ISSN 1 300 - 3402

UH TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI AYLIK YAYIN ORGANI

Ba%1 Kap Tasarm Kodlar ve atlak Analizi Termoplfslik Uygulamalarnda nce Cidar Yntemi

1. ^

lkta Kullanlmas

Vnaek&i

Fabrikalar, atlyeler, kapal spor salonlar, dn ve elence salonlar, kapal yzme havuzlan, yolcu salonlar, byk restorantlar, camiler, seralar ve byk tavuk kmeslerinin stlmas ve havalandrlmas iin ideal bir cihazdr.

Istma amal

kurutma, piirme, l ilem amal 250C scakla kadar scak hava retilerek kullanlabilir.

Endstride

Merkez: (Headquarter) , Kozyata Yolu Sokak Gne Ap. 26/1 st Bostanc/STANBUL | Tel. (0216) 372 77 53 - 380 40 17 - 380 77 90 - 445 39 46 i Fax (0216) 416 30 00 http://www.universalisi.com.tr

UNIVERSAL MAKINA VE ISI SANAY TIC.A..

Fabrika: (Plant) Pik Dkmcler Sitesi A-1 Blok No. 6 - 8 kitelli Organize Sanayi Blgesi kitelli - STANBUL

UniveUid

TP

-SB

ufak haante srate bol stak su retir. Byk kapasitede scak su ihtiyac olan yerler iin imal edilenler bile az yer kaplar. Paslanmaya dayankl ve Hijyeniktir. Ayn Boylerde; kalorifer, buhar, kzgn su, kzgn ya ile stma yaplabilir. Boyler, dey veya yatay konumda monte edilebilir. Sklp temizlenmesi veya stcnn deitirilmesi olana vardr. Istc dz boru eklinde olup (Spiral ekilli veya kvrk boru eklinde olmadndan) kvrma esnasnda boru et kalnlnda incelme meydana gelmez.
Fabrika:

NVERSAL MAKNA VE ISI SANAY TC.A..

Merkez:
Kozyata Yolu Sokak Gne Ap. 26/1 st Bostanc/STANBUL Tel. (0216) 372 77 53 - 380 40 17 - 380 77 90 - 445 39 46 Fax (0216) 416 30 00 Pik Dkmcler Sitesi A-1 Blok No. 6 kitelli Organize Sanayi Blgesi ikitelli - STANBUL

Doal Gaz yaktl buhar santral 2 x 8 ton/h, 8 AT ve Su hazrlama grubu: Basnlandrma, Filtreleme, Yumuatma, Gaz alma 100 Ton/h.

DOAL GAZ ve SIVI YAKITLI ISI SANTRALLARI TOZ KMR YAKILABLEN TAM OTOMATK HAREKETL IZGARALI N OCAK ve OCAKLI SSTEMLER KIZGIN YA KAZANLARI BUHAR JENERATRLER BASINLI KAPLAR
PETNZH3I SAN ve TC. LTD. T. Fab. : Fatih Mh. Suyolust No:9 Esenyurt/STANBUL Tel Tel : : 620 17 14 Pbx Faks : 596 74 89 Tel Faks 220 60 47 - 220 60 25 Faks : 221 58 57 : Bro : Perpa Merkezi 6. Kat No: 629 PETMAK PETNZ MAKNA SANAY A.. malat : Haramidere Sanayi Sitesi Anbarh/stanbul : 690 43 52-220 60 25 221 58 57

herkes SlCClk bir yuva arar,

doal scaklk E. C.A

Trkiye'nin en gvenilir markas E... yllardr evlerin sevgi ve gven dolu atmosferini smscak bir havayla tamamlyor; kalite ve estetikte yakalad kusursuzlukla yaamlar bambaka bir gzellie tayor.
Hermetk Doolgoz/ Tjjpgoz Sobas

Tpgoz Sobas (10 kw)

