T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

BLGSAYAR DESTEKL PROJE ZM

482BK0103

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. TEMEL GEOMETRK ZM PROGRAMI...................................................................... 3 1. 1. Programn zellikleri................................................................................................... 3 1.1.1. Programn Yklenmesi .......................................................................................... 3 1.1.2. Programn altrlmas........................................................................................ 6 1.1.3. Programn Tantlmas ........................................................................................... 6 1.1.4. ablonlarn Tantlmas.......................................................................................... 7 1.1.5. Teknik zellikleri.................................................................................................. 8 1.2. Ana Mennn ve Ara ubuklarnn Tantm ............................................................. 9 1.2.1. Dosya Ama Kapama .......................................................................................... 10 1.2.2. nceden Kaydedilmi izim Dosyasn Amak ................................................. 10 1.2.3. Dosya Kaydetme ve simlendirme....................................................................... 11 1.2.4. Kaytl Dosyada Deiiklik Yapma ..................................................................... 11 1.2.5. Program Kapatma ve kma............................................................................... 12 1.2.6. Bytme ve Kltme ......................................................................................... 12 1.2.7. Biimlendirme, Hizalama, Dndrme ve Gruplama ........................................... 13 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 21 2. TEMEL GEOMETRK ZM.......................................................................................... 21 2.1. izgi eitleri ............................................................................................................. 21 2.1.1. izgi eidinin Seimi ........................................................................................ 21 2.1.2. izgi (Line) le izim Yapma ............................................................................. 23 2.2. izgiyi Tama, Boyutlandrma, Dndrme ve Kopyalama ....................................... 25 2.2.1. Tama ................................................................................................................. 25 2.2.2. Boyutlandrma ..................................................................................................... 25 2.2.3. Dndrme ............................................................................................................ 26 2.2.4. Kopyalama........................................................................................................... 27 2.3. izgi Biimlendirme ................................................................................................... 27 2.4. Birden Fazla izgiyi Gruplama .................................................................................. 28 2.5. izginin Kullanld Yere Gre Uygulamalar ........................................................... 28 2.6. Norm Yaz (socpeur) Ekleme .................................................................................... 29 2.7. Doruya Dik izme .................................................................................................... 30 2.7.1. zerindeki Bir Noktadan Dik izme................................................................... 30 2.7.2. Dndaki Bir Noktadan Dik izme..................................................................... 32 2.8. Al Doru izme ...................................................................................................... 33 2.9. Geometrik ekillerin izimi ....................................................................................... 33 2.9.1. gen, Kare, Dikdrtgen, okgen izimi........................................................... 33 2.9.2. Yay ve ember izimi .......................................................................................... 36 2.9.3. Geometrik ekilleri Tama, Boyutlandrma, Dndrme, Kopyalama, Biimlendirme ve Gruplama.......................................................................................... 37 2.9.4. Norm Yaz Ekleme .............................................................................................. 41 2.10. Geometrik ekillerin llendirilmesi ..................................................................... 41 2.11. Katman (Layer) Dzenleme...................................................................................... 43

2.11.1. Katmanlar ve zellikleri.................................................................................... 43 2.11.2. Katman Seme ................................................................................................... 44 2.11.3. Katman Ayarlar ................................................................................................ 44 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 46 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 48 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 50 3. MESLEE ZEL PROJE ZM .................................................................................... 50 3.1. Aydnlatma Projesi izimi.......................................................................................... 50 3.1.1. Proje Kapann Hazrlanmas............................................................................. 50 3.1.2. indekiler............................................................................................................ 57 3.1.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi......................................... 57 3.1.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi .............................................................................. 60 3.1.5. Mimari Planlarn izilmesi.................................................................................. 61 3.1.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................... 65 3.1.7. Elektrik Hatlarnn izilmesi............................................................................... 68 3.1.8. Kolon emalar..................................................................................................... 73 3.1.9. Tablo Ykleme Cetvelleri.................................................................................... 79 3.1.10. Gerilim Dm Hesaplar ................................................................................ 80 3.1.11. Akm Deerleri Tablosunun Oluturulmas....................................................... 81 3.1.11. Aydnlatma Hesaplarnn Yaplmas.................................................................. 82 3.1.12. Tablo lleri, Panolar, Topraklama Detaylar, Detay emalar...................... 85 3.2. Kuvvet Tesisat Projesi izimi..................................................................................... 95 3.2.1. Proje Kapann Hazrlanmas............................................................................. 95 3.2.2. indekiler............................................................................................................ 96 3.2.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi.......................................... 96 3.2.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi .............................................................................. 98 3.2.5. Mimari Planlarn izilmesi.................................................................................. 98 3.2.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 100 3.2.7. Elektrik Hatlarnn izilmesi............................................................................. 101 3.2.8. Kolon emalar................................................................................................... 103 3.2.9. Tablo Ykleme Cetvelleri.................................................................................. 106 3.2.10. Gerilim Dm Hesaplar .............................................................................. 107 3.2.11. Akm Deerleri Tablosunun Oluturulmas..................................................... 107 3.2.11. Aydnlatma Hesaplarnn Yaplmas................................................................ 108 3.2.12. Tablo lleri, Panolar, Topraklama Detaylar, Detay emalar.................... 109 3.2.13. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas.................................... 111 3.2.14. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)...................... 111 3.2.15. Muayene Formunun Hazrlanmas .................................................................. 111 3.3. Sarm emas izimi................................................................................................. 111 3.3.1. Endvi Sarm .................................................................................................... 112 3.3.2. Stator Sarm ...................................................................................................... 116 3.4. Alarm ve Gvenlik Sistemleri Projesi izimi........................................................... 118 3.4.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 118 3.4.2. indekiler.......................................................................................................... 119 3.4.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi....................................... 120 3.2.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 121 3.4.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 123

ii

3.4.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 123 3.4.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 125 3.4.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 126 3.5. Iklandrma ve Ses Sistemleri Projesi izimi .......................................................... 126 3.5.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 126 3.5.2. indekiler.......................................................................................................... 127 3.5.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi........................................ 127 3.5.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 127 3.5.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 128 3.5.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 130 3.4.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 130 3.5.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 130 3.6. Ortak Anten Tesisat Projesi izimi ......................................................................... 131 3.6.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 131 3.6.2. indekiler.......................................................................................................... 131 3.6.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi....................................... 131 3.6.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 132 3.6.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 132 3.6.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 132 3.6.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 132 3.6.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 135 3.7. Haberleme Sistemleri Projesi izimi ...................................................................... 135 3.7.1. Proje Kapann Hazrlanmas........................................................................... 135 3.7.2. indekiler.......................................................................................................... 135 3.7.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi........................................ 137 3.7.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi ............................................................................ 137 3.7.5. Mimari Planlarn izilmesi................................................................................ 137 3.7.6. Yerleim Planlarn izilmesi............................................................................. 137 3.7.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas...................................... 137 3.7.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)........................ 137 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 139 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 154 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 156 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 158 KAYNAKA ....................................................................................................................... 160

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 482BK0103 Elektrik-Elektronik Teknolojisi Dal Ortak Bilgisayar Destekli Proje izimi Bilgisayar destekli izim programnn kullanlmas ve temel geometrik ekiller ile elektrik elektronik projelerin bilgisayar ortamnda izilmesi ile ilgili bilgi ve beceri kazandrld bir renme materyalidir. 40/32 Bilgisayarda proje izmek Genel Ama Bu modl ile bilgisayar ortamnda paket program kullanarak teknik resim kuralarna uygun olarak geometrik izimler yapabilecek ve elektrik elektronik projeleri hazrlayabileceksiniz. Amalar 1. ki boyutlu izim programnn menlerini ve ara ubuklarn tanyarak men ilemlerini yapabileceksiniz. 2. Temel geometrik izim uygulamalarn yapabileceksiniz. 3. Meslek ile ilgili projeleri bilgisayar ortamnda izebileceksiniz. Ortam: Bilgisayar laboratuvar Donanm: Bilgisayar,yazc, proje kad(ozalit) Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iv

GR GR
Sevgili renci, Elektrik-elektronik teknolojisi hzla gelimekte, srekli deiim ve geliim sreci ile teknik elemanlar, bu deien ve gelien teknoloji, piyasa ihtiyalar karsnda teknolojiye ayak uydurarak istenilen sistemleri projelendirip ilevsel hle getirmeye zorlamaktadr. Bunu yaparken de en nemli deer zamandr. Unutmamalyz ki zaman en byk ekonomik deerlerdendir. yi bir elektrik teknik eleman, ihtiyac karlayacak teknoloji ve tasarm en ksa zamanda, en ekonomik, en verimli, en gvenli ekilde hazrlayp sunan kiidir. Bilgisayar destekli izim (CAD) programlar, projelerimizi en ksa zamanda uygulamaya en elverili, en ekonomik ve mevcut ynetmeliklere en uygun ekilde hazrlamamza imkn sunmamz salayan alma ortam sunar. Bu modl, bilgisayar destekli teknik resim izimi ve standart ve ynetmeliklere uygun olarak elektrik tesisat projelerini, bilgisayar ortamnda en hzl ve verimli ekilde hazrlamanza olanak salayacak bilgi ve uygulamalar kapsayacak ekilde hazrlanmtr. Modl hazrlanrken de kullanm en yaygn ve izilen projelerin eitli grafik ve resim formatlarna kolayca evrilebildii CAD Program (30 gnlk srm esas alnarak) ve ZWCAD (Demo) programlar esas alnmtr. Projelerle ilgili gerekli baz evraklarn (keif, maliyet hesab vs.) kelime ve tablo ileme programlarndan faydalanlacaktr. Bu modl baar ile tamamladnzda ve kendinizi izim ve tasarm alannda gelitirdiinizde elektrik tesisat projelendirme alannda alabilecek yeterlilie sahip olacaksnz. Ancak unutmamalsnz ki teknolojiyi ve ayn zamanda ilgili kanun ve ynetmelikleri takip etmek en byk destekiniz olacaktr. Elektrik tesisat projelerinin hazrlanmas Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii kapsamnda gerekletirilmesi gerekir. Bu ynetmeliin amac Elektrik Tesisleri Ynetmelii kapsamnda yaplmas gereken elektrik tesisat projelerinin hazrlanmasna dair usul ve esaslar dzenlemektir. Bu modl hazrlanrken ilgili ynetmelik maddelerine riayet edilmitir. Siz de gerek okul ve gerek meslek hayatnzdaki uygulamalarnzda ilgili ynetmelik maddeleri gereince almalarnz gerekletiriniz. Proje planlamada, n hazrlklar ve proje izimi renme faaliyetinde bir konutun vaziyet planndan itibaren projeye ait formlarn dzenlenmesine kadar tam bir set olarak komple bir bina zerinde allacaktr. Yine aydnlatma ve zayf akm tesislerine ilikin emalarn izilmesi renme faaliyetinde bir fabrikaya ait projelendirme zerinde allacaktr. Bilgisayar destekli izim gnmz rekabeti artlarnda teknik elemann iyi bilmesi ve kendini gelitirmesi gerekli olan olarak karmza ktndan siz sevgili rencilerimizin bu konuda gerekli ilgiyi ve abay gstermesini istiyor, modl baar ile tamamlayacanza inanyorum.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
ki boyutlu izim programnn menlerini ve ara ubuklarn tanyarak men ilemlerini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bilgisayarl izim ile el ile izim arasndaki fark ve avantajlar snfnzda tartnz. evrenizdeki zellikle fabrika, makine mhendislii, teknik resim brolarndan rnek geometrik izimleri, makine para izimlerini temin ederek inceleyiniz.

1. TEMEL GEOMETRK ZM PROGRAMI

1. 1. Programn zellikleri
CAD, bilgisayar destekli tasarm programlarnn genel addr. Yani tm teknik resim izimlerini bilgisayar ortamnda yapabilecek ve bunu yaparken de tasarm hzla yapabilecek programlarnn genel addr. CAD program, mimari, statik, elektrik, makine gibi ok eitli alanlarda 2 boyutlu(2D)ve 3 boyutlu (3D) izim ortam salayan esnek ve kullanl, tm dnyada yaygn olarak kullanlan bir izim programdr.

1.1.1. Programn Yklenmesi

Program kurulum u ilem basamaklarnda yrtlr: alan btn uygulamalar kapatlr. Sisteme "administrator" (ynetici) haklar ile giri yaplr Setup uygulama dosyas altrlr(Resim 1.1).

Resim 1.1: Setup uygulama dosyas

Program DVDsi bilgisayara takldnda ya da zellikle renciler iin hazrlanm eitim amal program, programnn setup (kur) dosyasn altrldnda " Installation Wizard" uygulamas kar( Resim 1.2).

CAD Program 2008

Resim1.2: Installation wizard uygulamas

Bu uygulama penceresi yazlmn kurulmas ilemi iin gerekletirilecek bir dizi uygulamann balang kapsdr. Ticari bir rn satn aldysa rn paketinin zerinde bulunan seri numarasna kurulum esnasnda ihtiya duyulacaktr. Bu numara kaydedilip saklanmaldr. rn yenilemelerinde veya rnn tekrar kurulumu durumunda bu numaraya tekrar ihtiya duyulacaktr. CAD program nstallation wizard ekrannda, "Install Products" butonuna baslr. Alan "Welcome to the CAD Program Installation Wizard" penceresinde, kapsaml kurulum ynergeleri iin "Quick Start to Installation" ve "Installation Guide" blmlerine gz atlmaldr. "Next" ile bir sonraki blme geilir. Select the Products to Install penceresinde CAD Program i seilir. CAD Program 2008 kurulumu iin DWF Viewer gereklidir. Next ile bir sonraki pencereye geilir.

Accept the Licence Agreement penceresinde CAD yazlm lisans szlemesi grntlenecektir. Bu szleme kabul edilirse "I Accept" i seilir, "Next" ile devam edilir. Szleme kabul edilmedii durumda kurulum ilemi iptal edilecektir. Print tuu ile szlemenin yazl bir kopyas alnabilir. Next ile bir devam edilir(Resim 1.3).

Cad Program 2008

Resim1.3: Accept the licence agreement penceresi

Personalize the Products penceresinde kullanc bilgileri doldurulup Next ile devam edilir. Select the Installation Type blmnde CAD Program Architecture 2008 i tipik kurulum ile yklemek iin Typical Installation seilir. CAD program architecture 2008 kurulum ayarlarnn tamamlandn belirten Configuration Complete penceresi grntlenir. Installation Wizard n en altnda bulunan Configuration Complete butonuna tklanr. "Installation Complete " mesaj ile programn kurulduu onay alnr. Program balat mensnde grlecektir. Eer ticari bir yazlm edinili ise aktivasyon kodlar girilerek program altrlr. Deneme srm veya eitim srm ise trial(sreli) olarak altrlr.

1.1.2. Programn altrlmas

CAD programnn deiik versiyonlarnn altrlabilmesi iin kurulacak bilgisayarda bulunmas gereken minimum sistem gereksinimleri retici firma tarafndan belirtilir. CAD Program 2008 versiyonu iin bu zellikler yledir: Pentium4 2.2 veya daha st ilemci Microsoft Windows Vista, Windows XP Home veya Professional (SP2), Windows 2000 (SP4) iletim sistemlerinden herhangi birisi 1 GB RAM 1 GB bo hard disk 1024x768 VGA True Color znrlkl 128 MB ya da st ekran kart Program kurulumundan sonra masast simgesinden ya da balat mensnden "CAD Program 2XXX" simgesinden altrlr(Resim 1.4).

Resim 1.4: Cad programnn altrlmas

1.1.3. Programn Tantlmas

CAD programlar esnek, rahat ve en nemlisi hzl ve doru bir izim iin kullanl bir men ve ara ubuu konfigrasyonu salar. Doru, etkin ve hzl bir izim iin ncelikle menlerin ve ara ubuklarnn iyi tannmas gerekir. Program altrldnda izim paftas(alan) ile beraber ara ubuklar ve menler grnr. Program penceresi be ana ksmdan oluur. Bunlar, men ubuu, ara ubuklar, izim alan, komut penceresi ve durum ubuudur(Resim 1.5). Men ubuu: izim penceresinin st ksmnda bulunur. Windows pencere tarz alt menler alr. Men ubuklarnn stne fare gelmesiyle aa doru alr. Alan bu yeni men gruplarna ek men denir. ek mendeki ifadelerin veya komutlarn yannda (...) olan bir seenek farenin sol tuuna baslarak tklanrsa izim ekranna bununla ilgili diyalog kutusu gelmektedir.

Ara ubuklar: Komutlar temsil eden simgeleri ierir. CAD programnda her bir komutun bir ekli, simgesi bulunur. Bylece ihtiya olunan komuta ksa zamanda ulalabilir. Hangi ara ubuunun grevinin ne olduunu anlamak iin fareyi zerinde birka saniye tutmak yeterlidir.

Resim 1.5: CAD ekran

izim alan: izimlerin yaplaca bo alandr. Komut penceresi: Aktif komutu, komut ayarlarn gsterir. Komutlar buradan da yazp kullanlabilir. Ayn zamanda programn verilen komutlara verdii karlk mesajlar burada verilir. izimde hatalar var ise hata mesajlarn grntler. Durum ubuu: izim modlarn ayarlamak ve semek iin kullanlr. rnein, LWT aktif olduu zaman izgi kalnlklar aktif olmu olur. Yani 0,4 izgi kalnl ile izdiimiz bir izgi 0,2 ile izilenden 2 kat kaln grnr.

1.1.4. ablonlarn Tantlmas

Teknik resim izimlerinde izimden nce izgi sitili, izgi kalnl ,l stilleri, kt boyutlarna (A4, A3, ...) karar verip izime bundan sonra balanr. CAD program da bu deerlerin seilmesine ve izimde uygulanmasna olanak verir. CAD programnda her zaman kullanlan ya da kullanlacak ayarlar nceden ablon olarak yapp saklama imkn vardr. Hatta program kullancya baz hazr ablonlar sunar. Bunlar kullanlarak izime daha hzl balanabilir. CAD programnda yeni bir proje(alma sayfas) amak iin NEW komutu aktif edildiinde aadaki ekran kar.

Command(Komut): NEW

Resim 1.6:Template(ablon)mens

lk alta acadiso.dwt ablonu grlr.Devam edilirse bu ablonda allm olunur. Tutorial-Arch ablonu antetli kt eklinde ablon verir. Bunun gibi birka hazr ablon bulunur. "acadiso.dwt" dosyasn ap iinde istenilen dzenlemeleri yapp saklanrsa bir daha her yeni izim aldnda yaplan ayarlar ekrana gelir. Ancak xxx.dwt adnda bir dosya yaplabilir ve yukarda grlen listenin iine atlabilir. ablon ile aadaki zellikler saklanr ve standartlatrp kullanlabilir. LAYER (katman)listesi izgi tipleri l ve yaz stili ayarlar Birimlerin ayar (Units) izim limitleri stenirse antet izimi

1.1.5. Teknik zellikleri

CAD(Bilgisayar destekli tasarm) programlar 2 boyutlu ve 3 boyutlu yzeylerde alma imkn veren tasarm ve projelendirme yazlmlardr.

Elektrik, elektronik, statik, mekanik ve mimari alanlarnda tasarm ortam sunar. Her trl geometrik izimleri yapmaya ve bunu yaparken de milimetrenin 1/100ne kadar hassasiyet ile yapma olana sunar. izimler katmanlar hlinde tasarlanr ve bu katmanlarda istenilen ilemler ve dzenlemeler gerekletirilebilir. izilen her bir nesne iin renk, kalnlk, izgi stili ayarlar ayr olarak yaplabilir ve saklanabilir. izilen bir parann 3 boyutlu grnts(perspektif) ve 3 grn kolaylkla karlabilir. ok byk paftalarda allabilir. rnein, bir ehrin yol, evre projesi tek bir izim paftasnda tasarlanabilir. Her trl nesne izilebilir ve bunlar yaplrken 10 ana izim komutu kullanlr(izgi, ember, yay, vb.) izim paftas JPEG, PDF gibi formatlara kolayca dntrlebilir.

1.2. Ana Mennn ve Ara ubuklarnn Tantm

Ana men (pull down ) izim ekrann stnde bulunan, 12 adet ekme men bulunur. Bunlarn da alt menleri vardr. Komutlar buradan seip kullanmak mmkndr(Resim 1.7). Bu menler ve grevleri yledir: File: CAD programnn dosya ynetim komutlarnn olduu ksmdr. Edit: CAD program dzenleme aralarn ierir. View: izim ile ilgili grnmlerin ayarland ve ilendii ksmdr. Insert: CAD program ortamnda retilen izim bloklar ve izimler ile baka platformlarda retilen izimlerin (3DSMAX)CAD program ortamnda deerlendirilmesini ierir. Format: alma aralar iin gerekli ayarlamalarn yapld ve verilerin girildii alandr. Tools: in sistem deerlerini, aralarn ve CAD program iin hazrlanm zelletirme programlarnn yklenme aralarn ierir. Draw: Her trl izim elemanlarn, 2 boyutlu ve 3 boyutlu izim aralarn, yaz ve tarama fonksiyonlarn ierir. Dimension: llendirme ilem ve ayarlarnn yapld mendr. Modify: izimler ile ilgili dzenlemelerin yaplmasn salayan ksmdr. Express: Baz komut ve ilemlerin hzl bir ekilde yaplmasn salayan mendr. Window: CAD Program izim penceresinin grnm ayarlarnn yapld ksmdr. Help: Yardm mensdr.
Cad 2008 Resim1.7: CAD ana men ubuu

1.2.1. Dosya Ama Kapama

1.2.1.1. Yeni Bir Dosya Amak Yeni dosya ama ilemi pull down menden File alt mensnden yaplr. Command: New (komut satrndan new yazlr.) Enter ya da menden File, new seilir ya da ara ubuklarndan ara ubuu seilir.

Bu komut ilemlerinden herhangi birisi yapldnda (select template) ablon seimi diyalog kutusu ekrana gelecektir. Yukarda anlatld gibi bir adet ablon seilir ve (Open) a dmesine baslr. Yeni bir sayfa alr.

1.2.2. nceden Kaydedilmi izim Dosyasn Amak

Bilgisayarda ya da dier kayt cihazlarnda ykl olan bir dosyay amak iin File ana mensnde Open komutu kullanlr. Command: Open (Komut satrna open yazp enter tuuna basarak) File:Open Ara ubuu: seilir.

Bu ilemlerden herhangi birisi yapldnda Select File diyalog kutusu ekrana gelecektir.

