytlarn gvenilirliini mahkemelerin deerlendirmesinin salanmas,
- Ticari ilemlerde veya ticaretle ilgili yazl belgelerde yazl biimin, ilemin veya
belgenin kabul edilmesi ya da geerlilii iin art olup olmadnn gzden ge-
irilerek, uygun olan yerlerde ilemin veya belgenin bilgisayarca okunabilir e-
kilde kayt edilmesine ve gnderilmesine imkan tannmasnn aratrlmas,
- Ticaretle ilgili belgelerde el yazs imza veya dier kada dayal belgelerle yap-
lan dorulamalara ilikin hukuksal zorunluluklar gzden geirilerek, uygun olan
yerlerde elektronik aralarla dorulamann kullanlmasna imkan tannmas ola-
naklarnn aratrlmas,
- Bu belgelerin resmi makamlara sunulmasnda el yazs ile imzal olmas konu-
sundaki hukuksal zorunluluklar gzden geirilerek, uygun olan yerlerde byle
belgelerin bilgisayarca okunabilir ekilde sunulmas imkanlarnn aratrlmas,
bunlarn sunulaca idari birimlere gerekli aralarn salanmas ve gerekli d-
zenlemelerin yaplmas.
Bu neriler erevesinde hazrlanan Model Kanunun amac, EDI ve iletiim
aralarnn kullanlmasna imkn salamak ve kolaylatrmak, kada dayal belge
kullancs ile bilgisayara dayal bilgi kullancsna eit ilem yaplmasn salayarak
uluslararas ticareti etkin klmak ve ekonomiyi glendirmektir. Model Kanun, gele-
neksel kda dayal belgelemeyi tanyarak modern iletiim aralarndaki gelime-
lerle birletirmeye almakta, ulusal hukuktaki yaz, imza ve belge asl konusunda
bilgisayara dayal teknikleri ele almaktadr. Kda dayal sistemin fonksiyonlar in-
celenerek bu fonksiyonlara eitlik salanmaktadr. Fonksiyonel eitlik yaklam ile
belgenin tmnn okunabilmesi, zaman iinde deitirilmemesi, belgenin yeni kop-
yalarnn karlabilmesi ve taraflarn elinde ayn verinin olmas, imza aracl ile
belgenin dorulanmasna imkn tannmas sonucu bu belge kamu otoriteleri ve
mahkemeler tarafndan kabul edilebilir duruma gelmektedir.
264
264
Biliim Hukuku
193
lkemiz asndan 2004 ylnda Elektronik mza Kanunu ve TKHK m. 9/A de-
iiklii ile Model Kanuna ve UNCITRAL tavsiyelerine uygun gerekli yasal dzen-
lemeler yaplp, hayata geirildiinden elektronik imza asndan szlemelerdeki
ispat ve delil problemi ksmen ortadan kaldrlmtr.
Internet yolu ile szlemelerin kurulmas ksmnda belirttiimiz senaryolarda
szleme kurulmas; elektronik imza kullanlmas hari szl szleme ve ekil
serbestisi olduu srece mmkndr. Teminat szlemeleri veya yasann zel bir
merasime tabi tuttuu ilemler dnda elektronik imza kullanm mmkndr. Hu-
kukumuzda szlemeler asndan ekil serbestisi esastr. Bu nedenle taraflar ku-
ral olarak istedikleri ekilde, szl ya da yazl szlemeyi yapabilirler. Ancak ka-
nun koyucu istisnai de olsa, alacan devri, ufa, balama, raklk, kefalet, mr
boyunca gelir, avukatlk cret, tanmaz komisyonculuu gibi baz szlemeler a-
sndan yazl ekil, eler arasndaki borlanmalar, evlat edinme, mlkiyeti muha-
faza kaytlaryla sat, irket kurulu ve boanma artlar hakkndaki szlemeler
ise resmi onayl yazl ekil ve gayrimenkul satm ve gayrimenkul sat vaadi, geri
alm ve alm, lnceye kadar bakma gibi szlemeler iin resmi ekil, zorunluluu
getirmitir. Trk Hukukunun u anki kurallarna gre, internet ortamnda resmi e-
kil gerektiren yukarda saylan szlemeler ve teminat szlemeleri kurmak mm-
kn deildir. zellikle resmi eklin zorunlu olduu tanmaz satm szlemesi gibi
ilemler, elektronik veri aktarm yoluyla yaplamaz.
265
Bilgisayar araclyla ve internet ortamnda yaplan szlemeler ve dier i-
lemler bakmndan karmza kan en nemli sorunlardan biri ispat sorunu ve bil-
gisayar verilerinin ve ktlarnn delil saylp saylmayaca hususudur. ncelikle
bir konuda taraflar olarak anlap szleme yaptmz ve daha sonra bu sz-
lemede kararlatrdmz anlamann koullarn kar taraf ile uyumazlk kt-
nda nasl ispatlayacaz?
Elektronik imza ile imzalanm szlemeler asndan ispat asndan sorun
yoktur. Elektronik mza Kanunu, Borlar Kanunu ve Hukuk Usul Muhakemeleri
Kanununa yapt eklemelerle birok sorun zlmtr. Ancak elektronik imza ile
imzalanmam dier szlemeler iin aadaki aklamalarmz incelenmelidir.
Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 240. maddesi hkm uyarnca hkim,
kanundaki istisnalar dnda delilleri serbeste takdir eder ve dava hakkndaki ka-
rarn verir. Kanunda gsterilen hallerde ise hkim delillere baldr. Hukukumuzda
265
lii, http://74.125.77.132/search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inetconf5/tamme-
tin/hukuk.html+%22%C4%B0ki+bilgisayar+arac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B
1yla+kurulan+basit+ili%C5%9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr http://74.125.77.132/
search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/hukuk.html+%22%C4
%B0ki+bilgisayar+arac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1yla+kurulan+basit+ili%
C5%9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (20. 04. 2010).
194
ispat asndan deliller, kesin delil ve takdiri delil olmak zere iki grup altnda s-
nflandrlmaktadr. Kesin deliller, hakimi balayc nitelik tar ve kesin delil ile is-
pat edilen husus hukukumuzda doru kabul edilir. Hukuk Usul Muhakemeleri
Kanununa gre, kesin deliller; ikrar, kesin hkm, yemin ve senettir. krar, ileri
srdmz savn kar tarafa kabul edilmesidir. Kesin hkm ise, ileri srlen
sav hakknda bir mahkemenin verdii kararn kesinlemesidir. Yemin, kar tarafn
iddiasnn kabul veya reddi konusundaki bir ilemdir. Senet ise, ileri srlen konu
hakkndaki iinde kar tarafn imzas olan bir yazl belgedir. Hukuk Usul Muha-
kemeleri Kanunu (HUMK) madde 287 ve devamnda dzenlenmi olan ve kesin
deliller arasnda yer alan senet, buradaki tanma gre ise; bir kiinin meydana ge-
tirdii veya getirttii kendi aleyhine delil oluturan yazl bir belgedir.
Senet, ilke olarak kda yazldr ve senedi meydana getiren kiinin el yazs ile
yazlm imzasnn bulunmas gereklidir. mza, yazl olarak senette irade aklama-
snda bulunan kiinin kimliini ve bu irade aklamas ile bal bulunma isteini ortaya
koymaktadr. HUMK 296/II. madde hkm uyarnca senet bu kii aleyhine kesin de-
lil oluturmaktadr. Senetteki imzann sahte olduu ileri srld takdirde, mahke-
mece bilirkii incelemesine bavurularak imzann kime ait olduu saptanabilmektedir.
mzann elle atlmas genel olarak kabul edilmekle beraber, Borlar Kanunu
madde 14/II hkm uyarnca rf ve adete kabul edildii hallerde ve ok sayda
tedavle karlan kymetli evrakn imzalanmasnda bir alet vastasyla imzalama
imkn bulunmaktadr. Belirtilen bu durumlarda nceden bir aletle karlm olan
imzalar kullanlmaktadr. Dier taraftan, elle imza atlmas kuralnn istisnas ola-
rak Noterlik Kanununun 75. maddesi ve HUMKnn 297. maddesi mhr kullanm
imkn getirmitir. Bu husus, imza atamayanlarn mhr kullanmalarna ilikindir.
Bu durumda mhrn noter tarafndan ya da ihtiyar heyetiyle birlikte mahallinde ta-
nnm iki kii tarafndan onaylanmas gereklidir.
266

Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu (HUMK) 288. ve 290. maddelere gre, ha-
len kk miktarlar hari olmak zere hukuki ilemler ve senede kar olan iddialar,
yine yazl belge ve senet eklindeki kesin delillerle ispatlanabilir. Senede kar se-
netle ispat kuralnn istisnas, birinci derecedeki akrabalar ve evlilik sresince eler
arasndaki veya ticari gelenee gre senet alnmas gerekmeyen ilemler hakkn-
dadr. Senedin geerli olmas iin, yukarda imza blmnde belirttiimiz elektro-
nik imza ve dier baz istisnalar hari, mutlaka elyazs ile imzalanm bulunmas
gerekir. mza, atan kiinin kimliini aklad gibi, kiinin senette aklad irade
ile bal olma isteini de ortaya koyar. Belirttiimiz gibi, hukukumuzda elektronik
imza dnda imzann elyazs ile atlmas kural olarak zorunludur.
267
266
267
lii, http://74.125.77.132/search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/
+kurulan+basit+ili%C5%9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (20.04.2010).
Biliim Hukuku
195
Hukukumuzda yukarda saydmz kesin delillerin yan sra tank, bilirkii, ke-
if ve zel hkm sebepleri gibi takdiri deliller de vardr. Hukuk Usul Muhakeme-
leri Kanunu (HUMK) 367. maddede belirtilen zel hkm sebepleri, hkimin takdir
hakkna sahip olduu, ispat kabiliyeti bulunup bulunmad hakim tarafndan belir-
lenecek delil grubudur. Kanunda ismen zikredilmemekle birlikte delil niteliine sa-
hip olduu dnlen her ey zel hkm sebepleri grubunda deerlendirilebilir.
Bilgisayar ortamnda saklanan veriler ve alnan ktlar da bu balamda dnle-
bilir ve dolaysyla szl szlemelerin kurulduu ynnde takdiri delil niteliini ta-
r. Bilgisayar ktlarn dier takdiri delillerde olduu gibi, hakim kendi vicdani ka-
naatine gre deerlendirecektir.
268
Yargtay baz durumlarda muhasebe kaytlar
ile ilgili bilgisayar ktlarn delil olarak kabul etmektedir.
Yine szl szlemelerin kurulmas ynnde iradelerin oluup olumad ko-
nusunda bilgisayar ktlar zerinde keif yapp, bir bilirkiiye incelettirilip, elde
edecei bilirkii raporunu kullanarak, hkim, kanaatini glendirebilir. Bylece bu
takdiri delillerin bir veya birkan kullanarak lehe ya da aleyhe karar verebilecei
kanaatindeyiz.
spat konusunda pratik olarak sorunlar zecek bir yol olarak delil szlemesi
yapmak nerilebilir. Eer alc ile satc arasnda alveriten nce slak imzalar ta-
yan bir delil szlemesi yaplmsa ve burada bilgisayar kaytlarnn delil olarak
kullanlaca kabul edilmise, bunlar delil olarak mahkemelerde kullanlr. Bu an-
lamda video konferans, e- posta (e-mail), sohbet programlar kaytlar ve internet
ile bilgisayar loglarnn delil olarak kullanlmas sz konusu olur. Delil szlemesi
yoksa bunlar yazl delil balangc veya zel hkm sebepleridir.
Benzer sorun, internet alverilerinden kaynaklanan alacaklar iin sz konusu-
dur. Satclar tarafndan alacaklar iin, elde cra flas Kanununun 68. maddesinde
belirtilen imzas borlu tarafndan kabul edilen veya noter tarafndan tasdik edilen
yahut resmi makamlarda dzenlenmi yahut elektronik imzal belge eklinde bir
senet veya szlemeye dayanlarak icra ilemine balanrsa, kar taraf byle bir
borcu olmadn ispatlamak iin ayn nitelie sahip bir belge ortaya koyamazsa,
itiraz etse bile bu itiraz kaldrlr ve alacak itiraz edildii iin ceza olarak yzde krka
kadar varan icra inkar tazminat ile birlikte tahsil edilir. Ama eer elde yukardaki
belgelerden biri olmayan bilgisayar kts varsa bunlar icraya konulduklarnda ba-
sit bir itiraz ile durur. Bu sefer mahkemelerde taraflar arasnda K 68. madde kap-
samnda belge olmadndan szleme kurulma ilikisini kolayca ispatlayp yzde
yz satc lehine bir karar karmak kolay olmaz.
Bu arada tacirler iin internete de kyas yoluyla veya szl szlemeler (B2B
269
)
asndan uygulanabilecek Trk Ticaret Kanununun 23. maddesinin son hkmn
268
ebnem Akipek, zel Hukuk ve nternet, net Tr 99 Kasm 1999.
269
B2B terimi ngilizce Business to Business kelimelerinin karldr. B2B e-ticaret, ilet-
meler arasnda geleneksel yollarla gerekletirilen i ilikilerinin elektronik ortamda ger-
ekletirilmesi olarak tanmlanabilir.
196
de bilginize sunmakta fayda var. Maddeye gre; ifahen, telefon veya telgrafla ya-
plan mukavelelerin veya beyanlarn muhtevasn teyit eden yazy alan kimse, ald
tarihten itibaren sekiz gn iinde bir itirazda bulunmamsa teyit mektubunun yap-
lan muameleye veya beyanlara uygun olduunu kabul etmi saylr. Bu dorultuda
kar taraf tacir olan bir i ilikisi internette balamsa ve bunu ifahi bir anlama
kabul edip, bu ynde bir yaz iadeli taahhtl olarak veya elden kendisine yaznn
ieriini de ispatlayacak ekilde gnderilirse ve ilgili bu yazya sekiz gn iinde iti-
razda bulunmazsa szleme kurulmu olur ve yazl belge ile ispat sorunu alr.
270
Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununda (HUMK) yer alan ispat sisteminin ya-
nnda, taraflar tketiciler olmayan ticari ilerde ispat konusu ayr bir neme sahip
bulunmaktadr. Ticari ilerden doan ticari davalarda deliller ve bunlarn gsterilmesi
Trk Ticaret Kanunu (TTK).4. madde hkm uyarnca Hukuk Usul Muhakemeleri
Kanunu (HUMK) hkmlerine bal bulunmaktadr. Ticari ilemlerin ve anlama-
nn tankla ispat edilebilmesi olana, Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu (HUMK)
madde 293/4de ticari gelenek ve halin icab gerektiriyorsa mmkndr. Senetle
(kesin delille) ispat zorunluluu konusunda Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu
(HUMK) 288 ve 290. maddeleri ticari ilerde de uygulama alan bulmakta, belirli bir
miktarn zerindeki deme ilemlerinin senetle ispat zorunlu olmaktadr.
Dier taraftan, bir ticari iletmede tutulan kaytlarn en nemlisi ticari defterler-
dir. Trk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanununda tacirler iin ticari defter tutma
ykmll getirilmitir. Trk Ticaret Kanununun madde 82 hkm uyarnca ti-
cari ilerden dolay tacirler arasnda kan uyumazlklarda ticari defterler kesin
delil olarak kabul edilmektedir. Ticari defterlerin sahibi lehine delil tekil edebilmesi
iin uyumazln ticaret ilerinden dolay tacirler arasnda domu olmas, defter-
lerin tasdik ve onaylaryla kanuna uygun olarak tutulmu olmas, btn defterler-
deki kaytlarn birbirini dorulamas gerekmektedir. Tacirler ayrca ticari iletmesiyle
ilgili olarak ald, verdii ve gnderdii belgeleri Trk Ticaret Kanunu (TTK) 66/
II. ile Vergi Usul Kanunu (VUK) 241ve 242. maddeleri hkmleri uyarnca dzenli
olarak saklamakla ykmldrler. Ticari defterlere kaydedilecek ilemlerin bir bel-
geye dayanmas ve Trk Ticaret Kanunu (TTK) 69/I. madde hkmne gre belge-
lerin 10 yl saklanmas zorunluluu, bu belgelerin nemini arttrmaktadr. VUK 253.
maddede ise belgelerin saklanma sresi 5 yl olarak ngrlmtr.
Ticari hayatta ilemler byk lde yazl belgelere dayanmaktadr. rnein,
Trk Ticaret Kanunu madde 20/III hkm uyarnca tacirler arasnda dier taraf te-
merrde drmek veya szlemeyi fesih ya da szlemeden dnme amacyla
yaplacak ihbar veya ihtarlarn geerli olmas iin, noter marifetiyle veya iadeli ta-
ahhtl mektupla ya da telgrafla yaplmas zorunlu bulunmaktadr.
271
270
Ali Osman zdilek, nternet ve Hukuk, stanbul, 2002, s.27.
271
Biliim Hukuku
197
spat alanndaki bir baka sorun; yabanc lkelerde resmi belge olarak kabul
edilen bir elektronik kaydn lkemizde de ayn nitelikte kabul edilip edilmeyecei-
dir. Yabanc bir lkede noterde onaylanm bilgisayar kaytlarnn lkemizde de
ayn nitelikte kabul edilebilmesi iin onaylanmas konusunun, onay makamlarnn
kurulu ve grevlerine ilikin dzenlemelerin yaplmas erevesinde deerlendi-
rilmesinin yerinde olaca dnlmektedir. Evraka dayal ilemlerde, metnin al-
tndaki imzann onaylanmas ilemi 1512 sayl Noterlik Kanununun 90/I maddesi
uyarnca kamu hizmeti gren ve hizmet ynnden Devlete bal olan mali yn-
den bamsz ve de kendine zg stats olan noterler tarafndan yaplmaktadr.
Noterlik Kanununun 195. maddesi gereince; zel kanun hkmleri sakl kalmak
zere, yabanc lkelerde usulne uygun olarak yaplan noterlik ilemlerinin altn-
daki o lkenin yetkili merciinin imza ve mhrnn Trk Konsolosluu tarafndan
onaylanmas gerekmektedir.
Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun (HUMK) 296. maddesinin birinci fk-
rasnn ilk cmlesi gereince de, yabanc lkelerde usulne uygun olarak yet-
kili makamlar tarafndan dzenlenen veya tasdik edilen belgelerin Trkiyede
resmi senet niteliini kazanabilmesi ve ispat arac olarak kullanlabilmesi; an-
cak bu belgelerin, ilgili lkedeki Trk Konsolosu tarafndan o lkenin yrrlk-
teki kanunlarna uygun olduunun onaylanmas ile mmkndr. 3028 sayl
Kanunla onaylanarak i hukukumuzun bir paras haline gelmi olan Yabanc
Resmi Belgelerin Tasdiki Mecburiyetinin Kaldrlmas Hakkndaki Milletleraras
Szleme ile Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu (HUMK) 296. maddesindeki
kurala ek baz hkmler getirilmitir. Szlemenin 2. maddesi ile yabanc no-
ter senedinin resmi senet olarak kullanlaca lkede, belgenin dzenlendii
devletin yetkili makam tarafndan belge zerine bir onay erhi verilmesi n-
grlmtr. Dier yandan, belgenin kullanlaca lkenin tek tarafl bir dzen-
lemeyle ya da belgenin dzenlendii lke ile yapaca bir anlamayla, resmi
belgelere onay verme zorunluluunu tamamen ortadan kaldrabilme yetkisine
sahip olduu belirtilmitir.
272
Bu kurallar sonucu, yabanc bir lkedeki bilgisayar ktlar ile elektronik imza
ieren belgeler gerekli onaylar tayorsa bizim kanunlarmza gre, bunlar noterce
onayl dier belgelerin ispat ve ilem gcne sahip olacaktr. Bu ise elektronik al-
verii ispatlanabilir hale getiren ve getirecek olan ok nemli bir gelimedir.
C. ELEKTRONK TCARETTE TKETCNN KORUNMASI
Tketicilerin elektronik ticaretle hayatlar kolaylamakta ancak zarara urama
riskleri de bulunmaktadr.
272
198
nternet aracl ile ticaretin kendine has zellikleri ve snr tesi yaps ne-
deniyle tketicileri hileli ve aldatc davranlara kar korumak zorlamaktadr.
Satcnn, tketicinin bulunduu lke dnda bulunmas halinde, tketici satc
hakknda salkl bilgilere sahip olamamaktadr. Tketici; satcnn lkesindeki
tketiciyi koruyucu mekanizmalar bilse dahi, uluslararas telefon grmele-
rinin ve dava amann maliyeti, dil problemleri ve baka nedenlerden dolay
hak arama konusunda engellerle karlaacaktr. Sistemin zelliinden dolay,
kimi zaman satcnn hangi lkede olduunu tespit etmek ve satcy bulabil-
mek mmkn olamayacaktr. Tketici ve satcnn birbirlerinden uzakta olmas,
ilemin bazen snr tesi olmas ve hatta birbirlerinin nerede olduu konusunda
bir bilgiye sahip olmamalar nedeniyle, bir araya gelerek sorunlarn zlmesi
zor hatta imknsz grnmektedir. Bu nedenle, uluslararas uyumazlklarn -
zm ve tazmin mekanizmalarnn oluturulmas elektronik ticaretin geleceini
belirleyecektir.
273
Bu konuda Amerikada eitli yasa ve uluslararas szleme
hazrlklar yaplmaktadr.
Satcnn karsnda alcnn zarara uramamas iin elektronik ticarette sat-
cnn ykmllklerinin yerine getirilmesi hakkndaki aadaki aklamalarmzla
Trk Mahkemelerinde Trk hukukuna tabi satclara dava amak olana kolayca
kullanlr. Satclarn veya alclarn farkl lkelerde olmalar halinde ise F bendindeki
aklamalar dorultusunda uyumazlklar dava yoluyla zmlenebilir.
Trk hukukuna gre; tketicilerin giritikleri hukuki ilemlerde, bu ilemin inter-
net ortamnda yaplp yaplmadna baklmakszn korunmalar esastr. Eer sa-
tcnn karsndaki kii son kullanc olan tketici ise, yukarda satcnn ykm-
llkleri ksmnda belirttiimiz Borlar Kanunu kurallarndan nce tketiciyi daha
fazla koruyan 4077 sayl Tketicilerin Korunmas Hakkndaki Kanun (TKHK) h-
kmleri uygulanr. TKHKda hkm bulunmayan konularda ise Borlar Kanunu ku-
rallar uygulanr.
TKHKnn Tanmlar balkl 3. maddesi, bir mal veya hizmeti ticari veya mes-
leki olmayan amalarla edinen, kullanan veya yararlanan gerek veya tzel kiiyi
tketici olarak tanmlamtr. Bu Kanun kapsamnda son kullanc tketicidir.
Tketiciler, internet yoluyla, gnlk alverilerini yapabilme ve maddi mal sa-
lamann yan sra; gayrimaddi mallar da alabilirler. Dijital rn olarak da adlan-
drlan bu mallar; veri, yazlm, oyun, mzik gibi elle tutulmayan, fiziki varla sa-
hip olmayan ve bilgisayardan bilgisayara indirme (download) yntemi ile aktarlan
mallardr.
273
Biliim Hukuku
199
1. Mesafeli Szlemeler
Avrupa Birliinde internet yoluyla yaplan tm ilemler, mesafeli szleme (dis-
tance contract) olarak nitelenir. Bu konudaki hkmler, ABde 20 Mays 1997 tari-
hinde karlan Mesafeli Szlemelerde Tketicinin Korunmas isimli bir Direktif
iindedir.
274
Bu Direktif uyarnca, satc veya hizmet sunann, szleme kurulma-
dan nce, belli konularda tketiciye ayrntl bir bilgi vermesi ve bunu yazl olarak
da gndermesi zorunludur. Verilecek bilgiler arasnda, satlan mallarn ya da sala-
nan hizmetin nitelii, deme miktar ve koullar, satc ya da hizmet sunann ak
kimlii ile adresi, yapt icap ve belirledii fiyatn geerli olaca sre, rn teslima-
tnn nasl yaplaca ve denecekse teslim (posta) bedeli, tketicinin szlemeyi
feshetme koullar gibi bilgiler saylabilir. Ayrca Direktif ile tketiciye; herhangi bir
neden ileri srmesi ve cezai art demesi gerekmeksizin, 7 i gn iinde szle-
meden dnme ve mal ya da hizmeti iade hakk tannmtr. Szleme akdedildik-
ten sonra en ge 30 gn iinde, tketiciye maln ulatrlmas ya da hizmetin su-
nulmas gerekmektedir.
275
lkemizde, 1995 ylndan bu yana Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun y-
rrlktedir. 2003 ylna kadar Kanunda mesafeli szlemelere ilikin herhangi bir
hkm bulunmamakla birlikte Sanayi ve Ticaret Bakanlnn 95/136-137 sayl
Tebliinde mesafeli satlar, kapdan sat olarak deerlendirilmekte idi.
14.03.2003 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanan 4822 sayl Kanun ile 4077
sayl TKHK deitirilerek; Avrupa Birliinin kriterleri dorultusunda, internet ze-
rinden yaplan alveriler tketici asndan aka mesafeli szleme olarak ni-
telenmi ve birok dzenleme getirilmitir.
Kanundaki internet ile alverii ilgilendiren 9/A maddesi yledir:
Mesafeli szlemeler; yazl, grsel, telefon ve elektronik ortamda veya dier
iletiim aralar kullanlarak ve tketicilerle kar karya gelinmeksizin yaplan ve
maln veya hizmetin tketiciye annda veya sonradan teslimi veya ifas kararla-
trlan szlemelerdir.
Mesafeli sat szlemesinin akdinden nce, ayrntlar Bakanlka karlacak
teblile belirlenecek bilgilerin tketiciye verilmesi zorunludur. Tketici, bu bilgileri
edindiini yazl olarak teyit etmedike szleme akdedilemez. Elektronik ortamda
yaplan szlemelerde teyit ilemi, yine elektronik ortamda yaplr.
274
Mesafeli szlemeler hakknda geni bilgi iin baknz Mehmet Demir, Mesafeli Szle-
melerin nternet zerinde Kurulmas, Ankara, 2004
275
Armaan Yceda, net Tr 99 Tketici Haklar ve nternet Teblii, http://74.125.77.132/
search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/hukuk.html+%22%C4%
B0ki+bilgisayar+arac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1yla+kurulan+basit+ili%C5%
9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (20.04.2010)
200
Satc ve salayc, tketicinin siparii kendisine ulat andan itibaren otuz gn
ierisinde edimini yerine getirir. Bu sre, tketiciye daha nceden yazl olarak bil-
dirilmek kouluyla en fazla on gn uzatlabilir.
Satc veya salayc elektronik ortamda tketiciye teslim edilen gayri madd
mallarn veya sunulan hizmetlerin teslimatnn aypsz olarak yapldn ispatla y-
kmldr.
Cayma hakk sresince szlemeye konu olan mal veya hizmet karlnda t-
keticiden herhangi bir isim altnda deme yapmasnn veya bor altna sokan her-
hangi bir belge vermesinin istenemeyeceine ilikin hkmler dnda, kapdan
satlara ilikin hkmler mesafeli szlemelere de uygulanr.
276
Satc veya salayc cayma bildiriminin kendisine ulat tarihten itibaren on
gn iinde alm olduu bedeli, kymetli evrak ve tketiciyi bu hukuk ilemden do-
lay bor altna sokan her trl belgeyi iade etmek ve yirmi gn ierisinde de mal
geri almakla ykmldr.
Sanayi ve Ticaret Bakanl burada belirtilen konulara aklk getirmek iin Me-
safeli Szlemeler Uygulama Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliki kar-
276
Ayrca 4077 sayl Kanunun 8 ve 9. maddeleri kapdan satlar dzenlemektedir.
Kanunun ilgili maddelerine gre kapdan sat; iyeri, fuar, panayr gibi sat mekanlar
dnda yaplan satlara denmektedir. Bu tr satlarda; tketici, yedi gnlk tecrbe
ve muayene sresi sonuna kadar mal, kabul veya hibir gereke gstermeden reddet-
mekte serbesttir. Hizmetlerde bu sre szlemenin imzaland tarihten balar. Bu sre
dolmadan satc veya salayc tketiciden deme veya bor altna sokucu hibir belge
alamaz. Satc cayma bildiriminin kendisine iadeli taahhtl mektup yada noter arac-
l ile ulamas veya bizzat teslim edilmesi tarihinden itibaren 20 gn ierisinde de mal
almakla ykmldr. Tketici, mal kendisine teslim anndaki durumu ile geri vermekle
ykml olup olaan kullanm sz konusu ise, kullanma dolaysyla maln ticari dee-
rindeki kayb tazmin etmek durumunda deildir. Maln tketicinin zilyedinde bulunmas,
bal bana bir deer azalmasn ifade eder. Mal veya hizmetin iadesi imkanszlam
veya amaca aykr hale gelmise tketici, bu mal veya hizmetten salad fayda kadar
bir bedeli satcya demekle ykmldr. Satcnn mal veya hizmeti iyeri dnda sa-
ta sunmas, teaml, ticari rf veya adetten ise, bu madde uygulanmaz. Taksitle yap-
lan kapdan satlarda 6/A maddesi, kampanyal kapdan satlarda 7. madde hkm-
leri ayrca uygulanr. Tketiciyi koruma ynnde, Kanundaki ok nemli bir dzenleme
9. maddededir. Bu dzenlemeye gre; kapdan satlarda satc, hazrlad szleme-
nin iine en az 16 punto siyah koyu harerle yazlm Tketicinin hibir hukuki ve cezai
sorumluluk stlenmeksizin ve hibir gereke gstermeksizin teslim ald veya szle-
meyi imzalad tarihten itibaren yedi gn ierisinde mal veya hizmeti reddederek sz-
lemeden cayma hakknn var olduunu ve cayma bildiriminin satc/salaycya ula-
mas tarihinden itibaren mal geri almay taahht ederiz ibaresini yazmak zorundadr.
Bu szlemeye tketici tarafndan kendi el yazs ile tarih yazlarak imzalanr. Bu madde
hkmlerine gre dzenlenmi bir szlemenin ve maln tketiciye teslim edildiini is-
pat satcya veya salaycya aittir. Aksi takdirde, tketici cayma hakkn kullanmak iin
yedi gnlk sre ile bal deildir.
Biliim Hukuku
201
mtr
277
. Bu Ynetmeliin Cayma Hakk balkl 8. maddesine gre; hizmet su-
numuna ilikin mesafeli szlemelerde cayma hakkna ilikin yedi gnlk sre
szlemenin imzaland tarihte balar. Szlemede, hizmetin ifasnn 7 gnlk
sre dolmadan yaplmas kararlatrlmsa, tketici ifann balayaca tarihe ka-
dar cayma hakkn kullanabilir. Cayma hakknn kullanmndan kaynaklanan mas-
raflar satc veya salaycya aittir. Maln teslimi szlemeye taraf olan tketici d-
nda bir kiiye yaplsa dahi tketici cayma hakkn kullanabilir. Bu durumda satc
mal ayn Ynetmeliin 9. maddesinin drdnc fkras hkm uyarnca nc ki-
iden teslim alr. Tketicinin zel istek ve talepleri uyarnca retilen veya zerinde
deiiklik ya da ilaveler yaplarak kiiye zel hale getirilen mallarda tketici cayma
hakkn kullanamaz. Ayrca tketici, nitelii itibariyle iade edilemeyecek, hzla bo-
zulma veya son kullanma tarihi geme ihtimali olan mallar sz konusu olduunda
cayma hakkn kullanamaz. Tketicinin dedii bedel ksmen veya tamamen sa-
tc veya salayc tarafndan ya da satc veya salayc ile kredi veren arasn-
daki anlamaya dayanlarak karlanyorsa, cayma hakknn kullanlmas halinde,
kredi szlemesi de hibir tazminat veya cezai art tutarn deme ykmll
sz konusu olmakszn kendiliinden sona erer. Ancak bunun iin, cayma bildiri-
minin kredi verene de yazl olarak iletilmesi gerekir.
Bu blmdeki cayma hakkna ilikin yukardaki aklamalarmz sadece elekt-
ronik ticaretteki maddi mallar ve sonradan yaplan hizmetleri kapsamaktadr.
Elektronik ortamda annda ifa edilen hizmetler ve tketiciye annda teslim edi-
len mallara ilikin szlemeler cayma hakk ve kullanmna ilikin hkmlere tabi
deildir.
Burada; 8. maddede dijital rnler veya internette annda ifa edilen hizmetler
asndan cayma hakknn kullanlamayaca dzenlenmitir.
Dijital rn satlarnda satcnn borcunu ifa etmesi annda olmaktadr. Taraf-
lar, elektronik ortamda birbirlerine ulatrdklar bilgiler ve irade beyanlar ile muta-
bakat tesis ettikten sonra, ya belli bir aamadan sonra kendiliinden ya da alcnn
yapaca son bir giriten sonra, rn internetten otomatik olarak alcnn bilgisa-
yarna yklenmektedir. Kukusuz, burada da teslimin vaki olmamas ile indirme
(download) ileminin yaplamamas, rnn aypl veya spesifikasyona uygun ol-
mamas veya virs bulamas gibi ihtimaller belirgin tartma konularn tekil ede-
cektir. Alcnn borcunun ifasnda gecikme, teslimde eksiklik ve ayp hakknda yu-
karda deinmi olduumuz aklamalar bu ilem trnde uygulanabilir. Dijital rn
transferinde ounlukla rastlanan enteresan bir uygulama vardr. Satclar bu rn-
leri bazen deneme art ile satmaktadrlar. Deneme sresinin sonunda alc mal
aldn ve bedelini demeyi kabul ettiini beyan ettii takdirde, rn kullanmaya
devam edebilmektedir, aksi takdirde deneme sresinin bitiminde rnn kullanm
277
Resmi Gazete; 13.06.2003/25137.
202
olana ortadan kalkmaktadr; dier bir deyile, rn bilgisayar ortamnda srra
kadem basmaktadr.
278
Ayn Ynetmeliin Geri deme balkl 10. maddesine gre ise; mesafeli sz-
lemelerde, demenin kredi kart veya benzeri bir deme kart ile yaplmas ha-
linde tketici, kartn kendi rzas dnda ve hukuka aykr biimde kullanld ge-
rekesiyle deme ileminin iptal edilmesini talep edebilir. Bu halde, kart karan
kurulu itirazn kendisine bildirilmesinden itibaren 10 gn iinde deme tutarn t-
keticiye iade eder. Ayn Ynetmeliin Kapsam D Szlemeler balkl 11. mad-
desi sonucu; banka, sigorta ile ilgili, otomatik sat makineleri vastasyla ak-
dedilen, halka ak jetonlu telefonlar vastasyla akdedilen, ak arttrma yolu
ile akdedilen, gda, iecek ve gnlk tketim iin tketicinin evine veya i-
yerine dzenli olarak salanan mallarn tedariki ile ilgili ve salaycnn st-
lendii, barnma, ulam, yemek tedariki, sportif ve kltrel faaliyetler ve
elence hizmetlerini zel bir gnde veya srede tedarik etmesine ilikin h-
kmler ieren szlemelere Mesafeli Szlemeler Uygulama Usul ve Esas-
lar Hakknda Ynetmelik hkmleri uygulanmaz.
2. Aypl Mallar ve Hizmetlerde Tketicinin Haklar
Tketiciye aypl veya aklanan nitelie aykr mallarn ve hizmetlerin veril-
mesi zaman zaman karlalan bir durumdur. 4077 sayl Tketicinin Korunmas
Hakknda Kanunun Aypl Mal balkl 4. Maddesine gre; ambalajnda, etike-
tinde, tantma ve kullanma klavuzunda ya da reklam ve ilanlarnda yer alan veya
satc tarafndan bildirilen veya standardnda veya teknik dzenlemesinde tespit
edilen nitelik veya nitelii etkileyen niceliine aykr olan ya da tahsis veya kulla-
nm amac bakmndan deerini veya tketicinin ondan bekledii faydalar azal-
tan veya ortadan kaldran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler ieren mallar,
aypl mal olarak kabul edilir. Kanunun 4. ve 4/A maddesi uyarnca; tketici maln
teslimi veya hizmetin ifas tarihinden itibaren 30 gn iinde ayb satc veya sa-
laycya bildirmekle ykmldr.
Ald rn veya hizmette ayp veya nitelikte ve miktarda eksiklik sorunu yaa-
yan bir tketicinin yine sz konusu Kanunun 4. maddesinde yer alan aadaki
drt seimlik haktan birini maln kendisine tesliminden itibaren 30 gn iinde kul-
lanmas mmkndr.
- Bu mallar satc firmaya geri vererek, deitirilmesini,
- Szlemenin feshi ile dedii bedelin iadesini,
- Aybn neden olduu deer kaybnn bedelden indirilmesini,
- cretsiz olarak tamirini istemek.
278
Sait Gran, Teoman Aknal, Kksal Bayraktar, Erdener Yurtcan, Abuzer Kendigelen,
nder Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s.33-34
Biliim Hukuku
203
Kanuna gre; alc bu drt tercih hakkndan birini kullandktan sonra satc buna
uymakla ykmldr (md.4).
Szlemenin feshi tercihinde Yargtay, satcnn zarar ile alcnn yarar ara-
snda byk orantszlk varsa veya aypl ya da eksik mal ok az giderle onarl-
yor ve tamamlanabiliyorsa ve olayn koullar hakl gstermiyorsa fesih yerine be-
delden indirim yapabilir diyerek satcy da himaye etmitir. Yargtaya gre, yarg,
bedelden indirimde aypl mal ile aypsz arasndaki fark orann hesaplar ve bu
oran sat bedeline uygulayarak yzde hesab ile indirim miktarn tespit eder. Bir-
ka para mal satmnda, eer alc nemli bir zarara uramyorsa sadece aypl
mal iin fesih hakk kullanlr. Ana mala bal bir ek maldaki ayp iin fesih hakk
ana mal da kapsar biimde kullanlamaz. Ancak ana maldaki ayptan dolay fe-
sih hakk eklerini de kapsar.
279
Aypl mal alcnn da kusuru ile zarara uram veya alc mal bakasna dev-
retmi yahut mal ileyerek biimini deitirmise szleme feshi isteyemez, sa-
dece ayp orannda sat bedelinin drlmesini isteyebilir.
malat-retici, satc, bayi, acente, ithalat ve 10. maddenin beinci fkrasna
gre kredi veren aypl maldan ve tketicinin bedel iadesini de ieren szleme-
den dnme, maln aypsz misliyle deitirilmesi veya ayp orannda bedel indirimi
ya da cretsiz onarm isteme eklindeki seimlik haklarndan dolay mteselsilen
sorumludur. Aypl maln neden olduu zarardan dolay birden fazla kimse sorumlu
olduu takdirde bunlar mteselsilen sorumludurlar. Satlan maln aypl olduunun
bilinmemesi bu sorumluluu ortadan kaldrmaz.
Bu madde ile ayba kar sorumlu tutulanlar, ayba kar maln tketiciye tes-
limi tarihinden itibaren iki yllk zamanamna tabidir. Bu sre konut ve tatil amal
tanmaz mallarda be yldr. Aypl maln neden olduu her trl zararlardan do-
lay yaplacak talepler ise yllk zamanamna tabidir. Bu talepler zarara sebep
olan maln piyasaya srld gnden balayarak on yl sonra ortadan kalkar. An-
cak, satlan maln ayb, tketiciden satcnn ar kusuru veya hile ile gizlenmise
zamanam sresinden yararlanlamaz.
Hizmetlere ilikin olarak ise Kanunun 4/A maddesi; hizmet salayc tarafn-
dan bildirilen reklam ve ilanlarnda veya standardnda veya teknik kuralnda tespit
edilen nitelik veya nitelii etkileyen niceliine aykr olan ya da yararlanma amac
bakmndan deerini veya tketicinin ondan bekledii faydalar azaltan veya orta-
dan kaldran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler ieren hizmetler, aypl hiz-
met olarak kabul edilir demektedir.
Aypl hizmetler ynnden tketici, szlemeden dnme, hizmetin yeniden g-
rlmesi veya ayp orannda bedel indirimi eklindeki seimlik haklarndan biri ile bir-
279
Aydn Zevkliler, Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun, zmir, 1996, s.57.
204
likte 4. maddede belirtilen artlar erevesinde tazminat da isteyebilir. Tketicinin
szlemeyi sona erdirmesi, durumun gerei olarak hakl grlemiyorsa, bedelden
indirim ile yetinilir. Salayc, tketicinin setii bu talebi yerine getirmekle ykm-
ldr. Salayc, bayi, acente ve 10. maddenin beinci fkrasna gre kredi veren,
aypl hizmetten ve aypl hizmetin neden olduu her trl zarardan ve tketicinin
bu maddede yer alan seimlik haklarndan dolay mteselsilen sorumludur. Sunu-
lan hizmetin aypl olduunun bilinmemesi bu sorumluluu ortadan kaldrmaz.
TKHKnn 24. maddesi ile satclara getirilen ykmllklerin bir bakas da
satlan mallarn topluca aypl olmas haline ilikindir. Sata sunulan bir seri ma-
ln aypl olduunun mahkeme karar ile tespit edilmesi halinde, maln sat ge-
ici olarak durdurulur. Mahkeme kararnn tebli tarihinden itibaren en ge ay
iinde maln aybnn ortadan kaldrlmas iin retici-imalat ve/veya ithalat firma
uyarlr. Maln aybnn ortadan kalkmasnn imkansz olmas halinde mal, retici-
imalat ve/veya ithalat tarafndan toplanr veya toplattrlr. Toplatlan mallar ta-
dklar risklere gre ksmen veya tamamen imha edilir veya ettirilir.
Aypl maln deitirilmesi, biri dierinin yerine geebilen misli eyalar olan me-
sela yz kilo mercimek, bir anta, bir bilgisayar program gibi mallar iin sz konu-
sudur. Biri dierinin yerine gemeyen mallar olan esiz bir antika, lye gre ya-
plan dolap gibi mallarda deitirme yaplmaz. Fesih ya da bedel indirimi istenir.
280
Yine satc, belirlenen kullanm mr sresince tketiciye tamir-bakm yedek
para ve servis hizmetleri sunmak zorundadr.
281

ncelikle belirtelim ki; bir taraf son kullanc veya tketici olmayan tacirler ara-
sndaki ticari satmlarda satcnn ayptan sorumlu olmayaca szleme ile salana-
bilirse de, AB Direktifleri dorultusunda tketiciye yaplan satlarda bu sorumluluk
szleme ile azaltlamaz ve kaldrlamaz. Tketiciler asndan bunun tek istisnas
TKHKnn 4. maddesine gre, kullanlm, tamir edilmi ve aypl mal zerine sa-
tcnn zrldr ibaresini ieren etiket koymas halidir. Sadece aypl mal satan
veya sat blmnn bir ksmn aypl mallara ayran iletmelerin byle bir etiket
zorunluluu yoktur. Bu hallerde satcnn ayptan sorumluluu olmaz.
TKHKnn Sattan Kanma balkl 5. maddesi tketicilere sattan veya hiz-
metten kanlamayacak halleri dzenlemektedir. Buna gre; zerinde numunedir
veya satlk deildir ibaresi bulunmayan bir maln; ticari bir kuruluun vitrininde,
280
Aydn Zevkliler, Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun, zmir, 1996, s.59-60.
281
Kanunun 15. maddesi; internet zerinden de sat yaplan zellikle dayankl tke-
tim mallarnda uygulanabilecek sat sonras servis hizmetlerini dzenlemitir. Kanuna
gre; ithalat veya imalatlar sattklar sanayi mallar iin o maln Bakanlka tespit ve
ilan edilen kullanm mr sresince, bakm, onarm ve servis hizmetlerini yrtecek is-
tasyonlar kurmak ve yeterli teknisyen kadrosu ile yedek para stoku bulundurmak zo-
rundadrlar.
Biliim Hukuku
205
rafnda veya aka grlebilir herhangi bir yerinde tehir edilmesi onun stokta bu-
lunduu anlamna gelir. Satc tehir ettii mallarn satndan kanamaz. Satlma-
d halde satlm gibi gsteremez. Hizmetlerin satndan da hakl bir sebep ol-
makszn kanlamaz. Satc, bir mal veya hizmetin satn, o mal veya hizmetin
kendisi tarafndan belirlenen miktar, say, ebat veya sresi kadar satn alnmas
ya da baka bir maln veya hizmetin satn alnmas kouluna bal klamaz. Maln
ya da hizmetin belli miktar, say, ebat ya da sre kouluyla satlmas teaml, ticari
rf veya adetten ise sattan kanlabilir.
3. Haksz artlar eren Tketici Szlemeleri
TKHKnn Szlemelerdeki Haksz artlar balkl 6. maddesi tketici ile ze-
rinde ayr ayr mzakere edilmeden satcnn tek tarafl olarak szlemeye koy-
duu iyi niyet kurallarna aykr szleme maddelerinin haksz art olduunu ve
balayc olmadn dzenlemektedir.
Kanunun 6. maddesinin nemli hkmleri yledir. Satc veya salaycnn
tketiciyle mzakere etmeden, tek tarafl olarak szlemeye koyduu, taraflarn
szlemeden doan hak ve ykmllklerinde iyi niyet kuralna aykr decek bi-
imde tketici aleyhine dengesizlie neden olan szleme koullar haksz arttr.
Taraflardan birini tketicinin oluturduu her trl szlemede yer alan haksz art-
lar tketici iin balayc deildir. Eer bir szleme art nceden hazrlanmsa
ve zellikle standart szlemede yer almas nedeniyle tketici ieriine etki ede-
memise, o szleme artnn tketiciyle mzakere edilmedii kabul edilir. Szle-
menin btn olarak deerlendirilmesinden, standart szleme olduu sonucuna
varlrsa, bu szlemedeki bir artn belirli unsurlarnn veya mnferit bir hkm-
nn mzakere edilmi olmas, szlemenin kalan ksmna bu maddenin uygulan-
masn engellemez. Bir satc veya salayc, bir standart artn mnferiden tartl-
dn ileri sryorsa, bunu ispat yk ona aittir. Bakanlk standart szlemelerde
yer alan haksz artlarn tespit edilmesine ve bunlarn szleme metninden kar-
tlmasnn salanmasna ilikin usul ve esaslar belirler. Bakanlk yukardaki d-
zenleme paralelinde Tketici Szlemelerindeki Haksz artlar Hakknda Y-
netmelik adyla bir ynetmelik karmtr. Ynetmeliin Haksz Szleme artlar
Karsnda Tketicinin Haklar 7. maddesine gre; satc, salayc veya kredi ve-
ren tarafndan tketici ile akdedilen szlemede kullanlan haksz artlar batldr.
Yok saylan bu hkmler olmadan da szleme ayakta tutulabiliyorsa szleme-
nin geri kalan varln korur. Ynetmeliin Yargsal Denetim balkl 8. madde-
sine gre meru menfaati olan gerek veya tzel kiiler, genel olarak kullanlmak
zere hazrlanm standart szlemelerde yer alan haksz artlarn kullanlmas-
nn nlenmesi iin dava aabilirler.
TKHKda Szlemedeki Haksz artlar balkl 6. maddesinin 6. ve 7. fkra-
sna gre; ... 6/A, 6/B, 6/C, 7, 9, 9/A, 10, 10/A ve 11/A maddelerinde yazl ola-
rak dzenlenmesi ngrlen tketici szlemeleri en az oniki punto ve koyu siyah
206
harflerle dzenlenir ve szlemede bulunmas gereken artlardan bir veya birka-
nn bulunmamas durumunda eksiklik szlemenin geerliliini etkilemez. Bu ek-
siklik satc veya salayc tarafndan derhal giderilir. Bakanlk standart szleme-
lerde yer alan haksz artlarn tespit edilmesine ve bunlarn szleme metninden
kartlmasnn salanmasna ilikin usul ve esaslar belirler. Bu hkmler do-
rultusunda Sanayi ve Ticaret Bakanl ve o yerin mlki amiri Kanunun 25 ve 26.
Maddelerine gre u para cezalarn verebilir. 6. maddenin yedinci fkras uyarnca,
Bakanlka belirlenen usul ve esaslara aykrl tespit edilen her bir szleme iin
2008 yl iin 90.- Yeni Trk Lira para cezas uygulanr. 6. maddenin altnc fkra-
snda, ... belirtilen ykmllklere aykr hareket edenler hakknda 180.-Yeni Trk
Lira para cezas uygulanr. Bu deerler her yl yeniden deerleme oranna gre
yeniden belirlenir.
4. eitli Sat Trleri ve Tketici Haklar
TKHKnn Taksitle Sat balkl 6/A maddesi tketicilerin taksitle sat hallerini
dzenlemektedir. Buna gre; taksitli satlarda; tketici, borland toplam miktar
nceden deme hakkna sahiptir. Tketici ayn zamanda, bir taksit miktarndan az
olmamak artyla bir veya birden fazla taksit demesinde bulunabilir. Her iki du-
rumda da satc, denen miktara gre gerekli faiz indirimini yapmakla ykml-
dr. Satc, taksitlerden birinin veya birkann denmemesi halinde kalan borcun
tmnn ifasn talep etme hakkn sakl tutmusa, bu hak; ancak satcnn btn
edimlerini ifa etmi olmas durumunda ve tketicinin st ste iki taksitini deme-
mesi ve denmeyen taksit tutarnn satm bedelinin en az 1/10u (onda bir) olmas
ve satcnn en az bir haftalk bir sre vererek muacceliyet uyarsnda bulunmas
koullaryla kullanlabilir. Taraflarca belirlenen ve tketiciye yazl olarak bildirilen
mal veya hizmetin toplam sat fiyat ve szleme artlar hibir ekilde deitiri-
lemez. Taksitli satlarda satc; taraflara ilikin isim, unvan, adres gibi bilgileri mal
ve hizmetlerin TL olarak vergiler dahil pein sat fiyat, vadeye gre faiz ile birlikte
denecek TL olarak toplam sat fiyat, faiz miktar, faizin hesapland yllk oran
ve szlemede belirtilen faiz orannn yzde otuz fazlasn gememek zere ge-
cikme faizi oran, peinat tutar, deme plan ve borlunun temerrde dmesinin
hukuki sonularn ieren bilgileri yazl olarak bildirmek ve taraflar arasnda akde-
dilen szlemenin bir nshasn tketiciye vermek zorundadr. Taksitli satmn se-
netleri nama yazl olarak dzenlenir.
Kanunun Kampanyal Satlar balkl 7. maddesi kampanyal satlar d-
zenlemitir. Buna gre; kampanyal sat, gazete, radyo, televizyon ilan ve inter-
neti de kapsar biimde dier yollarla halka duyurularak dzenlenen kampanyalara
itiraki kabul etmek suretiyle ve maln veya hizmetin teslim ve ifa edilmesi sure-
tiyle yaplan satlarda Bakanlktan izin alnr ve Bakanlk sat artlarn tespit eder.
lan ve taahht edilen mal ve hizmetlerin teslimatnn zamannda yaplmamas, fi-
yat, nitelik ve miktarnda anlamalara aykr davranlmas durumunda, satc, bayi,
Biliim Hukuku
207
acente, temsilci, imalat-retici, ithalat ve kredi veren mtereken ve mtesel-
silen sorumludur. Kampanyal satlarda satc, taksitli satlarda belirtilen bilgilere
ek olarak,kampanya biti tarihi ve maln ya da hizmetin teslim veya yerine ge-
tirilme tarih ve ekline ilikin bilgileri de yazl olarak vermekle ykmldr. Kam-
panyal taksitli satlarda 6/A maddesi hkmleri de uygulanr
Kanundaki bir baka kural abonelik iin konulmutur. zellikle bilgi verme hiz-
metlerinde yelik ve abonelik eklinde benzer uygulamalar olduundan bu kura-
lnda bilinmesinde fayda gryoruz. Kanunun Sreli Yaynlar balkl 11/A
maddesine gre; abone olan tketiciler, satcya isteklerini yazl olarak bil-
dirmek kaydyla aboneliklerine tek tarafl son verebilirler. Satc, abone cre-
tinin geri kalan ksmn hibir kesinti yapmakszn 15 gn iinde iade etmekle y-
kmldr. Tketicinin abonelie son verme istei; yazl bildirimin satcya ulat
tarihten itibaren gnlk yaynlarda 15 gn, haftalk yaynlarda bir ay, aylk yayn-
larda 3 ay sonra yrrle girer. Daha uzun sreli yaynlarda ise, bildirimden son-
raki ilk yayn mteakiben yrrle konulur.
5. Uyumazlk Durumlarnda Tketicilerin Bavuraca Yollar
TKHKnn Tketici Konseyi balkl 21. maddesine gre; tketicinin sorunla-
rnn, ihtiyalarnn ve karlarnn korunmasna ilikin gerekli tedbirleri aratrmak,
sorunlarn evrensel tketici haklar dorultusunda zlmesi iin alnacak tedbir-
lerle, bu Kanunun uygulanmasna ynelik tedbirlere dair grleri, ilgili mercilerce
ncelikle ele alnmak zere iletmek amacyla, Bakanln koordinatrlnde bir
Tketici Konseyi kurulur.
Tketiciler asndan nemli bir konuda her olayda dava ap, mahkemelere
gitmek zor olduundan, bu i ek masraf ve bilgi istediinden sorunlarn z-
mnde mahkeme ncesi kurullarn oluturulmas ve ncelikle buralarda zm
aranmasdr.
Tketici sorunlar iin alan en nemli bir kurulu Tketici Sorunlar Hakem
Heyetidir. Kanunun Tketici Sorunlar Hakem Heyeti balkl 22. maddesine gre;
Sanayi ve Ticaret Bakanl, il ve ile merkezlerinde, tketiciler ile satclar arasnda
kan uyumazlklara zm bulmak amacyla en az bir tketici sorunlar hakem
heyeti oluturmakla grevlidir. Belli bir bedelin zerindeki uyumazlklarda
282
tketici
sorunlar hakem heyetlerinin verecei kararlar, tketici mahkemelerinde delil olarak
282
Bu miktar 2010 yl iin 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunun deiik
22 nci maddesinin 5 ve 6 nc fkrasndaki tketici sorunlar hakem heyetlerinin kararla-
rnn balayc olacana ilikin st veya tketici mahkemelerinde delil olacana ilikin
alt parasal snr 938,75 TL,
b) 1/8/2003 tarihli ve 25186 sayl Resm Gazetede yaymlanan Tketici Sorunlar Ha-
kem Heyetleri Ynetmeliinin 5 inci maddesinin nc fkrasnda, Bykehir stat-
snde bulunan illerde faaliyet gsteren il hakem heyetlerinin uyumazlklara bakmakla
208
ileri srlebilir. Uyumazlk konusu mal veya hizmet bedelinin belli bir miktar
amad hallerde, Tketici Sorunlar Hakem Heyetince verilmi kararlar ta-
raflar balar ve cra Hukukundaki ilam hkmlerine gre icra edilir.
Taraflar bu kararlara kar onbe gn iinde tketici mahkemesine itiraz ede-
bilirler. tiraz, tketici sorunlar hakem heyeti kararnn icrasn durdurmaz. Ancak,
talep edilmesi artyla hakim, tketici sorunlar hakem heyeti kararnn icrasn
tedbir yoluyla durdurabilir. Tketici sorunlar hakem heyeti kararlarna kar ya-
plan itiraz zerine tketici mahkemesinin verecei karar kesindir. Belli bir mik-
tarn stndeki uyumazlklarda tketici sorunlar hakem heyetlerinin verecekleri
kararlar, tketici mahkemelerinde delil olarak ileri srlebilir. Kararlarn balayc
veya delil olacana ilikin parasal snrlar her yln Ekim ay sonunda Devlet s-
tatistik Enstitsnn (DE- imdiki adyla Trkiye statistik Kurumu- TK)Top-
tan Eya Fiyatlar Endeksinde meydana gelen yllk ortalama fiyat art orannda
artar. Bu durum, Bakanlka her yl Aralk ay iinde Resmi Gazetede ilan edi-
lir. 25. maddede cezai yaptrma balanm hususlar dndaki tm uyumazlk-
lar, tketici sorunlar hakem heyetlerinin grev ve yetkileri kapsamndadr. Tke-
tici mahkemelerinde ykmllklerini yerine getirmeyen satclara uygulanacak
usul kurallar ise Kanunun Tketici Mahkemeleri balkl 23. maddede yle
dzenlenmitir.
Bu Kanunun uygulanmasyla ilgili olarak kacak her trl ihtilaflara tketici
mahkemelerinde baklr. Tketici mahkemelerinin yarg evresi, Hakimler ve Sav-
clar Yksek Kurulunca belirlenir.
Tketici Mahkemeleri nezdinde tketiciler, tketici rgtleri ve Bakanlka a-
lacak davalar her trl resim ve hartan muaftr. Tketici rgtlerince alacak da-
valarda bilirkii cretleri, 29. maddeye gre btede ngrlen denekten Bakan-
lka karlanr. Davann, daval aleyhine sonulanmas durumunda, bilirkii creti
6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun hkmlerine gre
davaldan tahsil olunarak 29. maddede dzenlenen esaslara gre bteye gelir
kaydedilir. Tketici Mahkemelerinde grlecek davalar Hukuk Usul Muhakeme-
leri Kanununun Yedinci Bab, Drdnc Fasl hkmlerine gre yrtlr.
Tketici davalar tketicinin ikametgah mahkemesinde de alabilir.
Bakanlk ve tketici rgtleri mnferit tketici sorunu olmayan ve genel olarak
tketicileri ilgilendiren hallerde bu Kanunun ihlali nedeniyle kanuna aykr durumun
ortadan kaldrlmas amacyla Tketici Mahkemelerinde dava aabilirler.
Gerekli hallerde Tketici Mahkemeleri ihlalin tedbiren durdurulmasna karar ve-
rebilir. Tketici Mahkemesince uygun grlen tedbir kararlar, masraf daha sonra
haksz kan taraftan alnmak ve 29. maddede dzenlenen esaslara gre bteye
gelir kaydedilmek zere, lke dzeyinde yaynlanan gazetelerden birinde Basn
grevli ve yetkili olmalarna ilikin alt parasal snr 2.450,67 TL, olarak tespit edilmitir.
Bkz. Resmi Gazete, 11.12. 2009/ 27429.
Biliim Hukuku
209
lan Kurumunca ve ayrca varsa davann ald yerde yaynlanan mahalli bir ga-
zetede derhal ilan edilir.
Kanuna aykr durumun ortadan kaldrlmasna ynelik Tketici Mahkemesi ka-
rarlar ise masraf davaldan alnmak zere ayn yntemle derhal ilan edilir.
Yukarda saylan satc ykmllklerine uygun hareket edilip edilmedii ko-
nusunda satclar denetlemekle Sanayi ve Ticaret Bakanl grevlidir. Bu dene-
tim grevi Kanunun Mal ve Hizmet Denetimi balkl 19. maddesinde u ekilde
dzenlenmitir. Tketiciye sunulan mal ve hizmetler; ilgili bakanlklar tarafndan
Resmi Gazetede yaymlanarak mecburi uygulamaya konulan standartlar dahil ol-
mak zere uyulmas zorunlu olan teknik dzenlemeye uygun olmaldr. lgili ba-
kanlklar, bu esaslara gre denetim yapmak veya yaptrmakla grevlidir. Mal ve
hizmet denetimine ilikin usul ve esaslar her bir ilgili bakanlka ayr ayr tespit
ve ilan edilir. Bu hkmler dorultusunda Sanayi ve Ticaret Bakanl ve o ye-
rin mlki amiri mezkur Kanunun 25 ve 26. maddelerine gre u para cezalarn
verebilir. 4. maddenin yedinci fkrasnda, 5. maddede.... belirtilen ykmllk-
lere aykr hareket edenler hakknda 208 yl iin 180. YTL. para cezas uygu-
lanr. .... 19. maddenin birinci fkrasna aykr hareket edenler hakknda 3.624.
YTL para cezas uygulanr. 24 ve 24/A maddelerinde belirtilen ykmllklere
aykr hareket edenlere 90.653 YTL para cezas uygulanr. Yukardaki fkralarda
belirtilen para cezalar, fiilin bir yl ierisinde tekrar halinde iki misli olarak uygu-
lanr. Bu Kanunda yazl fiiller hakknda dier kanunlarda da para cezas ng-
rlmse ar olan ceza uygulanr.
Bakanlk yukardaki kurallara uyulmamas zerine internet zerindeki sat be-
yan veya web sitesini ticari ilan olarak kabul edip, milyarlara varan para cezalar
verebilecei gibi ayrca maln satna ve tantmna ilikin ticari reklam veya ilann
aya kadar durdurulmasn ve/veya aada aktaracamz reklamla ilgili kural-
lara aykrlk halinde reklamn dzeltilmesini ilgililerden ister. Ayrca Kanunun 18.
maddesine gre, tketicinin kullanmna sunulan hizmet veya maln, tketicinin be-
den ve ruh sal ile evreye zararl veya tehlikeli olmas durumunda ilgili konu-
lar ieren uyarlarn bulunmas zorunludur.
Tketicilerin karlat en nemli problemlerden biri de, rn iade etmek is-
tediklerinde satcnn nerede olduunun tespit edilememesidir. Fiziki mallarda bu
sorunla daha az karlalmaktadr. Zira sipari edilen mal, nakil vastalar ile fi,
fatura, irsaliye teslim makbuzu gibi belgelerle alcya ulatndan, bu belgeler-
den hareketle satcnn kimlii ve ikametgh konusunda birtakm verilere ula-
mak mmkndr. Bu durumda hem hakem kararnn hem de buna dayanlarak
Trk mahkemelerinden elde edilecek bir kararn tebli edilerek icra edilmesi kolay
olacaktr. Ancak, sanal pazarlamada, e-ticarette rn tketiciye internet zerinden
pazarlandndan satcy tespit etmek zorlamaktadr. Bu nedenle elektronik tica-
rette gerek tketicinin, gerekse satcnn kimliini belgeleyecek ifreli bir sistem ve
210
saysal imza konusunun da ok iyi oluturulmas ve bu konular izleyen ve ynlen-
diren uluslararas bir otoritenin kurulmas gerekmektedir.
Dier taraftan, geleneksel rn sorumluluu sisteminde datm zinciri iinde bu-
lunan herkes rnn aybndan dolay mteselsil sorumlu iken, sanal ortamda mal
alm-satmnda bu zincirin dolaysyla sorumlularn tespitinde zorluklar olacaktr.
Eksik ve aypl maln iadesi ve zararlarn tazmininde geleneksel rn sorumlu-
luu sistemi yeterli olamayacaktr. zellikle saysal mallarda neyin mal olduunun
tespitinde bile ciddi skntlarla karlalacaktr.
Baz lkelerde zellikle kredi kartyla yaplan demelerde tketicinin aypl mala
kar korunmas bakmndan bir geri deme (chargeback) sistemi benimsenmekte
ve bu konu OECD bnyesinde de ele alnarak geri demenin temel prensipleri
belirlenmeye allmaktadr. Bu sistemin zellii, deme kart veren kurulularn
belirli koullarn varl halinde aypl maldan dolay tketicinin dedii paray geri
demeyi kabul etmesi eklinde zetlenebilir.
283