II! lli
Odkson Pik Dkm Radyatr Merkezi Kozan Doatgaz/Tpgoz Sobas

IK Kat Kaloriferi H CRETSIZ Merkezi Kazan *JciDmHm I

GENEL DAITIM: EMAS MAKINA SANAY A.. -^.~ <i Wfr,'j3- Da-^g So*a* ! ? K SATI BLGE TEMSLCLKLER: Ankara *<I GV; . 3f,S 8" 00 -.3 f a ' Faks .03*2 353 53 09 ' Adana ' -: , '':'. 'h'j B'j * :I' . /:2i': ./:3 ^B 6t Samsun Te: -0362,1 23^ 35 36 '2 "a* Fa*. SERVS EMAR Sat Sonras Mteri Hizmetleri Sanayi ve Ticaret A-. Merkez (istanbul): Tel: 02* !'.,-_ ' V - " ' .-.-'. Ankara Blge. '-. ;3'j"> J I ' I I V . ;S 'a;, faks .rj2',J: 353 13 01 izmit Blge: Te. (02 .

; Bursa Blge:

E L G I N K A N

T O P L U L U U

K U

Byk Buluma
Endstriyel Otom Semi zm Gsterileri ve Paneller T Maslak Kampusu, 30 Mart - 2 Nisan 2000

fesyonel ziyareti

FUARCILIK A.. "teknoloji sergiler"

IIIE R

itlenbik Sok No: 38 80700 raan STANBUL Tel: +90 212 227 25 65 pbx Fax: +90 212 258 45 24 e mail: otomasyon@bilesim.com.tr

ARALIK 1999 Say: 479

DECEMBER 1999 No : 479

NDEKLER CONTEMS
MAKALELER
_ BASINLI KAP TASARIM KODLARI VE ATLAK ANALZ / Bu alma ile, gvenli bir basn kab tasarm iin nasl bir yol izlenmesi gerektii irdelenmitir. Pressure Vessel Design Codes and Crack Analysis Necdet GEREN, Tarhan TUN

15

LAN SAYFALAR DZN

UNIVERSAL PETNZ E.C.A BLEM FUAR C. ZOCAM ROTA TEKNK D.M.T ALARKO BELGN YA AYGAZ DKKAYA S.M.S DOU VANA

TERMOPLASTK UYGULAMALARINDA NCE CDAR YNTEM/ Bu makalede standart donanma sahip bir enjeksiyon makinasnda maksimum enjeksiyon hz kullanlarak ince cidar yntemiyle para retimi anlatlmaktadr. Thinwall Technology tor Termoplastic Application Mehmet SAYINDI

23

ZERNDE TEKL KTLE TAIYAN KR, UBUK VE MLLERN BRNC REZONANS FREKANSLARI N YAKLAIK FORMLLER / Bu makalede zerinde bir noktasal ktle tayan kirilerin eilme titreimleri, ayn durumdaki ubuklarn boyuna titreimleri ve zerinde bir disk tayan millerin burulma titreimlerinde birinci (en kk) rezonas frekanslarnn hesab iin, Rayleigh yntemi ile elde edilmi yaklak formller verilmektedir. Aproximate Formulas For The Fundamental Frequencies Of Beams, Sars And Rods Carrying A Point Hass n-Span zgr TURHAN, M.E. ALTINSOY, S. NCEOLU

34

-55 -56 -57 -59 -61 -62 -63 -64

UNVERSAL n Kapak KANTHAL Arka Kapak NTERVALF Arka Kapak

T P # i r GPS'N HAVACILIKTA KULLANILMASI/ Bu almada uyduya dayal konum belirleme sistemi olan Global Positioning System (GPS) uydu, kontrol ve kullanc blmleri ile tantlmtr. The Using Of GPS in Aviation znur USANMAZ

AYIN DOSYALARI
8 10 28 29 YEN RNLER ODA'DAN HABERLER BLG SAYFASI BR GR 48 SREL YAYINLAR 49 SEMPOZYUM-KONGRE - FUAR 50 40. CLT YAZI DZN 54 MH. MAK. OKUYUCU ANKET

