Sivilasma Potansiyeli Ve Etkilerinin Azaltilmasi Liquefaction Potential and Mitigiating The Effects of Liquefaction

T.C.
SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

SIVILAMA POTANSYEL VE ETKLERNN
AZALTILMASI

YKSEK LSANS TEZ

n.Mh. mit AKKA

Enstit Anabilim Dal : NAAT MHENDSL
Enstit Bilim Dal : GEOTEKNK
Tez Danman : Do. Dr. Zeki GNDZ

Mays 2006

T.C.
SAKARYA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

SIVILAMA POTANSYEL VE ETKLERNN
AZALTILMASI

YKSEK LSANS TEZ

n.Mh. mit AKKA

Enstit Anabilim Dal : NAAT MH.
Enstit Bilim Dal : GEOTEKNK

Bu tez 14 / 06 /2006 tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabul edilmitir.

Zeki GNDZ Hasan ARMAN efik RAMAZANOLU
Do. Dr. Prof. Dr. Yrd. Do. Dr.
Jri Bakan ye ye

ii

TEEKKR

ncelikle tezimin balangcndan biti aamasna kadar desteini esirgemeyen ve
beni ynlendirerek katkda bulunan hocam Do. Dr. Zeki GNDZe, eitimim
sresince mhendis unvan almama katkda bulunan ve deerli bilgilerini bizden
esirgemeyen tm hocalarma ve retim yelerine, tezimi hazrlamamda byk
katklar bulunan sevgili dostlarm Yk. n. Mh. Yasin TOPUya, Yk. n. Mh.
A.Beng SNBLe, n. Mh. Ceyhun RENe, n. Mh. Yahya GEDKe,
Jeofizik Mh. Erkan BELPEKe, Jeoloji Mh. Nigar COARa, Endstri Mh.
Durgun Cenap ZLFKARa, son olarak hayatmn her aamasnda yanmda
olduklarn ve olacaklarn bildiim aileme sonsuz teekkr ederim.

iii

NDEKLER

TEEKKR.............................................................................................................. ii
NDEKLER......................................................................................................... iii
SMGELER VE KISALTMALAR LSTES........................................................... viii
EKLLER LSTES................................................................................................ x
TABLOLAR LSTES.............................................................................................. xiv
ZET........................................................................................................................ xvi
SUMMARY............................................................................................................. xvii

BLM 1.
GR........................................................................................................................ 1

BLM 2.
ZEMN SIVILAMASI ve SIVILAMAYA ETK EDEN FAKTRLER 3
2.1.Zemin Svlama Mhendisliinin Tarihsel Sreci ve Geliimi.. 3
2.2.Svlamann Oluumu 5
2.3.Svlaabilir Zemin Trleri.. 8
2.4.n Svlama, Svlama ve evrimsel (Devri) Oynaklk (Snrl n
Svlama) 10
2.4.1.n svlama... 10
2.4.2.Svlama 11
2.4.3.evrimsel (devri) oynaklk (snrl n svlama).......... 11
2.5.Svlamaya Etki Eden Faktrler. 11
2.5.1.Kayma dalgas hz (V
s
). 11
2.5.2.vme... 12
2.5.3.Deprem magnitd. 12
2.5.4.Zeminin dane boyutu dalm ve dane ekli. 12
2.5.5.Relatif sklk (tabakann skl).. 14

iv
2.5.6.Zeminin gerilme altnda kald sre.
16
2.5.7.Titreim zellikleri.
17
2.5.8.Deformasyon gemii (sismik gemi).. 18
2.5.9.Yanal toprak basnc katsays ve ar konsodilasyon
oran...
19
2.5.10.nce dane orannn etkisi...... 19
2.5.11.Zeminin oluma ekli... 20
2.5.12.Boluk oran. 20

BLM 3.
SIVILAMA POTANSYELNN BELRLENMESNDE KULLANILAN
ARAZ VE LABORATUAR DENEYLER. 21
3.1.Svlama Analizinde Kullanlan Arazi Deneyleri.. 21
3.1.1.Standart penetrasyon deneyi.. 21
3.1.2.Koni penetrasyon deneyi 25
3.1.3.Kayma dalgas hznn bulunmas ile ilgili deneyler..........
28
3.1.3.1.Sismik kart kuyu deneyi.. 28
3.1.3.2.Sismik aa kuyu (yukar kuyu) deneyi 30
3.1.3.3.PS-Logging deneyi.
31
3.2.Svlama Analizinde Kullanlan Laboratuar Deneyleri. 33
3.2.1.Tekrarl eksenli hcre kesme deneyi. 33
3.2.2.Tekrarl direkt kesme deneyi. 36
3.2.3.Tekrarl burulmal kesme deneyi... 37

BLM 4.
SIVILAMA ANALZ YNTEMLERNE GENEL BR YAKLAIM. 39
4.1.Zeminin Svlama Potansiyelini Deerlendirmek in
Basitletirilmi Bir Yntem (Seed ve Idriss, 1971) 39
4.1.1.Deprem srasnda oluan gerilmeleri hesaplamak iin basit bir
Yntem... 41

v
4.1.2.Svlamaya sebep olan gerilmeleri saptamak iin basit bir
yntem 43
4.2.Balang vmesi Yntemi (Eik vme Yntemi) (Dobry Vd., 1981) 46
4.3.Tekrarl Kayma Gerilmesi Yntemi (Seed, Idriss, Arango, 1981). 51
4.4.SPT-N Deeri ve nce Dane Oranna Gre Zemin Svlamasnn
Ampirik Korelasyonu (Tokimatsu ve Yoshimi, 1983)... 55
4.5.Svlama ndeksi Yntemi (Iwasaki, Arakawa, Tokida, 1984). 58
4.5.1.Svlama emniyet faktr. 58
4.5.2.Svlama indeksi... 59
4.6.Kumlarn Svlama Dayanmn Saptamak in SPT ve CPT
Deneylerinin Kullanlmas (Seed ve Alba,1986) 61
4.7.Kayma Dalgas Hzlar ile Zemin Svlama Dayanmnn
Bulunmas ( Andrus ve Stokoe II, 2000) 68
4.8.1996 NCEER ve 1998 NCEER/NSF alma Gruplarnn
Zeminlerin Svlama Dayanm Deerlendirilmesi zerine Rapor
zeti ve Sonular (Youd, Idriss vd.,2001) . 74
4.8.1.SPTnin svlama analizinde kullanlmas 76
4.8.2.CPTnin svlama analizinde kullanlmas. 79
4.8.3.Kayma dalgas hzlarnn svlama analizinde
kullanlmas 80
4.8.4.Deprem iddetiyle bantl sre dzeltme katsaysna gre
gven saysnn saptanmas 82

BLM 5.
SIVILAMA ETKLERNN AZALTILMASI... 84
5.1.Yaplarn Svlamadan Etkilenmeyecek ekilde Tasarlanmas 85
5.1.1.Svlama potansiyeli tayan blgelerde yap inasndan
kanlmas. 85
5.1.2.Yap temelinin svlama derinlii altna indirilmesi.
85
5.1.3.S temellerde svlamaya potansiyeline kar alnabilecek
tedbirler.. 87

vi
5.1.4.Boru hatlar ve barajlarda svlama potansiyeline kar
alnabilecek tedbirler......

89
5.2.Zemin yiletirme Yntemleri. 91
5.2.1.Sklatrma teknikleri.... 92
5.2.1.1.Vibro teknikleri (Vibroflotasyon- Vibro tij ). 92
5.2.1.2.Dinamik kompaksiyon....... 95
5.2.1.3.Patlatma...... 96
5.2.1.4.Kompaksiyon enjeksiyonu. 96
5.2.2.Glendirme teknikleri.. 97
5.2.2.1.Ta kolonlar... 97
5.2.2.2.Kompaksiyon kazklar..
100
5.2.3.Enjeksiyon ve kartrma teknikleri 101
5.2.3.1.Enjeksiyon teknikleri (gzenek- sokulum enjeksiyonu) 101
5.2.3.2.Kartrma teknikleri (zemin kartrma - jet
enjeksiyonu)... 103
5.2.4.Drenaj teknikleri..... 107

BLM 6.
MEVCUT YAPILARIN ZEMN SIVILAMA DAYANIMINA ETKS.......... 108
6.1.NCEER alma Grubu Kriterlerine Gre Svlama Analizi............ 109
6.2.Yzeydeki Yapdan Gelen Gerilme Artnn Yaklak Ynteme
Gre Hesab 113
6.3.Yzeydeki Yapdan Gelen Gerilme Artnn Boussinesq
Yntemine Gre Hesab.. 115
6.4.Mevcut Yaplardan Gelen Dey Gerilmelerin Svlama
Dayanmna Etkisi zerine rnek Bir alma.. 117
6.4.1.nceleme alannn svlama potansiyelinin bulunmas...... 117
6.4.2.nceleme alan zerindeki mevcut yapnn svlama
dayanmna etkisi... 123
6.4.2.1.Yaklak hesap ynteme gre gerilme artlarnn
svlama dayanmna etkisi... 123

vii
6.4.2.2.Boussinesq Yntemine Hesaplanan Gerilme
Artlarnn Svlama Dayanmna Etkisi......

126
6.4.2.3.Sonularn deerlendirilmesi......................................... 136
6.5. Svlama Potansiyeli Tayan Zeminlerde Yer Alan Yaplarn
Svlama Etkilerinden Korunmas........................................................... 137
6.6.Mevcut Yaplardan Gelen Dey Gerilmelerin Svlama
Dayanmna Etkisinin Bilgisayar Yazlm ile Hesaplanmas. 139

BLM 7.
SONULAR VE NERLER.................................................................................. 142

KAYNAKLAR......................................................................................................... 147
ZGEM.............................................................................................................. 155

viii

SMGELER VE KISALTMALAR

a
max
:Maksimum yer ivmesi
a
d
:Tasarm ivme deeri
a
t
:Svlamann gerekleebilmesi iin gerekli balang (eik) ivmesi
C
B
:Sondaj borusu apna ait dzeltme faktr
C
E
:Tokmak enerji oran dzeltmesi
C
N
:rt basnc iin dzeltme katsays
C
R
:Tij uzunluu dzeltme faktr
C
S
:rnekleyicinin astarl olup olmamasna ait dzeltme
CPT :Konik penetrasyon deneyi
C
Q
:CPT dzeltme faktr
CRR :Zeminin svlamaya kar tekrarl dayanm oran
CSR :Deprem srasnda oluacak tekrarl kayma gerilmesi oran
D
10
:Dane boyutu (%10 geen)
D
50
:Dane boyutu (%50 geen)
D
r
:Relatif sklk
e
0
:Zeminin arazideki boluk oran
e
cr
:Kritik boluk oran
e
max
:Zeminin en gevek durumdaki boluk oran
e
min
:Zeminin en sk durumdaki boluk oran
FC :nce dane oran (%)
F
s
,F
L
:Svlama gvenlik katsays
g :Yerekimi ivmesi
G :Kayma modl
G
max
:Maksimum kayma modl
Gt :Sekant kayma modl
H :Tabaka kalnl
I
L
:Svlama potansiyeli indeksi
K :Boussinesq etki says

ix
K
o
:Yanal toprak basnc katsays
LL :Likit limit
MSF :Magnitd bykl dzeltme katsays
Mw :Moment magnitd
Nc :Gerilme evrim says
PI :Plastisite indisi
q
c
:Koni penetrasyon direnci
q
c1N
:Dzeltilmi koni penetrasyon dayanm
r
d
:Gerilme azaltma faktr
R
f
:Normalize srtnme oran
r
n
:Magnitd dzeltme faktr
SPT :Standart penetrasyon deneyi
SPT-N :SPT darbe says
(N1)
60
:Dzeltilmi SPT deeri
V
s
:Kayma dalgas hz
Vs1 :Dzeltilmi kayma dalgas hz
YASS :Yer alt su seviyesi
z :Yzeyden svlaan tabakaya derinlik
:Zeminin birim hacim arl
t
:Balang (eik) kayma deformasyonu
:Zemin birim hacim arl
a
:Zeminin konsolide olduu balang evre basnc
dc
:Tekrarl deviatr gerilme
v
:Toplam dey gerilme
:Dey efektif gerilme

max :Max kayma gerilmesi
(N
f
) :nce dane dzeltme katsaysnn

x

EKLLER LSTES

ekil 2.1. Deprem zemin durumu ve deprem sonras oluan svlama
sreci... 6
ekil 2.2 Svlama ve kum dayklarnn oluumunu gsteren kesit........... 7
ekil 2.3. En kolay svlaan ve potansiyel svlama eilimine sahip
zeminler iin dane boyutu asndan svlama alt ve st
snrlarn gsteren dane boyutu dalm erileri....................... 13
ekil 2.4. Relatif sklk ile svlama potansiyeli arasndaki iliki............. 16
ekil 2.5. Bal birim hacim arlnn svlamaya ve oluacak birim
kaymalara etkisi... 17
ekil 2.6. Sismik gemiin svlamaya etkisi............................................. 18
ekil 2.7. Boluk Oran Birim Deformasyon Grafii... 20
ekil 3.1. SPT rnekleyicisi rnei ve SPT rt kalnl dz. faktr 24
ekil 3.2. CPT sonularna dayanan zemin davran tipi emas 27
ekil 3.3. Kart kuyu metodu. 29
ekil 3.4. Aa kuyu metodu. 30
ekil 3.5. Kuyu ii PS-Logging sisteminin genel grnm.. 31
ekil 3.6. Kuyu ii PS-Logging yntemi ile alnan kaytlara bir rnek.. 32
ekil 3.7. (a) zotropik konsolide koullar,(b) tekrarl deviatr gerilme
genliinin konsodilasyon srasndaki deviatr gerilmeden daha
byk olduu anizotropik konsolide koullar,(c) tekrarl
deviatr gerilme genliinin konsodilasyon srasndaki deviatr
gerilmeden daha kk olduu anizotropik koullar.. 34
ekil 3.8. eksenli deney aleti..................................................... 36
ekil 3.9. Tekrarl direkt kesme deney aleti 37
ekil 3.10. Delik silindirli deney aleti... 38
ekil 4.1. Svlama potansiyelini saptama metodu 40

xi
ekil 4.2. Maksimum kayma gerilmesinin bulunmas 41
ekil 4.3. eitli zemin kesitlerine ait r
d
deiim aral 42
ekil 4.4. Bal sklk ile C
r
arasndaki iliki. 44
ekil 4.5. Kumlarn svlama pot.i belirlemekte kullanlabilecek
grafikler 45
ekil 4.6. Balang ivmesi deerleri nerisi................................... 50
ekil 4.7. Snr periyodik gerilme oran N
1
deerleri... 54
ekil 4.8. M=7.5 iin temiz siltli-kum iin dzeltilmi SPT-N deerlerine
gre svlamaya sebep olan gerilme oranlar 65
ekil 4.9. q
c
/N oranlarnn ortalama dane boyutu ile deiimi.. 66
ekil 4.10. Kumlarda ve siltlerde svlamaya sebep olan gerilme oran ile
koni u dayanm ilikisi 67
ekil 4.11. CRR deerlerinin zemin trlerine gre seilmesi tavsiye edilen
erileri 71
ekil 4.12. V
s1
ve (N
1
)
60
deerleri arasndaki iliki ve K
c
deerinin hesab 72
ekil 4.13. ekil 4.13 Mw = 7,5 iddetindeki bir depreme gre izilmi SPT
temiz kum erisi. 76
ekil 4.14. CPT verilerinden yararlanarak CRR hesab yaplmas iin
nerilen eri... 79
ekil 5.1. Svlamaya kar iyiletirmede izlenecek yol.. 84
ekil 5.2. Svlama nedeniyle kazk temellere bklme momentleri ve
yapnn dnmesi.. 86
ekil 5.3. Svlama riski tayan bir yerde bodrumlu 2-3 katl bir yap iin
kirisiz radye plak tipi dzenlenmi temel kesiti... 88
ekil 5.4. Svlama riski tayan bir yerde bodrumlu bir yap iin kirili
radye plak tipi dzenlenmi temel kesiti 88
ekil 5.5. Svlama riski tayan bir yerde bodrumsuz bir yap iin kirili
ekil 5.6. Svlama riski tayan bir yerde bodrumsuz bir yap iin kirisiz

xii

ekil.5.7. Svlama riski tayan bir yerde bodrumsuz tek katl bir yap
iin iki dorultuda srekli temel kesiti. 89
ekil 5.8. Boru hatlarnda svlama potansiyeline kar yaplabilecek
dzenlemeler 90
ekil 5.9. Hidrolik dolgu ile ina edilmi barajn memba evi svlama
sonucu kaym San Fernando Baraj California / ABD 1971.. 91
ekil5.10. Vibroflatasyon Teknii 94
ekil5.11. Vibro kanat sistemi.. 94
ekil5.12. Dinamik kompaksiyon ile zemin iyiletirmesi. 95
ekil5.13. Vibroflotasyon yntemi ile ta kolon uygulamas 99
ekil5.14. Tokmakl yntem ile ta kolon uygulamas 99
ekil5.15. Svlama tehlikelerini azaltmak iin Sardis Baraj dolgusunun
memba yzeyine aklan kompaksiyon kazklan.
100
ekil5.16. Gzenek enjeksiyonu... 102
ekil5.17. Sokulum enjeksiyonu............... 103
ekil5.18. Wyoming'de Jackson Gl Baraj yerindeki svlaabilir
zeminleri iyiletiren burgulu zemin kartrma sondaj... 104
ekil5.19. Jet Enjeksiyonu lemi.. 105
ekil5.20. Jet enjeksiyon sistemleri................... 106
ekil5.21. Jet enjeksiyon yntemiyle oluturulan kolonun grnm.. 106
ekil5.22. Drenaj uygulamas 107
ekil 6.1. CRR
7,5
deerinin bulunmasnda kullanlan (N
1
)
60 Temiz Kum

erileri.. 110
ekil 6.2. Basn an ve basn soan kavram.. 114
ekil 6.3. Gerilme Art Hesab iin Yaklak Yntem... 114
ekil 6.4. Herhangi bir z derinliinde yzeydeki niform yayl ykn
yarataca gerilme art... 115
ekil 6.5. niform yayl yk altnda gerilme artlar iin etki says (K).. 116
ekil 6.6. Kat adedi ve derinlik artna gre gvenlik saylarnn deiimi 125
ekil 6.7. Yapnn belirli noktalarnda derinlik deiimine gre etki
saylar ve gerilme artlar... 126
ekil 6.8. Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre A
noktas ekseninde svlama gvenlik saysna etkisi.. 132

xiii

ekil 6.9. Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre B
noktas ekseninde svlama gvenlik saysna etkisi... 132
ekil.6.10 Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre C
ekil.6.11 Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre D
ekil.6.12 Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi ve derinlik
deiimine gre yap tabannda yaratt ortalama gvenlik
saylar.............. 135
ekil.6.13 Yap etrafnn perde duvarlarla evrelenerek svlama
potansiyeli tayan blgeden ayrlmas......... 138
ekil.6.14 Yap etrafndaki svlama potansiyeli tayan blgenin
iyiletirilmesi............ ... 139

xiv

TABLOLAR LSTES

Tablo 2.1 Zemin svlamas mhendislii deerlendirme aamalar. 4
Tablo 2.2 Siltli ve killi kumlarn svlaabilirlii 9
Tablo 2.3 Relatif sklk ve svlama potansiyeli... 15
Tablo 3.1 CPT sonularndan zemin davran tipi deiimi 27
Tablo 4.1 Deprem magnitd ile evrim says ilikisi 43
Tablo 4.2 Kuru ve doygun kumlarn eik kayma deformasyonlar 47
Tablo 4.3 Eik deformasyonun karlk geldii (G/G
max
)
t
deiim
aralklar deerleri............................................................ 49
Tablo 4.4 Deprem Magnitd, evrim says ve magnitd zerinde
dzeltme faktr ilikisi... 56
Tablo 4.5 nce dane muhtevas ile N
f
sabiti arasndaki iliki 57
Tablo 4.6 I
L
ve svlama potansiyeli ilikisi... 61
Tablo 4.7 SPT deneyine ait farkl enerji oranlar. 62
Tablo 4.8 Svlama korelasyonlarnda kullanlmak zere nerilen SPT
ekipman.. 63
Tablo 4.9 Deprem byklnn svlama direnci zerindeki etkisi iin
kullanlan dzeltme faktrleri.. 65
Tablo 4.10 Svlama direncini saptamada kullanlan arazi deneylerinin
kyaslanmas. 75
Tablo 4.11 SPTye ait dzeltmeler. 78
Tablo 4.12 MSF deerleri.. 82
Tablo 5.1 Zemin yiletirme Yntemleri. 92
Tablo 6.1 eki tipine ait dzeltme katsays (C
E
).. 111
Tablo 6.2 Sondaj borusu apna ait dzeltme faktr (C
B
).. 111
Tablo 6.3 Tij uzunluu dzeltme faktr (C
R
)

112

xv
Tablo 6.4
rnekleyicinin astarl olup olmamasna ait dzeltme faktr (C
S
)
112
Tablo 6.5
nce dane oranna gre (N
1
)
60 Temiz Kum
hesabndaki ve
katsaylarnn bulunmas.
112
Tablo 6.6
Magnitd bykl dzeltme katsaysnn bulunmas.
113
Tablo 6.7
nceleme alanna ait sondaj verileri ve zemin parametreleri..
118
Tablo 6.8
nceleme alannda yaplan svlama analizinde kullanlan veriler
ve sonular..
122
Tablo 6.9
Yapnn kat adedi deiimine gre 3.00, 4.50 ve 6.00 mlerdeki
gvenlik saylar.
124
Tablo 6.10
Kat adedi ve derinlik artna gre F
s
deerlerinin yzdesel
olarak deiimi...........................................
125
Tablo 6.11
Yapnn 1 katl olmas durumuna gre A, B ,C ve D
noktalarnda, 3.00, 4.50 ve 6.00 mlerdeki gerilme artlar
127
Tablo 6.12
noktalarnda, 3.00, 4.50 ve 6.00 mlerdeki gvenlik saylar
127
Tablo 6.13
noktalarnda, 3.00, 4.50 ve 6.00 mlerdeki gerilme artlar...
128
Tablo 6.14
noktalarnda, 3.00, 4.50 ve 6.00 mlerdeki gvenlik saylar.
128
Tablo 6.15
129
Tablo 6.16
129
Tablo 6.17
130
Tablo 6.18
130
Tablo 6.19
131
Tablo 6.20
131
Tablo 6.21
Kat adedi ve derinlik deiimine gre yapnn taban altndaki
ortalama F
s
deerleri...
134
Tablo 6.22
Kat adedi ve derinlik deiimine gre yapnn taban altndaki
ortalama F
s
deerlerinin yzdesel olarak deiimi.
135
Tablo 6.23
Yapnn 5 katl olmas durumuna gre, D noktasnda bilgisayar
yazlm ile elde edilen gvenlik saylar
141

xvi

ZET

Anahtar kelimeler: Svlama, Svlama Analizi, Zemin yiletirmeleri, Deprem

Depremlerin yol at hasarlarda yaplarn kalitesi kadar ina edildikleri zeminin
zelliklerinin de byk etkisi olmaktadr. Depremler nedeniyle yaplarda farkl
oturmalar yapma, yan yatma, devrilme ve zemin iine gmlme gibi hasarlara neden
olan svlama bu etkilerin en nemlilerinden biri saylmaktadr. Svlama
yeraltsuyu seviyesi altndaki zeminlerin, geici olarak katln ve gcn
kaybederek, bir katdan ok akkan bir sv gibi davrand bir sretir.

Bu almada ncelikle svlamann ne olduu, nasl balad ve nelerden
etkilendii zerinde durularak svlama kavram aklanmaya allmtr. Daha
sonra svlama potansiyelinin tespitinde kullanlan arazi ve laboratuar deneyleri ve
bu deneylerden elde edilen zemin parametreleri kullanlarak gelitirilen svlama
analiz yntemleri irdelenmitir. Son olarak svlamann olumsuz etkilerinin
azaltlmasna ynelik nlemler hakknda bilgiler verilmeye allm, bunun yannda
mevcut yaplarn, svlamadan kaynaklanan olumsuz etkilerden korunmas iin
dnlebilecek alternatif zmler tartlmtr.

xvii

LIQUEFACTION POTENTIAL AND MITIGATING THE
EFFECTS OF LIQUEFACTION

SUMMARY

Key words: Liquefaction, Liquefaction Analysis, Ground Improvement Methods,
Earthquake

Soil charactheristics makes big effects as much as the quality of the stuctures
which earthquake cause damage. Liquefaction is accepted one of these important
effects that causes damage on the structures such as making different settlements
lying down, falling over and submerging in ground because of the earthquakes.
Liquefaction is a process, which soils below the water table temporarily lose stiffness
and strength, behave as a viscous liquid rather than a soild

In this study, first of all, liquefaction concept has been tried to explain dwelling upon
what is liquefaction, how does it begin and what does affect from. After that,
subsurface and laboratory explorations which are used to determinate the
liquefaction potential and the methods of liquefaction analysis which developed by
soil parameters obtaining from this explorations have been examined. At last, there is
informations about precautions aimed to mitigate the negative effects of liquefaction.
Furthermore, alternative solutions have been discussed for protecting the existed
structures from the negative effects of liquefaction.

BLM 1. GR
17 Austos 1999 tarihinde, zmitin gneydousunda M
w
= 7,4 byklnde ykc
bir deprem meydana gelmitir. 45-50 sn sren deprem olduka geni bir alanda etkili
olmu, ok sayda can kaybyla sonulanmtr. Depremin ardndan yaplan
incelemelerde yap kalitesine ve deprem zelliklerine de bal olarak blgesel zemin
koullarnn olumsuz etkileri ak bir biimde grlmtr. Bu etkilerden biri olan
svlama, yaplar salam yaplm olsa bile yan yatma, zemin iine batma, farkl
oturmalara sebep olma gibi deplasmanlar ynnden nemli hasarlara sebep
olmaktadr.

Deprem srasnda aa kan enerji, ses veya su dalgalarna benzeyen ve sismik
dalgalar ad verilen dalgalar ile yaylmaktadr. Bunlar; "boyuna dalgalar"(P dalgas),
"enine dalgalar"(S dalgas) ve "yzey dalgalar"(Love ve Rayleigh dalgalar) olarak
adlandrlmaktadr. Depremin odak noktasndan yaylan bu dalgalardan S dalgas ile
Love ve Rayleigh dalgalar olarak bilinen yzey dalgalar, yaplarda ciddi hasarlara
yol amaktadr.

Svlama, deprem dalgalar altnda ani boluk suyu basnc art nedeniyle, efektif
gerilmelerin sfra yaklaarak daneler aras srtnme direncini azaltmas sonucunda
zemininin bir sv gibi davranmas olarak ifade edilebilir. Svlamann balangc,
artan boluk suyu basncnn, toplam dey gerilmeye eit olmas yani dey efektif
gerilmenin sfr olduu durum olarak tanmlanabilir. Zemin svlamas miktar olarak
boluk suyu basnc unun balangtaki dey efektif gerilme

ye oran eklinde
ifade edilebilir. Deprem sonrasnda svlama sonucu daneleri aras temas
kuvvetlerini yitiren zemin, dayanmn yitirerek byk deformasyonlara urar.

Zeminlerin svlama potansiyelini belirlemek iin arazi ve laboratuar deneyleri
yardmyla gelitirilmi svlama analiz yntemleri bulunmaktadr. Gemiten

2

gnmze gncellenerek geliimi devam etmekte olan bu yntemler yardmyla
tespit edilen olas svlama riski, yapsal nlemler alnarak ya da eitli zemin
iyiletirme yntemleri kullanlarak bertaraf edilmeye allmaktadr.

Bu almada ncelikle svlamann ne olduu, nasl balad ve nelerden
etkilendii zerinde durularak svlama kavram aklanmaya allmtr. Daha
sonra svlama potansiyelinin tespitinde kullanlan arazi ve laboratuar deneyleri ve
bu deneylerden elde edilen zemin parametreleri kullanlarak gelitirilen svlama
analiz yntemleri irdelenmitir. Son olarak svlamann olumsuz etkilerinin
azaltlmasna ynelik nlemler hakknda bilgiler verilmeye allmtr.

BLM 2. ZEMN SIVILAMASI ve SIVILAMAYA ETK
EDEN FAKTRLER

lk kez 1953 ylnda Japon aratrmaclar Mogami ve Kubo tarafndan ortaya atlan
svlama szc, tarihsel srete; suyun zemin ortamndan uzaklaamad koullar
altnda, suyun doygun kohezyonsuz (danelerin birbirine balanma yeteneinin
olmamas) zeminlerin tekdze, geici veya tekrarlanmal ekilde rselenmesinden
kaynaklanan zemin deformasyonlarn kapsayan davran biimlerinin tm iin,
ayrm yaplmakszn kullanlmaktadr [46].

2.1.Zemin Svlama Mhendisliinin Tarihsel Sreci ve Geliimi

Svlama olaynn mekanizmasn ve svlama sonucu ortaya kan sonularn
aratrlmasna ynelik almalar, 1964 ylnda aylk dnem iinde pe pee
meydana gelen ve sismik svlama nedenli ykc hasarlara sebep olan Niagata
Japonya (M
w
=9,2) ve Byk Alaska A.B.D. (M
s
=7,5) depremleri sonrasnda
hzlanmtr. Her iki depremde de yama yenilmeleri, kpr ve yap temellerindeki
yenilmeler ve gml yaplarn yzmesi gibi ok arpc hasar rnekleri grlmtr.
Bu tarihten sonraki 40 ylda bu alanda nemli gelimeler kaydedilmi,
svlaabilirliin arazide belirlenebilmesi iin standart penetrasyon deneyleri, koni
penetrasyon deneyleri ve sismik arazi deneyleri yaygn olarak kullanlmaya
balanm ve bu deneylere bal olarak svlama analiz yntemleri gelitirilmitir.
Bugn ise zemin svlama mhendislii yar olgunlam ve de kendi zel
uygulamalar olan bir alan olarak karmza kmaktadr. Tablo 2.1de gsterildii
zere zemin svlamas mhendislii birok alt deerlendirme aamalarn da
kapsamaktadr [21].

4

Tablo 2.1.Zemin svlamas mhendislii deerlendirme aamalar [21]

Svlama sonras dayanm ve genel stabilitenin deerlendirilmesi

Svlama nedeniyle oluabilecek deformasyon ve deplasmanlarn belirlenmesi

Bu deformasyon ve deplasmanlarn yap davranna etkilerinin belirlenmesi

Gerek grlrse hasar azaltc nlemlerin uygulanmas

Trkiye 17 Austos 1999da meydana gelen ve M
w
=7,4 olan Marmara depremi ile
ar yapsal hasara ve can kaybna uramtr. Bu deprem srasnda dk plastisiteli
siltler ile kumlu zeminler yaygn olarak svlam ve killer ise tama gc kaybna
uramtr. Zemin kaynakl yapsal hasarlar zellikle Glck kylar ve Marmara
Denizi kylarnda, Sapanca gl evresinde ve Adapazar ehrinin ova zerine
yerlemi blmnde olumutur. Adapazarnda Aydan vd.(2000)e gre binalarn
yaklak %30-40 kadar zemin svlamas ve yanal zemin yaylmas sonucunda
zemine batm veya dnmtr. Trkiyede ve dnyada son 10 yl ierisinde olan
byk depremler yapsal hasarlarn oluumunun azaltlmas ynnde zeminlerin
deprem ykleri altndaki davranlarnn tanmlanmasnn gerekliliini bir kez daha
vurgulamtr [29].

Svlama konusunda 1960 ve 1970li yllarda ki gelimelerin ou Berkeleydeki
California niversitesinde H.B. Seed ve ekibinin nc almalar sonucunda ortaya
kmtr. Svlamann belirlenmesi iin birok aratrmac tarafndan gelitirilmi
eitli yntemler olmasna ramen genel olarak Seed ve Idriss (1971), Seed Vd.
(1985), Youd Vd. (2001) tarafndan modifiye edilmi ve genel olarak SPT ve CPT
gibi arazi deneyi sonularnn kullanmn ngren, Devirsel Gerilme Oranna(CSR)
dayanan yntemler kullanlmaktadr.

Svlama srasndaki devirsel gerilme orann (CSR) etkileyen birok faktr
olduundan, arazi deneyleri (SPT CPT) yerine kayma dalgas hz (V
s
) ve tekrarl
ve deformasyon kontroll laboratuar deneylerine dayanan deformasyon lmleri
Zemin svlamasnn balama veya tetiklenme olaslnn deerlendirilmesi

5

yaklam da mevcuttur. Dobry ve Ladd (1980) ve Dobry, Stokoe II, Ladd ve Youd
(1982) tarafndan svlama sorununa daha kuvvetli bir yaklam gelitirmeye
ynelik, devirsel birim deformasyonlar kullanan bir yntem gelitirilmitir. Kayma
dalgas hzna bal olarak svlama dayanmnn bulunmasna ynelik Andrus ve
Stokoe II (2000) tarafndan gelitirilen yaklamlarda mevcuttur.

nce daneli, kohezyonlu silt ve kil karmlarnn svlap svlamayaca halen
tartlmaya devam edilmekte olup, bu konu ile ilgili Andrews ve Martin (2000),
Seed Vd. (2003) tarafndan yaplan almalarda mevcuttur.

2.2.Svlamann Oluumu

Deprem etkileri nedeniyle suya doygun kumlu zeminler aniden amurlu su gibi bir
svya dnebilir. Daha geni dnlecek olursa, gl titreimler sonucunda suya
tam doygun veya doyguna yakn olan granler malzemenin sv faza gei yapmas
svlama olarak tanmlanabilir.

Suya doygun gevek kum/kumlu zeminler tekrarl ykler etkisinde, skma ve hacim
daralmas eilimi gsterirler. Bu eilim, drenajn olmad koullarda, boluk suyu
basncn arttrr ki tm svlama olaylarnn en karakteristik zellii drenajsz
ykleme artlarnda oluan ar boluk suyu basncdr. Tekrarl ykler kum tabakas
iindeki boluk suyu basncnn artmasn destekledii zaman, toplam gerilme,
boluk suyu basncna eit deere ulaabilir.