Tketicilerin elektronik ticaret yapabilmeleri iin ncelikle kiisel bilgilerin ve
mahremiyetin korunmas ve sistemin gvenli olmas gerekmektedir. Kiisel bilgi-
lere rahatlkla ulalmas ve gizli kalmas gerekenlerin aa kmas, hem tke-
ticilerin ciddi zarara uramasna neden olur, hem de sisteme gvensizliin do-
masna, bylelikle de ulalmas hedeflenen bilgi ve iletiim toplumuna ulamay
engeller. Bu nedenle teknolojik olarak tketici mahremiyetini salayc aratrma-
larn yaplarak, hzla bu konudaki gelimelerin takip edilmesi gerekmektedir. Tke-
tici mahremiyeti ile ilgili olan kiisel verilerin korunmas konusunda ilerideki ak-
lamalarmz bu konuda ayrntl bilgi salayacaktr.
D. ELEKTRONK TCARETTE SATICININ YKMLLKLERN
YERNE GETRMES
Bir taraf tketici olmayan elektronik ticaret durumlarnda satcnn ykmllk-
lerine ilikin Borlar Kanunu ve Trk Ticaret Kanununun hkmleri uygulanr.
284
Borlar Kanununun 182. maddesi ve izleyen maddelere gre, szleme ku-
rulduu andan itibaren satlan eyin yarar ve bunda oluacak hasar alcya aittir.
283
D Ticaret Mstearl, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu, Elektronik Ticaret Hukuk
alma Grubu Raporundan alnmtr. Ayrca bu konuda daha geni bilgi iin bkz. 5464
Sayl Banka Kartlar ve Kredi Kartlar Kanunu. Kanun, Kanun Kabul Tarihi : 23/02/2006,
Resmi Gazete, 01/03/2006/ 26095
284
Bir taraf tketici olan elektronik ticarette de Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunda
hkm bulunmayan konularda yine bu blmde yer alan Borlar kanunu hkmleri uy-
gulanr.
Biliim Hukuku
211
Ancak ilikinin niteliinden byle olmayaca aksa veya szlemede zel dzen-
lenmi artlarla aksi ngrlmse bu kural deitirilmi olur.
Yine Kanunun 198 ve devamndaki maddelerine gre, alcnn makul olan ksa
bir srede bu mal inceleyip aka bir ayp varsa veya sonradan kullanrken bir
ayp yani kusur varsa derhal satcya bildirmesi gereklidir. Aksi takdirde mal bu ku-
suru ile kabul etmi saylr. Eer kusur deil de maln miktar ve niteliinde bir ek-
siklik varsa ya da satcnn hilesi sz konusu ise, bu durumda alc tarafndan bir
acil ihbara gerek olmakszn satc bu maldan dolay sorumludur. Kanunun 202
ve 203. maddeleri gereince, satcnn maldaki sorumluluu alcnn talebi zerine
deitirmek veya eksiklii telafi etmek ya da feshe raz olmaktr. Szleme fesho-
lunca satc paray faiziyle iade edip ve aypl maldan dolay alcnn urad za-
rarlar demekle ykmldr. Ayrca satc kusursuzluunu ispat edemezse ek ola-
rak alcnn dier tm zararlarn da karlamak zorundadr.
Bu genel hkmlerin yan sra elektronik ticarette uygulanabilecek bir baka h-
km Kanunun 201. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre; baka bir yerden gn-
derilen maln aypl olduunu iddia eden alc, bulunduu yerde satcnn temsilcisi
yoksa maln korunmas iin gereken tedbirleri alacak ve geri gndermeyip elinde
tutacaktr. Ve durumdan satcy haberdar edecektir. Bunlar yaplmadan mal geri
gnderilirse kacak zarardan alc sorumlu olur. Kanun, alcy koruma nlemle-
rini aldktan sonra maln aybn ispat asndan noterden veya mahkemeden tes-
pitle ykml tutmutur. Aksi takdirde maln aybn ispatta zorlanacandan za-
rar sineye de ekilebilir.
Yine Borlar Kanununun 185. maddesine gre aksine bir szleme yoksa l-
mek, tartmak gibi teslime ynelik masraflar satcya, senet yapmak veya satlan
ele almak ile ilgili masraflarda alcya aittir. Kanunun 186. maddesine gre, aksine
bir rf veya gelenek veya bir szleme maddesi yoksa nakil masraflar alcya aittir.
Bu yzden zellikle elektronik alverilerde szlemeye baklmasnda veya nakil
masraflarnn alc veya satcya ait olmasna dikkat edilmesinde fayda var.
Borlar Kanununun 187. maddesine gre, belirtilen srede mal teslim edilme-
mise alcnn alveriten vazgeerek, teslimin gereklememesinden dolay, me-
sela baka yerden ald ayn maln ya da gncel fiyatla olan fark gibi zararn ve
alm satm iin masraf yapmsa masraflarn isteme haklar vardr. Eer alc ma-
ln teslimi gecikmesine ramen maln teslimini istiyorsa ok fazla beklemeden bu
arzusunu satcya bildirmesi de gerekmektedir.
Bu tr uyumazlklarda ayp ve kusurdan dolay szleme ile daha uzun bir
sre belirlenmemise maln tesliminden itibaren bir yl iinde dava almaldr. Yoksa
dava zamanamna urar. Ancak hile ve eksiklik halinde sre be yldr.
Dikkat edilirse szlemelerde satcnn sorumluluunu kaldran veya snrlan-
dran maddelerin koyulabileceini belirtmitik. Bu dzenlemelerle satcnn hile,
212
kt niyeti ve ar ihmali dndaki kusur veya dikkatsizlik eklindeki sorumluluu
kaldrlabilir. Yine Borlar Kanunu 100. maddeye gre altrd elemanlar veya
kulland mteahhit veya nakliyecilerden kaynaklanan sorumluluunu ve bunlar-
dan kaynaklanan zararlar tamamyla alcya ykleyebilir. Bu yzden szlemele-
rin iyice okunmasnda fayda vardr. Szl szleme varsa veya szleme yoksa
o zaman yukardaki genel aklamalar geerlidir.
E. ELEKTRONK TCARETTE ALICININ BORCUNU DEMES
Bir taraf tketici olan elektronik ticarette tketicinin mal veya hizmet bedelinin
denmesi kurallarna ilikin Elektronik Ticarette Tketicinin Korunmas blmnde
genie bilgi vermitik. Bir taraf Tketici olan alverilerde TKHKdaki hukuk ku-
rallar ortaya kan uyumazla veya duruma ilikin bir dzenleme iermiyorsa,
sorunu Borlar Kanununun dzenlemelerine bakarak zmleriz. Bu yzden bu
blmdeki aklamalarmz; bir taraftan alcs tketici olan alverilerde TKHKda
bir hukuk kural yoksa geerlidir, te yandan iadamlar arasndaki elektronik tica-
rette alc tarafn borcu hakknda uygulanr.
Bir ticari sat szlemesinin oluabilmesi iin mal ve parann birbiriyle dei-
tirilmesi hususunda taraflarn birbiriyle anlamas gerekmektedir. Satcnn mlki-
yeti veya baka bir hakk nakil borcu ile alcnn bedeli deme borcu arasnda bir
deiim durumu bulunmaktadr. Bunun sonucu olarak daha nce de belirttiimiz
gibi Borlar Kanununun 182. maddesinin ikinci fkrasnda aksine gelenek veya
szleme olmad takdirde taraflar borlarn ayn zamanda ifa ile mkelleftirler
denilmektedir.
Bir ticari sat szlemesinde satc, mal veya hizmeti teslim etmedike veya
teslime hazr olmadka maln bedelini talep edemez. Eer mal veya hizmetin be-
deli talep edilirse alc, satcnn taahhd yerine getirmedii definde (itiraznda)
bulunabilir. Alc mal veya hizmetin teslimi talebinde bulunursa satc da onun be-
deli demedii definde bulunabilir. Bu kuraldan aksine bir gelenek veya szleme
varsa ayrlabilinir. rnein, taksitli satlarda nce maln teslim edilecei, parann
bir sre sonra denecei kararlatrlr. Bazen de nce parann denecei sonra
maln veya hizmetin teslim edilecei kararlatrlabilir. Mesela gazete ve dergilere
(internette baz sitelere) abonelikte bu durum grlebilir.
285
Ticari bir szlemeden doan borlarn byk bir ksmnn konusu bir parann
denmesi ile ilgilidir. Bir ticari szlemenin hi veya gerei gibi ifa edilmemesi ha-
linde denmesi gereken tazminat da para ile ifa edilir. Borlu, vade gnnde, bir
rakamla gsterilen mebla vermekle para borcunu ifa etmi saylr. Borlu, bor-
cunu derken Maliye Bakanlnn belirledii madeni para kabul hadleri ereve-
285
Biliim Hukuku
213
sinde madeni veya kat paray seebilecei gibi satcnn kabul etmesiyle bir kredi
kartyla da deme yapabilir.
Elektronik ortamda ak alarda yaplan ticari alverilerde iki yntem bulun-
maktadr. Bunlar SSL (Secure Socket Layer) ve SET (Secure Electronic Transac-
tions) yntemleridir.
SSL ynteminde satc kuraca kendi web sayfasnda sata sunduu mal
veya hizmete yer verdii gibi bir sipari formuna da yer verir. Alc bu sipari for-
munu doldurur ve kredi kart numarasn da girmek suretiyle sipari etmi olur.
Bylece icap ve kabul tamamlanarak szleme kurulmu olur. Bundan sonra ta-
raflarn szlemeden doan maln teslimi ve parann denmesi borlarn yerine
getirmesi aamasna geilir. Satc, alcya kredi kart vermi olan kuruma (ban-
kaya) giderek paray tahsil eder.
Alcnn demesi, kredi kart hesabndan deme veya banka havalesi ile deme
eklinde olabilecei gibi, taraflar arasnda kabul edilecek baka yntemler uygula-
nabilir. Ancak burada nemli olan, demelerin karlnda mutlaka makbuz aln-
masdr. Para ile ilgili uyumazlklarda belli bir miktarn stndeki paralarda deme-
lerin mutlaka yazl belge ile ispat zorunludur. Hele banka havalesi yapmsanz,
havale Trk Hukukuna gre bir bor denmesi hkmnde olduundan, havale
makbuzuna mutlaka bu parann neyin karlnda dendiinin yazlmas gerek-
lidir. nk kt niyetli bir satcya havale karrsanz sonra bu kii bana borcu
vard bu yzden havale yollad diyebilir. Siz de bo yere senelerce bu bir alve-
ri bedeli idi, ben paray dedim ama mal alamadm der durursunuz.
Elektronik ortamda yaplan ticaretin dier bir ekli SET yntemidir. Bu yntemde
taraf bulunmaktadr. Bu taraflar; mteri, ye iyeri ve finans kurumudur (oun-
lukla banka). Alc elektronik ortamdaki alveriinde kredi kart yerine finans ku-
rumu tarafndan verilen bir sertifika kullanmaktadr. Alveri alc tarafndan onay-
landnda sertifika ile deme yaplmaktadr. Sertifika numaras sistem tarafndan
renilmedii ve sanal ortamda dolamad iin baka herhangi bir kimse tara-
fndan numarann renilme tehlikesi bulunmamaktadr. SET ynteminde taraflar
kapal bir a ierisinde ilem grdklerinden sistemin gvenlii daha etkin bir e-
kilde salanmaktadr. Gerek SSL, gerekse SET ynteminde mterinin kullanm
olduu kredi kart veya sertifikann numaras ve ifresinin alnmas veya yetkisiz
nc ahslarn eline gemesi mmkndr.
Bu sistemler basit olmasndan dolay Trkiyede ve dnyada yaygn olarak kul-
lanlmasna ramen baz sakncalar da tamaktadr. nternet ortamnda kredi kart
numaras girilerek sipari yapld iin bilgisayar korsanlar tarafndan bu kredi kart
numaras ele geirilebilir ve korsan ele geirdii kredi kart numarasyla kendi nam
ve hesabna sipari verebilir. Kukusuz bu durumda bilgisayar korsannn hukuki
ve cezai sorumluu domasna ramen, korsan belirlemek zor, hatta imknszdr.
214
Ayrca, ye iyeri denilen mal ya da hizmeti sunan kurulular da kt niyetli davra-
nabilir. Bu kurulular mterinin sipari vermedii hallerde de alc tarafndan daha
nce verilmi olan kredi kart numarasn kullanarak hayali (alveriler dzenleye-
bilir ve) borlar karabilir.
286
Byle durumlarda ne olaca konusunda mevcut mevzuatmzda zel bir hkm
bulunmamaktadr. Bu hukuki boluk, bankalar tarafndan dzenlenen szleme h-
kmleri ile ve genel hukuk kurallarnn yorumuyla giderilmeye allmaktadr. Sz
konusu hkmler, kartn kaybolmas, alnmas, mterinin elinden zorla alnmas
gibi hallerde mterinin durumu derhal hesabn bulunduu ubeye veya banka-
nn elektronik ilem merkezine bildirmesi ve bu bildirimden belirli bir sre getikten
sonra yaplacak ilemlerden mterinin sorumlu olmayaca, hususlarn iermek-
tedir. Baz szlemelerde ise, bildirimden sonra kart ve ifre deiiklii gerekle-
tirilinceye kadar mterinin sorumlu olduu belirtilerek yetkisiz kullanm nedeniyle
mteri sorumluluu belirsiz bir sre uzatlm bulunmaktadr. Bankalar tarafn-
dan kullanlan szleme hkmlerinin mterinin (alcy) haklarn koruduunu ve
hukukun temel ilkeleriyle badatn sylemek mmkn grlmemektedir.
287
Bu
szlemelere kar da eer bir taraf tketici ise TKHK ve Borlar Hukukundaki
genel ilem teorisi nedeniyle tketicinin aleyhine olan ksmlarn geersizlii kabul
edilmektedir.
288
Telefon ve bilgisayar aracl ile kredi kart kullanmnda nemli so-
runlar ve dolandrclklar ortaya kmaktadr. Yargtay, itirazn iptali davalar sebebi
ile yapt incelemelerde kredi kart sliplerinin zerindeki imzay esas aldndan,
burada imza olmamas halinde alcy deil ye iyerini sorumlu tutmaktadr. ye
iyeri ise byle bir durumda alcya mal teslim edilmise, sebepsiz zenginleme
davas aarak parasn alabilir.
Elektronik ticaret salam, kullancnn anlayabilecei ve kullanabilecei etkin
ve gvenli elektronik deme sistemleri olmadan geliemeyecektir. AB Komisyonu
bu konuda Avrupa Para Enstits (EMI) ve ye lkelerle elektronik para basm
konusunda denetleyici bir ereve oluturmak iin grmelerini srdrmektedir.
Elektronik para
289
basm, bunlarn istikrar ve salaml zerine bir direktif tas-
la hazrlanmas planlanmt. Bylece, tketicilerin gvenini salamada nemli
bir aama katedilecekti. Komisyon bunun yan sra 30 Temmuz 1997 tarihinde in-
ternette kullanlan elektronik deme aralarnn yasal olarak dzenlenmesi gerek-
tii ynnde bir Tavsiye Karar almtr. Komisyon Eyll 1998 tarihinde ise 77/780/
EWG nosu ile elektronik para kurumlarnn kredi kurumlar ile edeer tutulmas
ve bunlarn Avrupa Merkez Bankasna munzam karlk yatrmas hakknda bir
286
287
288
Bu konuda daha geni bilgi iin bkz. Banka Kartlar ve Kredi Kartlar Kanunu.
289
Daha geni bilgi iin bkz. Leyla Keser Berber, Leyla Keser Berber, nternet zerinden
Yaplan lemlerde Elektronik Para ve Digital mza, Ankara, 2002, s.119 v.d.
Biliim Hukuku
215
Ynerge ile 89/646/EWG nolu hangi ilemlerin e-para kurumlar tarafndan yap-
lacan ve bu kurumlarn yaplarn gsteren bir baka Ynerge daha karmtr.
Elektronik deme sistemleri arasndaki uyumluluk esas olarak iletimciler arasn-
daki anlamalarla salanacaktr. Bu anlamalarn, Topluluun rekabet kurallarna
uygun olmas gereklidir. Komisyon bu alanda almalarn srdrmektedir. Elekt-
ronik deme yntemlerinde ciddi kayglar yaratan hileli kullanm ve taklitilik ye
lkelerde cezalandrlmaktadr. Finans sektr ve kullanclar Komisyondan, nakit
olmayan tm deme aralarn kapsayan ve yeni deme sistemlerinin gvenliini
gelitirmeyi amalayan giriimlerde bulunulmasn istemitir.
Trk Hukuk Sisteminin Avrupa Birlii Hukuku ile uyumlatrlmas erevesinde,
AB Komisyonunun Tavsiye Kararlar ve Ynergeler paralelinde bir dzenleme ya-
plmasnn yerinde olaca dnlmektedir. Bu durumda, yetkisiz kullanmdan kay-
naklanan ve durumun alc tarafndan bankaya bildirilmesine kadar geen sre iinde
gerekleen zararlar, nceden belirlenmi bir oran dahilinde banka ile mteri ara-
snda paylatrlacaktr. Ancak, paylamn olabilmesi iin mterinin kart veya ser-
tifikann kaybnda veya yetkisiz kimselerin eline gemesinde herhangi bir hilesi ve
ar kusurlu davran bulunmamaldr.
290
F. ELEKTRONK TCARETTE UYGULANACAK HUKUK
Elektronik ticaret, lkeler arasndaki fiziki snrlar kaldrdndan sonsuz ticari
imknlar sunmaktadr. Bununla birlikte, lkeler arasndaki snrlarn kalkyor ol-
mas yasalarn uygulanmas asndan sorun yaratabilecektir. Deiik lke va-
tandalarnn elektronik ortamdaki ticari ilikilerinde hangi lke yasalarnn uy-
gulanaca konusu halen tartma yaratan konulardan biridir. Elektronik ticarette
alc ve satcnn farkl lkelerden olmas hallerinde hangi lke hukuku kurallar-
nn uygulanmas hakknda doacak kanunlar ihtilaf sorunlarnn da zmlen-
mesi gerekmektedir.
291
Bizdeki hukuk kurallarna bakarsak, Trk Ticaret Kanununa gre iki grup ticari
i bulunmaktadr. lk grubu; Trk Ticaret Kanununda dzenlenen hususlar, ikinci
grubu ise ticari iletmeyle ilgili dier btn muamele, fiil ve iler oluturmaktadr.
Trk Ticaret Kanununda dzenlenen hususlar esas itibariyle ticari iletme
ile ilgili hususlardr. Ancak, ticari iletmeyle ilgisi bulunmasa bile sadece Ticaret
Kanununda dzenlendii iin ticari saylan hususlar da bulunmaktadr. rnein,
Trk Ticaret Kanunu madde 763deki ticari senetler ile geici olarak eya veya
yolcu tamada veya Trk Ticaret Kanunu madde 87deki tacir olmayan ahslar
290
D Ticaret Mstearl (DTM), Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu, Elektronik Ti-
caret Hukuk alma Grubu Raporundan alnmtr.
291
DTM, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu, Elektronik Ticaret Hukuk alma Grubu
Raporu
216
arasnda yaplan cari hesap szlemelerinde de Ticaret Kanununun ilgili hkm-
leri uygulama alan bulmaktadr. Ticaret Kanununda ticari iletme ve szlemelerin
yan sra, haksz fiil saylan baz hususlar da dzenlenmi bulunmaktadr. Haksz
rekabet, gemilerde atma ve ticaret irketlerinde ortaklarn veya organlarn haksz
fiilleri dolays ile irketlerin sorumluu hakkndaki Ticaret Kanunundaki 177, 256,
321, 489, 321 ve 542. madde hkmleri haksz fiillere rnek olarak verilebilir. Ticari
iletmeyle ilgili haksz fiiller de ticaret karinesi gereince ticari i saylmaktadr.
292

Ayrca, Ticaret Kanununun 21. maddesinin 2 . fkrasna gre; bir taraf iin ti-
cari saylan bir i szlemeyle ilgili bir konu deil ise kar taraf bakmndan sra-
dan bir i saylaca, ancak szlemeye dayanan bir i ise kanunda aksine bir h-
km olmadka dier taraf iin de ticari i saylaca belirtilmitir. Birden fazla lke
vatandann iinde olduu yabanclk unsuru tayan ticari ilerden dolay kabi-
lecek ihtilaflar eer bir ticari szlemeye dayanyor ise, Milletleraras zel Hukuk
ve Usul Hukuku Hakknda Kanunun (MHUK) 24. maddesi gereince, tarafla-
rn aralarnda yaptklar ticari szlemeye uygulanacak hukuku seebilirler. Taraf-
larn ticari szleme iin setikleri hukuk, Trk hukuku olabilecei gibi yabanc bir
hukuk da olabilir. Taraflar ak bir ekilde bir hukuk semedikleri takdirde ortaya
kan uyumazlklarda mahkemelerce ncelikle o szlemeyle en sk ilikili
olan hukuk uygulanr.
htilaflar zmekle grevli olan resmi yarg mercileri davalar ok kez sratli bir
ekilde bitiremediklerinden, ticari ihtilaflarn hakem yoluyla zmlenmesi esas he-
men her lkede gelimi bulunmaktadr. Yabanclk unsuru tayan ticari ilerde,
daha ak bir deyimle ticari szlemelerden ve haksz fiillerinden doan bor ili-
kilerinde iki ekilde hakeme bavurmak mmkndr. Ya uyumazlktan nce ticari
szleme yaplrken szlemeye konulacak zel bir tahkim art ile ya da uyu-
mazlk ktktan sonra, uyumazln hakem marifetiyle zleceini ngren ya-
zl bir hakem anlamas ile hakeme bavurulabilir.
lgili Kanunun 50. vd. maddeleri arasnda yabanc hakem kararlarnn tenfizi
(icra edilmesi) usul de dzenlemi bulunmaktadr.
Yabanc hakem kararlarnn Trkiyede tenfiz edilebilmeleri iin mtekabiliyet
unsurunun gereklemi olmas aranmaktadr. Milletleraras planda grev yapan
bir hakem tekilatnn hangi lkeye ait olduunu tespit etmek ok zor hatta bazen
imkanszdr. Bunun yannda, yetkisini tamamen taraf iradelerinden alan bir hakem
kararnn tenfizini mtekabiliyet artna balamak tahkim messesesinin nitelii ile
de badamamaktadr. Ancak, Trkiye 8.5.1991 gn ve 3731 sayl Kanun ile ti-
cari nitelikteki uyumazlklar asndan verilen hakem kararlarnn uygulanmas ko-
nusunda New York Szlemesinin tarafdr. Bu Szleme erevesinde, Szle-
meye taraf lkelerde verilen hakem kararlar MHUK 50. vd. maddelerine gre
292
Raporu.
Biliim Hukuku
217
deil, New York Szlemesi gereince uygulanacaktr. Elektronik ortamda yaplan
ticaretten doan kanunlar ihtilaf sorunlar da geleneksel olarak yaplan ticaretten
doan kanunlar ihtilaf sorunlarnn zm ekli ile ayn olmaldr. nk elektro-
nik ortamda yaplan ticaret nedeni ile ticari iin nitelii deimemi yalnzca ticari
iin oluum biimi deimitir. New York Szlemesinin hkmleri, ticari uyumaz-
lklar konusunda Szlemeye taraf lkelerde verilen hakem kararlarnn uygulan-
mas iin baka koul aramyor.
293
Netice olarak szlemeler alannda irade zerklii ilkesi egemen olduundan,
kural olarak taraflar szlemenin ifa yerini ve szlemeye uygulanacak hukuku
seme zgrlne sahiptirler. Taraflarca byle bir seim yaplmad takdirde, l-
kemiz Hukukunun uyguland durumlarda, internet ortamnda kurulan szleme-
lerin ifa yeri, dier szlemelerde olduu gibi, Borlar Kanunu 73. madde hkmle-
rine gre borcun ifa yeridir. Ancak internet ortamnda konulan baz szlemelerde
ifa, elektronik veri aktarm yolu ile de gerekletirilebilir. Szleme konusunu diji-
tal rnlerin oluturduu durumlarda, bilgisayardan bilgisayara download yntemi
ile ifa gerekletirilmektedir. Bu durumda Trkiye bir ifa yeri olduundan uyumaz-
la Trk hukuku uygulanr.
MHUK, Szlemeden Doan Bor likilerinde Uygulanacak Hukuk
balkl madde (mlga kanun madde 24) uyarnca ilk fkrada taraflarn ak olarak
seecekleri hukuk yannda rtl olarak da seim yapabilmeleri kabul edilmitir.
kinci fkra ile taraflara szlemenin muayyen ksmlarna farkl hukuk seerek uy-
gulayabilmeleri kabul edilmitir. nc fkra, hukuk seiminin yaplaca zaman
belirtmekte ve nc kiilerin kazanlm haklar da koruma altna alnmaktadr.
Son fkrada daha nce borcun ifa yeri en sk ilikili hukuk olarak dzenlenmi
iken, bu fkra ile szleme ile en sk ilikili olan hukuk balama kural olarak ka-
bul edilmitir
294
.
293
Raporu.
294
MHUK, Madde aadaki gibidir; MADDE 24 (1) Szlemeden doan bor iliki-
leri taraarn ak olarak setikleri hukuka tabidir. Szleme hkmlerinden veya halin
artlarndan tereddde yer vermeyecek biimde anlalabilen hukuk seimi de geerli-
dir.(2) Taraar, seilen hukukun szlemenin tamamna veya bir ksmna uygulanaca-
n kararlatrabilirler. (3) Hukuk seimi taraarca her zaman yaplabilir veya deitiri-
lebilir. Szlemenin kurulmasndan sonraki hukuk seimi, nc kiilerin haklar sakl
kalmak kaydyla, geriye etkili olarak geerlidir. (4) Taraarn hukuk seimi yapmam
olmalar halinde szlemeden doan ilikiye, o szlemeyle en sk ilikili olan hukuk
uygulanr. Bu hukuk, karakteristik edim borlusunun, szlemenin kuruluu srasndaki
mutad meskeni hukuku, ticari veya mesleki faaliyetler gerei kurulan szlemelerde ka-
rakteristik edim borlusunun iyeri, bulunmad takdirde yerleim yeri hukuku, karak-
teristik edim borlusunun birden ok iyeri varsa sz konusu szlemeyle en sk iliki
iinde bulunan iyeri hukuku olarak kabul edilir. Ancak halin btn artlarna gre sz-
lemeyle daha sk ilikili bir hukukun bulunmas halinde szleme, bu hukuka tabi olur.
218
G. NTERNET ORTAMI VE E-TCARETTE REKLAMLAR
Uygulamada en ok tartlan hususlardan biri de internet yayncl ve e-ticarette
reklamlardr. Genel olarak radyo ve televizyon yaynclnda reklamlara ilikin sk
hukuki dzenlemeler yaplmtr. Yine Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun ile ya-
zl basn ve her trl ortamdaki reklamlara ilikin snrlayc dzenlemeler yaplmtr.
Ancak savunduumuz gre gre internet de bir yaynclk olduundan ve
e-ticaret srekli gelitiinden; gerek bu ortamda verilen reklamlar ve gerekse rn
tantmlar esnasnda hangi kurallar geerli olacaktr? Sorunun cevab Borlar Ka-
nunu, Trk Ticaret Kanununun haksz rekabete ilikin hkmleri, telif haklar hak-
knda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve en ok da Tketicinin Korunmas Hakkn-
daki Kanunda verilmektedir.
Borlar Kanunu madde 48e gre; yanl ilanlar yahut iyi niyet kurallarna kar
hareketler ile mterileri elikiye den yahut bunlar kaybetmek korkusuna maruz
olan kimse, bu fiillere son verilmesi iin faili aleyhinde dava aar ve zararn tazmi-
nini talep edebilir.
Borlar Kanunu madde 28 ise; dier bir tarafn hilesiyle szleme yapan tarafn
o szleme ile bal olmayacan hkme balamtr.
Ticari ilere ait olan haksz rekabet hakknda Ticaret Kanunu hkmleri uygula-
nr. Bu konu bir sonraki blmde ayrntlaryla ele alnmtr.
Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun 16. maddesine gre ticari reklam ve
ilnlarn kanunlara, Reklam Kurulunca belirlenen ilkelere, genel ahlaka, kamu dze-
nine, kiilik haklarna uygun, drst ve doru olmalar esastr. Tketiciyi aldatc, ya-
nltc veya onun tecrbe ve bilgi noksanlklarn istismar edici, tketicinin can ve mal
gvenliini tehlikeye drc, iddet hareketlerini ve su ilemeyi zendirici, kamu
saln bozucu, hastalar, yallar, ocuklar ve zrlleri istismar edici reklam ve
ilnlar ve rtl reklam yaplamaz. Ayn ihtiyalar karlayan ya da ayn amaca y-
nelik rakip mal ve hizmetlerin karlatrmal reklamlar yaplabilir. Reklam veren, ti-
cari reklam veya ilnda yer alan somut iddialar ispatla ykmldr. Reklam verenler,
reklamclar ve mecra kurulular bu madde hkmlerine uymakla ykmldrler.
Bu alanda Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan karlan Ticari Reklam ve
lanlara likin lkeler ve Uygulama Esaslarna Dair Ynetmelik

in
295
Temel lke-
ler balkl 5. maddesine gre; reklamlarda u temel ilkeler esas alnr.
- Reklamlar yasalara, genel ahlaka uygun, doru ve drst olmaldr.
5718 sayl Yeni Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun, Kabul Ta-
rihi: 27.11.200, Resmi Gazete, 12.12.2007/ 26728.
295
Resmi Gazete, 14 Haziran 2003 /25138
Biliim Hukuku
219
- Her reklam ekonomik ve sosyal sorumluluk bilinci iinde i hayatnda ve kamu-
oyunda kabul gren drst rekabet ilkelerine uygun olmaldr.
- Reklamlar, gvenlik kurallarnn gzetilmedii ve insan gvenlii asndan teh-
like oluturabilecek uygulama ve durumlarla ilgili hibir sunum ya da tanmlama
ieremez.
- Biimi ve yaymland mecra ne olursa olsun, bir reklamn reklam olduu
aka anlalmaldr. Bir reklam haber ve yorum eleri ieren bir mecrada
yaymlandnda, reklam olduu kolaylkla alglanacak biimde belirtilir. r-
tl reklam yaplamaz.
- Reklamlar, ortalama reklam izleyicisinin alglama dzeyi ile reklamn tketici
zerindeki olas etkisi gz nnde bulundurularak hazrlanr. Reklamdaki ana
vaadin istisnas niteliindeki ifade ve/veya grntlerin;
1) Yazl mecralarda, okunabilir byklkte yazlarak,
2) Grsel mecralarda, yalnzca szle ve/veya okunabilirliini salamak artyla
yazl olarak,
3) Szl mecralarda, anlalabilir biimde okunarak belirtilmesi zorunludur.
- Reklamlar, insan onurunu zedeleyici biimde yaplmamaldr.
- Reklamlar, kiilik haklarn zedeleyici biimde yaplamaz.
- Reklamlar, nceden izin alnmadan hi kimsenin zel veya sosyal hayatn gs-
teremez ya da anlatamaz. Reklamlarda, hi kimsenin zel mlk, nceden izin
alnmadan bir kiisel onay etkisi yanstacak ekilde grntlenemez veya be-
lirtilemez.
- Reklamlar, kamu dzenini bozucu nitelikte olamaz; iddet hareketlerine yol ac,
gz yumucu, zendirici veya destekleyici unsurlar ieremez; yasad veya k-
nanacak davranlar cesaretlendiremez.
- Reklamlar, dil, din, rk, mezhep, felsefi dnce ve cinsiyete dayal ayrmc-
lk zerine kurulamaz, ayrmcl destekleyemez, ktleme ieremez, istismar
edemez.
Bu genel hkmlerin dnda reklamlara ilikin u snrlamalar da sayp, e-ticaret
yapanlarn bunlara uymasnda nemli yarar olduunu belirtelim.
Ayn Ynetmeliin ocuklara veya Reit Olmayan Genlere Ynelik Reklam-
lar balkl 18. maddesinde; ocuklara ynelik reklamlar; onlarn saflklarn bilgi
eksikliklerini ve tecrbesizliklerini istismar edemez. Zihinsel, ahlaki, psikolojik ya da
fiziksel olarak zarar verebilecek hibir ifade ya da grnt ieremez, iddet unsur-
larn tayamaz. Bir mala veya hizmete sahip olmalarnn ya da kullanmalarnn
veya yararlanmalarnn tek bana yatlarna gre fiziksel, sosyal ve psikolojik bir
avantaj salayacan veya bu mala veya hizmete sahip olmamann veya yarar-
lanmamann aksi ynde bir sonu yaratacan ileri srecek mesajlar ieremez.
220
Maln veya hizmetin fiyat veya gerek deerinin yanl bir biimde alglanmasna
yol aacak ekilde verilemez. Reklam yaplan maln veya hizmetin her aile bte-
sine uygun olduunu ifade edemez. Maln veya hizmetin kendilerine alnmasn ya
da kiralanmasn salamak zere ana-babalarn veya bakalarn ikna etmelerine
ynelik dorudan bir ary ieremez. Tehlikeli durumlara sokabilecek veya tan-
madklar kiilerle iliki kurmaya ya da bilmedikleri veya tehlikeli yerlere girmeye
tevik edebilecek hibir ifade ya da grsel sunum veya hemen eyleme ynlendi-
rici, emredici ifadeler ieremez. Kendileri veya evreleri iin tehlikeli ara, gere
ve nesneleri kullanr veya oynarken gsteremez. Ana-babalarna, retmenlerine
veya dier kiilere duyduu zel gveni ktye kullanlmasna ynelik ifade veya
grsel sunumlar ieremez. Ana-baba ve retmenlerin otoritesini ve sorumluluk
duygusunu veya yarglarn yahut zevklerini zayflatacak veya ortadan kaldracak
biimde olamaz. Ana-babann ocuklarna ynelik sevgi, efkat, ballk gibi has-
sasiyetleri istismar edemez.
Reklamlar, kamu saln bozucu nitelikte olamaz.
Reklamlar ahlaka uygunluk asndan ayrca u hususlara aykr olamaz.
- Genel ahlak kurallarna aykr ifadeler ya da grntler ieremez.
- Cinselliin istismar ile pornografi ieren ifadeler ya da grntler tayamaz.
- Korku ve batl inanlara yer veremez.
- Toplumun acma duygularn istismar edecek ekilde, hasta bebek, ocuk, yal
ve zrllerle ilgili ifadeler ya da grntler kullanlamaz.
- Hastalarn tedavi ncesi ve sonrasna ait grnt veya ifadelere yer verile-
mez.
- Yine reklamlar evre koruma kurallarna uygun olacaktr.
Bakanlk bu Ynetmelikte ek olarak rn veya hizmetlere ynelik pazarlama tek-
niklerini uygulamak veya yarmalar dzenlemek suretiyle yaplan satlar zendiren
reklamlarda rn ve ekilile ilgili tm ayrntlarn yer almasn gerekli bulmutur.
Ynetmelikte e-ticarete uygulanacak nemli bir dzenleme daha var. rn ve
hizmetlerin alm satmnn, kiralanmasnn reklama cevap veren kiinin adresinde
gerekletirilecei ve salanaca mesajn veren reklam, dorudan sat reklam-
dr. Bu reklamlarda; reklama konu olan rn ve/veya hizmetin tanmnn yaplmas
ve fonksiyonlarnn ve sat fiyatnn aklanmas, reklama cevap verenin adresine
ulatrlaca mesajnn verilmesi, sat temsilcilerinin adresine getirdikleri rn veya
hizmeti geri evirme hakk olduunun belirtilmesi zorunludur.
Karlatrma ieren reklamlarda, karlatrmann yanltc olmamas ve d-
rst rekabet ilkelerine uyulmas zorunludur. Karlatrlan mal, hizmet veya marka
Biliim Hukuku
221
adnn belirtilmemesi ve karlatrlan mal veya hizmetlerin ayn nitelikte ve zel-
likte olmas veya ayn istek ve ihtiyaca cevap vermesi gereklidir.
Tankl reklamlar, gerek olmayan ve tanklna bavurulan kiinin tecrbe-
sine dayanmayan hibir tanklk ya da onay ifadesine yer veremez veya atfta
bulunamaz. Dorulanabilir olgularla ilgili tanmlamalar ve tanklar, iddialar ya da
rnekli anlatmlar kantlanmak zorundadr. Reklam verenler, bu ilkelerin uygu-
lann denetlemekle yetkili ve grevli olanlara byle bir kant hemen gster-
mekle ykmldr.
Reklamlarda; bir baka firma, irket ya da kurumun ad veya amblem, logo ve
dier zgn kurumsal kimlik unsurlar, tketicinin aldanmasna yol aacak ekilde
kullanlamaz. Bir kii adnn veya bir baka irket ya da rne ait ticari unvan ve
simgenin, sahip olduu ya da bir reklam kampanyas ile salanm bulunan itibar-
dan, tketiciyi yanltacak biimde yararlanlamaz.
Reklamlar, hibir firmay, hibir endstriyel ya da ticari faaliyeti/meslei, hibir
rn, aalayarak ya da alay konusu ederek veya benzer herhangi bir biimde
ktleyemez.
imdi de ksaca bu kurallara uyulmazsa ne olacana ilikin bilgi verelim. Yu-
karda V.B.1. blmnde saydmz ceza kanunlarnda olduu gibi bu ii yapan-
lar haksz rekabet sular dnda hrriyeti balayc cezalar almazlar. Ancak ticari
kurallar iler ve maddi kayplar doar.
Reklamlarn ve yaynlarnn kanunlara aykr olmas, tketiciler aleyhine ol-
mas, haksz ve aldatc zellikler tamas halinde bu iten zarar gren, ilgili
kiiler Sanayi ve Ticaret Bakanl Reklam Kuruluna bavurabilirler. Kurula
ulatrmak amacyla ikayetiler dilekelerini Bakanln illerdeki mdrlklerine
de verebilirler. Kurul kendiliinden de harekete geebilir. Kurul, ilgili reklamc,
rn sahibi ve yayncya savunma iin sre verir. gn bekler ve konuyu g-
rmeye balar. Sonunda ilgililere Kanunun 25. maddesine gre; nternet ya-
yn tm Dnyay kapsadndan idari para cezas, 2008 yl iin (63.453 TL)
reklam durdurma veya reklam dzeltme kararlarndan birini veya ikisini verir.
Bir yl iinde tekrar halinde iki misli para cezas verilir. Para cezalarna kar
yedi gn iinde dare Mahkemelerine bavurulur. Yrtmeyi durdurma karar
alnrsa cezann demesi durur. Kurulun para cezas karar mahkemece iptal
edilirse denen para ilgiliye iade edilir. Burada internet yayncs, ak olarak
anlalan kurala aykr reklam yaynlad iin para cezasndan sorumludur.
Yok, kurala aykrlk ak deilse, o zaman sadece reklamn sahibi ve reklam
hazrlayan sorumludur.
Aldatc ve haksz reklamlara kar bavurulabilecek bir baka denetim kuru-
luu Reklam zdenetim Kuruludur. Medya kurulular, reklam verenler ve rek-
222
lamclarn arlkl temsil edildii bu Kurula; tketiciler, meslek kurulular, reklam
verenler, reklam ajanslar ve mecralar bavurabilir. Yayndan itibaren ay iinde
bu bavuru yaplmaldr. zdenetim Kurulu, ikayeti inceledikten sonra;
- reklamc ve reklam verenden reklamn yaynnn durdurulmas,
- yayncnn reklam yayndan kaldrmas,
- kamuoyuna aklama,
- reklamn dzeltilmesi,
- rnn piyasadan ekilmesi veya etiket ya da ambalajn dzeltilmesi,
- reklam verenden hatal reklamn dzeltildiinin duyurulmas
kararlarndan bir ya da birkan alabilir. Bu kararlar neri ve uzlama niteliinde-
dir. Hapis ve para cezas gibi zorlama yolu yoktur.
Yine e-ticaretle ilgili uygulamada karlalan bir baka konu piyango dzen-
lenmesidir. Piyango ve ekilileri Milli Piyango daresinden izin almadan ter-
tip edenlerle, gerekli izni almakla birlikte, piyangolar belirlenen kurallara uygun
gerekletirmeyenler, ekilileri yapmayanlar, ekili sonularn ilan etmeyenler
veya taahhtlerini yerine getirmeyenler ile eitli nedenlerle izni iptal edilenler,
masraflar kendilerinden alnmak ya da teminatlarndan karlanmak zere da-
rece, basn ve yayn organlar kanalyla kamuoyuna duyurulur ve faaliyetleri il-
gili il Valiliince durdurulur.
E-ticaretle ilgili sanal marketlerde satlan gda maddeleri reklamlar ve sunum-
lar hakknda 5197 sayl Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Ka-
nun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanunda ve buna
bal Ynetmeliklerde geni snrlamalar vardr
296
.
lalar vme yolunda ve bunlara gereklemeyecek iyiletirici zellikleri verme
veya mevcut iyiletirici tesirleri bytmek suretiyle herhangi bir vasta ile reklam
yaplmas yasaktr. 1262 sayl speniyari Ve Tbbi Mstahzarlar Kanunu (1928)
da ila reklmlarn dzenlemektedir (m.13): Sadece rn vmek amacyla ve
kendisinde bulunmayan ifa zelliklerinden sz edilerek veya var olan ifa zel-
lii abartlarak reklm yaplmas yasaklanmaktadr. Fakat ...hastalklarnda kulla-
nlmas faydaldr trnden reklm ve tantm yaplabilir. Ayrca, reetesiz satl-
masna izin verilmeyen ilalarn reklmlar, nceden Salk Bakanlndan onay
alnarak sadece tbbi dergilerde yaplabilir. Bir ilacn bilimsel zellikleri ve deerini
anlatan filimler Salk Bakanlnn izni ile ve uygun grecei yerlerde gsterile-
bilir. 1262 sayl Kanuna dayanarak karlan Beeri Tbbi rnlerin Tantm Faa-
296
Bkz. 5197 sayl Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde
Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanun, Kabul Tarihi: 27.05.2004, Resmi
Gazete: 05.06.2004/25483.
Biliim Hukuku
223
liyetleri Hakknda Ynetmelik
297
tan, tedavi ve fizyolojik fonksiyonlar iyiletirmede
kullanlan beeri tbbi rnlerin topluma ve salk meslei mensuplarna tantm
esaslarn dzenlemektedir. Beeri tbbi rn tantm ve ila reklmn zel olarak
ve ayrntl ekilde dzenleyen ve 2001/83-EC sayl beeri tbbi rnler hakkn-
daki AB Direktifine paralel ekilde hazrlanan (m.18) bu Ynetmelik hkmlerine
daha yakndan bakmakta yarar vardr.
Ynetmelie gre, reetesiz satlan beeri tbbi rnlerin topluma, reete
ile satlan beeri tbbi rnlerin salk meslei mensuplarna tantm yapla-
bilir (m.5/a-b). lgili mevzuata gre ruhsatlandrlmam ya da izin verilmemi
hi bir tbbi rnn tantm yaplamaz (m.6/I). Tantmda, gereksiz kullanma
yol aabilecek yanltc ve abartl ve doruluu kantlanmam bilgiler kulla-
nlamaz (m.6/IV). Klima, buzdolab, soutucu, termos, otomobil aksesuarlar,
sa kurutma makinesi, video ve televizyon gibi beeri tbbi rnlerle ilgisiz mal-
zeme veya aralar tantm malzemeleri olarak kullanlamaz (m.6/V). Reete
ile satlan rnler ile psikotrop ve narkotik maddeleri ieren rnlerin topluma
tantm yaplamaz (m.7/II). Bakanlk tarafndan onaylanan alama kampan-
yalarnda kullanlan rnlerin topluma tantm yaplabilir (m.7/III). Tberkloz,
cinsel yolla bulaan hastalklar, ciddi enfeksiyon hastalklar, kanser ve dier
tmr kaynakl hastalklar, kronik uykusuzluk (insomnia), eker hastal ve di-
er metabolik hastalklarda kullanlan rnlerin topluma ynelik tantm yap-
lamaz (m.7/IV). Geri demesi yaplan tbbi rnlerin halka tantm yaplamaz
(m.7/V). Reete ile satlan beeri tbbi rnlerin, televizyonlar ve radyolar ara-
cl ile tantm yaplamaz (m.7/VI). Hi bir tbbi rn promosyon amacyla
halka dorudan datlamaz (m.7/VII)
298
.
zel retim kurumlar ancak tantc mahiyette reklam ve ilan verebilirler. zel
retim kurumlar valiliklerden izin alarak internette reklam ve tantm yapabilir. Bu
kurumlar reklam ve ilanlarnda geree aykr beyanlarda bulunamazlar
299
.
Sermaye Piyasas Kanununa gre; bu alandaki ilanlar ve aklamalar geree
uymayan abartlm veya yanltc bilgileri iermeyecei gibi Kurul kaydna alnma-
nn resmi bir teminat olarak yorumlanmasna yol aacak ak veya dolayl bir ifade
tayamaz. Kurul yanltc nitelikte grd reklamlar yasaklar
300
.
297
Resmi Gazete, 23.10.2003/25268.
298
Yahya Deryal; Saln yiletirilmesi ve Reklam Yasa, http://www.haksay.org/les/
yahya15.doc (24.04.2010), ayrca bkz. B. Zakir Avar- M. Elden; Reklam ve Reklam
Mevzuat, Piramit Yaynlar, Ankara, 2005, s.253.,380. Bakanlar Kurulunca TBMMye
sevk edilen Yeni RTK Yasa Tasarsnn 12. maddesi ile ila ve tedavi rnlerinin rek-
lam ve tantm yasaklarnda reeteye tabi olmayan ila ve tedavilerin belirli ilkelere da-
yanarak reklamnn yaplabilecei biiminde bir dzenleme getirilmek suretiyle bir es-
neklik getirilmektedir. Sz konusu tasar metni iin bkz: rtuk.org.tr
299
B. Z. Avar, M. Elden; Reklam ve Reklam Mevzuat, s. 264.
300
B.Z. Avar, M. Elden; Reklam ve Reklam Mevzuat, s. 179.
224
Bankalar Kanununa gre, Bankalarn ilan ve reklamlar; tr, ekil, nitelik ve mik-
tarlar itibariyle Trkiye Bankalar Birlii tarafndan Mstearln uygun gr al-
narak tespit olunan esas ve artlara aykr olamaz
301
.
4250 sayl spirto ve spirtolu kiler nhisar Kanununun 19. maddesi; alkol,
bira ve arap dahil her eit alkoll ikinin televizyon, kablolu yayn, radyo ve kamu
yayn aralaryla reklamnn yaplmasn yasaklamtr. Bu yasaa uymayanlar alt-
m milyon TLden altyz milyon TL ye kadar ar para cezas ile cezalandrlrlar.
Bu miktarlar Maliye Bakanlnca her yl belirlenen yeniden deerleme orannda
artrlr. Ayrca, bu fiili ileyenlere ait iyerlerinin bir aydan aya kadar kapatl-
masna hkmolunur. Alkol ve Alkoll kilerin ve D Ticaretine likin Usul Ve
Esaslar Hakknda Ynetmelikin 19. maddesi de alkoll iki yasan yle tekrar-
lamtr. Her eit alkol ve alkoll ikinin televizyon, kablolu yayn, radyo ve kamu
yayn aralar ile reklamnn yaplmas yasaktr. Bunlar haricinde yaplacak reklam
ve tantmn, alkoll iki tketiminden kaynaklanan kamusal, toplumsal ve tbbi her-
hangi bir zararl etki oluturmayacak ierikte, rnn zelliklerini tantarak ve tke-
ticiyi doru bilgilendirerek marka seimini kolaylatrmaya ynelik olmas gerekir.
Ttn, Ttn Mamulleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu reklamlarla
ilgili baz snrlamalar ise Alkoll ki Reklamlarnda Uyulacak lkeler Hakknda
Tebli ile dzenlemitir
302
.
nternette iki ve sigara sat konusu da yasaklardan biridir. Ttn Mamul-
leri, Alkol ve Alkoll kilerin Toptan ve Perakende Sat ile Sat Belgelerine li-
kin Ynetmelikin 12. maddesi gereince, iyerlerinden veya sanal bir iyerinden
internet, televizyon, faks ve telefon gibi elektronik ticaret aralar kullanlarak her
trl ttn mamul ve alkoll iki sat ve bu yntemle satlan rnn kapda tes-
lim edilmesi eklindeki uygulamalar yaplamaz.
4207 Sayl Ttn Mamullerinin Zararlarnn nlenmesine Dair Kanunun 3.
maddesi gereince ttn ve ttn mamullerinin isim, marka veya alametler kul-
lanlarak her ne suretle olursa olsun reklam ve tantmnn yaplmas veya bun-
larn kullanlmasn tevik ve zendirici kampanyalar dzenlenmesi yasaktr. Ayn
Kanunun 7. maddesine gre de, bu yasaa aykr hareket edenlere on milyon li-
radan beyz milyon liraya kadar ar para cezas verilir. Tekerrr halinde bu ce-
zann yukar haddine hkmolunur
303
.
Belediye Gelirleri Kanununun 14. maddesinde, internete vergi istisnas tann-
madndan u anda pek rnei olmasa da ileride belediyelerden gelebilecek vergi
taleplerine hazrlkl olmakta fayda vardr.
301
B.Z. Avar, M. Elden; Reklam ve Reklam Mevzuat, s. 189.
302
Bu konuda daha geni bilgi iin bkz: www.tutunalkolkurumu.gov.tr, B.Z. Avar, M. Elden;
Reklam ve Reklam Mevzuat, s.365, 400., 404.
303
Reklamlarla ilgili tm dzenleme, yasaklar ve mevzuat iin Bkz. B. Zakir Avar, M. El-
den; Reklam ve Reklam Mevzuat, RTK Yayn, Ankara, 2004.
Biliim Hukuku
225
Reklamlar incelerken sk karlalan spamming (junk mail) konusunda da
baz bilgiler vermekte fayda gryoruz. Hibir temas olmakszn tartma forumla-
rndan datlan listelerden ve web sayfalarndan elde edilen elektronik adreslere
alcnn talebi olmakszn ara-sra byk hacimlerde gnderilen ve ticari ama ta-
yan e-postalara spam (yeni kullanlan bir terim olarak da junk mail) ad verilir.
304