Yaym Koullar: Yazlar daktilo ile iki satr aralkta iki kopya yazlm olarak, 70-100 szckten oluan Trke ve ingilizce zeti, yaz balnn ngilizcesi, yazarn ksa zgemii, adresleri ve telefon numaralar ile birlikte Dergi Ynetim Yeri Adresi'ne gnderilmelidir. Yazlar 12 daktilo sayfasn (yaklak 3000 szck) gememelidir. (12 daktilo sayfasn aan yazlarn 2 blm halinde birbirini izleyen saylarda yaymlanabilecei dnlerek blmlere ayrlm olarak gnderilmesi gerekir. Yazlarda kullanlan fotoraflar net ve temiz olmal, ekiller aydnger veya beyaz kada ini mrekkebi ile izilmelidir. Yazlarda SI birimleri kullanlmal, yazlarn sonuna yararlanlan kaynaka eklenmelidir. zgn ve derleme yazlardaki grler yazarna, evirilerden doacak sorumluluk ise evirene aittir. Yazlar baka bir srekli yayn organnda yaymlanm olmamal, herhangibir toplantda tebli olarak sunulmu veya sunulacak ise bu ak olarak belirtilmelidir. Dergideki yazlardan kaynak gsterilmek kouluyla alnt yaplabilir. Yazlarn Deerlendirilmesi: Dergiye gnderilecek yazlar ncelikle Yayn Kurulu tarafndan n elemeden geirilmekte daha sonra kurulun belirledii uzmanlar tarafndan deerlendirilmektedir. Uzmanlarn yapt deerlendirme sonular yazara da iletilecek, uzmanlarn nerdii ve Yaym Kurulu'nun uygun grd dzeltmelerin yaplmas yazardan istenecektir. Bu dzeltmelerin yazar tarafndan yaplmas durumunda yaz yaymlanabilecektir.

MHENDSifl^MAKNA
TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI AYLIK YAYIN ORGANI Aralk / December 1999 Cilt / V d : 40 S a y / N o : 479 Ynetim Yeri - Head Office Smer Sokak 36/1-A Demirtepe - ANKARA Tel: (0-312) 231 31 59 Fax : (0-312)231 31 65 E-mail : yayin@mmo.org.tr http://www.mmo.org.tr MM0 Adna Sahibi Publiher Mehmet SOANCI Sorumlu Yaz leri Mdr Managing Editr Ali Ekber AKAR Yayn Kurulu - Publishing Board Anl KAREL Devrim Erin ASLAN Utku TZNER Ezgi GNAY Ersoy BEY Burak YELKEN Erdin TEZCAN Yayn Sekreteri Publishing Coordinator Nilgn KARAKK Teknik Sorumlu Technical Manager Mehmet AYDIN lan Sorumlusu Advertising Representative Ayten YILDIZ Nuray ERHAN (istanbul) Komisyon likileri

Deerli Okuyucularmz; zylmzn son saysnda birlikteyiz. lkemizin gndeminde 17 Austos'tan bu yana var olan ve yaratt ykmn boyutlaryla hafzalara kaznan "deprem" 12 Kasm'da Dzce'de yine byk kayplara neden oldu. Depremin yan sra stanbul'da yaplan AGT toplants, Mavi Akm Projesi, Avrupa Birlii tartmalar, tm Trkiye'de uygulanan elektrik kesintileri ve peinden gelen nkleer enerji polemikleri ve Dnya Ticaret rgt'nn Seattle bozgunu yzyln son anlarnda gndemimizi megul eden konulardan bazlaryd. lkemizin gelecei ile ilgili son derece nemli olan bu konular 2000'li yllarda da tartlmaya devam edecek. Bu yzyln zellikle son eyreinde yeryzndeki tm canllar etkileyen en byk sorunlardan biri de evre kirliliiydi. evre kirliliinin oluumunda en byk etkenlerin banda enerji retimi geliyor. 21. Yzylda dnya genelinde enerji politikalarnda nemli deiiklikler olaca, evreye etkisi daha az olan yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmnn artaca ngrlmekte. lkemizde ise durum -daha pek ok konuda olduu gibi- pek i ac deil. Gelecekteki enerji gereksinimi konusunda Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl ile Devlet Planlama Tekilat arasnda nemli gr farkllklar var. Enerji gereksinimi konusunda deiik rakamlar, sylemler kafalar kartrrken Kasm ay ierisinde uygulanan elektrik kesintisi sonucu apar topar Akkuyu'da kurulmas planlanan nkleer santralin ne kadar elzem (!) olduu aklamalar aklmza kt senaryolar getirdi. Gelimi lkelerin kendi lkelerinde yllardr yeni nkleer santral yapmadklarn, eskilerinin kapatldn ya da zaman ierisinde kapatlacan, nkleerin sylendii gibi ucuz ve evre dostu bir enerji olmadn, Akkuyu'nun nkleer santral iin ne kadar yanl bir yer olduunu anmsaynca pembe senaryolar kurmak olas deil. Trk Mhendis ve Mimarlar Odalar Birlii; planlamalarn doru yaplmas, mevcut enerji kaynaklarnn iyi ynetilmesi ve datmdaki kayplarn azaltlarak verimli kullanlmas ile Trkiye'nin enerji sknts ekmeyeceini dzenledii ve katld her platformda rakamlarla dile getirmekte ve iddia etmektedir. Kendi Kurumu'nun bile sylediklerine kulaklarn tkayanlar ise her zamanki gibi btn bunlar grmezden gelmekte. Bu son saymzda 2000'li yllara dair daha i ac konulardan sz etmeyi isterdik ancak bu, bamz kuma gmmekten te bir anlam tamazd. Yine de bu dnyada hala iyiden, dorudan, gzelden, halktan yana insanlarn olduunu gryor ve 2000'lerde gzel gnler greceimizi umut ediyoruz.