Efektif gerilme prensibine gre;
u =
'
(2.1)
0
'
= = u olur.

Artan boluk suyu basncnn konsodilasyon basncna eit olmas ile zemin daneleri
arasndaki efektif basn sfr olur ve kohezyonsuz zemin kayma direnimi
kaybederek bir sv gibi davranr ve byk deformasyonlara urar. Zemin svlamas
miktar olarak boluk suyu basnc unun balangtaki dey efektif gerilme

ye
oran eklinde ifade edilir [22].

6

Svlama olayn anlatabilmek iin zeminin deprem ncesi koullarnn bilinmesi
gerekir. Bir zeminde ok sayda dane bulunmaktadr ve bunlara yakndan
bakldnda, her bir danenin evresindeki dier danelerle temas halinde olduu
grlr. Her danenin kendi zerindeki dier danelerin arlndan dolay daneler
arasnda temas kuvvetleri oluur ve bu kuvvetler daneleri bir arada tuttuu gibi,
zeminin bir dayanma sahip olmasn da salar. Daneler arasndaki boluklar ise, su
ve hava ile doludur. Suyun tanelere yapt basn boluk (gzenek) suyu basnc
olarak adlandrlr.

ekil 2.1.Deprem zemin durumu ve deprem sonras oluan svlama sreci

Deprem srasnda sismik dalgalar, zellikle makaslama dalgalar, suya doygun
(yeraltsuyu tablas altndaki) gevek kumlu zeminler iinde yaylrken birbirine gre
ters ynde etkiyen kuvvet iftleri yaratarak (makaslama kuvvetleri) zeminlerin
danelerinde yer deitirmelere neden olurlar. Bu koullar altnda gevek konumdaki
kum danecikleri birbirine yaknlama eilimi gsterirler ve bu davran srasnda
tanelerin temas noktalarndaki gerilim, taneleri evreleyen suya aktarlr.

7

ekil 2.2.Svlama ve Kum Dayklarnn Oluumunu Gsteren Kesit (a: yatay ivme,
h
:yatay ivmeden
kaynaklanan makaslama gerilimi, : makaslama yerdeitirmesi)

Depremlerin ani ve ok ksa sreli hareketlere neden olmas, daneler arasndaki
suyun kamas (drene olmas) iin gereken yeterli sreye olanak tanmamakta,
dolaysyla ortamdan uzaklaamayan boluk suyunun basncn aniden arttrmaktadr.
Boluk suyu basncndaki bu ani art, zemin danelerini bir arada tutan temas
kuvvetlerini yok ederek daneleri birbirinden uzaklatrr ve bylece zemin
dayanmn yitirir. Bu koullar altnda zemin, deprem ncesinde gsterdii kat
malzeme davran yerine, bir sv gibi davranarak suyla birlikte yzeye doru
hareket eder ve yzeyden kmaya balar. Zeminin sergiledii bu davran biimi
svlama olarak tanmlanr.

Svlamadan sonra kum daneleri arasndaki temas noktalar boluk suyu basnc
k olduktan sonra adeta yeniden dzenlenir. Sonuta zemin yeniden stabilitesini
kazanr ancak, bu esnada oturma meydana gelmitir. Oturma yapan zemindeki hacim
azalmas darya akan boluk suyu basncnn hacmi kadardr.

8

2.3.Svlaabilir Zemin Trleri

Svlama analizinin ilk adm sz konusu zemin profilinde potansiyel olarak
svlaacak zemin tabakalarnn bulunup bulunmadnn kontrol edilmesidir. Bu da
hangi zeminlerin svlaabilir olduu gibi nemli bir soruyu gndeme getirmektedir.
Svlama her yerde ve her koulda meydana gelen bir olay olmayp, belirli yeralt
koullar altnda gerekleir. Genellikle gen ve gevek kellerin, zellikle kum ve
silt dane boyutundaki malzemenin depoland ve yeralt suyunun s olduu
ortamlardr. Svlamaya en duyarl keller, Holosen yal delta, akarsu, takn
ovas, taraa ve ky ortamndaki kelme sreleri sonucunda birikmi kellerdir.
nk bu ortamlarda egemen olan kelme sreleri, danelerin niform ekilde ve
gevek halde depolanmasna olanak salamaktadr. Svlama gerekli koullarda
gerekletii takdirde, yeralt suyu tablasnn yzeyden itibaren en fazla 10m
derinlikte bulunduu ortamlarda meydana gelmektedir [83].

Temiz kumlarn svlaabildii uzunca bir zamandan beri bilinmektedir. Gevek
kumlarda, zemin yzeyi dz olsa bile byk bir ev kaymasna ya da amur
akmasna benzeyen kalc bir zemin deformasyonu (akma gmesi) meydana
gelebilmektedir. Bu durumda yap temellerinin stabilitesini salayacak olan temel
zemininin rezidel kayma dayanmna gvenilmez, hatta zemin yzeyi kalc olarak
yer deitirebildiinden yeni bir d kuvvet oluur ve bu kuvvet kazkl temellere ve
gml yaplara dahi zarar verebilir. Gevek kumun tersine sk kum kaymaya
urayp, ar boluk suyu basnc oran 1.0 olduunda bile geici olarak daneler
arasndaki temas kuvvetleri korunur. Bylece statik gerilmeler desteklenir ve sk
kum tamamen sv duruma ulamaz.

ri daneli ve akll zeminlerin tekrarl ykler altndaki davran kumlarnkinden
fazla bir farkllk gstermez ve bu zeminler potansiyel olarak svlaabilirler. Ancak
bu zeminler kumlu zeminlerle karlatrldnda daha geirimli olduklarndan
sismik ykler altnda oluan ar boluk suyu basncn daha abuk databilmekte
ve ayrca iri ve ar danelerden olutuklarndan dolay nadiren gevek halde
bulunurlar. ri daneli ve akll zeminlerin svlaabilecei durumlar olarak, akll
danelerin arasn ince daneli plastik olmayan malzemenin doldurduu ya da zemin

9

tabakasnn olduka kaln yani drenaj mesafesinin uzun olduu durumlar
gsterilebilir. Bu gibi durumlarda iri daneli zeminlerin svlaabilecei olasl
dnlerek gerekli svlama hesaplar yaplmaldr [21].

nce daneli zeminlerin svlaabilirlii ise halen tartlmaya devam edilmektedir. in
kriterlerine gre ince daneli zeminlerde (FC>35) svlamann gerekleebilmesi iin
LL<35 ve w
c
/LL>0,9 olmas gerekmektedir. nce daneli (killi ve siltli) zemin
yzdesinin genel zemin davrann kontrol edebilecek miktarda yksek olduu
durumlarda, svlamann gerekleebilmesi iin siltli ya da killi malzemenin plastik
olmamas ya da dk plastisiteli ( PI 10 12 % ) koulu salanmaldr. Aslnda
dk plastisiteli killer hem svlaabilir olmalar hem de boluk suyu basncnn hzl
dalmn engelleyebilecek kadar geirimsiz olmalar nedeniyle en tehlikeli zemin
trleridir.

Tablo 2.2.Siltli ve killi kumlarn svlaabilirlii [4]

Tm bu kriterlere ek olarak svlamann olabilmesi iin malzemenin doygun ya da
doyguna yakn, tekrarl ykn ise drenaja izin vermeyecek kadar hzl olmas
gerektii unutulmamaldr. Su tablasndaki mevsimsel deiimler ve sulamada
zeminlerin svlaabilir olmalarn etkileyebilir.

Likit limit
1
< 32 Likit Limit 32
Kil erii
2

<
%10
Svlaabilir
leri alma gerekir.
(Plastik kil harici
Boyutlu dane olduu
Dnlerek Mika
gibi)
Kil erii
2

%10
leri alma gerekir.
(Plastik olmayan kil
boyutlu dane olduu
dnlerek-maden
veya ocak at gibi)
Svlamaz
Notlar: 1. Cassagrande tipi darbe aleti ile belirlenen likit limit
2. Kil 0.002 mmden kk dane olarak tarif edilir.

10

2.4.n Svlama, Svlama ve evrimsel (Devri) Oynaklk (Snrl n
Svlama)

Yer titreimleri nedeniyle meydana gelen tekrarl kayma gerilmeleri sonucu boluk
suyu basncnn artt bilinmektedir. Suya doygun kumlu zeminlerde daneler
arasndaki boluk suyu hacimsel skmaya engel olmaktadr. Suyun skabilirlii az
olduu iin boluk suyu basnc hzla artmaktadr. Kumlarda hidro iletkenlik yksek
olmasna ramen deprem sresinin ksa ve de drenaj yolunun uzun olduu
dnlrse boluk suyu basncnn snm miktar ihmal edilebilir dzeyi amaz. Bu
durumda boluk suyu basnc artmaya balar ve evre basncna yaklar. Bu durum
kumun sklna gre iki fark durumun ortaya kmasna neden olur;

a.Kum gevek ise;

Boluk suyu basnc evre basncna eitlenir. Kumda byk ekil deitirmeler
meydana gelir ve %20yi aan birim kayma oranlar gzlemlenir. Zemin dayanm
oluturmadan byk ekil deitirmelerin gzlenmesi svlama olduunu gsterir.

b.Kum sk ise;

Tekrarl yklemelerin herhangi bir annda boluk suyu basnc evre basncna
eitlenebilir ki bu durum n svlama olarak tanmlanr. Ancak kum bundan sonra
bir genileme gsterir, bu durumda boluk suyu basnc dmeye balar ve zemin
diren kazanr. Bu direncin oluabilmesi iin zeminin bir miktar ekil deitirmesi
gerekir. Her tekrarl ykleme durumu iin belirli tekrarl bir ekil deitirme oran
oluur ve bundan sonra zemin tekrarl ykler altnda fazla deiiklik gstermez. Bu
olay evrimsel (devri) oynaklk ya da snrl n svlama olarak adlandrlr. Bu
ifadeleri u ekilde tanmlamak mmkndr [6].

2.4.1.n svlama

Tekrarl ykler altnda boluk suyu basncnn bir ykleme evrimi sonunda toplam
evre gerilmesine eit olmasdr. Ancak n svlamann olumas, zemin elemannda

11

meydana gelecek ekil deitirmelerin boyutlar ile ilgili bilgi vermez. Sadece
zeminin davrann incelemeye olanak salar.

2.4.2.Svlama

Boluk suyu basncnn tekrarl ykler etkisinde srekli olarak artp bir noktadan
sonra sabitlemesi, efektif evre gerilmenin sfr ya da sfra yakn bir deere
ulamasna neden olur. Bunun sonucunda zemin elemannda srekli artan ekil
deitirmeler olur ve zemin bir sv gibi davranmaya balar. Bu olaya gerek
svlama denir.

2.4.3.evrimsel (devri) oynaklk (snrl n svlama)

Tekrarl ykler altnda bir ykleme evrimi sonucunda, n svlamann olumas ve
bunu izleyen ykleme evrimlerinde zemin elemannda bir artk dayanm
bulunmasndan veya hacim kabarmasndan tr tekrar bir kayma direnci oluur.
Bunun sonucunda zemin elemannda ekil deitirmeler snrl kalr ve tekrarl ykler
altnda durayl bir konuma gelir. Bu olaya evrimsel (devri) oynaklk ya da snrl n
svlama denir.

2.5.Svlamaya Etki Eden Faktrler

Svlama sadece birka parametreye baklarak % 100 doru biimde n grlecek
kadar basit bir kavram olmaktan ok uzaktr. Deiik depremlerde meydana gelen
svlama olaylar incelendiinde her birinin yeni olgular dourabildii rahatlkla
sylenebilir.

2.5.1.Kayma dalgas hz (V
s
)

S dalgas hz arttka risk azalr. S dalgas suda ilerlemediinden yeraltndaki
tabakalarn su ierii hakknda bilgi verir. S dalgas hznn yksek olmas su
ieriinin olmadn gsterir [48], [49].

12

2.5.2.vme

vme depremin en can alc noktasdr, nk ivme bydke hasarlar ve kayplar
anormal bir ekilde artmaktadr. vme, artmasyla danelerin yer deitirmesini ve
yeralt suyunun transfer hzn arttrarak svlamaya ok byk bir etken olarak
katlmaktadr [48], [49].

2.5.3.Deprem magnitd

Deprem magnitd depremde kan enerji ile belirtildiinden byk bir depremden
kan enerjide byk olacak dolaysyla sarsnt iddetide byk olacandan
svlama potansiyeli artacaktr.

2.5.4.Zeminin dane boyutu dalm ve dane ekli

Zeminin dane boyutu dalmnn svlamaya etkisi hakknda sylenebilecek ilk
madde iyi derecelenmi zeminlerde hacimsel deformasyona olan eilimin az olduu
ve bu nedenle drenajsz koullarda geliebilecek olan ar boluk suyu basnc
miktarnn azalddr. Bylece dane boyutu iyi derecelenmi zeminlerde svlama
ihtimalinin az olduu sonucuna varlabilir.

kinci olarak ise ayn koullar altnda; ince ve niform kumlarn iri kumlara oranla
svlamaya daha yatkn olduu sylenebilir. Bunun sebebi olarak iri kumlarn
geirgenliinin ince kumlara gre daha fazla olmas ve iri kumlarda deprem srasnda
oluacak boluk suyu basncnn daha kolay snmlendii sylenebilir. Bylece
kumlarda ince danelerden ziyade iri dane zellii baskn olmaya baladka
svlamaya yatknln azald sonucuna varlabilir.

En kolay svlaabilen zeminlerin ortalama dane ap 0,2 mm. civarnda olduu
sylenebilir [83].

13

ekil 2.3.En kolay svlaan ve potansiyel svlama eilimine sahip zeminler iin dane boyutu
asndan svlama alt ve st snrlarn gsteren dane boyutu dalm erileri (Ulusay, 2000)

Ishiharann 1980 ylnda zeminlerin svlaabilirlii hakknda yapt almaya
gre;

- 20 m.den daha derine uzanan, deiik granlometrilere sahip kum tabakalarndan
olumu zeminler,
- Altnda veya stnde kil ve silt tabakalar bulunan, 3 m. 10 m. kalnlndaki kum
tabakalarndan oluan zeminler
- ri daneli kum tabakas zerinde ince daneli kum tabakalarnn bulunduu zeminler
svlama eilimi ierisindedir.

Seed ve Idriss tarafndan 1981 ylnda yaplan bir almada da yukardakilere benzer
aratrma bulgular elde edilmitir;

- Derinlii 15 20m. arasnda bulunan, dey basn gerilmeleri yksek olmayan
suya doygun kumlu, siltli kumlu ve killi kumlu zeminler

14

- Dane ap niform olan silt-kum cinsi ve zellikle, D
10
deerinin 0.005 0.15 mm
arasnda olduu zeminler
- SPT-N deeri yzeye yakn yerlerde N<10 ve 20 m derinlikte N<20 olduu kumlu
zeminler
- in kriterlerini salayan zeminler, svlama eilimi ierisindedir.

Zeminlerin dane ekli konusunda da yaygn gr ise daneleri keli olan zeminlerin
belirli bir konsodilasyon basncna kadar svlamaya daha direnli olaca
ynndedir. Daha byk basnlarda ise zeminlerin kelerinin krlp ince dane
oluturmalar nedeniyle svlamay kolaylatrc etki yapt belirtilmektedir.

2.5.5.Relatif sklk (tabakann skl)

Ayrk daneli zeminlerde svlama potansiyeline etki eden faktrler ierisinde relatif
sklk oran (D
r
) en nemlilerinden biri olarak ele alnmaktadr. Sklk n
svlamaya ulamak iin gerekli devir saysnn veya uygulanan kayma gerilmesinin
artmas gerekmektedir [69].

Kumlu zeminlerin relatif skl;

D
r
=
min max
0 max
e e
e e
(2.2)

bantsyla belirtilmektedir.

Burada;
e
max
= Zeminin en gevek durumdaki boluk oran
e
min
= Zeminin en sk durumdaki boluk oran
e
0
= Zeminin arazideki boluk orandr.

Balang relatif skl yksek olan zeminlerde, deformasyon ve boluk suyu
basnc dk olmakta, balang relatif skl dk olan zeminlerde ise, daha

15

byk deformasyon ve boluk suyu basnc olumaktadr. Bu nedenle balang
relatif skl yksek olan zeminlerde svlama riskinin dk olduu sylenebilir.
Zeminlerin svlama durumlarnn relatif sklklar ile yakndan ilgili olduunu
gsteren iyi bir rnek Niagata (1964) depreminden elde edilen verilerdir. Relatif
skl %50 olan kumlu zeminlerde svlama olutuu halde, relatif skl %70
olan kumlu zeminlerde svlama olumad gzlemlenmitir [37].

Tablo 2.3.Relatif sklk ve svlama potansiyeli [68]

Svlama Riski
a
max

Yksek Orta Dk
0,10g D
r
<0,33 0,33 <D
r
<0,54 D
r
>0,54
0,15g D
r
<0,48 0,48< D
r
<0,73 D
r
>0,73
0,20g D
r
<0,60 0,60< D
r
<0,85 D
r
>0,85
0,25g D
r
<0,70 0,70< D
r
<0,92 D
r
>0,92

Kumlu zeminlerde yaplan testler sonucunda, balangtaki relatif skl %65ten
byk olan kumlu zeminlerde boluk suyu basncnda art olmad
gzlemlenmitir. Bu nedenle svlama ihtimali dktr [59].

Gevek kumlar titreim sebebiyle skabilmektedir. Skma sonucunda yaplara
zarar verebilecek deerler D
r
< %60, N<15 olarak bulgulanmtr [78], [79]. Tablo
2.3de Seed (1971) tarafndan hazrlanan a
max
D
r
tablosu gsterilmitir. ekil 2.4te
de Wiegel (1970) tarafndan hazrlanan relatif sklk svlama potansiyeli ilikisi
grafik olarak gsterilmitir.

16

ekil 2.4.Relatif sklk ile svlama potansiyeli arasndaki iliki [86]

2.5.6.Zeminin gerilme altnda kald sre

Svlamaya etki eden faktrlerden biri de zemin tabakalarnn jeolojik yk altnda
kaldklar sredir. Bu srenin etkisinin bulunabilmesi iin benzer ekilde hazrlanm
numuneler 0,01 gnden 95 gne kadar deien zaman aralklar iin belirli bir basn
altnda brakldktan sonra svlama deneyine tabi tutulmulardr. Deney sonras n
svlamaya yol aabilecek gerilme oranl arasnda %25e varan farklar bulunmutur.
Daha uzun zaman dilimlerinin etkisini anlayabilmek iin araziden alnm
rselenmemi numunelerin davran ile ayn tip kum ile laboratuarda hazrlanm
numunelerin svlamaya kar davranlarnn karlatrlmas gerekmektedir. Byle
bir durumda ise svlamaya kar direnim ekil 2.5ten de grld gibi %75
orannda artabilmektedir. Buna neden olarak uzun sre yk altnda kalmann bir
sonucu olarak, daneler arasnda bir kaynamann ve imentolamann olumas
gsterilmektedir [69].

17

ekil 2.5.Bal birim hacim arlnn svlamaya ve oluacak birim kaymalara etkisi [78], [79]

2.5.7.Titreim zellikleri

Svlama ve svlamaya bal olarak oluan oturma, dinamik yklerin trne,
byklne ve yapsna bal olarak deiir. ok yklemede tm bir tabaka
svlaabilecei gibi, dzenli titreimlerde st tabakadan balayarak devam eden bir
svlama olay gzlemlenebilir. Kuru kumlarda, genellikle yatay titreim, dey
titreimden daha byk yer deitirmeler meydana getirmektedir [85].

Svlamaya maruz kalan zeminler zerinde bulunan zararn bykl, kumun
svlama durumunda kalma sresine baldr. Kaba kumlarda yksek permeabilite
katsays mevcut olduundan ince kumlara gre svlama sresi daha ksa olacaktr
[85].

Depremlerin sebep olduu ok ynl sarsnt tek ynl yklemelere gre ok daha
iddetli olmaktadr [85].

18

2.5.8.Deformasyon gemii (sismik gemi)

Bir kum elemannn svlaabilirliinin, o kum elemann daha nce tekrarl ykler
altnda kalm olmasndan etkilendii birok aratrmac tarafndan gzlenmitir.
Gemiteki tekrarl yk etkisinin, dier bir deyile sismik gemiin, ne ynde etki
yaptn anlayabilmek iin de, ayn ekilde ve ayn sklkta hazrlanm
numunelerden bir ksmna ok hafif titreimler uygulanm, daha sonrada tm
numuneler zerinde yaplan svlama deneylerinde titreim altnda kalm
numunelerinin n svlama iin gerekli gerilme oranlarnn, hi titreim altnda
kalmam numunelere gre, %50den daha byk olduu gzlenmitir.

Kumlarda kk titreimler, danelerin ve dane yzeylerindeki przllklerin
birbirlerine daha iyi intibakna ve bundan dolay da, kayma dayanmn belirleyen iki
zellikten biri olan dane kilitlenmesi salayarak svlama direncini arttrmaktadr.
Seede (1976) gre gemite oluan deformasyonlar kum zeminlerin skln
belirgin bir ekilde deitirmemekte ancak svlamaya sebep olacak gerilmeyi
yaklak 1,5 kat arttrmaktadr.

ekil 2.6.Sismik gemiin svlamaya etkisi

19

2.5.9.Yanal toprak basnc katsays ve ar konsodilasyon oran

Bu konu ile ilgili yaplan aratrmalarda, sknetteki yanal basn katsays, K
o
n, n
svlamaya yol aacak gerilme oranlarnda, byk artlar sergiledii saptanmtr.
K
o
>5 olmas durumunda gerilme durumunun en az %50 artmas svlamaya sebep
olacaktr. Ayrca, Ishihara (1985), belli bir tip kum zerinde burulmal kesme
deneyleri yaparak, ar konsodilasyon orannn artmasyla svlamaya kar direncin
de artt sonucuna varmtr. Yanal toprak basnc katsays K
o
n, ar
konsodilasyon oran ile dorudan ilikili olduu dnlecek olursa bu etkenin
doada gerek kum tabakalarnn svlamasna etki eden en nemli faktrlerden biri
olduu ortaya kar.

2.5.10.nce dane orannn etkisi

Svlama potansiyeli zerinde ince dane orann belirlenmesi amac ile birok
aratrmac tarafndan laboratuar ve arazide kapsaml aratrmalar yaplmtr.
Dinamik eksenli basn deneyi aletinde dk plastisiteli ince daneler zerinde
yaplan deneyler sonucunda plastik olmayan ince dane oran arttka dinamik
dayanmda azalma olutuu gzlenmitir.

Erken ve Ansal (1994) tarafndan, dinamik eksenli deney sisteminde,
rselenmemi dk plastisiteli siltli kum numunelerinin davran biimleri
incelenmitir. Kumlu zeminin ierdii silt orannn dinamik dayanm olumsuz
etkiledii, silt oran arttka dinamik dayanmn azald anlalmtr. Yine Erken ve
Ansal (1994) tarafndan yaplan dinamik basit kesme deneylerinde, deiik oranlarda
plastik ince daneli zemin kullanlm, plastik ince dane orannn artmasyla svlama
potansiyelinin azald ortaya koyulmutur.

Prakash (1981) ise almalarnda aadaki sonular elde etmitir;
- Dk plastisiteli siltlerin svlama direnci, artan plastisite ile azalr.
- Kil boyutlu dane orannn artmas, tekrarl gerilme orann drmektedir.
- Dk plastisiteli siltlerin eksenel deformasyonu, kil yzdesinin artmas ile artar.
%5 kil iin, ilk svlama durumuna, %5 gme durumundan sonra eriilir.

20

2.5.11.Zeminin oluma ekli

Jeolojik adan nehir ve gllerde sedimantasyonla oluan fluval ve alviyal zeminler,
kolvyal zeminler ve rzgr hareketiyle oluan aeolian zeminler svlamaya
duyarldr. Bu olaylar zeminlerin niform daneli olmasna ve gevek biimde
depolanmasna sebep olmaktadr. nsan yapm hidrolik dolgularda svlamaya
olduka eilimlidirler. Sakarya nehrinin tad gen alvyon zemin tabakalar
zerinde bulunana Adapazar ehrinde meydana gelen depremler sonucu gzlenen
svlama vakalar bu duruma bir rnek tekil etmektedir.

2.5.12.Boluk oran

Kayma gerilmeleri altnda, sk kumlarn hacimleri artarak boluk oranlar artmakta,
gevek kumlarn ise hacimleri azalarak boluk oranlar azalmaktadr. Bylece sk ve
gevek kumlarn her ikisi de sonuta hacimlerinin deimedii bir duruma
ulamaktadr. Bu durumdaki boluk oran kritik boluk oran (e
cr
) olarak ifade
edilmektedir. Drenajsz periyodik basit kesme deneylerinde, e
o
<e
cr
durumunda
negatif, e
o
>e
cr
durumunda da pozitif boluk suyu basnc olumaktadr.

Zeminin boluk oran, kritik boluk oranndan kk iken zemin iin svlama
potansiyeli dk olarak kabul edilirken, kayma annda drenajn mmkn olmad
ve zeminin boluk orannn kritik boluk oranndan byk olduu gevek kumlar iin
svlama potansiyeli yksektir.

ekil 2.7.Boluk Oran Birim Deformasyon Grafii

BLM3.SIVILAMA POTANSYELNN BELRLENMESNDE
KULLANILAN ARAZ VE LABORATUAR DENEYLER

Svlama potansiyelinin belirlenmesi konusunda NCEER(1997) alma grubunun
mevcut uygulamalar zetleyen yaynnda drt deiik arazi deney yntemi ile yeterli
doygunlua ulald vurgulanmtr. Bunlar 1-) Standart Penetrasyon Deneyi (SPT)
2-) Konik Penetrasyon Deneyi (CPT) 3-) Arazi kayma dalgas hznn lm (V
s
)
4-) Becker Penetrasyon deneyidir.

Svlama potansiyelinin belirlenmesinde kullanlan laboratuar deneyleri ise yksek
deformasyonlu deneyler kategorisine girmektedir. Yksek kayma deformasyonu
genliklerinde zemin genellikle hacim deitirme eilimindedir. Zemin davran
efektif gerilme ile belirlendiinden, yksek deformasyon seviyelerinde yaplan
deneylerde numunenin boluk suyu drenaj kontrol ve hacim ve/veya boluk suyu
basnc deiiminin lm kesinlikle salanmaldr.

3.1.Svlama Analizinde Kullanlan Arazi Deneyleri

Svlama analizinde kullanlan arazi deneyleri standart penetrasyon deneyi, koni
penetrasyon deneyi ve kayma dalgasnn bulunmas ile ilgili deneyler olarak grup
altnda incelenebilir. Becker penetrasyon deneyi yaygn olmad iin bu blmde
deinilmeyecektir.

3.1.1.Standart penetrasyon deneyi

Bilindii gibi Standart Penetrasyon Deneyinden (SPT), sondaj ierisinde bir ubuun
zemin iine aklmas srasnda karlalan direnten eitli zemin tabakalarnn
yaklak mukavemet zelliklerinin belirlenmesinde faydalanlr. Bu deneyde 5,08
cmlik bir borunun 76 cm ykseklikten 63,5 kglk arln darbeleri ile sondaj

22

ukuruna 45 cm girmesi eklinde aklr. lk 15 cmlik giri ukur tabanndaki
muhtemel rselenmeler nedeniyle hesaba katlmaz. Geriye kalan 30 cm iin gerekli
darbe saylar (N) zeminin mukavemeti hakknda fikir verir. Kohezyonsuz
zeminlerde zeminin relatif skl hakknda, kohezyonlu zeminlerde kvam
hakknda olduka doru bilgiler elde etmek mmkndr.

Delgi ubuu 15 cm ara ile tebeirle iaretlenir ve klavuz ubuu 76
cmde sabitlenir. Sistem sondaj kuyusundaki zemin zerine yerletirilir. 15 cmlik
rselenmi zemin geilir ve darbe says kaydedilir. Son iki 15 cm derinlie karlk
gelen N deerleri toplanarak penetrasyon says elde edilir.

Aadaki durumlarla karlalrsa deneye son verilir:
- 15 cmlik bir art iin 50 darbe gerektiinde,
- 30 cmyi akmak iin 100 darbe sayldnda,
- 10 darbe neticesinde bir ilerleme salanamadnda.

ki komu kuyuda deney yaplsa bile farkl ekipman kullanld takdirde elde edilen
sonular farkl olmaktadr [33]. Bu nedenle efektif jeostatik basn, tij uzunluu ve
akma enerjisine bal dzeltmeler gerekli olmaktadr.

Farkllklar u faktrlerden ortaya kmaktadr; hasarl ya da yrtk akma pabucu
kullanmak, kaya tabakasn itmeye almak, yeralt su seviyesi ile kuyu iinde
farkllk yaratacak ekilde deneyi srdrmek, vb.dir.

N deerlerinde meydana gelen belirgin farkllklarn sebepleri verilen akma enerjisi
(E
in
) ve bu enerjinin rnekleyici iinden evre zemine yaylmasdr. rnekleyiciye
gelen gerek verilen enerji (E
a
) %30 -100 arasnda deimektedir. Enerji
farkllklarn meydana getiren faktrler unlardr;

1. Farkl reticilerin ekipmanlarnn kullanlmas (Delgi tehizatlarndan en ok Safety
tokmakla birlikte rotary delgi kullanlmaktadr.).

23

2. akc tokmaklarn eitlilii; (akc kafasnda rnekleyiciye gelen enerji
miktarn etkiledii dnlmektedir.)

3. a. D ykseklii; 25 mm olan bir sistem kullanlr.
b. Kedi kafa-halat sistemi kullanlarak E
a
,
i. Halatn apna ve durumuna,
ii. Kedi kafasnn apna ve durumuna,
iii. Kedi kafas etrafnda halatn dnme saysna (En ok iki tur tercih edilmektedir.),
iv. Tokman serbest dmesine izin verecek ekilde operatrn halat gerek dme
yksekliinden brakmasna baldr.

4. ki paral numune alc astarl ise kenar srtnmesi akma dayanmn
arttrr. Bu sebeple genellikle astar kullanlmaz. Normal konsolide zeminlere gre
OCR>1 olan zeminlerin N deerleri daha byktr.
5. Efektif jeostatik basn; Ayn sklktaki zeminlerden p
o
' deeri kk olann N
deeri de kk olur. imentolam blgelerde efektif jeostatk basn dk olsa
da N deerleri yksek kabi l i r.

6. Delgi ubuunun uzunluu; N<30 ve 10 m'den daha s derinlikte ubuk uzunluu
kritik olmaktadr.

SPT deneyinin enerji oran, E
r
= rnekleyiciye gelen gerek tokmak enerjisi,
E
a
/Verilen enerji, E
in
* 100 eklinde hesaplanr. Bu enerji oran kullanlan ekipmann
cinsine gre deikenlik gstermektedir.

Uygulama srasnda arlk drme yntemlerine bal olarak oluan enerji kayplar
ve arln tam lsnden drlmemesinin N darbe saylarn etkilemesine
ramen SPT sonularna gre yaplm korelasyonlar zemin mhendisliinde geni
bir kullanm alan bulmaktadr [42].

24

Sonularn kolay anlalabilmesi ve yaygn kullanlmas asndan SPT deneyleri ok
nemlidir. Bu zellikleri ile SPT deneylerinden elde edilen N darbe saylar
zeminlerin dinamik zelliklerinin elde edilmesinde ok kullanl bir parametre
haline gelmi ve deiik aratrmaclar tarafndan zeminlerin dinamik davranlarnda
ok nemli bir parametre olan kayma dalgas hznn (V
s
) tayininde kullanlmas
benimsenmitir.

ekil 3.1.SPT rnekleyicisi rnei ve SPT rt kalnl dzeltme faktr [51], [52], [45]

Dakikada 30-40 vuru ile yaplan bir akma ileminde numune alcya iletilmesi
nerilen teorik enerji oran, ekicin (ahmerdan) serbest d enerjisinin %60
eklindedir. ou uygulamalarda N deerleri aada verilen bantyla birlikte 100
kPalk bir rt basncna gre normalize edilmektedir ve bu %60lk enerji oranna
(emniyetli ahmerdan ile gerekte numune alcya iletilen enerjinin teorik serbest
d enerjisine oran) gre dzeltilmektedir;

25

(N
1
)
60
=
ff
m
N m
E
E
C N
60 , 0
(3.1)
Burada;

N
m
= llen penetrasyon direnci
C
N
= rt basnc iin dzeltme katsays
E
m
= Gerek ahmerdan enerjisi
E
ff
= ahmerdann teorik serbest d enerjisi

Dzeltilmi standart penetrasyon direnci (N
1
)
60
ile iri daneli zeminlerin birok
zellii arasnda korelasyonlar yaplmtr. nce daneli zeminler iin ise fazla gvenli
deildir. [45].

3.1.2.Koni penetrasyon deneyi

Zeminlerin mukavemet zelliklerini yerinde belirlemek iin yaplan deneylerden
birisi de Koni Penetrasyon Deneyidir (CPT). Bu deney yumuak killerde, yumuak
siltlerde ve ince-orta sk kumlarda kullanlr. Giderek daha fazla kullanm alan
bulan CPT deneyi, 60 derecelik, 10 cm
2
kesit alanna sahip konik bir baln
hidrostatik basn ve sabit bir hzla zemine itilmesi eklinde yaplmaktadr. Deney
toplam ve u okumalar alnarak ve bu iki okuma arasndaki fark evre srtnmesini
verecek ekilde uygulanmaktadr. Koninin en kesit alan 10 cm.
2
olsa da daha byk
koniler kullanlarak daha gvenilir boluk suyu basnc okumalar alnabilmektedir.