lkemizde bu alanda Elektronik Haberleme Kanununun 50. maddesinin 5.
fkrasnda belirtilen Abonenin nceden izni alnmadan otomatik arama makineleri,
fakslar, elektronik posta, ksa mesaj gibi elektronik haberleme vastalarnn kulla-
nlmas suretiyle dorudan pazarlama, siyasi propaganda veya cinsel ierik iletimi
gibi maksatlarla istek d haberleme yaplmas halinde, abone ve kullanclara
gelen her bir mesaj bundan sonras iin almay reddetme hakk kolay bir yolla ve
cretsiz olarak salanr.
305
hkm dnda zel bir dzenleme olmamakla beraber
eitli kanunlarda yer alan genel hkmlerden yararlanarak spam yapanlara kar
hukuki yollara bavurulabilir. Henz grlerin alnmas aamasnda olan Elektro-
nik Ticaretin Dzenlenmesi Yasa Tasarsnda da bu konu ele alnmakta ve spam
yollayanlara ynelik idari para cezas verilmesi dzenlenmektedir
306
.Trk Ticaret
304
Tekin Memi, Hukuki Adan Kitlelere E-Posta Gnderilmesi (Spamming), www.hukukcu.
com, s.2.
305
Elektronik Haberleme Kanunu; Kanun No. 5809, Kabul Tarihi: 5/11/2008, Resmi Ga-
zete 10.11.2008/ Says: 27050 (mkerrer), Madde gerekesinde istisna olarak esnaf-
tacirlerin ticari faaliyetlerine ilikin haberleme ihtiyacn gz nne alarak, ilk iletiden sonra
reddetme hakknn saland belirtilmektedir. Bkz. Hrriyet Gazetesi, 04.01.2010, s.8.
306
Elektronik Ticaretin Dzenlenmesi Hakknda Kanun Tasars 2009 yl sonunda eitli
kurum ve kurulularn grne sunuldu. Bu tasar ile Avrupa Birliinin 2000/31 sayl
Elektronik Ticaret Direktine uyum salanmas amalanyor. Avrupa Birlii E-Ticaret Di-
rekti, bilgi toplumu alannda hizmet verenlerin tbi olacaklar hkmleri ve sorumluluk-
larn yansra, elektronik ortamda yaplacak szleme, iletiler, bilgilendirmeler ve kural-
lara ilikin ykmllkleri belirlemekte. Kanun tasarsnda, elektronik ticarete ilikin ana
ilkeler dzenlenmi, dier kanunlarda dzenlenen alanlara iki istisna haricinde deinil-
memi durumda. Bunlardan ilki, elektronik ticarete gvenin salanmas ve dolays ile
yaygnlaabilmesi iin, elektronik ortamda effak ve eriilebilirliin salanmas yakla-
m ve bununla ilgili olarak ngrlen ykmllkler. Bu ykmllkler arasnda; elekt-
ronik hizmetin alcsnn satn alaca mal ya da hizmeti tanyabilmesi, onu yanltabile-
cek bilgilerin nne geilmesi, szlemenin sonradan eriilebilir klnmas ve hatalarn
sonradan dzeltilmesine imkan verilmesi gibi konular yer almakta. Yasalamas bekle-
nen yeni tasarya gre, elektronik ortamda ilem yapacak olan kiiler, bir internet site-
sinin kime ait olduunu, rma iletiim bilgilerini, bu sitede nasl ilem yaplacan gre-
bilmeli. Szleme metni, bu szlemeye daha sonra ne ekilde ulalabilecei bilgileri
kullanclar ile aka paylalmal. Dier taraftan, elektronik ortamda yaplan i, belirli
bir meslek grubunu iaret ediyorsa (doktorlar, eczaclar gibi) ve bu meslek mensuplar-
nn uymakla ykml olduu birtakm davran kurallar varsa, bu tr etik kurallara ne-
reden ulalaca sorusunun cevabna da web sitesi zerinden eriilebilir olmal. Elekt-
ronik Ticaretin Dzenlenmesi Hakknda Kanun Tasarsnda yer alan ikinci nemli husus
ise istenmeyen (spam) e-posta ve SMS gnderilerine ilikin. Yasann genel gereke-
sinde Trkiyenin istenmeyen elektronik postalarn yayld lkelerin banda bulunduu
belirtilmitir (Birinci srada %11.9 ile Rusya, %8,0 ile Trkiye ikinci sradr. lkemiz in-
226
Kanununun haksz rekabete ilikin hkmleri, mesaj veya iletide aldatc unsur-
larn bulunmas ve iletiyi yollayann tacir ve ayn sektrde olmas halinde nleme
ve tazminat davalar alabileceini dzenlemitir. Fakat spam yollayan tacir de-
ilse Ticaret Kanunundaki bu hkmlerden yararlanlamaz. Borlar Kanununun
48. maddesindeki yanl ilanlar yahut iyi niyet kurallarna aykr dier hareketler
ile mterileri elikiye den i sahipleri spamn durdurulmas veya zararn taz-
mini davalar aabilirler. Ancak bu davay rekabet halindeki dier firma sahibi aa-
bilir yoksa dorudan spam yollanan tketici aamaz.
Spama maruz kalan kimselerin bavurabilecei en etkili yol kanaatimizce T-
keticinin Korunmas Hakkndaki Kanunun 16. maddesidir. Bu maddeye gre, ti-
cari reklam ve ilanlar genel ahlaka uygun, drst ve doru olmas gerektiinden
spamn drst ve doru olmamasn belirterek tketici bu Kanuna gre kurulmu
Reklam Kuruluna ilgililerin cezalandrlmas iin bavurabilir ve tezimize gre hare-
ket ederse Reklam Kurulu milyarlk cezalarla caydrc bir ortam yaratabilir.
Yine Trk Ceza Kanununun 244. maddesine gre, kullanclarn biliim sis-
temlerine herhangi bir verinin yerletirilmesi ile e-posta (e-mail) veya dier bilgile-
rin alnmas ceza gerektirir. Yine Medeni Kanunun 24 ve 25. maddesine gre ki-
ilik hakk ihlali dnlebilir. Borlar Kanununun 41. maddesindeki ahlaka aykr
haksz fiil hkmleri spamlere kar uygulanabilir.
307
Kabahatler Kanununun rahatsz etme bal altndaki 37. maddesi gere-
ince; mal veya hizmet satmak iin bakalarn rahatsz eden kii, elli Trk Liras
ternet kullanclar istenmeyen e-postalarn datmna bilerek veya bilmeyerek araclk
etmektedir. Bkz. TB, http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internet-trendleri)
E-posta gnderimi iin izin alnmas konusunda, dnyada belirlenen iki sistem var. Bun-
lardan ilki nceden izin alma kouluna dayanan opt-in dieri ise, herhangi bir mesaj
bundan sonras iin almay reddetme hakk olarak tanmlanan opt-out. Tasarda Av-
rupa Birliine yelik sreci ve uyum almalar gz nne alnarak istek d elektro-
nik iletiler ile ilgili blm nceden izin alma yntemine gre hazrlanm, yani mesajn
reddi yerine nceden izin alnmas art getiriliyor. Buna paralel olarak, herhangi bir an-
dan itibaren bu mesajlar almama yolu ve bilgisi de kolay, eriilebilir ve cretsiz olmal.
E-posta gnderimindeki tek istisna, tacir ve esnaara nceden izin alnmakszn ticari
amala reklam gnderilebilir olmas. Yeni yasa tasarsna gre, bu maddelere aykr ha-
reket edenlere uygulanacak idari para cezas 100.000 TLye kadar kabiliyor. rnein
tasar kapsamnda deiiklik yaplan Haberleme Kanununun 50. maddesinin 5. fkra-
sna gre; Abone ve kullanclarla, nceden izinleri alnmakszn otomatik arama maki-
neleri, fakslar, elektronik posta, ksa mesaj gibi elektronik haberleme vastalarnn kul-
lanlmas suretiyle dorudan pazarlama, siyasi propaganda veya cinsel ierik iletimi gibi
maksatlarla istek d haberleme yaplamaz. Abone ve kullanclara, verdikleri izni geri
alma hakk kolay ve cretsiz bir ekilde salanr. Bu maddeye aykr hareket edenlere 10
bin TLden 100 bin TLye kadar idari para cezas verilir. http://74.125.77.132/search?q=
cache:khA8kJOiaoUJ:eticaret.garanti.com.tr/Pazarlama/E-posta-ve-SMS-icin-Izin-Alma-
Donemi-Basliyor.aspx+opt-in+nedir&cd=5&hl=tr&ct=clnk&gl=tr&lr=lang_tr (23.02.2010).
307
Mustafa Topalolu, Biliim Hukuku, Adana, 2005, s. 186
Biliim Hukuku
227
(YTL) idari para cezas ile cezalandrlr. Bu kabahat dolaysyla idari para cezas
vermeye kolluk veya belediye zabta grevlileri yetkilidir.
Aslnda Trk Hukuku asndan ticari reklam ve tantm amacndaki spam ile il-
gili yasak getirmek ve kural koymak iin uzun boylu uramaya gerek yoktur. T-
keticilerin Korunmas Hakknda Kanunun 16. maddesi gereince, Reklam Kurulu
reklam kurallarn belirlemekle grevli klnmtr. Buna gre Kurul ve Bakanlk,
reklmlar hakknda daha nce karlm olan Ynetmelie spam yasa hakknda
bir madde ekleyerek bu sorunu birka gnde zebilir. Uymayanlara kar da mil-
yarlk cezalar iletebilir. Ancak spamlar veya internet yoluyla yollanan reklmlar l-
kemiz dnda bir baka lke kl ise Reklm Kurulu bu alana bir ey yapamaz.
Bu ynde ilgili lke mahkemelerine bavurmakta yarar vardr. Kanada da Nexx adl
irketin ok sayda spam yollamas dolaysyla alan bir davada Nexxin web site-
sini host eden irket szlemeyi feshetmi ve bu davada Mahkeme spamn Netik
( nternetteki Etik) kurallarn ihlal ettiini belirtmitir.
308
Burada zellikle eriim, ser-
vis salayc veya bilgi depolayan internet irketlerinin szlemelerine spam atma
yasa ynnde zel hkm ve aksi davrana yksek cezai art koymalar ii ksa
yoldan zecektir diye dnyoruz
309
. Zira byle bir ikyet olunca eriim veya
servis salayc firma szlemeyi feshedip, cezai art detir ve ilgili tvbe eder.
Alman Hukukunda spam gnderme ile ilgili dorudan bir mevzuat dzenlemesi
olmamakla birlikte, Yargya yansyan ikyetlerde mahkemeler ou zaman genel
hkmlerden yararlanarak haksz rekabet veya kiilik haklarna aykrlk nedeniyle
spammingi hukuka aykr bulmaktadr. Amerikada ou eyaletler zel kanunlar -
kararak servis salayclara engelleme ykmll getirilmekte ve spam yapan-
lara ceza verilmesi ynnde hukuk kurallar koymaktadrlar.
310
Spamn engellenmesi, e-posta adreslerinin izinsiz ele geirilmesi ve cookieler
aracl ile izinsiz olarak kiisel verilerin toplanmas konusunda baz ykmllk-
308
Ali Osman zdilek, s. 54 v.d.
309
ABDde bir mahkeme bugne kadar milyarlarca istenmeyen e-posta gnderen ve bu
yolla sahte ila reklam yapan Lance Atkinson ve etesini cezaya bodu.Genellikle re-
eteli ila ve zayama hap reklam iin milyarlarca izinsiz ve istenmeyen e-posta gn-
deren Yeni Zelandal Atkinson ile ABDdeki su orta Jody Smith toplam 15 milyon do-
lar cezaya arptrld. HerbalKing adndaki illegal istenmeyen mesaj ebekesiyle ilikisi
olduu gerekesiyle rmaya da 4 milyon dolar ceza kesildi. ABD Federal Ticaret Ko-
misyonu tarafndan yllardr yrtlen soruturma sonucunda HerbalKing ebekesinin
istenmeyen mesaj bombardman yapt, bu yolla yanltc rn bilgisi verip ila sat
yapt ve kamu saln tehlikeye att belirlendi. ebekenin reklam e-postalarnda
ABDdeki baz ilalarn daha ucuz olan mudailleri duyuruluyor ve satlyordu. Ancak bu
ilalarn tamam Hindistanda retilen, izin veya ruhsat olmayan ve potansiyel salk riski
tayan kimyasallar olduu ortaya kmt. ebekenin ABDdeki aya olan Jody Smith,
ayrca sahte ve tehlikeli mal kaaklndan da yarglanyor. Smithin be yl hapis ceza-
sna arptrlmas yksek olaslk. http://www.ntvmsnbc.com/id/25026928 (25.04.2010)
310
Tekin Memi, s. 4.
228
ler ve davran kurallar ieren Avrupa Konseyinin 23.02.1999 tarihinde kabul et-
tii Bilgi letiim Yollarnda Kiisel Bilgilerin Toplanmas ve leme Tabi Tutulmas
Dorultusunda Bireylerin Korunmas Klavuzu bu alandaki Reklm Kurulu dzen-
lemelerine ve ISSlere ykmllk getiren Telekomnikasyon Kurulu dzenleme-
lerine esas tekil edebilir.
H. HAKSIZ REKABET
zellikle reklamclar ve kendi reklamn yapan e- ticaretileri ve site sahiplerini
ilgilendiren bir konu da budur. Her srfe ktmzda; bizim rnmz bir numara,
en ok biz hit alyoruz diye tantmlar ve yazlar gryoruz. Bazen ilan, reklam ve
beyanlarda kar tarafn ismi ya da rn gsterilerek bu rn m kullanyorsu-
nuz, halbuki en iyisi bizimki anlamna gelecek eylere, bazen de cep telefonu gibi
bir rn bedava kullanmann hilelerinin anlatld sitelere rastlyorum.
te ncelikle ayn sektrde bulunan tacirler arasnda bunlar nlemek iin, Trk
Ticaret Kanununun 56. maddesinden itibaren haksz rekabet kurallar belirtilmitir.
57. maddeye gre; bakalarn, onlarn mallarn, rnlerini, faaliyetlerini, ticari ile-
rini yanl ve gereksiz szlerle ktlemek, onlarn ahlaki ve mali yeterlilii hakknda
geree aykr bilgi vermek veya kendisi hakknda bu konularda yanl ve yanltc
bilgi vermek, imalat ve ticari srlar elde etmek ve aklamak, sr konularndan hak-
sz faydalanmak ve bakalarna aklamak ekonomik adan haksz rekabettir.
Bu konuda rakip firmalar hakknda internet ortamnda yayn yaplp, bir kiinin
ad, firma ad veya rn ktlenirse veya kendi rn hakknda yanl bilgi ve-
rilirse hukuka aykrln tespiti, rekabetin nlenmesi, yanl bilgilerin dzeltilmesi,
maddi ve manevi tazminat davalar alabilir.
Bu davalarn yan sra ceza davas da alr. Bu haksz rekabet iini internet
araclyla yapan yaync ve su ortaklar Ticaret Kanununun 64. maddesine gre,
bir aydan bir yla kadar hapis ve para cezasyla cezalandrlr. Bu konudaki kesin-
lemi mahkeme kararna ramen haksz rekabete devam edenler alt aydan az
olmamak zere hapis ve para cezasyla cezalandrlr.
Haksz rekabete urayan kiiler; nce savcla mracaat ederek, ikayette bu-
lunurlar. Savc iddianame ile davay anca, katlmc olarak sanklarn cezaland-
rlmasna alrlar.
Bu davalar renmeden itibaren bir yl iinde alr ve olayn zerinden yl
gemesiyle artk alamaz. Yani zamanamna urar.
Haksz rekabet konusundaki yukarda bahsettiimiz hukuki yollar ancak taraf-
lar ayn sektrdeki tacirlerse ve konu ticari i ise uygulanabilir.
Biliim Hukuku
229
Tacir olmayanlarn mesleklerini icra ederken yapm olduklar haksz rekabete
ilikin Borlar Kanununun 48. maddesi uygulanr.
311
Borlar Kanununun 48. mad-
desi yanl ilanlar yahut hsnniyet kaidelerine mugayir sair hareketler ile mteri-
leri tenakus eden yahut bunlar gaip etmek korkusuna maruz olan kimse bu fiillere
hitam verilmesi iin faili aleyhinde dava ikame ve failin hatas vukuunda sebebiyet
verdii zararn tazminini talep edebilir demektedir.
Haksz rekabet davran bir reklam sonucu gereklemise, reklamdan do-
lay daha nce akladmz Reklam Kurulunun verdii para cezalar da ek ola-
rak verilebilir.
Eer haksz rekabet douran eylemler ve kiiler uluslar aras bir nitelie sa-
hipse o zaman haksz fiil esas kapsam iinde (F.) Elektronik Ticarette Uygulana-
cak Hukuk ve (B.) Fikr Haklarn Korunmas ve Devletler Hususi Hukuku adl b-
lmlerin incelenmesini tavsiye ediyoruz.
311
Tekin Memi, nternette Haksz Rekabet, stanbul Barosu nternet ve Hukuk Komisyonu,
2002 nternet ve Hukuk Sempozyumu Bildirisi, s.5
231
VI. Blm
Fikri Haklar ve nternet
nternet ortamnda fikirsel ve sanatsal rnler ok sk kullanlmaktadr. Mzik
klibi ve arklar, oyunlar, iirler, filmler, romanlar, bilimsel yazlar, grafikler, fotoraf-
lar, projeler, resimler bilgisayar programlar gibi eserler internet ieriinin belki ya-
rsndan fazlasn oluturmaktadr.
lkemizde ve Dnya da internet aracl ile fikri mlkiyet haklarnn youn
ekilde ihlal edildii bir gerektir. nternet dndaki ara ve yntemlerle ihlaller
asndan lkemizde eitli yarg kararlar ile engelleyici rnekler ortaya km
ve alan davalarda bu alanda pek duraksama yaanmamaktadr. Ancak iin
iine internet girdiinde, yalar, meslek kdemleri yksek olan baz yarglarn
interneti ve uygulamalarn bilmemesinden tr zaman zaman eitli skntlar
kmaktadr. Bu anlamda dier lkelerdeki uygulamalar lkemiz yargsna rnek
oluturmaktadr.
Amerikada SEGA bilgisayar oyunlarnn telif bedeli denmeden ve izinsiz bil-
gisayara indirilmesine olanak salayan bir ilann web sitesinin ilan panosunda yer
almas zerine alan bir davada mahkeme, durumu bilmesine ramen engelle-
meyen ilan panosu operatrn dorudan olmamakla birlikte yine de sorumlu tut-
mutur. Yine Playboy irketinin hak sahibi olduu fotoraflarn internetteki yayn
zerine gsterim haklarn ihlalden ilan operatr sorumlu tutulmutur.
312

Avustralyada Federal Mahkeme; mp3sfree.net sitesinde izinsiz mp3 yayn
zerine, Universal Mzik tarafndan alan davada, bu siteye link veren ComPen
adl internet servis salayc irket ve iki alann telif hakk ihlalinden dolay so-
rumlu bulmutur. Yarg kararnda; ISP yi, fikri haklar ihlalini engelleme olana ol-
duu halde, siteye linkle reklam karl host olarak servis vermesinden, mzik
312
Ali Osman zdilek, s.120 v.d.
232
indirmeyi kolaylatrmak ve ona yardm etmekten dolay finansal olarak da yarar
saladndan ve servisleri kesmek konusunda hzl davranmadndan dolay so-
rumlu grmtr.
313

Yine Avustralyada mzik irketleri Kazaa adl bir internet irketini dava ede-
rek; mzik ve filmler iin dosya paylamna izin veren P2P sistemini kullanmda
tutarak bireysel kullanclarn mzik eserleri telif haklar ihlaline neden olduunu
ve bu konuda gerekli nleyici nlemleri almayarak, kendilerini zarara urattn
ileri srmlerdir. Yaplan yarglama sonucu Federal Mahkeme; daval Kaza ve
ona servisler salayan Altnet adl irketi, telif hakk ihlallerini gerekli filtreleme sis-
temleri koyarak nlemediinden ve onlara izinsiz mzik dosyalarn arama tek-
nolojisi salamasndan dolay sorumlu bularak, davallar bu ihlalleri nlemeye
mahkum etti.
314
Danimarkada Danimarka Video Birlii, DD adl kurulua yine dosya paylam
hizmeti ile kullanclarna telif hakk demeden videolar iindeki filmlerin izinsiz kul-
lanmna izin vermesinden dolay dava at. Mahkeme; bu davada davaly izinsiz
eserleri kendi bilgisayarna kopya ederek, umuma ak hale getirmesinden dolay
yasad dosyalar silmeye, davaclarn telif kayb zararlarn ve artan telif haklar
ihlallerini denetleme masraflarn karlamaya mahkum etmitir.
315
Bu rneklerde greceimiz gibi, internet ortamndaki eser, veri taban ve ya-
ratlarn nasl korunaca nemlidir. Bu alanda lkemiz asndan Fikir ve Sanat
Eserleri Kanununda 1995, 2001, 2004, 2006 ve 2008 yllarnda yaplan deiik-
liklerle ada bir koruma salanmtr diyebiliriz. Bu koruma iki alandadr. lki taz-
minat ve yasaklama davalar, ikincisi ise ceza hkmleri dorultusunda yaplan
korumadr. Bu ikili ayrm ile ilgili dzenlemeleri incelerken ncelikle internet ieri-
inin alt yapsnda kullanlan eser trlerine gre birka balk ile korumann kap-
samn inceleyeceiz.
A. NTERNET ERNDE ESER, HAK SAHPL VE HAKLAR
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu; 1/B-a maddesindeki dzenlemesi ile sahibi-
nin hususiyetini tayan ve ilim ve edebiyat, musiki, gzel sanatlar veya si-
nema eserleri olarak saylan her nevi fikir ve (veya) sanat mahsul, eser ola-
rak nitelendirilmi ve sadece eser olan yaratlara ok geni bir koruma salam,
ek olarak da 83. maddesinden itibaren eser olarak grmedii bir eserin ad ve ala-
metleri ile oaltlm nshalarn ekilleri, iaret, resim, ses, mektuplar, resim ve
portrelere snrl bir koruma salamtr.
313
www.austlii.edu.au/au/cases/cth/federal_ct/2005/972.html
314
www.austlii.edu.au/au/cases/cth/federal_ct/2005/1242.html
315
30.01.2006 BS 99-875/2004 nolu mahkeme karar.
Biliim Hukuku
233
Eser Kavram
Eser tanmndan yola ktmzda bir rnn eser saylabilmesi iin; fikirsel veya
sanatsal bir emein sonucu olmas, yaratannn zelliklerini tamas ve aada
belirteceimiz eser trlerinden birinin kapsam iinde nitelendirilmesi gereklidir.
Kanunda fikir ve sanat eserleri ;
- Dil ve yaz ile ifade edilen eserler,
- Bilgisayar programlar ve bunlarn hazrlk tasarmlar,
- Danslar, ve szsz sahne eserleri,
- Teknik ve ilmi fotoraflar, haritalar, planlar, krokiler,resimler, maketler, mimarlk
ve ehircilik ve sahne tasarmlar olan ilim ve edebiyat eserleri,
- Her nevi szl ve szsz besteler olan mzik eserleri,
- Resimler, desenler, gzel yazlar, eitli maddelerin zerine yaplan eserler, ka-
ligrafi ve serigrafi,
- Heykeller, kabartma ve oymalar,
- Mimarlk eserleri,
- El ileri, tekstil ve moda tasarmlar,
- Fotorafik eserler ve slaytlar,
- Grafik eserler,
- Karikatrler
- Her tr tiplemeler olan gzel sanat eserleri,
Sinema eserleri,
- Dier bir eserden yararlanlarak oluturulan; tercmeler, roman, hikaye, iir, pi-
yes gibi bir eserden yararlanlarak oluturulan bir baka eser, musiki, gzel sa-
nat, ilim ve edebiyat eserinden filme alnma ve radyo ve televizyonla yayna
msait hale getirilenler, mzik aranjman ve tertipleri, klliyatlar, seme ve top-
lamalar, bir eserin izah ve erhi ile ileyenin zelliklerini tayan ilenmeler ve
derlemeler eklinde kategorize edilmekte ve rneklenmektedir
316
.
Eserler zerindeki Haklar ve Hak Sahipleri
Yukarda saylan eserlerin sahibi olan yaratclar manevi ve mali haklara sa-
hiptirler.
316
Bkz. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Kanun Numaras: 5846-Kanun Kabul Tarihi:
05/12/1951 Resmi Gazete Tarihi: 13/12/1951/ 7981. md. 1 ila 7.
234
Eser sahiplerinin manevi haklar; eseri istedii zaman ve tarzda kamuya
sunma hakk, eserin ierii hakknda bilgi verme hakk, eserde adn grme hakk,
eserde deiiklik yaplmasn yasaklama hakk ve eserin btnln koruma hak-
kdr. Bu haklar eserin yaratclarna ve Kanunun 19. maddesinde belirtilen miras-
larna ait olup bakalarna devredilemez. Ancak manevi haklarn kullanma yetki-
leri devredilebilir ve eserde deiiklik yaplmasna izin verilebilir.
317

Eser sahibinin mali haklar ise; ileme, oaltma, yayma, temsil (sunum), ia-
ret, ses ve /veya grnt nakline yarayan aralarla umuma iletim ile pay ve takip
haklardr. imdi mali haklar biraz daha aklayalm.
leme; dier bir eserden ileme suretiyle faydalanma hakkdr (Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu madde 21).
oaltma; bir eserin asln veya kopyalarn, herhangi bir ekil veya yntemle,
tamamen veya ksmen, dorudan veya dolayl, geici veya srekli olarak arttr-
maktr. Eserlerin aslndan ikinci bir kopyasnn karlmas ya da eserin iaret, ses
ve grnt nakil ve tekrarna yarayan, bilinen ya da ileride gelitirilecek olan her
trl araca kayt edilmesi, her trl ses ve mzik kaytlar ile mimarlk eserlerine
ait plan, proje ve krokilerin uygulanmas da oaltma saylr. Ayn kural, kabartma
ve delikli kalplar hakknda da geerlidir. oaltma hakk, bilgisayar programnn
geici oaltlmasn gerektirdii lde, programn yklenmesi, grntlenmesi,
altrlmas, iletilmesi ve depolanmas fiillerini de kapsar. (Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu madde 22)
Yayma; bir eserin asln veya oaltlm nshalarn, kiralamak, dn ver-
mek, sata karmak veya dier yollarla datmak hakkdr. (Fikir ve Sanat Eser-
leri Kanunu madde 23)
Temsil; bir eserden, onun asl veya ilenmelerini dorudan doruya yahut ia-
ret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle umumi mahallerde okumak, almak,
oynamak ve gstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkdr. (Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu madde 24)
Umuma letim; bir eserin asln veya oaltlm nshalarn, radyo-televizyon,
uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayn yapan kurulular vastasyla veya di-
jital iletim de dahil olmak zere iaret, ses ve/veya grnt nakline yarayan
aralarla yaynlanmas ve yaynlanan eserlerin bu kurulularn yaynlarndan
alnarak baka yayn kurulular tarafndan yeniden yaynlanmas, telli veya
telsiz aralarla sunulmas, gerek kiilerin setikleri yer ve zamanda eriimi-
nin salanmas suretiyle umuma iletilmesi hakkdr. (Fikir ve Sanat Eserleri Ka-
nunu madde 25)
317
nal Tekinalp, Fikri Mlkiyet Hukuku, stanbul, 2004, s.152-160.
Biliim Hukuku
235
Manevi ve mali haklar mnhasran eser sahiplerine ait olup, bu kiiler-
den izin alnmadan kullanlamaz. Bu haklara ilikin eser sahipleri izin verme
ve yasaklama hakkna sahiptir.
Bu saydmz haklar yaratc olan eser sahipleri ve miraslarna ait olmakla
beraber, eser zerinde balantl hak sahibi olarak isimlendirilen bir baka
grup da hak sahibidir. Bir eseri icra eden sanatlar icralar zerinde, radyo ve
televizyon kurulular yaynlar zerinde, mzik ve sinema eserlerinin ilk defa tes-
pitini salayan yapmclar da yapmlar zerinde aada saydmz eser sahi-
bine balantl haklara sahiptir ve bu haklar kendi fiilleri dorultusunda kullana-
bilirler.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun (FSEK) 80. maddesi gereince icrac sa-
natlar aada belirtilen haklara sahiptir:
(1) crac sanatlar, mali haklardan bamsz olarak ve bu haklar devretmelerin-
den sonra dahi, tespit edilmi icralar ile ilgili olarak uygulama artlarnn gerek-
tirdii durumlar hari, icralarnn sahibi olarak tantlmalarn ve icralarnn kendi
itibarlarn zedeleyebilecek ekilde tahrif edilmesi ve bozulmasnn nlenmesini
talep etme hakkna sahiptirler.
(2) Bir eseri, sahibinin izniyle zgn bir biimde yorumlayan icrac sanat, bu ic-
rann tespit edilmesine, bu tespitin oaltlmasna, satlmasna, datlmasna,
kiralanmasna ve dn verilmesine, iaret, ses ve/veya grnt nakline ya-
rayan aralarla umuma iletimine ve yeniden iletimine ve temsiline izin verme
veya yasaklama hususunda mnhasran hak sahibidir.
(3) crac sanat, yurt iinde henz sata kmam veya baka yollarla datl-
mam tespit edilmi icralarnn, asl veya oaltlm nshalarnn sat yoluyla
veya dier yollarla datlmas hususunda izin verme veya yasaklama hakkna
sahiptir.
(4) crac sanat, tespit edilmi icrasnn veya oaltlm nshalarnn telli veya
telsiz aralarla sat veya dier biimlerde umuma datmna veya sunulma-
sna ve gerek kiilerin setikleri yer ve zamanda icrasna ulalmasn sala-
mak suretiyle umuma iletimine izin vermek veya yasaklamak hakkna sahiptir.
Umuma iletim yoluyla, icralarn datm ve sunulmas icrac sanatnn yayma
hakkn ihlal etmez.
(5) crac sanatlar bu haklarn uygun bir bedel karlnda szleme ile yapm-
cya devredebilirler.
(6) crann, bir orkestra, koro veya tiyatro grubu tarafndan gerekletirilmesi ha-
linde, orkestra veya koroda yalnz efin, tiyatro grubunda ise yalnz ynetme-
nin izni yeterlidir.
(7) Bir mteebbisin giriimi ile ve bir szlemeye dayanlarak gerekletirilen ic-
ralar iin mteebbisin de izninin alnmas gereklidir.
236
Ayn maddeye gre; bir icra rn olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fo-
nogram yapmclar eser sahibinden ve icrac sanatdan mali haklar kullanma
yetkisini devraldktan sonra aada belirtilen haklara sahiptir.
(1) Eser sahibinin ve icrac sanatnn izni ile yaplan tespitin, dorudan veya do-
layl olarak oaltlmas, datlmas, satlmas, kiralanmas ve kamuya dn
verilmesi hususlarnda izin verme veya yasaklama haklar mnhasran fonog-
ram yapmcsna aittir. Yapmclar tespitlerinin iaret, ses ve/veya grnt nak-
line yarayan aralarla umuma iletimine ve yeniden iletimine izin verme husu-
sunda mnhasran hak sahibidir.
(2) Fonogram yapmcs, yurt iinde henz sata kmam veya baka yollarla
datlmam tespitlerinin aslnn veya oaltlm nshalarnn sat yoluyla
veya dier yollarla datlmas hususunda izin verme ve yasaklama hakkna
sahiptir.
(3) Fonogram yapmcs, icralarn tespitlerinin telli veya telsiz aralarla sat
veya dier biimlerde umuma datlmasna veya sunulmasna ve gerek ki-
ilerin setikleri yer ve zamanda tespitlerine ulalmasn salamak suretiyle
umuma iletimine izin vermek veya yasaklamak hakkna sahiptir. Umuma ile-
tim yoluyla tespitlerin datm ve sunulmas yapmcnn yayma hakkn ihll
etmez.
Radyo-televizyon kurulular ise, gerekletirdikleri yaynlar zerinde;
(1) Yaynlarnn tespit edilmesine, dier yayn kurulularnca e zamanl iletimine,
gecikmeli iletimine, yeniden iletimine, uydu veya kablo ile datmna izin verme
veya yasaklama,
(2) zel kullanmlar hari olmak zere, yaynlarnn herhangi bir teknik veya yn-
temle, dorudan veya dolayl bir ekilde oaltlmasna ve datmna izin verme
veya yasaklama,
(3) Yaynlarnn umuma ak mahallerde iletiminin salanmasna izin verme veya
yasaklama,
(4) Tespit edilmi yaynlarnn, gerek kiilerin setikleri yer ve zamanda yaynla-
rna ulalmasn salamak suretiyle umuma iletimine izin verme,
(5) Haberleme uydular zerindeki veya kendilerine yneltilmi olan yayn sinyal-
lerinin dier bir yayn kuruluu veya kablo operatr veya dier nc kiiler
tarafndan umuma iletilmesi ve ifreli yaynlarnn zlmesine ilikin izin verme
veya yasaklama,
hususlarnda mnhasran hak sahibidirler.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 80. maddesi film yapmclar ile ilgili ola-
rak u dzenlemeleri getirmitir.
Biliim Hukuku
237
Filmlerin ilk tespitini gerekletiren film yapmcs, eser sahibinden ve icrac sa-
natdan mali haklar kullanma yetkisini devraldktan sonra aada belirtilen hak-
lara sahiptir.
1) Eser sahibinin ve icrac sanatnn izni ile yaplan tespitin, dorudan veya do-
layl olarak oaltlmas, datlmas, satlmas, kiralanmas ve kamuya dn
verilmesi hususlarnda izin verme veya yasaklama haklar mnhasran film ya-
pmcsna aittir. Yapmclar tespitlerinin iaret, ses ve/veya grnt nakline yara-
yan aralarla umuma iletimine ve yeniden iletimine izin verine hususunda mn-
hasran hak sahibidir.
2) Film yapmcs, yurt iinde henz sata kmam veya baka yollarla datl-
mam film tespitlerinin aslnn veya oaltlm nshalarnn sat yoluyla veya
dier yollarla datlmas hususunda izin verme ve yasaklama hakkna sahiptir.
3) Film yapmcs, film tespitlerinin telli veya telsiz aralarla sat veya dier bi-
imlerde umuma datlmasna veya sunulmasna ve gerek kiilerin setikleri
yer ve zamanda tespitlerine ulalmasn salamak suretiyle umuma iletimine
izin vermek veya yasaklamak hakkna sahiptir. Umuma iletim yoluyla tespitle-
rin datm ve sunulmas yapmcnn yayma hakkn ihlal etmez.
Bir sinema eserinde, olaan ekilde ad bulunan gerek veya tzel kii aksine
bir kant bulunmadka filmin ilk tespitini gerekletiren yapmc olarak kabul edilir.
Sinema eserlerinin birlikte sahipleri filmlerin ilk tespitini gerekletiren yapmcya
mali haklarn devrettikten sonra, szlemelerinde aksine veya zel bir hkm bu-
lunmad takdirde filmin dublajna veya alt yaz yazlmasna itiraz edemezler.
Mzik eseri sahibi, filmlerin ilk tespitini gerekletiren yapmc ile yapt sz-
lemedeki hkmler sakl olmak kaydyla eserini yaymlama ve icra hakkn mu-
hafaza eder.
Eser ve balantl hak sahiplerinin dnda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 18.
maddeye gre aralarndaki zel szlemeden veya iin mahiyetinden aksi
anlalmadka; memur, hizmetli ve iilerin ilerini grrken meydana ge-
tirdikleri eserler zerindeki haklar bunlar altran ve tayin edenlerce kulla-
nlr. Tzel kiilerin organlar hakknda da bu kural geerlidir.
Eser sahipleri, balantl hak sahipleri ve altran kiiler; Kanun tara-
fndan kendilerine tannan bu haklara ilikin olarak devir ve lisans (ruhsat)
szlemeleri yapabilirler. Bu nedenle bir eseri kullanabilmek iin eser sa-
hibi, balantl hak sahibi, altran veya izin verdii, devrettii ve ruhsat ile
yetki verdii kiilerden yazl izin alnmas genel kuraldr. Ancak bu kuraln is-
tisnalar da vardr. Bu istisnalar yani eser sahibi veya yetkili kiilerden izin aln-
madan Kanunun ngrd erevede eseri kullanlabilme halleri ve kulla-
nlabilen eserler unlardr.
238
- Kamu yarar amacyla gvenlik ve adli amalarla fotoraflarn kullanlmas,
- Mevzuat ve mahkeme kararlar,
- Nutuklar,
- Yaynlanm eserlerin eitim ve retim kurumlarnda temsili,
- Eitim ve retim amacyla seme ve toplama eserler meydana getirilmesi,
- Baz blmlerin belli olacak ekilde kaynak gsterilerek iktibas amacyla,
- Basn veya radyo tarafndan umuma yaylm bulunan gnlk havadisler ve
haberler
318
,
- Basn zetleri,
- Haber ve bilgilendirme amacyla kullanm,
- Baz snrlamalarla gzel sanat eserlerini umumi mahallerde tehiri.
Bu genel aklamalardan sonra gelelim fikri haklarla internetin kesime noktala-
rna. nternet (web) sayfalarnn oluturulmasnda fiziksel bir emek ve zamann yan
sra, zihinsel bir emein harcand ve sanatsal yaratmlarda bulunulduu her trl
tartmadan uzaktr. Dolaysyla fikr ve sanatsal abann rn olan internet say-
falarnn Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 1/Bde ngrlen dier artlar ihtiva
etmesi, zellikle eser sahibinin hususiyetini tamas ve bylece dier eser-
lerden ayrlmas kaydyla Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamndaki koruma-
dan yararlanaca phesizdir. Korumann salanabilmesi iin dncenin (ide),
internet ortamnda ekillenmi olmas yeterlidir.
319

Bu aamada lkemizde internet yayncl alannda ilk rneklerden biri olan
Rega adl bir web sitesinde Resmi Gazete yaynlayan irkete kar alm bir da-
vada eser tartlm ve aadaki nemli karar verilmitir.
Davac vekili dava dilekesinde: Resmi Gazetenin Sureti Neir ve Muame-
latnn Tarz crasna Dair Ynetmelikin 1. maddesine gre Resmi Gazetenin
her trl vasta ile yaymlanma yetkisinin Babakanlk Mevzuat Gelitirme ve
Yayn Genel Md.ne ait olduu, ... daval irketin Resmi Gazeteyi web sayfas
zerinden cretsiz olarak http://www.rega.com.tr. kodu ile internet adresinde
yaynlandnn renildiini daval irketin hibir yetki ve szlemeye dayan-
madan yapm olduu bu almann davac kuruluun Resmi Gazete abone
saysn olumsuz olarak etkileyeceini ve ayrca davac kurulu tarafndan ile-
ride yrtlmesi dnlen Elektronik Resmi Gazete abonelik almalarn
318
FSEK madde 37 eski Basn Kanununun 15. maddesine atf yaparak, basnda yaynla-
nan haberlerde zel aba ile elde edilenler iin 24 saat sonra kullanma snrlamasna
uyulmasn istiyordu. Ancak Basn Kanunu deiince eski 15. madde de ortadan kalkt,
bu yzden bu ksmn deitirilmesi gerekiyor. Belki yeni Basn Kanununun 22. madde-
sine atf yaplabilir.
319
Sait Gran,vd., nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s.35 vd.
Biliim Hukuku
239
da ayn ynde etkileyeceinin aikar olduunu, ileri srerek daval irke-
tin Resmi Gazeteyi internet vastas ile yaymlamasnn nlenmesini talep ve
dava etmitir...
Dava, davac kurulua yaynlanan Resmi Gazete ieriinin daval irket ta-
rafndan bilgisayar klavyesi ile, yeniden yazlmak suretiyle bilgisayar disketi ze-
rine yeniden tespit edilip oaltlp yaynlanmasndan oluan tecavznn nlen-
mesi davasdr.
Bilirkii kurulu raporlarnda zetle, uyumazlkta resen Fikir ve Sanat Eser-
leri Kanunu. kurallarnn uygulanmas gerektiini, davac kurulua Resmi Gazete
kapsamnda yaymlanan fikri rnlerin bir ksmnn Fikir ve Sanat Eserleri Ka-
nunu 2/1-b kapsamnda ilim ve edebiyat eseri, bir ksmn da Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu 6/b-11 uyarnca ileme eser sayldn, dava konusu yasal
mevzuat eserlere ilikin eser sahiplii sfatnn Devlete ait olduunu, davalnn ey-
leminin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. 84. madde ve 31. maddelerine gre hu-
kuka aykr nitelikte olmadn ve dolaysyla davalnn dava konusu hukuka uygun
eyleminin nlenmesinin istenemeyeceini, daval tarafa oluturulan Elektronik
Resmi Gazetenin sureti ile davac tarafa yaynlanan Resmi Gazete nshas
karlatrldnda, daval irketin sayfa stnde altnda veya yanlarda kul-
land reklam unsurlarnn veya daval irketin fikri rnnn Elektronik
Resmi Gazete olarak anlmasnn davac kuruluun veya Devletin manevi
haklarn zedeleyecek nitelikte olmad bildirilmi, ... raporlarnn doru oldu-
unu belirtmilerdir
Davalnn, Devleti temsil eden, davac kurulua yaymlanan ve herkesin her
trl ekilde faydaland Resmi Gazetenin ieriini fotokopi, tarayc, optik
okuyucu gibi kolaylk salanan aralardan veya ayn vastadan faydalanmak
suretiyle deil de emek, para ve zaman harcayarak bilgisayar klavyesi ile
yeniden yazma suretiyle kat trnden olmayan disket, hard disk gibi un-
surlar zerine yeniden kendi mstakil tespitlerini oaltp, elektronik ortam
da Elektronik Resmi Gazete olarak nternet ortamna aktarp yaymlamas eyle-
minin hukuka aykr nitelikte olmad gibi, davac tacir olmadndan zel hukuk
ilikisi bakmndan haksz rekabetin varlndan da sz edilemeyecei ve bylece
davacnn davasn kantlayamad kanaatine varlarak ... davacnn davasnn
reddine karar verildi.
320
Yukardaki aklamamza ek olarak ieriin yan sra, grafik tasarmnn da ko-
ruma kapsamnda olduunun altn izelim. Ek olarak eer eser ayn zamanda bir
endstriyel tasarm da oluturuyorsa Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsam d-
nda da korunur.
320
Kadky 1. Asliye Ticaret Mahkemesi 1997/641 E. 1999/589 K. bu karar Yar. 11. H.D.
2000/2638E. 2000/5836 K. sayl karar ile onanmtr.
240
nternet ortamnda sunulanlar; metin, resim, grafik, bilgisayar program gibi
her biri eser olan birok unsurdan olumaktadr. zellikle internet sayfalarnn
kaydedildii bir bilgisayar program olan HTML kaynak kodlar Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu md. 2/1 e gre, her biim altnda ifade edilen bilgisayar prog-
ramlar ve bir sonraki aamada program sonucunu dourmas kouluyla bunla-
rn hazrlk tasarmlar olduundan aka eser kabul edilmitir. Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu 2. maddeye gre; eer oluturulan ierik; ara yze temel olutu-
ran dnce ve ilkeleri de iine almak zere bir bilgisayar programnn herhangi
bir esine temel oluturan dnce ve ilkelerden oluuyorsa bu durumda eser
saylmaz ve korumadan yararlanamaz. Bu arada Kanunda yaplan deiiklikle
bilgisayar program, arayz ve arailerlik tanmlanmtr. Fikir ve Sanat Eserleri
Kanununa gre ilim ve edebiyat eseri olarak snflandrlan bilgisayar prog-
ram; bir bilgisayar sisteminin zel bir ilem veya grev yapmasn salayacak
bir ekilde dzene konulmu bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin olu-
um ve geliimini salayacak hazrlk almalardr. Arayz; bilgisayarn dona-
nm ve yazlm unsurlar arasnda karlkl etkilenme ve balanty oluturan prog-
ram blmleridir. Arailerlik; bilgisayar program blmlerinin fonksiyonel olarak
birlikte almas ve karlkl etkilenmesi ve alverii yaplan bilginin karlkl
kullanm yeteneidir. Bilgisayar programlarnda Anglo-Amerikan Hukukunda ya-
ratclar gerek anlamda hak sahibi deillerdir. Sermayeye verilen nem gerei
irketler bu programlarn hak sahibidirler.
321

Birok tr fikir ve sanat eserini ayn anda iinde barndran web sayfasn i-
leme eserin bir tr olan derleme eser olarak da kabul edebiliriz. Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu 1/B maddesinin d bendinde zgn eser zerindeki haklar sakl
kalmak kaydyla, .. muhtevas seme ve dzenlemelerden oluan ve bir dnce
yaratcl sonucu olan eser derleme eser olarak belirtilmitir. te bu kapsama
uyan web sayfalar da derleme eserdir. Bu adan web sayfas veya btnnde
web siteleri bir eser olduundan bunun izinsiz olarak ksmen veya tamamen kulla-
nlmas da hukuka aykr olur ve ileride belirtilen hukuki ve cezai yaptrmlar gn-
deme getirir. te yandan internet web sayfas, sitesi ve ieriinin eser saylmas
hakkndaki bir dier dzenleme de Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 6/10 ve 11de
bulunmaktadr. Buradaki ifadeye gre; bir bilgisayar programnn uyarlanmas, d-
zenlenmesi veya herhangi bir deiim yaplmas ilenme eser olarak kabul edilir
denmektedir. Ayrca bu maddede belli bir maksada gre ve hususi bir plan dahi-
linde verilerin ve materyallerin seilip derlenmesi sonucu ortaya kan ve bir ara
ile okunabilir veya dier biimdeki veri tabanlar iindeki tek tek veri ve materyal
hari- yine ilenme eser saylr ve korumadan yararlanr.
Bu aklamalarn ardndan ncelikle web sitesinde yaratm aamasndan
balayarak eser sahibi kimdir, haklar nelerdir ve bu eser sahipliine ilikin
mali haklarn devrinde ne gibi hukuk kurallar geerlidir, onlar inceleyelim.
321
A.Dietz, Copyright Protection for Computer Programs, UFTA, 1989, s.68.
Biliim Hukuku
241
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 8. madde dorultusunda bir eserin sahibi onu
meydana getirendir ana kural ile eser sahiplii belirlenmektedir. Bu nedenle in-
ternet ierii ncelikle onu yaratan kiiye aittir. Eer bu kii ayn zamanda site sa-
hibi ise bir sorun yoktur. Ancak bu kii bu ierii yaratrken mzik, resim, ilim veya
edebiyat eserlerini ileyip bamsz bir eser olan ilenme eser yaratyorsa, bu ba-
msz eser sahiplerinden Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 52. madde dorultusunda
yazl bir szleme ile izin alm olmaldr. zellikle ilenmelerde eserde deiiklik
yaplacaksa bu manevi hak, mali haklara bir baka nc kii sahip olsa bile sa-
dece yaratc eser sahibine ait olduundan bu alanda da yetki almak gereklidir.
Biraz daha karmak grnen ise; ieriin, sitenin ve bamsz bir eser olan
veri tabannn nc kiilere eitli biimlerde yaptrlmasdr.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 18. maddeye gre; site ve ierik yaratm a-
ltran ve tayin eden olan gerek veya tzel kiinin memuru, iisi veya hizmetlisi
tarafndan yaplm olursa ve eserin zerindeki haklarn ii veya hizmetli tarafn-
dan kullanlaca zel olarak bir szleme ile dzenlenmemise veya iin mahi-
yetinden bu eserler alanlarndr eklinde bir sonu karlmas mmkn de-
ilse, siteyi hazrlayan kii, eserin sahibi olmakla birlikte eserden kaynaklanan mal
haklar ve her trl yararlanma, kullandrma ile devir haklarn iveren kullanr. Ka-
nunda 2001 ylnda yaplan deiiklikle eskiden mali haklar iverene aitken, imdi
sadece mali haklar kullanma hakk iverene gemitir. Memur, ii veya alan
kavram bazen iin zelliine gre deiebilir. Erele gre srekli bir iliki olmak-
szn vekalet, hizmet veya istisna ilikisi de altrann mali haklar kullanma yet-
kisine sahip olduu alma ilikileri olarak grlse bile, bizce kapsam bu kadar
geniletmemek gereklidir.
322
Site ve ierik, sahibi tarafndan aralarnda srekli bir i ilikisi olmayan bir nc
kiiye, mesela bir bilgisayar irketine veya yapm irketine hazrlatlm olabilir. Bu
durumda taraflarn arasnda yazl szleme nem kazanr. Szleme ile bu hak-
lar hazrlatana devredilmedike ya da lisans (ruhsat) verilmedike mali ve manevi
haklar kullanma yetkisi yaratanlardadr. Bu cmlede sylendii gibi, mali haklar
devir ilemi veya lisans yoluyla ile devredilebilir. Burada eserin daha sonra gncel-
lenmesi ise yeni ilenme eserler douracandan ve eserde deiiklik yaplmas
sadece eser sahibinin manevi hakk olduundan bunun devri mmkn deildir. Bu
sorunu amak iin en azndan ilenmeler hakknda eserde deiiklik yapma hak-
knda yetki alnmasnda yarar vardr.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu eser sahiplii hakkn deil, kullanma hakkn
iverene verirken Borlar Kanununun 385. maddesi iilerin yarattklar eserlerde
dorudan haklar iverene vermektedir. 385. maddeye gre iverenin tayin ettii
plan dairesinde bir eser meydana gelmise, eseri yaratanlar szlemedeki bedele
hak kazanr, bu eser zerindeki haklar (telif haklar) ise iverene ait olur.
322
afak Erel, Trk Fikir ve Sanat Hukuku, Ankara, 1998, s.81.
242
Eser ve Tespit zerindeki Haklarn Devri
imdi tam burada ilerideki fikri ve sanatsal haklarda internet yoluyla umuma
iletimde hak sahibi kimdir tartmalarna alt yap salamak ve bu alann merakl-
lar iin iin teorik ksm ile Hukukun genel prensiplerine girmekte yarar var. Bir fi-
kir veya sanat eserini kullanabilmek iin eser sahipleri veya miraslar ile bir sz-
leme yapmak gerekir. Bu kullanma yetkisi alm iki tarafl szleme ile olabilecei
gibi eser veya hak sahibinin tek tarafl bir yazs ile olabilir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki mali haklar konusunda devir, ruhsat ve
izin eklinde tip hak alm sz konusudur
323
.
Bunlarn ilki devirdir. Devir, devralann devredilen mali haklara ait btn hak-
lar kullanabilmesi, szleme ile engellenmemise sz konusu haklar ksmen veya
tamamen devredebilmesi ve devralnann zerinde haklar tanyabilmesi demek-
tir. Devirde devredilen hak artk devredenin malvarlndan kmaktadr. Bu
hakk devralan kii mutlak bir hak alm olur
324
. Burada devredilen mali hak
artk devreden eser sahibinin malvarlndan ktndan, bu hakkn bir bi-
imde kstlanmas iin mutlaka szlemede kstlamaya ilikin zel bir d-
zenleme gereklidir. Eer bir kstlama yoksa devralan kii eser sahibi gibi bu hak-
lar kullanabilir. Buradaki nemli artlar Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 52. madde
gereince devir ileminin yazl olmas ve konular olan haklarn ayr ayr gsteril-
mesidir. ok istisnai olarak Yargtay, Medeni Kanun (MK) 2. maddeye aykr zel
durumlarda yazl szleme eklini bile aramamaktadr
325
.
Yargtay kararlar ve doktrinin zerinde birletii konulardan biri mali haklara veya
manevi haklara ilikin verilen yetki ve izinlerin tek tek saylmas gerektiidir
326
. Mali
haklar devrettim ya da btn haklarm devrettim eklindeki ibareler geersizdir
327
.
323
Yargtayn ruhsat ve devirin birbirinden farkl olduuna ilikin geni gr iin bkz.
11.H.D. 26.04.1999, E. 1999/594, K. 1999/ 3250.
324
Mutlak haklar, hak sahibine hakkn konusu zerinde dorudan bir egemenlik salayan
ve bu nitelikleri itibaryla herkese kar ne srlp, herkes tarafndan da ihlal oluna-
bilecek haklardr. Mesela mutlak haklarn tipik bir rneini tekil eden mlkiyet hakk,
malik olan ahsa mlkiyet konusu olan mal zerinde baka bir ahsn izin veya aracl-
na gerek duymakszn egemenlik kurma ve o maldan hukuk dzeninin snrlar iinde
yararlanma yetkisi salar. afak Erel, Trk Fikir ve Sanat Hukuku, Ankara, 1998, s.4.
M.Kemal Ouzman, zer Selii, Eya Hukuku, stanbul, 1997, s. 6 ve Emre Gkyayla,
Telif Hakk ve Telif Hakknn Devri Szlemesi, Ankara, 2000, s.134.
325
11. H.D. 19.03.2001, E.2001/226, K. 2001/2031 ve 26.6.1997, E. 1997/2854, K.
1997/5116.
326
Tekinalp; s.171 ve Yargtay 11.H.D., 18.11.1999, E. 1999/2264, K. 1999/9338 szle-
mede video ekimi ve yayn hakk devredildii belirtilmi televizyonda gsterim hak-
knn verildiinden sz edilmemitir Szlemelerin TV yayn hakkn da kapsad yo-
lunda daha geni bir yoruma tabi tutulmas mmkn deildir.
327
Ancak Kanuna ve genel kabul gre ramen bazen bunun da istisnas durumlar ola-
biliyor. 11. H.D. 01.10.1999, E.1999/1726, K. 1999/7358 szlemedeki her trl ma-
Biliim Hukuku
243
Burada belirtilen saymann yayma, oaltma veya umuma iletim gibi balklar ha-
linde olmas yetmektedir
328
. Yoksa ayrca oaltma iin plak, kaset, CD, mzik klibi
gibi bir sayma veya umuma iletim iin radyo, televizyon, internet gibi bir sayma ge-
rekmemektedir. Umuma iletim hakkn devrettim ibaresi tm umuma iletim biim-
lerini kapsar. Yargtay bu adan 11. H.D. 03.07.2000, E. 2000/5403, K. 2000/6334
sayl kararyla hak sahibi mali hakk her hangi bir snrlama olmakszn devre-
debilecei gibi...yani mali hakkn devrine ilikin tasarruf ileminin herhangi bir s-
nrlama olmakszn devri mmkndr demektedir.
Yargtayn bu yndeki kararlar uzun bir sredir istikrar gstermektedir
329
ve de-
virin hukuki sonucu konusunda Yargtay, 11. H.D., 08.12.1992, E. 1991/4907, K.
1992/11246 sayl kararyla davacnn eserleri zerindeki kullanma, oaltma
ve yayma haklarn ieren mali haklar szleme ve taahhtnameler uyarnca sre
ve yer kstlamas olmakszn davalya devrettiinden (davacnn/eser sahibinin bu
eserler zerinde artk) mali hakk kalmad sonucuna varmaktadr.
Ancak devir hukuki ileminde oaltma veya umuma iletim yerine tek tek
oaltma iin plak, CD, kaset saylma sistemi ile szleme yaplmsa; saylma-
yan internet yoluyla iletim gibi dier haklar devirden istisna edilmitir diye dn-
mek gerekir. Bu grten yola karak, plak, CD, v.s. ve dier yollarla oaltma
haklarn devrettim gibi bir ibare varsa internet de dahil olarak oaltma kavra-
mna giren tm mali haklar devredilmitir kanaatindeyiz. Tekinalp de oaltma hak-
kna yer verildiinde teknik olarak bunun biim ve yollarnn saylmasna gerek ol-
mad kansndadr.
330
Yargtay, 11. H.D., 11.10.2004, E. 2004/393, K. 2004/9567
sayl kararnda mzik eserlerinin yayn hakk dava d Mde iken tm hakla-
rn 1992 ylnda devredildii ve bu durumun mzik eseri iletme belgesine erh
edildiini ... dava konusu eserler zerinde davacnn komu hak sahibi olarak mali
ve manevi haklar bulunduu(na ve) maddi tazminatn davaldan tahsiline
karar vermitir. Burada dier bir nemli nokta, ileme hakknn, dier haklara ili-
kin hakkn ismini sayarak devir sisteminden farkl dzenlendiidir. Yani oaltma,
umuma iletim hakkm devrettim ibaresi gibi ileme hakkm devrettim deyip tm
ileme haklarn devredemeyiz. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 55. maddede aksi
nevi ve mali hak sahibi mutlak surette irkettir ibaresine ramen diziler davalya teslim
edilmi ve 29 blm olarak yaynlanm, bylece edimler ifa edildikten sonra szle-
menin geersizliini ileri srmenin MK.2 maddesine aykr olduu anlaldndan...
328
11. H.D. 01.02.1999, E.1998/8794, K. 1999/311 ruhsatn.. tam ruhsat niteliinde ol-
duu ve bu nedenle eser sahibinin oaltma ve yayma haklarn bu szleme yrrlkte
olduu mddete bir baka kii ve kurulua devredemeyecei 11. H.D., 08.12.1992,
E. 1991/4907, K. 1992/11246 davacnn eserleri zerindeki kullanma, oaltma ve
yayma haklarn ieren mali haklar szleme ve taahhtnameler uyarnca sre ve yer
kstlamas olmakszn davalya devrettiinden
329
11. H.D., 04.05.1998, E. 1998/1096 K. 1998/3035 .1981 tarihli anlama ile lmin dnya
zerindeki her trl gsterim hakknn davacya devredildii, devrin FSEK 52. mad-
desine uygun olduu gerekesiyle davann kabulne
330
Tekinalp, s. 171.
244
kararlatrlm olmadka mali bir hakkn devri veya bir ruhsatn verilmesi eserin
tercme veya sair ilenmelerine amil deildir demektedir
331
.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre hak alm trlerinin ikincisi ruhsat veya
lisanstr. Lisans; hakkn devredenin malvarln terk etmeden devralana o hak-
kn sadece kullanlmas hakkn tanmasdr. Bunun devirden fark sadece spe-
sifik hak veya haklarla ilgili kullanma yetkisi vermesidir. Onbin adet kitap basm,
internette iki yl umuma iletim, yl mddetle kaset, CD ve dier tm teknik ve
dijital aralarla oaltma veya sahibi olduum besteyi web sitesi mzii olarak
kullanma gibi hak yetkilendirmeleri ya da kullanma yetkileri ruhsattr. Ruhsat; mali
hak sahibinin bakalarna da ayn ruhsat vermesine mani deilse basit ruhsattr.
Kanun veya szlemeden aksi anlalmadka her ruhsat basit saylr. Basit ruhsat-
lar hakknda haslat kirasna dair kurallar geerlidir. Basit ruhsatlarn koullar varsa
feshi veya iptali mmkndr. Eer devredilen mali haklar, yalnz bir kimseye
(yani devralana) mahsus olduu takdirde tam ruhsattr. Bu hukuki ilem in-
hisaridir; yani devredilen haklar artk devredilen kiinin tekelindedir ve eser sahi-
binden de artk ayrlmtr. Bu haliyle tam ruhsat, devir ilemine benzer sonu-
lar dourur. Tam ruhsatlar hakknda intifa hakkna dair hkmler uygulanr
332
.
Yargtayn tam ruhsatn sonularna ilikin kararlarn yle sralayabiliriz. 11.
H.D. 11.03.1999, E.1999/9858, K. 1999/3423 tam ruhsat verilmise, ruhsat sa-
hibinin fiilen mali hak sahibinden fark yoktur, 11. H.D. 26.04.1999, E.1999/594,
K. 1999/3250 Tam ruhsatta, mali haklara ait kullanma yetkisi tamamen ruhsat
sahibine devir edildiinden.tam ruhsatta.devir alan. Markalar Kanunundaki
inhisar lisans sahibi gibiAksinin kabul halinde, eser sahibi ve komu hak
sahibi tam ruhsatta mali hakk kullanma yetkisini tamamen ruhsat sahibine
devir ettiinden, tam ruhsat sahibine dava hakk tannmamas halinde eser ve
komu hak korumasz kalacaktr.
nternette mzik ve sinema eserlerinin yaynn ilgilendiren bir baka konuya
daha teorik adan deinmek gerekiyor. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 80. madde,
komu hak sahipleri asndan eser sahibinin izniyle ve icrac sanatnn izni
ile ibareleri ile izin adnda nc bir hak alm yntemi ortaya karmtr. M-
zik yapmcs veya film yapmcs eser sahibi veya icrac sanatdan ilk tespit hakk
iin bir izin almaktadr. Yine icrac sanat eser sahibinden icra iin izin almaktadr.
Bu izinlerin hukuki kapsamn tartmakta fayda vardr. Bizim kanaatimize gre bu
izin, devir veya ruhsat deildir. Bu hak alm, alan kii asndan devire ben-
zeyen hkmler tayan mutlak hak niteliinde zel bir hukuki durumdur. Fikir
ve Sanat Eserleri Kanunu 80. maddenin giriinde belirtilen izin, mali haklarn tek
tek saylmasn gerektiren bir devir szlemesi deildir. Bu izin sonucu icrac ic-
rasn ve fonogram yapmcs fonogramn oluturur. Oluturduu anda da elinde
331
11.H.D., 27.12.1999, E. 1999/9039, K.1999/10796 ileme hakknn tekrar devredil-
mesi iin eser sahibinin muvafakatinin zorunlu bulunduu.
332
Tekinalp, s.212 v.d.
Biliim Hukuku
245
tamamyla kendine ait, buna izin verenlerin bile hibir biimde mdahale edeme-
yecei komu hak ieren master kayt vardr. Bu kayt iin daha nce izin veren-
ler ya da mahkeme bile sen haklarn kullanmyorsun, ktye kullanyorsun, bu
yzden ses kaydn/fonogram bana ver diyemez. Bu kayt kendi icras asndan
icrac sanatya ve/veya icracdan izni aldktan sonra fonogram yapmcsna ait-
tir. in sonraki aamas mali haklara ilikindir. Bu aamada Fikir ve Sanat Eser-
leri Kanunu 80. maddede fonogram yapmcsnn haklarnn sayld (B) ksmnda
belirtilen mali haklar kullanma yetkisinin devir alnmas devreye girer. Her ne ka-
dar burada mali haklar kullanma yetkisi ibaresi yazlmsa da burada devir
ileminden bahsedilmektedir. Bu tip szlemeler izin ilemi ile birleik olarak
ayn szleme ile yaplmaktadr ve genellikle devir amac ve iradesi tamaktadr.
Bu szlemelerde ya mali haklar ileme, oaltma eklinde sayma yoluyla ay-
rntya girmeden devredilmekte veya plak, kaset, CD ve benzerleri ile sonradan
kacak dier tm kayt aralarna kaydyla oaltma, radyo, TV ve dier yollarla
yayn (umuma iletim) gibi snrl olmayan sayma yntemleriyle. Zaten bu izin ve
mali haklar kullanma yetkisinin devri komu hak sahiplerini, yukarda belirttiimiz
11. Daire kararlarnda belirtildii zere adeta mali haklar asndan eser sahibi
hukuki durumuna eit ve devirden stn bir duruma getirmektedir. Bu halde inter-
nette bu mzik ve film eserlerinin yayn iin balantl hak sahiplerinin izni yeter-
lidir. Bu gr aradaki szlemenin amacna baklarak, artk eser sahiplerinden
izin dahi almaya gerek yoktur eklinde geniletilebilir. Bu grmzn kant da
eser sahiplerinin hakkn nitelerken kullanlan stnlk ifadesi olan mnhasr
kelimesinin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 80. maddede komu hak sahiplerinin
haklar iin aynen kullanlmasdr. Yine Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 80. mad-
dedeki komu hak sahiplerine icra ve yapmlar zerinde, eser sahibine kar bile
kullanlabilen izin ve yasaklama hakk verilmesi bu grmz desteklemekte-
dir
333
. Bu konuda elimize geen bir yarg kararnda hakim; izin kavramn devir
ve lisanstan farkl yorumlayarak, icrac veya eser sahibi tarafndan Fikir ve Sa-
nat Eserleri Kanunu 80. madde gereince kaset yapma izni verilen fonogram ya-
pmcsnn mutlak bir hakk aslen iktisap ettii, byle bir izinden geri dnlmesinin
olanaksz olduu, bu nitelikleri sebebiyle izin sahibi fonogram yapmcsnn sahip
olduu haklar nc kiiye devir iin eser sahibi ve icrac sanatdan izin almas
gerekmeyeceini hkm altna almtr.
334

