BLM 1: GR Bu deneyin amac: Malzemelerin sertliklerinin llmesi.

BLM 2: GENEL BLGLER Sertlik, malzemenin izilmeye kar gsterdii direntir. Sertlik lme yntemi numune zerinde elde edilen kalc izlerin llmesi esasna dayanr. Sertlik deneylerine u ekilde gruplara ayrabiliriz: 1)Statik Sertlik lme Yntemleri a)Rockwell sertlik deneyi b)Brinell sertlik deneyi c)Vickers sertlik deneyi d)Mikro sertlik deneyi 2)Dinamik Sertlik Deneyleri a)Darbe etkisiyle sertlik lme yntemleri b)Srama etkisiyle sertlik lme yntemleri MKRO SERTLK LME YNTEMLER Bu yntem zellikle ok kk numunelerin ve ince salarn sertliklerini lmede elverilidir. Karbrize, dekarbrize veya azotla sertletirilmi yzeylerle elektrolit olarak kaplanm malzemelerin sertlikleri de bu deneyle tespit edilir. Ayrca metalik alamlarda fazlarn sertliklerinin tespitinde, segregasyonlarn ve cam, porselen, metlik karbrleri gibi ok sert ve krlgan malzemelerin sertliklerini lmede kullanlr. Mikro sertlik lme yntemleri ikiye ayrlr: a) Knoop ve Vickers Mikrosertlik lme Yntemi: Vickers ucu, taban kare, tepe as 136 olan piramit u, knoop ucu ise 17230 aya sahip piramit utur. b) Ultrasonik mikrosertlik lme yntemi: Ultrasonik mikrosertlik deneyi, yk kaldrldnda oluan izin alannn mikroskopla llmesi esasna dayanr. Uygulanan max yk 800 gr ve iz derinlii 4-18m dir.

Cihaz devresi elastisite modl bilinen bir deney malzemesi ile kalibre edilir. ubuun ucu ile metal yzeyi arasndaki alan, llen frekans deiimlerinden kabilir. Temas yzeyi sertlii bilinen malzemenin sertlii ile ters orantldr. Yzeye bastrlan kuvvet sabittir. Cihazn llen frekans, sertlik numarasna evrilebilir. Sertlik deeri dorudan digital bir gsterge zerinde Rockwell C veya Vickers skalasnda okunabilir.

VCKERS SERTLK DENEY Vickers sertlik deneyi, taban kare, tepe as 130 olan standartlatrlm piramit eklindeki bir ucun deiken ykler altnda numune yzeyine batrlmas sonucu bir iz oluturmak esasna dayanr. Deney yk F=0,2 kg ile 100 kg arasnda seilebilir. Vickers sertlik deneyi ok yumuak ve ok sert tabakalar iinde uygundur. Deneyde yk dk olduu iin genellikle ince paralarda ve sadece yzeyi sert olan zel ilem grm malzemelerde tercih edilir.

KNOOP SERTLK DENEY

Bir malzemenin greceli sertlik deerlerinin, Knoop batrma deneyi ile belirlenir. Bu testte, 130 ve 172 30 apikal alar ile bir piramit eklindeki elmas ucu (A Knoop ucu denir) bir malzeme kar bastrlr. Artk baka bir diyagonal yedi kez bir thombohedral izlenim yapma. Bu test yntemi ABD'de Ulusal Standartlar Brosu F. Knoop ve arkadalar tarafndan 1939 ylnda icat edilmitir. Metaller lmek iin tasarlanm olan Vickers sertlik testi, daha dk girinti basklar kullanarak, Knoop test cam ve seramik gibi krlgan malzemelerin sertlik test izin verdi. Knoop test istihdam elmas ucu eklinde olup ince uzun drt piramit, zt iki a arasndaki ile tarafl yaklak 170 ve dier iki varlk 130 arasndaki a olan yzleri genellikle az bir kilogram-kuvvet ykler altnda malzemenin iine bastnzda, ucu boyutunda 0,01-0,1 mm yaklak bir drt tarafl bir izlenim brakr. izlenim uzunluu, yedi kez genilii yaklak derinlii 1 / 30 uzunluudur. Bu boyutlar gz nne alndnda, yk altnda izlenim alannda kalibre edilmi bir mikroskop yardm ile en uzun kenar sadece uzunluk lme sonra hesaplanabilir. Knoop sertlik (HK) aadaki forml elde edilir: HK = 14,229 (F/D2)