Resim 1.8: Open komutu dosya seim diyalog kutusu

Look in ksmndan bilgisayarmn ya da dier kayt aygtlarnn konumu seilir. File name de ise amak istediimiz dosya ad grnr. Open ile ama ilemi tamamlanr.

10

1.2.3. Dosya Kaydetme ve simlendirme

allan dosyann bilgisayar ya da dier hafza aygtlarna kaydedilmesi iin yaplan ilemdir. Command: Save File men : Save Ara ubuu:

Bu ilemden sonra ekrana "Save drawing as" diyalog kutusu gelir.

Resim 1.9: Save diyalog kutusu

Save in ksmnda kayt yeri seilir, File name ksmna dosyann ismi yazlr ve Save butonu ile ilem tamamlanr.

1.2.4. Kaytl Dosyada Deiiklik Yapma

Command: Save As File Mens : Save AS

Bu ilemlerden herhangi birisi yapldnda Save ileminde oluu gibi Save Drawing as diyalog kutusu ekrana gelir. File name (dosya ad) ksmna isim yazlr ve save ile ilem tamamlanr.

11

1.2.5. Program Kapatma ve kma

Command: EXIT File Men: Exit

izim tamamlandnda veya izim srasnda izim ortamndan kmak iin kullanlr. Mevcut alma paftas kaydedilmemise " Save Changes to Drawing. dwg?" , "izim, Drawing.dwg dosyasna kaydedilsin mi?" sorusuna Evet, Hayr, ptal seeneklerinden biri onaylanarak ilem tamamlanr. Ekrann sa st kesinde bulunan simgesinden de program kapatlr.

1.2.6. Bytme ve Kltme

alma sayfas ekrann sa st kesinde bulunan kltlebilir. simgesi ile byltlp

Ayrca zoom komutu ile gncel grnm alanndaki izimlerin tamam ya da bir ksm, bu komut, nesnelerin grn bykln deitirir, byltr veya kltr. Command: Zoom View mensnden Zoom seenei iaretlenir ya da ara ubuklarndan zoom seeneklerinden birisi ile ilem yaplr(Resim 1.10).

Resim 1.10: Zoom ara ubuklar

Zoom komutu ile 9 deiik ilem yaplabilir. Zoom Window: Fare ile seilen alan bytp kltr. Zoom Dynamic: Merkezleme penceresi yardm ile ilem yapar. Zoom Scale: Belirlenen lekte izim alannn byltlerek kltlmesini salar. Zoom Center: Byltme merkezinin seimi yaplarak ilem yaplmasn salar. Zoom Object: Seilen bir izim nesnesini yaknlatrr, byltr. Zoom In: Ekrandaki grnty 2 kat byltr. Zoom Out: Ekrandaki grnty 1/2 orannda kltr. Zoom All: izim alanndaki tm nesneleri ekrana getirir. Tm izimi ekrana sdrr. Zoom Extens: Limits ayarlarna bakmakszn o ana kadar izilmi grnr durumdaki tm nesneleri ekrana sdrr.

12

1.2.7. Biimlendirme, Hizalama, Dndrme ve Gruplama

1.2.7.1. Biimlendirme Format(biimlendirme) mens CAD program da biimlendirme ilemlerinin yapld mendr. Bu mendeki komutlarn ilevleri yledir: Layer: Katman ayarlarnn yaplmasn salar. CAD programnda izimler birbirinden bamsz katmanlar hlinde yaplabilir. rnein, bir binann mimari projesi bir katmanda, elektrik projesi baka bir katmanda izilebilir. Color: Renk ayarlarnn yaplmasn salar. Linetype: izgi tipi ayarlarnn yapld komuttur. Line weight: izgi kalnl ayarlarnn yaplmasn salar. Scale list: lek listesi ayarlar yaplr. Text Style: Yaz stili ayarlar yaplr. Dimension Style: llendirme stili ayarlarnn yapld komuttur. Table Style: Tablo stili ayarlar yaplr. Point Style: Nokta stili ayarlarnn yaplmasn salar. Multiline Style: oklu izgi stili ayarlar yaplr. Units: l birimleri ayarlar yaplr(mm ve cm, kt ls gibi). 1.2.7.2. Hizalama Hizalama(align) komutu izim almalarmzda olduka kolaylk salayabilecek bir komuttur. Seilen nesneleri baka bir nesneye gre hizalayabilmeyi salar. Uygulan: Komuta girdikten sonra hizalama esnasnda hareket edecek nesneler seilir, enter tuuna baslr. Seilen nesnelerin zerinde bir nokta seilir, sonra o noktann hizaland zaman eleecei nokta seilir. Sonra ikinci bir nokta seilir, onun eleecei ikinci nokta seilir, iki defa enter tuuna baslarak komuttan klr. Komut ulam Modify mensnn- 3D Operations alt mens-Align(Resim 1.11)

Resim 1.11:Align komutunun menden ulam

13

1.2.7.3. Dndrme Dndrme(Rotate) seilen bir izim nesnesini istenilen ada veya referans noktasna gre dndrlmesini salar. Command : ROTATE veya RO Kullanm: -Command: Program bir komut girmenizi bekler. -Command: Rotate dndrme komutu girilir. -Select Objects: Nesnelerin seilmesi istenir. -Select Objects: 1 found ka adet nesne setiinizi gsterir. -Select objects: 1 found, 3 total her seilen yeni nesne saysn ve toplam seilen nesne saysn gsterir. -Specify Base Point: Nesnenin dndrlecei merkez noktay sorar. -Specify rotation angle or [Copy/Reference] <0>: 60 nesnenin dndrlecei ay sorar. Bir deer girilir veya ekranda istenilen dndrme as grlerek iaretlenebilir. Bu aamada eklin kendisi kalmal, kopyasn alnp o dndrlr, istenirse parantez iindeki Copyi aktif hle getirip ondan sonra bir deer girilebilir veya ekranda istenilen a dndrme grlerek iaretlenebilir. Modify Mens : Rotate Modirfy Ara ubuu:

1.2.7.4. Gruplama izim srasnda nesnelerin gruplandrma ilemlerinin yaplmasna olanak verir. izimdeki nesneleri birbirine balama veya bir arada tutmaya yarayan bir komuttur. Kopyalama ve tama gibi ilemlerde kolaylk salar. Command:Group 1.2.7.5. Yazdrma izim programlarnda kt plotter(izici) ad verilen cihazlar ile yaplmaktadr. Plotter standart yazclardan daha gelimitir. Grafik ve vektrel belgelerin ktsn almak iin kullanlr. Standart yazclarda A4, A3, A2 gibi kt boyutlarnda kt alnabilmektedir. Plotter da ise metrelerde uzunlukta ktlar almak mmkndr.

Resim 1.12: Plotter

14

kt almak iin CAD program ekrannda File/Pulldown (ek men)den plot komutu seilir ve aadaki diyalog sayfas ekrana gelir.

Resim 1.13: Plot diyalog kutusu

Printer/Plotter ksmndan yazc veya izici seilir. Paper size ksmndan kt boyutu seilir. Plot scale ksmndan lek ayarlanr.

Bu ksm proje ktlarnn alnmasnda en nemli ksmdr. Doru lek seilemez ise proje kts gerek uygulama ile uyumsuz olacak ve imar, ina srasnda yanl uygulamalara sebep verebilecektir.

Resim1.14: Plot scale mens

15

Burada scale ksm izim orann verir. Birebir kt iin yani CAD ortamnda izilen 200 mm x 200 mm bir izimi yine ktta 200 mm x 200 mm almak iin 1:1 seilir. Kltmek iin ise 1:5, 1:50 gibi oranlar kullanlr. Resim 1.14te verilen rnekte izimin her 5 biriminin ktda 1 birim olmas salanmtr. Kullanc tarafndan seilebilen eitli birimlere (m, cm veya mm) ve leklere (1/100, 1/50veya 1/20) kar gelen Plot scale bantlar Tablo 1.1de gsterilmitir.
LEK Birim 1/100 m cm mm 10=1 1=10 1=100 1/50 20=1 1=5 1=50 1/20 50=1 1=2 1=20

Tablo 1.1: Plot scale balantlar

Drawing oreantation ksmndan kt yatay-dikey ayar yaplr. Quality ksmndan kt kalitesi (znrl) ayarlanr. Plot area ksmndan izilecek alan seilir. Limits: Sadece izim limitleri iinde kalan ksmlar yazcya gnderilir. Extents: Dosyamzdaki tm izimleri optimum bir ekilde yazcya gnderir. Display: Dosyamzdaki izimlerden sadece ekranda grnen ksmlar yazcya gnderilir. Window: Yazcya gnderilecek blm, bir pencere alarak belirlenir. Proje ktlarnda kullanlan komut genelde budur.

Tm bu ayarlarn sonunda OK butonuna baslarak kt alnr.

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bu uygulama faaliyeti sonunda bilgisayar destekli izim programnn temel men komutlarnn kullanmn gerekletiriniz. CAD Program ana men komutlarn altrnz. CAD Program izim ekrannda pencerede bo bir alana fare ile sa tklayarak ara ubuklar seim mensn anz. Layers-Properties-Standart-Draw-Modify ara ubuklarn anz(Resim 1.15).

lem Basamaklar
izim programn bilgisayarnza ykleyiniz.

neriler

renme faaliyetinde belirtilen ilem basamaklarnda ykleme yapnz. Balat mens-programlardan ya da Program altrnz. masa st program simgesinden altrnz. File-new komutu ile yeni bir alma Bo bir tasarm ekran hazrlaynz. sayfas anz Ana menden File mensnden Men seeneklerini sras ile kullanmn itibaren ekme menlerdeki komutlar yapnz. altrarak inceleyiniz. CAD program izim ekrannda pencerede bo bir alana fare ile sa tklayarak ara ubuklar seim Ara ubuklarn seerek, kullanmlarn mensn anz. gerekletiriniz. Layers-Properties-Standart-DrawModify ara ubuklarn anz(Resim 1.15). File-New komutundan sonra template CAD Program ablonlarn kullanmn seeneklerinden deiik ablonlar gerekletiriniz. aarak sayfa yaplarn inceleyiniz. File-Save komutu ile isimlendirme alma sayfasna isim vererek kaydediniz. yaparak bilgisayarnza kayt yapnz. File-Plot komutu ile ve renme alma sayfasnn kt alma ilemlerini faaliyetinde belirtilen ilem basamaklar yapnz. ile uygulaynz.

17

 Program kapatarak knz.

Sa st kedeki kapatma ikonundan ilemi gerekletiriniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Deerlendirme ltleri izim programn bilgisayarnza ykleyebildiniz mi? Program altrabildiniz mi? Bo bir tasarm ekran hazrlayabildiniz mi? Men seeneklerini sras ile kullanmn yapabildiniz mi? Ara ubuklarn seerek kullanmlarn gerekletirebildiniz mi? CAD program ablonlarn kullanmn gerekletirebildiniz mi? alma sayfasna isim vererek kaydedebildiniz mi? alma sayfasnn kt alma ilemlerini yapabildiniz mi? Program kapatarak programdan kabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

18

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. CAD aadaki seeneklerden hangisinde verilen teknik terimlerin ksaltlmas ile olumutur? A) Bilgisayarl yaz program B) Bilgisayar destekli tasarm program C) Resim dzenleme program D) Proje izim program CAD Program ana mensnde aadaki alt menlerden hangisi bulunmaz? A) File B) View C) Print D) Edit CAD Program programnda izime balamadan nce baz ayarlar yaplr ve bu ayarlar saklanabilir. Bu ayarlarn saklanma ve kaydedilme ilemi hangi diyalog penceresi ile yaplr? A) Plot B) Template C) Edit D) Tools Dosya kaydetme komutu aadakilerden hangisidir? A) Plot B) Template C) Save D) Modify izim sayfasn deiik bir yere kaydetme ilemi aadakilerden hangisi ile yaplr? A) Save as B) Save C) Plot D) Template CAD programlar iin aadakilerden hangisi sylenemez? A) Bilgisayar destekli izim ve tasarm programlardr. B) Elektrik-elektronik proje tasarmlarnda kullanlr. C) Statik ve mimari projelerin tasarmnda kullanlr. D) Resim dzenleme aralarn ieren programlardr.

2.

3.

4.

5.

6.

19

7.

CAD Program ekrannda 1000 mm olarak tasarlanan bir izgi 1:50 leinde kda ka cm olarak baslr? A) 2 cm B) 20 cm C) 200 cm D) 0.2 cm

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

20

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
CAD programnda meslek ve teknik resimde kullanlan temel geometrik izim uygulamalarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Teknik resimde hangi izgi eitlerin nerelerde kullanldn aratrnz. Bir elektrik tesisatn ak ve kapal emalar izilirken hangi geometrik ekillerin uygulandn aratrnz.Snfnzda tartnz.

2. TEMEL GEOMETRK ZM UYGULAMALARI

2.1. izgi eitleri
Teknik resim ve elektrik-elektronik meslek resimlerinde ok eitli izgi stilleri kullanlmaktadr. rnein, zayf akm tesisatlarnn emalarn izerken ak emada dz izgi kullanrken kapal ema izimlerinde kesikli-noktal izgi stili kullanlr. Baz elektrik hatlar kaln, bir ksm ise ince izgilerle gsterilir. CAD program bize onlarca deiik izgi stilini kullanarak izimlerin hazrlanmasna olanak verir.

2.1.1. izgi eidinin Seimi

izgi eitleri, renkleri ve kalnlklar ile ilgili ayarlamalar "Properties" ara ubuundan yaplr(Resim 2.1).

Resim 2.1: Properties ara ubuu

Eer hibir seim yaplmam ise izgiler ile ilgili zellikler Bylayer(varsaylan seenek) olarak atanm olarak grlr.

21

Resim 2.2: Properties ara ubuu ayarlar

Birinci seenekte renk seimi, ikinci seenek izgi biimi, nc seenek ise kalnlk seimi yaplr. izgi eidinde daha fazlasna ulamak iin "Other" seenei tklanr. "Linetype Maneger" diyalog kutusu alr(Resim2.3). Load butonuna tklanr. "Load or Reload Linetypes" diyalog penceresinden istenilen izgi tipleri seilerek "OK" butonu ile aktif edilir. Bylece properties ara ubuunda setiimiz tm izgi eitleri aktif olmu olur.

Resim 2.3: izgi tipi seme diyalog kutusu

Bu ekilde projelerin hazrlanmasnda kullanlacak tm izgi eitleri seilebilir(topraklama hatt iin kesikli-noktal izgi, telefon hatt iin iki noktal kesikli izgi gibi).

22

2.1.2. izgi (Line) le izim Yapma

2.1.2.1. Koordinat Sistemi Tm CAD programlar vektrel izim programlardr ve koordinat sistemi zerinde alr. CAD program bize olduka byk bir alma dzlemi sunmaktadr. Bu 3 boyutlu bir dzlem olarak grlebilir. Bu modldeki uygulamalar 2 boyutlu almalardan oluaca iin 2 boyutlu dzlem olarak grlp bu koordinat sisteminin 0,0 noktas balang olarak kabul edilsin. Koordinat sistemi: Bir noktann bir dzlem zerindeki yerini belirlemek ve bulmak iin kullanlan 2 ve 3 boyutlu noktasal sistemlerdir(Resim 2.4). Dzlemde, seilmi ve birbirine dik iki eksenin oluturduu kartezyen(Dik) konum dzeneinde (koordinat sisteminde), bir P noktasnn konum saylar ( koordinatlar ) eksenlere dik uzaklklar olan x ve ydir. P noktasnn konumu P(x,y) eklinde gsterilir.

Resim 2.4: P(1,2) koordinatl noktann yeri

izim yaplacak her noktann bu ekilde yzey koordinat sisteminde bir noktas olur. Bu da ayn zamanda kt alndnda o noktann kt dzlemindeki yerini de tanmlar. 2.1.2.2. izgi (Line) Komut: line Ara ubuu: Ksa yol: L Belirli iki nokta arasnda izgi izme iini yapar.

23

Kullanm: Komut: line From point: (izginin balang noktas girilebilirA(X,Y) ya da mouse ile iaretlenebilir.) To point: (Koordinat biti noktas girilebilir ya da mouse ile iaretlenebilir.) To point: (Enter ile klabilir ya da baka bir nokta ile devam edilebilir.)

rnek 1: Command: L LINE Specify first point: 0,0 Specify next point or [Undo]50,50 Specify next point or [Close / Undo ] Enter ya da ESC ile klr.

Resim 2.5:Line komutu ile izgi izmek

Bylece koordinat sisteminde balang noktas (0,0) biti noktas (50,50) olan bir doru izilmi olur. rnek 2: Command: L LINE Specify first point: mouse ile bir nokta tklanr. Specify next point or [Undo] 100 Specify next point or [Close / Undo ] Enter ya da ESC ile klr. Bu ekilde balang noktas mouse ile iaretlenen 100 birimlik bir izim yaplm olunur. Pf noktas: izimler yaplrken fonksiyon tularndan F8 izimin rastgele al (mouse ile belirtilecek) veya dik olarak izim yapma seeneini sunar.

24

2.2. izgiyi Tama, Boyutlandrma, Dndrme ve Kopyalama

2.2.1. Tama
Move (Ta) Komutu: Seilen nesneleri, bulunduklar koordinattan, baka bir koordinata tamak iin kullanlr. Nesne seildikten sonra yer deiimi iin bir temel nokta ve bu temel noktann yeni yerleim noktas iaretlenerek tama ilemi gerekletirilir. Kullanm: Komut: move Ara ubuu: Ksa yol: M Command: _move (Move komutunu seiyoruz.) Select objects: 1 found [Yeri deitirilecek olan nesne seilir(Resim 2.6-a).] Select objects: (Entera baslarak nesne seme ilemi sonlandrlr.) Base point or displacement: [Tama ilemi iin nesne zerinde (Dnda da olabilir.) bir temel nokta belirlenir(A noktas).] Second point of displacement: [Nesnenin yeni koordinatlar iaretlenir(B noktas). Bu noktaya bir nceki admda seilen temel nokta yerleecektir.]

Resim 2.6-a :Move komutu ile izginin seimi

Resim 2.6-b : Move komutu ile izginin tanmas

Bylece izgi koordinat sisteminde grld gibi daha st bir noktaya tanm oldu. Pf noktas: Burada da F8 tuunu kullanlarak dik ve rastgele tama arasnda seim yaplabilir.

2.2.2. Boyutlandrma
Scale(boyutlandr) komutu: Seilen bir nesneyi istenen oranda byltme ve kltme ilemi yapar. Seilen nesnenin lei belirlenen bir temel noktaya gre gerekletirilir.

25

Kullanm: Komut:Scale Ksa yol: sc Ara ubuu: Command: _scale (Scale komutunu seilir.) Select objects: 1 found (Boyutlandrlacak nesne seilir.) Select objects: (Entera basarak nesne seimi bitirilir.) Specify base point: (ekildeki A noktas veya baka bir nokta seilir.) Specify scale factor or [Reference]: 3 (izimin leini 3 kat yapmak iin)

Resim 2.7:Scale komutunun kullanlmas

Bylece izgi 3 kat bym olur. Kltmek istediimizde 1den kk ondalkl say ile arplr. rnein, yars iin 0,5 kat says ile arplr.

2.2.3. Dndrme
Rotate(dndr) komutu: Seilen nesneleri, temel bir nokta etrafnda istenilen a kadar dndrr. Kullanm: Komut:Rotate Ksa yol: ro Ara ubuu:

Kullanm: Command: _rotate (Rotate komutu seilir) Current positive angle in UCS: ANGDIR=counterclockwise ANGBASE=0 Select objects: 1 found (Dndrlecek nesne seilir.) Select objects: (Entera basarak nesne seim ilemi sonlandrlr.) Specify base point: [Dndrme ilemi iin temel nokta seilir (A noktas).] Specify rotation angle or [Reference]: (Buraya a deeri girilebilir ya da rnekteki gibi dn as mouse ile iaretlenerek F8 tuu aktif iken 90 derece belirlenmitir.)

26

Resim 2.8: Rotate komutunun kullanm

Pf noktas: Elektrik-elektronik projelerde uygulanan izgilerin genellikle 90-180-270 derecelerle dndrlmesi gerekir. Bunu F8 fonksiyon tuu ile yaplabilir. Rastgele dndrme iin F8 tuuna tekrar baslr.

2.2.4. Kopyalama
Kopyalama(copy) komutu: Seilen nesnenin bir ya da birden fazla kopyasn seilen noktalarda oluturur. Komut:Copy Ksa yol: C Ara ubuu:

Kullanm: Command: _copy (Copy komutu seilir) Select objects: 1 found (Kopyalanacak nesne seilir. rnein,izgi) Select objects: (Entera basarak nesne seimine son verilir.) <Base point or displacement>/Multiple: [Temel noktay belirlenir (A noktas)] Second point of displacement: [Temel noktaya gre kopya nesnenin yerini belirlenir (B noktas).]

Resim 2.9: Kopyalama komutu kullanm

2.3. izgi Biimlendirme

izgi biimlendirme ilemi Resim 2.2 de gsterilen "properties" ara ubuu ile yaplr.

27

Kullanm: Biimlendirme yaplacak izgi ya da izgiler mouse ile seilir. stenen renk tklanr, daha fazla renk iin "Select color" ikonuna tklanr ve dier renklerin olduu pencere alr. Buradan istenen renk veya renkler OK ikonu ile aktif edilir(Resim 2.10). izgi tipi aktif edilir(Burada kesikli-kk noktal izgi aktif edilmitir.). izgi kalnl seilir. Hangi seim mouse ile yaplrsa hemen aktif olur. 1 numaral izgi bu seimlerden sonra 2 numaradaki hli almtr.

Resim 2.10: izgi renk seimi ve izgi biiminin deitirilmesi

2.4. Birden Fazla izgiyi Gruplama

Komut: Group izimdeki nesneleri birbirine balama veya bir arada tutmaya yarayan bir komuttur. Kopyalama veya tamalarda kolaylk salar. Kullanm: Command: Group Object grouping diyalog kutusu alr. Grup ismi yazlr. Create Grup ikonu tklanr. Mouse ile gruplandrlacak izgiler seilir. OK ile ilem tamamlanr. Grup ilemi yaplan tm izgiler beraberce seilir, kopyalanr, tanr ve silinir.

2.5. izginin Kullanld Yere Gre Uygulamalar

Elektrik-elektronik proje izimlerinde her bir cihazn ayr bir sembol vardr. Ayrca bu cihazlarn balant hatlar da projelerde kapal ema olarak gsterilir.