Buradan kan bir baka konu radyo, televizyon ve internette yayn gibi mali
haklar devralan veya ruhsat alanlarn bu haklar nc kiilere devrederken s-
nrlamalar olup olmaddr. Eer Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 48. madde ile, ilk
333
11. H.D. 01.02.1999, E.1998/8794, K. 1999/311 ruhsatn.. tam ruhsat niteliinde ol-
duu ve bu nedenle eser sahibinin oaltma ve yayma haklarn bu szleme yrrlkte
olduu mddete bir baka kii ve kurulua devredemeyecei11.H.D., 12.12.1995, E.
1995/6393, K. 1995/9199 dava konusu olan iiri tm mali haklar ile sresiz olarak
devir ve temlik etmitir. Bu durumda daval irket en geni bir biimde bu haklar kullana-
bilir ... Hal byle olunca davacnniiri iin hibir hakk kalmad sonucuna varlmtr.
334
Ankara FSHHM E 2004/38 K 2005/79 15.02.2005
246
fkradaki devir hukuki ilemi yaplmsa hak, eser sahibinin malvarlndan kp
devralann malvarlna girdiinden, bunun nc kiilere devri iin tekrar dnp
eser sahibinden izin almaya gerek yoktur. Szlemede nc kiilere devirde
hibir dzenleme yoksa yahut zellikle bir yasak koyulmamsa byledir. Ayitere
gre de ilemeden baka bir mali hakkn devrinde, eser sahibi mali hakkn A ya
devretmise A eser sahibinden izin almadan Bye ve B yine eser sahibinden
izin almadan Cye devredebilir
335
.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 48. maddenin ikinci ksmndaki ruhsat ilemi ya-
plmsa o zaman durumu ikiye ayrmak gerekir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 49.
maddenin dzenlemesi eser sahibi veya miraslarndan mali bir hak veya byle
bir hakk kullanma ruhsatn iktisap etmi olan bir kimse, ancak bunlarn yazl mu-
vafakatiyle bu hakk veya kullanma ruhsatn dier birine devredebilir demektedir.
Burada 49. madde mali bir hak ruhsat ve mali bir hakk kullanma ruh-
sat eklinde iki tip ruhsat saymaktadr, 48. maddenin ilk fkrasndaki devir ile-
minden bahsetmemektedir. Mali bir hakk kullanma ruhsatna umuma iletim hakkn
internet iin alma verilebilir. Bu konuda eitli rnekler zerinden dnce retile-
bilir. lk rnekte eser sahibi szlemede ek bir madde ile eitli ihtimaller dorultu-
sunda nc kiilere bu ruhsat devir iin izin vermi olabilir, bu halde devir iin
sorun yoktur. Bu devir veya devirler iin toptan bir izin veya her biri iin tek tek d-
zenleme yaplabilir
336
. kinci rnekte, szlemede nc kiilere devir konusunda
bir izin verildii aka belirtilmiyorsa; eser sahibi veya mirassndan A irketi ruh-
sat almsa bunu B irketine devretmek iin ayrca eser sahibinin yazl muvafaka-
tini ilem ncesi almas gerekir. B irketi yine yazl muvafakatle Cye ve yine ya-
zl muvafakat varsa C de Dye devredebilir. Aksi takdirde A irketi, Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu 49. madde gerei mali hakk veya kullanma yetkisini Bye devre-
demez. nc rnekte ise, szlemede nc kiiler iin devir yasa olmas-
dr. Bu durumda devir imkn bulunmamaktadr
337
.
znde bu konuda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 49. madde dzenlemesi
hataldr. Maddede tam ruhsat m yoksa basit ruhsat m kastediliyor sorusunun
cevab ak deildir. Bizce 49. madde sadece basit ruhsatlar iin bu kural getir-
melidir. Zira yukarda da akladmz gibi tam ruhsat, devir hukuki sonucuna
yakn hukuki sonular devralan iin salamaktadr. Nitekim Yargtay bu konudaki
kararlarnda tam bir kararllk gstermese de grmze uygun kararlar da ver-
mektedir. Yargtay 11. H.D. 15.10.2001, E.2001/4951, K. 2001/7904 sayl kara-
335
Nuin Ayiter, Hukukta Fikir ve Sanat rnleri, Ankara, 1981, s.209. ve 11.H.D., 12.12.1995,
E. 1995/6393, K. 1995/9199 dava konusu olan iiri tm mali haklar ile sresiz ola-
rak devir ve temlik etmitir. Bu durumda daval irket en geni bir biimde bu haklar kul-
lanabilir ve bakalarna devredebilir. Hal byle olunca davacnniiri iin hibir hakk
kalmad sonucuna varlmtr.
336
Burada baz yazarlar eser sahibinden her bir devir iin ayr ayr muvafakat alnmasn
gerekli grmektedir ve toplu olarak alnm devir iznini geersiz bulmaktadr.
337
11. H.D. 27.04.1998, E. 1998/1104, K. 1998/2748
Biliim Hukuku
247
ryla, lenin salnda eserle ilgili haklarn devralan kiilerin bu haklar devrettii
kiilerin haklarnn korunmas gerektiini ve bu haklarn artk lenin terekesinden
ktn sylemekte ve bizim devir ve tam ruhsat iin ileri srdmz mut-
lak hak grmz desteklemektedir. Yine 11. H.D. 15.10.2001, E.2001/4928,
K. 2001/7866 sayl kararyla 1995 tarihli szleme ile.filmlerin SVMEKdan
kaynaklanan haklar(nn) film ve negatifleri ile birlikte Kanal A. ne devredil-
dii, szlemenin 5. maddesi gereince mlkiyet haklarnn alnan irkete git-
tii, iletme haklarnn devir ve tescil ilemleri yaplmak zere yetkilendirildii,
bu ekilde devralnan haklarnn Kanal A.. tarafndan davalya (bir baka
yaync olan Y) verilmesi nedeniyle davacnn (filmlerin Kanal ..A..dan n-
ceki hak sahibi olan X irketinin) tazminat talep hakk bulunmad... hkm al-
tna alnmtr. Fakat 11.H.D. 09.06.2003, E. 2003/499, K. 2003/6125 sayl kara-
ryla ise szlemede eserin tm yayn haklarnn bu davalya ait olduunu
kabul etmise de, yayn haklarnn bu (bir baka) davalya devretmesine muvafa-
kati olduuna dair szlemede bir hkme yer verilmemitir. Oysa eser sahibinin,
eserinin yayn hakkn vermi olduu akdinin bu hakk bir bakasna devredilmesi
iin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 49. maddesi gereince yazl olarak muva-
fakatte bulunmas gerekmekte olup tam ruhsata ilikin devirde eser sahibinden
izin alnmas gereini belirtmitir. Kanaatimizce Yargtay basit ruhsatlar hakknda
2003 tarihli kararn uygulamal ancak, tam ruhsatlar hakknda 2003 tarihli bu uy-
gulamasn deitirmelidir.
Yukarda aklanan devir, tam ruhsat veya icrac sanatdan alnan izin mali
haklar asndan ok geni kapsaml olsa da, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun
baz hkmleri manevi haklar iin izin verilen kiiyi snrlamaktadr. nternet ierii
ve tasarm srekli deiiklii gerektirdiinden yukarda belirttiimiz gibi yaratcla-
rn yaratt ana eserin ve veri tabannn srekli deiiklii gerekmektedir. Eserde
deiiklik yapma eklindeki bu manevi hakkn devri mmkn olmasa bile eserde
deiiklik yapma konusunda oklu ve snrsz yetki veya izin almak gerekir.
Burada alnan izin ok geni kapsaml olsa bile snrlama sz konusudur. Zira,
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 16. maddesi eser sahibi kaytsz ve artsz olarak
yazl izin vermi olsa bile eserin mahiyet ve zelliklerini bozan her trl deitir-
meleri menedebilir, menetme yetkisinden bu hususta szleme yaplm olsa bile
vazgemek hkmszdr dzenlemesini ierir.
Baz durumlarda, servis salayc web sitesinin hazrlanmasn da taahht eder.
Bu olaslkta ise, doal olarak altran ve tayin eden ilikisi olmadndan haklar
ve kullanma yetkisi servis salayc irkete ait olacaktr. irket bu ii bir nc ki-
iye yine altran ve tayin eden sfat olmadan yaptrm olduundan ilgili haklar,
aksine bir szleme olmadka hazrlayan yaratc kiiye ait olacaktr.
Sitenin sahibi tarafndan hazrlanmas durumunda, site sahibi ile servis sala-
yc arasnda yaplacak anlamann dzenleyecei nemli alanlar vardr. Sitenin
248
servis salaycnn teknik yapsna, zellikle kulland yazlma (software) uyumlu
olmas, bilhassa internet zerinden iletiim kurulmasn salayacak niteliklere sa-
hip bulunmas, tahsis edilen kapasiteyi tamamas, sistemin ileyiini zorlama-
mas, sistemi arlatrmamas gerekir. Ayn zamanda, servis salaycnn des-
tek verdii dier web sitelerine de zarar verilmemesi icap eder. Sitenin ieriinin
ceza sorumluluu davet etmesi halinde de, phesiz sorumluluk site sahibine ait
olmaldr.
338
Ancak bu siteye servis veren servis salayclarn da durumu ren-
mesi halinde bu siteye servisi durdurmamas halinde cezai sorumluluu olabile-
cei de unutulmamaldr.
E-mail konusunda ise Trk Ceza Kanunundaki ilk blmlerde belirttiimiz mad-
deler haricinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 85. madde hkmn dikkate almak
gerekir. Anlan madde; mektup, hatra ve benzeri yazlarn gerek bunlar yazm olan
kiilerin ve gerekse muhataplarnn izni olmadan yaynlanmasn yasaklamaktadr.
u halde, bir e-mailin mektup benzeri olduu dnlrse yazann veya muhata-
bnn rzas olmadan bulunduu elektronik ortamdan alnarak yaynlanmas ceza
ve tazminat sorumluluunu gerektirecektir.
339
85. maddenin nc fkrasnda bi-
rinci ve ikinci fkralara aykrlklar halinde, Borlar Kanununun 49. maddesi, Trk
Ceza Kanununun, 134., 139., 140. maddeleri hkmlerinin uygulanaca belirtil-
mitir. Keza, maddenin birinci ve ikinci fkra hkmlerine gre yaynn caiz olduu
hallerde de 4721 sayl Kanunun 24. maddesi hkm sakl tutulmutur.
nternet sitelerinin ieriinde; iir, hikaye, makale, deneme, bilgisayar program-
lar gibi ilim ve edebiyat eserleri, bedi nitelii bulunmayan teknik ve bilimsel izim-
ler, szl ya da szsz musiki eserleri, gzel sanat eserleri, bunlarn resimleri, hatta
sinema eserlerinin kullanldn grmekteyiz. Bu bamsz eserlerin internet orta-
mnda korunmas sorunu gndeme gelmektedir. Yukarda da belirttiimiz gibi site
ve ierikte kullanlan eserlerin, eser ve balantl hak sahiplerinden yazl izin veya
lisans alnmadan kullanlmas veya bunlarn ilenmesi yoluyla ilenme, seme
ve toplama eser veya klliyat eklinde yahut baka biimlerde bamsz eserle-
rin yaratlmas mutlaka eser sahiplerinin iznini gerektirmektedir.
Bu anlamda bir rnek davay zetleyelim. Ankara 5. Ticaret Mahkemesinin
1998/ 892 E. ve 2000/141 K. sayl kararna gre, Turkish Odyssey adl kitabn
ve web sitesinin sahibi dava aarak, sitede yer alan kendi eseri Turistik Trkiye
Haritasn izinsiz olarak kopyalayan ve bakalarna e-posta eklinde gnderen ki-
iden tazminat istemitir. Yaplan yarglama sonucu harita eser olarak kabul edil-
mi ve izinsiz olarak kopyalama ve bakalarna gnderme hukuka aykr bulun-
mu ve ilgili manevi tazminat demeye mahkm edilmitir.
340
338
Sait Gran vd.,nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s. 28 v.d.
339
der Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s. 35 v.d.
340
Ali Osman zdemir, s. 79 v.d.
Biliim Hukuku
249
Bu blmde u iki olasln birbirinden ayr olarak incelenmesi ve deerlendi-
rilmesi zorunludur. lki, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu birinci madde hkm kap-
samna giren bir eserin hak sahibinin onay ile internet ortamnda kullanclara su-
nulmas; ikincisi ise, nc kiilerin -yetkisiz olarak- fikri haklar asndan korunan
bir eseri internet ortamnda kullanclara sunmalar.
341
1. Eserin nternet Ortamnda Hak Sahibinin zni ile Kullanclara Sunulmas
O ana kadar hibir arala kamuya sunulmam olan ve sahibi veya birka s-
nrl kiinin bilgisinde olan bir eserin, veri tabannn veya sitenin internet ortamna
aktarlmas ve internet kullanclarnn bilgilerine sunulmas mali haklar asndan
oaltma ve umuma iletim kapsamna girdii gibi, manevi haklardan biri olan
umuma arz olarak da kabul edilir. Umuma arz yetkisi mnhasran eser sahibine
aittir. Eser sahibi bu konuda balantl hak sahiplerini veya nc kiileri de yetkilen-
direbilir ve zellikle Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 25. maddesi anlamnda umuma
iletimle ilgili mali haklar devretmi olabilir veya 80. madde gereince balantl hak
sahipleri yapmclklar ve tespitleri paralelinde bu haklara sahip olabilir.
Eserin, eser ve/veya balantl hak sahibinin onay ile (bizzat eser sahibi, mali
haklar devralann veya onun yetki veya izin verdii bir nc kii tarafndan) in-
ternet ortamna aktarlmas, kesinlikle eser ve/veya balantl hak sahibinin dier
manevi ve mali haklarndan feragat ettii anlamn tamayacaktr. lke olarak eser
ve/veya balantl hak sahibi Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun kendisine sa-
lad dier btn haklardan yararlanabilir. Ancak internet ortamndaki bir eserin
nc kiilerin (internet kullanclarnn) mdahalesine olduka ak olmas ve
bu mdahaleye eser sahibinin -bir anlamda- izin vermesi, zellikle Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu kapsamndaki mali haklarn (zellikle oaltma ile umuma iletim
hakknn) ve bu haklarn snrlandrlmasna (zellikle tkenme ilkesi ile kiisel kul-
lanma) ilikin istisnalarn kapsamnn belirlenmesi ve elektronik iletiim asndan
yeniden gzden geirilmesi sorununu gndeme getirecektir. Bu erevede konuyu
inceleyen Ali Osman zdemirin ortaya att nemli bir soru vardr. Yazara gre;
eser sahibi yazl izni ile eserin web sitesinde yaynna izin vermise, hakkn tke-
tilmesi ilkesi gerei eser sahibi yayma hakkndan vazgeecek midir? Burada bu
izin verildii anda internette say ve corafi alan snrlamas olamadndan eser
dijital ortamda snrsz olarak yaylacaktr. Avrupa Topluluu Adalet Divannn ka-
rarlarna gre, hakkn tketilmesi ilkesinin ve yayma hakknn fiziki mallarda uygu-
lanabilecei, ancak alar zerinde yaplan hizmet sunumlarnn bu ilke kapsam
dnda olduu belirtilmektedir. Bu nedenle Yazar, eser sahibinin yayma hakknn
devam ettiini ve onun izni olmadan datm yaplamayacan belirtmektedir.
342

Bize gre de eserin veya bir mzik ya da sinema rnnn internete sunulmas
ve bu yolla dolamas hak sahibinin mali haklarnn hukuka aykr mdahalelere
341
Sait Gran vd.,, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s. 35 vd
342
Ali Osman zdilek, s.76
250
konu olabilecei anlamna gelmez. Teknolojik gelime paralelinde digital right ma-
nagement (DRM) snrlamasna uygun biimde bu fikir ve sanat eserinin kullan-
clar tarafndan nasl ve ne artlarla kullanlaca snrlanabilir ve izinsiz yararlan-
mak isteyecek kiilerin n kapatlr.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 22. maddeye gre, oaltma hakk mnhasran
eser sahibine aittir. Eser sahibi bu hakk bizzat kullanabilir veya mali haklar kul-
lanma btn iinde bir nc kiiye yetki verebilir. Eserlerin aslndan ikinci bir
kopyasnn karlmas, eserin nakli veya tekrarna yarayacak ekilde kayt edilmesi
oaltma saylr. Eer ama bunlar oaltma ise, bunu salamak iin yklenme,
depolama ve iletme de oaltma kapsamndadr. Bu konuda Tekinalp, Hukukun
sadece oaltma kavramna yer vermesi fakat oaltma teknikleri ve yollarn say-
mamas gerekir. Aksi halde teknik gelimelerin yasadaki oaltma tanmn dar bir
alana sktrmas tehlikesi ortaya kar. nternet yeni bir oaltma arac olarak kul-
lanlabilir. Tanm snrlayc olmad iin basmann, kopyalamann, tekrarlamann
ve naklin olduu her yerde kural olarak- oaltma vardr demektedir.
343

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 80. maddeye gre icrac sanatlar, mzik ya-
pmclar, radyo ve televizyon kurulular ve film yapmclar da kendi tespitleri (ic-
ralar, fonogramlar, yaynlar ve filmleri) asndan internet zerinden yaplan o-
altmalar hakknda izin vermek hak ve yetkisine sahiptirler.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 38. maddeye gre ise, bakalarna sunulma-
mas ve yaynlanmamak kaydyla internetteki bir program, eseri veya rn ahsi
amala kullanma iin oaltma; sadece parayla satlan programlardaki gibi sahibi-
nin meru menfaatine zarar vermeme artyla hukuken olanakldr.
Bilgisayar programlar ve veri tabanlar asndan bir program para ile satn
alan veya para ile satlamayan bir program ahsi kullanm amacyla indiren kii
programn altnda yatan sistemi gzlemleyebilir ve tetkik edebilir. Bilgisayar prog-
ramnn iindeki kodu ve kod formunu oaltma ise, ancak ara ilerlii salamak
iin mmkndr. Ancak bu oaltma, ara ilerlik amac dnda, benzer bir prog-
ramn gelitirilmesi, retilmesi veya pazarlanmas veya bu ynde bir faaliyet iin
bakalarna vermek amacyla ve nihayet para veya yelik ile yararlanlyorsa bu
yararlanma ile eliir ekilde ve hak sahibinin zararna yaplamaz. Bu kural inter-
netteki sitelerde sunulan eserlere ve veri tabanlarna da uyarlayabiliriz.
Eserini internet ortamnda kullanclarn hizmetine sunan veya buna muvafa-
kat eden eser sahibi, ahsi kullanm iin bir mdahaleye izin vermi kabul edilebi-
lir. Ancak burada hak sahibinin meru menfaati onu internette her bir kullanm iin
para ile satmak ise, bu durumda ahsi kullanm, hak sahibinin meru menfaatine
zarar verdii iin hukuka aykrlk sz konusu olur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
343
Tekinalp, s. 171.
Biliim Hukuku
251
38. maddeye ramen eser, kamuya sunulurken DRM sistemleri sonucunda dijital
ortamda kopyalama belirli artlara, zellikle belirli bir cret denmesi kaydna ba-
lanabilecei gibi, kopyalamay nleyici teknolojik imknlardan da yararlanlabilir.
344

ifrelerin krlmas veya bozulmas ile sre veya say snrlamalarn aksine yarar-
lanma hukuka aykr olur.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 25. maddeye gre, bir eserin aslnn veya oal-
tlm nshalarnn, dijital iletim de dahil olmak zere yaynlanmas ve yaynlanan
eserlerin bu kurulularn yaynlarndan alnarak baka yayn kurulular tarafndan
yeniden yaynlanmas suretiyle umuma iletilmesi hakk mnhasran eser sahibine
aittir. Eser sahibi eserinin umuma datlmasna ve sunulmasna izin vermek veya
yasaklamak hakkna sahiptir. Ayrca eser sahibi bu dzenlemenin yan sra Fikir ve
Sanat Eserleri Kanunu 23. maddesine gre eserlerini kiralamak, sata koymak ve
dn vermek gibi yayma hakkna da sahiptir. Bir eserin veya oaltlm nsha-
larnn kiralanmas veya dn verilmesi eklinde yaym, eser sahibinin oaltma
hakkna zarar verecek ekilde eserin yaygn kopyalanmasna yol aamaz. Eser
sahibi bu dzenlemeler paralelinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 80. madde ge-
reince icrac sanatya, mzik yapmcsna, radyo ve televizyon yayn irketine
veya film yapmcsna bu eserin kayd veya yayn iin hak devri yapm ya da izin
vermise, verilen izin veya hak devri kapsamnda balantl hak sahiplerinden de
izin alnmak veya sadece devredilen yeni hak sahibinden izin alnmak zorundadr.
Bugn iin radyo ve televizyon kurulular havadan ve uydudan yayn yannda
internet zerinden de yayn yapmaktadrlar. Bu sebeple Fikir ve Sanat Eserleri Ka-
nunu 43. maddesi nemlidir. Buna gre, radyo-televizyon kurulular, uydu ve kab-
lolu yayn kurulular ile mevcut veya ileride bulunacak teknik imknlardan yararla-
narak yayn ve/veya iletim yapacak kurulular, yaynlarnda yararlanacaklar opera,
bale, tiyatro ve benzeri sahneye konmu eserlerle ilgili olarak hak sahiplerinden n-
ceden izin almak zorundadrlar. Bu kurulular sahneye konmu eserler dnda ka-
lan eser, icra, fonogram ve yapmlar iin ilgili alan meslek birlikleri ile 52. maddeye
uygun szleme yaparak izin almak, sz konusu yayn ve/veya iletimlere ilikin
demeleri bu birliklere yapmak ve kullandklar eser, icra, fonogram ve yapmlara
ilikin listeleri bu birliklere bildirmek zorundadrlar. Bu konuda kullanc kurulular
snflandrmalara tabi tutulurlar. Bu snflandrma dorultusunda meslek birlikleri ta-
rifelerini aklarlar ve serbest szleme dzeni iinde meslek birlikleri ile kullanc
kurulular szlemeler yaparlar ve umuma iletim ve yayn iin izin alrlar.
te Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda yaplan bu dzenlemeler dorultusunda
eser sahibi veya balantl hak sahibinin eser veya tespitleri eser sahibinden veya
miraslar yahut hak devrettii dier kiilerden izin alnarak hukuka uygun biimde
internetten yaynlanabilir.
344
Sait Gran vd., nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s. 35 vd.
252
Ancak belirtelim ki, eser ve/veya balantl hak sahibi, miraslar veya yetkili
mali haklar devralm hak sahibinden hi izin alnmadan fikir ve sanat eserleri kul-
lanlm, bunlardan yararlanlmsa ya da izin alnmakla beraber bu iznin kapsam
almsa aadaki blmde belirtilen hukuki ve cezai sonular ortaya kar.
2. Eserin nternet Ortamnda Sahibinin Rzas Alnmadan
Kullanclara Sunulmas ve Yasal Bavuru Yollar
Bir eserin veya eserden yaplan bir tespitin, eser ve/veya balantl hak sahi-
binin onay olmakszn internet ortamna tanmas ve umuma iletilmesi phesiz
eser ve hak sahibinin hem manevi, hem de mali haklarnn, zellikle oaltma ve
umuma iletim haklarnn ihlli anlamn tayacaktr. Yargtay 11. H.D. 30.09.2004
tarih ve E. 2003/14384 K. 2004/9074 sayl kararnda; davaclara ait Atatrk adl
belgesel CD-ROM nitelikli eserin izinsiz olarak davallara ait internet web sayfa-
larnda yayn karsnda Mahkeme, daval yann Atatrkn tm yaam ve dev-
rimlerinin aleniletiini, kendi yaynlarnn benzerlik gstermesinin doal olup, ik-
tibastan sz edilemeyeceini, yaynn eitim ve tantm amal olduunu belirten
savunmasn hukuka uygun bulmam ve davaly maddi ve manevi tazminat de-
meye mahkm eden yerel mahkeme kararn yalnz manevi tazminatn nedenle-
rini aklamadndan bozmutur.
Bilindii gibi internet bir a sistemidir. Ama bu a sisteminde bilgi paylaacak ya
da iletiim kuracak, bilgi ileyen ve depolayan aralara ihtiya vardr. alar nce
hesap makinesi ile balayan bu sre bilgisayarn bulunmas ile en yksek nok-
tasn bulmu ve bilgisayar dier aralarn fonksiyonlar ile birleerek, bugn her
biri aslnda birer bilgisayar olan; palm, cep telefonu, oyun konsolu, ev kumanda
sistemleri, kamera, gelimi televizyon, notebook gibi melez cihazlarla varln
srdrmtr. Tekrar sylersek; bu cihazlarn bykannesi de evlerimizde ve i-
yerlerimizde kullandmz bilgisayarlardr. Aslnda fikir ve sanat eserleri asn-
dan ncelikle bu bilgisayar ve melez bilgisayarlarda kullanlan iletim sistemleri
ve programlarn izinsiz kullanmn incelemek gerekiyor. Bu konuda ilk dzenleme
Amerikada Computer Software Copyright Act ile 1980 ylnda ortaya km, Av-
rupa Birliindeki 1991 ylnda kan Bilgisayar Programlarnn Korunmas Hakkn-
daki Ynerge ile bize hayli yaklam ve nihayet 1995 ylnda bizim Fikir ve Sanat
Eserleri Kanununa da konulmutur. Hukuki srecin uygulamasna baktmzda
1987 ylna kadar Microsoftun davalarda liderlik yaptn bu dorultuda haksz
rekabet ve fikri haklar sistemleri dorultusunda korumalar olduunu grmekteyiz.
1987 ylnda Amerikada bir di laboratuarnn ynetimi ile ilgili bir programn taklit
edildii iddiasyla alan bir davann kararnda bir programn dncesinin farkl
biimlerde ifade edilebilmesine imkn olduu takdirde program kodu deil, prog-
ramn yaps koruma konusunu oluturur, bu nedenle de benzer yapdaki prog-
ramlar arasnda benzerlik kanlmazdr denilerek dava reddedilmitir. Avrupada
1988 ylnda 900 satrlk zgn bir bilgisayar programndan 43 satrlk bir ksmnn
Biliim Hukuku
253
hatalar da dahil olmak zere alnmasyla yaplan bir programn ilk programa te-
cavz oluturduuna karar verilmitir.
345

Trk Hukuku uygulamasna baktmzda bu konudaki mahkeme kararlar ar-
tk istikrar kazanmtr. Yargtay, Logo adl muhasebe programlarnn ifrelerini,
eskiden orada almakla elde ettii bilgiler sonucu krarak, pazarlayan kiinin ey-
lemini Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu oaltma ve yayma hakkna aykr bularak
onu tazminat demekle ykml tutmutur
346
. Yargtay bir baka kararnda dava-
cnn orijinal olarak hazrlad Esnaf Kefalet Ortak Takibi adl program ufak de-
iikliklerle kopya eden ve pazarlayan davaln eylemi, davacnn hazrlad prog-
ramlar grmeden benzerini yapmann teknik olarak imknsz olduundan bahisle
haksz rekabet sebebiyle hukuka aykr bulunmu, daval maddi tazminata mahkm
edilmitir
347
. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve haksz rekabetten hangisinin ihlal
edildii ile ilgili Yargtay uygulamas nce haksz rekabete dayanmakta iken 1995
ylndaki bilgisayar programlarnn Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamna aln-
mas ile fikri haklar korumasna dnmtr. Ayn Dairenin bir baka kararnda
Photoshop adl bilgisayar programn lisanssz olarak iyerinde kullanan kiinin
eyleminin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 69. madde gereince nlenmesine ve
68. maddeye gre kat rayi bedelin maddi tazminat denmesine hkmedilmi-
tir. Bugn artk lisanssz bilgisayar kullanmlar dolaysyla Yargtay Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu 68. madde gereince rayi bedelin kat tazminat detilmesi
uygulamasn oturtmutur
348
. Yargtay 11. H.D. bir baka kararnda; Belediye Su
Otomasyon Brn. Cod. Adl program izinsiz satan irket ve alan belediye aleyhine
maddi tazminat denmesine karar verilmitir
349
. Grld gibi Yargtay bilgisayar
programlar ve iletim sistemlerinin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsam do-
rultusunda korunaca hakknda bir tereddt yaamamaktadr.
350

nternet alannda izinsiz kullanm konularndan biri de veri tabanlardr. Dnya
Fikri Haklar rgt (WIPO) 1996 ylnda Cenevre Eser Sahibinin Haklar Anlamas
5. maddesinde ve Dnya Ticaret rgt tarafndan hazrlanan TRPS Anlamasnn
10. maddesinde veri tabanlar korumas dzenlenmitir. 1996 da Avrupa Birlii
Veri Tabanlar Ynergesinde ise, orijinallik bulunan veri tabanlar iin fikri hak ko-
rumas getirilmitir. Ancak bu koruma veri tabannn ieriini korumaz. ABDde ise
veri tabanlar 1976 tarihli Telif Hakk Kanunu gereince korunur. ABD de bir tele-
fon rehberinin izinsiz kopyalanmas sonucu alan davada mahkeme; orijinallik bu-
lunmad iin sadece emei koruma kapsamnda davaly sorumlu tutmamtr.
351

345
C.Suluk, A.Orhan, Uygulamal Fikri Mlkiyet Hukuku, Cilt 2, stanbul, 2005, s.53.
346
Yargtay 11. H.D. 15.4.1996, E 1996/2213 K. 1996/2716.
347
Yargtay 11. H.D. 06.06.1996, E.1996/1805 K.1996/4104.
348
Yargtay 11. H.D 10.04.2003, E. 2002/11874 K. 2003/ 3494.
349
Yargtay 11. H.D 23.01.2004, E.2003/14159 K.2004/575.
350
Bkz. C.Suluk, A.Orhan, Uygulamal Fikri Mlkiyet Hukuku, Cilt 2, stanbul, 2005, s.255 vd.
351
T.M.Sanks, Database Protection, 1998, s.998-1000.
254
Belli bir maksada gre ve hususi bir plan dhilinde verilerin ve materyallerin sei-
lip derlenmesi sonucu ortaya kan ve bir ara ile okunabilir veya dier biimdeki
veri tabanlar Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 6. madde gereince ileme eser-
lerdir. Bu eserlerin izinsiz kullanlmas konusunda birok Yargtay karar sz ko-
nusudur. Yerel mahkeme davaclarn ortak emekle ortaya kardklar kelimelerin
Trke ve ngilizce karlklarn ieren veri tabannn eser olduunu, davallarn
izinsiz olarak bunlar piyasaya srmesi sonucu davallarn elde ettii safi kazancn
davacya detilmesine, hkmn zetinin ilanna ve manevi tazminatn reddine ka-
rar vermitir. Yargtay yerel mahkeme kararn onam, fakat manevi haklarn ihlali
iin manevi tazminata da karar verilmesini belirtmitir
352
. Yargtay 11. H.D, davac-
nn Trkiyede distribtr olduu Progress isimli veri taban programnn daval
tarafndan lisanssz kullanm sebebiyle eylemi, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 22/
son madde hkmne aykr olarak program izinsiz baka bilgisayarlara yklemek
ve depolamak suretiyle oaltma hakknn ihlali kapsamnda grerek, maddi taz-
minatn tahsiline karar vermitir
353
.
Eer eser yetkisiz kiilerce ve izinsiz olarak internette sunuluyorsa tazminat ve
ceza davalar sz konusu olur. Yine ayn davalar verilen iznin kapsam dna -
klmsa da sz konusudur. Szleme ile sadece eseri kitap veya film olarak ya-
ynlama hakk olan kiinin bu eseri baka bir ortam olan internette yaynlamas da
hukuka aykrdr. Zira Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 52. maddeye gre eser sa-
hibinin mali haklarndan biri olan oaltma, temsil (sunum) ve umuma iletim; an-
cak konusu olan hakk aka gsteren yazl bir szleme veya tek tarafl bir izin
tasarrufu ile sz konusu olabilir. Bir eserin tm yayn aralarnda yaynn amala-
yan bir szlemede genel bir ifade ile her tr oaltma, yayma veya yayn (umuma
iletim) hakk alnmsa kanaatimce buna internet de dahildir. Bu her trl hakkn
alnd eklinde kapsayc yorum yaplrken szlemenin dier hkmleri ve b-
tnndeki ama da gz nne alnmaldr. Bu konuda 101. sayfa civarndaki de-
vir, ruhsat ve izin hakkndaki aklamalara baknz.
Burada aklmza gelen bir konu ise, web kullanclarnn bunlar bakalarna ser-
gilemesi iin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 40. ve 41. maddelerini kullanlp kulla-
nlmayacadr. Bu iki dzenleme sadece kamuya ak mahalleri kapsamaktadr.
u anki kapal yerlerde internet kullanm kamuya ak alan kapsamnda deerlen-
dirilemeyeceinden bu imkn yoktur. Ama internet yoluyla kamuya ak bir alanda
yayn yaplyorsa bu ihtimal dahilinde eser sahiplerinden izin alnmadan ve mad-
denin imkan tand kadaryla bir sergileme sz konusu olabilir.
Eser sahibinin veya mali hak sahibinin haklarnn izin alnmadan kullanlmas
veya iznin almas hallerinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 66. madde ve de-
vamndaki maddelerle getirilen hkmlerde ayrntl bir ekilde dzenlenen hukuk
ve ceza davalar gndeme gelir.
352
Yargtay 11 HD 25.02.2003, E.2002/10070 K.2003/1592.
353
Yargtay 11 HD 15.05.2001, E.2001/1084 K.2001/4344.
Biliim Hukuku
255
ncelikle ceza davalarn inceleyelim. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa ay-
kr hareket eden kiiler 71, 72 ve 81. maddeler gereince aydan balayp
be yla kadar hapis veya adli para cezasna para cezasna arptrlrlar.
Bu Kanuna gre su saylan davranlar yle sralayabiliriz.
Bu Kanunda koruma altna alnan fikir ve sanat eserleriyle ilgili manevi, mali
veya balantl haklar ihlal ederek:
x Bir eseri, icray, fonogram veya yapm hak sahibi kiilerin yazl izni olmak-
szn ileme, temsil etme, oaltma, deitirme, datma, her trl iaret, ses
veya grnt nakline yarayan aralarla umuma iletme ve yaymlama,
x Hukuka aykr olarak ilenen veya oaltlan eserleri sata arz etme, satma,
kiralamak veya dn vermek suretiyle ya da sair ekilde yayma, ticar amala
satn alma, ithal veya ihra etme, kiisel kullanm amac dnda elinde bulun-
durma ya da depolama,
x Bakasna ait esere, kendi eseri olarak ad koyma,
x Bir eserden kaynak gstermeksizin iktibasta bulunma,
x Hak sahibi kiilerin izni olmakszn, alenilememi bir eserin muhtevas hak-
knda kamuya aklamada bulunma,
x Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanl veya aldatc mahiyette kaynak gs-
terme,
x Bir eseri, icray, fonogram veya yapm, tannm bir bakasnn adn kullana-
rak oaltma, datma, yayma veya yaymlama,
x Bir bilgisayar programnn hukuka aykr olarak oaltlmasnn nne gemek
amacyla oluturulmu ilave programlar etkisiz klmaya ynelik program veya
teknik donanmlar retme, sata arz etme, satan veya kiisel kullanm amac
dnda elinde bulundurma,
x Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 81. maddede ayrntlar ile saylan bandrole ili-
kin kurallara aykr hareket etme.
Bu hususta Kanunun Ek 4 maddesinden de bahsetmek faydal olacaktr. Sz
konusu madde uyarnca, dijital iletim de dhil olmak zere iaret, ses ve/veya g-
rnt nakline yarayan aralarla servis ve bilgi ierik salayclar tarafndan eser sa-
hipleri ile balantl hak sahiplerinin bu Kanunda tannm haklarnn ihlli halinde,
hak sahiplerinin bavurular zerine ihlle konu eserlerin gn iinde ierikten
karlmas ihtar edilir. Sz konusu istemin yerine getirilmemesi halinde Cumhu-
riyet savcsna yaplan bavuru zerine, gn iinde servis salaycdan ihlle
devam eden bilgi ierik salaycsna verilen hizmetin durdurulmas istenir. hllin
durdurulmas halinde bilgi ierik salaycsna yeniden servis salanr. Ancak ih-
lalin durdurulmamas halinde bilgi ierik salaycsnn sz konusu fiili Fikir ve Sa-
nat Eserleri Kanunu. uyarnca su tekil eder.
256
Fikir ve sanat eserleri sahiplerinin, balantl hak sahiplerinin, miraslarnn ve
dier hak sahiplerinin mali veya balantl haklarnn izinsiz olarak kullanlmas ha-
linde ne yaplacan zetleyelim. Bu durumda eser ya da balantl ya da mali hak
sahipleri ya da yetkili meslek birlii tecavzn gerekletii veya sonularnn mey-
dana geldii yerin savclna bavurur. ikyet zerine Cumhuriyet savcs su
konusu eya ile ilgili olarak 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu hkmlerine
gre elkoyma koruma tedbirinin alnmasna ilikin gerekli ilemleri yapar. Cumhu-
riyet savcs ayrca, gerek grmesi hlinde, hukuka aykr olarak oaltld iddia
edilen eserlerin oaltlmasyla snrl olarak faaliyetin durdurulmasna karar vere-
bilir. Ancak, bu karar yirmidrt saat iinde hkimin onayna sunulur. Hkim tarafn-
dan yirmidrt saat iinde onaylanmayan karar hkmsz kalr.
Hukuk davalar asndan her ne kadar yukarda saylan manevi ve mali hak-
lara tecavz tehlikesinin varl halinde tecavzn meni (nlenmesi) davas ala-
bilirse de, internet ortamnda vaki tecavzlerde daha ok tecavzn tespiti ile refi
(giderilmesi) ve tazminat davalar gndeme gelebilir. Fiilin internet ortamnda ilen-
mi olmas, fiilin, failin ve zararn belirlenmesi noktalarnda baz glkler karabi-
lirse de gnmzn teknolojik olanaklar sayesinde bu sorunlar zlebilir.
Hukuk davalarnda tazminat olarak manevi ve maddi tazminat talepleri sz
konusu olabilir. nceki blmlerde saylan eser sahibinin adn belirtmeme, eseri
deitirme gibi hukuka aykrlklarda manevi tazminat olarak taraflarn mali gc
orannda ve olayn arl ile orantl bir para istenebilir. Yayma, oaltma, tem-
sil, umuma iletim gibi mali haklara ilikin olarak da uranlan zarar ve kar kaybna
oranl bir bedel talep edilebilir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 68. madde hkmne
gre maddi zarar olarak izni alnmam eser sahibi, szleme yaplm olmas ha-
linde isteyebilecei bedelin veya bu Kanun hkmleri uyarnca tespit edilecek ra-
yi bedelin en ok kat fazlasn isteyebilir. Manevi ve mali haklara tecavz ha-
linde ek olarak hukuka aykr hareket eden kiinin bu eylemi ile elde etmi olduu
kar da talep edilebilir, ancak Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 68. maddeye gre is-
tenmi olan bedel, bu bedelden dlr.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile ilgili davalar haksz fiil de tekil ettiinden
Borlar Kanunu 60. madde gereince bir ve on yllk zamanam srelerine tabidir.
Mali haklara tecavz ayn zamanda bir su tekil ediyorsa daha uzun olan ceza za-
manam sresi uygulanr. Bu davalar genel hkmlere gre davalnn ikametgh
veya haksz fiilin meydana geldii yerde alr. Tecavzn nlenmesi ve kaldrlmas
davalar davacnn ikametgh mahkemesinde de alabilir (md.66.).
Hukuk davalarnda istenebilecek tazminat, zarar ve dier sonulardan sorum-
luluun kimlere ait olaca yani davann kimlere kar alaca asndan akit d
sorumlulua ilikin blme genel olarak yollama yapmakla birlikte sorumluluun
ilke olarak bu eylemleri bizzat gerekletirenlere ve ierik salayclara ait olduunu,
sadece internet hatt veya balants salayan eriim salayclarn, yani bakala-
Biliim Hukuku
257
rna ait ieriklere ulalmasna sadece araclk edenlerin sorumlu tutulmalarnn sz
konusu olmayacan zellikle belirtmek istiyoruz. Buna karlk servis salayclar,
yani bakalarnn hazrlad ierii hizmete sunanlarn bu saldrdan sorumluluu
yaplan saldrdan haberinin ve engelleme olanann olmas gibi artlarla gndeme
gelebilir. Bu konuda Yargtay 11. H.D. ocuk simleri Szl adl szl internet
araclyla izinsiz olarak yaynlayanlara kar alan davada, sz konusu eserin i-
leme bir eser olduu bu nedenle izinsiz yayndan dolay maddi ve manevi tazminat
denmesine karar verilmitir. Davada sorumlu tutulan Sper online adl servis sa-
layc irketin eyleminin davacya ait ileme eserin Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
25/2. maddesi anlamnda gerek kiilerin setikleri yer ve zamanda eriimini sa-
lamak biiminde eser sahibinin umuma iletim hakkna aykrlk oluturduu, daval
servis salayc irketin nc kiilere ynelik hak ihlalinden sorumsuz klnmasnn
i ilikide geerli olmasna ancak davacya kar oluan hukuki sorumluluu etkisiz
klmayacak bulunmasna karar verilmitir
354
. Kanaatimizce toplumsal yarar, teknik
imknszlk ve internetin nitelii gerei serbest bilgi aknn salanmasnn zorunlu
olmas gerekeleriyle servis salayclarnn gerek hukuki, gerek cezai sorumluluk-
larnn durumu bilmek ve engel olmamak ile snrlandrlmas zorunludur. Snr-
landrma diyoruz, yanl anlalmasn, tamamen kaldrlmasndan bahsetmiyoruz.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda 2004 ylnda yaplan deiiklikle Kanuna
eklenen Ek 4. madde hkm uyarnca yukarda da bahsettiimiz ekilde yaplan
tm ihtarlara ramen eser ve balantl hak sahipleri ile bu konulardaki dier hak
sahiplerine tannm haklar ihll etmeye devam eden bilgi ierik salayclar hak-
knda aydan iki yla kadar hapis veya be milyar liradan elli milyar liraya kadar
ar para cezasna veya zararn arl dikkate alnarak her ikisine birden hkme-
dilir. Bu dzenleme dorultusunda meslek birlikleri, fikir ve sanat eserlerini izinsiz
olarak internette yaynlayan web sitelerine kar nce ihtar ekip, ihlalin devam ha-
linde savclklara bavurmaktadr. Savclk nbeti hakimden karar almakta, sonra
da internet servis salaycs olarak Trk Telekom ve dier tm ISPlere yaz ya-
zarak eriimin engellenmesi kararlarn uygulatmaktadr
355
.
354
Yargtay 11. HD 30.09.2004, E. 2003/12494 K. 2004/9096.
355
Ne yazk ki, 5671 Sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yayn-
lar Yoluyla lenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanunun 8. maddesinde erii-
min engellenmesi karar ve yerine getirilmesi dzenlenirken ok snrl bir bak as ser-
gilenmi ve nternet ortamnda yaplan ve ierii aadaki sular oluturduu hususunda
yeterli phe sebebi bulunan yaynlarla ilgili olarak eriimin engellenmesine karar verilir:
a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayl Trk Ceza Kanununda yer alan;
1) ntihara ynlendirme (madde 84), 2) ocuklarn cinsel istismar (madde 103,
birinci fkra), 3) Uyuturucu veya uyarc madde kullanlmasn kolaylatrma
(madde 190), 4) Salk iin tehlikeli madde temini (madde 194), 5) Mstehcen-
lik (madde 226), 6) Fuhu (madde 227) 7) Kumar oynanmas iin yer ve imkn
salama (madde 228), sular
b) 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine lenen Sular Hakknda Kanunda yer
alan sular., saylmtr. Bunlara ek olarak FSEKdan doan haklarn korunmas da
saylabilir ve kir ve sanat hayatmzn korunmasnda daha pratik bir yol izlenebilirdi.
258
nternetteki Mzik ve Film Kullanm
Bu balk altnda son olarak zellikle mzik ve film siteleri ile ilgili gndeme ge-
len telif hakk sorununu biraz daha irdelemek istiyoruz. Eser ve/veya balantl hak
sahiplerinin izni alnmakszn, bir baka deyile internet ortamnda yayn iin ge-
rekli haklarn kullanlmas konusunda devir veya lisans (ruhsat) alnmakszn bir
mzik, sinema veya dier tr eserin internet ortamna tanmasnn; eser ve ba-
lantl hak sahibinin zellikle oaltma ve umuma iletim hakkna ve Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu 80. maddesinde dzenlenen haklara tecavz tekil edecei yu-
karda genel hkmler anlatlarak aklanmt.
Bu alanda uygulamada ska karlalan konu Mp3 ad verilen mzik para-
larnn sktrlm hallerinin internet araclyla izinsiz olarak oaltlmas, gn-
derilmesi ve kullanmdr. Bugn Dnyada yzbinlerce Mp3 veya dier ekillerde
illegal mzik sunumu yaplan internet sitesi var olduu sylenmektedir.
356
Ancak
yasal kullanm yaplan internet siteleri says hzla artmaktadr. nternetteki dijital
mzik pazar (Mp3 ve mzik klipleri) sanldndan byktr ve hzla bymektedir.
2004 ylnda plak irketlerinin dijital mzik sat 300 Milyon dolarken 2005 ylnda
1,1 Milyar dolara ulamtr. 2005 ylnda tketiciler plak irketlerinin haricinde 60
milyon dijital mzik satn aldlar ve toplam 9 Milyar dolar dediler. Ancak yasal ol-
mayan satlarda en az bu boyuttadr. Mzik piyasas u anda 17 lkede toplam
(2005 yl istatistik verilerine gre) 20.000 adet dava amtr.
357
ndirme (Down-
load) tekniinin gelimesi sonucu bir filmin kiisel bilgisayarlara indirilmesi yakla-
k iki dakikaya, hatta ok daha az srelere indirilmitir. Bu yzden film piyasas
da hzla bymektedir. 2007 ylndan itibaren pazar bykl konusunda ayn ra-
kamlar, film piyasasnda da grebiliriz. Bu alanda gemi yllarda en nemli ihlal-
ler Napster, Gnutella ve Majo Nation adl yazlm program ve sitelerinin kullanm
dolaysyla olmutur. Napstere kar Amerikan Kayt Endstrisi (RIAA) tarafndan
ABDde alan davalarda dava Napsterin davann gidiatn kt grmesiyle uz-
lamayla bitmi, alan bir baka davada ise, mahkeme Napster asndan, koru-
nan mzik eserlerine ilikin gzetim ve kontrol mkellefiyeti olduunu kabul ede-
rek, kopyalanmaya izin vermeme grevi yklemi ve Napster bu dorultuda bir
filtreleme sistemi oluturmutur. Sony ve Universal Mzik gibi byk firmalarla
mahkemede anlaan Napster bu firmalarn eserlerine ilikin bir filtre sistemi kura-
rak kopyalama ve indirmeyi engellemi ve ayrca firmalarla anlaarak sistemi pa-
ral hale getirmitir. Ancak dier hak sahipleri asndan sorun devam etmektedir.
Bu nedenle bu programlar yapan ve siteleri ileten kiilere ve irketlere eser, sa-
nat isimleri ve hak sahipliini gsteren belgelerle mracaat ederek filtreleme is-
teinde bulunulmas yararl grlmektedir.
358
356
Tekin Memi, Fikri Hukuk Bakmndan nternet Ortamnda Mzik Sunumu, Ankara, 2002,
s. 39 v.d.
357
IFPI Dgtal Music Report 2006
358
Tekin Memi, s. 59
Biliim Hukuku
259
Bu konuda Trk hukukuna dndmzde eitli yorumlarn ard ardna ya-
plp, hukuki durumun netlemesi gerekmektedir. ncelikle bir mzik eserini veya
bunun kaydn Mp3 veya bir baka bilgisayarda kullanlabilecek ekle getirme bir
ilenme saylmaz. Zira eserin ilenmesi iin aranan ileyenin zelliini tama bu-
rada gereklememektedir. te yandan bir mzik eserini Mp3 formatna evirmek,
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 16/1 maddesindeki eserde deiiklik yapma ma-
nevi hakkna aykrlk olarak da dnlebilir.
359

Ancak online ortamda mzik eserlerinin eser veya balantl hak sahiplerin-
den izin alnmadan sunulmas kanaatimizce ncelikle oaltma hakkna aykrdr.
360

oaltmann yan sra daha da nemli ihlal alan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
25. maddedeki umuma iletim hakkdr. Bu hak dzenlenirken bir eserin ... uydu
ve kablo gibi telli veya telsiz yayn yapan kurulular vastasyla veya dijital iletiim
de dahil olmak zere iaret, ses ve grnt nakline yarayan aralarla yaynlan-
mas ibaresi ile internet veya online tm iletiim biimleri kapsam iine alnm ve
eser sahibi, eserinin ...nshalarnn telli veya telsiz aralarla sat veya dier bi-
imlerde umuma datlmasna veya sunulmasna ve gerek kiilerin setikleri yer
ve zamanda eserine eriimini salamak suretiyle umuma iletimine izin vermek ve
yasaklamak hakkna da sahiptir denilerek internet zerinde yaplan her trl ak-
tiviteye kar eser sahibi korunmutur. Eser sahibinden bu haklar devralanlar ile
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 80. madde gereince komu hak sahibi olan ic-
rac sanatlar, fonogram yapmclar ve radyo ve televizyon kurulular da kendi
faaliyet ve rnleri asndan internet yoluyla umuma iletime izin verme veya ya-
saklama haklarna sahiptirler.
nternette yaplan ihlaller ya web sitelerine liste koyarak mzik eserlerinin din-
lenmesine ve kopyalanmasna izin verme eklinde veya kiisel bilgisayarlarda bu-
lunan mzik ve dier tr fikir ve sanat eserlerine ulaabilecek P2P veya finder (bu-
lucu) gibi yntemler sunma eklinde olmaktadr. nternette yaplan mzik eseri ile
ilgili hak ihlallerine kar, manevi tazminat ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 68.
maddeye gre maddi tazminat davalar alabilir. Bu tazminat davalarna Borlar
Kanunu 41. ve 50. maddelerine gre internet servis salayclar ve bilgi depolay-
clar da ihlalden haberdarlarsa ve kontrol imkanlar varsa dahil edilebilir.
Ama en caydrc olan Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 71/1 maddesine gre ceza
davas almasdr. Zira bu eylemlerin cezas bir yldan, yla kadar hapis veya
adli cezasdr. Ayrca Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Ek 4. madde dorultusunda;
yasalara aykr veya izinsiz fikir ve sanat rnlerini veya mzik paralarn bulun-
duran veya onlara ulamaya olanak tanyan internet siteleri iin (Trk Telekomdaki
filtreleme sistemi veya servis salayclar araclyla) eriimi durdurmasn savc-
lklardan isteme nemli bir mcadele yoludur. Ancak burada bir Anayasaya aykr-
lk sorunu olduunu da belirtmeden geemeyeceiz. Bir internet sitesine tamamen
359
Tekin Memi, s. 109 ve Ali Osman zdilek, s. 75
360
Bkz. Aksi gr Tekin Memi, s. 112 v.d.
260
iletiimi durdurma Anayasamzdaki iletiim zgrlne ilikin dzenlemelere ay-
krdr. Bu yzden Kanunda gerekli deiiklik yaplarak, tm siteye eriimi durdur-
maya olanak veren bu dzenleme yerine, sadece izinsiz fikir ve sanat eserlerine
veya bunlarn sraland sitedeki ilgili blme ya da dosya paylam programla-
rna eriimin engellenmesi yolu kullanlmaldr.
Mzik eserlerini izin almakszn sitelerinde bulunduran ve dinlenmesine ve in-
dirilmesine izin veren, bir yayn kuruluu hakknda rnek sunalm. Dava halen de-
vam ediyor. Biz olsak internet sitesini yneten ve ileten yayn kuruluu ynetici-
lerine anlan deriz. Yoksa paraya evrilme snrnn zerinde bir hapis cezas
almalar ihtimali yksektir. Aadaki Cumhuriyet Savcl iddianamesi bu bakm-
dan nemli noktalar gstermesi hasebiyle dikkate deerdir:
Yukarda kimlikleri olan sanklardan Mehmet B. ...in ... Yaynclk Datm Pa-
zarlama ve D Ticaret Anonim irketinin ynetim kurulu bakan, sanklar M.A.K.,
S.S. ., S. K., M.S.nn ayn irketin ynetim kurulu yesi olduklar, sanklardan
H.T.in ... isimli bu irkette genel mdr olarak grevli olduu, sank H.K.nn ise
hakknda ikayette bulunulan (showtvnet.com/playlist 2000) isimli nternet Sitesi-
nin yneticisi ve teknik mdr olduu,
Sanklarn mensubu bulunduklar irket tarafndan ynetilen ve yukarda ismi
verilen nternet Sitesinde MSG isimli Meslek Birliinin yesi bulunan eser sahiple-
rine ait eserlerin 01.04.2000 tarihinden itibaren bilgisayar ortamna kaytlarnn ve
oaltmalarnn dolaysyla internet kullanclarna yaynlamalarnn yapld, gerek
MSG tarafndan gerekse Uluslararas Fonogram Endstrisi tarafndan yaplan ih-
tarlara ramen bu uygulamaya son verilmedii, bylece 5846 Sayl Yasaya gre
MSG tarafndan kullanlmas gereken yayma hakknn ihlal edildii mteki Mes-
lek Birlii tarafndan ikayet dilekesinde ekli olarak ibraz edilen sanklara ait n-
ternet Sitesi klarndan anlalacandan,
Mahkemenizde sanklarn 5846 Sayl Kanunun 75. maddesi uyarnca duru-
malarnn yaplarak fiillerine uyan ve yukarda gsterilen ilgili kanun ve maddesi
uyarnca ayr ayr tecziyelerine karar verilmesi kamu adna iddia olunur.
361
.
Eseri kaset ve CDden yararlanarak izinsiz olarak Mp3 formatna aktaran kiilere
eseri izinsiz deitirme fiilinden dolay, mzik eserini Mp3 eklinde oaltanlara
kar eseri izinsiz ileme fiilinden dolay ve son olarak internette yaynlayan veya
e posta ile yollayanlara ve yayanlara kar eseri izinsiz ekilde umuma iletim fii-
linden tr Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. m. 71/1 uyarnca dava alr. Fikir ve
Sanat Eserleri Kanunu 71/1; izinsiz oaltma ve umuma iletim fiilleri ile balantl
hak ihlalleri iin de alr. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 71. maddesinin ikinci
fkras ve Ek 4. maddeleri dorultusunda servis salayclar ve bilgi depolayclar
361
26.01.2001 stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu Basn No:2000/458 Mv. Ha-
zrlk No: 2000/57673 Esas No:2000/ ... ddianame.
Biliim Hukuku
261
dahi kastlarna gre (yani bunlar engelleyin diye ihbar yaplm ve kaldrmam
veya engellememilerse) bu eylemlerden sorumludurlar. Maddi tazminat davala-
rna bakacak yarglar iin veya kt niyetliler iin bir rnek verelim. Mp3.com adl
siteye kar RIAA her bir mzik eseri iin 150.000 USD olmak zere toplam 67,5
milyar dolarlk dava am ve bu dava ksmen kabul edilerek sz konusu site y-
neticileri milyarlarca dolar tazminata mahkum olmulardr.
362
Grld gibi hak
sahiplerinden izinsiz olarak Mp3 formatnda veya web sitesinde kullanclarn o-
altmas, indirmesi, dinlemesi veya gndermesi iin mzik eseri bulundurmak veya
buna uygun olanaklar salamak yahut en basitiyle web sitesinde fonda bile (Fikir
ve Sanat Eserleri Kanunu 25e de aykr) izin almadan mzik kullanmak veya izin-
siz olarak sitelere koyulan mzik eserlerinin kullanm iin eser sahiplerinin maddi
veya manevi haklarna aykr olabilecek ekilde link vermek, dosya paylam prog-
ramlarna olanak salamak, mzik ve ya dier tr eserlere ulama iin tarayclar ve
eriimcilerin almasna izin vermek yllarca hapislerde kalnmasna neden olabilir.
Bu kuraln tek istisnas ahsi kullanmdr. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 38.
maddeye gre, kar amac gdlmeksizin ahsen kullanm iin bir mzik eserini o-
altmak ve dinlemek mmkndr. Ancak bu eylem hak sahiplerinin meru menfaat-
lerine aykr ve bakasn yararlandrmak amacyla yaplamaz. Yani parayla satlan
bir eserden bedava yararlanma, bakasna gnderme veya bakalaryla paylam
yaplamaz. ahsi kullanm iin oaltma hakkndan yararlanma hak sahibinin meru
menfaatlerine zarar veremeyeceinden ya da eserden normal yararlanmaya ay-
kr olamayacandan, bu eserlerin veya kaytlarn parasz kullanlmas, bakalar-
nn kullanabilmesi iin sitelere yerletirilmesi, eserlerin kiisel bilgisayarlarda sak-
lanan kaytlarnn bulunmasna yarayan programlarn bulundurulmas veya eserde
baka trl manevi haklara aykr kullanmlar yaplmas ihlal olarak grlr ve m-
eyyidesi yukarda saylmtr. Bu konuda Avrupada ahsi kullanclara birok dava
aldn ve ahsi kullanclarn para cezalar dediini de belirtelim.
Burada mzik eserlerinin ve filmlerin internette kullanm iin sylemi olduu-
muz her ey, bu eserlerin veya kaytlarn cep telefonlar veya dier iletiim arala-
ryla kullanm asndan da geerlidir.
Bu konuda aklamak zorunda olduumuz bir dier nemli konu da, internette
ve televizyonlarda ska rastladmz mzik kliplerinin hangi tr eser kategorisine
dahil olduudur. nternette hzla oalan mzik videolar konusunda internet giriim-
cileri doru hak sahibinden lisans alarak yasal hareket etmek zorundadrlar. Mzik
kliplerinin hangi tr eser olduu ve hak sahibinin kim olduu konusunda farkl
gr bulunmaktadr. lk grup bunlar mzik eseri hatta fonogram olarak kabul et-
mektedir. nk bu tespitler, mzik yapmclar tarafndan tayin edilen bir plan da-
iresinde fonogramdaki ilk tespitler birebir ayn kullanlarak ve zerlerine grnt
koyulmak suretiyle kaset ve CDnin pazarlamas iin kullanlmaktadr. Sahibinin
hususiyetini genellikle tamayan bu grntler ancak alt yapdaki mzik eseri var
362
Tekin Memi, s. 127 v.d.
262
olduka anlamldr ve seyredilme zellii vardr. kinci grup ise; mzik videolarn
ileme eser olarak grmektedir. Mzik kliplerini ileme eser olarak grenler, Fikir
ve Sanat Eserleri Kanunu 6. maddesinde bulunan musiki, gzel sanatlar, ilim ve
edebiyat eserlerinin filim haline sokulmas veya filime alnmaya ve radyo ve tele-
vizyon ile yayma msait bir ekle sokulmas fkrasn kullanmaktadrlar. Bu gr
ne yazk ki hataldr. nk Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu madde 6da bulunan 3.
fkras, mzik eserinden yararlanarak o arkdan senaryo retip filme ekmeyi kap-
samaktadr. Mesela Sezan Aksunun Minik Sere arksndan Minik Sere filmi
yaplmas. nc gr; mzik kliplerinin sinema filmi olduu ynndedir. Mzik
videosunun sinema klibi olmas iin zgn bir senaryo olmal, ynetmen olmal ve
diyaloglar (metin) olmaldr. Sinemasal grntlerin bir eser olabilmesi iin; bu unsur-
lar yle bir araya gelmelidir ki, sahibi olan ynetmen, senarist ve diyalog yazarnn
zelliklerini yanstmaldr. Klipler yzde doksan orannda sinema eseri zelliklerini
tamamaktadr. Bu yzden mzik videolar hakknda kanaatim onlarn genellikle
mzik eseri olduudur. Zira alt yapdaki mzii kardnzda anlamsz grntler
kalmakta ve sinema eseri vasf ortaya kmamaktadr. Baskn unsur mzik kayddr.
Mzik kliplerindeki tespitin asli unsuru mzik tespiti (fonogram) olduundan m-
zik yapmclar ncelikle hak sahibidir. Sektrel zellik olarak da bu gr kabul gr-
mektedir. Fonogram yapmclar klip ekme iinde ya organizasyonu salayandr
veya altran ya da tayin edendir. Bu grmzn dayana; ulusal veya ulusla-
raras retide ve sektrde mzik tespitinden sinema eseri olarak mzik klibi olu-
turmak iin haklarn ynetmen veya film yapmcsna devreden bir rnek olmama-
sdr. Dava rnei olarak da, mzik klibinin sinema filmi olarak ileme hakkn alm
bulunan hibir film yapmcs veya ynetmenin at davay duymu deiliz. Kald ki
sinema eseri sahiplerinden birinin veya film yapmcsnn byle bir iddiada buluna-
bilmesi iin ncelikle mzik yapmcsndan; devir, lisans ve izin ile filme ekme hak-
kn alm olmas gerekir. te yandan mzik kliplerindeki mzik tespiti (alt yapdaki
ark) ve sinemasal grntler blnebildiinden eer ortada sinema filmi (grnt-
lerin sahibinin zelliini tamas artyla) hak sahibi varsa, her bir mzik eseri ve si-
nema eseri sahibinin haklarn ayr ayr korumasna bir engel yoktur. sylemektedir.
nternet giriimciliindeki en nemli sorun lisans almak iin ok zorlu bir sre-
cin yaanmasdr. Mzik eserlerinde bireysel olarak tm eser sahiplerinden onay
alnmas imkansz olmamakla beraber ok uzun abalar gerektirir. te bu aa-
mada uygulamada yeni zm yollar aranmaktadr. Bunlarn banda ise mzik
sitelerini (veya dier bilgi bankalarn) yaynlayanlarn, eser ve balantl hak sa-
hiplerinin yazl iznini topluca almalar ynnde ilgili Meslek Birlikleri ile grme
ve uzlamaya almalar gelmektedir. Son dnemlerde gelitirilen bir dier yn-
tem ise, digital right management (DRM) ad verilen elektronik ynetim sistemidir.
Bu sistemde dijital eserler; tantc kod, eser sahibi, lisans sahibi ve lisans artlar
gibi bilgilerle -eserden ayrlmayacak ekilde- donatlmakta ve bylece eserin son-
radan oaltlmas elektronik lisans sertifikas alma artna balanmaktadr. Dijital
esere yerletirilen bilgiler sayesinde de sonradan yaplan kopyalarn onaylanm
Biliim Hukuku
263
m, yoksa izinsiz mi olduunun tespitine allmaktadr.
363
DRM sistemi artk yay-
gnlatndan internet zerinden ihlallerde nemli azalmalar olmutur.
B. FKR HAKLARIN KORUNMASI VE DEVLETLER HUSUS (ZEL) HUKUKU
Fikr haklara ilikin olarak bir dier sorun da, Devletler zel Hukuku kapsa-
mnda gndeme gelecektir. Bu adan zellikle yabanclk unsuru bulunan uyu-
mazlklarda, uygulanacak hukukun ve Trk mahkemelerinin yetkisinin belirlenmesi
sorun yaratacaktr. Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun
(MHUK)da fikr haklarla ilgili olarak zel bir balama kuralna yer verilmediin-
den, ilke olarak szlemeden doan bor ilikilerinde MHUK md. 34 Trk mah-
kemelerinin yetkisi de MHUK md. 40 vd. gre belirlenecektir
364
.
Ancak fikr mlkiyet alannda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 88. madde ara-
clyla kabul edilen lkesellik ilkesi (her devletin fikir ve sanat eserlerini kendi l-
kesinin snrlar ierisinde korumas) ile kiisellik ilkesi (bir lkenin kanununun va-
tandalarn yurt dnda da korumas) nedeniyle, zellikle koruyucu hkmlerin
uygulanmasnn ayrca irdelenmesi gerekir. Bu adan bakldnda zellikle u iki
soruna zm bulmak gerekecektir. Bunlardan ilki bir yabancya ait fikr hakkn
Trkiyede ihlal edilmesi olaslnda, yabanc fikr hak sahibinin istisnai olarak Fi-
kir ve Sanat Eserleri Kanunu dnda yabanc koruyucu hkmlerden yararlanp
yararlanamayaca sorunudur.
363
Sait Gran vd., s. 35 vd.
364
5718 sayl Yeni Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun, Kabul Ta-
rihi: 27.11.2007, Resmi Gazete, 12.12.2007 /26728. MHUKda yaplan deiiklikle Fikri
Mlkiyet Haklarna likin Szlemeler iin getirilen dzenlemede kri mlkiyet kavram
WIPO ve TRIPS rgtleri kararlar dorultusunda kullanlmtr. Burada taraara herhangi
bir snrlama yaplmakszn uygulanacak hukuku seme imkan tannmtr. Eer seil-
mezse karakteristik edim olarak iyeri hukuku o da yoksa mutad mesken hukuku belirlen-
mitir. szlemesi kapsamnda yaplan kri rnler son fkraya tabi olacaktr.MADDE
28(1) Fikri mlkiyet haklarna ilikin szlemeler, taraarn setikleri hukuka tabidir. (2)
Taraarn hukuk seimi yapmam olmalar halinde szlemeden doan ilikiye, kri ml-
kiyet hakkn veya onun kullanmn devreden tarafn szlemenin kuruluu srasndaki
iyeri, bulunmad takdirde, mutad meskeni hukuku uygulanr. Ancak halin btn art-
larna gre szlemeyle daha sk ilikili bir hukukun bulunmas halinde szleme bu hu-
kuka tabi olur. (3) inin, ii kapsamnda ve iinin ifas srasnda meydana getirdii kri
rnler zerindeki kri mlkiyet haklaryla ilgili ii ve iveren arasndaki szlemelere,
i szlemesinin tabi olduu hukuk uygulanr. Kanunun anlan 34. maddesi ise yle-
dir: MADDE 34 (1) Haksz ilden doan borlar haksz ilin ilendii lke hukukuna ta-
bidir. (2) Haksz ilin ilendii yer ile zararn meydana geldii yerin farkl lkelerde ol-
mas halinde, zararn meydana geldii lke hukuku uygulanr. (3) Haksz ilden doan
bor ilikisinin baka bir lke ile daha sk ilikili olmas halinde bu lke hukuku uygulanr.
(4) Haksz ile veya sigorta szlemesine uygulanan hukuk imkan veriyorsa, zarar g-
ren, talebini dorudan doruya sorumlunun sigortacsna kar ileri srebilir. (5) Taraar,
haksz ilin meydana gelmesinden sonra uygulanacak hukuku ak olarak seebilirler.
264
Haksz fiile dayal sorumluluk hallerinde uygulanacak hukuk, ilke olarak haksz
fiilin vuku bulduu yer hukukudur (MHUK md. 34) ve haklara tecavz Trkiyede
vuku bulursa, eser sahibi ister Trk, ister yabanc olsun koruma Fikir ve Sanat Eser-
leri Kanunu kapsamnda salanacaktr. zellikle yabanclar asndan salanan bu
koruma lkesellik ilkesinin bir gereidir. te yandan Anayasann 90. maddesindeki
usulne gre yrrle konulmu Milletleraras antlamalar kanun hkmndedir
usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras
antlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabi-
lecek uyumazlklarda milletleraras antlama hkmleri esas alnr dzenlemesi
sebebiyle Trkiyenin taraf olduu milletleraras szlemeler (Bern ve Roma Sz-
lemeleri gibi) daha uygun koruma saladklar takdirde yabanclar bu zel koru-
yucu hkmlerden de yararlanabilirler.
365
kinci ve daha ok gndeme gelecek olan sorun ise, yurt dnda gerekletirilen
bir eylem ile Trkiyede korunan bir fikr hakkn ihlali olaslnda, Trk hukukunun
ne dereceye kadar uygulama alan bulaca sorunudur.
366
Yurt dnda gerekleti-
rilen bir eylem ile Trkiyede korunan bir fikr hakkn ihlali olaslnda, yine lkesel-
lik ilkesi gereince ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu md. 88de ngrlen istisna
sakl kalmak kayd ile Trk hukuku deil, haksz fiilin gerekletii lke hukuku uy-
gulanacaktr. Bu adan Trk Hukukunun yabanc lkedeki balama kurallar uya-
rnca uygulanmas ya da daha geni kapsaml korumann Trkiyenin taraf olduu
uluslararas szlemeler uyarnca salanmas dnlebilir. Ancak bu aamada
internet uygulamasndan kaynaklanan baz zel sorunlarla da karlalabilecektir.
nternet ortamnda fikr haklara tecavz halinde, tecavzn vuku bulduu yer
hangi kritere gre belirlenecektir. Bu adan fikri hakk ihlal eden web sayfasnn
hazrland yer mi, bu bilgilerin sakland sunucularn (server) bulunduu yer mi,
yoksa bu bilgilerin servera gnderildii lke mi dikkate alnacaktr? Benzer sorun-
lar MHUK 34. madde kapsamnda haksz fiilin sonularnn ortaya kt yer
asndan da gndeme gelecektir. Ancak imdilik ksmen iaret edilen btn bu
sorunlar ilgili kanun hkmlerinin, internet uygulamas da dikkate alnarak yorum-
lanmas ile pekl alabilecek niteliktedir.
367
365
366
367
MHK md. 35 ile Kiilik Haklarnn hlalinde Sorumluluk genel haksz il kurallar-
nn yetersiz kalmasna karlk internet gibi eitli kitle iletiim aralar ile kiilik haklar
ihlali hallerini ele almaktadr.MADDE 35 (1) Kiilik haklarnn, basn, radyo, televizyon
gibi medya yoluyla, internet veya dier kitle iletiim aralar ile ihlalinden doan talep-
lere, zarar grenin seimine gre; a) Zarar veren, zararn bu lkede meydana gelece-
ini bilecek durumda ise zarar grenin mutad meskeni hukuku, b) Zarar verenin iyeri
veya mutad meskeninin bulunduu lke hukuku veya c) Zarar veren, zararn bu lkede
meydana geleceini bilecek durumda ise zararn meydana geldii lke hukuku, uygu-
lanr. (2) Kiilik haklarnn ihlalinde cevap hakk, sreli yaynlarda, mnhasran basknn
yapld ya da programn yaynland lke hukukuna tabidir. (3) Maddenin birinci fk-
ras, kiisel verilerin ilenmesi veya kiisel veriler hakknda bilgi alma hakknn snrlan-
drlmas yolu ile kiiliin ihlal edilmesinden doan taleplere de uygulanr.
265
VII. Blm
Uygulamada Ortaya kan
Baz Hukuki Sorunlar Hakknda Dnceler
A. ALAN ADI (DOMAIN NAME)
Dnnz ki, uzun yllardan beri aile isminiz yahut ii kurarken bulduunuz il-
gin bir isim olan ticari unvannzla, tketicilerden talep grerek pazarda bir stn-
lk salamsnz ve bir marka olmusunuz. rnlerinizin yan sra, rnlerde kul-
landnz isim gven veriyor ve parasal bir edere sahip. rnein Boyner, Vakko,
Sana, Kurukahveci Mehmet Efendi, Arelik, Omo, Teknosa yahut yurtdndan
Coca Cola, Colgate, Ford.
nternette yllar nce isim organizasyonu baladnda birileri kp, sizin is-
minizi, unvannz alan ad (domain name) olarak satn alyor. Sonra size gele-
rek ver bakalm paralar yoksa ben de bu ii yaparm, mahvolursun szgelimi,
Ford veya Coca Cola adndaki sitemde kadn ve porno film pazarlarm diyor.
Nitekim getiimiz yllarda birok nl sanatnn ismi bu ekilde pazarlk ko-
nusu yaplm, hatta ok bilinen bir eski milletvekilinin adna alan sitede porno
resimler sunulmutur.
Bu durumda tannr hale getirip, bir mal varlnz ve manevi paranz olan,
tescil ettirdiiniz veya ettirmediiniz markanza ve adnza ramen; aman karde-
im, adam Amerikada bilmem ne internet kuruluuna adm tescil ettirmi diyerek
e-antajclara para vermek gerekir mi? Elbette ki, verilmemelidir
nk gerek Trk hukuku ve gerekse Bat hukuku bu trden e-antajlara izin
vermemektedir. Uluslararas gelimelerden balayp nihayetinde Trk Hukuku a-
sndan durumu aklayalm.
266
Dnyada internet adresleri; IP (Internet Protocol) ismi verilen saysal adresler ile
alan ad (Domain Name) olarak adlandrlan ve insanlara bir anlam ifade eden k-
saltmalardan meydana gelmektedir. Alan isimleri Amerikada Ulusal Bilim Vakfnn
(NSF) finansrl ile alan Network Solutions Inc. (NSI) tarafndan tahsis edil-
mektedir. IP adresleri ise yine Amerikada, 1997 ylndan itibaren Internet Tahsisli
Saylar Otoritesi (IANA) tarafndan verilmektedir. Bu iki kuruluun yetki alanlar Ku-
zey ve Gney Amerika, Sahra Afrikas ve Karayiplerdir. Avrupada ise bu ii RIPE
yaparken, Asya-Pasifik blgesinde APNIC yrtmektedir. Alan isimleri bir yandan
.com, .org, .net gibi birinci derece alan isimlerinden (TLD), dier yandan kiilerin
sanal adresini oluturan ikinci derece alan isimlerinden (SLD) olumaktadr. Inter-
net Alan simleri Sisteminde (Domain Name System-DNS) NSI adl kurulu, .com,
.edu, .org ve .net altndaki tm ikinci derece alan isimlerinin tahsisini yapmaktadr.
1995 ylnn sonlarnda daha nce cretsiz olan tahsis ilemine bu irket tarafn-
dan cret konmu ve uluslararas internet toplumunun bundan duyduu rahatsz-
lk zerine DNS nin tekel yapsnn deitirilmesi ve rekabeti bir yapya kavutu-
rulmas amacyla almalar yaplmtr.
IANA nn giriimleri zerine, 1996da Avrupada; Internet Topluluu (ISOC), In-
ternet Tahsisli Saylar Otoritesi (IANA), Uluslararas Markalar Birlii (INTA), Dnya
Fikri Mlkiyet Tekilat (WIPO), Uluslararas Telekomnikasyon Birliinin (ITU) bir
araya gelerek oluturduu Uluslararas Ad-Hoc Komite (IAHC) global dzeyde
kamuyu (herkesi) ilgilendiren, TLD tescili ile ilgili yeni bir sistem nerisinde bulun-
mutur. Ad-Hoc Komite; Politika Danma Organ (PAB), Politika zleme Komitesi
(POC) ve Tahsis Makamlar Konseyi (CORE) olmak zere organ oluturmu;
ayrca, gerek bu organlarn yaps ve ileyii gerekse hem organlarn tabi olaca
kurallar hem de lkelerde alan ismi tahsisi yapan kurumlarn izleyebilecei ilke-
leri bir Mutabakat Metninde (Jenerik Birinci Derece Alan simleri Mutabakat Metni-
gTLD-MoU) saptamtr. Bu Metinde ayrca, yeni tespit edilen TLDler ile SLDler
arasnda kabilecek uyumazlklarn zm konusunda WIPO bnyesinde olu-
turulacak bir tahkim ve arabuluculuk sistemine de atfta bulunulmutur.
368
Bugne kadar deiik lkelerden birok alan ismi tahsis kurumu COREa ba-
vurarak gTLD-MoU ilkelerini kabul etmi ve CORE uygulamasn benimsemi-
tir. Bu kurululardan 35i Avrupa Birlii lkelerinden, 24 ABDden gelen alan ismi
tahsis kurumlardr. CORE halen yedi adet yeni TLD (.firm, .store, .web, .arts, .rec,
.info, .nom). zerinde almaktadr.
369
Bu almalarn yan sra, ABD Ulusal Bilim Vakfnn NSI ile yapm olduu
szleme 1998 yl ierisinde sona erdiinden, Amerikada da DNS nin zel sek-
tre transferi hususunda almalara hz verilmi; TLDlerin tespiti, yenilerinin ya-
368
Raporu.
369
Raporu.
Biliim Hukuku
267
ratlmas, bunlarn SLDler ile ilikisi; aralarndaki uyumazlklarn zm asn-
dan 18.2.1998 tarihinde bir Yeil Kitap (Green Paper) hazrlanmtr.
Bugn zerinde uzlalan husus, birinci derece alan isimlerinde (TLD), kamu
yararnn bulunmas nedeni ile bu konunun uluslararas bir sistem erevesinde
dzenlenmesi; ikinci derece alan isimlerinde (SLD) ise yapsal sistem asndan
lkelerin tercihleri dorultusunda hareket etmesidir. Internet DNS nin zel sektre
transferi hususunda bu iki alma arasnda baz farklar vardr ve konu Dnyada
halen tartlmaktadr. Alan isimleri kayt/tahsis kurumlar kr amac gtmeyen tek
bir kurum tarafndan m yoksa birbirleriyle rekabet eden kr amal bir grup irket
tarafndan m bu ii yapacaktr. Internet DNS hiyerarik bir yapdadr. En alt kade-
mede mterileri iin alan isimleri veren irketler olarak kayt kurumlar vardr. On-
larn zerinde .com, .edu ve benzeri tm ulusal birinci derece alan isimlerini veren
gerek kayt kurumlar bulunmaktadr. Bunlar alan isimlerinin kaydn yapan asl
kurumlardr. Mevcut durumda, alan isimlerini NSI tahsis etmekte ve ayrca .com,
.edu ve .org kaytlarn da kontrol etmektedir. Bu alan isimlerini isteyen herkes NSI
ya bavurmak zorundadr.
370
Yeil Kitap ve CORE nerileri arasndaki en nemli fark; DNS zel sektre
transfer edildikten sonra kayt kurumlarn kimin ve hangi kuruluun kontrol ede-
ceidir. Yeil Kitap, bir kayt kurumunun kontroln birka tane kar amal irkete
brakmay nermektedir. Bu kontrol, halen .com, .edu ve .org alan isimleri iin NSI
elinde olan kontrol sistemine benzer ekilde yaplacaktr. Bylece, NSI ve dier ir-
ketler kendi kayt kurumlar zerinde doal tekel olacaklar ve mterileri iin kendi
aralarnda rekabet edeceklerdir. CORE nerisi ise, tm ferdi kayt kurumlarn da
iine alan eit katlml kr amac gtmeyen bir kayt kurumunu oluturmaktadr. Bu
neri ile, .com, .edu ve .org gibi kaytlar yapan NSI bundan vazgemek zorunda
kalacak (bu kaytlar yeni oluturulan sistemin iinde yer alacak) ve NSI bir kayt
kurumu olarak kayt ilemini kontrol stnlnden vazgeerek dier btn kayt
kurumlar ile (yaklak 100 adet) rekabet edecektir. CORE grubuna gre, kayt i-
lemi daha ok idari bir ilem olduundan ve mteriler iin bir katma deer ya-
ratmadndan kayt yaplmas aamasnda rekabete gerek yoktur. COREa gre
.com, .firm gibi tm birinci derece alan isimlerinin kontroln yapacak olan tahsis
kurumu POC tarafndan idare edilecektir.
Grld zere Avrupada oluturulan Ad-Hoc Komite ile Amerikan Yeil Kitap
nerisi arasnda farklar bulunmaktadr. Avrupa Birlii 1998de ABD nerisini Sadece
ABD yarg sistemine yer vermesi, uyumazlklarn zmnde WIPOya atfta bulun-
mamas ve Uluslararas Ad-Hoc Komiteden bahsetmemesi nedeni ile eletirmitir.
371
370
Raporu.
371
Raporu.
268
Trkiyede birinci ve ikinci derece alan isimlerinin ynetimi ve koordinasyonu
1993 ylndan itibaren ODT iindeki DNS grubu tarafndan srdrlmektedir. Bu
iki derecenin altndaki alan isimlerinin ynetimi kurumlarn kendi sorumluluu iin-
dedir. rnein, DPT ebekesini kullanan elemanlarn ak a alan isimleri DPT ta-
rafndan kurum ii dzenleme ile tahsis edilmektedir. Alan isimleri kaytlarnda pek
ok lkede uygulanan ilk gelen ilk alr ynteminin byk sakncalar yaratmasn-
dan dolay, ODT bu ilem srasnda oluabilecek baz idari ve teknik problemleri
ortadan kaldrmak amacyla kayt kurallar belirlemi ve internette ak ortamda
kamuoyuna sunmutur.
Buna gre, ODT alan isimlerinin belirlenmesinde zetle aadaki temel ku-
rallar gzetmektedir.
- Alan ismi taleplerini, baka kurumlarn isimlerinin alnmamas asndan ince-
lenmektedir (kontrol edilebilecei lde);
- Ayn alan ismi daha nce alnm ise, ortaya kan sorun taraflar arasnda -
zlmektedir;
- Bu nedenle alacak davalarda muhatabn ismi ilk talep eden taraf olduu ve
mahkeme karar ile kantlanp, deiiklik talep edilmesi halinde ODT buna uy-
gun dzeltmeyi yapmaktadr,
- Kurumlarn sadece kendi ticari isimleri veya tescilli markalar ile dorudan il-
gili isimi kayt ettirebilecei, jenerik alan isimlerinin verilmeyecei belirtilmek-
tedir;
- Alan isimlerine ait her trl bilgi gizli olmayp kamuoyuna ak olacaktr;
- Mevcut bir alan isminin yanllkla bir baka kuruma verilmi olmas halinde bu
yanllk farkedildii anda yeniden ilk sahibine iade edilecektir.
372