Bu arazi ynteminde, SPT deneyinden farkl olarak sadece belli derinliklerde deil
srekli lm yaplabilmekte ve uygulanmas iin sondaj kuyusu
gerektirmemektedir. Deney ayrca operatrden daha

az etkilenmektedir. Eer zemin
tabakal ise deney delgi makinesine paralel olarak devam edebilir. Bu durumda kuyu
yumuak malzemeye ulalana dek alr. Bu deney sklkla tanm zeminlerin derin
tabakalar halinde bulunduu takn ovalar, nehir deltalar ve ky eritlerinde
uygulanr.

26

Bu deneyde be eit koni kullanlabilir;

1. Mekanik: Hollanda konisi ad verilen eididir.
2. Elektrik srtnme: U dayanmn ve evre srtnmesini saptayan deformasyon
lerler mevcuttur.
3. Elektrik piezo: Elektrik srtnme konisi gelitirilerek koni ucundaki boluk suyu
basncnn llmesi salanmtr.
4. Elektrik piezo/srtnme: U dayanm, evre srtnmesi ve boluk suyu basncn
len gelimi bir konidir.
5. Sismik koni: Dinamik kayma modlnn hesaplanmasna yardmc olan yzeyde
tokmak darbesi ile kayma dalgas hzlarnn hesaplanmasn salayacak verileri elde
eden en yeni koni trdr.

Bir CPT deneyinde f
s
: gmlek srtnmesinin, q
c
: u direncine oranlanmasyla elde
edilen srtnme oran R
f
genel olarak ince dane oran ve plastisite indisi ile artar
(Robertson, 1990). Deney srasnda lm mekanik veya elektronik olarak
yaplabilen baz parametreler ile konik ucun ilerlemesi srasnda geilen tabakalarn
yaps hakknda fikir sahibi olunur. Aratrmaclar yaptklar almalarda CPT
deneylerinden ulalan u direnci, gmlek srtnmesi, boluk suyu basnc gibi
deerlerden ve zemin tabakalarnn farkl davranlar sergileyeceklerinden yola
klarak zemin snflandrmas yaplabilecei konusu zerinde durmulardr.
Robertson (1990) tarafndan gelitirilmi, ekil 3.2'deki abakta yatayda normalize
srtnme oran R
f
, deyde koni u direnci q
c
, olmak zere 9 tip zemin tarifi
yaplabilecei ve bunlarn srasyla aadaki Tablo 3.1'deki gibi dalm gsterecei
belirtilmitir.

27

ekil 3.2.CPT sonularna dayanan zemin davran tipi emas [60]

Tablo 3.1.CPT sonularndan zemin davran tipi deiimi [60]

No Zemin Davran Tipi
1 Hassas, iyi derecelenmi.
2 Organik zemin, turba
3 Kil; siltli kilden, kile deien
4 Silt karmlar; killi siltten, siltli kile deien
5 Kum karmlar; siltli kumdan, kumlu silte deien
6 Kum; temiz kumdan, siltli kuma deien
7 akll kumdan sk kuma deien
8 ok kat kumdan, killi kuma deien, (Ar konsolide veya imentolam)
9 ok kat, iyi derecelenmi, (Ar konsolide veya imentolam)

28

3.1.3.Kayma dalgas hznn bulunmas ile ilgili deneyler

Deprem riski tayan blgelerde zemin ve yap etkileimini inceleyebilmek iin
dinamik davran zelliklerini bilmek gerekmektedir. Dinamik davran belirleyen
en nemli zellik ise kayma modldr ve arazi sismik deneyleri ile llen kayma
dalgas hzndan dorudan hesaplanabilmektedir. Nitekim aratrmaclar bir zemin
tabakasnn yzey kesiminde elde edilen kayma dalgas hznn sz konusu zeminin
bytme seviyelerinin belirlenmesi iin olduka nemli bir zemin zellii olduunu
belirtmilerdir. Arazi sismik yntemleri bu amala elastik davran sergileyen dk
deformasyon genliklerinde sismik dalga retilmesini ve dalga var zamanlarndan
bulunmasn iermektedir. Dalga yaylma hz ortamn fiziksel zelliklerine bal
olduundan, zemin hakknda nemli bilgiler iermekte ve kayma modl gibi zemin
davrann gsteren zellikler dalga hzlarndan elde edilmektedir, [74].

Geoteknik mhendisliinde dinamik zemin zelliklerini belirlemek iin yaygn
olarak kullanlan deney teknikleri kart kuyu ve aa kuyu yntemleridir. Zemin
kesitinde yer alan tabakalarn hz profillerini belirlemede kullanlan dier bir yntem
de asl, kuyu ii PS-Logging yntemidir. Sistem genel olarak bir kuyu ierisinde
bulunan dalga kayna ve alclarn sv ierisinde birlikte hareket ederek ve kuyu
etrafnda yer alan istenilen kalnlkta bir zemin kolonunun kayma ve basn dalgas
hzlarnn dorudan belirlenmesi iin olduka faydaldr.

3.1.3.1.Sismik kart kuyu deneyi

Sismik kart kuyu deneyinde, deneyin yapld derinlikteki kayma dalgas llr.
Deneyde iki ya da daha fazla sondaj kuyusu kullanlr. En basit kart kuyu deney
dzenei bir alc ve bir verici grevi yapan iki sondaj kuyusunun kullanld
durumdur. Her bir kuyudaki kaynak ve verici ayn derinlie indirilerek zeminin o
derinlikteki kayma dalgas hz llr. eitli derinliklerde lmler yaplarak bir
hz profili elde edilir. Baz durumlarda tetikleme zaman lm, kaplama ve dolgu
malzemesi etkileri ve arazi anizotropisi gibi farkllklar en aza indirmek amacyla
ikiden fazla kuyu kullanlabilir. Komu ift kuyulara gelen hzlar var zaman

29

farkllklarndan hesaplanabilir. Vuru kaynaklar kuyunun iinde olduu iin, P-
dalgas/S-dalgas ieriinin deiimi yzeyde uygulanan metotlara gre daha
karmaktr.

Tabaka snrlar yataya yakn olduundan kart kuyu deneyi zemin tabakalarnn ayr
ayr test edilmesini salar. Ayrca sismik rafraksiyon aratrmalarnda gzden
kaabilen tabakalarnda tespit edilmesine olanak tanr. Mekanik vuru kayna
kullanlarak 30-60 m. derinlikler arasnda gvenilir lmler yaplabilir. Daha
derinde lm iin patlayc kaynaklar kullanlmaldr.

ekil 3.3.Kart kuyu metodu [45]

30

3.1.3.2.Sismik aa kuyu (yukar kuyu) deneyi

Tek sondaj kuyusunda gerekletirilebilen bu deneyde vuru kayna kuyuya komu
zemin yzeyine yerletirilir. Ya tek alc farkl derinliklerde kullanlr ya da belirli
arallarla kuyu duvarna sabitlenmi birok alc kullanlr. Bir adet de tetikleyici alc
enerji kaynanda bulunur. Btn alclarn ktlar zamann bir fonksiyonu olacak
ekilde yksek hzl bir kayt sistemine baldr. Yukar kuyu deneyinde hareket eden
bir enerji kayna kuyunun iine yerletirilir, zemin yzeyinde kuyuya komu bir
alc bulunur. Bu deneylerin amac enerji kaynandaki alclara P veya S
dalgalarnn ulama zamanlarn saptamaktr. Ulama zamannn derinlikle olan
grafii izilir. Bu erinin herhangi bir noktasndaki eim o derinlie denk gelen
dalga hzn verir.

S dalgalar aa kuyu deneyinde daha kolay tespit edilir. Bu nedenle aa kuyu
deneyi daha sk kullanlmaktadr.

ekil 3.4.Aa kuyu metodu [45]

31

3.1.3.3.PS-Logging deneyi

Sismik yntemler uygulanrken dalga kaynana, alclara ve kayt sistemine gerek
duyulmaktadr. PS-Logging ynteminde farkl olarak dier yntemlerde kaynak ve
alclar ayr kuyularda veya ayr yerlerde bulunmaktayken, burada ayn kuyuda bir
sv ierisinde beraberce hareket etmektedirler. Yani kaynak ve alclar kuyu
duvarna temaslar olmadan ayn birimde, bir kuyu sondasnda yer almakta ve kuyu
iinde birlikte ilerlemektedirler. ekil 3.5te grlebilecek sistemde kaynak
seviyesinde kuyu duvarnda meydana getirilen deformasyonlar ilerleyerek alc
seviyesine ulatnda, kuyu ierisindeki su ile birlikte alclar da sarslmakta ve
hareket alglanmaktadr. Yntem sayesinde alclar arasnda kalan 0,5 m'ye kadar iyi
hassasiyette bir zemin kolonunun hz dorudan elde edilebilmektedir.

ekil 3.5.Kuyu ii PS-Logging sisteminin genel grnm

32

Kuyu ii PS-Logging sisteminin arazi uygulamas bir sondaj kuyusu iinde istenilen
derinliklerde S ve P dalgas kaytlarnn alnmas esasna dayanr. ekil 3.6'da tipik
bir kayt rnei verilmitir. ekilden grlecei zere her lm derinliinde iki
yatay bir dey bileende ayr kayt alnmaktadr. Birincisi kaynak tetikleme
sisteminin bir ynde harekete geirilmesi ile retilen S dalgas, yakn ve uzak
alclarn yatay bileenlerinde kaydedilmektedir (HN). kinci olarak, kaynan ilk
hareketin ters ynnde rettii dalgalar alclarn yine ayn bileenlerinde kayt
edilmekte ve bylece S dalgas lmleri tamamlanm olmaktadr (HR). nc
kaytta ise kaynak son olarak darbe ynnde tekrar tetiklenmekte ve bu defa
alclarn dey bileenlerinde P dalgas kaytlan alnmaktadr.

ekil 3.6.Kuyu ii PS-Logging yntemi ile alnan kaytlara bir rnek

Kaynaa yakn ve uzak alclarn dey bileenlerinde kaydedilmi dalga formundaki
ilk titreim P dalgas varn gstermektedir. Var zamanlar arasndaki fark,
dalgann 1 m mesafede bulunan iki alc arasndaki hareket sresine kar gelmekte
ve P dalgas hzn hesaplamada kullanlmaktadr. Ayn kaynak alc konumunda
kaytlarn kaynan tersine evrilerek de alnmas ve karlatrlmas, S dalgasn

33

tanmada kolaylk salamaktadr. Bu durumda S dalgas darbe ynne bal olarak
yn deitirmekte yani polarize olmaktadr. Yatay alclardaki kaytlardan belirlenen
zamanlar kullanlarak hem normal hem de ters ynde S dalgas hz
hesaplanmaktadr.

Dier yaygn yntemlerden biri olan aa kuyu yntemi ile karlatrldnda kuyu
ii PS-Logging ynteminde, deneyler ksa bir sre ierisinde tamamlanabilmekte,
kesitte yer alan dk hzl ince tabakalar belirlenebilmekte, 300 m gibi derin
kuyularda lm yaplabilmekte, kaplamal veya kaplamasz kuyularda
uygulanabilmektedir.

3.2.Svlama Analizinde Kullanlan Laboratuar Deneyleri

3.2.1.Tekrarl eksenli hcre kesme deneyi

Bu deney, suya doygun, kohezyonlu bir zeminin basn dayanmnn eksenli
basn cihaznda, hcre basnc belirli bir deerde tutularak ve su muhtevasnn
deimesi nlenerek llmesini ve bunun sonucunda eksenel birim ksalma-deviatr
gerilme ve gerilmelerle ilgili mohr dairelerinin izilmesini salamak, ayrca dane
hacmi, boluk hacmi, porozite, boluk oran, doygunluk derecesi, krlmada birim
ksalma ve drenajsz elastisite modl gibi zemin zelliklerinin bulunmas amacyla
yaplr.

Zeminin dinamik zelliklerinin saptanmasnda en sk kullanlan deneylerden biri olan
bu deneyde zemin numunesi iki tabla arasna yerletirilir ve kauuk bir membranla
evrilir. Numuneye pnmatik olarak bir yanal gerilme ile eksenel gerilme uygulanr.
Bu koullarn etkisi ile numune iindeki asal gerilmeler her zaman yatay ve dey
eksenler zerindedir.

Eksenel gerilme ile yanal gerilme arasndaki farka deviatr gerilme denir. Tekrarl
eksenli deneyde gerilme kontroll koullarda da deformasyon kontroll koullarda da

34

deviatr gerilme tekrarl olarak uygulanr. Tekrarl eksenli deneyler sklkla sabit
radyal gerilme ve tekrar frekans 1 Hz olan gerilme altnda gerekletirilir.

Tekrarl eksenli deney izotropik konsolide veya anizotropik konsolide koullarda
gerekletirilebilir. ekil 3.7(a), izotropik konsolide rnein tekrarl deviatr
gerilmesini ve toplam gerilme izini gstermektedir. zotropik konsolide deneyler
genellikle yatay dzlemde balang kayma gerilmelerinin bulunmad dz zeminli
blgeleri temsil etmekte kullanlr. Deney sfr kayma gerilmesi ile balar (A noktas)
ve deviatr gerilme balangta artar. Eksenel gerilme yanal gerilmeden byk
olduundan byk ve kk asal gerilme eksenleri srayla dey ve yatay eksen
zerindedir. Deviatr gerilme maksimum deerine (B noktas) ulatktan sonra,
azalarak sfr deerine ular (C noktas). C noktasna ulamadan hemen nce byk
asal gerilme ekseni hala deydir ancak C noktas geildiinde hzla dner ve
deviatr gerilme negatif olur. C noktasnda zemin zerinde kayma gerilmesi yoktur.
Deney sresince bu gerilme geri dnm ilemi deviatr gerilmenin sfrdan
getii her an asal gerilme eksenlerinin 90
o
dnmesi ile kendini tekrarlar.

ekil 3.7.(a) zotropik konsolide koullar,(b) tekrarl deviatr gerilme genliinin konsodilasyon
srasndaki deviatr gerilmeden daha byk olduu anizotropik konsolide koullar,(c) tekrarl deviatr
gerilme genliinin konsodilasyon srasndaki deviatr gerilmeden daha kk olduu anizotropik
koullar [45]

Balang statik kayma gerilmelerinin varolduu eimli koullar modellemek iin
anizotropik konsolide eksenli deneyler gerekletirilir. ekil 3.7(b), tekrarl
deviatr gerilme genlii, konsodilasyon srasndaki deviatr gerilmesinden daha

35

byk olan anizotropik konsolide zemin rneine aittir. Bu durumda da gerilme geri
dnm mevcuttur, hatta tekrarl deviatr gerilme p ekseni boyunca simetrik
deildir. Eer deviatr gerilme genlii konsodilasyon srasndaki deviatr gerilmeden
kkse (ekil 3.7(c)) gerilme geri dnm meydana gelmez. Bu durumda asal
gerilme eksenleri dnmez ve rnek asla sfr kayma gerilmesi durumuna ulamaz.
ekil 3.7deki gerilme izleri balangtaki gerilme koullarna, gerilme izine ve asal
gerilme ekseni dnmesine bal olarak deyde yaylan S-dalgalarna maruz kalan
zemin elemanna etkiyen deerlerden farkldr. Bu farklar tekrarl eksenli
deneyden elde edilen zelliklerden direkt olarak dalga yaylmas problemlerine
uygulanmasn zorlatran temel etkendir.

Baz durumlarda tekrarl olarak hcre basnc uygulanr. Hcre basncn deviatr
gerilmenin artt (azald) miktar azaltarak (arttrarak) Mohr dairesi sabit merkez
etrafnda genileyip daralabilir. Bileke gerilme izi bu durumda deyde yaylan S-
dalgalarnn deyde yaylmasna benzer. Gerilme izi bu durumda deyde yaylan S-
dalgalaryla elenebilir ancak eksenli deneyde asal gerilmeler deyde ve yatayda
S-dalgasndaki gibi devaml dneceine sabit kalr.

Tekrarl eksenli deneyde llen gerilmeler ve deformasyonlar kayma modl ve
snm orann saptamada kullanlr. Tekrarl eksenli deney, gerilmelerin niform
olarak uygulanmasn salar ve drenaj koullarnn kontrolne izin verir. Dier
taraftan tekrarl eksenli deney ou gerek sismik dalga problemlerinde varolan
gerilme koullarn modelleyemez. Bu sebeple %0,01den byk kayma
deformasyonlarnn llmesi daha uygun olmaktadr.

Membran penetrasyonu etkileri kaba kum ve akl ile yaplan tekrarl eksenli
deneylerde nemlidir. Konsodilasyondan sonra ince eksenli membran kaba kum
ve akln evre boluklarnda penetrasyon yaratr. Tekrarl yklemede ar boluk
suyu basnc gelitiinden, membran zerindeki net basn ve penetrasyon azalr ve
ar boluk suyu basnc gerek sabit hacim koullarnn saland seviyenin altna
der.

36

Efektif gerilmeler sabit hacim koullar altndakinden daha byk bir deere sahip
olur, bu sebeple membran penetrasyonu etkileri rijitlik ve snm lmleri hakknda
ve de svlama dayanm ile ilgili yanl yarglara varlmasna neden olabilir. Bu
etkileri en aza indirmek iin eitli dzeltmeler gelitirilmitir.

ekil 3.8. eksenli deney aleti [45]

3.2.2.Tekrarl direkt kesme deneyi

Tekrarl direkt kesme deneyi tekrarl eksenli deneye gre deprem gerilme
koullarn retmede daha baarl olan bir deney trdr. Tekrarl direkt kesme
deneyinde ksa silindirik rnek, rijit snrlayc tablalarla, kablo-donatl membranla
ya da halka serisi yardm ile yanal genilemeye kar engellenir. Tekrarl gerilmeler

37

rnein alt ve st ksmlarna uygulanarak dey olarak yaylan S-dalgalarna maruz
kalan bir zemin eleman gibi deney numunesinin deforme olmas salanr.

Direkt kesme deneyi aleti, rnein sadece st ve alt yzeylerine kayma gerilmesi
uygular. Tmleyici kayma gerilmelerinin sebep olduu moment, niform dalma
sahip olmayan kayma ve normal gerilmeler ile dengelenmelidir. niform olmayan
gerilmelerin etkileri rnein ap/boy oran 8:1den fazla olan rneklerde kktr
[44]. Gerek deprem koullarn oluturmak iin byk lekli, ap/boy oran 9:20
olan cihazlarda mevcuttur [61].

ekil 3.9.Tekrarl direkt kesme deney aleti. Zemin rnei kablo donatl kauuk membran ile
evrilmitir [1]

3.2.3.Tekrarl burulmal kesme deneyi

Tekrarl eksenli ve tekrarl direkt kesme deneylerinde karlalan birok glk
burulma altnda silindirik zemin rneklerini yklemek yoluyla engellenebilir.
Tekrarl burulmal kesme deneyleri izotropik ve anizotropik balang koullarnn
yaratlmasna msaade eder ve asal gerilme eksenlerinin srekli dnmesi ile yatay

38

dzlemdeki tekrarl kayma gerilmelerinin etkimesini salar. Bu deney eitli
deformasyon seviyelerinde rijitlik ve snm karakteristiklerinin bulunmasn salar.
Kayma deformasyonlarnn radyal niformluunu arttrmak iin delik silindirli
tekrarl burulmal kesme deney aletleri gelitirilmitir. Bu tip deneyler en iyi
niformluu, drenaj ve gerilme zerinde kontrol salad halde numunenin
hazrlanmas ve gerekli ekipmann bulunmas zordur.

ekil 3.10.Delik silindirli deney aleti. ve d basnlarn bamsz olarak uygulanabilecei i ve d
membranlar mevcuttur. Tekrarl burulmann uygulanmas yatay dzlemlerde tekrarl kayma
gerilmelerinin oluumunu salar [45].

BLM 4. SIVILAMA ANALZ YNTEMLERNE GENEL
BR YAKLAIM

Bu blmde eitli aratrmaclar tarafndan svlama potansiyelini belirlemeye
ynelik yntemler tarihsel sralama ierisinde aklanmaya allacaktr. Aadaki
blmlerde Seed ve Idrissin 1971 ylnda yapm olduu almadan balayarak,
Dobry vd. (1981), Seed, Idriss, Arango (1981), Tokimatsu ve Yoshimi (1983),
Iwasaki, Arakawa, Tokida (1984), Seed ve Alba (1986), Andrus ve Stokoe II (2000)
ve Youd, Idriss vd.(2001) tarafndan gelitirilen yntemler irdelenecektir.

4.1.Zeminin Svlama Potansiyelini Deerlendirmek in Basitletirilmi Bir
Yntem (Seed ve Idriss, 1971)

Bu yntemde svlama; kohezyonsuz zemine deprem srasnda mukavemetini
kaybettiren ve birka metre ile onlarca metre arasnda deiebilen bir aralkta
hareketlere neden olup bir oynaklk derecesi kazandrabilen bir olay olarak kabul
edilmitir.

Bu yntemde svlama potansiyelini saptarken aadaki admlar takip edilir;

- Zemin koullar belirlenip uygun proje deprem bykl saptandktan sonra
zeminin eitli derinliklerinde, deprem hareketi ile oluan kayma gerilmelerinin
zaman iindeki geliimi belirlenir.

- Depremde oluan eitli gerilme evrimlerini ieren gerilme seviyeleri incelenerek
gerilme tarihesi, niform gerilme evrimlerinin edeer saysna evrilir ve edeer
gerilme seviyesi, derinliin bir fonksiyonu olarak ifade edilir. Bu maddede yer
sarsntsnn iddeti, sarsntnn sresi, kayma gerilmelerinin derinlikle deiimi gz
nne alnmaktadr.

40

- Bir nceki maddedeki gerilme evrim saylarna tekabl eden tekrarl kayma
gerilmeleri hesaplanr. Bu saptamay yapabilmek iin dinamik eksenli ya da
dinamik basit kesme deneyi yaplabilir. Bu ekilde zemin tr, yerindeki koullar ve
balang efektif gerilme koullar gz nne alnr; gmeye sebep olarak gerilmeler
derinliin bir fonksiyonu olarak ekil 4.1deki gibi elde edilir.

ekil 4.1.Svlama potansiyelini saptama metodu [68]

- Depremde meydana gelen kayma gerilmeleri ile svlamaya sebep olacak kayma
gerilmeleri kyaslanarak kesien blge saptanr. Metodu uygularken eitli
derinliklere ait gerilme tarihesi doru olarak zemin tepki analizi ile saptanabilir.

41

4.1.1.Deprem srasnda oluan gerilmeleri hesaplamak iin basit bir yntem

Deprem srasnda zemin tabakasnn herhangi bir noktasnda oluan kayma
gerilmeleri, tabakadaki kayma dalgalarnn yukar ynde yaylmasna bal olarak
oluur. h derinliindeki bir zemin elemannn zerindeki zemin kolonunun rijit bir
yap gibi davrand kabul edilirse ve maksimum yzey ivmesi a
max
ise zemin
eleman zerindeki maksimum kayma gerilmesi (ekil 4.2),

( ) ) / ( * *
max max
g a h
r
= olur. (4.1)

Burada : zeminin birim hacim arldr.

Zemin kolonu deforme olabilir bir yap olduundan h derinliindeki gerek kayma
gerilmesi (
max
)
d
, (
max
)
r
deerinden daha az olacaktr.

( ) ( )
r d d
r
max max
* = (4.2)

ekil 4.2.Maksimum kayma gerilmesinin bulunmas [68]

42

Burada r
d
, deeri 1den az olan bir gerilme azaltma katsaysdr. st 50 ft (15,2 m.)
derinlikte kum tabakalar ieren zeminlerin durumlar incelenerek r
d
nin alabilecei
deerler ekil 4.3te gsterilmitir. st 30-40 ft (9-12 m.) derinlikte bu deerler
arasndaki fark olduka az olup kesikli izgi ile gsterilen deerler kullanlrsa
%5ten daha az bir hata yaplmaktadr. 12 m. derinlie kadar depremde oluan
maksimum kayma gerilmeleri aadaki ekilde bulunabilir;

d
r g a h * ) / ( * *
max max
= (4.3)

Bu formlde ekil 4.3te kesikli izgi ile gsterilen r
d
deerleri kullanlmaktadr.
Deprem srasnda bir zemin tabakasnn herhangi bir noktasndaki gerek kayma
gerilmesi gemii dzensiz bir ekildedir. Seed ve Idrissin (1971) yapt bu alma
neticesinde ortalama kayma gerilmelerinin maksimum kayma gerilmelerinin %65i
mertebesinde olduu saptanmtr.

d av
r g a h * ) / ( * * * 65 , 0
max
(4.4)

ekil 4.3.eitli zemin kesitlerine ait r
d
deiim aral [68]

43

Gerilme evrim says N
c
yer sarsntsnn sresine dolaysyla da deprem
magnitdne baldr. Baz deprem magnitdlerine karlk gelen evrim saylar
Tablo 4.1de gsterilmitir.

Tablo 4.1.Deprem magnitd ile evrim says ilikisi (Seed ve Idriss,1971)

Deprem Magnitd N
c

7 10
7,5 20
8 30

Bu deerlerin
av
denklemi ile birlikte kullanlmas maksimum yzey ivmesi bilinen
bir depreme ait gerilmeleri hesaplamakta basit bir yntem olarak karmza
kmaktadr. Farkl evrim saylarna gre svlamaya sebep olan gerilme koullarn
belirten grafikler mevcuttur.

4.1.2.Svlamaya sebep olan gerilmeleri saptamak iin basit bir yntem

Belirli bir evrim says olan bir zeminde svlamaya sebep olan tekrarl kayma
gerilmelerinin saptanmas, gemi depremlerde kumlarda svlamaya sebep olan
gerilme koullarnn bilinmesi ile veya laboratuar deneyleri ile yaplabilir. Genellikle
eksenli deneyler tercih edilmektedir. Bu deneylerde gerilme oran
dc
/(2*
a
)
olarak ifade edilmekte;
dc
tekrarl deviatr gerilme,
a
ise zeminin konsolide olduu
balang evre basncdr. Basit kesme deneyleri uygulandnda da /
0
oran elde
edilmekte ve burada , yatay dzlemde oluan kayma gerilmesini,
0
da balang
efektif dey gerilmeyi temsil etmektedir.

ki gerilme oran arasndaki iliki;

( /
0
)
1
= (
dc
/ (2*
a
))
1
*c
r
(4.5)

44

eklindedir.

Burada c
r
arazideki gerilme koullarna uyarlamak iin eksenli deney verilerine
uygulanan bir dzeltme katsaysdr. c
r
deerlerinin bal sklkla olan ilikisi ekil
4.4ten bulunabilir. Bal skl belli bir zeminin arazide svlamaya sebep olacak
gerilme oran;

(/
0
)
1Dr
(
dc
/(2*
a
))
1 50
* c
r
* Dr/50 (4.6)

olarak bulunur.

ekil 4.4.Bal sklk ile C
r
arasndaki iliki [68]

45

Ayrca standart penetrasyon verileri cinsinden svlama potansiyelini saptamaya
yardmc grafiklerde mevcuttur;

ekil 4.5.Kumlarn svlama potansiyelini belirlemekte kullanlabilecek grafikler [68]. Taral
alanlarn svlama potansiyeli zemin tr ve deprem magnitdne baldr.

46

4.2.Balang vmesi Yntemi (Eik vme Yntemi) (Dobry Vd., 1981)

Mhendislik yaplarnn gmesindeki en nemli neden doygun kumlarn
svlamasdr. Svlama riskinin saptanmasna ynelik teknikler genellikle gerilme
yaklamna dayanmaktadr ve tekrarl gerilme kontroll laboratuar deneylerinden ya
da arazi deneylerinden elde edilen lmlere baldr. Tekrarl yk durumundaki
dayanmn bu ekilde saptanmas pek doru deildir. nk laboratuar deneyleri
numunenin rselenme derecesine olduka duyarl ve bal sklk, zemin yaps, ar
konsodilasyon oran vb. birok faktre baldr. Gemiteki svlama olaylarna
dayanan ampirik bantlarla birletirilen SPT ve CPT deneyleri ile birlikte
laboratuar deneyleri de sklkla kullanlmakta ve bu penetrasyon deneyleri ile mevcut
korelasyonlar ampirik olmalarna ramen en iyi yaklam vermektedir.

Alternatif olarak yerinde kayma dalgas hz lm ve laboratuar tekrarl ve
deformasyon kontroll deneylere dayanan deformasyon lmleride mevcuttur.
Tekrarl deformasyon kontroll deneyler, sklk, zemin yaps, rselenmilik gibi
faktrlerden gerilme kontroll deneylere nazaran daha az etkilenmektedir.
Deformasyon yaklamna ait ek dayanaklar tekrarl kayma mukavemeti arttrp
svlama hassasiyetini azaltan faktrlerin zeminin kayma modln arttrd
eklindedir.

Deformasyon yaklamnda nemli olan nokta kumlarn balang (eik)
deformasyonu
t
nin %10
-2
mertebesinde olmasdr.
t
nin altndaki
deformasyonlarda tekrarl drenajsz yklemeye maruz kalan zeminin boluk suyu
basnc gelimez. Balang (eik) kayma deformasyonu
t
, doygun kohezyonsuz
zeminlerde boluk suyu basnc geliimini, kuru zeminlerde ise dier kalc
deiimleri balatmak iin dereken deformasyonun genliidir. Kum zeminlerin
tekrarl laboratuar deneylerine ait
t
deerleri Tablo 4.2de gsterilmektedir.

47

Tablo 4.2.Kuru ve doygun kumlarn eik kayma deformasyonlar [26]

Kum Deney Metodu
t

Kuru Ottawa kumu Rezonant kolonu %1*10
-1

Kuru kristal silika kumu Tekrarl basit kesme
%2*10
-2

Kuru ve doygun Ottawa kumu Tekrarl basit kesme(drenajl)
%1*10
-2
Kuru Monterey kumu
Tekrarl basit kesme sarsma
tabakas
%1*10
-2
Doygun Monterey kumu Tekrarl eksenli (drenajsz) %1,1*10
-2

Bu yntemde, kayma dalgas hz (V
s
) ve llen/tahmin edilen eik deformasyon
(
t
) deerleri kullanlr. lgilenilen tabakadaki boluk suyu basncn balatmak iin
gereken ivme deerine balang (yzey eik) ivmesi (a
t
) kavram kullanlr.
Depremde meydana gelen ivme (a
max)
, yerin deformasyona uramadan
dayanabilecei ivmenin (a
t
), % 160ndan bykse svlama potansiyeli yksektir.

Bu yntemde kullanlan gvenlik says F
s
, aadaki ekilde tanmlanr;

max max
* 6 . 1
a
a
a
a
F
t d
s
= = (4.7)

a
t
: Svlamann gerekleebilmesi iin gerekli balang (eik) ivmesi
a
max
: Depremin meydana getirebilecei varsaylan maksimum ivme
a
d
: Tasarm ivme deeri

Yukardaki eitlik kullanlarak hesaplanan F
s
gvenlik saysna gre svlama
potansiyeli belirlenebilir;

F
s
1 ise svlama potansiyeli yksek
F
s
1 ise svlama potansiyeli dktr.
Arazideki balang (eik) yzey ivmesi, balang (eik) deformasyonu
t
nin bir
fonksiyonu olarak ortaya kmaktadr. Svlaabilen kum tabakas iin, herhangi bir

48

(z) derinliinde oluan yatay yzey ivmesi (a), ivmeyle orantl olacak ekilde,
tabaka zerinde sismik kayma gerilmesine neden olur;

d v
r
g
a
* * = (4.8)

v
: Toplam dey gerilme
g : Yerekimi ivmesi
r
d
: Derinlie bal olarak deien gerilme dzeltme katsays

Gerilme dzeltme katsays r
d
, zeminin svlamaya kar direncini gsteren bir
parametredir ve aadaki gibi hesaplanabilir;

r
d
= 1 0,015 * z (4.9)

Kum tabakas iin sismik kayma deformasyonu ise;

= / G eitlii ile elde edilir. (4.10)

Burada G, zeminin kayma modl olup, bu deer deprem srasnda deikendir. Bu
deiim, deformasyon ve ar boluk suyu basncna baldr. Deprem sresince

t
olduu kabul edildiinde boluk suyu basnc olumaz. =
t
limiti kabul iin,
maksimum ivme, balang (eik) ivme olan a
t
olarak tanmlanr. Balang
deformasyonu ve balang ivmesi aadaki bant ile aklanabilir;

d v
t
t
t
r
G
g
a
* *
|
|
\
|
= (4.11)

Burada Gt zeminin sekant kayma modldr. Aadaki formlle kayma modlne
ulalabilir;

49

t
t
G
G
G G
|
|
\
|
=
max
max
* (4.12)

G
max
: Zeminin kk kayma gerilmelerinde llm maksimum kayma modl
(G/G
max
)
t
: Balang deformasyonu srasndaki modl azaltma faktr olarak
tanmlanr.

Tablo 4.3.Eik deformasyonun karlk geldii (G/G
max
)
t
deiim aralklar deerleri (Dobry
vd.,1981den derlenmitir.)

t
(G/G
max
)
t

1*10
-2
0,65 0,95
3*10
-2
0,45 0,65

Maksimum kayma modl, toplam younluk () ve kayma dalgas hz V
s

yardmyla hesaplanr;

G
max
= * V
s
2
(4.13)

Eitlik 4.10, 4.11 ve 4.12 kullanlp
v
= * g * z olarak yerine konulduunda
aadaki eitlik elde edilir;

2
max
*
* *
*
s
d
t
t
t
V
r z g
G
G
g
a
|
|
\
|
=
(4.14)

50

ekil 4.6.Balang ivmesi deerleri nerisi (
t
= 0,0001) [25]

ekil 4.6da verilen eride balang deformasyonu
t
= 0,0001 olarak alnm olup,
bu ekil deitirmeye karlk gelen (G/G
max
)
t
= 0,8 kabul yaplmtr. Dier
yzdeleri iin a
t
/g oran yukardaki denklemden hesaplanabilir.

ekil 4.6da grlecei zere zeminin kayma dalgas hz V
s
bydke, balang
ivmesi deeri, a
t
artmaktadr. Svlamann gerekleebilmesi iin ayrca 1,6 gibi bir
gvenlik faktr ile arplarak svlamaya meydan verecek maksimum tasarm
ivme deeri tanmlanr.

a
d
= 1,6 * a
t
(4.15)

Balang (eik) ivme gvenlik faktr tek bana svlama potansiyelini
saptayabilmek iin yeterli deildir. Buradan elde edilen sonu dier kriterlerle
birlikte denetlenmelidir [25].

