Membran Teknolojileri Ve Uygulamaları Sempozyumu

i
Membran Teknolojileri Ve Uygulamalar

Sempozyumu

Bildiriler Kitab

Editrler
Blent Keskinler
smail Koyuncu
Cumali Knac
Mustafa S. Yazgan
Hale zgn
Necati Kayaalp
Evren Erahin
Recep Kaan Dereli

2 3 KASIM 2009, STANBUL
ii

iii

nsz
4

v

Destekleyen Kurulular

vi

vii

Kurullar

Onur Kurulu
Prof. Dr. Veysel Erolu evre ve Orman Bakan
Prof. Dr. Muhammed ahin stanbul Teknik niversitesi Rektr
Prof. Dr. Ali Nur Bykaksoy GYTE Rektr
Prof. Dr. Hasan Z. Sarkaya evre ve Orman Bakanl Mstear
Prof.Dr. Adem Batrk BB Genel Sekreteri
Prof. Dr. Gaye Onursal Denli T naat Fakltesi Dekan
Prof. Dr. Ltfi Aka evre Ynetimi Genel Mdr
Osman Akgl STA A.. Genel Mdr
Prof. Dr. Cumali Knac T evre Mhendislii Blm Bakan
Do. Dr. brahim Demir BB evre Koruma Daire Bakan

Danma Kurulu
Prof. Dr. Blent Keskinler GYTE evre Mh. Bl.
Prof. Dr. Cumali Knac T evre Mh. Bl.
Prof. Dr. lk Yeti ODT evre Mh. Bl.
Do. Dr. smail Koyuncu T evre Mh. Bl.
Do. Dr. Halil Hasar F evre Mh. Bl.
Do. Dr. Mehmet Kiti SD evre Mh. Bl.
Do. Dr. Ergn Yldz A evre Mh. Bl.

Bilim Kurulu
*
Prof. Dr. Avni akc A evre Mh. Bl.
Prof. Dr. Ahmet Demir YT evre Mh. Bl.
Prof. Dr. Cumali Knac T evre Mh. Bl. (Bilim Kurulu Bakan)
Prof. Dr. Blent Keskinler GYTE evre Mh. Bl.
Prof. Dr. zzet ztrk T evre Mh. Bl.
Prof. Dr. Ahmet Mete Saat M evre Mh. Bl.
Prof. Dr. lk Yeti ODT evre Mh. Bl.
Do. Dr. Mehmet akmakc ZK evre Mh. Bl.
Do. Dr. Halil Hasar F evre Mh. Bl.
Do. Dr. Mehmet Kiti SD evre Mh. Bl.
Do. Dr. smail Koyuncu T evre Mh. Bl.
Do. Dr. Vedat Uyak PA evre Mh. Bl.
Do. Dr. Ergn Yldz A evre Mh. Bl.
Yrd. Do. Dr. Eyp Debik YT evre Mh. Bl.
evre Yk. Mh. enol Yldz STA
* Soyad srasna gre dzenlenmitir.

viii

Dzenleme Kurulu
Prof. Dr. Blent Keskinler GYTE evre Mh.Bl.(Semp. E Bakan)
Do. Dr. smail Koyuncu T evre Mh. Bl. (Semp. E Bakan)
evre Yk. Mh. enol Yldz STA
evre Mh. Esra lmez STA
Do. Dr. Mustafa Sait Yazgan T evre Mh. Bl.
Do. Dr. Elif Erhan GYTE evre Mh. Bl.
Do. Dr. Ahmet Karagndz GYTE evre Mh. Bl.
Yrd. Do. Dr. Mahmut Altnba T evre Mh. Bl.
Dr. Cokun Aydner GYTE evre Mh.Bl.(Semp. Sekreteryas)
Ara. Gr. Hale zgn T evre Mh. Bl. (Semp. Sekreteryas)
Ara. Gr. Necati Kayaalp T evre Mh. Bl.
Ara. Gr. Evren Erahin T evre Mh. Bl.
Ara. Gr. R. Kaan Dereli T evre Mh. Bl.
ix

indekiler

nsz .............................................................................................................................................................. iii
indekiler........................................................................................................................................................ ix
Ava (Balkesir) Belediyesine me-Kullanma Suyu Temini Amal Denizsuyundan
Ters Ozmoz Yntemi le Artma Tesisi Projelendirilmesi Ve Yapm .................................................................. 1
Ferda Oru Babucu, Sevtap alar
p Sznt Sularnn Membran Sistemleriyle Artm: stanbul rnei .............................................................. 5
enol Yldz,Vahit Balahorli
Membran Sistemleri ile Su Artmnn Maliyeti ................................................................................................. 9
Pasa Hseyin Ar, Hale zgn, M. Evren Erahin Ve smail Koyuncu
Byk lekli ehir me Suyu Temininde Membran Teknolojileri Uygulamalar
(Krkkale, Bafra Ve Bala (Kesikkpr)me Suyu Artma Tesisleri) .................................................................. 13
Mahmut Paputu, Birdal Bozda, Seda Demir, Coar Aydn
ndigo Boyama Atksularnn Membran Teknolojisi le Geri Kazanm ............................................................. 17
Nimet Uzal, Levent Ylmaz, lk Yeti
Tekstil Boyama Atksularndan Su Ve Tuz Geri Kazanmnda Farkl Membran
Proseslerin Kullanm ...................................................................................................................................... 21
Cokun Aydner, Yasemin Kaya, Z.Beril Gnder, lda Vergili
Tekstil Endstrisinde Farkl Proses Atksularnn Artmnda
ve Geri Kazanlmasnda Membran Uygulamalar ............................................................................................ 25
Hacer Arslan, Hale zgn, Mehmet akmak, smail Koyuncu
Tekstil Endstrisinde Membran Teknolojisi ile Proses Suyu Geri Kazanm ..................................................... 29
Gken apar, Nimet Uzal, Meltem nl, Cihangir Varol, Levent Ylmaz, lk Yeti
Kasar Ykama Atksularnn Geri Kullanmnn Aratrlmas ............................................................................ 35
Kenan Gney, Ralf Minke, Heidrun Steinmetz
Srekli Aktif amur ve Jet-Loop Sistemlerinde Mikrofiltrasyon Membranlarn
Kirlenme zelliklerinin ncelenmesi ............................................................................................................... 39
Derya Y.Kseolu mer, Seil Bayar, Nadir Dizge, Ahmet Karagndz, Blent Keskinler
Membran Biyoreaktr (Mbr) Proseslerinde Yeni Tkanma Kontrol Stratejileri .............................................. 43
Hasan Kseolu, B. lker Harman, Nevzat zg Yiit, Mehmet Kitis
Hcre D Polimerik Maddelerin Mikrofiltrasyon Membranlarnn Kirlenme
zelliklerine Etkisi .......................................................................................................................................... 47
N. Kayaalp, C. Knac ve I. Koyuncu
Membran Biyoreaktr (MBR) Prosesleri- Genel Deerlendirme ..................................................................... 49
Mehmet Kitis, Nevzat zg Yiit, Hasan Kseolu, B. lker Harman, Gkhan Civelekolu, Emine Saylgan,
. ule Bekarolu, Evrim elik
Membran Biyolojik Artma Sistemlerinin Modellenmesi ................................................................................ 51
Ahmet Codal, Umay Gke zkan Ycel, Okan Tark Komesli, Celal Ferdi Gkay
Anaerobik Membran Biyoreaktrnn p Sznt Sularnn Artmnda Kullanlmas ..................................... 57
Ergin Takan ve Halil Hasar
Membran Prosesleri le la ve Tekstil Endstrisi Atksularnn leri Artm..................................................... 61
Burcu Kaleli ztrk, Yasemin Kaya, Z. Beril Gnder , lda Vergili , Hulusi Barlas
Membran Teknolojisi ile pek leme Atksularndan Serisin Geri Kazanm .................................................... 65
Gken apar, S. Seylan Aygn, M. Ruen Geit
x

me ve Kullanma Suyu Temininde Alternatif Yntemler: Desalinasyon ve Atksu Geri
Kazanm ......................................................................................................................................................... 71
smail Koyuncu,

Hale zgn, M. Evren Erahin, R. Kaan Dereli ve Necati Kayaalp
Nanofiltrasyon Prosesi ile Deterjan retimi Ykama Sularnn Geri Kazanm .................................................. 73
Yasemin Kaya, Hulusi Barlas, Semiha Arayc
Membran Biyoreaktrlerin (MBR) amur Minimizasyonundaki Rol ............................................................. 77
zlem Demir, Aye Filibeli
Batk Membran Biyoreaktrde Farkl Mikrofiltrasyon Membranlarn Kirlenme
zelliklerinin ncelenmesi ............................................................................................................................... 81
Nadir Dizge, Ahmet Karagndz, Blent Keskinler
Tbler Membran Biyoreaktr Sistemi ile Kentsel Atksuyun leri Artm: Pilot Tesis
Deney ve letme almalar .......................................................................................................................... 83
Duygu Topalolu, Turgay Dere, Recep leri
Pilot-lek Membran Biyoreaktrnde Aktif amur Reolojik Karakterizasyonunun
Tayini ............................................................................................................................................................. 89
Fatih Can Kalkan, Metin Gnaydn, Gkhan Civelekolu
Nanolif Membranlarn Sv Filtrasyon zellikleri ............................................................................................. 93
Ali Demir, Tuncay Gm
Hidrojene Dayal Membran Biyofilm Reaktr ile me Sularnda Yksek Hzl
Denitrifikasyon ............................................................................................................................................... 95
Serdar Karata, Ergin Takan, Halil Hasar
Batk Membran Sistemleri ile me Suyu Artm ............................................................................................. 99
Mge Akdal, Selin Tayc, Elif Soyer, Esra Erdim, Mehmet akmakc, Vedat Uyak,smail Koyuncu
Amonyum Ve Fosfatn Sulu Ortamdan Manezyum Amonyum Fosfat (Map) eklinde
Mikrofiltrasyonla Ayrlmas .......................................................................................................................... 101
Ergn Yldz, Abdullah Duman
leri Osmoz Prosesi ....................................................................................................................................... 105
Blent Keskinler
Su ve Atksu Artmnda Kabarcksz Gaz-Difzyon Membranlar ................................................................... 109
Halil Hasar
Krom Tabaklama Atksularndan Nanofiltrasyon Membran le Cr (III) Gideriminin
Aratrlmas ................................................................................................................................................. 113
Berna Krl Mert, Kadir Kestiolu
Sulu zeltilerden Cu(I) yonlarnn Elektrodeionizasyon (EDI) Yntemi le
Giderilmesine Besleme zeltisindeki Cu(II) le Elektrot Blmesindeki Slfrik Asit
Deriiminin Etkisi .......................................................................................................................................... 117
. Arar, . Yksel, M. Yksel, N. Kabay
Kat Endstrisi Atksularnn Membran Prosesleri le Artm Alternatiflerinin
Aratrlmas ................................................................................................................................................. 121
Z.Beril Gnder, Semiha Arayc, Hulusi Barlas
Hidrokarbon ve Tuz ieren Petrol ve Doal Gaz retim Atksularnn Membran
Biyoreaktr (MBR) ile Artm ....................................................................................................................... 127
B. Atay, T. Kratl, S. Erdem, E.B. Gensoy, H. zgn ,M. E. Erahin, N. Kayaal, M. Altnba, S. Sayl, P.
Hohan, D. Atay, E. Eren, C. Knac, . Koyuncu
ODT-VRM Membran Biyoreaktr Sisteminin Enerji Kullanm Analizi .......................................................... 131
Okan Tark Komesli, Celal Ferdi Gkay
Metanojenik Fazdaki Kat Atk Depolama Sahas Sznt Sularnn Ak Kanal Ters
Ozmoz Membran Modlleri le Artm ......................................................................................................... 135
Vahdi Can Grsoy ve Refah zdemir
xi

Su Ve Atksu Artmnda Kullanlan Polimerik Ve Seramik Membran Proseslerinin
Karlatrlmas ............................................................................................................................................ 141
B. lker Harman, Hasan Kseolu, Nevzat zg Yiit, Mehmet Beyhan, Mehmet Kitis
*

Atksularn Artlmasnda Anaerobik Membran Biyoreaktrler ..................................................................... 145
Mustafa Aslan, Halil Hasar, Yusuf Saati
Pervaporasyon Membran Tekniinin Solvent Susuzlatrmada Kullanlmas ................................................. 149
Vedat Uyak
Doal Organik Maddelerin Membran Filtrasyon ile Giderimi ........................................................................ 151
Nuray Ate, Levent Ylmaz, Mehmet Kiti, lk Yeti
Kesikli Aktif amur (Ka) Sisteminde Membranlarn Biyolojik Olarak Kirlenmesinin
ncelenmesi .................................................................................................................................................. 155
Seil Bayar, Derya Y.Kseolu mer, Nadir Dizge, Ahmet Karagndz, Blent Keskinler
Deniz Suyundan Kullanm Suyu retiminde Ters Ozmos Yntemi-Doal Deniz Suyu
Ortamnda Ters Ozmos Membranlarnn Performans Karlatrmas ........................................................... 159
E. Gler, E. Yavuz, S. Solak, G. Sert, M. Arda, M. Yksel, . Yksel, V. Gndodu, N. Kabay
Dner Vakumlu Membran Tesisi Ve Uv Dezenfeksiyonu nitelerinde Faj
Uzaklatrma Verimliliklerinin Belirlenmesi .................................................................................................. 163
Ceren Bayren, Okan T. Komesli, Celal F. Gkay
Trkiyedeki Membran Biyoreaktr (Mbr) Uygulamalarnn ncelenmesi .................................................... 167
M. Taner ahin, lda Vergili, Yasemin Kaya, Z. Beril Gnder, Hulusi Barlas
apraz Akl-Dz Tabakal Ters Ozmos Membran Sisteminde FilmTec
TM
BW30
Membran ile Jeotermal Sudan Bor Giderilmesi-Basn Etkisi ....................................................................... 171
.G. ner, E.Gler, H.Kseolu, M.Kiti, M.Yksel, N.Kabay
Jeotermal Sudan Borun Fonksiyonel Fiber Adsorbentlerle Adsorbsiyon
Ultrafiltrasyon (UF) Hibrit Yntemi Kullanlarak Ayrlmas ............................................................................ 175
P.Bilgin, S.Yavuz, .Yksel, H. Parschova, M.Yksel, N.Kabay
Jeotermal Sulardan Bor Giderimi in Yeni Entegre Sistem: Sorpsiyon-Membran
Filtrasyon Hibrit Yntemi.............................................................................................................................. 179
P.Kseolu, E.Gler, .Ylmaz-pek, .Yksel, M.Yksel, N..Yiit, M.Kiti, N.Kabay
Mini-Pilot lek Spiral Sarm Ters Ozmos Sistemiyle Jeotermal Sulardan Bor
Giderilmesi ................................................................................................................................................... 183
E.Yavuz, E.Gler, G.Sert, .Arar, M.Yksel, .Yksel, M.Kiti, N.Kabay
zobutil Asetatn Eldesine Ynelik Esterleme Reaksiyonunun Amberlyst 15
Katalizr Varlnda Pervaporasyon Membran Reaktrde ncelenmesi ...................................................... 187
Sevin Korkmaz, Salih Diner
Konvansiyonel Aktif amur Sistemleri ile MBR Sistemlerinin Tasarm ve
Maliyetlerinin Karlatrlmas ..................................................................................................................... 193
Brte Kse ve smail Koyuncu
ay z Atksularnn Membran Teknolojisi ile Artlmas ............................................................................. 197
Kenan Gney ve Andreas Neft
Hibrit Mikrofiltrasyon Prosesiyle Nikel Gideriminde Membran Kirlenmesi Ve Ak
Azalmas Mekanizmalarnn Proses Deikenleri Etkisi Altnda Deerlendirilmesi ........................................ 201
Cokun Aydner, Blent Keskinler, Orhan nce
ndex ............................................................................................................................................................ 205

Szl Sunumlar

Membran Teknolojileri ve Uygulamalar Sempozyumu 2 3 Kasm 2009
1

Ava (Balkesir) Belediyesine me-Kullanma Suyu Temini
Amal Denizsuyundan Ters Ozmoz Yntemi le Artma Tesisi
Projelendirilmesi Ve Yapm
evre Y. Mh. Ferda Oru Babucu, evre Mh. Sevtap alar
ller Bankas Genel Mdrl, Etd Plan ve Yol Dairesi Bakanl, Ankara
E-mail: foruc@ilbank.gov.tr, scaglar@ilbank.gov.tr

Dnyada hzla artan nfus art nedeniyle ime kullanma suyu ihtiyacnn karlanmasna
ynelik dorudan veya klasik artma sistemleri ile artlarak kullanlabilecek yer alt ve
yzey sularmzn yetersiz kalmas nedeniyle deniz suyu ve iletkenlii yksek yer alt ve
dier yzey sularmzn membran teknolojileri ile artlarak ime-kullanma suyu temin
edilebilmesi mmkn ve ekonomik olabilmektedir. Deniz sular yksek deerde tuzluluk
ieren sular olup membran teknolojilerinden ters ozmoz yntemi ile artlarak , iletme
maliyeti fizibl olan ime kullanma suyu temin edilebilmektedir. Bu artma ynteminde
denizden su alma yaplar ve n artma niteleri de nemli bir yer tekil etmektedir.
Bu almada, Ava Belediyesinin imesuyu ihtiya ann deniz suyundan ters ozmoz
artma sistemi ile karlanmasna ynelik ller Bankasnca yaplan fizibilite , ihale , proje
ve yapm almalar hakknda farkl Belediyelerin ve Kurulularnda faydalanabilecei
zet bilgi oluturulmutur.
Ava (Balkesir) Belediyesinin imesuyu ihtiya an karlayabilmek iin yeterli
miktarda yer alt ve yer st su kaynann bulunmamas nedeniyle imesuyu ihtiyacnn
karlanmasna ynelik deniz suyunun ters ozmoz artma yntemi ile artlarak imesuyu
temin edilmesi uygun grlmtr.
Beldenin turistik zellii nedeni ile nfus projeksiyonu yaplrken turistik nfus da dikkate
alnm ve tesis kapasitesi belirlenmitir. 1. aama debisi 46 l/s, 2 aama debisi 92 l/s ve
hedef yl ihtiya debisi ise 122 l/s olarak hesaplanmtr.
Ava Belediyesinin ime suyu ihtiyac gz nne alnarak 1. kademe 46 lt/sn (4000
m3/gn) tesisin yaplmas planlanmtr. Ters ozmoz membranlarndan beklenen minimum
%50 geri kazanm oran gz nne alndnda tesisin denizsuyu ile besleme (hamsu)
debisi 92 lt/sn olacaktr.
Deniz suyunun kuyu alarak temin edilmesi ynnde n ettler yaplm, ancak
kuyulardan yeterli miktarda su alnamad iin deniz suyu dorudan denizden temin
edilmektedir.
Denizde yaplan batimetrik, oinografik ve jeoteknik almalarn sonularna gre deniz
iinde yaplacak su alma yapsnn yeri, deniz ii hamsu iletim hatt gzergah ve konsantre
su dearj hatt gzergah belirlenmitir.
Denizden alnacak hamsu (deniz suyu) yaklak 465 m uzunlukta HDPE 560mm PN10
hamsu iletim hatt ile artma tesisine iletilmektedir.
Artma tesisi aadaki nitelerden oluacaktr.
n ktrme ve Izgara Sistemi
Hamsu Besleme Deposu ve Besleme Pompalar
Otomatik ok Katmanl Kum Filtreleri
Kartu Filtreler
2

Yksek Basn Pompalar, Resirklasyon Pompalar ve Basn Eanjr nitesi
Ters Ozmos nitesi
Remineralizasyon nitesi
Temiz Su Deposu
Trafo ve Jeneratr

n ktrme ve Izgara Sistemi; Ham deniz suyu, karada yaplan tesis giriindeki vanadan
sonra n ktrme haznesine alnmaktadr. Bu haznede ham su ierisinde denizden
gelebilecek olan kum gibi malzemelerin keltilmesi salanmaktadr.
n ktrme haznesinden sonra ham su giri kanalna girmektedir. Giri kanal iki gzl
zgara kanalna almaktadr. Kanal giriinde bulunan zgara kanal kapaklar yardm ile
zgara kanalna su girii salanabilmektir. Kaba zgarada aklk 15 mm ve ince zgarada
ise 1 mm dir.
Hamsu Besleme Deposu ve Pompalar; Hamsu besleme deposu denizden cazibe ile gelen
suyun n filtrasyondan sonra bir depoda depolanmas ve sisteme pompalar ile kontroll bir
ekilde beslenmesi iin kullanlmaktadr. Bu depo ayn zamanda, su alma yaps aznn
hemen sonrasnda dozlanan klor dozajn su ile temas sresini de salamaktadr.
Depo betonarme olarak ina edilecek ve denizsuyunun depoya verecei muhtemel zararlar
nlemek zere, ieriden ve dardan izolasyon malzemesi ile kaplanmaktadr.
Basnl alacak olan filtrasyon sistemini beslemek iin tesiste 3 asil, arza ve bakm
durumu iin de 1 yedek deniz suyuna uygun duplex paslanmaz elik malzemeli hamsu
besleme pompas kullanlmaktadr.
Otomatik ok katmanl kum filtreleri; Ham suda bulunan 20 mikron ve daha byk
partiklleri tutup, bulankl gidererek zaman ve fark basnca bal olarak gerekli ters
ykama ilemini otomatik olarak yapabilmektedir. Bu sayede suda bulunan askda kat
madde, bulanklk gibi fiziksel kirliliklerin giderilmesi salanmaktadr.
Filtre ncesinde suda kalan askda kat madde ve kolloidal maddelerin floklatrlarak
filtrede
tutulabilir hale getirilmesi amac ile koaglant (FeCl3) dozlamas yaplmaktadr.
Deniz suyu ters ozmoz sistemi ncesinde kullanlan filtrasyon sisteminde nerilen
filtrasyon kesit hz <14 m/h dir. Bu hz dikkate alnarak yaplan hesaplamalar
dorultusunda tesiste 7 adet basnl kum filtresi kullanlmaktadr.
Filtreler farkl kalnlklarda, farkl granl boyut ve zgl arlktaki minerallerden oluan
filtre yatanda artm salayan ok katmanl olarak planlanmtr. Filtre yatak malzemesi
byk aptan ke doru akl, kum ve en st tabakada antrasit olacak ekilde aadan
yukarya doru dizilmitir.
Deniz suyunun korozif zellikte olmas nedeniyle filtre tank malzemesi yksek
mukavemetli korozyona kar direnli Fiber Takviyeli Plastik (FRP) malzemeden
yaplmas planlanmtr.
Kartu Filtreler; Filtrelenmi ve kimyasallar dozlanm su, yksek basn pompalar ve
membranlar korumak amacyla 5 mikron filtrasyon hassasiyetine sahip kartu filtrelerden
geirilmektedir. Her ters osmoz hattnda 1 adet kartu filtre kullanlmaktadr. Kartularn
filtre klf gvdesi korozyona dayankl FRP malzeme olarak planlanm olup, ierisine 5
mikronluk polipropilen (PP) malzemeden yaplm kartular yerletirilmektedir.
Yksek Basn Pompalar, Resirklasyon Pompalar ve Basn Eanjr nitesi; Yksek
basn pompalar membranlarn ihtiya duyduu iletme basncn ve debiyi salayacak
ekilde her hatta bir adet olmak zere deniz suyuna dayankl duplex paslanmaz elik
malzemeden imal edilmi 3 adet pompa kullanlmas planlanmtr.
Ters Ozmoz nitesinden kan konsantre suyun sahip olduu yksek basn, enerji geri
kazanm nitesi yardmyla sisteme geri kazandrlmaktadr. Enerji geri kazanm nitesi her
3

hatta bir adet olmak zere toplam 3 adet deniz suyuna dayankl malzemeden imal edilmi
PX (Pressure Excahger) kullanlmaktadr.

Yksek basn sistemi iin 904L malzemeden retilmi (3 asil, 1 yedek) resirklasyon
(booster) pompas kullanlmaktadr.
Ters ozmoz nitesi; 1. aamada kurulacak toplam 4000 m3/gn rn suyu kapasitesine
sahip tesis 3 paralel Ters Ozmoz hattndan olumaktadr.
Her bir hat 20 adet membran klf ve 120 adet membrandan olumakta olup, 4000 m3/gn
rn suyu retebilmek iin toplamda 60 adet klf ve 360 adet membran kullanlmaktadr.
Ters osmoz sisteminde, yksek dzeyde tuz giderme kapasitesi ve denizsuyu artmada
yksek performans olan, ince film kompozit (TFC) spiral sarml 8 in apl, 40 in
uzunlukta denizsuyu membranlar (Hydranautics SWC5) seilmitir.
Ters osmoz sistemi tasarm; 15 C su scakl, 28000 mg/l TDS ve % 50 geri kazanm
oranna gre yaplmtr. Ancak Sistem tasarmnda deniz suyunun min. 10C ve max.
25C olaca da dikkate alnarak Basn ve TDS deiim aral kontrol edilmitir. Ters
Ozmoz membranlarnn mr; kullanma ve kimyasal ykama sklna bal olarak
deiebilmekle beraber min. 3 yl olarak ngrlmektedir. Tasarm yaplrken membran
mr 3 yl olduu dikkate alnmtr. En nemli tasarm parametrelerinden birisi olan flux
deeri 12,5 l/m
2
/h olarak seilmitir.
Ters Ozmoz sistemi belli bir sre iin almad durumlarda ve kimyasal ykama
ileminden sonra durulama nitesi yardmyla durulanmaktadr (flushing). Durulama ilemi
iin ters ozmoz sisteminden elde edilen rn suyu kullanlmaktadr.
Ters Ozmoz nitesi membranlarnn yzeyinde biriken inorganik kirleticileri gidermek iin
kimyasal ykama yaplmaktadr. Kimyasal ykama ileminin skl ham suyun fiziksel ve
kimyasal zelliklerine ve sistemin verimine gre belirlenecektir.
Remineralizasyon nitesi; Membranlardan elde edilen rn suyu datm sisteminde
korozyon problemine neden olabileceinden; remineralizasyon ileminden geirilmesi
dnlm olup, bu amala ierisinde remineralizasyon medyas (dolamit) bulunan
filtreler kullanlmaktadr.
Kimyasallar;
n ve Son Klorlama; Ham suda bulunmas muhtemel olan demir ve mangan ihtivasn
oksitlemek ve olas mikroorganizmalara kar dezenfeksiyon salamak amacyla klor dozaj
nitesi kullanlmaktadr. Klor, oksidasyonu ve dezenfeksiyonu salamak iin ham su
deposu ncesinde (su alma yaps krepin azndan sonra) gerektii zaman dozlanmas
yaplacak ekilde planlanmtr.
Remineralizasyon nitesi knda dezenfeksiyon amacyla son klorlama yaplmaktadr.
Koaglant; Ham suda bulunan askda kat madde ve organik madde giderim veriminin
arttrlabilmesi iin n artmda kullanlacak kum filtreleri ncesinde kolaglant (FeCl
3
)
dozlanmaktadr.
Antiskalant; Membran sistemi ncesinde filtrelenmi suya, membranlarda iyonlarn
kelmesinden kaynaklanabilecek kabuklamay ve tkanmay nlemek amacyla
antiskalant dozlanmaktadr.
Sodyum MetaBislfit; Suda bulunan bakiye klorun, ters ozmoz membranlarna verecei
zarar nlemek amac ile bakiye klor ile hzla reaksiyona girerek indirgeyen sodyum meta
bislfit dozlanmaktadr. Ters Ozmoz membranlarnn giriindeki klor konsantrasyonu ORP
online olarak kontrol edilmektedir. Tesis giriinde n klorlama yaplmamas halinde
sodyum bislfit dozlamasna ihtiya olmayacaktr.
Asit; Ters Ozmoz sisteminin giriinde gerekmesi halinde ham suyun pH deeri drlerek
membranlarda kire kelme riski minimuma indirmek amacyla dnlmtr Asit
dozaj ham su giri debisine ve belirlenmi pH deerine gre otomatik kontroll olarak
yaplmaktadr.
4

rn Suyu Deposu; Dolamit filtrasyon sisteminden geirilmi sular rn suyu deposunda
toplanmaktadr. Artlm su kalitesi nsani Tketim Amal Sular Hakknda Ynetmelik
te ime-kullanma suyu iin belirlenen parametre deerlerini salamaktadr.
Konsantre Su Dearj Hatt; Ters Osmoz sisteminden kan konsantre su 275 m
uzunluunda HDPE 400mm PN10 boru ile denize dearj edilmektedir. Konsantre su,
yksek younlukta tuzluluk iermesi nedeniyle seyrelmenin salanmas amacyla Boru
hattnda difzr yardmyla suyun seyreltilerek dearj salanmaktadr.
Enerji Tketimi
Belirlenen prosese gre yaplan deerlendirmelerde tesisten retilen 1 m
3
su iin gerekli
elektrik tketimi 3,1 kwh/m
3
, iletme maliyeti ise 0,40 $/m
3
olarak belirlenmitir.

5

p Sznt Sularnn Membran Sistemleriyle Artm: stanbul
rnei
enol Yldz,Vahit Balahorli
STA A..

Kat Atk Dzenli Depolama Sahalarnda kontrol edilmesi gereken en nemli parametrelerden biri
p sznt suyudur. Kat atklarn iinden szlen p sznt suyu, kat atklarn ana
bileenlerinden kaynaklanan ok saydaki element ve bileii ihtiva etmektedir. Sznt sular
yksek kirlilik ihtiva etmesi sebebi ile mevcut artlar gz nne alnarak n artma veya nihai
artma sistemleri ile tatbik edilmek suretiyle artlarak dearj edilmelidir.
Sznt suyu artm ile ilgili yaplan almalarda fiziksel kimyasal,ve biyolojik artma metodlar
uygulanm ancak son yllarda dnyada giderek yaygnlaan Membran teknolojisi kullanlmaya
balanmtr. p sznt sularnn membran teknolojisi ile artmnda ncelikle, sznt suyu
kalitesi, miktar, membran konsantrasyon faktr, membran modl tipi, malzemesi, temizleme
sistemi, iletme parametreleri vb. bilgilere ihtiya vardr. stanbul Kat Atk Dzenli Depolama
Sahalarnda oluan sznt sularnn artm amacyla sznt suyu artma tesisleri ina edilmi ve bu
tesislerde MBR (Membranbiyoreaktr) + NF (Nanofiltrasyon) teknolojisi kullanlm ve tm
parametreler incelendiinde , alc ortam dearj limitlerine uygun bir k suyu elde edildii
grlmtr.
Bu almada, sznt sularnn nihai olarak artm iin kurulan p sznt suyu artma tesislerinde
uygulanan membranla artma prosesine ilikin bilgiler yer almaktadr.
Sznt sular evsel atksulara nazaran KO Azot, Fosfor ve AKM parametreleri asndan olduka
yksek ve artm zor bir atksu trdr. Daha nce n artma tabi tutulan sznt suyunda, bu
yntemle belirli oranlarda artma verimi elde edilmi, ancak bu verim dearj limitlerini salamada
yeterli olmamtr. Membran teknolojisi, atksu artm ve geri kazanmnda, zellikle yzey ve
yeralt suyu artmnda dnyada gittike yaygnlaan ileri bir artma metodudur. Bu nedenle
stanbuldaki p sznt suyu artma tesislerinde, Membranbiyoreaktr ve Nanofiltrasyon Sistemi
tercih edilmitir.
Yaklak 14 milyon nfusa sahip stanbulda, 2009 ylnda elde edilen verilere gre gnlk 14.000
ton evsel atk depolama alanlarnda bertaraf edilmekte ve bu atklardan oluan sznt suyu miktar
ise, Odayeri depolama sahasnda 2.500 m
3
/gn, Kmrcoda 1.200 m
3
/gn dr.
Kmrcoda artma tesisi k suyu alc ortama dearj edilmekte, Odayeri artma tesisinde ise
kanala dearj yaplmaktadr.

6

Biyolojik artm ksm, aerobik ve anoksik olmak zere iki ksmdan olumaktadr. Aerobik
ksmda KOI oksijenle birlikte, CO
2
ve amura dntrlrken, organik azot oksijenin yardmyla
NH
3
e dntrlr. Yeterli oksijen varlnda da amonyak NO
2
-
ve NO
3
-
ye dntrlmektedir.
Anoksik ksmda ise, NO
2
-
ve NO
3
-
, BOI yardmyla N
2
, CO
2
ve amura dntrlmektedir.
Biyolojik artma sonrasnda sznt suyu iki membran nitesinden geirilmektedir. lk kademe k
suyunda amur ayrtrmay temin eden ultrafiltrasyon kademesidir. Ultrafiltrasyonla elde edilen
konsantre ksm biyoreaktre geri devrettirilmektedir. k suyu ise nanofiltrasyon nitesine
gnderilmektedir. Ultrafiltrasyon sistemi biyoreaktrn dna yerletirilmi apraz ak sistemli
tp membranlardan olumaktadr. apraz ak sistemiyle tkanmann nne geilmekte ve yksek
debi geiine izin verilmektedir.

kinci adm ise, geriye kalan KOI nin byk bir ksmn ve dier bileikleri(hmik asitler, renk)
giderecek olan nanofiltrasyon nitesidir. Nanofiltrasyon sistemi kapiler membranlardan tekil
edilmitir. Bu tr membranlar az konsantre ksm brakrlar (%10 dan az). Nanofiltrasyon sonras
k suyu ise yzeysel sulara dearj edilebilir.

ekil 1: KO ve Azot Giderimleri

Genel olarak, yzey sularnn artmnda, membran kullanm etkili olmasna ramen, p sznt
suyu artmnda biyolojik artm salanmadan membran kullanm yaplmamaktadr. Yksek
kirlilie sahip sznt suyunda ncelikle biyolojik artma salanmal, sonrasnda ise k suyu
kalitesi dearj standartlarna gre membran kullanmna geilmelidir. Bu tr atksularn dearj iin
ncelikle denitrifikasyon ve fosfor giderimi gereklidir. Bir sonraki aamada ise renk giderimi, ar
metal ve organik mikrokirleticilerin oksidasyonu, aktif karbon, koaglasyon ya da nanofiltrasyon
sistemlerine ihtiya duyulur.
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
03.Oca 12.Nis 21.Tem 29.Eki 06.ub
%
COD removal %
B+UF COD removal NF COD removal Total COD removal
75,0
80,0
85,0
90,0
95,0
100,0
03.Oca 22.ub 12.Nis 01.Haz 21.Tem 09.Eyl 29.Eki 18.Ara 06.ub
N Removal %
B NH4-N removal Nitrification
7

stanbuldaki p Sznt Suyu Artma Tesisleri biyolojik artm parametrelerine bakldnda, KO
gideriminde % 90 ve zeri, Azot gideriminde ise % 99 seviyelerinde artma verimi elde edildii
grlmektedir. Bununla birlikte, Nanofiltrasyon membranlar ile k suyu kalitesinin
iyiletirilebildii, KO, renk, ar metal ve organik mikrokirleticilerin giderildii grlmtr.

Kaynaklar
1) Woelders, H.,Yldz,.,Schonewille,H.(2007). Full sacale leachate treatment by
nanofiltrasion in Turkey-Sardinia,talya

2) Balahorli,V.,Yldz,.,(2008). Kmrcoda Depolama Sahas p Sznt Sularnn
MBR+NF Sistemiyle Alc Ortama Dearj Standartlarnda Artm-Kent Ynetimi, nsan ve
evre Sorunlar Sempozyumustanbul, Trkiye

9

Membran Sistemleri ile Su Artmnn Maliyeti

Pasa Hseyin Ar
1
, Hale zgn
2
, M. Evren Erahin
2
Ve smail Koyuncu
2
1
MPE Mhendislik Mavirlik A. ., stanbul

2
stanbul Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, 34469, Maslak, stanbul

Gnmzde faaliyette olan farkl kapasitelerde ve farkl ham su zelliklerine sahip
membran teknolojisini kullanan birok ime suyu retim tesisi bulunmaktadr. Ters osmoz
(TO), nanofiltrasyon (NF), ultrafiltrasyon (UF) ve mikrofiltrasyon (MF) en ok kullanlan
membran proseslerdir. Gelien teknolojiyle beraber birim su retim maliyetlerinde azalma
grlmektedir. Membran sistemlerle ime suyu retiminde enerji ihtiyacnn ve birim su
maliyetlerinde azalmann birok nedeni vardr. Bunlar, membranlarn gnmzde daha
yksek aklarda alabilmesi, daha yksek tuz giderim orannn salanmas, dk
hidrostatik basn gereksinimi ve dk malzeme fiyatlardr. Ters osmoz ile tuz
gideriminin maliyeti, termal yntemlere gre daha dktr. Gnmzde membran
prosesli ime suyu artma tesislerinin enerji ihtiyalar, elektrik ve fosil yaktlarndan
karlanrken, gelecekte yenilenebilir enerji ve nkleer enerjiyle alan sistemler
tasarlanarak birim su maliyetlerinin drlmesi hedeflenmektedir.
Sistemlerin ekonomik deerlendirilmesinde ilk yatrm ve iletme maliyetleri dikkate
alnmaktadr. lk yatrm maliyetleri inaat, pompa, ekipmanlar, otomasyon, membran
malzemeleri, tesis tasarm ve montaj iermekte olup, membran alan ile doru orantl
olarak artmaktadr. letme maliyeti ise nitelerin iletme koullarnn kontrol ve ekipman
deiimlerini iermektedir. TO sistemlerinde n artmann tesis ilk yatrm maliyetine
etkisi olduka yksektir. Konvansiyonel n artmann membran prosesli n artma
sistemlerine gre maliyeti yaklak % 30 daha dktr. n artma olarak mikrofiltrasyon
ve ultrafiltrasyon prosesleri kullanlabilmektedir. MF ve UF sistemleri, TO
membranlarnn kullanm srelerini uzatarak, membran deiim maliyetini drmektedir.
Trkiye'de gemii az olan membran sistemler hakknda detayl bir maliyet analizi
almas yaplmamtr. Bu almann amac, zellikle kuyu, deniz ve yzeysel su
artmnda kullanlan membran sistemleri ile ilgili maliyet analizi yaplmasdr. Tuzlu kuyu
sularnn, yzeysel sularnn ve Trkiye denizlerinin membran sistemlerle artlmasnn
birim su maliyetleri hesaplanp karlatrlmtr. Btn tasarmlar 1000 m/gn, 5000
m/gn, 10.000 m/gn, 100.000 m/gn ve 300.000 m/gn kapasiteli sistemlere gre ayr
ayr yaplmtr. Kuyu sularnda, 4 farkl tuzluluktaki ham suyun artlmasnn maliyet
analizi yaplmtr. Membran ncesi, n artma olarak mekanik ve kum filtre kullanlmas
durumlar, rn suyu tuzluluk deerlerinin 3 farkl deerde elde edilmesi ve derin kuyu
pompalarnn maliyete dahil edilip edilmemesi durumlar incelenmitir. Yzeysel sularda 3
farkl bulanklkta, n artmann konvansiyonel bir sistem olan ktrme ve kum filtresi
veya yine bir membran proses olan ultrafiltrasyon sistemi olmas durumlarna gre maliyet
analizleri yaplmtr. Marmara, Akdeniz ve Ege denizlerinin tuzluluunun iilebilir
deerlere getirilmesinin maliyet analizleri yaplrken deniz suyu artmnda maliyetle
dorudan ilgili olan membran aklar 3 farkl deer seilerek hesaplanmtr. Elde edilen
verilerle, farkl kimyasal ve fiziksel yapdaki sularn birbirleriyle kyaslanmas ve bu
sistemlerin kendi ilerinde farkl tasarmlarnn maliyete etkisi incelenmitir
10

Bu almada, ters osmoz ve nanofiltrasyon sistemlerinin tasarm iin IMS Design
(Hydranautics) bilgisayar program kullanlmtr. 1000 ppm TM deerine sahip kuyu
suyunun ham su olarak kullanlaca sistemlerde TOda dk basnl Hydranutics
ESPA4 membranlar, NFde ESNA LF2 tip membranlar kullanlmtr. Deniz suyu iin ise
deniz suyu membranlar kullanlmtr. Derin kuyu pompalarnn birim su maliyetlerine
olan etkisi, 1000 mg/L TM konsantrasyonda TO ile artlan ham su tasarmlar iin, farkl
debilere gre incelenmitir. Bu pompalarn basma ykseklii 200 metre su ykseklii
(mSS) olarak seilmitir.
Kuyu suyunun iletme maliyetleri deerlendirildiinde, enerji tketimi NF membranlarda
TO membranlara gre daha dktr. Buna karn TO membranlarn NF membranlara gre
daha yksek maliyete sahip olmas TO membranlarn membran deiim maliyetini
ykseltmektedir. Fakat son yllarda gelitirilen dk basnl TO membranlar iletme
maliyetleri bakmndan NF membranlara yaklamtr. 10.000 m/gn debiye sahip
sistemler iin iletme maliyeti NF membranlarda 0,071 $/m iken, TO membranlarda bu
deer 0,072 $/m; ilk yatrm maliyeti ise NF membranlarda 0,066 $/m iken, TO
membranlarda 0,061 $/mtr. lk yatrm maliyetleri deerlendirildiinde, TO membranlar
NF membranlara gre daha ucuzdur. Toplam retim maliyetlerinde ise, debiye bal olarak
% 2 5 aras deien farkllklar grlmektedir. Debideki artla birlikte her iki membran
tr arasndaki maliyet fark dk seviyelerde art gstermektedir. 1.000 ppm TM
konsantrasyonuna sahip kuyu sularnn, toplam maliyetin daha dk olduu TO sistemler
ile artlmasnda n artmann kum filtreli veya mekanik filtreli olma durumlar
karlatrlmtr. 10.000 m/gnden kk debi iin basnl, 10.000 m/gnden byk
debiler iin ise betonarme kum filtreler tasarlanmtr. Yksek kapasiteli sistemlerde
betonarme kum filtre ile n artma yaplmas maliyet asndan % 10-15 daha avantajl
olmaktadr. 200, 300 ve 400 ppm TM konsantrasyonlar ieren k sularnn elde
edilmesi durumlarna gre debiye bal iletme maliyeti deerleri karlatrlmtr. Buna
gre, k suyunda iletkenlik deeri arttka iletme maliyetlerinin dt grlmektedir.
1.000 ppm TM konsantrasyonuna sahip kuyu sularnn artmnda derin kuyu pompal ve
pompasz sistemlerin iletme maliyeti arasnda 1.000 m/gn debi iin % 70 ve 100.000
m/gn debi iin ise % 35 fark olduu tespit edilmitir. lk yatrm maliyetinde bu fark % 7
10 arasnda deimektedir. 5.000 m/gn debi iin derin kuyu pompal iletme maliyeti
0,085 $/m iken, derin kuyu pompasz sistemlerde 0,069 $/mtr. Kuyu sularnn ters
osmoz yntemiyle artlmasnda kuyularn derinliine bal olarak da iletme ve ilk yatrm
maliyetleri arasnda byk farkllklar grlmektedir.
Yzeysel su kaynaklar ters osmoz yntemiyle artlrken konvansiyonel n artma
sistemleri kullanlmas durumunda btn bulank deerlerinde (5, 10 ve 15 NTU) en
dk kapasite deki (1000 m/ gn) sistemin, en yksek kapasitedeki (300000 m/gn)
sisteme oranla iletme maliyetinin % 30, ilk yatrm maliyetinin % 40 daha pahal olduu
grlmtr. n artmada UF kullanlmas, konvansiyonel n artma yntemlerinin
kullanlmasna gre toplam retim maliyetini % 30 civarnda artrmaktadr. zellikle ham
su kalitesinin kt olduu durumlarda membran tkanma riskini minimuma indirgemek
iin konvansiyonel sistemlere gre ok daha gvenilir olan UF prosesleri tercih edilebilir.
Yzeysel sularn ters osmozla sistemiyle artmnn iletme maliyetleri nanofiltrasyon
sistemiyle btn bulanklk deerlerinde hemen hemen ayn olduu belirlenmitir.
Deniz suyu artmnn maliyeti incelendiinde, ters osmoz sistemiyle en yksek su retim
maliyetleri, en yksek tuzlulua sahip olan Akdenizdedir. Btn deniz suyu artm
proseslerinde yksek basn pompasnn kapasitesi snrlayc etken olmutur. 10000
m/gnden byk kapasitelerde sistem tek nite halinde tasarlanamamaktadr. Bundan
dolay, birim su maliyetlerinin bu kapasiteden sonra dmedii grlmtr (ekil 1).
Ayrca, Akdenizin artlmasnn iletme maliyeti, Karadenize gre % 56 daha pahal
olmaktadr.
11

letme maliyetlerinin oranlarna bakldnda, enerji maliyet oran n plana kmaktadr.
Tuzluluk arttka, enerjinin iletme maliyeti ierisindeki oran da artmaktadr (ekil 2.).
Enerji tketiminden sonra gelen en nemli maliyetler, membran yenileme ve kimyasal
tketim maliyetleridir.

ekil 1. Deniz suyu artmnn maliyeti

ekil 2. letme maliyetlerinin dalm

Kaynaklar

Ar, PH. (2009) Trkiyede ime suyu amal byk kapasiteli membran sistemlerinin
maliyet analizi, T Fen Bilimleri Enstits Yksek Lisans Tezi, stanbul.
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,70
0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000
AKDENZ
MARMARA
KARADENZ
Kapasite (m3/gn)
T
o
p
l
a
m

r
e
t
i
m
m
a
l
i
y
e
t
i
(
$
/
m
3
)
77%
11%
2%
10%
Enerji
Kimyasal
Kartu Yenileme
Membran Yenileme
AKDENZ Ters Osmoz Sistemi letme Maliyeti
5000 m3/gn - 11,7 l/m2/sa Ak
12

13

Byk lekli ehir me Suyu Temininde Membran
Teknolojileri Uygulamalar (Krkkale, Bafra Ve Bala
(Kesikkpr)me Suyu Artma Tesisleri)
Mahmut Paputu
a
, Birdal Bozda
b
, Seda Demir
c
, Coar Aydn
d

a
Kimya Yksek Mhendisi (Genel Mdr - MPE)
b
evre Mhendisi (Proje Koordinatr - MPE)
c
evre Mhendisi (Proje - Dizayn Yneticisi - MPE)
d
evre Mhendisi (Krkkale UF-RO Tesisi letme Mdr - MPE)

Sunumumuzda Krkkale, Bafra (Samsun) ve Balada (Kesikkpr) uygulanan Membran
Teknolojili ime suyu artma tesislerinin ;
- hamsu karakterizasyonu,
- dizayn parametreleri,
- proses tantm,
- iletme sreleri
gibi konular hakknda bilgiler sunulacaktr.
1. Krkkale (Grup) me Suyu Artma Tesisi Tantm
Krkkale (Grup) me Suyu Artma Tesisi, Krkkalenin 15 km gneydousunda
Hasandede Kasabas civarnda 20 hektar alan zerinde kurulmu olup Krkkale, Keskin,
Hasandede, Haclar, Bahl, Yahihan, erikli ve Sungurlu(orum)nun ime, kullanma
ve endstri suyu ihtiyacn karlamaktadr.

Tesiste artlan ham su, Kapulukaya Barajndan 1600 mm apnda 2 adet elik boru
hatt vastasyla cazibe ile artma tesisine getirilmektedir.
2001 ylnda kurulan Mevcut (ESK) Su Artma Tesisi ana hatlar ile aadaki
ksmlardan olumaktadr.
1. Giri ve havalandrma yaps (Alan=850m , Hacmi=1500m, 2 m serbest d, 4
basamak)
2. Durultucu nitesi
3. Filtre nitesi (Alan=3473m , Hacmi=6500m, 28 adet filtre)
4. Kimya nitesi
5. Klorlama nitesi
6. Geri ykama nitesi
7. Temiz su tank (22.000 m3)
8. Terfi nitesi

MPE MHENDSLK tarafndan, mevcut tesisin Filtre nitesi kndan itibaren yeni
kurulan leri Su Artma Sisteminin rn suyu kapasitesi 1.050 lt/sn (90.720 m3/gn)
olup tesisin ana kademeleri unlardr :

- n Artma (Havalandrma - Filtrasyon)
- Ultrafiltrasyon (UF)
- Ters Ozmoz (Reverse Osmosis)
14

- Son Artma (Remineralizasyon)

Eski tesis revize edilerek n artma yapmas salanmtr. Bu tesiste fiziki bir artma
gerekletirilmektedir.
Eski tesisin giriindeki Kaskat Havalandrma nitesinde tabii olarak havalandrlan ham
sudaki oksitlenebilir organik bileikler giderilmekte ve ham suya n klorlama
yaplmaktadr. Bunun devamnda ham su, Durultucu nitesinde herhangi bir muameleye
uramadan Kum Filtre nitesine gemektedir. Burada kaba partikller szlmekte ve bu
nite kndan itibaren ham su yeni kurulan nitelere alnmaktadr.
Buradan alnan su Ters Ozmoz tesisinin daha uzun mrl ve shhatli almasna
salayacak olan Ultrafiltrasyon nitesine verilmektedir. Ultrafiltrasyon nitesi, eski
tesisten geebilen ve aplar 0,01 mikrona kadar olan partiklleri tutmaktadr. Bu sayede
sudaki bulanklk, SDI ( gizli bulanklk) bakteri, virs, mikro organizmalar, kolloid
maddeleri, askdaki maddeleri, v.b. maddeler giderilmektedir.
Bu durum Ters Ozmoz nitesinin yksek verimlilikle almasna yardmc olduu gibi
ayn zamanda Ters Ozmoz membranlarnn daha uzun mrl almasna da fayda
salamaktadr.
Ultrafiltrasyon nitesi 800 m
2
alana sahip bina ierisinde 960 adet membrandan
olumaktadr. Burada ikinci n artmadan geen su 3.000.m
3
lk besleme deposuna
alnmaktadr. Besleme deposundan 3 adet 1890m
3
/saat su verebilen alak basn pompalar
ile alnan su, 5 adet jumbo tip kartu filtrede bulunan 75 adet kartu filtrelere verilmekte ve
Ters Ozmoz ncesi nc n artma yaplmaktadr.
Kartu filtrelerden geen su 5 adet yksek basn pompas ile toplam 90.720 m
3
/gn
kapasiteli 5 niteden oluan ve 800 adet vessel ierisinde 4800 adet membrandan oluan
Ters Ozmoz nitesine verilmektedir.
Ters Ozmoz nitesi membranlarnn gzenek aralklar 0,0001mikrondan daha kktr.
Bu gzenek aralnda bir ve iki deerlikli iyonlar tutulmakta, su ierdii kirleticilerden
arnarak geebilmektedir. Bu sistemde, znm yonlar (Slfat, Klorr vs), Ar
Metaller, Sertlik, Tat, Koku ve dier kirleticiler tam olarak artlmakta hibir kirletici
madde Ters Ozmoz membranlarndan geememektedir.
Ters Ozmoz tesisinden geen suyun korozotifliini almak iin Ters Ozmoz knda son
artmaya tabi tutulan suya, karbondioksit ve kalsiyum oksit mineralleri eklenmektedir. Bu
ekilde son artma yaplan su ehre verilmektedir.
Tesisten kan konsantre atksular (yaklak 16-18 bin m3/gn) Su Kirlilii Kontrol
Ynetmelii Tablo 20.7de (Su Yumuatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif
Karbon Ykama ve Rejenerasyon Tesisleri) belirtilen limitlerin ok altnda olarak nehre
verilmektedir.
2.Bafra (Samsun) me Suyu Artma Tesisi Tantm
Bafra me Suyu Artma Tesisi, Bafra ehir merkezi ve evresindeki ky ve kasabalarn
ime ve kullanma suyu ihtiyacn karlamak zere kurulmutur. Tesisin ham su
beslemesi Kzlrmak nehri kenarndaki 13 adet derin kuyudan salanmaktadr.
Tesisin rn suyu kapasitesi 460 lt/sn (39.744 m3/gn) dir. Tesis aadaki ana
kademelerden olumaktadr;
- n Artma (Havalandrma-keltme-Filtrasyon)

15

Bafrada kurulu bulunan mevcut artma sistemi Kzlrmak suyunun balca problemi olan
Slfat, Klorr, Sertlik ve zaman zaman grlen ar metalleri artmaya uygun deildir.
Mevcut niteler rehabilite edilerek n artma amal kullanlacaktr.
Ham su, Dedeli Ky Mevkiinde Kzlrmak Nehri yatanda bulunan 13 adet derin
kuyudan temin edilmektedir.
Derin kuyulardan dey milli pompa ve dalg pompalar vastas ile ekilen sular ana
kolektrde toplanarak tesise girmektedir. Burada klorlama nitesi vastasyla ime suyu
klorlanmaktadr. Klorlanan su 4 kademeli seri olarak alan giri havalandrma-kartrma
nitesine alnmaktadr. Burada havalandrlan suya koaglant dozlanmakta ve nite
knda statik mikser vastasyla koaglantn suyla tam karm salanmaktadr. Daha
sonra 2 adet paralel alan ktrme havuzuna alnmaktadr.
ktrme havuzunda kelen maddeler amur tahliye sistemi vastasyla amur rgarna
oradan da amur kurutma yataklarna iletilmektedir.
ktrme havuzundan savaklanan duru su ise filtre besleme tankna alnmakta, buradan
pompalar vastasyla 6 adet yatay multimedya filtreye besleme yaplmaktadr. Filtrelerde
suda bulunan demir, mangan sudan ayrlmaktadr.
Filtre edilmi su, ULTRAFLTRASYON NTESNE verilmektedir. UF nitesinde
bulanklk, SDI (gizli bulanklk) bakteri, virs, mikro organizmalar, kolloid maddeleri,
askdaki maddeleri, v.b. 0,01 mikrondan byk boyutlarndaki partikller tutulacaktr.
Ayn zamanda suyun SDI deeri 3n altna indirilerek Ters Ozmoz membranlarnn
etkinlii ve kullanm artrlm olacaktr.
UF nitesinden kan su Ters Ozmoz besleme deposuna (2.500 m3) gemekte buradan da
besleme pompalar Ters Ozmoz nitelerine yksek basnla iletilmektedir.
Ters Ozmoz sisteminden kan su, tesis iinde bulunan 500 m 3 kapasiteli temiz su
deposuna iletilmektedir. Buradan da terfi istasyonundaki pompalar vastas ile Fevzi
akmak Mah. bulunan 5.000 m3 kapasiteli ime suyu deposuna iletilmektedir.
3.Bala (Kesikkpr) me Suyu Artma Tesisi Tantm
Bala (Kesikkpr) me Suyu Artma Tesisi, Bala ve ereflikohisara bal 21 ky ve
kasabann ime ve kullanma suyu ihtiyacn karlamak zere kurulmutur. Tesisin ham
su beslemesi Kzlrmak nehrinden (Kesikkpr Baraj Rezervuar) salanmaktadr.
Tesisin rn suyu kapasitesi 48,6 lt/sn (4.200 m3/gn) dir. Tesis aadaki ana
kademelerden olumaktadr;
- Su Alma Yaps
- Mekanik Filtrasyon

Kurulmakta olan su artma sisteminin zet tantm aadadr:
Kzlrmak suyunun balca problemi olan Slfat, Klorr, Sertlik ve zaman zaman grlen
ar metaller bu projede de en nemli kirleticiler olarak ele alnmaktadr.
Artlacak ham su, Tepeky mevkiinde Kesikkpr Baraj rezervuar kenarndan
alnmaktadr.
Ham suyun karakterini belirleyen balca parametreler ve deerleri aadadr:
Baraj rezervuarndan su alma yapsndaki dalg pompalar vastas ile ekilen sular depoya
alnmakta buradan besleme pompalar vastasyla ULTRAFLTRASYON besleme
deposuna iletilmektedir.
Buradan ULTRAFLTRASYON nitesine alnan sudaki Bulanklk, SDI (gizli bulanklk),
bakteri, virs, mikro organizmalar, kolloid maddeleri, askdaki maddeleri, v.b. 0,01
mikrondan byk boyutlarndaki partikller bu nitede tutulacaktr. Ayn zamanda suyun
16

SDI deeri 3n altna indirilerek Ters Ozmoz membranlarnn etkinlii ve kullanm
artrlm olacaktr
UF nitesinden kan n artmas yaplm su Ters Ozmoz besleme deposuna gemekte
buradan da besleme pompalar Ters Ozmoz nitelerine yksek basnla iletilmektedir.
Ters Ozmoz sisteminden kan su, temiz su deposuna iletilmektedir. Buradan da terfi
pompalar vastas ile Bolkar tepesinde bulunan datm deposuna iletilmektedir.

Not: Tesislerin Ham Su Deerleri Ve k Suyu Deerlerine likin Verileri eren
Tablolar Oturum Esnasnda Katlmclara Sunulacaktr.


17

ndigo Boyama Atksularnn Membran Teknolojisi le Geri
Kazanm
Nimet Uzal
a
, Levent Ylmaz
b
, lk Yeti
c*

a Nide niversitesi, evre Mhendislii Blm, 51100, Nide
b Orta Dou Teknik niversitesi, Kimya Mhendislii Blm, 06531, Ankara
c
*
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, 06531, Ankara
E-mail: uyetis@metu.edu.tr

Gnmzde hzla artan su fiyatlar ve dearj snrlamalar nedeniyle tekstil endstrisi gibi
yksek hacimlerde su tketimi olan endstrilerde atksularn yeniden kullanlmas gerei
her geen gn daha byk nem kazanmaktadr. Tekstil atksularnn artm ve geri
kazanmnda membran teknolojisi suyun ve/veya kimyasallarn geri kazanm
avantajlarndan dolay geleneksel artma metotlarna kar tek alternatif olarak
gzkmektedir. Bu almada, denim retiminde yaygn olarak uygulanan indigo boyama
sonras arka ykama prosesinden kan ve yksek miktarda boya ve tuz ieren atksularn
yeniden kullanm hedefi ile membran esasl bir artma sreci gelitirilmesi hedeflenmitir.
Deneysel almalar; bir indigo boyama prosesinin en ok kirlilik ykne sahip ilk arka
ykama teknesi kndan alnan, ortalama 1590 mg/L kimyasal oksijen ihtiyac (KO),
4900 Pt-Co renk ve 11,2 mS/cm iletkenlik deerlerine sahip atksu rnekleri zerinde
yrtlmtr. Bu amala, bir denim kuma boyama tesisinden alnan gerek atksu
rnekleri ile nanofiltrasyon (NF) ve ters ozmoz(RO) membran testleri gerekletirilmi;
ayrca, tkanmay azaltma ve bu ekilde NF ve RO proseslerin performansn artrma
hedefleri ile n-artm alternatifleri deerlendirilmitir. Bu alternatifler; tek aamal (sonlu)
5 m mikrofiltrasyon (MF) ve ardk olarak (sonlu) 5 m MF ve (apraz akl) 100 kDa
ultrafiltrasyon (UF) uygulanmasdr. MF deneyleri, sonlu filtrasyon dzeneinde klasik
vakum filtrasyon sistemi kullanlarak yrtlm, toplanan sznt pHs 7,20,4ye
ayarlanarak UF, ve/veya NF ve RO aamalarna verilmitir. MF ve UF proseslerinin
performanslar KO, renk ve iletkenlik giderim verimleri ve permeat aks asndan
karlatrlmtr. lk n artm alternatifi olan 5 m MF sonras uygulanan NF ile, duraan
koullarda %93 renk giderimi ve %92 KO giderimi elde edilmi ve permeat aks 31
L/m
2
h olarak llmtr. n artmn performansn artrmak amacyla 5 m MF
ardndan, 100 kDa UF uygulandnda, NF performans, %96 renk ve %87 KO giderimi
olarak gereklemi, permeat aks da 37 L/m
2
h olarak llmtr. Bu sonular; 5 m MF
ardndan 100 kDa UF eklenmesinin, artma verimi asnan ciddi bir iyiletirme
salamadn gstermitir. Bu nedenle, izleyen NF ve RO testleri, 100 kDa UF
kullanlmadan yalnzca 5 m MF n filtrasyon ile yrtlmtr.
n artm deneylerinin ardndan, farkl NF (NF 270, NF 90, Dow Filmtec, ABD ve NF
99, Alfa Laval, Danimarka) ve iki farkl RO (HR 98 PP ve CA 995 PE, Alfa Laval,
Danimarka) membranlar, yeniden kullanlabilir su elde etme hedefi ile karlatrlmtr.
Yeniden kullanm su kalite kriteri olarak, pamuklu kuma boyama sularnn yeniden
kullanmna ilikin olarak Goodman ve Porter (1980) tarafndan verilen 220 mg/L KO,
2,2 mS/cm iletkenlik ve 30 Pt-Co renk snr deerleri kullanlmtr (1). NF ve RO
deneyleri, apraz ak dzeninde DSS Labstak M20 membran modl ile
gerekletirilmitir. Deneylerde dz (flat sheet) yapda net filtrasyon alan 0,036 m
2
olan

18

membranlar kullanlmtr. NF ve RO deneyleri, konsantre ve sznt suyu akntlar
besleme tankna geri dndrlerek (total recycle mode of operation), 5,07 bar
transmembran basncnda ve 0,62 m/s apraz ak hznda gerekletirilmitir.
Test edilen NF ve iki RO membran iin birbirinden ok farkl olmayan ve olduka
yksek renk ve KO giderim deerleri elde edilmi, tm NF ve RO membranlar ile
yeniden kullanm snr deerlerini salayan su retilmitir (Tablo 1). En yksek renk ve
KO giderimi HR 98 PP membran iin srasyla %97 ve %96 olarak, en dk renk ve
KO giderimi ise srasyla %91 ve %88 olarak NF 99 membran iin tespit edilmitir. NF
99 ve NF 270 membranlar permeat iletkenlik deerleri; birbirine olduka yakn, NF 90
membran ile elde edilenden daha yksek, srasyla 4,9 mS/cm ve 4,3 mS/cm olarak
belirlenmitir. En dk ve birbirine yakn permeat iletkenlik deerleri NF 90 ve HR98PP
membranlar iin srasyla 1,0 mS/cm ve 0,9 mS/cm olarak llm, bu deerler sz
konusu permeatlarn yeniden kullanlabilir nitelikte olduunu gstermitir.

Tablo 1. NF ve RO membran performanslarnn karlatrlmas
Membran
Ak
(L/m
2
h)
Permeat Kalitesi Toplam Giderim Verimi (%)
KO
(mg/L)
Renk
(Pt-Co)
letkenlik
(mS/cm)
KO Renk letkenlik
NF 270 31 87 8 4,3 92 93 60
NF 90 8 67 8 1,0 94 93 91
NF 99 2 113 15 4,9 88 91 55
CA 995 PE 3 115 7 3,2 90 94 71
HR 98 PP 5 46 3 0,9 96 97 92
NF 270+NF 270 54
*
39 1 2,8 97 99 74
-

kinci aama iin ak deeridir.

Permeat ak deerleri asndan NF ve RO membranlar karlatrldnda en yksek
permeat ak deerinin NF 270 membran iin 31 L/m
2
h bunu takip eden en yksek ak
deerinin ise NF 90 membran iin sadece 8 L/m
2
h olduu belirlenmitir. En dk ak
deeri ise NF 99 membran iin 2 L/m
2
h olarak llmtr. Bu deerler, NF 270
membrannn, permeat ak deeri asndan alternatif membranlara gre ok stn
olduunu aka ortaya koymaktadr. Bu bulgular; kmlatif renk, KO ve iletkenlik
giderimleri srasyla %92, %93, ve %60 olan NF 270 membrannn, dier membranlara
gre stn bir giderim performans saladn gstermitir. Ancak, bu membrann permeat
iletkenlik deeri 4,3 mS/cm olup yeniden kullanm kriterini salamamaktadr.
Bu nedenle, bir sonraki aama olarak, NF 270 membranndan atksuyun iki kez geirilmesi
alternatifi denemi ve Tablo 1de grld zere yeniden kullanm kriteri tam olarak
salanamamakla birlikte, permeat iletkenlik deerinde bir miktar iyileme salanmtr. Bu
durum, NF 270 membrannn sz konusu atksularn geri kazanmnda en uygun alternatif
olduunu gstermitir. Elde edilen suyun, en son ykama teknesi iin olmasa dahi, daha
nceki ykama teknelerinde kullanlabilecei dnlmtr.
almann son ksmnda atksu pH ve kirlilik ykndeki deiikliklerin, NF 270
membrannn performansna etkisini incelemek amacyla ek almalar gerekletirilmitir.
Bu aamada pH 7,20,4 ve 9,70,2 alternatifleri deerlendirilmitir. Her iki pH deerinde
de benzer KO ve renk giderim verimleri elde edilmekle birlikte, atksu pH deerinin
9,70,2 olduu koulda, 7,20,4ye gre daha dk permeat iletkenlik deerine (2,9
mS/cm) ulalmtr. Ancak bu pH deerinde de iletkenlik parametresi asndan yeniden
kullanm kriteri salanamamtr.

19

ndigo boyama atksularnn kompozisyonunun deiken nitelii gz nnde bulundurularak, ilk
ykama teknesi suyu iin elde edilen NF deney sonularnn, genel olarak indigo boyama ykama
sularnn artmnda kullanlabilirliini gstermek amacyla daha az konsantre olan atksu rnekleri
ile de deneyler gerekletirilmitir. Daha nceki deneylerde en konsantre atksu iin belirlenen 5
m MF sonras NF (NF 270 ile) artmnn performans, tm arka ykama tekneleri atksularnn
karmndan oluan daha az kirlilik ykne sahip kompozit atksu iin de denenmitir. Burada
beklenildii zere NF permeat iletkenlik deeri, konsantre olan atksu iin kompozit atksuya gre
daha yksek olarak tespit edilmitir (Tablo 2). Toplam giderim verimleri asndan bakldnda ok
byk bir farkllk gzlenmemitir.

Tablo 2. NF 270 membran performansnn kompozit atksu ve ilk ykama teknesi atksuyu
artmnda karlatrlmas

Ak
(L/m
2
h)
Permeat Kalitesi Toplam Giderim Verimi (%)
KO
(mg/L)
Renk
(Pt-Co)
letkenlik
(mS/cm)
KO
(mg/L)
Renk
(Pt-Co)
letkenlik
lk ykama
teknesi
atksuyu
31 87 8 4,3 92 93 60
Kompozit
atksu
40 40 3 3,5 93 98 51

Permeat aklar asndan sonular deerlendirildiinde de, kirlilik yk arttnda llen ak
deerinin kirlilik yk azalan suyun ak deerinden %23 daha dk olduu tespit edilmitir.
Gelitirilen proses zincirinin (5m MF + NF 270) seyreltik indigo boyama atksuyu iin de test
edildiinde, bu srecin benzer performans gsterdii ve indigo boyama atksularnn yeniden
kullanmn salayan bir artma sreci olduu bulunmutur.