Yukarda sz konusu edilen dzenlemeler mevcut olmasna ramen; dnyada
olduu gibi lkemizde de alan isimleri kayt sisteminde kendiliinden oluan ve ya-
sal temeli olmayan bir yap mevcuttur.
373

Domain name konusunda bata verdiimiz kt niyetli kiilerle ilgili rneklerde
Trk hukukunun halen mevcut korumas bize kolaylk salamaktadr.
Taraflar tacir olmayan ya da ticari i saylmayan hallerde; bir kii sizin firma-
nz veya rnnzn adyla bir alan ismi alrsa BK 48 gerei onu engelleyebilir ve
maddi zararnz tahsil edebilirsiniz.
372
Raporu.
373
Raporu.
Biliim Hukuku
269
Ticari i veya taraflar tacir olan hallerde; Trk Ticaret Kanunu 56. madde, ok
ak biimde haksz rekabet, aldatc hareket ve iyi niyet kurallarna aykr ekil-
lerde ekonomik rekabetin her trl ktye kullanmdr demektedir.
Trk Ticaret Kanununun 57. maddesinde, zellikle kt niyetle, haksz reka-
bet yaratan durumlar saylrken, bunlardan ikisi alan ad (domain name) sorununa
da k tutmaktadr. Maddenin drdnc bendi; paye, ahadetname veya mkfat
almad halde bunlara sahipmiesine hareket ederek zel yetenei olduu kan-
sn uyandrmaya almak veya buna msait olan yanl unvan yahut mesleki
adlar kullanmak eylemlerinin haksz rekabet olduunu belirtmektedir.
Beinci bendinde ise, bakasnn mallar, i mahsulleri, faaliyet ve ticaret i-
letmesiyle benzerlikler meydana getirmeye almak veya buna uygun bulunan
tedbirlere bavurmak, zellikle bakasnn hakl olarak kulland ad, unvan,
marka, iaret gibi tantma vastalar ile benzerlik oluturacak ekilde ad, un-
van, marka, iaret gibi tantma vastalar kullanmak veyahut karkla mey-
dan veren mallar, durumu bilerek veya bilmeyerek, sata arz etmek veya ahsi
ihtiyatan baka her ne sebeple olursa olsun elinde bulundurmak eylemlerini hak-
sz rekabet olarak saymtr.
Onuncu fkrada ise, rakipler hakknda da geerli olan kanun, tzk (nizam-
name), mukavele yahut mesleki veya mahalli adetlerle tayin edilmi bulunan
i hayat artlarna riayet etmemek de haksz rekabet grlmektedir.
imdi bu kurallar altnda domain name sorununa baktmzda cevap ortaya
kmaktadr.
Sizin tannr hale getirdiiniz veya sizle beraber anlan isim veya markanz ayn
sektrdeki rakip domain name olarak tescil ettirirse, yukardaki kurallara gre bu
eylem bir haksz rekabet oluturduundan Trk Ticaret Kanunundaki haksz reka-
bet ile ilgili hkmler dorultusunda haksz rekabetin durdurulmas iin ihtiyati tedbir
talebiyle dava alabilir. Bu hkmlere gre, eer tescil edilip kulland isim kiinin
soyad veya ad gibi bir kiilik hakkna dayanmyorsa, mahkemece ihtiyati tedbir
karar verilebilir. Bu karardan sonra szkonusu adla site yayn veya rn ve mal
sat yaplamaz. Mahkemenin ihtiyati tedbir kararna uymamazlk edilemez
Eer bu ismin kullanlmas sebebiyle maddi veya manevi zarar domu ise, za-
rara urayan bunu ispatlamak suretiyle, mahkemeden, davann devam ettii s-
redeki faiziyle birlikte tazminata hkmetmesini talep edebilir
Ek olarak yukarda belirttildii gibi; bu durdurma, nleme, maddi ve manevi taz-
minat davalarnn yan sra ikyeti olunarak, ceza davas da alabilir. Bu haksz
rekabet iini yapan kurulu, e-ticaret sahibi ve su ortaklar, tzel kiiyse ynetim
kurulu yeleri ve ortaklar Ticaret Kanununun 64. maddesine gre, bir aydan bir
270
yla kadar hapis ve para cezasyla cezalandrlr. Bu konudaki kesinlemi mah-
keme kararna ramen haksz rekabete devam edenler alt aydan az olmamak
zere hapis ve para cezasyla cezalandrlr.
te yandan Markalara ilikin 556 sayl Kanun Hkmndeki Kararnamenin
5., 9., 61. ve 62. maddelerine gre, bir bakasnn tescilli markasnn aynsnn
veya benzerinin ayn veya benzer mal ve hizmetler iin veya ticari amala inter-
nette alan ad olarak bakalar tarafndan kullanlmas marka hakkna tecavz
tekil eder. Yine anlan KHKnn 7. maddesine gre, belli tr kelime ve iaretlerin
marka olarak kullanlmas haksz rekabete yol aabilecei iin yasaklanmtr.
374

Buna bal olarak bu durumla karlaan bir marka sahibi 556 sayl KHKnn
62. maddesi gerei alan ad tahsisinin kaldrlmasn isteyebilir ve buna yne-
lik yukarda belirttiimiz hukuk ve ceza davalarn aabilir. Amerikada bir arap
reticisinin adn domain name olarak alan kiiye kar alan bir davada Mah-
keme domain name sahiplerinin bu alan adn kullanmalarn men etti ve tazmi-
nat denmesine
375
karar verdi.
Ticari iletmelerin yan sra kiiler de isimlerinin korunmasn isteyebilirler. Me-
deni Kanunun 26. maddesi adnn kullanlmas ekimeli olan kii, hakknn tespi-
tini dava edebilir, ad haksz olarak kullanlan kii buna son verilmesini; haksz kul-
lanan kusurlu ise ayrca maddi zararnn giderilmesini ve urad hakszln nitelii
gerektiriyorsa manevi tazminat denmesini isteyebilir demektedir. Maddede aka
alabilecek davalar yazldndan daha fazla aklamaya girmeyip, bu davalarnda
haksz domain namelere kar kullanlabileceini belirtmekle yetiniyoruz.
Yok eer bu ii yapan yurt dnda ise bu prosedre Devletler Hukuku kurallar
uygulanr. Haksz fiilin yapld ve daha da nemlisi zararn meydana geldii yer
olan Trk hukuku uygulanr. Ya dava Trkiyede alr ve kazanldktan sonra yurt
dnda tenfiz ettirilip, ilgiliye uygulanr. Yahut ilgilinin lkesinde bu dava alr. Bi-
raz uzun srer ama sonuta mahkeme masraflar dhil tm zarar karlanr. Yani
yapann yanna kar kalmaz.
Yarg d zm olarak Dnya Fikri Haklar rgt olan WIPOya bavurulma-
sn da tavsiye edebiliriz. WIPO, bu alandaki uyumazlklarda Uzlatrma, Tahkim
ve zel dari Usul (DRS) ad verilen yarg d zm yollarn kullanmaktadr. Uz-
latrmaya taraflar kt niyetli deilse seilen tarafsz arabulucu vastasyla gidil-
mektedir. Tahkimde yine taraflarn iradesiyle hakem yolu ile uyumazln zm
gereklemektedir. Taraflardan biri kt niyetliyse ve uzlama olana yoksa bu
durumda Dispute Resolution Service (DRS) ad verilen bir yol taraflarn ikyeti
ile devreye girmektedir. Bu yolun devreye girmesi sonucu, kt niyetle veya hak-
374
Tekin Memi, nternette Haksz Rekabet, stanbul Barosu nternet ve Hukuk Komisyonu,
2002 nternet ve Hukuk Sempozyumu Bildirisi, s.15
375
Biliim Hukuku
271
sz kullanlan ya da haksz olarak avantaj elde eden alan adlar gerek hak sahi-
bine devredilmektedir.
376
B. LNK VERME
ok ksa olarak zerinde duracak olursak; link ama veya siteden link verme
hukukumuzda herhangi bir kural ile dzenlenmemitir. Bizce dzenlenmesine de
gerek yoktur. nk internet ortamnda site kurmak veya bir yazy veya sanat ese-
rini internetten ulalabilir klmak sonrada bundan kimsenin haberi olmasn demek
elbette ki gariptir. Eer bir site kurulmu veya bir sanat eseri veya bir yaz inter-
nete koyulmusa doal olarak bu bilinecektir.
Link vermedeki nemli nokta; link verip ilgilinin veya ilgili yaz ya da iir say-
fasn atktan sonra sayfann bir yerlerine site grntnzn, logonuzun veril-
mesi ya da link verilenin sayfasnn sizin logonuz altndaki sayfann iinde al-
masdr. Bu halde link verdiiniz kiinin yaratm veya oluturmu olduu sayfa,
eser veya veri taban zelliklerini tadndan, bu durumda o veri taban ve eseri
kendi ieriiniz ile ilemi veya bozmu oluyorsunuz. Bu nedenle Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunundaki yasaklar ile Trk Ceza Kanunundaki veri bozmay engel-
leyen 244. maddesi gndeme gelebilir. Eer link verilen eser sahibinden izin al-
m ve bu izinde belirtildii ekilde link verilmi veya sonradan izin verilmi ise
hukuken sorun yoktur.
Ancak izinsiz olarak sizin sayfanz iinde, sayfanz grnrken bir pencereyle
link vermek ile adres gsterme yerine adeta adamn evine camdan girmi gibi bir
sonu da yaratabilirsiniz. Bu durumda bu hukuka aykr eylemden Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu dorultusundan maddi ve manevi haklar ihlal ettiiniz iin cezai
ve hukuki yaptrmlarla kar karya kalabilirsiniz.
Link verildiinde link verilen web sayfasnn sahiplerinin umuma ak brakt
alana link verebilirsiniz. Yani kap kitli ise kapnn nne kadar gelmeniz hukuken
uygundur. Ama kapy krp ieri giremezsiniz. Yani ifre ile veya dier yollarla gi-
rilebilen yerlerdeki fikir ve sanat eserleri ile veri tabanlarna ifre kullanmadan ve
ilgilisinin iznini almadan girilebilecek ekilde link veremezsiniz. Aksi takdirde hu-
kuka aykr davranm olunur.
Amerikada yaplan bir yarglama sonucu, Kilise Rehberi adl bir el kitabna ula-
lmas iin yelerine e-posta yollayan ve yaynland web sitesinin adresini ve-
ren bir web sitesi sorumlularna buraya girildiinde bilgisayarlardaki RAM zellii
sebebiyle inceleme esnasnda bile bir geici kopyalama olana sunulduundan
bu eylem hukuka aykr kabul edilmitir.
377
376
377
272
Link vermede olduu gibi, ereve iine almada da hukuka aykrlk sz konu-
sudur. Amerikada Total News adl online haber salaycs, aralarnda Washing-
ton Post, Time ve CNNin de bulunduu alt byk medya kuruluunun adn kendi
sitesine link olarak yerletirmitir. Bu linklerden biri rnein Washington Post tk-
landnda bu gazetenin ierii Total Newsin alan ad ve reklamlarnn bulunduu
ereve iinde grlyordu. Total Newsin bakasna ait haberleri kendi ald rek-
lamlarn bulunduu ereve iinde kullanclara sunmas, bir haksz rekabet fiili
olarak deerlendirilmitir.
378

Buradan baka bir soruna geelim. stemediiniz ve bir takm koruma nlemleri
aldnz halde bunlar krlp, zel veya mesleki bilgileriniz alnmsa daha ncede
sylediim gibi bu eylem cezalandrlr. Trk Ceza Kanununun 244. maddesine
gre; bir biliim sisteminin ileyiini engelleyen ve bozan kii bir yldan be yla ka-
dar hapis ve biliim sistemindeki verileri bozan, yok eden, deitiren veya eriil-
mez klan, sisteme veri yerletiren, var olan verileri baka bir yere gnderen kii,
alt aydan yla kadar hapis cezas alr.
C. KSEL VERLER
Gnmzde pazarlama tekniklerinin gelimesi sonucu her bir tketicinin ter-
cihlerini belirleyen kiisel bilgilere ve verilere, mal ve hizmet reten kurulular yk-
sek miktarlar demeye hazrdrlar. Telekomnikasyon mevzuatna baktmzda
kiisel bilgiler/veriler; tanmlanm ya da dorudan veya dolayl olarak, bir kimlik
numaras ya da fiziksel, psikolojik, zihinsel, ekonomik, kltrel ya da sosyal kim-
liinin, salk, genetik, etnik, dini, ailevi ve siyasi bilgilerinin bir ya da birden fazla
unsuruna dayanarak tanmlanabilen gerek ve/veya tzel kiilere ilikin herhangi
bir bilgiyi ifade etmektedir.
379
Ancak kiisel bilgiler dier bir adan sahiplerinin zel yaamlarnn bir paras
olduundan bunlarn bakalarnn eline gemesi onlarn srlarnn ortaya dkl-
mesidir. Uluslararas szlemeler ve Anayasamz tarafndan koruma altna aln-
m olan zel yaamn gizlilii ilkesi, Trk Ceza Kanununa da girmitir. Trk Ceza
Kanununun134. maddesine gre; zel hayatn gizliliini ihlal eden veya zel ha-
yatna ilikin grnt veya sesleri ifa eden kiilere alt aydan yla kadar hapis
cezas verilir. Yine Trk Ceza Kanunu zel yaam dnda tutulabilecek baz ki-
isel verileri de kapsamak zere ii ansa brakmam ve zel yaam ilgilendir-
sin veya ilgilendirmesin kiisel verilerin kaydedilmesi, ele geirilmesi, bakasna
verilmesi ve yaylmasn 135. madde ve devamndaki maddelerde dzenlemitir.
135/1e gre, hukuka aykr olarak kiisel verileri kaydeden kimseye alt aydan
yla kadar hapis cezas verilir. Yine, 135. maddenin ikinci fkras gereince, sebebi
378
Mustafa Topalolu, Biliim Hukuku, Adana, 2005, s.153.
379
Kiisel veriler hakknda daha geni bilgi iin baknz Nilgn Baalp, Kiisel Verilerin Ko-
runmas ve Saklanmas, Ankara, 2004.
Biliim Hukuku
273
ne olursa olsun kiilerin siyasi, felsefi veya dini grlerine, rki kkenlerine ilikin
bilgilerin kayd sutur. Trk Ceza Kanunu 136. maddeye gre, hukuka aykr ola-
rak, kiisel verileri bir bakasna veren, yayan veya ele geiren kii, bir yldan drt
yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Trk Ceza Kanunu 137. maddede kii-
sel verilerle ilgili sularn cezasnn yar orannda arttrlmasn salayan arlat-
rc haller; kamu grevlisi tarafndan ve grevinin verdii yetki ktye kullanlmak
suretiyle ve belli bir meslek ve sanatn salad kolaylktan yararlanmak suretiyle
ilenme olarak saylmtr. 138. maddeye gre, irketlerin veya kamu grevlilerinin
elindeki kiisel veri niteliindeki bilgilerin kanunlarn belirledii srelerin gemi ol-
masna karn sistem iinde yok etmekle ykml olan bu resmi veya zel grev-
lilere, bu bilgileri yok etme grevlerini yerine getirmediklerinde alt aydan bir yla
kadar hapis cezas verilir. Kiisel verilerle ilgili sularn ilenmesi dolaysyla tzel
kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine hkmolunur.
Bunlarn nternet Hukuku ile ilgisi ne diye dnlmemelidir. Mal ve hizmet re-
ten irketlerin kiilerin alveri ve kiisel tercihleri ile ilgili bilgilere en fazla para de-
dikleri kurulular internet irketleridir. nternet irketleri; bir yanda kiilerin internette
yaptklar alveri nedeniyle dier yanda ise internette yaptklar srfler sonucu ilgi
alanlar, maazalar ve rnler gibi konular hakknda tm kullanclara ait bilgilere
sahiptir. nternet servis salayclar te yandan mevzuat gerei internet zerindeki
ziyaret edilen web siteleri bilgileri, e-mail haberlemeleri gibi trafik bilgilerini belirli
sreler saklamak zorunda olduklarndan bu bilgileri kolayca paraya evirebilirler
ya da kt niyetle kullanabilirler. Tabii ki bu kt ileri irketlerde alan baz kt
niyetli personel de yapabilir. nternet de bir biliim sistemine dahil olduundan ve
kiilerin biliim sistemlerine ulaabildiinden aklmza Trk Ceza Kanununun 132.
maddesindeki haberlemenin gizliliinin ihlali ve 244. maddesindeki biliim siste-
mindeki verileri baka yere gnderme suu dahi akla gelebilir. zellikle 132. mad-
dedeki dzenleme sonucu internet ortam ve dier biliim sistemleri dahil olmak
zere tm biimlerde ve yollarda haberlemenin gizliliini ihlal eden, bunlarn ie-
riini kaydeden, aklayan kiiler su ilemi olurlar. Buradaki haberleme ibare-
sinden her tr haber, dnce ve bilgi aktarm anlalr. Haberleme yaz ile ola-
bilecei gibi resim, video ya da iaret dili olabilir. te bu haberlemenin bilerek ve
isteyerek kastla renilmi olmas gizlilii ihlal suunu gerekletirir. Maddedeki
ikinci su, haberlemenin ieriini kaydetmedir. Kaydetme, fotorafla, digital kop-
yalama ile veya video gibi eitli yollarla olabilir.
Trk Ceza Kanununun bu ana dzenlemelerine paralel olarak TBMMde Ki-
isel Verilerin Korunmas Hakknda Kanun Tasars ile de zellikle ticari ve perso-
nel gereksinmeleri ile veri toplayanlarn bunlar ilemesi ile daha geni kapsaml
kurallarn ve parmak izi, retina ya da yz taramas gibi biyometrik veri toplamaya
ynelik dzenlemelerin getirilmesi beklenmektedir.
Tm bu hukuki dzenlemeler internet servis salayc irketleri nemli bir riskin
iine sokmaktadr. nk Telekomnikasyon Hizmet ve Altyaplarna likin Yetki-
274
lendirme Ynetmeliinin EK-A6 blm gereince, bu gibi irketler her bir kulla-
nc iin, kullanc tarafndan sisteme bal kalnan sre, trafik miktar ve trafik yolu
bilgilerini en az 6 (alt) ay sreyle muhafaza etmekle ykmldr. Telekomni-
kasyon Sektrnde Kiisel Bilgilerin lenmesi ve Gizliliinin Korunmas Hakknda
Ynetmelike gre trafik verisi; bir ebekede haberlemenin iletimi veya faturalama
amacyla ilenen her trl veriyi ifade etmektedir. Teknik deyimiyle loglar saklama
olarak belirtilen bu zorunluluk Messenger ve e-mail haberlemesi ile web zerin-
deki tm srfleri kapsamaktadr.
nternet servis salayclarnn, Telekomnikasyon Hizmet ve Altyaplarna li-
kin Yetkilendirme Ynetmeliinin EK-A6 blm gereince yerine getirmek zo-
runda olduu bir baka ykmllk, kullanclarnn internet zerindeki yetkisiz ve
rahatsz edici giriimlerine meydan verilmemesi iin gerekli tedbirleri almaktr. Yine
servis salayclar verecei hizmete ve sisteminde kullanlacak cihazlara, yetkisiz
kiilerin eriimi ve bozucu/deitirici mdahalelerini nlemek amacyla gerekli ted-
birleri almakla ykmldr.
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu kiisel veriler hakknda 06.02.2004 tari-
hinde telekomnikasyon sektrnde kiisel bilgilerin ilenmesi ve gizliliinin korun-
masnn gvence altna alnmasna ilikin usul ve esaslar belirleyen Telekomni-
kasyon Sektrnde Kiisel Bilgilerin lenmesi ve Gizliliinin Korunmas Hakknda
Ynetmelik karmtr.
Ynetmeliin 6. ve 7. maddelerine gre, internet servis salaycs iletmeciler
verdikleri hizmetlerin gvenliini salamak amacyla, hizmetin gerektirdii hallerde
ebekenin gvenliine ilikin alacaklar tm gerekli teknik ve yapsal nlemleri Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumunun onayna sunar. letmecinin verdii hizmetlerle
ilgili olarak ebeke gvenliinin ihlaline ilikin, iletmeci tarafndan alnan nlemle-
rin dnda olaanst bir risk sz konusu olduunda iletmeci, riskler ve riskin gi-
derilme yollar konusunda derhal abonelerini uyarr.
Ynetmeliin 8. maddesine gre; yasalarn ve yarg kararlarnn ngrd
durumlar haricinde, haberlemeye taraf olanlarn tamamnn izni olmakszn, tele-
komnikasyonun nc ahs tarafndan dinlenmesi, kaydedilmesi, saklanmas,
kesilmesi veya gzetimi yasaktr. lgili trafik verilerinin ise iletmeci tarafndan hiz-
met amalar dnda kaydedilmesi, saklanmas ve gzetimi yasaktr.
Bata da sylediimiz gibi pazarlama asndan kiisel bilgilerin ilenerek elde
edilen sonular dorultusunda dorudan bireylere rn ve hizmet sat nokta he-
defe attr. Ynetmelik kiisel bilgilerin ilenmesini; otomatik olsun olmasn, top-
lama, kaydetme, hazrlama, ykleme, uyarlama, deitirme, geri arma, danma,
kullanma, aktarma yoluyla aa vurma, yayma ya da bunlarn dnda eriilebilir
hale getirme, dzenleme, birletirme, engelleme, silme gibi yollardan, kiisel bil-
Biliim Hukuku
275
giler zerinden yrtlmekte olan herhangi bir ilem ya da ilemler btn olarak
tanmlamaktadr. 9. ve 10. maddelere gre; telekomnikasyon hizmetlerini pazar-
lamak ya da katma deerli hizmetleri salamak amacyla, abone veya kullanc ki-
isel bilgilerinin kullanlmasna izin verirse, iletmeci bu tr hizmetler ve pazarlama
iin gerekli kapsam ve srede veriyi ileyebilir. Kullanc ve aboneler, kiisel bilgile-
rinin ilenmesi iin verdikleri izinleri her zaman geri alabilirler. nternet servis sa-
laycs iletmeci; abonenin veya kullancnn onayn almak kouluyla, telekom-
nikasyon hizmetlerinin pazarlanmas ya da katma deerli hizmetlerin salanmas
amacyla, ilenen kiisel bilgileri ve bu tr ilemin sresini abone ve kullanclara
bildirecektir. Trafik verilerinin ilenmesi yetkisi; iletmecinin yetkisi altndaki kiiler
ile telekomnikasyon hizmetlerinin faturalama ve trafik idaresi, mteri hizmetleri,
yolsuzluk tespitleri, elektronik telekomnikasyon hizmetleri pazarlama veya katma
deerli hizmet ile grevli kiilere mnhasrdr. Trafik verisi; arabalant, faturalama
veya benzeri anlamazlklar zmek amacyla mahkeme veya uyumazl z-
mekle yetkili gerek ve tzel kiilere bildirilebilir.
Ynetmelikte bir de yer verilerinin ilenmesi dzenlenmektedir. Yer verisi; ka-
muya ak telekomnikasyon hizmeti kullancsna ait bir telekomnikasyon ciha-
znn corafi konumunu belirleyen ebekede ilenen her trl veriyi ifade eder.
Abone ve kullanclarla ilgili yer verileri sadece abone ve kullanclarn isimsizleti-
rildii veya katma deerli bir hizmetin salanmas iin gereken kapsam ve srede
abonelerin aksi bavurular olmad hallerde ilenebilir. letmeciler, ilenecek yer
verisi tipini, ilemenin ama ve sresi ile bu bilgilerin nc ahslara katma de-
erli hizmet salama amacyla gnderilip gnderilmeyecei hususlarnda, abone-
leri bilgilendirir. Aboneler, yer verilerinin ilenmemesi iin her zaman bavuru yapa-
bilirler. letmeciler kullanc veya abonelere yer verilerinin ilenmesini geici olarak
reddetme olanan, basit bir yntemle ve cretsiz olarak, ebekeye her balant
iin salarlar. Yer verilerinin ilenmesi yetkisi, ebeke ve/veya iletmecinin veya
katma deerli hizmet salayan nc kiilerin yetkisi altndaki kiilere mnhasr-
dr. Ancak bu yetki, telekomnikasyon hizmetinin salanmas amacnn gerektir-
dii lde yaplmaldr.
Ynetmeliin 18. maddesine gre; kt niyetli veya rahatszlk verici aramala-
rn takibi amacyla, abone tarafndan yaplan bavuru zerine, arayan abonenin
kimliini ieren bilgiler, bir yl sreyle saklanmal ve ilgili mevzuata gre eriilebi-
lir olmaldr. Kolluk gleri, ambulans ve itfaiye hizmetleri dahil tm acil aramalara
ilikin arlara cevap verme amacyla; abonenin veya kullancnn rzas olmasa
bile abonenin yer verisini ve kimliini, kullancnn ise yer verisini ieren bilgilere
eriilebilir olmaldr.
Ynetmeliin 20. maddesine gre, internet servis salayc (ISS) iletmeciler
kii mdahalesi olmadan alan fakslar, elektronik posta, ksa mesaj gibi otoma-
tik arama sistemlerini, abonenin nceden izni olmadan siyasi propaganda ama-
276
cyla kullanamazlar. Sz konusu otomatik arama sistemlerinin dorudan pazarlama
amacyla kullanlmas halinde kullanclara gelen her bir mesaj bundan sonras iin
almay reddetme hakk cretsiz ve kolay bir yolla salanr. Dorudan pazarlama
amacyla gnderilen ve kimin adna haberleme yapld hususunda gndericinin
kimliini saklayan veya alcnn bu iletiimin sonlandrlmas konusunda talepte bu-
lunaca bir adres bulunmayan elektronik mektuplarn gnderilmesi abonenin bu
yndeki talebi halinde engellenir.
te bu dzenlemelere gre, internet yoluyla haklar hukuka aykr giriimlere
maruz kalan internet kullanclar ncelikle bu kiilere ulamak amacyla Bilgi Tek-
nolojileri ve letiim Kurumuna bavurarak onun aracl ile ISSlerden ilk bilgileri
alabilir. Sonra da bu bilgiler neticesinde ISS asndan hukuka aykr ve haklara
saldr eklindeki bu giriimlerin engellenmesi olana varsa bunu ISSden isteye-
bilir ve ISS duyarsz kalrsa konuyu denetim kuruluu olan Bilgi Teknolojileri ve le-
tiim Kurumuna ileterek ISS asndan yaptrm uygulanmasn isteyebilir.
nternet kullanclar mevzuat ve yetki belgelerinde yazlan hususlara uy-
mayan internet hizmet irketlerini Kuruma ikayet edebilirler. Kurum bu ika-
yetleri inceleyerek gereken tedbirleri alr. Ayn ekilde dier iletmeci internet hiz-
met irketleri de birbirini ikayet edebilir ve Kurum bunlar da inceleyerek gereken
tedbirleri alr. Bu ikayetler veya izin artlarnn sonradan irketlerce kaybedilmesi
sonucu eitli cezalar ve iznin iptali sz konusu olabilir. Bilgi Teknolojileri ve letiim
Kurumu Tarafndan letmecilere Uygulanacak dari Para Cezalar le Dier Mey-
yide ve Tedbirler Hakknda Ynetmeliinin 10. maddesine gre Bilgi Teknolojileri
ve letiim Kurumu, denetledii internet hizmetleri veren irketlerin artlara uyma-
mas, Ynetmelik ve Kanunlarda belirtilen kurallara uymamas hallerinde bir nceki
yl cirosunun %1ine kadar para cezas verir. Ynetmeliin 21. maddesi gereince,
telekomnikasyon hizmetlerinde, telekomnikasyon mevzuat ve yetki bel-
gelerinde belirtilen artlara uygun olarak kamu hizmetinin gerei gibi yr-
tlmemesi halinde idari para cezasna ilikin hkmler sakl kalmak zere,
iletmeci nce kamu hizmetinin gerei gibi yrtlmesi ve gerekli tedbirle-
rin alnmas iin yazl olarak uyarlr. hlalin devam ve kamu hizmetinin ge-
rei gibi yrtlmemesinin mevzuat ve yetki belgesi hkmleri erevesinde
ar kusur oluturduunun Kurul tarafndan tespiti halinde iletmecinin yetki
belgesi fesih/iptal edilir.
D. NTERNET LETMNN DEVLETE ZLENMES
nternet ilk kullanlmaya balad zamanlarda sulularn da iine yarad. nk
1995lerin teknolojisi ile lkemizde internet iletiimini izlemek mmkn deildi. Bu
yzden sabit ve mobil telefonlarn dinlenmesi korkusuyla terristler dahil tm su
rgtleri ve gizli iler evirenler iletiimi internete kaydrd. Ancak neticede lke-
mizdeki su mcadelesi yapan kurulular da gerekli teknolojiyi edindi ve bylece
Biliim Hukuku
277
belirlenmi kiilerin sua ynelik eylemlerinin nlenmesi amacyla interneti izle-
meye aldlar.
380
letiimin izlenmesi ve denetlenebilmesi amacyla, yetkilerin ktye kullanlmasn
nlemek ve uluslararas standartlara uygun olarak bu tedbirleri uygulamak zere
tm iletiimin denetlenmesi tedbirlerinin tek bir merkezden yrtlmesi hedeflene-
rek, 5397 sayl Kanunla Polis Vazife ve Salahiyet Kanununun ek 7. maddesine
eklenen hkmlerle Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB) kurulmutur.
TBMM tarafndan 04.05.2007 tarihinde kabul edilen 5651 Sayl nternet Orta-
mnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Sularla
Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun ile ierik salayc, yer salayc, eriim sa-
layc ve toplu kullanm salayclarn ykmllk ve sorumluluklar ile internet or-
tamnda ilenen belirli sularla ierik, yer ve eriim salayclar zerinden mca-
deleye ilikin esas ve uslleri dzenlenmitir. Mezkur Kanunla verilen grevlerin,
Kurum bnyesinde bulunan Bakanlka, yani TB tarafndan yerine getirilecei 10.
madde ile hkm altna alnmtr. Sz konusu Kanunda TB hizmetlerinin grev
ve yetkilerinin kullanmnn ne ekilde olacann ynetmelikle dzenlenecei de
hkm altna alnmtr.
Keza, 2803 sayl Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Kanununun Ek 5. mad-
desi, 4422 sayl kar Amal Su rgtleri ile Mcadele Kanununun 2. maddesi,
2937 sayl Devlet stihbarat Hizmetleri ve Mill stihbarat Tekilat Kanununun 6.
maddesi ile 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 135. maddesi ile belirlenen
erevede telekomnikasyon yoluyla yaplan iletiimin tespiti, dinlenmesi, sinyal
bilgilerinin deerlendirilmesi ve kayda alnmasna ilikin usul ve esaslarn belirlen-
mesi iin; Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin Tespiti, Dinlenmesi,
Sinyal Bilgilerinin Deerlendirilmesi ve Kayda Alnmasna Dair Usul ve Esas-
lar ile Telekomnikasyon letiim Bakanlnn Kurulu, Grev ve Yetkileri
Hakknda Ynetmelik karlmtr.
Telekomnikasyon letiim Bakanl, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
bnyesinde dorudan Kurum Bakanna bal olarak faaliyet gsterir. Bakanlk,
Telekomnikasyon letiim Bakan ile teknik uzman, hukuku uzman ve idari uz-
mandan oluur. Bakanlkta, Mill stihbarat Tekilat, Emniyet Genel Mdrl ve
Jandarma Genel Komutanlnn ilgili birimlerinden birer temsilci bulundurulur. Bu
380
Gnmzde de yine benzer skntlar bulunmaktadr. Britanya polisi, internet zerinden
yaplan telefon grmelerinin istihbarat almalarn gletirdiini ve her trl suun
takibinde zorluk yarattn sylemitir. Britanya ileri Bakan ise, kartlacak bir ya-
sayla hkmete internet zerinden hizmet veren rmalarn ellerindeki verilerden fayda-
lanma hakknn tannmasn salamaya ynelik hazrlklar olduunu ve hazrlklarnn
Facebook, Bebo gibi sosyal internet alarn ve Skype gibi alar da iine alacan be-
lirtmitir. Britanya polisi de halihazrda cep telefonu irketlerinin ellerindeki verilerden ya-
rarlanabiliyor, grme traini kontrol edebiliyor. Bkz. Taraf Gazetesi, 17 Ekim 2008.
278
temsilciler Bakanlktaki grevleri esnasnda Bakann talimatlarna ve Bakanlk
tarafndan belirlenen kurum ii dzenlemelere riayet eder. Bakanlk, bu Ynet-
melik erevesinde yaplacak tespit, dinleme, sinyal bilgilerinin deerlendirilmesi
ve kayda alnmas faaliyetlerini olanakl klacak her trl teknik alt yapnn, kamu
kurum ve kurulular ile kamu hizmeti veren kurulular ve iletmeciler tarafndan
kurulmasn salamak, salatmak, gerekli alt yapy kurmayan iletmecilerin ce-
zalandrlmas ynnde giriimde bulunmak grevini yapar. Bakan, Bilgi Tekno-
lojileri ve letiim Kurumu Bakannn teklifi zerine Babakan tarafndan atanr.
Bakan, Telekomnikasyon Kurulu yelerinin sahip olduu zlk haklarna sahip-
tir. Bakan, Bakanln genel ynetiminden ve emri altndakilerin faaliyetlerinden
dolay dorudan Kurum Bakanna kar sorumludur.
Ynetmeliin 4. maddesi gereince, haberlemenin gizlilii esastr. Bu sebeple
ibu Ynetmelikte belirlenen esas ve usuller dnda hi kimse, bir bakasnn te-
lekomnikasyon yoluyla iletiimini tespit edemez, dinleyemez, sinyal bilgilerini de-
erlendiremez ve kayda alamaz. Bu Ynetmelik hkmlerine gre yrtlen faali-
yetler erevesinde elde edilen kaytlar ve bilgiler, yukarda saylan ilgili kanunlarda
belirtilen amalar ve usul dnda kullanlamaz. Elde edilen bilgi, belge ve kaytla-
rn saklanmasnda ve korunmasnda gizlilik esastr.
Normal olarak hkim kararlar ile ancak gecikmesinde saknca bulunan hal-
lerde
381
Emniyet Genel Mdr veya stihbarat Dairesi Bakan, Jandarma Ge-
nel Komutan veya stihbarat Bakan yahut Milli stihbarat Tekilat Mstear
veya Yardmcs tarafndan verilen yazl emirlerle; 2559 sayl Kanunun ek 7.
maddesinin birinci fkrasnda, 2803 sayl Kanunun 7. maddesinin (a) bendine
ilikin grevleri yerine getirirken nleyici ve koruyucu tedbirleri almak zere, 2937
sayl Kanunun 4. maddesinde saylan grevlerin yerine getirilmesi amacyla te-
lekomnikasyon yoluyla yaplan iletiimin tespiti, dinlenmesi,
382
sinyal bilgilerinin
deerlendirilmesi ve kayda alnmas sreci balar. Gecikmesinde saknca bulu-
nan hllerde; Mill stihbarat Tekilat Mstear veya yardmcs, Emniyet Genel
Mdr veya stihbarat Dairesi Bakan ve Jandarma Genel Komutan veya s-
tihbarat Bakan tarafndan telekomnikasyon yoluyla yaplan iletiimin tespiti,
dinlenmesi, sinyal bilgilerinin deerlendirilmesi ve kayda alnmas iin verilen ya-
zl emir, yirmidrt saat iinde Ynetmeliin 26. maddesinin birinci fkrasnda be-
381
Ynetmeliin 3. maddesine gre, gecikmesinde saknca bulunan hal; derhal ilem
yaplmad takdirde suun iz, eser, emare ve delillerinin kaybolmas veya pheli-
nin kamas veya kimliinin saptanamamas olaslnn ortaya kmas halini ifade
eder.
382
Ynetmeliin 3. maddesine gre; iletiimin dinlenmesi ve kayda alnmas; telekomni-
kasyon yoluyla gerekletirilmekte olan konumalar ile dier her trl iletiimin uygun
teknik aralarla dinlenmesi ve kayda alnmasna ynelik ilemleri ve iletiimin tespiti; ile-
tiimin ieriine mdahale etmeden iletiim aralarnn dier iletiim aralaryla kurduu
iletiime ilikin arama, aranma, yer bilgisi ve kimlik bilgilerinin tespit edilmesine yne-
lik ilemleri ifade eder.
Biliim Hukuku
279
lirtilen
383
yetkili ve grevli hkimin onayna sunulur. Hkim, kararn en ge yir-
midrt saat iinde verir.
Ynetmeliin 9. maddesine gre; iletiimin tespiti, dinlenmesi, sinyal bilgilerinin
deerlendirilmesi ve kayda alnmasna dair hakim kararnda ve yetkili merciler ta-
rafndan verilen yazl emirlerde;
a) Hakknda tedbir uygulanacak kiinin kimlii, iletiim aracnn tr, kulland te-
lefon numaralar veya iletiim balantsn tespite imkn veren kodundan belir-
lenebilenler,
b) Tedbirin tr, kapsam ve sresi,
c) Tedbire bavurulmasn gerektiren nedenler,
belirtilir.
Kararlar en fazla ay iin verilebilir. Bu sre ayn usulle er ay gemeye-
cek ekilde en fazla defa uzatlabilir. Ancak, terr rgtlerinin faaliyeti ere-
vesinde devam eden tehlikelere ilikin olarak gerekli grlmesi halinde, hkim
tarafndan aydan fazla olmamak zere srenin mteaddit defalar uzatlma-
sna karar verilebilir.
Ynetmeliin 10. maddesine gre; hakim kararlar ve yazl emirler iletme-
cilere gnderilmez. Kararlar ile yaplan inceleme sonucunda bu Ynetmelie uy-
gun olduu tespit edilen yazl emirler, ilgili kurum grevlileri ve Bakanlk al-
anlar araclyla teknik uzmann nezaretinde yerine getirilir.
11. maddeye gre; uygulanan tedbirin sona ermesi, gecikmesinde saknca
bulunan hallerde verilen yazl emir hakknda hkim tarafndan aksine karar ve-
rilmesi ya da yazl emir hakknda yirmidrt saat iinde hkim onaynn alna-
mamas hallerinde, kararn veya yazl emrin uygulanmasna Bakanlk tara-
fndan derhl son verilir. Dinlemenin ieriine ilikin kaytlar Bakann ve ilgili
kurumlarn en st amirinin denetimi altnda en ge on gn iinde yok edilir. Du-
rum bir tutanakla tespit olunur ve bu tutanak denetimlerde ibraz edilmek zere
muhafaza edilir.
Ceza Muhakemesi Kanunu gereince, Ynetmelikteki 12. maddeye gre;
Trk Ceza Kanununda yer alan; gmen kaakl ve insan ticareti (madde
79., 80.), kasten ldrme (madde 81., 82., 83.), ikence (madde 94., 95.), cin-
383
Bu Ynetmeliin 26. maddesine gre; iletiimin tespiti, dinlenmesi, sinyal bilgilerinin de-
erlendirilmesi ve kayda alnmas konularnda yetkili ve grevli hakim, ilgili kurumlarn
talepte bulunan biriminin bulunduu yer itibaryla yetkili olan ve 5271 sayl Kanunun
250nci maddesinin birinci fkrasna gre kurulan ar ceza mahkemesinin yesidir.
280
sel saldr (birinci fkra hari, madde 102), ocuklarn cinsel istismar (madde
103.), uyuturucu veya uyarc madde imal ve ticareti (madde 188), parada sah-
tecilik (madde 197), su ilemek amacyla rgt kurma (2., 7. ve 8. fkralar ha-
ri, madde 220.), fuhu (madde 227., fkra 3.), ihaleye fesat kartrma (madde
235.), rvet (madde 252.), sutan kaynaklanan malvarl deerlerini aklama
(madde 282), silahl rgt (madde 314.) veya bu rgtlere silah salama (madde
315), Devlet srlarna kar sular ve casusluk (madde 328., 329., 330., 331.,
333., 334., 335., 336., 337.) sular, Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler
Hakknda Kanunda tanmlanan silah kaakl (madde 12.) sular, Bankac-
lk Kanununun 160. maddesinin birinci, ikinci ve nc fkralarnda tanmla-
nan zimmet suu, Kaaklkla Mcadele Kanununda tanmlanan ve hapis ce-
zasn gerektiren sular, Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 68.
ve 74. maddelerinde tanmlanan sular dolaysyla yaplan soruturma ve ko-
vuturmada, su ilendiine ilikin kuvvetli phe sebeplerinin varl ve baka
suretle delil elde edilmesi imknnn bulunmamas durumunda, hkim veya ge-
cikmesinde saknca bulunan hallerde Cumhuriyet savcsnn kararyla pheli
veya sann telekomnikasyon yoluyla iletiimi tespit edilebilir, dinlenebilir, kayda
alnabilir ve sinyal bilgileri deerlendirilebilir. Cumhuriyet savcs, kararn der-
hal hakimin onayna sunar ve hkim, kararn en ge yirmidrt saat iinde ve-
rir. Srenin dolmas veya hkim tarafndan aksine karar verilmesi halinde tedbir
Cumhuriyet savcs tarafndan derhl kaldrlr. pheli veya sann tanklktan
ekinebilecek kiilerle arasndaki iletiimi kayda alnamaz. Kayda alma gerek-
letikten sonra bu durumun anlalmas hlinde, alnan kaytlar derhal yok edi-
lir. Tedbir karar en ok ay iin verilebilir; bu sre, bir defa daha uzatlabilir.
Ancak, rgtn faaliyeti erevesinde ilenen sularla ilgili olarak gerekli grl-
mesi halinde, hakim bir aydan fazla olmamak zere srenin mteaddit defa-
lar uzatlmasna karar verebilir. Kararlar iletmecilere gnderilmez. Sz konusu
kararlar ilgili kurum grevlileri ve Bakanlk alanlar araclyla teknik uzma-
nn nezaretinde yerine getirilir. lemin balad ve bitirildii tarih ve saat ile i-
lemi yapann kimlii bir tutanakla saptanr. Uygulanan tedbirin sona ermesi, ka-
rarn uygulanmas srasnda pheli hakknda kovuturmaya yer olmadna
dair karar verilmesi ya da gecikmesinde saknca bulunan hallerde Cumhuriyet
savcs tarafndan verilen kararlar hakknda, hakim tarafndan aksine karar ve-
rilmesi halinde, tedbirin kaldrld Cumhuriyet savcs tarafndan derhal Ba-
kanla bildirilir. Cumhuriyet savcs tarafndan verilen karar, sresi ierisinde
hakim tarafndan onaylanarak Bakanla gnderilmemi ise kararn uygulan-
masna Bakanlk tarafndan derhal son verilir. Yaplan tespit veya dinlemeye
ilikin kaytlar, 26. maddede belirtilen
384
yetkili ve grevli mahkeme nezdindeki
Cumhuriyet savcsnn denetimi altnda en ge on gn iinde yok edilerek du-
rum bir tutanakla tespit edilir.
384
Ynetmeliin 26. maddesine gre; iletiimin tespiti, dinlenmesi, sinyal bilgilerinin deer-
lendirilmesi ve kayda alnmas konularnda yetkili ve grevli hakim, 5271 sayl Kanun
hkmlerine gre belirlenir.
Biliim Hukuku
281
Ynetmeliin 27. maddesi gereince; bu Ynetmelik hkmlerine gre y-
rtlen faaliyetler erevesinde elde edilen bilgiler, bu Ynetmeliin dayanan
oluturan kanunlarda belirtilen ama ve usul dnda kullanlamaz. Elde edilen
bilgi, belge ve kaytlarn saklanmasnda ve korunmasnda gizlilik ilkesine riayet
edilir. Bu fkra hkmlerine aykr hareket edenler hakknda grev srasnda veya
grevden dolay ilenmi olsa bile savclarca dorudan soruturma yaplr. Bu
dinleme tespit faaliyetleri iin gerekli teknik altyapy oluturmayan iletmeciler
hakknda, Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu Tarafndan letmecilere Uygula-
nacak dari Para Cezalar ile Dier Meyyide ve Tedbirler Hakknda Ynetmelik
kapsamnda gerekli ilemlerin balatlmas hususu Bakan tarafndan Kuruma
iletilir ve konu hakknda talebi yapan ilgili kuruma bilgi verilir.
283
VIII. Blm
nternet ve Kiilik Haklar
nsanlarn toplu yaamas sonucu, bireysel istek ve arzularnn atmasn n-
lemek iin bir uzlama-anlama zemini aranmtr. Bu zemin olmazsa olmazlar
zerine ina edilmitir. Olmazsa olmaz arzu ve gereksinimlerimiz hak adn al-
m, buna karlk dier kiilerin arzularna saygl olmak tarafmzdan kabul edilmi-
tir. Bunlarn atmasn nlemek iin herkesin snrlar izilmitir. Eer biri dierinin
snrn aarsa bu, Hukuk kullanlarak ve Yarg sisteminde cezalandrlacaktr.
Bu arada kiilerin snrlar iinde arzularn gerekletirebilmeleri iin, frsat eit-
lii gereklidir. Doallk ya da gl olan yaar kural yannda vaheti de getir-
diinden, toplu yaam geleneince yumuatlmtr. nsanlar eit yapdaki aileler
iinde ve eit fiziksel g ve kabiliyetlerle domadklarndan, toplumsal kurallar
olan Hukuk, Ahlak ve Din glleri engelleyici ve zayflar koruyucu kurallar
getirmitir.
Daha teknik olarak ifade edersek; vcudu, organlar, hayat, dnceleri, onuru,
saygnl, srlar, dini, ailesi, mallar gibi kiinin sahip olduu btnn her bir par-
asna hak ad verilmitir. Din ve ahlk gibi, toplumsal dzeni oluturan Hukuk
da, kiilere ait bu haklar korumaktadr.
lkemizde, hukuk kurallarnn Hukuk asndan en stnde yer alan Anayasann
12. maddesi, herkes kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez
temel hak ve hrriyetlere sahiptir demektedir. Bu temel dzenlemeyi hayata
geirmek iin kanun, ynetmelik ve idari kararlar gibi dier alt kurallar yaplp, he-
pimizin haklar korunmaktadr.
Anayasann kiinin haklar balkl 17. maddesindeki herkes, maddi ve ma-
nevi varln gelitirme hakkna sahiptir dzenlemesini esas alrsak, ncelikle
kii haklarn, maddi ve manevi haklar diye ikiye ayrabiliriz.
284
A. KLK HAKLARI AYRIMI
1. Maddi Haklar
Maddi haklar; bedensel haklar ve mlkiyet haklar diye ayrarak iki balk al-
tnda inceleyeceiz. sim ve resim kimi zaman maddi haklara konu olmakta iseler
de, uygulamada ounlukla manevi adan saldrya uradndan manevi haklar
balnda incelenecektir.
a. Bedensel Haklar
Anayasa, ncelikle kiinin yaama hakkn en temel hak olarak almtr. Kiinin
beden btnlne dokunulamaz. Kimseye eziyet yaplamaz. Herkes kii hrriye-
tine ve gvenliine sahiptir.
Bu hakkn sonucu olarak herkesin bedensel btnln ve saln koruma
hakk vardr. Bu haklara kitle iletiim aralarnda yaplan yaynlar sebebiyle; za-
rar verilmise, yaync ve sorumlular bu zarar telafi etmek zorundadr. Yine ya-
ync ve sorumlular Trk Ceza Kanununa gre adam ldrme ve yaralamaya
sebep olmularsa bu suun cezasn ekmek zorundadrlar. Yine Medeni Kanun
ve Borlar Kanunu gereince, bu bedensel zararlara ve lmlere ilikin maddi
ve manevi tazminat demek durumundadrlar. zellikle Borlar Kanununu 47.
maddesi fiziki varln zarar grmesi durumunda tazminat sorumluluunu d-
zenlemitir.
Yaplan bir yayn ile belli kiiler hedef gsterilmise yaync da tedbirsizlik ve
dikkatsizlikle adam ldrme veya yaralamadan yahut adam ldrmeye azmettir-
mekten yarglanr.
b. Mali Haklar
Ev, arazi gibi gayrimenkul veya televizyon, elbise, telefon ve araba gibi menkul
mallarnza ilikin haklarnz dnda, ticari iletmeniz ve mesleiniz de Hukukun
korumas altndadr.
nternette yaplan yaynla bir firmann mallarnn ya da markasnn boykotunu
yapmak veya bir kuruluu srekli ktleyerek ona kredi verilmesine engel olmak
mesleki ve ticari haklara yaplan saldrlardr.
Trk Ticaret Kanununun 56. maddesinden itibaren ve Borlar Kanununun 48.
maddesinde haksz rekabet dzenlenmitir. nceki blmde yer alan bu konuya
genie yer verilmitir.
nternet zerinden bir web sitesinde veya e-mail ile, bir kiinin mesleki ya da
bilimsel kiilik hakkna ar ve yersiz eletiriler yneltmek, gerek d sylenti ve
Biliim Hukuku
285
sulamalarla toplum iindeki ekonomik ve manevi yerini sarsmak, onun ticari var-
lna zarar vermektir.
Ticari kurulular, irketler ve bankalar iin de, gerek d olmas kaydyla, ba-
tyor, kara para aklyor, rettii rn dayanksz gibi nitelemeler hukuka aykrdr.
nternette bilgi ve haber verme hakk kapsamnda bir suun ilendiini, ahlka
yahut sala aykr bir retim yapldn, kklerin altrldn sylemek ise
kiilik haklarna aykr olmaz.
Mlkiyet haklarndan biri de fikir, sanat, mzik ve edebiyat eserlerine ilikin ya-
ratcnn, mali haklar ondan devralann ve komu hak sahibi denilen yapmc, ic-
rac ve yaynclarn haklardr. Fikir, sanat, mzik ve edebiyat eserleri; eser sahi-
binden izin alnmadan kopyalanr, oaltlr, kamuya gsterilir, dinletilir, oynatlr,
yaynlanr ve ticari amala kullanlr veya elde tutulursa, Fikir ve Sanat Eserleri
Kanununa gre, yaplan saldrnn durdurulmas ve uranlan maddi ve manevi
zararn tazmin edilmesi istenilebilir.
2. Manevi Haklar
Manevi haklar dediimizde, Anayasadaki manevi varln gelitirme zgr-
l, din ve vicdan zgrl, haberleme zgrl, zel yaamn gizlilii akla
gelmektedir.
Bu haklar bakalarnn saldrlarna kar olduu gibi, kiilerin bizzat kendilerin-
den kaynaklanan vazgemelere kar korunmutur. Medeni Kanunun 23. mad-
desi, kimse zgrlklerinden vazgeemez veya onlar hukuka ya da ahlaka
aykr olarak snrlayamaz demektedir.
Ancak uygulamada manevi haklara iletiim aralaryla gelen saldrlar oun-
lukla, isim, resim, onur ve saygnlk ile zel hayatn gizliliine kar yaplmaktadr.
Bu sebeple incelememizi bu balklar altnda younlatryoruz.
a. sim
sim ya da ad, kii haklarnn konusuna girer. sim kiinin toplumsal ilikilerin-
den kaynaklanan bir deerdir. Medeni Kanunun 26. maddesinin 2. fkras ad hak-
sz olarak kullanlan kii buna son verilmesini; haksz kullanan kusurlu ise ayrca
maddi zararn giderilmesini ve urad hakszln nitelii gerektiriyorsa manevi
tazminat denmesini isteyebilir demektedir.
Sadece gerek anlamdaki isim deil, kiiyi ve ailesini toplum iinde tantmaya
yarayan z ad, gbek ad, lakap, takma isim (mstear), unvan, n, simgeler, arma,
rozet gibi deerler de kii haklarndandr.
286
Eer bir kiinin ismini gerek d bir internet ieriinde kullanrsak, onun kii-
lik haklarndan manevi deerlerine zarar vermi oluruz. Bunun gibi bir yayndan
dolay haberde ad geen, iini kaybetmi veya ismin yanl kullanlmas sonucu
bir ticari kurulu kredisini ya da mterilerini kaybetmi olabilir. Bu durumlarda ilgili
maddi tazminat davalar aabilir. A adl irketin naylon fatura ile yakalandn ya
da ihaleyi siyasi balantlar sonucu haksz olarak aldn syleyen haberde ace-
leden veya yanllkla B adl kurulu sulu gibi tantlabilir. Bu takdirde B adl
kuruluun kiilik haklar ihlal edilmi olur.
sim veya ilgili tantma iaretlerinin ticari amala internet yaynlarnda izinsiz kul-
lanm da hukuka aykrdr. simle ilgili baz manevi haklar da Fikir ve Sanat Eserleri
Kanununda bulunmaktadr. Bir fikir, sanat, edebiyat veya mzik eseri retmeniz
veya retimine katkda bulunmanz halinde bu eser sizinle zdelemitir. Ancak,
baz kt niyetli kiiler, bireysel ya da toplu eserlerde sizin adnz yok ederler veya
kendilerine yahut bakasna mal ederlerse haklarnza tecavz edilir. Sizin henz
yaynlanmam bir eserinizi izinsiz yaynlarlarsa gene saldrda bulunmu olurlar.
te Kanun, eserlerle ilgili olarak, isim ve dier manevi haklara saldrlar iin sald-
rnn durdurulmas, manevi tazminat ve ceza davalar alabileceini dzenleye-
rek bunlar korumutur.
b. Resim
Resim, bir kimseyi bakalar iin tannr klan her eit grnmdr. Fotoraf,
tablo, karikatr, heykel, grnt resim olarak kabul edilir. Fotoraf ve film kaytlar
dnda, fra, kalem ya da farkl malzemelerle yaplanlar ile bilgisayar izimleri ki-
ilik hakkna saldrya konu veya ara olur.
385
Medeni Kanun ve Borlar Kanunu ile Fikir ve Sanat Eserleri Kanunlar resim
zerindeki koruma salayan kurallar iermektedir. Kiinin izni olmayan durumlarda,
resminin ya da resmini ieren grntsnn ekilmesi, yaplmas, baslmas, o-
altlmas, datlmas ve sergilenmesi de hukuka aykrdr.
nternete koymadan nce ilgiliden izin alnmasna ramen de baz durumlar
saldr oluturabilir. Eer sitelerde; bir takm eklemelerle, yazlarla ya da bilgisa-
yar teknikleri ile, o kiiye deli, sulu, zrl, hasta, hor grlen kii nitelemeleri ya-
plrsa, yahut byle tannan bir kii yerine sizin resminiz koyulursa manevi haklar
inenmi olur.
Medeni Kanun ve Borlar Kanununda resimle ilgili zel dzenleme bulunma-
makla beraber, resim kiilik haklarndan biri olduundan, bu kapsamda saldrlara
kar korunur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda ise resimle ilgili zel dzenle-
meler vardr. Kanunun 86. maddesine gre; resim ve portreler sahibi veya mi-
385
Mustafa Dural, Trk Medeni Hukukunda Gerek Kiiler, stanbul, 1995, s.137
Biliim Hukuku
287
raslarnn izni olmadan, sahibinin lmnden on yl gemeden tehir edilemez
ve kamuya sunulamazlar. lkenin siyasi ve sosyal hayatnda yer alan kimselerin
resimleri, katldklar resmi tren ve genel toplantlar, gnlk olaylarla snrl olarak
gazete, radyo ve film (televizyon vb.) haberleri iin kiinin izni alnmadan kullan-
labilir. Bunlara internetteki yaynlar da dahil edebiliriz.
Bu kurala gre, eer tannm bir sanatnn ya da herhangi bir kiinin resmini
haber deil de reklm amac ile kullanrsanz manevi hakkn yan sra malvarl
ile ilgili hakka da zarar vermi olursunuz. Yargtay bir kararnda, bir ana-oulun
Antkabirdeki yas tutan kadn heykelleri nndeki fotorafn onlardan izin almak-
szn reklmlarda kullanlmasn Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 86. madde ve Bor-
lar Kanunu 49. madde hkmlerine aykr bulmu ve tazminat denmesine hk-
metmitir
386
. Yine Yargtay Hukuk Genel Kurulu bir baka kararnda ise; A Partisi
belediye bakan aday, rakip bir partinin ile bakan yardmcsn eczanesinde zi-
yaret ederken resim ektirmi ve bu resmi seim brornde kullanm, rakip parti
ile bakan yardmcsnn at davada, kendi siyasi reklmn yapmak iin bu re-
sim kullanldndan ve davac rakip siyasi partinin mensubu olduundan izin aln-
madan resminin yaynlanmas kiilik haklarn ihlal eder denmektedir
387
. Yine bir ki-
inin dier kiilerden gizledii duvarlarla evrili evinde ya da yatak odasndaki zel
hayatn yahut ticari bir srrn da gizlice resim kullanarak aklamak, maddi ve ma-
nevi haklara resim yolu ile zarar vermektir.
Ancak topluma mal olmu ya da mal olmam kiilerin resmi, bir haber er-
evesinde kullanlyorsa bu sefer kii hakk sona erip, haber verme ya da dn-
ceyi aklama hakk balar. Ve yayn hukuka uygun olur. Yargtay bir baka kara-
ryla; evlilik resimlerinin kendisinden izin almadan yaynlanmas zerine, davacnn
Trkiyede gzellik kraliesi yarmasna katlm ve nc gzel seilmi olmas
itibaryla topluma mal olmu kii konumunu esas alarak, byle haber deeri olan
bir olayn medyada verilmesinde hukuka uygunluk olduunu belirtmitir
388
.
Kamu dzeni ve gvenliini salamak ve sulularn yakalanmas amacyla re-
sim ekilebilir, yaynlanabilir. Burada hukuka aykrlk yoktur.
Yine haber veya eletiri amacyla internet ieriinde; sokakta kavga edenlerin,
evreyi kirletenlerin, bir su ileyenlerin, iyerlerine gsteri esnasnda zarar veren-
lerin, trafik kurallarn ineyenlerin, haksz kazan elde edenlerin resmi ya da g-
rnts yaynlanabilir. Ama bu ii yapan yerine hi ilgisiz birinin resmini yaynlar-
sanz, hukuka aykr olur.
Kiilerin katldklar trenler ve toplantlar hakknda, zel ve snrlanm olma-
mak kaydyla, resim ve grnt haber amacyla yaynlanabilir. Yahut belirli bir man-
386
Yargtay H.G.K. 3.10.1990. E. 1990/4-275 K. 1990/459.
387
Yargtay H.G.K. 17.10.2001, E. 2001/4-296 K. 2001/ 742.
388
Yargtay 4. H.D. 11.09.2002, E. 2002/4868 K. 2002/9119.
288
zara, bina, meydan ya da ev resmi ekilirken, grnts alnrken genel grnm
iinde ve ikinci planda kalmak kayd ile baz kiilerin resmi yaynlanabilir. Bu halde
zel bir saldr amac yoksa yayn hukuka uygundur.
c. Onur ve Saygnlk
nternet gazetecilii eklinde, bir e-mail zinciri ile veya kiisel web sitelerinde
sesli ya da grntl olarak; gerekd haberlerle, aslsz sulama ve iftiralarla,
svme veya belli bir olay esas alp hakaret yoluyla, aalayc fotomontajla ve
karikatrle, kk drc eletiri ve yorumlarla, grntdeki el- kol hareketleri
ve mimiklerle onur ve saygnla saldrlabilir.
Bu ekilde nc kiilere sunulan ieriin kk drc, aalayc ya da
hakaretamiz olup olmad, kiilerin toplumsal statleri, niyetleri, zaman, o anki ge-
lenekler gibi kriterler esas alnarak belirlenir.
Gerek tek tek insanlar, gerekse bunlarn bir araya gelerek oluturduklar tzel
kiiler olan irketler, dernekler ve partiler de onur ve saygnla sahiptirler. Bu onur
ve saygnla kar yaplacak ktleme ve aalamalar gerek ya da tzel kii-
nin manevi dnyasnda zararlara yol aar. Kii ya da kuruluun bir rmcek a
gibi yllarca sabrla, zenle, titizlikle uraarak oluturduu manevi kiilii birden
sarslr. Kii ise sa dklr, kalp krizi geirir, lser olur, sokaa kamaz, dostlar
terk eder, i hayat bozulur, mteriler gelmez, irketse rn kimse tarafndan sa-
tn alnmaz, dernekse kimse uramaz, partiyse oy verilmez . Neticede bir insansa
kendini kt hisseder, kurulusa zarara urar veya imaj zedelenir. te internette
yaynlanan veya yollanan ieriklerin bu zarar dourmas sonucu, ierii salayan-
lar kii ve kurulularn zararlarn tazmin etmek ve bu bir hakaret suu ise ceza-
sn ekmek durumunda olurlar.
d. zel Hayatn Gizlilii
Yaynclkla ile kiilerin haklar kar karya geldiinde en ok sorun kan alan
zel hayat ve sr dnyasdr.
nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 12. maddesinde, kiilerin gizli alan-
larna sayg gsterilmesi dzenlenmitir. Anayasamz da 20. maddesinde her-
kes zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna sa-
hiptir. zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz denmektedir.
zel hayatn gerekleme alan olan konut dokunulmazl da nemli bir yasak
alandr. Bunun yan sra haberlemenin gizlilii zel hayat koruyan bir sigortadr.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Medeni Kanun, Borlar Kanunu ve zellikle Trk
Ceza Kanununun 134. maddesi gibi hukuk kurallar ile zel hayatn gizlilii ko-
ruma altna alnmtr.
Biliim Hukuku
289
Kiinin zel yaam, kamuya ak alan ve sr alan olarak ikiye ayrlabilir.
Kamuya ak alanda kii zel hayatn yaarken bunu gizleme gereini duyma-
maktadr. Fakat bu alan ierik salayanlarn rahatlkla mdahale edebilecei bir alan
deildir. Bu alana ok snrl olarak mdahale edilebilir. Bu alan ile ilgili olarak; kiinin
alverie kmasn, ocuu ile maa gitmesini, sinemaya gitmesini, lokantada yemek
yemesini, dostlaryla bir ay bahesinde veya gece barda bir eyler imesini, oturduu
sitede denize veya havuza girmesini rnek verebiliriz. Bu alandaki faaliyetler ve davra-
nlar srekli olarak izlenemez ve nc kiilere aktarlamaz. zlendii zaman ilgili kii
rahatsz ediliyorsa, yahut izni alnmadan kaydedilip, aktarlyorsa hukuka aykr olur.
Ancak bu kuraln istisnalar vardr. Yaynclk asndan bu istisna, kiinin davra-
nlarnn haber deeri tamas veya izninin bulunmas halinde mmkndr. Yar-
gtay kimi zaman nl kiiler hakknda bu kiilere kamunun ilgisi vardr veya bu
kiiler topluma mal olmu kiilerdir gibi nitelendirmeler kullanarak haklarndaki
zel yaamla ilgili, yaynlanmasnda hibir kamu yarar olmayan haberleri hukuka
uygun kabul ediyordu. Ama imdi Trk Ceza Kanunu 134. madde, yukarda ak-
ladmz gibi, zel hayat tamamyla koruma altna aldndan bu trden yakla-
mlar da yersiz hale gelmitir. Fakat kii, gazetecileri davet ediyorsa, fotoraf e-
kilirken el sallayp, glmsyorsa izin verilmesi hali vardr. Ancak burada verilen
izin kadar yayn yaplmas sz konusudur. Bir kere izin verdi diye bu kiiyi srekli
izlemek onun zel hayatn yaamasna engel olur ve hukuka aykr der.
zel yaama internet gazeteciliinin mdahale edebilecei bir dier alan da,
yayna konu olan kiinin hukuka aykr davranlarda bulunmasdr. Medya men-
suplar bu tr olaylarla karlatklarnda eer kamu yarar varsa haber ve eletiri
amacyla bunlar yaynlayabilirler.
Kiinin sr alan ise, dier kiilerin bilgileri dnda tutulan alandr. Aile hayat,
zel dostluklar, ikili ilikiler, duygusal ve cinsel yaant bu alana girer. Aile, duygu-
sal ve cinsel alan ve bu alanda yer alan malzemelerin gizliliine her trl mda-
hale hukuka aykrdr. Aile, cinsellik ya da duygusal iliki taraflarndan birinin bana
unu yapt, byle davrand eklindeki ikayeti istisnadr.
Kii bu alanda yaanan olaylar yazlmamak kaydyla basn mensuplarna an-
latabilir. Veya bir ka dostla bu alan beraber yaayabilir. Bu kiilerin de kendilerine
anlatlan yahut ahit olduklar olaylar nc kiilere aktarmalar yasaklanmtr.
Yine basn ve yayn organlar alanlar bir baka olay aratrrken tesadfen zel
hayat ile ilgili bilgilere ulaabilirler. Ya da kimliklerini gizleyerek bu bilgileri ele gei-
rebilirler. Hangi yolla olursa olsun elde edilmi bulunan bu bilgilerin hukuka aykr
bir olayn duyurulmas amalar dnda yaynlanmas yasaktr.
Kii haklarndan zel yaama giren bir baka blm de, konumalar, yaz-
lar, mektuplar ve anlardr. Yarg kararlarna gre, mektup, an ve srlar mut-
lak nitelik tayan sbjektif haklardr. Bunlarn, yazann izni olmadan yaynlan-
290
mas kiilik haklarna saldr oluturur.
389
Medeni Kanunda bu tip kiilik haklar
ile ilgili olarak ak bir dzenleme bulunmamakla beraber, Fikir ve Sanat Eser-
leri Kanunu 85. maddede gerekli kural bulunmaktadr. Buna gre, eser niteli-
inde bulunmasa bile mektuplar, anlar ya da bunlara benzer yazlar yazanlarn
veya miraslarnn izni olmadka veya lmnden itibaren on yl gemedike
yaynlanamaz. Mektuplar hakknda yaynlanabilmeleri iin ayrca mektubu gn-
deren kiinin, lmse yaknlarnn izni gerekir. Bunun da koruma sresi on yl-
dr. Yaynclarn bu kurallara uymamas halinde ilgililer tazminat davas aabilir-
ler. Ek olarak, ilgililerin ikyeti zerine savclka alabilecek davada internetteki
bu aklamay yapan Trk Ceza Kanununun haberlemenin gizlilii hkmle-
rine gre yarglanr.
B. NTERNET YAYINLARINDA KLK HAKLARI AISINDAN HUKUKA
AYKIRILIK ARTLARI
Medeni Kanunun 24. maddesinde hukuka aykr olarak kiilik hakkna sal-
dr, Borlar Kanununun 49. maddesinde haksz bir surette dier kimseye
bir zarar ika eden eklindeki ifadelerden kan anlama gre; yaplan her yayn
veya ierikteki tm aklamalar deil, sadece hukuka aykr olan saldrlar tazmi-
nat gerektirir. Bu maddeler ve bunlarn mahkeme uygulamalarndan hangi ya-
ynlarn hukuka aykr olduu konusunda kesinlik bulunmaktadr. Bu artlar eitli
biimlerde gruplandrlabilmektedir. Bazen de hukuka uygunluk artlar olarak ad-
landrlmaktadr. Biz ise kolay anlalmas ve hepsinin ayn balk altnda incelen-
mesi iin aadaki gruplandrmay yaptk. Eer bir yayn aadaki artlar ta-
yorsa hukuka aykr olur. Bu durumda yaync tazminat, kararn yayn ve hapis
cezalaryla karlar.
1. Yaynn erii ile lgili artlar
a. Kamu Yarar Bulunmamaldr.
Anayasann 13. maddesi, kiinin maddi ve manevi varl ile dier hak ve z-
grlklerin zlerine dokunulmakszn Anayasada belirtilen Devletin ve Milletin b-
lnmez btnln, demokratik ve laik Cumhuriyeti, temel hak ve zgrlkleri ko-
ruma ve sava, skynetim, seferberlik ve olaanst hallerde snrlanabileceini
kabul etmitir. Anayasa 1999 ve 2001de deitirilmeden nce kamu yarar kav-
ram Anayasal snrlama sebeplerinden biri olarak saylyordu. Ancak bu kavram
bu tarihlerdeki deiiklikle Anayasadan kartlmtr. Bu nedenle kamu yararnn
bulunmamas adl hukuka aykrlk artnn etkinlii, Anayasa deiiklii sonucu
azalmtr. Fakat anayasal olmasa bile kamu yarar kavram kiilik haklar asn-
dan yasal bir snrlama sebebidir.
389
M.R. Karahasan, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, stanbul, 1989, 2.Cilt, s.626
Biliim Hukuku
291
Zira, Medeni Kanunun 24. maddesinin ilk fkras daha stn nitelikli zel veya
kamusal yarar ... sebeplerinden biriyle hakl klnmadka, kiilik haklarna yap-
lan her saldr hukuka aykrdr demektedir. Bundan kan anlam stn nitelikli bir
kamu yarar varsa kiilik haklarna verilen zarar hukuka uygun hale gelir ve bun-
dan dolay zarara urayan talepte bulunamaz.
Mahkeme uygulamalar; verilen haber veya bilginin kiilik haklarna saldr ol-
mas halinde ncelikle kamu yarar kavram asndan bunu Medyann haber
verme hakk ile harmanlayarak yayn deerlendirmektedirler. imdi birka mah-
keme karar nda konuyu irdeleyelim.
Yargtay Drdnc Hukuk Dairesinin 30.5.1974 tarih, 2113 Esas 2898 Karar
sayl ilamnda; haber nitelii ynnden yle denilmektedir. Gazeteler meslekleri
gerei haber nitelii olan olaylar halka duyurmak hak ve devi iindedirler. Bu
ibare Anayasadaki iletiim zgrl ve dnceyi aklama zgrlne dayan-
d gibi ayrca Trk Ceza Kanunu 26. maddedeki hakkn kullanan kimseye ceza
verilmez hkmne de uygundur. Yaynn haber nitelii tayabilmesi iin, kamu ya-
rar salayacak nitelikte bulunmas gerekir. Yaynlanmasnda kamu yarar bulun-
mayan haberler, eletiriler, bilgi ve yorumlar kiilik haklarn zedelerse, hukuka ay-
kr olur ve tazminata yol aar. Tekrar edersek, haber ya da yorumun hukuka ay-
kr olmas iin en nemli art, yaynnda kamu yarar bulunmamaldr.
Devlet memurlar ve siyaset adamlarnn sadece hukuka aykr davranlar
sebebiyle eletirilmeleri, buna zel yaantlarnn da dahil olmas olasdr. Artist-
ler, sanatlar iin de ayn l sz konusudur. Bu kiiler, hukuka aykrlkla pa-
ralel olan kamu yararnn gerektirdii llerde, zel yaantlar ile ilgili haberlere
konu olabilir. Ancak burada ii abartmamak gerekir. zel hayatn aklanabilmesi
iin kamu yarar; sadece bir grevin yapl ile ilgisinin olmas, kiinin rzasnn ol-
mas veya hukuka aykr bir davrann kamuoyuna duyurulmas ile snrldr. Yar-
gtay Drdnc Hukuk Dairesinin I6.12.1978 tarih, 94I9 E., 12048 K. sayl kara-
rnda bizcekantarn topuzu kam ve yle denilmitir. Kamu yarar, genel kar
gerei ayrca kendilerini geni lde kamunun ilgi ve dikkatine sunmu bu-
lunan kiileri (rnein, byk yazarlar, sanatlar, artistler vs.) zellikle kamu g-
revleri ve kamuya mal olmu nl yneticileri, politikaclar da (gazeteciler) izleyip
bunlarn zel yaantlarn yasalarn elverdii lde kamuya yanstmakla grevli-
dir. nk ... kamuyu aydnlatma grevi gerei bunu yapmak zorundadr.
Yargtay her ne kadar kamunun ilgisi ve dikkati altndaki kiiler veya topluma
mal olmu kiiler asndan yasalarn elverdii lde zel hayatn aklanabi-
leceini belirtmekteyse de, 2004 ylnda yrrle giren Trk Ceza Kanununun
134. maddesi ile zel yaamn gizliliini ihlal su olarak koyulduundan artk bu
karardaki yaklam eskimitir ve deimelidir. Kanaatimizce, kamu tarafndan ta-
nnsalar da, siyaset adamlar, sanatlar ve dierlerinin rzas alnmadka ve g-
292
revleri ile aka ilgili bulunmadka ve de hukuka aykr bir olay yoksa zel hayat-
larna ilikin olaylar basnda yer almamaldr.
Hangi durumun hukuka aykr olduunu, takdir yetkisine dayanarak belirleme
grevi yargca dmektedir. Yarg bu belirlemeyi yaparken, saldrya urayann ve
saldrda bulunann durumlarn ve karlarn karlatrarak atan karlar ara-
snda bir denge kurmaldr.
Bunun iin, yarg her eyden nce, saldrya urayan kiinin, hukuken korun-
maya deer bir karnn bulunup bulunmadna bakmaldr. Eer saldrya ura-
nan, korunmaya deer bir kar deilse, saldrnn hukuka aykrlndan sz edile-
mez. O halde, daha somutlatrarak belirtmek gerekirse, yarg, saldrya urayan
deerin kiilik hakknn konusuna giren kiisel deerlerden olup olmadna bak-
maldr. te bunu aratrrken yarg, yasaya ve gelenek hukukuna bakacak, ge-
rekirse kendisi hukuk yaratacak ve sonuca ulaacaktr.
b. Gerek olmamaldr.
Gereklik ilkesi, yalnzca haber verme ynnden deil, eletirmek, deerlendir-
mek, yorumlamak ynnden de uygulama alan bulur. Yaynn gerek olmamas
hukuka aykrln artdr.
390
Ancak buradaki aklamalarmz internet gazetecilii
veya yayncl iindir. Eer ierik salayan kiisel web sitesinde veya e-posta
(e-mail) zinciri ile haberleme yolu ile bir kii hakknda gerek d beyanda bulu-
nuyorsa ve ilgili bundan maddi veya manevi zarar gryorsa aadaki ayrntla-
rn nemi yoktur ve iletilen mesaj hukuka aykrdr.
Yargtay Hukuk Genel Kurulunun, bir genel ilke niteliinde itihadnda belirtil-
dii gibi ... gazetecinin sosyal bir grevi yerine getirdii, yapt iin nitelii bak-
mndan bir trl kamu hizmeti olduu dnlrse; gazetecinin bir haberi yayn-
lamazdan nce kendisinden beklenen zeni gsterip, haberin ne lde doru
olduunu aratrp, soruturmasnn ve ancak bundan sonra o haberi yaynlama-
snn ve haberin yaynlanmasnda ilgililere zarar getirebilecek yanllardan titizlikle
kanmasnn, mesleinin sosyal nemi ve gazete haberlerinin kamuoyunda yara-
taca zel lde derin tepkiler dolaysyla, gazeteciye den devlerden olduu
sonucuna varlr. Nitekim, herkesin haklarn kullanrken veya borlarn yerine ge-
tirirken, iyi niyet kurallar uyarnca davranma zorunluluu olduu MK.un 2. mad-
desi hkm ile ngrlmtr
391
.
Kim olursa olsun, bir kimse hakknda gerek d aklamalar, o ahsn hakla-
rna hukuka aykr saldrdr. Gerek dlk; verilen haberin hi vuku bulmam bir
olaya ilikin olmasndan, olayn gerekte baka trl cereyan etmi olmasndan
390
M.R.Karahasan, Trk Borlar Hukuku, 1. Cilt, stanbul, 1992, s.922.
391
Yargtay HGK 25.11.1964, 4/1021 E., 677 K.
Biliim Hukuku
293
veya bir olaydaki baz unsurlarn gizlenmesinden yahut olaya baz unsurlar ilave
edilerek nakledilmesinden de ileri gelebilir.
392
c. Gncel olmamaldr.
nternette yaplan yaynclk asndan olayn zerinden uzun sre getikten
sonra, haber ya da yorum yaynlanrsa, kamu yararndan sz edilemez. stelik
olayn unutulduktan, tazeliini yitirdikten sonra yaynlanmas, bir kt niyetin ara-
trlmasn gerektirir. Kamu yarar ve gncellik bulunmaynca haber hukuka aykr
hale gelir.
Bu adan nemli bir sorun internet ieriklerinin uzun sreler boyunca ulalr
olmasdr. A hakkndaki on yl nce gerek ve gncel olan bir yaz, aradan on yl
getikten sonra dahi arama motorlarndan A nn adn girdiinizde karnza k-
maktadr. Yine on yl ncenin artlarna gre grnrde gerek olan bir yaz veya
haber sonra yarglama konusu olup, gerek olmad ispatlanm olabilir. Her iki
durumda da arama motorundan bu kii hakkndaki haberlere ulalabilir olmas
nemli bir sorundur ve ilgili habere her ulama o kii ynnden bir phe ve za-
rar oluturmaktadr. Bu yzden belli bir sreden sonra gncel olmayan haberle-
rin veya gerek d olduu ispatlanm haberlerin silinmesi salanmaldr. Bu ko-
nuda mahkemelere bavurularak kaynandan bu haberlerin silinmesi ynnde
karar alnabilecei kanaatindeyiz.
d. Sunu dengeli olmamaldr.
Bir ieriin veya internet ieriindeki haberin veya bir aklamann hukuka ay-
kr saylmasn gerektiren bir baka durum ise, sunuunun dengeli olmamas-
dr. Bu alandaki kiilerin sansasyondan kanmas gerekir. Aksi durumda ise,
doru bir haber yayn, hukuka aykr kabul edilir. Yargtay Drdnc Hukuk Da-
iresi, 21.4.1972 Gn, 2833 Esas, 3665 Karar sayl ilamnda, haberin yaynnda
uyulacak lleri ylece belirtmitir: Yasalarn basna verdii haber verme hakk,
kapsam ynnden, deeri miktarnca lmlenmek gerekir. Her haberin gazete-
cilik meslei ynnden belli bir deeri vardr. Bu deer her gazete iin, gazeteci-
nin kiiliine gre deiik olarak yorumlanabilir. Ancak bu yorum fark gazetecinin
ve messesede alanlarla sahibinin, dier gazetedeki ayn durumda olan kiile-
rin anlay ve yorum farkndan ileri gelebilen deiikliklerden teye gidemez. By-
lece haber verme devi, meslek anlaynn objektif, genel l ve snrlar iinde,
fakat belirtilen kiilik ve anlaya bal yorumlar nedeniyle birbirinden pek az ayr
bir uygulanma gsterir. Haber vermede l; yasann salad, hak ve hukukun
392
Kemal Ouzman, svire ve Trkiyede Medeni Kanun ve Borlar Kanununda ahsiyetin
Hukuka Aykr Tecavzlere Kar Korunmas ve zellikle Manevi Tazminat Davas Ba-
kmndan Yaplan Deiiklikler, Haluk Tandoann Hatrasna Armaan, Ankara, 1990,
s.16.
294
salad snrlar, eylemli ve maddi olanaklar, mesleki kurallar, grev ciddilii gibi
kriterlerle belirir. Bu llerin dnda haberde, kullanlan szler, resimler, sunulu
ve sayfaya konulu biimi, girecei sahife, birbirinden pek az farkllk gsterebilir.
Bu normal ller dnda bir haberin, neminden ve ciddilik duygularndan uzak,
meslek anlayna gre konulaca yer bakmndan ve konulan szlerin nitelii ve
toplam tutar ve dengeli bir biimde sunuluu asndan belli bir amaca ynelince,
(kamu) grevinden sz edilemez.
Yargtay 4. Hukuk Dairesinin bir dier kararnda ise, haberin verili biiminde
hakkn ktye kullan ve snrn almas ylece belirtilmitir: Davaya konu olan
haber, davacnn vakar ve haysiyetine bir saldr tekil eder niteliktedir. zellikle ha-
berin gazetenin ilk sahifesine ve ba yukar kesine iri puntolu harflerle baslm
olmas ve gerei yokken, zel bir aba ile salanm fotorafn ayn yerde haberle
birlikte yaynlanm olmas saldrya ve uranlan zarara arlk vermektedir
393
Bu karara gre, neminin ok zerinde abartlp sunulan ve kiilik haklarn