28

Elektrikli cihaz balantlar kullanldklar yere, besleme gerilimlerine, alma prensiplerine gre ayr izgi eitleri ile gsterilir. Elektrik tesisat projelerinde topraklama, linye, sorti, telefon, televizyon hatlar gibi hatlarn izimleri standartlamtr. Fakat kapal devre kamera sistemleri, yerel a balants (data) hatlar gibi zayf akm tesisatlarnn cihaz gsterimleri standartlam olsa da balant hatlarnn izimleri henz bir standart hline gelememitir. Bunlarla ilgili izim ve almalar ilgili renme faaliyetlerinde ilenecektir. Aada baz standartlam izgi stilleri ve kullanld yerler gsterilmitir.

ekil 2.1: Elektrik tesisatlarnda kullanlan baz izgi stillerinin gsterimi

2.6. Norm Yaz (socpeur) Ekleme

CAD program da izim ekranna yaz ekleme "text" komutu ile yaplr. Yaz yazmak iin program bir izim penceresinin iaretlenmesini ister. Yaz bu izim penceresi iine yazlr. Komut:Text Ksa yol: T Ara ubuu:

Kullanm: Command: Text Specify first corner: Yaznn oluturulaca pencerenin ilk kesinin girilmesini ister. Mouse ile iaretlenir. Specify opposite corner or [Height/Justify/Line spacing/Rotation/Style/Width]: Pencerenin dier kesinin girilmesini ister. Mouse ile iaretlenir. Text formatting diyalog kutusu alr(Resim 2.11). Burada "word" gibi yaz editr programlarnda yapld gibi yaz stilleri, boyutlar, renk seenekleri bulunur. Yaz bo alana yazlr. Norm yaz iin yaz fontlarndan ISOCPEUR fontu seilir(Resim 2.12).

29

Resim 2.11: Text diyalog kutusu

Resim 2.12: Norm yaz yazma

2.7. Doruya Dik izme

2.7.1. zerindeki Bir Noktadan Dik izme
CAD program ortamnda izim yaparken el ile izimde olduka zorlanlan baz ilemler gerekli komutlar kullanlarak kolayca yaplabilir. Bir dorunun orta noktasndan dik kma, dikme inme gibi teknik resim ilemleri "Object Snap -OSNAP" komutu ile kolay bir ekilde uygulanr. Osnap komutu: izim esnasnda, yakalanmasn salayan komuttur. tanmlanan noktalardan objelerin

Kullanm: Command: Osnap Ksa yol: os Ara ubuu: Object snap ara ubuu aktif edilerek kullanlr. Osnap ayar penceresini atktan sonra istediimiz noktalarn izim esnasnda tanmlanabilir olmas iin o noktann sol tarafndaki kutucuu iaretlemek gerekir. Tanmlanabilirliinin de kapatlmas iin iareti kaldrmak gerekir. Select All butonu ile tek seferde tm noktalar iaretlenebilir, Clear All butonu ile de tek seferde iaretli olan tm noktalarn iareti kaldrlabilir.

30

Resim 2.13: Object snap diyalog kutusu

Elektrik-elektronik projeleri seenekleri ve grevleri yledir:

hazrlanmasnda

ihtiya

duyacamz

yakalama

Endpoint: Bir doru parasnn u kelerinin yakalanmasn salar. Midpoint: Bir doru parasnn orta noktasnn yakalanmasn salar. Center: ember veya yaylarn merkezinin yakalanmasn salar. Intersection: Birbirini kesen iki objenin kesiim noktasnn yakalanmasn salar. Extension: Bir izgi veya yayn u noktalarnn kendi uzantlarnda hizasnn yakalanmasn salar. Perpendicular: En son tklanlan noktann dik olarak temas ettii noktann yakalanmasn salar.

"Perpendicular" yakalama arac ile bir dorunun orta noktasndan dikmenin nasl kld grlsn. Line komutu ile izgi izilir. Osnap ile yakalama ayarlarndan "midpoint" ve "perpendicular" seenei iaretlenerek aktif edilir. Tekrar line seilir ve ilk izginin orta noktasna doru mouse srlr. izginin orta noktas(midpoint) otomatik olarak yakalanr(ekil 2.2). Daha sonra mouse tklanarak yakalama noktas onaylanr. Klavyeden dikme izgisi ls girilerek (50-100 gibi) izim tamamlanr. Tam dik izme iin F8 fonksiyonu aktif olmaldr.

31

ekil 2.2: Osnap ile dorunun orta noktasnn otomatik olarak yakalanmas

ekil 2.3: Dikmenin izimi

Pf noktas: Yakalama seeneini aktif-pasif olarak deitirmek iin F3 tuu kullanlr.F3 aktif ise osnap yakalama zellikleri aktr.

2.7.2. Dndaki Bir Noktadan Dik izme

Bir doruya dndaki bir noktadan dikme izmek iinde yine osnap seeneklerinden "perpendicular" aktif olmaldr. ekil 2.4teki gibi bir A noktasndan Line komutu ile bir izgiye dikme inerken osnap otomatik olarak dik noktay yakalar. Mouse ile tklamak izimin tamamlanmas iin yeterlidir.

ekil 2.4: Dardaki bir noktadan doruya dikme inmek

32

2.8. Al Doru izme

CAD programnda a ynleri saa doru 0, sola doru 180 yukar doru 90, aa doru ise 270dir.Saat ynnn tersine doru a ilerler. Kullanm: (@ Uzunluk < A) Bu yntemde, tanmlanan noktann orijine (kutup noktasna) uzakl ve noktann orijin ile birletirilmesinden elde edilen dorunun yatayla yapt a tanmlanr. : @ aralarndaki uzaklk < dorunun X ekseniyle yapt a Command : L LINE Specify first point: 150,150 (izginin balang noktas seilir ya da mouse ile iaretlenir.) Specify next point or [Undo]: @50<45 (Uzunluk ve yata ile as girilir.) Specify next point or [ Close / Undo ]: Enter(lem tamamlanr.)

ekil 2.5: Al doru izme

2.9. Geometrik ekillerin izimi

2.9.1. gen, Kare, Dikdrtgen, okgen izimi
2.9.1.1. gen ve okgen izimi CAD Program programnda gen, begen, altgen gibi okgenler oluturmak iin kullanlacak komut polygon komutudur. Bu komut ile istenilen kenar saysna sahip ve yarapta okgenler oluturulabilir. Komut: Polygon Ksa Yol: pol Ara ubuu:

33

izmek iin okgenin merkezi, okgenin kiriler okgeni mi yoksa teetler okgeni mi olduunun belirlenmesi, okgenin ka kesinin olduu, yarap veya kenar boyutunun belirtilmesi gereklidir. Enter number of sides <4>: 3 (okgenin bir gen olaca belirtildi.) Specify center of polygon or [Edge]: 100,100 (genin merkez noktasn girmeyi bekler, klavyeden X-Y koordinatlar verilerek ya da mouse ile iaretlenerek seilir.)

Ya da Specify center of polygon or [Edge]: E (Edge seenei aktif olursa kenar uzunluu ile izim yapmay salar yani genin bir kenarnn uzunluu girilir.) Enter an option [Inscribed in circle/Circumscribed about circle] <I>: Enter (genin merkezi dairesel izginin iinde mi dnda m olacak sorusu Enter ile onaylanr.) Specify radius of circle: 50 (geni etrafndaki oluturan dairesel emberin yarapn sorar.)

Polygon komutu ile altgen izimi: Command: POL Enter number of sides <4>: 6 Specify center of polygon or [Edge]: E -enter Specify first end point of edge: ( mouse ile nokta seilir ya da koordinat girilir. okgenin kenarnn ilk noktas girilir.) Specify second endpoint of edge: 40 (okgenin kenarnn ikinci noktas yani kenar uzunluu girilir.) Bylece bir kenar uzunluu 40 birim olan bir altgen izilmi olur(ekil 2.6).

ekil 2.6: Altgen izimi

34

2.9.1.2. Dikdrtgen ve Kare izimi Komut: Rectangle Dikdrtgen izimi iin kullanlr. Ksa Yol: rec Ara ubuu:

-Specify first corner point or [Chamfer/Elevation/Fillet/Thickness/Width]: seilmesini ister.) ( Dikdrtgenin ilk kesinin

-Specify other corner point or [Dimensions]: (Dikdrtgenin dier kesinin seilmesini ister.) dimensions seenei: kullanlr. ) (Kenar boyutlarn vererek dikdrtgen izmek iin

-Specify length for rectangles <0.0000>: 50[Dikdrtgenin uzunluunu girmenizi ister (X yn).] -Specify width for rectangles <0.0000>: 50[Dikdrtgenin geniliini girmenizi ister (Y yn).] Bu ekilde 50 x 50 birim boyutlarnda bir dikdrtgen yani kare izilmi olur. -Specify other corner point or [Dimensions]: (Dikdrtgenin hangi eksende olacann belirtilmesini ister. Rotation ile dndrlr.) chamfer seenei: dikdrtgenin kelerini pah krarak izmek iin kullanlr. -Specify first chamfer distance for rectangles <0.0000>: ( lk pah krma mesafesinin girilmesini ister.) -Specify second chamfer distance for rectangles <0.0000>: (kinci pah krma mesafesinin girilmesin ister.) Elevation: boyutlu izimde, tanmlanan elevation, alma dzlemi yksekliinde dikdrtgen izmek iin kullanlr. Thickness: izilen dikdrtgeni girilen kalnlk kadar ykselterek 3B snr yzeyler oluturmak iin kullanlr. Fillet: Dikdrtgenin kelerinden yuvarlama yapmak iin kullanlr. Width: izgi kalnln deitirmek iin kullanlr.

35

ekil 2.7: Fillet 10 birim yuvarlama seenei ile izilmi dikdrtgen

2.9.2. Yay ve ember izimi

2.9.2.1. Yay izimi Komut: arc yay izme ilemi yapar. Ksa yol: a Ara ubuu: Kullanm: Komut: arc Center/<Start point>: (yayn balang noktasna girilir.) Center/End/<Second point>: (Yayn geecei ikinci noktaya girilir.) End point: (Yayn biti noktasna girilir.) Dier seenek Center/<Start point>: Komutu srasnda c yazarak yayn merkezi belirlenebilir. Komut: arc Center/<Start point>: c (Center komutuna girilir.) Center: (Yayn merkezi girilir.) Angle/Length of chord/<End point>: (Buradan a yazarak yayn as belirlenebilir ya da L yazarak yayn uzunluu belirlenebilir.)

36

ekil 2.8: Biti noktasn seerek yay izme

2.9.2.2. ember izimi Komut: circle ember izme ilemi yapar. Ksa yol: c Ara ubuu: Kullanm: Komut: circle 3P/2P/TTR/<Center point>: (emberin merkez noktasna girilir.) Diameter/<Radius>: (emberin yarapna girilir, d seenei ile ap da girilebilir.) command:c 3P/2P/TTR/<Center point>: 100,100 Diameter/<Radius>: 100 Bylece merkezi 100,100 olan ve 100 birim yarapl bir ember izilir.

ekil 2.9: 100 birim yarapl ember izimi

2.9.3. Geometrik ekilleri Tama, Boyutlandrma, Dndrme, Kopyalama, Biimlendirme ve Gruplama

2.9.3.1. Tama ekil 2.9daki emberi 200 birim +X ynnde tama ileminin gerekletirilmesi:

37

Command: _move (Move komutu seilir.) Select objects: 1 found [ember seilir ekil 2.10).] Select objects: (Entera basarak nesne seme ilemi sonlandrlr.) Base point or displacement: 200 (F8 tuu aktif iken mouse +X ynnde kaydrarak deer girilir.) ember 200 birim saa tand, emberin yeni merkezi 300,100 noktas oldu.

ekil 2.10: Move komutu ile bir emberin tanmas

2.9.3.2. Boyutlandrma ekil 2.10daki emberin yar yarya kltlmesi: Command: _scale (Scale komutu seilir.) Select objects: 1 found (ember seilir.) Select objects: (Entera basarak nesne seimi bitirilir.) Specify base point: 0.5 (Referans noktas seilir.) Specify scale factor or [Reference]:0.5 (izimin lei%50 kltlr.)

ekil 2.11: Scale komutu ile bir emberin kltlmesi

38

2.9.3.3. Dndrme CAD Program de nesnelerin dndrlme ilemi rotate komutu ile gerekleir. 50 x 30 boyutlarnda bir dikdrtgenin 90 dndrme ilemi yaplmas: Command: rec rectangle ile dikdrtgeni izilir. -Command: rotate (Dndrme komutu girilir.) -Select objects: (Nesnelerin seilmesi istenir.) -Select objects: ( 1 found ka adet nesne seildiini gsterir.) -Select objects: (1 found,3 total her seilen yeni nesne saysn ve toplam seilen nesne saysn gsterir.) -Specify base point: ( Nesnenin dndrlecei merkez noktay sorar.)

- Specify rotation angle or [Copy/Reference] <0>: 90 (Nesnenin dndrlecei ay sorar.) Bir deer girilebilir veya ekranda istenilen dndrme as grlerek iaretlenebilir. Bu aamada eklin kendisi kalsn, kopyas alnp onu dndrsn isteniyorsa parantez iindeki Copyi aktif hle getirip ondan sonra bir deer girilebilir veya ekranda istenilen a dndrme grlerek iaretlenebilir. Pf noktas: F8 tuu ile a girmeye gerek kalmadan 90-180-270 derece dndrme ilemi yaplabilir(ekil 2.12).

ekil 2.12: Rotate komutu ile bir dikdrtgenin dndrlmesi

2.9.3.4. Kopyalama Nesne kopyalama ilemleri copy komutu ile yaplr. ekil 2.12de 90 dndrlen dikdrtgenin bir kopyas yaplsn.

39

Command: _copy (Copy komutu seilir.) Select objects: 1 found (Kopyalanacak nesne seilir-dikdrtgen-) Select objects: (Entera basarak nesne seimine son verilir.) <Base point or displacement>/Multiple: endpoint noktas>) (Temel noktay belirlenir. <Sa alt

Second point of displacement: (Temel noktaya gre kopya nesnenin yeri belirlenir.)

ekil 2.13: Copy ile nesne kopyalama

2.9.3.5. Biimlendirme Biimlendirme ilemi "Properties" ara ubuu ile gerekletirilir. Kullanm: Nesne seilir. Renk seilir. izgi stili seilir. izgi kalnl seilir. 2.9.3.6. Gruplandrma Birden fazla ember, izgi, dikdrtgen gibi nesneleri gruplandrmak iin "Group" komutu ise gruplandrma yaplr. Seilen nesneler bir blok hlinde hareket ettirilip kopyalanabilir, tanabilir.

40

Kullanm: Command: Group Grup ad verilir. Mouse ile grupta bulunacak nesneler belirlenir. OK ile ilem tamamlanr.

2.9.4. Norm Yaz Ekleme

Bir nesne iine ya da dna test komutu ile yaz eklenebilir ve biimlendirilebilir. Nesne iine yaz eklerken F3 tuunun aktif olmas ve nesnenin snrlarnn seilmesi yaznn eklin istenilen yerinde olmas iin kolaylk salar.

ekil 2.14: Dikdrtgen iine norm yaz yazlmas

2.10. Geometrik ekillerin llendirilmesi

CAD Program de llendirme ilemi "Dimension" men ve seeneklerinden yaplr. Ana men-Dimension men yolu ile ya da Dimension ara ubuu mensnden llendirme aralarna ulalabilir. Bunlarn isim ve grevleri yledir:

ekil 2.15:Dimension ara ubuu mens

1. Linear Dimension: Dorusal (yatay ve dey) llendirme yapar. 2. Aligned Dimension: Hizal llendirmedir. Yatay izgiler llendirilir. 3. Arc Lentgh : Yay uzunluu llendirme ilemi yapar. 3. Ordinate Dimension: Koordinat llendirme yapar. 4. Radius Dimension:Yarap llendirme yapar. 5. diameter Dimension: ap llendirme 6. Angular Dimension: Asal llendirme 7. Quick Dimension: Hzl llendirme ilemi yapar. 8. Baseline Dimension: Ortak balang noktasndan farkl noktalar llendirme yapar. 9. Continue Dimension: Birbiri ardna devam eden noktalar llendirme yapar.

41

10. Center Mark: Merkez noktasn iaretleme yapar. 11. Dimension Edit: llendirmeyi dzenleme ilemi yapar. 12. Dimension Text Edit: llendirme yazsn dzenleme ilemi yapar. 13. Dimstyle Control: l stili dzenleme ilemi yapar. 14. dimension Style: llendirme stili dzenleyicisini aar. Dimension mensnde ok eitli llendirme ve edit (dzen) olanaklar vardr. Elektrik-elektronik projeleri hazrlanrken en ok kullanlan l stilleri ekil 2.16da gsterilmitir.

ekil 2.16: Baz l uygulamalarnn yapl

Pf noktas: llendirme yaparken CAD program l eidini, izgi kalnln bylayer olarak tanmlar. Bu llerin, izgilerin ayrlmasn ve grntlenmesini zorlatrabilir(ekil 2.17). Bu durumda kiiye nesne, l, yaz gibi izim unsurlarn dzenlemek der. Bunu ne dzenlenmek isteniyorsa onun zerine mouse ile ift tklanarak alacak "Properties" diyalog kutusundan yaplabilir. Yukardaki l izgileri bu ekilde dzenlenmitir. ekil 2.16da ise ikinci ekil olan dikdrtgenin dzenlemeden nceki grn verilmitir.ift tklamadan sonra ekil 2.18deki diyalog kutusu alr ve burada yaz, izgi stili, kalnl gibi tm zellikler deitirilebilir. Bu CAD Program ortamnda yaplacak tm izimler iin geerli bir yoldur.

ekil 2.17: l izgilerinin dzenlenmeden nceki grn

42

ekil 2.18: Properties diyalog kutusu

2.11. Katman (Layer) Dzenleme

2.11.1. Katmanlar ve zellikleri
Katmanlar, zerlerine eitli izimler yapp st ste koyduunuzda tek bir izim hlinde grlen asetatlara benzeyen sistemin CAD Program versiyonu olarak tanmlanabilir. Projeler hazrlanrken saydam ktlar zerine izim yapyor gibi dnlmeli ve her bir katmana istenilen zellikler atanarak kontrol edilebilmelidir. izgi rengi, izgi stilleri, izgi kalnlklar buradan kontrol edilecektir. rnein, bina duvarlar bir katmanda, pencere ve kaplar dier katmanda ve elektrik tesisat ayr bir katmanda vb. Katmanlar zerinde alabilmek iin "Layers" ara ubuunun aktif edilmesi gerekir(Resim 2.14).

Resim 2.14: Layers ara ubuu

Katmanlar zerinde alrken ilgili katmana ait izgi eidi, izgi stili, rengi gibi bir ok zellii tantlarak izimlere yn verilebilir.

43

2.11.2. Katman Seme

izim srasnda hangi katmanda allmak istenirse Layers ara ubuundan aa ok tuuna baslarak alacak katman listesinden herhangi bir tanesine mouse ile tklanarak seim yaplr(Resim 2.15).

Resim 2.15:Elektrik isimli katmann layers ara ubuunda etkinletirilmesi

2.11.3. Katman Ayarlar

2.11.3.1. Katman Oluturma Layers ara ubuundan Layer Properties Manager ara ubuu tklandnda iletiim ve kontrol kutusu alr. Command: Layer Yeni bir izime balandnda 0 isimli bir katman otomatikman oluur. Bu katman izim esnasnda silinemez. Yeni bir katman oluturulup gncel hle getirilmedike izilen tm objeler bu katmanda izilmi olur. Ancak iyi bir proje tasarmcs ve teknik eleman muhakkak kendi ayarl katmanlarn oluturmaldr. New Layer ile yeni bir katman alr. Katmana isim verilir. lk katman proje kapa olsun. Bu, kapan tm yaz ve izim zelliklerini lokal olarak kontrol edilmesini salayacaktr(ekil 2.19). 2.11.3.2. Katman zelliklerini Ayarlama Tm CAD program nesnelerinin renk, izgi tipi ve izgi kalnl zellikleri program tarafndan varsaylan deer olarak By Layer deerine atanr. Bu da nesneye rengini, izgi tipini ve izgi kalnln katmandan al! anlamna gelmektedir. Kullanc her nesneyi ilgili katmanda izer ve renk, izgi tipi ve kalnl iin katman zelliklerini deitirir. Yeni katman oluturduktan sonra bu katmana ait izgi tipi, rengi gibi zellikler alan Layer Properties Manager diyalog kutusunda yaplr.

44

Bu diyalog kutusu ile yeni bir katman oluturma (new), gncel katman deitirme (current), katman silme(delete), detaylarn gsterilip/ gsterilmemesi (show/ hide details), filtreleme (filter), oluturulan katmann zelliklerini deitirme gibi ilemler yaplabilir. Yeni katman ayar ana aamada yaplr. New Layer ile katman oluturma, katmana isim verme ve ayarlar(ekil 2.19)

ekil 2.19: Katman oluturma ve ayarlar

45

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bu uygulama faaliyeti sonunda bilgisayar destekli izim program ile temel teknik resim geometrik izimlerini yapnz. Temel geometrik izimleri ekil 2.20de belirtilen ekilde ve llerde yapnz.

lem Basamaklar izim ekrann (penceresini) anz. eitli geometrik izimler yapnz. alma sayfasna norm yaz ekleyiniz. Dik ve al doru iziniz. Temel geometrik ekilleri iziniz. izdiiniz geometrik ekilleri llendiriniz. Katman (Layer) oluturunuz ve zelliklerini ayarlaynz. izimlerinizin ktsn alnz.

neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. rendiiniz geometrik ekillerin izimlerini yapnz. eitli yaz font ve renkler ile almalarnz yapnz. iziminizi ll yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 2.20de verilen ekillerin izimlerini llere uygun olarak yapnz. llendirme ara ubuunu aktif ediniz. Birden fazla katman oluturarak renk, izgi stili ayarlarn yapnz. izimlerinizin ktsn alrken yazcnza uygun olarak kt boyutunu

46

 Program kapatarak knz.

ayarlaynz. Sa st kedeki kapatma ikonundan ilemi gerekletiriniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri izim ekrann aabildiniz mi? Geometrik izimleri yapabildiniz mi? alma sayfasna norm yaz ekleyebildiniz mi? Dik ve al dorular izebildiniz mi? Temel geometrik izimleri yapabildiniz mi? izdiiniz ekilleri llendirebildiniz mi? Katman oluturarak ayarlarn yapabildiniz mi? iziminizin ktsn alabildiniz mi? Program kapatarak programdan kabildiniz mi? Evet Hayr

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

47

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Oran belirterek bytp kltme yapabildiimiz komuttur? A) Pan B) Window C) Scale D) Extent Aadaki komutlardan hangisi ile nesne kopyalama ilemi yaplr? A) Move B) Copy C) Line D) Mirror Layersda hangisi yoktur? A) Render B) Kilitleme C) izgi kalnl D) izgi tipi Dzenleme komutlar hangi mendedir? A) View B) Modify C) Format D) Text Hangisi ile al lelendirme yaplr? A) Scale B) Rotate C) Base D) Angle Hangi komutla yeni bir cisim oluturulamaz? A) Line B) Polygon C) Arc D) Move izilen bir nesneyi 5 kat byltmek istenildiinde ne yaplmaldr? A) Scale den 5/1 B) Stretch den 5/1 C) Scale den 1/5 D) Stretch den 5/1

2.