Kaynaklar

1. Goodman G, A, and Porter J, J, (1980) Water quality requirements for reuse in textile
dyeing processes, American Dyestuff Reporter, Vol. 69, pp. 33-37

20


21

Tekstil Boyama Atksularndan Su Ve Tuz Geri Kazanmnda
Farkl Membran Proseslerin Kullanm
Cokun Aydner*
,
, Yasemin Kaya
, Z.Beril Gnder
, lda Vergili

Gebze Yksek Teknoloji Enstits, evre Mhendislii Blm, Gebze, 41400, Kocaeli

stanbul niversitesi Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm, Avclar, 34320, stanbul
aydiner@gyte.edu.tr*
,
, y_kaya@istanbul.edu.tr
, bgonder@istanbul.edu.tr
, ilda@istanbul.edu.tr

leri su ve atksu artm sistemleri grubunda yer alan membran prosesler; teknolojik olarak
istenilen k suyu kalitesini salayabilmekte, farkl mahiyetlerdeki ayrma problemlerine
getirdikleri yeniliki zmler ile son yllarda geni bir kullanm alan oluturmaktadrlar.
Uygulama alanlarnn banda da, endstriyel proses atksularnn deerlendirilmesi
gelmektedir. Endstriyel atksularn geri kazanm ve yeniden kullanm, bir yandan
artlm atksularn proseste veya farkl su kullanm alanlarnda yeniden kullanlmasn,
dier yandan da sudaki deerli atk malzemelerin sudan geri kazanlarak ekonomiye
yeniden kazandrlmasn esas almaktadr. Bu tr atk deerlendirme uygulamalarnn
yaygn olarak amaland sektrlerin banda da tekstil endstrisi gelmektedir.
Trkiyede tekstil endstrisi, Haziran 2009 itibariyle 8.1 milyar dolarlk ihracat
byklne sahip nc sektrlerden biri konumundadr [1]. Sektrde yksek miktarlarda
su sarfiyat sz konusu olup, retim faaliyetlerine gre byk hacimlerde ve farkl
karakteristiklere sahip eitli atksular retilmektedir. Literatrde tekstil endstrisi
atksularnn membran prosesler ile artlmas zerine birok alma bulunmasna karn
bu proseslerle geri kazanm zerine yaplm alma says greceli olarak ok daha azdr
[2, 3]. Tekstil endstrisinde geri kazanm uygulamalar dikkate alndnda, boyama
prosesi, dier proseslere nazaran daha n plana kmaktadr. Fazla miktarlarda su
tketimine sahip bu proseste, kaliteli bir boyama ilemi iin yksek miktarlarda proses
kimyasallarna da ihtiya duyulmaktadr. Bu sebeplerle tekstil boyama banyosu atksular,
geri kazanma ve yeniden kullanma esaslar erevesinde su ve deerli atk malzeme ierii
bakmndan nemli bir potansiyele sahip bulunmaktadr. Boyamada kullanlan hidrolize
boya ile birlikte tuz, soda, asitler, iyon tutucu ve krk nleyici gibi yardmc kimyasallar
da ihtiva eden bu sular, olduka yksek seviyelerde renk ve ksmen yksek seviyelerde
organik kirlilik iermektedir. Bu bakmdan tekstil boyama atksular, membran proseslerin
kullanld endstriyel geri kazanm amal uygulamalar iin ideal bir tercih alan
oluturmaktadr.
Bu almann amac, bir tekstil endstrisine ait boya banyosu atksuyunun tekli ve farkl
kombinasyonlarda membran prosesler ile artlabilirliini aratrmak, proses
performanslarn belirlemek ve ak azalmalarn tespit etmek suretiyle artm
alternatiflerinin verimliliini ortaya koymaktr. Bunun neticesinde de, artlm atksuyun
ve ierdii tuzun geri kazanlarak boya banyosunda yeniden kullanlabilme imknlarn
deerlendirmektir.
Deneysel almalar, mikrofiltrasyon (MF), ultrafiltrasyon (UF), nanofiltrasyon(NF) ve
ters osmoz (RO) proseslerinin ayr ayr uygulanabildii, laboratuvar lekli membran
sistemi (Osmota) kullanlarak gerekletirilmitir. Membran modl 250 mm 98 mm 24
mm boyutlarndaki paslanmaz elikten yaplm iki simetrik kapaktan olumakta olup bu
kapaklar ierisine yerletirilen membran plaka 200 mm 40 mm en kesitlidir. 10 litre su

22

kapasitesine sahip sistem, fazl yksek akm pompas ile donatlm olup, 64 bara kadar
basn altnda alabilmektedir. Deneyler, UF, NF ve RO membranlar kullanlarak apraz
ak dzeninde ve sznt ayr bir kapta toplanrken konsantrenin besleme tankna geri
devir ettirilerek beslemenin zamanla konsantre edildii konsantrasyon modunda
gerekletirilmitir. UF ve NF membranlar hidrofilik polieterslfon malzemeden yaplm
olup; UF membran olarak FM UP005 (MWCO: 5000 Da), NF membranlar olarak ise FM
NP010 (MWCO: 1000 Da) ve FM NP030 (MWCO: 400 Da) kullanlmtr. RO deneyleri,
ince film kompozit RO membran (MWCO: 300 Da) ile yrtlmtr.
Deneylerin tamamnda, filtrasyon sresi, scaklk ve apraz ak hz deerleri srasyla 120
dk, 25
0
C ve 3 L/dk deerlerinde sabit tutularak almalar gerekletirilmitir. almalar,
3 adet tekli ve 3 adet kombine uygulamal olmak zere 6 farkl seenek zerinden
yrtlmtr. Bunlar; tekli prosesler olarak UF, NF1 (FM NP010 membran) ve NF2 (FM
NP030 membran), kombine prosesler olarak ise (I) UF+NF2, (II) NF1+RO, (III)
UF+NF2+RO uygulamalardr. UF, NF ve RO prosesleri srasyla, 8, 12 ve 40 barlk
membran gei basnc altnda altrlmtr. Besleme hacmi ve VRF (hacim azaltma
faktr) deerleri, tekli UF ve NF uygulamalarnda 5 L ve 5 olarak sabit deerlerde
uygulanmtr. Kombine uygulamalarda bu deerler I., II. ve III. kombineler iin srasyla,
4 L ve 2.5, 4 L ve 1.75; 2.4 L ve 1.5 olarak gereklemitir.
altrldklar gei basnc deerlerinde membranlarn temiz su aklar, ayr deneysel
almalar ile belirlenmitir. Temiz su aks FM UP005 iin 244, FM NP010 iin 137, FM
NP030 iin 32 ve RO membran iin 85 L/m
2
sa olarak tespit edilmitir. Deneylerde
kullanlan atksular, tekstil sektrnde faaliyet gsteren bir iletmedeki pamuklu kuma
boyama prosesi k hattndan alnm ve karakterize edilmitir (pH=10.8, KO=2700
mg/L, Cl
=18000 mg/L, iletkenlik=56.2 mS/cm, alkalinite=18000 mg/L, renk (436

nmde)=480 m
1
).
Tek adml ve kombine uygulamal membran proseslerin performanslar, her bir izlenen
artlm su kalite parametresi iin her bir membran proses kndaki deerler zerinden
belirlenmi; deerlendirmeler, giderme verimleri ve ak kayplar zerinden yaplmtr.
Membranlarn temiz su aks deerlerinden hareketle, deney sonundaki ak azalma
yzdeleri belirlenmitir. Deneylerin sonundaki kirlenmi membranlardan tekrardan saf su
geirilerek, membranlarda meydana gelen ak kayplarnn, kirlenmeden ve konsantrasyon
polarizasyonundan kaynaklanan ksmlar hesaplanmtr. Sonu olarak, membranlar ve
kombinasyonlar iin elde edilen farkl performanslar dikkate alnarak, artlm atksuyun
ve tuzun geri kazanm ve proseste yeniden kullanm imknlar deerlendirilmitir.
UF ile tek admda gerekletirilen atksu artm uygulamasnda, KO giderimi % 14.8 gibi
dk bir deerde kalm, buna karn % 99.3 gibi yksek bir renk giderim verimine
ulalmtr. Alkalinitede % 41.1lik giderim elde edilmiken, iletkenlik parametresinde
verim % 4.7de kalmtr. Cl
parametresinde % 2.7lik negatif bir giderme verimi

grlmtr. Proseste temiz su aksna kyasla, % 84.6 ak kayb meydana geldii ve
toplam kaybn kirlenmeden ve konsantrasyon polarizasyonundan kaynaklanan ksmlarnn
srasyla, % 59.4 ve 25.2 olduu tespit edilmitir.
1000 Da MWCO deerine sahip NF membran (FM NP010) ile tek admda gerekletirilen
artm almasnda, KO ve renk giderimlerinin srasyla % 64.8 ve 99.6ya kt
belirlenmitir. Alkalinite giderimi % 60 elde edilmi iken hi Cl
giderimi salanamam,
iletkenlikteki azalma ise ancak % 8de kalmtr. Srasyla % 37.2 ve 34.3lk kirlenme ve
konsantrasyon polarizasyonu kaynakl ak kayplar ile proses sresi sonunda toplamda %
71.5lik bir ak kayb olutuu tespit edilmitir.
400 Da MWCO deerine sahip NF membran (FM NP030) ile yaplan almada ise,
membrandan atksu geirilmeye balanmasndan yaklak 10 dakika sonra ak ciddi
seviyelerde azalm ve sonrasnda membrann tkand gzlemlenmitir. Bu sonu, n

23

artm uygulanmakszn atksuyun dorudan FM NP030 ile filtre edilmesinin uygun
olmadn gstermektedir. Tek adml uygulamalarda, szntde yksek tuz miktar elde
edilebildii tespit edilmi ve yksek renk gideriminin saland belirlenmitir. Ancak
yksek KO giderimine ulalamamtr.
I. artm kombinasyonunda (UF+NF2), FM UP005 membranndan elde edilen szntnn
FM NP030dan geirilmesiyle KO ve renk giderimleri srasyla % 78.3 (toplamda % 81.5)
ve % 20.0 (toplamda % 99.5) olarak elde edilmitir. Alkalinitede % 48.1 (toplamda %
69.4) ve iletkenlikte % 7.9 (toplamda % 12.3) giderim verimleri saptanmtr. Bu
kombinasyonda en dikkat ekici sonu, tekli proseslere nazaran arttrlm KO gideriminin
yan sra % 8 ile dk klorr giderim verimi olmutur. Proseste % 48.3 toplam ak kayb
meydana gelmi olup, bunun % 18.8i kirlenmeden ve % 29.5i konsantrasyon
polarizasyonundan kaynaklanmtr.
II. artm kombinasyonunda (NF1+RO), NF membranndan elde edilen szntnn RO
membranndan geirilmesiyle KO ve renk giderimleri srasyla % 97.9 (toplamda % 99.3)
ve % 100 olarak elde edilmitir. Alkalinite ve iletkenlik iin srasyla % 90.3 ve 85.2
(toplamda % 96.1 ve 86.4) giderim gzlenmitir. Bu kombinasyon knda renk tamamen
gideriliyor ve KO 20 mg/Lye drlebiliyor olmasna karlk, Cl
gideriminin % 87.2
deerine ykseldii grlmtr. % 95.3lk toplam ak kaybnn % 23.5inin
kirlenmeden, % 71.7sinin ise konsantrasyon polarizasyonundan kaynakland tespit
edilmitir.
III. artm kombinasyonunda (UF+NF2+RO), FM UP005+ FM NP030 membranndan elde
edilen szntnn ROdan geirilmesi suretiyle >% 98 (toplamda >% 99.6) KO ve %
100lk renk giderimleri salanmtr. Proseste % 93.6, 91.2 ve 92.9 (toplamda % 98.1,
92.3 ve 93.3)luk, srasyla toplam alkalinite, iletkenlik ve Cl
giderim verimleri
gzlenmitir. Son adm olarak RO uygulamas ieren dier kombinasyondaki gibi bu
kombinasyonun knda da renk tamamyla giderilmitir. Farkl olarak bu kombinasyonda
daha iyi giderim verimi ile KO, 10 mg/L deerinin altna indirilmitir. Proseste % 85.7
toplam ak kayb meydana gelmi, bunun % 15.3nn kirlenmeden ve % 70.4nn ise
konsantrasyon polarizasyonundan kaynakland tespit edilmitir.
Tek adml membran prosesler (UF ve NF) ile tekstil boyama atksularnn artmnda,
suyun yeniden kullanmna imkn verecek dzeyde renk giderimi salanm ve yksek
miktarlarda tuz miktarnn szntden dorudan geri kazanlabilecei grlmtr. Ancak,
yeniden kullanlacak proses suyundaki KO deerinin boyama kalitesini bozmayacak kadar
dk olmas gerei ve tekli uygulamalarla yksek KO giderimi salanamam olduu
hususlar dikkate alndnda; tek adml membran proses uygulamalar ile tekstil
atksularndan su ve tuz geri kazanmnn, tam anlamyla teknolojik olarak uygulanabilir
olacan sylemek pek mmkn gzkmemektedir.
RO iermeyen kombinasyonda, % 99un zerinde elde edilmi renk giderimine karlk
arzu edilir dzeyde KO giderimi salanamamtr. Buna karlk artlm sudaki yksek
tuz miktar dikkat ekici bir sonu ortaya koymutur. Buna gre, UF ve NFten oluacak
kombinasyonlarn yan sra, sadece NF proseslerinin kombine olarak kullanlaca artm
alternatifleri ile gerekletirilecek artm uygulamalar zerinde detaylca allmasnn
yerinde olaca dnlmektedir. Bylece tm membran alternatiflerinin nda, en
yksek fayda ve en dk maliyet ile geri kazanma ynelik uygulanabilecek proses ya da
prosesler arasnda RO ieren ve iermeyen kombine uygulamalardan hangilerinin ne
seviyelerde daha ekonomik veya uygulanabilir olabileceinin tespiti mmkn olabilecektir.
RO ieren kombinasyonlarda, % 99un zerinde KO ve tamamyla renk giderimleri
salanm, proseste yeniden kullanlabilir kalitede artlm atksu elde edilmitir. Ancak bu
sudaki tuz ierii, besleme atksuyundaki miktara gre ok dk olup, tuzun geri
kazanlan su ile proseste yeniden kullanmna imkan salayacak bir dzeyde
bulunmamaktadr. Buna karlk, konsantre edilen zeltinin buharlatrma havuzlarna

24

verilerek ierdikleri tuzun bu suretle dolayl bir geri kazanma tabi tutulmas ve ekonomiye
kazandrlmas mmkn olabilir [4]. Buna gre proses kombinasyonlar iin yaplacak
ekonomik deerlendirmelerde, tuz iin sadece szntden deil ayn zamanda
konsantreden tuz geri kazanm alternatiflerinin de bu hesaba dahil edilmesi gerekecektir.
Boya banyosu atksularnn tekli ve kombine uygulamalarla artmnda, konsantrasyon
polarizasyon direncine dayal kirlenme etkisinin prosesteki toplam membran kirlenmesi
veya ak azalmas ierisindeki paynn, membran gzenek boyutunun azalmas ile artt
tespit edilmitir. Buna gre, zellikle son admda uygulanacak membran proseste,
konsantrasyon polarizasyon tabakas oluumunu nleyici veya bu tabakann etkisini
azaltc (apraz ak hznn arttrlmas, trblans oluturucular yerletirilmesi, akm
kararszlklarnn oluturulmas, ses dalgalar ve manyetik alan uygulamalar ile membran
yknn kimyasal ilemlerle deitirilmesi gibi) iletme tedbirlerinin alnmas suretiyle
proseste daha yksek miktarda su geri kazanm salanabilecei sonucuna varlmtr.
Bunun yan sra, sudaki dk molekler arlkl organiklerin varl da dikkate
alndnda, etkili KO veya znm organik gideriminin salanabilecei hibrit membran
proses uygulamalar ile suyun ve tuzun daha dk maliyetlerle geri kazanlabilecei
ihtimali zerinde de durulmas nerilir.

Kaynaklar
1. TTSS (Trkiye Tekstil Sanayi verenleri Sendikas). Ayn konusu: ekonomideki
tarihi klme yerini umutlu bekleyie brakt. Tekstil veren Dergisi. Austos 2009, 353:
1215.
2. CAPAR, G., YILMAZ, L., YETIS, U. Reclamation of acid dye bath wastewater: Effect
of pH on nanofiltration performance, J. Membr. Sci. 2006, 281: 560569.
3. KOYUNCU, I. Direct filtration of Procion dye bath wastewaters by nanofiltration
membranes: flux and removal characteristics, J. Chem. Technol. Biotechnol. 2003, 78: 1219
1224.
4. JEPPESEN, T., SHU, L., KEIR, G., JEGATHEESAN, V., Metal recovery from reverse
osmosis concentrate, J. Clean. Prod. 2009, 17: 703707.


25

Tekstil Endstrisinde Farkl Proses Atksularnn Artmnda
ve Geri Kazanlmasnda Membran Uygulamalar
Hacer Arslan
1
, Hale zgn
1
, Mehmet akmak
2
, smail Koyuncu
1
1 stanbul Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, Maslak, 34469, stanbul.
E-posta: hcrsln@gmail.com; ozgunha@itu.edu.tr; koyuncu@itu.edu.tr
2 Zonguldak Karaelmas niversitesi, evre Mhendislii Blm, ncivez, 67100, Zonguldak. E-posta:
mehmetcakmakci@yahoo.com

Tekstil endstrisi zellikle istihdam ve ihracat gz nne alndnda Trkiye iin ok
nemli bir sektrdr. Tekstil endstrisinde ok farkl retim prosesleri olmas sebebiyle
oluan birim atksu miktarlar, atksuda bulunan kirletici tr ve konsantrasyonlar da
farkllk gstermektedir. Tekstil endstrisi atksular kompleks yaplarnn yansra yksek
hacimleri ile de problem yaratmaktadr.
Su tketimi asndan ilk sralarda yer alan bu endstri dnyann giderek azalan su
kaynaklarnn korunmas amacyla son yllarda hz kazanan atksu geri kazanm
almalarna en fazla konu olan endstrilerden birisi olmutur. Tekstil endstrisinde
deiken yap ve hacimlerde atksu retilmesi artma yntemlerinin seimini zorlatrmakta
ve her retim tesisinin ayr bir rnek olarak ele alnmasn zorunlu klmaktadr. Tekstil
endstrisi atksularnn artmnda kullanlan konvansiyonel yntemler arasnda, biyolojik
artma, fiziko-kimyasal prosesler, adsorbsiyon ve kimyasal oksidasyon yer almaktadr. En
yaygn olarak kullanlan biyolojik artmada genellikle boyalarn aromatik yaplar ve
toksisiteleri nedeniyle etkin bir renk giderimi salanamamaktadr. Fiziko-kimyasal
proseslerde yksek kimyasal dozlarnda allmas ve byk miktarlarda amur retimi,
adsorbsiyonda snrl kapasitede allmas, kimyasal oksidasyonda ise toksik ara rnlerin
olumas bu yntemlerin uygulanmasndaki balca engellerdir.
Gnmzde mevcut yntemlerin etkin bir artma salayamamas ve dearj standartlarnn
giderek sklamas nedeniyle ozonlama, fotokataliz ve membran prosesler gibi ileri artma
yntemlerine de ihtiya duyulmaktadr. Membran prosesler, atksuda bulunan deerli
maddelerin ve suyun geri kazanm sz konusu olduunda stn artma performanslar ile
byk lde tercih edilmektedir. Ters osmoz, nanofiltrasyon ve ultrafiltrasyon ile yaplan
almalarda, boya giderimi ve elde edilen ak miktar asndan, en verimli membranlarn
nanofiltrasyon membranlar olduu sonucuna ulalmtr.
Bu alma kapsamnda, tekstil endstrisinde oluan farkl proses atksular iin
laboratuvar lekli bir membran nitesinde farkl membran trleri kullanlarak basnca
bal ak deiimlerinin ve k suyu kalite parametrelerinin karlatrmal olarak
deerlendirilmesi planlanmaktadr.
Tekstil endstrisine ait kasar, ykama ve boya prosesi atksular ile artlabilirlik almalar
yaplmtr. Deneylerde endstrinin farkl proses klarndan alnan ham sular iin kartu
filtreyi takiben, ultrafiltrasyon (UF) n artmal ve n artmasz olarak farkl nanofiltrasyon
(NF) membranlar (NP010, NP030, NF90, NF270) ve farkl ters osmoz (RO) membranlar
(BW30 ve XLE) kullanlmtr. Kullanlan UF membran UC010T membrandr. n
artmal deneylerde bu membran ile 1 barda gerekletirilen alma sonras elde edilen
sznt akm NF ve RO membranlardan geirilmitir. Deneylerde kullanlan NF ve RO
membranlar, drt farkl basn altnda altrlmtr. NF membranlar iin bu basn
deerleri 3, 6, 9 ve 12 bar, RO membranlar iin ise 5, 10, 15, 20 bar olarak belirlenmitir.

26

Sistem belirlenen bu basn deerlerinde 1 saat sreyle altrlm, 1 saat sonunda elde
edilen sznt akmndan numuneler alnmtr.
Deneylerde kullanlan laboratuar lekli membran tesisi fazl akm ile alan bir
yksek basn pompasna sahiptir. Tesisin maksimum debisi yaklak olarak 1000 l/saat
civarndadr. Tesis yksek basn pompas, kartu filtre, hidrofor, membrann yerletirildii
membran hcresi, membran hcre muhafazas, membrana girite ve kta olmak zere iki
adet manometre, yksek basn ayar vanas, soutma sistemi, hidrolik el pompas ve 15
Llik bir besleme tankndan olumaktadr. Membran hcresi stten basn uygulanarak
sktrlmakta ve bu ekilde, uygulanan besleme akmndaki basnca dayankl olmas
salanmaktadr. Tesis, besleme tank ierisine yerletirilen bir soutma tertibatna da
sahiptir. Soutma suyu olarak eme suyu kullanlmtr. Besleme tank ierisinde spiral
olarak tekil edilen ince borular ierisinden, eme suyu geirilmi ve tanktaki scaklk
25
o
Cde sabit tutulmaya allmtr.
Ham sularda ve artlan numunelerin hepsinde izlenen parametreler, ak, scaklk, iletkenlik
ve renktir. Renk parametresi, UV spektrofotometre (UV/VIS) ile 525 nm dalga boyunda
llmtr. Bu parametreler hem besleme suyunda hem de sznt akmnda izlenmitir.
Ak lm PRECISA 6200D marka terazi aracl ile yaplmtr. letkenlik ve scaklk
analizleri, Hach Sension model cihazda gerekletirilmitir.

Tablo 1de membran trlerine gre farkl proses atksular iin elde edilen ak, iletkenlik ve
renk deerleri karlatrmal olarak verilmektedir.

Tablo 1. Analiz sonularnn karlatrlmas
k Suyu Deerleri (letme koullar: NF iin 12 bar, RO iin 15 bar basn)
AKI (l/m
2
st)
Membran Trleri Ykama

Ykama
(UF n
artmal)
Kasar Kasar (UF
n artmal)
Boyama Boyama
(UF n
artmal)
NP010
NP030
NF90
NF270
BW30
XLE
99
41
29
115
28
37
185
64
36
157
34
59
64
19
18
79
17
22
99
18
26
135
19
26
54
18
_
_
_
_
95
22
_
_
_
_
LETKENLK (S/cm)
NP010
NP030
NF90
NF270
BW30
XLE
123
99
4
37
3.25
3.48
196
107
95
89
13
6
1113
692
29
279
14
22
882
612
14
202
11
16
114
102
_
_
_
_
114
119
_
_
_
_
RENK (abs 525 nm)
NP010
NP030
NF90
NF270
BW30
XLE
0,033
0,035
0,033
0,033
0,032
0,032
0,03
0,032
0,03
0,032
0,032
0.03
0,031
0,095
0,032
0,032
0,032
0.03
0,106
0,05
0,032
0,031
0,031
0.033
0,131
0,128
_
_
_
_
0,106
0,084
_
_
_
_

Deney sonular incelendiinde 12 bar basnta ykama atksuyu iin en yksek ak deeri
NF270 membran ile ve UF n artmadan getikten sonra ise NP010 membran ile elde
edilmitir.
Kasar prosesi atksularnda ise UF ile n artmal ve n artmasz sistemlerin her ikisi iin
de en yksek ak deerleri NF270 membran ile elde edilmitir. UF ile n artma yaplan

27

durumda ak deeri n artmann olmad duruma gre %29 daha fazla elde edilmitir.
Ters osmoz membranlarda ak deerleri olduka kktr.
Boyama atksuyunda ise NF270 ve NF90 nanofiltrasyon membranlarda ve ters osmoz
membranlarda tm basn deerlerinde, UF ile n artmal ve n artmasz olarak
gerekletirilen almalarda sznt akm elde edilememitir. NP010 ve NP030
membranlarda ise sadece 12 bar basnta gerekletirilebilen almada NP010 membranda
NP030 membrana gre daha yksek ak deerleri elde edilmitir.
Tm basn deerlerinde gerekletirilen almalar deerlendirildiinde membranlarda
basntaki arta paralel olarak akda da art olduu grlmektedir.
Atksular birbiriyle kyaslandnda ise en yksek ak deeri elde edilen atksular ykama
prosesi atksuyudur.
letkenlik parametresine bal sonular incelendiinde, n artmasz ykama ve kasar ve n
artmal kasar atksular iin en yksek giderim verimi elde edilen membran trnn
BW30, n artmal ykama atksuyu iin ise XLE ters osmoz membran olduu
grlmektedir. Boyama prosesi atksuyu iin almann gerekletirilebildii iki NF
membran arasnda byk farkllk olmad gzlenmitir. Atksu cinsi proses bazl
incelendiinde ise iletkenlii en dk olan ve dolaysyla iletkenlik gideriminin en fazla
gerekletii atksu ykama atksuyu olarak belirlenmitir.
Renk parametresine ait sonular incelendiinde ise boyama prosesi atksuyu dnda tm
atksular iin renk giderimi yaklak olarak ayndr. Salanan deerler membranlar aras
deiim gstermemektedir. Renk parametresi genel bir ifadeyle 0,033-0,03 abs deerleri
arasnda seyretmektedir. Boyama atksuyu yksek renk ierdiinden renk giderim verimi
bu atksu iin dk deerlerde kalmtr.

Tablo 2.de parametreler baznda atksu prosesleri gz nne alnarak seilen en uygun
membran trleri verilmektedir.

Tablo 2. Atksu bazl en uygun membran tr
Atksu Tr
Parametre Ykama Kasar Boyama
Ak (l/m
2
st) UC010T+NP010 UC010T+NF270 UC010T+NP010
letkenlik (S/cm) BW30 UC010T+BW30 NP030
Renk (abs 525 nm) UC010T+NP010
UC010T+NF90
UC010T+XLE
XLE UC010T+NP030

Analiz sonularndan alnan deerler kullanlan atksuyun cinsine gre de farkllk
gstermektedir. Boyama suyu yksek renk ve iletkenlie sahip bir atksu olmas
dolaysyla giderme verimleri de bu lde snrl deerlerde kalmtr. Ykama suyundaki
renk giderimi gzle grlr biimde giderilmitir. Kasar prosesinden gelen atksu ise
renksiz fakat iletkenlii yksek bir atksudur.
Atksuyun ncelikle bir kartu filtreden geirildikten sonra UF n artmal olarak yaplan
deneylerde, UF n artma yaplmakszn direkt olarak NF veya RO ile artlmasna gre
daha yksek bir artma performans gstermitir.
Teekkr
Bu alma Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) tarafndan
108Y243 nolu proje ile desteklenmitir.


28

29
Tekstil Endstrisinde Membran Teknolojisi ile Proses Suyu Geri
Kazanm
Gken apar
1
, Nimet Uzal
1
, Meltem nl
1
, Cihangir Varol
2
, Levent Ylmaz
2
, lk
Yeti
2
1
evre Mhendislii Blm,
2
Kimya Mhendislii Blm
Orta Dou Teknik niversitesi, 06531 Ankara

Pek ok alt sektr ieren tekstil sanayinde yn, pamuk ve ipek gibi doal malzemelerle
naylon, polyester, akrilik gibi sentetik malzemeler kullanlarak eitli rnler elde
edilmektedir. Uygulanan balca ilemler iplik retimi, dokuma, boyama ve
sonlandrmadr. Bu srelerde olduka fazla trde boyar madde, yardmc kimyasal ve
yksek hacimlerde temiz su kullanlmaktadr. Dolaysyla tekstil, hem hammadde tketimi
hem de evre kirlilii asndan ciddi boyutta olumsuz etkileri olan bir sanayi daldr.
Tekstil endstrisindeki retim eitlilii nedeniyle ortaya kan atksularn zellikleri de
belirgin farkllklar gstermektedir. Tek bir retim hatt iin dahi yzlerce reete
bulunabilmekte, bu da atksu karakterizasyonunu ve genelleme yapmay zorlatrmaktadr.
Ancak tekstil atksularnn ortak zellii; yksek hacimlerde retilmeleri, organik madde
(KO), renk, bulanklk, toplam kat madde (TKM) ieriklerinin yksek olmas ve
pHlarnn ounlukla ntr olmamasdr.
Tekstil atksularnn artlmas iin en yaygn olarak kullanlan yntem biyolojik artmadr.
yi tasarlanm bir aktif amur (A) sistemi ile KO dearj limitleri salanabilir. Ancak
renk giderim verimi ounlukla yetersiz kalmakta, ileri artma yntemlerine gerek
duyulmaktadr. Dearj limitlerinin salanmas zorunluluuna ek olarak, su kaynaklarnn
giderek azalmas nedeniyle tekstil endstrisinde proses suyu geri kazanm srdrlebilir
gelime yaklam dorultusunda artk bir zorunluluk haline gelmitir. leri artma
yntemleri bu balamda nem kazanm, zellikle membran teknolojisi son yllarda
endstriyel su geri kazanm konusunda baaryla uygulanan bir yntem olmutur.
Bu almada, tekstil endstrisinin eitli alt sektrlerinde membran teknolojisi ile proses
suyu geri kazanm uygulamalar aratrlmtr. lkemiz iin nem tayan alt
sektrlerden, hal ve kot retimi ele alnmtr. Hal alt sektrnde naylon iplikten dokunan
hallar asit boyalar ve metal-kompleks boyalar kullanlarak bask ve boya teknesi
yntemleriyle renklendirilmektedir. Burada iki tip atksu aa kmaktadr; bask boyama
atksular (BBA) ve asit boya banyosu atksular (ABBA). Hal retimi atksularnda boyar
maddelere ek olarak halnn daha iyi slanmasn ve daha iyi boyanmasn salayan yzey
aktif maddeler de bulunmaktadr. Kot retiminde ise pamuk ipliinden retilen kotlar
indigo boyas ile renklendirilmektedir. Burada birden fazla durulama ilemi
tekrarlanmakta, dolaysyla fazla kirlilik iermeyen ancak yksek hacimlerde atksular
ortaya kmaktadr. Kot retiminde sonlandrma ilemlerinden birisi olan merserizasyon
srasnda, pamua dayankllk kazandrmak amacyla rn konsantre kostik banyosunda
bekletilmektedir. Bu ilemde yksek deriimde kullanlan kostiin geri kazanm da nemli
bir ihtiya olmaktadr. Grld zere, tekstil ana bal altnda birbirine hi
benzemeyen zelliklerde yzlerce atksu tipi olabilmektedir. Dolaysyla her tip atksu iin
farkl artma sreleri gerekmektedir. Bu almada, yukarda bahsedilen hal ve kot
retimi atksularndan proses suyu kalitesinde su retimi ve ayrca terbiye atksularndan

30
kostik geri kazanm iin gelitirilen membran-esasl sreler anlatlmtr. n-artma
aamalarnda kimyasal ktrme(K), A, mikrofiltrasyon(MF), ultrafiltrasyon(UF) ve
santrifj yntemlerinden en uygun olanlar tek bana veya birlikte kullanlmtr. Artma
aamalarnda ise UF, nanofiltrasyon(NF) ve ters ozmoz(RO) alternatifleri
deerlendirilmitir. Her bir atksu iin denenen n-artma ve artma alternatifleri Tablo
1de verilmitir.
Btn laboratuvar lekli almalarda DSS firmas (Danimarka) retimi olan LabStak
M20 model membran modl kullanlmtr. Aklar zamana kar izlenmi ve sznt suyu
aklar ile giderim verimleri sabitlendiinde rnekleme yaplmtr. rneklerde KO, renk,
bulanklk, pH, toplam kat madde(TKM), toplam sertlik(TS) ve iletkenlik parametreleri
llmtr. Btn analizler standart yntemlerle (APHA, 1995) yaplm, KO ise
USEPA onayl HACH Metot 8000e gre HACH DR-2000 Model spektrofotometre
kullanlarak 620 nm dalga boyunda okunmutur. Ak azalmas hesaplamas ise, temiz
membranlarn saf su aklar ile kirlenmi membranlarn atksu aklarnn karlatrlmas
ile yaplmtr. Tablo 1de deneysel koullar ve membran zellikleri verilmitir. Her bir
atksu iin en uygun bulunan n-artma ve artma srelerinin giderim performanslar ile
proses suyu geri kazanm kriterleri ise Tablo 2de yer almaktadr.
Tablo 2de grld zere, membran teknolojisi tek bana veya dier artma
yntemleriyle birlikte kullanldnda tekstil atksuyundan baaryla proses suyu
retebilmektedir. Doal olarak arzu edilen, mmkn olan en az ilemle en iyi kalitede suyu
retmektir. Ancak kullanlacak ilem says, atksu zelliine gre deimektedir.
Membranlarda ak azalmas problemi yaandndan, bir n-artma ynteminin
kullanlmas ak kontrol iin gereklidir. Bu nedenle, gereken ilem says ounlukla
birden fazladr. Hal retiminde ortaya kan bask boyama atksular iin en uygun su geri
kazanm yntemi kimyasal ktrme (alum ile)+NFdur. Bu sre uygulandnda 2 mg/L
KO, 51 mg/L TKM, 9 mg/L sertlik ve 80 S/cm iletkenlik ieren, renksiz, berrak
(bulanklk 0,3 NTU) bir proses suyu elde edilmitir. Asit boya banyosu atksular iin ise
MF (1 m)+pH ntralizasyonu+NF yeterli olmu; 42 mg/L KO, 55 mg/L TKM, 70 S/cm
iletkenlik ieren, renksiz, berrak ve yumuak bir proses suyu elde edilmitir. Ak azalmas
yksek olmam, %19-20 civarnda seyretmitir. Bu da nerilen srecin ok sk kimyasal
ykama gerektirmeyeceini iaret etmektedir. retilen her iki tip proses suyu da en ak
renklerin boyanmasnda dahi uygun grnmektedir.

Tablo 1. Proses Alternatifleri (Seilen en uygun prosesler koyu renkle gsterilmitir)
Atksu Proses Alternatifleri Deneysel Koullar/Membran zellikleri
Hal-Bask
Boyama
Atksuyu
(BBA)
n-artma
MF (11 m; 2,5 m; 1 m) MF: Whatman 1 (11m, selloz); Whatman 42 (2,5 m,
sellz), Whatman GF/B (1m, fiberglas); AP=0,73 bar;
Etkin alan=0,0014 m
2
;
Scaklk=18-20C
K K: Alum dozlar: 50-400 mg/L (Optimum doz 150-250
mg/L); Kartrma hz: 100 rpmde 1dak hzl + 30 rpmde
30 dak yava; Dinlendirme:1 saat; Scaklk=18-20C
K+MF (1 m)
K+UF (50 kDa)
Artma
UF (1 kDa; 2 kDa; 20 kDa; 50 kDa) UF: Alfa Laval GR51PP (50 kDa, PES); GR61PP (20 kDa,
PES); GR95PP (2 kDa, PES); ETNA01PP (1 kDa,
kompozit floro polimer); AP=1,9 bar; Etkin alan=0,036 m
2
;
Scaklk=18-20C
NF NF: Alfa Laval NFT-50 (Polyester zerine ince film
kompozit); AP=5,9 bar; Etkin alan=0,036 m
2;
Scaklk=18-
20C
UF (20 kDa)+NF
UF (1 kDa)+NF
Hal-Asit
Boya
n-artma
MF (2.5 m; 1 m; 0.45 m; 0.2 MF: Whatman GF/B (1 m, fiberglas); Millipore (0,45 m,

31
Banyosu
Atksuyu
(ABBA)
m) selloz asetat); Sartorius (0,20 m, selloz asetat); AP=0,73
bar; Etkin alan=0,0014 m
2

MF (2.5 m +1 m)
MF (2.5 m+1 m+0.45 m)
MF(2.5m+1m+0.45m+0.2m)
MF (0.45 m+0.2 m)
UF (50 kDa) UF: Osmonics HZ15 (50 kDa, PES); DSS GR51PP (50
kDa, PES); GR61PP (20 kDa, PES); GR95PP (2 kDa,
PES); ETNA01PP (1 kDa, kompozit floro polimer); AP=1,9
bar; Etkin alan=0,036 m
2
; Scaklk=18-20C
Artma
NF NF: Alfa Laval NFT-50 (Polyester zerine ince film
kompozit); AP=5,9 bar; Etkin alan=0,036 m
2
; Scaklk=18-
20C
NF+NF
NF+N+NF
pH ayar+NF
Kot
retimi
Atksuyu
(KA)
n-artma
A A: Reaktr hacmi=10 L; Hidrolik bekletme sresi=8 gn;
Scaklk=25C; Oksijen=5 mg/L
A+MF (5 m) MF: SMWP04700 (5 m, nitroselloz); AP=0,73 bar; Etkin
alan=0,0014 m
2

Artma
NF NF: Dow Filmtec NFT-270 (200-300 Da, piperazin ve
benzenetrikarbonil triklorr); AP=5,07 bar; Etkin
alan=0,036 m
2
; Scaklk=18C
Kot
Durulama
Atksuyu1
(KDA-1)
n-artma
MF (5 m) MF: SMWP04700 (5 m, nitroselloz); FSM045PP (0,45
m, kompozit floro polimer); AP=0,85-1,02 bar; apraz
ak hz=1,06 m/s Etkin alan=0,0017-0,036 m
2
;
Scaklk=18-20 C.
MF (5 m+0.45 m)
MF (5 m)+UF (100 kDa) UF: Alfa Laval GR40PP(100 kDa, PES); GR51PP (50 kDa,
PES); GR61PP (20 kDa, PES); GR95PP (2 kDa, PES);
ETNA01PP (1 kDa, kompozit floro polimer); AP=1,87-3,07
bar; apraz ak hz=1,29-0,98 m/s; Etkin alan=0,036 m
2
;
Scaklk=18-20C
MF (5 m)+UF (50 kDa)
MF (5 m)+UF (20 kDa)
MF (5 m)+UF (2 kDa)
MF (5 m)+UF (1 kDa)
Artma
benzenetrikarbonil triklorr); NF90 (100 Da); Alfa Laval
NF99 (159 Da, polyester zerine polyamid); AP=5,07 bar;
apraz ak hz=0,62 m/s; Etkin alan=0,036 m
2
;
Scaklk=20C
RO RO: Alfa Laval CA995PE (NaCl tutulumu %95,
polyester zerine selloz triasetat/diasetat karm);
HR98PP (NaCl tutulumu %85, polipropilen zerine ince
film kompozit); AP=5,07 bar; apraz ak hz=0,62 m/s;
Etkin alan=0,036 m
2
; Scaklk=20C
Kot
Durulama
Atksuyu2
(KDA-2)
n-artma
K K: Alum ve Demir klorr dozlar: 50-1000 mg/L;
Kartrma hz: 120 rpmde 2 dak hzl + 30 rpmde 30 dak
yava; Dinlendirme: 1 saat; Scaklk=18-20C
MF (8 m) MF: (8 m, 2,5 m, 0,45 m, Selloz ester); AP=0,7-3,0
bar
MF (2.5 m)
MF (0.45 m)
MF (0.45 m)+UF (100 kDa) UF: (100 kDa, 50 kDa, 10 kDa, 5 kDa, PES); AP=4 bar
MF (0.45 m)+UF (50 kDa)
MF (0.45 m)+UF (10 kDa)
MF (0.45 m)+UF (5 kDa)

32
Artma
benzenetrikarbonil triklorr); AP=5,02 bar; apraz ak
hz=0,62 m/s; Etkin alan=0,036 m
2
; Scaklk=20C
Kot-
Kostik
Banyosu
Atksuyu
(KKBA)
n-artma
MF (20-25 m; 10 m; 8 m; 5 m;
1,2 m; 1-11 m)
MF: Whatman 41 (20-25m, selloz asetat); SCWP04700
(8m, nitroselloz); RAWP04700 (1,2m, nitroselloz);
LCWP04700 (10 m, desteksiz PTFE); SVLP04700 (5 m,
PVDF); S50WP320F5 (5 m, PES); S99WP320F5 (10 m,
PES); MF-45 (1-11 m, floro polimer); AP=0,85 bar;
Scaklk=18-20C
Yumaklatrma Kartrma hz: 30 rpmde 45 dak; Scaklk=18-20 C
Santrifj 2500 rpmde 30 dak
Artma
UF (2 kDa) UF: Alfa Laval GR95PP (2 kDa, PES); AP=2,38-6,23 bar;
apraz ak hz=0,79-1,40 m/s; Etkin alan=0,036 m
2
;
Scaklk=20C
NF NF: NP010 (1000 Da, PES); NP030 (500 Da, PES); Koch
SelRO MPT-34/MFT-34 Pilot tesis (300 Da, PES);
AP=4,03-6,23 bar; apraz ak hz=0,40-1,40 m/s; Etkin
alan=0,036 m
2
; Scaklk=20-40C

Kot retimi ve durulama sular da membran teknolojisi ile baaryla artlmtr. Btn
hatlardan gelen kot retimi atksularnn karm, aktif amur+MF(5 m)+NF srecinde
olduka yksek verimle artlm; 43 mg/L KO, 5 Pt-Co renk ve 2000 S/cm iletkenlik
ieren bir proses suyu elde edilmitir. Ak azalmas ise %43 olarak gereklemitir. Kot
durulama sular iin iki farkl reete suyu allmtr. KDA-1 iin en uygun membranl
sre, MF(5 m)+NF, KDA-2 iin ise MF(0,45 m)+NF olmutur. KDA-1den elde edilen
proses suyu 87 mg/L KO, 8 Pt-Co renk ve 4300 S/cm iletkenlik ierirken; KDA-2den
elde edilen proses suyu 24 mg/L KO, 15 Pt-Co renk ve 1100 S/cm iletkenlik iermitir.
Grld zere, kot retimi atksularnn balangtaki iletkenlik deerleri olduka
yksektir. Bu nedenle NF k kaliteleri de geri kazanm kriteri olan 1000 S/cmden
yksek olmutur. Ayrca k pH deerleri de geri kazanm kriteri olan 6-8den yksektir.
Bu durumda kullanm ncesinde pH ayarlamas gerekecektir. retilen proses sularnn
tesis iinde boyama dndaki ilemlerde (durulama, tank ykama gibi) ya da boyamayi
izleyen ilk ykama teknelerinde kullanlabilecei dnlmektedir. Bir dier seenek de
retilen proses sularnn temiz sular ile ihtiya duyulan oranlarda kartrlmasdr.
Tekstilin her alt sektrne ynelik geri kazanm kriterleri Literatrde mevcut
olmadndan, Tablo 2de verilen ve genel olarak tekstil sektr proses suyu kalitesine
ynelik olan geri kazanm kriterleri, tm atksular iin temel kriter olarak alnmtr.

Tablo 2. Geri kazanm kriterlerini salayan en uygun n-artma ve artma srelerinin
performanslar (Parantez iinde verilen deerler % giderim deerleridir)
Proses Suyu/Atksu Parametre
KO
(mg/L)
Renk
(Pt-Co)
Bulanklk
(NTU)
TKM
(mg/L)
Sertlik
(mg/L CaCO
3
)
letkenlik
(mS/cm)
pH
Proses Suyu Geri
Kazanm Kriterleri
80 20 1 500 60 1000 6-8
Hal-BBA
Ham atksu 391 301 41 603 20 0,7 7,6
KP (150-250 mg/L)
k
301 (23) 29 (90) 3,8 (91) 575 (5) 18 (10) 0,7 (0)
NF k 2 (99,5) 0 (100) 0,3 (99) 51 (92) 9 (55) 0,08 (89) 8,0
Ak azalmas (%) 19,4

33
Hal-ABBA
Ham atksu 1408 106 3,9 957 44 0,73 4,7
MF(1 m) k 1394 (1) 19 (82) 0,9 (77) 909 (5) 44 (0) 0,73 (0) 4,7
pH ayar+NF k 42 (97) 0 (100) 0,1 (97) 55 (94) 0 (100) 0,07 (90) 7,2
Ak azalmas (%) 20
Kot-KA
Ham atksu 2300 2347 6000 9,0 11,0
A+MF(5 m) k 191 (92) 266 (89) - 6,0 (0,3) 7,0
NF k 43 (98) 5 (99,8) - 2,0 (78) 5,7
Ak azalmas (%) 43
Kot-KDA-1
Ham atksu 1427 3661 12,5 11,3
MF (5 m) 1213 (15) 256 (93) 12,4 (1)
NF k 87 (94) 8 (99,8) 4,3 (66)
Ak azalmas (%) 52
Kot-KDA-2 Alkalinite (mg/L
CaCO
3
)

Ham atksu 1096 5985 978 6,3 10,4
MF(0,45 m) (3 bar)
k
778 (29) 3352 (44) -
NF k 24 (98) 15 (99,7) 1,1 (83) 10,2
43
Kot-KKBA NaOH (g/L)
Ham atksu 16110 10250 32 144 13,2
NF (NP010) k 1229 (92) 176 (98) 32 (0)
Pilot uygulama
Ham atksu

11780

7370

24

MF (1-11 m) k 2350 (80) 1288 (83) 24 (0)
NF (MPT-34) k 210 (95) 14 (99) 24 (0)

Kot durulama atksularndan kostik geri kazanm ise hem laboratuvar hem de pilot lekte
allmtr. Kostik geri kazanm salayan en uygun membranl sre, laboratuvar
almalarnda NF olarak bulunmutur. Elde edilen proses suyunda, %92 KO ve %98 renk
giderimi salanmtr. NF giri ve k NaOH deerinin ayn (32 g/L) olmas, tm
NaOHn sznt suyuna getiini gstermitir. Pilot lekte ise MF (1-11 m)+NF
uygulanm, ancak hzl tkanma meydana gelmesinden dolay laboratuvar sonular tam
olarak dorulanamamtr. Kostik geri kazanm deerlendirmesi iin daha kapsaml
almalar yrtlmelidir.
Genel olarak; tekstil atksularndan su geri kazanmnda, NFin mutlak bir gereklilik
olduu, ncesinde uygulanacak n artmann ise, atksu niteliine bal olarak deitii
sonucuna ulalmtr. Membran performansnn; atksu ierii, operasyonel koullar ve
sistem konfigrasyonundan etkileniyor olmas nedeniyle, herhangi bir atksu iin en uygun
membranl srecin bulunmas iin kapsaml deneysel almalar yaplmas gerei ortaya
kmtr. Bununla birlikte, laboratuvarda retilen verilerin, gerek durumu ne kadar
yanstaca hususunun da zerinde nemle durulmas gereken bir dier konu olduu
anlalmtr.

34

35
Kasar Ykama Atksularnn Geri Kullanmnn Aratrlmas

Kenan Gney*, Ralf Minke, Heidrun Steinmetz
Stuttgart niversitesi
*E-mail: kenan.guney@iswa.uni-stuttgart.de

Tekstil endstrisi su tketimi ok yksek olan endstrilerden biridir. Tekstil endstrisi bir
ton tekstil retimi iin 80-200 m
3
suya ihtiya duymaktadr
[1,2]
. Tekstil atksuyu yksek
kirlilikte, renkli ve yksek miktarda toplam znm kat madde ieren bir atksudur.
Tekstil atksuyu ok yksek KO (175 kg KO/ton rn)
[2]
ve ok yksek iletkenlik
deerlerine sahiptir. Dolaysyla tekstil endstrisi atksularnn geri kazanm ekonomik ve
ekolojik bir deer kazanmaktadr. Yksek KO ve iletkenlik giderimi sadece
nanofiltrasyon ve ters ozmoz gibi membran teknolojilerinin uygulamas ile mmkn
olabilir.
Konvansiyonel tekstil endustrisi atksuyu artmnda boyama, aartma, ykama gibi
proseslerde oluan deiik kimyasal ierik ve deiik kirlilik seviyesine sahip olan
atksular birletikten sonra aktif amur artm yada anaerobik artm metodlar ile
artldktan sonra elde edilen ikincil atksu membran teknolojisi ile artlp dk oranlarda
atksu geri kullanm mmkn olmaktadr. Tekstil endstrisi iin srdrlebilir ve
ekonomik su kullanm atksu geri kazanm miktarnn arttrlmas ile mmkn olabilir. Bu
amala ncelikle tekstil atksular arasnda en az kirlilie sahip olan ykama atksularnn
ayr ayr ele alnp incelenmesi gerekmektedir. Bu balamda, almamzda kasar ykama
atksuyu ele alnm ve membran teknolojisi ile elde edilebilecek maksimum atksu geri
kullanim potansiyeli incelenmitir.
Kasar - aartma prosesi yksek miktarda aartc ve ek kimyasal kullanlan bir aartma
prosesidir. Kasar atksuyu tekstil atksular arasnda en yksek KO ve iletkenlik
deerlerine sahip atksulardan biridir. Bu proses sonras yaplan ykama prosesinde kasar
isleminden rn zerinde kalan aartclar, ek kimyasallar, ve tekstil lifleri de su ile
temizlenmektedir.
Bu almann amac: kat filtre ve ultrafiltrasyon n artmndan elde edilmi olan kasar
ykama atksuyunun deiik nanofiltrasyon membranlar ve dk enerjili ters ozmoz
membran ile artlarak atksu geri kullanm potansiyelinin arttrlmasn salamaktr.
almamzda Almanyann Baden Wrttemberg eyaletinde yer alan bir tekstil firmasnn
birinci kasar ykama atksuyu kullanlmtr. Firma kendine ait olan kuyu suyu ile belediye
hattndan temin ettii ime suyunun karm ile oluturulan bir suyu kasar ykama
prosesinde kullanmaktadr. Firmaya ait kuyu suyunun iletkenlii 650 s/cmdir.
100 L kasar ykama atksuyu kirlilik oran en yksek olan ilk ykama nitesinden
alnmtr. Atksu biraz bulank ve ok ak sar bir renge sahiptir. Atksu 4-7m delik
aralkl Whatman 597 filtresi ile filtrelenmi ve sonrasnda Microdyn Nadir firmasina ait
5 m delik aralkl UP005 ultrafiltrasyon membran ile 25 C scaklkta ve 7 bar basn
altnda n artma tabi tutulmutur. Kasar ykama atksuyunun, kat filtreden ve
ultrafiltrasyondan elde edilmi n artma atksularnn ana zellikleri Tablo 1`de
gsterilmitir.


36
Tablo 1: Kasar ykama atksuyunun ve n artm uygulanm atksularn ana zellikleri

Kasar Ykama Kat Filtre Ultrafiltrasyon
KO (mg/L) 900 820 240
letkenlik (S/cm) 1560 1415 1080
pH 10.2 10.6 10.1

Kat filtre ile % 9 KO ve % 9 iletkenlik giderimi, UP005 ultrafiltrasyonu ile yzde 71
KO ve yzde 24 iletkenlik giderimi elde edilmitir. Ultrafiltrasyon sonucunda elde edilen
permeat tamamen renksizdir.
Bu aratrmada kullanlan deney dzenei OSMOTA GmbH firmasi tarafndan retilmi
bir adet laboratuar lekli membran nitesinden (Figr 1) olumaktadr. Membran nitesi
80 cm
2
(20 cm x 4 cm) membran alanna sahip bir membran hcresine ve 7,2 litrelik bir
atksu tankna sahiptir. Permeat aks elektronik olarak Endress Hauser Promag 50+H
cihaz ile llmtr. Scaklk ayarlayc ile atksu scakl tm uygulamalarda 25 Cde
sabit tutulmutur.

ekil1: Membran nitesi

n artm uygulanm kasar ykama atksuyunun geri kullanlabilirlii DOW-Filmtec
firmasna ait olan NF90, NF270 ve Microdyn Nadir firmasna ait olan NP010
nanofiltrasyon membranlar ve DOW-Filmtec firmasna ait olan XLE dk enerjili ters
ozmoz membran ile test edilmitir. DOW-Filmtec membranlarnda 28 mil spacer,
Microdyn Nadir membranlarnda ise 44 mil spacer kullanlmtr.
NP010 ve NF90 membranlar 7 bar ve 10 bar basn altnda incelenmi ve alnan sonular
dorultusunda NF270 ve XLE membranlarnn da 10 bar basn altnda incelenmesine
karar verilmitir.
Yaplan deneylerde KO giderimi, iletkenlik giderimi ve permeat ak miktarna nem
verilmi; geri kullanm iin gerekli olan KO miktarnn 100 mg/lden, iletkenlik
miktarnn ise firmann kullanm olduu kaynak suyu iletkenliinin ok altnda olan 250
s/cmnin altnda olmas, ve permeat geri kazanmnn en az % 40 olmas hedeflenmitir.
Tm deneyler % 90 permeat geri kazanm eldesine kadar yaplmtr. Elde edilen KO ve
iletkenlik giderimleri Tablo 2`de gsterilmitir.
Atksu
Tank
Permeat
Membran Hcresi
Retentat
Pompa
Valf
Ak ler
Manometre
Elektronik
Ak ler
Scaklk
Ayarlaycs

37

Tablo 2: KO ve iletkenlik giderimleri

KO Giderimi (%) letkenlik Giderimi (%)
Permeat Kazanm (%) 40 70 80 90 40 70 80 90
NP010-7 bar 37 47 48 44 26 24 21 10
NP010-10 bar 42 52 53 56 30 28 23 20
NF90-7 bar 97 98 - - 98 96 96 96
NF90-10 bar 98 - 98 - 98 - 97 98
XLE-10 bar 98 99 99 98 99 99 99 98
NF270-10bar 84 83 80 77 67 64 62 56

KO giderimi, NP010 membrannda % 60 NF270 membrannda ise % 85i geememitir.
letkenlik giderimi ise NP010 membrannda % 30un altnda NF270 membrannda ise %
70in altnda elde edilmitir. NP010 membran istenilen KO ve iletkenlik limitlerini
salayamamtr. NF270 membran ise % 80 permeat kazanmna kadar KO limitini
salamasna ramen iletkenlik limitini salayamamtr. Bu da hedeflenen minimum % 40
permeat geri kazanmn salayamamaktadr.
NF90 ve XLE membranlarnda KO giderimi % 97nin stnde, iletkenlik giderimi ise %
96nn stnde elde edilmitir. XLE ve NF90 membranlar yzde 90 permeat kazanmnda
dahi hedeflenen KO ve iletkenlik limitlerini salamtr. Yzde 90 permeat kazanmnda:
NF90 membran 7 bar basn altnda 30 mg/l KO ve 250 s/cm iletkenlik deerleri, 10 bar
basn altnda ise 35 mg/l KO ve 130 s/cm iletkenlik deerleri; XLE membran ise 10
bar basn altnda 20 mg/l KO ve 110 s/cm iletkenlik deerleri sunmutur.
NF90 ve XLE membranlar n artm sonrasnda kasar ykama atksularnn geri
kullanlmas amac ile uygulanabilir. Her ne kadar XLE membran 10 bar basn altnda
NF90 membranndan daha fazla ak sunmakta ise de membran seimini tamamlamak
amac ile her iki membrann pilot lekli uzun sreli performanslarnn aratrlmas
gerekmektedir.

Kaynaklar
1. Ranganathan, K., Karunagaran, K. and Sharma, D.C., "Recycling of wastewaters of
textile dyeing industries using advanced treatment technology and cost analysis-Case
studies", Resources Conservation and Recycling 50, 2007, page 306318
2. Rosia, O.l., Casarcia, M., Mattiolib, D. and Floriob, L.D., "Best available technique
for water reuse in textile SMEs (BATTLE LIFE Project)", Desalination 206, 2007, page
614619

38

39

Srekli Aktif amur ve Jet-Loop Sistemlerinde Mikrofiltrasyon
Membranlarn Kirlenme zelliklerinin ncelenmesi
Derya Y.Kseolu mer
1
, Seil Bayar
1
, Nadir Dizge
1
, Ahmet Karagndz
1
, Blent
Keskinler
1
1
Gebze Yksek Teknoloji Enstits, evre Mhendislii Blm
akaragunduz@gyte.edu.tr, Tel:0.262.605 3211, Fax:0.262.605 3205

Bir kat-sv ayrma teknii olan membran prosesler, zellikle son yllarda gittike artan bir
neme ve ilgiye sahip olmutur. Bu ilginin nedenleri arasnda membran proseslerin yksek
verimde artlm su kalitesi, kk alan ihtiyac gereksinimleri, kolay iletilebilirlik, dk
amur retimi ve enerji sarfiyat, kolay kurulum ve patojen giderimi gibi nemli avantajlar
saylabilir. Bu avantajlarnn yan sra membranlarn tkanmasna bal olarak gerekleen
sznt aksnn azalmas membran proseslerin en byk dezavantajlar arasndadr.
zellikle biyolojik artm proseslerinde membran filtrasyonunun kullanmn kstlayan en
nemli faktr, znm ve bal hcre d biyomateryallerdir (SMP ve EPS).
Biyomateryallere ilave olarak aktif amurun flok boyutu, MLSS konsantrasyonu, amur
hidrofobisitesi ve yzey yk kirlenme mekanizmasn etkileyen dinamik parametreler
arasnda saylabilir. Bu almada 10 ve 3 gnlk amur yana ayarlanm srekli modda
iletilen aktif amur ve jet-loop membran biyoreaktr sistemlerinde denge durumuna
ulaldnda oluan karm svsnn membran tipine bal olarak biyolojik kirlenmesinin
hem klasik filtrasyon (dead-end) hem de apraz akl (cross-flow) mikrofiltrasyon
nitelerinde filtre edilebilirlik zelliklerinin incelenmesi amalanmtr.
Deneylerde laboratuar lekli 100 L ve 30 L hacimlere sahip klasik aktif amur (KA) ve
jet-loop membran biyoreaktr (JLMBR) sistemlerinin denge durumundaki amuru
kullanlmtr. Her iki sisteme ait filtrasyon deneylerinin yapld andaki sistem
parametreleri belirlenmitir. KA ve JLMBR sistemlerinin amur ya srasyla 10 ve 3
gne ayarlanm ve sentetik atksu ile beslenmitir. Membran deneyleri iin 0.5 L
hacminde 35.24 cm
2
lik membran alanna sahip klasik filtrasyon ve 8 L hacminde 28
cm
2
lik membran alanna sahip apraz akl filtrasyon sistemleri kullanlmtr. Klasik
filtrasyon iin alma basnc azot gaz ile 1.2 bara, apraz akl filtrasyon iin de 1 bara
ayarlanmtr. Deneylerde 0.45 ve 0.22 m por boyutuna sahip selloz asetat (SA)
membran kullanlmtr. Membran kirlenmesi seri diren modeli temel alnarak
incelenmitir. Bu amala filtrasyon almalarnda kullanlan seri diren ifadeleri ekil
1de verilmitir. Deneysel olarak ilk nce membranlarn Rmlerin bulunmas iin destile
suyun filtrasyonu gerekletirilmi, daha sonra aktif amurun filtrasyonundan Rt, membran
yzeyinin fiziksel temizlenmesinden sonra destile suyun filtrasyonundan Rp ve hesap
yoluyla da Rc bulunmutur. Hesaplamalarda denge durumundaki ak deerlerinin
ortalamalar kullanlmtr. Membran yzeyindeki biyofilmde ve szntde biyolojik
analizler yaplmtr. SMP ve EPS ierikleri formaldehit ekstraksiyon yntemi ile tespit
edilmitir [1], greceli hidrofobisite MATH (microbial adhesion to hydrocarbons) yntemi
ile [2], viskozite ise Brooksfield cihaz ile llmtr. SMP ve EPSnin protein ierii
Bradford [3] , karbonhidrat ierii Dubois [4] yntemleri ile analizlenmitir.
40

ekil 1. Seri diren modelinde kullanlan eitlikler

Klasik Filtrasyon (Kf) Sistemi
KF deneylerinde hem KA hem de JLMBR sistemlerinde membranlarn kirlenme
mekanizmalarnn aklanmasna allmtr. Hem AF deneyleri hem de KF deneyleri
amurun karakterizasyonunun deimemesi iin ayn gnde yaplmtr. JLMBRn KF
deneyleri sonucunda iki membran iinde (SA 0.45 ve 0.22 m) ak deerleri birbirlerine
ok yakn km szntdeki sonulardan AF sisteminden farkl olarak ok az da olsa
szntde SMPp deerleri llmtr. KO deerleri AF sistemine gre ok daha
yksektir. SA 0.45 membran iin szntde SMPc deerleri AF ve KF sistemlerinde
hemen hemen ayn kmtr. Fakat SA 0.22 membran iin KF sisteminde SMPc deerleri
daha dk kmtr. Szntdeki btn parametreler iki membranda da zamanla azalma
gstermitir. KF sisteminde kirlenme mekanizmas iin iki sistemde hesaplanm olan
diren deerleri Tablo 2de gsterilmitir.

AS
T
t
J
P
R
A
=
q

R
t
: Toplam filtrasyon direnci (m
-1
)
P
T
: TMP, Basn (Pa)
: Szntnn viskozitesi (Pa.s)
J
AS
: Aktif amurun denge durumundaki ak deeri (m
3
/m
2
sn)
p c m t
R R R R + + =

R
m
: Membran direnci (m
-1
)
R
c
: Kek tabakasnn yaratt diren (m
-1
)
R
p
: Por tkanmasnn sebep olduu diren (m
-1
)
w
T
m
J
P
R
A
=
q

m
w
T
p
R
J
P
R
A
=
'
q

J
w
: Destile suyun denge durumundaki ak deeri (m
3
/m
2
sn)
J'
w
: Kek tabakasnn musluk suyu ile ykanmasndan sonra destile suyun
filtrasyonundan elde edilen denge aks.
p m t c
R R R R =

41

Tablo 1. Membran Kirlenme Deneylerinin sonular
Membran tipi Rm
(%)
Rt
(%)
Rp
(%)
Rc
(%)
JLMBR
SA 0.45
SA 0.22

3.57x10
10
(%0.05)
5.88x10
10
(%0.08)

6.82x10
13
7.47 x10
13

3.29x10
12
(%4.82)
2.55 x10
12
(%3.41)

6.49 x10
13
(%95.13)
7.21 x10
13
(%96.51)

KA
SA 0.45
SA 0.22

3,57x10
10
(%0.12)
5,88x10
10
(%0.19)

2,98x10
13
3,07 x10
13

1,07x10
12
(%3.59)
3,67 x10
12
(%0.12)

2,87 x10
13
(%96.31)
3,06 x10
13
(%99.67)

Hesaplam olan diren deerlerinden membran direncinin toplam dirence katks iki
membran iinde ihmal edilebilir seviyelerdedir. JLMBRdeki diren deerleri KA
sisteminden daha yksek kmtr. Bu, JLMBRde oluan amurun partikl boyutunun
kk ve disperse olmasndan kaynaklanr. JLMBR iin kan diren sonularndan iki
membran iinde gzenek kirlenmesi olduu fakat SA 0.45te biraz daha fazla olduu
sylenebilir. Bu, membranlarn gzenek boyutlarnn bydke kk partikllerin
membrann i duvarlarnda adsorbe olmas nedeniyle por kirlenmesinin daha yksek
kmas beklenen bir durumdur. Daha kk gzenek boyutuna sahip membranlarda da
kek kirlenmesi daha fazla olacaktr. JLMBRnin sznt analizleri ile bu mekanizma
karlatrldnda, gzenek kirlenmesinin daha fazla gzlendii membranda szntde
kirletici parametrelerinin daha dk kmas beklenir. JLMBR szntlerinde SMPc,
SMPp ve KO deerleri SA 0.45te SA 0.22ye gre daha dk kmtr. Direnlere
bakldnda, SA 0.45 por direnci SA 0.22ye gre daha yksek kmtr. Yani sonu
olarak SA 0.45te kirletici parametreler gzeneklerin tkanmasna sebep olmutur. Aktif
amur sisteminin KF deneylerinin sonularna bakldnda ilk ak deerlerinin iki
membran iinde AF sistemine gre ok daha yksek kmtr. KF sistemi iin deneyin
ilerleyen dakikalarnda iki membrann ak deerleri birbirlerine ok yakn kmtr.
Sznt analizlerine bakldnda KO deerleri SMPc deerlerinden daha yksek
kmtr. SA 0.45 membranna bakldnda KO ve SMPc deerlerinin deiimi
birbirleriyle orantl olmutur. Aktif amur sisteminin diren deerlerine bakldnda da
SA045te Rpnin Rt ierisindeki orannn SA02den daha yksek olduu bulunmutur.
apraz Ak Filtrasyon (af) Sistemi
JLMBR ve Srekli Aktif amur sistemlerinin havalandrma tanklarndan ekilmi olan 8 L
amur, toplam membran alan 28 cm
2
olan AF tankna alnmtr. Deneylerde 1 bar basn
uygulanmtr. JLMBRde SA 0.45 membrann ilk ak deeri SA 0.22 membranndan daha
yksek kmtr. Filtrasyonun 2. dakikasnda ak deerleri eitlenmi, ak deerlerinin
dengelendii aamada SA 0.45in ak deeri SA 0.22nin ak deerinden daha dk
olmutur. Filtrasyonun son 20 dakikasndaki ortalama aklar SA 0.45te 76.5 L/m
2
sa, SA
0.22de 90 L/m
2
sa deerlerine ulamtr. Deneyin sznt analizlerinden SA 0.45in KO
deerleri SA 0.22den yksek, SMPc deerleri daha dk kmtr. SA 0.45in por
boyutu daha byk olduu iin membrandan geen bakteri hcreleri yksek KOye sebep
olmutur, SMPcnin dk olmasnn sebebi de SMPcnin SA 0.45in i porlarnda
tutunmu olmasndandr. Szntde SMPp parametresi llememitir. Bunun nedeni
JLMBR amur sspansiyonunun SMPp deerlerinin ok dk olmasdr. SA 0.22nin
42

KO ve SMPc deerlerinin deiimleri birbirleriyle orantl olmutur. SA 0.45te bu
korelasyon gzlenmemitir. Aktif amur sistemi iin SA 0.45 membrann ilk ak deeri SA
0.22 membranndan daha dk km, filtrasyonun hibir aamasnda eit aklara
ulalmamtr. Denge halindeki ak deerleri de birbirinden farkl kmtr. Filtrasyonun
son 10 dakikasndaki ortalama aklar SA 0.45te 80 L/m
2
sa, SA 0.22de 110 L/m
2
sa
deerlerine ulamtr. Sznt sonularna bakldnda iki membran iin KO deerleri
ayn, SMPc deerleri SA 0.22de daha yksek kmtr.
AF sistemindeki filtrasyon deneylerinde JLMBR ile KAn ak deerleri birbirinden
ok farkl kmamtr. Ak-zaman grafiklerinden JLMBRnin ak deerlerinin ok hzl bir
ekilde, aktif amurun ise daha yava bir ekilde azald grlebilir. JLMBRdeki yksek
hzlarn ve trblansn bakteri hcrelerini paralayp amur sspansiyonunda daha kk
partikllere sebep olmas ve bu partikllerinde filtrasyonun banda membranlarn
porlarna hzlca adsorbe olup ak deerlerini drd dnlebilir. Aktif amur
sistemindeki iletme artlar daha normal olduu iin tkanma mekanizmasnn daha yava
ilerledii sonucuna varlabilir. ki sistem birbirinden zellikle bu aamada farkllk
gstermektedir.

Kaynaklar
1.Li, T., Baic, R., Liua, J., Distribution and composition of extracellular polymeric substances in membrane-
aerated biofilm, Journal of Biotechnology , 35 ,5257, 2008.
2.Sanin, S., Sanin, D.F., Bryers, J.D., Effect of starvation on the adhesive properties of xenobiotic degrading
bacteria, Process Biochemistry, 38, 909-914, 2003.
3.Bradford, M.M., A rapid and sensitive method for the quantification of microgram quantities of protein
utilizing the principle of protein-dye binding. Analytical. Biochemistry. 72, 248254, 1976.
4.Dubos, M., Glles, K.A., Hamlton, J.K., Rebers, P.A., Smth, F., Colorimetric Method for Determination
of Sugars and Related Substances, Analytical Chemistry, 28-3, 1956.

43

Membran Biyoreaktr (Mbr) Proseslerinde Yeni Tkanma
Kontrol Stratejileri
Hasan Kseolu, B. lker Harman, Nevzat zg Yiit, Mehmet Kitis
*

Sleyman Demirel niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi,
evre Mhendislii Blm, 32260 Isparta
*E-mail: mkitis@mmf.sdu.edu.tr

Membran biyoreaktr (MBR) prosesleri, son keltim aamas yerine dk basnl
membran filtrasyonunun entegre edildii bir biyolojik artma konseptidir. lkemizin kii
bana den yllk kullanlabilir su miktarnn yaklak 1.600 m
3
olduu ve 2023 yl iin
bu deerin 1.125 m
3
e dmesinin beklendii gz nne alndnda, atksu artma
ilemlerinin mutlaka su geri kazanm ayan da iermesi gerektii anlalmaktadr. MBR
prosesleri salad yksek kalitede k suyu ile bu sorunlarn zm noktasnda
alternatif bir k yolu salayabilmekte ve mevcut su btesinin etkin kullanmna imkan
vermektedir. MBR ve dier birok membran prosesinin fizibilitesini olumlu ynde
etkileyen en nemli noktalar; sektrdeki rekabet ve elde edilen rnn (yksek kalitede
k suyu) gemie oranla gnmzde ok daha kymetli olmasdr. Ancak
membranlardaki tkanma fenomeni tm bu avantajlar baz uygulamalarda ksmen
glgeleyebilmektedir.
Tkanma mevcut MBR proseslerinin halen yaad en nemli sorun olarak kabul
edilmektedir. Tkanmann MBR proseslerinin yaygnlamasnn nne koyduu en nemli
bariyerler; dk ak ile alma, youn fiziksel ve kimyasal temizleme prosedrleri ve
dk membran mr olarak zetlenebilir. Sralanan bu olumsuzluklar ilk yatrm, iletme
ve membran deiim maliyetlerine dorudan etkimektedir. Tm bu nedenlerle son yllarda
MBR tkanmas ile ilgili yaplan alma saysnda nemli art gzlenmektedir. Tkanma
ile ilgili yaplan almalar genel olarak tkanma tanmlanmas ve tkanma kontrol
almalar olarak ikiye ayrmak mmkndr. Bu bildiride son dnemde ne kan tkanma
kontrol almalarnn zetlenmesi ve son eilimlerin hangi ynde olduunun
tanmlanmasna allmtr.
Son yllarda ne kan tkanma kontrol stratejilerinden biri kimyasal eklentiler ile
biyoktle/MLSS modifikasyonudur. Kimyasal eklentiler ile yaplan almalarda iki ana
mekanizma zerinden tkanma kontrol gerekleir. Bunlardan ilki genellikle metal tuzlar
ve polimerlerin kullanld floklasyon mekanizmas, dieri ise genellikle toz aktif
karbonun kullanld adsorpsiyon mekanizmasdr. Bu almalarda ne kan hedef
znm mikrobiyal rnler (SMP) gibi tkanmaya neden olan organik maddelerin floklar
iinde tutulmas veya adsorban bir madde zerine adsorplanarak sucul ortamdan
uzaklatrlmas yolu ile membran porlar ierisinde neden olacaklar tkanmay azaltmaktr
(Yoon vd., 2005; Ji vd., 2008; Koseoglu vd., 2008; Arabi ve Nakhla, 2009; Malamis vd.,
2009; Ngo ve Guo, 2009; Remy vd., 2009).
Farkl hava kabarc ve nozl seeneklerinin yannda dngsel havalandrma, gzenekli
fiber membran konfigrasyonlarnda artrlm fiber hareketlilii ve etkin hava syrma
mekanizmalar ile hidrodinamik koullarn gelitirilmesine dayal tkanma kontrol
stratejileri de son yllarda MBR tkanmasnn azaltlmasnda kullanlmaktadr (Wicaksana
vd., 2006; Lu vd., 2008; Nywening ve Zhou, 2009). Bunlarn yannda farkl filtrasyon
44

modlar ve temizlik seeneklerini ieren MBR iletme koullarnn optimizasyonu da ilgi
eken almalar arasndadr (Metzger vd., 2007; Zhang vd., 2007; Wu vd., 2008a).
Membran zerinde oluan kek tabakasnn tkanma zerinde etkisi olduu konusunda
literatrde bir gr birlii bulunmaktadr. Ancak bu etkinin neminin hangi boyutta
olduu halen bir tartma konusudur. Kek tabakasnn farkl iletim koullar altndaki
zelliklerinin hem dz tabakal hem de gzenekli fiber membranlar iin belirlenmesi de bu
balamda tkanma almalarna nemli katklar salamaktadr (Wang vd., 2007; Aryal
vd., 2009; Bjorkoy ve Fiksdal, 2009; Marselina vd., 2009).
Membran-znen ilikisi filtrasyon prosesinin dinamiklerini etkileyen ana
parametrelerden biridir. Bu ilikiye bal olarak membran yzeyinde gerekleen sorpsiyon
ve/veya birikim mekanizmalarnn optimizasyonu iin gerekletirilen membran yzey
modifikasyonlar da nem kazanmtr. Bu almalar; membran yzeyinin plazma (Yu
vd., 2005) ve alama (Yu vd., 2008) gibi metotlar ile modifikasyonu ve membran yapsna
Al
2
O
3
, SiO
2
, TiO
2
gibi inorganik maddelerin veya hidrofilik zellikteki polimerlerin
eklenmesi olarak zetlenebilir (Damodar vd., 2009; Maximous vd., 2009). Membran
yzeyindeki bakteriyel adsorpsiyonun tkanma zerindeki nemini belirten almalar da
literatrde yer almaya balamtr. Bakteriyel adsorpsiyonun zellikle tkanmann ilk
aamalarnda etkin rol oynad aklanmtr (Feng vd., 2009). Hcre d polimerik
maddelerin (EPS) ve SMPnin tkanma zerindeki etkileri artk bilinir hale gelmitir. Son
zamanlarda bu maddelerin biyo-tkayc zelliklerini belirleyen bileenlerinin
tanmlanmas almalar yaplmaktadr (Okamura vd., 2009). Bu tip aratrmalar tkanma
almalarnn geni yelpazede alm gstermeye devam ettiini ve giderek spesifik
konularn ne ktn vurgulamaktadr.
Youn aratrma gelitirme almalar sonucu ortaya karlan yeni membran
konfigrasyonlarnn test edilmesi de tkanma almalarnn bir baka boyutu olarak ne
kmaktadr. Bunlardan; ift katl dz tabakal modl (Grelot vd., 2009), boluk kanal
(spacer) ile donatlm gzenekli fiber modl (Ibney Hai vd., 2008), membran modlnn
tank iinde farkl konumlandrlmas (Kim vd., 2008), reaktr iine askda medya
eklenerek tkanmann azaltlmas (Ngo vd., 2008) ve hareketli dner dz tabakal
membranlardan oluan MBR konfigrasyonlar (Wu vd., 2008b) olduka ilgi ekici
almalar olarak literatrde yerlerini almlardr. Tkanma almalarnn son yllarda
nem kazanmaya balayan bir dier bal ise, tkanma potansiyelini tesis iinde e-
zamanl takip etmeyi salayacak tkanma sensrleridir (Huyskens vd., 2008). Bu sensrler
sayesinde proaktif fiziksel ve kimyasal temizlik stratejileri oluturulabilecek ve
gerektiinde tkanma belli bir aamada iken gerekli hidrodinamik nlemler alnabilecektir.
MBR tkanmasnn kontrol iin hem akademik hem de ticari kurulularn ok youn
alma iinde olduklar vurgulanmaldr. lk batk MBR prosesinin ortaya knn
(Yamamoto vd., 1989) zerinden 20 yl gemesine ve proses verimliliinde ok nemli
virajlar dnlmesine ramen tkanma kontrol konusunda r ac olarak
tanmlanabilecek ekipmanlar/protokoller henz uygulamaya konamamtr. Standart
tkanma testlerinin oluturulamamas, membran ve modl konfigrasyonu farkllklar,
besleme suyu zelliklerinin hayli deiken olmas, pilot lekli almalarn masraf-emek-
zaman geninde ok zorlayc olmas bu durumun balca sebepleri olarak sralanabilir.
te yandan, tkanma kontrol almalarnda pilot lek testlerin yarar oktur.
Dolaysyla, tkanma almalarnda her zaman tartma konusu olan laboratuar lekli
almalarn pilot lekli almalar ile dorudan karlatrmalar da yaplmaya
balanmtr (Iversen vd., 2009; Kraume vd., 2009).