zedeleyen haber, gazeteci haber verme hakk dnda bir amaca yneldiinden,
hukuka aykrdr.
Herhangi bir haber, geree uygun olsa bile, haberin veriliinin gerektirmedii bir
dilin kullanlmas, konunun aklanmas iin gerekli, yararl ve ilgili olmayan kk
drc ifadelerin kullanlmas, kiinin onur ve saygnlna saldr oluturacak ni-
teleme ve deerlendirilmelerin yaplmas durumunda, denge ls alm olur.
2. Yaynn sonucu ile ilgili artlar
a. Yayn ile bir hakka saldrlm olmaldr.
Hukuka aykrln bulunmas iin internette yaplan yaynla bir hakka saldrlm
olmas da gereklidir. Ortada saldrya uram bir hak yoksa hukuka aykrlktan da
sz edilemez. Hakkn ayrca ilgiliye ait olmas gerekir. Saldr ile A ya ait bir hak
yok olmu veya zarara uramsa, ortada onun yakn veya temsilcisi ve yetkilisi
olmayan B iin bir dava amann olana yoktur. Bu aklamaya aile bireyleri da-
hil deildir. Zira, ei ile ilgili bir saldrdan koca ve ocuklar da zarar grebilir.
Yayn ile bir hakka saldrnn olup olmadn anlayabilmek iin nce haklarn ne-
ler olduunu belirlememiz gerekmektedir. Hak ya da kiilik hakknn snr ve kapsa-
mn da belirlemeliyiz ki, internetteki aklamalarla bu snr ve kapsama ne lde
saldrld akla kavusun. Kiilik haklar Anayasada saylarak belirlenmitir.
Bunlar yaama hakkndan balar ve maddi ve manevi varln gelitirme haklar
ile srer. Gvenlikte bulunma, alma, zel hayatn gizleme, konut dokunulmaz-
l, haberleme, istedii yere yerleme, seyahat, serbeste ibadet edebilme, din
393
Yargtay 4. HD 7.7.1975,, 8254 Esas, 7889 K.
Biliim Hukuku
295
ve vicdan, dnce ve kanaatleri aklayabilme, bilim ve sanatla urama, haber
alma ve verme, dzeltme ve cevap verme, dernek kurma ve ye olma, toplant
ve gsteri yapma, mlkiyet ve miras, hak arama, su saylmayan bir fiilden dolay
cezalandrlmama, ikayeti olma, aile kurma, eitim, renim, sendika kurma ve
ye olma, grev ve toplu i szlemesi yapma, adil cret alma, salk ve evresi-
nin korunmas, spor yapabilme ve dinlenme, sosyal gvenlik, seme ve seilme,
siyasi partilere ye olma, kamu hizmetlerine girme ve vergi verme haklar Anayasa
da tek tek saylarak gvence altna alnmtr. Bu haklar kiilik haklar olarak e-
itli biimlerde gruplara da ayrabiliriz.
Hepimizin bildii bir temel hak masumiyet karinesi veya kesinlemi bir mah-
keme kararna kadar sank susuzdur kuraldr. Bu yzden internet yaynlarnda
bu kurala da uyulmal ve bir kimsenin kesinlemi bir mahkeme karar ile mahkm
olmasna kadar, bu kii hakknda katil, sahtekr, hrsz v. gibi sulu nitelendirme-
lerinden kanlmas gerekir. Kii hakknda bir sulama varsa sadece sulama ta-
rafsz olarak ve arya kaacak yorumlar yaplmadan verilmelidir.
b. Yayn ile bir tehlike veya zarar olumaldr.
nternet aracl ile sunulan bilgi veya haberden veya bunlarn hazrlndan
dolay nc kiilerin aleyhine bir zarar ya da zarara urama tehlikesi varsa o
zaman hukuka aykrln artlarndan biri gereklemi olur. Bu durumda akla-
may yapanlar ve web sitesi sahipleri Ceza ve Hukuk davalar asndan sorumlu
hale gelir.
Buradaki zarar veya zarara urama tehlikesi maddi veya manevi deerler a-
sndan olabilir. Zararn ya da tehlikenin trne kar aacamz davann tr de-
iir. Yoksa hukuka aykrlk artk ortaya kmtr.
Yaplacak yasal bavurularda yaync asndan zarar veya tehlike ile yaplan
yayn arasndaki iliki mahkemelerce ilk aratrlacak konulardan biridir. Teknik ifa-
desiyle zarar ve yayn arasnda uygun illiyet ba aratrlr. Olaylarn olaan ak-
na ve genel yaam deneylerine gre yaynn yneldii kiinin hakkna zarar veya
tehlike veren davran somut olayda ortaya kan zararn veya tehlikenin gerek-
lemesine elverili olmaldr. Ksaca yaynla zarar arasnda bir sebep sonu ilikisi
varsa hukuka aykrlk varolmaya devam eder.
Bu konuda Yargtay tarafndan tartlan bir konuya dikkat ekmek istiyorum.
Belli bir kimseyi hedef almadan, o gruptakiler iin saldrgan ifadelerde bulunulmas
halinde, grubu oluturan kiilerin tek balarna dava aabilme hakknn olup olma-
mas. Yargtay daha nce Alevilike yaplan saldr karsnda Alevi vatandalarn
tek tek dava amalarn kabul etmedii halde sonradan bu kararn deitirmi ve
Yargtay 4. Hukuk Dairesi, 23.5.1995 tarihinde verdii 1994/6361 E. 1995/4352 K.
sayl kararnda tek tek dava alabileceini kabul etmitir. Bu kararla artk bir mez-
296
hep, bir blge veya bir din mensuplarna yaplan saldrdan sonra tek tek alacak
ykl tazminat davalar ve caza davalar yoluyla saldrgan yok olma tehlikesi ile
karlaacaktr. Baz bilim ve dn adamlar buna kar ksalar dahi, bizce her-
kes yaptnn bedelini bir biimde demelidir. Bu trden sorumsuzluk ieren tu-
tum ve davranlardan saknlmaldr. Saldrnn etkisi byk olunca cezann da
byk olmas adildir.
394
3. Yayna konu olan kii rza gstermemi olmaldr.
Medeni Kanunun 24/1. maddesine gre; bir kimsenin rzas kiilik hakkna sal-
dr sonucunu hukuka uygun hale getirmektedir.
Yine Trk Ceza Kanununun 26. maddesi gereince, kiinin zerinde mutlak
tasarruf edebilecei bir hakkna ilikin olmak zere, aklad rzas erevesinde
ilenen fiilden dolay kimseye ceza verilemez.
Ancak Medeni Kanunun 23. maddesinde ise; kimse hak ve fiil ehliyetlerin-
den ksmen de olsa vazgeemez, kimse zgrlklerinden vazgeemez veya
onlar hukuka ya da ahlaka aykr olarak snrlayamaz kural bulunmaktadr.
Bu sebeple kiinin izni, MK 23. maddedeki bu dzenleme ile snrl olarak inter-
net ierii veya yaynndaki hukuka aykrl kaldrmaktadr. Ancak, bir temel hak
ve zgrln tamamyla ortadan kalkmas veya ar ekilde snrlanmas sonu-
cunu oluturan asla dava amam, resmimi nasl kullanrsan kullan eklindeki sz-
lemeler ve izinler yukardaki kural gereince geersizdir. Eer kiisel haklarla ilgili
szlemeler bylesine ar sonular dourmuyorsa, geerli olacaktr. Bu, kiilere
tannan szleme yapma zgrlnn sonucudur. Kiilik hakknn snrlanmas
konusunda Medeni Kanunun ayn maddesi bir l gstermitir. Buna gre; hu-
kuka ve ahlaka aykr snrlamalar ve izin vermeler ar niteliktedir ve bu gibi s-
nrlamalar ieren szlemeler ve izinler geerli deildir.
395
Rza veya iznin olmamas bir hukuka aykrlk sebebi olduuna gre, gizli ya
da zel yaam alanna szlarak gizleri renilen, bakalarna aktarlan veya ya-
ynlanan kimse, eer buna kendisi rza gstermise, artk gizlerini renen ve ak-
taran kiilerin sorumluluu yoluna bavuramaz.
Ad ve resim zerindeki haklar da, kiinin rzasna bal olarak yaplan saldr-
lara kar korunur. Hi kimse ad olmayacan veya adn yaam boyu kullanma-
yacan kabul edemedii gibi, resminin istenildii gibi, istenilen yerde ve zamanda
kullanlabileceini ve bu yzden kiiliine ynelen saldrlara kar maddi ve ma-
394
Bilal Kartal, Basn Yayn Yoluyla Kiilik Haklarna Saldr ve Hukuki Sorumluluk, Yarg-
tay Der., Cilt:23, Say:1-2, s.117-120.
395
Aydn Zevkliler, Medeni Hukuk, Ankara, 1991, s.413.
Biliim Hukuku
297
nevi tazminat davas amayacan da kabullenemez. Bu ynde belirtilen kabule
dayanan szlemeler geersizdir. Fakat adn ve resmin belirli i iin, belirli bir sre
ile ve hukuka, ahlaka aykr olmayacak biimde kullanlabilmesine rza gsterilirse
bu ar bir snrlama olmadndan geersiz saylmaz. Mankenler ve fotomodelle-
rin bir ajansa internet yoluyla sergilenmek veya dergi ve brorde kullanlmak iin
resimlerini brakarak bu ynde szleme imzalamalar rnek verilebilir. Ya da ta-
nnm bir sanatnn reklam ajans ile yapt bir szleme geerlidir.
Mesleki onur ve saygnlkla mesleki gizler de kiinin kendi iznine dayanan sal-
drlara kar korunur. Bu nedenle bir kii mesleki ve ticari varl sona erdirecek
derecede mesleki onur ve saygnlna ve mesleki gizlerine ilikin, kiilik haklarna
saldrabilecek tm aklamalar kabul ederse, bu geerli olmaz, nk bu ar bir
snrlamadr. Buna karlk, iletmenin hangi mal rettii, ylda ne kadar rettii,
iletmesinin toplam deerinin ne olduu gibi konularn yaynna raz olmusa, bu
ar bir snrlama olmadndan geerli saylmaldr.
396
4. Yayn ile resmi bir grev yerine getirilmemelidir.
Medeni Kanunun 24/1. maddesine gre, kanunun verdii yetkilerin kullanl-
mas sebeplerinden biriyle kiilik hakkna saldr sonucunun ortaya kmas hu-
kuka aykr olmaz.
Bir grevin yerine getirilmesine dayanan hukuka uygunluk sebebi, memuriyet
grevinin yerine getirilmesi, yetkili makam tarafndan verilen emrin veya bir yasal
zorunluluun yaplmas eklinde karmza kmaktadr. Bu duruma rnek olarak; bir
mahkeme kararnn yaynlanmas, emniyet ya da askeri makamlarn bildiri ve a-
rlarnn yayn, su faillerinin yakalanmas iin kimliklerinin aklanmas ve resimle-
rinin gsterilmesi, icra ve iflas dairelerinin haciz, sat, iflas ve konkordato kararlar-
nn, maliye ve vergi dairelerinin borlu ve vergi yzszlerinin adlarnn aklanmas
verilebilir. Bu aklamalar sonucu adlar geen kiiler toplum tarafndan knanan bir
fiil ya da su ile gndeme geleceklerdir. Bu kiiler internet yoluyla nc kiilere
duyurulduktan sonra toplum gznde kk deceklerdir. Ancak, bu bilgileri ve-
ren ve sitesinde sunan asndan bu yayn hukuka aykr olmaz. Yaync ile bu bil-
gileri veren kamu grevlisi cezalandrlmaz ve tazminat demez.
Trk Ceza Kanununun 24. maddesine gre, kanunun hkmn veya yetkili
bir makamn verdii emri yerine getiren ceza almaz. Ancak emrin konusu, Trk
Ceza Kanunu ve dier kanunlarda yazan bir su iine giriyorsa o grevli emri ye-
rine getirmemelidir.
zellikle ceza davalar iin ska kullanlan bir hukuka aykrlk sebebi de, yay-
nn veya yayn hazrlnn vatandalar iin grev olan bir suu ve suluyu ihbar
396
Aydn Zevkliler, s.438-440.
298
ve ikayet hakk kapsamnda olmamasdr. Eer yaplan ihbar ya da ikyet hak-
knn kullanlmas ise o zaman davran hukuka aykr olmaktan kar.
Kamu dzeninin salanmas iin hukuka aykr ya da su olan bir davran
renen kiinin olay resmi makamlara bildirmesi gerekir. Bu bildirim internet ve
e-mail araclyla da olabilir. Bu bir vatandalk grevidir.
C. NTERNET YAYINI VE ERNE KARI HUKUK BAVURU YOLLARI
Bu blmde internet yayncl ile internet sitelerindeki ieriklerde ve toplu
e-mail yoluyla yaplan iletilerde kiilerin ve kurulularn haklarnn inenmesi ha-
linde bavurulacak hukuki yollar ve alabilecek davalar zetlenecektir. Aada
belirtilen bu yollara bavurmadan nce internette yaplan yaynn, sunulan ieri-
in veya datlan mesajn veya mesajlardaki sohbetin resmi bir kurulu tarafn-
dan saptanmas gerekir. Zira internetteki ierik srekli deimektedir, baz ileti-
ler de yapldktan biraz sonra silinmektedir. Aradan bir mddet getikten sonra
bu yayn veya mesajlar bulmakta zorluk kabilir. Bu nedenle ncelikle haklara
saldran veya zarar veren bir ierik ya da mesaj grldnde ya bir notere bu
ieriin tespitini yaptrmak veya herhangi bir mahkemeye yahut savcla mra-
caat ederek bu yayn ile mesajn delil tespiti yoluyla saptanmasn istemek ge-
rekmektedir. Belki bu saptamalar yapmasanz bile tanklarla bu saldrnn yapl-
d da ispatlanabilir ancak bu durumda inandrcl tartmal hale gelebilir. Bu
nedenle resmi makamlara ikyeti olabilmek iin ieriin veya mesajn tespit
ettirilmesi yerinde olacaktr.
Bu arada Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumunu ve kiisel verileri anlattmz
blmlerde belirttiimiz gibi lkemizde de gelimi lkelerdeki ekilde trafik bilgi-
leri ad verilen bu gemi ierik ya da mesajlarn internet servis salayclar, ser-
ver veya host firmalar tarafndan alt ay sreyle saklanmas yasal bir zorunluluk-
tur. Bu nedenle yaptrlacak tespitlerde bu imkndan da yararlanlabilir.
1. Meru Savunma ve Zorunluluk Hali
Hukukta ihkak hak yani hakkn zor kullanarak almak yasaktr. Ama hakkn
eylemli olarak korumak serbesttir. Meru mdafaa veya yasal savunma; hakkn
saldrya kar eylem yaparak korumaktr.
Meru mdafaa (hakl savunma) hukuki ve cezai alardan o zamanki ka-
nun metinlerinde yazlan ifadelerden yola karak, eskiden beri fiziki g kulla-
nlarak saldrnn nlenmesi olarak dnlmektedir. Ancak, gerek Borlar Ka-
nunu 52. madde ve gerek Trk Ceza Kanunu 25. madde incelendiinde iinde
fiziki gcn kullanlmasn art koan bir ibare yoktur. Konu ile ilgili bilimsel yaz-
larda bu art varm gibi bir yaklam sergilense de kanaatimizce fiziki g kul-
Biliim Hukuku
299
lanma ya da dier yollarla saldrgann engellenmesi meru mdafaa ve ztrar
kapsamna girer.
397
Bilinecei zere, gelimi hukuki sistemlerde saldrya urayan bireyler Dev-
let eliyle korunur. Fakat kiinin haksz ve beklenmeyen bir saldr karsnda her
zaman Devlete snma ve yetkili devlet kurulularna bavurma olana bulun-
mayabilir. zellikle, Devlete snma yollar aranrken, yaplan saldrnn doura-
ca ok yakn zararlar artacaksa, saldrgana kar g kullanarak saldry de-
fetme yetkisini tanmak gerekir. Bylelikle doma olasl bulunan ar zararlar
engellenmi olacaktr. Ancak bu yetki genelletirilemez ve yalnzca zel durum-
larda tannabilir.
Meru mdafaann artlar unlardr. Bedene, mala veya kii haklarna halen
devam eden bir saldr olmaldr. Saldr gerek, ciddi ve hukuka aykr olmaldr.
Savunma saldry nleme lsnde olmaldr. Savunma dorudan saldrda bu-
lunana kar yaplmaldr.
Iztrarn (zor durumda kalma) artlar ise unlardr. Zarar veya tehlike hali ol-
maldr. Zarar gereklemeden veya tehlike sonu vermeden nce kar savunma
davran yaplmaldr. Zarar veya tehlike ile savunma arasnda lllk olmal-
dr. Sadece mala verilen zarara kar ztrar hali gerekleebilir ve kii haklar ile
ahsa verilen zarara kar bu yola bavurulamaz.
nternet yoluyla yaplan bir aklamaya kar meru savunma haline, ticari veya
kiisel isim, rn, marka, onur, saygnlk ve zel yaam ihlal eden bir yayn ha-
zrl veya mevcut yaynn devam etmesi hallerinde de rastlanabilir. lgililerin, bu
yayn ihtiyati tedbir yoluyla yaynn nlenmesi gibi, baka hukuksal yollarla derhal
nleme olanaklar yoksa, bir baka yayn arac ile, sz konusu yayncnn yalan
haber verdiini bu habere muhatap olan kii veya kurulu; yazar ve bilgiyi veren
site sahipleri veya sorumlularn meslek ahlak ve bilincinden uzak olduunu be-
lirterek olayn gerek yzn kamuoyuna aklayabilir. Burada onur ve saygnla
saldran bir aklamaya kar, saldrda bulunann yanln, yanlgsn gsterecek
yaynda bulunmak olasdr. Burada meru savunma hakknn kullanlmas sz ko-
nusudur. Ancak, kar ve internet yoluyla yaplan iletilerde kullanlan ibarelerin ki-
ilik haklarn ihlal eden ilk yaynna gre daha ar olmamas, en azndan her iki-
sinin arlnn yakn olmas gerekir.
398
Borlar Kanununun 52. maddesi bir tehlike karsnda kendini veya bakasn
zarar tehlikesinden kurtarmak iin savunma yapan, bu esnada saldrgana zarar ve-
397
Muhtar alayan, Trk Ceza Kanunu, Cilt 1, Ankara, 1984, s. 450 vd., Sulhi Dnmezer,
Sahir Erman, Nazar ve Tatbiki Ceza Hukuku, Cilt II, stanbul, 1986, s. 107 vd., Turgut
Uygur, Aklamal- tihatl Borlar Kanunu, Cilt 3, Ankara, 2003, s. 2586 vd.
398
Ahmet Klolu, eref Haysiyet ve zel Yaama Basn Yolu ile Saldrlardan Hukuki
Sorumluluk, Ankara, 1993, s.120
300
ren kiilerin tazminatla sorumlu olmadn belirtmektedir. Eer kendisi ya da ba-
kasn saldrdan korurken nc kiiler zarar verilirse, mahkeme bu tazminat mik-
tarnda hakkaniyet kaidelerine dikkat edecektir. Bunun anlam tazminat azalacak
yahut ortadan kalkacaktr. Burada dikkat edilmesi gereken husus, kullanlan kar
gcn, kiilie ynelik haksz bir saldry defetme amacn tamas; saldry de-
fetmeye elverili olmasdr. Yani saldrdan daha ar bir g kullanlmayp, sald-
ry defetmeye yeterli derecede kullanlmal; hazrda varolan bir saldry defetmek
iin g kullanlm bulunulmaldr.
Bu konuda Trk Ceza Kanunu 25. maddesinde, gerek kendisine ve gerek ba-
kasna ait bir hakka ynelmi, gerekleen, gereklemesi veya tekrar muhakkak
olan haksz bir saldry o anda hal ve koullara gre saldr ile orantl biimde de-
fetmek zorunluluu ile ilenen fiillerden dolay faile ceza verilmeyecei dzenlen-
mitir. Ayn maddede ikinci bentte, gerek kendisine gerek bakasna ait bir hakka
ynelik olup, bilerek neden olmad ve baka suretle korunmak olana bulunma-
yan ar ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya bakasn kurtarmak zorun-
luluu ile ve tehlikenin arl ile konu ve kullanlan vasta arasnda orant bulun-
mak koulu ile ilenen fiillerden dolay faile ceza verilmeyecei de dzenlenmitir.
Ancak burada zorunluluun gerektirdii snr ap, gerekmeyen zararlar veren-
lerin de cezalar Trk Ceza Kanunu 27. madde gereince indirilir. Meru savun-
mada snrn almas mazur grlebilecek bir heyecan, korku veya telatan ileri
gelmi ise faile ceza verilmez.
Hukuki adan meru mdafaada hi tazminat denmezken, ztrar halinde taz-
minat denir, ancak hakl oranda bir indirim yaplr.
2. Cevap ve Dzeltme Bavurular
nternet yoluyla yaplan ihlalleri dzenleme konusunda bir hayli ge kalnmakla
birlikte; TBMM tarafndan 04.05.2007 tarihinde kabul edilen 5651 Sayl nternet
Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi Ve Bu Yaynlar Yoluyla lenen Su-
larla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanunun 9. maddesi ile eriin yayndan -
karlmas ve cevap hakk konusu dzenlenmitir. Buna gre, ierik nedeniyle hak-
lar ihll edildiini iddia eden kii, ierik salaycsna, buna ulaamamas halinde
yer salaycsna bavurarak kendisine ilikin ieriin yayndan karlmasn ve
yayndaki kapsamndan fazla olmamak zere hazrlad cevab bir hafta sreyle
internet ortamnda yaymlanmasn isteyebilir. erik veya yer salayc kendisine
ulat tarihten itibaren iki gn iinde, talebi yerine getirir. Bu sre zarfnda talep
yerine getirilmedii takdirde reddedilmi saylr. Talebin reddedilmi saylmas ha-
linde, kii onbe gn iinde yerleim yeri sulh ceza mahkemesine bavurarak,
ieriin yayndan karlmasna ve yayndaki kapsamndan fazla olmamak zere
hazrlad cevabn bir hafta sreyle internet ortamnda yaymlanmasna karar ve-
rilmesini isteyebilir. Sulh ceza hkimi bu talebi gn iinde duruma yapmaks-
Biliim Hukuku
301
zn karara balar. Sulh ceza hkiminin kararna kar Ceza Muhakemesi Kanunu
hkmlerine gre itiraz yoluna gidilebilir. Sulh ceza hkiminin kesinleen kararnn,
birinci fkraya gre yaplan bavuruyu yerine getirmeyen ierik veya yer salayc-
sna tebliinden itibaren iki gn iinde ierik yayndan karlarak hazrlanan ceva-
bn yaymlanmasna balanr. Sulh ceza hkiminin kararn bu maddede belirtilen
artlara uygun olarak ve sresinde yerine getirmeyen sorumlu kii, alt aydan iki
yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. erik veya yer salaycnn tzel kii ol-
mas halinde, bu fkra hkm yayn sorumlusu hakknda uygulanr.
Baka devletlerde bu yaynn yaplmas halinde karar o lkede tenfiz ettirip,
yani Trk mahkemesi kararn gtrp oradaki bir mahkemede onaylatp, uygu-
lanmasn salamak gerekir.
3. Denetim Kurulularna Bavuru
Daha ncede belirtmi olduumuz, internet servis salaycs olan iletmecinin
EK-A6 blm gereince yerine getirmek zorunda olduu baz asgari ykml-
lkler arasnda;
- kullanclarnn internet zerindeki yetkisiz ve rahatsz edici giriimlerine mey-
dan verilmemesi iin gerekli tedbirleri almak,
- verecei hizmete ve sisteminde kullanlacak cihazlara, yetkisiz kiilerin eriimi ve
bozucu/deitirici mdahalelerini nlemek amacyla gerekli tedbirleri almak
- her bir kullanc iin, kullanc tarafndan sisteme bal kalnan sre, trafik mik-
tar ve trafik yolu bilgilerini en az 6 (alt) ay sreyle muhafaza etmek saylmtr.
te bu dzenlemelere gre internet yoluyla haklar hukuka aykr giriimlerle
kar karya kalan internet kullanclar ncelikle bu kiilere ulamak amacyla
Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumuna bavurarak onun aracl ile ISSlerden
ilk bilgileri alabilir. Sonra da bu bilgiler neticesinde ISS asndan hukuka aykr
ve haklara saldr eklindeki bu giriimlerin engellenmesi olana varsa bunu
ISSden isteyebilir ve ISS duyarsz kalrsa konuyu denetim kuruluu olan Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumuna ileterek ISS asndan yaptrm uygulanma-
sn isteyebilir. Kurum bu ikayetleri inceleyerek gereken tedbirleri alr. Bu ika-
yetler sonucu eitli cezalar ve iznin iptali sz konusu olabilir. Bilgi Teknolojileri
ve letiim Kurumu Tarafndan letmecilere Uygulanacak dari Para Cezalar le
Dier Meyyide ve Tedbirler Hakknda Ynetmelikteki 10. maddeye gre; Bilgi
Teknolojileri ve letiim Kurumu, denetledii internet hizmetleri veren irketlerin
artlara uymamas, Ynetmelik ve Kanunlarda belirtilen kurallara uymamas hal-
lerinde bir nceki yl cirosunun %1ine kadar para cezas verir. Ynetmeliin 21.
maddesi gereince, telekomnikasyon hizmetlerinde, telekomnikasyon mev-
zuat ve yetki belgelerinde belirtilen artlara uygun olarak kamu hizmetinin ge-
302
rei gibi yrtlmemesi halinde idari para cezasna ilikin hkmler sakl kal-
mak zere, iletmeci nce kamu hizmetinin gerei gibi yrtlmesi ve gerekli
tedbirlerin alnmas iin yazl olarak uyarlr. hlalin devam ve kamu hizmetinin
gerei gibi yrtlmemesinin mevzuat ve yetki belgesi hkmleri erevesinde
ar kusur oluturduunun Kurul tarafndan tespiti halinde iletmecinin yetki bel-
gesi fesih/iptal edilir.
nternetteki reklamlarn ve yaynlarnn tketiciler aleyhine olmas, haksz re-
kabet yaratmas, yanl ve aldatc zellikler tamas halinde ise, ilgili kiiler Sa-
nayi ve Ticaret Bakanl Reklam Kuruluna bavurabilirler. Kurul kendiliinden
de harekete geebilir. Kurula ulatrmak amacyla ikayetiler dilekelerini Ba-
kanln illerdeki mdrlklerine de verebilirler. Kurul, ilgili reklamc, rn sahibi
ve yayncya savunma iin sre verir. gn bekler ve konuyu grmeye ba-
lar. Sonunda ilgililere; yerel yaynsa 5.500 YTL. civarnda para cezas, eer ya-
yn lke dzeyine yaplmsa bunun on kat para cezas, reklam durdurma veya
reklam dzeltme kararlarndan birini veya ikisini verir. (nternet ulusal lekli ya-
yn kabul edilmektedir.) Tekrar halinde iki misli para cezas verilir. Karar Baka-
nn onayna sunar. Bakan onaylarsa kararn bildirir. Para cezalarna kar yedi
gn iinde dare Mahkemelerine bavurulur. (Kurul kararlarna kar da 60 gn
iinde idare mahkemelerine bavurulabilir.) Yrtmeyi durdurma karar alnrsa
cezann demesi durur. Karar iptal edilirse denen para ilgiliye iade edilir. Rek-
lamn durdurulmas ve dzeltilmesi kararna yaync ve reklamclar ya da rn
sahibi uymazsa, Bakanlk, Tketici Mahkemesine gidebilir. Burada yaync, ak
olarak anlalan kurala aykr reklam yaynlad iin para cezasndan sorum-
ludur. Kurala aykrlk ak deilse, o zaman sadece reklamn sahibi ve reklam
hazrlayan sorumludur.
Aldatc ve haksz reklamlara kar bir baka denetim kuruluu Reklam zde-
netim Kuruludur. Medya kurulular, reklam verenler ve reklamclarn arlkl temsil
edildii bu Kurula; tketiciler, meslek kurulular, reklam verenler, reklam ajanslar
ve mecralar bavurabilir. Yayndan itibaren ay iinde bu bavuru yaplmaldr.
zdenetim Kurulu, ikayeti inceledikten sonra; reklamc ve reklam verenden rek-
lamn yaynnn durdurulmas, yayncnn reklam yayndan kaldrmas, kamuo-
yuna aklama, reklamn dzeltilmesi, rnn piyasadan ekilmesi veya etiket ya
da ambalajn dzeltilmesi, reklam verenden hatal reklamn dzeltildiinin duyu-
rulmas kararlarndan bir ya da birkan alabilir. Bu kararlar neri ve uzlama ni-
teliindedir. Hapis ve para cezas gibi zorlama yolu yoktur.
Ayrca, l daresi Kanununun valilere verdii yetkiler dorultusunda yayn ya-
plan site hangi ilde ise, o ilin valisine yaynn durdurulmas iin de bavurulabi-
lir diye dnyoruz. Valilik yayn durdurma karar verirse, uygulanmamas resmi
kurulularn emirlerini yerine getirmeme gibi baz cezalar gndeme getirebilir. Bu
kurallar zellikle servis salayclar iin nemlidir.
Biliim Hukuku
303
4. Hukuk Davalar Ama
Medeni Kanunun 24. ve 25. maddeleri ile Borlar Kanununun 48. ve 49. mad-
deleri, her tr yaynlardan dolay zarara urayan kiileri eitli hukuk davalar ile
bu saldrya kar korur.
nternet habercilii veya gazeteciliinin de bir tr yayn olduunu dnrsek,
bu yaynn konusu, eer kiinin ticari unvan, logosu ad ya da rn ise, Bor-
lar Kanunu ve Trk Ticaret Kanunu gerei; ncelikle haksz rekabetin nlenmesi,
maddi zarar iin maddi tazminat, manevi zarar iin manevi tazminat ister.
Haksz rekabetin nlenmesi davas aabilmek iin; yaynn devam etmesi ya da
devam olaslnn bulunmas, bu yaynn haksz ve zarar dourucu olmas gerekli.
Maddi tazminat davas, acayip bir sitedeki ya da internet gazete ve dergisin-
deki yahut internet zerinden yaplan televizyon ve film eklindeki yaynla veya
toplu mesaj datm ile, bedensel ya da ticari deerlerin zarara uramas yahut
davacnn haksz rekabet nedeniyle mterilerini kaybetmesi, rekabet edenin de
kusurlu bulunmas durumunda alr.
ster haksz rekabet yolu ile ticari deeri olan haklara, isterse kiinin yaam,
zgrlkleri, onur ve saygnlna, ismine, resmine, grnt veya sesine ya da
zel yaam ve ailesine olsun; tm bu saldrlar Borlar Kanununun 49. madde-
sine gre manevi tazminat davas ile cezalandrlr.
Tm bu davalar Trkiyede yaayan yabanclar ve Trk vatandalarna ilikin
zararn vuku bulduu yer olan Trkiyede ve Trk hukuku kurallarna gre zm-
lenir. Eer zarar veren ierik salayc, site sahibi veya server ile servis salayc-
lar yurt dnda ise alnacak mahkeme kararn onlarn yaad yerlerde tenfiz et-
tirip, uygulanabilir. imdi bu davalar biraz daha ayrntl olarak grelim.
a. Yasaklama ve nleme Davas
Bu dava; henz olmayan, fakat yaknda yaplacak saldrlar iin alr. Saldr
yaplp sona erdirilmi; ama ayn saldrnn yeniden yaplmas sz konusuysa, ya-
saklama ve nleme davas alabilir. Eer, ortada srmekte olan bir saldr varsa;
bu dava deil, saldrnn kaldrlmas davas alr.