Redactor

ehnaz KAPLAN KARACA Dizgi Type Setting Mnevver POLAT (MMO) Bask Printed by Cem Web Ofset / Tel (0-312) 385 37 17

TMMOB Makina Mhendisleri Yayn Organ olan Mhendis ve Makina Dergisi TMMOB'ye bal Odalarn yelerine, mhendislik eitimi yapan renci, aratrma ve retim grevlilerine yllk abone bedeli -zel saylar dahil- karlnda gnderilmektedir. Dergimize abone olabilmek ye daha detayl bilgi alabilmek iin yukarda verilmi olan adresimize bavurabilir ya da tekfon ve faksla bilgi alabilirsiniz.

Sayglarmzla Mhendis ve Makina Yayn Kurulu

BUGN TRKYE'NN PEK OK TESS NAATINDA, BACA VE KAZANLARDA, DOAL CAZ BACALARINDA, FIRIN, EGZOZ VE ISITMA CHAZI RETMNDE ZOCAM TAYN RNLER KULLANILIYOR ZOCAM TAYN RNLERNN HEPS EVRE DOSTU. ASLA EVRE KRLL YARATMIYOR. ZOCAM TAYN, KULLANILDII SANAY TESSLERNDE ENERJDEN % 80 TASARRUF SALIYOR. TESS NDE DAHA GVENL, DAHA RAHAT VE DAHA KONFORLU BR ALIMA ORTAMI YARATARAK, VERMN ARTIRIYOR. ZOCAM TAYNNN AVANTAJLARI: ISI GERMYOR' 1000" C'A KADAR YKSEK SICAKLIA DAYANIYOR YANMIYOR SES GERMYOR, TTREMLERDEN ETKLENMYOR KOLAY UYGULANIYOR DEFORME OLMUYOR KMYASAL MADDELERDEN, HAARAT VE MKROORGANZMALARDAN ZARAR GRMYOR KOROZYON YAPMIYOR TE KULLANILDII SRECE KULLANILABLYOR. STELK TE VE ISO 9002 BELGELERYLE EN YKSEK DZEYDE ULUSAL VE ULUSLARARASI KALTE GVENCESYLE SUNULUYOR. BTN TRKYE'DE YZLERCE SANAY TESS BENZERLERNDEN % 80 DAHA AZ ENERJ TKETYOR. YA SZNK?
ZOCAM TCAMT # I A* Y A.},

DAfflfMA M U M M I H K U I M 2ill%75 7% 12 18 hol)

ZOCAM

fat,

(212)

166

97

69

JMIKMA

U>

[312)

it 4 67.4)8 30 11 takt | f A35 05 1$

btc etimi, taifii E S IFS irilini, S! Slhrt P ||nltll)ni'nU)li.