F uygulanan yk (kilogram-kuvvet olarak llr) ve D2 (milimetre kare cinsinden llr) girinti alannda olmak. Knoop sertlik saylar genellikle belirli yk deerleri ile birlikte belirtilir. ASTM D Organik kaplamalarn girinti sertlik iin standart test yntemleri ile-1474 ilgilenir. Bu testte, Knoop sertlik tayini% 50 5 nem bal ve 23 2 C'de yaplr. Numuneler en az 24 saat bu koullar altnda dengelenmi vardr. Daha sonra kat yzey girinti ynne normal llecek bylece tanabilir sahne baldr. Cihazn 25 gr yk uygulamak iin ayarlanmtr. the indentor numune ile temas halinde olduu zaman 18 0.5 saniye olmaldr. uzun izlenim kegen uzunluu filar mikrometre mercek ile llr. en az be gsterim geni aralkl noktada yaplncaya kadar tekrarlanr. Knoop sertlik numaras sonra hesaplanr

Burada 0,0025 the indentor iin kg uygulanan yk, l uzun mm Girintinin diyagonal uzunluu ve CP indentor sabit, 7,028 x 10-2 eittir.

ekil- Knoop Sertlik Deneyi

BLM:3 DENEYN YAPILII Mikro sertlik lmesi yaplacak numune yzeyi metalografik olarak hazrland, yzeyin temizlendi. Deneyde 4 farkl numune kullanld. Bunlar sras ile kam mili, kresel grafitli dkme demir, gri dkme demir ve bakr. Her numune iin 4 farkl noktadan sertlik lld. lk numune olan kam mili mikroskobun tablasna yerletirildi. 9.81 N yke ayarland. Oklerde net grnt elde edilinceye kadar mikroskop tablas hareket ettirildi sonra tabla elle sertlik llen ksmn altna getirildi ve dmeye baslarak sertlik len ksmn hareketi saland. U otomatik olarak numuneye batt ve 15 sn sonra yine otomatik olarak geri dnd. Bylece kam milinde bir iz elde edildi. zin boyutlarn lmek iin mikroskobun tablas yine elle objektifin altna getirildi ve oklerden iz gzlendi ve d1 ve d2 deerleri lld. Ayn zamanda Vickers sertlik deeri de ekranda grlp not alnd. Bu ilemler 4 farkl noktaya uyguland ve 4 farkl sertlik deeri elde edildi.

kinci numunemiz kresel grafitli dkme demirdi. Ayn admlar ve ayn deney artlarnda kresel grafitli dkme demirde d1 ve d2 deerleri lld ve serlik deeri de ekranda okunup not alnd. Farkl noktalara da ayn ilemler uyguland ve 4 farkl sertlik deeri elde edildi. nc numunemiz gri dkme demire 1kg yk 15 sn ayn admlar ve deney koullarnda uyguland. d1 ve d2 deerleri lld ve serlik deeri de ekranda okunup not alnd. Ayn admlar ve ilemler 4 farkl noktaya uyguland 4 sertlik deeri lld ve not alnd. Son numunemiz bakra 4.903N yk 15 sn sreyle uyguland. Bakra da ayn admlar uygulanarak d1 ve d2 lld ve sertlik deeri not alnd.