3.

4.

5.

6.

7.

48

8.

CAD programnda gen, begen gibi okgenleri izmeyi salayan komut aadakilerden hangisidir? A) Polyline B) Multiline C) Polygon D) Move Aadakilerden hangisi ile 100 birim uzunluunda ve 60 derece al izgi izilir? A) 100<60 B) 60@100 C) @<60,100 D) @100<60

9.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

49

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
CAD programnda alan/dalnz ile ilgili meslek resmi projelerini hazrlayabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizde elektrik tekniker veya mhendislik brolarndan alacanz uygulanm ve onaylanm proje rneklerini okulunuzda retmen ve arkadalarnz ile inceleyiniz. Alan/dalnz ile ilgili hangi ilemlerin projelendirilmesi gerekir. Snfnzda tartnz. Elektrik Tesisleri Tesisleri Ynetmelii ,Kuvvetli Akm Tesisleri ve Topraklama Elektrik Proje Hazrlama Ynetmeliklerini

Ynetmelikleri,

inceleyiniz.

3. MESLEE ZEL PROJE ZM

Bu renme faaliyeti ve uygulamalar mevcut ve yrrlkteki ynetmelik, standart ve genel artnamelere gre yaplacaktr.

3.1. Aydnlatma Projesi izimi

3.1.1. Proje Kapann Hazrlanmas
Bir elektrik tesisat projesinde elektrik tesisat projelerinin en banda bulunmas gereken proje kapa, ilgili projenin zeti mahiyetindedir. Proje kapanda aadaki unsurlar bulunmaldr: Projeyi hazrlayan ve onaylayan kii ya da kiilerin adlar soyadlar, imzalar, meslek unvanlar, diploma numaralar, tarih ve say, oda kayt sicil numaralar bulunur. Projeyi onaylayacak kii, kurum ya da kurulularn onay yerleri, proje onay geerlilik sresi, proje kapann dier bir ksmnda bulunur. Konut veya bina ile ilgili yap sahibinin ad, soyad, binann adresi, ada, parsel numaralar, kat says, alan, projede hesaplanan kurulu gc, talep gc, izim lei bulunmaldr. CAD program izim ortam ve ekran kullancya ok byk projeleri hazrlanmasna imkn verir. Byk bina, alan, meydan hatta bir ehrin planlar tek bir izim ortamna

50

yerletirilebilir. Yani 1 mmlik bir izgi de ekrana izildii gibi 1 kmlik bir izim de ayn ekrana uygulanabilir. Proje kapa CAD program ortamnda izmeye balamadan nce projenin ard sra gelecek izim ve uygulamalarn btn olduunu hatrlayarak ve modl sonunda komple bir proje ortaya kacan gz nnde bulundurarak baz n ayarlar yapmak gerekmektedir. CAD programn atmzda program Drawing1 ismini otomatik atad bir dosya aar. Proje istenilen bir kayt alanna, atanacak bir isimle farkl kaydedilir. Bylece sonraki aamalarda projeye ulamak daha kolay olacaktr. File Save As komutu ile projeye yeni bir isim verilerek ve kayt yerini seerek ileme balanr. Projeyi gvenli bir alana kaydettikten ve isim verdikten sonra kapak izimine balanabilir. Projeye balamadan nce Layer (katman) ayarlarn yapmak gerekmektedir. nk projeyi hazrlarken saydam ktlar zerine izim yapyor gibi dnmeli ve her bir katmana istenen zellikleri atanarak kontrol edebilmelidir. izgi rengi, izgi stilleri, izgi kalnlklar buradan kontrol edilecektir. lk katman proje kapa olsun. Bu kapan tm yaznn ve izim zelliklerinin yerel olarak kontrol edilmesini salayacaktr(ekil 3.1).

ekil 3.1: Proje kapa katmannn oluturulmas

51

Projelerin kts plotter (vektrel yazc) ile alnmaktadr. Elektrik projeleri ve mimari projeler cm leinde izilir ve genel olarak 1/50 kt ile allmaktadr. 1 birimlik izgi ktta 1 cmye karlk delir. Yani CAD programnda 50 birim izilen bir izgi, 1cm olarak kt alnr. 1050 olarak izdiimiz izgi 1050/50 =21 cm Byk projelerde ise bu 1/100 olabilmektedir. kt da proje kapann ls A4 kt boyutunda yani 210 x 297 mm olmaldr. Bu sebeple CAD program da projenin kapan izmeye balarken kenar lleri 1/50 lei iin 1050x1480 birim olarak izilir. 1/100 iin 2100x2970 izilir.
1/50 iin 1050 1/100 iin 2100

ekil 3.2: Proje kapa d erevesi lleri

izim aamalar u ekilde gerekleecektir: Proje kapann d erevesini line komutu ile izilir.

Specify first point: 0,0 ile izim paftasnn X,Y eksenine gre tam balang noktasndan izime balanm olunur. Yani proje kapann sol alt kesi tam koordinat sisteminin balang noktasna oturmu olur. Kapak bal iin firma ad blm izilir.

Firma ad, unvan, adresi varsa logosu eklenir. Bilgi kutular izilir ve doldurulur.

Bilgi kutular farkl yntemle ya da bu yntemin karma ekilde kullanm ile izilebilir.

52

I. Yntem LNE komutu ile tek tek tm blmeleri izilebilir. II. Yntem OFFSET komutu ile seilen izgiyi 20-25 birim telenerek kopyalanabilir. Command:Offset Enter

Specify offset distance or [Through]: 25 Enter telenecek mesafeyi sorar, 25 yazlmaldr. Select object to offset or: Enter paraleli oluturulacak nesne seilir(ekil 3.3). Mouseun sol tuuna tklanarak seilen izgiyi 25 birim teye paralel olarak kopyalanm olunur. Bu ller standart ller deildir. Proje kapan esnek ve temel kurallara riayet ederek tasarmnda znellik salanabilir. Firma ismi, adresi belirlenecek biimde dzenlenebilir(ekil 3.4). Offset komutu ilerideki ilemlerde zellikle linye hatlar iziminde olduka kolaylk salayacaktr. I. Yntem izgileri kopyalama yntemidir. Yatay ve dikey olarak ve F8 (dik hareket) ksa yolunu kullanarak izgiler istenen yne tanr ve kopyalanr.

53

ekil 3.3: Offset komutu kullanm

ekil 3.4: Firma bilgi ksmnn hazrlanmas

54

Bilgi kutular hazrlandktan sonra Text komutu ile yaz sitili ve lsn seerek gerekli bilgi alanlarn doldurulur. Proje kapa ekil 3.5teki gibi genel bilgiler girilmi olarak ve proje ile ilgili zel bilgiler girilebilecek ekilde hazr olmaldr.

55

ekil 3.5: Proje kapann hazrlanma aamalar ve son hli

56

3.1.2. indekiler
zellikle enerji nakil hatlar ve orta gerilim projelerinde kt ilemleri birden fazla kt zerinde yapldndan dolay, proje kapandan hemen sonra iindekiler mens dzenlenmektedir. indekiler mens projelendirmenin hangi sralamada yapldn gsterir birer rehberdir. ekil 3.6 da grld gibi projenin kapann hemen yanna yine A4 kt kt llerine riayet edilerek TEXT komutu ile dzenlenir. izimler yaplrken de bu sralamaya riayet edilerek proje tamamlanacaktr.

ekil 3.6: indekiler ablonunun hazrlanmas

3.1.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi

Elektrik tesisat sembolleri, tesisatta kullanlan tablo, alter, anahtar, priz gibi elektrik alt malzemelerinin ve cihazlarnn standartlam ekiller hlinde gsterilmesidir. ekillerin standartlam olmas nemlidir. Sebebi de projeyi izen, kontrol eden, uygulamasn yapan ve uygulamay kontrol eden tm teknik ve fen adamlarnn ayn semboln ayn cihaz veya alt malzemesine ait olduunu anlamalar gerektiidir. Bu sebeple projede kullanlan sembol ve iaretlerin herkes tarafndan anlalabilmesi iin projeye sembol listesi ya da iaret listesi denilen blm eklenir.

57

lkemizde elektrik tesisat malzemelerinin gsterimi birok gelimi ve gelimekte olan lkeler gibi genel olarak standartlamtr. Projeye zel olarak kullanlacak bir cihaz veya alt malzemesi varsa bu semboller de yaplacak iaret/sembol tablosuna eklenir. Semboller tablosu iin yine A4 kd boyutunda ve proje kapa lsnde bir tablo hazrlanacaktr. Bu tabloya projede kullanlacak semboller izilmelidir. Eer proje iziminde izilmesine zel bir malzeme olursa o tablonun altna eklenebilir. Sembol tablosu aadaki gibi gerekleir. Proje kapann hazrlanmas blmnde olduu gibi A4 boyutunda tablonun ana hatt izilmelidir(ekil 3.7). Commdand: Line Tablonun yatay ve dikey izgileri iin iki yntem kullanlabilir. Offset ile izgi teleyerek ve paralel kopyalayarak Copy ile seilen izgiyi kopyalayarak Bu ekilde 40 veya daha fazla sembol izilecek kadar bir tablo hazrlanr(ekil 3.7). Birinci satrdan itibaren sembol ve anlamlar ekil 3.8deki gibi hazrlanr.

ekil 3.7:Sembol cetvelinin hazrlanmas

Ana datm tablosu ve tali tablolar izilirken tarama ilemi yapmak gerekecektir. Dikdrtgen izildikten sonra line komutu ile kelerden apraz izgi atlr ve hatch komutu ile tarama yaplr.

58

Tablodaki bo alanlar istenildiinde yeni sembol ve anlamnn istee gre hazrlanabileceini gstermek iin braklmtr. Proje zelliine gre zel uygulamalarda ek semboller konulabilir(ekil 3.8). Semboller, proje kts alnrken en sonda bulunur. Projede ncelikli olarak izmenin sebebi bu sembollerin kopyalanarak projenin her alannda kullanlabilecek duruma gelmesidir.

ekil 3.8: Sembol tablosu

59

3.1.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi

Vaziyet planlar, imar edilecek ya da edilmi bina, yol, park, bahe gibi yerlerin lekli krokilerinin belli bir lek dhilinde izilmesidir. Elektrik tesisat planlarnda ise enerji alnacak binann konumunu, yap enerji balant hattnn yolunu ve geecei yeri, enerji alnacak direk ya da menholn konumunu gsteren izimlerdir. Vaziyet planlar projenin en nemli unsurlarndandr. nk daha yap inas srasnda, yapya nereden enerji verilecei, telekomnikasyon hatlarnn balantlarnn nasl ve nereden montaj edilecei belirlenmeli ve inaat bittikten hemen sonra gerekli altyapnn ilgili kurumlar tarafndan tamamlanm olmas gerekir. Vaziyet plannn izimi: Vaziyet planlar genel olarak 1/200 ila 1/1000 leinde hazrlanr. Belediyelerin imar planlar genel olarak 1/1000 olduu iin uygulama bu ekilde yaplacaktr. Arsalarn konumlarna ve vaziyet planlarna ilgili belediyenin 1/1000 lekli imar durum planlarndan ya da internetten ulalabilir. izime iindekiler mensnn hemen yan bandan balanr. Binamz 10 metre x 12 metre llerinde olduu kabul edilsin. Bu durumda 100x120 birim olarak izilir. Bylece l 1/1000 hline gelmi olur(ekil 3.9). Plan d erevesi izilir. Command : Line Balk VAZYET PLANI LEK 1/1000 eklinde ve Text komutu kullanlarak yazlr. lek yazma ilemi kesinlikle ihmal edilmemelidir.

60

ekil 3.9: Vaziyet plan izimi

Yol, caddeler izilir. Arsa snr ve yapnn oturma plan izilir. Enerji alnacak direk, menhol ve yap balant hatt izilir. Son olarak arsann ada ve parsel numaralar yapnn hemen yanna yazlr.

3.1.5. Mimari Planlarn izilmesi

Elektrik tesisat projeleri imar edilecek ya da imar edilmi binalar zerinde uygulanacak tesis ve montaj esaslarn belirler. Bu sebeple projelerde temel referans noktas mimari planlardr. Elektrik projeleri bu plan zerine yerletirir. Bina kullanm alan, amac ve ihtiyalara gre teknik artnamelere de uyarak izimler ve hesaplar yaplr. Mimari projeler iki ekilde izilir. 3.1.5.1. Mimari Plan izim Esaslar mar yaplacak yer henz arsa eklinde ise ve proje ayn zamanda bir ruhsat projesi olacaksa mimari proje, binann izimini yapan mimarlk brosu tarafndan hazrlanmtr. Mimari projenin DWG dosyas(cad dosyas) elektrik teknik brolarna ulatrlr. Elektrik fen adamlar bu mimarinin zerine elektrik tesisatlarn izerler.

61

Projenin mimari projesi yoksa genellikle bir binann elektrik abonelik ilemleri iin gereklidir. rnein, bir i yeri nceden bir tekstil atlyesi iken torna atlyesine dntrlmek isteniyor. Bu durumda bir tadilat projesi izilir ve projede deien makineler ve gleri, tesisat gsterilir ya da mstakil abonesi olmayan bir evin elektrik aboneliini almak iin bu uygulama gerekebilir. Bu durumda mimari projeyi de elektrik teknik elemanlar izecektir. Mimari proje izilirken tm ller cm olarak birebir izilir. rnein, 4 metre x 5 metre boyutlarndaki bir oda 400 cm x 500 cm olarak izilecektir. Proje plot edilirken yani kda aktarlrken 1/50 leinde 50 kat kltlm olarak kacaktr. 1/1 leinde karlm olsayd kt kdnn ls 4 metre x 5 metre olacaktr. 3.1.5.2. Mimari Plan izim Aamalar Tek katl, bir bamsz blml bir konut projesi izimi zerinde allacak. izime balamadan proje kapana layer alan gibi mimari plan iin yeni bir katman(layer) alsn. Ara ubuklarndan Layer mensn seilir. New Layer seeneini tklanr. sim yerine MMAR PROJE yazlr. Color seeneinden istenilen bir rengi seilir. Linetype seeneinden izgi kalnln ayarlanr. Bu kalnlk 0,18 ya da 0,20 olmaldr. Ok tuuna basp ilem tamamlanr. Mimari ile ilgili tm ilemler bu katman zerinde yaplacaktr(ekil 3.10).

ekil 3.10: Mimari plan layeri

Bu katmanda alrken tm izgiler Properties mensnden renk deitirmedikten sonra seilen renk (burada mavi) olacaktr. rnek projede 8 mt x 10 mt boyutlarnda bir konut uygulamas yaplacaktr. Siz, retmeninize de danarak mimari izim l ve biimini deitirebilirsiniz. Projeye vaziyet plannn yanndan balanr.

lgili Komutlar: Line(izgi), Offset (tele ve kopyala), Trim (buda, kes), Chamfer (pah kr), Copy(kopyala), Text (yaz)

62

 D duvarlar 800 x 1000 olarak izilir. Command: Line Offset ile izgi seilerek 20 cm telenir ya da copy ile 20 cm paralel kopyalanr. (Genel olarak konutlarda d duvar kalnl 20 cm olur.) Chamfer komutu ile keler 90 derece krlr. Command: Chamfer Enter

ekil 3.11: Chamfer komutu ile keden pah krma

Select first line or: lk izgi tklanr. Select second line or: kinci izgi tklanr. 3.11). Bylece keler 90 krlr(ekil

ekil 3.12: Mimari plann oluturulmas

63

duvarlar oda, mutfak, wc gibi ortamlarn boyutlarna gre izilir. Projede st taraftaki iki oday eit olarak izilebilir. Bu llendirme mevcut bir bina veya proje zerinde yaplyorsa llere uygun olarak yaplacaktr. Command:Line Odalarn kaplarn amak iin yardmc izgi kullanmak en kolay yntemdir. oda kaplar genel olarak 90 cm, bina d kaplar 100 cm veya daha fazla olur. Bu lde ekildeki gibi kap amak iin klavuz izgileri izilsin. Trim ile istenmeyen izgileri keserek kaplar alr. Trim (Buda) komutu: Kesien nesnelerde istenmeyen fazlalklar budayarak silmek amacyla kullanlr. Bu komut kullanlrken nce kesen kenarlar (Select cutting edges...), sonra nesnelerin budanacak ksmlar (Select object to trim) iaretlenir. Daha sonra odalardaki pencereleri mevcut yerlerine ekildeki gibi yine Line komutu ile izilir. Son dzenlemeler iin de yine trim komutu ile duvar birleme noktalar mimari proje standartlarna uygun olarak kesilir. Binada balkon var ise o da tek izgi ile gsterilebilir. Bunu yaparken de hangi blmden balkona klacaksa kap amay unutmamak gerekir. Mimari projede son olarak blm isimlerini Text komutu ile yazlr. Projenin altna da hangi kat plan olduunu ve plan lei yazlr.

64

ekil 3.12: Mimari plann tamamlanm ekli

3.1.6. Yerleim Planlarn izilmesi

3.1.6.1. izim Esaslar Mimari plan iziminden sonraki aama izilmi mimari plan zerine elektik tesisat plannn yerletirilmesidir. ekil 3.8de gsterilen, nceden izilen semboller projede uygun yerlere yerletirilmelidir. Tesisat plan iziminde mevcut ynetmelik ve artnamelere uymak en byk referans noktas olmaldr. Bundan sonra ise kullanc ihtiyalar, zel istekler yine ynetmelik ve artnamelere uygun olmak kaydyla izimde rehberlik etmelidir. Tesisatta montaj edilecek elektrik tesisat malzemelerinin yerlerini tespit edip izime balamadan nce elektrik i tesisleri ynetmeliine gre proje izim kurallarnn bilinmesi gerekir. Temel kurallar aadaki ekilde sralanabilir:

65

Bina saya tablosu elektrik datm irketi(Bundan sonra genel kullanm olarak TEDA eklinde kullanlacak.) grevlilerinin rahata ulaabilecei binann ilk giri blmne yerletirilir. Daire iinde linye hatlarn besleyecek sigorta kutusu(datm kutusu) konulmaldr. Bina yap balant hatt girii, iletken kesiti ve iletken metraj gsterilmelidir. Tm linye hatlar 2,5 mm2 kesitte, priz sortileri 2,5 mm2, k sortileri ise 1,5 mm2 olmaldr. Bir priz linyesine en fazla 7 adet priz balanabilir. Bir k linyesine en fazla 9 k sortisi balanabilir. Konutlarda bulak makinesi, amar makinesi ve frn iin uygun yerlere mstakil olarak linye ekilir. Bu linyelerin gleri bulak makinesi iin 2500 W, amar makinesi iin 2500 W ve frn iin 2000Wtr.zel linyeler tesisat plan zerinde gsterilir. Binada varsa kalorifer, soba bacalarndan iletken geirilemez. Bu tip engeller ktnda iletkenin tavandan monte edilecek borular ile geecei belirtilir. Anahtar ve prizler kaplarn al ynnn tersine yerletirilir. Tv, buzdolab konulacak yerlere bu cihazlara ait enerji giri prizi gsterilir. Proje zerinde uygun yerlere iletken kesitleri belirtilir. Linye numaralar yazlr. Lavabo, banyo, wc gibi nemli yerlere ve balkonlara etanj armatr ve priz yerletirilmelidir. Bu yerlerde buat konulamaz gerekirse ek kutular d duvara konulur. Seilen lamba tip ve gleri proje zerinde belirtilir ve aydnlatma hesab ile gc ve aydnlatma iddetleri uygunluu kontrol edilir. Lambadan lambaya gei yaplmas durumunda, gerekesi belirtilecek ve uygun klemensle balant olaca belirtilecektir. Konutlarda en az iki adet aydnlatma linyesi bulunmaldr. Bir buata drt balant ucu geebilecek, bu say aldnda kara buat veya ek kutusu konulmaldr. Projelerde kullanlan tm pano ve datm kutular zel harf veya yazlarla kodlanmaldr(ADP-T1 gibi).

3.1.6.2. izim ve Sembol Yerleimlerinin Yaplmas Elektrik tesisat iin yeni bir layer(katman) alr(ekil 3.13). Layer izgi kalnl 0,40 ya da 0,50 olarak ayarlanr(Mimari plan izgilerinden kaln olmaldr.). Saya tablosu(bina ana tablosu) bina giri blmne yerletir. Bina yap balant hatt izilir, iletken kesiti ve metraj yazlr. Sigorta kutusu (tali datm kutusu) daire ii ve giriteki ksma konulur. Ana tablo ile tali tablo aras hat izilir.

66

ekil 3.13:Elektrik Tesisat katmann hazrlanmas

Kaplarn al yn dikkate alnarak anahtar ve prizler yerletirilir. zel linyelerin prizler (amar makinesi, bulak makinesi, frn) mimari plana veya mevcut uygulamaya gre yerletirilir( ekil 3.14).

ekil 3.14:Tesisat sembollerinin yerleimi

Bir sembol bir yerden baka bir yere kopyalamak kolay olsa da izim yaparken ok kolaylk salayacak BLOCK komutlarnn kullanmna bir gz atlsn. Uygulamalarda grlen zere bir anahtar, tablo gibi sembollerin iziminde birka e bulunabilmektedir. rnein, ana tablonun iziminde hem line hem de hatch(tarama) komutlar ve izimleri kullanlr. Kopyalarken bir enin yanl seimi izene zaman kaybettirebilir. te bu noktada block komutlar bir izim esini kolayca ararak uygun yere yerletirilmesine ve kopyalanmasna yarar. Make Block: Bir izim esini isim vererek btn olarak kaydetmeye yarar. Command: Make Block Name ksmna blok ismi yazlr(Sembol ismi)(ekil 3.15). Select objects tklanr ve mouse ile blok edilecek izim seilir(priz sembol). Pick point ile blok arldnda ilk yakalama noktas seilir(rnein prizin alt izgisini orta noktas).

