HCRELER ARASI LETM

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN MK Fen Edebiyat Fakltesi Biyoloji Blm

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

Akt Signaling
GP CR

Growth Factors RT K IRS1 PI3K GAB2 PTEN CTMP PIP3 Regulation of Cyclic Nucleotide PDK-1 Caspase Cascade
P

Cytokines Integrins PIP2 PIP3 PI3K ILK PI3K PIP3 Akt PDK-1 GLUT4 Vesicle HSP90 CDC37 PP2A DNA-PK PFK1 PFK2 IKKs
P P P P P

Cytokine Receptor

FAK

Synaptic Signaling Translation p70S6K

Ga GTP

PI3K SYK

mTOR ERK Pathway Blocks Apoptosis

TSC2 TSC1 Raf1 XIAP

P

Elevation of Glucose Import Glucose Uptake NF-kB Pathway Insulin Stimulated Mitogenesis Apoptosis Inhibition

PDE3B

Caspase9

4EBP1 eIF4E Protein Synthesis Cell Survival 14-3-3 FKHR

Ser87

14-3-3

Akt BAD Chk1 p21(CIP1)

P P P

WNK1 PRAS40 p47Phox YAP Ataxin

P P

14-3-3

p27(KIP1) 14-3-3
P

14-3-3
P

p73 Mediated Apoptosis Neuroprotection

CREB
P

14-3-3 AR Cell Survival Aggregation and Neurodegeneration

FKHR

Death Genes
P

MDM2 Glycogen Synthase

GSK3

JIP1

ASK1

CcnD Cell Cycle Glycogen Synthesis

JNK Pathway

eNOS

CREB
P

Survival Genes

MDM2 p53

Ub Ub

p53 Degradation

NO Production Cardiovascular Homeostasis

C

Nucleus

2 2009 ProteinLounge.com

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

Genel bak
Hcreler konuur mu? Ne hakknda konuurlar? Biri dier(ler)ine ne syler? Duyan nasl cevap verir?

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

Hcre sinyali
Hcreler aras iletiime denir Sinyale verilen cevap: *gen ifadesi, *metabolik enzimlerin aktivite deiimi, *hcre iskeletinin yapsnn yeniden deiimi, *iyon geirgenliindeki deiim, *DNA sentez aktivasyonu, *hcre lm
Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 5

Sinyal aktarm(Signal Transduction)

Hcre yzeyine gelen sinyalin hcre iine iletilmesi

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

Hormonlar ve almalar (receptors)

Haberci molekl sentezi Sinyal molekl salglanmas Sinyal molekln hedef hcreye iletimi Sinyal molekln zgn almala etkileimi Alma-s.molekl kompleksinin cevap oluturmas Sinyalin ortadan kalkmas ve cevabn sonlanmas
Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 7

Eksternal sinyal iletimi: Hedef hcrelere sinyal iletimi

1. Endokrine sinyal iletimi: sinyal moleklleri (hormonlar) endokrin organ hcrelerince sentezlenirler sentezlendikleri yerin uzandan baka bir mikroevredeki hedef hcrelere etki ederler. 2. Parakrin sinyal iletimi: sinyal moleklleri ayn mikro evreyi paylaan bir hcre veya hcre grubu tarafnda salnr ve yakn evredeki dier hcreleri etkiler (nrotransmitterler ve nrohormonlar). 3. Autokrin sinyal iletimi: sinyal moleklleri bir hcre veya hcre grubundan salnr ve sadece kendileri yant olutururlar (bir ok byme faktr). 4. Hcre-hcre ve hcre-matriks aras etkileimlerde ie karan molekller.
Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 8

Eksternal sinyal iletimi: Hedef hcrelere sinyal iletimi

animasyonlar

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

10

r. nrotransmiterler: Do.Dr. Mustafa ERAYMAN Sinir hcresi sinir hcresi veya sinir hcresi kas hcresi11

r. Tmr hcrelerinin byme faktrleri salglamas

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 12

Hcre-hcre

hcre-matriks

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

13

Eksternal sinyal iletimi: Hedef hcrelere sinyal iletimi 1. Endokrine sinyal iletimi: sinyal moleklleri (hormonlar) endokrin organ hcrelerince sentezlenirler sentezlendikleri yerin uzanda baka bir mikroevredeki hedef hcrelere etki ederler. 2. Parakrin sinyal iletimi: sinyal moleklleri ayn mikro evreyi paylaan bir hcre veya hcre grubu tarafnda salnr ve yakn evredeki dier hcreleri etkiler (nrotransmitterler ve nrohormonlar). 3. Autokrin sinyal iletimi: sinyal moleklleri bir hcre veya hcre grubundan salnr ve sadece kendileri yant olutururlar (bir ok byme faktr). 4. Hcre-hcre ve hcre-matriks aras etkileimlerde ie karan molekller.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