BLM 4: SONULAR Kegenler d1 d2 d1 d2 d1 d2 d1 d2 Deerler (m) 56,06 55,95 77,19 70,39 64,70 67,45 70,92 73,00 363 426 340 591 Sertlik (HV)

Kam mili iin sertlik deerleri

Kegenler d1 d2

Deerler (m) 90,84 91,93

5

Sertlik (HV)

222 d1 d2 d1 d2 d1 d2 87,17 84,91 77,92 79,77 79,77 81,76 284 298 250

Kresel grafitli dkme demir

Kegenler d1 d2 d1 d2 d1 d2 d1 d2

Deerler (m) 85,28 83,63 86,08 80,42 80,84 81,96 75,87 75,09

Sertlik (HV)

260

267

280

325

Gri dkme demir

Kegenler d1

Deerler (m) 100,70

6

Sertlik (HV)

d2 d1 d2 d1 d2 d1 d2

99,04 106,14 103,72 98,35 99,79 103,63 104,49

92,9

84,1

94,4

85,6

Bakr Yukardaki tablolarda verilen numuneler iin d1 ve d2 uzunlklar ve sertlik deerleri grlmektedir. BLM 5:YORUM VE STENLENLER 1-) Sertlik lm srasnda elde edilen verilerden yola karak HV deerini hesaplaynz ve cihazn otomatik olarak lt deerlerle kyaslaynz.

Kam mili iin:

Birinci lm, d= d1 + d2 56.06 + 55.95 = = 56.005 103 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 591.22 HV 2 2 d ( 56.005 103 )

kinci lm,

d=

d1 + d 2 77.19 + 70.39 = = 73.79 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 340.57 HV 2 2 d 73.79 103 ) (

nc lm, d= d1 + d 2 64.70 + 67.45 = = 66.07 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 424.81HV 2 2 d ( 66.07 103 )

Drdnc lm, d= d1 + d 2 70.92 + 73.00 = = 71.96 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 358.11HV 2 2 d 71.96 103 ) (

Kam mili iin ortalama HV deeri ortalamalar:

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 591.22 + 340.57 + 424.81 + 358.11 = = 428.67 4 4

Kam mili iin makinede bulunan HV deerleri ortalamas:

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 591 + 340 + 426 + 363 = = 430 4 4

Kresel grafitli dkme demir iin: Birinci lm,

d=

d1 + d 2 90.84 + 91.93 = = 91.38 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 222.07 HV 2 2 d ( 91.38 103 )

kinci lm, d= d1 + d 2 87.17 + 84.91 = = 86.04 103 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 250.49 HV 2 2 d 86.04 103 ) (

nc lm, d= d1 + d 2 77.92 + 79.77 = = 78.84 103 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 298.34 HV 2 2 d ( 78.84 103 )

Drdnc lm,
9

d=

d1 + d 2 79.77 + 81.76 = = 80.76 103 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 284.32 HV 2 2 d 80.76 103 ) (

Kresel grafitli dkme demir iin ortalama HV deeri ortalamalar:

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 222.07 + 250.49 + 298.34 + 284.32 = = 263.81 4 4

Kresel grafitli dkme demir iin makinede bulunan HV deerleri ortalamas:

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 222 + 250 + 298 + 284 = = 263.5 4 4

Gri dkme demir iin: Birinci lm,

d=

d1 + d 2 85.28 + 83.63 = = 84.46 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 259.91HV 2 2 d ( 84.46 103 )

kinci lm,
10

d=

d1 + d 2 86.08 + 80.42 = = 83.25 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 267.56 HV 2 2 d 83.25 103 ) (

nc lm, d= d1 + d 2 80.84 + 81.96 = = 81.40 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 279.86 HV 2 2 d ( 81.40 103 )

Drdnc lm, d= d1 + d 2 75.87 + 75.09 = = 75.48 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 1 = 1.8544 = 325.49 HV 2 2 d ( 75.48 103 )

Gri dkme demir iin ortalama HV deeri ortalamalar:

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 259.91 + 267.56 + 273.86 + 325.49 = = 283.21 4 4

Gri dkme demir iin makinede bulunan HV deerleri ortalamas:

11

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 260 + 267 + 280 + 325 = = 283 4 4

Bakr numunesi iin:

Birinci lm,

d=

d1 + d 2 100.7 + 99.04 = = 99.87 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 0.5 = 1.8544 = 92.96 HV 2 2 d ( 84.46 103 )

kinci lm, d= d1 + d 2 106.14 + 103.72 = = 104.93 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 0.5 = 1.8544 = 84.21HV 2 2 d 104.93 103 ) (

nc lm, d= d1 + d 2 98.35 + 99.79 = = 99.07 103 mm 2 2

12

HV = 1.8544

F 0.5 = 1.8544 = 94.47 HV 2 2 d ( 99.07 103 )