IZMtft Ut {li) ** \7 IS' 4M 31 74

tin SiH"' % laM Mft.

fats I23) I 0O~ja; iftMIM h< 132 357 29 M) fakt [32; 2 M. $* BUM* Ul 12241 S S %i f-j t t2fii 5 60 il M |4MJ 218 M 4 FoltftUl 133 ]9 H

CRETSZ DANIMA HATTI O 800 211 43 86

ZOCAM; SANAri TESSLER N ENERJ TKETMN OK BYK LDE AZALTAN MKEMMEL ZOLASYON MALZEMELER RETYOR: TAYN SANAY LTES, TAYN SANAY LEVHASI, TAYN NAAT LEVHASI VE DKME TAYN...

M 1441) Hfg 5* ti / 77 Fak

H*2 235 59 78 >A]|TAL*A U: \242\
19 90

Ut 19 O Fat 1242) 24$3P 8 BAKT|#

Tel 342 215 19 90 Ftkt <3*1\ 3 > 3

K a

Internet adresi: wwqpv.iMMMn.com.tr

YEN

RNLER

Hazrlayan : Erdin TEZCAN FNSS

KOMPOZTLERLE DAHA HAFIF UZAY ARALAR RETILEBILECEK NASA'daki Marshall Uzay Merkezi'nde gelecein tekrar kullanlabilir uzay aralar iin hafif arlkta kompozit yakt tanklar ve dier paralar retilmektedir. Hafif arlktaki cryogenic yakt kanallar iin yeni grafit epoksi teknolojisi zerinde allmaktadr. Yakt tanklarnn inas, suda znebilir kalplarn epoksi reine ile doldurulmu prafitlerin kaplanmas ile balar. Ambalajlanan boru vakumlanr ve yksek basnta strelize edilir. Atlabilir kalp karldktan sonra geriye ince duvarl yakt kanallar kalr. Sonuta uzay aracnn iindeki ekstrem scaklklarda genleme ve daralma yapmayan, metalden daha dayankl bir malzeme elde edelir.

CVATA LM Eyalet niversitesindeki StressTel'de yaplan BoltMike, di alm balant elemanlarndaki balama yklerini lmektedir. The BoltMike cihaz boy ve hzdaki deiimi ultrasonik olarak lerek "yk, stresi, ve uzamay" gstermektedir. Cihazn veri alm, kaydedilmesi ve kt alnmas gibi ilemleri yapabilmesi rapor alnmasn kolaylatrmaktadr. Portatif makinann lleri 8.5x5.25x12 in. ve arl 151b.'dir. Ayrca otomatik daigaboyu yakalama ve kendi kendine kalibre olabilme zellikleri de vardr. ka yldr almakta olduu ACIS modelleme ekirdeini, gnn 24 saati ticari olarak hizmetinize sunmaktadr. Bilinmektedir ki farkl CAD/CAM sistemleri arasnda transfer yaplan veriler kayba uramaktadr. Transfer sonras baz kenarlar rtmeyebilir, dolgu yzeyler tmyle yok olabilir ve hatta baz yzeyler kulSoldaki resim eksik yzeyleri ve boluklar olan bir SAT paras. Sadaki resim ise 3Dmodelserver. com tarafndan parann tamamlanm hali.

lanlamaz hale gelebilir. Sonu olarak, kat model zerindeki yzeylerin balant noktalar su geirmez ekilde rtmedii srece CAM

CAD MODELLERINIZ IN ONLINE DOKTOR nternette birka format zerinden veri alp bozulmu kat modellerinizi onardktan sonra imalatta kullanlabilir versiyonunu geri sunan btr teknoloji var. 3DMODELSERVER. COM sitesi saatlerinizi alacak onarm iini sadece birka dakikada yapmaktadr. DST firmas bir-

sisteminde kullanl takm yollar yaratmak ok zordur. lgili siteye IGES, SAT, STEP, Pro/E ve CTA zerinden transfer edilen dosyalarnz gnderebilir ve onarlan her megabyte iin 20 dolar deyerek servis alabilirsiniz. Onarlmas imkansz modellerde bile gelinen noktada size saatler kazandracak zmler sunmaktadr. lgilenen firmalar iin, www. 3Dmodelsever. com denemeye deer.