Insert Block: Blok yaplan bir izim esini armaya yarar.

67

Command: Insert block Name ksmndan istenilen blok arlr(ekil 3.16).

ekil 3.15: Block komutu diyalog kutusu

ekil 3.16: nsert block ile sembol arma ilemi

3.1.7. Elektrik Hatlarnn izilmesi

Tesisat plannda tablo, anahtar, priz gibi cihazlarn yerleri tespit edilip yerleimi yapldktan sonraki aama linye ve sorti hatlarnn izimidir. Linye: Kat datm sigortasndan priz veya k hattnda son balant buatna kadar olan hattr. Sorti: Buattan aydnlatma eleman ya da prize kadar olan hattr.

68

Linye ve sorti hatlarnn izimi u aamalar ile yaplr: Linye hatlar her bir aydnlatma veya priz linyesi iin son balant noktasna(buat)kadar izilir.

Burada izim kolayl asndan ofset ve chamfer komutlarn kullanmak izim ilemini kolaylatracaktr. Bylece hem linyeler aras mesafe eit olacak hem de izim hz artacaktr( ekil 3.17). Offset ile o hat boyunca linye saysnca paralel kopyalanr. rnein, bir hat boyunca iki priz bir aydnlatma linyesi varsa bir line ile izim iki de offset uygulamas yaplr. Offset ayar 5-8 aras seilir. Bu deer paralel iki izgi arasndaki mesafeyi belirler( ekil 3.17). Chamfer ile keleri krnz ( ekil 3.17) . Chamfer Pah krma (ke krma )mesafelerini girilen iki deerle belirlemeye yarar. Command:Chamfer kan seeneklerden distance (D) seilir ve tam 90 iin 0 deeri girilir. Bylece seilen iki izgiyi 90 olarak birletirir.

ekil 3.17:Linye hatlarnn izimi

Tm linye hatlar son balant buatna ulancaya kadar ilem srdrlr. Hatlardan sorti ayrlacak ise buat ile balant gsterilir. Armatr ve zel prizleri tip, isim ve gleri Text komutu yazlr(ekil 3.18).

69

ekil 3.18:Sorti hatlarnn izimi ,cihaz isim ve glerinin belirtilmesi

letken say iaretleri ve kesitler yazlr. Linye numaralar yazlr(ekil 3.19).

ekil 3.19: Linye no ve kesitlerin gsterilmesi

Bina mimari projesi bir mimarlk brosu tarafndan hazrlanm ve .DWG dosyas bize ulatrlm ise bu projelerde tefri denilen mobilya, lavabo, elektrikli cihazlarn gsterildii izimler olur. Byle projelerde priz, anahtar, aplik gibi tesisat malzemelerini yerletirmek daha kolay olur. rnein, TV cihaznn hemen arkasnda bir priz dnlr.

70

ekil 3.20: Tefrili mimari proje zerinde elektrik hatlarnn izimi

Tesisat projesinin son hli ekil 3.21de grld gibi son hlini alm olmaldr. stenirse artnamelere uygun olarak priz saylar, lamba tipleri, gleri gibi esnek seimler yaplabilir.

71

ekil 3.21: Elektrik tesisat plan tamamlanm konut

72

3.1.8. Kolon emalar

Kolon emalar elektrik tesisat projelerinin en nemli ksmdr. Projeye ait ana alt malzemeleri, giri kablosu, alter, sigorta, saya, topraklamalar, tali tablo balantlar, gleri kaak akm koruma alterleri bu izimde yer alr. Bu sebeple kontrol ve onay makamlar incelemelerini en youn olarak Kolon emalar zerinde yaparlar. Kolon emalarnda bina giri yap balant iletkeninden en son linye hattna kadar aadaki unsurlar sras ile projelendirilir: Bina yap balant iletken kesit ve metraj Ana datm tablo giri kesici tip ve akm Bina giri yangn korumal alteri Saya tipi, akm, faz says, mhrl blme gsterimi Ana tablo Zayf akm trafosu, zil tesisat, varsa diyafon ve grntl haberleme tesisat Kolon sigortalar Kaak Akm rlesi Tali tablo k iletken ve metraj Linye sigortalar amperajlar Linye gleri Topraklama iletken ve balantlar

Kesici: Normal alma durumunda devreyi amaya, kapamaya, kesmeye, devrenin akmn bir blmden baka bir blme aktarmaya yarayan ksa devre, ar akm gibi anarmal artlarda ise enerji akn kesmeye yarayan elektro-mekanik cihazlardr. Bina ii tesisatlarda kullanlan kesiciler termik manyetik alterler, anahtarl otomatik sigortalar, kaak akm koruma rleleri, yangn koruma eikli kaak akm koruma rleleridir. Kolon emalarnda kullanlacak kesicilerin akm ve karakteristiklerini proje tasarmcs seer, bunu da yaparken teknik artnamelere, selektiviteye (seicilik) riayet ederek yapmaldr. Seilen kesici, alt malzemeleri, iletkenleri uygunluu yaplacak hesaplar ile kontrol edilir. Selektivite(seicilik): Koruma ve kesici elemanlar arasndaki koordinasyon ve uyumluluktur. Yani tesisatn bir noktasnda ksa devre, ar yklenme var ise hemen zerindeki kesici amaldr. Bir frnn rezistansnda ksa devre olduunda bina giri termik manyetik alteri atyorsa selektivite salanamam demektir. ekil 3.22de selektiviteye uygun bir tesisat ak grlmektedir.

73

Selektivite ile ilgili dier kurallar u ekildedir: Kesicinin nominal akm ebekeden yke doru gidildike azalr. Kesicinin ksa devre kesme kapasitesi deeri ebekeden yke doru gidildike azalr. Kesici ama zaman ayar ebekeden yke doru gidildike azalr. Kesici kaak akm koruma deeri yke doru gidildike azalr.

ekil 3.22: Selektivite ak ekli

Kolon emas iziminde Tesisat Proje eklinde alan katmanda izim yaplabilir. stenirse yeni bir katman ve izim renk ayarlar da yaplabilir. Bunu yaparken izgi kalnln 0,40dan aa olmamasna dikkat edilmelidir. Kolon emas projede, kat tesisat planlarnn hemen yannda ekil 3.24te olduu gibi yerletirilir. Projenin ardk grnm aadaki gibi olmaldr. Kolon emalar iziminde daha nce hazrlanan sembol tablosundan faydalanlr. Burada semboller izime tanarak ve kopyalanarak ema oluturulur(ekil 3.23).

74

ekil 3.23: Sembollerin kolon emasnda kullanlmas

ekil 3.24: Kolon emasnn projedeki yeri

izimde baz sembollerin boyutu deitirilmek durumunda kalnabilir. Bu, Modify ara ubuundaki SCALE komutuyla yaplr. Command:Scale Select objekts : Enter Nesne, sembol mouse ile seilir.

Specify base point: Enter Nesnenin herhangi bir ke veya noktas seilir. Specify scale factor: Bize llendirme faktrn sorar, bytme ilemi iin 2 kat bytme iin

75

Specify scale factor : 2

Enter

Seilen nesne iki kat bym olur. Kltme ilemi ise %50 kltme iin 0,5 yazlr. Bu ekilde istenilen oranda bytme ve kltme yaplabilir. Bina yap balant iletkeni izilir kesit ve metraj yazlr. Giri kesicisi yerletirilir(sigorta veya termik manyetik alter). Bina giri yangn korumal alteri yerletirilir. Besleme bir fazl ise bir fazl saya, fazl seilecekse fazl saya yerletirilir. Ana tablo izlir, kopyalanr veya scale ile byterek yerletirilir. Zayf akm trafosu, zil tesisat, varsa diyafon ve grntl haberleme tesisat izilir. Kolon sigorta veya sigortalar yerletirilir. Kolon 30 mAlik kaak akm rlesi konulur Tali tablo k iletkeni izilerek iletken tipi ve metraj yazlr. Linye sigortalar, tipi ve amper deerleri yazlr(B tipi konulacak). Linye isimleri ve gleri yazlr. zel linyelerin gleri amar makinesi 2500 W, bulak makinesi 2500W Frn 2000 W olarak dier prizlerin her birinin gc 300W olarak hesaplanr. Topraklama iletken ve balantlar izilir. Mhrlenecek ksmlar gsterilir.

ekil 3.25: Kolon emas izimi

76

Burada farkl olarak mhrlenebilir blme iin kesikli izgi kullanlmtr. Bu izgi stilini veya seilecek dier bir kesikli izgi stili Properties mensnden seilir(ekil 3.26).

ekil 3.26: izgi stili seimi

77

ekil 3.27: Kolon emasnn tamamlanm hli

Eer bina birden fazla bamsz blm (daire veya dkkan) oluuyorsa her abone olacak bamsz blm iin ayr kolon sigortalar, kaak akm rleleri, saya ve tablolar projelendirilir(ekil 3.28).

78

ekil 3.28: ki aboneli bir binann kolon emas rnei

3.1.9. Tablo Ykleme Cetvelleri

Tablo ykleme cetvelleri bir tesisat projesinde bulunan tm tablo ve ana datm panolarnn ematik ekilde listelenmi hlidir. Burada tablolarn linye saylar, her bir linyenin priz veya aydnlatma linyesi olduu, gc, linye sigorta akmlar, linyelerdeki priz ve k sorti saylar listelenir. Tm projenin tablo eklindeki zetidir. izime kolon emasnn hemen yanndan balanr. Tablo ykleme cetveli u aamalar ile hazrlanr. Tesisat emasndan linye says karlr(rnek projede 7). Ykleme cetveli st bilgi kutular izilir. Komut:line Linye numaralar yazlr. Ik ve priz gleri ait olduklar ksmlara yazlr. Faz dalm yaplr. Her bir linye iin dalm dengeli olacak ekilde besleme faz belirlenir.

79

Linye sigorta akmlar yazlr. Aklama ksm doldurulur. Tablo hesap ksm hazrlanr. ekilde krmz ile ereve iine alnan ksmdr. Burada binann kurulu gc ve diversiteli gc hesaplanr.

Diversiteli g(Talep gc ya da e zamanl g): Bir elektrik tesisatnda tm cihazlar ayn anda almaz. rnein, evde tm lambalarnda alt bir an olmas olduka dk bir olaslktr. Bu sebeple tabloya bal cihazlarn ortalama bir oranla alma katsays hesab yaplr buna "E Zamanl G" ad verilir. Bir daire iin e zamanl g:(lk 8000 W g x 0,6 + Kalan g x 0,4) olarak hesaplanr. Tabloda bu katsaylar ve toplamlar belirtilir. ekildeki bina iin kurulu g:11 594 W iken e zamanl g:6238 Wtr.

ekil 3.29: Tablo ykleme cetveli

3.1.10. Gerilim Dm Hesaplar

Tm alclar, ektii akmdan dolay hat iletkenleri zerinde den bir gerilime sebep olur. Bu da elektrik irketi balant noktasndaki 220 V deerindeki gerilimin elektrikli cihaz balant noktasnda daha dk bir deerde olmasna sebep olur. Bu sebeple bu gerilim dmnn kabul edilebilir bir seviyede tutulmas iin doru iletken ve kesitinin seilmesi gerekir. Bu yapldktan sonra da salamas yaplr. te bu salama hesabna "Gerilim Dm Hesab" denir.

80

Konutlarda gerilim dmnn kabul edilebilir miktar yap balant giri hatt iin %0,5, kolan+ linye hatt iin %1,5tir. Bu sebeple hesap ile kacak deer bu seviyenin altnda olmaldr. Gerilim dm hesab u aamalarda hazrlanr: Yap balant hatt, ana tablo, kat datm tablosu ve en uzun, en gl linye izimi yaplr. izim srasnda sembol cetvelindeki ana tablo ve linye tablosu sembolleri kopyalanarak kullanlabilir. Gerilim dm formlleri izimin altna text komutlar ile hazrlanr.

ekil 3.30: Gerilim dm hesab

3.1.11. Akm Deerleri Tablosunun Oluturulmas

Akm deerleri tablosu elektrik tesisat kablolarnn tayabilecekleri azami akm miktarlarn gsterir. Akm kontrol ve kesit hesab yaplarak bu tablolardan seilecek iletkenin yeterlilii test edilir. Tablo hazrlanrken line komutu ile ana ereveyi oluturulur. Kablonun uygunluu kontrol edilir. Firma katalog veya mhendis/teknikerler odalarnn hazrlam olduklar akm tama kapasiteleri tablolarndan faydalanlarak tablo doldurulur. Akm kontrol hesab yaplarak seilen kablonun uygunluu kontrol edilir. fazl devrelerde akm hesab I= P/ (1,73 x U) forml ile bulunur.

81

ekil 3.31: Akm kontrol hesab

Tablodan seilen kablonun tayabilecei akm ile karlatrlr. Burada kablo topraktan denecei iin toprakta tayabilecei akm alnmtr.

Tablo 3.1: NYY kablolarn akm tama kapasiteleri

3.1.11. Aydnlatma Hesaplarnn Yaplmas

Dzgn ve verimli bir aydnlatma iin aydnlatma yaplacak ortama gre bir aydnlatma hesab yaplmas gerekir. Bu hesaplarda oda genilii, boyu, ykseklii, kullanlacak armatrn tipi ve k aks gibi etkenler referans noktasdr. Ik kaynandan yaylan nlar kresel bir yaylm gsterirler. Ik: Dalga teorisine gre k, elektromanyetik nlanma(radyasyon) enerjisinin gzle grlebilen bir eklidir. Belli bir yaylma hzna, frekansa ve dalga boyuna sahiptir. nsanolu bu elektromanyetik dalgalarn sadece dalga boyu 380 nm ile 780 nm arasnda deien ve renk olarak tanmlanan ksmn grebilir. Ik aks: Bir k kaynandan yan aknn gze etkiyen ksmna k aks denir ve ile gsterilir. Birimi lmendir ve nmn parlaklk duyusu uyandrma yeteneini temsil

82

eder. Toplam k aks ise bir kaynaktan kan ve uzayn muhtelif ksmlarna yaylan k aklarnn toplam olarak tanmlanr. Aydnlk dzeyi: Birim yzeye den toplam k aks o yzeyin aydnlk dzeyi olarak tanmlanr ve E ile gsterilir. Birimi lxtr. Aydnlatma hesap tablolar iki ekilde oluturulabilir: I.Cad ortamnda ve line-text komutlar ile hazrlanabilir. II.Tablo ileme (excel gibi) programlar ile dzenlenerek CAD Program ortamna aktarlr. Aydnlatma hesabnda esas olan aydnlatlacak ortamn en az aydnlk dzeyidir. rnein, bu deer oturma odas iin E=100 lx iken yatak odas iin 50 lx tr. Aydnlatma hesab u aamalarda yaplr: Kullanlacak armatr tipi seilir. Armatrn k aks bulunur(firma kataloglarndan). Oda endeksi(k) bulunur.

ekil 3.32: k deerinin bulunmas

83

Hesaplanan k deerine gre tablodan verim bulunur(Tablo 3.2).

ODA AYDINLATMA VERM
TAVAN DUVAR ZEMN Oda indeksi k= 0,50 0,30 0,10 0,80 0,30 0,30 0,10 0,50 0,30 0,10 0,50 0,30 0,30 0,10 0,30 0,10 0,30 0,30 0,10

axb hx(a b )
0,60 0,80 1,00 1,25 1,50 2,00 2,50 3,00 4,00 5,00 0,24 0,31 0,36 0,41 0,45 0,51 0,56 0,59 0,63 0,66 0,23 0,29 0,33 0,38 0,41 0,46 0,49 0,52 0,55 0,57 0,18 0,24 0,29 0,34 0,38 0,45 0,50 0,54 0,58 0,62 0,18 0,23 0,28 0,32 0,36 0,41 0,45 0,48 0,51 0,54

ODA VERM

0,15 0,20 0,24 0,28 0,32 0,37 0,41 0,43 0,47 0,50 0,15 0,19 0,23 0,27 0,30 0,35 0,38 0,40 0,44 0,46 0,12 0,16 0,20 0,24 0,27 0,31 0,35 0,38 0,41 0,44 0,15 0,17 0,20 0,24 0,26 0,30 0,34 0,36 0,39 0,40

0,20 0,25 0,29 0,33 0,36 0,41 0,45 0,47 0,50 0,53

0,19 0,24 0,28 0,31 0,34 0,38 0,41 0,43 0,46 0,48

Tablo 3.2: Aydnlatma verimi tablosu

Armatrn alma yzeyine mesafesi bulunur.

ekil 3.33: H deerinin bulunmas

Ik aks bulunur. =(dxExA) / Kullanlacak armatr says bulunur. L: Lambann k aks Z= / L

84

Tablo ilemi programnda hazrlanm ise tablo seilerek Edit-Copy komutu ile proje sayfasna yaptrlabilir(ekil 3.34).

ekil 3.34: Excel programnda hazrlanm aydnlatma hesab

3.1.12. Tablo lleri, Panolar, Topraklama Detaylar, Detay emalar

Topraklama planlar ve detaylar elektrik tesisat projesinin en sonunda sembol cetvelinden nce hazrlanr. 3.1.12.1. Tablo llerinin izilmesi Tablo llerinin proje zerinde gsterilmesi, bina/konut imar srasnda siparilerin verilerek montajnn sras gelince en ksa zamanda yaplmas iin nemlidir. Tablo l izimlerinde tablo boyu, eni, derinlii, saya, kesici gibi malzemelerin yeri gsterilir. Tablo izimleri u aamalarla yaplr: Yaklak tablo boyutu tespit edilir. En-boy-derinlik 60x50x20 vb. Line komutu ile boy ve eni, elektrik tesisat layerinde izilir. Yan grnnde derinlik gsterilir. Burada perspektif grn iin 30 ya da 45lik yatay eim verilir. Command: line Specify next point or: @20 <45 20 cm boyunda yatay ile 45 lik izgi izer. llendirme yaplr. llendirmede Linear seenei kullanlarak ilem yaplmaldr.

85

ekil 3.35 : Dimension ara ubuu -Linear llendirme

Sigorta, saya gibi alt malzemelerinin yerleri ve malzemeler izilir.

llendirmede yaz stilleri kk grnyorsa lnn seiminden sonra sa tu properties ya da ift tklayarak alacak olan properties diyalog kutusu ile text:yaz, lines:izgi stili gibi seenekler ile ayar yaplabilir(ekil 3.36).

ekil 3.36: Properties diyalog kutusu ile l ayarlar

86

ekil 3.37: Tablo, pano detaylarnn izilmesi

3.1.12.2. Topraklama Detaylarnn izilmesi Topraklama projeleri ve detaylar bina temel topraklama tesis etme prensiplerini belirler. Binalarn henz inaatn balangcnda temel aamasnda iken temel topraklamasna balanmas gerekir. Temelde inaat demirleri arasndan denen galvaniz iletken ile yaplr. Bu iletken belirli aralklarla inaat demirlerine balanr. Yine belirlenen birka noktadan topraklama iletkeninden ular dar karlp balant filizi olarak braklr. Temel topraklayc kapal bir ring eklinde yaplmaldr ve binann d duvarlarnn temellerine veya temel platformu iine yerletirilmelidir. evresi byk olan binalarda temel

87

topraklayc 20x20 mlik gzlere blnmelidir. Proje iziminde bina temel llerine gre birden fazla gz eklinde topraklama yaplma zorunluluu olabilir. lk olarak bina temel plan izilir. Topraklama eritleri izilir. Topraklama kesikli 0,40 boyutunda izgi ile gsterilir. izgi stili "Properties" men ubuundan ayar yaparak kullanlr. Topraklama elektrotu izilir. Kopyalanarak binann drt kesine yerletirilir. Eer bina temel boyu 20 metre den byk olsayd ortaya da bir erit ekilerek iki elektrot daha yerletirilmesi gerekirdi(ekil 3.38).

ekil 3.38: Temel topraklama plan

88

Detay iziminde hatch (tarama) komutu kullanlmas gerekir. Toprak yzeyinin yaltm tabakasnn iziminde farkl tarama desenleri kullanlabilir(Resim 3.1).

Resim 3.1: Hatch tarama desenleri seimi

ekil 3.39: Temel topraklama detay

89

3.1.13. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas Maliyet hesab, bir proje zerindeki sistemlerin kurulmas ve devre alnmas srasnda proje sahibine mal olacak cret miktarnn hesaplanmasdr. Bu hesab ortaya koymak iin kullanlacak malzemelerin ve yaplacak ilemin dokmantasyonuna ve listelenmesine de malzeme listesi denir. zellikle resmi projelerde bu hesabn yaplmas muhakkak istenir. Keif olarak da adlandrlan malzeme listesi ve maliyet hesab bazen projenin son ksmna genel olarak da ayr bir belge olarak hazrlanarak onaylayan makama sunulur. Bayndrlk Bakanl ve TEDA her yl "Birim Fiyat" ad verilen ve yaplan tm i ve ilemlerin ve rnlerin bir kodunun olduu rayi bedel ad verilen bir liste aklar. Projedeki malzemeler bu kodlarda bulunarak fiyatlanr ve toplam maliyet hesab ortaya kar. Keif genellikle bir kelime ilemci veya tablo yapm program kullanlarak hazrlanr. Her bir satrda bir malzeme veya iin ad ve tanm, poz numaras, birimi, birim fiyat ve toplam tutar yazlr. En alta da "Genel Toplam" yazlr(Tablo 3.3).