Drdnc lm, d= d1 + d 2 103.63 + 104.49 = = 104.06 10 3 mm 2 2

HV = 1.8544

F 0.5 = 1.8544 = 85.62 HV 2 2 d ( 104.06 103 )

Bakr iin ortalama HV deeri ortalamalar:

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 92.96 + 84.21 + 94.47 + 85.62 = = 89.32 4 4

Bakr iin makinede bulunan HV deerleri ortalamas:

HV1 + HV2 + HV3 + HV4 92.9 + 84.1 + 94.4 + 85.6 = = 89.25 4 4

Kam Mili

Kresel Grafitli Dkme Demir

Gri Dkme Demir

Bakr

Makinede

430
13

263,5

283

89,25

llen ortalama sonu Hesaplamada bulunan ortalama sonu 428,67 263,81 283,21 89,32

2-) Niin mikro-sertlik deerine ihtiya duyarz?

Mukavementleri ok yksek olan baz metallerin sertlik deerleri de ok yksektir. Bu kadar yksek mukavementli metallerin sertlik deerlerini dier sertlik yntemleriyle doru olarak bulunamaz. Ayrca baz ince kesitli metallerin ok yksek yk altndan krlma atlama riskleri olduundan ve baz kk metallerin sertliklerinin llmesi iin mikro sertlik yntemi tercih edilir. Ayrca mikro sertlik yntemi sertlii llen metalin iyapsn bozmadndan metali deformasyona uratmadndan tercih edilir. Ayrca baz metallerin hassas sertlik deerleri llmesi gerekiyorsa da yine mikro sertlik yntemi tercih edilir.

3-) Sertlii llen dkme demirin dier numunelere gre daha yumuak olmasnn sebebi ne olabilir?

4-) Grafitin dkme demirler zerine etkisini aklaynz?

Grafitler dkme demir ierisindeki boyutlarna gre demire farkl zellikler kazandrrlar. rnein: gri dkme demirde grafitler lameller halindedir ve bu lamel eklindeki grafitler yap ierisinde boluk yaratrlar ve dayanm drrler. Ancak dkme demir iersinde grafitler
14

kresel ekillerde ise bu demire sfero dkme demir ya da kresel grafitli demir adn alr. Kresel grafitler ise demire yumuakllk ve sneklilik kazandrr. Kresel grafitli dkme demirlerin mekanik zellikleri olduka iyidir. Korozyona kar dayankldr. Yani ksaca grafitler dkme demirin karakteristik zelliklerini dorudan etkiler. Dkme demire farkl isimler ve farkl mekanik zellikler kazandrr. Ayrca grafitin yaps itibariyle dkme demirler zerinde etkisi daima sertlii azaltacak ynde bir etki yapar.

5-) Isl ilem grm 16Mn5Cr elii ve sl ilem grmemi 16MnCr eliinin mikrosertlik deerlerini karlatrnz.

ncelikle mikro sertlik deneyinin nasl yapldn ve mikro sertlik makinesinin nasl altn rendik. Vickers sertlik yntemi ve bu yntemde kullanlan kare piramidin numune zerine nasl iz brakt gzlemlendi. Bylelikle mikro sertlik deneyinin dier sertlik deneylerinden fark anlald. Farkl zelliklerdeki numuneler zerine mikro sertliin uygulan grld.

BLM 6 REFERANSLAR: [1] Prof.Dr,DEMRC.A.Halim, Malzeme Bilgisi ve Muayenesi, Alfa 2004, 1.Bask. [2]: KAYALI Eyp Sabri, Metalik Malzemelerin Mekanik Deneyleri, T Yaynlar, stanbul.
15

[3]: SMTH F. William, Malzeme Bilimi ve Mhendislii, Literatr Yaynlar, 3.Basm Ekim 2006 stanbul.

16