14

zet
(1) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn sentezlenmesi (2) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn salnmas. (3) Sinyal moleklnn hedef hcreye tanmas (4) Sinyalin hedef hcrede zgl reseptr protein tarafndan tutulmas (5) Hcre ii sinyal transdksiyon yolunu tetiklemesi (6) Hcre metabolizmasnda veya gen ekspresyonunda deiiklikler (hcresel yant). (7) Sinyalin snmlenmesi, ounlukla hcresel yantn sonlandrlmas.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

15

zet
(1) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn sentezlenmesi (2) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn salnmas. (3) Sinyal moleklnn hedef hcreye tanmas (4) Sinyalin hedef hcrede zgl reseptr protein tarafndan tutulmas (5) Hcre ii sinyal transdksiyon yolunu tetiklemesi (6) Hcre metabolizmasnda veya gen ekspresyonunda deiiklikler (hcresel yant). (7) Sinyalin snmlenmesi, ounlukla hcresel yantn sonlandrlmas.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

16

zet
(1) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn sentezlenmesi (2) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn salnmas. (3) Sinyal moleklnn hedef hcreye tanmas (4) Sinyalin hedef hcrede zgl reseptr protein tarafndan tutulmas (5) Hcre ii sinyal transdksiyon yolunu tetiklemesi (6) Hcre metabolizmasnda veya gen ekspresyonunda deiiklikler (hcresel yant). (7) Sinyalin snmlenmesi, ounlukla hcresel yantn sonlandrlmas.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

17

zet
(1) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn sentezlenmesi (2) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn salnmas. (3) Sinyal moleklnn hedef hcreye tanmas (4) Sinyalin hedef hcrede zgl reseptr protein tarafndan tutulmas (5) Hcre ii sinyal transdksiyon yolunu tetiklemesi (6) Hcre metabolizmasnda veya gen ekspresyonunda deiiklikler (hcresel yant). (7) Sinyalin snmlenmesi, ounlukla hcresel yantn sonlandrlmas.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

18

zet
(1) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn sentezlenmesi (2) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn salnmas. (3) Sinyal moleklnn hedef hcreye tanmas (4) Sinyalin hedef hcrede zgl reseptr protein tarafndan tutulmas (5) Hcre ii sinyal transdksiyon yolunu tetiklemesi (6) Hcre metabolizmasnda veya gen ekspresyonunda deiiklikler (hcresel yant). (7) Sinyalin snmlenmesi, ounlukla hcresel yantn sonlandrlmas.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

19

zet (1) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn sentezlenmesi (2) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn salnmas. (3) Sinyal moleklnn hedef hcreye tanmas (4) Sinyalin hedef hcrede zgl reseptr protein tarafndan tutulmas (5) Hcre ii sinyal transdksiyon yolunu tetiklemesi (6) Hcre metabolizmasnda veya gen ekspresyonunda deiiklikler (hcresel yant). (7) Sinyalin snmlenmesi, ounlukla hcresel yantn sonlandrlmas.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

20

zet

(1) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn sentezlenmesi (2) Sinyal reten hcre tarafndan sinyal moleklnn salnmas (3) Sinyal moleklnn hedef hcreye tanmas (4) Sinyalin hedef hcrede zgl reseptr protein tarafndan tutulmas (5) Hcre ii sinyal transdksiyon yolunu tetiklemesi (6) Hcre metabolizmasnda veya gen ekspresyonunda deiiklikler (hcresel yant). (7) Sinyalin snmlenmesi, ounlukla hcresel yantn sonlandrlmas

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

21

veya ekirdee tanmas iin gerekleen molekler olaylarn tamamdr. sinyallerin amplifikasyonu (genellikle turnoverleri olduka hzldr).
sinyal

Sinyal transdksiyonu bilginin, hcre dndan sitoplazmaya

Amplifikasyon (zaman ve nitelik) ikinci haberciler aracl ile

kk

molekllerin

oklu kontrol
Alglama - Kabul etme Amplifikasyon Transdksiyon

Hcresel yantlar
Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 22

Hcresel yantlar zellikle sinyal iletim yollarnn almasna ve sonuta aadaki hcresel deiikliklere neden olabilir: hcre dngs ilerleyii gen ekspresyonu protein art ve ynlendirilmesi hcre g hcre iskeleti oluumu hcresel konumlanma metabolizma hcresel devamllk

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

23

Alma proteinler (receptors)

Ligant= sinyaltayan molekl (hormon, feromon, nrotransmitter) alma= ligant kabul eden molekl Ligant- alma kompleksi= reaksiyon zinciri

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

24

Farkl hcreler ayn sinyal moleklne farkl yantlar retebilirler Nrotransmitter: (a) Kalp kas hcresi: kontraksiyon gcnde ve orannda azalma (b) skelet kas hcresinde: kontraksiyon (c) Dz kas hcresinde: relaksiyon (d) Tkrk bezi hcresinde: salg salglama

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

25

Ayn alma gruplar farkl farkl hcreler zerinde bulunabilirler ve her hcrede farkl cevap oluturabilirler

Asetilkolin
Asetilkolin almalar izgili kas h. Kalp kas h. Pankreatik asinar h.