Teekkr
Bu alma 1629-D-08 nolu proje kapsamnda Sleyman Demirel niversitesi Bilimsel
Aratrma Projeleri (BAP) Birimi tarafndan desteklenmitir.
45

Kaynaklar
Arabi, S., Nakhla, G., 2009. Impact of magnesium on membrane fouling in membranje bioreactors, Sep.
Purif. Technol., 67, 319-325.
Aryal, R., Lebegue, J., Vigneswaran, S., Kandasamy, J., Grasmick, A., 2009. Identification and
characterisation of biofilm formed on membrane bio-reactor, Sep. Purif. Technol., 67, 86-94.
Bjorkoy, A., Fiksdal, L., 2009. Characterization of biofouling on hollow fiber membranes using confocal
laser scanning microcscopy and image analysis, Desalination, 245, 474-484.
Damodar, R. A., You, S.-J., Chou, H.-H., 2009. Study the Self Cleaning, Antibacterial and Photocatalytic
properties of TiO2 entrapped PVDF membranes, J. Hazard. Mater., in press.
Feng, L., Li, X., Du, G., Chen, J., 2009. Adsorption and fouling characterization of Klebsiella oxytoca to
microfiltration membranes, Process Biochem., in press.
Grelot, A., Tazi-Pain, A., Weinrich, L., Lesjean, B., Grasmick, A., 2009. Evaluation of a novel flat sheet
MBR filtration system, Desalination, 236, 111-119.
Huyskens, C., Brauns, E., Van Hoof, E., DeWever, H., 2008. A new method for the evaluation of the
reversible and irreversible fouling propensity of MBR mixed liquor, J. Membrane Sci., 323, 185-192.
Ibney Hai, F., Yamamoto, K., Fukushi, K., Nakajima, F., 2008. Fouling resistant compact hollow-fiber
module with spacer for submerged membrane bioreactor treating high strength industrial wastewater,
J. Membrane Sci., 317, 34-42.
Iversen, V., Mehrez, R., Horng, R.Y., Chen, C.H., Meng, F., Drews, A., Lesjean, B., Ernst, M., Jekel, M.,
Kraume, M., 2009. Fouling mitigation through flocculants and adsorbents addition in membrane
bioreactors: comparing lab and pilot studies, J. Membrane Sci., in press.
Ji, J., Qiu, J., Wong, F.-S., Li, Y., 2008. Enhancement of filterability in MBR achieved by improvement of
supernatant and floc characteristics via filter aids addition, Water Res., 42, 3611-3622.
Kim, J.-Y., Chang, I.-S., Shin, D.-H., Park, H.-H., 2008. Membrane fouling control through the change of the
depth of a membrane module in a submerged membrane bioreactor for advanced wastewater
treatment, Desalination, 231, 35-43.
Koseoglu, H., Yigit, N.O., Iversen, V., Drews, A., Kitis, M., Lesjean, B., Kraume, M., 2008. Effects of
several different flux enhancing chemicals on filterability and fouling reduction of membrane
bioreactor (MBR) mixed liquors, J. Membrane Sci., 320, 57-64.
Kraume, M., Wedi, D., Schaller, J., Iversen, V., Drews, A., 2009. Fouling in MBR: What use are lab
investigations for full scale operation?, Desalination, 236, 94-103.
Lu, Y., Ding, Z., Liu, L., Wang, Z., Ma, R., 2008. The influence of bubble characteristics on the performance
of submerged hollow fiber membrane module used in microfiltration, Sep. Purif. Technol., 61, 89-95.
Malamis, S., Katsou, E., Chazilias, D., Loizidou, M., 2009. Investigation of Cr(III) removal from wastewater
with the use of MBR combined with low-cost additives, J. Membrane Sci., 333, 12-19.
Marselina, Y., Le-Clech, P., Stuetz, R., Chen, V., 2009. Characterisation of membrane fouling deposition and
removal by direct observation technique, J. Membrane Sci., 341, 163-171.
Maximous, N., Nakhla, G., Wan, W., Wong, K., 2009. Preparation, characterization and performance of
Al
2
O
3
/PES membrane for wastewater filtration, J. Membrane Sci., 341, 67-75.
Metzger, U., Le-Clech, P., Stuetz, R.M., Frimmel, F.H., Chen, V., 2007. Characterisation of polymeric
fouling in membrane bioreactors and the effect of different filtration modes, J. Membrane Sci., 301,
180-189.
Ngo, H.-H., Guo, W., Xing, W., 2008. Evaluation of a novel sponge-submerged membrane bioreactor
(SSMBR) for sustainable water reclamation, Bioresource Technol., 99, 2429-2435.
Ngo, H.-H., Guo, W., 2009. Membrane fouling control and enhanced phosphorus removal in an aerated
submerged membrane bioreactor using modified green bioflocculant, Bioresource Technol., 100,
4289-4291.
Nywening, J.P., Zhou, H., 2009. Influence of filtration conditions on membrane fouling and scouring aeration
effectiveness in submerged membrane bioreactors to treat municipal wastewater, Water Res., 43,
3548-3558.
Okamura, D., Mori, Y., Hashimoto, T., Hori, K., 2009. Identification of biofoulant of membrane bioreactors
in soluble microbial products, Water Res., in press.
Remy, M., Van der Marel, P., Zwijnenburg, A., Rulkens, W., Temmink, H., 2009. Low dose powdered
activated carbon addition at high sludge retention times to reduce fouling in membrane bioreactors,
Water Res., 43, 345-350.
Wang, X.-M., Li, X.-Y., Huang, X., 2007. Membrane fouling in a submerged membrane bioreactor (SMBR):
Characterisation of the sludge cake and its high filtration resistance, Sep. Purif. Technol., 52, 439-445.
Wicaksana, F., Fane, A.G., Chen, V., 2006. Fibre movement induced by bubbling using submerged hollow
fibre membranes, J. Membrane Sci., 271, 186-195.
46

Wu, J., Le-Clech, P., Stuetz, R.M., Fane, A.G., Chen, V., 2008a. Effects of relaxation and backwashing
conditions on fouling in membrane bioreactor, J. Membrane Sci., 324, 26-32.
Wu, G., Cui, L., Xu, Y., 2008b. A novel submerged rotating membrane bioreactor and reversible membrane
fouling control, Desalination, 228, 255-262.
Yamamoto, K., Hiasa, M., Mahmood, T., Matsuo, T., 1989. Direct solid-liquid separation using hollow fiber
membrane in an activated sludge aeration tank, Wat. Sci. Tech., 21, 43-54.
Yoon, S.-H., Collins, J.H., Musale, D., Sundararajan, S., Tsai, S.-P., Hallsby, G. A., Kong, J. F., Koppes, J.,
Cachia, P., 2005. Effects of flux enhancing polymer on the characteristics of sludge in membrane
bioreactor process, Wat. Sci., Technol., 51, 151-157.
Yu, H.-Y., Liu, L.-Q., Tang, Z.-Q., Yan, M.-G., Gu, J.-S., Wei, X.-W., 2008. Mitigated membrane fouling in
an SMBR by surface modification, J. Membrane Sci., 310, 409-417.
Yu, H.-Y., Xie, Y.-J., Hu, M.-X., Wang, J.-L., Wang, S.-Y., Xu, Z.-K., 2005. Surface modification of
polypropylene microporous membrane to improve its antifouling property in MBR: CO2 plasma
treatment, J. Membrane Sci., 254, 219-227.
Zhang, J., Padmasiri, S.I., Fitch, M., Norddahl, B., Raskin, L., Morgenroth, E., 2007. Influence of cleaning
frequency and membrane history on fouling in an anaerobic membrane bioreactor, Desalination, 207,
153-166.
47

Hcre D Polimerik Maddelerin Mikrofiltrasyon
Membranlarnn Kirlenme zelliklerine Etkisi
N. Kayaalp*, C. Knac ve I. Koyuncu
stanbul Teknik niversitesi naat Fak. evre Mhendislii Blm
34469 Maslak stanbul
E-mail: kayaalpn@itu.edu.tr

Membran biyoreaktrlerde kullanlan membranlarn kirlenme nedenleri ile ilgili yaplan
literatr aratrmas sonucunda, aktif amur bileenlerinin her birinin membran
kirlenmesindeki rolnn aratrma/aratrmacya bal olarak deiiklik gsterdii
belirlenmitir. Bunlardan bazlar znm ve kolloidal ksmn etkisinin daha byk
olduunu, bazlar ise partikler ksmn etkisinin daha fazla olduunu deneyler neticesinde
beyan etmilerdir. Bu durum hem deney ve atksu zelliklerinden hem de iletme
koullarnn farkllndan kaynaklanmaktadr. Bununla birlikte son on yldr membran
biyoreaktrlerdeki membran kirleticileri arasnda hcre d polimerik maddelere
(EPS/SMP) olduka nem verilmekte ve almalar bu ynde younlatrlmaktadr.
Hcre d polimerik maddeler (EPS) biyofilmler, floklar ve aktif amur sspansiyonu gibi
mikrobiyal topluluklarn yap maddeleridir. EPS terimi polisakkarit, protein, nkleik asit,
(fosfor-)lipidler ve hcrenin d yzeyinde ile mikrobiyal topluluklarn hcre aras
boluklarnda bulunan dier polimerik bileiklerinden oluan deiik makromolekl
snflarnn adlandrmada kullanlan genel ve kapsaml bir kavramdr. znm
mikrobiyal maddeler (SMP) hcre lm nedeniyle salverilen, hcre membranndan
yaylan, sentez srasnda kullanlan veya eitli amalarla ortama salnan znm hcre
bileenleridir. MBR sistemlerinde giri substratndan da kaynaklanabilirler.
Bu almada 0.2 mlik PVDF ve 0.05 mlik PES mikrofiltrasyon membranlarnn
kirlenme zellikleri incelenmitir. Bu membranlardan PVDF hidrofobik, PES ise hidrofilik
bir zellie sahiptir. Membranlarda ayn TMP altnda ak deiimi zamana bal olarak
takip edilmi ve ak deiimi analiz edilerek ne tr bir kirlenme meydana geldii
saptanmtr. Bunun yansra membranlarn SMP tutma kapasiteleri ve hangi membranda
ne kadar SMP (protein ve karbonhidrat cinsinden) biriktii belirlenmitir.
znm mikrobiyal maddeler, toplam protein ve karbonhidrat cinsinden llmtr.
Membran biyoreaktrdeki SMP lm iin, reaktrden alnan 50 ml MLSS rnei nce
5000 gde 5 dak. santrifj edilerek elde edilen st faz 1.2 mden szlmtr (Le-Clech
vd., 2006). Bu szntde SMPyi oluturan protein ve karbonhirat miktarlar llmtr.
Test membranlarndan szlen atksuda direkt olarak SMP llmtr. Protein ve
karbonhidrat lmnde her rnekten 5 tekrar lm yaplmtr. Protein lmnde
Lowry (1951) metodu esas alnmtr. Ancak humik maddelerden kaynaklanan giriim iin
Frolund vd. (1995) tarafndan nerilen ekilde dzeltme yaplmtr. Karbonhidrat
lmnde Dreywood (1946) metodu kullanlmtr.
Her iki membran, biyoreaktrde 2.5 saat boyunca 0.1 bar transmembran basnc altnda
filtrasyona tabi tutulmutur. PDVF membrannn ilk aks daha yksek olmasna ramen
filtrasyon sresi boyunca aksnda %81 d meydana gelirken, gzenek boyutu daha
kk olan PES membrannda sadece %33 ak azalmas meydana gelmitir. Gzenek
apnn daha byk olmasna ramen PVDF membranndaki bu hzl ak azalmasnn
48

nedeni hidrofobik olmasndan kaynaklanmaktadr. Membranlarn zamana bal ak
deiiminin analiz edilmesi sonucunda PES membrannn tkanma mekanizmasnn,
standart gzenek tkanmas ile kek oluumu arasnda kalan, gei hali tkanmas olduu
grlmtr. PVDF membrannn, tkanma mekanizmasnn ise standart gzenek tkanmas
mekanizmasna daha uygun olduu grlmtr.

Kaynaklar
Le-Clech Pierre, Chen V., Fane Tony A.G. (2006) Fouling in membrane bioreactors used
in wastewater treatment, Journal of Membrane Science ,Review, 284 1753.
Dreywood R. (1946) Qualitative test for carbohydrate material, Ind. Eng. Chem. Anal. Ed.,
18 (8), 499 499.
Frolund B., Griebe T., Nielsen P.H. (1995) Enzymatic activity in the activated-sludge floc
matrix, Appl. Microbiol. Biotechnology, 43, 755 761.
Lowry O.H., Rosebourgh N.J., Farr A.R., Randall R.J. (1951) Protein measurement with
the folin phenol reagent, J. Biol. Chem. 193, 265275.
49

Membran Biyoreaktr (MBR) Prosesleri- Genel Deerlendirme
Mehmet Kitis
*
, Nevzat zg Yiit, Hasan Kseolu, B. lker Harman, Gkhan
Civelekolu, Emine Saylgan, . ule Bekarolu, Evrim elik
Sleyman Demirel niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi,
evre Mhendislii Blm, 32260 Isparta
*E-mail: mkitis@mmf.sdu.edu.tr

Membran biyoreaktr (MBR) teknolojisi 1990l yllarn banda yeni bir artma prosesi
olarak kabul edilmekteydi. Son 15 yl ierisinde polimer teknolojilerindeki ba dndrc
gelimeler ve etkin rekabet neticesinde, MBR teknolojisi geliimi balamnda artk
doygunlua ulama noktasndadr. Bu hzla gelime ve MBR uygulamalarndaki hem
logaritmik art hem de uygulama yelpazesinin iyice genilemesiyle artk MBR prosesleri
yeni bir teknoloji deil, konvansiyonel teknoloji snfna girmeye balamtr. 15-20 yl
ncesinde global olarak onlarla ifade edilebilen MBR tesisi saylar 2009 yl itibariyle on
binlere yaklamaktadr. Uygulama saysndaki artn yan sra MBR prosesleri artk
>300,000 m
3
/gn gibi yksek debili tesislerde de kullanlmaktadr. Bu trend, kk debili
evsel atksu artma uygulamalarna ilaveten, MBR prosesinin byk artma tesisleri iin de
konvansiyonel sistemlerle maliyet alarndan rekabet edebilir hale geldiinin bir ispatdr.
MBR ve konvansiyonel biyolojik artma proseslerini zellikle maliyetler balamnda
karlatrrken k sular kalitelerindeki byk fark unutulmamaldr. Ayrca, MBR ve
konvansiyonel teknoloji birim maliyet karlatrmalar genelletirilmemeli, mutlaka
spesifik proje/uygulama baznda karlatrma yaplmaldr. Bunun temel nedeni MBR
teknolojisinin konvansiyonel biyolojik artmaya gre bir ok farkl avantajnn
bulunmasdr. rnein, tipik evsel ve birok farkl endstriyel atksularn artmnda, MBR
prosesleri konvansiyonel proseslere gre %40-70 aras daha az arazi gereksinimi ortaya
koymaktadr. Tesisin kurulaca arazinin ok deerli olduu bir projede, MBR prosesi
daha ilk batan avantajl konuma geebilmektedir. MBR teknolojisinin maliyet asndan
en avantajl konumda olabilecei durum, mevcut konvansiyonel aktif amur tesislerinin
hidrolik kapasiteyi artrmak ve/veya k suyu kalitesini iyiletirmek iin MBR
teknolojisine dntrlmesidir. Bu tr tesis dnmlerinde ou zaman ilave inaat
yaplmamakta, mevcut havuzlar kullanlarak hidrolik kapasite %50-100 aras
artrlabilmektedir.
Atksu artmnda MBR proseslerinin konvansiyonel sistemlere gre baz avantajlar u
ekilde zetlenebilir. MBRlardaki yksek askda kat madde (MLSS) konsantrasyonundan
dolay gerekli hidrolik bekleme sresi azdr; bu da kk reaktr hacmi ve ilk yatrm
maliyetinde azalma anlamna gelir. Biyoktle ayrm mikrofiltrasyon (MF) veya
ultrafiltrasyon (UF) ile gerekletii iin aktif amurun kelebilme zelliinden
bamszdr; dier bir deyimle son keltim tankna ihtiya olmayp, amur imesi,
filamentli bymeden kaynaklanan keltim problemleri sz konusu olamaz. Yksek
MLSS konsantrasyonlarndan dolay sisteme fazla organik ykleme yaplabilir. MBRlarda
nitrifikasyonun olumsuz etkilenmesi veya toksik organiklerin engelleyici etkileri
balamndaki iletme problemleriyle daha az karlalr. nk MBRlarda konvansiyonel
aktif amura gre daha fazla amur ya (SRT) ile allabilir. Yksek SRT deerleri,
oluan biyoktle miktarn dolaysyla da atk amur miktarn azaltr. MBRlar mkemmel
bir fiziksel dezenfeksiyon salar nk sv-kat ayrm 0,010,1 m gibi kk gzenek
50

aplarna sahip membran filtrasyonuyla yaplmaktadr. MBR proseslerinde yaklak >6 log
(logaritmik giderim) protozoa, 5-6 log bakteri ve 1-3 log virs giderimi rahatlkla salanr.
MBR proseslerinin belki de ou zaman gz ard edilen avantajlarndan birisi de
mikrobiyolojik hususlardr. MBRlarda mikron-alt filtrasyondan dolay biyoktle ka
engellenip tm biyoktle tutulduu iin mevcut biyoktle zor artlara mecburen adapte
olma zorunluluunda kalmaktadr. Ayrca, yksek tuz konsantrasyonlarn tolere edebilen
halofilik bakteriler, spesifik zenobiyotikleri paralayabilen mikroorganizma trleri gibi
zellemi bakteriler de reaktrde srekli tutulur. MBRlardaki zellemi bakteriler ani
yksek organik yklemeler, eitli stres veya toksik madde girii durumlarnda da sisteme
ekstra avantaj salar. Dier bir deyimle, MBRlardaki mevcut biyoktle spektrumu
konvansiyonel aktif amur proseslerine gre daha geni olup, sistem varyasyonlarn daha
tolere edicidir. Yukarda bahsedilen avantajlar ve zellikle
mikrofiltrasyon/ultrafiltrasyondan dolay MBRlarda k suyu kalitesi konvansiyonel
aktif amur sistemlerinden ok daha iyidir.
Yukarda bahsedilen avantajlardan dolay MBR prosesleri son 10 yl ierisinde ok farkl
endstriyel atksularn artmnda da kullanlmaya balanmtr. Gda, kimya, ila, tekstil,
petrol ve rnleri, metal, otomotiv, vs gibi bir ok endstriyel sektr atksularn artmak
ve geri kullanmak iin MBR prosesini kullanmaktadr. ok yksek KO (kimyasal oksijen
ihtiyac) konsantrasyonlarna (>30,000 mg/L) ve birok zenobiyotik mikrokirleticilere
sahip eitli ila-kozmetik endstrileri atksularnn MBR prosesleriyle artm gerek tesis
boyutlarnda mevcuttur. Ksaca, salt evsel atksu artmnda deil, birok endstriyel
atksularnn artmnda da MBR uygulamalar hzla artmaktadr. Biyolojik artma sonras
tersiyer filtrasyon amacyla da MF-UF membranlar kullanlmaktadr. MBR proseslerine
benzer olarak, basnl veya vakumlu MF-UF prosesleri de ime suyu artmnda ok sk
uygulanmaktadr. Sentetik organik kimyasallarla kirlenmi yeralt sularnn artmnda,
ime sularndan organik madde ve azotlu bileiklerin gideriminde bile MBR teknolojisi
kullanlmaya balanmtr.
Mevcut hibir mhendislik teknolojisi mkemmel deildir. Mkemmelliin tanm da
greceli olup, mhendislik uygulamasna ve sonularna hangi kriterleri baz alarak
bakldna baldr. MBR teknolojisinin de baz dezavantajlar proje-spesifik olarak ortaya
kabilir. Bunlardan en nemlisi iletim srasnda problemli olabilecek tkanma kontrol
stratejileridir. Yeni ve daha hidrofilik yzeyli membranlarn kullanlmas, etkili geri
ykama ve kimyasal temizleme protokollerinin gelitirilmesi, kritik ve srdrlebilir aklar
balamnda iletim srasnda ak optimizasyonun yaplmas, daha etkin n artmalarn
uygulanmas, MLSS konsantrasyonlarnn yeni nesil MBR uygulamalarnda daha da
drlmesi, biyoreaktr ve seperasyon tanklar arasndaki geri dng debisinin
optimizasyonu, havalandrma ve kek syrma tekniklerinin iyiletirilmesi, tkanma kontrol
iin eitli kimyasallarn eklenmesi, vs gibi bir ok teknik yaklam MBR prosesleri iin
aratrlmakta ve/veya uygulanmaktadr. Bu tkanma kontrol stratejileri ou tesisler iin
ok baarl olmaktadr. Yetersiz n artm uygulayan baz tesislerde ise tkanma kontrolleri
baarl olamayabilmektedir. Ancak, MBR proseslerinde membranlar hemen
tkanmaktadr gibi genellemeler ve sylemler mevcut tesis verileri dikkate alndnda
yanl ve eksik deerlendirmeler olmaktadr. Tkanma kontrol stratejilerinin baarl olup
olmadnn gstergesi iin eitli kriterler mevcuttur: 1) tasarmda ngrlen aklarn
(dolaysyla tesis k debilerinin) srdrlebilir bir ekilde yine tasarmda ngrlen
transmembran basn deerlerine gre membran mrnn sonuna kadar salanmas, 2) geri
dnml tkanmalarn geri ykamalarla giderilmesi, 3) geri ykamalarla giderilemeyen
geri dnmsz tkanmalarn kimyasal temizliklerle giderilmesi. ou artma
proseslerinin eitli ekipmanlarnda olduu gibi MBRlarda kullanlan membran
modllerinin de kullanm mrleri mevcuttur. Bu mr genellikle 5-8 yl aras olarak
ngrlmektedir.
51

Membran Biyolojik Artma Sistemlerinin Modellenmesi
Ahmet Codal, Umay Gke zkan Ycel, Okan Tark Komesli, Celal Ferdi Gkay*
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, Ankara

Artma tesislerinin modelleme almalar sistem optimizasyonu ve tasarmda nemli katk
salamaktadr. Bu alma kapsamnda, ODT Ankara yerlekesinde kurulu gerek lekli plaka
tipli vakum dner membran biyoreaktr (VRM) nitesinde biyolojik azot artm ve MLSS
deiimi bir model yardmyla incelenmitir. almada Aktif amur Modeli No 1 (ASM1)
AQUASIM benzeim programna yazlarak sistem benzeimi salanmaya allmtr. Program
kullanlarak model parametrelerinin hassasiyetleri analiz edilmi ve eldeki veriler kullanlarak
model kalibre edilmeye allmtr. Ayrca model farkl veri setleri kullanlarak teyit (verification)
/ test edilmitir. Her ne kadar ASM1 modeli aktif amur prosesinde biyolojik karbon ve azot
artm modellemesinde kullanlyorsa da [1-3] MBR prosessi bunun bir zel hali kabul edilerek
burada da kullanlmtr.
Tesis
almada, ODT yerlekesinde kurulu 200 m
3
/gn kapasiteli HUBER-VRM nitesinden elde
edilen veriler sistem modellemesinde kullanlmtr. Artma tesisine gelen atksu tamamen evsel
nitelikli olup niversite lojmanlarndan ve renci yurtlarndan gelmektedir. ODT-VRM atksu
artma tesisi havalandrma ve membran nitesi olmak zere iki havuzdan olumaktadr. Ham atksu
3 mm ince n zgaradan getikten sonra havalandrma havuzuna, daha sonra da batk vanalar
yardm ile membran havuzuna gemektedir. Artma tesisinin zellikleri Tablo-1 de, akm emas
ekil 1de gsterilmitir.

Tablo 1: ODT-MBR artma tesisinin zellikleri
______________________________________________
Havalandrma havuzu hacmi 85 m
3

Membran havuzu hacmi 23 m
3

Membran Tipi plaka
Toplam membran alan 540 m
2

Por ap 0.038 m
MLSS ( havalandrma havuzu) 2.2-12 g/L
MLSS (membran havuzu) 6-21 g/L
Hidrolik bekleme sresi 18-22 h
Scaklk 17 4
0
C
Maksimum membrane basnc -320 mbar

Veri Setleri
Modelleme almasnda deiik veri seti kullanlmtr. Veri setlerinde giri k KO deerleri
k NH
4
+
-N, NO
3
-
-N deerleri ve debi deerleri bulunmaktadr. MLSS Her iki tank da
llmtr. Veriler haftada 2 kez toplanmtr.

52

ekil 1: ODT-VRM Tesisi akm emas

SET 1 2005 ylnda toplanan 146 gnlk iletim verisidir. Bu sette ortalama debi 144 m
3
olup giri
KO konsantrasyonu 241-602 mg/L arasnda deimitir. k KO deeri 20 mg/L civarnda
sabittir. Giri NH
4
+
-N konsantrasyonu 32 - 79 mg/L arasnda deimitir. k ise 0.13 to 33.54
mg/L arasnda deimitir. k NO
3
-
konsantrasyonu ise 0-35 mg/L arasnda deimitir.
SET 2 2006 ylnda toplanan 120 gnlk iletim verisini iermektedir. Bu sette ortalama debi 120
m
3
. civarnda seyretmi olup giri KO deeri 315 - 975 mg/L, kta ise 15 mg/L civarnda
seyretmitir. Giri NH
4
+
-N deeri 34 82 mg/L kta ise 2 - 26 mg/L arasnda seyretmitir.
k NO
3
-
konsantrasyonu ise havalandrma tank oksijen deriimine bal olarak 3.25 - 14 mg/L
arasnda deimitir.
SET 3 ise 2008 ylnda toplanan 12 gnlk veri setini iermektedir. Buradaki veriler gnlk
veriler olup sreklilik arzetmektedir. Bu sette ortalama debi 156 m
3
olup giri KO deeri 397 - 690
mg/L ve ortalama k KO deeri ise 9 mg/L olarak seyretmitir. Yine bu sette giri NH
4
+
-N
konsantrasyonu 42 ve 87 mg/L arasnda deiirken k deeri 0 12 mg/L arasnda deimitir.
k NO
3
-
deeri 17 - 23 mg/L arasnda deimitir. Bu veri setinde dierlerinden farkl olarak
giri ve k parametre lmlerinin yan sra havalandrma tankndan da lm alnmtr
Bilgisayar Modeli
Matematiksel model olan ASM1deki diferansiyel denklemler genel amal AQUASIM bilgisayar
modelinin iersine yazlarak zlmtr. Hassas parametreler belirlendikten sonra AQUASIM ile
optimize edilerek model kalibre edilmitir. Daha sonra llen deerler ile model kt deerleri
karlatrlarak teyit / test edilmitir.
alma iki grupda yrtlmtr. Birinci grupta 146 gnlk I. veri seti kullanlarak model
kalibrasyonu yapldktan sonra II. veri setinin 67 gnlk verisi ile teyit/test yaplmtr. Bu veriler
sadece tesis giri ve k parametre deerlerinden ibarettir. kinci grup alma ise III. veri setinin
12 gnlk verisi ile kalibre edilmi model ile II. veri setinin 67 gnlk verisi ile yaplan teyit/test
almalarn gstermektedir. Bu sette kalibrasyon iin kullanlan verilerde tesis giri ve k
deerlerinin yan sra havalandrma tank deerleri de bulunmaktadr. Yaplan n almalarda
MLSS konsantrasyonu belirlemede en hassas ve optimize edilmesi gereken parametreler olarak
b_A20, Y_A, Y_H, b_H20, k_h20, K_O2H, k_a20, _h ve f_p bulunmutur. Bundan sonraki
parametre kestirim ve kalibrasyon (optimizasyon) almalarnda bu parametreler kullanlmtr.
Birinci grup almalarda veri set Iin tamam (146 gnlk sre) kalibrasyon iin kullanlm ve
veri seti IInin 67 gnlk aralna giren veriler kullanlarak model teyit/test edilmitir. Kullanlan
veri setlerinin yaklak ayn sezonlara rastlamasna dikkat edilmitir. ekil 2de parametreler
optimize edildikten sonra elde edilen kestirim deerleri gsterilmektedir. Nitrifikasyon ile ilgili
hassasiyet almalarndan b_A
20
, K_O
2
A, _A
20
, K_O
2
H ve _g kinetik parametrelerin en hassas
olduklar ve optimize edilmelerinin gereklilii ortaya kmtr. ekil 3de parametre
optimizasyonundan sonra k toplam-N kestiririmi deerleri verilmektedir.

kinci grup almalarda veri SET III n 12 gnlk veri seti ile kalibre edilen model SET
IInin 67 gnlk verisi ile test edilmitir. ekil 4de SET III ile kalibre edilen modelin bir
ksm SET II datalar ile elde edilen teyit/test sonular gsterilmektedir.
53

ki grup alma sonucunda yaplan t-test analizinden Tablo 2de gsterilen veri set I ile
kalibre edilmi ve veri set II ile test edilen model sonularndan Toplam-N, MLSS_vrm ve
k NH4-N deerlerinin testi geemedii anlalmaktadr. Havalandrma tankndan alnan
lmlerin de kalibrasyonda kullanld ikinci grup deneylerin ise t-testini getii grlmektedir.

ekil 2: Parametre optimizasyonundan sonra havalandrma tanknda elde edilen model MLSS
benzeimi

ekil 3: Parametre optimizasyonundan sonra tesis knda elde edilen Toplam-N deerleri
54

ekil 4: Havalandrma tanknda MLSS konsantrasyonu kestrimi

Tablo 2: Veri seti I ile kalibre edilmi ve veri seti II ile test edilmi model sonularndan
elde edilen t-test sonular

Set I MDM 95% Gvenlik
aral
t deeri Goodness of
Fit
MLSS_bio 78.17 -1212.59 1368.92 0.126 Geer
MLSS_vrm 3663.67 2311.45 5015.89 5.619 gemez
NH4-N -6.31 -11.93 -0.68 2.326 gemez
NO3-N -2.04 -5.34 1.26 1.281 Geer
Total Nitrogen -8.34 -14.60 -2.09 2.768 gemez
COD 0.82 -6.86 8.49 0.220 Geer

Tablo 3: Veri seti III ile kalibre edilmi ve veri seti II ile test edilmi model sonularnda
elde edilen t-test sonular

Partial Set II MDM 95% Gvenlik
aral
t deeri Goodness of
Fit
MLSS_bio -74.92 -1330.84 1181.01 0.124 Geer
MLSS_vrm -86.67 -1380.07 1206.74 0.139 Geer
NH4-N -0.10 -5.47 5.27 0.038 Geer
NO3-N 0.21 -3.89 4.30 0.105 Geer
Total Nitrogen 0.11 -5.36 5.57 0.041 Geer
COD 4.16 -2.10 10.42 1.379 Geer

Yukarda gsterilen benzeim sonularndan her iki grup almada da grsel olarak yeterince iyi
sistem benzeimi elde edildii anlalmaktadr. Ancak istatistiksel olarak ikinci grup almann
daha baarl olduu ortadadr. Her iki grup alma sonucunda model kalibrasyonunu iin sadece
tesis giri ve k verilerinin yeterli olmad ve iyi bir benzeim iin giri ve ka ilave olarak
havalandrma tank verilerine de gereksinim duyulaca anlalmaktadr. Yine verilerden tesisin
zaman zaman azot artabildii ve kta azotun sfra yaklat anlalmaktadr. Modelin bu
olguyu yakalayabildii de sonulardan anlalmaktadr.

Teekkr
alma srasnda katklarndan dolay ODT-TEKNOKENTe teekkr ederiz.

55

Referanslar
1.Liu R., Huang X, Sun Y. F., and Qian Y., 2003. Hydrodynamic effect on sludge accumulation over
membrane surfaces in a submerged membrane bioreactor, Process Biochemistry, Vol. 39, No. 2, pp 157-163.
2.Winnen H, Suidan M.T., Scarpino P. V., Wrenn B., Cicek N., Urbain, V., and Manem, J. 1996.
Effectiveness of the membrane bioreactor in the biodegradation of high molecular weight compounds, Water
Science and Technology, Vol. 34, pp 261-167.
3. Yoona S., Kimb H., Yeomb I., 2004. The Optimum Operational Condition of Membrane Bioreactor
(MBR): Cost Estimation of Aeration and Sludge Treatment, Water Research, Vol. 38, No. 1, pp 3746.
4. U. Jeppsson (1996). Modelling aspects of wastewater treatment processes, Ph. D Thesis, Lund Institute of
Technology, ISBN 91-88934-00-4.
56


57

Anaerobik Membran Biyoreaktrnn p Sznt Sularnn
Artmnda Kullanlmas
Ergin Takan ve Halil Hasar
Frat niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 23119-Elaz

Gnmzde, hzl kentleme olduka youn bir ekilde evresel problemlere neden
olmaktadr. Bu problemler arasnda p depolama alanlarndan kaynaklanan sznt sular
nemli bir yer tutmaktadr. p sznt sularnn kirletici ieriinin ok geni olmas ve
zellikle biyolojik artm iin inhibisyon etkisine sahip kirleticiler iermesi, bu atksularn
artmn gletirmektedir. Yaklak olarak 1000 mg/L amonyak konsantrasyonuna sahip
sznt sular mikroorganizma iin direk toksik olabilir (Robinson ve di. 1992). Koster ve
Lettinga (2003), 680-2601 mg/l arasndaki amonyum konsantrasyonunun art ile metan
oluumu arasndan negatif bir iliki olduu belirtmilerdir. Bu almada amonyak
toksisitesine daha direnli olan anaerobik artma yntemi membran sistemine uyarlanarak
kullanlmtr. Membran biyoreaktr sistemi klasik biyolojik sistemlere nazaran birok
avantaja sahiptir. MBR ile yksek amur yanda allabildiinden dolay p sznt
sular gibi hem yksek organik yke hem de yksek ntriente sahip atksularn
artlabilmesi iin iyi bir alternatif olarak grlmektedir (Metcalf and Eddy, 2003).
Bu almada p sznt sularnn anaerobik membran biyoreaktrnde (An-MBR) artm
farkl iletim artlarnda aratrlmtr. Bu amala, farkl p sznt suyu/asetat oranlarnda
besleme yaplarak An-MBRn KO giderim performans, biyogaz retme kapasitesi ve
slfatn elektron alc olarak kullanlmasnn biyogaz oluumu zerindeki etkisi
incelenmitir. p sznt suyunun KO/asetat KO oranlar %10, 25, 50, 75 ve %100
ayarlanarak An-MBR sabit bir KO deeri (5000 mg/l) ile iletilmitir. Anaerobik
sistemdeki amur ya alma sresi boyunca 100 gn olarak muhafaza edilmitir. An-
MBRdeki hidrolik bekleme sresi membran aksna bal olarak deimitir ve ortalama
10 gn seviyesinde tutulmaya allmtr.
almada amonyak toksiditesine daha direnli olan anaerobik artma yntemi
kullanlmtr. 1300 mL hacmindeki anaerobik biyoreaktre membran modl
daldrlmtr. p sznt suyu An-MBRa alnmadan nce ierisindeki kaba ve killi
maddelerin giderilmesi iin filtrelendikten sonra yukarda belirtilen oranlarda asetat ilave
edilmitir. Reaktrde mezofilik artlarn salanmas amacyla reaktr scakl stc
vastas ile 37 Cye ayarlanmtr. Reaktrn karm peristaltik pompa vastasyla
salanmtr. Peristaltik pompa ile yaplan sirklasyon hemen membrann st ksmna
yaplm ve bu sayede membran yzeyinde meydana gelebilecek kek tabakasnn oluumu
da snrlandrlmaya allmtr. Kat/sv ayrmn salamak amacyla peristaltik pompa
vakum yapmak amacyla kullanlm. stenilen amur ya sresine ulamak amacyla
reaktrdeki fazla amur belirli zaman aralklar ile sistemden uzaklatrlmtr. Reaktrde
oluan biyogaz reaktrn st ksmnda bulunan gaz k hortumundan geerek bir mezr
ierisinde birikmesi salanarak gnlk oluan biyogaz miktarnn tespit edilmesi
amalanmtr. Biyoreaktrde ortalama 0.1 mikrometre gzenek apna ve toplam 227 cm
2

yzey alanna sahip hallow-fiber membranlar kullanlmtr. stenilen hidrolik bekleme
sresine ulamak amacyla genellikle trans-membran basnc arttrlarak ak ykseltilmeye
allmtr. Her bir iletme periyodunun deiimi aamasnda membran modl musluk

58

suyu ile fiziksel olarak ykanarak temizlenmitir. letme sresi boyunca btn periyotlarda
An-MBRda giri ve k KO, NH
4
-N, SO
4
-2
gibi performans parametreleri biyoreaktr
ierisindeki askda kat madde (MLSS) ve uucu askda kat madde (MLVSS) deerleri ve
giri-k alkalinite deerleri llmtr. Besleme suyu sznt suyunun %10, 25, 50, 75
oranlarnda musluk suyuna ilave edilip asetat kullanlarak KOsi 5000 mg/l olacak ekilde
ayarlanm ve son periyotta yalnzca p sznt suyu ve musluk suyu kullanlarak istenilen
giri KO deerine ulalmtr.

ekil: Sistemin ematik gsterimi

lk deneysel periyotta, sznt suyu/asetat KO orannn 1/10 olacak ekilde
tutulmutur (besleme suyunun KO yknn %10u p sznt suyundan ve %90 ise
asetat ilavesinden). Bu periyotta besleme suyunda ve k suyundaki amonyum
konsantrasyonu sznt suyunda yaplan seyreltmeye bal olarak 300-400 mg/l olarak
tespit edilmitir. Sistemdeki MLSS konsantrasyonu 8000-12000 mg/l ve MLVSS
konsantrasyonu ortalama 2000 mg/l civarnda tutulmutur. MLSS ve MLVSS
konsantrasyonlar anaerobik sistemin performans zerinde dorudan etkili
parametrelerdir. An-MBRda k suyu reaktrden membran modl kullanlarak
uzaklatrld iin reaktrdeki MLSS ve MLVSS konsantrasyonlar An-MBR iin
snrlayc bir faktr deildir. Fakat reaktrdeki kat madde konsantrasyonun art
membran tkanklln arttrmas nedeni ile reaktr iletimini olumsuz ynde
etkilemektedir. letme sresi boyunca sisteme verilen organik yk ortalama 0,490
kg/m
3
.gn seviyesinde tutulmutur. Bu srete KO giderme verimi ise %85 civarnda
seyretmitir. Sisteme verilen organik yk zamanla azaltlm ve buna karlk KO giderme
verimi artarak %90a kadar ulamtr. Bohdziewicza ve di. (2008), p sznt suyunu
%10-20 orannda seyrelterek %95in zerinde KO giderme verimi elde etmilerdir.
almada besleme yaplan organik yk ile giderilen organik yk miktarlar belirlenmi ve
elde edilen veriler deerlendirildiinde organik yk miktar artt zaman organik madde
gideriminin azald, sisteme verilen organik ykn azalmas ile birlikte besleme yaplan
organik maddenin neredeyse tamamnn giderildii belirlenmitir. letme sresi boyunca

59

elde edilen ak miktar, ilk 7 gnde ortalama 0,40 l/m
2
.saat, ikinci 7 gnde 0,30 l/m
2
.saat ve
son 7 gnde ortalama 0,17 l/m
2
.saat ak elde edilmitir. Ak miktar basn arttrlmas ve
azaltlmas ile deimitir. Sistemde retilen biyogazn ierdii metan miktarnn giderilen
KOye oran 0,34 ile 0,56 l CH
4
/ giderilen KO aralnda deimi ve ortalama olarak
0,39 l/CH
4
giderilen KO deerinde olduu belirlenmitir.
almann ikinci periyodunda, sznt suyu/asetat oran 1/4 olarak tutulmutur (Besleme
suyunun KOsinin %25 p sznt suyundan ve %75i ise asetat ilavesinden). Bu
periyotta sisteme verilen besleme suyundaki amonyum konsantrasyonu ortalama olarak
175-250 mg/l arasnda deimitir. Sistemdeki MLSS konsantrasyonu 10200-14500 mg/l
arasnda ve MLVSS konsantrasyonu 3000-4500 mg/l civarnda seyretmitir. Bu periyotta
KO giderme verimi ise ortalama %89 orannda seyretmi ve sistemin adaptasyonunun tam
olarak gereklemesi ile %90n zerinde seyretmitir. letim sresi boyunca sisteme
verilen organik yk ortalama 0,89 kg/m
3
.gn seviyesinde tutulmutur. Bu periyotta
membrandan k suyu kesikli olarak ekilmitir. Pompann kesikli olarak altrld bu
srete pampann srekli olarak altrld dier periyotlar ile karlatrldnda elde
edilen ak miktarnn olduka yksek olduu tespit edilmitir. Ak miktar iletme sresi
boyunca ortalama 2,18 l/m
2
.saat olarak tespit edilmitir. Ak miktar membranda oluan
tkankla bal olarak zamanla azalm ve ortalama 2 l/m
2
.saat civarnda dengelenmitir.
Bu sonular emme pompasnn kesikli olarak altrlmas ile akda ciddi miktarda art
meydana gelebileceini gstermektedir. Sistemde retilen biyogazn ierdii metan
miktarnn giderilen KOye oran 0,45 ile 0,57 l CH
4
/g giderilen KO aralnda deimi
ve ortalama olarak 0,50 l CH
4
/g giderilen KO deerinde olduu tespit edilmitir.
almann nc periyodunda, sznt suyu/asetat KO oran 1/1 olarak tutulmutur
(Besleme suyunun KOsinin %50 sznt suyundan ve %50si ise asetat ilavesinden). Bu
periyotta besleme suyundaki amonyum konsantrasyonu 400-510 mg/l arasnda deimitir.
letim sresi boyunca reaktrdeki MLSS konsantrasyonu 12000 mg/l ve MLVSS
konsantrasyonu 4000 mg/l civarnda seyretmitir. Bu ileteme sresinde sistemin KO
giderme verimi ortalama %85 civarnda gereklemitir. letim periyodunun banda 0,86
l/m
2
.saat olarak elde edilen ak 20. gnde 0,39 l/m
2
.saat deerine dmtr. 20. gnde
peristaltik pompa kesikli altrlp basn arttrldnda ak miktarnn nemli dzeyde
art gsterdii belirlenmitir. Membrandan k suyunun kesikli olarak emilmesi,
membran zerindeki kek oluumunu azaltm ve elde edilen ak miktar ortalama 2,60
l/m
2
.saat deerine ulamtr. Sistemde retilen biyogazn ierdii metan miktarnn
giderilen KOye oran 0,43 ile 0,54 l CH
4
/g giderilen KO arasnda deimi ve ortalama
0,49 l CH
4
/g giderilen KO deerinde olduu belirlenmitir. Elde edilen bu deerlerden
oluan biyogazn metan muhtevasnn iyi olduu anlalmaktadr (ztrk, 1999).
Sistemde giri-k slfat tayini yaplm ve slfat gideriminin artna bal olarak
retilen biyogaz miktarnn azald tespit edilmitir. Bu durum slfatn slfat indirgeyen
bakteriler tarafndan elektron alc olarak kullanldn ve metan bakterilerine stnlk
saladn kantlamaktadr.
almann drdnc periyodunda sznt Suyu/asetat KO oran 3/4 olarak tutulmutur
(Besleme suyunun KO deeri %75 sznt suyundan, %25 orannda asetat ilavesinden).
Sisteme verilen amonyum konsantrasyonu 700-800 mg/l arasnda deimitir. An-MBRda
MLSS konsantrasyonu ortalama 16000 mg/l ve MLVSS konsantrasyonu 6700 mg/l olarak
izlenmitir. Bu deney srecinde sistemin KO giderme verimi ortalama %79 civarnda
gereklemitir. Bu iletme sresinde membrandan k suyu srekli olarak ekilmitir.
letme sresi boyunca elde edilen ak ortalama 0.33 l/m
2
.saat olmutur. Elde edilen
biyogazn ierdii metan miktar giderilen KOye oran 0,46 ile 0,62 l CH
4
/g giderilen
KO arasnda deimitir ve ortalama 0,50 l CH
4
/g giderilen KO deerinde olduu tespit
edilmitir. Elde edilen deerlerden sistemde giderilen organik madde miktar ile oluan
biyogaz miktar arasnda dorusal bir orant olduu belirlenmitir. Timur ve ztrk (1999),

60

p sznt suyunun artmnda organik ykleme oranna bal olarak oluan metan
miktarnn arttn tespit etmilerdir.
almann son periyodunda besleme suyu KOsi tamamen p sznt suyundan 5000
mg/l dzeylerinde ayarlanmtr. Bu periyotta sudaki amonyum konsantrasyonu 900-1020
mg/l arasnda deimitir. Reaktrdeki MLSS konsantrasyonu 13800-15800 mg/l ve
MLVSS konsantrasyonu ortalama 3500-4500 mg/l arasnda deimitir. Bu srete KO
giderme verimi ortalama %75 seviyesinde gereklemitir. Bu iletme sresince k suyu
membrandan srekli olarak ekilmi ve ak miktar ortalama 0,39 l/m
2
.saat olarak
gereklemitir. Hasar ve di (2009), ayn membran modln aerobik MBRda
kullanmlar ve yksek MLSS konsantrasyonlarnda membran modln gnlk ykama
yaparak sistemin aksnn 3 l /m
2
.saat deerinde kararl hale getiini belirlemilerdir.
Sistemde retilen biyogazn ierdii metan miktar ortalama 0,43 l CH
4
/g giderilen KO
olarak tespit edilmitir.
Btn iletme periyotlarnda elde edilen sonular dikkate alndnda sznt suyunun gen
sznt suyu olmas ve ounlukla paralanabilir KO iermesinden dolay, asetata gre
deerlendirildiinde KO giderme veriminde ok nemli bir d gzlenmemitir.
Sistemden elde edilen ak miktar emme pompasnn kesikli veya srekli olarak
altrlmasna bal olarak deiiklik gstermi, pompann kesikli olarak altrlmas
sonucu ak miktarnda nemli dzeyde art olduu tespit edilmitir. Sistemde giderilen
slfat miktarna bal olarak oluan biyogaz miktarnda azalma meydana geldii
belirlenmitir. Ayrca, reaktrdeki MLSS-MLVSS konsantrasyonlarnn art ile elde
edilen ak miktar arasnda ters orant olduu tespit edilmitir.

Kaynaklar
1- Bohdziewicza, J, Neczajb, E, 2008, Anna Kwarciakb, Landfill leachate treatment by means of anaerobic
membrane bioreactor-Desalination 221 559565
2-Hasar ,H, nsal,S.A., pek,U., Karata,S, nar,., Yaman,C., Knac,C., 2009,
Stripping/flocculation/membrane bioreactor /reverse osmosis treatment of municipal landfill leachate. Journal
of Hazardous Material, DO:
3- Koster I. W. and Lettinga G., 2003, The influence of ammonium-nitrogen on the specific activity of
pelletized methanogenic sludge,
4- Metcalf and Eddy, 2003, Wastewater Enginnering: Treatment and reuse, McGrav Hill, Fourth Edition,
USA
5- ztrk , 1999. Anaerobik biyoteknoloji ve atk artmndaki uygulamalar, Su Vakf Yaynlar.
6- Robinson, HD Barr, MJ., Last, SD., 1992, Leachate collection, treatment and disposal. J of The Institution
of Water and Env. Management, 6(3) 321-332
7- Timur H, Ozturk I, Altinbas M, Arikan O, Tuyluoglu BS. 2006, Anaerobic treatability of leachate: a
comparative evaluation for three different reactor systems, Wat. Sci. & Tech. 42 (1-2): 287-292 (2000).

61

Membran Prosesleri le la ve Tekstil Endstrisi Atksularnn
leri Artm
Burcu Kaleli ztrk
1
, Yasemin Kaya
1
, Z. Beril Gnder
1
, lda Vergili
1
, Hulusi
Barlas
1
1
stanbul niversitesi Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm
Avclar stanbul 34320 Trkiye

Son yllarda endstrilemenin ve nfus artnn byk hz kazanmasyla su kaynaklar
giderek azalmakta ve kirlenmektedir. evrenin korunmasna ynelik getirilen yasal
dzenlemeler ve iletmelerde su ihtiyacnn giderek artmasndan dolay teknolojilerin
iyiletirilmesi ve iletme ii madde evrimleri ne kmakta, atksu oluumunun en aza
indirilmesi, deerli maddelerin kazanlmas ve sularn tekrar kullanm gndeme
gelmektedir.
evre kirliliini oluturan en byk potansiyel endstrilerdir. Endstriyel retim esnasnda
ve sonrasnda evre kirliliine neden olan deiik zellikte atklar olumaktadr.
Endstriyel gelime ve retime paralel olarak, oluacak atklarn en aza indirilmesi iin
yeni teknolojilere ve ileri artm tekniklerine bavurulmas gerekmektedir.
Atksularn ileri artlmas amacyla membran teknolojileri dier artma proseslerine tercih
edilmektedir. Bunun en nemli nedenleri, membran proseslerinin dier ayrma
teknikleriyle karlatrldnda dk enerji ihtiyac gerektirmeleri, kesikli ve srekli
iletilebilmeleri, yksek saflkta rn elde edilebilmesi, scaklk deiimlerinden fazla
etkilenmemeleri, modler olarak tasarmlarnn yaplabilmesi ve fazla yer kaplamamas,
kimyasal katk ihtiyacnn olmamasdr [1].
Bu almada, kimyasal ve/veya biyolojik artma uygulanan tekstil ve ila endstrisi
atksularna sistem knda mikrofiltrasyon, ultrafiltrasyon ve nanofiltrasyon prosesleri
tek tek uygulanarak veya kombine edilerek, bu atksularn ileri artlabilirlii aratrlmtr.
almada kullanlan toplam alan 80 cm
2
olan plaka tipi (flat sheet) mikrofiltrasyon (MF)
membran (FM MP005P), ultrafiltrasyon (UF) membran (FM UP005), nanofiltrasyon
(NF) membran (FM NP010) Microdyn-Nadir GmbHdan temin edilmitir [2]. Deneylerde
OSMOTA GmbH (Almanya) firmasndan temin edilen laboratuvar lekli membran
sistemi kullanlmtr. Sistem, yksek basn pompas (60 bar), membran hcresi, membran
hcresine girite ve kta olmak zere iki adet manometre, sznt ve konsantre
miktarnn lld iki adet debimetre, soutma sistemi ve 10 Llik besleme tank
nitelerinden meydana gelmektedir. Sistemde kullanlan plaka tipi membranlarn uzunluu
200 mm, genilii 40 mm olup, etkili membran alan 80 cm
2
dir. Deneyler apraz ak
dzeninde gerekletirilmi ve sznt ayr bir kapta toplanrken, konsantre besleme
tankna geri devir ettirilmitir. Aknn belirlenmesi iin bilgisayara bal Precisa 320 XB
1200 C model terazi ile sznt miktar dakikada bir arlk cinsinden llmtr.
almada mikrofiltrasyon (MF), ultrafiltrasyon (UF) ve nanofiltrasyon (NF) prosesleri,
tek tek uygulanarak veya kombine edilerek, ila ve tekstil endstrisi atksularnn ileri
artm aratrlmtr. Deneylerde, stanbulda bulunan bir ila fabrikasnn kimyasal ve
biyolojik artma tesisleri kndan ve ayrca erkezkyde bulunan bir tekstil fabrikasnn
biyolojik atksu artma tesisi kndan alnan artlm atksular kullanlmtr.

62

Deneysel almalar aamada gerekletirilmitir. Birinci aamada, deneylerde
kullanlan membranlarn farkl scaklk ve basnlardaki saf su aklar belirlenmitir. kinci
aamada ila endstrisi atksuyu ncelikle MF membranndan geirilmitir. MF knda
toplanan sznt ise ayr ayr UF ve NF membranlarna verilmitir. nc aamada ise
tekstil endstrisi atksuyu nce MF membranndan, sznts de NF membranndan
geirilmitir. Ham tekstil atksuyu bu aamada ayrca sadece NF membranndan da
geirilmitir.
Deneyler esnasnda ak deerleri ve szntden alnan anlk numunelerin Renklilik Says
(RES) deiimleri izlenmitir [3]. Toplam szntlerde ise ek olarak Kimyasal Oksijen
htiyac (KO), Askda Kat Madde (AKM) ve pH lmleri yaplarak, her bir membran
prosesinin giderim verimleri belirlenmitir.
la ve tekstil endstrisi atksularyla yaplan her iki almada da en yksek giderim
verimleri MF + NF kombinasyonu ile elde edilmitir. la endstrisi atksuyunda 436 nm,
525 nm ve 620 nmde llen RES parametresine gre girite srasyla 10 m
-1
, 2 m
-1
, 0,4
m
-1
olan deerler szntde 1,3 m
-1
, 0,3 m
-1
ve 0 deerlerine; ayrca girite srasyla 678
mg/L ve 293 mg/L olan KO ve AKM deerleri, szntde 48 mg/L ve 11 mg/Lye
drlmtr. Tekstil endstrisi atksuyunda yukardaki RES dalga boylarnda 25 m
-1
,
25,6 m
-1
ve 9,2 m
-1
olarak llen deerler, szntde 1 m
-1
, 0,8 m
-1
ve 0,1 m
-1
e; girite
srasyla 180 mg/L ve 157 mg/L olan KO ve AKM deerleri ise szntde 72 mg/L ve 60
mg/Lye drlmtr.
la endstrisi atksularnn MF ile 210 dakika sresince n artma ileminde ak deeri %
44 orannda azalmtr. almada kullanlan atksuyun AKM deeri 293 mg/L iken,
szntde 23 mg/L deerine dmtr. Ak deerindeki bu yksek d, giriteki yksek
AKM konsantrasyonunun bir sonucudur. Bylesi durumlarda literatrde MFnin verimini
artrmak iin MF ncesi ham atksuya alum ilavesi veya MF ncesinde kartu filtre
kullanlmas gibi farkl n artma seeneklerinin uyguland almalar mevcuttur [4].
la endstrisi atksuyunda, MF ve MF+ UF kombinasyonundan elde edilen renk giderim
verimleri yakn deerlerde bulunmutur. Bu durum atksuda renk veren
makromolekllerin orannn yksek olduunu gstermektedir.
la endstrisi atksuyunun MF membranndan sonra NF membranndan geirilmesi ile
elde edilen szntde KO ve AKM giderim verimleri MF+UF kombinasyonuna gre daha
yksek bulunmutur. UF ve NF membranlaryla ayn atksu kullanlarak yaplan almada
KO giderim verimleri arasndaki fark, atksuda bulunan ve KO ye neden olan organik
maddelerin youn olarak kk molekl arlna sahip olduklarn gstermektedir.
Tekstil endstrisi atksuyunun MF ile n artma ileminde ak 90 dakikada % 48 orannda
azalmtr. la endstrisi atksuyunda olduu gibi burada da ek bir n artma yaplmas ak
azalmasn nlemekte yararl olacaktr.
Tekstil endstrisi atksuyu MF membranndan geirilerek atksudaki kolloidal maddeler
uzaklatrlm, bu sayede 436 nm, 525 nm ve 620 nmde llen RES parametrelerinde
srasyla % 44, % 47 ve % 52 oranlarnda renk giderimi salanmtr. Ancak toplanan
szntdeki RES deerleri 14 m
-1
, 13,5 m
-1
ve 4,4 m
-1
olup, bu deerler limitlerin
zerindedir. Bu nedenle ek artmaya ihtiya duyulmutur ve MF knda toplanan
sznt NFden geirilmitir.
Tekstil endstrisi atksuyunda, MF ile n artma yaplarak NFye beslenen deneyde 90
dakika sonunda ak % 22, sadece NF nin kullanld deneyde ise % 31 orannda
azalmtr. 90. dakikada aklar karlatrldnda ise sadece NFnin kullanld deneydeki
ak deeri, MF + NFnin kullanld deneyin aksna gre % 15 daha dktr. Beklendii
gibi, MF ile n artma yaplarak atksudaki kolloidal maddelerin uzaklatrlmasyla, NF
veriminin artt grlmektedir. Gerek MF + NF kombinasyonu ve gerekse sadece NF
knda hemen hemen ayn RES deerlerine ulalmtr. Her iki almada da RES
parametresi asndan limitlerin altna inilmitir.

63

Tekstil endstrisi atksuyunda yaplan iki deney, KO giderim verimleri asndan
karlatrldnda ise MF + NF deneyinde daha iyi giderim salanmtr. Her iki deneyde
de renk giderim verimlerinin % 90n zerinde olmasna ramen, KO giderim verimlerinin
% 36 % 41 oranlarnda olmas, atksuda renk veren ancak organik olmayan maddelerin
varln dndrmektedir.
la endstrisi atksuyuyla yaplan deneyler sonucunda MF membrannn tek bana
kullanm durumunda bile rengin yksek oranda giderildii ve RES parametresinde Avrupa
Normunda belirtilen limitlerin altna inilebildii belirlenmitir.
almada kullanlan atksuyun alnd fabrika SK kanalna dearj yapmaktadr. SK
nin KO iin dearj limiti ise 800 mg/L dir. Ancak sz konusu fabrikann alc ortama
dearj yapmas durumunda Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Tablo 14.6 ya gre KO
parametresini 150 mg/L deerinin altna ekmesi gerekmektedir. Bu durum MF + NF
kombinasyonu ile salanabilmektedir.
la endstrisinde var olan retim normlar nedeniyle, geri kazanlan artlm atksuyun
retimde kullanm olasl ok dktr.
Deneylerde kullanlan, biyolojik atksu artma tesisi kndan alnan artlm tekstil
atksuyu iin, sadece NF kndaki szntde ve MF + NF knda toplanan szntde
giderilemeyen renk miktarlar asndan ok byk bir fark grnmese de MFnin NF
ncesi n artma olarak uygulanmasnn son derece yararl olduu grlmtr.
Tekstil iletmesi rneinde grld gibi iletme alc ortam dearj kritelerini salasa
bile, gerek Dnya Bankas gibi uluslararas kredi veren kurumlarn gerekse zellikle AB
lkelerindeki ithalat firmalarn daha dk dearj kriterlerini n art olarak ileri srmeleri
nedeniyle, hem bu artlarn yerine getirilmesi hem de alc ortamn korunmas amacyla
membran proseslerinin kullanlmasnn uygun olduu grlmektedir.

Kaynaklar

1- KAYA, Y. ve BARLAS, H., 2003, Kimya endstrisinde atk ynetimi amal membran
uygulamalar, XVII. Ulusal Kimya Kongresi, 8 -11 Eyll, stanbul, 386
2- http://www.microdyn-nadir.de
3- BARLAS, H., 1999, Endstriyel atksular iin renk parametresi nerisi, Trkiye de evre
Kirlenmesi ncelikleri Sempozyumu III, 14-15 Ekim Tbitak Gebze YTE., 576-585.
4- KOYUNCU, . ve TOPACIK, D., 2002, Tekstil endstrisi atksularnn artlmasnda membran
teknolojisi uygulamalamalar ve ekonomik deerlendirme, SKKD, Cilt 12 say 2, 47-62.

64

65
Membran Teknolojisi ile pek leme Atksularndan Serisin
Geri Kazanm
Gken apar, S. Seylan Aygn, M. Ruen Geit
Mhendislik Bilimleri Blm, Orta Dou Teknik niversitesi nn Bulvar 06531 Ankara

Tekstil endstrisinin bir alt dal olan ipek retimi ilemlerinde oluan atksular yksek
organik madde (KO 5-60 g/L), bulanklk ve toplam kat madde (TKM) iermektedir.
Organik madde kirliliine neden olan en nemli madde serisin proteinidir. pekbceinin
iplikikleri birbirine yaptrmak amacyla salglad bu protein, boyama ilemi ncesinde
iplikten ayrlmaktadr. Bunun iin uygulanan koza piirme ileminde ortaya kan
atksularn, alc ortama dearj edilmeden nce uygun yntemlerle, k KO deeri 240-
350 mg/L (SKKY, 2004) olacak ekilde artlmalar gerekmektedir.
Serisin, ipek retimi sanayinde bir atkken; ila, kozmetik ve gda gibi sanayilerde deerli
bir hammaddedir. Biyomedikal alanda ve film/membran yapmnda da
kullanlabilmektedir. Serisin olduka ilgin zelliklere sahiptir; yksek nem tutma
zelliinin yansra, antioksidan, antibakteriyel ve biyo-uyumludur. Bu nedenle ticari
deeri de yksektir (80-90 AVRO/gram). Dolaysyla, atlan serisin evresel kirliliin
yansra ekonomik kayba da neden olmaktadr. Bu nedenle, son yllarda serisin geri
kazanm konusu ilgi ekmektedir (Fabiani vd., 1996; Vaithanomsat ve Kitpreechavanich,
2008; Wu vd., 2007). Dnyann yllk serisin geri kazanm potansiyeli 50.000 tondur
(Zhang, 2002). lkemizde ise ipek retimi 1980li yllardan gnmze olduka
gerilemitir. Yine de Trkiyenin yllk serisin geri kazanm potansiyeli 10-20 ton
civarnda olup, nemli bir ekonomik kazan kaynadr (apar vd., 2009).
Literatrde serisin geri kazanm konusunda az sayda alma mevcuttur (Fabiani vd.,
1996; Vaithanomsat ve Kitpreechavanich, 2008; Wu vd., 2007; apar vd., 2008, 2009).
Ugulanan yntemler; kurutma, membran prosesleri, alkolde ktrme ve enzimli
hidrolizdir. Alkolde ktrme yntemi, serisin iin %90 etanol deriimi ile %71
ekstraksiyon verimi salamtr (Wu vd., 2007). Vaithanomsat ve Kitpreechavanich (2008)
ise UF (20-30 kDa) ile %94 orannda serisin geri kazanm salanmtr. Ardndan enzimli
hidroliz uygulanarak kozmetik uygulamalara ynelik ksa-zincirli serisin peptidleri elde
edilmitir. Yalnzca serisin ieren bir atksuda Fabiani vd. (1996) UF (15-20 kDa) ile %94-
97 orannda serisin geri kazanmtr. Ancak, proteinlerin yaps itibariyle membran
kirlenmesi olduka ciddi olmu ve %90 civarnda ak azalmas gzlenmitir. apar vd.
(2008, 2009) ise, Trkiyedeki ipek ileme atksularndan serisin geri kazanm iin en
uygun membran esasl prosesleri belirlemitir. Koza piirme atksularnda (KPA) serisine
ek olarak dier protein(ler) de mevcuttur. Dolaysyla bu almann birinci amac
lkemizin koza piirme atksularndan membran teknolojisi ile serisin geri kazanmak;
ikincisi ise ipek retimi ilemlerinden kaynaklanan evresel kirlilii azaltmaktr.

Atksu rnekleri Bilecik ilinin St ilesinden temin edimitir (Tablo 1). Berghof BHT-2
model membran sistemi ile toplam dolam dzeninde yrtlen deneylerde adet UF
ve iki adet nanofiltrasyon (NF) membran kullanlmtr (Tablo 2). Atksu debisi 30 L/saat
olarak uygulanmtr. Saf su ve atksu aklar zamanla sabitlendiinde sznt sular
toplanm ve analiz edilmitir. Kirlenen membranlar NaOH ve klor karm ile

66
ykanmtr. Serisini saflatrmak iin uygulanan diyaliz ileminde MAAS 3,5 kDa olan
diyaliz torbas (Serva) kullanlm, iine serisin zeltisi eklenen torbalar saf suyla dolu
beherlere yerletirilerek 37 Cde 1-2 gn alkalanmtr. Serisinin kantitatif analizi ve
molekl arlk (MA) dalm HPLC ile yaplmtr (Shimadzu Prominence). Btn
analizler standart yntemlerle yaplm; KO ise USEPA onayl HACH Metot 8000e gre
HACH DR-2000 Model spektrofotometre kullanlarak 620 nm dalgaboyunda okunmutur.

Tablo 1. Atksu zellikleri

Tablo 2. Kullanlan membranlarn zellikleri
Filtre Tr Malzeme
MAAS
(Da)
Etkin alan
(m2)
Giri basnc
(bar)
GE Osmonics PW UF Polieterslfon 20000
0,0044 2
GE Osmonics PT UF Polieterslfon 5000
0,0044 2
GE Osmonics GH UF TFC
a
1000
0,0044 2
GE Osmonics DK NF TFC
a
190
b

0,0044 5
Dow Filmtec NF-90 NF TFC
a
100
c

0,0044 5
a
nce film kompozit,
b
%98 MgSO
4
giderimi salar,
c
%97 MgSO
4
giderimi salar.

Serisin 10-300 kDa kadar geni bir MA aralna sahiptir (Zhang, 2002). Bunun nedeni,
serisinin bir protein ailesi olmas ve MAnn proses sresi, scaklk, pH gibi faktrlerden
etkilenmesidir. En uygun membran prosesinin seimi serisin peptidlerinin bykl ile
ilgili olduundan, KPAnda bulunan serisinin MA dalmlar karlm, drt farkl
byklkte serisin peptidleri bulunmutur; Serisin-1 (180-200 kDa, oran %3-23), Serisin-
2 (70-80 kDa, oran %52-63), Serisin-3 (30-40 kDa, oran %9-10) ve Serisin-4 (10-25 kDa,
oran %16-24). Atksudaki serisinin %76-84nn 20 kDadan daha byk olduu,
dolaysyla yksek molekl arlkl serisin olarak snflandrlabilecei ve biyomalzeme
retiminde kullanlmaya uygun olduu (Zhang, 2002) anlalmtr.
Atksuda serisin haricinde bir protein daha gzlenmi, MALDI-TOF analizi ve SWISS-
PROT ExPASy veritaban ile yaplan uyumluluk almas sonucunda ipekbceinden
kaynaklanan Actin, muscle type A1 (P07836, 41,8 kDa), Antitrypsin (P22922, 43.5 kDa),
Bombyxin B-2 (P26734, 10 kDa), 5-hydroxytryptamine (Q17239, 48,6 kDa), 14-3-3 protein
zeta (Q2F637, 28,1 kDa) ve Bursicon (Q566B1, 17,9 kDa) proteinlerinden biri olduu
bulunmutur.
Atksuya ilk olarak santrifj ve mikrofiltrasyon (1 m)dan oluan iki aamal bir n-
artma sreci uygulanmtr (apar vd., 2008). Membranlar, atksuyun doal pH deeri
olan 5,8-6,2de test edilmitir. UFda olduka dk tutma verimleri elde edilmi; MAAS
20 kDadan 1 kDaa drldnde, serisin tutma verimi %36dan %60a kmtr
(Tablo 3). Bu deerler, Fabiani vd.nin (1996) UF (20-30 kDa) membranlar ile elde
ettikleri %97lik verime gre olduka dktr. Bunun bir sebebi, farkl atksularn
kullanlmas ve serisinin MA dalmnn farkllk gstermesi olabilir. Koza piirme
rnek
Atksu kalitesi
KO (mg/L) Renk (Pt-Co) Bulanklk (NTU) TKM (mg/L) Serisin (mg/L) pH
KPA-A 14575 6060 561 12560 5809 5.8
KPA-B 14920 25000 1050 13130 - 5.8
KPA-C 14250 27150 468 12880 - 5.9
KPA-D 15245 27450 559 12630 5562 5.9
KPA-E 13075 6200 543 12460 6354 6.2

67
ileminde serisin suda uzun sre bekletildiinden, kk molekl arlkl polipeptidlerine
blnm olabilir. Bu da kk molekllerin membrandan daha kolaylkla gemesine
neden olmaktadr. Bir dier olas sebep ise, membranlarn ve szme sistemlerinin farkl
olmasdr. Serisinin izo-elektrik noktas (pI) 5-6 olarak bulunmutur. Membran deneyleri
de pH 5,8-6,2de yrtldnden, serisin peptidlerinin bu ortamda yksz olmalar
beklenmitir. Kullanlan UF membranlar ise btn pH spektrumunda ntrdr (Bernat vd.,
2009). Dolaysyla, serisinin dk oranlarda tutulmas, protein ve membran yzeyi
arasnda elektrostatik itme mekanizmasnn muhtemelen eksik/zayf olmas ile ksmen
ilikilendirilebilir.
NFun serisin tutma verimi %94-95 kadar yksek olmutur (Tablo 3). Kullanlan NF
membranlarnn MAAS (100-190 kDa), UF membranlar ile kyaslandnda serisinin
molekler byklne daha yakndr. Bu nedenle, NF ile ok daha yksek tutma verimi
elde edilmitir. MAAS, tek bana protein tutma verimini aklamaya yetmemektedir.
Ortamn kimyasal zellikleri (pH, iyonik g, vb.), membran-protein etkileimi, dier
operasyonel koullar ve membran yzeyinde/gzeneklerinde oluan kirlenme/tkanma gibi
faktrler de etki etmektedir. Bu sonular, UF kullanldnda, serisinin %40nn sznt
suyu ile birlikte atlacan gstermektedir. Bu durumda, serisin geri kazanm iin UFun
uygun olmad aktr. UF, serisinin farkl byklkteki polipeptidlerini ayrmada
kullanlabilir. Dier yandan, membranlarn hi birisi serisin ile dier proteini tamamen
ayramamtr.
UF, kirlilik parametrelerinin gideriminde de dk performans gstermitir. UF (20 kDa)
ve UF (5 kDa)un KO, TKM, renk ve bulanklk giderim verimleri srasyla %41-43, %36-
44, %64-64 ve %42-43 olarak bulunmutur (Tablo 3). UF (1 kDa) ise belirgin olmayan bir
art salam; ayn parametreler iin giderim verimleri %52, %51, %83 ve %53e
ykselmitir. Dier yandan, NF ile olduka yksek giderim salanm; NF-DK ve NF-
90n giderim verimleri srasyla %90-99, %90-98, %97-100 ve %93-98 olmutur. UF k
KO deeri 5040-6210 mg/L olarak llmtr. Bu deerler, 240-350 mg/L olan dearj
limitinin olduka zerindedir. Dier taraftan, NF-DK knda KO 1020 mg/L, NF-90
knda ise 109 mg/Ldir (Tablo 3). Grld zere NF-DK sznt suyu kalitesi dearj
limitine olduka yakndr. NF-90 sznt suyu kalitesi ise dearj limitini salamtr.

Tablo 3. Serisin geri kazanm ve kirlilik parametreleri giderimi iin UF ve NF
performanslar
Parametre

Sznt suyu kalitesi (Tutma/Giderim Verimi, %)
UF (20 kDa)
(rnek A)
UF (5 kDa)
(rnek B)
UF (1 kDa)
(rnek C)
NF-DK
(rnek D)
NF-90
(rnek E)
Serisin (mg/L) 3669 (36) 4621(52) 3488 (60) 392 (94) 296 (95)
KO (mg/L) 5980 (43) 6210 (41) 5040 (52) 1020 (90) 109 (99)
TKM (mg/L) 6850 (36) 5975 (44) 5175 (51) 1125 (90) 167 (98)
Renk (Pt-Co) 890 (64) 790 (64) 370 (83) 62 (97) 12 (100)
Bulanklk (NTU) 21 (42) 10 (43) 7 (53) 2 (93) 0,7 (98)
pH 5,7 5,6 6,1 6,0 6,6

Ak azalmas, btn membranlarda yksek olmutur (ekil 1). Normalize aklar, 200-270
dak sonunda UF (20 kDa) iin 0,12, UF (5 kDa) iin 0,17, UF (1 kDa) iin 0,42 olmutur.
Yani ak azalmas srasyla %88, %83 ve %58dir (Tablo 4). En yksek ak azalmas, en
byk MAAS iin gereklemitir. Bu da UF (20 kDa) yzeyinde hzl bir protein tabakas
olutuunu ve/veya gzeneklerinde tkanma meydana geldiine iaret etmektedir.
Balangtaki ak azalmas, ounlukla konsantrasyon polarizasyonuna, zamanla oluan ak
azalmas ise farkl kirlenme trlerine (yzeyde jel tabaka oluumu, gzenek daralmas veya

68
tkanmas vb.) balanmaktadr. UF iin elde edilen bulgular, ak azalmasnda ciddi oranda
konsantrasyon polarizasyonu (KP) etkisi olduuna iaret edebilir.
KP etkisi %69 ile en yksek derecede UF (20 kDa)da meydana gelmitir (Tablo 4). UF (5
kDa) ve UF (1 kDa)da ise bu etki %30 ve %38e dmtr. Kirlenme etkisi ise UF (20
kDa)da %59, UF (5 kDa)da %75 olarak hesaplanmtr ki bunun %71i geri
dndrlebilen, %15i ise geri dndrlemeyen etkidir. Dier bir deyile, saf su aksnn
%15i kimyasal ykama ile geri kazanlamamtr. UF (1 kDa)da ise, kirlenme etkisi %33
olmu, bunun %20si geri dndrlm, %17si ise geri dndrlememitir. Bu veriler, UF
membranlarnn yzeyinde jel oluumunun gzenek tkanmasna kyasla dominant
olduuna iaret edebilir. Aklarn bu kadar ciddi seviyede dmesi, beklenmeyen bir sonu
deildir. Proteinlerin membran yzeyine yapmas ve gzenekleri tkamas, aklarda
azalmaya sebep olmaktadr. Nitekim, UF (5 kDa) zerinde oluan jel tabakann
membranda ciddi bir kirlenmeye yol at ekil 2deki SEM fotorafnda aka
grlmektedir. Buna ramen, kimyasal ykama olduka iyi sonu vermi ve aklar %84-
105 orannda geri kazanlmtr (Tablo 4).
NF-DK ve NF-90 iin ak azalmas %43 ve %73 ile balam ve zaman iinde %70 ile
%75e ulamtr (Tablo 4). Bu farkllklarn, NF yzey zelliklerinden kaynakland
dnlmektedir. NF-DKnn ortalama yzey przll NF-90dan ok daha dktr
(Norberg vd., 2006; Li ve Elimelech, 2004). NF-90n ilk anda daha yksek bir ak
azalmas gstermesi, yksek yzey przllne sahip olmas nedeniyle protein jel
tabakasnn daha hzl olumasna balanabilir. NF-DK ve NF-90 iin KP etkisi %63,
kirlenme etkisi ise %20 ve %30 olmutur. NF-90da geri dndrlemeyen kirlenme %5
olarak bulunmutur. Kimyasal ykama ilemiyle NF-DK iin %127, NF-90 iinse %95
orannda ak geri kazanm salanmtr. Bu sonular, kirlenme ve ak geri kazanm
konusunda NFin UFten daha iyi performansa sahip olduunu gstermektedir.