51

4.3.Tekrarl Kayma Gerilmesi Yntemi (Seed, Idriss, Arango, 1981)

Doygun kumdan ibaret bir zemin tabakasnn deprem etkisinde svlama
potansiyelini saptamann iki temel yolu vardr;

- Gemi depremlerdeki kum zemin tabakasnn arazi gzlemlerine dayanan
metotlar kullanarak ve tabakann yerindeki karakteristiklerini gz nne alarak,
benzer zelliklerden yola karak zemin davrann tahmin etmek

- Beklenen depremi hesaba katarak tekrarl gerilme ya da deformasyon koullarn
salayan metotlar kullanarak laboratuarda arazi koullarn yaratarak ya da direkt
arazide bu gerilme ve deformasyonlar saptayarak karlatrmak.

Birbirinden ayr olan bu yntemlerden birincisi ampirik, ikincisi ise gerilme
deformasyon koullarnn analiziyle birlikte laboratuar deneyleri yapmay gerektirir.

Tekrarl kayma gerilmesi yntemi, kayma gerilmesi deerlerini kullanarak svlama
potansiyelini belirleyen bir yntemdir. Bunu yaparken kayma gerilmesi SPT
deerinden belirlenmektedir. Depremde meydana gelen kayma gerilmesi yerin snr
kayma gerilmesinden bykse svlama potansiyeli yksektir. Bu yntemde
gvenlik says F
s
aadaki gibi tanmlanr;

F
s
=
s
/
o
(4.16)

Burada;

s
: Belli bir zeminde svlamann balayabilmesi iin gerekli tekrarl kayma
gerilmesi

o
: Ayn zeminde belli bir depremin meydana getirecei ortalama kayma
gerilmesidir.

52

F
s
kullanlarak svlama potansiyeli aadaki ekilde deerlendirilir;

F
s
1 ise svlama potansiyeli yksek
F
s
1 ise svlama potansiyeli yok

Alaska ve Niigata depremlerinden nce svlama olgusu zerine ciddi bir alma
yapmam olan Geoteknik mhendisleri bu depremlerden sonra yeraltndaki kum
tabakalarnn svlamasn ifade edebilmek uygun bir parametre olarak tekrarl
gerilme orann bulmulardr. Bu oran, tekrarl ya da deprem yklemesi sonucunda
yatay yzeylerde oluan ortalama kayma gerilmesinin (), tekrarl gerilmenin
uygulanmasndan nce kum tabakasna etkiyen balang dey efektif gerilmesine
(
o
) oran olarak ifade edilebilir. Bu parametre, sz konusu zemin tabakas ve

Y.A.S.S.nin derinlii, deprem ya da dier tekrarl yklemelerin skln hesaplarda
kullanabilme asndan avantajldr.

Deprem nedeni ile arazide oluan tekrarl gerilme orannn art aadaki eitlikten
hesaplanabilir;

( )
d
o
v ort o
r
g
a
* *
* 6 , 1
'
max
'
0

|
|
\
|
( )
d v ort o
r
g
a
* *
* 6 , 1
max

|
|
\
|
(4.17)

Burada;

a
max
: Maksimum ivme
v
: Kum tabakasna etkiyen toplam dey gerilme
g : Yerekimi ivmesi
: kum tabakasna etkiyen efektif gerilme

r
d
: eitlik 4.9da tanmlanan dzeltme says

Deiken bir katsay olan r
d
, yzeyde 1 deerini almakta iken 10 m. Derinlikte 0,9
deerini almaktadr.

53

Tekrarl gerilme oran , devirsel kayma gerilmesinin, daha nceki depremlerde kum
tabakasnda gzlenen efektif dey gerilmeye oran olarak tanmlanr;

v
s
= (4.18)

Tekrarl gerilme oran deerleri, dzeltilmi darbe says (N
1
)in bir fonksiyonu
olarak ekil 4.7de gsterilmitir. Burada N
1
, ton/m
2
lik efektif dey gerilmeye gre
dzeltilmi darbe lm saysdr ve aadaki bant ile belirlenebilir;

N
1
= C
N
* N (4.19)

Burada C
N
, penetrasyon testinin uyguland derinlikteki dey efektif gerilmenin bir
fonksiyonudur ve aadaki eitlikten hesaplanabilir;

|
|
\
|
=
'
145
log * 85 , 0
v
N
C
(4.20)

Burada
v
dey efektif basn deeridir ve ton/m

2
birimi ile kullanlmaktadr.

Sonu olarak, herhangi bir arazideki olas maksimum yer ivmesi bilinirken, zeminin
svlama olasl SPT-N
1
deerlerine dayal olarak ekil 4.7 yardmyla kolayca
hesaplanr. Zemin tabakalar iin belirlenen N
1
deerleri ile dinamik eksenli
deneyler sonucunda saptanan (
ort
/
o

) deerlerinin ekil 4.7de verilen grafikte
tanmlad nokta, sz konusu zeminin svlama potansiyelini belirlemektedir.

54

ekil 4.7.Snr periyodik gerilme oran N
1
deerleri [70]

Aada bu metodun admlar sralanmtr;

a. Eitlik 4.17den depremin neden olduu ortalama kayma gerilmesi
o
hesaplanr
b. Efektif dey gerilme deeri belirlendikten sonra, eitlik 4.20den yararlanlarak
dzeltme faktr C
N
bulunur.
c. Eitlik 4.19dan dzeltilmi darbe says N
1
hesaplanr.
d. Depremin bykl ve N
1
deerleri de kullanlarak, ekil 4.7den Tekrarl
Gerilme Oran bulunur.
e. Eitlik 4.18den zeminin tekrarl kayma gerilmesi
s
hesaplanr ve daha sonra
eitlik 4.16den Gvenlik says F
s
belirlenir.
f. Eer F
s
> 1 ise svlama potansiyeli yoktur, F
s
iin zeminin svlama
potansiyeli yksektir.

55

4.4.SPT-N Deeri ve nce Dane Oranna Gre Zemin Svlamasnn Ampirik
Korelasyonu (Tokimatsu ve Yoshimi, 1983)

Bu yntemde svlamaya sebep olan sismik yer hareketlerinin etkileri yatay zemin
ivmesi ve zemin hareketine ait evrim says ile temsil edilir. Tokimatsu ve Yoshimi
yntemine gre gvenlik says F
s
, depremden kaynaklanan periyodik gerilme
orannn yerin periyodik gerilme direncine blnmesiyle bulunur.

F
s
= (
1
/
0
) / (
d
/
0
) (4.21)

(
d
/
0
) : Depremden kaynaklanan periyodik gerilme oran,

(
1
/
0
) : Yerin periyodik gerilme direnci

F
s
< 1 ise svlama potansiyeli yksek
F
s

Zeminin depremden kaynaklanan periyodik gerilme oran aadaki denklemlerle
bulunabilir;

n d
d
r r
g
* * *
'
0
0 max
0
'
= (4.22)

dz
t
z
*
0
0

= (4.23)

z r
d
* 015 , 0 1 = (4.24)

) 1 ( * 1 , 0 = M r
n
(4.25)

56

Bu denklemlerde;

d
: Gerek sismik kayma gerilmelerinin tarihesine uygun niform kayma
gerilmeleri evrimlerinin genlii,
max
: Zemin yzeyindeki maksimum yatay ivme,
0

: Balang dey efektif gerilmesi,
0
: Balang dey gerilmesi,
t
: Zeminin birim hacim arl,
z : Derinlik,
r
d
: Derinlik dzeltme faktr,
r
n
: Magnitd dzeltme faktrdr.

Yeralt su seviyesi zemin yzeyinden yukarda ise
0
dey gerilmeye eit olamaz
nk zemin yzeyinin zerindeki su kayma gerilmelerini itelemez.

Tablo 4.4.Deprem Magnitd, evrim says ve magnitd zerinde dzeltme faktr ilikisi, [81]

Dinamik kayma gerilmesi ile evrim says ilikisi logaritmik grafikte eimi 0,2 olan
bir izgi olup denklemi;

r
n
= 0,65 * (N
L
/15)
0,2
eklindedir (4.26)

)) 1 ( * 1 , 0 ( * ) * 015 , 0 1 ( * *
'
0
0 max
0
'
= M z
g
d
(4.27)

Deprem Magnitd evrim Says r
n

5.5 3 0,47
6.5 6 0,54
7.0 10 0,60
7.5 15 0,65
8.3 25 0,72

57

Yerin periyodik gerilme direnci ise;

(
(
|
|
\
|
+ =
n
s
a a
r
C
N N
C a
16
100
16
* *
'
0
1
(4.28)

eitlii ile ifade edilmektedir.

a, C
r
, C
s
ve n birer katsay olup, yaplan hesaplamalar sonucunda temiz kumlar iin,

a = 0,45 C
r
= 0,57 C
s
= 80 ve n = 14tr.

N
a
ise SPT-N deerine uygulanan dzeltme (N
1
) ile ince dane dzeltme katsaysnn
(N
f
) toplanmas ile bulunur,

N
a
= N
1
+ N
f
(4.29)

N
1
= C
n
* N = N *
7 , 0
7 , 1
'
0
+
(4.30)

Tablo 4.5.nce dane muhtevas ile N
f
sabiti arasndaki iliki [81]

nce Dane Yzdesi (FC) N
f

0-5 0
6-10 Enterpolasyonla
>10 0,1*FC+4

Tokimatsu ve Yoshimi yntemine gre yaplan svlama analizlerine gre aadaki
sonular karlabilir;

- Ayn SPT deerine sahip olan kumlardan %10dan fazla ince dane ieren kum
temiz kuma gre svlamaya daha dayankldr.

58

- SPT-N
1
deeri 25ten byk temiz kumlarda ve %10dan fazla ince dane ieren ve
SPT-N
1
deeri 20den byk olan siltli kumlarda svlama nedeniyle yaygn hasar
gzlenmemektedir.
- Kil yzdesi %20den bykse zemin svlamaz kabul edilir. Eer plastisite indisi
dkse veya zemin ar derecede hassas ise svlama grlebilir.
- Ayn SPT-N
1
deerindeki kumlardan akl muhteva eden zeminler akl iermeyen
temiz kuma gre daha dayankszdr.

4.5.Svlama ndeksi Yntemi (Iwasaki, Arakawa, Tokida, 1984)

4.5.1.Svlama emniyet faktr

Kayma direnci oran ve kayma gerilmesi oran kullanarak svlama potansiyelini
belirleyen yntemdir. Kayma direnci orann SPT ve ortalama dane ap (D
50
)
deerinden hesaplamaktadr. Kayma gerilmesi deerini ise dey gerilmelerden
hesaplamaktadr. Bu kriterde depremde meydana gelecek kayma gerilmesi oran
yerin periyodik kayma direncinden bykse svlama potansiyeli yksektir. Bu
ynteme gre bir yer tabakasndaki herhangi bir derinlik iin svlama emniyet
faktr F
L
;

F
L
= R / L (4.31)

olarak hesaplanr.

Burada;

R : Zeminin svlama anndaki periyodik kayma gerilmesi oran,
L : iddetli bir depremde meydana gelebilecek kayma gerilmesi oran

F
L
< 1 ise svlama potansiyeli yksek,

F
L

59

Eitlik 4.31de yer alan R parametresi aadaki ekilde hesaplanabilir;

B
N
R
v
+
+
=
7 , 0
* 0882 , 0
'
(4.32)

0,04mm D
50
0,60mm iin B = 0,0225 * log
10
* 0,35/D
50
(4.33)

0,60mm D
50
1,50mm iin B = -0,05 olarak alnr. (4.34)

N : SPT darbe says
: Efektif dey gerilme (kgf/cm

2
)
D
50
: Ortalama dane ap (mm)

L parametresi ise aadaki eitlikle hesaplanabilir;

d
v
v
v
r
g
a
L * *
'
max
'
max
= = (4.35)

Burada;

max
: Maksimum kayma gerilmesi
: Toplam dey gerilme (kg/cm

2
)
v
: Efektif dey gerilme (kg/cm
2
)
a
max
: Maksimum yer ivmesi (gal)
g : Yerekimi ivmesi (=980 gal)
r
d
: Derinlik dzeltme faktr (r
d
= 1 0,015 * z )

4.5.2.Svlama indeksi

Yaplarda deprem esnasnda grlen zarar svlamaya bal ise bu zararn boyutu
svlama derecesinin iddetine baldr. Bu gerek erevesinde svlama
potansiyeli indeksi (I
L
) ileri srlmtr. Verilen bir alann svlama iddetinin
derecesini gsteren (I
L
) eitlik 4.36da gsterildii ekilde hesaplanabilir;

60

FWdZ I
z
L

=
0
(4.36)

Birden fazla zemin tabakasnn bulunduu arazilerde ise (I
L
) aadaki ekilde
hesaplanabilir;

i
n
i
L
FWH I ) (
= (4.37)

Burada;

F
L
< 1 iin F=1-F
L
F
L
1 iin F=0

z < 20m iin W=100,5z

z 20m iin W= 0

n : zemin tabaka says
i : yukardan aaya doru zemin tabaka numaras
z : tabaka orta noktasnn derinlii
H : tabaka kalnl
W : svlama potansiyeli azaltma faktr

W parametresi, 20 metrenin altndaki derinlikler iin dorusal olarak deimektedir.
F
L
= 0 iin derinlik (z<20 metre) de eitlikte yerine konulduunda I
L
deeri en fazla
100 olmaktadr. F
L
1 iin ise, 20 metreden fazla derinliklerde I
L
deeri sfra
yaklamaktadr.

ok tabakal zeminler iin svlama potansiyeli indeksi I
L
, her tabaka iin ayr ayr
hesaplanmaldr. Sonra hesaplanan I
L
deerleri toplanr ve tablo 4.6dan o deere
karlk gelen svlama potansiyeli derecesi belirlenir.

61

Tablo 4.6.I
L
ve svlama potansiyeli ilikisi

Svlama ndeksi Svlama Potansiyeli
0 ok dk
0<I
L
5 Dk
5<I
L
15 Yksek
15<I
L
ok yksek

4.6.Kumlarn Svlama Dayanmn Saptamak in SPT ve CPT Deneylerinin
Kullanlmas (Seed ve Alba,1986)

Bu almada 19 Eyll 1985te meydana gelen Meksika depremi sonucunda
karlalan kohezyonsuz zeminlerin ve kumlarn akma svlamas ve devri oynaklk
durumlar incelenmitir. Bu deprem sonucunda deprem etkisi altnda birok kil
tabakasnn stabilitesini koruduu saptanmtr ancak ayn durum kum tabakalar iin
sylenememitir. Svlama problemi zmnde dz ya da dze ok yakn eime
sahip zeminlerin zellikleri aratrlmtr.

Kum tabakasnn svlama dayanmn yerinde lecek metot bulunmadndan
tekrarl ykleme dayanm ile yerinde deney parametreleri arasnda bir iliki
saptamak gereklidir. Penetrasyon deney verileri bu ama iin ok uygun olup hem
SPT hem de CPT deneyleri bu amala kullanlabilir. Gemite SPT deneyinin ok
tercih edilmesi bu deneyle ilgili ok fazla veri elde edilmesini salamtr. SPT ve
CPT lmleri arasnda korelasyon salanarak bu sonular CPT ile de
ilikilendirilebilir [34].

SPT deneyinde tijlere gelen gerek enerji cihaz tipine gre farkllk gstermektedir.
Tablo 4.7de bu farkllk gsterilmitir.

62

Tablo 4.7. SPT deneyine ait farkl enerji oranlar, [72]

lke
Tokmak
Tipi
Tokman Braklma
ekli
Yaklak Tij
Enerjisi
%60 Tij Enerjisi in
Dzeltme Faktr
A. Donut Serbest Den 78 1.30
1. Japonya
B. Donut
zel brakmal halat ve
makara
67 1.12
A. Safety Halat ve makara 60 1.00
2. ABD
B. Donut Halat ve makara 45 0.75
3. Arjantin A. Donut Halat ve makara 45 0.75
A. Donut Serbest Den 60 1.00
4. in
B. Donut Halat ve makara 50 0.83

Bundan baka aadaki dier faktrlerde sonular etkiler:

- Sondaj borusundaki akkann yaps
- Sondaj deliinin ap
- Delme operasyonunda kullanlan akkann yaps
- rnek alma kann tr
- Tokmak darbelerinin geli frekans

Deney dzeneindeki farkllklar yok etmek iin Tablo 4.8deki ekipmana yakn bir
SPT deney aletini tercih etmek yerinde olacaktr.

Teorik serbest dme enerjisinin %100 olamamakta ve standart enerji olarak teorik
serbest dme enerjisinin %60 iletilmektedir. Bu sebeple llen darbe saysna
enerji oran (ER
m
) dzeltmesi uygulanmaktadr.

N
1(60)
= Nm * ERm/60 (4.38)

63

Tablo 4.8.Svlama korelasyonlarnda kullanlmak zere nerilen SPT ekipman, [72]

a. Sondaj delii: Sondaj delii stabilitesi iin bentonit sondaj amuru 4-5 in
apl rotary sondaj delii
b. Sondaj paras: Sondaj amurunun yukar hareketine msaade eder.
c. rnek alc: O.D.2, I.D. 1-3/8
d. Sondaj ubuklar: 50 feet derinlikten az ise A yada AW, daha derinde N yada
NW
e. rnek alc kaa gelen enerji: 2520 in LBS (teorik maksimumun %60)
f. Darbe says oran: Dakikada 30-40 darbe
g. Penetrasyon dayanm says: Zemin iine 6-18 inlik penetrasyon salayacak
ekilde

Zeminin (N
1
)
60
deeri ve ierdii ince dane yzdesi esas alnarak zeminde
svlamaya neden olacak tekrarl gerilme oran [(
av
/
0
`)
L,
CSR ] belirlenir.
Svlama potansiyeli ise aratrlan zeminin tekrarl (dinamik) gerilmeler altndaki
makaslama dayanm ile bu zeminde deprem srasnda beklenen tekrarl (dinamik)
makaslama geriliminin karlatrlmas esasna dayanr. Bu karlatrmada elde
edilen gvenlik katsaysnn byklne gre incelenen zeminin svlama direnci
deerlendirilir.
Deprem srasnda herhangi bir derinlikte zemini etkileyen ve depremin neden olduu
tekrarl gerilim oran (
av
/
0
` veya CSR Cyclic shear stress ratio)
(
av
/
0
`)
d
veya

CSR=0.65 [(a
max.
/g)*(
0
/
0
`)r
d
] (4.39)

olup;

av
= svlama analizi yaplan seviyeye etkiyen ortalama tekrarl makaslama gerilimi
0
= efektif gerilme (z*
s
-h*
w
;

z: derinlik,
s
:zeminin birim hacim arl ,
w
:
suyun birim hacim arl)
= toplam gerilme (z*
s
;

z: derinlik,
s
:zeminin birim hacim arl)

64

r
d
= gerilim azaltma faktr (r
d
=1-0.015z,z: derinlik)
a
max.
= zemine etkiyen en byk yer ivmesidir. (Deprem Ynetmeliine gre alnr)
Aydan ve di.,(1996) depremde oluan en byk yer ivmesinin deeri olan a
max
iin,
Ms svlamaya neden olan deprem bykl, R svlama lokasyonunun odaa
uzakl olarak aadaki eitlii oluturmulardr.
a
max.
= 2.8(e
0.9Ms
*e
-0.025R
-1) (4.40)
Gvenlik katsays zeminin svlamas iin gereken tekrarl gerilim orannn
depremden kaynaklanan tekrarl gerilim oranna blnmesiyle bulunur.
F
L
= (
av
/ `
0
)
L
/ (
av
/ `
0
)
d
(4.41)

nce dane oran %35 ve daha az olan zemin seviyeleri iin gvenlik katsaylar (F
L
)
hesaplanarak zemin profili boyunca svlaabilecek ve svlamas beklenmeyen
seviyeler ayrt edilir. Gvenlik katsaysnn 1 ve 1den kk deerleri iin zemin
svlaabilecei, 1< F
L
<1.2 koulu iin ise verilen snrl olduu durumlarda
potansiyel svlama eklinde deerlendirilir.
ekil 4.8de M=7,5 olan depremler iin dzeltilmi SPT deerlerine gre
svlamaya sebep olan gerilme oranlar verilmitir.. Bykl 7.5dan farkl olan
depremler iin Seed ve De Alba (1986 ) tarafndan nerilmi lek faktr yukarda
F
L
eitliinin pay ile arplr. lek faktrleri depremin byklne gre Tablo
4.9dan belirlenir. Yine ayn ekilde gvenlik katsaysnn 1 ve 1 den kk deerleri
iin zeminin svlaabilecei 1< F
L
<1.2 koulu iin ise verilerin snrl olduu
durumlarda potansiyel svlama eklinde deerlendirme yaplr.

65

ekil 4.8. M=7.5 iin temiz siltli-kum iin dzeltilmi SPT-N deerlerine gre svlamaya sebep olan
gerilme oranlar. (Seed ve De Alba , 1986)

Tablo 4.9.Deprem byklnn svlama direnci zerindeki etkisi iin kullanlan dzeltme
faktrleri, [70]

Deprem
Bykl (
v
/
vo)
L
M=M iin
M (
v
/
vo)
d
M=7.5 iin
8,50 0,89
8,00 0,94
7,50 1
7,00 1,08
6,75 1,13
6,50 1,19
6,00 1,32
5,25 1,5

66

SPT verilerinden yararlanlarak CPT deneyide svlama analizinde kullanlabilir.
SPT ve CPT deney sonular q
c
/N oran ile ifade edilir ve q
c
standart koninin u
dayanm (tsf) ve Nde standart penetrasyon dayanmdr. q
c
/N oran kumun dane
boyu dalm ile deiiklik gsterir, bu deiim genellikle ortalama dane ap olan
D
50
ile ifade edilir. ekil 4.9da eitli aratrmaclar tarafndan yaplan aratrmalarn
sonular gsterilmitir.

ekil 4.9. q
c
/N oranlarnn ortalama dane boyutu ile deiimi

67

q
c
/N deerlerini farkl ortalama dane boyutlarna sahip kumlar iin saptamak ve bu
deerleri CPT deerlerine evirerek svlama dayanm snr erilerini oluturmak
mmkndr. nk q
c
/N oran kum oran ne olursa olsun D
50
deerine dayanr.
Bulunan ilikiler SPT-N deerlerine ait olan ilikilerden daha karmaktr. CPT
deneylerinde llm q
c
deerleri ile svlama dayanm arasndaki ilikiyi bulmak
iin hem D
50
hem de ince dane orann bilmek gerekir. Svlama dayanmn
saptamak iin CPT deneylerinde llm koni u dayanmlarna dayanan eri ailesi
ekil 4.10da verilmitir. Bu ekilde koni penetrasyon dayanm q
c1
olarak ifade
edilmi olup 1 tsf efektif basn altnda modifiye edilmi koni u dayanmdr.

ekil 4.10. Kumlarda ve siltlerde svlamaya sebep olan gerilme oran ile koni u dayanm ilikisi (1
tsf=96 KPa) [72]

68

ekil 4.10daki svlama dayanm, M=7,5 olan depremler iindir. Yine Tablo
4.9dan yararlanarak deiik magnitdlerdeki depremleri iin deiik deerler
bulunabilir.

4.7 Kayma Dalgas Hzlar ile Zemin Svlama Dayanmnn Bulunmas
( Andrus ve Stokoe II, 2000)

Kayma dalgas hzlar dikkate alnarak svlama analizi yaplmasn ngren bu
yntemde kayma dalgas hzlarnn kullanlmasnn sebepleri unlardr;

- Penetrasyon deneylerinin uygun olmad akll zeminler gibi rnek alnmas zor
zeminlerde lm yaplabilir.
- Laboratuar rneklerinde de lm yaplarak laboratuardaki ve arazideki zemin
davranlar kyaslanabilir.
- Kayma dalgas hz zeminin temel mekanik bir zellii olup kk deformasyon
kayma modl G
max
ile direkt ilikilidir. (G
max
= *V
s
2
)
- Kayma dalgas hz deprem riski analizinde ve zemin yap etkileimi analizinde
gerekli bir parametredir.
- Kayma dalgas hz yzey dalgalarnn spektral analizi teknii ile llebilir. Bu,
teknik sondaja izin verilmeyen arazilerde, hzl lm yaplmas gereken iki uzak
nokta arasnda, akl, iri akl ve kaya gibi rnek alnmas zor zeminlerde
uygulanabilir.

Bu yntemde Seed ve Idriss (1971) tarafndan gelitirilen tekrarl gerilme oran
hesab kullanlmaktadr;

d v v v av
r g a CSR * ) / ( * ) / ( * 65 , 0 /
'
max
'
= = (4.42)

Kayma dalgas hzn etkileyen nemli bir faktr zeminin gerilme durumudur.
Laboratuar deney sonular gstermitir ki yaylan kayma dalgasnn hz dalga
yaylm ve partikl hareketi ynndeki asal gerilmelere baldr. Bylece, dey
dalga yaylmas veya partikl hareketi ile llen kayma dalgas hz u ekilde ifade
edilmitir;

69

m
h
m
v s
A V ) ( * ) ( *
' '
= (4.43)

Burada,
A : zeminin yapsna bal bir parametre
: incelenen derinlikteki balang efektif yatay gerilmesi

m: 0,125 civarndaki gerilme stel katsays deeridir.

SPT ve CPT deneylerinde efektif jeostatik basn dzeltmesi uygulanmaktadr. Byle
bir dzeltme kayma dalgas hz deerlerine de uygulanabilir;

25 , 0 '
0 1
) / ( * * P V C V V
s v s s
= = (4.44)

Burada,
V
s1
: dzeltilmi kayma dalgas hz
C
v
: efektif jeostatik basn dzeltme katsays
P
a
: referans gerilme (100 kPa veya 1 atm basn)
: 0,125 civarndaki efektif jeostatik basntr.

SPT ve CPT deney sonularnda var olan snrlamalara benzer olarak C
v
deerinin
1,4 gememesi istenir.

Denklem 4.44 uygulanrken denklem 4.43deki balang efektif yatay gerilme
nn efektif jeostatik basncn sabit bir katsay kat kadar olduu dnlmelidir.
Bu katsay genellikle K
o
olarak bilinir ve dz zemin koullarnda svlaa olasl
tayan sahalarda 0,5 olarak seilir.

Sabit tekrarl kayma deformasyonu altnda CSR ile V
s1
arasndaki iliki:
av
G
av
av
) (
= , eklindedir. (4.45)

Buradan;

70

2
1
'
* ) (
s av
v
av
V f CSR
= = (4.46)

ilikisi bulunur. Burada,
av
: niform tekrarl kayma gerilmesi
av
nin tekrarl gerilme kontroll deneyi
esnasnda ortalama pik kayma deformasyonu
(G)
av
:
av
ye karlk gelen sekant kayma modl
f(
av
):
av
nin bir fonksiyonudur.

CSR, svlama ve svlamama ayrm noktasnda CRRye eit olduundan denklem
4.46 dk V
s1
deerlerine (V
s1
125 m/s) ait CRR-V
s1
erileri oluturmada yardmc
olur.

MSF
V V V
b
V
a CRR
s s s
s
*
1 1
*
100
*
*
1 1
*
1
2
1
|
|
\
|
+ |
\
|
= (4.47)

Deprem iddetiyle bantl sre dzeltme katsays MSF, 7,5ten farkl deprem
magnitdlerinde kullanlmaktadr. Bu deer CRR ile arplmakta ve iddeti 7,5 olan
depremlerde 1.00 deerini almaktadr.

MSF = (M
w
/7,5)
n
olup, (4.48)
Burada,

M
w
: moment Magnitd
n: stel bir say olup, M
w
7,5 iin n = -3,3 M
w
>7,5 iin n = -2,66 seilebilir.

MSF ayrca u denklemlerle de hesaplanabilir;
M
w
>5,2 iin MSF = 6,9 * exp(-M
w
/4)-0,06 (4.49a)
M
w
5,2 iin MSF = 1,82 (4.49b)

Denklem 4.48 iin 1971de Seed ve Idriss tarafndan nerilen r
d
deerleri, denklem
4.49 iinse 1999da Idriss tarafndan nerilen r
d
deerleri kullanlmaldr.

71

Svlama hesaplama grafiklerine ait limitler u ekilde aklanabilir; yaplan
aratrma sonucunda V
s1
= 210 m/sn olan temiz kum zeminlerin (N
1
)
60
= 30 (FC
%5) deerine denk geldii saptanmtr. FC %35 olan zeminlerde de V
s1
=
195m/sn olan deere (N
1
)
60
= 21 deeri karlk gelmektedir. V
s1
*
, bu
deerlendirmede lineer olarak deimekte olup 200-215 m/sn aralndadr.

V
s1
*
ile Fc arasndaki iliki u ekilde ifade edilebilir;

FC %5 iin V
s1
*
= 215 m/sn (4.50a)
%5 FC < 35 iin V
s1
*
= 215-0,5*(Fc-%) m/sn (4.50b)
FC %35 iin V
s1
*
= 200 m/sn (4.50c)

ekil 4.11.CRR deerlerinin zemin trlerine gre seilmesi tavsiye edilen erileri [3]

72

eitli zemin trlerine ait CRR-V
s1
erileri ekil 4.11de gsterilmitir. Bu
grafiklerde CSR=0,35e kadar makul deerler elde edilmitir.

Temiz kumlar dnda akl ihtiva eden zeminlerde ise kayma dalgas hz deerleri
ok deiken olup dane gradasyonundan fazlaca etkilenmektedir. niformluk
katsaysnn artmas orta sk ve sk akllarda kayma dalgas hzn arttrmaktadr.
Gevek akl zeminlerde ise iyi derecelenmi olsalar bile gevek kumun kayma
dalgas hz deerlerine yakn deerler verebilmektedir. Bu konu ile ilgili kesin
bilgiler daha fazla aratrmalardan sonra oluturulmaldr.

Bu ynteme gre svlamaya kar gvenlik katsays aadaki ekilde
hesaplanmaldr;

F
s
= CRR/CSR (4.51)

F
s
1 ise svlama var, F
s
>1 ise svlama yoktur eklinde deerlendirilmelidir.

10000 yldan yal imentolam zeminlerde;
MSF
V V K V
b
V K
a CRR
s s c s
s c
*
1
*
1
*
100
*
*
*
1 1
*
1
2
1
|
|
\
|
+ |
\
|
= (4.52)

ekil 4.12.V
s1
ve (N
1
)
60
deerleri arasndaki iliki ve K
c
deerinin hesab [3]

73

Denklem 4.52de bulunan K
c
: 0,6 0,8 arasnda deien bir katsay olup yukardaki
ekil 4.12den incelenebilir.

Ayrca yer alt suyu seviyesi zerindeki siltli zeminlerde, negatif boluk suyu basnc
V
s
ve
v
nn artmasna sebep olur. Bu etki kayma dalgas hzn V

s1
eklinde
dzeltirken ve denklem 4.42 ile CSR hesaplanrken gz nne alnmaldr.

Yntemi ksaca zetlemek gerekirse;

1. Elde edilen verilerle detayl V
s
profilleri, zemin tr, FC ve mmknse
penetrasyon direnci ve zeminin skl hesaplanr.
2. Mevsimsel deilikler ve artezyen basnlar gz nne alnarak yer alt su
seviyesi belirlenir.
3. Sismik deneyin uyguland her lm deerine ait
v
ve
v
deerleri saptanr.
4. Denklem 4.44 kullanlarak 100 kPa deerinde referans efektif jeostatik basn
seilerek V
s
lmleri dzeltilir. Dzeltme faktr C
v
s derinliklerde 1,4 ile
snrlandrlr.
5. Denklem 4.50 ile llen her derinlie ait V
s1
*
saptanr. Uygulama hem akll
hem kumlu zeminler yaplr. FC bilinmiyorsa bu hz 215 m/s kabul edilir.
6. K
c
deeri saptanr. Eer zemin imentolamam ve 10000 yldan kkse
K
c
=1dir. Eer zemin koullar bilinmiyor ve penetrasyon direnci verileri yetersizse
K
c
= 0,6 alnabilir.
7. Uygun bir deprem magnitd ve depremde beklenen a
max
deeri seilir.
8. Denklem 4.42 kullanlarak yer alt su seviyesi altndaki llen her derinlik iin
CSR hesaplanr. r
d
deerleri Seed ve Idriss (1971)den bulunabilir.
9. V
s1
ve CSR ile svlama direnci erileri denklem 4.48, 4.50 ve 4.52gznne
alnarak izilir. a = 0,022 b= 2,8 ve n = -2,56 seilir.
10. Denklem 4.51 kullanlarak llen her derinlik iin gvenlik says (FS)
hesaplanr. FS1 ise svlamann oluaca, FS>1 ise svlamann olumayaca
kabul edilir.

74

4.8.1996 NCEER ve 1998 NCEER/NSF alma Gruplarnn Zeminlerin
Svlama Dayanm Deerlendirilmesi zerine Rapor zeti ve Sonular (Youd,
Idriss vd.,2001)

Seed ve Idrisse (1971) gre CSR hesab;

d v v v av
r g a CSR * ) / ( * ) / ( * 65 , 0 ) / (
'
0 0 max
'
0
= = (4.53)

Burada;
a
max
: deprem srasnda zemin yzeyinde oluan maksimum yatay gerilme
g : yerekimi ivmesi
v0
ve
v0
: toplam ve efektif yzey gerilmeler

r
d
= gerilme azaltma katsaysdr.