90

Malzeme Listesi ve Maliyet Hesab(Keif)

Poz No 702101 705103 715310 718524 718507 718508 718509 724405 724412 725721 726102 727106 727521 734101 734102 734103 738100 742102 742104 742110 742117 982102 983102 Tanm lave sac pano-800 mm geniliinde Gmme tip sac tablo-0.20-0.30 m2 Termik Magnetik alter-tablo arkas-3x100 A e kadar Kaak akm koruma alterleri-4x100 A e kadar (30 mA) Kaak akm koruma alterleri-4x25 A e kadar (30 mA) Kaak akm koruma alterleri-4x40 A e kadar (30 mA) Kaak akm koruma alterleri-2x25 A e kadar (30 mA) Anahtarl otomatik sigorta (3 kA)-16 Ae kadar (1 fazl ntr kes.) Anahtarl otomatik sigorta (3 kA)-40 A e kadar (3 fazl ntr kes.) fazl aktif, zaman tarifeli elektronik elektrik sayac, 3x230/400 V:3x10 (60) A Topraklama hatt-6 mm2 PVC boru iinde (NYA)-2x6 mm2 p.18 1 kV yeralt kablosu (NYY)-3x35 +16 mm2 Normal sorti Komtatr sorti Vavien sorti Merdiven otomatii ve montaji Tip B1 tavan armatr Tip C porselen kaideli armatr Tip J1 asma tavan armatr Tip N avize armatr (n1 1 kollu) 30x3,5 mm ebadnda artnamesine uygun galvanizli elik lama Toprak elektrodu (ubuk)galvaniz kazk Miktar 1 1 1 1 1 6 1 52 6 6 65 5 30 30 12 10 1 20 12 30 6 60 4 Birimi Adet Adet Adet Adet Adet Adet Adet Adet Adet Adet m m m Adet Adet Adet Adet Adet Adet Adet Adet m Adet GENEL TOPLAM 20XX Yl Fiyat 517,00 60,94 261,50 268,10 82,31 82,31 97,98 8,51 22,52 160,00 0,84 2,16 16,56 21,63 27,86 35,27 23,93 4,89 4,60 2,03 16,05 3,85 165,78 Toplam 517,00 609,40 261,50 268 82 823,10 97,98 476,56 225,20 1.760,00 210,00 86,40 662,40 1.816,92 1.197,98 1.058,10 23,93 122,25 115,00 60,90 128,40 462,00 994,68 14.840,51

Tablo 3.3: Keif listesi

91

3.1.14. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi) Elektrik fen adamlar, bir binann elektrik tesisatn yapmaya balarken ve bitiminde elektrik iletmesine yaplan ve yaplacak iler ile ilgili bilgi vermek zorundadrlar. Bu bilgi formlarndan ie balarken hazrlanana "e Balama Formu", ii bitirdikten yani tesisat yapm tamamlandktan sonra hazrlana ise " Bitimi Formu" ad verilir. Bu formlar kelime ilemci ya da tablo hazrlama programlar ile hazrlanr ve projeden ayr olarak bir dosya ile elektrik iletmesine onay iin sunulur. Formda tesisat yaplacak/yaplan bina ile ilgili adres bilgileri, yap sahibi ile ilgili kiisel bilgiler, tesisattaki priz, lamba, motor ve dier elektrikli aletlerle ilgili say, cinsi, gc ile ilgili bilgi hcreleri bulunur(Tablo 3.4). 3.1.15. Muayene Formunun Hazrlanmas Elektrik Tesisleri Ynetmeliinin, Tesislerin Denetlenmesi ve Muayenesi ile ilgili maddesinde " tesis, denetim kuruluu tarafndan, tesisin yapm iinin her aamasnda denetlenecektir. Denetim teknik hususlar da ieren ve denetim kuruluu tarafndan detaylanarak standardize edilecek bir muayene formuna gre yaplacak ve uygun bulunmas hlinde bir asl iki adet suret olmak zere belgelendirilecektir. Uygunluk belgesinin asl tesis sahibine, bir sureti iletmeye verilmek zere tesisatya verilir. Bu suret denetim kuruluu tarafndan arivlenir. Muayene sonunda bu ynetmelie uygun olmayan uygulamalar grlrse tesise elektrik verilmeyerek durumu yazl olarak denetim kurulularna, tesisatya ve tesis sahibine bildirilir. Muayene srasnda tesisatnn bulunmas istenir. Tesisatnn muayene srasnda bulunmamas durumu muayene hizmetinin sonulandrlmasna engel olamaz." denilmektedir. te bu denetim ve kontrol iin bir muayene tablosu dzenlenir ve doldurulur. Bu tabloda inaat, tesisat ile ilgili kontrol aamalar bulunur. Tablo kelime ilemci veya tablo hazrlama program ile Tablo 3.5teki gibi hazrlanr. Her bir satrda bir kontrol branman (noktas) ile ilgili bilgi sorusu ve cevab (uygunluu) denetlenir.

92

RNEK-1 Elektrik Tesisatnn: Ad, Soyad: Oda Sicil No: letme Kayt No: Tesis Sahibinin: Ad ve Soyad: Mahalle: Cadde:Sokak: No :.. Daire No::. le:.. l:. Yeni Tesisat Aada Gsterilmitir. Lamba Gc Adet Watt Adet Priz Gc Watt eitli Gler Cinsi Watt (Aydnlatma+priz) Kurulu gc Adet Cinsi Watt (RKET VEYA ORTAKLII) ELEKTRK BALANTI BLDRM E BALAMA Mterinin: Ad ve Soyad: Mahalle : Cadde:..Sokak:. No.. Daire No::.. le:.l:..

Bavuru No : Abone No : Yapnn / naatn: Pafta: .............................. Ada:.. Parsel:.. Ruhsat Tarihi:. Ruhsat No:

Elektrik Motorlar Adet Volt Amp. Watt Cos Devir Says Fabrika Markas Niin kullanld

Kuvvet Kurulu Gc Adet Cinsi Watt

Alak Gerilim Kompanzasyon Tesisi

kVAr (sabit)

kVAr (oto.)

.. kVAr (toplam)

G lavesi Yeni Eklenen Tesisat Aada Gsterilmitir. Priz Watt Lamba Adet Watt Elektrik Motorlar Adet Cinsi Watt Toplam G Cinsi Watt

Adet Eski G Yeni G

Adet

Elektrik Tesisat Projesinin: Onay Tarihi : ............................................... Onay Says : ...............................................

Denetim veya muayene kuruluunun Unvan : ........................................................................ Adresi :........................................................................... ............................................................................ Yetkili imza :

DNCELER : .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................

Yukarda ada, parsel ve ak adresi belirtilen yapnn elektrik i tesisatnn yapmna ...../......./20...... tarihinde balanacaktr. Yap sahibinin Ad, Soyad ve mzas Elektrik tesisatsnn Ad, Soyad,Tarih ve mzas ...../......./20....... Denetim Kuruluu Elektrik Mhendisi Ad, Soyad ve mzas

Tablo 3.4: e balama formu

93

RNEK-3 ELEKTRK TESSLER DENETM VE MUAYENE UYGUNLUK BELGES YAPININ BELGENN Sahibi :......................................... Tarihi : ................................ Adresi : ........................................ Says : ................................. Ruhsat Tarih/No :........................................ TESSATININ Pafta, Ada, Parsel No :......................................... Ad Soyad : ................................. Enerji Tahsis Bavuru No.su : ........................................ Yetki Grubu : ................................. Yapnn Kurulu Gc :.......................................... Oda Sicil No : ................................ Yapnn Balant Gc : ..................................... letme Kayt No:. Saya Adeti : ..................................... Normal Kusurlu BRANMAN 1.Tr ve kesit olarak projeye uygun mudur ? 2. Harici kablo bal, mekik sigortas, klemensi uygun mudur? 3. Gergi teli galvanizli ve kesite yeterli midir? 4. Kablo koruma borusu boy ve kesite uygun mudur? 5. Yer alt kablo tesisi uygun mudur, dam direi galvanizli midir ve 2 (in) borulu mudur? 6. Temel topraklayc ile varsa dier topraklayclar malzeme ve boyuta uygun mudur? 7. Branman kablosu antigron olarak ilenmi midir? 8. Kesicili sa pano yerine monte edilmi midir? ENERJ ODASI, KABLO AFTI, SAYA VE DAITIM TABLOLARI 9. Enerji odas ve kablo aft ilgili mevzuata ve genelgelere uygun ve dzgn mdr? 10. l ve saya blmleri kilitlenip mhrlenecek ekilde midir? 11. Sayalarn akm deerleri ile l trafolar evirme oranlar projeye uygun mudur? 12. Saya balantlar normal midir? 13. l devresinin balantlar uygun mudur? 14. Tm kolon ve dier kablo kesitleri, trleri ve renkleri normal midir? 15. Ortak sigortalar ve abone giri sigortalar bir fazlda kesici, fazlda kofre midir? 16. Sigorta ve kesici amperajlar uygun mudur? 17. Sigorta viskontaklar normal midir? 18. Sigorta balant ular normal kullanlm mdr? 19. potansiyel dengeleme (epotansiyel kuaklama) baras (PDB) normal midir? 20. PDPye gerekli topraklama balantlar yaplm mdr? 21. Tm tablolarn i balantlar normal ve dzgn mdr? 22. Saya panolar iindeki aydnlatma dzeyi uygun mudur? MOTORLAR 23. 5 kWtan kk motorlar iin termik alter kullanlm mdr? 24. 5 kWtan byk motorlarda ar akm ve dk gerilim rleleri ile donanm otomatik alterlerle yaplan koruma uygun mudur? 25. 5 kWtan byk motorlarda yldz / gen vb. yol verme dzeni kullanlm mdr? 26. Motor gvdeleri topraklanm mdr? 27. Motorlar plana uygun olarak tesis edilmi midir? ASANSRLER 28. Fiziksel ve elektriksel balantlar normal midir? 29. Devre koruma sigortas ve otomatik aclarn akm deerleri uygun mudur? 30. Besleme kablosu tr ve kesit ynnden uygun mudur? 31. Gerekli koruma topraklamalar yaplm mdr? 32. Asansr makine dairesi elektrik tesisat tam ve uygun mudur? AYDINLATMA 33. Merdiven otomatiine bal aydnlatma tesisat normal midir? 34. Sabit aydnlatma tesisat normal midir? 35. Kablo ve sigorta deerleri ile balantlar normal midir? 36. Kullanlan lambalar g ve balant ynnden normal midir? ZL vb. TESSAT 37. Tesisat genel olarak normal midir?

Tablo 3.5: Tesisat muayene formu

94

3.2. Kuvvet Tesisat Projesi izimi

3.2.1. Proje Kapann Hazrlanmas
Kuvvet tesisat proje izimine gemeden nce izilen aydnlatma projesini farkl kaydederek rnein, "Kuvvetli Tesisat 1" eklinde adlandrlarak bir kopyas alnr. Bunun sebebi daha nce hazrlanan katman ayarlarn, sembolleri ve yaz stillerini yeni projede kullanma imkn olmasdr. Bylece her projede mimari, elektrik tesisat, yaz gibi katmanlar oluturmak iin ayr bir ilem yaplmaz ve izim uygulamalar hzlandrlr. Kullanm: File mensnde Save As seilir ve Save Drawing As siyalog kutusu alr. Projeye yeni isim verilir. Kayt yeri seilir. Save ile ilem tamamlanr(Resim 3.2).

Resim 3.2: Save As ile projeyi farkl kaydetme ilemi

Kuvvet tesisat projelerinde aydnlatma projesinde kullanlan kapak tasarm aynen kullanlr. Yalnzca proje kapanda bulunan "Kullanma Amac " ksmna "Ticari" eklinde yazlr(Baknz ekil 3.5).

95

3.2.2. indekiler
Kuvvet tesisat projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (bina-konut) projelerinde olduu gibi yaplr(ekil 3.40).

ekil 3.40: indekiler ablonunun hazrlanmas

3.2.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi

Elektrik tesisat sembolleri, tesisatta kullanlan tablo, alter, anahtar, priz gibi elektrik alt malzemelerinin ve cihazlarnn standartlam ekiller hlinde gsterilmesidir. ekillerin standartlam olmas nemlidir. Kuvvet projelerinde de aydnlatma projelerinde olduu gibi sembol cetveli hazrlanr(Baknz blm 3.1.3).Aydnlatma projelerinden farkl olarak baz ek donanmlar iin deiik semboller gerekir. rnein, kablo tavas bina aydnlatma projelerinde olmayabilir fakat atlye ve fabrikalarda tesisat tava iinde dendiinden kablo tavalar projelendirilir. Dolays ile sembol cetvelinde de iareti izilir. Bunun gibi atlye ve fabrikalara zel kombine sayalar, akm trafolar gibi malzemelerinde sembolleri proje sembol cetveline eklenir.

96

ekil 3.41: Kuvvetli akm sembol tablosu

Bu ilem iin Aydnlatma sembol cetvelinde kuvvet tesisatnda kullanlmayan semboller silinir veya line komutu kullanlarak tabloya yani satrlar eklenir. Bo satrlara kuvvet tesisat ile ilgili semboller izilir.

97

3.2.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi

Kuvvetli akm tesisatlarnda vaziyet planlar aynen aydnlatma projelerinde olduu gibi hazrlanr(Baknz Blm 3.1.4).Binalarn 1/200 ile 1/1000 aras lekli konumlar enerji alnacak direk veya menholler gsterilir. Konut projelerinden farkl olarak kuvvet tesisat projelerinde enerji fabrika veya atlyeye ait zel trafodan alnabilir. Bu durumda trafonun yeri ve orta gerilim ebekesi hattndan enerji alnan nokta vaziyet plannda gsterilir.

ekil 3.42: Vaziyet plan izimi

3.2.5. Mimari Planlarn izilmesi

Kuvvet tesisat projelerinde mimari proje izim teknikleri aydnlatma projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.5). Kuvvet tesisatlarnda mimari proje hazrlanrken dikkat edilmesi gereken husus, atlye ve fabrikalarda bulunan yana alr ve byk hangar tipi kaplarn projede mutlaka gsterilmeye dikkat edilmesidir. Tablo, makine montajnda bu noktalara cihaz konulmamas gerektiinden yanl uygulamaya sebebiyet verilemesi iin izimde bu noktalar gsterilir(ekil 3.43).

98

ekil 3.43te 15 metre x 25 metre llerinde (375 m2 ) bir atlye mimari plan izimi gsterilmitir.

ekil 3.43: Bir atlyenin mimari ve makine yerleim plan

99

3.2.6. Yerleim Planlarn izilmesi

3.2.6.1. izim Esaslar Tesisatta montaj edilecek elektrik tesisat malzemelerinin yerlerini tespit edip izime balamadan nce Elektrik Tesisleri ve Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmeliklerine gre temel kurallarn bilinmesi gerekir. Bu kurallardan temel balcalar unlardr: letmenin kendine ait bir trafosu var ise saya l ve saya tablosu trafonun hemen yanna tesis edilir. Kuvvet datm tablosu mmknse ayrca tesis edilmi bir elektrik odasnda gsterilir. Elektrik kablo deme ilemleri iin kablo tavalar hazrlanr. letmede zayf akm tesisat olacak ise(yangn alarm, telefon, tv gibi) ayr tesis edilecek zayf akm tavasndan denir(ekil 3.43). Tablo ve panolar pencere veya kap stnde gsterilmez. Elektrik makinelerini yabanc maddelere, suya ve dokunmaya kar koruma tipi, yerletirildikleri yerlerdeki artlara; gleri ise ihtiya ve alma biimine uygun seilmelidir. Elektrik makineleri, iletme ve bakmlar kolaylkla yaplabilecek ve tiplerine yeterli soutma salanacak biimde yerletirilmelidir. Elektrik makineleri zerindeki yol verme ve ayar dzenleri ile termometre vb. denetim dzenlerine iletme srasnda da kolaylkla ve tehlikesiz bir biimde ulalabilmelidir. Binada varsa, kalorifer bacalarndan, soba bacalarndan iletken geirilemez. Bu tip engeller ktnda iletkenin tavandan monte edilecek borular ile geecei belirtilir. Elektrikle alan aygtlar, kazanlar, hazneler, borular vb. iletken gerelerden yaplm dar ve hareket edilmesi snrl yerlerde ancak aadaki artlar yerine getirilirse kullanlabilir. Kk gerilimli elektrik retmek iin kullanlan gvenlik transformatrleri ve motor jeneratrler ya da koruyucu ayrmay salayan aygtlar kazan, hazne ve borularn darsna konulmaldr. Proje zerinde uygun yerlere iletken kesitleri belirtilir. Motor ve linyeler numaralandrlr. Bir buata 4 balant ucu geebilecek, bu say aldnda kara buat veya ek kutusu konulmaldr. Projelerde kullanlan tm pano ve datm kutular zel harf veya yazlarla kodlanmaldr(ADP-T1 gibi).

3.2.6.2. izim ve Sembol Yerleimlerinin Yaplmas Elektrik tesisat iin yeni bir layer (katman) alr ya da nceden izilmi bir proje ablonunda allyorsa seilir(Resim 3.3). Layer izgi kalnl 0,40 ya da 0,50 olarak ayarlanr(Mimari plan izgilerinden kaln olmaldr.).

100

Ana datm tablosu(ADP) bina elektrik datm odasna yerletirilir. Kablo tavalar izilir. Tava iin ayr bir layer almas izim kolayl asndan uygun olur. Zira ,tava plan kuvvet projelerinde ayr olarak gsterilir(Resim 3.3). Tali kuvvet tablolar ve aydnlatma tablolar yerletirilir. Kombinasyon tablolar (priz tablolar) yerletirilir.

Resim 3.3: Elektrik tesisat katmann hazrlanmas ve seimi

3.2.7. Elektrik Hatlarnn izilmesi

Elektrik hatlarnn izimi "Elektrik Tesisat" katmannda yaplmal ve izgi kalnl (Lineweight) en az 0.40 seilmelidir. Tesisat izimi u aamalarda gerekletirilir: Ana datm panosundan tali panolara kolon hatlar izilir. Tali tablolardan en son motor, makine ve kombinasyon panosuna kadar hat izilir. Ayn yndeki hatlar iin offset ile teleme ve hat kopyalamas yaplr. Offset ayarn en az 5 en ok 8 yaplr. Bu deer iki paralel izgi arasndaki mesafeyi belirler. Her bir motor, makine ve tali tablo iin ayr bir hat ekilir. Her hattn numaras ve iletken kesiti yazlr(Baknz Blm 3.1.7). Bir fazl makine iin balant kablosu en az 3x2,5 mm2, fazl makine veya motorlar iin ise 4x2,5 mm2 kesitli olur. Daha sonra yaplacak olan akm kontrol hesaplarnda iletken kesitleri yetersiz kalrsa kesitler ykseltilir. letmenin aydnlatma plan ayr bir paftada(projede veya proje iinde ayr bir plan olarak) hazrlansa da kuvvet projesinde panosu gsterilir. Burada IT, k tablosu olarak adlandrlmtr(ekil 3.44).

101

ekil 3.44: Elektrik kuvvet tesisat tamamlanm atlye

102

3.2.8. Kolon emalar

Kolon emalar konut ve dier aydnlatma tesisat projelerinde olduu gibi kuvvet tesisat projelerinin en nemli ksmdr. Kuvvet tesisatlarnda kolon emasna yaygn olarak "Tek Hat emas" da denilmektedir. Kolon emalarnda bina giri yap balant iletkeninden en son linye, motor veya makine hattna kadar aadaki unsurlar sras ile projelendirilir: Bina yap balant iletken kesit ve metraj letmenin kendine zel trafosu var ise gc, sigorta amperaj Ana datm tablo giri kesici tip ve akm Bina giri yangn korumal alteri Saya tipi, akm, faz says, mhrl blme gsterimi Ana tablo k baralar Tali tablo ve motor k sigorta ve/veya alterleri Kaak Akm rlesi Tali tablo k iletken ve metraj Tali tablo ve/veya motor, makine gleri Topraklama iletken ve balantlar

Kuvvet tesisat projelerinde de aydnlatma projelerinde olduu gibi tesisatn salkl bir ekilde almas, koruma aygt ve kesicilerin gvenli bir ekilde ap kapama yapabilmeleri iin selektivite (seicilik) dzenine dikkat edilmesi gerekir(ekil 3.45).

ekil 3.45: Selektivite ak ekli

103

Kolon emas iziminde Tesisat Proje eklinde alan katman kullanlabilir. stenirse ema iin new layer seenei ile yeni bir katman alarak allabilir. izim teknii olarak aynen aydnlatma tesisat kolon emas izim prensipleri kullanlr(Baknz blm 3.1.8). Yukarda belirtilen izim unsurlar dikkate alnarak izim tamamlanr. izim teknii asndan u hususlara dikkat edilmelidir: Giri termik manyetik alteri, l trafolar, saya ksm mhrl blme eklinde kesikli izgi iine alnr. Tali tablo, motor ve makinelere branman (k-balant) alnan ksm tablo eklinde deil, baral sistem eklinde gsterilir.

Bunun iin line komutu ile properties mensnden izgi kalnln 1-1,5 aras seerek kaln bir izgi yaplr. Giri termik manyetik alterin troid bobinin izimi iin ellipse komutu kullanlr. Kullanm: Komut: Ellipse Ara ubuu: Command: Ellipse Specify axis endpoint of ellipse or(Arc/Center): Elipsin balang noktas seilir. Specify other endpoint of axis: 200 elipsin iki kenar arsndaki mesafe girilir. Specify distance to other axis or: 50 elipsin merkezi ile st kenar aras mesafe(yarap) girilir.

ekil 3.46: Ellipse komutunun kullanm

Kolon emasnda tablo gleri ykleme cetvelinde kacak sonuca gre yazlr. izgiler birbirinden ayrlabilecek, seilebilecek ekilde olmaldr.

104

ekil 3.47: Kolon emas

105

3.2.9. Tablo Ykleme Cetvelleri

Kuvvetli akm tesisatlarnda ykleme cetvelleri aydnlatma projelerinde olduu gibi hazrlanr(Baknz blm 3.1.9). Cetvelin izim standard benzerdir. Burada yk olarak motor, makineler, kombinasyon tablolar olduu iin tabloda ilgili ksmlara bunlarla ilgili bilgiler yazlr. Dier bir fark diversiteli gcn hesab ile ilgilidir. Konutlardan farkl olarak diversite fabrika, atlye gibi yerlerden 0,7-0,80 aras deer alnr. Bu iletmede alan makinelerin alma karakteristikleri ve zamanlamasna gre esnek bir deer alabilir. letmede tali kuvvet datm tablolar var ise bunlarn ykleme cetvelleri ayr hazrlanr. En son toplam g genel ykleme cetvelinde ortaya karlr. rnek projede KT1 ve KT2 ad ile iki adet tali kuvvet tablosu bulunmaktadr. Bunlarn ykleme cetvelleri ayr olarak hazrlanacak ve aydnlatma tablosu olan IT tablosu da eklenerek toplam g bulunacaktr.

ekil 3.48: Tali tablolar ykleme cetveli

106

ekil 3.49: ADP ykleme cetveli

3.2.10. Gerilim Dm Hesaplar

Kuvvet tesisat projelerinde gerilim dm hesap yntemi aydnlatma projeleri ile ayndr(Baknz blm 3.1.10). Sadece msaade edilen gerilim dm % 3 olarak alnacaktr. Hesap iin en gl tabloya bal olan en gl motor veya makine seilir.

ekil 3.50: Gerilim dm hesab

3.2.11. Akm Deerleri Tablosunun Oluturulmas

Kuvvetli akm tesisatlarnda aydnlatma tesisatlarndan farkl olarak tm tali tablo ve motor, makineler iin akm kontrol hesab yaplr. Akm hesab fazl devrelerde akm hesabnn yapld formlle yaplr. I = P / (1,73 x380xCos)

107

Aydnlatma tesisatlarnda Cos 1 olarak alnr, kuvvet tesisatlarnda ise tesisin g katsays eklinde hesaplanr. Kompanzasyon (g katsays dzenlenme ilemi) yaplan iletmelerde bu kat say 0,95 olarak alnabilir. Sistemin g kat says bilinmiyor ise 0,8 alnabilir.

ekil 3.51: Akm kontrol hesab

Tablo 3.1den seilen kablonun tayabilecei akm miktar bulunarak uygunluu test edilir. Yetersiz ise bir st kesitli iletken kullanlr.