Davann almas iin, haksz bir saldr konusunda belirtiler bulunmas yeterli
olup, ayrca saldrda bulunmaya hazrlanan kiinin kusurlu olmas aranmaz. Sal-
drnn haksz olmas yeterli olup, cezalandrmay gerektiren bir su niteliinde bu-
lunmas da gerekmez.
399
399
Zait mre, ahsiyet Hakknn Korunmasna likin Genel Esaslar, Recai Sekine Arma-
an, Ankara, 1974, s.809
304
Saldrnn nlenmesi ya da yasaklanmas davas sonucunda hkim, yaknda
yaplacak olan saldrnn yaplmamasn karara balar. Yani, saldrda bulunma ha-
zrl iinde bulunan kiiye, yayn veya sz konusu mesaj iletmesi yasaklanr. r-
nein, internetteki bir sitede; yaknda A irketinin geree aykr biimde evreyi
kirletecei veya B Bankasnn hesaplarna girmek iin ifre krcnn datlaca
duyurulabilir. Yayna henz balanmamsa bu dava alabilir.
Yine reklamlar yoluyla ayn sektrdeki tacirler arasnda bir haksz rekabet yap-
lyorsa, Ticaret Kanununun 58. maddesi gereince haksz rekabetin meni iin bu
dava alr. Fikir, sanat ve edebiyat eserlerinde; eser sahibi ve buna komu hakka
sahip yapmc ve yaync da eser haklarn korumak iin benzeri davay aar. Fikir
ve Sanat Eserleri Kanununun 66. ve 69. maddelerine gre tecavzn nlenmesi
iin bu davay eser sahibinin ikametgah mahkemesinde alabilir.
nleme davas sonunda verilen karar yaync Trkiyede ise, uygulanmak zere
icra mdrlne verilir. Saldrgana gnderilen icra emriyle, mahkeme kararna ay-
kr davranta bulunursa, ..K.nn 343. maddesindeki hapis cezasnn uygulana-
ca ihtar belirtilmelidir.
nleme davasna ok benzeyen dier mcadele arac ihtiyati tedbir olay-
dr. Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 103. maddesine gre, geciktirilme-
sinde tehlike olan veya nemli zarar doaca anlalan hallerde, yarg, teh-
like ve zarar nlemek iin gereken tedbirlere karar verebilir.
te bu uygulamaya rnek olarak aadaki karar verebiliriz.
htiyati tedbir isteyen vekili dilekesinde zetle 03.02.2002 tarihinden itibaren
herhangi bir haber verme amac tamadan tamamen mvekkil bankann itibarn
zedeleyerek servet ve hretine zarar vermek amacyla www.skandalturk.com
(www.turkskandal.com) adresindeki web sitesinde haber yayn yapldn, Tr-
kiye Bankas A.. ve Genel Mdr E.. hakknda haberler yaynlanm, davac
banka lehine devaml bir ekilde srdrlen geree aykr ve kiilik haklarna sal-
dr nitelii tayan yaynlara internet servis salayclar (araclyla) abonelerinin
ulam engellenilerek Trkiye iindeki yaynn durdurulmas ynnde ihtiyati ted-
bir karar ve kararn Trk Telekomnikasyon A.. ve 4756 sayl Kanun hkmleri
gereince Radyo Televizyon st Kurulu araclyla internet servis salayclarna
duyurulmasn talep ve dava etmitir...
Dosya kapsamna bilirkii tespitine gre tedbir isteminin kabulne, www.turk-
skandal.com (www.skandalturk.com) isimli internet sitelerindeki Bankasn he-
def alan yaynlarn tedbiren durdurulmasna,
Kararn Trk Telekomnikasyon A.. ve RTK araclyla internet servis sa-
layclarna duyurulmasna,
Abone ve internet kullanclarnn bu sitelerden yararlanmalarnn nlenmesine,
Biliim Hukuku
305
Takdiren 10.000.000.000.TL. teminat alnmasna.
Dosya zerindeki itiraz kabil olmak zere oy birliiyle karar verildi.
400

Bu ihtiyati tedbir kararna itiraz da edilebilir. tirazmz deerlendiren hakim, ya-
ynn gerek ve hakl olduunu dnrse ihtiyati tedbir kararn kaldrabilir.
nternetteki veri tabanlar ile fikir, edebiyat ve sanat eserlerine yaplan saldr
ve haksz faydalanmalarn nlenmesi iin Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 77.
maddesine gre; esasl bir zararn veya ani bir tehlikenin veya emrivakilerin n-
lenmesi iin veya dier herhangi bir sebepten dolay zaruri ve bu hususta ileri s-
rlen iddialar kuvvetle muhtemel grlrse mahkeme, bu Kanunla tannm olan
haklar ihll veya tehdide maruz kalanlarn veya ikyete salahiyetli olanlarn ta-
lebi zerine, davann almasndan nce veya sonra dier tarafa bir iin yaplma-
sn veya yaplmamasn, iin yapld yerin kapatlmasn veya almasn emre-
debilecei gibi, bir eserin oaltlm nshalarnn veya hasren onu imale yarayan
kalp ve buna benzer sair oaltma vastalarnn ihtiyati tedbir yolu ile geici ola-
rak zaptna karar verebilir. Kararda emre muhalefetin cra ve flas Kanununun 343.
maddesindeki cezai neticeleri douraca tasrih edilir.
Trk Ticaret Kanununun 63. maddesi de, haksz rekabet halinde ihtiyati ted-
bir verileceini dzenlemitir. Bu maddeye gre; reklam veya bir irket ya da
rn hakkndaki yaynla veya mesajlarla, haksz rekabet yaplarak; mte-
rileri, kredisi, mesleki itibar veya dier ekonomik karlar zarar gren veya
zarar tehlikesine urayan kimse, haksz rekabete neden olan yaynn, mesa-
jn ve yaynla ortaya kan maddi durumun ortadan kaldrlmasn, yanl ve
yanltc aklamalarn dzeltilmesini ve gerekli dier tedbirlerin alnmasn
ihtiyati tedbir yoluyla hakimden isteyebilir.
zellikle Trkiyedeki yaynclarn ve servis ile ierik salayclarn dikkat ek-
mek istiyoruz: Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 113. maddesi, ihtiyati ted-
bir yolu ile yasaklama veya durdurma kararna uymayan veya alnm ted-
bire aykr davranan herkes hakknda bir aydan alt aya kadar hapis cezas
koymutur.
b. Kaldrma Davas
Bu dava, mali veya kiilik haklarna ynelmi ve srmekte olan saldrlara kar
alr. Ama, varolan ve devam eden bir saldrnn ortadan kaldrlmas, saldrya son
verilmesidir. Sona ermi saldrnn tekrarlanmas, tehlikesi varsa, bu takdirde sald-
rnn kaldrlmas deil, saldrnn yasaklanmas veya nlenmesi talep edilecektir.
400
31.07.2002 stanbul Asliye 8. Ticaret Mahkemesi Dosya No:2002/1860 D.
306
Bu davann alabilmesi iin, internette yaplan yayn veya iletilen mesajlar-
daki saldrnn haksz olmas yeterlidir. Ayrca saldrgann kusurlu olmas gerek-
mez. Dava iin saldr dolaysyla bir zararn domas da gerekmez. Bir zarar ol-
masa da, salt haksz saldrnn varl karsnda bu dava alabilir. Fakat, saldr
dolaysyla bir zarar domusa, davac saldrnn kaldrlmasndan baka maddi ve
manevi tazminatla zararn giderilmesini isteyebilir. Eer, saldr kaldrldktan sonra
zarar ortaya kmsa, bu zararn giderilmesi ayr bir tazminat davasyla istenir
401
.
Bu konudaki aadaki karar ilgi ekicidir
402
.
Dava, basn yoluyla kiilik haklarnn saldrya uramasndan doan ma-
nevi tazminat ve haberin internetteki yaynnn da durdurulmas istemlerine ilikin-
dir. Mahkemece manevi tazminat istemi ksmen kabul edilmi ve ayrca haberin
internetteki yaynnn durdurulmasna da hkmedilmitir. nternetteki yaynlar ne-
deniyle yaplacak ilem konusunda henz yasal bir dzenleme bulunmamaktadr.
Halbuki, mahkeme kararlarnn balayc sonucunun gerekleebilmesi iin, kara-
rn infaz edilebilir olmas ve bylece yaptrmnn da uygulanmas gerekmektedir.
u aamada, internette yaplan bir yaynn gnderilenler de dahil olmak zere in-
ternetten karlmas veya yaynn durdurulmas konusunda bir yasal dzenleme
bulunmamaktadr. Bu bakmdan verilecek kararn infaz edilebilme ve sonusuz
kalma olgusu tartlabilecek bir durum arz etmektedir. Bu da yarg kararnn et-
kisiz kalmasn ve bylece tartlabilir hale gelmesi sonucunu dourabilir. Bu ne-
denle buna ilikin istemin reddine karar verilmesi gerekirken, bunun yerine yazl
olduu zere kabul karar verilmi olmas bozmay gerektirmitir.
Yargtay kararndaki haberin internetteki yaynnn durdurulmas hakkndaki
yoruma katlmak mmkn deil. Eer haber internette kalmaya devam ederse,
her okunmada bu haber ilgiliye yeni zararlar verecektir. Kararn infaz da sorun
deildir. Bizce, icra dairesi vastasyla karar kolaylkla uygulanabilir. Bu nedenle
karar yanltr. Bu karar deerlendiren Cevat zel, bu karar dorultusunda ge-
rek Ceza Hukuku ve gerekse Medeni Hukuk alannda internetteki yaynlara ya-
sak getirilmesi ve yayn durdurma gibi tedbirlerin uygulanmas mmkn deildir
diye dnmektedir.
403
Bu yoruma katlamyoruz. Bizce bu kararda tek problem ye-
rel mahkemenin karar verirken yayn durdurmay Basn Kanununun Ek Madde
1/1 hkmne dayandrmasdr. Basn Kanunu sadece baslm eserler hakknda
uygulanacandan yasal dayana yanltr. Kanaatimizce Yargtayn bu kararna
ramen; yukardaki 1.Yasaklama ve nleme Davas blmndeki ihtiyati tedbir
yoluyla veya Medeni Kanunun 24 ve 25. maddelerine dayanarak verilen internet
yaynnn durdurulmas gibi kararlar hukuka uygundur.
401
Aydn Zevkliler, s.455.
402
Yargtay 4. H.D. 08.02.2001 Tarih E.2001/755 K.2001/1157
403
Cevat zel, Ceza Hukuku Asndan Yayn Yasa Tedbiri, www.hukukcu.com, stan-
bul, 2002, s.5.
Biliim Hukuku
307
Nitekim, kamuoyunca Adnan Hoca olarak bilinen Adnan Oktar isimli ahsn, kii-
lik haklarna saldr olduu gerekesiyle Silivri I. Asliye Hukuk Mahkemesine at
davada Mahkeme, www.gazetevatan.com adresine eriimi engellemitir. Oktarn
avukatlarnca yaplan bavurunun gerekesinde anlan gazetenin internet yay-
nnda yer alan bir haberin okuyucu yorumlar blmnde Oktar ve cemaati ile
ilgili olumsuz ifadelerin yer ald ok sayda yorumun yaynland belirtiliyordu.
Ancak, burada yanl bulduumuz husus, anlan haber ve yorumlara eriimin en-
gellenmesi yerine topyekun yayn organnn sz konusu internet sitesine eriimin
engellenmesidir. Bu durum ne yazk ki yazl ve grsel-iitsel basndan farkl ola-
rak internet ortamna ynelik ok daha fazla cezalandrc bir eilimin domasna
ve yerlemesine yer aacaktr
404
.
Bir yayn veya mesaj ile, birden fazla kiiye saldrlrsa, saldrya urayanlar-
dan her biri, dierlerinden bamsz olarak saldrnn durdurulmasn dava edebi-
lir. Bu dava sonucunda saldr durdurulursa, bundan dierleri de yararlanr. Buna
karlk, madurlardan birisinin at davay kaybetmesi dierlerinin dava hakla-
rn etkilemez. Eer saldrgan birden fazla ise -ki internette ierik ve servis sala-
yclarla, siteyi yaratan ve yaynlayan kiiler vs. gibi birka kii birden sorumludur-
dava ilerinden birine, bir kana veya hepsine alabilir.
nternetteki reklamlar veya irketler ile onlarn rnleri hakkndaki haber ve
yorumlar iin bu kural ok nemli. Kanunun 58. maddesine gre; haksz reka-
bet yznden mterileri, kredisi, mesleki itibar, ticari iletmesi, veya dier eko-
nomik karlar bakmndan zarar gren veya byle bir tehlikeye den kimse;
haksz rekabetin sonularnn ortadan kaldrlmas, yanl ve yanltc aklama-
larn dzeltilmesini isteyebilir. Yine Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda bu ynde
dzenlemeler bulunmaktadr. Kanunun 67. maddesine gre; internette kulla-
nlan eser, veri taban veya ierii haksz yere deitirilmise, yazarn ad ko-
yulmamsa; eser sahibi, yaynn durdurulmasn, masraf saldrgana ait olmak
zere hakszln gazete, dergi, radyo ve televizyonda ilan edilmesini ve dzel-
tilmesini talep edebilir.
Saldrnn kaldrlmas davasnda hakim, davaly saldrya son vermeye mah-
kum edecektir. Kararda aksi davrann hapisle cezalandrlaca da belirtilebilir.
Daval kesinleen bu karara uymayabilir. O zaman, kararn uygulanmas iin ic-
raya konulmas ve cra flas Kanununun 343. maddesi uyarnca hapisle zorlan-
mas bir dier yoldur.
405
404
Bkz. Radikal Gazetesi, 16 Ekim 2008. sf.7., Bu babdan olmak zere, istatistiklere gre
lkemizde Austos-Ekim 2008 tarihleri arasnda 612si TB, 241i mahkemeler yoluyla
toplam 813 internet sitesine eriim engellenmitir. Bunlarn bir ksm geici engelleme,
bir ksm srekli engelleme olarak gereklemitir. Bkz. Hrriyet Gazetesi, 18 Ekim
2008, sf.24.
405
Kemal Ouzman, s.25-26.
308
c. Tespit Davas
Tespit ya da saptama davas, haksz bir yaynn ve aklamann yaplm, ya-
plmakta ya da yaplacak olduunu belirleme amacyla alr. Bu davayla sadece,
hukuka aykr bir saldrnn saptanmas istenir. Hakim sadece A sitesindeki Ahmet
Kalkan hakknda yazlan haber gereklere aykrdr diye yazar. Ayrca bu kararn
yayn organlarnda ilan edilmesi de istenebilir.
Bu dava, Medeni Kanunun 25. maddesi ile kabul edilmitir. Ayrca fikir ve sa-
nat eserlerine internette yaplan tecavzlere ilikin olarak da bu dava alabilir. Ek
olarak, reklamlar veya ekonomik haberler yoluyla bir irket ya da rn hakknda
haksz rekabet yaplmasnda da bu dava alabilir.
Mahkeme kararnn yayn veya ilannn hangi yayn organlarnda, nasl ger-
ekletirilecei ve masraflarn kime ait olaca da kararda belirtilmelidir. Daval taz-
minatla sorumlu tutulabiliyorsa (kusurlu ise veya bir kusursuz sorumluluk sebebi
varsa) yayn veya bildirimin masraflar davalya ykletilmelidir. Haksz yaynn et-
kisinin ortadan kaldrlmas, ancak saldrnn yapld kitle iletiim aracnda yapla-
cak yaynla mmkn olacaksa ve daval bu kitle iletiim aracnda yaynlama yetki-
sine sahip bir kii ise; hakimin, bu yayn yapmaya davaly mahkum edebileceini
kabul etmek amaca uygun der. Byle bir karara uyulmamas halinde cra flas
Kanununun 343. maddesi uyarnca hapisle zorlama imkan da sz konusu olur.
406

Esasen, bu davann uygulamada ok nemi yoktur. nk kiilik hakkna yap-
lan saldrya ynelik olarak alan teki davalarda, az ok bir tespit ksm bulunmak-
tadr. nleme, kaldrma ve tazminat davalarnda, yargcn her eyden nce haksz
bir saldrnn bulunup bulunmadn saptamas gerekir ki, maddi veya manevi taz-
minat versin, saldry yasaklasn. Bu davann sonucu, ayn anda verilecek kara-
rn ilan ya da nc kiilere bildirilmesi isteini ieriyorsa ie yarayabilecektir
407
.
d. Maddi Tazminat Davas
Maddi tazminat davas, internetteki bir ierikte bulunan bilgi, aklama veya ha-
ber sonucu ortaya kan parayla llebilir zarar giderme amac gder.
Kanun, bu davann artlar olarak, kiilik deerine kar haksz bir saldr bu-
lunmasn, saldrda bulunann kusurlu olmasn, saldr dolaysyla parayla l-
406
Kemal Ouzman, s.25-26.
407
Dnyann en popler sosyal paylam sitesi Facebookta A. K. adl kullancnn kendi-
sine hakaret ettiini iddia eden Av. N. T. A.; K.n gazeteye ilan verip kendisinden zr
dilemesini salad.Trkiyede bir ilk olan bu durum, Akif Korkmaz adl kiinin Taraf gaze-
tesine verdii ilanla ortaya kt.K. gazete ilannda, Facebook isimli internet sitesi arac-
lyla hakaret etmek suretiyle kiilik haklarn ihlal ettiim Av. N. T. A.den zr dilerim
dedi.Daha nce Trkiyede internetyoluyla ilenmi hakaret sularnda byle bir yapt-
rm uygulanmamt. http://www.ntvmsnbc.com/id/25086314/ (25.04.2010).
Biliim Hukuku
309
lebilir bir zarar domasn; zararla saldr arasnda sebep sonu ilikisi kurul-
masn gerekli grmektedir.
Bu artlaryla maddi tazminat davas, saldrnn kaldrlmas ve yasaklanmas
davasndan ve hatta manevi tazminat davasndan farkldr. nk o davalarda
kusur ve ayrca saldrnn kaldrlmas ve nlenmesi davalarnda da zarar aran-
maz. Maddi tazminat davasnn alabilmesi iin, ortada bir parasal zararn bulun-
mas gerektiinden, zararn giderilmesi de ancak parayla yaplabilir. Para dnda
bir maddi tazminat, maddi haklar ynnden dnlemez.
Maddi tazminat davasndaki zarar yle rnekleyebiliriz. Kiinin maddi, be-
densel haklarna yaplan saldr sebebiyle harcad tedavi giderleri, yapaca
szlemelerin iptali nedeniyle parasal kayplar, mesleki olarak ktlenme sebe-
biyle mterilerin azalmas, rnn ve maln ktlenmesi sebebiyle satn azal-
mas sonucu kr kayb.
retide, tazminat davasnda istenecek maddi zarar; ncelikle fiili zarar ve
mahrum kalnan kr diye iki tre ayrlr.
Fiili zarar; hukuka aykr yayna muhatap olan kiinin aklama sonucu mal ve
para varlnn aktifinde olan azalma veya pasifindeki oalmadr. Zarar grenin
malvarlnn, zarar veren olaydan nceki ve sonraki durumu arasndaki ky-
met fark fiili zarar oluturur. nternet zerinden saldrya urayann bizzat al-
d baz tedbirler nedeniyle yapt masraflar da bunlar arasnda saylabilir. Yayn
yoluyla oluan maddi zarar, daha ok saldrya urayan kiinin kar kayb veya
yoksun kalnan kr eklinde ortaya kabilir. Burada olas servet kayb eklinde
bir zarar sz konusudur. rnein, haksz ve maksatl bir eletiri iletilmesi nede-
niyle yapmcnn eletirilen mzisyenle olan anlamasn iptal etmesi, bir banka
veya otomobil irketinin ilerinin iyi gitmediine ilikin aklama nedeniyle banka
aktifinde gerileme olmas szlemelerin iptal edilmesi ve iletmenin iflas etmesi,
bir tccarn gerek d bir haberle iflas ettiini ya da kt mallar sattna dair id-
dialar nedeniyle mterilerini kaybetmesi, bir iadamnn senet veya ek bedelini
dememesi nedeniyle protesto edildiine ilikin gerek d bir yayn sonucu ban-
kalar tarafndan kredisinin kesilmesi, bu nedenle baka firmalarn siparilerini iptal
etmeleri, ona mal teslim etmemeleri nedeniyle satlarnn durmas, bir doktorun
cinsel bir hastal bulunduuna ilikin gerek d bir aklama sonucu mterile-
rini kaybetmesi nedeniyle uranlan kr kayb gibi.
408
Bu rneklerdeki zarar; fatura, bilano, yazl szleme gibi belgelerle veya ahit
beyanlaryla ispatlanabiliyorsa dava yolu ile kar taraftan para alnr. Tm maddi
tazminat davalarnda zarar ve miktarn ispat davacya der. Ancak, yoksun
kalnan kr eklindeki zararlarda, zarar miktarn kesin ispat ou zaman
408
Ahmet Klolu, s. 225-226.
310
zordur. Bu nedenle, Borlar Kanununun 42. maddesine gre, zararn ger-
ek miktarn belirlemek mmkn deilse, hkim olaylarn olaan akn ve
zarara urayan tarafn ald tedbirleri dikkate alarak, adalete uygun tazmi-
nat miktarn kararlatrr.
Yok, zarar gerek deil ya da deliller zayfsa, o zaman aadaki mahkeme ka-
rarnda olduu gibi tazminat istei reddedilir. Bu karar bir gazete hakknda ise de
internetteki yayn ve mesajlar asndan uygulanabilir.
Davac manevi tazminattan ayr olarak, davalya ait gazetede yaplan yayn ne-
deniyle nc kiiyle yapt i szlemesinin bozulduunu ileri srerek, 30.000.000
lira maddi tazminat istemitir.
Davac, ..yayndan bir gn nce svirede bulunan bir Trk firmasyla, yabanc
kaynaklardan 3.750.000 svire Frang kredi temin etmek zere bir szleme yap-
mtr. Bu yayndan hemen sonra, szlemenin taraf olan kurulu (... davacnn
yaynla ortaya kan kiiliini deerlendirerek) tek tarafl olarak szlemeyi boz-
mutur. Bu szlemeye gre davac, ad geen kurulua, milletleraras i yapan
kurululardan kredi temin ettii takdirde irketin kurucu hisselerinden % 7.5unu
bedelsiz olarak alaca gibi, ayda huzur hakk olarak 5.000 svire Frangna da
hak kazanacaktr.
Grlyor ki, davacnn talep ettii maddi tazminat, kar yoksunluu zararndan
kaynaklanmaktadr. Bu tr zararlarda, mal varlnda zarar verici eylemden n-
ceki durumla sonraki durum arasnda bir deiiklik yoktur; fakat zarar verici
olay gereklemeseydi, mal varlnda bir oalma meydana gelecei ileri
srlr. Bu nedenle kar yoksunluu, genellikle varsaymlardan kaynaklanan bir
hesaba dayanr. Burada, kiinin mal varlnda gelecekteki oalma ihtimali gz
nnde bulundurulmak suretiyle bir sonuca varlr.
Hkim kazan yoksunluunu deerlendirirken kanaat baheden olgulara da-
yanmak zorundadr. Byle gl kant ve olgular bulunmadan iki kii arasnda ya-
plan bir szlemeye dayanlarak kazan yoksunluunun gerekletiinin kabul
olana dnlmemelidir. Davacnn sviredeki bir Trk firmasyla szleme yap-
t (kredi temin edilmesi yolunda ) tartmaszdr. Ne ver ki, bu szlemenin gerei
olarak ve davacnn katksyla kredinin temin edilebilecei yolunda kanaat bahe-
den kantlar ve olgular gsterilmemitir. Davacnn, baz firmalara daha nce kredi
temin etmi olmas, yeterli delil olarak kabul edilemez. Kald ki kredi temin szle-
mesi olaydan bir gn nce imzalanm ve yayndan ok ksa bir sre sonra bo-
zulmutur. Ortada ne krediyi verecek kurulu mevcuttur ve ne de bu yolda byle
kurulularla sonucu byk ihtimalle olumlu ciddi bitecek grmeler mevcuttur; bu
yolda inandrc kantlar gsterilmemitir.
409
409
Yar.4.H.D. 8.5.1986 E.2008/K.3998.
Biliim Hukuku
311
Bu tr davalarda, tazminata karar verilmesi iin, hakim, yukarda belirttiimiz
koullarn olayda bulunup bulunmadn aratrr. Koullar varsa, maddi tazminat
denmesine karar verir. Hakim maddi tazminat tutarnn ne kadar olacan da ge-
reinde uzman bilirkiilerden faydalanarak belirler.
Maddi tazminat olarak fiili zarar ve kr kaybnn yannda, internet yayncla-
rndan ya da bir forum sayfasndaki yazs veya e-mail mesaj ile saldrda bulu-
nan kiilerden istenecek baka zarar ve tazminat trleri de var. Bunlarn ilki,
Medeni Kanunun 25. maddesine gre, vekaletsiz i grme hkmleri uya-
rnca saldr dolaysyla elde edilen kazann istenmesidir. Eer, zarara u-
rayann elde edebilecei bir kazanc yalan, yanl veya abartlm yayn veya ha-
ber ya da mesaj sayesinde site sahibi ve yaync ya da saldry yapan kii elde
etmise, onun mahrum kald bu kazan, maddi zarar kapsamna girer. Sorum-
luluk artlar varsa bu dava ile istenir. Tersinden kulamz gsterirsek; hakknda
yayn yaplan kiinin elde edemeyecei bir kazanc, yaync site sahibi veya sal-
drgan tecavz sayesinde elde etmi ise, mesela hiti ve reytingi frlamsa bunun
sonucu reklam almsa, ortada ispatlanabilir bir zarar olmadndan maddi tazmi-
nat davas alamayaca sylenebilir. Fakat bana gre, Borlar Kanununun 414.
maddesi uyarnca; yayna konu olan, sanki bir i yaplm gibi saldrgan yayndan
elde edilen gelirlere ilikin paralar isteyebilir.
Bir baka maddi tazminat, vekaletsiz i szlemesine ok benzeyen se-
bepsiz zenginlemeye dayanan tazminattr. Bu tazminat tr, Medeni Kanunun
24. ve 25. maddelerinde yoktur. Burada, yaynla saldrma sonucu, zarar verenin
malvarlnda, zarar grenin aleyhine bir oalma olmusa, (bu yzden oluan
zenginleme hakl bir nedene dayanmadndan) iadesi istenmektedir. Bu dava-
nn alabilmesi iin internet yoluyla aklamada bulunan veya bu yayna sebep
olan kiilerin haksz olarak zenginlemesi gerekir. Ancak, kar art da vardr.
Yani ayn yaynla saldrya urayan kii ise fakirlemelidir. Bir tarafn zengin-
lemesi ile dier kiinin fakirlemesi arasndaki oran bu tazminatn mik-
tarn belirler. Ve yayn ya da internetteki mesaj ile, bunlar arasnda bir sebep
sonu ilikisi bulunmaldr. Bu davann yasal dayana Borlar Kanununun 61.
maddesidir. Ancak bu para uranlan zararn karl olduundan Kanunun 63.
maddesindeki snrlama, yani borlunun elinde ne geriye kalmsa onun iadesi
kural burada uygulanmaz.
410
e. Manevi Tazminat Davas
Manevi haklar; internet yaynlar veya mesajlar yoluyla saldrya ve zarara u-
rayan kii, urad manevi zarar azaltmak iin Medeni Kanunun 25. maddesi ve
Borlar Kanununun 49. maddesinde ifade olunan manevi tazminat davasn aa-
bilir. Manevi zarar daha ok kiinin manevi aclar duyma, ar bir ruhsal sarsnt ge-
410
Bilal Kartal, s.128.
312
irme, yaama sevincini yitirme, toplum iine kamayacak derecede utan duyma
gibi farkl ekillerde karmza kar.
Manevi tazminatn amac, yayn veya mesaj yoluyla saldrdan doan manevi
zararn giderilmesi ve kiiye kendisini iyi hissettirmektir.
Manevi tazminat olarak denecek parann tutarn, takdir yetkisine dayanarak
yarg belirler. Yarg miktardan nce, gerekten bir manevi zarar doup do-
madn, ikinci olarak da bu manevi zararn, manevi tazminat demeyi gerek-
tirip gerektirmedii belirler. Yarg manevi tazminat denmesi gerektiine karar
verdikten sonra, denecek para tutarlarn belirliyor. Bu ii yaparken de, olaydaki
tm etkenleri gz nnde tutmaldr. Yukardaki llerin yannda, Yarg ma-
nevi tazminat miktarn belirlerken; saldrya urayan kiisel deerin nemini
ve eidini, saldrnn arlk derecesini, srekliliini ve evreye yaylma ola-
sln, saldrya urayan kiinin toplumdaki yerini ve nemini, yan, cinsi-
yetini, parasal durumunu, kendisinin de saldrya yol ap amadn, kar-
lkl kusurun bulunup bulunmadn, ayrca saldrgann da toplum iindeki
yerini, parasal ve kiisel durumunu gz nnde bulundurmaldr.
411
Bu sylenenler Kanunda, hkim; manevi tazminatn miktarn tayin eder-
ken, taraflarn sfatn, igal ettikleri makam ve dier sosyal ve ekonomik du-
rumlarn da dikkate alr ekliyle genel olarak dzenlenmitir. Bu etkenleri gz
nnde tutarak olayn zelliine gre, yarg tazminat tutarn dk ya da yk-
sek belirleyebilir.
Yeni bir lt olarak, Medeni Kanunun 25. maddesindeki maddi tazminatlar iin
yukarda genie akladmz, vekaletsiz i grme uyarnca saldr dolaysyla
elde edilen kazancn devri kuraln kullanmak mmkndr. Medeni Kanundaki,
kazancn devri kural sadece maddi tazminat iin deil, ayn zamanda manevi
tazminat iin de getirilmitir.
Tazminat tutar her olayda ayr ayr belirlenecektir. Bu konuda bir rnek karar
yledir:
412

Kiilik haklar hukuka aykr olarak saldrya urayan kimse manevi tazminata
hkmedilmesini isteyebilir. Hkim manevi tazminatn miktarn tayin ederken sal-
dr tekil eden eylem ve olayn zellii yannda taraflarn kusur orann, sfatn,
igal ettikleri makam ve dier sosyal ve ekonomik durumlarn da dikkate alma-
ldr. Miktarn belirlenmesinde her olaya gre deiebilecek zel hal ve artlarn
bulunaca da gzetilerek takdir hakkn etkileyecek nedenleri karar yerinde ob-
jektif olarak gstermelidir. nk kanunun takdir hakk verdii hususlarda hkimin
411
Aydn Zevkliler, s. 466.
412
Yargtay 4. Hukuk Dairesi 25.1.2005 Tarih E. 2004/6659, K. 2005/292.
Biliim Hukuku
313
hak ve nasfetle hkm verecei Medeni Kanunun 4. maddesinde belirtilmitir.
Hkmedilecek bu para, zarara urayanda manevi huzuru dourmay gerekleti-
recek tazminata benzer bir fonksiyonu olan zgn bir nitelik tar. Bir ceza olma-
d gibi mamelek hukukuna ilikin zararn karlanmasn da ama edinmemi-
tir. O halde bu tazminatn snr onun amacna gre belirlenmelidir. Takdir edilecek
miktar, mevcut halde elde edilmek istenilen tatmin duygusunun etkisine ulamak
iin gerekli olan kadar olmaldr.
Davaya konu edilen yaynlarda, davacnn K Sulama Birlii Bakanlna sei-
len kiinin sabkal biri olmasna ramen seimini onaylad yazldr. Dosya iinde
mevcut belgelerden; davacnn Vali olarak seim tutanan onaylad ve bylece
Sulama Birlii Bakanlna getirilen kiinin gemite adli sicilde sabkasnn bulun-
duu ve sonradan sabka kaydnn silindii, bu kiinin Sulama Birlii Bakanlna
getirildikten sonra da hakknda zimmet sulamas nedeniyle soruturma alm
olduu bu haliyle internet yaynna konu edilen olayda davacnn tam olarak hakl
olmad anlalmaktadr. u durumda mahkemece istenen tazminat miktarnn ay-
nen hkm altna alnmas yerinde deildir. Mahkemece daha az manevi tazminat
takdir edilerek hkm altna alnmas iin karar bozulmaldr
Alan bu davada mahkeme kararnn yayn da istenebilir. Mahkeme karar
ilannn hangi kitle iletiim aracnda yaplaca yolunda ise, Borlar Kanununda
bir aklk yoktur. Bir internet sitesinde yer alan ve manevi zarara yol aan yay-
nn cezalandrlmasna dair kararn, baka bir kitle iletiim aracnda yaynlanma-
sna da karar verilebilir.
f. Knama ve Kararn Yayn Davas
Knama ve bu kararn yayn davasnn dayana, Borlar Kanununun 49. mad-
desindeki Hkim, bu (manevi) tazminatn denmesi yerine, dier bir tazmin
sureti ikame veya ilave edilebilecei gibi, tecavz knayan bir karar vermekle
yetinebilir ve bu kararn basn yolu ile ilanna da hkmedilir dzenlemesidir.
Burada mahkeme iki yoldan birini seebilir. Ya maddi ve manevi tazminat art
dier bir tazmin ekli karar verir. Ya da maddi ve manevi tazminat vermeyip, k-
nama art kararn bir iletiim organnda ilanna karar verir.
5. Ceza Davalar Ama
nternette ska rastlanan sular, kiilere, kurumlara, irketlere veya onlarn rn-
lerine hakaret ve svme sulardr. Bu sular kimi zaman web sitelerindeki haber-
ler ve verilen bilgiler yoluyla, kimi zamanda konferans, forum, msn, cq gibi soh-
bet ortamlarnda yahut e-mail ile bireysel veya toplu mesajlar yoluyla ilenir. Ancak
bunlardan nce yaynclk blmnde sraladmz Kanunlardaki yayn yasakla-
rna uymama sonucu ilenen ar sular hatrlayalm.
314
Bunlar; Trk bayrana, Devletin dier sembollerine, ulusal renkleri tayan ey-
lere hakaret, Cumhurbakanna hakaret ve svme, Trkle, Cumhuriyete, Tr-
kiye Byk Millet Meclisine, hkmetin manevi varlna, bakanlklara, Devletin
askeri ya da emniyet veya koruma kuvvetleri yahut Yargnn manevi varlna ha-
karet, Trkiye Cumhuriyeti kanunlarna veya Trkiye Byk Millet Meclisi kararla-
rna svme; yabanc devlet bakanna, dost devlet sancak veya armasna, elilere
hakaret, dini ve ruhanilere hakaret, l, cenaze ve kemiklerine hakaret, memura
kar ve yerine getirdii grev dolaysyla veya srasnda hareket ve svme, adli,
idari, siyasi ve askeri bir heyete hakaret ve svme eklinde sralanabilir.
Devleti, dier devletleri ve alan memurlar hedef alan bu sular, ilgili cum-
huriyet savclar tarafndan kendiliinden takip edilmektedir. Verilecek cezalar da
ilgili blmde saymtk. Bu sebeple, bu blmde, ska karlalan hakaret ve
svmeye arlk vereceiz.
Ceza davalarnda en nemli konu yaplan hukuka aykr yaynn veya atlan
mesaj yahut e-postann ispatdr. Bunun iin ncelikle hukuka aykr bir ierik ya
da mesaj ile karlaan kimsenin noter veya mahkemeler yahut savclklar yoluyla
bilgisayar konusunda bir uzman bilirkiiden de yararlanarak delil tespiti yapmas
gerekir. Bu tespit yaptrlmaz ise, savcla ikyet ettikten sonra savclarn i yo-
unluu sebebi ile bu konuyu incelemeleri aylar alacandan ortada su ilendiine
dair delil bulunmayabilir ve hakaret varsa da geen sre iinde bir sr olabilir.
Ayrca suun kimler tarafndan ilendii de nemlidir. Mutlaka su oluturan
aklama ile phelenilen kii arasnda bir iliki olmaldr. ikyet edilen kiinin bu
olay yapt ikyeti tarafndan delillendirilmelidir. Yoksa netice almak mmkn
olmayabilir. Bu konu ile ilgili bir rnek yledir:
Mtekiler vekili 19.06.2002 tarihinde Basavclmza ikyet dilekesi ve-
rerek, mtekilerin eski personeli olan sanklarn ilerinden ayrlmalarndan sonra
mtekilerin internet adreslerine elektronik postalar yollayarak hakaret, iftira, teh-
dit, irket bilgilerini ifa sularn ilediklerini iddia etmi ve bu iddiay teyiden yu-
karda tarihleri yazl olan elektronik posta rneklerini ikayet dilekesine delil ola-
rak eklemitir.
Sanklar Basavclmzca alnan ifadeleri srasnda sz konusu elektronik
postalar kendilerinin gndermediklerini savunmulardr. stanbul Emniyet Mdr-
l ve Interpol aracl ile yaplan aratrma sonucunda elektronik postalarn
ngilteredeki bir internet kafeden gnderildii, servis salayc irket adresinin de
ngilterede olduu, yabanc servis salayc irketin kaytlar bir ay tutup bilahare
imha ettii anlalmtr.
2002 yl Mart ve Mays aylarnda mtekilere gnderilen elektronik postalarn
sanklar tarafndan gnderildiine ilikin mcerret iddiadan baka, sanklar hak-
Biliim Hukuku
315
knda kamu davasnn almasn gerektirir hibir delil bulunmadndan sank-
lar hakknda msnet sulardan dolay amme adna takibata mahal olmadna
CMUK.nun 164-165 maddeleri uyarnca karar verildi.
413

a. Hakaret
Trk Ceza Kanununun erefe Kar Sular bal altndaki blmnde 125.
madde yle dzenlenmitir:
(1) Bir kimseye onur, eref ve saygnln rencide edebilecek nitelikte somut bir
fiil veya olgu isnat eden (...) veya svmek suretiyle bir kimsenin onur, eref ve
saygnlna saldran kii, aydan iki yla kadar hapis veya adli para cezas
ile cezalandrlr. Madurun gyabnda hakaretin cezalandrlabilmesi iin fiilin
en az kiiyle ihtilat ederek ilenmesi gerekir.
(2) Fiilin, maduru muhatap alan sesli, yazl veya grntl bir iletiyle ilenmesi
halinde, yukardaki fkrada belirtilen cezaya hkmolunur.
(3) Hakaret suunun;
a) Kamu grevlisine kar grevinden dolay,
b) Dini, siyasi, sosyal, felsefi inan, dnce ve kanaatlerini aklamasndan,
deitirmesinden, yaymaya almasndan, mensup olduu dinin emir ve
yasaklarna uygun davranmasndan dolay,
c) Kiinin mensup bulunduu dine gre kutsal saylan deerlerden bahisle,
lenmesi halinde, cezann alt snr bir yldan az olamaz.
(4) Hakaretin alenen ilenmesi halinde ceza altda biri orannda artrlr.
(5) Kurul hlinde alan kamu grevlilerine, grevlerinden dolay hakaret edilmesi
hlinde su, kurulu oluturan yelere kar ilenmi saylr. Ancak, bu durumda
zincirleme sua ilikin madde hkmleri uygulanr.
2004 ylna kadar hakaret ve svme Ceza Kanununda ayr ayr maddelerde
ve ayr ayr sular eklinde dzenlenmiti. 2004 ylnda yeni Trk Ceza Kanunu
ile her ikisi birletirildi ve aradaki dzenleme ve ceza fark kaldrld. Hakaret, bir
kimseye bir fiil veya olgu isnat etmek olarak tanmlanabilir. Yani sen unu yap-
tn iin ylesin gibi. Svmede ise bir fiil veya olguya dayanlmadan kfr edil-
mesi sz konusudur. imdiki 125. maddenin ierisinde bu ayrm kartrlm ve
her iki eylem hakaret olarak dzenlenmitir.
imdi hakaret suuna bir rnek verelim...
stanbul niversitesi Rektr olan mteki tarafndan ... Basavclmza ve-
rilen ikayet dilekesi ve ekleri ile internet ortamnda sann bir web sahifesi d-
413
21.08.2002 stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu Say Hazrlk: 2002/35568
Bro No:2002/1441 Karar : 2002/.. Takipsizlik Karar.
316
zenledii, internet adresinin A& BB Rice Inc (Olaylar-DOM) 1033 Bay street, Suite
209 Toronto, On M5S 3A5, Domain Name: OLAYLAR.COM, Fatura irtibat ola-
rak B.Ali (AB16389) admin & ABBRICE.COM, e-mail adresinin e-posta: pbilgen@
olaylar.com olarak gsterildii, 14 Kasm 1999 tarihinde balayan ve bu tarihi takip
eden dier gnlerde de devam edilen yayn srasnda mtekiden bahisle Rektr
Prof. Dr. K.A.nun, bu yeni hrszlk usulnn mucidi olduu, arkadann kasasn-
daki paray kendisinin almad ancak bir baka arkadann kasasna aktard,
sahte fatura ve sahte davetli listeleri ile stanbul niversitesi Katma Btesin-
den toplam 14.000.000.000. Trk Lirasnn alnd, ... tarihlerini tayan bu sahte
faturalarla Rektr Prof. Dr. K.A.nun sras ile szde 1425 kiilik, 1375 kiilik, 1305
kiilik ziyafetler vermi gzkt, yenilmemi yemek iin tanzim edilen faturann
sahte, denen parann alnm olduu szlerine yer verilmesi sureti ile maddei
mahsusa hakaret edildii iddia edilmi, bu iddiay teyit eden belgeler ve bu arada
internetteki web sahifesi metinleri ve yaplan demelerin yasaya ve usulne uy-
gun olduuna dair evraklar ibraz edilmitir.
Web sahifesinin sank tarafndan dzenlendii hususu fatura irtibatnda B.A.,
e-mail adresinde pbilgen szcklerinin bulunmasndan ak olarak anlalmaktadr.
stanbul niversitesi Rektr olan mtekinin, dzenlenmemi yemekler iin
demeler yaplmas iin sahte faturalar dzenlettii veya dzenleyenlere gz yum-
duu, 3 ayr fatura muhteviyat olan ceman 14.000.000.000. lira tutarndaki para-
nn usulsz olarak denmesini salad, buna gz yumduu eklindeki isnatlar
dnda bu isnatlardan hareketle yeni hrszlk usulnn mucidi olduunun sylen-
mesi mtekiye sfat ve hizmetinden dolay maddei mahsusa tayini sureti ile haka-
ret tekil eder. Halkn hakaret ve husumetine maruz brakc bu isnatlarn internet
ortamnda yaplmas, internetin Trk Ceza Kanununun 480. maddesinin 4. fkra-
snda zikredilen neir vastas olarak deerlendirilmesini ve tertip edilecek ceza-
nn bu fkra uyarnca arttrlmasn da gerektirir.
Sann mahkemenizde durumann yaplarak fiil ve eylemine uyan ve yuka-
rda gsterilen Trk Ceza Kanununun ilgili maddeleri uyarnca tecziyesine karar
verilmesi kamu adna iddia olunur.
414

Ayrca bir meslei yapanlara baka bir meslek yaktrmak, mesela bir opera-
tre kasap, bir avukata nalbant, yamru yumru bir dolmu khyasna artist demek
de onlarn mesleki onuruna hakarettir.
Hakaret suunun manevi unsuru, kasttr. Kast, yayncnn hakaret olacan
dnd bir sz ya da grnty bile bile yaynlamasdr. Hakaret kastnn bu-
lunup bulunmadn hkim, hakaret oluturan yaynn zelliine, ilendii yere,
414
10.03.2000 stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu ddianame Say: Hazrlk:1999/74776
Basn Mv: 1999/433 Esas :2000/7923 ddia: 2000/99.
Biliim Hukuku
317
zamanna ve artlarna gre takdir eder. Bu nedenle eletiri, bilgi verme, knama,
savunma, anlatma, aka ve karlk verme amac ile sunulan ierik veya aklama
hakaret oluturmaz.
Politik eletiri, zellikle seimler srasnda ve adaylarn kiilikleri hakknda ken-
disini gsterir. Demokratik bir rejimde yasama veya yrtme organlarna seilecek
kiilerin yeterli ve yetenekli olmas gerekir. Byle bir ortamda, hakaret amac ol-
makszn, adaylarn kiilikleri zerinde tartmalarn yaplmas, herkesin aday hak-
kndaki dncesini serbeste aklamas, bu rejimin temel gereklerinden olduu
gibi, dnceyi aklama zgrl de byle bir tartmay gerekli klar. Yine l-
l, gerek, gncel ve kamuya yararl olmas artyla.
Politik veya ynetim grevinde bulunanlarn eletirilmesi esnasnda Savcln l-
y kardlar diyerek hakaret suu kapsamnda dava at bir rnek yledir:
... sanklardan V. B.nin sorumlu mdr olduu Y. Hayat isimli mevkutenin in-
ternet ortamnda yaynlanan 70. saysndan yazc marifeti ile alnm metinler ile
Yeni Hayat isimli mevkutenin Austos 2000 tarihli 70. saysnn 13-29. Sayfalar
arasnda yer alan Dr. Necip .... tarafndan kaleme alnan Etki Ajanlar - Nfus Ca-
suslar ve Fethullahlar Raporu ana balkl yaz incelendi.
Y. Hayat isimli mevkutede ve bu mevkutenin internet ortamndaki sayfasnda
yer alan Etki Ajanlar-Nfus Casuslar ve Fethullahlar Raporu balkl yazda;
Emniyette ve mlki kadrolarda Fethullahlara kar terfi ve taltiften baka-MGK
zorlamas sonucu birka ilem hari kayda deer hibir operasyon yapmayan,
eriat hibir ekilde birinci tehlike olarak kabul etmeyen, sadece 28 ubat karar-
larna katlyor gibi grnen (dini btn imajl) bir ileri Bakannn bu cemaatle
gemiine ynelik kamuoyundaki pheleri gidermesi beklenemezdi. Nitekim de
yle oldu szlerine,
Ayn ekilde hem mevkute ve hem de mevkutenin internet ortamndaki say-
fasnda yer alan Trkiyedeki Etki Ajan Borsas: Fethullahlar... alt balkl ya-
zda; getiimiz yln sonunda Fethullah kadrolamaya kar dikkat eken
Ankara Emniyet Mdrlnn nl raporuna katkda bulunan emniyetilerin
tamam dahil 38 kiiye eitli disiplin cezalar verilirken, aralarnda hi Fethul-
lah bulunmamas olduka dikkat ekiciydi. Oysa telekulak olaynn gerek fa-
illerinin Fethullahlar olduunu duymayan kalmamt. Hatta A. . ile E. Ak
arasndaki telefon grmesinin kasetlerinin, keza ... Yiit ile kurmay istihbara-
tna muadil ve alternatif bir sivil istihbarat rgt kurma abalarnm hzlandr-
d kaydedilmiti. Bu duyumlarn zerine gidildi mi? Kim gidecekti? Babakan
m, yoksa yardmclar m, yoksa ileri Bakan m? Yoksa diyorsunuz, mta-
reke stanbulunun ibirliki Osmanl devlet adamlarnn ruhlar Ankarada m do-
lamakta?.. szlerine,
318
Sadece mevkutenin internet ortamndaki sayfasnda Politik ve Brokratik Plat-
formdaki Savam alt bal ile yaynlanan, Dr. Necip ... tarafndan yazlan ya-
zda; eriatlara taviz vermeyeceini her frsatta tekrarlayan ileri Bakan artk
kesinlikle gven vermiyor. ... Bu geveklik ve kokuma sadece ilerinde mi?
szlerine yer verilmesi sureti ile ileri Bakanlnn yayn yoluyla tahkir ve tezyif
edildii kanaatine varlmtr.
Trk Ceza Kanunu 160/2. maddesi hkmleri uyarnca Adalet Bakanlnn
27.04.2001 tarihli (OLUR)lar alnmtr. Sanklarn mahkemenizde 5680 Sayl
Kanunun 39. maddesi uyarnca durumalarnn yaplarak fiil ve eylemlerine uyan
ve yukarda gsterilen kanunun ilgili maddeleri uyarnca tecziyelerin karar veril-
mesi kamu adna iddia olunur.
415

Biraz da Trk Ceza Kanunu 125. maddenin banda belirtilen svme suundan
bahsetmekte yarar olacaktr. nternette, bir zellikten sz edilse; mesela, iken-
ceci, korkak, alak, serseri, homoseksel, esrarke, fahie, ay dense,
bunlar birer kt huy veya zellii belirtmeleri sebebiyle, svme suunu oluturur-
lar. Ayrca, sylenen sz ilgilinin bedeni bir arzasna da ilikin olabilir. Bir kimse
hakknda a, topal, kambur, sarsak, kel demek veya ruhi ve bedeni bir
hastalk yklemek yahut gerek d olarak belirli bir din veya rkn yesi olarak
aklamak da svmedir. Bunun gibi, saldrya urayan kiiye bir olay yneltilmekle
beraber, bunu aklayacak tamamlayc unsurlar belirtilmemise, yine svme sz
konusu olur. Mesela bir kimse hakknda katil, hrsz, dolandrc gibi szlerin
sylenmesi halinde, her ne kadar ortada yasad bir davranla sulamak varsa
da, bu davran, unu ldrdn, urada, unun parasn aldn gibi belirli ve zel
olmad iin svmedir.
Bu anlattmz konuya bir rnek aada verilmitir.. Savclk ikyet zerine
davay szkonusu davay amtr.
Mtekiye ait tercme brosunda yeminli tercman olarak alan sann kendi
istei ile bu i yerinden ayrld, 20 Mays 2002 tarihinde tercme brosunun in-
ternet adresine gnderdii e-mailde Pezo Krt, o dosyay uygun bir tarafna sok,
kendini benden akll m sanyorsun, salak eklinde szlere yer verdii ve bylece
mtekiye kar hakaret ve svme crmn iledii; iddia, ikyet dilekesine ekli
bilgisayar k, sann samimi ikrar gibi delillerden anlalmtr.
Sann mahkemenizde durumasnn yaplarak fiil ve eylemine uyan ve yuka-
rda gsterilen Trk Ceza Kanununun ilgili madde ve fkras uyarnca cezaland-
rlmasna karar verilmesi kamu adna iddia olunur.
416

415
29.05.2001 stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu Basn No:2001/133 Esas
NO:2001/260 ddia No:2001/388 ddianame.
416
22.07.2002 stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu Say: Hazrlk: 2002/31478
Bro No:2002/1204 ddianame
Biliim Hukuku
319
Svmenin ak yahut st kapal yaplabileceini belirtmemiz gerekir. rne-
in, bir kimseye bir para ot gstererek ye demek, bir profesre umu ol-
duunu sylemek, bir futbolcuya top gstererek sen bylesin demek gizlice
svme tekil eder. Bunun gibi, dolandrc m, sapk m, rvet kokusu mu alyo-
rum eklinde soru sormak, phe yneltmek, olumsuz szler sylemek, adam
gln duruma sokacak ekilde kendisiyle alay etmek, kiinin ismini bir maymun
veya kpee takmak ve tm bunlar yaynlamak ve internet yoluyla nc kii-
lere duyurmak svmedir.
Son olarak, resim veya karikatrler vastasyla da hakaret veya svme suu-
nun ilenebileceini belirtelim. Ancak, karikatrlerin, yaynn esas gayelerinden
biri olan eletiri erevesi iinde mi kaldn, yoksa bunu aacak bir nitelikte mi
veya aka m olduunu tespit etmek ncelikle gerekir. aka ya da eletiri snr
ald takdirde bunu retenleri ve yaynclar cezalandrmak gerekir. Burada bir
baka nemli konu; topluma mal olmu, politikac, sanat, artist ve dier nl ki-
ilerin haklarndaki, haber deeri olmayan konularda kendilerine hakaret edilmesi
ve svlmesidir. Yargtay, bu tr yaynlar deerlendirirken, haberin ierii kar-
snda, okurlarn gereksiz merak duygularn doyurmak yerine, bu haberin
halk tarafndan bilinmesinde kamu yarar bulunup bulunmadnn aratrl-
mas gereini vurgulamaktadr.
417

Kanunun 126. maddesine gre; ()hakaret suunun ilenmesinde madu-
run ismi aka belirtilmemi veya isnat st kapal geitirilmi olsa bile, eer ni-
teliinde ve madurun ahsna ynelik bulunduunda duraksanmayacak bir du-
rum varsa, hem ismi belirtilmi ve hem de hakaret aklanm saylr.
127. madde, bir su ileri srldnde bunun ispat ile ilgilidir. Dzenlemeye
gre; isnat edilen ve su oluturan fiilin ispat edilmi olmas halinde kiiye ceza ve-
rilmez. Bu su nedeniyle hakaret edilen hakknda kesinlemi bir mahkumiyet karar
verilmesi halinde, isnat ispatlanm saylr. Bunun dndaki hallerde isnadn ispat
isteminin kabul, ancak isnat olunan fiilin doru olup olmadnn anlalmasnda
kamu yarar bulunmasna veya ikayetinin ispata raz olmasna baldr. spat edil-
mi fiilinden sz edilerek kiiye hakaret edilmesi halinde, cezaya hkmedilir.
Trk Ceza Kanunu 129. maddesinde; hakaret suunun haksz bir fiile tepki ola-
rak ilenmesi halinde, verilecek ceza te birine kadar indirilebilecei gibi, ceza
vermekten de vazgeilebilir. Bu suun, kasten yaralama suuna tepki olarak i-
lenmesi halinde, kiiye ceza verilmez. Hakaret suunun karlkl olarak ilenmesi
halinde, olayn mahiyetine gre, taraflardan her ikisi veya biri hakknda verilecek
ceza te birine kadar indirilebilecei gibi, ceza vermekten de vazgeilebilir d-
zenlemeleri vardr.
417
Cevat zel, s.510-511den naklen, Yar. 4. C.D. 13.3.1991 1991/1005 E. 1991/1660 K.
ve 25.11.1992 1992/6879 E. 1992/ 7326 K.
320
Kanunun 130. maddesi ise, llere yaplan hakareti dzenlemektedir. Buna
gre; bir kimsenin ldkten sonra hatrasna en az kiiyle ihtilat ederek haka-
ret eden kii, aydan iki yla kadar hapis veya adli para cezas ile cezalandr-
lr. Ceza, hakaretin alenen ilenmesi halinde, altda biri orannda artrlr. Bir l-
nn ksmen veya tamamen ceset veya kemiklerini alan veya ceset veya kemikler
hakknda tahkir edici fiillerde bulunan kii, aydan iki yla kadar hapis cezas ile
cezalandrlr.
Trk Ceza Kanunu 131. maddeye gre; kamu grevlisine kar grevinden do-
lay ilenen hari; hakaret suunun soruturulmas ve kovuturulmas, madurun
ikayetine baldr. Madur, ikayet etmeden nce lrse, veya su lm olan ki-
inin hatrasna kar ilenmi ise; lenin ikinci dereceye kadar stsoy ve altsoyu,
e veya kardeleri tarafndan ikayette bulunulabilir.
Hakarete urayann kk veya akl hastas olmas ikayeti olunmasna
engel olmaz.
Bir tzel kiiye, mesela bir dernek veya irkete hakaret edilmesi de olasdr. Bu
kiiler sutan zarar gren kii olarak ikyeti olabilirler ve alacak ceza davasna
katlabilirler. Yksek Mahkeme uygulamas da bu gr benimsemektedir. Fakat
aadaki rnekte grld gibi baz ters kararlar kabilmektedir.
Mteki irket vekili tarafndan 29.05.2001 tarihinde Basavclmza verilen
ikayet dilekesinde; ..... A..nin sahibi veya iletmecisi olduu internet sitesinde
www.arsimed.com isimli internet sayfasnn sorumluluunun S.K.a ait olduu, bu
sayfada mteki aleyhine yayn yapld, mteki irketin (katil) olarak nitelendiril-
dii ve bylece hakaret suunun ilendii iddia edilmitir.
Trk Ceza Kanununun 488. (Yeni Trk Ceza Kanunu 131. madde) madde-
sindeki dzenlemeye gre hakaret suunun takibi ikayetname verilmesine bal
olup, ikayet hakk bulunanlar; hakiki ahslar, adli siyasi, mlki, askeri heyetler, si-
yasi partiler, amme menfaatine hadim cemiyet veya messeselerdir. Anonim ir-
ket statsndeki mteki irketin bu tanmlardan hi birine uymad aktr. Bu
nedenle sanklar hakknda hakaret suundan dolay amme adna takibata mahal
olmadna karar verildi.
418