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

26

Farkl alma-ligant kompleksi ayn hcresel cevap

Karacier hcrelerindeki almalara glukagon veya epinefrinin balanmas => glikojen ykm Ep. Veya glu. Balanmas sonucu oluan aktivite cAMP sentezini uyarr ve bu da glikoje ykm ve glikozun kana verilmesiyle sonlanr Unutma!!! Bu iki hormonun balanma zgllkleri farkl, efektr zgllkleri ayn
(animasyon) http://bcs.whfreeman.com/thelifewire/content/chp50/5002s.swf
http://www.sumanasinc.com/webcontent/animations/content/signaling.html Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 27

Hormonlarn snflandrlmas
znrlkleri ve zgl almalarn hcredeki yerleimine gre hormonlar: 1. Kk lipofilik molekller (plazma membrann geen) 2. Hidrofilik molekller (hcre yzeyi almalarna balanan) 3. Lipofilik molekller (hcre yzeyi almalaryla etkileen)
Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 28

1. Kk lipofilik molekller (plazma membrann geen)

Steroid, tiroksin ve retinoik asit gibi hormonlar Tm Steroidler kolesterolden sentezlenir (r: dii eey hormonlar strojen ve progesteron)

animasyon

http://highered.mcgrawDo.Dr. Mustafa ERAYMAN 29 hill.com/olcweb/cgi/pluginpop.cgi?it=swf::535::535::/sites/dl/free/0072437316/120109/bio46.swf::Mech anism%20of%20Steroid%20Hormone%20Action

2. Hidrofilik molekller (hcre yzeyi almalarna balanan)

Plazma zarn difzyonla geemeyen suda znr hormonlar Hcre yzndeki almalara balanp sinyal oluturur 1. Peptit hormonlar (inslin, byme hormonlar, glukagon) 2. Amino asit trevli kk molekller (epinefrin, histamin)

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN Animasyon inslin

30

3. Lipofilik molekller (hcre yzeyi almalaryla etkileen)

Hcre yzeyindeki almaalara balanan temel lipid znr hormonlar PROSTOGLANDNLER dir (PGA veya PGIlar). PGA (veya PGI) Araidonik asitten sentezlenir
Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 31

PROSTOGLANDNLER
Dokuz farkl snfta en az 16 PGA ok sayda farkl hcre tarafndan sentezlenip salglanr Parankin tipte yerel araclar Damar duvarndaki szntlarn kapatlmas Aspirin ve dier antienflamatuarlar PGA sentezini inhibe ederler

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

32

kinci Haberciler (araclar)

Hcre yzeyine gelen sinyalin hcre iine iletilmesini salar. En nemlileri: 1. 3- 5 cAMP 2. 3- 5 cGMP 3. 1,2- diasilgliserol (DAG) 4. nositol 1,4,5- trifosfat (IP3) 5. Ca+2
Do.Dr. Mustafa ERAYMAN 33

kinci Haberciler (araclar)

Grevleri: 1. Glukozun hcre iine alm ve kullanm 2. Ya depolanmas ve kullanlmas 3. Hcresel rnlerin salglanmas

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

34

Reseptrler
Hcre reseptrleri toplamlardr drt farkl grupta

1- Enzim baml reseptrler 2- Enzimli reseptrler 3- yon-kanalna bal reseptrler 4- G-proteinlere baml reseptrler

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

35

Reseptr tipleri 1. Enzim bal reseptrler rn. Protein kinaz reseptrleri, PKR
Ligand Ligand
Membran

Inaktif enzim

Aktif enzim

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

36

Reseptr tipleri 2. Enzimli reseptrler rn. sitokin reseptrler, byme hormonu reseptrleri ve interferonlar

naktif enzim

Aktif enzim

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

37

Reseptr tipleri 3. yon-kanalna bal reseptrler rn. nrotransmitter-geitli iyon kanallar, asetilkolin
Ions

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

38

Reseptr tipleri 4. G-protein baml reseptrler rn. epinefrin, serotonin ve glukagon reseptrleri

G protein

enzyme

enzyme Activated G protein

enzyme

Activated enzyme

enzyme

Do.Dr. Mustafa ERAYMAN

39