Bu son katsay zemin tabakasnn rijitlii ile ilgilidir. Liao ve Whitmana (1986) gre
r
d
deerleri pratik olarak u ekilde bulunabilir;

z9,15 m iin, r
d
= 1,0 0,00765z (4.54a)
9,15<z23 m iin, r
d
= 1,174 0,0267z (4.54b)

Burada z, zemin yzeyinden olan derinliktir.

CRR deerinin tahmini iin en kabul edilebilir metot rselenmemi numunelerin elde
edilip bunlar laboratuarda incelemektir. Ne var ki yerinde gerilme durumu
laboratuarda tam olarak oluturulamamaktadr ve geleneksel sondaj ve rnekleme
teknikleri ile alnan granler zeminler ok rselenmi olduundan anlaml sonular
vermemektedir. Zemin dondurma gibi zel teknikler yeterli derecede rselenmemi
numuneler alnmasn salamaktadr ancak maliyeti fazla olduundan yalnzca
nemli projelerde kullanlmaktadr. rnek alma ve laboratuar deneylerinin
zorluklarndan dolay rutin svlama incelemelerinde arazi deneyleri tercih
edilmektedir.

75

Svlama dayanmn tespit etmek iin SPT, CPT, kayma dalgas hz lm ve
BPT kullanlmaktadr. SPT ve CPTnin veri taban ve deneyimi fazla olduundan
tercih edilmektedir. Dier deneyler ise byk ekipmanlarn smad veya akll
sedimanlar zerinde bulunan arazilerde kullanlr. Tablo 4.10da kullanlan
yntemlerin avantajlar ve dezavantajlar gsterilmitir.
Tablo 4.10.Svlama direncini saptamada kullanlan arazi deneylerinin kyaslanmas [91]

Deney ekli
zellik
SPT CPT V
S
BPT
Svlaan alanlara ait
eski lmler
ok ok Snrl Az
Deneyi etkileyen
gerilme deformasyon
davran tipi
Ksmen
drenajl,
deformasyonu
byk
Drenajl,
deformasyonu
byk
Deformasyo
nu kk
Ksmen
drenajl,
Deformasy
onu byk
Kalite kontrol ve
tekrarlanabilirlik
Kt yi ok iyi yi Kt
Zemin tabakalarnn
deikenliinin
tanmlanabilirlii
yi ok iyi Orta Orta
Testin uyguland
zemin tr
akl harici akl harici Hepsi
ncelikle
akl
Zemin rneinin
alnmas
Evet Hayr Hayr Hayr
Endeks ve
mhendislik
zelliklerinden
hangisinin saptand
Endeks Endeks Mhendislik Endeks

76

4.8.1.SPTnin svlama analizinde kullanlmas

ekil 4.13de grlen CSR-(N
1
)
60
grafiinden (N
1
)
60
deerleri efektif jeostatik basn
100 kPaa ve enerji oran %60a gre dzeltilmitir. ncelemeye alnan depremlerin
magnitdleri 7,5 civarndadr. Grafikteki CRR erileri svlamann gzlemlendii ve
gzlemlenmedii blgeleri ayrmaktadr.

ekil 4.13.Mw = 7,5 iddetindeki bir depreme gre izilmi SPT temiz kum erisi [91]

77

Eriler ince dane orannn %5, 15 ve 35 olduu granler zeminlere aittir. nce dane
orannn %5 olduu CRR erisi basitletirilmi prosedrn temel penetrasyon
kriterini oluturduundan SPT temiz-kum temel erisi adn almtr. Bu eri dk
(N
1
)
60
deerlerinde 0,05 deerini kesecek ekilde uzatlmtr. Bu ilem erinin CPT
ve kayma dalgas hzna dayanan erilerle uyumluluunun artmasn salamtr.

Temiz kum erisinin denklemi;

[ ] 200
1
45 ) (N 10
50
135
) (N
) (N 34
1
2
60 1
60 1
60 1
5 , 7

+
+ +
= CRR (4.55)

eklindedir. Bu denklem
60 1
) (N < 30 iin geerlidir.
60 1
) (N > 30 olduunda zemin
svlamak iin ok skdr ve svlamaz kabul edilir, [71].

CRR deerleri ince dane muhtevasnn artmas ile artmaktadr. Bu artn sebebinin
svlama dayanmnn artmas m yoksa penetrasyon dayanmnn dmesi mi
olduu kesin deildir.
60cs 1
) (N temiz kum deerine evirmek iin gerekli denklem;

60 1 60cs 1
) ( ) (N N + = (4.56)
FC %5 iin = 0 (4.57a)
%5 FC %35 iin = exp(1,76 (190/FC
2
)) (4.57b)
FC %35 iin = 5,0 (4.57c)

FC %5 iin = 1,0 (4.58a)
%5 FC %35 iin = (0,99 + (FC
1,5
/1,000)) (4.58b)
FC %35 iin = 1,2 (4.58c)

Bu ekilde yaplan evrimde FC=%35 olan zeminler ekil 4.16daki erinin zerine
denk gelmekte, FC=%15 olan zeminler iin yaplan hesaplarda ise orijinal %15
erisinin sana dmektedir.

78

(N
1
)
60
= N
m
*C
N
*C
E
*C
B
*C
R
*C
S
(4.59)

Burada;

N
m
: llen SPT deeri,
C
N
: Efektif gerilmeye ait dzeltme faktr,
C
E
: Tokmak enerji oran dzeltmesi,
C
B
: Sondaj borusu apna ait dzeltme faktr,
C
R
: Tij uzunluu dzeltme faktr,
C
S
: rnekleyicinin astarl olup olmamasna ait dzeltmedir.

Tablo 4.11de denklem 4.59da belirtilen dzeltmelerin aklamas yaplmaktadr.

Tablo 4.11.SPTye ait dzeltmeler [65], [91]

SPT-N deerlerinin efektif gerilmelerle artmas bir dzeltme faktrnn
uygulanmasn gerektirmektedir. Genellikle Liao ve Whitman (1986) tarafndan
nerilen,

79

C
N
= (P
a
/
v0
)
0,5
(4.60)

kullanlmaktadr. C
N
deeri 1,7yi gememelidir. C
N
deerleri 1,7 ile snrlandnda,

C
N
= 2,2 / (1,2 +
v0
/ P
0
) (4.61)

denklemi de uygun sonular vermektedir. Uygulamada her iki denklem de
kullanlabilir.

4.8.2.CPTnin svlama analizinde kullanlmas

CPTnin ilk avantaj tabakalarn tahmininde penetrasyon dayanmnn neredeyse
devaml profilinin karlmasdr. CPT sonular dier deneylere oranla daha
gereki ve tekrar edilebilirdir. Devaml profil zemin tabakalarnn detayl bir
ekilde tanmlanmasn salar. CPT ile yaplan tahminler zemin tiplerinin ve
svlama tahminlerinin dorulanmas iin birka SPT ile desteklenmelidir.

ekil 4.14.CPT verilerinden yararlanarak CRR hesab yaplmas iin nerilen eri [91]

80

Yukardaki ekil 4.14 FC %5 iin temiz kumlarda CRR deerlerini verir. Burada
M = 7,5 kabul edilmitir. Bu temiz kuma ait erinin denklemleri ve snr koullar
unlardr;

Eer (q
c1N
)
cs
< 50 ise, [ ] 05 , 0 1000 / ) ( 833 , 0
1 5 , 7
+ =
cs N c
q CRR (4.62)
Eer 50(q
c1N
)
cs
160 ise, [ ] 08 , 0 1000 / ) ( 93
3
1 5 , 7
+ =
cs N c
q CRR (4.63)

Burada (q
c1N
)
cs
= 100 kPaa gre dzeltilmi temiz kum koni penetrasyon
dayanmdr.

q
c1N
= C
Q
(q
c
/P
a
) (4.64)
C
Q
= (P
a
/
v0
)
n
(4.65)

Burada;
C
Q
: CPT dzeltme faktr,
P
a
: 100 kPa basn,
n : zemin trne ait bir s,
q
c
: CPT u dayanmdr.

Derinliin az olduu yerlerde dk efektif jeostatik basnlar nedeniyle C
Q
byr
ancak 1,7den byk deerler kullanlamaz. n deerleri de 0,5-1,0 arasndadr.

4.8.3.Kayma dalgas hzlarnn svlama analizinde kullanlmas

Kayma dalgas hznn svlama endeksi olarak kullanlmas kayma dalgas hz ve
tekrarl dayanmn benzer olarak boluk oran, efektif evre gerilmesi, gerilme
tarihesi ve jeolojik yatan etkilenmesi nedeniyle mmkndr. Kayma dalgas hz
deerlerinin kullanlmasnn avantajlar yle sralanabilir;

- CPT ve SPT ile rselenmemi numune almann zor olduu akll zeminlerde ve
sondajn ve sondalarn yaplmasna izin verilmedii arazilerde kayma dalgas hz
llebilir.

81

- Kayma dalgas hz zemin malzemesinin direkt kk deformasyonlu kayma
modl ile ilikili olan temel mekanik zelliidir.
- Kk deformasyonlu kayma modl dinamik zemin tepkisini ve zemin-yap
etkileimi analizini yapmak iin gerekli bir parametredir.

Kayma dalgas hz ile svlama analizi yapmann dezavantajlar;

- Boluk suyu basnc art ve svlamann balamas orta-yksek deformasyona
sebep olan bir olay olduu halde sismik dalga hz lmleri kk deformasyonlar
oluturur.
- Sismik deneyler ile zemin snflandrmas yaplamaz ve yumuak kilce zengin olan
svlamayan zeminler tespit edilemez.
- lm aralklar byk ise dk kayma dalgas hzna sahip olan ince tabakalar
tespit edilemez.

Bu yzden saha almalarnda yeteri kadar sondaj yaplr ve svlaabilir alanlar
nceden saptanmaya allr. Svlamayan kilce zengin zeminler yer alt su seviyesi
zerindeki siltli zeminler (ki bu zeminler yer alt suyu seviyesi ykseldiinde
svlaabilir) incelenir. SPT ve CPT gibi deneyler yksek kayma dalgas hz
deerlerine sahip zayf imentolam svlaabilir zeminleri tespit etmekte
kullanlabilir.

Penetrasyon direncinin efektif jeostatik basnca gre dzeltilmesi yapld gibi
kayma dalgas hzlar da ayn dzeltmeye tabi tutulabilir.

25 , 0
'
1
*
|
|
\
|
=
vo
a
s s
P
V V
(4.66)

Burada;
V
s1
: dzeltilmi kayma dalgas hz
P
a
: Atmosferik basn,
v0
: Balang efektif yzey gerilmesidir.

82

Bu denklem sabit toprak basn katsays K
0
= 0,5 olan svlamaya duyarl durumu
gz nne alr.

Andrus ve Stokoe (1997) CRR ve V
s1
arasndaki ilikiyi yle ifade etmitir;

|
|
\
|
+ |
\
|
=
*
1 1
*
1
2
1
1 1
100
s s s
s
V V V
b
V
a CRR (4.67)
Burada ;
V
*
s1
: svlamann olumas iin V
s1
in st limitidir.
V
*
s1
in deerleri lineer olarak FC = %35 iin 200m/sn ve FC %5 iin 215m/sn
olarak deiir.

4.8.4.Deprem iddetiyle bantl sre dzeltme katsaysna gre gven saysnn
saptanmas

FS = (CRR
7,5
/CSR)MSF (4.68)

Burada;
CSR : Deprem sarsnts nedeniyle oluan tekrarl gerilme orannn hesaplanm
deeri,
CRR
7,5
: M=7,5 olan depremin tekrarl diren orandr.

Tablo 4.12.MSF deerleri [89], [90]
Arango(1996)
Youd ve Noble
(1977),P
L
M
Seed ve
Idriss
(1982)
Idriss
Ambraseys
(1988) Mesafeye
gre
Enerjiye
gre
Andrus
Ve
Stokoe
(1997)
<%20 <%32 <%50
5,5 1,43 2,20 2,86 3,00 2,20 2,8 2,86 3,42 4,44
6,0 1,32 1,76 2,20 2,00 1,65 2,1 1,93 2,35 2,92
6,5 1,19 1,44 1,69 1,60 1,40 1,6 1,34 1,66 1,99
7,0 1,08 1,19 1,30 1,25 1,10 1,25 1,00 1,20 1,39
7,5 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 - - 1,00
8,0 0,94 0,84 0,67 0,75 0,85 0,80 - - 0,73
8,5 0,89 0,72 0,44 - - 0,65 - - 0,56

83

Yukarda eitli aratrmaclarn farkl deprem magnitdlerine gre bulguladklar
deprem iddetiyle bantl sre dzeltme katsaylar grlmektedir.

M < 7,5 iin alt ve st limitler Tablo 4.12deki 3. ve 7. kolonlardr.

M > 7,5 iin alt ve st limitler iin ise Tablo 4.12deki 3. kolonun seilmesi tavsiye
edilmektedir.

BLM 5. SIVILAMA ETKLERNN AZALTILMASI

Svlama potansiyeli mevcut blgelerde yaplacak yaplarda, svlamadan
kaynaklanan hasarlarn azaltlmasna ynelik alnabilecek nlemler yaplarn
svlamadan etkilenmeyecek ekilde tasarlanmas ve zemin iyiletirilmeleri ile
svlamann nlenmesi olarak iki ana grupta incelenebilir.

ekil 5.1.Svlamaya kar iyiletirmede izlenecek yol

85

5.1.Yaplarn Svlamadan Etkilenmeyecek ekilde Tasarlanmas

Yaplarn svlamadan etkilenmeyecek ekilde tasarlanmas, svlama potansiyeli
tayan blgelerde yap yaplmamas ya da yapda bir takm dzenlemeler yaplp
svlama potansiyelinin nlenmesi olarak iki alt gruba ayrlabilir.

5.1.1.Svlama potansiyeli tayan blgelerde yap inasndan kanlmas

Yaplarn svlamadan etkilenmeyecek ekilde tasarlanmasnda ilk akla gelecek ve
ekonomik yntem, svlamaya duyarl zeminlerde yap inasndan kanlmasdr.
Bunun iin svlamaya kar mikroblgeleme yntemlerinden yararlanlabilir. Bu tr
mikroblgeleme iin basitten karmaa doru grup yaklam verilebilir. Birinci
kademede, blgenin sismik gemii incelenerek tahmin edilen deprem
magnitdnden svlama eilimi olan blgelerin maksimum uzakl belirlenebilir
ya da eldeki mevcut verilere dayanarak svlama eilimi tahmin edilebilir. kinci
kademe yntemlerde ilave olarak, jeomorfolojik ve jeolojik detaylar veren hava
fotoraflar, arazi almalar, gemi depremlerde svlaan blgelere ait veriler
kullanlr. nc kademe yntemlerde bundan ncekilere ilave olarak yzey
aratrma teknikleri, arazi ve laboratuar deneyleri vardr. Svlama eilimi olan
zeminlerde svlamaya neden olacak depremin edeer tekrarl kayma gerilmesi
hesaplanr. Bu verilere gre olas deprem srasnda svlamas beklenen blgeler
belirlenebilir.

5.1.2.Yap temelinin svlama derinlii altna indirilmesi

Yaplama asndan zorunlu alan snrlamas olan blgelerde svlama potansiyeline
sahip olmasna ramen, yapnn bu tr zeminlerde yaplmasnn zorunlu olduu
durumlarla karlalabilir. Bu gibi durumlarda yap tasarmnda dzenlemeler
yaplarak ya da zemin iyiletirme yntemleri uygulanarak svlamann yapya
verdii zarar azaltlabilir.
Yaplarda svlama potansiyelinin etkilerinin azaltlmasna ynelik yaplabilecek
nlemlerden biri olarak yap temelinin svlama derinliinin altna indirilmesi

86

dnlebilir. Bunun iin svlama potansiyel tayan derinlie bal olarak temel
gmme derinlii arttrlabilir. Yap temellerinin iine yerletirilecei zeminin tama
kapasitesinin ok dk ve salam zemin seviyesinin derin olduu koullarda
yapnn s temeller zerine ina edilmesi tercih edilmez. Bu tr koullarda, salam
zemine veya anakayaya kadar inen kazk temeller oluturularak, yaplar bu temellerin
zerine ina edilmektedir.
Zemin svlamas, kazk temellerin zerinde byk yanal yklerin etkimesine neden
olur. Bu nedenle, zayf ve svlamaya yatkn zeminler iinde yaplan kazk temeller
sadece yapnn aktard ykleri tamakla kalmayacak, ayn zamanda zayf zeminin
svlamas halinde yatay ynde etkiyen yklere ve bklme momentlerine de kar
koyacak ekilde tasarlanr. Svlamann etkilerine kar yeterli derecede diren
gsterebilmesi iin kazklar daha byk boyutlarda ve takviyeli olarak yaplr. Kazk
temel uygulamasnda dikkat edilen dier nemli bir husus da, kazklarn yapnn
tabanndaki balantlarnn esnek bir ekilde yaplmasdr. Bylelikle yapnn
herhangi bir rotasyona uramas engellenmi olur. Eer kazklarn balant noktalar
yenilirse (hasar grrse) yap dndrc momentlere kar koyamayarak hasara
urayabilir.
Yukarda belirtilen hususlarn yan sra kazklarn svlamaya direnli salam zemin
seviyesine kadar indirilmemi (uzunluu yetersiz kazklar) olmas halinde zeminin
svlama nedeniyle tama gc yitirmesi sonucu yapda oturma ve yana yatma gibi
hasarlar meydana gelebilir.

ekil 5.2.Svlama nedeniyle kazk temellere bklme momentleri ve yapnn dnmesi

87

5.1.3.S temellerde svlamaya potansiyeline kar alnabilecek tedbirler

Maliyetinin yksek olmas ya da salam zemine ulamann mmkn olmad
blgelerdeki yaplamada kazk temel uygulamas yerine s temel yapmnn zorunlu
olduu durumlarla karlalabilir. Svlama potansiyelinden etkilerini aza indirecek
ekilde s temel tasarmna en iyi rnek olarak radye temel tipi gsterilebilir.
Temelin altnda yerel olarak bulunan bir svlama zonundan kaynaklanacak ykler,
bu tr bir temel tarafndan svlaan zonun evresindeki daha salam zemine
aktarlarak, yapnn grebilecei hasarlar en aza indirilmekte veya nlenmektedir.
te yandan srekli temel yaplmas durumunda ise temel kazsna stabilize
serildikten sonra temel kirilerinin aralarndaki boluklara grobeton dklmeden
dolgu yaplmas ar boluk suyu basncnn hzl drene olmasn salayacandan
nlem olarak uygulanabilir.

Bunun yannda Gndz ve Arman, (2005) tarafndan almada Adapazar gibi derin
svlama riski tayan yaplacak iki katl nemsiz yaplar iin yapnn deprem
srasnda yklmayacak ve devrilmeyecek ekilde ina edilmesi alternatif bir zm
olarak ngrlmtr. Bunun iin aadaki ekillerden grlebilecei gibi zeminde
iyiletirme yapmadan daha basit ve ekonomik temel tasarmlar dnlmtr.
Burada tasarlanan modeller, depremde zeminde oluan svlama sonucu yklma ve
telenme riski tamayacak ekilde tasarlanmtr. Yaplar bir miktar dey ve asal
deplasman riski tamakla birlikte nemli lde devrilme ve telenme riski
tamamaktadr [34].

88

ekil 5.3.Svlama riski tayan bir yerde bodrumlu 2-3 katl bir yap iin kirisiz radye plak tipi
dzenlenmi temel kesiti [34]

ekil 5.4.Svlama riski tayan bir yerde bodrumlu bir yap iin kirili radye plak tipi dzenlenmi
temel kesiti [34]

ekil 5.5.Svlama riski tayan bir yerde bodrumsuz bir yap iin kirili radye plak tipi dzenlenmi
temel kesiti [34]

89

ekil 5.6.Svlama riski tayan bir yerde bodrumsuz bir yap iin kirisiz radye plak tipi dzenlenmi
temel kesiti [34]

ekil 5.7.Svlama riski tayan bir yerde bodrumsuz tek katl bir yap iin iki dorultuda srekli temel
kesiti [34]

5.1.4.Boru hatlar ve barajlarda svlama potansiyeline kar alnabilecek
tedbirler

S derinliklere yerletirilen ve zeminin iinde gml durumda bulunan atk su
ebekesi ve su borusu gibi alt yap elemanlarnn svlamadan kaynaklanabilecek
hareketlerden ve oturmalardan etkilenmemesi iin bunlarn balantlarnn mmkn
olduunca snml (esnek) olmasna zen gsterilmesi gerekmektedir. Bunun
yannda boru tabanna akl dolgu yaplarak svlama sonucu oluacak ar boluk
suyu basncnn boru hattna zarar vermesi engellenebilir.

90

ekil 5.8.Boru hatlarnda svlama potansiyeline kar yaplabilecek dzenlemeler

Svlamann olumsuz etkilerine barajlar asndan baklacak olunursa, bugne kadar
ina edilen barajlar zerinde edinilen deprem tecrbeleri neticesinde aadaki
sonular ortaya kmaktadr.

- Barajlarda meydana gelen hasarlarn ou depremlerden 2 ile 24 saat sonra
meydana gelmektedir.
- Bugne kadar kil kullanlarak ina edilmi dolgularda tamamen bir yklma mevcut
deildir. Hasarlarn ou kumlu zemin ieren dolgularda grlmtr.
- Depremlerin epicenter mesafesi ne kadar uzak olursa olsun kumlu zeminde mutlaka
olumsuz durumlar ortaya kmaktadr.
- Salam temel zerine iyi bir ekilde ina edilmi barajlar, maksimum yer ivmesi
0.2 g olan orta derecedeki depremlere rahatlkla dayanabilirler. Dnyada grlen
rnekler arasnda kil dolgu barajlar (homojen dolgu), kaya veya kil temel zerine
ina edildikleri zaman 0.55 ile 0.8 g yer ivmesini ve 8.25 iddetindeki depremleri,
zerinden herhangi bir hasar brakmadan geirmilerdir.
- Depremlerin olumsuz etkileri ounlukla hidrolik dolgu barajlarda grlmtr.

91

ekil 5.9.Hidrolik dolgu ile ina edilmi barajn memba evi svlama sonucu kaym San Fernando
Baraj California / ABD 1971

Barajlarn ina edilecei blgelerde svlama potansiyelinin tehlikeli boyutlarda
olduunda alnacak tedbirleri yle sralayabiliriz;
- Gevek ve dk relatif sklktaki malzeme ya uzaklatrlp yerine daha youn
malzeme konulur veya kompaksiyon uygulanr.
- Suya doygun kum tabakalarndaki efektif gerilmeleri arttrmak iin ilave yk
konulur.
- Drenler veya pompalarla yeralt su seviyesi drlmeye allr.

5.2.Zemin yiletirme Yntemleri

Zemin iyiletirme yntemleri ele alndnda deprem yk altnda zeminin
mukavemetini kaybetmeyecek iyiletirme gerekletirmek ya da ar boluk suyu
basncnn hzla snmlenmesini salayacak yntemler semek uygun olacaktr.
Birok yapda gerek grld takdirde bu maddelerin birkann bileimi
kullanlarak svlamaya kar nlemler alnmaktadr. Zemin iyiletirme yntemleri
yaplacak olan iyiletirmenin tekniine gre aadaki tabloda grld gibi
gruplanabilir.

92

Tablo 5.1.Zemin yiletirme Yntemleri [45]

5.2.1.Sklatrma teknikleri

Belirli bir zemini oluturan partikllerin ok deiik ekilde dizilmeleri sz
konusudur ancak partikllerin sk bir ekilde dizildii durumdaki zemin dayanm ve
rijitlii, gevek ekilde dizildiindekinden daha yksektir. Ayrca, zemin sk olduu
zaman tekrarl gerilmeye maruz kaldnda pozitif boluk suyu basnc oluturma
eilimi, gevek olduu zamandakinden daha dktr. Bunun sonucu olarak sismik
tehlikeleri azaltmada yaygn olarak kullanlan en etkin zemin iyiletirme
yntemlerinden biri sklatrmadr (densification). Sklatrma ileminde en yaygn
olarak kullanlan yaklamlar; Vibro teknikleri, dinamik kompaksiyon, patlatma ve
kompaksiyon enjeksiyonudur. Bunlar arasnda ilk , granle zeminlerin
titreimlere maruz kaldnda sklama eiliminden yararlanlr. Bu sebepten dolay,
bunlarn en verimli sonular verdii zeminler, temiz kum ve akllardr. (Kramer,
1996)

5.2.1.1.Vibro teknikleri

Vibro tekniklerinde bir zemini tm kalnl boyunca ve bir a eklinde sklatran
bir prob kullanlr. Vibro teknikler, yatay titreime (vibroflatasyona) ve dey
titreime (Vibro tij sistemlerine) dayal olmak zere iki gruba ayrlabilir.

a.Vibroflotasyon

93

Bu yntemde zeminin iine indirilen zel bir vibratrn titretirilmesiyle zeminin
dane yerleim yaps bozulmakta ve daneler bir araya gelmeye zorlanarak zeminin
sklamas salanmaktadr. Uygulamada 30 m kadar bir derinlie inilebilmekte ve
belirli aralklarla sktrma ilemi yaplmaktadr [83].
Vibroflotasyonda bir zemin kelini sklatrmak iin, bir vince aslan ve torpidoya
benzer bir prob (Vibroflot) kullanlr. Genellikle 30 ile 46 cm apnda ve yaklak 3,0
ve 4,9 m uzunluundaki vibroflotlar, elektrik ve hidrolik g ile srlen merkezi bir
afta eksantrik olarak monte edilmi bir arlk ierirler. Vibroflot dnerek ve
basnl su fkrtarak zeminin iine batrlmakta ve uygulanan yatay titreimler
altnda zeminin skmas salanmaktadr. Skma sonucu genileyen tpn
etrafndaki oyuk, stten granle (temiz kum veya akl) malzeme ilave edilerek
doldurulmaktadr. Bylece vibroflot ekilirken geride sklam bir zemin kolonu
brakr.
Vibroflotasyonun en etkin olduu zeminler, ince tane orannn %20den ve kilin de
%3den az olduu temiz granle zeminlerdir. Bir sahann tamamn sklatrmak
iin; vibroflotasyon ilemi, aral zemin artlarna ve vibroflotun gcne bal olan
bir a eklinde gerekletirilir. En ok kullanlan aralklar 2 ile 3 m civarndadr.
Svlama olan blgede 10 metre derinlie kadar titreimle slah yaplabilir.
Vibroflotasyon teknii deprem blgelerindeki zemin davranlar dikkate alndnda
derin temellere gre daha ekonomiktir, yapm sresi ksadr. Dinamik
kompaksiyondaki gibi ok dalgalar ile zemin iyiletirmesi yaplmadndan etraftaki
mevcut yaplara zarar vermez.

94

ekil 5.10.Vibroflatasyon Teknii

b.Vibro tij

Vibro Tij sistemlerinde uzun bir probun zemin iinde titremesi iin titreimli kazk
akma ekici kullanlmaktadr. Prob daha sonra yukar doru ekilmekte ve bu
esnada titremek suretiyle zemini sktrmaya devam etmektedir. Sktrmadan
kaynaklanan oturmay nlemek iin, zemin yzeyinde veya altnda ilave zemin
kullanlabilir.

ekil 5.11.Vibro kanat sistemi [14]

95

5.2.1.2.Dinamik kompaksiyon
Bu yntem, ahmerdan ad verilen, genellikle elik levhalardan veya donatl
betondan yaplan, ou zaman 5,5 ile 27 ton arasnda deien, baz durumlarda 155
tona kadar kabilen bir arln, 10 ile 30 m yksekliklerden art arda drlerek,
zeminin darbe etkisiyle sktrlmas esasna dayanr. Arlklar a zerindeki bir
noktaya genellikle 3 ile 8 arasnda deien saylarda drlr. Bu amala
iyiletirilecek zeminin yzeyi kare eklinde alanlara blnr ve her karenin iinde
kalan alandaki zemine darbe uygulanr. Yntem, kum zeminlerin svlamaya kar
direncinin arttrlmasnda en ekonomik yntem olarak kabul edilmektedir. Dinamik
yklemeden dolay zemindeki ar gzenek suyu basnc kaybolduunda, zeminde
ek bir skma meydana gelir. Bununla birlikte, zeminin ierdii ince tane miktar
fazla ise skma zorlar. Killi zeminlerde uygulamaya balamadan nce sahaya 1m
kadar daneli malzeme serilmektedir. Plastik ve doygun killerde genellikle bu yntem
uygun deildir.

Dinamik kompaksiyon genellikle 9 12 mler arasnda etkili olmaktadr. lem
nemli lde grlt, toz ve titreim ortaya kardndan meskn blgeler ve
titreime hassas yaplar yaknnda ok ender kullanlnr.

ekil 5.12.Dinamik kompaksiyon ile zemin iyiletirmesi

96

5.2.1.3.Patlatma

Patlatma sklatrmas, sondajla veya basnl suyla alm kuyularda dey olarak 3
ile 6 m aralklarla yerletirilmi oklu patlayclarn patlatlmas eklinde yaplr.
Kuyular aras mesafe genellikle 5 ile 15 m arasnda olup, patlatmadan nce arka
dolgusu yaplr. Sklatrma srecinin etkinliini arttrmak iin, farkl seviyelerdeki
patlayclar kk zaman aralklarndan oluan gecikmelerle patlatlabilir.
Patlamadan hemen sonra zemin yzeyi ykselir ve atlaklardaki su ve gaz dar
itilir. Ar gaz ve su basnc snmlenirken, zemin yzeyi de oturur.

Patlama svlamaya yol aar ve zeminin gevek yaps gerek boluk suyu
basnlarnn dmesiyle skr, su ve gaz k olur. Bu yntemin stn yan
dierlerinde mmkn olmayan derinliklerde etkin olabilmesidir. Derinlii 40 myi
bulan noktalarda 30 kglik yklerle atm yaplmakta ve baarl sonular
alnabilmektedir. Patlatmann en etkili olduu zeminler, % 20'den az silt ve % 5'den
az kil ieren gevek kumlardr. ok az miktardaki kil veya ince bir kil damar bile,
patlatmann etkinliini nemli derecede azaltabilmektedir.

5.2.1.4.Kompaksiyon enjeksiyonu

Kompaksiyon enjeksiyonu, yumuak veya zayf zeminlerin yksek basn altnda
zemine ok dk slamp (genellikle 2,5 cm'den az) enjekte etmek suretiyle
younlatrlmasdr. erbet su, kum ve imentonun kartrlmasyla elde edilen ve
akcl dk (viskoz) olduundan, nfuz ettii zeminin tanelerini teleyerek
sktrr ve evreleyen zemini younlatran bir ampul veya kolon oluturur.
Kompaksiyon enjeksiyonu bir a eklinde veya bir hat boyunca dizili noktalara,
aralklar 1,0 ile 4,5m arasnda deiecek ekilde uygulanabilir. Yksek rt
basnlar byk enjeksiyon basnlarnn kullanmna izin verdiinden, derin
zeminleri iyiletirmede daha geni enjeksiyon aralklar kullanlr. S derinliklerde
yaplan kompaksiyon enjeksiyonuyla, oturmu bloklar veya yaplar kaldrmak
mmkn olabilir. Kompaksiyon enjeksiyonunun belki de en yaygn uygulama alan,
temel oturmasnn giderilmesidir, bu avantajla yntem mevcut yaplarn temellerine
uygulanabilmektedir. Titreimle bir ilgisi olmadndan, kompaksiyon enjeksiyonu

97

her eit zeminde kullanlabilmektedir. En ok kumlarda ve plastik olmayan siltlerde
kullanlmaktadr [45].

5.2.2.Glendirme teknikleri

Baz durumlarda zemini kuvvetlendiren zel bileenler yerletirmek suretiyle, bir
zemin kelinin dayanmn ve rijitliini iyiletirmek mmkndr. Bunlar; elik,
beton veya ahap gibi yap bileenlerinden veya sklatrlm akl gibi doal
malzemelerden oluabilir. Jeosentetikler veya metalik glendirme kullanan yeni
mhendislik dolgularn salamlatrlmas konusu bu blmn amacnn dndadr
[45].

5.2.2.1.Ta kolonlar

Zeminde alan geni apl deliklerin akl ile doldurulmas, bu yntemin esasn
oluturur. Ta kolonlar vibroflotasyon tekniiyle zemine yerletirilebilecei gibi
metal muhafaza borularnn iinden zemine dklen akllarn zerine ahmerdan
drlerek de oluturulabilir. Sktrma ilemi yapldka muhafaza borusu aamal
olarak yzeye ekilir. Ta kolonlar, hem ince hem de iri taneli zeminlerde
kullanlabilir. Ta kolon imalatnda dolgu malzemesi olarak ta, kum, akl ya da
beton, briket ve tula krklar kullanlabilir ancak tm bu dolgu malzemeleri ta
olarak isimlendirilir. Ta kolonlarn imalatndaki temel kademeler delgi, doldurma ve
sktrma eklinde sralanabilir.

Ta kolonlar ile zemin iyiletirmesi yntemi kohezyonu az ve ince daneli zeminlerde
svlamaya kar nerilmektedir. Alvyon ve deiken zeminlerde
vibrokompaksiyon ile beraber kullanlmaktadr.

Ta kolonlar ile slah edilen zeminlerin vibrasyon etkisi ile skmas salanarak
younluk art elde edildiinden dolay;

- Tama gcnde art
- Kayma mukavemetinde art

98

- ev stabilitesinde art
- Dren kabiliyetinde art

salanabilmektedir. Bu nedenle ta kolonlar;

- Svlama potansiyelinin azaltlmas
- Oturma ve konsodilasyon sresinin azaltlmas
- Yksek yol dolgular altndaki zayf zeminlerin glendirilmesi
- Kpr duvarlar veya temellerinin glendirilmesi

gibi amalar iin zemin stabilizasyonu olarak kullanlabilmektedir.