0.0
0.2
0.4
0.6
0 50 100 150 200 250 300
Sre (dak)
N
o
r
m
a
l
i
z
e

a
k

(
J

W

/

J

I

)
UF(20-kDa)
UF(5-kDa)
UF(1-kDa)
NF-DK
NF-90

ekil 1. Zamana kar izlenen normalize aklar


69
Tablo 4. Ak analizi ve geri kazanm
Ak (L/m
2
/saat)
(T=19-21 C)
Membran
UF (20kDa) UF (5kDa) UF (1kDa) NF-DK NF-90
Saf su (I) 59,7 54,3 8,1 20,4 27,2
Atksu (W) 7,5 9,5 3,4 6,1 6,8
Temizlik ncesi saf su (F) 24,4 13,6 5,4 16,3 19,0
Temizlik sonras saf su (C) 62,4 46,2 6,8 25,8 25,8
Ak Azalmas (%) 88 83 58 70 75
Konsantrasyon Polarizasyonu 69 30 38 63 64
Toplam Kirlenme 59 75 33 20 30
Geri Dndrlebilen Kirlenme * 71 20 * 26
Geri Dndrlemeyen Kirlenme * 15 17 * 5
Ak Geri Kazanm (%) 105 85 84 127 95
Konsantrasyon polarizasyonu: [(F-W)/F], Toplam kirlenme: [(I-F)/I], Geri dndrlebilen kirlenme: [(C-
F)/C]
Geri dndrlemeyen kirlenme: [(I-C)/I], Ak geri kazanm: [(C/I],
* C deeri I deerinden byk olduu iin hesaplanamamtr.

ekil 2. Kirlenmi UF (5 kDa) membrana ait SEM fotoraflar

Serisin geri kazanm, kirlilik giderimi ve ak performans asndan en iyi proses NFdur.
Ancak serisin ile dier protein tam olarak ayrlamam, bu nedenle diyaliz yaplmtr.
Diyaliz ncesinde serisinin MA 90 kDa (%100), sonrasnda ise 85 kDa (%80) ve 44 kDa
(%20) olarak llmtr. Bunun olas nedeni, diyaliz ilemi srasnda serisinin scaklktan
etkilenerek farkl molekl arlna sahip peptidlerine ayrlm olmasdr. Btn bulgular
dikkate alnarak, koza piirme atksuyundan serisin geri kazanm iin iki alternatif sre
nerilmitir: 1. NF, 2. NF + diyaliz. Bu srelerde iki tr serisin rn olarak elde edilebilir:
1. Dk kaliteli serisin/ipekbcei proteini karm (Serisin MA 90 kDa), 2. Yksek
kaliteli saf serisin (MA 85 kDa (%80 orannda). Dk kaliteli serisinde safszlk olarak
ipekbcei proteini bulunduundan, bu rnn son kullanm alan hayvan mamas retimi
veya iplik mukavemetini artrmak olabilir. Yksek kaliteli serisinin ise tp, kozmetik, ila
ve gda sanayilerinde kullanlabilecei dnlmektedir.

Teekkr
Bu projeye 106 M 062 nolu proje kapsamnda TBTAK tarafndan maddi destek
salanmtr. Yazarlar, TBTAKa ve laboratuvar olanaklar iin Orta Dou Teknik
niversitesi evre Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. lk Yeti ile Kimya
Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. Levent Ylmaza teekkr ederler.


70
Kaynaklar
1. Zhang Y.Q., Applications of natural silk protein sericin in biomaterials, Biotechnol. Adv. 20 (2002) 91
101.
2. Fabiani C., Pizzichini M., Spadoni M., Zeddita G., Treatment of waste water from silk degumming
processes for protein recovery and water reuse, Desalination 105 (1996) 1-9.
3. Vaithanomsat P., Kitpreechavanich V., Sericin separation from silk degumming wastewater, Sep. Purif.
Technol. 59 (2008) 129- 133.
4. Wu J. H., Wang Z., Xu S. Y., Preparation and characterization of sericin powder extracted from silk
industry wastewater, Food Chem. 103 (2007) 1255-1262.
5. Capar G., Aygun S. S., Gecit M. R., Treatment of silk production wastewaters by membrane processes
for sericin recovery, J. Membr. Sci. 325 (2008) 920-931.
6. Capar G., Aygun S. S., Gecit M. R., Separation of sericin from fatty acids towards its recovery from silk
degumming wastewaters, J. Membr. Sci. 342 (2009) 179-189.
7. Bernat X., Pihlajamki A., Fortuny A., Bengoa C., Stber F., Fabregat A., Nystrm M., Font J., Non-
enhanced ultrafiltration of iron(III) with commercial ceramic membranes, J. Membr. Sci. 334 (2009)
129137.
8. Li Q., Elimelech M., Natural organic matter fouling and chemical cleaning of nanofiltration membranes,
Water Sci. Technol. Water Supply, 4 (5-6) (2004) 245.
9. Norberg D., Hong S., Taylor J., Zhao Y., Surface characterization and performance evaluation of
commercial fouling resistant low-pressure RO membranes, Desalination, 202 (2006) 45.

71

me ve Kullanma Suyu Temininde Alternatif Yntemler:
Desalinasyon ve Atksu Geri Kazanm
smail Koyuncu,

Hale zgn, M. Evren Erahin, R. Kaan Dereli ve Necati Kayaalp


Artan dnya nfusu ve su talebiyle birlikte su kaynaklar, miktar ve kalite asndan
olduka ciddi sorunlarla kar karyadr. Bu durum kresel bir su krizini gndeme
getirmitir. Dnyada kii bana su tketimi ylda ortalama 800 m
3
civarndadr. Dnya
nfusunun yaklak % 20sine karlk gelen 1.4 milyar kii yeterli ime suyuna, 2.3 milyar
kii ise salkl suya ulaamamaktadr. Baz tahminler, 2025 ylndan itibaren 3 milyardan
fazla insann su ktl ile yz yze geleceini gstermektedir. Dnya Gda ve Tarm
Tekilat (FAO-Food and Agriculture Organization) gre, 1995 ylnda su ktl ve su
stresi yaayan nfusun dnya nfusuna oran sras ile % 29 ve % 12 iken, 2025 ylnda bu
oranlarn % 34 ve % 15e ykselmesi beklenmektedir (WWF-Trkiye, 2008, Koyuncu ve
zturk, 2008).
2001 yl itibari ile 18 lke su ktl problemi ile kar karya kalmtr. Bunlar, Ortadou
ve Kuzey Afrika lkeleri ile baz Avrupa ve Asya lkeleridir. 2025 ylnda bu saynn 29
ve 2050 ylnda 54e, bu artlarda yaamak zorunda kalan nfusun da 3.76 milyara
ykselmesi beklenmektedir. Bu duruma gre, 2050de 9.4 milyar olmas beklenen dnya
nfusunun % 40 su sknts ekecektir. Tablo 1de 1995 ve 2025te Dnyada kii
bana kullanlabilir su potansiyeli iin detayl bilgiler verilmitir (WWF-Trkiye, 2008,
Koyuncu ve zturk, 2008).

Tablo 1. 1995 ve 2025te Dnyada Kii Bana Kullanlabilir Su Potansiyeli
(WWF-Trkiye, 2008)
Durum
Su Kayna
(m
3
/kii/yl)
1995 2025
Nfus
(milyon)
Dnya Nfusuna
Oran (%)
Nfus
(milyon)
Dnya
Nfusuna Oran
(%)
Su Ktl Var
< 500
500-1 000
1 077
587
19
10
1 783
624
25
9
Su Stresi Var 1 000-1 700 669 12 1 077 15
Su Yeterli >1 700 3 091 55 3 494 48
Snflandrma D 241 4 296 4
Toplam 5 665 100 7 274 100

Meydana gelen su ktl ile birlikte, ime ve kullanma suyu temininde yeni alternatif
yntemler de gndeme gelmeye balamtr. Bu alternatif yntemler arasnda, tuzluluu
yksek kuyu suyu artm, kirli yzeysel sularn artm, deniz sularnn artm ve hatta
atksularn artlarak ime ve kullanma suyu olarak geri kullanm saylabilir. Su tasarrufu
da nemle gznne alnmas gereken bir husustur.
Tuzlu suyun artm iin uygulanan balca teknolojiler, ters osmoz, distilasyon ve
elektrodiyaliz sistemleridir. Bu sistemler ierisinde deniz suyu artm iin dnya leinde
kabul grm teknoloji ters osmoz teknolojisidir.
Dnyada yaanan bu kuraklklar ve beraberinde su ktl ile birlikte, kentsel atksularn
artlp yeniden kullanm byk bir nem kazanmtr. Son yllarda Dnyada bu konuda

72
yaplan almalara hz verilmitir. Artlm atksu dorudan ve dolayl olmak zere iki
ekilde geri kullanlabilmektedir. Dolayl kullanm, planl ve plansz olmak zere iki
ekilde olmaktadr. Geri kazanlan atksu, tarmsal sulamada, park ve bahe sulamada,
endstriyel soutma veya proses suyu olarak, yeralt suyunun suni beslenmesi,
reakreasyonal (gller ve havuzlar, nehir debilerinin artrlmas, balklk), kullanma suyu
(yangn suyu, tuvaletler vb.) ve ime suyu maksatl olarak kullanlabilir. Membran
sistemleri, atksularn artlp tekrar kullanmnda n plana kan en nemli artm
proseslerinden birisidir. Dnyada geri kazanlan atksu miktar, 2005 ylnda 19.4 milyon
m
3
olmu ve 2010 ylnda bu deerin 33.7 milyon m
3
ve 2015 ylnda ise 54.5 milyon m
3
kmas beklenmektedir.
Atksu geri kazanm endstrisi, desalinasyona gre daha hzl gelimektedir. Bunun
sebepleri, ABD, Avrupa ve Avustralyann geri kazanm desteklemesi, in, Ortadou ve
Kuzey Afrika lkelerinde atksu alt yapnn tamamlanmaya balamas ve atksu artma
(daha ok membran teknolojilerinde) maliyetinin azalmasdr. Atksu geri kazanmnn
maliyeti, 30 US cent/m
3
civarnda deiirken, desalinasyon maliyeti, tuzlulua ve n
artmaya bal olmakla birlikte 50 70 US cent/m
3
aralnda deimektedir (Koyuncu ve
zturk, 2008).
Gelecekte maliyetlerin daha da aaya ekilmesi (dk basnta alan yeni membran
retimi vb) ile birlikte membran sistemleri, ime ve kullanma suyu temininde daha etkin
rol stlenecektir.

Kaynaklar
1. Koyuncu, ve ztrk, . (2008) Artlm Kentsel Atksularn Sulama ve Kullanm Suyu Olarak
Geri Kazanm, Kent Ynetimi, nsan ve evre Sorunlar Sempozyumu, 2-6 Kasm 2008, stanbul.
2. WWF-Trkiye (2008) http://www.wwf.org.tr/su/rakamlarla-su-sorunu/duenyada-su/.

73
Nanofiltrasyon Prosesi ile Deterjan retimi Ykama Sularnn
Geri Kazanm
Yasemin Kaya, Hulusi Barlas, Semiha Arayc
stanbul niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm,
Avclar, stanbul 34320, Trkiye
E-mail: y_kaya@istanbul.edu.tr

Endstrilemenin ve nfus artnn byk bir hz kazand dnyamzda, su kaynaklar
giderek azalmakta ve kirlenmektedir. Pek ok iletme son 10 ylda dnya gndemine gelen
srdrlebilir kalknma, atklarn kaynanda nlenmesi, ISO 14000 ve son olarak
da IPPC-Direktifi kavramlarnn etkisiyle atksularn oluturmamaya, en aza indirmeye
ve oluan da tekrar kullanmaya almaktadrlar. Bu erevede su artm ve atk geri
kazanmnn gn getike nem kazanmas ile birok endstride membran teknolojilerinin
kullanm gndeme gelmektedir.
Kesikli iletilen tesislerde her retim sonrasnda, kirlilik oluumunu engellemek iin
retimin yapld tanklar temizlenmek zorundadr. Yaplan bu temizleme ilemine
Cleaning-in-Place (CIP)-Yerinde Ykama ad verilmektedir. Deterjan retimi yaplan
kesikli sistemlerde de retim yaplan tanklar her rn deiiminden sonra
temizlenmektedir. ampuan, sv bulak deterjan, du jeli, sv sabun gibi rnlerin
retildii tanklarn ykanmas sonucu yksek miktarda yzey aktif madde ieren proses
atksular olumaktadr. Bu tip atksularda retilen rnn bileimine bal olarak tuz,
boyarmadde, parfm, koruyucu maddeler ve nemlendirici maddeler de bulunabilmektedir.
Deterjan rnlerinin retiminde CIP temizleme ilemi, retim tesisine entegre edilen
ykama tertibat yardmyla yar otomatik olarak yaplmaktadr. Tanklarda CIP ilemi iki
kademeli olarak gereklemektedir. 1. admda tank scak suyla ykanmakta ve rn
kalntlar 60-70C scak musluk suyu ile zlmektedir. Bu ilemin arkasndan yaplan 2.
admda ise tank, tesisi steril tutmak iin deiyonize su ile ykanmaktadr. Her iki temizleme
admnda da su ve rn kayb ortaya kmaktadr. zellikle 1. ykama admnda ortaya
kan ar kirlenmi atksular yksek miktarda KO (30000-40000 mg/L) iermektedir.
Ekonomik olarak deerli olan bu atksularn artma maliyetleri de olduka yksektir.
Tesisteki toplam artma maliyetinde bir azalma salamak iin ncelikle CIP ileminin 1.
admnda ortaya kan atksuyun geri kazanm gerekmektedir. CIP ileminin 2. admnda
ortaya kan atksu ise nispeten dk KO yk (50-150 mg/L) nedeniyle, 1. admda
ykama suyu amal olarak kullanlmaktadr.
Deterjan retimi sonras oluan CIP proses atksular ayr toplanarak depolanyorsa,
membran prosesleri kullanlarak konsantre halde rn kazanm mmkn olabilmektedir.
Membranlardan elde edilen sznt ise retimde ya da tanklarn ykanmasnda
kullanlabilmektedir. Literatrde, deterjan retimi sonras ortaya kan CIP atksuyunun
geri kazanm ile ilgili sayl aratrma bulunmakta ve ncelikli olarak bu almalarda
ultrafiltrasyon prosesinin kullanld dikkati ekmektedir. Sz konusu bu proses ile elde
edilen konsantrede, rn geri kazanmnn saland fakat yzey aktif maddeler kritik
misel konsantrasyonu deerlerinin zerinde bulunduklarndan monomerlerin membrandan
gemesiyle iyi kalitede szntler elde edilemedii, yzey aktif maddeler dnda atksuda
bulunan boyarmadde ve tuz gibi dier maddelerin ise dikkate alnmad grlmtr [1

74
4]. Yaplm olan almalar nda eksiklikleri gidermek ve ultrafiltrasyon prosesine
alternatif olmak zere; bu almada sv bulak deterjan retimi yaplan tanklarn
yerinde ykanmas sonucu oluan CIP atksularndan, nanofiltrasyon prosesi ile, hem
retimde kullanlan maddelerin ve hem de iyi kaliteye sahip proses suyunun geri
kazanlmas amalanmtr [5].
alma iin deterjan, sabun ve kiisel bakm rnleri reten bir fabrikadan, sv bulak
deterjan retimi yaplan tanklara uygulanan CIP ileminin 1. adm sonras oluan
atksudan numunesi alnm ve bu atksuda anyonik yzey aktif madde (lineer alkil benzen
slfonik asit-LABS ve sodyum lauril eter slfat-SLES), nonyonik yzey aktif madde (nonil
fenol etoksilat-NPE), boyarmadde (Tartrazin) ve tuz (NaCl) lm yaplmtr.
Fabrikadan alnan bilgiler dorultusunda son rn sv bulak deterjan rneindeki
deerler ile atksuda llen deerler oranlanarak CIP ileminden sonra tankta kalan
maddelerin 10 kat seyreldii belirlenmitir. Sv bulak deterjan retiminde kullanlan
maddelerin CIP ilemi sonrasnda farkl oranlarda (5, 10 ve 20 kat) seyrelebilmesi durumu
da gz nne alnm ve CIP5, CIP 10 ve CIP20 ad verilen model atksular ile deneyler
yaplmtr. almann amacna ynelik olarak yksek konsantrasyonlarda yzey aktif
madde ieren CIP atksuyunun membranda oluturaca ak kayplarnn nedenleri de
aratrlmtr. Bunun iin membranlarda Kirlenme den ve Konsantrasyon
Polarizasyonu ndan kaynaklanan ak kayplar ayr ayr hesaplanmtr. Membranlarda
meydana gelen kirlenme Temas As ve Atomik Kuvvet Mikroskopisi (AFM)
lmleri ile deerlendirilmitir.
almada kullanlan toplam alan 80 cm
2
olan plaka tipi polieterslfon (PES) malzemeden
retilmi nanofiltrasyon membranlar FM NP010 (MWCO:1000 Da) ve FM NP030
(MWCO: 400 Da) Microdyn-Nadir GmbHdan, temin edilmitir. almada kullanlan
laboratuvar lekli membran sistemi, OSMOTA firmasndan temin edilmi olup, deneyler
apraz ak dzeninde gerekletirilmi ve sznt ayr bir kapta toplanrken, konsantre
besleme tankna geri devir ettirilmitir (konsantrasyon modu). Deneylerde elde edilen
sznt ve konsantrede anyonik ve nonyonik yzey aktif madde, boyar madde, klorr ve
KO lmleri gerekletirilmitir. almann ilk blmnde CIP5, CIP10 ve CIP20
model atksular 4 farkl basn deerinde (8, 12, 16 ve 20 bar) FM NP010 membranndan
geirilerek atksuda bulunan maddelerin konsantre edilmesi amalanmtr. Scaklk (T)
25
o
C, pH 5, debi (Q) 3 L/dak, apraz ak hz () 0,16 m/sn, deney sresi 4 saat ve
besleme hacmi (V) 7 litre olarak sabit alnmtr. almann son blmnde model
atksular iin en iyi kalitede szntnn ve geri kazanm orannn saland basn
deerinde elde edilen kompozit szntler be farkl basn deerinde (12, 16, 20, 30 ve
40) FM NP030 membranndan geirilerek sznt kalitesinin iyiletirilmesi amalanmtr
(Scaklk (T) 25
o
C, pH 5, debi (Q) 3 L/dak, apraz ak hz () 0,16 m/sn). Bu membranda
deney sresi esas alnmamtr. Sabit bir VRF (Volume Reduction Factor-Hacim Azalma
Faktr) deeri gz nne alnm ve btn membranlardan eit miktarda atksu
geirilerek deneyler VRF deeri 5 olana kadar devam ettirilmitir.
Yaplan deneylerin sonuna CIP5 atksuyunun CIP10 atksuyuna gre membranda daha
yksek ak kayplarna neden olduu grlmtr. CIP10 atksuyu ise CIP20 atksuyuna
oranla membranda daha yksek ak kayplar meydana getirmitir. Dolaysyla CIP
atksuyunun ierdii maddelerin konsantrasyonu arttka membranda meydana gelen ak
kayb da artmtr. Membranda 8, 12, 16 ve 20 bar iin CIP atksuyunda meydana gelen ak
kayb sralamas CIP5>CIP10>CIP20 eklinde olmutur. CIP5, CIP10 ve CIP20
atksularnn geirildii membranlarda yaplan temas as lmlerinden ve AFM
grntlerinde de, membranda meydana gelen kirlenmenin atksuyun konsantrasyonuna
bal olarak artt anlalmaktadr. Olduka yksek KO deerlerine sahip CIP 5, CIP 10
ve CIP 20 atksularnda % 100e yakn KO giderimi salanabilmitir.

75
Sznt kalitesinin iyiletirildii FM NP030 membran ile yaplan deneyler sonrasnda da
en yksek ak kayplarna CIP5 kompozit szntsnn neden olduu grlmtr.
kompozit sznt iin de, basn arttnda membranda meydana gelen ak kayb
azalmtr. zellikle 30 ve 40 barda, membranda ok fazla kirlenmeden kaynaklanan ak
kayplar grlmemitir. 40 barda yaplan deneyler sonrasnda FM NP030 membrannda
daha iyi kalitede kompozit szntler elde edilmitir. 5 farkl basnta elde edilen
kompozit szntler tamamen renksiz ve boyarmadde konsantrasyonu 0 mg/L olarak
bulunmutur. FM NP030 membrannda yaplan temas as ve AFM lmlerinden
membrann ok fazla kirlenmeye maruz kalmad grlmtr.
Deneysel almalar sonunda, yksek konsantrasyonlarda yzey aktif madde ieren CIP
atksuyunun nanofiltrasyon membrannda ciddi kirlenmelere neden olmad grlmtr.
Tam aksine, elde edilen sonular yzey aktif maddelerin membran zerinde temizleyici bir
etki yapabileceklerini gstermektedir. Nanofiltrasyon prosesi ile CIP atksuyunda bulunan
maddelerin kantitatif olarak geri kazanm salanabilmitir. Bu atksudan 1. adm
nanofiltrasyon prosesi ile elde edilen konsantre zeltiler retimde tekrar
deerlendirilebilir duruma getirilmitir.
CIP atksuyunda bulunan yzey aktif maddeler ve boyarmaddenin geri kazanlmasnn yan
sra ikinci admda kullanlan membrandan elde edilen szntler dorudan ykama suyu
olarak kullanlabilecei gibi ikincil bir nanofiltrasyon ilemi ile tesisin dier retimlerinde
proses suyu olarak da kullanlabilecektir.

Kaynaklar
1. GOERS, B., MEY, J., WOZNY, G., 2000, Optimised product and water recovery from batch-production
rinsing waters, Waste Management, 20, 651658.
2. WENDLER, B., GOERS, B., WOZNY, G., 2002, Regeneration of process water containing surfactants by
nanofiltration-investigation and modelling of mass transport, Water Science and Technology, 46 (4), 287
292.
3. XIARCHOS, I., DOULIA, D., GEKAS, V., TRGRDH, G., 2003, Polymeric ultrafiltration membranes
and surfactants, Separation and Purification Reviews, 32 (2), 215278.
4. KAYA, Y., AYDINER., BARLAS, H., KESKNLER, B., 2006, Nanofiltration of single and mixture
solutions containing anionics and nonionic surfactants below their critical micelle concentrations (CMCs), J.
Membr. Sci. 282, 401412.
5. KAYA, Y., 2007, Nanofiltrasyon le Proses Sularndan Organik Maddelerin Geri Kazanmnn
Aratrlmas, Doktora Tezi, .. Fen Bilimleri Enstits.

Membran Teknolojieri ve Uygulamalar Sempozyumu 2 3 Kasm 2009

76


77

Membran Biyoreaktrlerin (MBR) amur
Minimizasyonundaki Rol
zlem Demir, Aye Filibeli
*

Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi,evre Mhendislii Blm, Kaynaklar
Kamps, 35160, Buca, zmir
E-mail: ayse.filibeli@deu.edu.tr

Yasal snrlamalar, amur ileme ve uzaklatrma maliyetindeki artlar gibi sebepler,
artma tesislerinde oluan amur miktarnn azaltlmasna ynelik yeni stratejilerin
aratrlmasn gndeme getirmektedir. Son yllarda artma proseslerinde daha az amur
retimi salamak iin yaplan almalar giderek hz kazanmtr. amurun
uzaklatrlmas ile ilgili yaanan sorunlar ortadan kaldrmaya ynelik, kaynakta zm
araylar gndeme gelmitir. amurla ilgili problemleri zmek iin en ideal yol, retilen
amurun sonradan artlmas yerine atksu artma tesisinde amur retimini azaltmaktr.
amur miktarnn kaynanda azaltlmas, artma tesislerinde amur ileme nitlerinin
yatrm ve iletme maliyetinin azaltlmas, tama maliyetinin minimize edilmesi ve
bertaraf etme ilemlerinin kolaylamas asndan olduka nemlidir.
Evsel/kentsel atksularn artlmasnda en yaygn kullanlan metot olan aktif amur
prosesinde znm ve askda organik kirleticilerin biyoktleye dnm sonucunda
ar amur ad verilen byk miktarlarda kat madde retilmektedir. retilen bu amurun
belli bir artmdan gemesi gerektii iin ilave birok prosese ihtiya duyulmaktadr. Bu da
byk yatrm maliyetleri gerektiren byk tesisler demektir. Daha da nemlisi ou
durumda bu tesislerin inaas iin yeterli alan mevcut deildir. Bu gibi durumlarda hem
retilen amuru, hem de gerekli alan ihtiyacn minimize eden kompakt bir sistem olan
membran biyoreaktrlerin kullanm doru bir yaklam olacaktr.
Membran biyoreaktrler (MBR), klasik aktif amur proseslerine gre daha az amur
retimi, mkemmel k suyu kalitesi, az alan kaplamas ve iletiminin esneklii gibi
avantajlar vardr. Bu nedenle, son yllarda atksu artm iin alternatif bir biyolojik artm
prosesi haline gelmitir. Biyolojik artma ile birleik membran teknolojisi, byk bir ksm
biyolojik olarak paralanabilir organik atklara uygulanabilmektedir. Uzun bir amur
yanda iletilen tipik bir membran biyoreaktr ar amur retimini azaltabilir. Bir
membran biyoreaktr yksek bir organik yklemede bile k suyu kalitesini bozmadan
her zaman yksek amur konsantrasyonunu salayan uzun bir amur yan kolaylkla
salayabilir.
Membran teknolojisi, membran filtrasyon ile atksudaki kirleticilerin biyolojik olarak
paralanmasn birletiren bir teknolojidir. Membran filtrasyon, organik ve inorganik
kirleticilerin, evsel ve endstriyel atksulardan gelen biyolojik materyallerin etkin bir
ekilde giderimini salar. Bir membran biyoreaktrde, membran gzeneinden daha byk
biyoktleye ait tm bileenler tutulur. Klasik aktif amur prosesinde son ktrme
tanknda sadece aktif amurun flok formunun bir ksm ker ve alkonabilir. Membran
filtrasyon ile membran gzeneinden daha byk boyuttaki kat partikllerin ayrlmas,
aktif amurun kelme kalitesinden bamszdr, sadece membrana baldr. Bir membran
biyoreaktrde, biyoktle kompozisyonu ve yaps bir klasik aktif amur prosesinden gzle

78

grlr derecede farkldr. MBRde hem flok yapdaki hem de kolloidal haldeki
mikroorganizmalar alkonurken, aktif amurda flok halinde olmayan mikroorganizmalar
alkonamaz. Membran biyoreaktrlerin performans membran materyali, modln
konfigrasyonu, membran iletim artlar (ak, transmembran basn, ykama),
biyolojik iletim artlar (scaklk, amur ya) ve aktif amurun zelliklerinden
etkilenebilir. Aktif amur askdaki partiklleri eitli organizmalar, kolloidler ve znen
maddelerden oluur
Membran biyoreaktrde MLSS konsantrasyonu, atksu zellikleri ve dier tasarm
parametrelerine uygun konsantrasyona kadar arttrlabilir. Daha yksek amur biyoktlesi,
organik yklemelerdeki dalgalanmalardan bamsz olarak atksu artmnn stabil olmasna
imkan verir ve tesis boyutunda bir azalma mmkn olabilir. Biyoktleyi k suyundan
ayrmak iin membranlarn kullanlmas ayn zamanda biyoktleyi ktrmek iin byk
ktrme tanklarna olan ihtiyac da elimine eder ve bylece de sistem daha az yer
kaplam olur.
Bir baka deyile, membran biyoreaktrler amur ya ve hidrolik alkonma sresi (HRT)
zerinde daha byk bir kontrole sahiptir, nk biyoktleyi ayrmak iin graviteli
kelme yerine membran filtrasyon kullanlr. Bu da, daha az amur retimine neden olan
daha yksek amur ya ve daha yksek ykleme hznda iletime imkan tanr ve gerekli
hidrolik alkonma sresini ksaltr.
Aerobik sistemlerde, amur verimini azaltmann yollarndan biri amur yan artrmaktr.
Mikroorganizmalar, organik substrat iki amala kullanrlar: daha fazla biyoktle sentezi
ve hcre bakm. Mikroorganizmalar, enerjilerinin bir ksmn yaamsal faaliyetlerini
devam ettirmek iin kullanrlar. amur retimi, bu metabolizmann aktivitesi ile ters
orantldr. Bu metabolizma ne kadar ok alrsa o kadar az amur retilmi olacaktr.
Yaamsal faaliyetleri devam ettiren bu metabolizmada substrat yeni hcresel ktlelere
dnmez. Substrat aerobik paralanmann son rnleri olan karbondioksit ve suya
dnmektedir Hcre bakm iin gereken bu enerji isel metabolizma ile
salanabilmektedir. sel metabolizmann en byk avantaj daha az biyoktle retmesidir.
sel metabolizmada, hcre bileenlerinin bir ksm yaamsal fonksiyonlara enerji retmek
iin okside edilir. sel metabolizma, amur yann kontroln salayarak amur
retiminin minimizasyonunu gerekletiren bir metottur. Gzlenen verim (Y
obs
), isel
solunuma bal olarak gerek verimden (Y) dktr. Bu iletim eklinde, gelen tm
substratn byme yerine hcre bakm iin kullanlmas ve bylece hi veya ok az
amurun retilmesi sz konusudur ve bu iletim, reaktr iinde dk F/M oranna neden
olan yksek amur yann meydana getirdii substrat snrlamasnn olduu artlar
gerektirir.
amur yan arttrma yoluyla amur retimini azaltmay salamak iin membran
biyoreaktrler, alternatif bir yaklamdr. Membran biyoreaktrlerde, yksek amur ya ve
dk F/M oranna neden olan yksek MLSS konsantrasyonunun salanmas mmkn
olmaktadr. Membran biyoreaktrlerde yksek amur ya, besin zincirindeki bakteriyel
hcreleri yiyerek ar biyoktle retimini azaltan daha yksek seviyedeki
mikroorganizmalarn oalmasna msaade eder. Yksek amur ya ile iletilen membran
biyoreaktrlerde dk F/M oran ile yksek MLSS, hcre lizizini ve kriptik bymeyi
destekleyerek, sonu olarak az amur retimini salar.
amur retiminin azaltlmas amacna ynelik kriptik bymenin uygulanabilir bir
yaklam olduu zaten bilinmektedir. Hcre lizizi ortama hcre ieriklerini salar, bylece
organik yklemeye katks olan bir substrat retilmi olur. Bu organik substrat mikrobiyal
metabolizmada tekrar kullanlr ve karbonun bir ksm solunumun rn olarak serbest
braklr ve indirgenmi biyoktle retilir. Bu substrat zerinde oluan biyoktle bymesi
orijinal organik substrattaki bymeden ayrlamaz ve bu yzden kriptik (gizli) byme
olarak tanmlanr. Liziz-kriptik bymede iki kademe vardr: liziz ve biyodegredasyon.

79

Liziz-kriptik bymenin hz snrlayc basama liziz basamadr ve liziz veriminin
artmas amur retiminin azalmasna yol aar.
Son zamanlarda membran biyoreaktrler, yksek biyoktle konsantrasyonunu salamak,
amur retimini azaltmak ve reaktr hacmini minimize etmek iin yksek amur
yalarnda (SRT) (25-3500 gn) iletilmektedir.
Ksacas, membran biyoreaktrlerde, amur kat maddeleri ve k suyunun ayrlmas iin
keltim tanklarnn yerine membranlarn kullanlmas, amur yann hidrolik alkonma
sresinden bamsz olarak kontrol edilmesini salamaktadr. Uzun alkonma sresi
membran biyoreaktrlerin daha yksek amur konsantrasyonlarnda iletimine imkan tanr.
Daha yksek amur konsantrasyonu daha az amur ykleme hz demektir.
Mikroorganizmalar, besini, yaamsal fonksiyonlar iin kullanrlar, sonuta bymek iin
daha az besin kalr. amur ykleme hz yeterince dk hale geldii zaman az amur
retilir veya hi amur retilmez. Membran biyoreaktrlerle ilgili literatrdeki birok
alma iletim srasnda hi amur ekilmediini gstermektedir. Birok aratrmac
amur alkonmasnn tam olarak salandn onaylamtr. Bu iletim modeli, snrl amur
retimi veya sfr net byme ile karakterize edilir. Snrl amur retimi iletim
maliyetinin azaltlmas ynyle caziptir.
Bu bildiri kapsamnda, membran biyoreaktrlerin amur retiminin azaltlmasndaki rol
ve dier biyolojik artma sistemlerine gre avantajlar deerlendirilerek tartlmaktadr.

80


81

Batk Membran Biyoreaktrde Farkl Mikrofiltrasyon
Membranlarn Kirlenme zelliklerinin ncelenmesi
Nadir Dizge
, Ahmet Karagndz*
,
, Blent Keskinler

E-mail: akaragunduz@gyte.edu.tr*
,
, ndizge@gyte.edu.tr
, bkeskinler@gyte.edu.tr

Biyolojik artma, evsel ve endstriyel atksularn artlmas ve geri kazanlmasnda
kullanlan nemli bir prosestir. Son yllarda, daha ekonomik retilebilen mikrofiltrasyon
(MF), ultrafiltrasyon (UF), nanofiltrasyon (NF) ve ters ozmoz (RO) membranlar biyolojik
artmada yeni bir konseptin domasna sebep olmulardr. Yaygn olarak kullanlan bu
uygulama membran biyoreaktrler (MBR) olarak adlandrlmaktadr. Bu yeni
teknolojinin klasik proseslere gre uygulanabilirlik, kklk ve hepsinden nemlisi
atksuyun mkemmel artlmas gibi bir ok avantajlar vardr. Yksek kalitede ve kusursuz
dezenfekte k suyunun elde edilmesi membran biyoreaktrlerin ime suyu, endstriyel
ve evsel atksu artm gibi amalar iin kullanlmalarn salamtr [1].
Membran biyoreaktrler, biyolojik paralanmada rol oynayan askda kat
mikroorganizmalarn artlm sudan bir membran filtrasyon nitesi ile ayrlm iki ana
prosesin kombinasyonu ile oluan sistemlerdir. Membran biyoreaktrlerin iki deiik
uygulama tarz vardr. Birincisinde, ayrma ve ayrma ilemi ayn reaktrde
gereklemektedir. Karm biyoreaktrden pompalanarak basn altnda membrandan
filtrelenmekte ve sznt (permeate) desarj edilirken membranda tutulan biyoktle
reaktre geri devrettirilmektedir. kincisinde ise ayrma ve ayrma ilemi ayr reaktrlerde
gereklemekte ve sznt akm vakum ile ekilmektedir. Batk MBR prosesinde
membran kesitindeki basn yalnzca membran boyunca emme ile veya biyoreaktr
yeterli basn altnda tutarak uygulanabilir. Geri devirli MBR' de ise membran kesitindeki
basn, membran boyunca akm geri devrettirerek meydana getirilebilir. Bu metot olduka
yaygn bir ekilde kullanlmaktadr [24].
Bu almann amac, sabit amur yanda (10 gn) iletilen batk membran biyoreaktrde
4 farkl 0.45 m mikrofiltrasyon membranlarn [selloz asetat (SA) , polislfon (PS),
kark ester (KE), polikarbonat (PK)] kirlenme zelliklerinin ve k suyu kalite
parametrelerinin znebilir mikrobiyal rnler (SMP) asndan incelenmesidir.
Deneylerde kullanlan aktif amur tesisi 50 L hacminde olup havalandrma reaktrn altna
bir adet difzr yerletirilerek blover vastasyla gerekletirilmektir. stenilen sabit amur
yan ayarlamak iin biyolojik reaktr k bir keltim tankna balanarak burada kat
sv ayrm gerekletirildikten sonra amur keltim tanknn altndan havalandrma
tankna diyaframl dozlama pompas yardm ile geri devir ettirilmektir. amur ya
havalandrma tankndan belirli aralklarla amur atlarak ayarlanmaktadr. 4 adet dz
tabaka membran modl havalandrma tankna batrlarak sistemin hem klasik aktif amur
sistemi hemde batk mebran biyoreaktr olarak almas salanmaktadr.
Gebze Organize Sanayii Blgesi Bilim la Artma Tesisi havalandrma havuzundan alnan
aktif amur sisteme alanm ve 2 gn havalandrldktan sonra 5 gn kesikli
altrlmtr. 7. gn sonunda son ktrme tank devreye alnarak srekli sisteme
geilmi ve almalar halen geri devirli srekli sistemde devam etmektedir. Deneyde
kullanlan atksu, gerek atksu zelliklerindeki dalgalanmalar minimize etmek asndan

82

laboratuarda sentetik olarak hazrlanmaktadr. Karbon, azot ve fosfor kayna olarak
srasyla glikoz, re/amonyum slfat ve
potasyumdihidrojenfosfat/dipotasyumhidrojenfosfat kullanlmaktadr. Sentetik atksu
biyoreaktre 100 L/gn debi ile beslenerek hidrolik kal sresi 12 saate ayarlanmtr.
almann 1. periyotunda, havalandrma tankndan her gn 5 L amur atlarak amur ya
10 gne ayarlanmtr. Biyoreaktrden hergn alnan atksu numunelerinde KO, AKM,
EPS, SMP, hidrofibisite, SVI, pH, scaklk, znm oksijen, viskozite deerleri
llmektedir.
10. amur yanda iletilen biyoreaktre 4 farkl 0.45 m mikrofiltrasyon membranlarn
(selloz asetat, polislfon, kark ester, polikarbonat) ieren modller daldrlm ve 1 gn
boyunca ak toplanmtr. Seri diren modeli kullanlarak membranlarn kirlenme
zellikleri ve k suyu kalite parametreleri incelenmesidir.
Sonu olarak, ayn por boyutuna (0.45 m) sahip olan 4 farkl mikrofiltrasyon
membranlardan kark ester en yksek denge aksna sahipken selloz asetatn en yksek
balang aksna sahip olmasna ramen en dk denge aksna sahip olduu
grlmtr. Denge aklar srasyla KEPS>PK>SA dr. Rlatif hidrofobisite analizleri
membran yzeyinde hidrofobisitenin %87.07 deerinden SA, PS, KE, PK membranlar
iin srasyla %77.84, %58.25, %56.47, %49.12 deerine dtn gstermitir. Bunun
nedeni membranlarn yzeyinde tutunan SMP ve EPSlerde ki protein ve karbohidratlarn
membranlara hidrofilik zellik kazandrmalar olabilir. KO giderme verimleri ise SA, PS,
KE, PK membranlar iin srasyla %37.91, %16.99, %23.04 ve %21.57dir. Szntde
yaplan SMP analizleri neticesinde protein giderme veriminin srasyla SA (%67) > PK
(%62) > KE (%53) > PS (%25), karbohidrat giderme veriminin ise SA (%46) > KE (%29)
> PS (%27) > PK (%15) olduu grlmtr.

Kaynaklar
1. Aya, H., Inoue, G., Okabe, T., and Murayama, Y., Development of Compact Wastewater Treatment
Plants for Non-potable Water Reuse System, Water Reuse Symposium, Washington, D.C, 1981, 456
475.
2. Arika, M., Kobayashi, H., and Kihari, H., Pilot Plant Test of an Activated Sludge Ultrafiltration
Combined Process for Domestic Wastewater Reclamation, Desalination, 1977, 23, 7786.
3. Manem, J., Trouve, E., Beaubien, A., Huyard, A., and Urbain, V., Membrane Bioreactor for Urban and
Industrial Wastewater Treatment: Recent Advances. 66
th
Annual Conference, 1993, 5159, Anaheim,
California, USA.
4. Knoblock, M.P., Sutton P.M., Mishra, P.N., Gupta, K., Janson, A., Membrane Biological Reactor
System for Treatment of Oily Wastewaters, Water Environment Research, 1994, 66, 133139.


83

Tbler Membran Biyoreaktr Sistemi ile Kentsel Atksuyun
leri Artm: Pilot Tesis Deney ve letme almalar
Duygu Topalolu, Turgay Dere, Recep leri
Sakarya niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 54187, Adapazar

Bu almada kentsel atksuyun tbler membran biyoreaktr sistemi ile ileri seviyede
artm amalanmtr. almalar srasnda Kimyasal Oksijen htiyac (KOI),
Biyokimyasal Oksijen htiyac (BOI), Toplam Azot (TN), Toplam Fosfor (TP), Askda
Kat Madde (AKM), Bulanklk ve Renk gibi parametrelerin lm yaplarak sistemin
performans gzlenmitir.
Son yllarda kullanm yaygnlaan membran biyoreaktrler 1960l yllarda Dorr Oliver
tarafndan evsel atksularn artmnda kullanlmtr.(Cao et al., 2005) Membran
biyoreaktr sistemleri kat/sv ayrmnda etkili performans sergilemektedirler. Klasik aktif
amur sistemleriyle kyaslandklarnda daha yksek oranda biyoktle konsantrasyonu,
daha iyi biyolojik paralanma, yksek kalitede k suyu elde edilmesi, daha az amur
retimi ve daha az alan ihtiyac gibi avantajlara sahiptirler.(Cao et al., 2005; Chu and Li,
2006; Farizoglu and Keskinler, 2006; Gonzaleza et al., 2008; Dialynas and
Diamadopoulos, 2009).
Membran biyoreaktrler, atksularn artlmasnda biyolojik amurun ayrtrlmasnda ve
organik maddelerin gideriminde baarl sonular vermektedir (Zhang et al, 2006). Son
yllarda, membran biyoreaktr sistemlerinin evsel atksularn artmnda kullanm giderek
yaygnlamaktadr. Evsel atksularn artmnda olduka yksek oranlarda askda kat
madde, kimyasal oksijen ihtiyac ve toplam organik karbon giderimi salanmaktadr.
(Wintgens et al., 2003; Dialynas and Diamadopoulos, 2009). Ayrca membran
biyoreaktrlerden elde edilen yksek kalitedeki k suyu bakteri gibi patojenleri muhteva
etmediinden dezenfeksiyon ihtiyac yoktur, elde edilen k sular ise evsel ve endstriyel
amal kullanlabilmektedir. (Xing et al., 2000; Cao et al., 2005; Farizoglu and Keskinler,
2006).
Membran biyoreaktr sistemleri, evsel atksularn yannda kozmetik, ila, tekstil, metal,
kimya, mezbaha ve kat sanayi atksularnn artlmasnda da baaryla uygulanmaktadr
(Badania et al., 2005). Bu sistemlerde kelme tank olmadndan yatrm maliyetleri
klasik aktif amur sistemlerine gre daha az, iletme maliyetleri ise sistemin yksek enerji
ihtiyac ve membran mrlerinin ksa oluu dolaysyla daha yksektir (Wintgens et al.,
2003).
Deneysel almalar, laboratuar lekli alma hacmi 40 L olan ardk kesikli reaktr
(SBR) ile tbler membrann entegresinden oluturulan Membran Biyoreaktr (MBR)
sistemi ile yrtlmtr. Cam malzemeden yaplan reaktrn taban kenarlar 35 cm,
ykseklii 45 cm dir. Havalandrma reaktre yerletirilen hava talaryla, reaktr iinde
znm oksijen konsantrasyonu 2 mg/L nin zerinde olacak ekilde dakikada 2500 cm
3

hava pompalayan ift kl akvaryum pompas ile salanmtr. Reaktrde karm
salamak amacyla 1200 devir/dakikada sabit olarak altrlan mekanik kartrc
kullanlmtr. Reaktre atksu beslemesi ve boaltlmas peristaltik pompalar ile
gerekletirilmitir. Polipropilenden yaplm olan tbler membrann uzunluu 1.5 m,
ap 0.55 cm, filtrasyon alan 250 cm
2
, gzenek boyutu 0.2 m, serbest akm alan 0.24

84

cm
2
ve ortalama transmembran basnc 3.90 bardr. almada kullanlan membran
biyoreaktrn ematik gsterimi ekil 1de gsterilmitir.

ekil 1. Tbler membran biyoreaktrn ematik gsterimi

Deneylerde, Adapazar Karaman Kentsel Atksu Artma Tesisi kum tutucu kndan
atksu ve ayn tesisin aktif amur kndan alnan aktif amur kullanlm olup, kullanlan
atksuyun karakterizasyonu Tablo 1de verilmitir.

Tablo 1. almada Kullanlan Kentsel Atksuyun Karakterizasyonu
Parametre Birim Ortalama Deer
KOI mg/L 275
BOI mg/L 142
TN mg/L 125
TP mg/L 6.3
AKM mg/L 134
Scaklk
o
C 20
pH - 7.22
letkenlik mS 2.4
Bulanklk NTU 136
Renk m
-1
27

Kentsel nitelikli atksularn tbler membran biyoreaktrde artlmasyla ilgili yaplan
deneysel almalarda yedi adet parametre (KOI, BOI, Toplam Azot, Toplam Fosfor,
AKM, Renk, Bulanklk) llerek sistemin artma verimi incelenmitir. ekil 2 ve ekil
3e bakldnda tbler membran biyoreaktrde KOI ve BOI iin yksek oranlarda
giderme verimleri elde edilmitir. Ortalama KOI giderme verimi %93, ortalama BOI
giderim verimi %97 dir.
Tbler Membran
Ardk Kesikli Reaktr
Dengeleme Tank

85

ekil 2.Tbler membran biyoreaktrdeki KOI ve BOI k konsantrasyonun deiimi

trofikasyona yol aan azot ve fosfor elementleri alc ortamlar iin nemli
parametrelerdir. trofikasyon su kalitesinde nemli problemlere neden olmaktadr. Bu
nedenle sularda trofikasyonun nne gemek iin en etkili yntem sulara gelen azot ve
fosfor miktarn azaltmaktadr. ekil 2de toplam azot ve toplam fosfor parametrelerinin
ortalama giderim verimleri srasyla, %97 ve %87 dir.

ekil 3. Tbler membran biyoreaktrdeki toplam azot (TN) ve toplam fosfor (TP)
konsantrasyonlarnn deiimi

Membran biyoreaktr sistemlerinde askda kat madde ve bulanklk gideriminde baarl
sonular alnmaktadr. ekil 4e gre AKM ve Bulanklk gideriminde srasyla %100,
%99.9, renk gideriminde ise %90 verim elde edilmitir.

a b
a
b

86

ekil 4.Tbler membran biyoreaktrdeki AKM, bulanklk ve renk parametrelerinin
deiimi

Kullanlabilir su kaynaklarnn giderek azald gnmzde atksularn geri kazanm ve
yeniden kullanm nem arz etmektedir. alma kapsamnda kentsel nitelikli atksuyun
Tbler Membran Biyoreaktr ile ileri artmnda elde edilen k suyunun sulama suyu
olarak kullanlmas amalanmtr. Artlm atksularn arazide kullanlmas ve bertaraf
sz konusu olduunda, suyun fiziksel kimyasal ve biyolojik parametreler asndan
uygunluunun yan sra, blgenin toprak zellikleri de dikkate alnr. Sulama sularndaki
znm tuzlarn toplam konsantrasyonu, elektriksel iletkenlik (EC) deeri yardmyla
kolaylkla belirlenebilir. Sulamada kullanlan artlm atksudaki sodyumun sulanan
toprakta tutulmas sodyum adsorpsiyon oran (SAR) ile tanmlanr. SAR oran, suyun
sodyum (veya benzer alkaliler) asndan zararllnn bir ls olarak kullanlmaktadr.
Elektriksel iletkenlik ve sodyum adsorpsiyon oran (SAR) esas alnarak sulama sularnn
snflandrlmas mmkndr. (Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Teknik Usller Teblii).
Elde edilen deney sonular SKKY Teknik Usller Teblii sulama suyu kriterleri asndan
incelenerek Tbler Membran Biyoreaktrn k suyunun sulama suyu snf (C
3
S
2
); III.
snf kullanlabilir su olarak bulunmutur (Tablo 2).

a
b
c

87

Tablo 2. Tbler Membran Biyoreaktr k suyunun sulama suyu kriterleri asndan
incelenmesi (SSKY Teknik Usller Teblii)
Kalite Kriterleri Referans Aral
Tbler Membran
Biyoreaktr k
Durum
EC
25
X 10
6
750 - 2000 1700
III. snf
(Kullanlabilir)
Sodyum Adsorpsiyon Oran
(SAR)
<10 8.74
I snf
(ok iyi)
Sulama Suyu Snf
C
1
S
3
, C
2
S
3
, C
3
S
3
, C
3
S
2

C
3
S
1
,
C
3
S
2

III. snf
(Kullanlabilir)
Nitrat (NO
3
, mg/L) 5-10 7.18
II. snf
(yi)
Fekal Koliform 1/100 ml 0-2 0
I. snf
(ok iyi)

Teekkr
Bu Proje, Sakarya niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Komisyon Bakanl
Lisansst Tez Projeleri (2008-50.02.002) kapsamnda desteklenmitir.

KAYNAKLAR
Badania, Z., Ait-Amara, H., Si-Salahb, A., Brikc, M., Fuchsc, W., 2005. Treatment of textile waste water by
membrane bioreactor and reuse. Desalination, 185, 411417
Cao, J. H., Zhu, B. K., Lu, H., Xu, Y. Y., 2005. Study on polypropylene hollow fiber based
recirculatedmembrane bioreactor for treatment of municipal wastewater. Desalination, 183, 431- 438.
Chu, L., Li, S., 2006. Filtration capability and operational characteristics of dynamic membrane bioreactor
for municipal wastewater treatment. Separation and Purification Technology, 51, 173179.
Dialynas, E., Diamadopoulos, E., 2009. Integration of a membrane bioreactor coupled with reverse
osmosis for advanced treatment of municipal wastewater. Desalination, 238, 302-311.
Farizoglu, B., Keskinler, B., 2006. Sludge characteristics and effect of crossflow membrane filtration on
membrane fouling in a jet loop membrane bioreactor (JLMBR).Journal of Membrane Science, 279, 578
587.
Gonzaleza, A. Z., Schetritea, S., Alliet, M., Hazab, U. J., Albasia, C., 2008. Modelling of submerged
membrane bioreactor: Conceptual study about link between activated sludge biokinetics, aeration and
fouling process. Journal of Membrane Science, 325, 612624.
Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Teknik Usller Teblii
Wintgens, T., Rosen, J., Melin, T., Brepols, C., Drensla, K., Engelhardt, N., 2003. Modelling of a membrane
bioreactor system for municipal wastewater treatment. Journal of Membrane Science, 216, 55 65.
Xing, C. H., Tardieu, E., Qian, Y., Wen, X. H., 2000. Ultrafiltration membrane bioreactor for urban
wastewater reclamation. Journal of Membrane Science,177, 73-82.


88


89

Pilot-lek Membran Biyoreaktrnde Aktif amur Reolojik
Karakterizasyonunun Tayini
Fatih Can Kalkan, Metin Gnaydn, Gkhan Civelekolu
Sleyman Demirel niversitesi, evre Mhendislii Blm, 32260, Isparta

Aktif amur prosesi ve kat madde ayrmn salayan membranlarn kombinasyonundan
oluan membran biyoreaktr (MBR) prosesi, son yllarda atksu artmnda geni uygulama
alanlar bulmaktadr (Chang vd., 2002; Judd, 2006).
MBR ierisindeki biyoktle konsantrasyonu [toplam askda kat madde (TAKM)],
konvansiyonel aktif amur prosesine gre 3-10 kat daha fazla olup, evsel atksu artmnda
tipik olarak 8000-15000 mg/L arasnda deimektedir. Bu durum MBR sistemlerindeki
biyolojik aktivitenin daha iyi kontrol edilmesini salamakta, yksek amur yalarnda
(SRT) ve yksek organik yklerde dahi daha az amur oluumuna imkan tanmaktadr
(Visvanathan vd., 2000; Judd, 2006).
Reoloji, svlarn mekanik etkiler altnda ekil deitirme ve ak zelliklerini inceleyen bir
bilim dal olup, aktif amur viskozitesinin zamana bal ya da zamandan bamsz olarak
llmesi ile tespit edilmektedir (Seyssiecq vd., 2003). Aktif amurun sv ksm
Newtonyen karaktere sahip olup, biyoktle ksm ise Newtonyen olmayan akkan olarak
tanmlanmaktadr. Bu tr akkanlarn reolojik davran bir ok matematiksel model ile
ifade edilmekle birlikte, aktif amur reolojisi genel olarak yalanc plastik (psedoplastik)
trndeki akkanlar tanmlayan ve eitlii aada verilen Ostwald de Vaele (Power Law)
modeline uygunluk gstermektedir (Sponza, 2002; Seyssiecq vd., 2003).
n
k t = (1)
Yukardaki eitlikte k , akkanlk katsaysn; n ise ak davran indeksini
gstermektedir. Denklemden de grlecei zere, 1 = n olmas durumunda akkan
Newtonyen zellik gstereceinden, psedoplastik akkanlarda 1 < n olmas
beklenmektedir (Hasar vd., 2004).
Bu almann ana amac, farkl TAKM konsantrasyonlarnda iletilen pilot-lek MBR
sisteminde aktif amur relojik karakterizasyonunun tespit edilerek, ak zelliklerinin
Ostwald de Vaele modeline uygunluunun belirlenmesidir.
Aktif amur numuneleri pilot-lek MBR sistemi olarak iletilen ZW-10 (Zenon
Environmental Inc.) nitesinin reaktrnden alnmtr. Tm numuneler laboratuar
ortamnda +4
o
Cde saklanm, viskozite lmlerinden nce oda scakl seviyesine (23-
25
o
C) getirilerek, almalar bu sabit scaklk aralnda gerekletirilmitir.
Reolojik lmler, ok dk viskoziteleri lebilen bir aparata sahip (UL adaptr), dner
(rotational) viskozimetre cihaz (Brookfield DV-II+Pro) kullanlarak gerekletirilmitir.
Her lmde rezervuardaki numune hacmi 16 ml olarak sabit tutulmutur. Reolojik
lmler, her bir numunede, tek ynl dorusal artan 10 farkl kayma hz deerlerinde,
her 1 dakikada tek lm yaplmak suretiyle gerekletirilmitir.
Reolojik lmler yaklak 10000, 12000 ve 15000 mg/L TAKM konsantrasyonlarnda ve
1-250 RPM (1.22-244.60 1/s) kayma hz aralklarnda gerekletirilmitir.
Kayma hzna kar kayma gerilmesi deerlerinin grafie aktarlmas ile ak erileri
(reogramlar) elde edilmektedir. Bu eriler akkann hangi reolojik karaktere sahip
olduunun tespitinde kullanlmaktadr (ekil 1).

90

ekil 1. ematik reogramlar. (a) Newtonyen; (b) Psedoplastik; (c) deal Bingham plastik; (d)
Gerek plastik (Seyssiecq vd., 2003)

Deneysel almalar sonunda, kayma hz deerlerinde elde edilen kayma gerilmesi verileri
grafie aktarlmtr. ekil 1 referans alndnda, ekil 2de izilen reogram, MBR
amurunun psedoplastik karakterde olduunu gstermektedir.

0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,70
0,80
0,90
1,00
0 50 100 150 200 250
Kayma Hz (1/s)
K
a
y
m
a

G
e
r
i
l
m
e
s
i

(
P
a
)
10260 mg/L 11970 mg/L 14760 mg/L

ekil 2. Farkl TAKM konsantrasyonlar iin MBR amuru reogram

Reolojik lmler sonucunda sabit kayma hz deerlerinde, artan TAKM konsantrasyonu
ile viskozitenin de art gsterdii tespit edilmitir. alma kapsamnda son olarak her
TAKM konsantrasyonu iin, psedoplastik ak davrann ifade eden Ostwald de Vaele
model parametreleri belirlenmitir. Her bir TAKM konsantrasyonunu iin elde edilen
eitlikler iin hesaplanan determinasyon katsaylar (R
2
) olduka yksek olup (0.98-0.99),
MBR amuru reolojik zelliklerinin seilen modele uygunluu dorulanmtr.

91

MBR amurunda gerekletirilen reolojik almalar sonucunda, dinamik viskozitenin
artan kayma hz ile logaritmik olarak azald tespit edilmitir. Model uygunluk testinde
ise MBR amurunun psedoplastik karaktere sahip olduu dorulanmtr. Ayrca artan
TAKM konsantrasyonlar ile birlikte viskozitenin de art eilimi gsterdii belirlenmitir.

Kaynaklar
Chang, I.S., Le Clech P., Jefferson B., Judd S.J. 2002. Membrane fouling in membrane bioreactors
for wastewater treatment. J. Environ. Eng-ASCE, 128 (11), 1018-1029.
Hasar, H., Kinaci, C., Unlu , A., Togrul, H., Ipek, U. 2004. Rheological properties of activated
sludge in a sMBR. Biochem. Eng. J. 20 (1), 1-6.
Judd, S.J. 2006. The MBR Book: Principles and Applications of Membrane Bioreactors in Water
and Wastewater Treatment, Elsevier, Oxford.
Seyssiecq, I., Ferrasse, J.H., Roche, N. 2003. State of the art: rheological characterisation of
wastewater treatment sludge. Biochem. Eng. J., Vol. 16, pp. 41-56.
Sponza, D.T. 2002. Extracellular polymer substances and physicochemical properties of flocs in
steady- and unsteady-state activated sludge systems. Process Biochem., Vol. 37(9), pp. 983-
998.
Visvanathan, C., Ben Aim, R., Parmeshwaran, K. 2000. Membrane separation bioreactors for
wastewater treatment. Crit. Rev. Environ. Sci. Technol. 30 (1), 1-48.


92

93

Nanolif Membranlarn Sv Filtrasyon zellikleri
Ali Demir, Tuncay Gm

Elektrospinning yntemiyle lif retimi zerine ilk patent 1902 ylnda Cooley tarafndan
ABDde alnmtr. Bu patentte elektrospinning ilemi hakknda teorik bilgilere yer
verilmektedir [1]. Pratik anlamda polimer zeltisinden elektrospinning ilemiyle lif
retimi Almanyada Formhals tarafndan gerekletirilmi ve 1934 ylnda bu pratik
almalar zerine ABDde patentler alnmtr [2]. 1936 ylnda, Petranov ve Sokolov
elektrostatik kuvvetleri kullanarak rettikleri daha ince lifler sayesinde filtre malzemesi
gelitirilmeye balamlardr ve bu filtre malzemeleri Rusyada FP (Petranovun Filtreleri)
olarak anlmaya balanm ve imdilerde Nanolif filtreler olarak bilinmektedir.
Petranovun filtre gelitirme almalar batdaki bilim evrelerine hi ulamad iin
Petranovun yapt almalar ok gizli ibaresiyle duyurulmutur. kinci Dnya
Savandan sonra Petranovun gelitirdii filtrelerin nkleer enerji tesislerinde evrenin
atk nkleer atk aerosollerinden etkilenmemesi iin kullanlabilecei dnlm ve bu
filtre malzemelerine verilen nem bir hayli artmtr. Yaplan almalarn ou
Moskovadaki Kaprov Fizik ve Kimya Bilimsel Aratrmalar Enstits tarafndan
gerekletirilmitir. 1960larn sonuna gelindiinde Rusyadaki be giriim tarafndan
yllk 20 milyon metrekare (600 ton) kapasiteyle FP ve FPnin modifikasyonlarndan
oluan filtreler retilir hale gelmitir [3]. 1964 ylnda Estonyada Sillimyae adnda bir
kimya irketi nanolif filtre malzemeleri retmek iin en byk kapasitedeki tesisi
kurmutur. Elektrospinning ileminde elde edilen gelimelerle irket yirmi farkl nanolif
filtrenin endstriyel anlamda retimini gerekletirmitir [4].
Amerikada nanolif filtrelerin retimi Donaldson firmasnn abalaryla 1980li yllarda hz
kazanmaya balamtr. Avrupada ise ticari anlamda elektrospinning ilemiyle lif retimi
Freudenberg tarafndan 1990l yllarda balamtr. Bugn yirmimin zerinde firma
nanolif filtre retimi gerekletirmektedir [4]. Dupont, Finetex gibi firmalar sv filtrasyon
membranlar da retmektedirler [5,6].
zeltiden veya eriyikten nano ve mikron mertebesinde lif retilebilen bir proses olan
elektrospinning son yllarda gerek endstri gerekse akademik evrelerin ilgisini ekmeyi
baarmtr. Bugne kadar laboratuar ve sanayi leinde birok polimerden
elektrospinning yntemiyle nanolif retilmesi gerekletirilmitir ve yaplan almalar
kullanlan malzemelerin eitlendirilmesi ve prosesin kontrol zerinde younlamaktadr
[7]. Giderek artan akademik almalar neticesinde bu prosesle elde edilen nanoliflerin
yksek performansl hava filtreleri [8], sensr [9], koruyucu malzeme [10], yakt hcreler
i[11], yara rtc [12], doku mhendislii [13] ve sv filtrasyon membranlar [4] gibi
potansiyel uygulamalarda kullanlabilecei kantlanmtr.
Membranlar beslenen faz ile ayrtrlan faz arasnda bariyer grevi gren ve
konsantrasyon, basn, elektrik veya kimyasal potansiyel farkna gre alan seperasyon
sistemleridir. Kompakt yaplar, dk operasyon maliyetleri, enerji verimlilikleri ve
kapasiteleri membran proseslerinin artlar arasndadr. Membranlar daha ok atk ileme,
su saflatrma ve ayrtrma proseslerinde kullanlmaktadr. Yksek gzeneklilik,
nanometreden birka mikrometreye ulaan gzenek boyutlar, birbirine balanm ak
gzenek yaps, yksek hava geirgenlii ve birim hacimdeki yksek yzey alanna sahip
94

olmalarndan dolay elektrospinning yntemiyle retilen nanolif membranlar seperasyon
prosesleri iin cazip malzemeler olarak grlebilir [4]. zellikler hava filtreleri iin
kullanlan nanolif membranlarda olduka baarl sonular alnmtr. Bu yzden ilk ticari
nanolif uygulamas hava filtresi olarak ortaya kmtr [14]. Bunun yannda nanoliflerin
mikrofiltrasyon, ultrafiltrasyon ve nanofiltrasyon gibi basnla alan sv membran
proseslerinde kullanlma potansiyeli bulunmaktadr [15]. Ancak, nanoliflerin dk
mukavemet zellikleri bunu gletirmektedir. Bunun iin nanolifleri iin tayc
malzemeler, sandvi yaplar ya da nanolifler mikroliflerle kartrlarak kompozit
mukavemetli bir yap oluturulmaktadr.

Kaynaklar
1. Cooley, J.F., 1902. Apparatus for electrically dispersing fluids, United States Patent,
No:692631
2. Formhals, A., 1934. Process and apparatus for preparing artificial threads, United States
Patent, No: 1975504
3. Lushnikov, A., 1997, Obituaries:Igor Vasilievich Petryanov-Sokolov (19071996), J.
Aerosol Sci. 28 (4), 545546.
4. Barhate, R. S., and Ramakrishna, S., Nanofibrous filtering media: filtration
problems and solutions from tiny materials, J. Membr. Sci. 296 (2007), pp. 18
5. <http://www2.dupont.com/Separation_Solutions/en_US/tech_info/hmt/hmt.html>,
alnd tarih 12.09.2009.
6. <http://www.finetextech.com>, alnd tarih 12.09.2009.
7. Huang, Z.M., Zhang, Y.Z., Kotaki, M. and Ramakrishna, S., 2003: A review on
polymer nanofibers by electrospinning and their applications in nanocomposites,
Composites Science and Technology, 63(15), 2223-2253.
8. Graham, K., Ouyang, M., Raether, T., Grafe, T., McDonald, B., Knauf, P., 2002.
Polymeric Nanofibers in Air Filtration Applications, Fifteenth Annual Technical
Conference & Expo of the American Filtration & Separations Society,Galveston,
Texas,USA, April 9-12.
9. Ding, B., Yamazaki, M. and Shiratori, S., 2005: Electrospun fibrous polyacrylic acid
membrane-based gas sensors, Sensors and Actuators B-Chemical, 106(1), 477-483.
10. Ramakrishna, S., Fujihara, K., Teo, W.E., Yong, T., Ma, Z.W. and Ramaseshan,
R., 2006: Electrospun nanofibers: solving global issues, Materials Today, 9(3), 40-50.
11. Ramakrishna, S., Thavasi, V. and Singh, G., 2008: Electrospun nanofibers in energy
and environmental applications, Energy & Environmental Science, 1(2), 205-221.
12 Greiner, A. and Wendorff, J.H., 2007: Electrospinning: A fascinating method for the
preparation of ultrathin fibres, Angewandte Chemie-International Edition, 46(30), 5670-
5703.
13. <www.nicast.com>, alnd tarih 12.09.2009.
14. <http://www.ultrawebisalwaysbetter.com/>, alnd tarih 12.09.2009
15 Ramakrishna, S., Fujihara, K., Teo, W.E., Ma, Z.W. and Lim, T.C., 2005: An
Introduction to Electrospinning and Nanofibers, World Scientific Publishers, Singapore.
16. Wang X, Chen X, Yoon K, et al.,2005: High flux filtration medium based on
nanofibrous substrate with hydrophilic nanocomposite coating. Environ Sci Tech, 39(19):
76847691
95

Hidrojene Dayal Membran Biyofilm Reaktr ile me
Sularnda Yksek Hzl Denitrifikasyon
Serdar Karata, Ergin Takan, Halil Hasar
Frat niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 23119-Elaz,

Gnmzde yer alt ve yer st su kaynaklar nitrat konsantrasyonlar ile kirlenmitir. me
amal kullanlacak yer alt ve yer st su kaynaklarndaki yksek nitrat konsantrasyonlar
suyun kullanmn snrlandrmaktadr. lkemizde geerli olan standarda gre (TS 266,
2005) ime sularnda nitrat st snr deeri 50 mg/L (~ 10 mg N/L) olarak belirlenmitir.
Hidrojene dayal membran biyofilm reaktrleri ile denitrifikasyon ime sularndan nitrat
giderimi iin son yllarda gelitirilen yeni bir proses olmutur. Hetetrofik Denitrifikasyon
bakterileri byme ve solunum iin organik karbona ihtiya duymaktadrlar. me su
kaynaklarnda ise karbon kaynann olduka dk olduu bilinmektedir. Bu nedenle
hetetrofik denitrifikasyonun baarlabilmesi iin dardan karbon kayna ilavesi gerekli
olmutur. Dardan karbon kayna ilave edildiinde ise kalnt karbon, fazla amur vb.
gibi farkl problemler meydana gelmitir. Ancak karbon yerine hidrojenin elektron verici
olarak kullanmna imkan veren hidrojen esasl ototrofik denitrifikasyon sistemleri daha
ekonomik sonular vermektedir. Son yllarda hidrojen esasl ototrofik denitrifikasyon yer
alt sularnn ve ime sularnn artmnda yaygn bir ekilde kullanlmaktadr (Zhang ve
di, 2009). Hidrojen esasl membran biyofilm reaktrlerinde ototrofik denitrifikasyonun
ardk enerji reaksiyonlar aadaki gibidir (Lee ve di2002).

1) Nitrat indirgeme ; NO
3
-
+ H
2
NO
2
-
+ H
2
O
2) Nitrit indirgeme ; NO
2
-
+ 0.5H
2
+ H
+
NO
(g)
+ H
2
O
3) Nitrit oksit indirgemesi ; 2NO
(g)
+ H
2
N
2
O
(g)
+ H
2
O
4) Nitroz oksid indirgemesi ; N
2
O
(g)
+ H
2
O N
2(g)
+ H
2
O
5) Nitrattan azota tam denitrifikasyon reaksiyonu;
2NO
3
-
+ 2H
+
+ 5H
2
N
2
+ 6H
2
O
6) Elektron alc, elektron verici ve biyomas arasndaki stokiyometrik reaksiyon;
NO
3
-
+ 3.03H
2
+ H
+
+ 0.229 CO
2
0.0458 C
5
H
7
O
2
N + 0.477 N
2
+ 3.37 H
2
O
Hidrojen esasl membran biyofilm reaktrleri, biyolojik olarak indirgenme iin H
2
nin
btn avantajlarn salamaktadr. Membran biyofilm reaktr gelitirilmeden nce H
2
nin
mikroorganizmalar iin elektron verici olarak kullanlmas iki nedenden dolay pratik
olmad iin uygulanmamtr. Birincisi; H
2
nin sudaki znrlnn olduka dk
olmas, ikincisi ise; H
2
nin kabarckl bir ekilde suya verilmesi durumunda dk
znrlkten dolay yksek miktarda H
2
nin atmosfere ka ve dolaysyla olduka
dk verim elde edilmesidir. Membran biyofilm reaktr bu iki olumsuzluu ortadan
kaldrmaktadr (Hasar ve di,2008). H
2
gaz her bir membrann iine verilmekte ve
hidrofobik olan bu membranlarda gaz difzyon ile membran gzeneklerinden da doru
yava bir ekilde hareket etmektedir. Membrann d yzeyinde oluan biyofilm difze
olan kabarck halinde olmayan H
2
gazn direk elektron verici olarak %100 verime yakn
bir seviyede kullanmaktadr (Hasar, 2009).

96

Bu almann amac elektron verici olarak hidrojen kullanan hidrojen esasl membran
biyofilm reaktrnn denitrifikasyon performansn belirlemektir. Bu amala 3 adet
hidrojen esasl membran biyofilm reaktr ime sularndan nitratn uzaklatrlmas iin
kurulmutur. Reaktrlerin her biri fiber yzey alan 2,73 cm
2
olan 32 fiberden
olumaktadr. Reaktrlerin hacmi 30mldir. Reaktrler 4 psi H
2
basnc altnda 1 saatlik
bekletme sresinde 270 (Besleme Debisi) orannda sirklasyon hznda 68,5 mg/L nitrat
ierikli sentetik besleme suyu ile beslenmitir. Sentetik atksu inorganik karbon kayna
olarak NaHCO
3
, pH tamponlamak iin KH
2
PO
4
ve Na
2
HPO
4
, NaNO
3
, MgSO
4
ve eser
mineral zelti iermektedir. 150 gnlk iletim periyodu esnasnda, reaktrlerin giri ve
klarnda nitrat, nitrit, slfat, fosfat, pH, iletkenlik, scaklk ve toplam znm kat
madde deiimi incelenmitir. alma sonucunda reaktrden sadece birinde nitrit
birikiminin olduu tespit edilmitir. Nitrit birikimi giri pH 7,2 ile 7,4 arasnda tutularak
giderilmi ve tam denitrifikasyon her reaktrde de gereklemitir. Reaktrlerdeki nitrat
azotu deiimleri ekil 1 ve nitrit azotu deiimleri ekil 2de verilmitir.

2. Reaktrde pH Deiimi
7,00
8,00
9,00
10,00
1 7 13 19 25 31 37 43 49 55 61 67 73
Zaman
p
H

D
e
e
r
i
Giri pH Deeri
k pH Deeri

ekil 1. kinci reaktrde pH deiimi.

2. Reaktrde Nitrat Azotu ve Nitrit Azotu Deiimi
0,00
2,00
4,00
6,00
8,00
10,00
12,00
14,00
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69
Zaman
K
o
n
s
a
n
t
r
a
s
y
o
n

(
m
g
/
L
)
Giri Nitrat Azotu
k Nitrat Azotu
k Nitrit Azotu

ekil 2. kinci Reaktrde Nitrat ve Nitrit Azotu Deiimleri.

Nitrit birikiminin olmad iki reaktrn k verilerinin birbirine yakn olduu tespit
edilmitir. Her reaktrde de giri k slfat konsantrasyonlar deimemitir. Sadece
pH ayarlamalarnda kullanlan H
2
SO
4
ile giri slfat konsantrasyonu deimitir. Bu
97

alma hidrojen esasl membran biyofilm reaktrlerinin ime sularnda yksek nitrat
konsantrasyonlarnn elimine edilmesinde etkili olduunu kantlamtr.