3.2.11. Aydnlatma Hesaplarnn Yaplmas

Kuvvet tesisat projelerinde de aydnlatma projelerinde olduu gibi atlye ve brolar iin aydnlatma hesab yaplr(Baknz blm 3.1.11). En az aydnlk dzeyinde gre yaplan hesap sonucu kullanlacak armatr saylar, gleri ve toplam aydnlatma gc ortaya kar. Atlye ve fabrikalarda tesisin faaliyetine gre en az aydnlk dzeyi tablolar hazrlanmtr(Tablo 3.6). Bu tablolardan yola karak gerekli aydnlatma hesab yaplr(Tablo 3.7).

Tablo 3.6: Baz fabrikalara ait en az aydnlatma dzeyleri

108

Tablo 3.7: Atlyeye ait aydnlatma hesab tablosu

3.2.12. Tablo lleri, Panolar, Topraklama Detaylar, Detay emalar

Bina temel topraklama planlar konut projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz blm 3.1.12). Tablo detay emalar izilirken zellikle resmi projelerde tm tablo ve panola detaylandrlr. Bunun sebebi, ihale ve teklif aamasnda teklif vericinin yaplacak iin tm detaylar hakknda bilgi sahibi olabilmesidir. Tablo detaylarnda termik manyetik alter, sigorta gibi alt malzemeleri gerek llerine uygun olarak izilmeli izim lei olarak da mmkn olduu kadar 1/20 kullanlmaldr. Byk tablo ve panolarda bu lek klebilir.

109

ekil 3.52: rnek tablo detay

110

3.2.13. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas

Maliyet hesab aydnlatma tesisat projelerinde olduu gibi Bayndrlk Birim Fiyat Tarifeleri zerinden tarifede olmayan zel malzemeler ise yaklak maliyet ve sat fiyatlar zerinden listelenir ve fiyatlandrlr(Baknz blm 3.1.13). Bayndrlk veya TEDA birim fiyat listelerinde bulunmayan malzemeler iin -poz numaras olarak zel kod verilir ve maliyet hesab piyasa fiyatlar zerinden deerlendirilir(Tablo 3.8).

Tablo 3.8: rnek keif listesi ve maliyet hesab

3.2.14. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)

Kuvvet tesisatlarnda aydnlatma kullanlr(Tablo 3.4, Tablo 3.5). tesisatlarnda kullanlan bildirim formlar

Forma aydnlatma gc yazlr ve sistemdeki motor ve prizlerin says gc doldurulur.

3.2.15. Muayene Formunun Hazrlanmas

Kuvvet tesisat muayene formu Tablo 3.5teki gibi hazrlanr. Kuvvet tesisatna zel maddeler ii yaptracak kurum veya projeci tarafndan eklenebilir. Ayrca tesis ile ilgili zel teknik artname hazrlanm ise bu artnamede zel koullar muayene formuna eklenir.

3.3. Sarm emas izimi

Sarm emalar izimleri doru ve alternatif akm makinelerinin yapm ve onarmnda ok nemli bir yer tekil etmektedir. Doru imalat ve sarm iin doru ve ll bir izim temel arttr.

111

Cad ortam bize milimetrik ve hataya meydan vermeyecek dorulukta ve hzl bir izim ortam sunar.

3.3.1. Endvi Sarm

Endvi doru akm makinelerinde motor olarak alrken mekanik enerjinin olutuu, dinamo olarak alrken ise elektrik enerjisinin meydana geldii ksmdr.

Resim 3.4: Doru akm makine endvisi

3.3.1.1. Sarm Hesabnda Kullanlan Terimler Endvi sarmnn yaplabilmesi iin gerekli hesaplamalar iin kullanlan sembol, tanm ve formller yledir: X: Endvi oyuk says K: Kollektr dilim says 2P: Tek kutup says P: ift kutup says m: okluluk katsays, fralarn basaca dilim says Yx: Oyuk adm Yf: Fra adm Yk: Kollektr adm 2a: Paralel kol says q: Oyuk adm tam say kmad zaman kullanlacak kat say u: Bir oyuktaki bobin giri veya k kenar says 3.3.1.2. Basit Paralel Endvi Sarm Hesab ve izimi Bobin ularnn yan yana bulunan kollektr dilimlerine yerletirilmesi ile oluan sarm tipine basit paralel endvi sarm denir. okluluk katsays m:+1 olan sarm tipidir. X=6 K=6 2P=2 m=1 olan bir endvinin sarm ema hesab yledir: Yx= K / 2P = 6 / 2 = 3 ( 1 - 4 )

112

Yf=(K / 2P ) / Yk =(6 / 2 ) - 1 =2 u = K /x = 6 / 6 = 1 2a= 2P . m = 2 . 1 = 2 Endvi izimi u aamalarda yaplr: Endvi bobin boyunu tam llerde izmek iin oyuk boyu llr. Bu boy bize bobin boyunu verecektir. Bu sarmda 6 adet bobin bulunacaktr. Her bir bobin birer izgi ile gsterilir. Bobinlerin giri k kenarlarn belirlemek zere renkli izgiler kullanlr. ki oyuk aras mesafe llr. Bu da izimde iki bobin aras izim mesafesini verir. ller mm olarak alnr, bylece izimin kts alndnda tam l km olur(Resim 3.5).

Resim 3.5: Endvi llerinin alnmas

Line komutu ile 120 mm boyunda birinci endvi bobini izilir. Offset ara ubuu (komutu) seilir.

Specify offset distance or: 18 (ki bobin aras mesafe girilir.) Birinci bobin izgisi seilerek telenir ve offset ile kopyalanr. Bu ilem 5 defa tekrar edilir. Toplam 6 bobin girii izilmi olur. Oyuklar belirtmek zere 6 oyuk gsterecek ekilde renkli daireler izilir. Circle ile ember izilir ve hatch komutu ile istenilen renkte ii doldurulur.

113

ekil 3.53: Endvi bobwinlerinin izimi

k kenarlar iin properties mensnden farkl bir renk (rnein mavi) seilir. 4. oyua 1. bobinin k aya izilir ya da kopyalanarak renk deitirilir. 1. bobinin giri kenar tam ortada k kenar ile birletirilir. Bu ilem iin iki kenar arasnda yardmc bir izgi izilerek "Osnap" tan midpoint seili iken orta noktas yakalanmas salanabilir(ekil 3.54).

ekil 3.54: Bobin giri-k aras orta noktann bulunmas

Dier bobinlerin giri-k bobin kenarlar birletirilir. 6 adet kollektr dilimi izilir.

Rectangle komutu ile birinci kollektr dilimi izilerek kopyalanabilir. 1.bobinin girii 1. kollektr dilimine k 2. kollektr dilimine irtibatlanr. Sras ile 6 bobinin izimi tamamlanr.

114

ekil 3.55: Bobinlerin ve kollektr balantlarnn izimi

Yf fra adm 2 olarak hesapland iin (+) fra 1. kollektr diliminde (-) fra 4. kollektr diliminde izilir. Komut: Rectangle Akm ynleri izilir. Bunun iin ok izilmesi gerekir. Oku izmek iin plygon komutunda gen izerek hatch ile taranabilir. Kutup, bobin ve kollektr isimleri yazlr.

ekil 3.56: izimin tamamlanm ekli

115

3.3.2. Stator Sarm

Asenkron motorlar da daire eklindedir ve izim yaparken daire iki yana al vaziyette izilir.

Resim 3.6: Stator kesiti, oyuklarn dz ve daire eklinde gsterini

Sarm hesab ve sarm emasnn izimi u aamalarda yaplr: X = 12 oluklu 2P = 2 kutuplu m= 3 fazl asenkron motor el tipi sarm emas iin hesaplar

X: Oyuk says 2P: Kutup says m: Faz says Yx: Oyuk adm :Oyuk bana elektrik a

Stator oyuklar birer daire ile gsterilir. Hesaplanan C deerine gre oyuklarn renkleri belirlenir. ki kutuplu sarmlarda sarm datlarak yaplr. Her faza ait bobin gruplarn ayn katta gsterebilmek iin ilk renkte oyuklarn yars sa baa, yars sol baa izilir.

Circle komutu ile oyuk yarap llerek mm olarak oyuk emberi izilir ve text komutu ile oyuk numaras yazlr. Copy ile oyuk saysnda oyuk emberi ve yaz kopyalanr. Dier oyuklarn numaras yazlar zerine ift tklanarak 12ye kadar dzenlenir. Properties ara ubuklarndan ember renkleri ekildeki gibi dzenlenir(ekil 3.57).

ekil 3.57: Oyuklarn izimi

116

Sol taraf bobinin giri tarafn, sa taraf ise k tarafn gsterecek ekilde ilk katn bobin kenarlar line komutu ile oyuk boyutu kadar izilir.

ekil 3.58: Bobinleri izimi

Birinci oyuktan balanarak oyuklar aras 30 saylr(30- 60- 90- 120). Bylece ikinci kat oluturacak, ikinci fazn ilk bobinin giri kenar belirlenir ve ikinci katn bobinleri de izilir. Tm bobin boyutlarnn ayn olmas iin copy komutu ile kopyalama ilemi yaplabilir. kinci fazn giriinden sonrada 120 saylarak nc kata ait bobinler izilir. Her fazn renginin ayr olmas iin properties ara ubuklarndan izgi rengi deitirilir.

ekil 3.59: Fazlara ait bobinlerin izimi

Faz giri k ve bobinler arasndaki balantlar line komutu ile izilir. Oklandrma ilemi yaplr. Akm yn oklar izilirken her faza ait akm ynleri kendi renkleri ile izilir(ekil 3.60).

117

ekil 3.60: Sarm emasnn tamamlanm izimi

3.4. Alarm ve Gvenlik Sistemleri Projesi izimi

Alarm ve gvenlik sistemleri zayf akm tesisatlar kapsamna girer. zel uygulamalar olduklar iin projeye zel kapak, proje tasarm ve izim gerekletirilir. Alarm, kapal devre kamera sistemleri, yangn ihbar sistemlerine ait izimler ve hesaplar proje hizmetlerinin ieriini oluturur. Bu sistemlerin hepsi veya bir ksm yap cinsine, kullanm amacna gre geerli yasa ve ynetmelikler erevesinde, iverenin istekleri de dikkate alnarak projelendirilir.

3.4.1. Proje Kapann Hazrlanmas

Gvenlik sistemleri, projeleri zel teknik artnameler ve Bayndrlk Tesisleri Genel Teknik artnamelerine uygun olarak mteri istek ve ihtiyalarna uygun olarak tasarlanr. Proje kapanda izilen bina veya blge ile ilgili bilgiler, mteri bilgileri, lek, sistemin ad, izen ve teknik sorumlu ile ilgili bilgiler bulunmaldr. Projenin tipi belirtilir(uygulama projesi , n alma projesi gibi). Proje kapa izim teknii olarak aydnlatma ve kuvvet projelerinde yaplan uygulamalar kullanlr(Baknz Blm 3.1.1). Tasarmda kuvvet ve aydnlatma projelerine gre daha esnek olunabilir. nk bu projelerde TEDA, elektrikiler odas, elektrik mhendisleri odas gibi kurumlarn onay ve standartlar kullanlmaz. Sadece bayndrlk gibi resmi projelerde tip proje kapann kullanlmas istenebilir(ekil 3.61).

118

ekil 3.61: Alarm sistemi proje kapa

3.4.2. indekiler
Gvenlik sistemleri projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (binakonut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40) . Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr.

119

ekil 3.62: indekiler ablonunun hazrlanmas

3.4.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi

Gvenlik sistemleri projelerinde de aydnlatma ve kuvvet projelerinde olduu gibi sembol cetveli hazrlanr(Baknz blm 3.1.3). Fakat yangn sistemi projeleri hari dier gvenlik projelerinde genel bir standart yoktur. Projeyi okuyan kii proje tasarmcsnn hazrlad sembol cetvelini kullanarak projeyi okur. rnein, alarm kablosu olan zayf akm DT8 kodlu kablonun ya da sva altnda kullanlan LIYCY kablonun kuvvetli akm tesisatlarnda olduu gibi standart gsterimi yoktur. Fakat dier zayf akm kablolar gibi srekli deil kesikli izgi stillerinden birinin kullanlmas uygun olacaktr. Aydnlatma projelerinde olduu gibi bo bir tablo hazrlanr(ekil 3.7). Gvenlik sistem donanmlarnn sembolleri bo tabloda sembol ksmna izerek anlamlar karlarna yazlr. Alarm ve CCTV(kapal devre kamera sistem) kablolar iin kesikli izgi stillerinden rnek cetvelde gsterilen ekilde tabloya yerletirilir.

120

ekil 3.63: Gvenlik sistemleri sembol tablosu

3.2.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi

Gvenlik sistemleri tesisatlarnda vaziyet planlar aynen aydnlatma projelerinde olduu gibi hazrlanr(Baknz Blm 3.1.4). Binalarn 1/200 ile 1/1000 aras lekli konumlar direk veya menholler gsterilir. evre gvenlik sistemi kurulacak ise vaziyet planlar detaylandrlr ya da mimari ve peyzaj brolarnda hazrlanm vaziyet planlar zerinde projelendirme yaplr. evre gvenlik sistemi yaplacak yerler genellikle villa, site, kamu binalar, park ve baheler, otel baheleri gibi yerlerdir. Bunlarn da vaziyet ve evre peyzaj projeleri ilgili brolarda hazrlanr. ekil 3.64te byk bir yerleim alannn peyzajl evre plan ve bu plann zerine kamera sisteminin yerleimi grlmektedir.

121

ekil 3.64: Peyzaj veya mimari broda hazrlanm vaziyet plan zerinde kamera sistemi yerleimi

122

3.4.5. Mimari Planlarn izilmesi

Gvenlik sistemi projelerinde mimari proje izim teknikleri aydnlatma projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.5). Mimari plan iziminde dikkat edilecek hususlar, dedektr montaj yaplacak kap, pencere gibi yerlerin anlalabilir ekilde izilmesi ve bu noktalarla ilgili bilgi notlarnn yazlmasdr(ekil 3.65).

3.4.6. Yerleim Planlarn izilmesi

Gvenlik sistemleri yerleim plan u hususlar dikkate alnarak yaplmaldr: Alarm kontrol paneli bina ve/veya daire ii elektrik datm kutusuna yakn yerde olmaldr. Daire ve/veya bina giri kapsn grecek bir hareket dedektr, CCTV sisteminde ise kamera muhakkak konulmaldr. Daire ve/veya binann ayr bir girii varsa bu girii kontrol edecek hareket dedektr, CCTV sisteminde ise kamera konulmaldr. Hareket dedektrleri yerden 2-2,2 metre ykseklie tesis edilir. Ana giri ve dier giri kaplarna manyetik kap konta tesis edilir. Sisteme gaz, su baskn gibi dedektrler monte edilecek ise bunlar mutfak, kombi merkezi ve banyoda projelendirilir. Alarm keypadi (tu takm) ana giri kaps i ksmna projelendirilir. Alarm harici sireni bina dna sokak veya cadde tarafnda projelendirilir. Dhil siren daire veya bina i koridorunda her yere eit mesafede olan yerde projelendirilir. Kamera sistemlerinde bahe gibi d ortamlara day-night veya IR gece grl kamera sistemi dnlr. merkezi, fabrika, banka, site gibi yerlerde alarm ve CCTV merkezi olarak gvenlik grevlilerin bulunduu veya daima personel bulunan bir blge seilir. 3.4.6.1. Elektrik Hatlarnn izilmesi Elektrik ve data hatlarnn izimi "Elektrik Tesisat" katmannda yaplmal ve izgi kalnl (Lineweight) en az 0,30 seilmelidir. izim teknii olarak aydnlatma ve kuvvet tesisatlarnda kullanlan yntemler kullanlr(Baknz Blm 3.17). Gvenlik sistemi projelerinde projeye zel seilecek kablo gsterimleri kullanlr. Bu izgi stilleri sembol cetvelinde gsterilir. CAD program izgi stillerine Properties ara ubuu mensnden izgi stilleri other- load seeneinden istenilen izgi tipi seilerek ulalr ve izgi kalnl 0,30 ya da 0,35 olarak ayarlanarak izim gerekletirilir. Enerji besleme hatlar tesisatta kullanlan normal kablolar ile (NYA,NHXMH gibi) data hatlar ise LIYCY kablolar ile projelendirilir(ekil 3.66).

123

ekil 3.65: Gvenlik sistemi yerleim sistemi

124

ekil 3.65: Bir villann gvenlik sistemi projesi

3.4.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas

Maliyet hesab aydnlatma tesisat projelerinde ve kuvvet projelerinde olduu gibi Bayndrlk Birim Fiyat Tarifeleri zerinden tarifede olmayan zel malzemeler ise yaklak maliyet ve sat fiyatlar zerinden listelenir ve fiyatlandrlr(Baknz blm 3.1.13). Bayndrlk birim fiyat listelerinde bulunmayan malzemeler iin zel poz numaras olarak zel kod verilir ve maliyet hesab piyasa fiyatlar zerinden deerlendirilir(Tablo 3.9).

125

Tablo 3.9: rnek CCTV sistem keif listesi ve maliyet hesab

3.4.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)

Gvenlik sistemlerinde aydnlatma ve kuvvet tesisatlarnda olduu gibi resmi ie balama ve i bitirim formlar uygulamas yoktur. ile ilgili zel teknik artnameler varsa sadece ii yapan ve ii bitiren firmalar arasnda ve bunlarla ilgili protokoller imzalanm ise i sonunda karlkl mutabakat protokol imzalanr.

3.5. Iklandrma ve Ses Sistemleri Projesi izimi

Ses ve klandrma sistemleri, okul, otel, kltr merkezleri toplant salonlar, koridorlar ve kantinlerde, dn salonlarnda, sinema, tiyatro gibi gsteri merkezleri gibi yerlerde tesis esilen grsel ve iitsel donanmlardr. zellikler toplant ve sunu salonlar, sinema ve tiyatro da ses sistemlerinin projelendirme ve tesisi byk nem tekil etmektedir. Bu sebeple ses ve sahne klandrmalar projelerde ayr bir paftada hazrlanr.

3.5.1. Proje Kapann Hazrlanmas

Ses ve klandrma sistemleri genelde zel artnameler,mteri istekleri ve ihtiyalar dorultusunda hazrlanan, ok esnek ve ok seenekli projelerdir. Okul, hastane, kamu binalar gibi yerlerde zelikle ses sistemleri standartlam baz zelliklere sahip olarak projelendirilir. Proje kapanda, izilen bina veya blge ile ilgili bilgiler, mteri bilgileri, lek, sistemin ad, izen ve teknik sorumlu ile ilgili bilgiler bulunmaldr.

126

Projenin tipi belirtilir(Uygulama projesi , n alma projesi gibi). Proje kapa izim teknii olarak aydnlatma ve kuvvet projelerinde yaplan uygulamalar kullanlr(Baknz Blm 3.1.1).Tasarmda gvenlik sistemlerinde kullanlan format kullanlabilir(ekil 3.61). Projenin ad ve amac ksm text edit ile dzenlenerek ses ve k sistemlerine uygun hle getirilir.

3.5.2. indekiler
Gvenlik sistemleri projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (binakonut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40). Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr. Tasarm olarak gvenlik sistemlerindeki iindekiler ksm format kullanlabilir(ekil 3.62).

3.5.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi

Gvenlik sistemleri projelerinde de aydnlatma ve kuvvet projelerinde olduu gibi sembol cetveli hazrlanr(Baknz Blm 3.1.3). Ses ve klandrma sistemleri ile ilgili zel malzeme ve donanmlarn sembol tablosu ekil 3.66daki gibi hazrlanr.

3.5.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi

Ses ve klandrma tesisatlarnda vaziyet planlar aynen aydnlatma projelerinde olduu gibi hazrlanr(Baknz Blm 3.1.4). Binalarn 1/200 ile 1/1000 aras lekli konumlar direk veya menholler gsterilir. D sahne aydnlatmalar ve ses sistemlerinde uygulama ve mteri isteklerine gre detayl izimler hazrlanr.

127

ekil 3.66: Ses ve klandrma sembol cetveli

3.5.5. Mimari Planlarn izilmesi

Ses ve klandrma sistemi projelerinde mimari proje izim teknikleri aydnlatma projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.5). Bu projelerde sahne, konferans platformu gibi alanlarn izimleri detaylandrlr(ekil 3.67).

ekil 3.67 : Sahne aydnlatma projesi

128

ekil 3.68: Sahne ve konferans salonu seslendirme projesi

129

3.5.6. Yerleim Planlarn izilmesi

Seslendirme ve klandrma projelerinde yerleim planlarnn izim teknii aynen aydnlatma ve kuvvet tesisat projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.6). Sahne aydnlatmas iin zel klandrma raylar zerine projektrler tesis edilir. Ayrca ses sisteminin salonun her yerinde eit ve dzgn bir yaylm yapabilmesi iin uygun yerlere hoparlr ve monitrler yerletirilir(ekil 3.8).

3.4.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas

Maliyet hesab aydnlatma tesisat projelerinde ve kuvvet projelerinde olduu gibi Bayndrlk Birim Fiyat Tarifeleri zerinden, tarifede olmayan zel malzemeler ise yaklak maliyet ve sat fiyatlar zerinden listelenir ve fiyatlandrlr(Baknz blm 3.1.13). Bayndrlk birim fiyat listelerinde bulunmayan malzemeler iin zel poz numaras olarak zel kod verilir ve maliyet hesab piyasa fiyatlar zerinden deerlendirilir.(Tablo 3.10)

Tablo 3.10: Ses sistemi keif ve maliyet hesab rnei

3.5.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)

Ses ve klandrma sistemlerinde aydnlatma ve kuvvet tesisatlarnda olduu gibi resmi ie balama ve i bitirim formlar uygulamas yoktur. ile ilgili zel teknik artnameler varsa sadece ii yapan ve ii bitiren firmalar arasnda ve bunlarla ilgili protokoller imzalanm ise i sonunda karlkl mutabakat protokol imzalanr.