Ta malzeme, zemin iine dik olarak, 0,6-1,0 m apnda ve genellikle 20 m ye kadar
derinliklere eitli yntemlerle yerletirilir ve sktrlr. 20-75 mm aras krma ta
popler olmasna karn, tabi kaba akl agrega veya kum-akl karmlar da
kullanlabilir. Yumuak killerde boru akma ve doldurarak ekme yntemi
uygulanmaktadr. Borular su jeti veya vibratr yardm ile sokulabilir. Ancak ta
dolgunun kademeli sktrlmas ilemi, zerinde durulmas gereken bir konudur.
Ta kolon projelerinde yaklak 0.3 m kalnlkta daneli zeminden bir yastk, sahada
kolonlarn zerine serilir. gen veya kare yerleim plannda merkezden merkeze ta
kolon ara mesafeleri 1.5-3.5 m arasnda deimektedir. Kolonlarn u kotta sert bir
formasyona girmesi istenmektedir.

Ta kolon kapasiteleri ve kolon uygulanm killi zeminlerin oturma davranlar ok
sayda aratrmac tarafndan irdelenmitir. Kolon tama kapasiteleri 200-350 kN
aralnda bulunmaktadr. Kolonlu ve kolonsuz oturmalarn oran (iyiletirme oran)
1.5-5 arasndadr.

99

ekil 5.13.Vibroflotasyon yntemi ile ta kolon uygulamas

ekil 5.14.Tokmakl yntem ile ta kolon uygulamas

Gnmzde svlama riskine kar yaplan uygulamalarda ounlukla ta kolon
teknii tercih edilmektedir. Svlama potansiyelinin azaltlmas iin zeminin
sklatrlmas, hzl ve etkin drenaj salanmas, glendirme ve svlamaya kar
direnci arttracak ekilde zeminde asal gerilmelerin arttrlmas eklinde
sralanabilecek nlemlerin tamam, sadece ta kolon imali ile salanm olur.

Svlama potansiyeline sahip olup ta kolon teknii ile iyiletirmenin ardndan
depreme maruz kalan baz sahalarda, deprem sonras durumun tespiti ile ilgili

100

almalar yaplmtr. Ta kolon teknii ile iyiletirilen sahalarda yaplan almalar
neticesinde, zeminde svlama meydana gelmedii ve iyiletirme yaplan sahalarda
yer alan yaplarda svlama sonucunda oluan tipte bir hasarn meydana
gelmediinin ancak iyiletirilmeyen sahalarda bu tip hasarlarn gzlendiini rapor
edilmitir.

5.2.2.2.Kompaksiyon kazklar

Granle zeminler kompaksiyon kazklarnn yerletirilmesiyle iyiletirilebilir.
Kompaksiyon kazklar genellikle ngerdirmeli beton veya ahaptan oluan ve
gevek kum ya da akl keli iine a eklinde yerletirilen (ekil 4.2) ve orada
braklan yer deitirme kazklardr. Kompaksiyon kazklar bir zemin kelinin
performansn u farkl mekanizma ile iyiletirir. Birincisi, kazklarn kendi eilme
dayanmnn zemin hareketine kar bir diren salamasdr (glendirme). kincisi,
bunlarn yerletirilmesiyle oluan titreim ve yer deitirmeler sklamaya neden
olur. Son olarak, yerletirme ilemi kaza komu zemin iindeki yanal gerilmeleri
arttrr.

ekil 5.15.Svlama tehlikelerini azaltmak iin Sardis Baraj dolgusunun memba yzeyine aklan
kompaksiyon kazklan [45]

101

5.2.3.Enjeksiyon ve kartrma teknikleri

ou zemin kellerinin mhendislik zellikleri imentolu malzemeleri zemine
enjekte etmek veya kartrmak suretiyle iyiletirilebilir. Bu malzemeler hem zemin
taneleri arasndaki temas glendirir hem de taneler arasndaki boluklar doldurur.
Enjeksiyon teknikleri zeminleri ounluunun partikl yaps btn haline gelecek
ekilde byle malzemelerin zeminlerin gzeneklerine veya atlaklarna rnga
edilmesini ierir. Kartrma teknikleri zeminin partikl yapsn tamamen bozmak
suretiyle imentolu malzemenin zemine verilmesini ve zeminle fiziksel olarak
kartrlmasn ierir [45].

5.2.3.1.Enjeksiyon teknikleri

Enjeksiyon terimi imentolu malzemenin zemine verildii deiik birtakm sreleri
tanmlamada kullanlmaktadr. Enjeksiyonlama teknikleri genellikle erbetin zemine
verili ekline gre snflanmaktadr [35].

a.Gzenek enjeksiyonu

Gzenek enjeksiyonu, zemin yapsn bozmayacak ekilde dk viskoziteli erbetin
zemine verilmesini kapsar. Bu ilemde, daneli enjeksiyon malzemeleri (imento,
uucu kil, bentonit, mikro-imento veya bunlarn belirli bir karmnn sulu ekli)
veya ok eitli kimyasal enjeksiyon malzemeleri (silikat ve lignin jleleri veya
fenolik ve akrilik reineler) kullanlmaktadr. Deiik trdeki erbetlerin farkl zemin
artlarna uygunluu, en ok zeminin tane boyundan etkilenmektedir. rnein kilin
tama gc iine kum ve akl katlarak artrlabilecei gibi, kaba daneli
zeminlerin mukavemeti de ilerine kil, imento veya bitm gibi malzemeler
katlarak attrlabilir. Zeminde ince taneli malzemenin varl gzenek
enjeksiyonunun etkinliini nemli lde azaltr.

Enjeksiyon borular tipik olarak 1,2 ile 2,4 m aralklardan oluan bir a eklinde
yerletirilir [36]. erbet, ok deiik ekillerde verilebilir. Aamal enjeksiyonda
tijin ucundan erbet verilmeden nce, sondaj ile ksa bir mesafe ilerlenir. erbet

102

oturduktan sonra bir miktar daha sondaj yaplr ve tekrar erbet verilir.
Enjeksiyonlama ilemi arzu edilen derinlie inene kadar bu ileme devam edilir.

ekil 5.16.Gzenek enjeksiyonu [35]

Gzenek enjeksiyonu, enjeksiyon maddesinin zemin taneleri arasndaki boluklar
doldurmas ve bu ekilde tekrarl ykleme srasnda sklama (veya ar boluk suyu
basnc oluumu) eilimini azaltlmas ile svlama eilimini azaltmaktadr. Gzenek
enjeksiyonu ile iyiletirilen zeminlerin kayma dayanm 345 ile 2070 kPa (50 ile 300
psi) arasnda deimektedir.

b.Sokulum enjeksiyonu

Sokulum enjeksiyon yntemi doal olarak paralanm yada topakl ortama yksek
basnta sv yollayarak gerekletirilir. Burada ama boluklara kadar girme yerine
ayr paralar arasnda oluturulan merceklerle enjeksiyon ileminin gereklemesidir.

yiletirme iin ilk erbetin verilmesinden sonra tekrarlanan sokulum enjeksiyonu,
zemini deiik dzlemler boyunca patlatr. Sonuta, birbirini kesen enjeksiyon
merceklerinden oluan u boyutlu bir a ortaya kar. Zeminde bir miktar sklama
meydana gelebilir, fakat iyiletirmenin ana mekanizmas, zemin ktlesinde

103

enjeksiyon maddesinin katlam merceklerinden ileri gelen rijitlik ve dayanm
artsdr.

ekil 5.17.Sokulum enjeksiyonu [35]

5.2.3.2.Kartrma teknikleri

Zemin kolonlarnn yerel olarak iyiletirilmesi, zeminin imentolu malzeme ile
yerinde kartrlmas suretiyle salanabilir. imentolu malzeme, zemin ile fiziksel
olarak kartrldndan son derece dk viskoziteli olmasna gerek yoktur.
Kuvvetli imento erbetleri yaygn olarak kullanlr. Sismik tehlikelerin
azaltlmasnda bu yaklam en yaygn olarak zemin kartrma ve jet

enjeksiyonu
eklinde yaplmaktadr.

a.Zemin kartrma

Zemin kartrma terimi, imentolu malzemenin delikli bir burgu ve pedal
dzenlemesinden oluan zel bir teknikle mekanik olarak zemine kartrlmasn
kapsar. Zemin kartrma tijleri (0,5 ile 4 m apnda) tek bir burgudan veya (toplam
ap genellikle 1 m civarnda olan) says iki ile sekiz arasnda deien tij demeti
seklinde olabilir. Kartrc burgular zemin iinde ilerlerken, i ksmlarndan erbet
pompalanmak suretiyle u ksmndan zemine rnga edilir. erbet; burgu helezonlar
ve kartrma pedallar vastasyla zeminle tam anlamyla kartrlr.

104

ekil 5.18.Wyoming'de Jackson Gl Baraj yerindeki svlaabilir zeminleri iyiletiren burgulu
zemin kartrma sondaj

b.Jet enjeksiyonu

Bu yntemde tasarm derinliine kadar, su kullanlarak delgi yaplmakta ve delgi iin
kullanlan tijlerin ucundaki ok kk apl deliklerden (nozzle) zemine ok yksek
basnla enjeksiyon maddesi pompalanmaktadr. Bu ilem esnasnda tijlerde belli bir
hzla dndrlerek zemin iinde aadan yukar doru ekilmektedir. Zemine
enjekte edilen bu malzeme, zemini bir bak gibi keserek zemin iinde silindirik
kolonlar oluturmaktadr. Buradaki mekanizmadan anlalaca gibi jet enjeksiyonu
yntemi aslnda bir enjeksiyon yntemi deil bir kartrma tekniidir. Sonuta
zemin ierisinde oluan yksek dayanml ve geirimlilii dk bu kolonlar zeminin
tama kapasitesini arttrmakta ve skabilirliini azaltmaktadrlar. Jet enjeksiyonu
yntemi, alvyonel zeminlerden kumlu akll zeminlere, kohezyonlu zeminlerden
kark suni dolgu ve turba zeminlere kadar hemen her trl zeminde
uygulanabilmektedir.

105

ekil 5.19.Jet Enjeksiyonu lemi

Jet enjeksiyonu uygulamalar, tek akkanl, ift akkanl ve akkanl sistemler
olmak zere farkl sistemde uygulanmaktadr. Tek akkanl sistemde zemini
kesme, andrp uzaklatrma ve zemin ile enjeksiyonu kartrmada yalnzca tek bir
jet akm kullanlmaktadr. Sistemde enjeksiyonun iletildii tijde 2.0-4.0 mm apnda
bir veya birka pskrtme az vardr ve bu noktalardan imento enjeksiyonu 90
0
lik
a ile pskrtlr. ift akkanl sistemde yksek hza sahip enjeksiyon jeti, 2-15
barlk sktrlm ve enjeksiyonu evreleyen hava konisi ile beraber
pskrtlmektedir. Sisteme eklenmi olan bu hava jeti imento enjeksiyonun sahip
olduu andrc etkiyi olduka arttrr ve oluturulan kolon aplarnda tek akkanl
sisteme gre neredeyse 2 katlk art olur. akkanl sistem, btn jet enjeksiyonu
sistemleri iine en ileri ve en karmak olan sistemdir. Sistemde zeminin sklmesi,
sktrlm hava konisi tarafndan evrelenmi su jeti ile yaplmakta ve bu jetten bir
miktar aaya (birka desimetre) ayn eksenli olacak ekilde yerletirilmi
pskrtme azndan da imento enjeksiyonu tek bana pskrtlmektedir.
akkann (hava, su ve imento karm) ayr ayr iletilip pskrtlmesi daha fazla
zeminin sklp uzaklatrlmasna, zemin ile enjeksiyonun tam anlamyla yer
deitirmesine yol amaktadr.

106

ekil 5.20.Jet enjeksiyon sistemleri

Jet enjeksiyonu yntemi mevcut yaplarn altnn desteklenmesi, tnellerin ak
kazlar, kanallarn ve barajlarn geirimsizliini salamak zere, duvarlar yaplmas
,kaz ve aftlarda destek salanmas, yeni yaplar, dolgular ve istinat yaplar iin
temel zemin slah ve heyelanlarn stabilizasyonu alanlarnda kullanlmaktadr.

Bu yntem hemen hemen her tr zayf zemin tiplerinde ve kum, akl, kil gibi doal
zemin elemanlarnn oluturduu kombinasyonlarda, dier iyiletirme metotlarndan
daha hzl, kalc ekonomik bir zmdr. Geleneksel enjeksiyon metoduna kar ise
zemin iyiletirici enjeksiyonun miktar delme ve sevk ileminden nce hesapland
iin, iin birim ve toplam maliyetlerine ok hassas yaklamlar mmkndr.

ekil 5.21.Jet enjeksiyon yntemiyle oluturulan kolonun grnm

107

5.2.4.Drenaj teknikleri

Svlamadan kaynaklanabilecek zararlar, zeminin drenaj kapasitesinin (suyun
zeminden atlmas) artrlmas suretiyle de azaltlabilmektedir. Eer zeminin
gzeneklerindeki su ortamdan uzaklatrlabilirse, deprem srasnda geliebilecek
ar gzenek suyu basnlar da nemli lde azaltlm olacaktr. akl ve kum
drenleri veya zemine yerletirilen sentetik malzemeler (jeomembranlar) balca
drenaj teknikleri olarak kullanlmaktadr. akl ve kum tr malzemeler, zeminde
belirli aralklarla dey ynde alm deliklerden dklerek akl veya kum drenleri
oluturulur. Buna karn, sentetik malzemeden yaplan jeomembranlar ise, zemine
istenen bir ayla yerletirilebilmektedir. Drenaj teknikleriyle ar boluk suyu
basncn gidermek suretiyle svlama tehlikeleri azaltlmasna ramen, deprem
sonras oturmalar oluabilmektedir. Svlamaya kar daha etkili bir zemin
iyiletirilebilmesinin yaplabilmesi iin drenaj teknikleri ou kez dier zemin
iyiletirme uygulamalar ile birlikte kullanlmaktadr.

ekil 5.22. Drenaj uygulamas

BLM 6. MEVCUT YAPILARIN ZEMN SIVILAMA
DAYANIMINA ETKS

Deprem srasnda zemin iersinde efektif gerilmelerin sfra erimesiyle svlama
meydana gelmektedir. Deprem blgelerinde svlama potansiyeline sahip
zeminlerde yap yaplmas durumunda Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik gerei svlama potansiyelinin aratrlmas ngrlmektedir.
Svlama analiz zmleri yaplarn varln gznne almamaktadr. Halbuki
yaplar; zemindeki efektif gerilmeleri olumlu ynde arttrmaktadrlar. Efektif
gerilmenin artmas beraberinde svlama olgusunu geciktirebilecektir. Bu
dnceden hareketle svlama analiz zmlerine yapdan kaynaklanan efektif
gerilmelerin dahil edilmesi dnlm ve bu alma yaplmtr. Bu almada
yaplardan gelen dey gerilmeler dikkate alnarak, irdeleme yaplacak zemin
profilinde svlama analizleri yaplarak, yaplarn zemin svlama dayanmna etkisi
aratrlmtr.

Bunun iin ncelikle uygulamann yaplaca zemin profilinde svlama analizi
yaplarak eitli derinliklerde F
s
gvenlik saylar bulunacaktr. kinci adm olarak ise
zeminde svlama potansiyeli belirlenen derinliklerde, zemin zerindeki mevcut
yapdan gelen dey ykler svlama analizi hesaplarna dahil edilerek sz konusu
zemin profilindeki svlama potansiyelinin deiimi irdelenecektir. Mevcut yapdan
kaynaklanan dey gerilmelerin svlama dayanmna etkisini daha iyi anlayabilmek
iin ncelikle zemin zerindeki mevcut yapnn tek katl olduu varsaym yaplacak
daha sonra kat saylarnn artna gre svlama dayanmnn deiimi
incelenecektir. Zemin zerindeki mevcut yapdan kaynaklanan dey gerilmeler
hesaplanrken, yap toplam arl, yapnn temel alanna blnerek niform yayl
yk haline getirilecektir. Daha sonra bulunan niform yayl ykn, svlama
analizinin yapld derinliklerde yaratt dey gerilme art Yaklak Yntem ve
Boussinesq Yntemi kullanlarak hesaplanacaktr.

109

6.1.NCEER alma Grubu Kriterlerine Gre Svlama Analizi

NCEER(1996)ya gre svlama gvenlik says Fs;

CSR
CRR
F
s
= , olarak hesaplanr. (6.1)

F
s
1 ise svlama var, F
s
> 1 ise svlama yoktur.

evrimsel gerilme oran (CSR) aadaki ekilde hesaplanabilir;

g
a
r CSR
v
v
d
max
'
* * * 65 , 0
= (6.2)

Burada;

a
max
: deprem srasnda zemin yzeyinde oluan maksimum yatay gerilme
g : yerekimi ivmesi
v
ve
v
: toplam ve efektif dey gerilmeler

r
d
: gerilme azaltma katsaysdr ve aadaki formller ile bulunabilir;

z 9,15 m iin, r
d
= 1,0 0,00765z (6.3.a)
9,15 < z 23 m iin, r
d
= 1,174 0,0267z (6.3.b)
23 < z 30 m iin, r
d
= 0,744 0,008z (6.3.c)
Z 30 m iin, r
d
= 0,5 (6.3.d)

CRR hesab ise aadaki admlar izlenerek yaplabilir;

a) (N
1
)
60
= N
SPT
* C
N
* C
E
* C
B
* C
R
*C
S
hesaplanr.
b) Temiz kum iin edeer (N
1
)
60
hesaplanr.
c) Aadaki grafikten CRR
7,5
deeri okunur.
d) Farkl byklkteki depremler iin CRR
M
hesaplanr.

110

ekil 6.1.CRR
7,5
deerinin bulunmasnda kullanlan (N
1
)
60 Temiz Kum
erisi

Genel bir yaklamla F
s
gvenlik says aadaki admlar izlenerek hesaplanabilir;

a) (N
1
)
60
= N
SPT
* C
N
* C
E
* C
B
* C
R
*C
S
(6.4)

Burada;

N
SPT
: llen SPT deeri,
C
N
: Efektif gerilmeye ait katman yk dzeltme faktr,
C
E
: Tokmak enerji oran dzeltmesi (teorik olarak max %60)
C
B
: Sondaj borusu apna ait dzeltme faktr,
C
R
: Tij uzunluu (tijlerdeki enerji kayb) dzeltme faktr,
C
S
: rnekleyicinin astarl olup olmamasna ait dzeltmedir.

111

Efektif gerilmeye ait katman yk dz. katsays C
N
aadaki ekilde bulunur;

'
0 v
a
N
P
C
= (6.5)

Burada P
a
bir atmosfer basncna eit olup 100 kPadr.

SPT yaplrken enerjinin tamamen kullanlmamasndan dolay kullanlan tokmak
enerji oran dzeltme katsays C
E
, teorik olarak enerjinin %60nn kullanld
kabul edilerek aadaki gibi bulunur;

60 ) 75 , 0 * 5 , 63 )( 60 (%
%
R
E
E
m kg
enerjisi ekicin
C = = (6.6)

SPT deneyine ait dzeltme faktrleri aadaki tablolardan bulunabilir;

Tablo 6.1.eki tipine ait dzeltme katsays (C
E
)

ekicin Tipi E
R
C
E
ABD Gvenlik ekici %60 1,00
ABD Donut eki %45 0,75
Japon zel Uygulama Donut ekici %67 1,10

Tablo 6.2.Sondaj borusu apna ait dzeltme faktr (C
B
)

Sondaj Delik ap C
B
7 11 cm 1,00
15 cm 1,05
20 cm 1,15

112

Tablo 6.3.Tij uzunluu dzeltme faktr (C
R
)

Tij Uzunluu C
R
< 3 m 0,75
3 4 m 0,80
4 6 m 0,85
6 10 m 0,95
10 30 m 1,00

Tablo 6.4.rnekleyicinin astarl olup olmamasna ait dzeltme faktr (C
S
)

Kak Tipi C
S
Standart Kak 1
Linersiz Kak 1,1 1,3

b) (N
1
)
60 temiz kum
= + *(N
1
)
60
(6.7)

Tablo 6.5.nce dane oranna gre (N
1
)
60 Temiz Kum
hesabndaki ve katsaylarnn bulunmas

nceler
(% FC)

%5 0 1,0
%5 - %35 )
190
76 , 1 (
2
FC
e
1000
99 , 0
5 , 1
FC
+
%35 5 1,2

c) b kknda bulunan (N
1
)
60 temiz kum
iin CRR
7,5
deeri grafikten okunur.

d) Farkl byklkteki depremler iin CRR
M
aadaki ekilde hesaplanr;

CRR
M
= CRR
7,5
* MSF (6.8)

113

Burada MSF, magnitd bykl dzeltme katsaysdr. Aadaki tablodan
yararlanlarak hesaplanabilir;

Tablo 6.6.Magnitd bykl dzeltme katsaysnn bulunmas

M < 7,5 M > 7,5
st Limit Alt Limit
33 , 4
74 , 3
10
W
M
MSF =
56 , 2
24 , 2
10
W
M
MSF =
56 , 2
24 , 2
10
W
M
MSF =

e)
g
a
r CSR
v
v
d
max
'
* * * 65 , 0
= hesaplanr. (6.9)
f)
CSR
CRR
F
s
= hesaplanr, (6.10)

F
s
1 ise svlama var, F
s
> 1 ise svlama yoktur.

6.2.Yzeydeki Yapdan Gelen Gerilme Artnn Yaklak Ynteme Gre Hesab

Belirli bir ykn altnda ve ekseninde maksimum olan gerilme art , z-ekseninde
derinlik arttka ve yk ekseninden uzaklaldka azalmaktadr. Herhangi bir
dzleme gelen gerilme artlar hesaplandnda ekil 6.2de grlen basn anlar
oluur ve buradaki e basn noktalarndan geirilen eriler (izobar) ekillerinden
dolay basn soan olarak adlandrlmaktadr. Bu almada yapdan gelen toplam
dey gerilmeler, yap taban alanna blnerek niform yayl yk haline getirilecek
ve belirli derinliklerdeki gerilme artlar bulunarak svlama analizine dahil
edilecektir.

114

ekil 6.2.Basn an ve basn soan kavram [56]

Yzeye uygulanan ykten dolay dey bir dzleme gelen yk art Boussinesq
zmnn gsterdii sonulardan klarak yaklak biimde kolayca
hesaplanabilir. ekil 6.3te dikdrtgen yzey yk etkisinin derinlikle 2:1 orannda
azald varsaym ile yaplan hesap gsterilmektedir.

ekil 6.3.Gerilme Art Hesab iin Yaklak Yntem [56]

115

6.3.Yzeydeki Yapdan Gelen Gerilme Artnn Boussinesq Yntemine Gre
Hesab

Yapdan gelen ykler niform yayl yk olacandan, bu yklerden dolay herhangi
bir z derinliine etki edecek gerilme art, yzeydeki ykn bir kesinin dey
eksenini ile z noktas ekseninin aktrlmas koulu salanarak bulunmaldr.

ekil 6.4.Herhangi bir z derinliinde yzeydeki niform yayl ykn yarataca gerilme art

Alann etki saysn (K) bulmak iin kenar uzunluklar (B,L) ile derinlik (z)
oranlanarak m ve n deerleri hesaplanr ve ekil 6.5teki erilerden K etki says
bulunur. Buradan istenen derinlik ve uzaklktaki gerilme art;

z
= N * q * K (6.11)

bantsyla hesaplanr. Burada N simetri katsays olup, gerilme art bulunacak
nokta ile ykn bir kesi akyorsa N=1, ayn nokta ile dikdrtgen ykn ekseni
akyorsa N=4, ykn ya da alann kenar noktas ile noktadan geen eksen
akyorsa N=2 olarak uygulanacaktr.

116

ekil 6.5.niform yayl yk altnda gerilme artlar iin etki says (K) [56]

Sonu olarak svlama analizinin yapld derinliklerde hesaplanan, yap
arlndan gelen gerilme artlar (
z
), svlama analizi hesaplarnda kullanlarak
sz konusu derinliklerde yeni gvenlik saylar bulunacak ve yap yk etki
ettirilmeden nceki gvenlik saylar ile karlatrlarak yap yknn svlama
potansiyeline etkisi tespit edilecektir.

Bunu iin CSR formlndeki toplam dey gerilme (
v
) ve toplam efektif gerilmeye
(
v
), yukardaki hesaplamalarla bulunan gerilme art (

z
) eklenerek CSR
deeri
bulunacak ve buradan F
s
gvenlik says bulunacaktr.

117

g
a
r CSR
z v
z v
d
max
'
* * * 65 , 0 '

+
+
= (6.12)
'
'
CSR
CRR
F
s
= (6.13)

6.4.Mevcut Yaplardan Gelen Dey Gerilmelerin Svlama Dayanmna Etkisi
zerine rnek Bir alma

ncelenecek rnekte, 5 katl bir betonarme yap ile bu yapnn zerinde bulunduu
zeminin parametreleri kullanlacaktr. Sz konusu yapnn temeli 18.00 x 27.00 m
ebatlarnda olup, temel derinlii 1.50 m ve temel alan 486 m
2
dir. Yapnn temel
arl 830 ton ve ortalama kat arlklar 520 tondur. nceleme alannn zemin ett
raporundan, yaplan sondaj ve laboratuar deneyleri sonular deerlendirildiinde,
Y.A.S.S. 2.00 m olmakla birlikte, sondaj kuyusunun ilk 3.00 msinde ve 9.00-
12.00mleri arasnda yksek plastisiteli CH gurubu siltli kil, 3.00-9.00mler arasnda
SM gurubu kum birimlerinden olutuu tespit edilmitir. nceleme alannda
aadaki hesaplamalarda grld zere 3.00 - 6.00 mler arasnda svlama riski
bulunmaktadr. Yaplacak bu almada ncelikle 3.00, 4.50 ve 6.00 metrelerdeki
svlama gvenlik saylar M
w
= 7,4 bykl iin bulunacaktr. Daha sonra zemin
zerindeki mevcut yapnn balangta tek katl olduu varsaylarak srayla kat says
arttrlacak, bu durumlardaki yap arlklarn 3.00, 4.50, 6.00 mlerde yaratt dey
gerilmeler bulunarak, bu gerilmeler ile birlikte gvenlik saylarnn deiimi
irdelenecektir.

6.4.1.nceleme alannn svlama potansiyelinin bulunmas

nceleme alanna ait 3.00, 4.50 ve 6.00 m derinliklerdeki SPT-N deerleri ve dier
zemin parametreleri Tablo 6.7de verilmektedir. ncelikle bu veriler nda CSR
hesab yaplacaktr. Daha sonra CRR hesab yaplp svlamaya kar gvenlik
saylar bulunacaktr.

118

Tablo 6.7.nceleme alanna ait sondaj verileri ve zemin parametreleri

Derinlik (m) 3.00 4.50 6.00
Y.A.S.S. (m) 2.00 2.00 2.00
n (KN/m
3
) 17.6 17.6 17.6
SPT-N 16 20 25
a
max
(g) 0.40g 0.40g 0.40g
%FC 18,87 17,94 11,38
M
w
7,4 7,4 7,4

g
a
r CSR
v
v
d
max
'
* * * 65 , 0
= (6.2)

z 9,15 m iin, r
d
= 1,0 0,00765z (6.3.a)

Buradan;

r
d
3.00 mde; 0,9770
r
d
4.50 mde; 0,9656
r
d
6.00 mde; 0,9541

v
3.00 mde; 3.00*17,6 = 52,8 kN/m
2

v
4.50 mde; 4.50*17,6 = 79,2 kN/m
2

v
6.00 mde; 6.00*17,6 = 105,6 kN/m
2

3.00 mde; 52,8 (1.00*9,81) = 42,99 kN/m
2

4.50 mde; 79,2 (2,50*9,81) = 54,67 kN/m
2

6.00 mde; 105,6 (4.00*9,81) = 66.36 kN/m
2

CSR 3.00 mde; 0,65 * 0,9770 * (52,8 / 42,99) * 0.40 = 0,3120
CSR 4.50 mde; 0,65 * 0,9656 * (79,2 / 54,67) * 0.40 = 0,3637
CSR 6.00 mde; 0,65 * 0,9541 * (105,6 / 66,36) * 0.40 = 0,3947

119

kinci adm olarak, CRR hesab yaplacaktr;

(N
1
)
60
dzeltilmi SPT deerinin hesaplanmas;

'
0 v
a
N
P
C
= (6.5)

C
N
3.00 mde; (100 / 42,99)
1/2
= 1,525
C
N
4.50 mde; (100 / 54,67)
1/2
= 1,352
C
N
4.50 mde; (100 / 66.36)
1/2
= 1,227

C
E
= 1,00 (ABD gvenlik ekici kullanldndan btn derinlikler iin ayndr.)

C
B
= 1,00 (Sondaj delik ap, 2 5,08 cm, btn derinliklerde ayndr.)

C
R
3.00 m iin; 0,80
C
R
4.50 m iin; 0,85
C
R
6.00 m iin; 0,85

C
S
= 1,00 (Standart kak tipi iin btn derinliklerde ayndr.)

(N
1
)
60
= N
SPT
* C
N
* C
E
* C
B
* C
R
*C
S
(6.4)

N
1(60)
3.00 mde; 16 * 1,525 * 1,00 * 1,00 * 0,80 * 1,00 = 19,52
N
1(60)
4.50 mde; 20 * 1,352 * 1,00 * 1,00 * 0,85 * 1,00 = 22,98
N
1(60)
6.00 mde; 25 * 1,227 * 1,00 * 1,00 * 0,85 * 1,00 = 26,07

(N
1
)
60 temiz kum
deerinin hesaplanmas; (N
1
)
60 temiz kum
= + *(N
1
)
60
(6.7)

(N
1
)
60 temiz kum
3.00 mde; FC(%) =18,87

120

)
190
76 , 1 (
2
FC
e
=
)
87 , 18
190
76 , 1 (
2
e = 3,409

1000
99 , 0
5 , 1
FC
+ =
1000
87 , 18
99 , 0
5 , 1
+ = 1,072

(N
1
)
60 temiz kum
4.50 mde; FC(%) = 17,94

)
190
76 , 1 (
2
FC
e
=
)
94 , 17
190
76 , 1 (
2
e = 3,220

1000
99 , 0
5 , 1
FC
+ =
1000
94 , 17
99 , 0
5 , 1
+ = 1,066

(N
1
)
60 temiz kum
6.00 mde; FC(%) = 11,38

)
190
76 , 1 (
2
FC
e
=
)
38 , 11
190
76 , 1 (
2
e = 1,340

1000
99 , 0
5 , 1
FC
+ =
1000
38 , 11
99 , 0
5 , 1
+ = 1,028

(N
1
)
60 temiz kum
3.00 mde;

3,409 + 1,072 * 19,52= 24,33
(N
1
)
60 temiz kum
4.50 mde;

3,220 + 1,066 * 22,98= 27,71
(N
1
)
60 temiz kum
6.00 mde;

1,340 + 1,028 * 26,07= 28,14

Yukarda bulunan (N
1
)
60 temiz kum
deerlerine gre tablodan CRR
7,5
deerleri bulunur;

CRR
7,5
3.00 mde; 0,2804
CRR
7,5
4.50 mde; 0,3592
CRR
7,5
6.00 mde; 0,3735

121

M
w
= 7,4 < 7,5 olduu iin CRR
7,4
deeri bulunurken, Tablo 6.4ten alt ve st
limitler hesaplanp ortalamas alnr ve eitlik 6.8den CRR
7,4
deeri bulunur;

st limit,
33 , 4
74 , 3
10
W
M
MSF = =
33 , 4
74 , 3
4 , 7
10
= 0,9467

Alt limit,
56 , 2
24 , 2
10
W
M
MSF = =
56 , 2
24 , 2
4 , 7
10
= 1,0345
MSF
ort
= 0,9906

Buradan CRR
7,4
deerleri,

CRR
7,4
3.00 mde; 0,2804 * 0,9906 = 0,2777
CRR
7,4
4.50 mde; 0,3592 * 0,9906 = 0,3558
CRR
7,4
6.00 mde; 0,3735 * 0,9906 = 0,3699

Sonu olarak M
w
= 7,4 byklnde bir deprem iin irdeleme yaplan parselde
svlama gvenlik saylar
CSR
CRR
F
s
= olarak hesaplanr;

F
s
3.00 mde; 0,2777 / 0,3120 = 0,890

F
s
4.50 mde; 0,3558 / 0,3637 = 0,978

F
s
6.00 mde; 0,3699 / 0,3947 = 0,937

Sz konusu alann 3.00, 4.50 m ve 6.00 mlerde svlama potansiyeli tad
grlmektedir.

122

Yaplan svlama analizinin genel sonular aadaki tabloda verilmitir;

Tablo 6.8.nceleme alannda yaplan svlama analizinde kullanlan veriler ve sonular

Derinlik (m) 3.00 4.50 6.00
Y.A.S.S. (m) 2.00 2.00 2.00
n (KN/m
3
) 17.6 17.6 17.6
SPT-N 16 20 25
a
max
(g) 0.40g 0.40g 0,40g
r
d
0,9770 0,9656 0,9541
v
(kN/m
2
) 52,8 79,2 105.6
(kN/m
2
) 42,99 54,67 66,36
CSR 0,3120 0,3637 0,3947
C
N
1,525 1,352 1,227
C
E
1,00 1,00 1,00
C
B
1,00 1,00 1,00
C
R
0,80 0,85 0,85
C
S
1,00 1,00 1,00
N
1(60)
19,52 22,98 26,07
%FC 18,87 17,94 11,38

3,409 3,220 1,340
1,072 1,066 1,028
N
1(60)Temizkum
24,33 27,71 28,14
CRR
7,5
0,2804 0,3592 0,3735
M
w
7,4 7,4 7,4
MSF
stlimit
0,9467 0,9467 0,9467
MSF
Altlimit
1,0345 1,0345 1,0345
MSF
Ortalama
0,9906 0,9906 0,9906
CRR
7,4
0,2777 0,3558 0,3699
F
s
(CRR
7,4
/CSR) 0,890 0,978 0,937

123

6.4.2.nceleme alan zerindeki mevcut yapnn svlama dayanmna etkisi

Hesab yaplacak olan 5 katl yapnn temel gmme derinlii 1.50 m ve kat
ykseklikleri 2.80 mdir. Yapnn temeli 18.00 x 27.00 m ebatlarnda olup, temel
alan 486 m
2
ve temel arl 830 ton ve her bir kattan gelen arlk ise 520 tondur.
Yapdan gelen dey gerilme hesaplar yapnn tek katl, iki katl, katl, drt katl
ve be katl olmas durumuna gre ayr ayr yaplacak ve bu yklerin svlama
dayanmna etkisi kat adedi deiimine gre bulunacaktr.