Kaynaklar
1. Zhang Y., Zhang, F, Xia S. vd (2009) Autohydrogenotrophic denitrification of drinking
water using a polyvinyl chloride hollow fiber membrane biofilm reactor. Journal of
Hazardous Materials.
2. Lee, KC, Rittmann BE.(2002) Applying a novel autohydrogenotrophic hollow-fiber
membrane biofilm reactor for denitrification of drinking water. Water Research 36
20402052
3. Halil Hasar, Siqing Xia, Chang Hoon Ahn, Bruce E Rittmann (2008) Simultaneous
removal of organic matter and nitrogen compounds by a novel aerobic/anoxic
membrane biofilm reactor, Water Research 42(15), 4109-4116
4. H. Hasar, 2009. Simultaneous removal of organic matter and nitrogen compounds by
combining a membrane bioreactor and a membrane biofilm reactor, Bioresource
Technology, 100 (10), 2699-2705
98

99

Batk Membran Sistemleri ile me Suyu Artm
Mge Akdal
1
, Selin Tayc
1
, Elif Soyer
1
, Esra Erdim
1
, Mehmet akmakc
2
,
Vedat Uyak
3
,smail Koyuncu
1

1
stanbul Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, Maslak, 34469, stanbul.
2
Zonguldak Karaelmas niversitesi, evre Mhendislii Blm, ncivez, 67100, Zonguldak
2
Pamukkale niversitesi, evre Mhendislii Blm, Denizli
E-posta: hcrsln@gmail.com; ozgunha@itu.edu.tr; koyuncu@itu.edu.tr

Membran sistemleri, imesuyu artmnda kullanlan en yaygn metodlardan birisidir.
mesuyu artm asndan, membran sistemlerinin en byk problemi membranlarn ok
ksa bir srede tkanmasdr. Bu durum maliyeti artrmakta, iletme glkleri meydana
getirmekte ve membran sistemlerinin kullanmn kstlamaktadr.
Su artmnda membran sistemleri iki deiik tarzda kullanlmaktadr. Birincisi, basnl
sistemlerdir (ekil 1a). Bu sistemde, basn altnda iki akm olumaktadr. Membrandan
geen su, artlm su olarak kullanlmakta, konsantre akm ise uzaklatrlmaktadr. kinci
sistem ise batk membran sistemleridir (ekil 1b). Batk membran sisteminde artlm su,
bir tank ierisine yerletirilen membranlardan vakum ile ekilmektedir. Son zamanlarda,
batk membran sistemleriyle imesuyu artm amal bir ok alma yaplmaktadr.
Yaplan almalarda, bu sistemin mevcut su artma sistemlerine kolayca adapte
edilebildii ve basn altnda alan membran sistemlerine gre % 30luk yer kazanm
salad, iletilmesinin daha kolay ve ucuz olduu belirtilmitir.

ekil 1. Membranlarn su artmnda kullanl tertip tarzlar

Doal sularda bulunan organik maddeler membran yzeyinde birikerek membran
tkanmasna sebep olmakta ve bu durum, membrann kullanm mrn azaltarak maliyetini
artrmaktadr. Membran tkanklnn azaltlmas ile membran sistemlerin ime suyu
artmnda yaygn olarak kullanmn kstlayan engel ortadan kalkm olmaktadr. Bu
amala batk membran sisteminde farkl n artma yntemleri uygulanabilmektedir.

Bu almada, batk membran sisteminde n artma amacyla zeolit, UV/TiO
2
, toz aktif
karbon ve ses dalgas kullanmnn membran tkanklna olan etkileri detayl olarak
aratrlmtr. Deneysel almalar, laboratuar ve pilot lekte, sentetik olarak hazrlanan
100

ham su ve stanbul gl sularndan alnan sular kullanlarak gerekletirilmitir. Laboratuar
lekli deneysel almalarda mikrofiltrasyon ve ultrafiltrasyon membranlar kullanlrken,
pilot lekli deneysel almalarda ultrafiltrasyon membran kullanlmtr. Yaplan
deneysel almalarda, membran tkanklnn bir gstergesi olarak vakum basncndaki
art srekli izlenmitir. Organik madde konsantrasyonu TOK parametresi cinsinden
llmtr. Deerlendirmelerde ayrca, organik maddenin bir gstergesi olan 254 nmde
UV absorbans da kullanlmtr.
Laboratuvar lekte sentetik su kullanlarak yrtlen MF membran deneylerinde 10 g/l
modifiye zeolit, UV/TiO
2
, 10 g/l toz aktif karbon ve ses dalgasnn kesikli olmas
durumlar karlatrlmtr. Toz aktif karbon ilavesiyle % 80in zerinde TOK giderimi ve
% 100e yakn UV
254
giderme verimi elde edilmitir. UV/TiO
2
yntemi ile de benzer
ekilde yksek organik madde giderme verimi elde edilmitir. Gl suyu ile yaplan
almalarda ise MF membrannda TOK giderme verimi, toz aktif karbon n artmas ile
yksek olmutur. UV/TiO
2
, ses dalgas ya da zeolitin organik madde giderimine fazla
etkisi olmamtr. Basn art ise en az UV/TiO
2
kullanmnda, en fazla ise modifiye
zeolit kullanmnda grlmtr.
UF membran ile sentetik su kullanlarak yrtlen deneylere bakldnda, TOK
gideriminde toz aktif karbon ve UV
254
gideriminde ise UV/TiO
2
kullanm ile en yksek
organik madde verim deerleri elde edilmi, UV/TiO
2
kullanm ile basn art da toz
aktif karbona gre daha az olmutur. Gl suyu kullanlarak yrtlen UF membran
deneylerinde ise toz aktif karbon ile TOK giderme verimi ve UV/TiO
2
ile UV
254
giderme
verimi yksek olmutur. Bu durumda, toz aktif karbon ile ham sudaki daha byk yapdaki
aromatik bileikler giderilirken, UV/TiO
2
ile daha kk yapdaki alifatik bileiklerin
giderildii ve gl suyu organik madde ieriinde alifatik bileiklerin daha az bulunduu
sonucuna ulalmtr.
Sonu olarak, ime suyu artmnda batk membran sisteminin en byk problemi olan
membran tkankln azaltmak iin toz aktif karbon ve UV/TiO
2
yntemlerinin zeolit ve
ses dalgas yntemlerine gre daha uygun olduu grlmtr. Ancak gerek sistemlerde
uygulamas yaplmadan nce her iki yntem iin de pilot lekte daha detayl alma
yaplarak maliyet karlatrlmasnn yaplmas gerekmektedir. Pilot lekte yaplan
deneysel almalar hala devam etmektedir. Konvansiyonel sistemlere gre daha az yer
kaplamas, dezenfektan kullanmna ihtiya duyulmadndan THM oluumunun azalmas
ve membran tkanklnn azaltlarak membran kullanm mrnn arttrlmas, dolaysyla
maliyetinin azalmas sebebiyle, batk membran sistemlerinin ime suyu artmnda
konvansiyonel su artma sistemlerine alternatif olarak uygulanabilecek bir teknoloji olduu
grlmektedir.

Teekkr
Bu alma, 106Y171 nolu TBTAK projesi tarafndan desteklenmitir.
101

Amonyum Ve Fosfatn Sulu Ortamdan Manezyum Amonyum
Fosfat (Map) eklinde Mikrofiltrasyonla Ayrlmas
Ergn Yldz*, Abdullah Duman
Atatrk niversitesi Mhendislik Fakltesi
evre Mhendislii Blm, 24240- Erzurum
*eyildiz@atauni.edu.tr

Amonyum eitli endstrilerde yaygn bir biimde kullanlan bir kimyasaldr. Deri, gbre,
deponi sznt sular gibi ok eitli atksularda yksek deriimlerde bulunabilir.
Amonyan artlmadan alc ortamlara braklmas ciddi evre sorunlarna neden
olmaktadr.
Fosfat bileii de metal kaplama, deterjan, gbre gibi eitli endstrilerden kt gibi
evsel atksularda 10 mg/L civarnda bulunmaktadr.
Yksek miktarlarda azot ve fosfor bulunan atksularn biyolojik artmdan nce kimyasal
ktrme veya syrma gibi fizikokimyasal yntemlerle biyolojik artma uygun hale
getirilmesi istenir. Amonyum ve fosfatn birlikte giderildii birok proses bulunmaktadr.
Bunlardan yaygn olarak kullanlanlardan bir tanesi kimyasal ktrmedir. Amonyum ve
fosfat ieren atksuya magnezyum ilave edildiinde magnezyum amonyum fosfat (MAP-
Struvite) denilen bir kelek oluur ve bylece atksudaki amonyum ve fosfat birlikte
ktrlerek giderilir (Tnay et al. 1997, Altnba, M. et al. 2002).
MAP oluum reaksiyonu basite u ekildedir.

Mg
2+
+NH
4
+
+PO
4
3-
MgNH
4
PO
4
.6H
2
O

Minimum struvite znrlk oran yani maksimum MAP kelei oluumu pH=9-11
arasnda gereklemektedir. (Demeestere et al, 2001, Song, et al, 2007). Struvite kelei
oluumunda magnezyum ilavesinin kelti oluumunu artrd ve giderim verimlerini
artrd grlmtr (Demeestere et al, 2001). Ancak Mg/P molar oranlarnn alld
baz almalarda 1/1/1 Mg
2+
/NH
4
+
/PO
4
3-
molar oranndan fazla Mg
2+
un katlmasnn
verimleri artrmad, hatta pHnn azalmasndan dolay drd grlmtr (Shin,
H.S., et al, 1997). Ksaca prosesin en nemli unsurlar ortam pHs, Mg
2+
/NH
4
+
/PO
4
3-

molar oran ve reaksiyon sresidir. almalar minimum reaksiyon sresini 10 dakika
civarnda vermektedir.
Oluan MAP ktrme ile sudan ayrlr. MAP oluumu pHya bamldr ve farkl
pHlarda eitli MAP trevleri oluur. Bu durum ayrma verimlerini etkiler. Bu ayrlma
srasnda baz taneciklerin suda ktrme sresi sonunda kalmas da muhtemeldir. Bu
almada ise oluan MAPn sudan ayrlmasnda mikrofiltrasyonun kullanlmasnn etkisi
aratrlmaya allmtr.
almalarda kullanlan kimyasal maddeler Merck kalitesinde olup, yapay olarak NH4
+
ve
PO
4
3-
ieren sentetik su hazrlamak iin NH
4
CI, KH
2
PO
4
, MgSO
4
7H
2
O ve pHy
ayarlamak iin ise 0.1, 1, 2 ve 5 Nlik NaOH kullanlmtr. Denemelerde kullanlan
asimetrik selloz nitrat (Schleicher and Schuell) membrann por boyutu 0.45 mikron olarak
102

seilmitir. Membran filtrasyon denemelerinde Mg
2+
/NH
4
+
/PO
4
3-
molar oran 1/1/1 olacak
ekilde ayarlanmtr.
Deneysel sistem ierisindeki NH
4
+
ve PO
4
3-
konsantrasyonlar bilinen 25 litre su kapasiteli
bir besleme tank ile bu suyu 4x7 cm
2
yzey

alanna ve 1,974 mm yksekliindeki bir
kanala sahip apraz akl diktrtgen kesitli mikrofiltrasyon hcresine gnderen bir pompa,
ak hzn ler debimetre ve istenilen zaman aralklarla membrandan geen debini
belirlenmesi iin kullanlan bilgisayar balantl bir teraziden olumaktadr. Basn, sistem
zerindeki elle kontrol edilen ve filtrasyon hcresinin giri ve knda bulunan vanalar
yardmyla salanmtr.
Membran filtrasyonu aamasnda 1/1/1 sabit Mg
2+
/NH
4
+
/PO
4
3-
orannda pH, NH
4
+
konsantrasyonu, transmembran basnc ve apraz ak hznn, membran aklar ile NH
4
+
ve
PO
4
3-
rejeksiyonu zerine olan etkileri aratrlmtr.
Denemeler sonucunda NH
4
+
ve PO
4
3-
rejeksiyonlarnn pH artyla artt ve
rejeksiyonlarn filtrasyon zaman boyunca deimedii grlmtr. Tm deneylerde NH
4
+

rejeksiyonlarnn PO
4
3-
rejeksiyonlarna gre daha dk gerekletii grlmektedir.
Artan pH ile rejeksiyonlarn artt ve yksek pHlarda sabitledii grlmektedir.
Membran filtrasyonu kullanlmadan yaplan deneme ile kyaslandnda ise dk
pHlarda membran filtasyonun daha yksek verimler salad grlmektedir. pH=8de
250 mg/L balang NH
4
+
konsantrasyonu iin kesikli olarak %58 giderim verimi elde
edilirken, bu deer membran filtrasyonun kullanld zaman ayn koullarda %70 civarna
ykselmektedir. Benzer biimde daha yksek balang NH
4
+
konsantrasyonlarnda ve
pH=8den dk deerlerde de klasik ktrme ile giderim verimleri son derece dktr.
pHn 8in altnda olduu durumlarda MAP kelei yeterince oluamamakta, ancak
kelemeyen farkl kristal yaplarn olutuu bilinmektedir. Membran filtrasyonu
kullanldnda ise bu kristal yaplar sudan ayrlabilmekte ve daha yksek verimlerin
eldesine yol amaktadr. pH=8in altnda klasik ktrme ile hemen hemen hi verim elde
edilemezken, membran filtrasyonu ile pH 6-8 aralnda %30-70 aralnda NH
4
+
ve PO
4
3-

rejeksiyonu deerleri elde edilebilmitir.
Membran aklarnn farkl pH deerlerinde ise ok deikenlik gstermedii ve NH
4
+
ve
PO
4
3-
rejeksiyonlar gibi ilk birka dakikada deil, yaklak 1 saat sonra dengeye geldii
grlmektedir. pH=6da itibaren MAP oluumu artt iin nihai ak deerlerinin (J*)
hafife azald ve pH 9-9,5dan sonra ise hafife ykseldii grlmtr. Oluan MAP
miktar pH 6dan 8e kadar artmakta daha sonra ise yaklak sabit kalmaktadr. Daha
yksek pH deerlerinde ise oluan MAP miktar azalmakta ve bu durumun membran
aklarna yansd dnlmektedir. Farkl pH deerlerinde yaplan almalarda ortalama
500 L/m
2
saatlik bir ak elde edilmitir.
Balang NH
4
+
konsantasyonu ile llen nihai ak deerlerinin deiimi incelendinde
ise 250 mg/L NH
4
+
iin 1157 L/m
2
saat ak elde edilirken, artan NH
4
+
ve sonucunda daha
yksek oluan MAP deerleri dolaysyla aklar azalmakta ve 1500 mg/Lde 280
L/m
2
saate kadar dmektedir. 2500 mg/L NH
4
+
deeri iinse aklar 655 L/m
2
saate kadar
tekrar ykselmektedir. Bu duruma ortamdaki ar MAP bileiinin yumaklamasnn ve
kirlenme indeksinin azalmasnn yol at tahmin edilmektedir.
Sonu olarak bu almada sulardaki NH
4
+
ve PO
4
3-
n Mg
2+
ilavesi ile znmeyen
formlara dntrlmesi ve sudan mikrofiltasyon ile ayrlmas allmtr. Membran
filtasyonunda pH 9 ve zerinde ortalama olarak %85 NH
4
+
ve %99 orannda PO
4
3-

rejeksiyonu elde edilmitir. Filtrasyona balanlr balanlmaz rejeksiyon deerlerinin
sabitledii ve filtrasyon zaman ile deimedii, ancak aklarn zamanla azalarak yaklak 1
saat sonra kararl hal ak deerlerine ulat grlmtr. pH ile membran aklarnn ok
fazla deimedii, ancak 1500 mg/L NH
4
+
konsantrasyonuna kadar aklarn azald, daha
sonra da ykseldii belirlenmitir. apraz ak hznn rejeksiyonlar zerine etkisinin
olmad anlalm olup, sadece aklarn ykselmesine neden olduu grlmtr.
103

MAP eklinde NH
4
+
ve PO
4
3-
n sudan ayrlmasnda mikrofiltrasyonun kullanlmasnn
getirdii en byk avantaj, MAP oluumunun balad pH olan 6-8 aralndan ktrme
ile giderilemeyen NH
4
+
ve PO
4
3-
n ortalama %60-70 civarnda giderilebilmesidir.

Kaynaklar
Altinba, M., Yangin, C. and Oztrk, I., 2002. Struvite precipitation from anaerobically treated municipal
and landfill wastewaters. Water Science Technology., 46, 271-278.
Demeestere, K., Smet, E., Langenhova, H. V., Galbacs, Z., 2001. Optimalisaton of magnesium
ammonium phosphate precipitation and its applicability to the removal of ammonium. Enviromental
Technology, vol 22, 1419-1428.
Nelson, N. O., Mikkelsen, R. L., Hesterberg, D. L., 2003, Struvite prepicitation in anaerobic swine
lagoon liguid: effect of pH and Mg:P ratio and determination of rate constant. Bioresource Technology., 89,
229-236
Shin, H. S. and lee, S. M.,1997. Removal of nutrients in wastewater by using magnesium salts.
Enviromental Technology, Vol19, 283-290.
Song, Y., Yuan, P., Zheng, B., Peng, J., Yuan, F., Gao, Y., 2007, Nutrients removal and recovery by
crystallization of magnesium ammonium phosphate from synthetic swine wastewater, Chemosphere, 69,
319-324.
Tnay, O., Kabdasli, I., Orhon, D. and Kolak, S., 1997. Ammonia removal by magnesium ammonium
phosphate precipitation in industrial wastewaters. Wat. Sci. Tech. 36, 2-3, 225-228.

104

105

leri Osmoz Prosesi
Blent Keskinler
bkeskinler@gyte.edu.tr

Osmoz, fiziksel bir proses olup osmotik basn farkna bal olarak suyun yar geirgen bir
membrandan hareketi olarak tanmlanr. Seici geirgen bir membran suyun geiine izin
verirken, znm molekl veya iyonlarn geiine izin vermemektedir [1]. Osmotik
basn, bir zar (membran) ile ayrlm olan az mineralli (az tuzlu) suyun daha ok mineral
ieren su tarafna doru geiini engellemek iin tuzlu su tarafna uygulanan basntr ve
znen konsantrasyonu ile dorudan orantldr. Osmotik sistemlerde seici geirgen bir
membran boyunca su tanmn salamak iin gerekli g, ters osmozda (reverse osmosis,
(RO)) olduu hidrolik basnla deil, osmotik basn fark ile salanr. Osmotik basn
fark uygulanarak membran boyunca ktle tanm gerekletiren proses ise literatrde
ileri osmoz (forward osmosis, (FO)) prosesi olarak bilinmektedir [2]. leri osmoz, olduka
yksek seviyelerdeki konsantre akn seyrelmesi ve besleme akmnn konsantre hale
gelmesiyle sonulanan bir ilemdir [36]. Prosesin ematik gsterimi ekilde verilmitir
[2].

ekil 1: leri osmoz (FO) prosesi

leri osmoz ileminin temel avantajlar, dk kirlenme eilimine sahip olmas, hidrolik
basncn olduka kk olmasndan dolay kirlenme etkisinin az olmas, kirletici maddeleri
ok yksek oranda reddetme kapasitesine sahip olmas, besleme zeltilerinin geni
aralkta olmas, enerji gereksiniminin ve dizayn maliyetlerinin az olmas eklinde
sralanabilir. Basn srcl membran proseslerde kirleticiler, basncn etkisinden dolay
membran zerinde birikir ve membran yzeyinde bir skma meydana gelir. Bu nedenle
Tuzlu su
Tuz
Membran

Temiz
su
ekme
zeltisini
geri kazanma
Enerji
girii
0
J
w
= A ( - P)

t
ekme
(draw)
zeltisi
106

ileri osmoz sistemlerinde, hidrolik basncn etkin olduu membran sistemlerine gre daha
dk membran problemlerinin grld rapor edilmektedir. leri osmoz ileminde yer
alan tek basn, membran modlndeki ak direncinden kaynakland iin kullanlan
malzemeler basittir ve membrann desteklenmesi pek sorun oluturmaz. Besleme akn
konsantre etmede, besleme zeltisine zarar verecek yksek basn veya sya gereksinim
duymamas, ileri osmoz sisteminin kullanmn zellikle gda endstrinde deerli hale
getirmektedir [38]. leri osmoz sisteminin en byk dezavantaj ise, ekme zeltisinin
tekrar konsantre edilmesi ihtiyacdr. Bu dezavantaj, ileri osmoz ve ters osmoz
sistemlerinin kombine edilmesiyle ortadan kaldrlabilmektedir.
leri osmoz ileminde etkin gcn kayna, membrann sznt tarafndaki konsantre
zeltisidir [7]. Bu zelti literatrde ekme (draw) zeltisi, osmotik ajan, osmotik ortam,
etkin solsyon, osmotik motor, rnek solsyon veya tuzlu su gibi terimlerle ifade
edilmektedir [2]. ekme zeltisi seilirken, etkin gcn kayna olmas dolaysyla
uygulamaya baklmakszn, inert, kararl, ntr veya ntr pHa yakn ve toksik olmama gibi
genel kriterler gz nnde bulundurulmaldr. deal bir ekme zeltisi ayrca, yksek
osmotik etkinlie sahip olmaldr [1, 7]. Yksek osmotik basnca sahip olabilmesi iin
dk molekler arlkta olmas ve sudaki znrlnn yksek olmas gerekmektedir.
Ayn zamanda, membrana kimyasal (reaksiyon, znme veya adsorbsiyon araclyla)
veya fiziksel olarak zarar vermemesi, evreye veya insan salna minimum etkilere sahip
olmas da beklenir. Bunlara ilave olarak ucuz olmas, yksek znrle ve besleme
zeltisinden daha yksek osmotik basnca sahip olmas istenir.
leri osmoz iin nemli bir dier kriter, iletim srasnda seyreltilen ekme zeltisini
tekrar konsantre edecek uygun bir prosesin seilmesidir. Bunun iin yksek znrl
ve ters osmoz ilemiyle yksek konsantrasyona tekrar konsantre edilmesi daha basit
olduu iin genellikle NaCl zeltisi kullanlmaktadr. Literatrde ekme zeltisi olarak
eitli kimyasallar (sodyum klorr, konsantre edilmi atksu k, skroz, amonyum
bikarbonat), zellikle deniz suyunun saflatrlmas uygulamalarnda kullanlmtr.
Kravath ve Davis (1975), selloz asetat membran ve ekme zeltisi olarak glikoz
kullanarak ileri osmoz ilemiyle deniz suyundan su elde etmilerdir [9]. McCutcheon ve
di. (2005), znenlerin sya bal znrlklerini avantaj olarak kullanan iki aamal
ileri osmoz prosesi gelitirmilerdir. almalarnda KNO
3
ve SO
2
yi ekme zeltisi
olarak kullanmlardr. Bu sistemde deniz suyu stlarak FO membran nitesine
gnderilmitir. Burada doymu potasyum nitratn stlm zeltisi ekme zeltisi olarak
kullanlmtr. Seyreltilen ekme zeltisi yeni bir blmeye gnderilerek giren deniz
suyuyla soutulup deniz suyu da uygun besleme ssna getirilmektedir. Soutma sonucu
KNO
3
n nemli bir ksm osmotik basnc azaltarak zeltide kelir. Daha sonra
seyreltik KNO
3
zeltisi bir baka FO nitesine gnderilir. Burada znm SO
2
ekme
zeltisi olarak kullanlr. Seyreltik KNO
3
zeltisi doymu SO
2
ye gre daha dk
osmotik basnca sahiptir, dolaysyla su membran boyunca difze olurken KNO
3
geiine
izin verilmez. Sonrasnda SO
2
standart aralar kullanlarak giderilmekte ve geride iilebilir
su kalmaktadr [7].
Ters osmoz prosesi, su artmnda ve deniz suyunu tuzsuzlatrma ilemlerinde, gnmzde
yaygn olarak ve baarl bir ekilde uygulanmaktadr. Bu sistemlerde yksek enerji
gereksinimine bal olarak maliyet giderleri de fazladr [8]. leri osmoz gibi dk enerji
gereksinimine ve yksek geri kazanm zelliine sahip osmotik basnl membran
sistemleri, son yllarda alternatif bir proses olarak snrl saydaki aratrmaclar tarafndan
allmaktadr. leri osmoz gnmzde, deniz suyunun saflatrlmas ile depolama alan
sznt sularnn, seyreltik endstriyel atksularn ve anaerobik amur rtc svlarnn
konsantre edilmesinde uygulanmaktadr [2, 3].
leri osmoz, atksu artmnda nihai bir ilem olmaktan ok saflatrma ilemi ncesinde bir
n artm ilemi olarak kullanlmaktadr. Olduka farkl zelliklere sahip depolama alan
107

sznt sularnn artm, zellikle yksek k suyu kalitesinin hedeflendii durumlarda
gtr. Organik bileikler, znm ar metaller, organik ve inorganik azot ve toplam
znm katlar, kompleks yapya sahip olan bu zeltilerde genel kirleticiler olarak
bulunur. Bu tr atksularn artmnda genellikle organiklerin, azotun ve ar metallerin
giderimi zerine younlalmakta, hatta bu artm ilemleri toplam znm kat ieriini
baz durumlarda arttrabilmektedir. Mekanik buharlatrma ve membran prosesler
atksudan toplam znm kat gideriminde uygulanan artma ilemleridir. leri osmoz
kullanlarak yaplan toplam znm kat madde giderim almasnda kirleticilerin
yksek oranda membrandan geiine izin verilmedii ve su geri kazanmnn % 9496
orannda saland grlmtr. Ayrca ham sznt suyunun ilenmesi boyunca ak
azalmas grlmezken, konsantre sznt suyu iin % 3050 aralnda ak d
gzlendii kaydedilmitir [2].
Gnmzde kullanlan saflatrma ilemleri, su kaynaklarnn azalmasna bal olarak
deniz suyu ve hafif tuzlu su gibi alternatif kaynaklardan temiz su elde etme dncesini
benimsemektedir. Saflatrma uygulamalar, ters osmoz sonucu ortaya kan konsantre
atn bertaraf maliyeti ve alc ortam zerine olan etkileri nedeniyle snrlanmaktadr.
Sahil blgelerinde ilem sonucu ortaya kan konsantre atk denize dearj edilmektedir.
Ancak sahilden uzak i kesimlerdeki saflatrma sistemlerinde ise, atk hacmini azaltmak
iin atn kanalizasyona veya yzey sularna verilmesi, elektrodiyaliz kullanarak
konsantre edilmesi gibi eitli artm seenekleri kullanlmaktadr. Bu artm seenekleri,
zellikle sahilden uzak i kesimlerde bulunan saflatrma iletmelerinde, toplam
saflatrma maliyetlerinin nemli bir ksmn oluturmaktadr [5].
Cornelissen ve di. (2008), yapm olduklar almada, ileri osmoza dayal bir osmotik
membran biyoreaktr gelitirmeye almlardr. Byle bir reaktrn teknik ve ekonomik
olarak uygulanabilir olabilmesi iin ileri osmoz membranlarnn performansnn yeterince
yksek olmasnn yan sra membran tkanmas ve ekme zeltisi kaann dk olmas
gereine deinmilerdir. Gerekletirilen bu almada s, membran tipi ve yerleimi,
ekme zeltisinin tr ve konsantrasyonu ileri osmoz membran performansn optimize
etmek iin aratrlmtr. almada su aksnn maksimum olduu deerler J=6.2 L/m
2
.h,
202
o
C scaklk, 24 bar osmotik basnca karlk gelen 0.5 M NaCl konsantrasyonu ile
salanmtr. NaCl and NaNO
3
gibi tek deerlikli iyon ieren tuzlardan oluan ekme
zeltileri, membrandaki ak ile ekme zeltisi konsantrasyonu arasnda dorusal
olmayan bir iliki belirlendii durum iin, ok deerlikli iyon ieren zeltilere gre daha
iyi performans gstermitir. Aratrlan membranlarn kendilerine zg gzenekli ve kaln
yaplarndan dolay i konsantrasyon polarizasyonunun, prosesin performansn azaltt
rapor edilmitir. Bu aratrmann nemli bulgularndan bir tanesi de, aktif amur
kullanlarak yaplan FO deneylerinde, tersinir ve tersinmez membran tkanklnn
olumamasdr. Ayrca farkl ekme zeltilerinin eitli konsantrasyonlarnda FO
membranlar iin kayda deer bir ekme zeltisi kaana rastlanmamtr [10].
Konsantrasyon polarizasyonu, osmotik basnl sistemlerde ak dne sebep olan
olaydr. Osmotik basnl sistemlerde kullanlan membrann asimetrik yapsna bal olarak
iki tip konsantrasyon polarizasyonundan bahsetmek mmkndr. Osmotik basnl
sistemlerde konsantrasyon polarizasyonu hem besleme hem de sznt ksmnda grlr.
Besleme zeltisi, membrann aktif katman zerinde akarken znenler aktif katman
zerinde birikir (hidrolik basnl sistemlerde olduu gibi). Bu olay, konsantre edici d
konsantrasyon polarizasyonu olarak adlandrlr. Membrann sznt ksm ile temas
halinde olan ekme zeltisi, szlen su tarafndan szntmembran ara yzeyinde
seyreltilmektedir. Bu da seyreltici d konsantrasyon polorizasyonu olarak adlandrlr.
Konsantre edici ve seyreltici d konsantrasyon polarizasyonunun her ikisi de, etkin olan
osmotik gc azaltr. D konsantrasyon polarizasyonunun etkileri, ak hz arttrlarak,
trblans oluturularak ve su ak meydana getirilerek minimize edilebilir. Ancak ileri
108

osmoz sisteminde su aks dk olduu iin aky arttrarak d konsantrasyon
polarizasyonunun azaltlmas snrldr [2]. Tan ve Ng (2008) yaptklar almada
konsantrasyon polarizasyonunun ak davranlar zerine olan etkilerini aratrmlardr.
Bu aratrmada snr katman (boundary layer) yaklam kullanlarak gelitirilen
uyarlanm film modeli, daha nceden kullanlan modellere gre d konsantrasyon
polarizasyon katmann daha iyi tanmlamtr. Gelitirilen bu yeni model, FO membrann
poroz katmannda meydana gelen i konsantrasyon polarizasyonun etkisiyle oluan direnci
lmek iin kullanlmtr. Hem seyreltici d konsantrasyon polarizasyonu hem de
konsantre edici i konsantrasyon polarizasyonu modelleri, ileri osmoz prosesleri iin su
aksn tahmin etmeye yarayan osmotik basn modeliyle birletirilmitir. Sonuta, daha
nceki modelleri gelitirerek, su aksn tahmin etmiler ve FO iin d ve i konsantrasyon
polarizasyonlarn dier modellerden daha doru bir ekilde tahmin etmilerdir. Ayrca
almalarnda d konsantrasyon polarizasyonunun etkilerini minimize etmek iin hem
apraz ak hzlarnn hem de scakln arttrlmas gerektiini vurgulamlardr [5].
Sonu olarak, hem ekonomik oluu hem de henz ok eitli evre problemlerinde yaygn
bir dzeyde kullanlmam olmas sebebiyle ileri osmoz prosesi, su ve atksu artm
konularnda, bata sudan deerli bileenlerin geri kazanm ve deerli bileenlerin su
ieriklerinin azaltlmas ilemlerinde baarl ekilde uygulanabilir bir ayrma prosesi
olarak gzkmektedir. Bu balamda, su ve atksu artmnda yaygn olarak kullanlan
membran proseslerin yan sra, ileri osmoz prosesinin bu alanda uygulanabilirliinin
aratrlmas ve gelitirilmesi suretiyle, bir taraftan konu zerine edinilen bilgi dzeyinin
arttrlabilecei, dier taraftan da belirlenen sorunlar iin ekonomik fayda salayacak
alternatif veya yeni zmlerin gelitirilebilecei ngrlmektedir.

Kaynaklar
1. Miller J.E. and Evans L.R. Forward osmozis: A new approach to water purification and desalination.
Sandia Report. New Mexico 2006.
2. Cath Y.T., Childress A.E., Elimelech M. Forward osmozis: Principles, aplications, and recent
developments. Journal of Membrane Science. 281 (2006) 70-87.
3. Holloway R.W., Childress A.E., Dennett K.E., Cath T.Y. Forward osmozis for concentration of
anoerobic digester centrate. Water Research. 47 (2007) 4005-4014.
4. Coth T.Y. Emerging applications for water treatment and potable water reuse. International Conference
on Environmental Systems. 2006.
5. Tan C.H. and Ng H.Y. Modified models to predict flux behavior in forward osmozis in consideration of
external and internal concentration polarizations. Journal of Membrane Science 324 (2008) 209219.
6. Wang K.Y., Chung T.S., Qin J.J. Polybenzimidazole (PBI) nanofiltration hollow fiber membranes
applied in forward osmozis process. Journal of Membrane Science 300 (2007) 612.
7. McCutcheon J.R., McGinnis R.L., Elimelech M. A novel ammonia-carbon dioxide forward (direct)
osmozis desalination process. Desalination. 174 (2005) 1-11.
8. Mi B. Elimelech M. Chemical and physical aspects of organic fouling of forward osmozis membranes.
Journal of Membrane Science. 320 (2008) 292302.
9. Kravath R.E. ve Davis J.A. Desalination of sea water by direct osmozis. Desalination. 16 (1975) 151-
155.
10. Cornelissen E.R., Harmsen D., de Korte K.F., Ruiken C.J., Qin Jian-Jun, Oo H., Wessels L.P. Membrane
fouling and process performance of forward osmozis membranes on activated sludge. Journal of
Membrane Science. 319 (2008) 158168.

109

Su ve Atksu Artmnda Kabarcksz Gaz-Difzyon
Membranlar
Halil Hasar
Frat niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, 23119-Elaz

Genel Bir Bak:
Membran Biyofilm Reaktrleri (MBfR), membran ve biyofilm kombinasyonundan
oluan doal mekanizmal bir sistemdir (ekil 1). Bu sistemde kullanlan membranlar gaz
transfer eden membranlar olup gaz substrat membrann d yzeyinde tutunmu halde
bulunan biyofilme doru difze edilirler. Genellikle iki tip membran biyofilm reaktrleri
bulunmaktadr: oksijene dayal MBfR (gaz substrat elektron alc) ve hidrojene dayal
MBfR (gaz substrat elektron verici). MBfR kavram aslnda 1960l yllara dayanmaktadr.
Schaffer ve di. [1] geirgen plastik film kullanarak oksijen transferini salamlar ve d
yzeyde biyofilm oluturmulardr. 1970 ve 1990 yllar arasnda membran materyallerinin
artyla organic BO oksidasyonu, nitrifikasyon ve nitrifikasyon/denitrifikasyon iin O
2
-
MBfR sistemleri gelitirilmitir [2-12]. Biyofilme direk substrat ileten bu aerobik
sistemler membran havalandrmal biyofilm reactrler (MABRs) olarak
adlandrlmtr.Maalesef su ve atksu artmnda bugne kadar ok etkili bir uygulamasna
rastlanmamtr. Muhtemelen bunun nedeni mikroorganizma iin oksijen transferini
salayan ok eitli yntemlerin mevcut olmasdr.

ekil 1. MBfRn alma mekanizmas

Son zamanlarda, genel elektron verici olarak hidrojenin de kullanld hidrojene
dayal MBfRlar da yaygnca aratrlmaya balanmtr. zellikle okside olmu
kirleticilerin indirgenmesinde olduka etkili olduundan membran biyofilm reaktrlerinin
ime suyu, yeralt suyu, atksu ve tarmsal drenaj sularnn artmnda kullanlabilir bir
potansiyele sahip olduu dnlmektedir. Bugne kadar yaplan deneysel almalar, H
2
-
MBfRn birok okside olmu kirleticilerin daha zararsz ve kolay giderilebilen formlarna
dntn gstermitir. rnein, NO
3
olduka kolay ve hzl bir biimde N
2
gazna,
Gaz, H
2
veya O
2

Gaz
membran i
yzeyinden
da doru
difze
olmaktadr.
Kabarcksz gas-
transfer membran
Biyofilm
Sudaki
kirleticiler
110

ClO
4
-
ise H
2
O ve Cl
-
, SeO
4
2-
ise Se, trichloroethene (TCE) de etene ve Cl
-
etkili bir
biimde indirgenmitir.
Bilindii zere H
2
genel bir electron verici olmasna ramen sudaki dk
znrlnden dolay (~ 1.2 mgH
2
/L) artma nitelerinde kullanlmamaktadr. Bu
zellik suya verilen H
2
gaznn nemli ksmnn atmosfere kamasna ve bylece
mikroorganizmalar tarafndan yeterince kullanlamamasna yol amaktadr. Membran
biyofilm reaktrleri (MBfR) ile H
2
gaz, hidrofobik hollow fiber membranlarnn ierisine
basnla verilmekte ve membranlarn i tarafndan d duvarna doru yavaa herhangi bir
kabarck oluturmadan difze olmaktadr. Bu nedenle, H
2
gaz membrann d yzeyinde
oluan biyofilm tarafndan etkin bir ekilde elektron verici olarak kullanlabilmektedir.
Hidrojene dayal membran biyofilm reaktr (MBfR), zellikle oksitlenmi kirleticileri
biyolojik olarak indirgeme yeteneine sahiptir. Elektron verici olarak hidrojenin
kullanlmas nedeniyle birok avantaj mevcuttur [13]. Bu avantajlara ksaca deinirsek;
- H
2
oksitleyici bakteri, btn okside olmu kirleticileri indirgeyebildiinden dolay
genel bir elektron verici olarak kullanlabilir niteliktedir.
- H
2
gaz, karbon kayna olarak inorganik karbonu kullanan ototrofik bakteri
tarafndan oksitlenmektedir. Organik karbona ihtiyalar yoktur dolaysyla ar bir
biyoktle retimi de sz konusu deildir.
- ou durumda, H
2
gaz kirletici indirgenmesi iin elektron edeeri bakmndan en
dk maliyete sahiptir.
- H
2
gaz endstride yaygn bir biimde kullanlmaktadr. Nakliyat ve depolanmas
olduka kolay ve gvenilirdir.
- H
2
nin insanlara toksik hibir etkisi yoktur ve elektron kayna olarak kullanlmas
durumunda atk oluumu da sz konusu deildir.
- stendiinde, elektroliz ile H
2
e ihtiya hissedilen yerde retilebilir.
MBfR gelitirilmeden nce H
2
nin mikroorganizmalar iin elektron verici olarak
kullanlmas iki nedenden dolay pratik olmad iin uygulanmamtr. Birincisi; H
2
nin sudaki
znrlnn olduka dk olmas, ikincisi ise; H
2
nin kabarckl bir ekilde suya verilmesi
durumunda byk miktarnn atmosfere kamasdr. MBfR ile bu olumsuzluklar ortadan
kalkmaktadr [14-15]. ekil 1de grld gibi, membranlarn iine verilen H
2
gaz difzyon ile
membran gzeneklerinden da doru hareket etmekte ve membrann d yzeyinde oluan
biyofilm H
2
gazn direk olarak kullanmaktadr [16-17]. Tablo 1de Nerenberg ve Rittmann [18]
elektron alc olarak O
2
ve NO
3
-
olmas halinde H
2
-MBfRda okside olmu kirleticilerin giderim
seviyelerini kyaslamlardr.

Tablo 2. Okside olmu kirleticilerin H
2
-MBfRda artm.
Okside olmu
kirletici
ndirgenme Reaksiyonu Giderim verimi (%)
O
2

Reaktr
NO
3
-

Reaktr
Arsenat H
2
AsO
4
-
+ H
2
+ H
+
H
3
AsO
3
+ H
2
O >50 >50
Bromat BrO
3
-
+ 3H
2
Br
-
+ 3H
2
O >95 >95
Klorat ClO
3
-
+ 3H
2
Cl
-
+ 3H
2
O >95 29
Klorite ClO
2
-
+ 2H
2
Cl
-
+ 2H
2
O >75 67
Kromat CrO
4
2-
+ 1.5H
2
+ 2H
+
Cr(OH)
3
>75 >75
Dikloromethane CCl
2
H
2
+ 2H
2
CH
4
+ 2H
+
+ 2 Cl
-
38 45
Nitrat NO
3
-
+ 2.5H
2
+ H
+
0.5N
2
+ 3H
2
O Not tested >99
Perklorat ClO
4
-
+ 4H
2
Cl
-
+ 4H
2
O >98 36
Selenat SeO
4
2-
+ 3H
2
+ 2H
+
Se
o
+ 4H
2
O 67 74
Selenit HSeO
3
-
+ 2H
2
+ H
+
Se
o
+ 3H
2
O 93 57

Bu almada, H
2
-MBfR sistemi ile, ime suyundan nitrat, perklorat, selenat,
halojenli organikler vb. okside olmu kirleticilerin giderimi, atksu artmnda ileri artma
111

yntemi olarak kullanlma alternatifi ve O
2
-dayal MBfR kullanm rnekleri ayr balklar
altnda detaylca aklanacaktr.

Kaynaklar
1. Schaffer, R. B., Ludzack, F. J., and Ettinger, M. B., Sewage treatment by oxygenation through permeable plastic
films, J. Water Pollution Control Fedn. 32, 939~941 (1960).
2. Yamagiwa, K., Ohkawa, A., and Hirasa, O., Simultaneous organic carbon removal and nitrification by biofilm
formed on oxygen enrichment membrane, J. Chem. Engr. Japan 27, 638~643 (1994).
3. Semmens, M. J., Dahm,, D., Shanahan, J., and A. Christianson, A., COD and nitrogen removal by biofilm growing
on gas permeable membranes. Water Res. 37, 4343~4350 (2003).
4. Timberlake, D., Strand, S. E., and Williamson, K. J., Combined aerobic heterotrophic oxidation, nitrification, and
denitrification in a permeable supported biofilm, Water Res. 22, 1513~1517 (1988).
5. Suzuki, Y., Miyahara, S., Takeishi, K., Oxygen-supply method using gas-permeable film for waste-water
treatment, Water Sci. Technol. 28(7), 243~250 (1993).
6. Pankhania, M., Stephenson, T., and Semmems, M. J., Hollow fiber bioreactor for wastewater treatment using
bubbleless membrane aeration, Water Res. 28, 2233~2236 (1994).
7. Brindle, K. and Stephenson, T., Nitrification in a bubbleless oxygen mass transfer membrane bioreactor, Water
Sci. Technol. 39(9), 261~267 (1996).
8. Brindle, K., Stephenson, T., and Semmens, M. J., Nitrification and oxygen utilization in a membrane aeration
bioreactor, J. Membrane Sci., 144, 197~209 (1998).
9. Terada, A., Hibiya, K., Nagai, J., Tsuneda, S. and Hirata, A., Nitrogen removal characteristics and biofilm analysis
of a membrane-aerated biofilm reactor applicable to high-strength nitrogenous wastewater treatment, J. Biosci.
Bioengr. 95, 170~178 (2003).
10. Cole, A. C., Semmens, M. L., and LaPara, T. M., Stratification of activity and bacterial community structure in
biofilms grown on membranes transferring oxygen, Appl. Environ. Microb. 70, 1982~1989 (2004).
11. Gonzalez-Brambila, M., Monroy, O., and Lopez-Isunza, F., Experimental and theoretical study of membrane-
aerated biofilm reactor behavior under different modes of oxygen supply for the treatment of synthetic wastewater,
Chem. Engr. Sci. 61, 5268-5281 (2006).
12. Downing, L. and Nerenberg, R., Performance and microbial ecology of the hybrid membrane biofilm process
(HMBP) for concurrent nitrification and denitrification of wastewater, Water Sci. Technol. 55(8-9), 355~362
(2007).
13. B.E. Rittmann. The membrane biofilm reactors is a versatile platform for water and wastewater
treatmentEnvironmental Science and Technology,
14. Lee, K. C. and Rittmann, B. E., A novel hollow-fiber membrane biofilm reactor for autohydrogenotrophic
denitrification of drinking water, Water Sci. Technol. 41(4-5), 219~226 (2000).
15. Chung, J., Rittmann, B. E., Wright, W. F., and Bowman, R. H., Simultaneous bio-reduction of nitrate, perchlorate,
selenate, chromate, arsenate, and dibromochloropropane using a hydrogen-based membrane biofilm reactor,
Biodegradation 18, 199~209 (2007).
16. Hasar, H., Xia, S., Ahn, C.H. and Rittmann B.E., 2008. Simultaneous removal of organic matter and nitrogen
compounds by an aerobic/anoxic membrane biofilm reactor, Water Research, 42, 4109~4116 (2008).
17. Hasar H., 2009. Simultaneous removal of organic matter and nitrogen compounds by combining a membrane
bioreactor and a membrane biofilm reactor, Bioresource Technology. 100(10), 2699~2705 ( 2009).
18. Nerenberg, R. and Rittmann, B. E., Reduction of oxidized water contaminants with a hydrogen-based, hollow-fiber
membrane biofilm reactor, Water Sci. Technol. 49(11-12), 223~230 (2004).

112

113

Krom Tabaklama Atksularndan Nanofiltrasyon Membran le
Cr (III) Gideriminin Aratrlmas
Berna Krl Mert, Kadir Kestiolu
Uluda niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, evre Mh. Blm, Grkle Kamps, 16059, Bursa

1950li yllarn sonlarna doru gelistirilmeye baslayan membran prosesler, gnmzde
ok nemli bir konuma gelmitir. Membranlar, ilk olarak, deniz suyundan ime suyu elde
etmek amacyla kullanlmaya balanmtr. Son 25 ylda farkl ayrma prensiplerine ve
mekanizmalara sahip ok sayda membran prosesi gelitirilmitir (Bilstad 1997). Tm
lkelerde ve retim alanlarnda membran filtrasyon teknolojisi de temiz retim
teknolojileri arasnda yer bulmu ve bu konuda bir ok bilimsel ve teknik uygulamalara
balanlmtr (Drioli ve Romano 2001).
1960l yllardan itibaren Trkiye, giderek hzlanan bir endstrileme srecinin
ierisindedir. Bu sre ierisinde endstrilemeye paralel olarak kirlenme sorunlar ortaya
kmtr. Deiik kirleticilere sahip olan deri endstrisi Trkiyede en nemli sektrler
arasnda yer almaktadr. Deri endstrisi atksularnn temel kirletici parametreleri, kl
giderme proseslerinden slfr, tabaklamadan kaynaklanan krom metali ve tuzlar,
hammaddeden kaynaklanan organik maddeler, yalar ve azotlu maddelerdir. zellikle deri
retiminde, deri kalitesini arttrmak amacyla yaplan krom tabaklama ilemi sonucunda
oluan, ok yksek oranlarda Cr(III) metalleri (2-5 g/L) ve klorr bileiklerine (15-25 g/L)
sahip atksular byk tehlike yaratmaktadr. Ayrca, tabaklama ileminde kullanlan
Cr(III)n %30-%40 proseste kullanlmakszn atksuya verilmektedir (Fabiani ve ark.
1996, Guo ve ark. 2005, Erdem 2006). Cr(III)n toksik etkisi ve kullanlan tuzunda artma
verimini olumsuz etkilemesi nedeniyle, bu maddelerin geri kazanmlar n plana kmaktadr
(engelolu ve ark. 2003, Taleb-Ahmed ve ark. 2005).
Bu almada, deri retimi yapan deri endstrisinden tabaklama ilemi sonucunda oluan
kromlu atksulardan nanofiltrasyon prosesi ile hem kromun geri kazanm hem de iyi
kalitede sznt eldesi iin optimum koullarn bulunmas amalanmtr.
Bu almada, cross flow modelinde flat-sheet membran sisteminde allmtr.
almada kullanlan laboratuar lekli membran sistemi; besleme tank, yksek basn
pompas, 2 adet manometre, kresel vana, debimetre, membran hcresi, membran hcre
muhafazas, hidrolik el pompas nitelerinden meydana gelmitir. Membran hcresine
gelen akm, membrandan geen sznt akm ve membrandan geemeyen konsantre
akm olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Konsantre akm besleme tankna geri
devrettirilmi, sznt akm ise, ak hesab iin ayr bir beherde toplanarak hassas terazi
vastasyla veriler dakikada bir bilgisayara aktarlmtr. Konsantratn besleme tankna geri
devir ettirilmesinin nedenleri tanktaki krom konsantrasyonunun arttrlmas ve karmn
salanmasdr. Ayrca besleme tanknda mevcut olan, soutma sistemi vastas ile atksu
scakl 0,5 sabit tutulmutur.
almada kullanlan membran nanofiltrasyon (NF XN45) membrandr. Bu membran
poliamid yapda olup, 200 MWCO deerine sahiptir.
114

Nanofiltrasyon membrannda uygun alma koullarnn belirlenebilmesi iin ncelikle
krom tabaklama ileminden oluan atksu zelliklerine yakn sentetik atksular
hazrlanmtr. Bu zelti 5000 mg/L Cr(III) ve 15000 mg/L NaCl iermektedir. NF XN45
membran iin uygun koullarn belirlenmesi iin yaplan deneylerde, basn 8, 12, 16, 20
bar, debi 1, 3, 5, 7 L/dk ve scaklk 18, 22, 26, 30
0
C deerlerinde denemeler yaplmtr. Bu
alma koullarnn aralklar, literatr almalar ve kullanlan membranlarn uygun
alma artlar da dikkate alnarak seilmitir. Deney sresi 4 saat ve besleme hacmi 8
litre olarak alnmtr. almada pH deeri 4 civarnda tutulmutur.
Farkl basn denemelerinde, deneylerde scaklk 18
0
C, pH 4, debi 2 L/dak, apraz ak hz
0,2 m/sn, deney sresi 4 saat ve besleme hacmi 8 litre olarak sabit alnmtr. Farkl basn
deerlerinde 8 bar, 12 bar, 16 bar ve 20 barda sentetik atksularn NF(XN45) membranndan
geirilmesi ile deney sonunda elde edilen ak deerleri (J) 35, 46, 52 ve 59 L/m
2
.saat olarak
bulunmutur.
Sentetik atksuda bulunan Cr(III) besleme konsantrasyonu 4 saat sren deney sonunda 20
barda 7450 mg/L, 16 barda 6950 mg/L ve 12 barda 6800 mg/L olarak bulunmutur. En dk
basn deeri 8 barda ise 6200 mg/L Cr(III) n besleme konsantrasyonu kmtr.
20 barda, deney sonunda Cr(III)n deney sonunda besleme konsantrasyonu 7450
mg/Lye ularken ve sznt konsantrasyonu 185 mg/Lye kadar kmtr. 8 barda ise,
Cr(III)n deney sonunda sznt konsantrasyonu, dier basn deerlerinde bulunan
sznt konsantrasyon deerlerinden daha byktr (480 mg/L).
20 barda yaplan deneyde Cr(III)n giderme verimi ise, % 97,5 civarnda iken 8 barda, %
94,4tr. Sznt konsantrasyonu ve giderme verimi sonular neticesinde basn arttka
daha iyi kalitede su elde edildii ve besleme tankndaki konsantrasyon artnn da daha
fazla olduu grlmtr.
Farkl debi denemelerinde, deneylerde scaklk 18
0
C, pH 4, basn 20 bar, deney sresi 4
saat ve besleme hacmi 8 litre olarak sabit alnmtr. 1 L/dk, 3 L/dk, 5 L/dk ve 7 L/dk olmak
zere farkl debi deerlerinde sentetik Cr(III) zeltisi geirilen NF(XN45) membrannda
deney sonunda elde edilen ak deerleri (J) deerleri 55, 67, 86 ve 91 L/m
2
.saat olarak
bulunmutur.
Sentetik atksuda bulunan Cr(III) besleme konsantrasyonu 4 saat sren deney sonunda en
fazla 7L/dk debide 10350 mg/L olarak bulunmutur. 1 L/dk, 3L/dk ve 5 L/dk debilerde de
besleme konsantrasyonlarnda belirli oranlarda art sz konusu olmutur. Srasyla 7400
mg/L, 8300 mg/L, 10050 mg/L olarak bulunmutur.
Cr(III)n besleme konsantrasyonundaki artna ters orantl olarak artan debilerde
szntdeki Cr(III)de azalma gstermitir. 4 saatlik alma sonucunda szntdeki en
dk Cr(III) konsantrasyonlar 5 L/dk ve 7L/dk debide 163 mg/L ve 140 mg/L olarak
bulunmutur. Buna bal olarakta 5 L/dk ve 7L/dk debide elde edilen giderim verimi %98,3
ve %98,6 olarak yakn deerlerde elde edilmitir.
Farkl scaklk denemelerinde, deneylerde pH 4, basn 20 bar, apraz ak hz 0,7 m/sn,
deney sresi 4 saat ve besleme hacmi 8 litre olarak sabit alnmtr. 18
0
C, 22
0
C, 26
0
C ve
30
0
C olmak zere farkl scaklklarda sentetik atksular geirilen NF(XN45) membrannda,
deney sonunda elde edilen ak deerleri (J) deerleri 91, 95, 104 ve 110 L/m
2
.saat olarak
bulunmutur.
Cr (III)n besleme konsantrasyonu 18
0
Cde 240.dakikada 10350 mg/L iken, 30
0
Cde 240.
dakikada ise 14000 mg/Ldir. Sznt konsantrasyonlar ise, 18
0
Cde 120. dakikada 133
mg/L iken, 30
0
Cde 60.dakikada 175 mg/Ldir. Cr (III)n 30
0
Cde yaplan deney
sresince sznt konsantrasyonun dier scaklk deerlerine gre fazla olmasnn nedeni,
besleme konsantrasyonunda meydana gelen arttan daha ok scaklk ile ilgili bir
durumdan kaynaklanmaktadr
115

Cr(III) giderme verimi 18
0
C scaklkta %98,6 iken 30
0
C scaklkta ise, %98,4 olarak
bulunmutur. Besleme konsantrasyonu ve scakln artmasna bal olarak sznt
konsantrasyonunda artmas giderme veriminde byk farklara yol amamtr.
Farkl basn (8, 12, 16 ve 20 bar), farkl debi (1, 3, 5 ve 7 L/dk) ve farkl scaklk (18, 22,
16 ve 30
0
C) denemeleri sonucunda, sentetik olarak hazrlanan krom tabaklama
atksularnda nanofiltrasyon membran iin optimum koullar, 20 bar basn, 7L/dk debi ve
18
0
C scaklk olarak bulunmutur. 20 bar basn, 7L/dk debi ve 18
0
C scaklkta, Cr(III)
giderme verimi %98,6 olarak bulunurken, Cr(III) besleme konsantrasyonunun ise, 5900
mg/L deerinden 10350 mg/L deerine kadar 2 kat artt grlmtr.

116

117

Sulu zeltilerden Cu(I) yonlarnn Elektrodeionizasyon
(EDI) Yntemi le Giderilmesine Besleme zeltisindeki Cu(II)
le Elektrot Blmesindeki Slfrik Asit Deriiminin Etkisi
.Arar
1
, .Yksel
1
, M.Yksel
2
, N.Kabay
2*

1
Ege niversitesi Fen Fakltesi Kimya Blm, 35100, zmir
2
Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi Kimya Mhendislii Blm, 35100, zmir
(*E-mail: nalan.kabay@ege.edu.tr)

Son yllarda, endstriyel atk sulardan ar metallerin giderilmesi ve geri kazanlmas
giderek nem kazanmaktadr. Bunun temel nedeni, insanlarda giderek artan oranda bir
evre bilincinin olumas ve bunun sonucu olarak da, atk sularn dearj konusunda
oluturulan yasal yaptrmlarn arttrlmasdr.
Elektrodeionizasyon (EDI), iyon deitirici reineler ile elektrodiyaliz (ED) sisteminin
kombinasyonundan oluan hibrit bir sistem olup, geleneksel iyon deiimi ve
elektrodiyaliz yntemlerine gre daha etkili bir yntemdir. EDI yntemi, su ya da atk suda
bulunan toksik iyonlarn, iyon deitirici membranlar arasnda bulunan iyon deitirici
reine tarafndan tutulup, elektriksel potansiyel deiiminin itici gcyle iyon deitirici
reine ve membranlar iinden tanmasna dayanr [1-2].
Bu sistem ile iyonik ya da iyonik hale geebilen trler sulardan kolaylkla giderilebilir.
EDI hcresi; seyreltik, deriik ve elektrot blmesi olmak zere ksmdan oluur.
Seyreltik blme, iyon deitirici reine ile doldurulur. yon deitirici reineler bu
blmedeki elektriksel direnci drerek, iyonlarn iyon deitirici membranlardan geiini
kolaylatrr [2-3].
Deneysel almalarda Electrocell firmasndan satn alnan EDI hcresi, pompalar ve g
kayna ile balant elemanlar, debi lerler, zelti tanklar bir araya getirilerek
laboratuarda bir deney seti oluturulmutur.
EDI hcresindeki anot ve katot blmeleri, arasna iyon deitirici reine konulan birer
adet Neosepta anyon deitirici (AMX) ve katyon deitirici membran (CMX)
yerletirilerek birbirinden ayrlmtr. Bu membranlarn fiziksel ve kimyasal zellikleri
Tablo 1de verilmitir.
EDI hcresi alarak, anot, katot ve merkez blmesinin giri ve k ular belirlenmitir.
ki membran arasndaki merkez blme, Purolite C-150 PLH (H
+
formunda) marka ticari
katyon deitirici reine ile doldurulmutur. Bu reinenin fiziksel ve kimyasal zellikleri,
Tablo 2 de zetlenmitir.

118

Tablo 1. Neosepta membranlarn fiziksel ve kimyasal zellikleri
AMX CMX
Tipi Kuvvetli bazik, anyon geirgen Kuvvetli asidik, katyon geirgen
zellik
Yksek mekanik dayanm
(Cl-formu)
Yksek mekanik dayanm
(Na-formu)
Elektrik direnci
(O-cm
2
)
2.0 ~3.5 1.8 ~3.8
Yrtlma direnci
(kgf/cm
2
)
>0.30 >0.40
Kalnlk (mm) 0.12 ~ 0.18 0.14~0.20
Tablo 2. Purolite C 150 PLH reinesinin fiziksel ve kimyasal zellikleri
Polimer yaps
Byk gzenekli, divinilbenzen ile apraz
balanm polistren
Grn Kresel boncuk
Fonksiyonel grup Slfonik asit
yonik formu H
+

Toplam kapasitesi (H
+
formu iin) 1,7 eq/L
alma scaklk limiti 120 C

Limit akm younluu (LCD) sistemde herhangi bir olumsuz etki yaratmadan membran
alan bana uygulanabilecek en yksek akm olarak tanmlanr. almalarda, ncelikle
Cu(II) giderimi iin uygulanmas gereken limit akm deeri belirlenmitir. Besleme tank,
1,0 L CuSO
4
zeltisi (25,0 mg/L), anot ve katot tanklar ise 1,0er L H
2
SO
4
zeltisi
(0,01 M) ile doldurulmutur. Bu zeltiler 2 L/saat sabit besleme debisi ile EDI hcresi
iine sirkle edilmitir. ncelikle, bu sistemde Cu(II) giderimi iin uygulanmas gereken
limit akm deeri belirlenmitir. Bunun iin, potansiyele kar akm deerleri okunmu
ve bu deerlerden eimleri farkl iki doru elde edilmitir. Bu dorularn denklemleri
zlerek limit akm deeri bulunmutur.
Besleme zeltisindeki Cu(II) deriiminin etkisini bulmak iin; Cu(II) deriimi srasyla
25,0 mg/L, 10,0 mg/L, ve 5,0 mg/L olan zeltiler kullanlmtr. Denemelerde sisteme
0,20 A uygulanm ve besleme debisinin 2 L/saat, anot ve katot blmesindeki H
2
SO
4

zeltilerinin (0,01M) ak hz ise 18 L/saat olarak ayarlanmtr. Katot blmesindeki
Cu(II) deriiminin zamana bal olarak deiiminde besleme deriiminin etkisi, ekil 1de
gsterilmitir. Merkez blmesindeki Cu(II) deriimi arttka, katot blmesine geen Cu(II)
miktar da artmtr. Merkez blmedeki Cu(II)

deriiminin artmas, zeltinin iletkenliini
arttrmtr. zeltinin iletkenliinin artmas sonucunda, uygulanan akmn daha byk
miktarnn iyonlarn tanmasnda kullanlmas salanmtr.
119

0
1
2
3
4
0 50 100 150
Zaman (dakika)
C
u
2
+

d
e
r
i
i
m
i

(
m
g
/
L
)
25 mg/L Katot
10 mg/L Katot
5 mg/L Katot

ekil 1. Katot blmesindeki Cu(II) deriiminin zamana bal olarak deiimi

Elektrot blmesindeki slfrik asit deriiminin etkisini saptamak amacyla farkl
deriimlerdeki H
2
SO
4
zeltileri elektrot blmesine beslenmitir. Denemelerde Cu(II)
deriimi 5 mg/L olan zeltiler merkez blmeye beslenmitir. Sisteme uygulanan akm
0,20 Adir. Denemelerde merkez blmeye beslenen zeltinin debisi 2 L/saat, anot ve katot
blmesinin besleme debisi ise 18 L/saat olarak sabit tutulmutur.
Katot, merkez ve anot blmelerindeki Cu(II) deriiminin zamana bal olarak deiiminde
H
2
SO
4
deriiminin etkisi, ekil 2de gsterilmitir.
Anot ve katot blmesindeki H
2
SO
4
deriimi arttka, katot blmesine geen Cu(II) miktar
artmtr. Anyon deitirici membranlar H
+
iyonunu geirmektedirler. Uygulanan akmn
etkisi ile, anot blmesinden merkez blmeye H
+
iyonu gemektedir. Ayrca katot
blmesinden de geri difzyon nedeni ile de merkez blmeye H
+
iyonu gemektedir.
Merkez blmeye geen H
+
deriimi arttka katyon deitirici reineler ile H
+
arasnda

+ 2+
2
R -Cu+2H 2R-H+Cu

iyon deiim tepkimesi gereklemekte ve reineden syrlan Cu(II) iyonlar katot
blmesine gemektedir.

120

ekil 2. Farkl deriimlerdeki H
2
SO
4
varlnda katot blmesindeki Cu(II) deriiminin
zamana bal olarak deiimi

EDI yntemi ile Cu(II) giderilmesine etki eden parametreler olarak, zeltideki Cu(II)
deriimi ve H
2
SO
4
deriimi incelenmitir. Gerekletirilen deneyler sonucunda; merkez
blmesindeki Cu(II) deriimi ve anot ile katot blmesindeki H
2
SO
4
deriimi arttka,
katot blmesine geen Cu(II) miktarnn artt gzlenmitir.

Teekkr
Bu alma TBITAK-AYDAG ((AYDAG-104Y399 Nolu proje) ve Ege niversitesi
Rektrl Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) st Komisyonu (Proje No: 2007 BL 022)
tarafndan desteklenmitir. Deneysel almalarmz esnasnda metal analizlerini AAS ile
gerekletiren Kimyager Sn. M.Akaya, elektrodeionizasyon denemelerindeki
katklarndan tr diploma proje rencilerimiz E.Tepedelen, D.Kurtulu ve V.zdokura
ayrca ok teekkr ediyoruz.

Kaynaklar
1. K. Yeon, S. Moon, A Study on Removal of Cobalt from a Primary Coolant by Continuous
Electrodeionization with Various Conducting Spacers. Separation Science and Technology 38(10) (2003)
23472371.
2. J. H. Song, Doktora tezi Transport Phenomena of Metal ions in a Continuous Electrodeionization System
and Applications in Water Treatment Processes GIST, Gwangju, Korea, 2006.
3. Yu. S. Dzyazko, V.N. Belyakov, Purification of a diluted nickel solution containing nickel by a process
combining ion exchange and electrodialysis. Desalination 162 (2004) 179-189.
0
1
2
3
4
5
0 50 100 150
C
u
2
+
d
e
r
i
i
m
i

(
m
g
/
L
)
Zaman (Dakika)
0,01 M
0,02 M
0,05 M
0,1 M

121

Kat Endstrisi Atksularnn Membran Prosesleri le Artm
Alternatiflerinin Aratrlmas
Z. Beril Gnder, Semiha Arayc, Hulusi Barlas
stanbul niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm,
Avclar, stanbul 34320, Trkiye
E-mail:bgonder@istanbul.edu.tr

Son yllarda, gerek dearj standartlarnn daraltlmas gerekse kullanlabilir su
kaynaklarnn azalmas nedeniyle sularn tekrar kullanlmas zorunluluk haline gelmeye
balam bulunmaktadr. Bu durum ileri artma teknolojilerinin uygulanmasn gerekli
klmaktadr. Membran prosesler, dier ileri artma teknolojileri ile karlatrldklarnda
daha dk enerji ihtiyac gerektirmeleri, daha yksek saflkta rn elde edilebilmesi,
iletim srasnda yksek scaklklara gerek duymamalar nedeniyle scakla hassas
maddelerin ilenmesine uygun olmalar, az yer kaplamalar ve kurulmalarnn kolay olmas
gibi avantajlar yznden tercih edilmektedirler.
Kat endstrisi, dnyada birim retim bana kullanlan su miktar asndan metal ve
kimya endstrilerinden sonra nc srada yer almaktadr. retilen kadn kalitesine ve
retim prosesine bal olmakla birlikte 1 ton kat bana 15-60 m
3
su kullanlmaktadr [1].
Kat endstrisinde retim sonrasnda aa kan atksu miktar ve atksuyun ierdii
kirlilik yk de dier endstrilere gre olduka yksektir. Gnmzde kat fabrikalarna
ait atksularn artlmasnda genellikle biyolojik artma tercih edilmektedir. Aktif amur
prosesi ile biyolojik olarak artlm atksular; suya renk veren organik maddeler,
mikroorganizmalar, askda kat maddeler ve biyolojik olarak ayrmaya dayankl organik
maddeler iermektedirler. Ayrca biyolojik artma sonrasnda atksuda nemli bir miktarda
inorganik madde de bulunmaktadr. Atksuyun retimde tekrar kullanlabilmesi iin
biyolojik olarak artlm kat endstrisi atksularnda yer alan dayankl organik
maddelerin giderimi, inorganik maddelerin giderimi ve ayrca dearj kalitesinin artrlmas
iin ileri artm yntemlerine ihtiya duyulmaktadr. Kat sektrnde de bu amaca ynelik
olarak zellikle membran proseslerin uygulanmaya balad dikkati ekmektedir [2, 3, 4].
Bu almada, biyolojik olarak artlm kat endstrisi atksularndan proses suyu
eldesinde membran prosesi esasl bir artm yntemi nerilmesi ve bu amala uygun
membran prosesinin seimi iin n denemeler yaplmtr. Membran seiminde, membran
performans ve membranda meydana gelen kirlenme gz nne alnmtr.
Deneysel almalarda kullanlan atksu, Tekirdada yer alan bir kat fabrikasnn
biyolojik artma tesisi (anaerobik+aerobik) kndan alnmtr. Atksu karakterize
edilerek kirletici madde konsantrasyonlar belirlenmitir. Deneyler, laboratuar lekli bir
membran sistemi ile apraz ak dzeninde ve konsantrasyon modunda (szntnn ayr
bir kapta toplanp konsantrenin, besleme tankna geri devir ettirildii iletim modu)
gerekletirilmitir. Deneylerde Microdyn-Nadir GmbHdan temin edilen polieterslfon
(PES) malzemeden retilmi 1 adet mikrofiltrasyon membran (FM MP005), 2 adet
ultrafiltrasyon membran (FM UP020 ve FM UP005) ve 2 adet nanofiltrasyon membran
(FM NP010, FM NP030) kullanlmtr. Filtrasyon koullar; debi (Q) 2 L/dakika, scaklk
(T) 25
0
C, apraz ak hz ()1,06 m/sn ve atksu besleme hacmi (V) 7 litre olarak
alnmtr. Basn deeri, uygulanan membran prosesine gre en ok kullanlan basn

122

deerleri olmak zere mikrofiltrasyon membran iin 2 bar, ultrafiltrasyon membranlar
iin 4 bar ve nanofiltrasyon membranlar iin ise 12 bar olarak seilmitir. Deneyler,
atksuyun gerek pH deerinde gerekletirilmitir. Deney sresi olarak belirli bir zaman
dilimi esas alnmayarak deneyler sabit bir VRF (Volume Reduction Factor-Hacim Azalma
Faktr) deerinde gerekletirilmitir. Deneylerde VRF deeri 5 olarak alnmtr.
Membranlardan atksu geirilmeden nce farkl basn ve scaklklarda membranlarn saf
su aklar belirlenmitir. Ayrca membranlarda temas as lmleri gerekletirilerek
membranlarn yzey zellikleri belirlenmitir. Daha sonra membranlardan yukarda
belirtilen filtrasyon koullar altnda atksu geirilmitir.
Membran performansnn deerlendirilmesinde kirletici madde giderim verimleri esas
alnmtr. Bunun iin deney sonunda elde edilen szntler ayr bir kapta toplanarak
oluturulan kompozit szntlerde KO (Kimyasal Oksijen htiyac), toplam sertlik, klorr,
slfat, AKM (Askda Kat Madde), iletkenlik, RES (Renklilik Says) ve SAK
254
(Spektral
Absorbsiyon Katsays) lmleri yaplmtr. Membran kirlenmesinin
deerlendirilmesinde ise temas as lmleri, ak kayplar (toplam ak kayb,
konsantrasyon polarizasyonundan kaynaklanan ak kayb, kirlenmeden kaynaklanan ak
kayb) ve membran gzenek tkanmas modelleri (Hermia modelleri) gz nne alnmtr.
Membranlar arasnda en yksek toplam ak kayb (%73) FM MP005 membrannda, en
dk toplam ak kayb ise (%52) FM NP010 membrannda grlmtr. FM UP005, FM
NP010 ve FM NP030 membranlarnda ise kirlenmeden kaynaklanan ak kayb toplam ak
kaybnn byk bir ksmn oluturmutur. Bu durum sz konusu membranlarda
dierlerine gre daha fazla kirlenme meydana geldiini gstermektedir. Temiz ve kirli
membranlarn temas as deerleri karlatrldnda kirli membranda temas as deeri
en fazla FM NP010 membrannda artmtr. Buradan yola karak, membran yzeyinde
meydana gelen kirlenmenin en fazla bu membranda olduu sylenebilir. Kirlenmeden
kaynaklanan ak kaybnn yksek olduu FM UP005 membrannda ise temas asndaki
art olduka dk bulunmutur. Bu membranda meydana gelen kirlenmenin yzeyden
ok porlarda meydana geldii dnlmektedir. Membranlarda meydana gelen ak
kayplarnda, membranlarn gzeneklerinin tamamen ve/veya ksmen bloke olmasndan ya
da membran zerinde bir kek tabakasnn oluumundan kaynaklandnn belirlenmesi iin
Hermia modellerinden yararlanlmtr. Modellere ait R
2
deerleri incelendiinde FM
UP005 membrannda hari dier membranlarda ak azalmasnn kek tabakas oluumundan
kaynakland belirlenmitir.
Membranlar KO giderim verimleri asndan deerlendirildiinde; FM NP030 ile olduka
yksek oranda (%93) KO giderimi elde edilmitir. SAK
254
giderim verimleri
incelendiinde KO giderim verimiyle paralel ve KO giderimine gre daha yksek olduu
grlmtr. FM MP005 ve FM UP020 membranlar ile klorr giderimi elde
edilemezken, FM UP005 ve FM NP010 membranlar ile dk oranda (%6) klorr
giderimi elde edilmitir. Klorr en fazla FM NP030 membran ile giderilmitir (%23).
Slfat ve toplam sertlik giderimleri ise klorre oranla ok daha yksektir. zellikle slfat,
nanofiltrasyon membranlar ile %85e varan oranlarda giderilmitir. AKM, FM NP030
membran ile tamamen giderilirken, FM NP010 ve FM UP005 membranlar ile ayn oranda
(%78) giderilmitir. FM UP005, FM NP010 ve FM NP030 membranlar ile %70in
zerinde renk giderimi elde edilmitir.
Yaplan n denemeler ile elde edilen sonular genel olarak deerlendirildiinde en yksek
giderim verimleri FM NP030 membran ile elde edilmitir. Ancak membrann aks
dierlerine gre olduka dk olduu iin retilecek su miktar gz nne alndnda bu
membrann ok uygun olmad dnlmektedir. FM MP005 ve FM UP020
membranlarndaki toplam ak kayplar ise olduka yksektir. Ayrca bu membranlar ile
klorr giderimi salanamamtr. FM NP010 ve FM UP005 membranlar ile elde edilen
giderim verimleri birbirine ok yakndr ve FM MP005, FM UP020 membranlarna gre

123

daha yksektir. Bu membranlarda gzlenen toplam ak kayplar da birbirine yakndr ve
FM MP005, FM UP020 membranlarna gre daha dktr. FM NP010 ve FM UP005
membranlarnn artm iin dier membranlara gre daha uygun olduu dnlmektedir.
Fakat gzenek tkanmas modellerine gre FM UP005 membrannda standart gzenek
tkanmas gerekletii belirlenmitir. Bu durumda allan filtrasyon koullar altnda FM
NP010 membrannn giderme verimleri ve membranda meydana gelen kirlenme birlikte
deerlendirildiinde daha iyi sonular verdiini syleyebiliriz. te yandan uygun
filtrasyon koullarnn belirlenmesinin ak kaybnn azaltlmasnda ve kirlenme
mekanizmasnn deitirilmesinde etkili olduu bilinmektedir. Bu nedenle, FM UP005 ve
FM NP010 membranlar iin uygun filtrasyon koullarnn tespit edilerek ak kayplar,
kirlenme mekanizmas ve giderim verimlerinin tekrar belirlenmesi nerilmektedir.