Peki ne olacak? Tzel kii yaplan hakareti ve ktlemeyi sineye ekip sadece
tazminat davas m aabilecek? Bizce yanl bir karar. Hlbuki bir di macununun
ok kt koktuunu, bir silah satcs irketin ilikilerinden kt kokular geldiini
veya Eski Muharip ve Gaziler Derneinde fuhu yapldn sylerseniz; bu tzel
kiilerin yetkilileri sizi hapislerde srndrr. Tabii ki, yaplan aklama daha evvel
sylediimiz hukuka aykrlk artlarn tayorsa.
418
Bas. Mv.:2001/262 Karar : 2001/150 Takipsizlik Karar.
Biliim Hukuku
321
Bu arada sabka durumu, sosyal seviyesi veya meslei itibariyle kamuoyunca
sulu saylan kiilerin bile, korunmaya layk bir erefi var. Cezaevlerinde yaplan
aratrmalar, adam ldrenlerin, hrszlar genellikle hor grdklerini bize reti-
yor. Byle bir suluya hrsz veya gasp demek, her halde ondaki onur duygu-
sunu yaralar. erefsiz denilen kimselerin dahi korunmaya layk bir onuru var ve
bu alana ynelen saldrnn cezalandrlmas gereklidir. Ancak, hrsza hrsz, katile
katil, genelev kadnna fahie diyen kimse de cezalandrlamaz.
419
b. ftira
nternetteki yazlar veya mesajlar yoluyla ilenebilen bir baka su ise iftiradr.
Trk Ceza Kanununun 267. maddesinde iftira suu yle dzenlenmitir.
(1) Yetkili makamlara ihbar veya ikayette bulunarak ya da basn ve yayn yoluyla,
ilemediini bildii halde, hakknda soruturma ve kovuturma balatl-
masn ya da idari bir yaptrm uygulanmasn salamak iin bir kimseye
hukuka aykr bir fiil isnat eden kii, bir yldan drt yla kadar hapis ce-
(2) Fiilin maddi eser ve delillerini uydurarak iftirada bulunulmas halinde, ceza yar
orannda artrlr.
(3) Yklenen fiili ilemediinden dolay hakknda beraat karar veya kovuturmaya
yer olmadna dair karar verilmi madurun aleyhine olarak bu fiil nedeniyle
gzaltna alma ve tutuklama dnda baka bir koruma tedbiri uygulanmsa,
yukardaki fkralara gre verilecek ceza yar orannda artrlr.
(4) Yklenen fiili ilemediinden dolay hakknda beraat karar veya kovuturmaya
yer olmadna dair karar verilmi olan madurun bu fiil nedeniyle gzaltna
alnmas veya tutuklanmas halinde; iftira eden, ayrca kiiyi hrriyetinden yok-
sun klma suuna ilikin hkmlere gre dolayl fail olarak sorumlu tutulur.
(5) Madurun arlatrlm mebbet hapis veya mebbet hapis cezasna mahku-
miyeti halinde, yirmi yldan otuz yla kadar hapis cezasna; sreli hapis ceza-
sna mahkumiyeti halinde, mahkum olunan cezann te ikisi kadar hapis ce-
zasna hkmolunur.
(6) Madurun mahkum olduu hapis cezasnn infazna balanm ise, beinci fk-
raya gre verilecek ceza yars kadar artrlr.
(7) ftira sonucunda madur hakknda hapis cezas dnda adli veya idari bir yap-
trm uygulanmsa; iftira eden kii, yldan yedi yla kadar hapis cezas ile
cezalandrlr.
(8) ftira suundan dolay dava zamanam, madurun fiili ilemediinin sabit ol-
duu tarihten balar.
419
Sahir Erman, etin zek, Aklamal Basn Kanunu ve lgili Mevzuat, stanbul, 1991,
s.256
322
(9) Basn ve yayn yoluyla ilenen iftira suundan dolay verilen mahkumiyet ka-
rar, ayn veya edeerde basn ve yayn organyla ilan olunur. lan masraf,
hkmlden tahsil edilir.
Basn ve yayn yoluna internet dahildir. Eer internet aklamas dier kiilerin
grebilecei ekilde sunuluyorsa yayn unsuru gereklemitir. nternet aklamas
sonucu yetkili bir makam haberdar olduu an su gerekleir. Yoksa idari veya ce-
zai soruturmann balamas art deildir.
420
zellikle forum, Messenger veya cq sohbetlerinde veya itiraf sitelerinde kii-
ler ounlukla kendi isimlerini gizlemekte veya bakasnn adn kullanmaktadr-
lar. zellikle bakasnn adn kullanma yoluyla su ilediini gizlemede Trk Ceza
Kanunu 268. madde zel bir dzenleme yapmtr. Buna gre; iledii su nede-
niyle kendisi hakknda soruturma ve kovuturma yaplmasn engellemek ama-
cyla, bakasna ait kimlii veya kimlik bilgilerini kullanan kimse, iftira suuna ili-
kin hkmlere gre cezalandrlr.
Eer iftira eden bir aamada piman olmusa Trk Ceza Kanunu 269. mad-
desi buna ilikin u dzenlemeyi yapmtr.
(1) ftira edenin, madur hakknda adli veya idari soruturma balamadan nce, if-
tirasndan dnmesi halinde, hakknda iftira suundan dolay verilecek cezann
bete drd indirilir.
(2) Madur hakknda kovuturma balamadan nce iftiradan dnme halinde, iftira
suundan dolay verilecek cezann drtte indirilir.
(3) Etkin pimanln;
a) Madur hakknda hkmden nce gereklemesi halinde, verilecek ceza-
nn te ikisi,
b) Madurun mahkumiyetinden sonra gereklemesi halinde, verilecek ceza-
nn yars,
c) Hkmolunan cezann infazna balanmas halinde, verilecek cezann te
biri,
indirilebilir.
(4) ftirann konusunu oluturan mnhasran idari yaptrm uygulanmasn gerekti-
ren fiil dolaysyla;
a) dari yaptrma karar verilmeden nce etkin pimanlkta bulunulmas halinde,
verilecek cezann yars,
420
ftira suu hakknda daha geni ve ayrntl bilgi iin Emin Artuk, Ahmet Gken, Caner
Yenidnya, Ceza Hukuku zel Hkmler, Ankara, 2005, s.715 vd.
Biliim Hukuku
323
b) dari yaptrm uygulandktan sonra etkin pimanlkta bulunulmas halinde,
verilecek cezann te biri,
ndirilebilir.
(5) Basn ve yayn yoluyla yaplan iftiradan dolay etkin pimanlk hkmlerinden
yararlanlabilmesi iin, bunun ayn yntemle yaynlanmas gerekir.
Trk Ceza Kanunu 271. maddesi ile, ilenmediini bildii bir suu, yetkili ma-
kamlara ilenmi gibi ihbar eden ya da ilenmeyen bir suun delil veya emare-
lerini soruturma yaplmasn salayacak biimde uyduran kimseye yla kadar
hapis cezas verilecei dzenlenmitir.
325
IX. Blm
nternet Yaynclnda Hukuki ve Cezai
Sorumluluk ve Baz Teknik Konular
nce internet yaynclnda hukuk davalar yani internette yaplan kiilik hak-
larna aykr aklamalar ile ilgili bir zarar veya zarara urama tehlikesi ve hukuka
aykr bir fiil ortada varsa kimler sorumlu ve daval olabilir diye dnelim. Radyo,
televizyon ve basnda sorumluluk dzenlendii iin bu mecralara ynelik davalarda
ve sorunlarda i daha kolaydr. Fakat internette zel durum olmadndan hukuk
mantn ve var olan dier kurallar kullanarak sonuca varabiliriz.
nternet aklamalarndan dolay durdurma, maddi ve manevi tazminat davala-
rnda sorumlu; ncelikle yaynn yapld sitenin sahibi veya ierii salayan olacak-
tr. Almanya, ABD ve birok lke bu sorumluluu kabul etmitir.
421
Buradan ayrca
ilgili hukuka aykr beyan ve sunumu yapan, bilgiyi veren asl kiiye de ulalmsa
bu kiiler zarara neden olan zararla illiyet ba kurulabilen kiiler olduundan so-
rumludur. Bunlarn yan sra e-mailde mesajn atan ve ieriini bilip yeniden yol-
layan ve forum, cq ve chatta sz veya grntnn yazar, ykleyeni zararn kay-
na olduundan sorumludur.
Tazminat davalar asndan sorumluluk konusunda nemli bir kural da ha-
trlatalm. Borlar Kanununun 55. maddesi gereince alan maddi ve manevi
tazminat davalarnda istihdam edenin sorumluluuna da gidilir. altran ko-
numundaki site sahiplerinin ve yneticilerinin, alan adamn seiminden iin
yrtlmesine kadar denetim ve zen gsterme ykmll vardr. Ancak a-
ltran; denetim ve zen gstermi olsa bile, zararn gereklemesine engel
olamayacan ispat ederek tazminattan kurtulabilecektir. Birden fazla sorumlu
varsa B.K. 50. maddesinin kapsamna giren hallerde tam birlikte sorumluluk var-
421
Snar, age., s.86 vd.
326
dr. BK 51. maddesinin kapsamna giren hallerde ise eksik birlikte sorumluluk
sz konusu olacaktr.
Gelelim ceza davalarndaki sorumlulara. nce rneklere bakalm. nternet si-
tesinde sorumlu olarak gsterilen kiinin cezalandrlmas iin dava ald ancak
sitenin sahibine dava almad hakknda bir rnek yledir:.
..... Elektronik Yayn Sanayi Ticaret A..nin ynetim kurulu yesi ve bu irket
bnyesinde yayn yapan H isimli internet sitesinin yaynndan sorumlu kii olan
sank .A.n, 17.01.2001 tarihli internet yaynnda Ac Ama Gerek...... bal
altnda verdii haber yazsnda, evvelce ili Emniyet Mdrlne atanan m-
teki S. T.nin ismine, eski ve yeni grevlerini aka yer vererek ve mtekiye kas-
tederek ...... rvete alkn olduu anlalan eski mdrn ise akbeti me-
hul.... szlerini kullanmak sureti ile mtekiye hakarette bulunduu kanaatine
varlarak bu kii hakknda gerekli kamu davasnn ald, hakknda ikayette bu-
lunulan M.U.G. nin ise bu irketin sahibi olmakla birlikte yaplan yayndan haberi
ve sorumluluu bulunmad, yayndan sorumlu kii olarak yayndan evvel .A.
bu greve getirdii anlaldndan M.U.G. hakknda msnet sutan dolay amme
adna takibata mahal olmadna, CMUK.nun 164-165. maddeleri uyarnca ka-
rar verildi.
422

lkemiz asndan bizimde katldmz doktrin gr, Trk Ceza Hukukunun
genel hkmlerine gre; ieriin niteliini bilen ve nleme olana olan servis sa-
laycnn sorumlu olmasdr. Eriim salayclarn ise, teknik olarak nleme imkan
olmadndan ceza sorumluluu olamayacadr.
423
Ceza davalar konusunda bir baka konuda savclklara yaplacak ikayetin
yetkili olan yerlere yaplmas gereidir. Yetkisiz yerlere ikayet yapldnda nemli
bir zaman kaybedersiniz ve dosyanz savclklar arasnda gider gelir ancak, mu-
hatap bulunamayabilir.
Mteki Y.D. 27.03.2002 tarihli ikayet dilekesinde; mtesen@bigfoot.com e-mail
adresini kullanan, 21.14.0.208 x-SenderIP numaral bilgisayarla vestelnet.com isimli
servis salayc irket aracl ile internete giren kimlii belirsiz kii tarafndan kendi
e-mail adresine gnderilen bir elektronik mesajla hakarete uradn iddia etmi
ve buna ilikin dokmanlar faksla Basavclmza gndermitir. -
Kimlii belirsiz zanlnn internet balantsn salayan ksa ad (vestelnet) olan
Vestel Mteri letiim ve Bilgi Merkezi Pazarlama ve Ticaret A..nin, Kkek-
mece Avclar Ambarl Petrol Ofisi Dolum Tesisleri Yolu 34840 adresinde faali-
422
21.03.2001 stanbul Cumhuriyet Basavcl Basn Brosu Say: Hazrlk:2001/3941
Bas. Mv. : 2001/43 :Takipsizlik Karar.
423
Fatih S. Mahmutolu, nternet Sujelerinin Ceza Sorumluluu, Hukuki Perspektier Der-
gisi, Say 1, stanbul, 2004 Yaz, s.61.
Biliim Hukuku
327
yette bulunduu, internette balanty da bu irketin salad anlaldndan su
yeri itibari ile yetkisizlik karar verilmesi gerekmitir.
424

Ayn konuda bir baka karar:
Mteki vekili 24.07.2002 tarihinde Basavclmza verdii ikayet dileke-
sinde; 03.07.2002 gn saat 15:51-15:56da IP 252.253.55.40 olan bir internet kul-
lancsnn mtekiye ektii e-mail ile hakaret ettiini iddia etmitir.
Yaplan aratrma sonucunda bu IP numaral kullancnn Fevzi akmak Ma-
hallesi Barbaros Caddesi No:7 Kkky-Gaziosmanpaa adresinde Gne Nak-
liyat zel Antrepoculuk Tic. Ve Paz. A.. olduu, kontak kiinin K.K. ve kontak te-
lefon numarasnn 0 212 479 00 00 olduu tespit edilmitir.
Hakaret ieren e-mailin bu adreste kurulu bulunan bilgisayardan istifade edile-
rek internet araclyla mtekinin biliim sistemine gnderildii, internete giriin
bu adresten yapld anlaldndan Basavclmzn yetkisizliine, evrakn yet-
kili Gaziosmanpaa Cumhuriyet Basavclna gnderilmesine karar verildi.
425

Hele ie bir de uluslararas sulular ie karnca, ortaya kan sknty madu-
run eski stanbul Valisi bir milletvekili olmas dahi kolayca zememitir.
ikayet dilekesinde; internette www.hatun.com ad altnda yayn yapld,
mtekinin isminin kullanld, yayn yaplan merkez olarak (H. K. Vali Kona
Caddesi-56/5) adresinin gsterildii, halkn dolandrld iddia edilmitir.
Ayn tarihte stanbul Emniyet Mdrl Bilgi lem ube Mdrlne tali-
mat verilerek konunun incelenmesi ve sonucun bir raporla bildirilmesi istenilmi-
tir. 19.03.1998 tarihli raporda; (www.hatun.com) adresinin H. K. (o dnem millet-
vekili ama eski stanbul valisi) adna ve Vali Kona Caddesi, 56/5 adresine kaytl
bulunduu, telefonun 0212 254 ... faksn 0212 254 .... olarak gsterildii, internet-
teki site giriinde Adultcheck System adl bir ifre denetleme mekanizmasnn bu-
lunduu, bu siteye girebilmek iin kredi kartyla bu irkete belirli bir parann den-
mesi gerektii, Adultcheck isimli irketin de Cybernet Ventures Inc isimli bir baka
irkete bal bulunduu belirtilmitir. Yaynn ye olmadan herkesin ulaabilecei
durumu itibar ile mstehcen nitelik gstermedii, dolandrclk suundan bahsede-
bilmek iin gerekli artlarn olumad, yayn sahibi olarak Hayri Kozakolunun
gsterilmesinin hakaret suunu tekil edebilecei bilirkii Prof. Dr. Kayhan elin
25.05.1998 tarihli raporlar ile belirtilmitir. irket merkezi olarak gsterilen adreste
yaptrlan aratrmada bu adresin ili ilesi adli yarg hudutlar dahilinde kald,
424
Bro No: 2002/649 Yetkisizlik Karar.
425
Bro No:2002/1688 Karar N:2002/.... Yetkisizlik Karar.
328
Barbaros isimli bir eczanenin halen faaliyette bulunduu, bu ile bir ilgisinin bu-
lunmad, 254 ..... numaral telefonun Fatma .... isimli bir bayana ait evde kulla-
nld, faks olarak gsterilen 254 ..... numaral telefonun ....SAN isimli bir irkete
ait olduu, bu telefonu kullanan kiilerin de bu ile bir alakalarnn bulunmad,
bu adres ve telefonlarn henz kimlikleri tespit edilemeyen kiilerce bir kombine-
zon dahilinde kullanld yaplan aratrmalardan anlalmtr.
ikayete konu internet sahifesinin 17.01.1998 tarihinde faaliyete balad,
mtekinin ikayeti zerine Ortadou niversitesi Bilgi lem Daire Bakanlnn
ABDdeki nternick isimli kurumu bavurmas ile 14.04.1998 tarihinden itibaren bu
internet sahifesinden mtekinin isminin silindii anlan Bakanlnn ....11.05.1998
tarihli yazlarnda aklanm bulunmaktadr. Mtekinin isminin silinmesinden son-
raki durum itibar ile halen devam ettii anlalan yayn, Kanada Ortaro kentinde
John Sane isimli kiinin ynetiminde varln srdrmektedir.
Ek. 42deki tantm yazsndan, Trkiye ile ABD arasndaki internet balantsnn
Ortadou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire Bakanl nn Bulvar 06531 An-
kara adresinden yapld aka anlalmakta olduu gibi yine bu sahifede, sz
edilen Bakanln 90 312 210 20 92 ve 90 312 210 11 20 olarak telefon ve faks
numaralar da verilmektedir. Mteki, Milletvekili olmas sebebi ile Ankara ilimizde
ikamet etmektedir, mtekiye ait olarak gsterilen stanbuldaki adres ve telefon-
larn ili ve Beyolu ileleri adli yarg hudutlar ierisinde kalmalar sebebi ile bu
bakmdan da Basavclmzn herhangi bir ilgisi kurulamamtr.
nternet balantsnn Ankaradan salanmas, mtekinin Ankara ilinde ikamet
edip, kendisi ile ilgili yayna burada muttali olmas, yukarda zikredilen telefonlar ile
adresin Basavclmzla hibir ilgisinin bulunmamas nedenlerine istinaden Ba-
savclmzn Yetkisizliine, evrakn yetkili Ankara Cumhuriyet Basavclna
gnderilmesine CMUK.nun 8/1. maddesi uyarnca karar verildi.
426
Peki, bizde byle, yurt dnda nasl?
Amerikada hakarete urayan veya hakknda karalama yaplan kiilere kar
ISSnin sorumluluu haksz fiil esasna dayanmaktadr. Amerikan yarg uygulama-
larna gre, eer bir internet ieriinde davacy ilgilendiren zedeleyici ifadeler varsa
ve yaynlanmsa, yaync kusurluysa ve bir zarar domu ise; bu unsurlarn hep-
sinin bulunmas halinde sorumluluk vardr. Ancak iletiim zgrlnn kiiler kar-
snda daha nemli kabul edildii bu lkede, Newyork Times- Sullivan davasnda
kast ispatlanmadka yayncnn sorumluluu kabul edilmemitir. Kastn anlam ise;
ya yalan bilerek veya ifadenin doruluu ile ilgili umursamaz ve ihmalkar davran-
mak olarak tanmlanabilir. ok bilinen bir servis salayc olan AOL aleyhine alan
426
17.06.1998 T.C. stanbul Cumhuriyet Basn Basavcl Say: Hazrlk:1998/19143, Bro
Mv.:1998/86, Karar : 1998/179 Yetkisizlik Karar.
Biliim Hukuku
329
bir davada, davac ilan panosuna yerletirilen kiiyi ktleyici bir ilanda telefonunun
verilmesi zerine birok tehdit ve hakaret ieren telefon alm ve ilann kaldrlmas
iin AOLyi uyarmtr. Fakat ilan kalkmam ve baka baka kt ierikli ilanlar yer
alm ve ilanlarda hatta telefonu megulse aramaya devam edin bile denmi-
tir. AOL aleyhine bu kiinin at davada Mahkeme, letiim Ahlak Yasasnn 230.
maddesinde bulunan nc kii kullanclarn eylemlerinden servis salayc a-
sndan sorumsuzluk veren dzenlemeye dayanarak davay reddetmi, temyiz iin
bavurulan Yksek Mahkeme ise, postalanan ierikler ve ilanlar iin servis salay-
cya denetim grevi vermenin ona ar bir yk ykleyeceinden bahisle Mahkeme
kararn onaylamtr. (Fakat daha sonra letiim Ahlak Yasas ad verilen bu yasa
Federal Yksek Mahkeme tarafndan Anayasaya aykr bulunarak iptal edilmitir).
427

nternet alanndaki bir baka davada, sorumluluk iin bilmek veya bilmesi gerekmek
eklindeki genel uygulamann dna karak, ilan panosundaki bir ilandaki hakaret
sebebi ile ISSnin bu ilanlar kontrol edeceine ynelik gemiteki beyan dolays ile
daha geni bir a ile yaklaarak sorumlu olduuna karar verilmitir.
428
Avrupa Topluluunun 2000/31/EG sayl Elektronik lemler Direktifinin 12. ve
15. maddeleri arasnda ISSlerin sorumluluu dzenlenmitir. 12. maddesine gre,
ye devletler, verilerin bir kullanc tarafndan haberleme ana aktarlmas veya
haberleme ana eriim salanmas halinde ISSler, belli artlar altnda sorumlu
olmamak iin tedbirler almakla ykmldrler. Ancak bunun iin, servis salayc
tarafndan veri aktarmnn yaplmam olmas, verilerin muhataplarnn seilmemi
olmas ve aktarlan verilerin deitirilmemi olmas gereklidir. Bu sorumluluk, akta-
rlan verilerin ksa sreli kaydedilmeleri halinde de uygulanr. 14. maddede ise, kul-
lanc tarafndan aktarlan verilerin kaydedilme iini gren, yani hosting veren ser-
vis salayclarn sorumluluu ise ancak, hukuka aykrlk tekil eden eylem veya
verilerden haberdar olmas halinde, bunu renir renmez verileri silmek veya
eriimi kapatmak iin hemen harekete gememi ise, sz konusudur.
429
Bunun dnda zel olarak belirli olmamakla beraber genel sorumluluk kuralla-
rna ve Avrupada kabul grm grlere gre; servis salayc, server, host hiz-
meti veren, durumdan bilgisi olmu ve zarar engelleyecek aba gstermemise
ceza davalarnda sank olabilirler. Almanyada dnemin en byk internet servis
salaycs Compu Servenin Bakan Bavyera Mahkemesi tarafndan nternet sis-
temlerinin pornografik resimleri izlemeye izin vermesi ve web sitelerinde Nazi pro-
pagandas yapan yaynlara ulamay mmkn klmas sebebi ile iki yl hapis ve
100.000 DM tazminatla mahkum edilmiti.
430
Bu kiiler maddi tazminattan kusur-
427
428
Daha geni bilgi ve rnekler iin bkz. Ali Osman zdilek, s. 96 v.d.
429
Ali Osman zdilek, s. 113 v.d., Fatih S. Mahmutolu, s 59 ve Fatih S. Mahmutolu, Kar-
latrmal Hukuk Bakmndan nternet Sujelerinin Ceza Sorumluluu, stanbul niver-
sitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas,Cilt LIX, Say 1-2, stanbul, 2001, s 43.
430
Ali Osman zdilek, s. 123 .
330
lar orannda, manevi tazminat, yasaklama ve nleme davalarnda ise kusursuz
olsalar bile zarardan sorumlu olurlar.
431
Haber grubu iletenlerin de sorumluluu
bu uygulamaya benzerdir.
Bu konuda Almanyada internet hizmeti verenlerin sorumluluklar Teleservisler
Yasas ad ile belirlendiinden bu yasa esas alnarak lkemiz asndan uygulama
ve sorumluluun tespitinin bir zel kanun ile yaplmas mantkldr ya da daha nce
belirttiimiz gibi bir ereve yasa iinde sorumlularn belirtilmesi uygun olacaktr.
Dava nerede alacaktr?
Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun (HUMK) 21. maddesi gereince ya-
yn ile maddi ve manevi kiilik haklarna saldr haksz fiil olduundan, ncelikle
haksz fiilin ilendii, sonucun ve zararn gerekletii yerde almas gerekir. Ay-
rca, saldrya urayan madurunun oturduu veya alt yerde evresi bulun-
duundan, zarar burada ortaya ktndan, dava bu yerde de alabilir gr ya-
ylmaktadr. Yargtay bu konuda ou zaman esnek davranmaktadr. Son olarak
genel yetki kuralna gre muhatap bir kii ise, davalnn ikametgah, yani ilgilinin
veya site sahibinin adresinde dava alabilir. Medeni Kanunun 25. maddesinde
2001 ylnda yaplan deiiklikle bu tartmalar netletirilmi ve kiilik hakla-
rnn korunmas iin davacnn kendi yerleim yeri veya davalnn yerleim
yeri mahkemesinde dava aabilecei aka dzenlenmitir.
Tketicinin Korunmas Hakknda Kanuna gre karlan Tebli gereince, rek-
lamlar hakkndaki kurallara aykr davranma halinde internet yayncs site, mecra ku-
ruluu olan internet reklamcs, varsa araclar Reklam Kurulu tarafndan verilen para
cezasndan sorumludur. Reklamdan dolay bir maddi zarar sz konusu ise sorumlu
yukarda akladmz gibi kusuruyla zarara sebep olan veya arttranlardr.
Gelelim tekrar ceza davalarnn usulne. Trk Ceza Kanununun 131. maddesine
gre kamu grevlileri hakkndaki hakaret sular hari, hakaretlerde bu suun takibi
ilgilinin savcla ikayet iin bir dileke vermesine baldr. Davaya bakma yetkisi
suun ilendii yer mahkemesidir. Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun 8. mad-
desine gre; takibi ikayetname verilmesine bal olan hakaret ve svme sularnda
matbua (yayn) tecavze urayan kimsenin ikamet ettii veya sakin olduu yerde
tevzi olunmusa (datlmsa) oradaki mahkeme dahi salahiyetlidir.Bence bu h-
km yazl basn iin hazrlanmsa da teknolojik gelimelere gre srekli kanunlar
deitiremeyeceimiz iin bu dzenleme bence internet iin uygulanabilir. Eer bu-
lunduumuz yerde internete ulaabilmisek en yakn savcla koup ikayet dilek-
esini verebilmemiz gerekir. Zira, kanunlar vatandaa zorluk karmak iin deildir.
431
Sait Gran,Teoman Aknal, Kksal Bayraktar, Erdener Yurtcan, Abuzer Kendigelen,
nder Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop Metni, s. 35 vd.
Kar gr iin bkz. Ali Osman zdilek, s.115 ve 124.
Biliim Hukuku
331
Trk Ceza Kanununun 131. maddesi ve Ceza Mahkemeleri Usul Kanununun
344. maddesine gre; neir veya radyo televizyon ve benzeri kitle haberleme
aralar (internette bu tanma girmektedir) yoluyla ilenen hakaret ve svme su-
larnn cezalandrlmas iin ahsi dava alamaz. Yani dorudan bir dileke ya-
zp ilgili mahkemeye davacym, hakim bey diye dava almaz. Sadece savc-
lklara dileke ile mracaat edilerek, kamu davas almas istenebilir. Savc
yayn ile su ilendii kanaatinde ise davay aar, aksi halde takipsizlik karar ile
bavuruyu reddeder.
Takipsizlik kararnn teblii veya renilmesi zerine, bu karar hukuka aykr
bulan ve sutan zarar gren kii, onbe gn iinde bu karar veren savcla en
yakn ar ceza mahkemesine itiraz eder. Bu itiraz dilekesi, mahkemeye gnde-
rilmek zere ayn savcla verilebilir. Ar Ceza Mahkemesi, dilekeyi sana bil-
direrek cevabn alr. Gerek grrse soruturmay genileterek ek aratrma yapar.
tiraz hakl bulursa kamu davasnn almasna karar vererek gerei iin dosyay
savcla gnderir. Savc bir iddianame yazarak, davay mahkemede aar.
Bu aamadan sonra, saldrya urayan kii, mdahale isteyerek, sann ce-
zalandrlmas iin davaya da katlabilir.
Sutan zarar grenin bir topluluk olmas ihtimali vardr. ayet bu topluluk t-
zel kiilii haiz deilse, toplulua dahil olan herkes, tek bana dava aabilir. Buna
karlk sz geen topluluun tzel kiilii varsa, fail aleyhine tzel kiilik adna
yetkili organ dava aar.
Bu konuda yetkili olmayan kiinin yapt bir ikayetin savclka reddine ve il-
gilinin zaman kaybna rnek tekil eden bir karar yledir:
... Dernei stanbul ube Bakan olan E.K. tarafndan 10.04.2001 tarihinde
Basavclmza verilen ikayet dilekesi ile turk. net haber isimli internet site-
sine CAMUHA kod ad ile gnderilen yazda Derneine ve bu Dernein genel
bakan olan ... ....a hakaret edildii iddia edilmitir.
nternet servis salayc irketler olan Turk Nokta Net Bilgi Hizmetleri A.. ve
Kablonet letiim Sistemleri Sanayi ve Ticaret A.. ile yaplan yazmalar sonucunda
sz edilen mesajn U.K..in sahibi olduu ......65.16 IP numarasndan gnderil-
dii tespit edilmitir. ikayet konusu mesajda Pislik pisliktir A. bir pi, ... Dernei
ve A. B. o...ocuudur.... ve benzeri szlere yer verildii, bu szlerdeki tanmlar-
dan hakaret tekil ettii phesizdir.
Bu mesajda isimleri geen (A.), (A.B.) isimli kiilerin Trk Ceza Kanununun
488. maddesindeki dzenlemeye gre ikayet haklarnn olduu phesiz olmakla
birlikte anlan kiilerin ikayet dilekeleri bulunmamaktadr. Bu mesajda mteki
E.K.den bahsedilmemektedir.
332
Yine Trk Ceza Kanunu 488. maddesinin 3. fkrasndaki dzenlemeye gre ha-
kiki ahslar dnda kalan adli, siyasi, mlki, askeri heyetler, siyasi partileri amme
menfaatine hadim cemiyet veya messeseler hakaret suunun maduru sfat ile
ikayette bulunabilirler.
Dernei, 2908 sayl Dernekler Kanununun 59. maddesindeki yasal pro-
sedr tamamlayarak (kamu yararna alan dernek) statsn almamtr. Bu
nedenlerle, sank hakknda amme adna takibata mahal olmadna, kararn bir
rnein mtekiye tebliine itiraz kabil olmak zere CMUK.nun 164 165. Mad-
deleri uyarnca karar verildi.
432

Tzel kiilii haiz olan bu topluluk, Ceza Kanununun 383. maddesinin ikinci fk-
rasnda zel olarak belirtilen kurullardan biri ise, dava hakk kurul bakanlar veya
parti ya da dernek temsilcileri tarafndan kullanlr. Yargtayn bir itihadna gre bir
partinin ile bakannn partiyi temsile ve adna dava amaa yetkisi
433
yoktur.
Hukuk davalar ne kadar zaman iinde almaldr? Tazminat ve dier tr
hukuk davalar iin zamanam, haksz fiil hkmlerine dayanan davalar iin; BK
60 ve 66. maddelerine gre, renmeden itibaren bir yl ve haberin, bilginin ve ifa-
denin yaynndan itibaren en ok on yldr. Haksz rekabet iin alacak maddi ve
manevi tazminat davalarnda sre Trk Ticaret Kanunu 62. maddeye gre ren-
meden itibaren bir yl ve en ok yldr. Ancak yayn su tekil edip de cezay
gerektiriyorsa ceza zamanam sresi olan be ylda dava almaldr.
Ceza Davalarnda zamanam sresi ise, Trk Ceza Kanununun 68. madde
hkmne gre belirlenmitir. Bunlar on ve yirmi yldr. Trk Ceza Kanunu 73. mad-
dede ikayete bal sular hakknda dzenlemeler yaplmtr. Yazl basn ve ba-
slm eserler dndaki dier yayn trleri olan radyo ve televizyon veya internet
iin ikayet alt ay iinde yaplmaldr. Bu alt aylk mddetin balangc suun i-
lendii gn olmayp, yayndan zarar gren kiinin fiilden ve failin kim olduundan
haberdar olduu gndr. Ancak, ikayet her halde zaman am sresi ierisinde
yaplmaldr ki, bu sre, incelediimiz sularda, be seneden ibarettir. Bu sebeple
madur fiili ve faili suun ilendii tarihten itibaren on sene getikten sonra ren-
mise ilgili maddeye gre artk dava veya ikayet edemez.
Trk Ceza Kanunu 73. maddeye gre; kovuturma yaplabilmesi ikayete bal
sularda kanunda aksi yazl olmadka, sutan zarar gren kiinin vazgemesi
davay drr ve hkmn kesinlemesinden sonraki vazgeme cezann infa-
zna engel olmaz. tirak halinde su ilemi sanklardan biri hakkndaki ikayet-
ten vazgeme, dierlerini de kapsar. Kanunda aksi yazl olmadka, vazgeme
432
Bas. Mv.: 2001/144 Karar: 2001/... Takipsizlik Karar.
433
Sahir Erman, s.291.
Biliim Hukuku
333
onu kabul etmeyen san etkilemez. Kamu davasnn dmesi, sutan zarar g-
ren kiinin ikayetten vazgemi olmasndan ileri gelmi ve vazgetii srada ahsi
haklarndan da vazgetiini ayrca aklam ise, artk hukuk mahkemesinde de
dava aamaz.
Ayn maddeye gre; sutan zarar greni gerek kii veya zel hukuk tzel ki-
isi olup, soruturulmas ve kovuturulmas ikayete bal bulunan sularda, failin
suu kabullenmesi ve domu olan zararn tmn veya byk bir ksmn de-
mesi veya gidermesi kouluyla madur ile fail zgr iradeleri ile uzlatklarnda
ve bu husus Cumhuriyet savcs veya hakim tarafndan saptandnda kamu da-
vas almaz veya alm davann drlmesine karar verilir.
Trk Ceza Kanunu Asndan Cezalandrmay Engelleyen Durumlar
Trk Ceza Kanunu 24. maddesinden balayarak, ceza sorumluluunu kald-
ran veya azaltan nedenleri saymtr. Kitabn eitli blmlerinde anlatlan bu ne-
denleri, topluca yle sralayabiliriz.
- Kanun hkmn yerine getirme,
- Yetkili merciin konusu su olmayan emrini yerine getirme,
- Kendisine veya bakasna ynelik haksz bir saldry g kullanarak engelleme
hali olan meru savunma yapma,
- Kendisine veya bakasna ynelik tehlikeden kurtulmak iin kar eylemde zo-
runlu bulunma (ztrar),
- Hakkn kullanma,
- Rza gsterme,
- Kar koyamayaca veya kurtulamayaca cebir ve iddet veya muhakkak ve
ar bir korkutma veya tehdit sonucu su ileme,
Trk Ceza Kanunu 27. maddeye gre; ceza sorumluluunu kaldran yukarda
sralanan nedenlerde snrn kast olmakszn almas halinde, fiil taksirle ilendi-
inde de cezalandrlyorsa, taksirli su iin kanunda yazl cezann altda birinden
te birine kadar indirilerek hkmolunacak ve meru savunmada snrn almas
mazur grlebilecek bir heyecan, korku veya telatan ileri gelmi ise, faile ceza
verilmeyecektir.
Trk Ceza Kanunu 29. madde ise, haksz bir fiilin meydana getirdii hiddet veya
iddetli elemin etkisi altnda su ileyen kimseye, arlatrlm mebbet hapis ce-
zas yerine onsekiz yldan yirmidrt yla ve mebbet hapis cezas yerine oniki yl-
dan onsekiz yla kadar hapis cezas verileceini, dier hallerde verilecek cezann
drtte birinden drtte ne kadar indirileceini dzenlemitir.
334
Benzer konuda bir baka hkm de 30. maddede aklanan hata halleridir. Bu
haller unlardr.
- Fiilin icras srasnda suun kanuni tanmndaki maddi unsurlar bilmeyen bir
kimse, kasten hareket etmi olmaz. Bu hata dolaysyla taksirli sorumluluk hali
sakldr.
- Bir suun daha ar veya daha az cezay gerektiren nitelikli hallerinin gerek-
letii hususunda hataya den kii, bu hatasndan yararlanr.
- Ceza sorumluluunu kaldran veya azaltan nedenlere ait koullarn gerekle-
tii hususunda kanlmaz bir hataya den kii, bu hatasndan yararlanr.
- ledii fiilin hakszlk oluturduu hususunda kanlmaz bir hataya den kii,
cezalandrlmaz.
Trk Ceza Kanunu 31. maddeden itibaren, ya kkl, akl hastal, sar-
dilsizlii veya alkol ve uyuturucu etkisinde olmay cezay azaltan veya hapis ce-
zas yerine baka bir gvenlik tedbiri uygulanan haller arasnda saymtr.
Trk Ceza Kanunu 35. madde ve devamnda ise, suun tamamlanmadan te-
ebbs halinde kalmasnda veya gnll olarak vazgeilmesinde cezann azalt-
laca dzenlenmitir.
Biliim Hukuku
335
NTERNET HUKUKU- SBER SULAR VE
BLG TOPLUMU N MEVZUAT EREVES
Mevzuatn Tr ve Ad Tarih 4 Say
e-Ticaret Koordinasyon Kurulu (Bilim ve Teknoloji Yk-
sek Kurulu karar)
25 Austos 1997
Kamu-NET hakknda Babakanlk Genelgesi 13 Mart 1998 1998/13
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda deiiklikler: Bu dei-
iklikler elektronik ortamda kri mlkiyeti koruyan mevzu-
attaki hukuki boluklar dzeltmekte ve bu alanda beledi-
yelerin grevlerini yeniden dzenlemektedir.
3 Mart 2001 4630
Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanunu: Bu Kanun, Tek-
noloji Gelitirme Blgelerinin kurulmasn tevik ederek,
Trkiye>nin ileri teknoloji alanlarnda rekabetiliini artr-
may amalamaktadr.
26 Haziran 2001 4691
e-Trkiye Giriimi hakknda Babakanlk Genelgesi (n-
ceki Genelgeleri yrrlkten kaldrr).
19 Haziran 2002 2002/20
Kamu kurumlar tarafndan kullanlan farkl numaralarn
tek bir kimlik numaras altnda birletirilmesi.
20 Haziran 2002 2002/22
Acil Eylem Plan hakknda Babakanlk Genelgesi: Bu
genelge yeni hkmetin reform politikalar iin siyasi te-
mel salamtr.
30 Kasm 2002 2002/55
OECD Bilgi Sistemleri ve Alar in Gvenlik Kltr Reh-
berinin Kabul hakknda Babakanlk Genelgesi: Bu Ge-
nelgede her kamu kurumunun kendi bilgi sistemleri ve
alarnn gvenliini salamak iin OECD rehber ilkele-
rim dikkate almas gerektii ngrlmtr.
17 ubat 2003 2003/10
e-Dnm Trkiye Projesi hakknda Babakanlk Ge-
nelgesi: Bu Genelge ile e-Dnm Trkiye projesi ka-
muoyuna duyurulmu ve bu projenin koordinasyonu ve
izlenmesi grevleri DPT>ye verilmitir.
27 ubat 2003 2003/12
e-Dnm Trkiye Projesi Ksa Dnem Eylem Plan
hakknda Babakanlk Genelgesi: Bu Genelge ile Ksa
Dnem Eylem Plan uygulamaya konulmu, kamu ku-
rumlarnn sorumluluklar ve 2003-2004 dnemi iin son
tarihler belirlenmitir.
3 Aralk 2003 2003/48
Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunda deiiklikler:
Bu kanun ile elektronik ortamda kullanlan mal ve hizmet-
ler tketicinin korunmas kapsamna alnm ve mesafeli
szlemelere ilikin bir hukuki boluk doldurulmutur.
6 Mart 2003 4822
Mesafeli Szlemeler Uygulama Usul ve Esaslar Hak-
knda Ynetmelik: Bu Ynetmelik, Tketicinin Korunmas
Hakknda Kanun temelinde, elektronik ortam ve nternet
ile ilgili szlemeleri dzenlemektedir.
13 Haziran 2003
336
Beyanlarnn elektronik ortamda verilmesi ile ilgili usul ve
esaslar belirleme yetkisi Maliye Bakanlna verilmitir.
7 Austos 2003 4962
Bilgi Edinme Hakk Kanunu: Bu Kanun ile Trk vatan-
dalar ve Trkiye>de yaayan yabanc uyruklu kiilerin
bilgi ve formlar elektronik olarak edinebilmeleri iin her
kamu kurumunun bir nternet sitesi olmas gerei hkme
balanmaktadr
9 Ekim 2003 4982
Blgeleri hakknda Kanunlarda deiiklikler: Bu dzenle-
mede teknoloji gelitirme blgelerinde yazlm gelitiren
irketlerin gelir, kurumlar ve katma deer vergilerinden
muaf olmas ngrlmektedir. Ayrca, Bakanlar Kuruluna,
elektronik olarak verilen vergi beyanlar iin harlar indirme
yetkisi verilmitir
2 Ocak 2004 5035
Elektronik mza Kanunu: Bu Kanunun amac hukuki
ve teknik esaslar belirleyerek e-imzann kullanmn
dzenlemektir.
23 Ocak 2004 5070
Sosyal Gvenlik Kanununda deiiklik: Bu deiiklikle
Sosyal Gvenlik Kuruluna personel bildirimlerinin elektronik
olarak verilmesini dzenleme yetkisi taranmtr.
28 Ocak 2004 5073
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda deiiklik yapan
Kanun
12 Mart 2004 5101
Bilgi Edinme Hakk Kanununun uygulanmas hakkmla
Ynetmelik: Bu Ynetmelik vatandalarn ve tzelkii-
lerin bilgi edinme hakkna ilikin usul ve esaslar belir-
lemektedir. 2003 tarihli Bilgi Edinme Hakk Kanununu
tamamlamaktadr.
19 Nisan 2004 2004/7189
Gelir Vergisi Kanununda deiiklikler: Bu deiiklikle
vergi mkelleerinin vergi beyanlarm elektronik olarak
verebilmeleri salanmtr
31 Temmuz 2004 5228
Bykehir Belediyesi Kanunu: Bu Kanun Bykehir
belediyelerinin Cora/Kent Bilgi Sistemleri kurmalarn
ngrmektedir.
23 Temmuz 2004 5216
Kamu Sertikasyon Merkezi Oluturulmas Hakknda
Babakanlk Genelgesi: Bu Genelge kamu kurumlarnn
elektronik imza uygulamalarnn birlikte alabilirliini ve
sertikasyon gereklerim salamalar iin bir kamu serti-
kasyon merkezinin kurulmasn ngrmektedir.
6 Eyll 2004 2004/21
Trk Ceza Kanunu: Yeni ceza kanununda bilgilerin yasa
d olarak kaydedilmesi, elde edilmesi ya da aklanmas
gibi bilgi ve a sistemleri ile ilgili yeni sular ve cezalar
belirlenmitir. Bilgi sistemlerine yasa d eriim ve ihlal
konular da ele alnmaktadr.
12 Ekim 2004 5237
Biliim Hukuku
337
Yazmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakknda
Ynetmelik: Bu Ynetmelik, yazmalarda elektronik
ortam ve elektronik imzalarn kullanlmas ile ilgili usul
ve esaslar belirlemektedir.
18 Ekim 2004 2004/8125
5272 Sayl Kanun: Bu Kanun belediyelerin cora/kent
bilgi sistemleri kurmalarn zorunlu hale getirmektedir.
24 Aralk 2004 5272
Elektronik mza Kanununun uygulanmas hakknda Ynet-
melik: Bu Ynetmelik e-imzann hukuki ve teknik hususlar
ve uygulanmas ile ilgili usul ve esaslar belirlemektedir.
6 Ocak 2005
e-devlet Kapsnn (Portal) Kurulmasna likin Bakanlar
Kurulu Karan: Bu Karar telekomnikasyon sektrndeki
kamu iletmecisi olan Trk Telekoma tek bu giri nokta-
sndan kamu hizmetleri sunacak olan bir e-devlet portaln
teknik altyapsn kurma yetkisi vermektedir.
25 Ocak 2005 < 2005/8409
KOB-NETin Kurulmas Hakknda Babakanlk Genelgesi:
Trkiyede daha iyi bir yatrm ortamnn tevik edilmesi
erevesinde, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB)
kk ve orta byklkte irketlerin kurulmas ve iletil-
mesi ile ilgili bilgi ve belgeleri sunan bir nternet sitesinin
kuruluu ve srdrlmesi ile grevlendirilmitir.
3 ubat 2005 2005/2
Evrensel Hizmet Kanunu: Telekomnikasyon sektrnde
evrensel hizmetin kapsamm tanmlamakta ve toplumun
tm kesimlerinin bilgi toplumundan faydalanmasn sa-
lamak iin uygulama esaslarm belirlemektedir.
25 Haziran 2005 5369
Belediye Kanunu: Bu Kanun, btn belediyelerin cora/
kent bilgi sistemleri kurmalarn zorunlu hale getirmektedir.
5272 sayl nceki kanunu yrrlkten kaldrmaktadr.
13 Temmuz 2005 5393
Birlikte allabilirlik erevesi hakknda Babakanlk
Genelgesi.
5 Austos 2005 2005/20
e-devlet kapsnn kurulmas, iletilmesi ve ynetilmesini
Trksata devreden Bakanlar Kurulu karan.
20 Nisan 2006 2006/10316
Nfus Hizmetleri Kanununda Ulusal Adres Veritaban le
ilgili deiiklik.
29 Nisan 2006 5490
2006-2010 iin Bilgi Toplumu Stratejisinin onaylanmas 11 Temmuz 2006
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda deiiklik yapan
Kanun: zellikle cezai hkmlerde birtakm deiiklikler
gerekletirilmitir.
23 Ocak 2008 5101
Elektronik Haberleme Kanunu 5. Aralk 2008 5809
EKG
339
Kaynaka
A. Caner Yenidnya, O. Deirmenci, Mukayeseli Hukukta ve Trk Hukukunda
Biliim Sular, Legal Yaynclk, stanbul.
A. Dietz, Copyright Protection for Computer Programs, UFTA, 1989.
Abdullah Pulat Gzbyk, Trk Ceza Kanunu erhi, stanbul, Cilt: 4.
Adrian Berry, Sonsuzluun Kylar, TBTAK Popler Bilim Kitaplar, 2 Ankara,
6. Basm.
Ahmet Klolu, eref Haysiyet ve zel Yaama Basn Yolu ile Saldrlardan Hu-
kuki Sorumluluk, Ankara, 1993.
Ahmet Turan Kksal, Oktay Dilek, Eser Sarp, Kim Korkar Bilgisayardan- nter-
net, stanbul, 1999.
Ali Karaglmez, Biliim Sular ve Soruturma Kovuturma Evreleri, Sekin Ya-
ynlar, Ankara 2005.
Ali hsan Erda, 5237 Sayl Trk Ceza Kanununda Biliim Sular, Adalet Ba-
kanl Web sitesi, www.adalet.gov.tr.
Ali Osman zdilek, nternet ve Hukuk, stanbul, 2002.
Arif Altun; Gelien Teknolojiler ve Yeni Medya Okuryazarlklar, An Yaynlar, An-
kara, 2005.
Armaan Yceda, net Tr 99 Tketici Haklar ve nternet Teblii.
http://74.125.77.132/search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/
hukuk.html+%22%C4%B0ki+bilgisayar+arac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%
B1yla+kurulan+basit+ili%C5%9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr (20.04.2010).
Aslan nan, nternet El Kitab, stanbul, 1999.
ATO (Ankara Ticaret Odas), Elektronik Ticaret ve nternet, Ankara 1999.
Avrupa Konseyi Siber Su Szlemesi, www.internetvehukuk.org 20.1.2004.
Aydn Zevkliler, Tketicinin Korunmas Hakknda Kanun, zmir, 1996.
Aydn Zevkliler, Medeni Hukuk, Ankara, 1991.
340
B. Zakir Avar, nternet ve Mstehcenlik, Yeni Forum Dergisi, Mays 1996, Cilt:17,
Say: 325.
B. Zakir Avar, G. ngren, Radyo ve Televizyon Hukuku, Piramit Yaynlar, An-
kara 2005.
B. Zakir Avar, M. Elden, Reklm ve Reklm Mevzuat, Piramit Yaynlar, An-
kara, 2005.
B. Zakir Avar, V. Demir, Dzenleme ve Uygulamalaryla Medyada Denetim, Pi-
ramit Yaynlar, Ankara, 2005.
Berfu Salc, smail Gne, nternette Gvenlik ve Denetim: Masumiyet Yitirili-
yor mu?
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=243#ust- (25.5.2004).
Berrin Akbulut, Trk Ceza Hukukunda Biliim Sular, Yaynlanmam Doktora
Tezi, Konya, 1999.
Bilal Kartal, Basn Yayn Yoluyla Kiilik Haklarna Saldr ve Hukuki Sorumluluk,
Yargtay Der., Cilt:23, Say:1-2.
Boa Erkan, Murat Songr, Aklamal Bilgisayar ve nternet Terimleri Szl,
Ankara, 1999.
Blent Szer, Elektronik Szlemeler, stanbul, 2002.
Bnyamin Atc, etin Gm, Sanal Ortamda Gerek Tehditler; Siber Terr 1
http://turk.internet.com/haber/yaziyaz.php3?yaziid=8838, - (17.01.2005)
Bnyamin Atc, etin Gm, Sanal Ortamda Gerek Tehditler; Siber Terr
Polis Dergisi, Say: 37, 2003.
Cahit Suluk, Ali Orhan, Uygulamal Fikri Mlkiyet Hukuku, Cilt 2, stanbul,
2005.
Cengiz Tavukuolu, Biliim Terimleri Szl, Ankara, 2004.
Cevat zel, Ceza Hukuku Asndan Yayn Yasa Tedbiri, www.hukukcu.com,
stanbul, 2002.
David A. Vise- M. Malseed, amzn En Yeni , Medya ve Teknoloji Baars-
Google, Koridor Yaynlar, stanbul, 2005.
D Ticaret Mstearl, Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu, Elektronik Ti-
caret Hukuk alma Grubu Raporu.
Emin Artuk, Ahmet Gken, Caner Yenidnya, Ceza Hukuku zel Hkmler,
Ankara, 2005.
Emin D. Aydn, Biliim Terimleri Szl, 1. B., 1992.
Emre Gkyayla, Telif Hakk ve Telif Hakknn Devri Szlemesi, Ankara, 2000.
Emrehan nal, Internette Szlemelerin Kurulmas, stanbul 2005.
Biliim Hukuku
341
Erdem Trkekul, M. Turhan, M. F. Gl, 2004 Deiiklikleriyle 5846 Sayl Fi-
kir ve Sanat Eserleri Kanunu ve Fikir Haklarnn Korunmas ile lgili Temel Bilgiler,
Kltr ve Turizm Bakanl Yayn, Ankara, 2004.
Ersan en, Trk Hukukunda Telefon Dinleme, Gizli Soruturma, Muhbir; Sekin
Yaynlar, Ankara, 2008.
Eref Adal, nternet Sular Biliim ve nternet Teknolojilerinin Ceza Hukuku
Asndan Dourduu Yeni Sorunlar Paneli, T.C. ileri Bakanl, 24 Mart 2001,
Bursa.
Fatih S. Mahmutolu, nternet Sujelerinin Ceza Sorumluluu, Hukuki Perspektif-
ler Dergisi, Say 1, stanbul, 2004 Yaz.
Fatih S. Mahmutolu, Karlatrmal Hukuk Bakmndan nternet Sujelerinin Ceza
Sorumluluu, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas,Cilt LIX, Say 1-2,
stanbul, 2001.
Feridun Yenisey, Bilgisayar ve Bilgisayar ebekelerinin Ortaya kard Yeni Su
Yntemleri Biliim ve nternet Teknolojilerinin Ceza Hukuku Asndan Dourduu
Yeni Sorunlar Paneli, T.C. ileri Bakanl 24 Mart 2001, Bursa.
Feridun Yenisey, S. Altun, letiimin Denetlenmesi Hakknda, www.hukukturk.
com ET: 17.10.2007.
Gkhan Ahi, nternette Su ve Ceza.
Gven eker, Biliim Sularnn Delillendirilmesinde zmir Emniyet Mdrl Bilgi
lem ube Mdrl Uygulamas, Polis Dergisi, S.37, Kasm-Aralk 2003.
Hakan Altan, Siber Terrizm.
http://www.egm.gov.tr/sempozyum2003/Bildiriler/Siber_Terorizm.pdf, (31.12.2004)
Haluk nama, Biliim ve Yazlm Hukuku Uygulama inden Grn, stanbul
Barosu Dergisi, C:70, S.7-8-9.
Hasan Dursun, Bilgisayar le lgili Sular, Yargtay Dergisi, C.24, S.3, 1998.
Hasan Snar, nternet ve Ceza Hukuku, stanbul, 2001.
Hatice Aknc, A. E. Al, C. Er, Trk Ceza Kanunu ve Biliim Sular, nternet ve
Hukuk, Der: Yeim M. Atamer, stanbul, 2004.
Hseyin eken, ABDde nternet Yoluyla lenen Sulardan Doan Ceza Sorum-
luluunun Hukuki Esas.
http://www.jura.uni.sb.de/turkish/HCekenl.html - 25.2.2005.
IFPI Dgtal Music Report 2006.
lker Pekgzl, Kresel Tehdit: Biliim Sular, Polis Dergisi, Say: 41, 2004.
brahim Krova, Pnar ztrk, Internette Ticaret ve Hukuksal Sorunlar, stanbul
Ticaret Odas, stanbul 2000.
342
smail Ergn, Siber Sularn Cezalandrlmas ve Trkiyede Durum, Adalet Ya-
ynevi, Ankara, 2008.
zzet zgen, Trk Ceza Kanunu erhi, Genel Hkmler, Sekin Yaynclk, An-
kara, 2005.
Kayhan el, Kitle Haberleme Hukuku, stanbul, 1990.
Kayhan el, Sheyl Donay, Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku Genel
Ksm, 1. Kitap, stanbul, 1999.
Kemal Ouzman, svire ve Trkiyede Medeni Kanun ve Borlar Kanununda
ahsiyetin Hukuka Aykr Tecavzlere Kar Korunmas ve zellikle Manevi Taz-
minat Davas Bakmndan Yaplan Deiiklikler, Haluk Tandoann Hatrasna Ar-
maan, Ankara, 1990.
Leyla Keser Berber, nternet zerinden Yaplan lemlerde Elektronik Para ve Di-
gital mza, Ankara, 2002.
Levent Kurt, Aklamal tihatl Tm Ynleriyle Biliim Sular ve Trk Ceza Ka-
nunundaki Uygulamas, Sekin Yaynlar, Ankara 2005.
Leyla Keser Berber, nternet zerinden Yaplan lemlerde Elektronik Para ve Di-
gital mza, Ankara, 2002.
Leyla Keser Berber, (Dijital mza), ekil ve Dijital mza, Noterlik Hukuku Ara-
trma Enstits Vakf, Ankara 2001.
M.Kemal Ouzman, zer Selii, Eya Hukuku, stanbul, 1997.
Mehmet Demir, Mesafeli Szlemelerin nternet zerinde Kurulmas, Ankara,
2004.
Mehmet zcan, Yeni Milenyumda Yeni Tehdit: Siber Terr.
Mehmet Emin Artuk, Ahmet Gken, Caner Yenidnya, Ceza Hukuku zel
Hkmler, Ankara, 2005.
http://www.egmgov.tr/apk/dergi/34/yeni/web/Mehmet_OZCAN.htm (31.12.2004)
Mete Tevetolu (Der.), Biliim Hukuku, Kadir Has niversitesi Yayn, stanbul,
2006.
Mete zgr Falcolu, Trk Hukukunda Elektronik Satm Szlemesi ve Kuru-
luu, Ankara, 2004.
Muammer Ketizmen, Trk Ceza Hukukunda Biliim Sular, Adalet Yaynevi, An-
kara, 2008.
Muhtar alayan, Trk Ceza Kanunu, Cilt 1, Ankara, 1984.
Murat nemli, nternet Sularyla Mcadele Yntemleri, (yaymlanmam yksek
lisans tezi) TODAE, Ankara, Nisan 2004.
Murat Volkan Dlger, Biliim Sular, Sekin Yaynevi, Ankara 2004.
Mustafa Albayrak, Fikir ve Sanat Eserleri ile Markalar Aleyhine lenen Sular,
Ankara, 2003.
Biliim Hukuku
343
Mustafa Dural, Trk Medeni Hukukunda Gerek Kiiler, stanbul, 1995.
Mustafa Takn, Adli ve stihbari Amal letiimin Dinlenmesi, Sekin Yaynlar,
Ankara, 2008.
Mustafa Topalolu, Biliim Hukuku, Adana, 2005.
Mustafa Reit Karahasan, Sorumluluk Hukuku, Ankara, 1980.
Mustafa Reit Karahasan, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, 2.Cilt, stanbul,
1989.
Mustafa Reit Karahasan, Trk Borlar Hukuku, 1. Cilt, stanbul, 1992.
Nilgn Baalp, Kiisel Verilerin Korunmas ve Saklanmas, Ankara, 2004.
Nuin Ayiter, Hukukta Fikir ve Sanat rnleri, Ankara, 1981.
Olgun Deirmenci, Biliim Sular, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, (Mar-
mara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Hukuk Anabilim Dal Kamu Hukuku Bi-
lim Dal), stanbul, 2002.
. Demir, nternet Servis Salayclarnn Hukuki Sorumluluu, Uluslararas in-
ternet Hukuku Sempozyumu, zmir, 2002.
zgr Eralp, Biliim Sulusuna Giden Yol - IP, http://www.turkhukuksitesi. com/
hukukforum/art_showarticle.php?s=7944ddedb4e7157a0b8244ddab491df9&
id=166 - 28.3.2005.
Philippa Wingate, nternet, Tbitak Popler Bilim kitaplar, Ankara, Nisan 2004.
Recep Baki Deniz, Internette Pazarlama ve Trkiyedeki Boyutlar, stanbul
2001.
R. Ylmaz Yazcolu, Bilgisayar Sular, Kriminolojik, Sosyolojik ve Hukuki Bo-
yutlar ile, Alfa Yaynlar, stanbul 1997.
Rahan Atasoy, Bilgisayar Sular (Blm 1), www.turkhukuksitesi.com.
Sait Gran,Teoman Aknal, Kksal Bayraktar, Erdener Yurtcan, Abuzer Ken-
digelen, nder Beller, Blent Szer, nternet ve Hukuk, Superonline Workshop
Metni, stanbul 2000.
Sahir Erman, etin zek, Aklamal Basn Kanunu ve lgili Mevzuat, stanbul,
1991.
Semih Dokurer, lkemizde Yaanan Biliim Sular ve Gelitirilen Mcadele Tek-
nikleri, Bilii ve nternet Teknolojilerinin Ceza Hukuku Asndan Dourduu Yeni
Sorunlar Paneli, T.C. ileri Bakanl, 24 Mart 2001 Bursa.
Sevil Yldz, Suta Ara Olarak nternetin Teknik ve Hukuki Ynden ncelenmesi,
Ankara, 2007.
Sibel zel, Medya ve Internette Kiilik Hakknn Korunmas, Ankara 2004.
Sinan Esen, Anlatml ve tihatl Malvarlna Kar Sular, Belgelerde Sahtecilik
ve Biliim Alannda Sular, Adalet Yaynevi, Ankara, 2007.
344
Sulhi Dnmezer, Sahir Erman, Nazar ve Tatbiki Ceza Hukuku, Cilt II, stanbul,
1986.
afak Erel, Trk Fikir ve Sanat Hukuku, Ankara, 1998.
ebnem Akipek, zel Hukuk ve nternet, net Tr 99 Kasm 1999 Hukuk Konfe-
rans Teblii.http://74.125.77.132/search?q=cache:usjezY-k_U0J:inet-tr.org.tr/inet-
conf5/tammetin/hukuk.html+%22%C4%B0ki+bilgisayar+arac%C4%B1l%C4%B1
%C4%9F%C4%B1yla+kurulan+basit+ili%C5%9Fki%22&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr
(20.04.2010).
Tekin Memi, Hukuki Adan Kitlelere E-Posta Gnderilmesi (Spamming), www.
hukukcu.com.
Tekin Memi, nternette Haksz Rekabet, stanbul Barosu nternet ve Hukuk Ko-
misyonu, nternet ve Hukuk Sempozyumu Bildirisi, 2002.
Tekin Memi, Fikri Hukuk Bakmndan nternet Ortamnda Mzik Sunumu, An-
kara, 2002.
Tekinay, Akman, Burcuolu ve Altop, Tekinay Borlar Hukuku, stanbul 1993.
T.M.Sanks, Database Protection, Florida,1998.
TDK Gncel Trke Szlk www.tdk.gov.tr.
Turhan zkan, Btn Ynleriyle Bilgisayar ve Basic Programlama Dili Esaslar,
stanbul, 1992.
Turgut Uygur, Aklamal- tihatl Borlar Kanunu, Cilt 3, Ankara, 2003.
nal Tekinalp, Fikri Mlkiyet Hukuku, stanbul, 2004.
Volkan Sraba, nternet ve Radyo Televizyon Araclyla Kiilik Haklarna Teca-
vz (nternet Rejimi) Adalet Yaynlar, Ankara, 2003.
Volkan Sraba, nternet ve Radyo- Televizyon Araclyla Kiilik Haklarna Te-
cavz (nternet Hukuku), Adalet Yaynlar, Ankara 2007.
Yahya Deryal, Saln yiletirilmesi ve Reklam Yasa, http://www.haksay.org/fi-
les/yahya15.doc (24.04.2010).
Yasin Beceni, Siber Sular, http://www.hukukcu.com/bilimsel/kitaplar/yasinbeceni/
bolum.5htm (2004).
Yavuz Kaplan, nternet Ortamnda Fikri Haklarn Korunmasna Uygulanacak Hu-
kuk, Sekin Yaynevi, Ankara, 2004.
Zait mre, ahsiyet Hakknn Korunmasna likin Genel Esaslar, Recai Sekine
Armaan, Ankara, 1974.
Ziya Gkalp, PKI (Ak Anahtar Altyaps) Nedir?; TBTAK; UEKAAE, http://www.
bilgiguvenligi.gov.tr/teknik-yazilar-kategorisi/pki-acik-anahtar-altyapisi-nedir.html
(22.04.2010).
ISBN 978-975-8564-81-1 (basI)
ISBN 978-975-8564-82-8 (eIektronik)

Bilisim Hukuku

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bilisim Hukuku

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BiIiim Hukuku

Prof. Dr. B. Zakir Avar

Sanklarn internet zerinden ele geirdikleri kredi kart bilgilerini kullanarak

ikayetilerin internet bankaclnda kullandklar ifreleri kiisel bilgisayarlarna

Kullancsnn bilgisayarda ilem yapmasn salayan verileri kendine haksz

Sank A. E.nin, annesinin lmnden sonra onun adna Ba-Kur Genel M-

Sann, ikayetiler E. Y. ve A. K.in iyerinden yapt alverilerde kullan-

Trk Ceza Kanunudaki (TCK) Biliim Sularna likin Ortak Konular:

Bu karara gre, neminin ok zerinde abartlp sunulan ve kiilik haklarn

You might also like