6.4.2.1.Yaklak hesap ynteme gre gerilme artlarnn svlama dayanmna
etkisi

Yaplacak hesaplamalarda kat adedine gre yap toplam arl (1 ton = 9,81 kN)
eitliinden kNa evrilecektir ve 3.00, 4.50 ve 6.00 mlerde gerilme artlar
bulunacaktr. Daha sonra bulunan gerilme artlar svlama analizi hesaplamalarna
dahil edilerek mevcut yapnn svlama dayanmna etkisi aratrlacaktr. Yapnn
temel derinlii -1.50 m olduundan hesaplamalarda kullanlan z derinlii olarak
3.00 mde 1.50, 4.50 mde 3.00 ve 6.00 mde 4.50 alnacaktr.

Yapnn tek katl olmas halinde;

(3,00m)
= 1350 * 9,81 / (27+1,5)*(18+1,5) = 23,83 kN/m
2

(4,50m)
= 1350 * 9,81 / (27+3)*(18+3) = 21,02 kN/m
2

(6,00m)
= 1350 * 9,81 / (27+4,5)*(18+4,5) = 18,68 kN/m
2

Yapnn iki katl olmas halinde;

(3,00m)
= 1870 * 9,81 / (27+1,5)*(18+1,5) = 33,00 kN/m
2

(4,50m)
= 1870 * 9,81 / (27+3)*(18+3) = 29,11 kN/m
2

(6,00m)
= 1870 * 9,81 / (27+4,5)*(18+4,5) = 25,88 kN/m
2

Yapnn katl olmas halinde;

(3,00m)
= 2390 * 9,81 / (27+1,5)*(18+1,5) = 42,18 kN/m
2

(4,50m)
= 2390 * 9,81 / (27+3)*(18+3) = 37,21 kN/m
2

(6,00m)
= 2390 * 9,81 / (27+4,5)*(18+4,5) = 33,08 kN/m
2

124

Yapnn drt katl olmas halinde;

(3,00m)
= 2910 * 9,81 / (27+1,5)*(18+1,5) = 51,36 kN/m
2

(4,50m)
= 2910 * 9,81 / (27+3)*(18+3) = 45,31 kN/m
2

(6,00m)
= 2910 * 9,81 / (27+4,5)*(18+4,5) = 40,27 kN/m
2

Yapnn be katl olmas halinde;

(3,00m)
= 3430 * 9,81 / (27+1,5)*(18+1,5) = 60,54 kN/m
2

(4,50m)
= 3430 * 9,81 / (27+3)*(18+3) = 53,41 kN/m
2

(6,00m)
= 3430 * 9,81 / (27+4,5)*(18+4,5) = 47,47 kN/m
2

Tablo 6.9.Yapnn kat adedi deiimine gre 3.00, 4.50 ve 6.00 mlerdeki gvenlik saylar

v

v
v

+

r
d
CSR

CRR
7,4

F
s

D
e
r
i
n
l
i
k

(
m
)

Tek Katl Yap

3.00 23,83 52,8 42,99
76,63 66,82
0,9770
0,2913
0,2777
0,953
4.50 21,02 79,2 54,67 100,2
2
75,69
0,9656
0,3324
0,3558
1,070
6.00 18,68 105.6 66,36 124,2
8
85,04
0,9541
0,3625
0,3699
1,020
ki Katl Yap
3.00 33,00 52,8 42,99
85,8 75,99
0,9770
0,2868
0,2777
0,968
4.50 29,11 79,2 54,67 108,3
1
83,78
0,9656
0,3246
0,3558
1,096
6.00 25,88 105.6 66,36 131,4
8
92,24
0,9541
0,3536
0,3699
1,046
Katl Yap
3.00 42,18 52,8 42,99
94,98 85,17
0,9770
0,2833
0,2777
0,980
4.50 37,21 79,2 54,67 116,4
1
91,88
0,9656
0,3181
0,3558
1,119
6.00 33,08 105.6 66,36 138,6
8
99,44
0,9541
0,3460
0,3699
1,069
Drt Katl Yap
3.00 51,36 52,8 42,99 104,1
6
94,35
0,9770
0,2804
0,2777
0,990
4.50 45,31 79,2 54,67 124,5
1
99,98
0,9656
0,3127
0,3558
1,138
6.00 40,27 105.6 66,36 145,8
7
106,6
3
0,9541
0,3394
0,3699
1,090
Be Katl Yap
3.00 60,54 52,8 42,99 113,3
4
103,5
3
0,9770
0,2781
0,2777
0,999
4.50 53,41 79,2 54,67 132,6
1
108,0
8
0,9656
0,3080
0,3558
1,155
6.00 47,47 105.6 66,36 153,0
7
113,8
3
0,9541
0,3336
0,3699
1,109

125

ekil 6.6.Kat adedi ve derinlik artna gre gvenlik saylarnn deiimi

Tablo 6.10.Kat adedi ve derinlik artna gre F
s
deerlerinin yzdesel olarak deiimi

Yap Altnda Svlama (F
s
) Gvenlik
Says Deiimi
%

Derinlik
Yapnn Kat Adedi
3.00 m 4.50 m 6.00 m
1 %7,07 %9,40 %8,86
2 %8,76 %12,06 %11,63
3 %10,11 %14,41 %14,08
4 %11,23 %16,36 %16,33
5 %12,25 %18,09 %18,35

126

6.4.2.2.Boussinesq yntemine hesaplanan gerilme artlarnn svlama
dayanmna etkisi

Yaplacak hesaplamalarda kat adedine gre yap toplam arl (1 ton = 9,81 kN)
eitliinden kNa evrilecek ve temel taban alanna blnerek kN/m
2
cinsinden
niform yayl yk haline getirilecektir. Daha sonra bu niform yayl ykn ekil
6.7de gsterilen A, B, C ve D noktalar eksenlerinde yarataca gerilme artlar,
3.00 m, 4.50 m, 6.00 m derinliklere gre bulunup, svlama analizleri yeniden
yaplacak, sonular tablo ve grafikler halinde gsterilecektir.

Yapnn kat adedi deiimine gre -1.50 m kotuna gelecek niform yayl ykler;

Tek kat olmas halinde; q
1
= 1350 * 9,81 / 486 = 27,25 kN/m
2

ki katl olmas halinde; q
2
= 1870 * 9,81 / 486 = 37,75 kN/m
2

katl olmas halinde; q
3
= 2390 * 9,81 / 486 = 48,24 kN/m
2

Drt katl olmas halinde; q
4
= 2910 * 9,81 / 486 = 58,74 kN/m
2

Be katl olmas halinde; q
5
= 3430 * 9,81 / 486 = 69,23 kN/m
2

ekil 6.7.Yapnn belirli noktalarnda derinlik deiimine gre etki saylar ve gerilme artlar

127

Tablo 6.11.Yapnn 1 katl olmas durumuna gre A, B ,C ve D noktalarnda, 3.00, 4.50 ve 6.00
mlerdeki gerilme artlar

mlerdeki gvenlik saylar

A NOKTASI (n=1)
Derinlik
(m)
q
(kN/m
2
)
z
(m)
B
(m)
L
(m)
m
(B/z)
n
(L/z)
K

=
K*q*
3.00 27,25 1.50 27.00 18.00 18 12 0,25000 6,81
4.50 27,25 3.00 27.00 18.00 9 6 0,24942 6,79
6.00 27,25 4.50 27.00 18.00 6 4 0,24817 6,76
B NOKTASI (n=2)
3.00 27,25 1.50 27.00 9.00 18 6 0,24952 13,59
4.50 27,25 3.00 27.00 9.00 9 3 0,24648 13,43
6.00 27,25 4.50 27.00 9.00 6 2 0,23970 13,06
C NOKTASI (n=2)
3.00 27,25 1.50 13.50 18.00 9 12 0,24984 13,61
4.50 27,25 3.00 13.50 18.00 4,5 6 0,24851 13,54
6.00 27,25 4.50 13.50 18.00 3 4 0,24554 13,38
D NOKTASI (n=4)
3.00 27,25 1.50 13.50 9.00 9 6 0,24942 27,18
4.50 27,25 3.00 13.50 9.00 4,5 3 0,24581 26,79
6.00 27,25 4.50 13.50 9.00 3 2 0,23782 25,92
A NOKTASI

v

v
v

+

r
d
CSR

CRR
7,4

F
s

3.00 6,81 52,8 42,99 59,61 49,80 0,9770 0,3040 0,2777
0,913
4.50 6,79 79,2 54,67 85,99 61,46 0,9656 0,3512 0,3558
1,013
6.00 6,76 105.6 66,36 112,36 73,12 0,9541 0,3812 0,3699
0,970
B NOKTASI
3.00 13,59 52,8 42,99 66,39 56,58 0,9770 0,2980 0,2777 0,93
2
4.50 13,43 79,2 54,67 92,63 68,10 0,9656 0,3415 0,3558 1,04
2
6.00 13,06 105.6 66,36 118,66 79,42 0,9541 0,3706 0,3699 0,99
8
C NOKTASI
3.00 13,61 52,8 42,99 66,41 56,60 0,9770 0,2980 0,2777 0,93
2
4.50 13,54 79,2 54,67 92,74 68,21 0,9656 0,3413 0,3558 1,04
2
6.00 13,38 105.6 66,36 118,98 79,74 0,9541 0,3701 0,3699 0,99
9
D NOKTASI
3.00 27,18 52,8 42,99 79,98 70,17 0,9770 0,2895 0,2777 0,95
9
4.50 26,79 79,2 54,67 105,99 81,46 0,9656 0,3266 0,3558 1,08
9
6.00 25,92 105.6 66,36 131,52 92,28 0,9541 0,3535 0,3699 1,04
6

128



A NOKTASI (n=1)
Derinlik
(m)
q
(kN/m
2
)
z
(m)
B
(m)
L
(m)
m
(B/z)
n
(L/z)
K

=
K*q*
n
3.00 37,75 1.50 27.00 18.00 18 12 0,25000 9,43
4.50 37,75 3.00 27.00 18.00 9 6 0,24942 9,41
6.00 37,75 4.50 27.00 18.00 6 4 0,24817 9,37
B NOKTASI (n=2)
3.00 37,75 1.50 27.00 9.00 18 6 0,24952 18,83
4.50 37,75 3.00 27.00 9.00 9 3 0,24648 18,61
6.00 37,75 4.50 27.00 9.00 6 2 0,23970 18,10
C NOKTASI (n=2)
3.00 37,75 1.50 13.50 18.00 9 12 0,24984 18,86
4.50 37,75 3.00 13.50 18.00 4,5 6 0,24851 18,76
6.00 37,75 4.50 13.50 18.00 3 4 0,24554 18,53
D NOKTASI (n=4)
3.00 37,75 1.50 13.50 9.00 9 6 0,24942 37,66
4.50 37,75 3.00 13.50 9.00 4,5 3 0,24581 37,12
6.00 37,75 4.50 13.50 9.00 3 2 0,23782 35,91
A NOKTASI

v

v
v

+

r
d
CSR

CRR
7,4

F
s

3.00 9,43 52,8 42,99 62,23 52,42 0,9770 0,3015 0,2777 0,921
4.50 9,41 79,2 54,67 88,61 64,08 0,9656 0,3471 0,3558 1,025
6.00 9,37 105.6 66,36
114,9
7
75,73 0,9541 0,3766 0,3699 0,982
B NOKTASI
3.00 18,83 52,8 42,99 71,63 61,82 0,9770 0,2943 0,2777 0,944
4.50 18,61 79,2 54,67 97,81 73,28 0,9656 0,3351 0,3558 1,062
6.00 18,10 105.6 66,36
123,7
0
84,46 0,9541 0,3633 0,3699 1,018
C NOKTASI
3.00 18,86 52,8 42,99 71,66 61,85 0,9770 0,2943 0,2777 0,944
4.50 18,76 79,2 54,67 97,96 73,43 0,9656 0,3349 0,3558 1,062
6.00 18,53 105.6 66,36
124,1
3
84,89 0,9541 0,3627 0,3699 1,020
D NOKTASI
3.00 37,66 52,8 42,99 90,46 80,65 0,9770 0,2849 0,2777
0,975
4.50 37,12 79,2 54,67
116,3
2
91,79 0,9656 0,3181 0,3558
1,118
6.00 35,91 105.6 66,36
141,5
1
102,2
7
0,9541 0,3432 0,3699
1,078

129



A NOKTASI (n=1)
Derinlik
(m)
q
(kN/m
2
)
z
(m)
B
(m)
L
(m)
m
(B/z)
n
(L/z)
K

=
K*q*n

3.00 48,24 1.50 27.00 18.00 18 12 0,25000
12,06
4.50 48,24 3.00 27.00 18.00 9 6 0,24942
12,03
6.00 48,24 4.50 27.00 18.00 6 4 0,24817
11,97
B NOKTASI (n=2)
3.00 48,24 1.50 27.00 9.00 18 6 0,24952
24,07
4.50 48,24 3.00 27.00 9.00 9 3 0,24648
23,78
6.00 48,24 4.50 27.00 9.00 6 2 0,23970
23,12
C NOKTASI (n=2)
3.00 48,24 1.50 13.50 18.00 9 12 0,24984
24,10
4.50 48,24 3.00 13.50 18.00 4,5 6 0,24851
23,97
6.00 48,24 4.50 13.50 18.00 3 4 0,24554
23,68
D NOKTASI (n=4)
3.00 48,24 1.50 13.50 9.00 9 6 0,24942
48,12
4.50 48,24 3.00 13.50 9.00 4,5 3 0,24581
47,43
6.00 48,24 4.50 13.50 9.00 3 2 0,23782
45,88
A NOKTASI

v

v
v

+

r
d
CSR

CRR
7,4

F
s

3.00 12,06 52,8 42,99 64,86 55,05 0,9770 0,2993 0,2777 0,928
4.50 12,03 79,2 54,67 91,23 66,70 0,9656 0,3434 0,3558 1,036
6.00 11,97 105.6 66,36 117,57 78,33 0,9541 0,3723 0,3699 0,993
B NOKTASI
3.00 24,07 52,8 42,99 76,87 67,06 0,9770 0,2912 0,2777 0,954
4.50 23,78 79,2 54,67 102,98 78,45 0,9656 0,3296 0,3558 1,080
6.00 23,12 105.6 66,36 128,72 89,48 0,9541 0,3569 0,3699 1,037
C NOKTASI
3.00 24,10 52,8 42,99 76,9 67,09 0,9770 0,2912 0,2777 0,954
4.50 23,97 79,2 54,67 103,17 78,64 0,9656 0,3294 0,3558 1,080
6.00 23,68 105.6 66,36 129,28 90,04 0,9541 0,3562 0,3699 1,039
D NOKTASI
3.00 48,12 52,8 42,99 100,92 91,11 0,9770 0,2814 0,2777 0,987
4.50 47,43 79,2 54,67 126,63 102,10 0,9656 0,3114 0,3558 1,143
6.00 45,88 105.6 66,36 151,48 112,24 0,9541 0,3348 0,3699 1,105

130



A NOKTASI (n=1)
Derinlik
(m)
q
(kN/m
2
)
z
(m)
B
(m)
L
(m)
m
(B/z)
n
(L/z)
K

=
K*q*n

3.00 58,74 1.50 27.00 18.00 18 12 0,25000 14,69
4.50 58,74 3.00 27.00 18.00 9 6 0,24942 14,65
6.00 58,74 4.50 27.00 18.00 6 4 0,24817 14,58
B NOKTASI (n=2)
3.00 58,74 1.50 27.00 9.00 18 6 0,24952 29,31
4.50 58,74 3.00 27.00 9.00 9 3 0,24648 28,96
6.00 58,74 4.50 27.00 9.00 6 2 0,23970 28,16
C NOKTASI (n=2)
3.00 58,74 1.50 13.50 18.00 9 12 0,24984 29,35
4.50 58,74 3.00 13.50 18.00 4,5 6 0,24851 29,19
6.00 58,74 4.50 13.50 18.00 3 4 0,24554 28,85
D NOKTASI (n=4)
3.00 58,74 1.50 13.50 9.00 9 6 0,24942 58,60
4.50 58,74 3.00 13.50 9.00 4,5 3 0,24581 57,76
6.00 58,74 4.50 13.50 9.00 3 2 0,23782 55,88
A NOKTASI

v

v
v

+

r
d
CSR

CRR
7,4

F
s

3.00 14,69 52,8 42,99 67,49 57,68 0,9770 0,2972 0,2777 0,934
4.50 14,65 79,2 54,67 93,85 69,32 0,9656 0,3399 0,3558 1,047
6.00 14,58 105.6 66,36 120,18 80,94 0,9541 0,3683 0,3699 1,004
B NOKTASI
3.00 29,31 52,8 42,99 82,11 72,30 0,9770 0,2885 0,2777 0,963
4.50 28,96 79,2 54,67 108,16 83,63 0,9656 0,3247 0,3558 1,096
6.00 28,16 105.6 66,36 133,76 94,52 0,9541 0,3511 0,3699 1,054
C NOKTASI
3.00 29,35 52,8 42,99 82,15 72,34 0,9770 0,2885 0,2777 0,963
4.50 29,19 79,2 54,67 108,39 83,86 0,9656 0,3245 0,3558 1,096
6.00 28,85 105.6 66,36 134,45 95,21 0,9541 0,3503 0,3699 1,056
D NOKTASI
3.00 58,60 52,8 42,99 111,4 101,59 0,9770 0,2785 0,2777 0,997
4.50 57,76 79,2 54,67 136,96 112,43 0,9656 0,3058 0,3558 1,163
6.00 55,88 105.6 66,36 161,48 122,24 0,9541 0,3277 0,3699 1,129

131



A NOKTASI (n=1)
Derinlik
(m)
q
(kN/m
2
)
z
(m)
B
(m)
L
(m)
m
(B/z)
n
(L/z)
K

=
K*q*n

3.00 69,23 1.50 27.00 18.00 18 12 0,25000 17,31
4.50 69,23 3.00 27.00 18.00 9 6 0,24942 17,27
6.00 69,23 4.50 27.00 18.00 6 4 0,24817 17,18
B NOKTASI (n=2)
3.00 69,23 1.50 27.00 9.00 18 6 0,24952 34,55
4.50 69,23 3.00 27.00 9.00 9 3 0,24648 34,13
6.00 69,23 4.50 27.00 9.00 6 2 0,23970 33,19
C NOKTASI (n=2)
3.00 69,23 1.50 13.50 18.00 9 12 0,24984 34,59
4.50 69,23 3.00 13.50 18.00 4,5 6 0,24851 34,41
6.00 69,23 4.50 13.50 18.00 3 4 0,24554 34,00
D NOKTASI (n=4)
3.00 69,23 1.50 13.50 9.00 9 6 0,24942 69,07
4.50 69,23 3.00 13.50 9.00 4,5 3 0,24581 68,07
6.00 69,23 4.50 13.50 9.00 3 2 0,23782 65,86
A NOKTASI

v

v
v

+

r
d
CSR

CRR
7,4

F
s

3.00 17,31 52,8 42,99 70,11 60,30 0,9770 0,2953 0,2777 0,940
4.50 17,27 79,2 54,67 96,47 71,94 0,9656 0,3367 0,3558 1,057
6.00 17,18 105.6 66,36 122,78 83,54 0,9541 0,3646 0,3699 1,015
B NOKTASI
3.00 34,55 52,8 42,99 87,35 77,54 0,9770 0,2862 0,2777 0,970
4.50 34,13 79,2 54,67 113,33 88,80 0,9656 0,3204 0,3558 1,110
6.00 33,19 105.6 66,36 138,79 99,55 0,9541 0,3458 0,3699 1,070
C NOKTASI
3.00 34,59 52,8 42,99 87,39 77,58 0,9770 0,2861 0,2777 0,971
4.50 34,41 79,2 54,67 113,61 89,08 0,9656 0,3202 0,3558 1,111
6.00 34,00 105.6 66,36 139,6 100,36 0,9541 0,3451 0,3699 1,072
D NOKTASI
3.00 69,07 52,8 42,99 121,87 112,06 0,9770 0,2763 0,2777 1,005
4.50 68,07 79,2 54,67 147,27 122,74 0,9656 0,3012 0,3558 1,181
6.00 65,86 105.6 66,36 171,46 132,22 0,9541 0,3217 0,3699 1,150

132

ekil 6.8.Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre A noktas ekseninde svlama
gvenlik saysna etkisi

ekil 6.9.Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre B noktas ekseninde svlama

133

ekil 6.10.Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre C noktas ekseninde svlama

ekil 6.11.Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi deiimine gre D noktas ekseninde svlama

134

Elde edilen sonularn daha iyi anlalabilmesi iin tek bir grafikte toplamak
gerekirse, yapnn tabannda ele alnan A, B, C ve D noktalarna karlk gelen
gvenlik saylarnn ortalamas alnabilir. Yukardaki tablolarda elde edilen gvenlik
saylarnn her kat iin ortalamas aadaki bant kullanlarak hesaplanabilir;

(F
s
)
ort
= (4A + 2B + 2C + D)/9

rnein yapnn tek kat olmas durumunda 3.00 m derinlikte ortalama gvenlik
says;

(F
s
)
ort
= (4*0,913 + 2*0,932 + 2*0,932 + 0,959)/9 = 0,926

Kat adedi ve derinlik deiimine gre gvenlik saylarnn deiimi aadaki tabloda
ve grafikte gsterilmitir.

Tablo 6.21.Kat adedi ve derinlik deiimine gre yapnn taban altndaki ortalama F
s
deerleri

Kat
Adedi
Derinlik 3.00 m 4.50 m 6.00 m
1 kata gre ort. F
s

deerleri
0,926 1,034 0,991
2 kata gre ort. F
s

deerleri
0,937 1,052 1,009
3 kata gre ort. F
s

deerleri
0,946 1,067 1,025
4 kata gre ort. F
s

deerleri
0,954 1,082 1,040
5 kata gre ort. F
s

deerleri
0,960 1,092 1,055

135

ekil 6.12.Yapdan gelen gerilme artnn kat adedi ve derinlik deiimine gre yap tabannda
yaratt ortalama gvenlik saylar

Tablo 6.22.Kat adedi ve derinlik deiimine gre yapnn taban altndaki ortalama F
s
deerlerinin
yzdesel olarak deiimi

Yap Altnda Svlama (F
s
) Gvenlik
Says Deiimi
%

Derinlik
Yapnn Kat Adedi
3.00 m 4.50 m 6.00 m
1
%4,04 %5,41 %5,76
2
%5,28 %7,56 %7,68
3
5,60 %9,20 %9,39
4
7,19 %10,63 %10,99
5
7,86 %11,65 %12,59

136

6.4.2.3.Sonularn deerlendirilmesi

Mevcut yaplardan doan dey gerilmelerin svlama potansiyeline etkisinin
aratrld bu almada ortaya kan sonular Blm 6.4te tablo ve grafikler
halinde verilmitir. Yaklak Ynteme gre hesaplanan gerilme artlar kullanlarak
hesaplanan gvenlik saylar incelendiinde, zemin zerinde yapnn tek katl olmas
halinde dahi 4.50 ve 6.00 mlerde svlama gvenlik saysnn 1.00in zerinde
olduu grlmektedir. 3.00 mde ise yapnn be katl olmas durumunda gvenlik
says 1.00e ok yakn bir deerde bulunmaktadr. Gerilme artlarnn Yaklak
Ynteme gre hesapland durumdaki gvenlik saylarnn yzdesel deiimini
gsteren Tablo 6.10dan gvenlik saylarnn ilk hallerine gre %7,07 ile %18,35
aralnda nemli saylabilecek oranlarda artt grlmektedir.

Boussinesq Yntemine gre bulunan sonular incelendiinde ise yap arlndan
kaynaklanan gerilme artnn (), arlk merkezi ekseninde derinlik arttka ve
arlk merkezi ekseninden uzaklaldka azald grlmektedir. Bu yzden gerilme
artlarnn svlama potansiyeline etkisinin en fazla temel taban orta noktasnda
seilen D noktasnda olduu ve ke nokta olan A noktasna doru gidildike
azald grlmektedir. Buna karn gerilme artnn derinlik art nedeniyle 6.00
mde en az olmasna ramen gvenlik saysnn 6.00 mde yzde olarak daha fazla
artt grlmektedir. Bu sonucun her derinlikte ince dane orannn ve SPT-N
deerlerinin farkl olmasndan kaynakland sylenebilir. Kat adedi ve derinlik
deiimine gre yapnn taban altndaki ortalama F
s
deerlerinin gsterildii Tablo
6.21 ve ekil 6.12 incelendiinde, irdelenen zeminde yapnn 2 kat ve daha fazla
olmasndan sonra 4.50 ve 6.00 mlerde svlama potansiyelin beklenmedii
grlmektedir. 3.00 mde ise yapnn 5 katl olmas durumunda dahi svlama
potansiyelinin ortadan kalkmamasna ramen nemli lde azald grlmektedir.
Gerilme artlarnn Boussinesq Yntemine gre hesapland durumdaki gvenlik
saylarnn yzdesel deiimin gsteren Tablo 6.22 incelendiinde ise gvenlik
saylarnn % 4,04 ile % 12.59 aralnda artt grlmektedir.

Yaplan hesaplamalar bamsz tek bir yapya uygulanmtr. Bitiik nizamda
bulunan binalarda her iki binann tek bir yap gibi dnlerek zme gidilmesi

137

doru bir yaklam olacaktr. nk yukarda deinildii gibi bina kelerinde azalan
ykler yan binalarla birlikte dengelenmektedir. Bylece her iki binann svlama
potansiyeline etkisi birlikte gereklemektedir.

Tm veriler incelendiinde mevcut yapdan kaynaklanan dey gerilme artnn,
zemin profili ve bina tipine gre svlama potansiyelini belirli llerde azaltt
grlmektedir. zellikle toplam yap arl yksek olan byk endstri yaplar,
ok katl site konutlar vb. yaplarda svlama analizleri yaplrken yapdan
kaynaklanan dey gerilmelerinde hesaplara katlmas yerinde bir yaklam olacaktr.
nceleme yaplan yapnn da tek katl olmas hali hari, iki ve daha fazla kat
bulunmas durumunda yapdan gelen dey gerilmeler neticesinde yap taban altnda
kalan blgede svlama potansiyelinin nemli oranda azald grlmektedir. Tabii
ki bu durumu her yap ve her zemin iin genelletiremeyiz.

Bu noktada deinilmesi gereken bir dier nemli husus bu alma neticesinde ortaya
kan yeni gvenlik saylarnn bizi aldatmamas gerektiidir. Burada elde edilen
sonular ile ok katl yap yaplmas durumunda svlama riskinin ortadan
kaldrlabilecei deil, deprem grm mevcut ok katl yaplarda yaplacak zemin
iyiletirmelerinin daha az maliyetli ve kolay uygulanabilir ekilde yaplabilecei
anlatlmak istenmektedir. yle ki Adapazar rnei gibi kritik zeminlerde ok katl
yaplarn tama gc problemi gz ard edilemez bir gerektir ve ok katl ve ar
yaplarn deprem srasnda zemin tama gc almas ve yanal yaylmalar sebebiyle
oturmalar yaptklar unutulmamaldr.

6.5.Svlama Potansiyeli Tayan Zeminlerde Yer Alan Yaplarn Svlama
Etkilerinden Korunmas

Mevcut yaplarda, svlama analizinin yapdan kaynaklanan gerilme artlar ile
birlikte yaplmas durumunda, yap taban altnda kalan zeminde svlama
potansiyelinin nemli lde azald ya da hi beklenmedii durumlarla
karlalabilir. Bu gibi durumlarda alternatif olarak daha az zahmet gerektiren ve
daha az maliyetli zemin iyiletirmeleri uygulanabilir.

138

Burada dikkat edilmesi gereken nokta yap arlndan dolay yap taban altnda
kalan zeminde svlama potansiyeli beklenmedii bir durum ortaya ksa bile
yapnn etrafndaki zeminlerde svlama potansiyelinin ortadan kalkmaddr. Byle
bir durumda; mevcut yapnn altnda kalan ve svlama potansiyeli tamayan
zeminin, yap etrafndaki dier zeminlerin svlamasndan etkilenmemesini
salanmaldr.

Bunun iin iki alternatif yntem dnlebilir. Birincisi yap etrafnn gerek
grlecek derinlikte perde duvarlarla evrelenerek, yapnn svlama potansiyelini
beklenen blgeden ayrlmas ve bu sayede yap etrafnda kalan blgede svlama
sonucu ortaya kacak akma ve zemin gmelerinden yapnn etkilenmemesini
salamaktr.

ekil 6.13.Yap etrafnn perde duvarlarla evrelenerek svlama potansiyeli tayan blgeden
ayrlmas

139

kinci alternatif olarak ise yap ve zemin parametrelerine uygun bir iyiletirme
yntemi (vibroflotasyon gibi sklatrma teknikleri, ta kolon ve kompaksiyon
kazklar gibi glendirme teknikleri yada jet enjeksiyonu gibi enjeksiyon ve
kartrma teknikleri) ile yap taban etrafndaki svlama potansiyeli tayan zemin
tabakalarnn svlama potansiyeli ortadan kaldrlabilir.

ekil 6.14.Yap etrafndaki svlama potansiyeli tayan blgenin iyiletirilmesi

6.6.Mevcut Yaplardan Gelen Dey Gerilmelerin Svlama Dayanmna
Etkisinin Bilgisayar Yazlm ile Hesaplanmas

Mevcut yapdan gelen dey gerilmelerin svlama analizine katlmasn salayan
yazlm Microsoft QuickBasic Extended program kullanlarak hazrlanmtr. Sz
konusu yazlmda svlama analizi Blm 6.1de tanmlanan NCEER alma
Grubu Kriterlerindeki bantlar kullanlmtr.

Bala

140

ekil 6.13.Svlama analizi bilgisayar programnn ak emas.

Program kullanlrken ncelikle ka noktada svlama analizi yaplaca
belirlenmekte daha sonra svlama analizinin yaplaca zemin profiline ait
maksimum yer ivmesi ve hesaplarda kullanlacak olan deprem magnitd
girilmektedir. Ardndan tij uzunluuna ait dzeltme faktr hari dier SPT dzeltme
faktrleri seilmektedir. Burada Tij uzunluuna ait dzeltme faktr derinlik
deiimine gre farkl deerler girilebilecek ekilde hazrlanmtr. Analizin
yaplaca noktadaki tij uzunluu dzeltme faktr, SPT derinlii, SPT-N deeri
girildikten sonra, mevcut yapdan gelen gerilme artlar eklenmi durumdaki toplam
ve dey efektif gerilme deerleri girilir. Zemin zerinde yap yokken hesaplanan
doal efektif gerilme, efektif gerilmeye ait katman yk dzeltme katsays C
N

hesaplanrken kullanlaca iin ayr olarak deerlendirilmitir. Son olarak yzde
Ka noktada svlama analizi yaplacann seilmesi
Maksimum deprem ivmesi ve deprem magnitdnn seilmesi
SPT dzeltmelerine ait faktrlerin seilmesi
Analiz yaplacak her derinlie ait SPT darbe says (N), ince dane oran (%FC) ile
toplam ve efektif gerilmelerin girilmesi
QBASIC programnn hazrlanm olan veri dosyasn ilemek zere altrlmas
Sonularn ekranda gzkmesi
Biti

141

olarak ince dane oran girildikten sonra, analiz yaplmak istenen 2. noktann deerleri
girilebilir.

rnek olarak tablo 6.18de deerleri verilen yapnn 5 katl olmas durumuna gre D
noktasnda 3.00, 4.50 ve 6.00 m olmak zere ayr derinlikte yaplan svlama
analizi giri ve k verileri aadaki tablo 6.23de verilmitir.

Tablo 6.23.Yapnn 5 katl olmas durumuna gre, D noktasnda bilgisayar yazlm ile elde edilen
gvenlik saylar

a
max
= 0.4
M
w
= 7.4

GR VERLER

z(m) N %FC Tv Tv1 Tvo

3.00 16 19 121.87 112.06 42.99
4.50 20 18 147.27 122.74 54.67
6.00 25 11 171.46 132.22 66.36

IKI VERLER

z(m) rd CSR N160 N160FC CRR7.5 CRRm GS
3.00 0.977 0.276 19.52 24.34 0.281 0.278 1.006
4.50 0.966 0.301 22.99 27.73 0.360 0.356 1.183
6.00 0.954 0.322 26.09 28.17 0.375 0.371 1.153

BLM 7. SONULAR ve NERLER

Dnyadaki doal afetlerin en nemlisi saylan depremler yeryznn her kesiminde
etkili olmakta, bunun sonucu can ve mal kayplarna neden olmaktadr. Dnyann en
nemli fay hatlarndan biri de Kuzey Anadolu fay hattdr. Kuzey Anadolu fay hatt
Marmara Denizinin gneyi boyunca uzanr. Blgede sismik aktivite ok yksek ve
zemin koullar son derece elverisizdir. eitli projelerle ilgili olarak blgede
yaplan zemin aratrmalar, zemin tabakalarnn skabilme zelliinin ok yksek
olduunu ve ayrca baz blgelerdeki zeminlerin svlama potansiyeli gsterdiini
ortaya koymutur. Deprem sonras, ok sayda uzmann yerinde yapt
incelemelerde zellikle Adapazar, Glck ve Yalovada meydana gelen hasarlarn
balca nedenlerinin zemin problemlerinden kaynakland belirlenmitir. Buna
karlk, ciddi ve bilimsel zemin aratrmalarna dayanan temel mhendislii
zmlerinin uygulanmad ve yeralt su seviyesi ok yksek olduu durumlardaki
binalarn svlama sonucu farkl oturmalar yapt, devrildii, yana yatt veya
zemine gmld tespit edilmitir.