Kaynaklar
1. G. Thompson, J. Swain, M. Kay, C.F. Forster, Bioresource Technol. 77 (2001) 275286.
2. I. Koyuncu, F. Yalcin, I. Ozturk, Water Science and Technology, 40 (1999) 241-248.
3. M. Pizzichini, C. Russo, C. Di Meo, Desalination, 178 (2005) 351-359.
4. M. Mnttri, K. Viitikko, M. Nystrm, Journal of Membrane Science 272 (2006) 152-
160.


124


125

Poster Sunumlar

126


127

Hidrokarbon ve Tuz ieren Petrol ve Doal Gaz retim
Atksularnn Membran Biyoreaktr (MBR) ile Artm
Burcu Atay
1
, Tue Kratl
1
, Selime Erdem
1
, E. Banu Gensoy
1
, Hale zgn
1
,M.
Evren Erahin
1
, Necati Kayaalp
1
, Mahmut Altnba
1
, Sema Sayl
2
, Pelin Hohan
2
,
Doa Atay
2
, Esra Eren
2
, Cumali Knac
1
, smail Koyuncu
1
1

2
Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl, Sgtz Mahallesi 2. Cad. No : 86 06100 ankaya/ANKARA

Bir petrol kuyusundan petrol retimi uzun yllar sryorsa, geen zamanla birlikte petrol
retimi zorlaabilmektedir. Bu durumda rezervuara su ya da buhar enjekte edilmektedir.
Rezervuardan petrol retimi dtnde, rezervuarda boalan hacme enjekte edilmesi
gereken su miktar artmaktadr. Rezervuar basncnn artmasyla birlikte, petrol su karm
pompa yardmyla kuyudan ekilmektedir. kta, younluk fark nedeniyle petrol, retim
atksuyundan ayrtrlmaktadr. Petrol ve gaz retim kuyularndan, petrol ve gaz ile
birlikte retilen bu su, retim atksuyu olarak adlandrlmaktadr. retim atksular,
petrol ve gaz retim endstrisinin en byk atk akm olup, toplam oluan atksuyun
yaklak olarak % 70ini oluturmaktadr. retim atksuyu genellikle kuyu banda veya
retim sahalarnda petrol veya gazdan ayrlmaktadr. Oluan retim atksuyu miktar, geri
kazanm yntemi ve formasyonun yapsna bal olarak deimekle beraber retilen
petroln hacim olarak 7-8 kat kadar olduu baz aratrmaclar tarafndan ifade edilmitir.
Bu rakam 1995 verilerine gre ABDde 3-4,5 milyar m
3
/yl, inde ise 464 milyon m
3
/yl
boyutundadr. Baz formasyonlarda ok miktarda su, petrol ve gaz ile retimin ilk
aamalarnda yzeye pompalanmakta, bazlarnda ise rezerv nemli derecede azalmadan
bu gereklememektedir. Byk hacme sahip yksek oranda kirlemi bu atksularn
yeniden kullanlabilmeleri ya da gvenli bir ekilde dearj edilebilmeleri iin, evre dostu
ve ekonomik artm metotlarna ihtiya duyulmaktadr.
Petrol ve petrol trevleri olan polisiklik aromatik hidrokarbon (PAH)lar, petrol dklmesi
ve fosil yaktlarnn tamamen yanmamas sonucu evreye atlan organik kirleticilerdir.
PAHlarn ou ortamda uzun sre kalmalar ve birikimleri sonucu, evre kirlenmesine
sebep olmakta ve biyolojik dengeyi nemli lde olumsuz etkilemektedir.
Membran biyoreaktrler (MBR) membran teknolojisi ve biyolojik artma birleiminden olumakta
olup, gnmzde atksu artmnda yaygn olarak kullanm alan bulmaktadr. Gelien membran
teknolojisi ve membran retim maliyetlerinin hzla dmesi, MBR sistemlerine olan eilimi
arttrmtr.
Alberti ve di. (2007) yapm olduu almada mikrofiltrasyon membranlar kullanarak
ve substrat olarak hidrokarbon kullanarak batk membran biyoreaktr ile KO ve
hidrokarbon giderim verimlerini incelemitir. Hidrokarbon konsantrasyonunun yksek
olduu durumlarda KO ve Hidrokarbon giderim veriminin %93 ile %97 arasnda
deikenlik gsterdii gzlenmitir. Reid ve di. (2006) tarafndan yaplan almada,
batk MBRye ani ve yksek (5 g/Lye kadar) tuz yklemeleri yaplarak eitli
parametrelerin deiimi zerine tuzluluun etkisi incelenmitir. Bu almann sonucunda,
yksek tuzluluun hem membran geirgenliine hem de KO ve NH
3
-N giderimine
olumsuz etki yapmad, ancak tuz faktr ortadan kaldrldnda membran
geirgenliinin dengeye ulat ve KO ile NH
3
-N giderim veriminde de iyileme olduu
grlmtr.

128

Bu almann amac hidrokarbon ve tuzluluk ierii yksek olan atksularn MBR ile
artlabilirliinin incelenmesi ve hidrokarbonlarn membran biyoreaktrlerin giderim
verimleri zerindeki etkisinin aratrlmasdr. Bu amala, Trakya petrol ve doal gaz
retim sahalarndan alnan retim atksular, laboratuar lekli MBR sisteminde artlm
ve elde edilen veriler dorultusunda Trakya Blgesinde faaliyete alnacak olan bir pilot
lekli tesis dizayn edilecektir. Kurulan laboratuvar lekli membran biyoreaktr sistemin
ekil 1de verilmektedir.
Deneysel almalarda petrol ve doal gaz sahalarndan gelen atksular ile ayr ayr
allmaktadr. Hidrokarbon ve tuz ieriinin MBR zerindeki etkisi detayl olarak
aratrlacak ve deneysel almalar deiik F/M oranlarnda, amur yalarnda ve
biyoktle konsantrasyonlarnda gerekletirilecektir. Belirtilen amalar dorultusunda
TPH, KO, AKM, UAKM, fenol, BTEX lmleri yaplacaktr.

ekil 1. Laboratuvar lekli membran biyoreaktr sistemi genel grnm

ekil 1den grld gibi, atksu, ham su tankndan atksu besleme pompas ile ozonlama
tankna gelmekte ve burada kompleks bileikler daha basit yapl bileiklere evrilmekte,
bylece biyolojik olarak ayrabilirlik artmaktadr.
Atksu filtrasyon sresi boyunca ince boluklu elyaf membrandan (Hollow Fiber) szlerek sznt
tanknda toplanmaktadr. Sistemde pH ve znm oksijen otomatik olarak kontrol
edilmektedir. Sistemde bulunan iki adet hava pompasndan biri, reaktr iindeki oksijen
konsantrasyonunu dzenlemekte, dieri ise membrann tkanmas sonrasnda hava ile geri
ykamas salamaktadr. Membrann tkanmas halinde; kimyasal, sv ve hava ile geri ykama
yaplarak tkankln giderilmesi salanmaktadr.

129

Yaplan deneyler sonucunda KO k konsantrasyonunun, KO yklemesinden bamsz,
yaklak olarak ayn deerlerde olduu gzlenmitir. Benzer ekilde, reaktr ierisindeki
biyoktle konsantrasyonunun k KO deerini etkilemedii gzlenmitir.

Teekkr
Bu alma Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) tarafndan
107G091 nolu proje ile desteklenmitir.

Referanslar
Alberti F., Bienati B., Bottino A., Capannelli G., Comite A., Ferrari F., Firpo R., 2007. Hydrocarbon removal
from industrial wastewater by hollow-fibre membrane bioreactors. Desalination. Vol 204. pp. 24 32.

Reid E., Liu Xingrong, Judd S.J., 2006: Effect of high salinity on activated sludge characteristics and
membrane permeability in an immersed membrane bioreactor. Journal of Membrane Science. Vol. 283. pp.
164 171.

130


131

ODT-VRM Membran Biyoreaktr Sisteminin Enerji
Kullanm Analizi
Okan Tark Komesli, Celal Ferdi Gkay*
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, Ankara

Giderek artan nfus ve ar ehirleme su kaynaklar zerindeki basky iki kat
artrmaktadr. Bir yandan artan su kullanmna bal olarak temiz su kaynaklar hzla
tkenmekte dier yandan artan atksu miktarlar kalan sularn kirlenerek elden kmasna
neden olmaktadr. Tkenen su kaynaklarn yerine koymada ters ozmoz teknolojisi bir
zm gibi grnse de ar maliyet ve atksu artma maliyetleri dorudan geri kullanm
tam bir zm olarak ortaya karmaktadr. Ayrca deniz suyunun sadece deniz
kenarndaki yerleim birimlerince kullanlabilmesi bu kaynan evrenselliini ortadan
kaldrmaktadr. Bu konuda en kkl zmn membran biyoreaktrler (MBR) olduu
anlalmaktadr. MBRlar ile ayn suyu ok kere kullanmak mmkn olmaktadr.
MBR Sistemleri aktif amur sisteminin bir benzeri olup tek fark aktif amurdaki ktrme
tanknn yerini bir membran szme aygtnn almasndan kaynaklanmaktadr. Membran
prosesi optimizasyon almalar batk MBR sistemlerinin ayrk sistemlerden enerji
asndan daha verimli olduunu gstermitir [1]. Ayrk sistemlerde havalandrma amuru
darda bir nitede szlerek geri dndrlmektedir. Batk sistemlerde ise membran
nitesi havalandrma tanknn iersinde yer almaktadr.
Bugne dein yaplan almalarda atksu artm iin elektrik tketiminin tesisten tesise
gre deitii gsterilmektedir. Elektrik tketimini etkileyen en nemli parametrelerden
birisi sistemin kapasitesidir. rnein 114000 m
3
/glk Kaliforniyada bulunan Union
Sanitary District Klasik Atksu Artma tesisisnde elektrik tketimi 0.438 kwh/m
3
dir.
Kaliforniyada bulunan ayn proseslere sahip 3900 m
3
/g kapasiteli Fortuna Klasik atksu
artma tesisinde ise 1.03 kwh/m
3
dir [2].
Bu alma kapsamnda, yar batk bir MBR tipi olan Vakum Dner Membran (VRM)
sistemi ile artlan atksuyun birim enerji maliyeti aratrlmtr.
almada ODT yerlekesinde kurulmu VRM tr gerek lekli bir membran
biyoreaktr nitesinin enerji tketimi analiz edilmitir. Kullanlan VRM tr MBR sistemi
Huber AG tarafndan retilmi olup artma tesisi iki havuzdan olumaktadr. Artma
tesisine ait akm emas ekil-1 de verilmektedir.


132

ekil 1: ODT-MBR akm emas

Sistemin havalandrma tank olarak kullanlan birinci havuzu yaklak 85 m
3
hacimli olup
burada biyolojik artma gereklemektedir. Kat-sv faz ayrmnn yapld batk dnen
disk membran aygtnn iinde bulunduu ikinci havuz ise 23 m
3
hacme sahiptir. Aygttaki
toplam membran alan 540 m
2
olup plaka eklindeki membranlar modller halinde dner
filtre tutucu tambura balanmaktadr. Filtre tutucu tambur bir aks etrafnda srekli dnerek
membran zerinde apraz akm salamaktadr. apraz akm bir yandan da filtre tutucu
tamburun altndan flenen kaba hava kabarcklar ile salanmaktadr. Membran
yzeylerinden vakum yardmyla ekilen atksu alt adet radyal boru ile filtre tutucu
tamburun ortasna gelmekte, burada birleerek tek bir boru ile vakum pompasna
balanmaktadr. Sistemde kullanlan membran 38 nm gzenek apnda ve plaka
eklindedir. Sistemin aks 11-15 L/m
2
-h arasnda deimekte olup deneysel
almalarmzdan kritik aknn 15 L/m
2
-h civarnda olduu grlmtr. Bu akda tesisi
uzun sre altrmak pek mmkn olmamaktadr ve trans membran basnc hzla snr
deer olan -300 mbara yaklamaktadr. Oysa 11-12 L/m
2
-h ak deeri srdrlebilir ak
deeri olarak tanmlanabilir. Bu ak deerinde tesis 6-8 ay mddetle kimyasal ykama
yaplmadan iletilebilmektedir. Tesiste gnlk artlan toplam su miktar 120-180 m
3

arasndadr. Sistemdeki suyun hidrolik bekleme sresi yaklak 18 saattir. Artma tesisi ile
ilgili bilgiler Tablo-1de zetlenmitir.
Tablo 1: ODT-MBR artma tesisinin zellikleri
__________________________________________________
Havalandrma havuzu hacmi 85 m
3

Membran havuzu hacmi 23 m
3

Membran Tipi plaka
Toplam membran alan 540 m
2

Por ap 0.038 m
znm oksijen konsantrasyonu 4- 0.1 mg/L
MLSS ( havalandrma havuzu) 2.2-12 g/L
MLSS (membran havuzu) 6-21 g/L
Hidrolik bekleme sresi 18-22 h
Scaklk 17 4
0
C
Maksimum membrane basnc -320 mbar
_________________________________________________

almalar srasnda btn parametre analizleri iki paralel olarak Standart Metotlara
uygun olarak yaplmtr. almalarda KO Hach Dr 2000 model spektrofotometre ile
llmtr. Sistemin znm oksijen (.O.) konsantrasyonu Jumo dTrans O
2
-01 model
.O-metre ile artma tesisinde on-line olarak llmektedir. Sistemin elektrik enerjisi
tketimi kontrol panelinden direk olarak llebilmektedir.
Blover
Membran tank
k
Havalandrma
tank
Pompa

133

ODT-MBR artma tesisinde yaplan analizler sonucunda, sistemin %99,9 BO
5
artm
salad gzlemlenmitir. Bu nedenle sonraki analizlerde BO
5
yerine sadece KO analizi
yaplmtr. Tesisin KOI parametresini ise ortalama % 95 zerinde artt belirlenmitir.
Tesisin srekli 7 log civarnda koli basili artm yapt gzlenmitir. Tesis knda
Fekal Koli basiline rastlanmamaktadr.
Artlan su Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Teknik Usuller Tebliine gre 1. Snf
kullanlm su kriterlerini yakalayabilmektedir. Elde edilen artlm sular yaz aylarnda
ODT yerlekesinde bulunan Teknokentin yeil alanlarnn sulamasnda kullanlmaktadr.
Teknokent bu suretle nemli tasarruf salamaktadr. K aylarnda ise artlm sular 16
000 m
3
hacimli bir lagnde biriktirilecektir.
ODT-MBR sisteminin elektrik tketimi kontol panelinde bulunan iki ayr saya ile
saylmaktadr. Birinci saya sadece havalandrma havuzunun bloverini sayarken ikinci
saya ince zgara nitesi, kontrol paneli, vakum pompas, geridevir pompas, VRM
nitesinin dnmesini salayan motor ve membranlarn temizlenmesi iin apraz akm
salayan kaba havalandrma bloverini saymaktadr. Buradaki tketim toplam elektrik
tketiminin yaklak %50 sini oluturmaktadr. Sistemde kullanlan iki blower toplam
elektrik tketiminin % 85 lik ksmn oluturmaktadr.
ODT-MBR Sisteminde elektrik tketim analizi yaplrken sistemde sabit ve deiken
elektrik tketimi olmak zere iki ksm gz nnde bulundurulmutur. Sistemin sabit
elektrik tketimi artlan su miktarndan bamsz olarak tketilen elektrii kapsamaktadr
ve toplam saatte 5 kWh olduu tespit edilmitir. Sabit elektrik tketiminini, kaba
havalandrma, kontrol paneli, ince zgara nitesi ve VRM nitesi dnme motoru
oluturmaktadr. Deiken tketimi ise havalandrma bloveri, vakum pompas, geridevir
pompas oluturmaktadr. Havalandrma bloverinin almas havalandrma havuzundaki
oksijen konsantrasyonuna gre deimektedir. Havalandrma havuzunda saatteki elektrik
tketimi minimum 2.5 kWh olup oksijen konsantrasyonu dtke bu miktar da
artmaktadr. ki havuz arasndaki MLSS konsantrasyon farkn dengelemek iin kullanlan
geridevir pompasnn ileyii artlan su miktar ile orantldr. Artlan her m
3
atksu iin
geridevir pompasnn alma sresi ayarlanabilmektedir. Ancak geri devir edilen suyun
debisi toplam debiyi amamaktadr. Dier bir deyile maksimum geridevir debisi 1 Qdur.
Debiye bal elektrik tketimi de bu ekilde deiiklik gstermektedir.
Sistemde artlan su miktar vakum pompas ile ayarlanmaktadr. Vakum pompas
tarafndan tketilen enerji miktar 0.04kWh/m
3
olarak hesaplanmtr. Ayrca atksu
artma tesisi ile kanalizasyon hatt arasnda yaklak 20 mlik bir kot fark olduundan
atksu dalg pompa vastas ile artma tesisine baslmaktadr. Bylece m
3
bana 0.2 kWh
ek bir elektrik tketimi daha olumaktadr. Artlan metrekp bana tketilen elektrik
miktar denklem-1 de ayrntl olarak verilmitir.

2 . 0 04 . 0 * 10 * 5
5 . 2 3927 . 2 5
4
+ + +
+
+ =

a
Q
x
Q
P
(Denklem-1)
P= m
3
bana tketilen elektrik (kwh/m
3
)
Q= debi (m
3
/h)
x= havalandrma havuzundaki blowerin kapasitesi (%)
a= geridevir periyodu / m
3
artm; (saniye olarak)

ODT-MBR Atksu artma tesisinde tketilen elektrik miktar yukardaki denkleme gre
hesaplandnda artma tesisinde m
3
bana tketilen enerji miktar 1 ile 2.25 kWh arasnda
deimekte olup ortalama 1.8 kWh/m
3
civarnda seyretmektedir. Ankara da sanayi iin

134

kullanlan elektriin fiyatnn yaklak $ 0.12/Kwh olduu gz nne alnrsa m
3
bana
artm maliyeti $ 0.12 - 0.25 olarak deimektedir.
Bu alma kapsamnda ODT-MBR Atksu Artma Tesisinin elektrik tketimi
incelenmitir. Elektrik tketimi sabit ve deiken olarak iki ksmda ele alnm ve bununla
ilgili bir denklem gelitirilmeye allmtr. Elde edilen verilere gre artlan su miktar
arttka birim m
3
bana tketilen elektrik miktar da dmektedir. Sistemdeki hidrolik
bekleme sresi 18 saat gibi ok uzun bir sre olduu iin havalandrma havuzundaki
eletrik tketimi de ok fazla olmaktadr. Dier bir deyile sistemde bir yandan da
havalandrmal amur rtme yaplmaktadr. Hi phesiz sistemin hidrolik bekleme
sresi 6-8 saat civarnda olabilseydi birim m
3
bana tketilen elektrik miktar da ok daha
az olacakt. Buna ramen Ankarada suyun birim m
3
fiyatnn 8.3 TL olduu gz nnde
bulundurulduunda ve artlm suyun Teknokent yeil alanlarnn sulanmasnda
kullanlyor olduu dnldnde byk ekonomik fayda salad ortadadr.

Teekkr
Bu almalar srasnda desteklerinden dolay TUBTAK proje No 108Y272, Huber A.G.
ve ODT-Teknokente teekkr ederiz.

Referanslar
1. W. Yang, N. Cicek, J.Ilg, State-of-the-art of membrane bioreactors: Worldwide research and commercial
applications in North America Journal of Membrane Science (2005).
2. Fuller J., Energy Efficient Alternatives for the Fortuna Wastewater Treatment Facility, The Community
Clean Water Institute Fortuna Water Quality Project

135

Metanojenik Fazdaki Kat Atk Depolama Sahas Sznt
Sularnn Ak Kanal Ters Ozmoz Membran Modlleri le
Artm
Vahdi Can Grsoy ve Refah zdemir
Rochem, nn Cad. No:53 K:7 D:14 Taksim/stanbul

Bu almada kat atk depolama sahas sznt sularnn ak kanal spiral sarml modller
ile artm aklanmaktadr. Birinci aamada aktif amur prosesi ve bunu takiben
floklasyon/sedimentasyon prosesinden kan sznt sular artma nitesine
gnderilmektedir. kinci aamada ham sznt suyu dorudan ters ozmoz artma sistemine
verilmitir. Bu almada ortalama %70 verim elde edilmitir. kinci aama ters ozmoz
sisteminde %98,2 orannda znmemi kat maddelerin giderimi salanmtr. KOI
giderimi %99, klorr giderimi %99 ve NH-N giderimi ise %98dir. Bu alma sznt
sularnn dorudan ak kanal spiral sarml ters ozmoz membran filtrasyon sistemlerine
verildiinde baarl sonular alndn, proses kararlln ve membran dayanm
gstermitir. Bu almada kan permat; Alman sznt suyu dearj standartlarn
salamtr.
Kat Atk Depolama Sahas Sznt sular ok eitli organik ve inorganik kirleticiler
iermekte ve yer alt sular asndan byk bir risk tekil etmektedir. (Christensen et
al.1992). Evsel kat atklardan kaynaklanan sznt sularnn artm; istenilen dk dearj
limitlerini salayabilmek asndan ileri bir artma prosesidir. Biyolojik artma, uucu ya
asitleri ieren gen sznt sularnn artmnda verimli olmaktadr fakat metanojenik
fazdaki sznt sularnn artmnda ayn verimi salayamamaktadr. Biyolojik artmann tek
bana biyolojik olarak paralanamayan organik maddelerin istenilen dearj deerlerine
getirilmesinde yeterli olmad grlmtr, ve ters ozmoz teknolojisinin biyolojik artma
sonras gerekliliini ortaya koymaktadr. Sznt suyunun ierdii inorganik tuzlar ve
organik maddeler ok dk konsantrasyonlarda olsa dahi evre asndan negatif etkiler
gstermekte ve ekolojik sistemde biyolojik kirlilie neden olmaktadr. rnein biyolojik
artma klorr konsantrasyonun drlmesinde etkili olmamaktadr. Klorrn 250 mg/l
limitine drlmesinde ters ozmoz gibi alternatif ileri artma yntemlerine ihtiya vardr.
Sznt suyu artmnda hacimsel olarak yksek younluklu ve iletme maliyetleri dk
membranlarn kullanlmas ok nemlidir. Bu almada; sznt sularnn artmnda ak
kanal spiral sarml membran modlleri kullanlmtr.
Sznt suyu depolama sahasndan alnm ve ikincil kullanm iin oda scaklnda toplama
tanklarnda depolanmtr. Faz 1de sznt suyuna, aktif amur prosesi ile n artma
uygulanm ve bunu takiben koaglasyon / floklasyon ve sedimentasyon uygulanmtr.
Aktif amur prosesinde nitrifikasyon tank (50m) ve denitrifikasyon tank (15m)
kullanlmtr. Havalandrma tankndan kan sznt suyu cazibe ile biyoktlenin ayrlmas
iin birinci durultucuya (2m) gitmektedir. kinci durultucudan (1m) kan k suyu ters
ozmoz sistemine girmektedir. Faz 2de ham sznt suyu direk ters ozmoz sistemine verildi.
Sznt suyu sisteminin toplam debisi 1750 l/sa.Ters ozmoz membran filtrasyon sistemi iin
ROCHEM UF-System GmbH nin patentli modl olan ak kanal spiral sarml modlleri
kullanlmtr. Her bir ak kanal spiral sarml modl toplam 25,6 m membran alanna
sahiptir. Disk tp modln 3 kat kadar daha fazla membran alanna sahiptir.Sznt suyu;

136

ters ozmoz membran modllerine girmeden nce 50 m dan byk askda partikllerin
tutulmas iin kum filtreye girmektedir. Kum filtre abuk tkanabilir ve sklkla geri
ykamaya ihtiya duyar. Kum filtreden geen sznt suyu inorganik tuzlarn znrln
arttrmak amacyla pH deerini 6-6.5 ayarlamak iin HSO(%98) ilave edilir. pH
deerinin 6-6,5 arasna getirilmesinin bir yararl etkisi de hem KOI hem de NH-N
giderimin artmasn salamasdr. Kartu filtre; 10mdan byk askda kat partikllerin
giderimi iin kullanlmaktadr. Birinci kademede toplam membran alan 76.8m olan 3
modl seri olarak balanmtr. Birinci kademeden kan bir ksm konsantre geri
devredilmekte; geri kalan ksm ikinci kademeye iletilmektedir.
Giri suyunun zellikleri Tablo 1de zetlendi. Gzlenen pH, KO deerleri ve deponi
yana gre, aratrmada kullanlan sznt suyu metanojenik fazda idi. Bu fazda, sznt
suyu bileimi dk BO deerleri ve dk BO/KO oranlar ile karaterize edilir. Azot
bileenleri nispeten yksek seviyelerde devam eder (Stegmann et al. 2005). Dk
biyobozunurluk zellii, biyolojik proseslere nazaran ters ozmoz gibi fizikokimyasal
tekniklerin uygulanmasnn daha tavsiye edilir ve uygun olduunu vurgular.
Faz 1 ve Faz 2 boyunca Sznt suyundaki ana bileenlerin azaltlmas Tablo 1de
gsterilmitir. Her iki fazda toplam giderim %98 idi. Her iki fazn giri ve kndaki
elektriksel iletkenlik deerleri ekil 2de gsterilmitir. Her iki fazda da NO3-N haricinde
giderim verimlerinde nemli bir farka rastlanmad. Nitrifikasyon prosesinden dolay, k
suyundaki NH4-N deeri Faz 1de daha dkt. Buna ramen, Faz 1de
tamamlanamayan denitrifikasyon prosesinden dolay, k suyundaki NO3-N
konsantrasyonu Faz 2dekinden biraz daha yksekti. Faz 1deki daha dk NO3-N
giderimine (%44,7) ramen, NO3-Nin n artma k 107mg/lden ters ozmoz knda
8,3mg/lye toplam %92,2 giderim verime ulald aklda tutulmaldr.

Biyolojik n artma ile BOI5 ve KOnin bir ksmn oluturan biyolojik organiklerin
gideriminde verimli olur. Buna ramen, biyolojik artma sonras kalan KO
konsantrasyonu halen dearj standartlarnn zerinde kalmakta ve biyolojik artmann tek
bana dearj standartlarna ulamakta yetersiz olacan gstermektedir (Christensen et al.
1992). Gzlem sonular ters ozmoz ncesi n artma veriminin tm artma veriminde
anlamsz olduunu gstermektedir.
Harici karbon
Ham sznt
suyu
denitrifikasyon
amur geri devir
nitrifikasyon
Alminyum Slfat
pH ayarlama
n kletme Son keltme
fazla amur
Koaglasyon
floklasyon
Membran ykama Slfrik asit
1. kademe
Artlm su
konsantre
Kartu filtre RO nitesi
Kum filtre
Geri ykama
2. kademe
Harici karbon

137

Tablo 1. Ana kirleticiler giderim oranlar
Parametreler
Ham
sznt
suyu
Biyolojik
artma
k
(Faz 1)
Koaglasyon
floklasyon k
suyu (Faz 1)
Artlm
su (Faz
1)
Artlm
su (Faz
2)
Toplam
artma
verimi
(Faz 1)
(%)
Toplam
artma
verimi
(Faz 2)
(%)
Almanya
snr
deerler
pH 7,9 7,0 6,5 6,7 6,6 - - -
letkenlik (dS/m) 16,5 16,3 16 0,3 0,3 98,2 98,2 -
AKM (mg/l) 315 33 13 Alglan
mad
Alglan
mad
100 100 20
KO (mg/l) 3100 1160 610 8,5 15 99,7 99,5 200
NH4-N (mg/l) 1000 6,5 6,1 0,4 11,3 99,9 98,9 10
NO2-N (mg/l) 5 6,8 6,5 0,2 0,15 96 97 2
NO3-N (mg/l) 15 115 107 8,3 2,6 44,7 82,7 -
Cl (mg/l) 2850 2790 2630 20 23,2 99,3 99,2 250
Al (mg/l) 0,12 0,09 0,35 <0,001 <0,001 >99,2 >99,2 -
Fe (mg/l) 7,6 2,5 1,7 <0,001 <0,001 >99,9 >99,9 -
Pb (mg/l) 0,37 0,15 0,12 <0,001 <0,001 >99,7 >99,7 0,5
Zn (mg/l) 0,65 0,27 0,23 <0,001 <0,001 99,8 >99,8 2
Cu (mg/l) 0,26 0,11 0,09 <0,001 <0,001 99,6 99,6 0,5

ekil 2. letme sresi boyunca giri ve k ekil 3. letme sresi boyunca arlm
su ak ve sularnn elektriksel iletkenliinin deiimi trans-membran basn
farknn deiimi

Bu almada, membran filtrasyon performans artlm su aknn deimesine gre
karakterize edildi. Ortalama artlm su ak iletmenin ilk 90 saatinde 6,5l/m/saat
deerine giri trans-membran basn farknn 20 bar olmas ile (membran ykama ncesi 40
bara ykseldi) ulald. Dk filtrasyon performans ile spiral sarml modller
deitirildi ve Faz 2deki n artma kademesi karld. Ham sznt suyu bu durumda ters
osmos sznt suyu artma sistemine verildi. letmenin devam etmesi ile, trans membran
basn fark balangta 20 bar membran ykamadan nce 40 bara ulaarak, ortalama
ak 7,8 l/m/saate ulald. ekil 3te gsterildii gibi, Faz 1deki deerlerin %30 artmas
ile Faz 2de ulalan artlm su ak 6,5 ile 8,14 l/m/saat aralna ykseldi. Gzlem
sresi boyunca, ortalama geri kazanm oran %70e ulat. Organik ykteki azalma ile
artlm su k kalitesinin ve membran mrnn artmas hedeflenmiti. Daha nceki
bulgulara kart (Baumgarten ve Seyfried,1996;vrouwenvelder ve van der
Kooij,2001,Wend et al.2003) olarak, n artma membran akn artrmamtr. Faz 1deki
dk filtrasyon perfomans biyolojik n artma adm ve kaglasyon/floklasyon
admndan artan alminyum slfattan znen mikrobiyal rnlerden (SMP)
kaynaklanmaktadr. Organik karbonun byk ksm biyolojik artma k znen
mikrobiyel rnler (SMP) olarak snflandrlan ve giri suyunda bulunmayan bir
ksmdr (Namkung ve Rittmann, 1986). Yksek basn ve apraz ak altnda, SMP

138

membran yzeyi zerinde kimyasal ykama ile giderilmesi zor ince film tabakas oluturur
(Holweg et al. 2003). Koaglasyon / floklasyon prosesinden oluan alminyum
fazlalnn (0,35mg/l) ters ozmoz membran modllerinde alminyum hidroksit oluturan
bir tabakalamaya neden olmaktadr. Artk alminyum ayn zamanda silikat ile reaksiyona
girerek koloidal tabakalamaya neden olan alminyum silikatlarn oluumuna da sebep
olabilir (Gabelich et al. 2006).
Faz 2deki aralksz her bir 90 saatlik iletmenin ardndan artlm su ak membran yzey
tabakalamasn gstererek 8,14ten 6,5 l/m/saate dmtr. 19 dakikalk emme sresi
sonrasnda 30 lt alkaline 600 lt artlm su ile seyreltildi ve membran modllerine
temizleme kimyasal scakl 40Cye ulaana kadar sirkle edildi. Ykselen scaklk
biyo-tabaka maddelerinin giderildiini gsterir.
ki fazl olarak yaplan bu almada sznt suyu artmnda ince ak kanall spiral sarml
modller kullanld. Aada belirtilen sonulara varld:
1. Her iki fazdan kan artlm su kalitesi Almanyada kullanlan dearj
standartlarna ulamaktadr. Buna ramen, iletme sonular ters ozmoz ncesi
kullanlan biyolojik n artmann toplam artma veriminde nispeten nemli
olmadn, metanojenik fazdaki depolama sahasndaki sznt sularnn direk n
artmasz olarak artlmasnn tavsiye edildiini gsterdi.
2. Proses dengesinin olmas durumunda, faz 2deki membran ak ve membran
temizlii faz 1den daha iyi performans gsterdi. Faz 1de SMPden ve alminyum
slfat artklarndan kaynaklanan dk filtrasyon verimine ulald.
3. Faz 2de ortalama 7,8 l/m/saat aka ulald ve her 90 saatlik srekli iletme
sonucunda membranlar sodyum hipoklorit zeltisi ile temizlenmeli ve ak ilk
deerlere getirilmelidir.

Referanslar:
Fanyeu Li, Knut Wichmann, Wilhelm Heine, 2008. Treatment of the methanogenic landfill leachate with thin
open channel reverse osmosis membrane modules.
Baumgarten, G., Seyfried, C.F., 1996. Experiences and new developments in biological pre-treatment and
physical post treatment of landfill leachate. Water Science and Technology 34 (78), 445453.
Chan, G., Chang, J., Kurniawan, T.A., Fu, C.X., Jiang, H., Je, Y., 2006. Removal of nonbiodegradable
compounds from stabilized leachate using VSEPRO membrane filtration. Desalination 202 (13), 310317.
Christensen, T.H., Cossu, R., Stegmann, R. (Eds.), 1992. Landfilling of Waste Leachate. Elsevier Applied
Science, London.
Di Palma, L., Ferrantelli, P., Merli, C., Petrucci, E., 2002. Treatment of industrial landfill leachate by means
of evaporation and RO. Waste Management 22 (8), 951955.
Eipper, H., Maurer, C., 1999. Purification of landfill leachate with membrane filtration based on disc tube DT
Gabelich, C.J., Ishida, K.P.2006. Control of residual aluminum from conventional treatment to improve RO
performance.
Holweg, P., Landwehr, K.C., Albers, H., 2003. MSW landfill leachate treatment techniques in Germany
Laspidou, C.S., Rittmann, B.E., 2002. A unified theory for extracellular polymeric substances, soluble
microbial products, and active and inert biomass. Water Research 36 (11), 27112720.
Linde, K., Jnssone, A., Wimmerstedt, R., 1995. Treatment of three types of landfill leachate with RO 101
(1), 2130.
Namkung,E., Rittmann, B.E., 1986. Soluble microbial products (SMP) formation kinetics by biofilms. 20
(6), 795806.
Peters, T.A., 1998. Purification of landfill leachate with membrane filtration. Filtration & Separation Jan/Feb,
3336.
Peters, T.A., 2001. High advanced open channel membrane desalination. Desalination 134 (1), 213219.
Rautenbach, R., Mellis, R., 1994. Waste water treatment by a combination of bioreactor and nanofiltration.
95 (2), 171188.
Rautenbach, R., Linn, T., Eilers, L., 2000. Treatment of severely contaminated Waste water by a combination
of RO, high pressure reverse osmosis and nanofiltration potential and limits of the process. Journal of
Membrane Science174 (2), 231241.
Stegmann, R., Heyer, K.U., Cossu, R., 2005. Leachate treatment. In: Proceedings Sardinia 2005,

139

Thrneby, L., Hogland, W., Stenis, J., Mathiassan, L., Somogyi, P., 2003. Design of a reverse osmosis plant
for leachate treatment aiming for safe disposal. Waste Management and Research 21 (5), 424435.
Vrouwenvelder, H.S., van der Kooij, D. 2001. Diagnosis, prediction and prevention of biofouling of NF and
RO membranes. Wend, C.F. Stewart, P.S. Jones, W. Camper 2003. Pretreatment for membrane water
treatment systems: 37 (14), 33673378.

140


141

Su Ve Atksu Artmnda Kullanlan Polimerik Ve Seramik
Membran Proseslerinin Karlatrlmas
B. lker Harman, Hasan Kseolu, Nevzat zg Yiit, Mehmet Beyhan, Mehmet
Kitis
*

Sleyman Demirel niversitesi, MMF, evre Mhendislii Blm, 32260 Isparta
*
E-mail: mkitis@mmf.sdu.edu.tr

Polimer teknolojilerindeki gelimeler ve maliyetlerdeki hzl azalmalar neticesinde
membran proseslerinin su ve atksu artmndaki uygulamalar son yllarda hzla
artmaktadr. Polimerik membranlar zellikle ime suyu ve atksu artmnda yaygn olarak
kullanlmakla beraber belli bal bir takm dezavantajlarnn bulunmas nedeniyle alternatif
membran materyali araylarn tevik etmektedir. Bunun yannda seramik gibi alternatif
membran materyalleri ise gn getike daha fazla ilgi grmektedir. Seramik membranlarn
polimerik membranlara gre zellikle kimyasal ve termal stabilite konularndaki
stnlkleri grldkten sonra, su ve atksu artmnda seramik mikrofiltrasyon (MF) ve
ultrafiltrasyon (UF) proseslerinin kullanmlar hzla gelimitir (Li, 2007; Harman vd.,
2008). Seramik membranlarn ime suyu ve atksu artmnda kullanlmasn kstlayan
balca faktr olan retim maliyetlerinin ykseklii son yllarda elde edilen gelimeler
sayesinde zmlenmekte ve buna bal olarak seramik membran kullanm her geen gn
daha cazip hale gelmektedir. Bu zet bildiride, su ve atksu artmnda kullanlan seramik
ve polimerik membran prosesleri karlatrlmal olarak ana hatlaryla aklanmtr.
Seramik membranlarn eitli avantajlar mevcuttur: uzun ve gvenilir alma sresi;
yksek scaklklarda (300 C ve hatta stne kadar), basnta (90 bara kadar) ve geni pH
aralnda (1-14) alabilmesi; polimerik membranlara gre daha yksek ak elde
edilebilmesi; biyo-inert yapda olmas ve mikroorganizmalara kar olduka direnli
olmas; kolay temizlenmesi. Bunlara ek olarak seramik membranlar, kimyasal temizlemede
kullanlan kostik, klor, hidrojen peroksit, ozon, gl inorganik asitler gibi kimyasallara ve
buhar sterilizasyonu gibi proseslere kar olan direncinden dolay olduka idealdir.
Polimerik membranlarda olduu gibi seramik membranlarda da geri ykama olana
mevcuttur (Mallada ve Menendez, 2008). Seramik membranlarn kullanmnn nemli
avantajlarndan birisi de yrrllkte olan ve gelecekte uygulanmas muhtemel ime suyu
artm ile ilgili ynetmeliklerde belirtilen trihalometan (THM) snr konsantrasyonlarna
kimyasal n artma gerektirmeden tek kademelik bir artma ile kolayca ulalabilmesidir.
Seramik UF membranlarla laboratuar almalarnda ime suyu kaynaklarndan doal
organik madde (DOM) giderimleri >%50 seviyelerinde bulunmutur (Harman vd., 2009).
Ayrca, tam lek artma tesislerinde yksek miktarlarda bulanklk, bakteri, virs, vs
giderimleri tespit edilmitir (Ciora ve Liu, 2003). Seramik membranlar sahip olduu
zelliklerinden dolay farkl proseslerde farkl amalarla kullanlmaktadr. Seramik
membranlarn geni kullanm alanlarnda salad avantajlar ve dezavantajlar Tablo 1de
zetlenmitir.
Seramik membranlar su ve atksu artmnda ters ozmos (RO) n artm olarak, askda
katlarn, mikroorganizmalarn, ar metallerin, radyoaktif maddelerin, farmasotiklerin ve
pestisitlerin uzaklatrlmasnda, ykama atksularnn ve kimyasallarn geri
dnmlerinde, yemeklik yalarn gideriminde ve atk yalarn artlmasnda ve gri su

142

artmnda kullanlmaktadr. Atksu artma tesisi drenaj, sznt sularnn artlmasnda da
seramik membran tercih edilmektedir (Mallada ve Menendez, 2008). Su ve atksu
artmnda polimerik membranlarn olduka yaygn olarak kullanld bilinmektedir.
Ancak seramik membranlarn, su ve atksu artmnda ekstrem iletim artlarnda
kullanlabilmesi gibi salad birok avantajlar nedeniyle kullanm alanlar hzla
artmaktadr.

Tablo 1. Seramik membranlarn avantajlar ve dezavantajlar (Hsieh, 1996; Ciora ve Liu,
2003; Baker, 2004; Li, 2007; Harman vd, 2008).
Avantajlar Dezavantajlar
Seramik membranlarn gzenek ap
dalm, edeer polimerik membranlara
nazaran daha dar aralktadr ve membran
yzeyinde dalmlar daha niformdur
Krlgan bir yapya sahiptir
Yksek akda yksek miktarda partikler
madde giderimini salayabilirler
Yksek scaklkta gerekleen proseslerde
conta problemleri ile karlalmaktadr
Kimyasallara, alkali-asidik artlara ve
mikrobiyal bymeye kar direnlidirler
Yzey alan/hacim oran dktr
Uzun sreler boyunca yksek scaklk
deerlerinde alabilirler
lk yatrm ve bakm maliyetleri yksektir
Yksek basn altnda stabilite gsterirler Sentezleme aamas olduka karmaktr
Kolay temizlenirler
Uzun mrldrler
Katalitik aktiviteye sahip membranlar
retmek iin modifikasyonlar olduka kolay
uygulanabilir

Gda endstrilerinde kullanlan seramik membranlar yaplarndaki materyalleri sayesinde
ekstrem iletme ve temizlik artlarna kar dayankllk salayp uzun sreler boyunca
iletilebilmesi nedeniyle polimerik membranlara nazaran daha ok kullanlmaya
balanmtr (Almecija vd., 2009). Ayrca meyve suyu prosesleri uygulamalarnda
kullanlan polimerik membranlarn atksuyun asidik karakterde olup korozyona neden
olmasndan dolay membran iletim sreleri olduka ksalmaktadr. Bu yzden bu tr
proseslerde seramik membranlarn kullanm tercih edilmektedir (Nandi vd., 2009). Yzey
modifikasyonlarna kar olduka elverili olan seramik membranlar su ve atksu
artmnda giderimi hedeflenen kirleticiye gre modifiye edilme imkn sunabilmektedir.
Ayrca TiO
2
, Al
2
O
3
, SiO
2
ve ZrO
2
vb. katalistlerden sentezlenen seramik membranlar ek
bir proses gerektirmeden membran filtrasyonu srasnda gerekleebilen katalitik heterojen
yzey oksidasyonu sayesinde yksek oranlarda kirletici giderimleri saladklarndan
polimerik membranlara kyasla daha avantajl olmaktadrlar.
Seramik ve polimerik membranlar karlatrldnda; kimyasal, biyokimyasal ve termal
stabilite, yapsal kararllk gibi zellikleri bakmndan seramik membranlarn, kompleks
karakterdeki su ve atksu artmnda daha avantajl olduu grlmektedir. Bundan birka
yl ncesine kadar seramik membranlarn yksek maliyetlerinden tr zellikle evresel
uygulamalardaki kullanmlar polimerik membranlara kyasla snrl olmutur. Son yllarda
kompleks atksularn daha verimli artlabilmesi ve artma ilemlerinin saysnn-
maliyetinin azaltlabilmesi iin yaplan almalar kapsamnda seramik membran reticileri
de gelien artma teknolojileri pazarnda yer alabilmek adna dk maliyetli rnler
gelitirmek iin aba harcamaya balamlardr. Gerek membranlarn uzun mr gerekse
de karmak sentezleme prosedrlerinin daha da sadeletirilmesi ve esnekletirilmesi

143

sonucunda seramik membranlarn fiyatlarnda dmeler balamtr. Maliyetlerdeki
dler ve yapsal zelliklerinden dolay salad avantajlar ile seramik membranlarn su
ve atksu artmnda yaygn bir ekilde kullanlaca ngrlebilir.

Teekkr
Bu alma 108Y135 nolu proje kapsamnda TBTAK ve Trkiye Bilimler Akademisi
(Do.Dr. Mehmet Kitiin ald TBA-GEBP 2008 dl) tarafndan desteklenmitir.

Kaynaklar
Almecija, M.C., Martinez-Ferez, A., Guadix, A., Paez, M.P., Guadix, E.M., 2009. Influence of the cleaning
temperature on the permeability of ceramic membranes, Desalination, 245, 708713.
Baker, R.W., 2004. Membrane Technology and Applications, McGraw-Hill, ISBN:0071354409, Menlo Park,
California.
Ciora, R.J., Liu, P.K.T., 2003. Ceramic membranes for environmental related applications, Fluid/Particle
Separation Journal, 15(1), 51-60.
Harman, B. ., Kseolu, H., Yiit, N. ., Beyhan, M., Kitis, M., 2008. Su ve atksu artmnda seramik
membranlarn kullanm, evre Sorunlar Sempozyumu, 14-17 Mays, Kocaeli.
Harman, B. ., Kseolu, H., Yiit, N. ., Saylgan, E., Beyhan, M., Kitis, M., 2009. The removal of
disinfection by-product precursors in drinking water with ceramic membranes, 5th IWA Specialised
Membrane Technology Conference for Water and Wastewater Treatment, 1-3 September, Beijing,
China.
Hsieh, H.P., 1996. Inorganic membranes for separation and reaction, Elsevier Science B.V., Amsterdam,
Netherlands.
Li, K., 2007. Ceramic Membranes for Separation and Reaction, John Wiley & Sons Ltd., ISBN: 978-0-470-
01440-0.
Mallada, R., Menendez, M., 2008. Membrane science and technology series inorganic membranes:synthesis,
characterization and applications, ISBN: 978-0-444-53070-7, Great Britain.
Nandi, B.K., Das, B., Uppaluri, R., Purkait, M.K., 2009. Microfiltration of mosambi juice using low cost
ceramic membrane, Journal of Food Engineering, doi:10.1016/j.jfoodeng.2009.06.024.
Singh, R., 2006. Hybrid Membrane Systems for Water Purification: Technology, Systems Design and
Operations, Elsevier Science & Technology Books, ISBN: 1856174425.

144


145

Atksularn Artlmasnda Anaerobik Membran Biyoreaktrler
Mustafa Aslan
a
, Halil Hasar
b
, Yusuf Saati
b
a
, Harran niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, Osmanbey
kampus, ANLIURFA, maslan@harran.edu.t
b
, Frat niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, ElAZI,
hhasar@firat.edu.tr, ysaatci@firat.edu.tr

Bioktle alkonmas, atksu artm iin verimli, baarl ve ekonomik olarak anaerobik
teknolojisinin uygulanmas iin nemli bir parametredir. Anaerobik artmada, amur
biofilmler veya granllerin oluumu bu amaca ulamak iin genelde uygulanan bir
stratejidir.
Membran filtrasyonu biomass alkonmasn salamak iin alternatif bir yntem olarak
deerlendirilmektedir. Membran bioreaktrlerde, tam anlamyla biomas alkonmas biofilm
veya granl eklindeki hcreye bakmakszn salanabilmektedir. Byle koullar iin
membran, anaerobik atksu artma sisteminde younlatrlm aktif biomass iin alternatif
bir yol sergileyen amur yan artrr.
Anaerobik membran bioreaktor (AnMBR), atksu artm iin ileri bir teknoloji
sunmaktadr. Ancak bunlarn uygulanmas yksek maliyetlerinden dolay snrlanmaktadr.
Bununla birlikte, bunlar yksek askda kat madde ieren atksularn artm srecindeki
gibi toplam kat alkonmasnn ve/veya granle oluumu ile biomas alkonmasnn etkili
olmad durumlarda cazip bir alternatif sunar. Bir AnMBRde, organik maddelerin
ayrmasnda optimum koullar salayan, biomas ve partikl organik maddeler fiziksel
olarak reaktrde alkonur.
Membranlarn bioreaktrle nasl entegre edileceine gre, iki MBR proses konfigrasyonu
tanmlanmtr. Bunlar ya reaktre dardan sv / biyoktle ayrmnn apraz akl
membran filtrasyonu ile ayr bir nitede gerekletii harici ya da sv/biyoktle ayrmnn
bioreaktr iinde batk membranlar ile gerekletii batk ekilde entegre edilmektedir.
Harici MBRs modlleri reaktrn dnda yer alr ve membran kapsayan bir resirklasyon
dngs zerinde sv karm sirkle edilir. Batk MBRs modllerinde ise membranlar sv
karmda batk olarak reakrn iine yerletirilir. D balantl MBRsler, daha yksek
operasiyonel Trans-Membran basnc (TMP) ve istenen ters akm hzna ulamak iin
yksek hacimsel akm gerektirdiklerinden dolay, ok daha yksek enerji ihtiyacna gerek
duyarlar. Ayrca d balantl aerobik MBRs iin pompalama gereksinimleri, %20-40
sadece havalandrma olmak zere, toplam enerji tketiminin %60-80den olumaktadr.
Batk MBRs daha az enerjiye ihtiya duyarlar. Fakat dk membran yzey kesme
seviyeleri saladklarndan, daha dk sznt aklarnda iletilirler. Gnmzde ticari
uygulamalarn ou, dk enerji gereksinimlerinden dolay batk konfigrasyonlara
dayanmaktadr
Anaerobik MBRs, dk mikrobiyal byme oranlarndan dolay, yksek organik
yklemelerde verimli bir artma salamak iin daha yksek biomass konsantrasyonlarnda
iletilmeleri gerekir. Byle koullarda, kek tabakas oluumu sznt aksnn
belirlenmesinde anahtar faktr olarak gsterilmektedir. Kek oluumunun minimize
edilmesinde, daha yksek kesme hzlarnn uygulanmasyla harici MBRsde daha yksek
sznt aks salanr. Ancak amur zelliklerindeki deimeler, muhtemelen

146

operansiyonel kesme hz kmazn oluturan, yksek yzey kesmenin faydalarn ortadan
kaldrmaktadr.
Bu reaktrlerde Tubuler Model, Spiral Wound model, Hollow Fiber modller, Plate/Frame
Membran modller gibi farkl membran tipleri kullanlmaktadr. En yaygn kullanlan tipi
ise Hollow Fiber membranlardr.
Anaerobik membranlarn kullanm birok avantaj sunmaktadr. Tesisin az alan kaplamas,
artlm suyun kalitesi, az amur retimi ve iletme esneklii vb. gibi birok avantajlar
vardr.
Klasik aktif amur proseslerindeki temel problem amurun kmesidir. Bu mikroflorann
kt floklamas veya filamentli bakterilerin oalmasna neden olur. Kat ve kolloidlerin
tamam membran ayrma ilemiyle giderildiklerinden dolay, ktrmede artlm suyun
kaliteisinde etkili olmamaktadr.
Sistemin iletme ve bakm kolaydr. Bir ntrient eksiklii kt kme sonucu filamenti
organizmalarn ar bymesine yol atndan, endstriyel atksularda nemlidir. nk
k suyu, askda maddeleri iermediinden, yzey sularna nihai dearj edilebilir ve farkl
yeniden kullanm (reuse) amalar iin kullanlabilme imkn salar.
Bir MBRde amur Bekletme Sresi (SRT) hidrolik bekletme sresinden (HRT)
tamamen bamsz olarak kontrol edilebilir.
Volumetrik kapasiteleri tipik olarak yksektir. nk ktrme kalitesinden bamsz
olarak yksek bir amur konsantrasyonu srdrlebilir. ki saatten daha dk HRTlerde
olumlu olarak uygulanmaktadr ve hacimsel yklemedeki dalgalanmalar artlm su
kalitesi etkilemez
Artma verimi, ayrmayan polimer maddelerin szmasnn nlenmesiyle artar. Eer bu
polimer maddeler biyolojik olarak ayrabilirse, artma prosesindeki maddelerin
birikiminde bir azalma gereklemesi ile bozulabilir. Dier yandan yalnzca membranlar
ayrma ile giderilemeyen dk molekl arlkl znm organik maddeler,
mikroorganizmalar ile bozulabilir ve gazlatrlabilir veya artlm suyun kalitesinin
artrlmas sayesinde, bakteriyel hcre bileikleri olarak polimerlere dntrlebilir.
Membranlarda amur retim oranlar ok dktr. Bu durum, genellikle reaktrdeki
dk F/M oran ve daha uzun amur ya ile aklanr.
amur susuzlatrma hcresel polimer ekillenmesini salar. Ayrca mikrobiyal aktivitenin
amur ya art ile deiebilecei deerlendirilmitir.
Membran filtrasyon prosesinde bakteri ve virus giderimi her hangi bir kimyasal ilavesi
olmakszn yaplabilmektedir. nk tm sre ekipmanlar kapatlabilir ve bu durumda
koku yaylmas olumaz.
Bu bioreaktrlerin avantajlarna ramen baz dezavantajlar da bulunmaktadr. MBRda
artma sreci tek bir havuzda gerekletii iin sistem mekanik ve kontrol adan
konvansiyonel sistemlere gre daha karmaktr. Ancak % 100 otomasyon sayesinde
iletim kolaylar. letim srasnda zamanla membran gzenekleri tkanr ve artlm su
ak azalr, bunu engellemek iin belirli aralklarda basnl hava/su ve kimyasallarla
(sitrik asit ve sodyum hipoklorr) gzenekler temizlenir. Tm bu temizlik ilemi otomatik
yaplr. Ancak bu kimyasallar iin az hacimlerde de olsa biriktirme amacyla depolama
tanklar gerekir.
Anaerobik membran biyoreaktr uygulamalarnda temel bir dezavantaj tkanma (fouling)
olaydr. Memranlarn kendisi bir maliyete sahiptir. Bu yzden kullanm sreleri proses
ekonomisini direkt etkilemektedir. Membran temizleme, membran zellikleri ve membran
mrn etkileyen, uzaklatrlmas gereken kimyasallar reten, tesis kurulum stopaj
ihtiyacndan dolay reaktr iletimini etkiler.
Bu durumda, MBRlerde katlarn birikmesi, genellikle yzey kesmenin tetiklenmesi ile
kontrol edilebilir. Batk bir AnMBRde bu durum retilen biogaz resirklasyonu ile
baarlabilir. Uygulanan gaz debisi kek tabakas geliiminin kontrol edilmesi iin nemli

147

bir iletme parametresidir. Fakat uygulanan sistem iin enerji gereksinimlerini
etkileyecektir.
Membran maliyetleri ve membranlarn temizlenmesinde kullanlan kimyasallarn
maliyetleri de iletmede dezavantajdr. Ayrca yksek uygulama gerektirdiklerinden enerji,
pompa, ve benzeri maliyetler sz konusudur. Membran gnmzde olduka pahaldr.
Ancak membran konusundaki almalar daha ekonomik membran retimi ynndedir.
Biyolojik artma srelerinin performans ve stabilitesi amur ya ile ilikilidir ve
membran biyoreaktrler serbest kat retmek ve daha iyi kalitede k suyu salamak
amacyla reaktr ierisine mikroorganizmalarn ilavesi bu ama iin kullanlr.
MBR srelerini optimize etmek iin birok parametre dikkate alnmas gerekir. Bunlar;
kat konsantrasyonu, amur ya, hidrolik bekletme sresi, malzeme maliyeti, enerji
maliyeti, ak vb parametrelerdir. Ayrca atk amurun artm ve uzaklatrlmasn da
dikkate almak gerekir. Klasik aktif amur ve MBR srelerinin atk amur zellikleri
kyaslandnda, MBR atk amurunun susuzlatrlmasnn daha zor olduu grlmtr.
Bu durum yksek organik madde ierii ve hcre d polimerlerinin ar retimine
balanmaktadr
Tm bu parametreler birbiri ile ilikili olduu iin, optimizasyon karmaktr. rnein
amur konsantrasyonundaki bir art biyolojik aamay geniletebilir. Ancak amur
konsantrasyonu belli limitleri at zaman, amur karmnn viskozitesindeki dramatik
arttan dolay, sznt aks hzl bir ekilde azalr
Membran filtrasyonunu sznt aks, membrann ham maddesi ve gzenek boyutundan
etkilenir. Ayrca kullanlan basn, sv viskozitesi / trblans gibi iletme koullar ve
filtrelenen sv karmn fiziksel zellikleri de aky etkiler.
Membran modulunun seimi elde edilen membran aksnda nemli bir rol oynar.
Membranlar kullanlan malzemeye (organik veya seramik), membran tipine
(mikrofiltrasyon veya ultrafiltrasyon), modul tipine (dz, ereve, tbler ve hollow fiber
), filtrasyon yzeyine (i veya d membran) ve ayrca modul durumuna (statik veya
dinamik membranlar) gre snflandrlabilirler.
Ak tasarlanan kombinayonlara bal olarak deiir. Przsz yzeyli membranlar
(seramik) daha yksek ak hz salayan, daha yksek kek tabaks adezyon direncinden
dolay nerilmektedir. Uzun mrleri, gl kimyasal temizlemeye diren kabiliyeti ve
yksek iletme basnc seramik membranlarn avantajlarnda bazlardr.
Membran filtrasyon performans membrann kendi direnci ve srekli filtrasyon altnda sv
ile oluan diren ile etkilenmektedir. Verilen bir sv iin sznt aks, transmembran
basncn bir fonksiyonudur ve iki ayr basnca bal (dk basnta) ve basntan
bamszdr Basna bal ksmda sznt aks az ok uygulanan basnla orantldr.
Basntan bamsz ksmda ise sznt aks balca kek tabakas direnciyle dikte
edilmektedir
Srekli iletmede, dk trans-membran basncndaki sznt aks yksek trans-membran
basncndaki sznt aksndan daha yksektir. Bu katlarn snr tabakasnn spesifik
direncinin uygulanan emme basncnn gl bir foksiyonu olduunun gsterir ve artan
itici kuvvetin dengelenmesinden daha ok filtrasyon direncinde bir art olduunu gsterir
Membrann d eperinde veya membran etrafndaki ters akm hznn (zellikle batk
membranlarda) artrlmasyla, kek tabakasn oluturan maddeler azaltlabilir. Yksek ters
akm hzna sebep olan kesme, flok krlmasna ve daha yksek oranda bioktle
dispersiyonuna yol aabilir. Bu yzden, biyoktle iinde organik ve gaz ktle transfer
art, sre verimini artmaya yardmc olabilir.
Az znebilir inorganik trlerin kelmesine (scaling), organik maddelerin
adsorbsiyonuna (organik fouling), membran yzeyinde mikrobiyal bymeye (biofouling)
ve adhezyona neden olabilir.

148

Memranlarn kendisi bir maliyet ifade eder. bu yzden onlarn kullanm sreleri proses
ekonomisini direkt etkilemektedir. Membran temizleme, membran zellikleri ve mrn
etkileyen, uzaklatrlmas gereken kimyasallar reten tesis kurulum stopaj ihtiyacndan
dolay, reaktr iletimini olumsuz etkiler.
Aerobik bakterilerin dk byme hzlar dikkate alndnda, sistemler yksek biomass
konsantrasyonlarnda iletilirse, muhtemelen AnMBRs teknolojisi fizibil olur. Bu yksek
hacimsel ykleme hzna ve dolaysyla kk reaktr hacimlerine imkn verir. Ancak
katlarn konsantrasyonu, membrann yzeyine kar partikllerin iletim akn direkt
olarak etkiler. Bundan dolay, membran zerinde katlarn birikmesi, muhtemelen
AnMBRsdeki kritik aky snrlandran en nemli faktrdr.
MBRsde katlarn birikmesi, genellikle yzey kesmenin tetiklenmesi ile kontrol edilebilir.
Batk bir AnMBRsde retilen biyogaz geri devri ile baarlabilir. Uygulanan gaz debisi
kek tabakasnn geliiminin kontrol edilmesi iin nemli bir iletme parametresidir. Fakat
uygulanan sistem iin enerji gereksinimlerini etkileyecektir.
Biofouling ilk fazn anlamak iin bileenli bir sistem dikkate alnr. Bunlar;
mikroorganizma (trleri, kark populasyonun kompozisyonu, hidrofobisite, yzey yk
vs), membran yzeyi (kimyasal yaps, yzey yk, hidrofobisite, przllk porozite,
gzenek boyutu vs) ve sv karmdr (askda madde ve kolloidler, viskozite, basn,
kesme kuvvetleri, snr tabakas, ak hz vs).
Fouling etkilerini azaltmak iin kullanlan metodlar, iletme koullar (dk basn,
yksek turbulans ve kesikli filtrasyon ), geri ykama (sznt ile hava veya her ikisi ile) ve
kimyasal temizlemeyi kapsar. Ancak fouling ok ar olduunda ve membran verimi
uyumun dna dtnde, membran deitirilmelidir.
Modul dzeni membran yzeyinde turblans etkiler. Sznt ve sv karmn viskozitesi
sznt aksn etkiler. Sznt viskozitesindeki bir art filtrasyon aksn etkiler. Sznt
esasnda ak bata iletme scaklndan etkilenir. Ancak amur viskozitesi de ayrca
indirekt olarak aky etkiler. Membran yzeyi evresinde trblansn derecesi ve ters akm
srasnda membran yzeyi boyunca hzn derecesi, konsantrasyon ile etkilenmi dngde,
amur viskozitesiyle etkilenebilir.
Bu deerlerdirmeler sonucunda anaerobik membran konusunda aratrlmas gereken
konular irdelenmitir. Gelecek aratrmalar iin temel konu, kek tabakas oluumunu
kontrol etmek, membran performansn artrmak ve membran alan gereksinimlerini
azaltmak iin optimum iletme koullar bulmak ve uygun membranlar gelitirmek olaca
varsaylmaktadr.


149

Pervaporasyon Membran Tekniinin Solvent Susuzlatrmada
Kullanlmas
Vedat Uyak
Pamukkale niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm, Knkl,
20070, Denizli
E-posta: vuyak@pau.edu.tr

Pervaporasyon ayrma teknii son zamanlarda zellikle solventlerin susuzlatrlmas
ileminde geni kullanm alan bulan alternatif bir membran ayrma teknii konumuna
gelmitir. zellikle azeotrop (e kaynar) zellii olan solvent-su karmlarnn
pervaporasyon sisteminde organik ve inorganik membranlarla susuzlatrlarak yksek
saflkta tekrar geri kazanlmas mmkndr. Gnmzde endstriyel kaynakl etil alkol,
izopropil alkol ve dier organik zeltilerin susuzlatrlmas ileminde byk lekli
tesislerde hidrofilik ve zeolitik membranlar kullanlmaktadr (ekil-1). Bu tr
membranlarn hem dk iletme maliyetine sahip olmas hem de yksek saflkta solvent
geri kazanm potansiyelinden dolay geni bir kullanm alan sz konusudur. Bu almada
zellikle farkl sektrlerde kullanlan etil alkol ve izopropil alkol bileiklerinin
pervaporasyon membranlar kullanlarak geri kazanlmas incelenecektir. Bu amala farkl
zelliklere sahip membranlar kullanlarak pervaporasyon sisteminin (ekil-2) etilalkol
solventini geri kazanabilme potansiyeli bir deerlendirmeye tabi tutulacaktr. Dier yandan
ayn zamanda, bu almada organik ve inorganik membranlarn pervaporasyon
almalarndaki rol incelenecek ve pervaporasyon membran teknolojisinin geldii nokta
ortaya konacaktr. Bunlara ilaveten, pervaporasyon tekniinin farkl yapdaki membranlar
ile yaplan uygulamalardaki temel ynleri gzden geirilecek ve bir karlatrma
yaplacaktr. Pervaporasyon ilemi sresince tanm mekanizmas tartlacak ve
pervaporasyon prosesi ile ilgili hususlar deerlendirilecektir.

ekil 1: Membran Modl Kesit Alan


150

ekil 2: Pervaporasyon Membran Tesisi Akm Diyagram

151

Doal Organik Maddelerin Membran Filtrasyon ile Giderimi
Nuray Ate
1
, Levent Ylmaz
2
, Mehmet Kiti
3
, lk Yeti
4

1
Erciyes niversitesi Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm 38039 Kayseri
2
Orta Dou Teknik niversitesi, Kimya Mhendislii Blm, 06531 Ankara
3
Sleyman Demirel niversitesi, Mhendislik Fakltesi, evre Mhendislii Blm,
32260 Isparta
4
Orta Dou Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, 06531 Ankara

Doal sularda bulunan organik maddeler (DOM), dezenfeksiyon prosesi srasnda
dezenfektan (rn. klor) ile reaksiyona girerek dezenfeksiyon yan rnleri
(DY) oluturmaktadr. DOM, doal sulardan, bir ok artma prosesi ile dorudan ya da
dolayl olarak, DOMun miktar ve karakteristiine ve iletme koullarna bal olarak
deien verimlerde giderilebilmektedir. me suyu artmnda, 1980li yllardan bu yana,
bulank, organik madde ve DY ncllerinin giderilmesinde membran prosesleri
(mikrofiltrasyon (MF), ultrafiltrasyon (UF), nanofiltrasyon (NF) ve ters ozmos (RO)) etkili
bir artm yntemi olarak dnlmektedir (Thorsen, 1999).
DOMlarn kompleks yaplar kesin olarak bilinmemekle birlikte, karboksil, fenolik,
karbonil, alkolik hidroksil ve metoksil fonksiyonel gruplar ieren aromatik ve alifatik
bileenlerden olutuklar bilinmektedir (Owen vd., 1995). DOM bileenleri, XAD reine
adsorpsiyonuna bal olarak hidrofobik ve hidrofilik olarak snflandrlabilmektedir
(Malcolm ve McCarthy, 1992). DOMlarn snflandrlmasnda bir dier yaklam ise,
znm organik karbonun (OK) hmik ve hmik olmayan fraksiyon olmak zere iki
ksma ayrlmasdr. Hmik maddeler genel olarak; hmik asit, fulvik asit ve hmin olmak
zere 3 fraksiyondan olumaktadr (Nikolaoua ve Lekkas, 2001). Hmik maddeler, birka
yz ile 100.000 Da gibi olduka geni bir molekl arlk dalmna sahiptirler (Leenheer
ve Croue, 2003).
Trihalometanlar (THM) ve haloasetik asitler (HAA) en nemli iki DY grubudur.
DYlerin oluumu ve trlemesi olduka karmak olup, sudaki DOMun zellikleri ve
konsantrasyonu su kalitesi parametreleri (pH ve inorganik maddeler zellikle bromr),
klorlama koullar (scaklk, klor dozu ve temas sresi), Br/OK ve Br/Cl oranlar gibi
birok parametreye baldr (Croue vd., 1999). Bunlar arasnda DOM, DYlerin
oluumunda ncelikli ncl parametre olarak tanmlanmaktadr (Edzwald vd., 1985). THM
ve HAA oluumunda daha ok hidrofobik ve aromatik organiklerin reaktif ncller olduu
kabul edilmesine ramen, molekler arl dk hidrofilik organiklerin de
dezenfeksiyon srasnda nemli miktarda DY oluumuna yol atklar belirtilmektedir
(Croue vd., 1999).
DYlerin oluumunu kontrol altna almann en etkili yolu, DYlerin oluumuna neden
olan organik maddelerin dezenfeksiyon prosesi ncesinde giderilmesidir. Bu yaklamda,
su kaynaklarnda bulunan DOMlar, dorudan veya dolayl olarak eitli artma prosesleri
(koaglasyon, aktif karbon adsorpsiyonu, iyon deitirme, membran filtrasyon vb.) ile
sudan uzaklatrlmaktadr. Konvansiyonel koaglasyon/floklasyon prosesi, su kalitesine
ve artm koullarna bal olarak DOMun sadece bir ksmn (%40-60) giderebilmektedir
(Croue vd., 1993). Koaglasyon prosesi ise, daha ok hidrofobik organik fraksiyonu
oluturan yksek molekler arlkl (YMA) DOMlar (5000-10000 Da)

152

uzaklatrmaktadr (Krasner ve Amy, 1995). YMA DOMlarn kimyasal koaglasyon ile
giderilebilirken, dk molekler arlkl (DMA) DOMlarn ise geni yzey alan
salamas nedeniyle aktif karbon adsorpsiyon ile giderilmelerinin daha etkin olduu
belirtilmektedir(McCreary ve Snoeyink, 1980). te yandan, doal sularda bulunan DOM
bileiklerinin birounun negatif ykl karakteristiinden dolay, anyon deitirici
reineler etkin DOM giderimi salayabilmetedir (Fu ve Symons, 1990). Son yllarda;
membran prosesleri, alternatif bir DOM giderim artma prosesi olarak giderek artan bir ilgi
kazanmaktadr (Lee vd., 2004).
Membran filtrasyonunun, konvansiyonel artma proseslerine gre en nemli avantajlar;
yksek kalitede su retimi, dezenfektan ihtiyacnn azaltmas, kompakt bir sistem olmas,
bakm ve iletilmesinin daha kolay olmas ve amur retiminin olmamasdr (Nakatsuka
vd., 1996). Polimerik NF ve UF membranlar, ime sularndan DOM ve dolaysyla klorlu
DYlerin azaltlmasna ynelik olarak kullanlan membran filtrelerdir (Schafer vd.,
2001). Taylor vd. (1987) renkli yeralt sularnn artlmasnda, molekler eik deeri
(MED) 100 ile 40,000 Da arasnda deien membranlarn, n artm yaplmas durumunda
ile srekli iletilmelerinin mmkn olduunu gstermitir. MEDi 100 Da olan RO
membrann ise, THM ncllerini gidermede MEDi 400 Da olan NFden daha etkin
olmadn vurgulamtr. Jacangelo vd. (1989) ise, NFin pilot tesis almalarnda THM
ncllerini gidermede olduka etkili olduunu bildirmilerdir. Colorado Nehri suyu ile
yaplan laboratuvar, pilot lekli ve tam lekli NF membran artmnda THM oluma
potasiyelinde % 65-70 azalma grlmtr (Amy vd., 1990). Conlon ve McClellann
(1989), iki kk lekli NF tesisinden elde ettikleri sonulara gre; THM oluma
potansiyelinde %91-99 ve toplam organik halojenlerde %97-99 azalma olduu ortaya
konmutur. Laine vd. (1990), kimyasal bir n artm yaplmadan UF membrann
DOMlarn gideriminde (>%20 OK) etkili olmadn kaydetmilerdir. Gney
Kaliforniyada renkli yeralt suyunun NF ile artm almalarnda, THM oluma
potansiyelinde %97 ile %99 arasnda azalma elde edilmitir (Tan ve Sudak, 1992).
Siddiqui vd. (2000), MFde <%10, UFde %0-30 ve NFde >80 DOM giderim verimleri
elde etmilerdir. Dier yandan DBP kontrolnde ise, MF ile herhangi bir giderim
gzlenemezken, UF membran ile %50 THM ve %32 HAA, NF membran ile >80 DY
giderim salamlardr. Lee vd. (2005), THM oluum potansiyelindeki azalmann DOM
giderimi ile orantl olduunu ve NF ve UF sznt sularnda THM oluumunun nemli
derecede azaltldn belirmilerdir. Dier taraftan, Rubia vd. (2008), DY oluumunun
azaltlmasnn, DOM giderimi kadar yksek olmadn rapor etmilerdir. Ayrca, UF
membranla daha ok YMA organiklerin giderildiini (%30-85) ve NF membrann
organiklerin byk ounluunu uzaklatrdn (%70-95) bildirmilerdir. Ate vd.
(2009)nin, Alibeyky Baraj (stanbul) suyunun membran filtrasyon ile artm
almasnda, 5000 Da MEDe sahip UF membran ile % 61 OK giderimi (%63 THM ve
%38 HAA) gzlemilerdir. Dier taraftan, 1000 Da MEDe sahip UF ve 2 farkl NF
membranlar ile %85den fazla OK giderimi (%95 THM ve %89 HAA) elde etmilerdir.
Membran filtrasyon ile farkl derecede OK ve UVA
254
giderimlerinin gzlenmesi,
membran filtrelerin aromatik/hidrofobik organikleri tercihli olarak uzaklatrdn
gstermektedir (Amy ve Cho, 1999; Rubia vd., 2008; Ate vd., 2009).
UF ve NF membran prosesi ile DOMlar yksek verimde giderilmelerine ramen, su
ierisinde hidrofobik DOMlarn bulunmas membranlarda tkanmaya sebep olmakta,
filtrasyon sresini ve membrann verimini etkilemektedir (Hong ve Elimelech, 1997). Su
artmnda membran tkanmasn etkileyen balca faktrler: DOM konsantrasyonu ve
karakteristii (hmik/hmik olmayan DOM fraksiyonu oran, molekler arl ve
dalm ve net yk ve kompozisyonu), membran zellikleri (hidrofobisitesi, gzenek
bykl, yzey yk ve przll), hidrodinamik ve iletme koullar (transmembran
basnc ve kartrma koullar ya da apraz ak hz), besleme suyu kompozisyonudur

153

(iyonik yk, pH, iki deerlikli iyonlar, ounlukla, kalsiyum iyonu) (Hong ve Elimelech,
1997; Schafer vd., 1998). Membranlarda tkanma, isel (gzenek) ve dsal (yzeysel)
birikme veya temizlenme kapasitelerine gre tersinir veya tersinmez (geri evrilemez)
tkanma eklinde snflandrlmaktadr (Tu vd., 2005). Genel olarak, i ksmda gelien
gzenek tkanmas ve adsorpsiyon, gzenek apndan daha kk bykle sahip
partikllerden kaynaklanrken, yzeysel tkanma olarak gelien membran yzeyinde kek
oluumu ve adsorpsiyon ise gzenek apndan byk partikllerden kaynaklanmaktadr
(Guell vd., 1996). Membran yzeyinde gelien kek veya jel formasyonunun ounlukla
tersinir tkanma, tuzlarn ve kk kolloidlerin membran gzeneklerinin i ksmnda
oluturduu tkanmann ise geri evrilemez tkanma olarak tanmlanmaktadr (Belfort vd.,
1994). Farkl karakteristiklerdeki DOMlarn ya da fraksiyonlarnn membran tkanmasna
etkisi konusunda yaplan almalarda, nisbeten hidrofobik ve hidrofilik olan su
kaynaklarnn her ikisinde de yksz DOM fraksiyonlarnn tkanmaya nemli katks
olduu belirtilmitir (Cho vd., 1998). Dier taraftan, Amy and Cho (1999) yksek miktarda
hidrofobik fraksiyon ieren DOMun membran tkanmasna yol aabileceini
kaydetmilerdir. Hidrofilik DOM fraksiyonunun tersinir tkanmadan (Fan vd., 2001),
polisakkarit benzeri DOMun ise daha ok geri evrilemez tkanmadan (Kimura vd., 2004)
sorumlu olduklar belirtilmektedir. Membrann i ksmnda gelien DOM birikmesinin geri
evrilemez tkanmaya yol at ve gzeneklerdeki birikimden YMA hmik maddelerin
sorumlu olduu belirtilmektedir (Aoustin vd., 2001). Yksek kalsiyum konsantrasyonuna
sahip sularda ciddi tkanma problemi ile karlalmakta, kalsit ve DOM ile kalsiyum
arasndaki etkileimlerden ortaya kan kalsiyum-humat kompleksleri yksek ak dne
yol amaktadr (Schafer vd., 1998). Yksek trans membran basnc, membran yzeyindeki
DOM molekllerini i ksmlara doru itmeye zorladndan gzeneklerde iddetli
adsorpsiyon/tkanmaya neden olmaktadr. Sk gzenek yapsna sahip membranlardaki
tkanmann balca nedeni, yzeysel jel formasyonuna ve i ksm gzeneklerdeki ok az
adsorpsiyon veya birikmeye atfedilmektedir (Lin vd., 2009). Su artmnda kullanlan
dk basnl membranlarda tkanma problemi ile baa kabilmek iin birleik membran
tkanma indeksi olarak adlandrlan evrensel bir yaklam gelitirilmitir. Normalize
edilmi spesifik ak ve birim sznt arasndaki ilikiya dayanarak hesaplanan bu indeks
ile tam lekli artma sistemlerinde membranlarn tkanma potansiyelleri
deerlendirilebilmektedir (Huang vd., 2009).