130

3.6. Ortak Anten Tesisat Projesi izimi

Ortak anten tesisatlar, kablo TV, karasal yayn ve uydu yaynlarnn tek bir datm merkezinden bir binann tm daire ve/veya birimlerine aktarmay salayan sistemlerdir.

3.6.1. Proje Kapann Hazrlanmas

Ortak anten tesisatlar kablo TV yayn olan yerlerde telekom irketinin artnamelerine gre ve mteri istekleri ve ihtiyalar dorultusunda hazrlanan esnek ve ok seenekli projelerdir. Proje kapa izim teknii olarak aydnlatma ve kuvvet projelerinde yaplan uygulamalar kullanlr(Baknz Blm 3.1.1 ). Tasarmda gvenlik sistemlerinde kullanlan format kullanlabilir(ekil 3.61). Eer blgede kablo TV sistemi uygulamas var ise haberleme (telekomnikasyon) proje kapa ortak olarak kullanlr(ekil 3.71).

3.6.2. indekiler
Ortak anten sistemleri projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (binakonut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40). Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr. Tasarm olarak gvenlik sistemlerindeki iindekiler ksm format kullanlabilir(ekil 3.62).

3.6.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi

Gvenlik sistemleri projelerinde de aydnlatma ve kuvvet projelerinde olduu gibi sembol cetveli hazrlanr(Baknz Blm 3.1.3). Tesisatta televizyon, radyo ve uydu cihazlarna balantlar TV prizi ve uydu prizi (SAT priz) ile yaplr(Resim 3.7). Ortak anten tesisat ile ilgili zel malzeme ve donanmlarn sembol tablosu ekil 3.66daki gibi hazrlanr.

Resim 3.7: TV ve SAT priz

131

ekil 3.69: Ortak anten tesisat sembol cetveli

3.6.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi

Ses ve klandrma tesisatlarnda vaziyet planlar aynen aydnlatma projelerinde olduu gibi hazrlanr(Baknz Blm 3.1.4). Binalarn 1/200 ile 1/1000 aras lekli konumlar ve bina giri menholleri gsterilir. Bu planlar inaat ruhsat alnmadan ve onay yaplmadan nce bavuru amacyla telekom irketine sunulur.

3.6.5. Mimari Planlarn izilmesi

Ses ve klandrma sistemi projelerinde mimari proje izim teknikleri aydnlatma projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.5).

3.6.6. Yerleim Planlarn izilmesi

Ortak anten tesisat projelerinde yerleim planlarnn izim teknii aynen aydnlatma ve kuvvet tesisat projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.6). Kablo TV yayn sistemi olan blgelerde ortak uydu tesisat ile telekom kablo TV tesisat bina giriinde merkezi santral ile birletirilerek bamsz blmlere datm yaplr(ekil 3.70). Projede ayrca tesisat kolon emas izimi yaplr. izimde TV prizi, SAT prizler, kablolama, anten ve ortak santraller gsterilir(Resim 3.8).

3.6.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas

Maliyet hesab aydnlatma tesisat projelerinde ve kuvvet projelerinde olduu gibi Bayndrlk Birim Fiyat Tarifeleri zerinden tarifede olmayan zel malzemeler ise yaklak maliyet ve sat fiyatlar zerinden listelenir ve fiyatlandrlr(Baknz blm 3.1.13). Bayndrlk birim fiyat listelerinde bulunmayan malzemeler iin zel poz numaras olarak zel kod verilir ve maliyet hesab piyasa fiyatlar zerinden deerlendirilir(Tablo 3.11).

132

ekil 3.70: TV ve telefon datm sistemi yerleim ve kablolama plan

133

Resim 3.8: Ortak anten tesisat kolon emas

134

Tablo 3.11: TV ve haberleme sistemi keif ve maliyet hesab rnei

3.6.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)

Ortak anten sistemlerinde aydnlatma ve kuvvet tesisatlarnda olduu gibi resmi ie balama ve i bitirim formlar uygulamas yoktur. ile ilgili zel teknik artnameler varsa sadece ii yapan ve ii bitiren firmalar arasnda ve bunlarla ilgili protokoller imzalanm ise i sonunda karlkl mutabakat protokol imzalanr.

3.7. Haberleme Sistemleri Projesi izimi

Haberleme sistemleri tesisatlar konutlarda, i yerlerinde telefon tesisatlarnn projelendirildii projelerdi.

3.7.1. Proje Kapann Hazrlanmas

Haberleme tesisatlar tm konut ve iyerlerinde telekom irketinin artnamelerine gre hazrlanan projelerdir. Proje kapa izim teknii olarak aydnlatma ve kuvvet projelerinde yaplan uygulamalar kullanlr(Baknz Blm 3.1.1). Tasarmda telekomnikasyon (haberleme) projeleri iin hazrlanacak ekil 3.71de grlen kapak kullanlr. Burada krmz renk ile iaretlenen stunlar zellikle nemlidir. Binadaki telefon ve TV says, ayrca telefon sisteminin balanaca en yakn telekom santrali ad muhakkak belirtilir.

3.7.2. indekiler
Haberleme projelerinde iindekiler ksm aynen aydnlatma tesisat (bina-konut) projelerinde olduu gibi yaplr(Baknz Blm 3.1.2., ekil 3.40). Sistemde hangi unsurlar projelendirilecek ise bu aamalar iindekiler ksmna yazlr. Tasarm olarak gvenlik sistemlerindeki iindekiler ksm format kullanlabilir(ekil 3.62).

135

ekil 3.71: Haberleme sistemleri proje kapa

136

3.7.3. Projede Kullanlan Semboller Tablosunun izilmesi

Haberleme sistemleri projelerinde de aydnlatma ve kuvvet projelerinde olduu gibi sembol cetveli hazrlanr(Baknz blm 3.1.3). Telekomnikasyon projelerine zel semboller hazrlanarak proje sonuna eklenir(ekil 3.72).

3.7.4. Vaziyet Planlarnn izilmesi

Haberleme tesisatlarnda vaziyet planlar aynen aydnlatma projelerinde olduu gibi hazrlanr(Baknz Blm 3.1.4).Binalarn 1/200 ile 1/1000 aras lekli konumlar ve bina giri menholleri gsterilir. Bu planlar inaat ruhsat alnmadan ve onay yaplmadan nce bavuru amacyla telekom irketine sunulur. Telekom irketi ilgili belediyenin pafta planna gre hangi sokak veya caddenin hangi santrale balanacana dair bir plan belirler. Projeci bu paftaya bal olarak projesini izdii binay iaretler. Kat says, daire veya dkkn says bu vaziyet plannda belirtilir.

3.7.5. Mimari Planlarn izilmesi

Ses ve klandrma sistemi projelerinde mimari proje izim teknikleri aydnlatma projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.5).

3.7.6. Yerleim Planlarn izilmesi

Haberleme projelerinde yerleim planlarnn izim teknii aynen aydnlatma ve kuvvet tesisat projelerinde olduu gibi uygulanr(Baknz Blm 3.1.6). Kablo TV yayn sistemi olan blgelerde ortak uydu tesisat ile telekom kablo TV tesisat bina giriinde merkezi santral ile birletirilerek bamsz blmlere datm yaplr. Haberleme (Telekom, telefon) ve TV tesisatlar mterek hazrlanr(ekil 3.70).

3.7.7. Malzeme Listesi ve Maliyet Hesabnn Oluturulmas

Maliyet hesab aydnlatma tesisat projelerinde ve kuvvet projelerinde olduu gibi Bayndrlk Birim Fiyat Tarifeleri zerinden tarifede olmayan zel malzemeler ise yaklak maliyet ve sat fiyatlar zerinden listelenir ve fiyatlandrlr(Baknz blm 3.1.13). Bayndrlk birim fiyat listelerinde bulunmayan malzemeler iin zel poz numaras olarak zel kod verilir ve maliyet hesab piyasa fiyatlar zerinden deerlendirilir(Tablo 3.11).

3.7.8. Bildirim Formlarnn Hazrlanmas ( e Balama ve Bitimi)

Haberleme sistemlerinde aydnlatma ve kuvvet tesisatlarnda olduu gibi resmi ie balama ve i bitirim formlar uygulamas yoktur. ile ilgili zel teknik artnameler varsa sadece ii yapan ve ii bitiren firmalar arasnda ve bunlarla ilgili protokoller imzalanm ise i sonunda karlkl mutabakat protokol imzalanr.

137

ekil 3.72: Haberleme sistemleri semboller cetveli

138

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aada mimari projesi verilen konutun aydnlatma projesini iziniz.

ekil 3.73: Konut mimari plan, lek 1/50

lem Basamaklar

Proje kapan hazrlaynz.

neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz.

139

 indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz Elektrik hatlarn iziniz. Kolon emalarn iziniz Tablo ykleme cetvellerini iziniz. Gerilim dm hesaplar tablosunu iziniz. Akm deerleri tablosunu iziniz. Aydnlatma hesaplar tablosunu iziniz. Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn iziniz. Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz. e balama ve i bitimi formlarn hazrlaynz. Muayene formunu hazrlaynz.

indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.73te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Linye ve sorti hatlarnn dzenli olmasna dikkat ediniz. Selektivite kuralna uyunuz. Tm yklerin cetvelde gsterildiine emin olunuz. Toplam gerilim dm %1,5i gememelidir. Akm kontrol hesabn yapnz ve uygun bina giri iletkenini seiniz. Odalar ve mutfak iin hesaplama yapnz. Tablo detaylarnda 1/20 leini kullannz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz. Tesisattaki priz ve lamba saylarn forma not ediniz. Yap balant hattndan itibaren kontrol noktalarn belirleyen formu hazrlaynz.

140

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. Proje kapan hazrlayabildiniz mi? 2. Vaziyet plann izebildiniz mi? 3. Yerleim plann izebildiniz mi? 4. Mimari plan izebildiniz mi? 5. Elektrik hatlarn izebildiniz mi? 6. Kolon emalarn izebildiniz mi? 7. Tablo ykleme cetvellerini izebildiniz mi? 8. Gerilim dm hesaplar tablosunu izebildiniz mi? 9. Akm deerleri tablosunu izebildiniz mi? 10.Aydnlatma hesaplar tablosunu izmek 11.Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn izebildiniz mi? 12.Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? 13.e balama ve i bitimi formlarn hazrlayabildiniz mi? 14.Muayene formunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr

141

UYGULAMA FAALYET
Aada mimari projesi verilen konutun aydnlatma projesini iziniz.

ekil 3.74: yeri mimari ve makine yerleim plan, lek 1/50

142

lem Basamaklar

Proje kapan hazrlaynz.

indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz. Elektrik hatlarn iziniz. Kolon emalarn iziniz. Tablo ykleme cetvellerini iziniz. Gerilim dm hesaplar tablosunu iziniz. Akm deerleri tablosunu iziniz. Aydnlatma hesaplar tablosunu iziniz. Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn iziniz. Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz. e balama ve i bitimi formlarn hazrlaynz. Muayene formunu hazrlaynz.

neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.74te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Linye ve sorti hatlarnn dzenli olmasna dikkat ediniz. Selektivite kuralna uyunuz. Tm yklerin cetvelde gsterildiine emin olunuz. Toplam gerilim dm %1,5i gememelidir. Akm kontrol hesabn yapnz ve uygun bina giri iletkenini seiniz. Odalar ve mutfak iin hesaplama yapnz. Tablo detaylarnda 1/20 leini kullannz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz. Tesisattaki priz ve lamba saylarn forma not ediniz. Yap balant hattndan itibaren kontrol noktalarn belirleyen formu hazrlaynz.

143

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri 1. Proje kapan hazrlayabildiniz mi? 2. Vaziyet plann izebildiniz mi? 3. Mimari plan izebildiniz mi? 4. Yerleim plann izebildiniz mi? 5. Elektrik hatlarn izebildiniz mi? 6. Kolon emalarn izebildiniz mi? 7. Tablo ykleme cetvellerini izebildiniz mi? 8. Gerilim dm hesaplar tablosunu izebildiniz mi? 9. Akm deerleri tablosunu izebildiniz mi? 10.Aydnlatma hesaplar tablosunu izmek 11.Tablo lleri, panolar, topraklama detaylarn izebildiniz mi? 12.Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? 13.e balama ve i bitimi formlarn hazrlayabildiniz mi? 14.Muayene formunu hazrlayabildiniz mi?

Evet

Hayr

144

UYGULAMA FAALYET
X = 24 , 2P = 4 , m=3 olan bir asenkron motorun el tipi sarm emasn iziniz. lem Basamaklar Hesaplamalar yapnz. Stator oyuklarn iziniz. Bobin kenarlarn iziniz. Her faza ait bobinlerin giri-k balantlarn yapnz. Kutuplama detayn iziniz. neriler renme faaliyetindeki rnek hesaplamaya gz atnz. Tek bir oyuk izerek copy komutu ile ilem yapnz ve her faz renklendiriniz. Her faz iin ayr renk kullannz. Giri-k ularn isimlendiriniz.

N kutbunu yukar S kutbunu aa doru gelecek ekilde iziniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. Deerlendirme ltleri Gerekli hesaplamalar yapabildiniz mi? Oyuklar izebildiniz mi? Bobin kenarlarn izebildiniz mi? Her faza ait bobinlerin giri k balantlarn yapabildiniz mi? Kutuplama detayn izebildiniz mi? Evet Hayr

145

UYGULAMA FAALYET
Aada mimari projesi verilen i yerinin alarm sistemi projesini iziniz.

ekil 3.75: Mimari plan, lek 1/50

146

lem Basamaklar

Proje kapan hazrlaynz.

indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz.

neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.75te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? Muayene formunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr

147

UYGULAMA FAALYET
Aada mimari projesi verilen gsteri ve toplant salonunun seslendirme ve klandrma projesini iziniz.

ekil 3.76: Mimari plan, lek 1/50

148

lem Basamaklar

Proje kapan hazrlaynz.

indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz.

Yerleim plann iziniz

Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz.

neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz . A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.76da verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz. Ses ve k kontrol sistem merkezi olarak kontrol odasn kullannz. Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu izebildiniz mi? Muayene formunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr

149

UYGULAMA FAALYET
ekil 3.73te mimari plan verilen konutun anten tesisat projesini iziniz. 3 katl 4 daireli, iki anak antenli bir apartmann ortak TV datm kolon emasn iziniz. lem Basamaklar

neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Proje kapan hazrlaynz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann indekileri sayfasn oluturunuz. hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Projede kullanlan semboller tablosunu Tesisatta kullanlacak tm sembolleri hazrlaynz. iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele Vaziyet plann iziniz. izim yapmaktan kannz. ekil 3.73te verilen mimari plan CAD Mimari plan iziniz. ortamna aktarnz Ynetmelik, artname ve zel Yerleim plann iziniz ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. 3 kat 4 daireli apartman TV kolon emasn Her daire iin en az 2 adet TV prizi iziniz. projelendiriniz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta Malzeme listesi ve maliyet hesab kullanlan malzemelerin saymn tablosunu iziniz. yapnz.

150

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Ortak anten tesisat kolon emasn izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr

151

UYGULAMA FAALYET
ekil 3.73te mimari plan verilen konutun haberleme tesisat projesini iziniz. lem Basamaklar neriler alma dzeninizi ayarlaynz ve tertipli, dzenli olunuz. Katman ayarlarn yapnz. Genel tasarm kalbndan ayrlmakszn firma ad, kiisel bilgiler, adres gibi alanlarda kendi tasarmnz yapnz. A4 kd llerinde hazrlaynz. indekiler ksmn proje kapann hemen yannda ve A4 boyutunda hazrlaynz. Tesisatta kullanlacak tm sembolleri iziniz. iziminizi lekli yapnz, rastgele izim yapmaktan kannz. ekil 3.73te verilen mimari plan CAD ortamna aktarnz Ynetmelik, artname ve zel ihtiyalara uygun olarak tesisat donanmlarnn yerleimini yapnz. Giri iletkenlerinden itibaren tesisatta kullanlan malzemelerin saymn yapnz.

Proje kapan hazrlaynz.

indekileri sayfasn oluturunuz. Projede kullanlan semboller tablosunu hazrlaynz. Vaziyet plann iziniz. Mimari plan iziniz. Yerleim plann iziniz. Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu iziniz.

152

KONTROL LSTES Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Deerlendirme ltleri Proje kapan hazrlayabildiniz mi? Vaziyet plann izebildiniz mi? indekiler sayfasn hazrlayabildiniz mi? Semboller tablosunu hazrlayabildiniz mi? Mimari plan izebildiniz mi? Yerleim plann izebildiniz mi? Malzeme listesi ve maliyet hesab tablosunu hazrlayabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

153

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Bir proje dosyasnda yeni bir izim katman oluturabileceimiz komut aadakilerden hangisidir? A) Properties B) Layer C) Scale D) Modify Bir linye hattna paralel fakat line komutunu kullanmadan aadakilerden hangi komutla hat ekilebilir? A) Move B) Rotate C) Ofset D) Mirror Aadakilerden hangisi A4 kdnn lsdr? A) 100 x200 mm B) 1050 x 2100 mm C) 105 x 145 mm D) 210x297 mm Bir elektrik tesisat projesinin en banda bulunacak unsur aadakilerden hangisidir? A) indekiler B) Vaziyet Plan C) Proje kapa D) Semboller cetveli Projede bulunan bir izginin stne mouse ile ift tklanrsa aadaki diyalog kutularndan hangisi alr? A) B) C) D) 6. Properties Modify Dimension Layers

2.

3.

4.

5.

Aydnlatma tesisatlarnda bir k linyesine en fazla kasorti balanabilir? A) 5 B) 7 C) 9 D) 11

154

7.

Aydnlatma tesisatlarnda msaade edilen % gerilim dm aadakilerden hangisidir? A) 3 B) 5 C) 7 D) 1,5 Bu sembol hangi alt malzemesinin semboldr ve aadaki komut lemelerinden hangisi ile izilebilir? A) Kuvvet tablosu : Line-line-modify B) Ana datm tablosu : Rectangle-line-hatch C) Ik tali tablosu :Rectangle-line-hatch D) Kuvvet datm tablosu : Line-circle-hatch Bir atlye veya fabrikann enerji giri koruma eleman (kesicisi) aadakilerden hangisi olabilir? A) 3 x 40 A Otomatik sigorta B) 4x63 A kaak akm rlesi C) 3x63 A termik manyetik alter D) 4x63 A otomatik sigorta Aadakilerden hangisi gvenlik sistemlerinde projelendirilmesi gereken unsur deildir? A) Yerleim plan B) Vaziyet plan C) Proje kapa D) Tek hat emas

8.

9.

10.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

155

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi CAD programnn dzenleme komutlarndan deildir? A) Copy B) Move C) Filet D) Rectangle Toprakl priz semboln izmek iin aadaki komutlardan hangisinin kullanlmas kesinlikle gerekmez? A) Rotate B) Circle C) Trim D) Line Bir hatta (iletken) paralel baka birka hat daha izmenin en kolay yolu hangi komutla gerekletirilebilir? A) Move B) Filet C) Line D) Offset CAD programnda kt alma ilemi hangi komutla gerekletirilir? A) Print B) Plot C) Printer D) Output Projesi hazrlanacak bir konutun gerek lleri 15 metre x 10 metredir. Vaziyet plannda 1/200 lekli izildiine gre bu binann kt boyutlar ne olur? A) 15 x 10 cm B) 20 x 30 cm C) 7,5 x 5 mm D) 7,5 x 5 cm Bir kuvvet projesi kapanda aadaki bilgilerden hangisinin bulunmasna gerek yoktur? A) Yap sahibinin ad, soyad, adresi B) Kurulu g ve talep gc C) Bina giri kablosunun kesiti D) Elektrik datm irketi onay yeri

2.

3.

4.

5.

6.

156

7.

Kuvvet tesisat (motor-makine) projelerinde msaade edilen en fazla gerilim dm oran aadakilerden hangisidir? A) %3 B) %5 C) %1,5 D) %1 Aydnlatma hesabnda armatr adedini etkileyen birok faktr vardr. Aadakilerden hangisi bu faktrlerden biri deildir? A) Oda eni, boyu B) Armatr ykseklii C) Lamba gc D) Pencere ykseklii Ortak anten tesisatlarnda uydudan gelen sinyalleri oullayarak dairelere datm yapan eleman hangisidir? A) Multiswich(santral) B) Tv prizi C) SAT priz D) Aktif anten Bir haberleme(telekom) projesinde vaziyet plan ve pafta ok nemlidir. Bu nem en doru ekilde aadakilerden hangisinde belirtilmitir? A) Telekom irketi hatt balarken binay kolayca bulabilir. B) Binann enerji giri yeri nceden belirlenir. C) Telekom irketi ilgili bina iin bina henz yapm aamasnda iken alt yapy ilgili santralden bina yanna getirir. D) Binada ka abone olaca nceden belirlenmi olur.

8.

9.

10.

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 11. 12. 13. 14. 15. ( ) Kesien izgilerin silinmesi gereken yerleri trim komutu ile kesilebilir. ( ) Properties ara ubuu ile izgilerin renk ve kalnlk ayarlar yaplr. ( ) Bir priz linyesinde 9 adet priz tesis edilebilir. ( ) Kamera sistemleri grnt transfer ileminde RG-9 veya RG-11 kablolar kullanlabilir. ( ) Alarm sistemlerinde zon, keypad, alglayc gibi elemanlarn balants iin LIYCY ya da DT-8 kablo kullanlr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

157

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1'N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 B C B C A D A

RENME FAALYET-2'NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 C B A B D D A C D

RENME FAALYET-3'N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B C D C A C D B C C

158

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 D A D B D C A D A C Doru Doru Yanl Doru Doru

159

KAYNAKA KAYNAKA
GRKEM Abdullah, Elektrik Makinelerinde Bobinaj, zkan Matbaaclk, Ankara, 1994. YILMAZ nsal, Elektrik Tesisat Projesi, Tekaa Eyll Kitap ve Yaynevi, Ankara, 2005. FIRAT A.Hikmet, Elektrik Sembolleri, Birsen Yaynevi, stanbul,1997. Elektrik Tesisleri Ynetmelii, 04.04.1986 Tarih ve 19068 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan Ynetmelik Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, 30 Kasm 2000 Tarih ve 24246 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Ynetmelik Elektrik Tesislerinde Topraklama Ynetmelii, 21 Austos 2001 Tarih ve 24500 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Ynetmelik Bayndrlk Bakanl Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesi, Resmi Gazete, Ankara, 2007

160