Depremler srasnda yaplara zarar veren en nemli nedenlerinden biri olan zemin
svlamas ile ilgili olarak bugne kadar yaplm almalar, teknolojik ilerlemeler
nda gncellenerek devam etmektedir. Temeli Seed ve Idrissin (1971)
basitletirilmi yntemine dayanan analiz yntemleri gncellenirken gvenirliinin
arttrlmas ama edinilmektedir. Svlamay etkileyen deiik faktrlerin ele
alnmas dier bir deyile kullanlan zemin parametrelerinin eitlilii deiik
sonulara ulamaya neden olur. Bu noktada analiz ynteminin, inceleme yaplan
zemine ait ne kadar ok parametrenin fonksiyonundan olumasnn o derece gereki
sonu verecei sylenebilir.

Gnmzde en sk kullanlan yntem, 1996 NCEER ve 1998 NCEER/NSF alma
Gruplar tarafndan ele alnan, Seed ve Idriss (1971) tarafndan gelitirilmi yntemin

143

modifiye edilmi hali olarak ifade edilen yntemdir. En yaygn kullanlan arazi
deneyi olan SPT verilerini baz alan bu yntem Youd vd., (2001) tarafndan
hazrlanan rapor zetinde kapsaml bir biimde ele alnmtr. Ynteme gre
svlama gvenlik says, inceleme yaplan zeminin svlamaya kar tekrarl
dayanm oran (CRR) ve deprem srasnda oluacak tekrarl kayma gerilmesi oran
(CSR) kullanlarak bulunmaktadr. Ynteme gre svlama gvenlik says, F
s
=
CRR/CSR olarak tariflenmektedir. Buna gre deprem srasnda svlama
gereklememesi iin CRR deerinin CSR deerinden byk olmas gerekmektedir.

Deprem srasnda oluacak tekrarl gerilme oran olarak tanmlanan CSR deeri,
toplam ve efektif dey gerilmeler (
v
ve
v
) ile maksimum deprem ivmesinin (a

max
)
bir fonksiyonudur. Burada maksimum deprem ivmesinin dk olmas, boluk suyu
basncnn dk olmas (efektif dey gerilmenin dk olmas) ve CSR deerini
dolaysyla svlama potansiyelini azaltan faktrler olarak karmza kmaktadr.
Buradan deprem magnitdnn byklnn svlamay dorudan etkiledii
grlebilir. Bunun yannda boluk suyu basncnn dk olmas gerekmektedir ki
zaten zemin iyiletirme yntemlerinden ta kolon uygulamas (ayn zamanda
glendirme tekniidir) ve drenaj yntemleri boluk suyu drenajnn salanmasn
temel almaktadr. Bunun yannda Y.A.S.S. drlmesi de boluk suyu basncn
azaltacandan alternatif bir yntem olarak uygulanmaktadr.

Zeminin svlamaya kar tekrarl dayanm oran olarak tanmlanan CRR deeri ise
SPT dayanm (N
160
), ince dane oran (FC) ve deprem magnitdnn (M
w
)
fonksiyonudur. Burada SPT deerinin yksek olmas, ince dane orannn yksek
olmas ve deprem magnitdnn kk olmasnn CRR deerini arttraca
dolaysyla svlama dayanmn arttraca sylenebilir. SPT deerinin yksek
olmas kriteri zeminin dayanm ile ilgili olup zeminin dane boyutu dalm ve ekli,
tabakann skl, zeminin gerilme altnda kald sre, deformasyon gemii, boluk
oran gibi faktrlerden etkilenmektedir. Zeminin stabilitesi dinamik kompaksiyon,
vibroflotasyon gibi sklatrma teknikleri, ta kolon ve kompaksiyon kazklar gibi
glendirme teknikleri yada jet enjeksiyon gibi enjeksiyon ve kartrma teknikleri
ile arttrlarak svlama potansiyeli azaltlabilir. nce dane orannn yksek olmas,
granle zeminlerin kohezyonu yani daneler aras temas kuvvetlerinin bykln

144

arttraca iin svlama potansiyelini azaltmaktadr. Deprem magnitdnn kk
olmas ise az nce de deinildii gibi maksimum deprem ivmesi ve kayma dalgas
hzn dorudan etkiledii iin svlama potansiyelini azaltmaktadr.

Dier svlama analiz yntemlerinden Dobry v.d. (1981) tarafndan gelitirilen
metot kayma dalgas hznn svlama analizinde yer ald temel metot olmas ile
nem kazanm bir yntemdir. Tokimatsu ve Yoshimi (1983) ince dane ierii
detayl bir ekilde bilinen zeminlerde tercih edilmelidir. Iwasaki v.d. (1984)
tarafndan nerilen yntem ise svlama potansiyeli endeksini ierdiinden
mikroblgeleme almalarnda kolaylk salamaktadr. Seed ve Alba (1986)
tarafndan gelitirilen yntem CPT verileri ile almay kolaylatracak zgn
bilgileri iermektedir. Andrus ve Stokoe II (2000) tarafndan nerilen yntem ise
kayma dalgas hzlar ile svlama analizinin yaplmasn salamak amacyla
gelitirilmi bir yntemdir.

Svlama analizlerinde gnmzde kullanlan sondaj ve rnekleme teknikleri ile
alnan granler zeminlerin ok rselenmi olmasndan ve zorluklarndan dolay
laboratuar deneyleri ile birlikte arazi deneyleri kullanlmaktadr. Svlama
dayanmnn saptanmasnda 4 arazi deneyi tavsiye edilmektedir; SPT, CPT, V
s
ve
BPT. Her deneyin kendine gre avantajlar ve dezavantajlar vardr.

Gnmzde svlama analizlerinde byk oranda SPT deneyi kullanlmaktadr.
Bunu sebebi SPT deneyinde, uygulama srasnda arlk drme yntemlerine bal
olarak oluan enerji kayplar ve arln tam lsnden drlmemesinin N darbe
saylarn etkilemesine ramen maliyetinin dk olmas, sonularnn kolay
anlalabilir olmas, yaygn olmas ve gvenilir olmas gsterilebilir. SPT uygulamas
dk maliyetli olmas nedeniyle birok noktada sondaj yaplarak uygulama
alanndaki zayf blgelerin saptanmasnda kolaylk salamaktadr. CPT deneyi ise
sondaj kuyusu gerektirmemesi ve operatrden daha az etkilenmesi ile SPT
deneyinden ayrlmaktadr. CPT deneyi sonularnn kullanld yntemler henz
yeni gelimeye balanm olup SPT deney sonularndan yararlanmaktadr. Kayma
dalgas hzn kullanan yntemlerin seilmesi halinde ise kayma dalgas lm
deneylerinin, deprem srasnda oluandan daha dk deformasyon genliklerinde

145

sismik dalga retilerek uygulandndan gerek durumu tam olarak
yanstmayabilecei gz nne alnmaldr.

Svlamann olumsuz etkilerinden kurtulmak iin en gvenilir yntem
mikroblgeleme haritalar hazrlanarak svlamaya duyarl blgelerde yaplamadan
kanlmasdr. Svlamaya duyarl blgelerde yaplamann zorunlu olduu
durumlarda ise yapsal zmler ve zemin iyiletirme yntemleri gndeme gelebilir.

S temel yaplacak yaplarda radye temel tipi, temelin altnda yerel olarak bulunan
bir svlama zonundan kaynaklanacak ykleri, svlaan zonunun evresindeki daha
salam zemine aktarmasn saladndan, s temellere iyi bir rnektir. Derin
temellerde ise salam zemine veya anakayaya kadar inen kazkl temeller tercih
edilebilir. Ancak svlamann kazk temeller zerinde byk yanal gerilmeler
yarataca unutulmamaldr.

Svlama potansiyeli tayan zeminlerde yer alan mevcut yaplarn muhtemel
depremlerde oluabilecek svlama etkilerinden korunmas olduka nemlidir. Bu
konuda mevcut yaplarn rehabilitasyonu olduka zor ve zahmetli olmaktadr.
Mevcut yaplarda zellikle zemin profili ve bina tipine gre yaplan analizler
neticesinde, yapdan kaynaklanan dey ykler nedeniyle svlama potansiyelini
belirli oranlarda azald grlmektedir. Eer yap alan altnda, yapdan gelen dey
ykler nedeniyle svlama potansiyeli olumuyor ise yap evresinde svlamaya
kar nlem almak daha gereki bir yol olarak gzkmektedir. Yalnz bu noktada
mlkiyet sorunlar ile karlalabilir. Mlkiyet sorunlar bir tarafa braklr ise yap
evresine ait zeminin svlamaya kar iyiletirilmesi hem daha kolaydr ve hem de
yapya bu maksatla dokunulmam olunacaktr. Bunun iin iki alternatif yntem
dnlebilir. Birincisi yap etrafnn gerek grlecek derinlikte perde duvarlarla
evrelenerek, yapnn svlama potansiyelini beklenen blgeden ayrlmas ve bu
sayede yap etrafnda kalan blgede svlama sonucu ortaya kacak akma ve zemin
gmelerinden yapnn etkilenmemesini salamaktr. kinci alternatif olarak ise yap
taban etrafndaki svlama potansiyeli tayan blgenin uygun bir zemin iyiletirme
yntemi seilerek iyiletirilmesi dnlebilir.

146

Ancak burada yalnzca ok katl ve ar yaplarn yap taban altnda svlama
potansiyelini azaltt mantyla hareket etmek yanl bir yaklam olacaktr. nk
tama gc asndan zayf zeminlerde ok katl ve ar yap yaplmas zeminin
tama gcnn almas problemini de beraberinde getirmektedir. O halde bu
alternatif zmlerin yalnzca mevcut ok katl yaplarda gndeme getirilmesi daha
doru olacaktr.

lkemizde svlamann ne derece nemli olduu yakn zamanda anlalm ve eski
ynetmeliklerde bulunmamasna ramen 1998 ylnda yenilenmi olan son afet
ynetmeliinde svlama olgusuna deinilmitir. Yeralt su seviyesinin yksek
olduu yumuak-kaln alvyon tabakalar, gevek kum ve yumuak kil-siltli kil
trleri, D grubu zeminler olarak gruplanm ve bu tr zeminlerde svlama
potansiyeli bulunup bulunmadnn incelenip belgelenmesi zorunlu klnmtr.
Ancak her ne kadar svlama potansiyelinin aratrlmas zorunluluk haline
getirilmi olsa da svlamaya kar alnabilecek nlemler hakknda bir ynetmelik
bulunmamas byk bir eksiklik olarak gze arpmaktadr.

Gnmzde depremleri nceden tahmin etmeye ynelik almalar gelecek iin umut
verici olsa da henz kesin bir sonuca varamamtr. Deprem bilindii gibi doal bir
felakettir ve bu felaket nceden tahmini yaplabilse bile yaanmaya devam edecek,
ne zaman gerekleeceini belirlemek insanolunun bu felaketi nlemesine fayda
salamayacaktr. Fakat doa kanunlarn deitirmeye almak yerine onlar daha iyi
anlamaya almak, insanolunun yaam kalitesini ve gvenliini, doann dengesini
bozmadan ykseltmeyi salamann belki de en mantkl yoludur. Bu nedenle birinci
derece deprem blgesi olan lkemizde de doru bir yaplama yaplmak isteniyorsa,
yap ve yap malzemesinin kalitesi kadar, yapnn yaplaca zemin parametrelerinin
gerekli zemin ettleri ve laboratuar deneyleri ile zenli bir ekilde bulunup, o zemine
o yapnn ina edilip edilemeyeceini belirlemek bir o kadar nemli bir
zorunluluktur. Bu artlar gerekli zen gstererek yerine getirmenin depremleri
nleyemese bile depremlerden en az hasar ve can kaybyla kurtulmay salayaca
kanlmaz bir gerektir.

KAYNAKLAR

[1] AIREY, D. W., and WOOD, D. M., 1987, An Evaluation direct simple shear
tests on clay, Geotechique, 37(1), pp. 25-35

[2] ANDRUS, R. D., STOKOE, K. H., 1997, Liquefaction resistance based on
shear wave velocity, NCEER Workshop on Evaluation of Liquefaction
Resistance of Soils, NCEER -97-2002, Buffalo, pp. 89-128

[3] ANDRUS, R. D., STOKOE, K. H., and CHUNG, R. M., 1999, Draft
guidelines for evaluating Liquefaction Resistance Using Shear Wave Velocity
Measurements and Simplified Producers, NISTIR 6277, National Institute of
Standarts and Technology, Gaithersburg, Md.

[4] ANDREWS, D. C., and MARTN, G. R., 2000, Criteria for Liquefaction of
Silty Soils, 12th World Conference on Earthquake Engineering Proceedings,
Auckland, New Zeland.

[5] ANSAL A., 1997 stanbul iin tasarm deprem zelliklerinin belirlenmesi,
Prof Dr. Rfat Yarar Sempozyumu, pp. 233-244

[6] ANSAL A., ERKEN A., 1985, Kumlu zeminlerde svlama, Deprem
Aratrma Blteni Blm:6, pp. 33-57

[7] ARANGO, I., 1996, Magnitude scaling factors for soil Liquefaction
evaluations, J. Of Geotech. Engrg. Div., ASCE, 122(11), pp. 929-936

[8] ARSOY, S., 2004, Zemin Dinamii Ders Notlar, Sakarya niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, naat Mh., Geoteknik Anabilim Dal

[9] AYDAN, ., ULUSAY, R., KUMSAR,H., SNMEZ,H., and TUNCAY,E.,
2000, Liquefaction Phenomenon in The Earthquakes of Turkey
.Proceedings of The 12
Th
World Conferance on Earthquake Eng., Auckland,
New Zealand

[10] BIRD, J., Idriss on evaluating liquefaction potential, 2002, The Society for
Earthquake and Civil Engineering Dynamics Newsletter, Vol. 16, No. 2

148

[11] BOL, E., NALP, A.,Adapazar Zeminlerinin Jeomorfolojik ve Geoteknik
zellikleri , Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Dokuzuncu Ulusal
Kongresi, 2002 , Anadolu niversitesi, Eskiehir

[12] BOORE, D. M., and JOYNER, W. B., 1982, The empirical prediction of
ground motion, Bll Seism. Soc. Of America, 72, pp. 43-60

[13] BOULANGER, R.W., and HAYDEN, R.F. (1995), Aspects of Compaction
Grouting of Liquefiable Soil Journal of Geotechnical Engineering, ASCE,
Cilt 121, No. 12

[14] BROOMS, B., 1991, Deep compaction of granular soil, in H.Y. Fang, ed.,
Foundation Engineering Handbook, 2nd Edition, Van Nostrand Reinhold,
New York, pp. 814-832

[15] CASTRO, G., and POULOS, S. J., 1977, Factors effecting Liquefaction and
cyclic mobility, J. Of Geotechnical Engineering Div., ASCE, 106(GT6),
pp. 501-506

[16] CASTRO, G., 1995, Emprical methods on Liquefaction Evaluation, Primer
Cicle d Conferencais Internatioales, Leonardo Zeevaert Universidad
Nacional Autonoma de Mexico, Mexico City

[17] CELEP, Z., KUMBASAR, N., Deprem Mhendisline Giri Ve Deprem
Dayankl Yap Tasarm , Sema Matbaaclk, stanbul, 1993.

[18] COMMITTEE ON EARTHQUAKE ENG., Liquefaction of Soils During
Earthquakes, National Acedemy Press, WASHINGTON.D.C.,USA, 1985

[19] AMLIBEL, A.N., Yzeysel Yap Temelleri, Birsen Yaynlar,1983

[20] ETN, K. ., 2001, Svlama ve Potansiyeli zerine Durum zeti, 1. Prof.
smet Ordemir Konferans ve Geoteknik Deprem Mhendislii Semineri,
ODT, Ankara

[21] ETN, K. ., UNUTMAZ, B.,Zemin Svlamas ve Sismik Zemin
Davran, 2004, Trkiye Mhendislik Haberleri, Say 430, 2004/2, pp. 32-
37

[22] DAS, B.M., 1983,Fundemental of soil dynamics, Elsevier Science
Publishing Co. Inc, pp. 353-374, Newyork, USA

[23] DAS, B. M., 1997, Principles of Soil Dynamics, PWS Pub. Co., 551 p.

[24] DOBRY, R., LADD, R.S., 1980, Discussion to Soil liquefaction and cyclic
mobility evaluation for level ground during earthquakes by H.B. Seed and
Liquefaction potential: science versus practice by R.B. Peck, Journal of
Geotechnical Engineering Division, ASCE, Vol.106, No.GT6, pp. 720-724

149

[25] DOBRY, R., STOKOE, K .H., LADD, R. S. and YOUD, T. L., 1981,
Liquefaction Susceptibility from S-wave Velocity, ASCE National
Convention, pp 81-544, St. Louis Missouri

[26] DOBRY, R., POWELL, D. J., YOKEL, F. Y., and LADD, R. S., 1981,
Geotechnical Aspect. Liquefaction Potential of Saturated Sand The
Stiffness Method, Proceeding of the 7
th
World Conference on Earthquake
Eng. Istanbul, Trkiye

[27] ERGUN, U., 2001, Depremde sorunlu temel zeminlerinin glendirilmesi ve
temellerin tasarm zerine genel bir deerlendirme, 1. Prof smet
Ordemir Konferans ve Geoteknik Deprem Mhendislii Semineri, ODT,
Ankara

[28] ERKEN, A., ANSAL, A. M., 1994, Liquefaction characteristics of
undisturbed sands, performance of ground and soil structure during
earthquakes, 13
th
Int. Soil Mech. And Found. Eng., pp 165-175

[29] ERKEN, A., ZAY, R., KAYA, Z., LKER, M.B.C., ELBOL, B., 2004,
Depremler srasnda zeminlerin svlamas ve tama gc kayplar,
Trkiye Mhendislik Haberleri, Say 431, 2004/3, pp. 20-26

[30] ESKAR, T., 2002, Svlama, teori, tahkik, yntemleri ve nlemler zerine
bir aratrma, Yksek Lisans Tezi, Ege niversitesi Fen Bilimleri Enstits,
zmir

[31] FNN, W. D. L., BRANSBY, P. L., and PICKERING, D. J., 1970, Effect of
Strain History on Liquefaction of Sands, Journal of the Soil Mech. And
Found. Eng. Div., ASCE, Vol. 96, No. SM6, pp 1917-1934

[32] GALVARESS, F., 1992, Grouting Improvement of Foundation Soils
Grouting, Soil Improvement and Geosynthetics, Geotechnical Special
Publication, ASCE, Cilt 1, Syf. 1-39

[33] GIBBS, H. J., and HOLTZ, W. G., 1957, Research on determining the
density of sands by spoon penetration testing, 4
th
Conf. on Soil Mech.
And Found. Eng., 1; pp.35-39

[34] GLASER, S. D., and CHUNG, R. M., 1995, Estimation of liquefaction
potential by in situ methods, Earthquake Spectra, 11(3), pp. 431-455

[34] GNDZ, Z., ARMAN, H., 2005, Zemin Davranna Uygun Yap Tasarm
lkeleri ve Uygulanabilirlii, Deprem Sempozyumu, Kocaeli 2005

[35] HAUSMANN, M.R., 1990, Engineering princibles of ground modification,
McGraw-Hill, New York, 632 pp.

150

[36] HAYDEN, R.F., 1994, Utilization of liquefaction countmeasures in North
Amend, Proceedings, 5
th
U.S. National Conference on Earthquake
Engineering, Chicago, Vol.4, pp. 149-158

[37] ISHIHARA. K., 1980, Subsurface soil liquefaction during earthquakes in
Japan, Univ. of Tokyo, Bunkyo-ku, Tokyo

[38] ISHIHARA . K., 1985, Stability of Natural Deposits During Earthquakes,
11
th
Soil Mechanics And Foundation Eng. Conference , San Francisco,
USA, pp. 321- 376

[39] ISHIHARA. K., 1993, Liquefaction And Flow Failure During Earthquakes,
Geotechnique, USA

[40] IWASAKI, T., TOKDA, K., TADASH, A., 1984, Simplified producers for
assessing soil liquefaction during earthquakes, Soil Dynamics and
Earthquake Engrg. 3(1); pp 48-58

[41] IWASAKI, T., TOKDA,K., TATSUOKA, F., WATANABE, S.,YASUDA,
S., and SATO, H., 1999, Microzonation For Soil Liquefaction Potential Using
Simplified Methods, Proc.3
rd
Int. Conf. on Microzonation, Seattle, USA

[42] YSAN, R., 1996, Zeminlerde kayma dalgas hz ile penetrasyon deneyi
sonularnn karlatrlmas, mo Teknik Dergisi, 7(2); 1187-1199

[43] KAYEN, R.E. , MITCHELLl ,J.K., SEED. R.B., LODGE , A.L., NISHIO , S.
And COUINHO, R., 1992, Evaluation Of SPT, CPT, and shear waze based
methods for liquefaction potential assessment using lome prieta data ,
Proc., 4 th Japan-US Workshop on earthquake Resistant Design of Life Line
Facilities and Countermasures for Soil liquefaction, 1: 177 204

[44] KOVACS, W.D. and LEO, E., 1981, Cyclic simple shear of large scale sand
samples: Effcets of diameter to height ratio, Proceedings, Int. Conf. on
Recent Advances in geotechnical Earthquake Engineering and soil Dynamics,
St. Louis, Vol.3, pp. 897-907

[45] KRAMER, S.L, 1996,Geotechnical Eartquake Engineering, Prentice Hall,
Upper Saddle River, New Jersey,653

[46] KRAMER, S.L. and SEED, H.B., 1998, Initation of soil liquefaction under
static loading condition, J.of Geotech. Engrg. Div., ASCE, 114(4) :412-430

[47] KUTAN, M., ARMAN, H., GNDZ, Z., FIRAT, S., 2000, 17 Austos
Depremi Sonras Adapazar Kent Merkezinde Svlama Potansiyelinin
Deerlendirilmesi, Zemin Mekanii ve Temel Mh. Sekizinci Ulusal
Kongresi, T, stanbul

151

[48] LADE, P.V. and YAMAMURO, J.A., 1998, Remedial measures against soil
liquefaction from investigation and design to implement, Edited by
Japanese Geotech. Society, A.A: Balkema, Roterdam, Brookfield

[49] LADE, P.V. and YAMAMURO, J.A., 1999, Physics and mechanics of soil
liquefaction proceeding of the international workshop on the physics and
mechanics of soil liquefaction, Baltimore, Maryland, USA

[50] LEE, K.L. and FOCHT, J.A., 1976, Strength of clay subjected to cyclic
loading, Marine Geotechnology, Vol.1, No.3

[51] LIAO, S.S.C., and WHITMAN, R.V., 1986a, Overburden correction factors
for correction in sand, J. Of Geotech.Engrg.Div. ASCE, 112(3): 373-377

[52] LIAO, S.S.C., and WHITMAN, R.V., 1986b, Catalogue of liquefaction and
non-liquefaction and non-liquefaction occurences during earthquakes,
Res.Rep., Dept.Of Civ. Engrg, Massachusetts Institute of Technology
Cambridge, Mass.

[53] LEW, M., MARTIN, G.R., 1999, What Structral Engineers Need To Know
About Liquefaction, SEAOC Convention, pp. 45-61

[54] MUTLU, A.H., 2001, Arazi ve Laboratuar Deneyleri ile Zemin Svlama
Potansiyelinin Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, Ankara

[55] OHTA, Y., and GOTO , N., 1978 , Empirical shear wave velocity equations
in terms of characteristic soil indexes, Earthguake Engrg. And Structural
Dynamics ,6: 167-187

[56] NALP, A., 1997, Geoteknik Bilgisi 1, Zeminler ve Mekanii, Sakarya
niversitesi, Yayn No:27, Sakarya, 435 p.

[57] ZAYDIN, K., 1982, Zemin Dinamii, Deprem mhendislii Trk milli
Komitesi Yaynlar , No: 1, stanbul, 128-147.

[58] PRAKASH, S., 1981, Soil Dynamics, Mc-Graw Hill Book pub.Co., USA,
462p

[59] PUSAT, ., 1989, Svlama Etd, zmir in Sismik Risk Analizi ve
Svlama Uygulamalar , Yksek Lisans Tezi, DE, FBE, zmir 85 s.

[60] ROBERTSON, P. K., 1990 , Soil classification using CPT, Canadian
Geotech. J., Ottawa, 27(1): 151-158

[61] PYKE, R.M., 1973, Settelment and liquefaction of sands under multi-
directional loading, Ph.D. dissertation, University of California, Berkeley

152

[62] ROBERTSON, P.K., 1990, Soil classification using CPT, Canadian
Geotechnical Journal, Ottawa, 27(1), pp. 151-158

[63] ROBERTSON, P. K., and WOELLER, D. J., and FINN, W. D., 1992,
Seismic cone penetration test for evaluating liquefaction potential under
cyclic loading, Canadian Geotech. J., Ottawa, 29: 686- 695

[64] ROBERTSON, P.K., and FEAR, C.E., 1995, Liquefaction of sands and its
evaluation, Proc. 1 st Int. Conf. On Earthguake Geotech. Engrg.

[65] ROBERTSON, P.K. and WRIDE, C.E., 1998, Evaluating cyclic liquefaction
potential using the cone penetration test,Canadian Geotech. Journal, Ottawa,
35(3), pp. 442-459

[66] RAUCH, A.F., Analysis of Soil Borings for Liquefaction Resistance,
Chapter 7, pp. 111-130

[67] SCHAFER, V.R., 1997, Ground improvement, ground reinforcement, ground
treatment developments1987-1997 , Proceedings of the Sessions Sponsored
by the Comitee on Soil Improvement and Geosynthetics of the Geoinstitute
os ASCE, Geotechnical Special Publication, No. 69, Logan, Utah, July 17-19

[68] SEED, H. B., and IDRISS, I. M., 1971, Simplified procedure for evaluating
soil liquafaction potential, J. Of GEOTECH. Engrg. Div., ASCE,
97(9) :1249-1273

[69] SEED, H. B., 1976, Evaluation of soil liquefaction effects on level ground
during earthquakes, State of the Art paper, symposium on soil Liquefaction ,
ASCE, Philadelphia, 1 104.

[70] SEED, H. B., and IDRISS, I. M., 1981, Evaluation of Liquefaction Potential
of Sand Deposits Based on Observations of Performance in Previous
Eartquakes, Preprint 81-544, ASCE National Convention, St.Louis,
Missouri, USA

[71] SEED, H. B., TOKMATSU, K., HARDER, L. F., and CHUNG, R. M., 1985,
The influence of SPT procedures in soil liquafaction resistance
evaluations,J. OfGeotech. Engrg.Div., ASCE, 111(12) : 1425-1445

[72] SEED, H. B., and DE ALBA, P., 1986, Use of SPT and CPT tests for
evaluating the iquefaction resistance of sands, Proc. Use of In-situ Tests,
ASCE , 281 302

[73] SEED, R.B., ETN, K.., MOSS, R.E.S., KAMMERER, A.M., WU, J.,
PESTANA, J.M., RIEMER, M.F., SANCIO, R.B., BRAY, J.D., KAYEN,
R.E. and FARRIS, A., 2003, Recent advances in soil liquefaction
engineering : a unified and consistent framework, 26th Annual ASCE Los
Angeles Geotechnical Spring Seminar, California

153

[74] STOKOE, K.H., ROESSET, J.M., BIERSCHWALE, J.G. and AOLJAD, M.,
1988, Liquefaction potential of sands from shear wave velocity,
Proceedings, 9th World Conference on Earthquake Engineering, Tokyo,
Vol.3, pp.213-218

[75] SNBL, A.B., 2004, Adapazar zeminlerinde svlama unsurlarnn
belirlenmesi ve svlamann nlenebilmesi iin zmler gelitirilmesi,
Yksek Lisans Tezi, SA Fen Bilimleri Enstits, Sakarya

[76] EKERCOLU, E., 1998, Yaplarn Projelendirilmesinde Mhendislik
Jeolojisi, JMO, No : 28 , Ankara ,382s.

[77] T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl, 1999, Afet Blgelerinde yaplacak
yaplar hakknda ynetmelik , s 78-80

[78] TER, L., ve TEZCAN S., 1996 a, Zemin svlamas kriterlerinin
deerlendirilmesi, Akdeniz Zemin 96 , Akdeniz niversitesi, Antalya, 25-50

[79] TER, L., ve TEZCAN S., 1996 b, Shear Wave Progapation and
Liquefaction in Layered Soils , TDV,150 p.

[80] TOKIMATSU, K., and YOSHIMI, Y., 1981, Field correlation of soil
liquefaction with SPT and grain size, Proceedings of the International
Conference on Recent Advances in Geotechnical Earthquake Engrg. And Soil
Dynamics,St. Louis Mo., 1: 203-208

[81] TOKIMATSU, K., and YOSHIMI, Y., 1983, Empirical correlation of soil
liquefaction based on SPT-N value and fines content , Soil and Foundations,
23(4): 56-74

[82] ULUSAY, R., AYDAN, ., KUMSAR, H., SNMEZ, H., ve TUNCAY, E.,
2000, Trkiyede son depremlerde gzlenen svlama olgusu ve Bat
Anadoluda svlama potansiyeline genel bir bak, BADSEM, 323 - 336

[83] ULUSAY, R., 2000, TMMOB Jeoloji Mhendisleri Odas, Mavi Gezegen
Popler Yer Bilimleri Dergisi, say2, s. 47-56, Ankara

[84] VAID, Y.P., and CHERN, J.C., 1985, Cyclic and monotonic undrained
response of saturated sands, Advances in the Art of Testing Soils Under
Cyclic Conditions, ASCE, NY 120-147

[85] VAID, Y.P., CHUNG, E.K.F. and KUERBIS, R.H., 1990, Stress path and
steady state, Canadian Geotechnical Journal, Vol.27, No.1

[86] WIEGEL, R.L., Earthquake engineering, Prentice Hall Inc., Englewood
New Jersey, 1970.

154

[87] YILMAZ , H. R., 1993, Svlama tahkik yntemleri zerine bir inceleme,
izmir ve evresinin Jeoteknik sorunlar sempozyumu , TMMOB Jeoloji
Mhendisleri Odas zmir ubesi, 117-124.

[88] YOUD, T. L., and IDRISS, I.M., 1997, Evaluation of liquefaction resistance
of soils, Proc. NCEER Workshop, Technical Rep. NCEER-97-0022,
NCEER,Buffalo, New York

[89] YOUD, T.L., and NOBLE, S. K., 1997a, Liquefaction resistance of
soils, NCEER, Buffalo, 149-165.

[90] YOUD, T.L., and NOBLE, S. K., 1997b, Liquefaction criteria based on
statistical and probabilistic analyses, NCEER Workshop on Evaluation of
Liquefaction resistance of soils, NCEER, Buffalo, 201-215

[91] YOUD, T.L., IDRISS,I.M., ANDRUS, R.D., ARANGO, I., CASTRO, G.,
CHRISTIAN, J. T., DOBRY, R., FINN. W.D.L., HARDER, L. F., HYNES,
M.E., ISHIHARA, K., KOESTER, J.P., LIAO, S. S. C., MARCUSSON, W.
F., MARTIN, G.R., MITCHELL, J. K., MORIWAKI, Y., POWER, M.S.,
ROBERTSON, P.K., SEED, R. B., STOKOE, K.H., 2001, Liquefaction
resistance of soils: Summary report from the 1996 NCEER and 1998
NCEER/NSF workshops on evaluation of Liquefaction resistance of soils, J.
Of Geotech. and Geoenvr. Engrg., ASCE, 817-833.

[92] http:// www.liquefaction.com

[93] http:// www.deprem.gov. tr

[94] http:// www.ins. itu.edu.tr/tdv/: Trkiye Deprem Vakf

[95] http:// koeri.boun.edu.tr/: Kandilli Observatory and Earthquake Research
Institute

[96] http:// www.deprempark.com

[97] http:// www.biltek.tubitak.gov.trsandikdepremsismoloji.html

155

ZGEM

mit AKKA, 10.01.1982 tarihinde Adapazarnda domutur. lkretimi
Adapazar Ali Dilmen lkretim Okulunda tamamladktan sonra, ortaokul ve liseyi
bir yl ngilizce hazrlk olmak zere Sakarya Anadolu Lisesinde tamamlamtr.
1999-2003 yllar arasnda Sakarya niversitesi Mhendislik Fakltesi naat
Mhendislii Blmnde eitim grmtr. 2003 ylnda Sakarya niversitesi Fen
Bilimleri Enstits naat Mhendislii Anabilimdal Geoteknik Bilim dalnda
renime hak kazanm ve halen renimine devam etmektedir. Ayn zaman da bir
inaat firmasnda inaat mhendisi olarak almaktadr.

Sivilasma Potansiyeli Ve Etkilerinin Azaltilmasi Liquefaction Potential and Mitigiating The Effects of Liquefaction

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sivilasma Potansiyeli Ve Etkilerinin Azaltilmasi Liquefaction Potential and Mitigiating The Effects of Liquefaction

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

:Dey efektif gerilme

) oran olarak ifade edilebilir. Bu parametre, sz konusu zemin tabakas ve

: kum tabakasna etkiyen efektif gerilme

dey efektif basn deeridir ve ton/m

) : Depremden kaynaklanan periyodik gerilme oran,

) : Yerin periyodik gerilme direnci

: Efektif dey gerilme (kgf/cm

: Toplam dey gerilme (kg/cm

: incelenen derinlikteki balang efektif yatay gerilmesi

: 0,125 civarndaki efektif jeostatik basntr.

nn artmasna sebep olur. Bu etki kayma dalgas hzn V

: toplam ve efektif yzey gerilmeler

: toplam ve efektif dey gerilmeler

), yukardaki hesaplamalarla bulunan gerilme art (

gvenlik says bulunacaktr.

) ile maksimum deprem ivmesinin (a

You might also like