Referanslar
Amy, G., Alleman, B. and Cluff, C. 1990. J. Environ. Eng.- ASCE, 116 (1), 200-205.
Amy, G.L. and Cho, J. 1999. Water Sci. Technol., 40 (9), 131-139.
Aoustin, E., Schafer, A.I., Fane, A.G. and Wait, T.D. 2001. Sep. Purif. Technol., 2223 (1), 6378.
Ates, N., Yilmaz, L., Kitis, M. and Yetis, U. 2009. J. Membr. Sci., 328 (1-2), 104-112.
Belfort, G. Davis, R.H. and Zydney, A.L. 1994. J. Membr. Sci., 96, 1-58.
Cho, J., Amy, G.L., Pellegrino J. and Yoon, Y. 1998. Desalination, 118, 101-108.
Conlon, W.J. and McClellan, S.A. 1989. J. AWWA, 81 (11), 47-51.
Croue, J.-P., Lefebvre, E., Martin, B. and Legube, B. 1993. Water Sci. Technol., 27 (11), 143-152.
Croue, J.-P., Debroux, J.F., Amy, G.L., Aiken, G.R. and Leenheer, J.A. 1999. In: Formation and Control of
Disinfection By-Products in Drinking Water, Singer, P.C. (Eds.), pp. 65-93, AWWA, USA.
Edzwald, J.K., Becker, W.C. and Wattier, K.L. 1985. J. AWWA, 77 (4), 122-132.
Fan, L., Harris, J.L., Roddick, F.A. and Booker, N.A. 2001. Water Res., 35, 4455-4463.
Fu, P.L.K. and Symons, J.M. 1990. J. AWWA, 82 (10), 7077.
Guell, C. and Davis, R.H. 1996. J. Membr. Sci., 119, 269-284.
Hong, S. and Elimelech, M. 1997. J. Membr. Sci., 132 (2), 159-181.
Huang, H., Young, T. and Jacangelo, J.G. 2009. J. Membr. Sci., 334, 18.
Jacangelo, J.G., Patania, N. and Trussel, R.R. 1989. J. Civil EngineeringASCE, 59 (5),
68-71.
Kimura, K., Hane, Y., Watanabe, Y., Amy, G.L. and Okhuma, N. 2004. Water Res., 38, 3431-3441.
Krasner, S.W. and Amy, G. 1995. J. AWWA, 87 (10), 93-107.

154

Laine, J.-M., Hagstrom, J.P., Clark, M.M. and Mallevialle, J. 1990. J. AWWA, 82, 12-82.
Lee, N., Amy, G.L., Croue, J.-P. and Buisson, H. 2004. Water Res., 38, 4511-4523.
Lee, N., Amy, G., Croue , J.P. and Buisson, H. 2005. J. Membr. Sci., 261 (1-2), 7-16.
Leenheer, J.A. and Croue, J.P. 2003. Environ. Sci. Technol., 37 (1), 18A-26A.
Lin, C.-F., Lin, A.Y.-C., Chandana, P.S. and Tsai, C.-Y. 2009. Water Res., 43, 389-394.
Malcolm, R.L. and MacCarthy, P. 1992. Environment International, 18, 597-607.
McCreary, J.J. and Snoeyink, V.L. 1980. Water Res., 14, 151-160.
Nakatsuka, S., Nakate, I. and Miyano, T. 1996. Desalination, 106 (1-3), 55-61.
Nikolaoua, A.D. and Lekkas, T.D. 2001. Acta Hydrochim. Hydrobiol. 29 (2-3), 6377.
Owen, D.M., Amy, G.L., Chowdhury, Z.K., Paode, R., McCoy, G. and Viscosil, K. 1995. J. AWWA, 87 (1),
46-63.
Rubia, A., Rodriguez, M., Leon, V.M. and Prats, D. 2008. Water Res., 42, 714-722.
Schafer, A.I., Fane, A.G. and Waite, T.D. 1998. Desalination, 18, 109-122.
Schafer, A.I., Fane, A.G. and Waite, T.D. 2001. Water Research, 35, 1509-1516.
Siddiqui, M.S., Amy, G., Ryan, J. and Odem, W. 2000. Water Res., 34, 3355-3370.
Tan, L. and Sudak, R. 1992. J. AWWA, 84 (1), 79-85.
Taylor, J.S., Thompson, D.M. and Carswell, J.K. 1987. J. AWWA, 79 (8), 72-80.
Thorsen, T. 1999. Water Sci. Technol., 40 (9), 105-112.
Tu, S.-C., Ravindrajan, V. and Pirbazari, M. 2005. J. Membr. Sci., 265 (1-2), 29-50.

155

Kesikli Aktif amur (Ka) Sisteminde Membranlarn Biyolojik
Olarak Kirlenmesinin ncelenmesi
Seil Bayar
1
, Derya Y.Kseolu mer
1
, Nadir Dizge
1
, Ahmet Karagndz
1
, Blent
Keskinler
1

1
Gebze Yksek Teknoloji Enstits, evre Mhendislii Blm
akaragunduz@gyte.edu.tr, Tel:0.262.605 3211, Fax:0.262.605 3205

Membran filtrasyon sistemleri birok artm proseslerinde ihtiya duyulduunda ek bir
nite veya varolan bir sistemin yerine alternatif olarak yaygn bir ekilde kullanlmaktadr.
Membran sistemlerinin verimli bir ekilde kullanlmalar optimum alma koullarnn
salanmas ile mmkn olmaktadr. zellikle biyolojik artm proseslerinde membran
filtrasyonunun kullanmn kstlayan en nemli sre membranlarn biyolojik materyaller
tarafndan kirlenmesidir. Biyolojik materyaller, sadece bakteri hcreleri deil ayn
zamanda bakteri tarafndan salglanan metabolik rnleri de ieren karmak bir yapya
sahiptir. Membranlarn biyokirlenmesinin birok faktre bal olduu bilinmektedir,
zellikle biyolojik parametreler olan amurun flok boyutu, MLSS konsantrasyonu, amur
hidrofobiklii ve yzey yk ile znm ve bal hcre d materyaller (SMP ve EPS)
kirlenme mekanizmasn etkileyen dinamik parametrelerdir. Bu almada 10 gnlk
amur yana ayarlanm kesikli modda altrlan aktif amur prosesinde (KA) denge
durumuna ulaldnda membran tipine (selloz asetat-SA ve selloz nitrat-SN) ve
gzenek boyutuna (0.2 ve 0.45 m) bal olarak membranlarn biyolojik kirlenmesinin
incelenmesi amalanmtr.
Deneylerde laboratuar lekli 100 L hacme sahip KA sisteminin aktif amuru
kullanlmtr. Filtrasyon deneylerinin yapld andaki sistem parametreleri Tablo 1de
gsterilmitir. Sistemin amur ya 10 gne ayarlanm ve 4 ay sre ile kesikli olarak
sentetik atksu ile beslenmitir. Membran deneyleri iin 1 L hacminde, 35,24 cm
2
lik
membran alanna sahip klasik filtrasyon sistemi kullanlmtr. Azot gaz ile alma
basnc 1.2 bara ayarlanmtr. Membran biyokirlenmesi diren modeli temel alnarak
incelenmitir. Bu amala filtrasyon almalarnda kullanlan matematiksel ifadeler ekil
1de verilmitir. Deneysel olarak ilk nce membranlarn direnlerinin (R
m
) bulunmas iin
destile suyun filtrasyonu gerekletirilmi, daha sonra aktif amurun filtrasyonundan
toplam diren (R
t
), membran yzeyinin fiziksel temizlenmesinden sonra destile suyun
filtrasyonundan gzenek direnci (R
p
) ve hesap yoluyla da kek direnci (R
c
) bulunmutur.
Hesaplamalarda denge durumundaki ak deerlerinin ortalamalar kullanlmtr. Membran
yzeyindeki biyofilmde ve szntde biyolojik analizler yaplmtr. SMP ve EPS
ierikleri formaldehit ekstraksiyon yntemi ile tespit edilmitir [1], greceli hidrofobisite
MATH (microbial adhesion to hydrocarbons) yntemi ile [2], viskozite ise Brooksfield
cihaz ile llmtr. SMP ve EPSnin protein ierii Bradford [3], karbonhidrat ierii
Dubois [4] yntemi ile analizlenmitir.


156

Tablo 1: KA sistem parametreleri

ekil 1: Diren Modelinde Kullanlan Eitlikler
Klasik filtrasyon sisteminde denenen drt membrana ait ak-zaman ak zaman grafikleri
belirlenerek balang ve denge aklar tespit edilmitir. Drt membrann ak-zaman grafii
de hemen hemen ayn km olmasna ramen sadece SN02nin ilk ak deeri
dierlerinden dierlerine oranla ok yksek kmtr. SN02nin ilk ak deeri 853 L/m
2
sa
iken dier membranlarn ilk ak deerleri 453, 459 ve 425 L/m
2
sa (srasyla SA02, SA045
ve SN045) olarak bulunmutur. Denge aklarndan hesaplanan diren (R
t
) deerleri de
birbirlerine ok yakn kmtr. Bu aamada membranlarn yzeyindeki biyofilm analiz
amur ya (gn) 10
AKM (mg/l) 4679
Viskozite (cp) 4.8
Hidrofobisite (%) 39
SMPp (mg/l) -
SMPc (mg/l) 83,48
EPSp (mg/l) 5,94
EPSc (mg/l) 76,5
KOsolsyon
(mg/l)
317,6
AS
T
t
J
P
R
A
=
q

R
t
: Toplam filtrasyon direnci (m
-1
)
P
T
: TMP, Basn (Pa)
: Szntnn viskozitesi (Pa.s)
J
AS
: Aktif amurun denge durumundaki ak deeri (m
3
/m
2
sn)
p c m t
R R R R + + =

R
m
: Membran direnci (m
-1
)
R
c
: Kek tabakasnn yaratt diren (m
-1
)
R
p
: Por tkanmasnn sebep olduu diren (m
-1
)
w
T
m
J
P
R
A
=
q

m
w
T
p
R
J
P
R
A
=
'
q

J
w
: Destile suyun denge durumundaki ak deeri (m
3
/m
2
sn)
J'
w
: Kek tabakasnn musluk suyu ile ykanmasndan sonra destile
suyun filtrasyonundan elde edilen denge aks.
p m t c
R R R R =


157

iin alnp, fiziksel temizlemesi gerekletirildikten sonra destile su ile R
m
+R
p
deneyi
yaplmtr. Tablo 2de hesaplanan diren deerleri zetlenmitir. Btn membranlarn R
c

deerleri R
p
deerlerinden daha yksek kmtr. Sadece SN045in R
p
deeri dier
membranlara kyasla daha yksek kmtr. Klasik filtrasyon iin R
c
yksek olmas
beklenen bir sonutur. Fakat kirlenme deneylerini bu aamada sadece ak-zaman grafii ve
diren deerleri ile aklamak yeterli olmamaktr. Biyokirlilie sebep olan SMP, EPS gibi
metabolik rnlerin membran tipine bal olarak membran yzeyinde tutunmalar veya
membrandan gemeleri ile ak deiimi arasnda bir korelasyon bulunmas daha aklayc
olacaktr. Bu amala szntde ve biyofilmde analizler yaplmtr. Szntlerin SMPc
deiimlerinin 0.45 m gzenek boyutundaki membranlardaki szntlerinde SMPc
deerlerinin 0.2lik membranlardakinden daha yksek olduu grlmtr. Membran tipi
asndan bakldnda da SMPc ieriinin selloz asetat membranlardan getii, selloz
nitrat membranlarda ise tutunduu gzlenmitir. Bu noktada membran yzeyindeki kek
tabakasnda yaplan analizlerde de bunu dorulayan sonular kmtr. Selloz nitratlarn
kek tabakalarnda SMPc ve EPSc miktarlarnn selloz asetat membranlara gre daha
yksek olduu bulunmutur. SN02nin ak-zaman grafiindeki azalmay da bu tutulmaya
bal olarak aklayabiliriz. Biyofilmde yaplan su ierii analizinde de biyofilmdeki
karbonhidrat ierii arttka su ieriininde artt gzlenmitir. SN02 membran
biyofilminin su ierii en yksek kmtr.
Yaplan bu almada membranlarn ak-zaman grafikleri ile sznt ve biyofilm analizleri
arasnda bir iliki kurulmaya allm ve sonu olarak biyofilmde yksek kan deerlerin
sznt de dk kt ve biyofilmdeki deerlerin yksek kt membranda da ak
azalmasnn yksek olduu sonucuna varlmtr.

Tablo 2: Membranlarn Diren Deerleri

Kaynaklar
1. Li, T., Baic, R., Liua, J., Distribution and composition of extracellular polymeric substances in
membrane-aerated biofilm, Journal of Biotechnology , 35 ,5257, 2008.
2. Sanin, S., Sanin, D.F., Bryers, J.D., Effect of starvation on the adhesive properties of xenobiotic
degrading bacteria, Process Biochemistry, 38, 909-914, 2003.
3. Bradford, M.M., A rapid and sensitive method for the quantification of microgram quantities of
protein utilizing the principle of protein-dye binding. Analytical. Biochemistry. 72, 248254, 1976.
4. Dubos, M., Glles, K.A., Hamlton, J.K., Rebers, P.A., Smth, F., Colorimetric Method for
Determination of Sugars and Related Substances, Analytical Chemistry, 28-3, 1956.
Membran tipi Rt(x10
13
)

Rm (x10
10
)
(%)
Rp(x10
10
)
(%)
Rc(x10
13
)
(%)
SA 045 2,73 3,57
(0,13)
12,7
(0,46)
2,72
(99,41)
SA 022 3,18 5,88
(0,19)
7,09
(0,22)
3,17
(99,59)
SN 045 1,81 4,55
(0,25)
55,5
(3,06)
1,75
(96,69)
SN 022 2,95 5,00
(0,17)
6,07
(0,21)
2,93
(99,62)

158

159
Deniz Suyundan Kullanm Suyu retiminde Ters Ozmos
Yntemi-Doal Deniz Suyu Ortamnda Ters Ozmos
Membranlarnn Performans Karlatrmas
E.Gler
1
, E.Yavuz
2
, S.Solak
2
, G.Sert
3
, M.Arda
2
, M.Yksel
1
, .Yksel
2
, V.Gndodu
3
,
N.Kabay
*1

1
Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Kimya Mhendislii Blm, 35100 zmir
2
Ege niversitesi, Fen Fakltesi, Kimya Blm, 35100 zmir
3
Ege niversitesi, Su rnleri Fakltesi, 35100 zmir
E-mail: nalan.kabay@ege.edu.tr

Gnmzde su ktl, giderek dikkat eken bir problem olmaktadr. Kurak ve yar kurak
blgelerde, deniz suyu veya atk sulardan ime ve kullanma suyu retmek amal yeni
yntemler denenmeye balanmtr [1]. Deiik dier birok yntem gibi, deniz suyundan
tatl su retimi de, enerji tketen bir sretir. Dnya apnda byk lekli ou
desalinasyon iletmesinde, fosil yaktlar kullanlmaktadr. te yandan, kresel snma ve
artan yakt fiyatlar nedeniyle, ok aamal fla distilasyon gibi sl srelere alternatif
olabilecek yeni desalinasyon teknikleri gelitirilmektedir [2]. Ters ozmos yntemi, dnya
apnda en yaygn kullanlan, evreye olumsuz etkisi nispeten daha az olan bir yeil
teknoloji olarak, distilasyon yntemlerine gre daha ok tercih edilmektedir. Ters ozmos
uygulamalarnn yaygnlamasndaki en byk etken, geen on yl ierisinde gerekleen
membran teknolojisindeki ilerlemeler sonucu meydana gelen maliyetteki dtr [3].
Klasik ters ozmos membranlarnn suda iz dzeyde bulunan baz elementleri giderememesi
sonucu, rn suyun sulama amal kullanlmas durumunda bitkilerde olumsuz etkiler
grlmekte ve tarmsal rn verimlilii dmektedir. Bor, bu tr etkilere sebebiyet veren
bir elementtir ve narenciye tr hassas bitkilerin bor tolerans sadece 0.40-0.75 mg/L gibi
dk bir deerdir. Sadece ters ozmos tekniiyle klasik membranlar kullanarak, Dnya
Salk rgtnn ime sularnda izin verdii maksimum bor deerine (0.5 mg B/L)
ulamak, zor olduundan, ters ozmos teknolojisinin yaygnlamas bazen kstlanmaktadr
[4].
Bu almada, deniz suyu ters ozmos testleri, Urla-zmir blgesinde kurulmu olan mini-
lek ters ozmos sistemiyle gerekletirilmitir (ekil 1). Bu sistemle, Dnya Salk
rgtnn kullanma sularnda belirledii standartlarda su retimi gerekletirilebilmitir.
En iyi koullarda retilen rn suyun ortalama ierdii TDS, 500 mg/Lnin altndadr.
Sistemde birbirine paralel bal iki membran modl bulunmakta ve her bir modlde tek
bir membran bulunmaktadr. Membran modlleri tek olarak iletilebilmektedir.
Modllerde klasik ters ozmos membran olarak belirtilen SW30-2540 membran ile yksek
giderim membran olarak adlandrlan XUS SW30XHR-2540 membran bulunmaktadr.
Gn iinde ayn koullarda, bu membranlarn retim performanslar test edilmi ve
birbirleri ile kyaslama yaplmtr. Membranlara beslenen deniz suyu, ncelikle n artm
iin kum filtre ve kartu filtrelerden geirilmitir. Yksek basnl ters ozmos
membranlarna filtre edilen besleme deniz suyu verilmi; membrandan geen su, rn
(sznt) olarak alnmtr. Membran tarafndan alkonulan tuzca zengin deniz suyu ise;
konsantre at eklinde sistemden alnmtr.

160
Sabit 55 bar (798 psi) basnta ve sabit besleme suyu scaklnda (25.5C) herbir
membran iin 1.5 saat sreyle ters ozmos testleri yaplmtr. Her 15 dakikada bir rn su,
konsantre ve besleme suyundan rnekler alnm ve bu hatlarn ak hzlar llerek
sznt aks hesaplanmtr. Ayrca; pH, iletkenlik (EC), TDS ve bulanklk lmleri
yaplm, laboratuara getirilen rn su rneklerindeki baz trlerin (B, Na
+
, K
+
, Ca
2+
, Mg
2+
,
Cl
-
, HCO
3
-
, ve SO
4
2-
) deriimleri bulunmu ve yzde giderimleri hesaplanmtr. me ve
kullanma suyu asndan retilen suyun uygunluu, kalite standartlaryla (WHO, TSE 266
gibi) karlatrlarak kontrol edilmitir (izelge 1). Laboratuvarda, bor deriimleri
spektrofotometrik olarak Azomethine-H metoduyla (
maksimum
: 415 nm) tayin edilmitir.
Metal analizleri atomik sourma spektroskopisi (AAS) ile gerekletirilmitir.

ekil 1. Urla ters ozmos sistemi ak emas

izelge 1. Urla ters ozmos szntsnn kalite standartlarna gre deerlendirilmesi
Parametre
WHO
me suyu
standard
TSE 266
me suyu
standard
Sulama suyu
standard
Besleme
deniz suyu
Urla RO
sznts
(1)
b

Urla RO
sznts
(2)
c

TDS, mg/L 1000 1500 5005000 39123.5 262.17 1070.50
EC, S/cm 500800 2500 02250 57500 524 2140
pH 6.5- 8.8 6.5- 9.2 6.5- 8.8 8.3 7.4 8.0
[Cl
-]

250 600 0400 68975.72 162.05 658.46
[Na
+
] 200 175 50250 21480 52.10 250.80
[Mg
2+
]
30 50 3050 2422 2.30 35.81
[Ca
2+
]
75 100200 40100 444.5 0.32 8.31
[K
+
]
N.G.
a
12 N.G. 620 3.81 15.02
[SO
4
2-
] 250 250 200575 8608.55 0.00 55.23
[HCO
3
-
] N.G. N.G. N.G. 172.68 12.95 16.86
[B] 0.5 N.G. N.G. 5.2 1.09 1.00
Bulanklk
(NTU)
<0.5 <1 N.G. 0.21 0.09 0.08
a
: No Guideline (Standart verilmemi),
b
: XUS SW30XHR-2540 membran ile retilen rn su
c
: SW30-2540 membran ile retilen rn su

izelge 1de grld gibi, yksek giderim (XUS SW30XHR-2540) membrannn tuz
giderim performansnn, klasik SW30-2540 membranna gre daha yksek olduu tespit
edilmitir. Yksek giderim membran iin ortalama tuz giderimi %99.3 iken, klasik SW30-

161
2540 membran iin bu deer sadece %97.3tr. Ancak, bor giderim performans ve
sznt bulanklk deerleri asndan her iki membran tr iin nemli bir fark
gzlenmemitir. Her iki membran iin bor giderimi (%79-81), dier iyonik trlerin giderim
deerlerine gre dktr.
retilen sznt verileri ime ve kullanma su standartlarna gre deerlendirildiinde,
yksek giderim membran (XUS SW30XHR-2540) ile retilen suyun katyon ve anyon
deriim deerleri, bor deriimi hari, hem ime hem de kullanma su standartlarna gre
uygunluk gstermitir. Klasik membran (SW30-2540) ile retilen suyun ise sadece sulama
suyu standartlarna uygun olduu tespit edilmitir. Yine de, her iki membran ile retilen
sudaki bor deriimleri ime ve sulama suyu limit deerleri asndan risk tekil etmektedir.
Bu nedenle, retilen suda bulunan iz dzeylerdeki borun giderilmesine ynelik yeni
yntemler denenmeli ve bu amala iyon deitirme, hibrit prosesler gibi teknikler
kullanlmaldr.

Teekkr
Bu alma, Middle East Desalination Research Center (MEDRC) (Proje No: MEDRC-04-
AS-004) ve Ege niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) Komisyonu (Proje No:
E-2007-MH-015, E-2008-MH-029, 2009-FEN-042) tarafndan desteklenmitir.
Urlada yrttmz deneysel almalarda destek salayan Ege niversitesi Su rnleri
Fakltesi Dekanlna ok teekkr ederiz. AAS analizlerinde yardmc olan M. Akaya
ayrca teekkr ederiz.

Referanslar
1. M.Busch, W.E.Mickols, Reducing energy consumption in seawater desalination. Desalination 165 (2004)
299-312.
2. A.M.Gilau, M.J.Small, Designing cost-effective seawater reverse osmosis system under optimal energy
options. Renewable Energy 33 (2008) 617-630.
3. R.Singh, Hybrid membrane systems for water purification: Technology, Systems Design and Operations.
Elsevier Science & Technology Books (2006).
4. H.Koseoglu, N.Kabay, M.Yuksel, S.Sarp, O.Arar, M.Kitis, Boron removal from seawater using high
rejection SWRO membranes-The impacts of pH, feed concentration, pressure, and cross-flow velocity.
Desalination 227 (2008) 253-263.

162

163
Dner Vakumlu Membran Tesisi Ve Uv Dezenfeksiyonu
nitelerinde Faj Uzaklatrma Verimliliklerinin Belirlenmesi
Ceren Bayren, Okan T. Komesli, Celal F. Gkay
Ortadou Teknik niversitesi evre Mhendislii Blm,Ankara

Viral patojenlerin hastalk yapc zellikleri dolaysyla, atksulardan virslerin
uzaklatrlmas gnmzde nemli bir alma konusu olarak n plana kmaktadr. Bu
sebeple ODT bnyesinde UV dezenfeksiyon nitesi de bulunduran bir dner vakumlu
membran tesisindeki virus uzaklatrma verimliliini inceleme gerei duyulmu ve
verimliliin belirlenmesinde bakteriyofajlar olarak bilinen indikatr organizmalar
gzlemlenmitir. almalar srasnda analiz kolaylklar ve tehlikesiz olular sebebiyle,
Escherichia Coli (E.Coli) bakterilerini enfekte eden kolifajlar indikatr olarak seilmitir.
Bu bildiride, vakumlu dner membrann ve UV radyasyonunun virs artm verimlilikleri
Tek Agar Tabakal Kolifaj Deneyi metodu kullanlarak belirlenmeye allmtr.
Bilindii zere vakumlu dner membran, sulu zeltilerdeki bir ok mikroorganizmay
membrann iki tarafndaki basn fark sayesinde uzaklatran bir filtrasyon prosesidir.
almada kullanlan 10 m
3
/saat debi ile iletilen membran tesisindeki rutin operasyon
srasnda, su 4 dakikalna membrana doru emilir ve emme 1 dakikalna membran
porlarnn temizlenebilmesi iin otomatik olarak durdurulur. Emme sresince, membrann
yaklak 38 nm olan kk porlar reaktrdeki biyoktlenin byk blmnn tutulmasn
salar. Buna ek olarak su membrandan getike, emme sresince membran zerinde amur
ince bir kek tabakas oluturarak por byklnden daha kk mikroorganizmalarn
tutulmasna katkda bulunur. Fakat 20 ile 200 nm arasnda deien kk boyutlar
sebebiyle virslerin bir ksm herhangi bir engel ile karlamakszn membrandan
geebilmektedir. Membrandaki virs tutulma verimlilii bir ok farkl etken ile deiiklik
gsterebilmektedir.
Bunlara ek olarak, UV radyasyonu kullanl bir bakteri ve virus ldrc olarak
bilinmektedir, bu yzden mevcut membran tesisinde ileri dzeyde artm elde edebilmek
iin tercih edilmitir. UV dezenfeksiyon cihaz 250 nm dalga boyunda alan quartzdan
mamul 30 mWatt/cm2 enerji reten bir ampul ve onu evreleyen paslanmaz elik borudan
ibarettir. Lambann faydal mr 9000 saat olarak bildirilmitir. Deneysel almalar
srasnda UV cihaznn virs uzaklatrma verimlilii de saptanmaya allmtr.
n almalar olarak adlandrlan srete, ncelikle atksudan Endo Agar besi ortam
kullanlarak 35
0
Cda tek koloni drmek suretiyle E.Coli izole edilmi ve Nutrient
Agardan geirilerek saflatrlmtr. Ardndan, yksek scaklk ve basn altndaki 20
dakika otoklav edilen Tryptic Soy Broth (TSB) zeltisinin oda scaklna kadar soumas
beklenip, retilen tek koloni halindeki E.Coli, sv besi yerinde steril bir ekilde
braklr.reme gzlemlenebilmesi iin besi yeri 35
0
Cde 24 saat boyunca inkbatrde
tutulur. Daha sonra 3 g Bacto-Agar ve 6 g TSB 200 ml saf suda kartrlarak 20 dakika
otoklav edilir.Steril olan agarlar her tpte yaklak 10 ml olacak ekilde alndktan sonra
oda scaklnda ve eimli bir dzlemde donmaya braklr.Souyan agarlarn yatk yzne
iinde E.Coli remesi gzlenmi TSBden ekim yaplarak 35
0
Cde 24 saat boyunca
inkbatrde tutulur.Yatk agarlar daha sonraki deneylere stok olarak kullanlmak zere
buzdolabnda bekletilmitir.

164
Rutin deneyler aamasnda, yksek scaklk ve basn altndaki 20 dakikalk otoklavn
ardndan elde edilen yeni TSB zeltisinin oda scaklna kadar soumas beklenip, yatk
agarda stok olarak bulunan E.Coli, broth ierisine steril bir ekilde braklr.reme
gzlemlenebilmesi iin broth 35
0
Cde 24 saat boyunca inkbatrde tutulur. Tek agar
tabakas deneyi ile kolifaj tespiti yapabilmek iin tesis giri suyu, membran havuzu, UV
dezenfeksiyon nitesi girii, UV dezenfeksiyon nitesi klarndan taze atksu rnekleri
alnr. Herbir numune iin 2 petrilik agar hazrlamak zere, 40 ml saf suya kartrlan 0.08
g Agar-agar ve 1.8 g M-17 Agar karmlar yksek scaklk ve basn altnda en az 30
dakika otoklav edilir ve otoklavdan ktklarnda agarlarn hemen donmasn engellemek
zere 50
0
Clik su banyosuna alnr.1 gn nceden hazrlanan TSBdeki E.Coli kltr
inkbatrden alnarak her agar zeltisine 2 ml enjekte edilir. 10 ml halindeki szlm
atksu numuneleri de agar karmlarna eklenir. Ancak, membran havuzundan alnan rnek
10
-4
, UV cihaz giriinden alnan rnek 10
-1
olacak ekilde seyreltilmitir. Ayrca
deneylerde kontrol agar olarak gzlemleyebilmek iin ierisine yalnzca E.Coli broth ve
saf su kartrlm agarlar da kullanlmtr. Her bir E.Coli-agar-atksu numunesi (kontrol
agarlar iin atksu yerine 10 ml saf su) karm homojen bir ekle gelebilmesi iin
kartrlarak eit biimde petri kaplarna dklp donmaya braklr.Katlatktan sonra
her bir petri kab 44.5
0
Cde 24 saat bekletilir. Ertesi gn, agarlar zerinde kolifaj varln
gsterdii dnlen pirin patla grnmndeki plaklar saylarak membran sisteminin
ve UV dezenfeksiyonunun virs uzaklatrma verimlilikleri belirlenir.
Yukarda aklanan n almalar, tek M-17 agar tabakas ile bakteriyofaj tespiti
deneyindeki plaklarn oluumu ve gzlemlenebilirlii ile membran havuzu ve UV
dezenfeksiyonu giri suyu rneklerinin gzlemi iin gerekli seyreltme faktrlerinin
belirlenebilmesi iin yaplmtr. Rutin deneylere geildiinde de, beklendii gibi M-17
Agar zerinde faj ve E.Coli etkileimi sebebiyle pirin ekilli patlamalar olumutur ve
plaklarn saym sonucunda n almalar ve rutin deneylerden aadaki deerler elde
edilmitir.

Tablo1: Tek Agar Tabakas Deneyi ile Kolifaj Tespiti iin Yaplan n almalar
50 ml M-17 Agar + 5 ml Bakteriyofaj eren Numune (veya kontrol petrileri iin 5 ml saf su) + 1 ml E.Coli
retilmi TSB
1
5
.
0
4
.
2
0
0
9

Tesis giri suyu-1 Baklmad Tesis giri suyu-2 Baklmad
Havalandrma havuzu-1 10*10
4
Havalandrma havuzu-2 9*10
4
Membran havuzu-1 18*10
4
4

UV Dezenfeksiyonu girii-1 22*10
1
1
UV Dezenfeksiyonu k-1 42 UV Dezenfeksiyonu k-2 40
Kontrol-1 Baklmad Kontrol-2 Baklmad
50 ml M-17 Agar + 5 ml Bakteriyofaj eren Numune (veya kontrol petrileri iin 5 ml saf su) + 1 ml E.Coli
retilmi TSB
1
6
.
0
4
.
2
0
0
9

Tesis giri suyu-1 19 Tesis giri suyu-2 14
Havalandrma havuzu-1 Baklmad

Havalandrma havuzu-2 Baklmad

4
4

1
1
Kontrol-1 Baklmad Kontrol-2 Baklmad


165
Tablo 2: Tek Agar Tabakas Deneyi ile Kolifaj Tespiti
40 ml M-17 Agar + 10 ml Bakteriyofaj eren Numune (veya kontrol petrileri iin 10 ml saf su) + 2 ml
E.Coli retilmi TSB
2
9
.
0
4
.
2
0
0
9

*

4
4

1
1
Kontrol-1 Temiz Kontrol-2 Temiz
E.Coli retilmi TSB
0
1
.
0
5
.
2
0
0
9

4
4

1
1
E.Coli retilmi TSB
2
1
.
0
5
.
2
0
0
9
4
Membran havuzu -2 43*10
4

1
1
*8500 saatteki UV lambas yenisi ile deitirildikten sonra elde edilen deney sonular.

Tablo 2den grld zere tm kontrol petrileri temiz olarak gzlemlenmitir. Bu
yzden, pirin eklindeki plaklarn kolifajlara ait olduklar dnlmektedir. Resim 1de
M-17 Agarlar iinde oluan pirin ekilli plaklar ve kontrol petirleri grlmektedir.

Resim1.a)Kontrol b)Test

Tablo-3de Membranda faj uzaklatrma verimlii yzde eklinde membran havuzu ve
UV girii (ayn zamanda membran k) arasndaki faj saymlarndan, UV
dezenfeksiyonunun yzde verimlilii ise UV girii ve kndaki faj saymlarndan elde
edilmitir. Buna ek olarak sz geen nitelerin virs uzaklatrma deerleri, logaritmik
azalma deeri (LAD) olarak ifade edilmitir ve aadaki gibi hesaplanmtr:

Log Azalma Deeri = Log Uzaklatrma = log ( Giriteki Saym / lemden Sonraki Saym )

a b

166
Tablo 3: Membran ve UV Dezenfeksiyon nitelerindeki Kolifaj Uzaklatrma Verimlilii
ve Log Azalma Deerleri

Membran
Havuzu
rnekleri
Ortalama
Saylan Faj
Miktar
Membran
k
rnekleri
Ortalama
Saylan Faj
Miktar
Membran
Uzaklatrma
Verimi (%)
Membranda
Log Azalma
UV Giriinden
Alnan
rneklerde
Ortalama
Saylan Faj
Miktar
UV
kndan
Alnan
rneklerde
Ortalama
Saylan Faj
Miktar
UV nitesinde
Uzaklatrma
Verimi
(%)
UV nitesinde
Log Azalma
15.04.09 12*10
4
21*10
1
99.825 2.757 21*10
1
41 80.476 0.709
16.04.09 18*10
4
14*10
1
99.92 3.109 14*10
1
44 68.571 0.503
29.04.09 39*10
4
39*10
1
99.90 3 39*10
1
45 88.46 0.938
01.05.09 42*10
4
39*10
1
99.907 3.032 39*10
1
53 86.410 0.867
21.05.09 45*10
4
43*10
1
99.904 3.020 43*10
1
45 89.535 0.980
Beklendii gibi, membran tesisi yaklak 99% gibi ok yksek bir faj uzaklatrma verimi
ile almaktadr. Ayrca UV dezenfeksiyon nitesi de ilave faj uzaklatrlmas
salamtr. Faydal mrne yaklam lamba ile yaklak 75% olan faj artm yeni lamba
ile 87% olmutur. kisinin birlikte toplam log uzaklatrma deeri ise 4e kadar
kmaktadr.
Yaplan tm almalar sonucunda vakumlu dner membran tesisinin (VRM) atksulardan
virs uzaklatrlmasnda yksek performans gsterdii gzlenmitir.Tek tabaka agar
metodu bu olguyu gzlemlemek iin kullanlmtr. Vakumlu dner membran UV
dezenfenfeksiyonu ile birlikte kullanldnda pilot tesiste yaklak fajsz dzeyde artlm
su elde edilmitir. Log uzaklatrma deerinin 4e kadar kmas bu birleik yntemin
baarsn gzler nne sermitir.

Kaynaklar
- Arkhangelsky E.,Gitis V.,(2008), Effect of transmembrane pressure on rejection of viruses by
ultrafiltration membranes, Seperation and Purification Technology, Vol.62, sf.619-628
- Jacangelo J.G., Loughran P., Petrik B., Simpson D. and Mcllroy C.(2003), Removal of enteric viruses and
selected microbial indicators by UV irradiation of secondary effluent, Water Science and Technology,
Vol.47 No:9, sf.193-198
- Shang C., Wong H. M., and Chen G.(2005),Bacteriophage MS-2 removal by submerged membrane
bioreactor,Water Research,Vol.39, sf 5153-5161
- Stephenson, T., Brindle K., Judd S., Jefferson B., Membrane bioreactors for wastewater treatment, IWA
Publishing,2000
- U.S. Environmental Protection Agency, Coliphage Detection by USEPA Method 1602: Single Agar
Layer (SAL) Procedure, http://www.epa.gov/microbes/ , 2001 (son eriim 10.06.09)
- Zheng X., L W., Yang M. and Liu J.,(2005), Evaluation of virus removal in MBR using coliphages T4,
Chinese Science Bulletin, Vol.50 No:9, sf.862-867

167
Trkiyedeki Membran Biyoreaktr (Mbr) Uygulamalarnn
ncelenmesi
M. Taner ahin, lda Vergili, Yasemin Kaya, Z. Beril Gnder, Hulusi Barlas
stanbul niversitesi Mhendislik Fakltesi evre Mhendislii Blm
Avclar stanbul 34320 Trkiye

Gnmzde daha az yer kaplayan, daha iyi k suyu kalitesi salayan ve ekonomik
adan da daha avantajl olabilecek artma prosesleri zerinde aratrmalar younlam
bulunmaktadr.
Nfus artnn yan sra, sanayileme, artan kuraklk ve ar tketime paralel olarak tatl
su kaynaklar global lekte hzla tkenmektedir. Bu problem zellikle lkemizin de
corafyasnda bulunduu Balkanlar ve Orta Douda son yllarda daha da nemli hale
gelmekte ve artk sahip olunan su kaynaklar lkeler arasndaki stratejik ilikiler ve
pazarlklarn ana unsurlarndan biri olmaktadr. Artan talebe karlk tatl su kaynaklarn
yenileyip artrmak teknik ve ekonomik adan snrlayc olduu iin srdrlebilir
kalknmay salayabilecek deiik pratik zmlere ihtiya vardr. Bu balamda temiz su
kaynaklarn korumann ilk yolu atksular geri kazanma ile balar dncesi ile artlm
atksularn geri kazanm ve birok deiik amal geri kullanm iin son yllarda
almalar ve uygulamalar artrlmtr. Atksularn geri kazanm ile hem tatl su
kaynaklarnn tketimi azaltlmakta hem de dearj edilen artlm atksularn evresel
etkileri en aza indirilmektedir.
Biyolojik artma, endstriyel ve evsel atksu artm proseslerinde nemli bir yere sahiptir.
Biyolojik proseslerin verimlilii iki ana faktre baldr. Bunlar, reaktrdeki biyoktle
konsantrasyonu ve mikroorganizmalarn zgl dnm hzdr. Son yzylda, biyolojik
prosesleri gelitirmek iin yaplan aratrmalar, kat ve svlar ayrdktan sonra biyoktleyi
geri devrettirerek veya mikroorganizmalarn bir destek zerinde byd sabit kltr
reaktrlerini gelitirerek, biyoreaktrdeki mikroorganizma konsantrasyonunu arttrma
ynnde olmutur (Lazarova ve Manem, 1994). Son zamanlarda ise, dikkatler biyolojik
artmda, ultrafiltrasyon (UF- gzenek ap 0,002 -0,1 m) ve mikrofiltrasyon (MF-
gzenek ap 0,03-1 m) membran modllerinin aktif amur sistemi ile birlikte
kullanlmas zerine younlamaktadr. Her iki membran teknii de, membran
biyoreaktrler (MBR) olarak adlandrlmtr (Cheyran ve Mehala, 1986).
Konvansiyonel artma sistemlerinde olduu gibi MBR teknolojisinde de atksuyun artm
biyolojik esaslara dayanmakta, konvansiyonel sistemlerden farkl olarak ise temiz suyun,
bakteri, biyoktle ve dier tm kat maddelerden ayrlmas iin fiziksel bir bariyer
kullanlmaktadr. Membran nitesinde askda kat maddelerin ve biyolojik paralanmay
gerekletiren mikroorganizmalarn artlan sudan ayrlmas tek proses halinde olarak ifade
edilebilir. Bu ekilde daha iyi k suyu kalitesi ve ayn tesiste daha yksek kapasite ya da
daha kk bir tesisle istenen kapasite elde edilebilmektedir.
Atksularn membran teknolojisiyle artlmasnda, ncelikle atksuyun kalitesi ve miktar,
membran modl tipi, membran malzemesi, membran temizleme yntemi, iletme
parametreleri ve oluan konsantre akmnn uzaklatrlma yntemi gibi bilgilere
gereksinim vardr. Membran proseslerinin avantajlar, srekli iletme halinde olabilmesi,
yer ihtiyacnn ok az olmas, modler olarak kullanlabilmesi, ok yksek
konsantrasyonlu atksu artmnda uygulanabilmesi, tanabilir olmas, herhangi bir inaat

168
gerektirmemesi ve maliyetinin gn getike daha da aalara ekilmesidir (Koyuncu ve
Topack, 1999).
Son yllarda polimer ve dolaysyla membran teknolojisindeki ok hzl gelimeler ve
retim maliyetinin azaltlmas sebebiyle gerek ime suyu gerekse de atksu artma
alanlarnda membran prosesleri (zellikle mikrofiltrasyon ve ultrafiltrasyon)
konvansiyonel sistemlerle maliyet asndan rekabet edebilir hale gelmi ve geni apta
uygulanmaya balanmtr. Bylece atksu artmada uygulanan MBRlar da gelimi ve
gelimekte olan lkelerde (rnein ABD, Fransa, Singapur, Almanya, in, Brezilya, vs)
son on ylda artan bir hzla artma tesislerinde devreye alnmtr. nmzdeki yllarda
birok konvansiyonel atksu artma tesislerinin teknolojilerini MBRlara dntrecei ve
zellikle de son keltim havuzlarnn ortadan kalkaca tahmin edilmektedir.
Bugne kadar Avrupada, MBR teknolojisi ile ok sayda uygulamann hayata gemi
olmasna ramen Trkiyede kurulu MBR tesis says olduka azdr. Bu almada,
Trkiyede bugne kadar yaplm nemli MBR uygulama rnekleri incelenmitir.
lk pilot almalarn 2005 ylndan itibaren niversitelerde uygulanmaya baland
grlmektedir. Bu projeler kapsamnda, niversitelerdeki evsel atksularn MBR ile
artlmas ve bahe sulama suyu olarak kullanlmas planlanmtr. 100-200 m
3
lk
nispeten kk kapasiteli sistemler sonras, 2008 ylndan itibaren evsel ve endstriyel
atksularn birlikte artld byk kapasiteli sistemlerin kurulduu grlmektedir. Tablo
1 de Trkiyede mevcut MBR uygulamalarnn bazlar yer almaktadr. Bu almann
yapld dnemde yaanan ekonomik kriz, ve buna bal olarak retimlerin azalmas
sebebiyle, bu tesislerin ounda dizayn debilerinden daha dk deerler ile alld
belirlenmitir.
letme maliyetleri asndan tam bir kyaslama yaplamasa da, debi arttka, birim
maliyetlerin azald grlmtr. Byk kapasiteli tesisler henz ksa zaman ncesinde
iletmeye alnd iin, bu tesisler ile ilgili daha doru deerlerin, ancak nmzdeki
aylarda elde edilecei dnlmektedir. Teknolojik ilerleme ve uygulama saysnn artmas
ile MBR modl fiyatlar dmekte, ilk yatrm maliyetleri daha uygun mertebelere
gelmektedir.
Seilen teknolojiye bal olarak, sistemlerde farkl iletme koullar (membran
dinlendirme, geri ykama, difzr ykamas) uygulanmaktadr. Bu iletme koullar
iletme maliyetlerini direkt olarak etkilemektedir. Baka bir deyile; ak, tkanma sresi,
geri ykama periyodlar, geri ykamada kullanlan kimyasal tipi ve miktar, enerji ihtiyac
(havalandrma ve pompa iin) nedeniyle gerek yatrm gerekse iletme maliyetleri farkllk
gstermektedir.

Tablo 1: Trkiyede MBR uygulamalarna rnekler
Tesis Yer letmeye
alma tarihi
Debi
m
3
/gn
Membran
Prosesi
Membran
Alan
m
2

Membran
Yerleimi
p Sznt Suyu Artma - Belediye stanbul 2008 2000 UF 1134 Harici
Evsel Atksu leri Biyolojik Artma
- Belediye
stanbul Ekim 2007 100 MF 240 Dahili
Evsel Atksu Artma - Belediye Mula ubat 2009 1500 UF 2560 Dahili
Evsel + Endstriyel Atksu Artma -
Organize Sanayi Blgesi
zmir Eyll 2008 2000 UF 3175 Dahili
Evsel Atksu Artma -
niversite/Pilot Tesis
Ankara 2005 150 UF 540 Dahili
Evsel Atksu Artma - Organize
Sanayi Blgesi /Pilot Tesis
Gebze Ekim 2008 - UF 10 Dahili


169
MBR pilot almalar, genellikle tesis kapasite arttrm ile ilgili bir n hazrlk olarak
uygulanmakta, ancak olumlu sonular elde edilse bile, gnmzde yaanan kt ekonomik
koullar sebebiye ileri artm tesis yatrmlar ertelenmektedir. Buna ramen gelecekte
temiz su kaynaklarnn tkenmesi ve atk sulardan yksek kalitede su eldesinin gerekli
olmas, ileri artm teknolojilerini gereki bir ekilde gndeme getirecektir.
MBR atksu artma tesislerinde elde edilen tecrbeler, iletme problemlerinin almas iin
modl yapsnda iyiletirmeler yaplmas gerekliliini de ortaya koymutur. Yeni
gelitirilen modllerde esnek yapda membran paketleri kullanlarak mevcut kapiler ve
plaka sistemlerinin dezavantajlar olmakszn sadece avantajlar birletirilmitir. Bu
modllerde kelme ve kenarlarda birikme problemleri de yaanmamaktadr. Sktrma
younluklarnn yksek olmas ve membranlarn daha iyi hidrolik koullarda geri
ykanabilmesi dier avantajlardr.
Bu teknolojik gelimeler nmzdeki yllarda MBR uygulamalarnn ynn nemli
lde belirleyecektir. lkemizde MBR uygulamalarnn, yukarda sz edilen teknolojik
ayrntlardan nemli lde etkilenecei dnlmektedir.

Kaynaklar
Chae, S.R. ve Shin, H.S., 2007. Effect of condensate of food waste (CFW) on nutrient removal and
behaviours of intercellular materials in a vertical submerged membrane bioreactor (VSMBR). Bioresource
Technology, 98, 373379.
Cheryan, M. ve Mehala, M.A. 1986, Membrane Bioreactors, Chem. Tech. 676.
Crawford, G., Thompson, D., Lozier, J., Daigger, G., Fleischer, E., 2000. Membrane Bioreactors A
Designers Perspective. Proceedings of the Water Environment Federation Technical Symposia, Anaheim,
California, USA.
Judd S.J., 2006. The MBR Book: Principles and Applications of Membrane Bioreactors in Water and
Wastewater Treatment. Elsevier, Oxford, UK.
Gutknecht, R., Weidelener, A., Baur, S., Krause, S.: 2 Jahre Betrieb der grotechnischen
Membranfiltrationsanlage (Hohlfasermodule) in Rothaus: Betriebsergebnisse / Praxisbewertung und
Vergleich mit einer Pilotanlage aus Flachmembranmodulen, KA Korrespondenz Abwasser, (55) Nr.11,
November 2008, ISSN 1866-0029
Hasar, H., 2001, Batk Membran Aktif amur Sistemlerinin Artma Kapasitesinin Gelitirilmesi ve
Modellenmesi, Frat niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Elaz
Kaleli, B., ahin, T., 2009, Atksu Artma Tesisinizde Ek Kapasite ve Geri Kazanm Sorununun zm:
Membran Biyoreaktr (MBR), Tesisat Dergisi, Nisan, 2009, 132-134
Koyuncu, . ve Topack D., 1999, Sznt Sularnn Membran Teknolojisi ile Artm, Kent Ynetimi nsan ve
evre Sorunlar Semp99, evre Ynetimi ve Kontrol, 414-423.
Krause, S., Gutknecht, R.: Vergleich von getauchten Hohlfaser- und Flachmembranmodulen am Beispiel von
Brauereiabwasser, F&S Filtrieren und Separieren, Jahrgang 22, Nr. 4 (2008)
Lazarova,V. ve Manem, J., 1994, Advance in Biofilm Aerobic Reactors Ensuring Effective Biofilm Activity
Control, Wat. Sci. Tech., 29 (10-11), 319-327.
Yigit, N., 2007, Membran Biyoreaktr le (MBR) Evsel Atksu Artm, Sleyman Demirel niversitesi,
Fen Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Isparta

170


171

apraz Akl-Dz Tabakal Ters Ozmos Membran Sisteminde
FilmTec
TM
BW30 Membran ile Jeotermal Sudan Bor
Giderilmesi-Basn Etkisi
.G. ner
1
, E.Gler
1
, H.Kseolu
2
, M.Kiti
2
, M.Yksel
1
, N.Kabay
*1
1
2
Sleyman Demirel niversitesi, evre Mhendislii Blm,
Mhendislik Mimarlk Fakltesi, Isparta

Bor madenlerinden, eitli endstri kurulularnn atk sularndan ve sulama sularndan
yksek deriimde bor, topraa ve yeralt sularna karmaktadr. Deniz suyu (4-6 mg/L),
kentsel atk sular (0.5-2 mg/L) ve yeralt sular (Kbrs, talya ve Yunanistanda 8 mg/Lye
kadar) yksek deriimlerde bor iermektedir. Dnya Salk rgt, ime sularndaki bor
deriimi iin snr deeri 0.3 mg B/L olarak belirlemitir [1, 2].
Literatrde, ime suyu ve sulama suyu iindeki yksek bor deriiminin, insanlar ve bitkiler
zerinde baz zararl etkileri olduundan sz edilmektedir. me sularndaki bor
deriiminin yksek olmasnn, insanlarda mide ve barsak rahatszlklarna neden olduu;
sulama sularnda bulunan yksek deriimdeki borun ise bitkinin yapraklarnda sar
lekelerin olumasna sebep olup, bitkinin rmesini hzlandrd belirtilmektedir [3].
Bor, suyun pH deerine gre farkl formlarda yer alr; pH deerinin 9.2den byk olduu
durumlarda borat, daha dk pH deerlerinde ise borik asit formunda bulunmaktadr. Sulu
zeltilerden borik asit ve boratlar gidermenin kolay bir yntemi yoktur. Phtlatrma-
keltme yntemleri etkili ve uygulanabilir deildir. Boru sudan ve atk sudan
uzaklatrmann bir baka yntemi de, adsorpsiyondur. Uucu kllerin, baz doal
sorbentlerin ve baz inorganik sorbentlerin borun uzaklatrlmasnda etkili olduu
belirtilmektedir. Borun uzaklatrlmasnda ters ozmos, elektrodiyaliz gibi membran
srelerin etkili yntemler olduundan bahsedilmektedir [4].
Ters ozmos yntemi, en karmak membran teknolojisi olmakla birlikte; su artmndaki
yksek verimlilii sayesinde gnden gne uygulamalar artmaktadr. En ok deniz
suyundan ve ac sulardan ime ve sulama suyu retmek iin kullanlan verimli ve gvenilir
bir membran ayrma yntemidir.
Jeotermal sular, yksek deriimde bor iermeleri nedeniyle, baz evresel sorunlara yol
aabilen doal kaynaklar arasndadr. Bu almada, jeotermal sulardan apraz akl dz
tabakal ters ozmos membran test sistemi ile FilmTec
TM
BW30 membran kullanlarak bor
giderimi incelenmitir.
Deneysel almalarda laboratuar lekli apraz akl, dz tabakal test nitesi (SEPA CF
II, Osmonics) kullanlmtr (ekil 1). Hcrenin maksimum iletme basnc 69 bar olup,
membran test nitesi 19 cm x 14 cmlik (7.5x 5.5) aktif yzey alan 140 cm
2
olan her tr
dz tabakal membran ile uyum salamaktadr.


172

ekil 1: Membran test sisteminin ematik gsterimi

Deneylerde Dow firmasnn rettii FilmTec
TM
BW30 yksek giderimli, ac su ters ozmos
membran kullanlmtr. Membrann maksimum iletme basnc ve scakl srasyla 41
bar ve 45Cdir. Ters ozmos testleri iin, zmir Jeotermal A.. Blgesinden tedarik edilen
jeotermal su rnekleri kullanlmtr. Tablo 1de deneylerde kullanlan jeotermal suyun,
karakteristik zellikleri verilmektedir.
saatlik deney sresince, sznt ve konsantre besleme tankna geri beslenerek, sabit 15
Llik besleme hacmi ile (her saat ba beslemeden ve her 20 dakikada bir szntden 15
mllik rnek alm hari) allmtr. Her 20 dakikada bir; scaklk, ak hz, iletkenlik,
toplam znm kat miktar ve bor deriimi lm iin szntden, konsantreden ve
besleme tankndan rnekler alnmtr. Deneyler boyunca besleme scakl ( 282C) ve
konsantre ak hz (48 L/s) sabit tutularak, uygulanan basncn (10, 20, 25, 30 bar),
sznt ak hz, tuz giderimi ve bor giderimi zerindeki etkisi incelenmitir. Alnan
besleme ve sznt rneklerinin bor deriimleri spektrofotometrik olarak, Azomethine-H
(
maksimum
=415 nm) yntemiyle llmtr.


173

Tablo 1: Jeotermal suyun karakteristik zellikleri

Tablo 2de, uygulanan basnlardaki besleme ve konsantrenin iletkenlik (EC
f
, EC
c
),
sznt aks (Jv), tuz giderimi (R
tuz
), besleme ve sznt bor deriimi (B
f
, B
p
) ve bor
giderimi (R
bor
)ne ilikin ortalama deerler verilmektedir.

Tablo 2. Basn uygulama deneylerinde elde edilen ortalama deerler
Basn
(bar)
EC
f
(S/cm)
EC
p
(S/cm)
Jv
(L/m
2
s)
R
tuz
(%)
B
f
(mg/L)
B
p
(mg/L)
R
bor
(%)
10 1807 52.4 38.30 97.0 10.5 3.4 67.2
20 1800 26.0 78.60 98.5 10.6 2.7 74.8
25 1818 25.6 92.00 98.5 10.6 2.0 80.9
30 1831 26.9 100.1 98.6 10.9 1.9 82.6

Basn arttka sznt ak hznn, tuz gideriminin ve bor gideriminin artt; genel
olarak sznt iletkenliinin ve bor deriiminin dt gzlemlenmitir. Uygulanan
basn 30 bar olduunda, en yksek ortalama sznt aks (100.1 L/m
2
s), en yksek
ortalama tuz giderimi (%98.6) ve en dk sznt bor deriimi (1.9 mg/L) deerleri elde
edilmitir. ekil 2de zamana kar bor giderim deerleri gsterilmekte olup, en yksek bor
giderim deerine (%82.6), 30 bar basn uygulanld denemede ulalmtr.

ekil 2: Jeotermal sudan bor gideriminde uygulanan basncn etkisi
50
60
70
80
90
100
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
Zaman (dak.)
B
o
r

G
i
d
e
r
i
m
i
(
%
)
10 bar 20 bar 25 bar 30 bar
Katyonlar Deriim (mg/L) Anyonlar Deriim (mg/L)
Na
+
366 Cl
-
187.7
K
+
26.3 SO
4
2-
108.9
Ca
2+
26.2 F
-
4.450
Mg
2+
3.70 HCO
3
-
622.3
pH 8.6
letkenlik (S/cm) 1770
Toplam znm Kat Miktar (mg/L) 885
Tuzluluk Oran () 0.7
Bulanklk (NTU) 0.15
Bor (mg/L) 10.5-10.9 (Curcumine Metodu)
10.25-11.00 (Azomethine-H Metodu)

174

Teekkr
Bu alma, Ulusal Bor Aratrma Enstits, BOREN (Proje Numaras 2008-G-0192)
ve Ege niversitesi Rektrl Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) st Komisyonu (Proje
Numaras 2009-MH-047) tarafndan desteklenmitir. zmir Jeotermal Enerji irketine
almalarmzda verdikleri byk destek ve saladklar jeotermal su rnekleri iin ok teekkr
ederiz. Jeotermal su analizlerindeki desteklerinden tr M. Akay, Dr..Yilmaz-Ipek, S. Solak,
P. Kseolu ve E.Yavuza ayrca teekkr ederiz.

Referanslar
1. H. Koseoglu, N. Kabay, M. Yksel, M. Kitis, The removal of boron from model solutions and seawater
using reverse osmosis membranes, Desalination 223 (2008) 126133.
2. E. Gler, J. Piekacz, D.Ozakda, W. Kujawski, M. Arda, M. Yksel, N. Kabay, Influence of the chosen
parameters on the efficiency of seawater desalination:SWRO palnt results at Urla Bay seashore, Desalination
and Water Treatment 5 (2009) 167-171.
3. R.D. Barr, W.B. Clarke, R.M. Clarke, J. Venturelli, G.R. Norman, R.G. Dowing, Regulation of lithium and
boron levels in normal human blood, environmental and genetic factors, J. Lab. Clin. Med. 121 (1993) 614-
619.
4. N. Kabay, . Ylmaz-pek, I. Soroko, M. Makowski, O. Kirmizisakal, S. Yag, M. Bryjak, M. Yuksel,
Removal of boron from Balcova geothermal water by ion exchange-microfiltration hybrid process,
Desalination 241 (2009) 167-173.

175

Jeotermal Sudan Borun Fonksiyonel Fiber Adsorbentlerle
Adsorbsiyon Ultrafiltrasyon (UF) Hibrit Yntemi
Kullanlarak Ayrlmas
P.Bilgin
1
, S.Yavuz
1
, .Yksel
1
, H. Parschova
2
, M.Yksel
3
, N.Kabay
*3
1
Ege niversitesi, Fen Fakltesi, Kimya Blm, 35100, zmir
2
Department of Power Engineering, Faculty of Environmental Technology,
Institute of Chemical Technology, Prague, Czech Republic
3
Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Kimya Mhendislii Blm, 35100, zmir

Bor kirlilii baz lkeler iin nemli bir sorun oluturmaktadr. Borik asit iletmelerinden
ve bor minerallerinden kaynaklanan atklar bu kirliliin temel nedenidir. Bunun yannda,
baz jeotermal sular yksek dzeyde bor iermektedir [1]. Bor, sebze ve meyvelerin
bymesi iin bitkiden bitkiye deien oranlarda gerekli olan bir elementtir. Fotosentez
olayn kontrol eden eker metabolizmas, nkleik asit metabolizmas gibi baz metabolik
aktiviteler iin sulama sularnda minimum dzeyde bor gereklidir. Bor eksiklii, zayf
tomurcuklanma, ar dallanma ile sonulanr ve genel olarak bu durum bitkinin
verimliliini engeller. Dier yandan, sulama sularnda gerekli miktardan daha yksek
dzeyde bor bulunmasnn, bitkinin geliiminde baz olumsuz etkilere neden olduu
belirtilmitir [2]. Dnya Salk rgt, ime sularndaki snr bor deriim deerini 0,3
mgB/L olarak nermektedir [3].
Sulardan ve atk sulardan bor giderilmesi iin pek ok yntem tek bana fazla etkili
olamamaktadr. ncelenen balca artma yntemleri: ktrme, adsorpsiyon, iyon
deiimi, zc ztlemesi, membran prosesler ve hibrid prosesler eklinde sralanabilir
[4]. Su ve atk sulardan bilinen yntemlerle giderilemeyen baz kirleticilerin
uzaklatrlmasnda, mikrofiltrasyon (MF), ultrafiltrasyon (UF) gibi dk basncn
yrtc kuvvet olarak kullanld membran teknolojileri en ok uygulanan yntemler
arasndadr [5]. Suda znen polimer ve zeltiden ayrlmas istenen bileen arasndaki
kompleks oluumuna dayanan polimer destekli UF yntemi de, son derece etkin bir artma
yntemdir. Bu yntemde, zeltide oluturulan kompleks UF membran tarafndan
alkonulmakta; bu ekilde ayrlmas istenen bileen, zeltiden uzaklatrlmaktadr [6].
Polimer destekli UF zerine yaplan almalarn birounda, baz katyonlarn zeltiden
giderilmesi iin kesikli UF yntemle allmtr [7].
Kapasitesi, seimlilii ve sorpsiyon hz yksek olan bora seimli elatlayc reineler ve
fiberlerin gelitirilmesi, doal ve atk sulardan borun giderilmesi ve geri kazanlmasnda
byk nem tamaktadr [8]. Literatrde, N-glukamin grubu ieren bor seimli reinelerin
(Diaion CRB 01, Diaion CRB 02, Purolite S 108) jeotermal sudan bor giderilmesinde
kullanld belirtilmitir [9, 10]. Bor seimli fiber adsorbentler de, deniz suyundan bor
gideriminde yksek performans sergilemitir [11]. Bor seimli reinelerin kullanld
adsorpsiyon-UF hibrit yntemi jeotermal sulardan bor giderilmesinde baaryla
kullanlabilmitir [12]. Bu almada ise, bor seimli fiber adsorbentlerin, adsorbsiyon-UF
hibrit yntemi ile jeotermal sudan bor giderilmesinde kullanlabilirlii incelenmitir.
Jeotermal sudan bor giderilmesinde; kullanlan fiber adsorbent miktar, uygulanan basn
ve temas sresi gibi parametrelerin etkileri incelenmitir. Optimum fiber miktar; farkl

176

miktarlarda (12.5, 25, 50, 100, 150, 175, 200, 225, 250, 300 ve 350 mg) fiber adsorbent, 50
mL jeotermal su iinde 24 saat boyunca 25
o
Cde alkalanarak gerekletirilen kesikli
adsorpsiyon almas ile belirlenmitir.
Hibrit denemeler iin; 200 mL maksimum hcre kapasitesi ve 5.3 atm maksimum alma
basncna sahip Amicon-8200 model kartrcl ultrafiltrasyon hcresi (izelge 1)
kullanlm ve alma basnc olarak 1 atm seilmitir.

Tablo 1: Amicon 8200 model UF hcresi alma koullar [13]

Bu sistemde, farkl geerli snr molekler arlkl (NMWL-5,000; 10,000; 50,000)
Millipore UF membranlar (izelge 2) ve fonksiyonel fiber adsorbent olan Smopex 248V
kullanlmtr. Fiber adsorbentin zellikleri izelge 3de, kimyasal yaps ise ekil 1de
gsterilmektedir.

Tablo 2: Millipore UF membranlarnn zellikleri [13]

Membran
Biomax
5
Biomax
10
Biomax
50
NMWL (Dalton) 5,000 10,000 50,000
Su Ak (imh/psi) 3.5 27 47.5
Membran Materyali Polieter Slfon
Kalnlk 280 mikron
Hava Geirgenlii 30 psi 0
Uygulanan
Maksimum Scaklk
80
o
C

Tablo 3. Bor seimli fiber adsorbent
Smopex 248Vin zellikleri [11]
O
O
OH
OH
OH
OH
OH
N
OH
n

ekil 1. Smopex 248Vnin kimyasal yaps
[11]

Denemelerde kullanlan jeotermal suyun zellikleri, izelge 4de verilmitir. rneklerin
bor analizleri, spektrofotometrik Azomethine-H yntemi ile yaplmtr.
Hcre Kapasitesi 200 mL
Minimum Proses Hacmi 5.0 mL
Geerli Membran ap 62 mm
Etkin Membran Alan 28.7 cm
Korunan Hacim 1.2 mL
Maksimum Uygulama
Basnc
75 psi (5.3 kg/ cm
2
)
Fiber Viscose
Balanan polimer
GMA
(Glisidil
metakrilat)
Kapasite (mol/kg) 1.2

177

Tablo 4. Jeotermal suyun zellikleri

Bor seimli fonksiyonel grup ieren fiber adsorbentlerle, adsorbsiyonUF hibrit
yntemi kullanlarak jeotermal sudan bor giderilmesinin amaland bu almada;
kullanlan fiber adsorbent miktarnn, uygulanan basncnn ve fiber adsorbent ile jeotermal
su arasndaki temas sresi gibi parametrelerin bor giderimi zerine etkileri incelenmitir.
Yaplan kesikli alma sonucunda, 50 mL jeotermal sudan en yksek dzeyde (%95.4) bor
giderimi iin gerekli fiber adsorbent miktar, 250 mg olarak bulunmutur (ekil 2).

ekil 2: Fiber adsorbent miktarnn jeotermal sudan bor giderimine etkisi

Deneysel verilere gre, sistem alma basnc 1 atm deerinden, 1.5 ve 2 atm deerine
artrldnda sistemden rnek alm sresinin azalmas ve bu duruma bal olarak fiber ile
jeotermal su arasndaki temas sresinin azalmasndan dolay jeotermal sudan bor
giderilmesi bir miktar azalmtr (ekil 3).
Na
+
366.30 Cl
-
187.7
K
+
26.34 SO
4
2-
108.9
Ca
2+
26.24 F
-
4.45
Mg
2+
3.70 HCO
3
-
622.26
pH 8.6
EC (S/cm) 1770
TDS (mg/L) 885
Salinite () 0.7
Bulanklk (NTU) 0.15
B (mg/L)
10.5-10.9 (Curcumine Yntemi)
10.25-11.00 (Azomethine-H Yntemi)

178

Jeotermal su ile reinenin temas sresinin (10, 20, 30 dk) etkisi incelendiinde; 30 dakika
bekleme sresinden sonra sistemden alnan rnekler iin en yksek bor giderim deerleri
elde edilmitir (ekil 4). En kk geerli snr molekler arlk (NMWL; 5,000) deerine
sahip olan ultrafiltrasyon membranlaryla en yksek bor giderimi gzlenirken; daha yksek
geerli snr molekler arlk (NMWL 10,000 ve 50,000) deerlerine sahip ultrafiltrasyon
membranlaryla elde edilen rnekler iin bor giderim deerleri daha dktr.

Teekkr
Bu alma Ulusal Bor Aratrma Enstits, BOREN (Proje Numaras 2008-G-
0192) tarafndan desteklenmitir. Jeotermal su rneklerinin alnmasnda verdikleri her tr
destekten dolay; zmir Jeotermal Enerji irketine ok teekkr ederiz. Bor seimli fiber
adsorbentleri temin eden Johnson Matthey firmasna, jeotermal su analizlerindeki desteklerinden
tr M.Akay, Dr..Ylmaz-pek, S. Solak, E.Yavuz ve P.Kseolu'na ayrca teekkr ederiz.

Kaynaklar
1. B.F. Senkal, N. Bicak, React. Funct. Polym. 55 (2003) 2733.
2. R. Boncukcuoglu, A.E. Yilmaz, M. Kocakerim and M. Copur, Desalination, 160 (2004) 159-166.
3. World Health Organization-Boron Environmental Health Criteria 204, World Health Organization,
Geneva, 1998.
4. D. Kavak, Journal of Hazardous Materials 163 (2009) 308314.
5. W.S. Guoa, W.G. Shimb, S. Vigneswarana, H.H. Ngoa, Journal of Membrane Science 247 (2005) 6574.
6. E.Bayer, E.; B.Y.Spivakov, K.Geckeler, Polym. Bull., 13 (1985) 307311.
7. R.S Juang, C.H Chiou, , J. Membr. Sci. , 177 (2000) 207214.
8. N. Nadav, Desalination, 124 (1999) 131-135.
9. N. Kabay, I. Ylmaz, S. Yamac, S. Samatya, M. Yuksel, U. Yuksel, M. Arda, M. Salam, T. Iwanaga and
K. Hirowatari, React. Func. Polym., 60 (2004) 163-170.
10. I. Yilmaz Ipek, N. Kabay, M. Yuksel, O. Kirmizisakal, M. Bryjak, Chem. Eng. Commun. 196 (1) (2009)
277-289.
11. H. Parschova, E. Mistova, Z. Matejka, L. Jelinek, N. Kabay, P. Kauppinen, React. Funct. Polym. 67
(2007) 16221627.
12. S. Yavuz, U. Yuksel, M. Yuksel, N. Kabay, Proceedings of International Congress on Production of Safe
Water, zmir, Turkey, January 21-23, 2009, pp. 241-242.
13. www.millipore.com
ekil 3: Uygulanan basncn bor giderimine etkisi

ekil 4: Jeotermal su-reine temas
sresinin bor giderimine etkisi


179

Jeotermal Sulardan Bor Giderimi in Yeni Entegre Sistem:
Sorpsiyon-Membran Filtrasyon Hibrit Yntemi
P.Kseolu
1
, E.Gler
2
, .Ylmaz-pek
2
, .Yksel
1
, M.Yksel
2
, N..Yiit
3
, M.Kiti
3
,
N.Kabay
2*
1
Ege niversitesi, Fen Fakltesi, Kimya Blm, 35100 zmir
2
3
Sleyman Demirel niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi,
evre Mhendislii Blm, Isparta
*E-mail: nalan.kabay@ege.edu.tr

Bor, bitkilerin geliimi iin gerekli olan temel elementlerden biridir. Sulama sularnda
bulunan en dk dzeydeki bor deriimi hcre oalmas, nkleik asit metabolizmas ve
fotosentezi kontrol eden ekerlerin metabolizmas gibi eitli metabolik aktiviteler iin
gereklidir. Bor eksikliinde ar dallanma, bitkinin geliiminin durmas gibi sonular
ortaya kmaktadr. Fakat bitkilerin almas gereken optimum bor miktar aral ok dardr.
Sulama sularnda en dk deerden ok az yksek olan bor deriimleri baz bitkilerin
geliimini olumsuz ynde etkileyerek, yaprak ve meyvelerde sar beneklerin olumasna,
hzl rme ve de sonunda bitkinin lm gibi belirtiler gsteren bor zehirlenmesine
neden olmaktadr [1].
Ayrca borun baz laboratuar hayvanlarnn reme sistemleri zerinde olumsuz etkileri
olduu kantlanmtr. Dnya Salk rgt bor iin ime sularndaki maksimum limit
deeri 0.3 mg/L olarak nermektedir [2]. Bu nedenlerden tr jeotermal sulardan borun
uzaklatrlmas nemli bir sorundur.
Sulu zeltilerden borun uzaklatrlmas iin ok sayda yntem uygulanmaktadr.
Bunlarn arasnda fonksiyonel grup olarak N-metil glukamin ieren elatlayc reineler ve
fiberler ile iyon deitirme yntemi en ok allan yntemlerden biridir. Ters ozmos ve
elektrodiyaliz gibi baz membran prosesleri de sulardan bor uzaklatrlmasnda
kullanlmaktadr [3].
Son zamanlarda uygun sorbentler ve onlarn ortamdan uzaklatrlmasn salayan
membranlarn birletirilmesi ile ileri bir ayrma prosesi gelitirilmitir. Bu hibrit sistem su
artm ya da sulardan herhangi bir maddenin ayrlmasnda olduka etkilidir. Sabit yatakl
iyon deitirme sistemleri ile karlatrldnda en nemli avantaj; yksek verim ve daha
dk maliyettir. Sorpsiyon-membran filtrasyon hibrit sistemi, reine yzey alannn
artmas ile ayrma ileminin nemli lde hzlanmasn salayan kk tanecik
boyutlarndaki sorbentlerin kullanlabilmesini olanakl hale getirmektedir. Bu tr
sistemlerde enerji tketimi kolon sistemlerinkinden daha dktr. Ayrca membran
yzeyinde oluabilecek sinerjik etkiler prosesin gcn arttrmaktadr [4-6].
Bu alma, yeni bir ayrma teknolojisi olan batk sorpsiyon-membran filtrasyonu hibrit
sistemi ile 10-11 mg B/L deriiminde bor ieren jeotermal sudan borun uzaklatrlmasn
hedeflemektedir.
Hibrit proses, peristaltik pompalar ile besleme ve taze reine tanklarndan jeotermal su ve
taze reine sspansiyonunun batk membran tankna beslenmesi ve doygun reine
sspansiyonunun yine batk membran tankndan uzaklatrlmasndan meydana
gelmektedir. Batk membrann i ksmna, membran yzeyinde oluabilecek birikme ve
kme gibi problemler ile karlamamak iin kompresr ile hava verilmektedir. Verilen
havann debisi btn denemelerde 4 L/dk olarak sabit tutulmutur. Batk membran

180

tankndaki hacmi sabit tutmak amacyla, jeotermal suyun besleme hz ile rn suyunu
toplama hz ve taze reine besleme hz ile doygun reine uzaklatrma hz birbirlerine
eit olacak ekilde ayarlanmtr. Yaplan n testlerde, taze ve doygun reine yer
deitirme hznn jeotermal sudan borun uzaklatrlmas zerindeki etkisi incelenmitir.
Btn denemeler iki kez tekrar edilmi ve bu denemeler srasnda jeotermal suyun bor
deriimindeki seyrelme orann gzlemlemek iin kr alma yaplmtr. Denemeler
saat sren ksa sreli testler eklinde gerekletirilmitir.
Btn denemelerde sorbent olarak 0-20 m tanecik boyutu aralndaki bora seimli
elatlayc bir reine olan DOWEX XUS-43594.00 (DOW, Almanya) kullanlmtr.
Sorpsiyon-membran filtrasyon hibrit denemeleri, ZW-1 oyuk fiber batk ultrafiltrasyon
membran modl (General Electrics, srail) kullanlarak gerekletirilmitir. Denemelerde
kullanlan jeotermal suyun zellikleri izelge 1de verilmitir. Bor analizleri
spektrofotometrik Azomethine-H metodu ile gerekletirilmitir.

Tablo 1. Jeotermal suyun zellikleri

Yaplan n almalarda incelenen ilk parametre, doygun ve taze reinenin yer
deitirme hzdr (Q
y
). Bu denemede, DOWEX XUS-43594.00 elatlayc reine iin
jeotermal sudan borun uzaklatrlmasnda daha nceden belirlenmi optimum reine
miktar kullanlmtr. Denemeler sresince batk membran tankna taze reine
sspansiyonunun beslenmesi sonucu tanktaki jeotermal suyun bor deriiminde %19 kadar
azalma gzlemlenmitir. Reinenin yer deitirme hznn etkisini incelemek iin, yer
deitirme hz 3 ve 6 mL/dk olan denemeler yaplmtr. Hz 6 mL/dk iken jeotermal
suyun bor deriiminin, onuncu dakikada sulama sular iin maksimum limit deer olan 1
mg B/Lnin altna indii gzlemlenmitir. Bu sre, reine yer deitirme hznn 3 mL/dk
olduu durumda on be dakikaya kmtr. Ayrca reine yerdeitirme hz 6 mL/dk iken;
bor deriimi 30 dakika sonra sabitlenmi, fakat hz 3 mL/dk olduunda, deriim ilk bir
saatten sonra artmaya balamtr (ekil 1).

Na
+
366.30 Cl
-
187.7
K
+
26.34 SO
4
2-
108.9
Ca
2+
26.24 F
-
4.45
Mg
2+
3.70 HCO
3
-
622.26
pH 8.6
EC (S/cm) 1770
TDS (mg/L) 885
Tuzluluk () 0.7
Bulanklk (NTU) 0.15
B (mg/L) 10.5-10.9 (Curcumine Yntemi)
10.25-11.00 (Azomethine-H Yntemi)

181

0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
C
/
C
o
Zaman (dk.)
Qy=6mL/dk.
Qy=3mL/dk.
Kr alma (Qy=3mL/dk.)

ekil 1. Reine yer deitirme hznn jeotermal sudan borun uzaklatrlmas zerine etkisi

Teekkr
Bu alma Ulusal Bor Aratrma Enstits, BOREN (Proje Numaras 2008-G-
0192) ve Ege niversitesi Rektrl Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) st Komisyonu
(Proje Numaras 2009 FEN 039) tarafndan desteklenmitir. Jeotermal su rneklerinin
alnmasnda verdikleri her tr destekten dolay; zmir Jeotermal Enerji irketine ok
teekkr ederiz. Bor seimli reineleri temin eden Almanyann Dow firmasndan M.Buscha,
jeotermal su analizlerindeki desteklerinden tr M.Akay, S. Solak ve E.Yavuza ayrca
teekkr ederiz.
Referanslar
1. N. Nadav, Boron removal from seawater reverse osmosis permeate utilizing selective ion exchange resin.
Desalination 124 (1999) 131-135.
2. I. Yilmaz Ipek, N. Kabay, M. Yuksel, O. Kirmizisakal, M. Bryjak, Removal of boron from Balova-
Izmir geothermal water by ion exchange process: batch and column studies. Chemical Engineering
Communications 196 (1) (2009) 277-289.
3. N. Kabay, I. Yilmaz, S. Yamac, M. Yuksel, U. Yuksel, N. Yildirim, O. Aydogdu, T. Iwanaga, K.
Hirowatari, Removal and recovery of boron from geothermal wastewater by selective ion-exchange
resins - II. Field tests. Desalination 167 (2004) 427-438.
4. I.Yilmaz, N. Kabay, M. Bryjak, M.Yuksel, J. Wolska, A. Koltuniewicz, A submerged membraneion-
exchange hybrid process for boron removal. Desalination 198 (2006) 310-315.
5. N. Kabay, I. Yilmaz, M. Bryjak, M.Yuksel, Removal of boron from aqueous solutions by a hybrid ion
exchangemembrane process. Desalination 198 (2006) 158-165.
6. N. Kabay, I. Yilmaz-Ipek, I. Soroko, M. Makowski, O. Kirmizisakal, S. Yag, M. Bryjak, M. Yuksel,
Removal of boron from Balova geothermal water by ion exchange-microfiltration hybrid process.
Desalination 241 (2009) 167-173.

182


183

Mini-Pilot lek Spiral Sarm Ters Ozmos Sistemiyle Jeotermal
Sulardan Bor Giderilmesi
E.Yavuz
1
, E.Gler
2
, G.Sert
3
, .Arar
1
, M.Yksel
2
, .Yksel
1
, M.Kiti
4
, N.Kabay
*2

1
Ege niversitesi, Fen Fakltesi, Kimya Blm, 35100
2
3
Ege niversitesi, Su rnleri Fakltesi, 35100 zmir
4
Sleyman Demirel niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi,
evre Mhendislii Blm, Isparta
E-mail: nalan.kabay@ege.edu.tr

Son yllarda temiz su kullanm ve ime suyuna duyulan gereksinim, nemli lde
artmtr. Temiz ime suyu gnlk yaam iin olduu kadar, endstriyel retim iinde
gereklidir. Gnmzde, ime ve sulama suyu retimi, kresel bir sorun haline gelmitir.
Bugnlerde, bir milyardan fazla insan, temiz olmayan ime sularndan imekte ve yaklak
olarak 2.3 milyar insan (yaklak dnya nfusunun %41i) su skntsnn olduu
blgelerde yaamaktadrlar. lkeler gelimeye ve ehirler genilemeye devam ettike,
mevcut su kaynaklar gereksinimleri karlayamaz hale gelecektir. Sonu olarak
yeryznn bir ksmn oluturan okyanus, gl ve nehir sularnn tuzsuzlatrlmas; ayrca
artlan sularn yeniden kullanlmas, gelecek nesillere su salamann yollar olarak ortaya
kmaktadr.
Membran prosesler kullanarak gerekletirilen tuzsuzlatrma ilemleriyle krk yl akn
sredir ime ve kullanma suyu retimi yaplmaktadr. Tuzlu sularn tuzsuzlatrlmasnda
zellikle ters ozmos sistemi az tuzlu sular iin, dk enerji tketimi ile bu alanda byk
avantaj salamaktadr.
Az tuzlu su kaynaklar ise, ounlukla yeralt sulardr. Jeotermal sular, yeralt sularna ok
iyi bir rnektir. Jeotermal sularn ou olduka yksek miktarda bor ve silika iermektedir.
Hidrojen karbonat iyonlar bakmndan zengin olan termal sulardaki bor deriimi 10-30
mg/L arasnda deimektedir [1-4]. Kaplcalarda kullanlan termal sular, kullanldktan
sonra genellikle tarmsal arazileri sulamak amacyla dearj edilmektedir. Suyun kaynana
gre, yapsnda farkl trde elementler bulunduran jeotermal sular, bulunduu blgedeki
topraklarn kimyasal, biyolojik ve fiziksel yapsnn deimesine neden olur. Bitkiler,
metabolik aktivitelerini devam ettirebilmeleri iin az miktarda da olsa bora gereksinim
duymaktadrlar. Dk miktarlarda bor, bitkiler iin yararl iken; sudaki deriimi 1.0 mg/L
seviyesinin zerine ktnda baz bitkiler iin zehirli olmaktadr. Dnya Salk rgt
ime sularndaki bor deriimini 0.3 mg/L olarak belirlemitir [5].
Bu almada, zmir Jeotermal Blgesinde kurulan mini-pilot lekte spiral sarm ters
ozmos sistemiyle, jeotermal sulardan bor giderilmesi incelenmitir.
Ters ozmos sistemine ilikin ak diyagram ekil 1de gsterilmitir.

184

ekil 1. Ters ozmos sistemi ak diyagram

Bu almada, nce scaklk aral 54-56
o
C olan ve re-enjeksiyon hattndan alnan
jeotermal su, oda scaklna gelmesi iin besleme tanknda bekletilmitir. Oda
scaklndaki besleme suyu daha sonra alak basn pompas yardmyla kum filtreye
tanm, bylece besleme suyunda bulunabilen byk aptaki taneciklerin filtrede
alkonulmas salanmtr. Kum filtreden szlen besleme suyu, srasyla; 10 mikron ve 5
mikronluk kartu filtrelerden geirildikten sonra, yksek basn pompas yardm ile ters
ozmos membranlarna beslenmitir. Membrandan szlen rn su, sznt tanknda
toplanrken, membrann dier yznde biriken konsantre, atk su olarak toplanmtr. Ters
ozmos sisteminde birbirine paralel konumda bal iki adet spiral sarm membran
bulunmaktadr. Bylece denemelerde membran saysnn etkisi incelenebilmitir. Sistemde
kullanlan membranlar, Filmtec (BW30-2540) spiral sarml poliamid, ince-film kompozit
membranlardr. Uygulanan basncn retilen rn suyun kalitesine etkisi, iki farkl basn
deeri (12 ve 15 bar) iin incelenmitir. te yandan, tek ve ift membran ile ayn alma
koullarnda ayr ayr allarak, membran saysnn rn su kalitesi zerindeki etkisi
ayrca incelenmitir. Deneyler saat sre ile gerekletirilmi ve her bir deneme iki kez
tekrarlanmtr. Sznt ve konsantre rnekleri, her yirmi dakikada bir alnmtr. Sznt
aks ve toplam sznt hacmi hesaplar iin konsantre ve sznt debileri llmtr.
Deney sresince tm rnekler iin, iletkenlik, pH, TDS (Toplam znm kat), tuzluluk
deerleri llmtr. Bor analizleri ise spektrofotometrik olarak Azomethine-H yntemi
ile gerekletirilmitir. Besleme suyunun ve sistemden alnan sznt rneklerinin anyon
(Cl
-
, SO
4
2-
, HCO
3
-
) deriimleri iyon kromatografisi ile llrken, katyon (Na
+
, K
+
, Ca
2+
,
Mg
2+
) deriimleri atomik absorbsiyon spektrofotometresi ile llmtr.
Denemelerde kullanlan besleme suyunun zellikleri izelge 1 de verilmitir.
Basn ve membran modl saysnn sistem performans zerine etkisi, izelge 2 de
verilmitir. almalarda konsantre debisi her denemede ayn deerde sabit tutulmutur.
Tek membran ile alldnda; uygulanan basncn 12 bardan 15 bara artrlmas ile;
jeotermal sudan tuz ve bor giderimlerinin pek deimedii gzlemlenmitir. ift membran
ile yaplan denemelerde ise, basn artrlmas ile tuz ve bor giderimlerinde bir miktar
art olmutur. Uygulanan basn deeri, 12 barda sabit tutulup, membran says tek
membrandan ift membrana deitirildiinde; bor giderimi bir miktar azalmtr. Ayn
basn deerlerinde membran says tek membrandan ift membrana deitirildiinde veya
membran says ayn tutulup, basn deeri artrldnda; sznt ak deerinin dt

185

gzlenmitir. Ayn basn deerlerinde membran says tek membrandan ift membrana
deitirildiinde ise, tuz giderimi azalmtr. Yaplan tm denemelerde, tuz gideriminin,
%98den fazla olduu bulunmutur. Bununla birlikte, her bir denemede elde edilen rn
suyundaki bor deriiminin, ime ve sulama suyu iin izin verilen standart deerlerin
stnde olduu bulunmutur.

izelg
e 1. Jeotermal besleme suyunun zellikleri ve ierdii baz trler

izelge 2. Basncn ve membran modl saysnn sistem performans zerine etkisi

Teekkr
Bu alma Ulusal Bor Aratrma Enstits, BOREN (Proje Numaras 2008-G-0192) ve
Ege niversitesi Rektrl-Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) st Komisyonu (Proje
Katyonlar

Deriim
(mg/L)

Anyonlar Deriim
(mg/L)
Na
+
323.5-363.0 Cl
-
159.6-168.7
K
+
26.7-35.8 HCO
3
-
616.7-666.1
Ca
2+
20.0-22.0 SO
4
-2
167.1-174.1
Mg
2+
2.3-2.9
pH 7.3-7.4
EC (S/cm) 1679-1772
TDS (mg/L) 840-887
Tuzluluk () 0.7
Turbidite (NTU) 11.5-25.5
B (mg/L) 8.8 - 9.3 (Azomethine-H Yntemi)

Deney
No

Basn
(bar)

Modl
says

Scaklk
(
o
C )

Tuz
giderimi
(%)

Sznt

aks
(L/m
2
s)

Sznt
[B]
(mg/L)

Bor

giderimi
(%)
Sznt
geri
azanm
(%)
1.1 12 Tek 28.6 98.5 40.0 4.90 47.1 32.7
1.2 12 Tek 27.6 98.6 37.7 4.67 47.0 31.6
2.1 12 ift 25.5 98.2 36.2 5.96 34.8 47.0
2.2 12 ift 26.5 98.3 34.8 5.73 37.3 46.1
3.1 15 Tek 27.8 98.7 46.1 4.50 49.4 35.8
3.2 15 Tek 31.5 98.5 54.9 5.27 42.1 40.4
4.1 15 ift 31.4 98.4 47.9 5.36 39.9 55.2
4.2 15 ift 28.9 98.6 43.2 5.44 46.2 52.8

186

Numaras 2009-FEN-040) tarafndan desteklenmitir. zmir Jeotermal Enerji irketine
almalarmzda gsterdikleri her trl destek ve kolaylk iin ok teekkr ederiz.
Jeotermal su analizlerindeki yardmlarndan dolay; M.Akay, Dr..Yilmaz-Ipek, S.Solak
ve P.Kseoluna ayrca teekkr ederiz.

Referanslar
1. N.Kabay, I.Yilmaz, S.Yamac, S.Samatya, M.Yksel, .Yksel, M.Arda, M.Salam, T.Iwanaga,
K.Hirowatari, React.Func.Polym. 60 (2004) 163-170.
2. N. Kabay, I. Yilmaz, S. Yamac, M. Yuksel, U. Yuksel, N. Yildirim, O. Aydogdu, T. Iwanaga, K.
Hirowatari, Desalination 167 (2004) 427-438.
3. N. Kabay, I. Yilmaz-Ipek, I. Soroko, M. Makowski, O. Kirmizisakal, S. Yag, M. Bryjak, M. Yuksel,
Desalination 241 (2009) 167-173.
4. I. Yilmaz Ipek, N. Kabay, M. Yuksel, O. Kirmizisakal, M. Bryjak, Chem.Eng.Commun. 196 (1) (2009)
277-289.
5. World Health Organization-Boron Environmental Health Criteria 204, World Health Organization,
Geneva, 1998.

187

zobutil Asetatn Eldesine Ynelik Esterleme Reaksiyonunun
Amberlyst 15 Katalizr Varlnda Pervaporasyon Membran
Reaktrde ncelenmesi
Sevin Korkmaz, Salih Diner
Yldz Teknik niversitesi, Kimya-Metalurji Fakltesi, Kimya Mhendislii Blm,
Davutpaa-STANBUL

Membran, temas halinde bulunan sv ve/veya buhar (gaz) gibi iki akkan fazndaki
molekler veya iyonik trlerin akna kar bariyer gibi davranan ve bir fazdan dierine
belli lde tanm salayan heterojen veya homojen bir fazdr [1]. Membranlar 100 yl
akn bir sredir ayrma ajan olarak bilinmelerine karn geni apta uygulamalar son 50
ylda yaygn hale gelmitir [2]. lk olarak 1970lerde uygulanmaya balanan membran
reaktrler rnlerin ayrlmas, saflatrlmas, reaksiyonu katalizlemek veya inhibite etmek
ya da dengeyi istenen yne evirmek iin bnyesinde reaktif membran bulunduran
sistemlerdir [3,4]. Geleneksel yntemlere nazaran daha az enerji gerektiren ve daha az
maliyetli olan pervaporasyon membran reaktr (PVMR) prosesi ise, esterleme srasnda
rn (ester) ya da yan rn (su) reaksiyon ortamndan uzaklatrmak suretiyle
reaksiyonu uygun bir yne kaydrr ve reaksiyon zamann ksaltr [5]. PVMRler
verimliliin reaksiyon dengesi ile snrlanmamas sayesinde daha yksek dnm elde
edilmesi, reaksiyonun daha hzl bir ekilde gerekletirilebilmesi ve retim maliyetlerinin
azalmas avantajlarndan dolay son yllarda olduka ilgi ekmektedir [6]. Reaksiyon
oluurken ortamdaki sv rnn seici olarak pervaporasyon ilkesiyle (sorpsiyon ve
difzyon) geirilip termodinamik dengenin rn ynnde kaydrlmas pervaporasyon
membran reaktr (PVMR) uygulamasnn kuramsal temelini oluturmaktadr. Bu
almada sunulan deneysel almann amac, kozmetik, aroma, boya ve vernik olmak
zere eitli sanayi uygulamalarnda geni kullanm alanlarna sahip deerli bir zc
olan izobutil asetatn rn olarak ele geirildii esterleme denge reaksiyonunun
Amberlyst 15 katalizr varlnda pervaporasyon membran reaktrde (PVMR)
incelenmesidir [7,8]. PVMR ile karlatrma amacyla basit kesikli membransz reaktrde
(BKR) esterleme reaksiyonu deneyleri gerekletirilmitir. Ayrca, katalizr miktar ve
reaksiyon sresinin etkisi aratrlm; pervaporasyon performans ak ve seilik
grafikleriyle irdelenmitir.
Deneylerde kullanlan PDMS membranlar laboratuarmzda hazrlanmtr. Bunun iin, iki
bileenden (RTV 615 A ve apraz balaycs RTV 615 B) oluan PDMS, GE Silicones
dan satn alnmtr. PDMS ve apraz balaycs 10/1lik arlk orannda kartrldktan
sonra vakumla hava kabarcklarndan arndrlmtr. PDMS karm membran kalplarna
dkldkten sonra 100Cde, 1 saat boyunca apraz balanmtr [10]. PVMR
deneylerinde kullanlan membranlar 200 m kalnlndadr. HPLC kalitesinde izobutanol
ve asetik asit J.T. Bakerdan satn alnmtr. Tablo 1 de fiziksel zellikleri verilen slak
iyon deitirici katalizr Amberlyst 15 Rhom&Haas firmas tarafndan temin edilmitir.
Amberlyst 15, kuvvetli asidik, apraz bal slfonlanm stiren divinil benzen kopolimeri;
makroretikular polimerik bir reinedir [9]. Islak reine katalizr 90Cdeki etvde iki gn
tutulmak suretiyle kurutulmutur.


188

Tablo 1. Amberlyst 15 katalizrnn fiziksel zellikleri [9].
zellikler Amberlyst 15
Fiziksel ekli Opak tanecikler
yonik form H
+

Toplam iyon deitirme
kapasitesi
1.7 eq/L
4.7 eq/kg
Nem % 50-60
Yzey alan* 35.62 m
2
/g
Ort. tanecik bykl 0.60-0.85 mm
Maks. alma scakl 120C
*Yzey alan lm T Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blmnde
yaplmtr (BET cihaz marka-model; Quantachrome- NOVA 200 E)

PVMR (ekil 1 (a)) ile karlatrma amacyla basit kesikli membransz reaktrde (BKR)
membransz esterleme reaksiyonu (ekil 1 (b)) deneyleri yaplmtr. BKR deneyinin
yntemi u ekilde gerekletirilmitir: Alkol ve katalizr reaksiyon balonuna birlikte
konarak alma scaklna stlr ve kartrlr. Karboksilik asit ayr olarak alma
scaklna stlr ve reaksiyon balonuna konduu an balang an olarak kaydedilir.
Bundan sonra her yarm saatte bir numune alnarak gaz kromatograf cihaznda analiz edilir
ve dnm hesaplanr. PVMR ve BKR deneylerinden elde edilen permeat ve numune
bileimleri Shimadzu GC-9A marka gaz kromatograf (GC) cihaz ile belirlenmitir. GC
cihaznda kullanlan kolon tipi Porapak T kolondur ve bileenler termal iletkenlik
dedektryle (TCD) analiz edilmitir. allan TCD scakl 200Cdir. Tayc gaz
olarak Helyum kullanlmtr. ekil 1de PVMR [11] ve BKR deneyleri iin kullanlan
kesikli reaktr deney dzenekleri verilmektedir [7,8].

(a) (b)
ekil 1. PVMR [11] (a) ve BKR (b) deneyleri iin kullanlan kesikli reaktr deney dzenei: (a) 1-2. Geri soutucuya
souk su giri ve k, 3. Geri soutucu, 4. Kartrc, 5. Scaklk ler, 6. Numune alma vanas, 7-8. Membran reaktr
ceketine scak su giri ve k, 9. Membran, 10. Vakum ler, 11. Vakum pompas, D1,D2,D3. Souk tuzaklar. (b) 1.
Reaktr balonu, 2. Geri Soutucu, 3. Sirklatr, 4. Scaklk ler, 5. Manyetik Kartrc.

PVMR iin deneysel dzenek ekil 1 (a)da grlen ana ksmlardan olumutur.
Permeatn (geen akm) tutulmas souk tuzaklarda (dewar kaplarnda) sv azotla
gerekletirilmi ve deriim lmleri iin gaz kromatograf (GC) kullanlmtr. Belirli
zaman aralklarnda toplama kab ve reaksiyon hcresinden numuneler alnarak gaz
kromatografnda analiz edilmektedir. Bylece zamana bal olarak dnm ve seicilikler
hesaplanmaktadr. Ayrca toplama kabnda toplanan rn, bu zaman aralklarnda tartlarak
toplam ak (J=p/AT) hesaplanmaktadr. Burada p; toplanan rn miktar (kg), t;
zaman (sa), ve A; efektif membran alandr (m
2
). Yaptmz bu deneylerde, efektif PDMS
membran alan 13.25 cm
2
, efektif membran alan/reaksiyon karm hacmi (A/V) ise
0.1325 cm
-1
dir [11,12]. Bileenlerin toplam ak ierisindeki ksmi aklarna ise (J=Jy
i
)

189

eitliiyle ulalabilir. Burada y
i
, i bileeninin permeattaki arlk kesridir. Seicilik ise
(Seicilik=(y
i
/y
j
)/(x
i
/x
j
)) formlyle karakterize edilir. Burada, x ve y, srasyla, ilgili
bileenlerin beslemedeki ve permeattaki arlk kesridir.

Amberlyst 15 katalizr ile 60Cde, eit molar durumda (M=1), eitli katalizr
miktarlarnda, BKR ve PVMR deneyleri yaplmtr. ekil 2de, kesikli reaktr ve
membran reaktrde elde edilen dnmlerin zamanla ve katalizr miktaryla deiimleri
ve bu dnmlerin birbiriyle karlatrlmalar grlmektedir. PVMRde elde edilen
dnmler BKRe gre daha yksektir. Bu, oluan izobutil asetatn srekli olarak
membrandan seici olarak geerek dengeyi rnler lehine kaydrmasnn sonucu
gereklemitir. Ayrca katalizr deriimi arttka reaksiyon daha hzl bir ekilde
gerekleerek birim zamanda retilen iBAc hz arttndan dolay dnmler de artmtr.
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0 2 4 6 8
t (sa)
X

(
A
s
A
c

D
)
PVMR, C=16.67 g/L
BKR, C=16.67 g/L
PVMR, C=10 g/L
BKR, C=10 g/L
PVMR, C=3.33 g/L
BKR, C=3.33 g/L
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0 5 10 15 20
C (g/L)
X

(
A
s
A
c

D
)
PVMR
BKR

(a) (b)
ekil 2. Farkl Amberlyst 15 katalizr miktarlarnn kesikli reaktr ve pervaporasyon membran reaktrde yaplan
deneylerinde elde edilen asetik asit dnmlerinin, zamann (a) ve katalizr miktarnn (b) bir fonksiyonu olarak
karlatrlmas (M=1, T=60C).

ekil 3de Amberlyst 15 katalizr ile pervaporasyon membran reaktrde yaplan
deneylerde elde edilen toplam ve ksmi aklar grlmektedir. zobutil asetat aklar,
katalizr deriimi arttka iBAc retimi hzland iin ayn reaksiyon sresinde daha ok
retildiinden dolay artmtr. Genel olarak reaksiyonun ilerledike artan iBAc miktarna
bal olarak ksmi ak sralamas u ekildedir: J
iBAc
>J
iBOH
>J
AsAc
>J
su
. Bu sonu bileenlerin
polariteleriyle uyumludur. zobutil asetatn, bireysel olarak tek tek dier bileenlere kar
seiciliklerine baktmzda (ekil 4) iBAcn iBOHe kar seiciliinin dier
bileenlerinkine gre daha yksek, iBAcn suya kar seiciliinin dier bileenlerinkine
gre daha az olduunu gryoruz. Bu durum, PDMS membrann ayrmada izobutil asetata
kar en az izobutanol; greli de olsa izobutil asetata kar suyu en fazla geirdiini
gstermektedir. Bu, iBAce kar PDMS membrandan seici gei sralamasnn molekl
boyutundan etkilendiini gstermektedir. Membrann kstl serbest hacminden suyun
geii, suyun AsAc ve iBOHden ok daha kk bir molekl olmas sayesinde kolaylar
ve suyun permeattaki yzdesi greli olarak artar.


190

0
0.5
1
1.5
2
2.5
0 2 4 6 8
t (sa)
A
k

(
k
g
/
m

h
)
Toplam ak
iBAc aks
iBOH aks
AsAc aks
Su aks
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
0 2 4 6 8
t (sa)
A
k

(
k
g
/
m

h
) Toplam ak
iBAc aks
iBOH aks
AsAc aks
Su aks
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
0 2 4 6 8
t (sa)
A
k

(
k
g
/
m

h
)
Toplam ak
iBAc aks
iBOH aks
AsAc aks
Su aks

(a) C=3.33 g/L (b) C=10 g/L (c) C=16.67 g/L
ekil 3. Amberlyst 15 katalizr ile pervaporasyon membran reaktrde gerekletirilen reaksiyonda, toplam ak ve
bileenlerin ksmi aklarnn reaksiyon zamanna bal olarak deiimi (a) C=3.33 g/L, (b) C=10 g/L ve (c)
C=16.67 g/L Amberlyst 15, (M=1, T=60C).

0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
0 2 4 6 8
t (sa)
S
e
i
c
i
l
i
k

(
i
B
A
c
/
i
)
iBac/su
iBac/iBOH
iBAc/AsAc
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
0 2 4 6 8
t (sa)
S
e
i
c
i
l
i
k

(
i
B
A
c
/
i
)
iBAc/su
iBAc/iBOH
iBAc/AsAc
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
0 2 4 6 8
t (sa)
S
e
i
c
i
l
i
k

(
i
B
A
c
/
i
)
iBAc/su
iBAc/iBOH
iBAc/AsAc

(a) C=3.33 g/L (b) C=10 g/L (c) C=16.67 g/L
ekil 4. PVMRde gerekletirilen deneylerde, izobutil asetatn, tek tek dier bileenlere kar seiciliinin reaksiyon
zamanna bal olarak deiimi; (a) C=3.33 g/L, (b) C=10 g/L ve (c) C=16.67 g/L Amberlyst 15 (M=1, T=60C).

Bu almada izobutil asetatn rn olarak ele geirildii esterleme denge reaksiyonu
Amberlyst 15 katalizr varlnda pervaporasyon membran reaktrde (PVMR)
incelenmitir. Artan katalizr deriiminin dnm arttrd gzlenmitir. PVMRde elde
edilen dnmler basit kesikli membransz reaktre (BKR) gre daha yksek kmtr.
Pervaporasyon performans ak ve seicilik verileri araclyla deerlendirilmitir. PDMS
membranla yksek aklarn elde edilebilecei ve membrann iBAc dier bileenlerden
daha ok setii grlmtr. Sonu olarak, PVMR sonular PDMS membrann
esterleme reaksiyonunda oluan iBAc , BKRe gre daha yksek dnm ve makul ak
deerleriyle seici olarak uzaklatrabileceini gstermitir.


191

Teekkr
YT BAPK 25-07-01-06 ve 28-07-01-02 nolu proje desteklerine, Sevin Korkmaz a salanan TBTAK-
BDEB Yurtii Doktora Burs Program desteine ve BET analizleri iin yardmlarn esirgemeyen T
Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blmnden, sayn Do.Dr. Gltekin Gllere teekkr ederiz.

Kaynaklar
1. Lakshminarayaniah, N., (1972), Transport Phonemena in Membranes, Academic Press, USA.
2. Cussler, E.L., (1997), Diffusion, Mass Transfer in Fluid Systems, Cambridge Univ. Press, USA.
3. Winston Ho, W.S., Sirkar, K.K., Reinhold, V.N., (1992), Membrane Handbook, Kluwer Acad.Pub.
4. Sirkar, K.K., Shanbhag, P.V. ve Kovvali, A.S., (1999), American Chem. Society, 38: 3715-3737.
5. Waldburger, R.M. ve Widmer, F., (1996), Chemical Engineering & Technology, 19(2): 117-126.
6. Liu, Q., Zhang, Z. ve Chen, H., (2001), Journal of Membrane Science, 182: 173-181.
7. Korkmaz, S., Kesikli Membran Reaktrde zobutil Asetat Eldesine Ynelik Esterleme
Reaksiyonunun eitli Katalizrler Varlnda ncelenmesi, Doktora Tezi, YT FBE, stanbul,
devam ediyor.
8. Korkmaz, S., Salt, Y., Hasanolu, A., zkan, S., Salt, ., Diner, S., (2009), Appl. Catal. A: Gen.,
366: 102-107.
9. http://www.rohmhaas.com
10. Salt, Y., (2002), ki Bileenli Sv Karmlarn Pervaporasyonla Ayrlmas, Doktora Tezi, YT
FBE, stanbul.
11. Diner, S. (Yrtc), Hasanolu, A., Salt, Y., Salt, ., Korkmaz, S., zkan, S., (2007),
Etanol-asetik asit (esterleme) ve Etilasetat-su (hidroliz) Reaksiyonlarnn Pervaporasyon
Membran Reaktrde ncelenmesi, Bitirme Raporu, YT BAPK Ara. Projesi No: 25-07-01-06.
12. Hasanolu, A., Salt, Y., Keleer, S., Diner, S., (2009), Desalination, 245: 662-669.

192


193

Konvansiyonel Aktif amur Sistemleri ile MBR Sistemlerinin
Tasarm ve Maliyetlerinin Karlatrlmas
Brte Kse ve smail Koyuncu
stanbul Teknik niversitesi, naat Fakltesi, evre Mhendislii Blm, Maslak 34469,
stanbul, Trkiye

Avrupa Birlii ne uyum sreci ierisinde ve tm dnyay etkisi altna alan susuzluk
sorunu ile mcadele etme durumunda olan Trkiye, gelimekte olmas da gz nne
alndnda atksularn artlmas, kullanlabilir su kaynaklarnn verimli kullanlabilmesi
gibi konularda zm retirken, aralarndan tercih yapaca teknolojileri baarl bir
ekilde deerlendirmelidir. Atksularn ynetimi konusunda gelecekteki hedeflere adm
adm ulamak iin yaplan bu giriimler, daha sonrasnda bir baka giriime rahata
balayabilmek adna en yksek verimde gerekletirilmelidirler. Giriimlerin salkl
gereklememesi yatrm maliyetlerinin artmasna, zaman kaybna ve tm bunlara ramen
iyi sonular elde edilememesine sebep olur. Hi phesizdir ki bunlarn iinde en nemlisi
yatrm maliyetlerinin artmasdr. Trkiye genelindeki mevcut artma tesisleri
incelendiinde, konvansiyonel olarak projelendirilmi tesislerin yaplan hatasz tasarmlara
ramen iletimde zorlandklar gzlenebilir. Bunun anlam, yeni teknolojilerin denenebilir
olduu bir dnemde olduumuzdur. Bu bak as ve amala, bu almada atksu artma
tesislerinin verimlerini garantileyecek, maliyetleri drecek ve kta alc ortam
kalitesini neredeyse hi etkileyemeyecek bir zm dnlmtr. Konvansiyonel atksu
artma tesislerinin yerine MBR (Membran biyoreaktr) teknolojinin kullanlmas
durumunda maliyetlerin incelenmesi gerektiine karar verilmitir.
Bahsi geen MBR teknolojisinin her geen gn gelimesi ve yakn gelecekte en ok
konuulacak artm teknolojilerinden birisi olmas sebebiyle, Trkiye standartlarnda byle
bir alma olmas nemlidir. Bu ekilde kstl olan finansman kaynaklarnn en verimli
ekilde kullanabilme imknnn mevcut olduunun grlebilmesi de alt izilmesi gereken
bir konudur. Bu alma ierisinde bahsi geen gr deiiklii sonucunda yeni
teknolojilerin Trkiyede uygulanabilmesi sonucuna erimek iin Trkiyede mevcut
olmayan birok artma tesisi tasarlanmtr. Bu sayede gelecekte yaplmas planlanan yeni
tesislerin hizmet verecei nfusa bal olarak hangi alternatifin (konvansiyonel aktif amur
sistemi, uzun havalandrmal aktif amur sistemi ve MBR sistemi) tercih edilmesi
gerektii, yatrm iin gerekli olan finansman ihtiyac nfusa ve debi deikenlerine bal
olarak hesaplanm ve sunulmutur.
Artma tesislerinde n artmakta olan MBR teknolojisinin tercih edilmesi durumunda ime
suyu kalitesinde bir k suyu elde edilerek kaynaklar kirletilmemektedir. Dier
sistemlerde mevcut olan baz nitelere olan ihtiyalar da ortadan kaldrdndan yatrm
maliyetleri de dmektedir. Bu almada pahal olan bu teknolojinin hangi nfus
deerlerine sahip projelerde tercih edilebileceine karar vermek amacyla, bata
Bursa/Orhangazi lesi ve buna ek olarak yedi deiik nfus deerine (500, 2500, 5000,
10000, 500000, 1000000 ve 2000000 kii) sahip toplam sekiz yerleim yeri iin klasik
aktif amur sistemi, uzun havalandrmal aktif amur sistemi ve MBR sistemleri
tasarlanm, inaat ve mekanik maliyetleri hesaplanmtr.


194

Tm proses tasarmlar yaplrken mevcut ynetmeliklere gre ileri biyolojik artma (C,N
ve P giderimi) yapabilecek tesisler hedeflenmitir. amur niteleri de konvansiyonel
artma sistemi ile MBR sisteminde ayr olarak dnlm ve kendi durumlarna gre
hesaplamalar yaplmtr. Tasarmlarda lke artlarna uygun, genellikle kullanlan ve
rnekleri gzlenmi yntemler kullanlmtr. Maliyetlerin daha eit bir ortamda
karlatrlabilmesi asndan mekanik ekipmanlar (MBR dahil) ayn markalardan mevcut
kapasiteye uygun olan seilerek karar verilmitir. Tasarm yaplan sistemlerin inaat
maliyetleri hesaplanr iken Bayndrlk Bakanlnn her yl yaynlad Birim Fiyat
Listesinden yararlanlmtr. Elde edilen tm maliyet sonular grafik zerinde gsterilmi
ve nfusa bal olarak formlletirilmeye allmtr. Bu ekilde formller kullanlarak,
gelecekte stnde dnlecek bir nfus deeri iin maliyetler hakknda fikir edinilebilir.

ekil 1: naat Maliyetleri ve Formlleri

ekil 2a: Mekanik Maliyetler ve Formlleri


195

ekil 2b: Mekanik Maliyetler ve Formlleri

ekil 3: Toplam Maliyetler ve Formlleri

naat maliyetleri, Konvansiyonel Aktif amur Sistemlerinden vazgeilip MBR
Sistemlerinin tercih edilmesiyle azalmaktadr. Nfusun art ile inaat maliyetlerindeki
art en fazla Konvansiyonel Aktif amur Sisteminde gzlenmektedir. naat maliyetleri
asndan bakldnda her nfus deerinde MBR Sistemi tercih edilmelidir. Mekanik
maliyetlerin grafikleri daha kolay anlalmas amacyla kk yerleim yerleri (nfusu
100000den az olan) ve byk yerleim (nfusu 100000den fazla olan) yerleri iin ayr
ayr izilmitir. Kk yerleim yerlerinde, MBR sistemleri yksek deerlerde mekanik
maliyetler getirmektedir. Konvansiyonel Aktif amur Sistemleri ise Uzun Havalandrmal

196

Aktif amur Sistemlerine gre daha maliyetlidir. Byk yerleim yerlerindeki grafikler ise
birbirine ok benzer ekillenmilerdir. Bunun sebebi MBR Sisteminin tercih edilmesi
sonucunda ortadan kalkan nitelere ait mekanik ekipmanlarn ederinin MBRn fiyatna
yakn olmasdr. Ayrca MBR Sistemine sahip artma tesislerinde yk kayb ok daha az
olduundan pompaj maliyetleri de azalmaktadr. Grafiklerin benzer olmasnn yan sra
maliyet eksenindeki deerlerin ok yksek olmas en kk farklln bile yksek deerde
kar ve ya zarar olmas anlamna gelmektedir. Toplam maliyetlerin grafikleri de mekanik
maliyetler balnda olduu gibi kk ve byk yerleim yerlerinde ayr ayr
deerlendirilmitir. Kk yerleim yerlerinde, toplam maliyet, en fazla MBR Sisteminde
gzlenir iken, toplam maliyet asndan en uygun seim ise Uzun Havalandrmal Aktif
amur Sistemidir. Fakat; byk yerleim yerleri iin izilen toplam maliyet grafiklerine
bakldnda, nfus arttka MBR Sisteminin maliyet art azalmakta ve 1000000 ile
2000000 nfuslu yerleim yerlerinde Konvansiyonel Aktif amur Sistemlerine gre daha
karl hale gelmektedir. Dier nfus deerlerinde ise MBR, k suyu kalitesi ve su
kaynaklarnn verimli kullanm asndan tercih edilebilir bir teknolojidir.

197

ay z Atksularnn Membran Teknolojisi ile Artlmas
Kenan Gney* ve Andreas Neft
Stuttgart niversitesi

Buzlu ay zellikle yaz aylarnda tketilen hafif bir iecektir. Buzlu ay retimi esnasnda
temel olarak ay zleri, aroma, eker ve su kullanlr. ay zlerinin retimi sonrasnda
retim makineleri temizlenmektedir. Bu temizlik ileminden yksek KO ve yksek
iletkenlie sahip ay z atksuyu ortaya kar. Bu atksuyun artlarak alc ortam dearj
standartlarna indirgenmesi, atksuyun yksek KO ve yksek iletkenlik deerleri nedeni
ile konvensiyonel yntemlerle istenilen seviyede yaplamamaktadr. Bu durum retici
firmann ceza demesine ya da pahal bir metot olan insinerasyon metodunu kullanmasna
sebep olmaktadr. Dier yandan, alc ortam dearj standartlarnn gelecekte daha da sk
olmas beklentisi iecek reticilerini yeni ekonomik artma teknolojileri aramaya
yneltmektedir. Bu artma teknolojilerinden biri ise membran filtrasyonu olabilir.
Membran filtrasyonu su ve atksu artmnda zellikle son 10 yl iinde younlukla
kullanlmaya balanmtr. Membran filtrasyonu genelde konvensiyonel artm
sistemlerinden ok daha iyi sonular sunmaktadr. Membran filtrasyonu ile bakterilerden
znm katlara kadar ok deiik spektrumlarda maddeler ayrlabilmektedir. Bu artm
sisteminin ay z atksularnn artm iin de kullanlabilir olmasna ramen literatrde
bu uygulamayla alakal ok fazla almaya rastlanlamamtr.
Almanyada hafif iecek retiminden kan atksularn alc ortama dearj ana standard
atksuyun maksimum 110 mg/l KOye sahip olmasdr [
1
]. Ayrca, atksuyun renksiz ve
dk iletkenlie sahip olmas tavsiye edilmektedir.
ay z atksuyu yksek KO ve yksek iletkenlik deerlerine sahip olduundan, alc
ortam dearj standartlarna nanofiltrasyon ya da terz ozmoz membran filtrasyon sistemi
kullanlarak ulalabilir. Dolaysyla bu almada farkl zelliklerdeki ay z
atksularnn artm iin DOW XLE dk enerjili ters ozmoz membrannn kullanlmasna
karar verilmitir.
Bu almann amac: ay z atksuyunun ters ozmoz membran teknolojisi kullanlarak
artlabilirliinin incelenmesi ve alc ortam dearj limitlerini karlayan permeat kazanm
potansiyelinin aratrlmas, maksimize edilmesi ve dolaysyla insinere edilecek retentat
miktarnn minimize edilmesidir. almamzda buzlu ay retiminden elde edilen meyveli
ay z atksular (MA) ve siyah ay z atksuyu (SA) dk enerjili DOW XLE ters
ozmoz membran kullanlarak artlm, KO ve iletkenlik giderimi incelenmistir.
Aratrmann hedefi alc ortam dearj standartlarn salayan en az % 70 permeat eldesine
ulamaktr.
Almanya`da bulunan bir buzlu ay retim fabrikasndan bir adet SA ve iki adet MA
atksuyu alnmtr. Atksularn ana zellikleri Tablo 1` de gsterilmistir.
Alnan tm atksular membran nitesinde artlmadan nce 12-25 m delik aralkl
Whatman 604 filtreleri ile filtrelenmistir. Membran filtrasyon scakl 25 C olarak
seilmi ve atksular artm ncesi 25 Cye stlmtr.


198

Tablo 1: Atksularn ana zellikleri
MA1 MA2 SA
KO (mg/L) 700 3470 4780
letkenlik (S/cm) 1220 1720 1280
pH 6.8 6.6 6.4
Renk Krmzms Kahverengi Krmzms Kahverengi Siyah

Deney dzenei OSMOTA GmbH firmasi tarafndan retilmi bir adet laboratuar lekli
membran nitesinden (Figr 1) olumaktadr. Membran nitesi 80 cm
2
(20 cm x 4 cm)
membran alanna sahip bir membran hcresine ve 7,2 litrelik bir atksu tankna sahiptir.
Permeat aks elektronik olarak Endress Hauser Promag 50+H cihaz ile llmtr.
Scaklk ayarlayc ile atksu scakl 25 C de sabit tutulmaya allmtr.

ekil 1: Membran nitesi

DOW-Filmtec XLE dk enerjili ters ozmoz poliamid ince film membran 100-200
Dalton MWCOya sahiptir. Membran ile birlikte yine DOW firmasna ait 28 mil spacer
kullanlmtr.
ncelikle permeat ak optimizasyonunu salamak iin MA1 ve SA atksularyla 7,5 bar
ile 15 bar arasndaki farkl basnlarda deneyler yaplmtr. deal basn 12 bar olarak
kabul edilmistir. Takip eden deneyler 12 bar basn altnda MA2 ve SA atksular ile
gerekletirilmitir. Tm deneylerde permeat toplanm, retentat ise atksu tankna geri
yollanmtr.

Atksu
Tank
Permeat
Membran Hcresi
Retentat
Pompa
Valf
Ak ler
Manometre
Elektronik
Ak ler
Scaklk
Ayarlaycs

199

ekil 2: Permeat Aksnn basnca bal olarak deisimi

MA1 ve SA atksular ile yaplan ak optimizasyonu deneylerinin sonular Figr 2de
gsterilmitir. 7,5 bar basn altnda permeat aks ilk dakikalarda hzla azalm ve 10
dakika sonra stabil olmaya balam ve 8. saata kadar aknn ok deimedii
gzlemlenmitir. Dolaysyla 7 saatlik operasyon sresinin sonunda aknn stabil olduu
kabul edilmitir. Yedinci saatin sonunda basn 15 bara karlm ve aknn deiimi
gzlenmitir. Stabil ak MA1 atksuyunda % 160 artarak 8,5 ml/dk ya SA atksuyunda
ise % 210 artarak 5,6 ml/dk ya ykselmitir. Elde edilen ak deerlerine bal olarak 12 bar
basn kullanlmasna karar verilmitir. 12 bar basn altnda MA2 ve SA atksular ile
ak deneyleri yaplm ve MA2 atksuyunun stabil aks 4,5 ml/dk ve SA atksuyunun
stabil aks ise 3,9 ml/dk olmutur.
MA2 ve SA atksular ile 12 bar basn altnda yaplan deneylerde % 87,5 permeat
kazanm elde edilmistir. KO ve iletkenlik deiimi Tablo 2 ve Tablo 3te
gsterilmektedir.

Tablo 2: KO deisimi
Permeat Kazanm Permeat KO Reaktr KO KO Giderimi
% mg/l mg/l %
SA MA2 SA MA2 SA MA2
0 - - 4780 3470 - -
70 1200 75 13500 8800 91,1 99,1
75 1400 85 15000 10200 90,7 99,2
80 1490 100 17960 12000 91,7 99,2
87.5 1975 150 20300 16500 90,3 99,1

Yzde 70 ve zeri permeat kazanmnda KO giderimi SA atksuyu iin % 91, MA2
atksuyu iin ise % 99 olarak bulunmutur. MA2 atksuyu permeat KOsi % 80 permeat
kazanmna kadar alc ortama dearj standard olan 110 mg/lyi salamtr. Dolaysyla
MA2 atksuyunun % 80i permeat olarak alc ortama dearj edilebilir. Geriye kalan
retentatn ise insinere edilmesi gerekmektedir. SA atksuyu permeat KOsi ise % 70 ve
zeri permeat kazanmnda daima 1000 mg/lnin zerinde kmtr.

KO giderimi atksuyun KO kompozisyonu ve membran atksu arasndaki etkileim
nedeni ile farkllk gstermi olabilir.
Yzde 70 ve zeri permeat kazanmnda iletkenlik giderimi SA ve MA2 atksular iin
daima 98 % in zerinde kmtr (Tablo 3). letkenlik gideriminin atksu iletkenlik

200

deerine bal olarak deimedii gzlemlenmitir. Ters ozmoz membranndan
beklenildii zere permeat iletkenlii daima ok dk km ve 120 S/cmnin altnda
kalmtr.

Tablo 3: letkenlik deiimi
Permeat
Kazanm
Permeat
letkenlii
Reaktr
letkenlii
letkenlik
Giderimi
% S/cm S/cm %
SA MA2 SA MA2 SA MA2
0 - - 1280 1720 - -
70 41 47 3250 4570 98,7 99
75 47 51 3650 5250 98,7 99
80 50 60 4200 6450 98,8 99,1
87.5 83 118 5700 8700 98,5 98,6

Bu almada permeat kazanm yzdesinin maksimize edilmesi ve dolays ile insinere
edilecek retentat miktarnn minimize edilmesi aratrlm, SA ve MA atksular 15
bara kadar farkl basnlarda artlm ve 12 bar optimum basn olarak kabul edilmitir.
KO giderimi, % 70 ve zeri permeat kazanmnda, SA atksuyu iin % 91 MA2
atksuyu iin ise % 99 olarak bulunmutur. letkenlik giderimi ise, % 70 ve zeri permeat
kazanmnda, % 99un zerinde bulunmutur. MA2 permeat, % 80 permeat kazanmna
kadar, alc ortam dearj standartlarn salamaktadr. Dolays ile MA2 atksuyunun
sadece % 20sinin insinere edilmesi gerekmektedir. Elde edilen tm permeatlar renksizdir.

Kaynaklar
1. Promulgation of the New Version of the Ordinance on Requirements for the
Discharge of Waste Water into Waters (Waste Water Ordinance - AbwV) of 17. June
2004, page 30; Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear
Safety, Germany
201

Hibrit Mikrofiltrasyon Prosesiyle Nikel Gideriminde Membran
Kirlenmesi Ve Ak Azalmas Mekanizmalarnn Proses
Deikenleri Etkisi Altnda Deerlendirilmesi
Cokun Aydner*
,
, Blent Keskinler
, Orhan nce


stanbul Teknik niversitesi, evre Mhendislii Blm, Maslak, 80626, stanbul
E-Mail: aydiner@gyte.edu.tr*
,
, bkeskinler@gyte.edu.tr
, oince@srv.ins.itu.edu.tr

1960lardan gnmze, su ve atksu artmnda artarak kullanlmakta olan membran
teknolojileri, bu yzyln balangcndan itibaren, bilimsel ve teknolojik bir bak asyla
yeniliki ve eitli uygulamalara doru bir alm kazanmtr. Bu ynde bir geliimin
balca sebebi, yasal kstlamalardaki zorlamalarn ve toplumun evre bilincindeki artn
yan sra, zellikle su artmndaki baz zel sorunlarn zm amacyla, daha ekonomik
ve uygulanabilir proseslerin gelitirilmesi eilimidir. Bugn iin gelinen noktada, uzman
kii ya da aratrma gruplar tarafndan birleik veya hibrit membran prosesler, su ve atksu
artmnda yaygn bir ekilde uygulanabilecek ve gelecek vaat edici alternatif bir zm
olarak ngrlmektedir [1]. ki ya da daha fazla artm prosesinin bir arada kullanlmasna
dayal bu sistemde, sinerjik etkilemelere dayal olarak, bir membran prosesten elde
edilebilecek etkinlikten daha fazlasna ulalabilmektedir. Hibrit membran prosesler
kullanlarak geleneksel membran artma proseslerine nazaran daha fazla miktarda artlm
atksu eldesi, daha yksek giderme verimi, daha dk enerji tketimi ve geri ykama
frekans elde edilebilmekte ve etkili kirlenme kontrol yaplabilmektedir [14].
Son yllarda yaplan almalarda, mikrofiltrasyon (MF) ve ultrafiltrasyon (UF)
proseslerinin, konvansiyonel veya ileri atksu artma prosesleri ile birletirilerek hibrit
uygulamalar eklinde atksulardan znm maddelerin ve safszlklarn gideriminde
uygulanabilecekleri grlmtr. Bu hibrit proseslerden dikkat ekici olanlarnn banda
MF/UFtoz aktif karbon (TAK) prosesi gelmektedir [3, 5]. TAKMF sistemi, adsorpsiyon
ve membran artma proseslerinin yararl ynlerini birletiren hibrit bir sistem olup, sentetik
ve doal organiklerin sudan uzaklatrlmasnda kullanlmaktadr. Bu sistemde, yeterli
temas sreleri salanmakta ve adsorpsiyonla giderime ilave olarak MF prosesiyle, kat sv
ayrmnn yan sra proses etkinliini arttrc ynde bir sinerji elde edilebilmektedir [2,
5]. Ancak proses, ar metal ieren atksularn artmnda iyi bir performans
sunmamaktadr. Bu noktada da, yzey aktif madde (YAM) destekli TAKMF prosesi,
sulardan ar metal gideriminde yeniliki bir hibrit proses olarak dikkat ekmektedir.
Proses, dier membran ayrma proseslerine kyasla, daha dk basnlarda daha dk
enerji gereksinimi ile iletilebilmektedir. Giderim esasen, znm metal iyonlarnn
TAK zerine dorudan ve dolayl adsorpsiyonu ile olmakta; su ortamndaki disperse
karbon, MF uygulamas ile sudan kolayca uzaklatrlmaktadr. Her ne kadar YAM
kullanm TAKun metal adsorpsiyon kapasitesini arttrmakta ise de, proseste daha
karmak membran kirlenmesi ve dolaysyla da ak azalmas olaylarna sebebiyet
vermektedir. Bu husus, proses deikenleri etkisi altnda proses dinamiklerini aa
karmann, prosesin daha etkin bir ekilde iletilebilmesinde ne denli nemli olacan da
aka ortaya koymaktadr [1, 58].
202

Bu almann amac, YAM destekli TAKMF hibrit membran prosesiyle sulardan nikel
gideriminde, membran kirlenmesi ve ak azalmas olaylarnn, incelenmesi, analiz edilmesi
ve deerlendirilmesidir. Bu dorultuda, prosesin iletme artlar zerindeki etkiler, proses
sresi, geri devir sresi, pH, scaklk, TAK, YAM ve nikel konsantrasyonlar ile apraz
ak hz ve membran gei basnc olmak zere proses deikenlerinin tamam zerinden
aratrlmtr.
Hibrit prosesin, hem membran kirlenmesi hem de ak azalmasn etkileyebilecek birok
sayda bamsz deikeni ieriyor olmas dolaysyla; deneysel almalar, Taguchi
deneysel tasarm esaslar erevesinde yrtlmtr. Deneysel tasarmn, anlaml bir test
plan ile organize edilmi bir yapda azaltlan toplam deney says ile; tahminlerdeki hata
limitlerinin azaltlmasna, elde edilen sonularn uygun bir istatistiksel analiz metoduyla
deerlendirilebilmesine ve belli bir gven aralnda sonularn tekrarlanabilmesine imkan
salad bilinmektedir [9, 10]. Taguchi deneysel tasarm metodu ise, deneylerin, btnn
olduka dk bir ksmi yzdesi ile tasarlanarak yrtlebilmesine imkn sunmakta, daha
dk maliyetle daha yksek kalite veya daha iyi sonu elde edilmesini mmkn
klmaktadr. Planlama, yrtme, analiz ve dorulama olmak zere 4 admda uygulanan
Taguchi yaklam neticesinde deneysel hata azaltlabilmekte, deneylerin etkinlii veya
yeniden retilebilirlii arttrlmaktadr. Ayrca, giri deikenlerinin birbirlerinden
bamsz olarak sonu parametreleri zerine etkileri ve optimum iletme artlar
saptanabilmektedir [11, 12].
Bu alma kapsamnda, proses deikenleri iki seviyeli alnarak deneysel tasarm
planlanmtr. ki seviyeli deiken tercihine karlk deiken saysnn fazla olmas
sebebiyle toplamda 512 (=2
9
) adet deney gerekli olmaktadr. Deiik tasarm alternatifleri
arasndan 16 deneyli standard Taguchi tasarm plan seilerek uygulanmtr. Deneysel
almalar, 40 cm 15 cm 10 cm boyutlarndaki Delrin marka (DuPont, Wilmington,
Delaware) asetal reineden yaplm membran modl ieren, 5 bara kadar basn altnda
alabilir ve 10 litre su kapasitesine haiz apraz ak filtrasyon sistemi kullanlarak
gerekletirilmitir.
Deneylerde, C9157 ticari kodlu toz aktif karbon (ortalama parack ap: 55.1 m ve BET
yzey alan: 1000 m
2
/g), 0.45 m gzenek byklne sahip selloz nitrat membran ve
1-hekzadekan sulfonik asit sodyum tuzu YAMsi kullanlmtr. Proseste ak azalmas
incelemeleri, kararsz hal ak deiimleri ve proses sresi sonundaki aklar zerinden
gerekletirilmitir. Membran kirlenmesi analizleri ise, uyarlanm kirlenme indeksi (UK),
spesifik kek direnci () ve membranda tutulan kuru kat ktlesi () parametreleri dikkate
alnarak yaplmtr. Membranda meydana gelen kirlenme ve bunun da sebep olduu ak
azalmas, proses deikenleri ve seviyeleri iin birbirleriyle kyaslamal olarak, MINITAB
14.0 yazlm kullanlarak, ANOVA istatistiksel analiz yntemi ile belirlenmitir [13].
Deien deneysel artlara ramen, ilk 100 saniyelik sre zarfnda aknn % 40.688.6
(ortalama % 67.6)s gibi nemli bir ksmnn kaybedildii belirlenmitir. Proseste
srasyla, en yksek balang ve deney sonu aklar 64.384 ve 7.101 m
3
/m
2
sa, en dk
balang ve deney sonu aklar ise 13.782 ve 0.434 m
3
/m
2
sa olarak tespit edilmitir.
Proseste, balang ve son ak deerleri asndan, % 77.798.8 (ortalama % 92.2)
aralnda olduka yksek seviyelerde ak kayplar meydana geldii gzlemlenmitir. Bu
haliyle dahi elde edilen ak deerlerinin, yksek basn srcl nanofiltrasyon ve ters
osmoz proseslerine kyasla ok daha yksek seviyelerde kald grlmtr. Kararsz hal
ak deiimlerinden grlmtr ki, deien deneysel artlara gre 120 dakikalk proses
sresi sonunda, baz deneysel artlardaki 30 dakika sonundakilerine nazaran daha yksek
ak deerleri elde edilebilmektedir. Buna gre, 30 dakika zarfnda, proseste arzu edilir
seviyede metal ve YAM giderimi elde edilmesi durumunda, prosesin ok daha yksek
sznt aks eldesi ile iletilebilecei sonucuna ulalmtr.
203

Proseste geri devir uygulamas, membrana dorudan gelen kirlilik ykn azaltmas
sebebiyle membranda tutulan katnn ktlesini, direncini ve membran kirliliini azaltm,
sznt aksn arttrmtr. Proses sresi arttka, besleme zeltisinde kalan YAM
monomerlerinin membran ve kekin porozitesini ve dolaysyla su geirgenliklerini
azaltmasna bal olarak deney sonu aksnda azalma grlmtr. pHnn 3ten 7ye
kmas ile membranda tutulan ktle azalm, ancak kek direnci ve kirlenme artmtr.
Akda azalmay beraberinde getiren bu durum, TAKa adsorplanan YAM miktarnn
artmas sebebiyle YAMlerin keke daha fazla katlmalarn beraberinde getirmektedir.
Scaklk art ise sznt aksn arttrm; keke katlan TAK ve YAM miktarlarnn
azalmas ve daha poroz yapdaki membran ve kek tabakas sebebiyle membran kirlenme
parametrelerinde azalmaya sebep olmutur.
Ak azalmas zerine en nemli etki TAK konsantrasyonunda grlm, artan TAK
miktar ile akda % 60lara varan dzeylerde kayplar olutuu tespit edilmitir. Proseste
TAK miktar arttka, membranda tutulan kat ktlesi ve kirlenme artm; ancak kekin
direncinde nemli dzeyde bir art grlmemitir. Buna karlk, artan kek kat ktlesi ve
membran kirlenmesi ile orantl bir ak azalmas grlmtr. Artan YAM konsantrasyonu
ile membrana katlan YAM miktar artm, artan YAM miktar sebebiyle de membranda
tutulan kat ktlesi azalmtr. Bu da kekin porozitesini azaltm, ancak membranda ayn
seviyede bir kirlenme art gzlenmemitir. Bu durumun, kekte azalan TAK miktarndan
kaynakland tahmin edilmektedir. Artan nikel konsantrasyonu ile membranda tutulan kat
ktlesi bir miktar artm ise de, keke katlan YAM miktarnn azalmasna bal olarak ak
deerinin artt dnlmektedir. Sonuta, artan nikel konsantrasyonu ile daha geirgen
yapl bir kek tabakas oluumu dolaysyla membrandaki kirlenme azalm; bu da proseste
daha yksek ak elde edilmesine imkn salamtr.
apraz ak hznn artmas, membran yzeyi zerindeki kesme kuvvetini arttrarak, kek
kalnlnn ve keke katlmn azalmasn salamtr. Keke katlan YAM miktarndaki
azalmann etkisiyle daha poroz yapda bir kek tabakas olutuundan membrandaki
kirlenme azalmtr. Ancak akda, kirlenme ile orantl bir art grlmemitir. Bunun
membran ierisine olan YAM katlmndan kaynakland tahmin edilmektedir. Artan
membran gei basnc ile membran zerinde esasen TAK paracklarnn tutunduu,
membranda daha fazla kat tutunurken kek direnci ve membran kirlenmesinin artt
gzlenmi; azalmas beklenen sznt aksnn da artt belirlenmitir. Bu durum, yksek
basnlarda membranda YAM agregalarnn deil de, esasen TAK paracklarnn
tutunduunu aa karmaktadr. Bu sebeple de artan basn deeri ile YAM giderimi
artmasna ramen, proseste ak deeri keke katlan YAM miktarnn azalmasna bal
olarak artmtr. Yine de bu beklenmeyen durumda etkili olan mekanizmalarn sadece
kekin porozitesine bal olarak gereklemedii; membran gzeneklerindeki adsorpsiyon
ve gzenek daralmas veya tkanmas mekanizmalarnn da bu ynl bir kirlenmeak
ilikisinde kek dinamikleri ile ezamanl olarak etkili olabilecei sonucuna varlmtr.
Yaplan almalar neticesinde, hibrit mikrofiltrasyon prosesinde, proses deikenlerinin
etkisi altnda, membranda tutulan kat ktlesi, kek direnci ve membran kirlenmesi ile ak
azalmas arasnda dinamik yapda bir ilikiler yuma bulunduu tespit edilmitir. Sznt
aksnn, en ok beslemedeki TAK miktarndan etkilendii grlmtr. Artan TAK
miktar ile akda % 60lara varan dzeylerde kayplar olutuu gzlemlenmitir. Kek
tabakasna dorudan ya da dolayl olarak katlan YAM monomer ya da agregalarnn kekin
dinamik zelliklerini nemli dzeyde etkiledii ve membrann ierisine dorudan katlan
YAMler ile birlikte ak azalmas zerinde etkili bir kirlenme mekanizmas oluturduu
sonucuna varlmtr. Sz konusu hibrit membran proseste arzu edilir seviyede metal
giderimi iin mmkn olabilen en az seviyede TAK kullanmna imkn salayacak kadar
dk miktarlarda YAM kullanmnn amalanmas gerektii belirlenmitir. Bylece daha
204

az miktarlarda TAK ve YAM sarfiyat ile daha yksek ak elde edilebileceinden, prosesin
daha etkin ve daha ekonomik olarak iletilmesinin mmkn olabilecei belirlenmitir.

Kaynaklar
1. AYDINER, C., BAYRAMOGLU, M., KESKINLER, B., INCE, O. Nickel removal from waters using
a surfactant-enhanced hybrid powdered activated carbon/microfiltration process. II. The influence of
process variables. Ind. Eng. Chem. Res. 2009, 48: 903913.
2. ZHOU, H., SMITH, D.W. Advanced technologies in water and wastewater treatment. J. Environ.
Eng. Sci. 2002, 1 (4), 247264.
3. SAARLAND UNIVERSITYDEPARTMENT OF PROCESS TECHNOLOGY. State of the art in the
remoVal of toxic metals and the Metassep Project: Selective separation of toxic metals from specific
industrial wastewater streams for water and metals reuse-Overview. The Project Report for 5
th

Framework Programme of The European Commission: Saarbrcken, Germany, 2004.
4. LAZARIDIS, N.K., BLCHER, C., DORDA, J., MATIS, K.A. A hybrid MF process based on
flotation. J. Membr. Sci. 2004, 228, 8388.
5. BASAR, C.A., AYDINER, C., KARA, S., KESKINLER, B. Removal of CrO
4
anions from waters
using surfactant enhanced hybrid PAC/MF process. Sep. Purif. Technol. 2006, 48: 270280.
6. AYDINER, C., BAYRAMOGLU, M., KARA, S., KESKINLER, B., INCE, O. Nickel removal from
waters using surfactant-enhanced hybrid PAC/MF process. I. The influence of system-component
variables. Ind. Eng. Chem. Res. 2006, 45: 39263933.
7. BASAR, C.A., AYDINER, C., KARA, S., KESKINLER, B. Removal of copper ions from waters
using surfactant-enhanced hybrid PAC/MF process. J. Environ. Eng. 2009, 135: 250258.
8. AYDINER, C., INCE, O. Hibrit Mikrofiltrasyon Proses le Sulardan Nikel Gideriminde Ak
Dnn Istatistiksel Yntemlerle Incelenmesi. ITU Dergisi e: Su Kirlenmesi Kontrol. 2007,
17(1): 2738.
9. YOON, D.H., LEE, B.I. Processing of barium titanate with different binders for MLCC applications-
Part I: Optimization using design of experiments. J. Eur. Ceram. Soc. 2004, 24: 739752.
10. MONTGOMERY, D.C. Design and Analysis of Experiments; John Wiley & Sons: New York, 1991.
11. PRASAD, K.K., MOHAN, S.V., RAO, R.S., PATI, B.R., SARMA, P.N. Laccase production by
Pleurotus ostreatus 1804: Optimization of submerged culture conditions by Taguchi DOE
methodology. Biochem. Eng. J. 2005, 24: 1726.
12. Ross, P. J. Taguchi Techniques for Quality Engineering; McGraw-Hill: New York, 1996.
13. AYDINER, C. Hibrit Mikrofiltrasyon Teknolojisi le Sulu Ortamdan Nikel Giderimi, Doktora Tezi,
.T.. Fen Bilimleri Enstits, 2006.

205

ndex

Abdullah Duman, 101
Ahmet Codal, 51
Ahmet Karagndz, 39, 81, 155
Ali Demir, 93
Andreas Neft, 197
Aye Filibeli, 77
B. lker Harman, 43, 49, 141
Berna Krl Mert, 113
Birdal Bozda, 13
Brte Kse, 193
Burcu Atay, 127
Burcu Kaleli ztrk, 61
Blent Keskinler, 39, 81, 105, 155, 201
Celal F. Gkay, 163
Celal Ferdi Gkay, 51, 131
Ceren Bayren, 163
Cihangir Varol, 29
Coar Aydn, 13
Cokun Aydner, 21, 201
Cumali Knac, 47, 127
Derya Y.Kseolu mer, 39, 155
Doa Atay, 127
Duygu Topalolu, 83
E. Banu Gensoy, 127
E.Gler, 159, 171, 179, 183
E.Yavuz, 159, 183
Elif Soyer, 99
Emine Saylgan, 49
Ergin Takan, 57, 95
Ergn Yldz, 101
Esra Erdim, 99
Esra Eren, 127
Evrim elik, 49
Fatih Can Kalkan, 89
Ferda Oru Babucu, 1
G.Sert, 159, 183
Gkhan Civelekolu, 49, 89
Gken apar, 29, 65
H. Parschova, 175, 178
Hacer Arslan, 25
Hale zgn, 9, 25, 71, 127
Halil Hasar, 57, 95, 109, 145

Hasan Kseolu, 43, 49, 141, 171
Heidrun Steinmetz, 35
Hulusi Barlas, 61, 73, 121, 167
.Ylmaz-pek, 179
lda Vergili, 21, 61, 167
smail Koyuncu, 9, 25, 47, 71, 99, 127, 193
Kadir Kestiolu, 113
Kenan Gney, 35, 197
Levent Ylmaz, 17, 29, 151
M. Evren Erahin, 9, 71, 127
M. Ruen Geit, 65
M. Taner ahin, 167
M.Arda, 159
M.Yksel, 117, 159, 171, 175, 179, 183
Mahmut Altnba, 127
Mahmut Paputu, 13
Mehmet Beyhan, 141
Mehmet akmak, 25
Mehmet Kiti, 151, 171, 179, 183
Meltem nl, 29
Metin Gnaydn, 89
Mustafa Aslan, 145
Mge Akdal, 99
N.Kabay, 117, 159, 171, 175, 179, 183
Nadir Dizge, 39, 81, 155
Necati Kayaalp, 47, 71, 127
Nevzat zg Yiit, 43, 49, 141, 179
Nimet Uzal, 17, 29
Nuray Ate, 151
Okan Tark Komesli, 51, 131, 163
Orhan nce, 201
.Arar, 117, 183
zlem Demir, 77
P.Bilgin, 175
P.Kseolu, 179
Pasa Hseyin Ar, 9
Pelin Hohan, 127
R. Kaan Dereli, 71
Ralf Minke, 35
Recep leri, 83
Refah zdemir, 135
S. Seylan Aygn, 65
S.Solak, 159
206

S.Yavuz, 175
Salih Diner, 187
Seil Bayar, 39, 155
Seda Demir, 13
Selime Erdem, 127
Selin Tayc, 99
Sema Sayl, 127
Semiha Arayc, 73, 121
Serdar Karata, 95
Sevin Korkmaz, 187
Sevtap alar, 1
. ule Bekarolu, 49
.G. ner, 171
enol Yldz, 5
Tue Kratl, 127
Tuncay Gm, 93
Turgay Dere, 83
Umay Gke zkan Ycel, 51
.Yksel, 117, 159, 175, 179, 183
lk Yeti, 17, 29, 151
V.Gndodu, 159
Vahdi Can Grsoy, 135
Vahit Balahorli, 5
Vedat Uyak, 99, 149
Yasemin Kaya, 21, 61, 73, 167
Yusuf Saati, 145
Z. Beril Gnder, 21, 61, 121, 167

207

208

Membran Teknolojileri Ve Uygulamaları Sempozyumu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Membran Teknolojileri Ve Uygulamaları Sempozyumu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i

Membran Teknolojileri Ve Uygulamalar

=18000 mg/L, iletkenlik=56.2 mS/cm, alkalinite=18000 mg/L, renk (436

parametresinde % 2.7lik negatif bir giderme verimi

You might also like