8 Mhendis ve Makina - Cilt : 40 Say : 479

VEN

RNLER
HORUKLU
TABANCALAR Glendirilmi krklere sahip olan Magnum 250 ve 400 Xa

-;

TLLTROTOR RETICIS* A GRUBUNU KUVVETLENDIRIYOR

Bell Helikopter Textron firmas, IBM ve Dassault Systems ile anlama yaparak, ek olarak 100'den fazla CATIA sistemi ald. Kullanclar, Bell BA609 modeline ekler yapacaklar ve tasarm gelitirecekler. Yeni uakta, helikopterin kalkma, uma ve inme kabiliyetleri ile uak motorunun dikeyden-yatay dndrlmesi ve sabit-kanatl uaklarn hznda uabilmek gibi zellikler birletirildi. Dnyann ilk sivil tiltrotor ua olarak 9 kiiye kadar yolcu tayabilecek.

kaynak tabancalar alma alanndan zararl dumanlar uzaklatrd gibi operatre gerektiinde kaynak hortumunu bkmede kolaylk salar. Tabancalar kaynak ve duman atama sistemlerini kompakt bir yapda birletirmektedir. Tabanca tutamandan pskrtme hortumuna gei salayan krkler, hortuma kyasla daha az kuvvetle ve kolaylkla bklebilirler. Yksek vakum, dk hacimli duman atama sistemi, mmkn olduunca kaynak blgesine yaklaarak, duman operatre ulamadan ortamdan tahliye eder. Mevcut kaynak tabancalar yeterli esneklik salayan neopren krkler kullanmaktadr. Ancak krkler tmyle gerili iken vakum basnc uygulandnda krk basnca yenik derek skmaktadr. Bu yeni glendirilmi krk sisteminde gortiflex kullanlmaktadr. Gortiflex ilemi kauuk ekstrzyon tpe krk eklini verir. Mukavemeti arttrmak iin neopren kaplanm kuma ekstrzyon kauuk yerine kullanlmaktadr. Isl ilemden sonra paslanmaz elikten bilezikler krn i bkey yzeylerine, vakumda kapanmalarn engelleyecek ekilde yerletirilir. Ortaya kan rn, vakuma direnli yksek scakla dayankl ve de esnektir.

Aratrmac yanma odasndaki alevde mitrikaksit miktarn belirleyen laser n odaklyor.

LASERLE ALEV INDEKI KIRLETICILERIN LM

Purdue niversitesindeki aratrmaclar, yakt alevindeki nitrik oksitleri lmek iin laserli bir lm teknii gelitirdiler.

Aratrma, daha temiz jet motorlar iin gzel bir imkan sunuyor. nk ozon tabakasna zarar veren oksitler jet motorlarndan kyor. Gelitirilen teknikte, lazer alev zerine gnderilir bylece kirleticilerin moleklleri lazer enerjisini emer daha sonra da floresan k vererek kaybederler. Optik detektrler ve bilgisayar grr ve analiz eder. Bu ekilde aratrmaclar alevdeki molekllerin tipi ve miktar hakknda bilgi edinirler. Yakt verimli kullanan yeni nesil Jet motorlar "lean direct injection" -yaln dorudan enjeksiyon- denilen yakt sprey trn kullanacaklar. niversitenin yapt aratrma, jet motorlarndan kan nitrik oksit miktarn azaltmada etkili olacak. Otomotiv sanayii de benzer teknikleri otomobiller iin aratryor.
Mhendis ve Makina - Cilt: 40 Say : 479 9

ODADAN

HABERLER

Hazrlayan : Nilgn KARAKK MMO Merkez

TMMOB Makina Mhendisleri Odas Kamuoyu nnde

MMOB Makina Mhendisleri Odas, meslek alanlar tle ilgili olarak her alma dneminde olduu gibi bu dnemde de ok sayda konu bal ile kamuoyu nne kmaya devam ediyor. TMMOB Makina Mhendisleri Odas 45 yla varan rgtsel birikimi ve rgtl yesinin iradesi ile bu dnem 17 ayr alanda sempozyum, kongre ve kurultay gerekletirme almalarn srdryor. Bir yandan yelerimizin uzmanlamasna ynelik olarak deerlendirilmesi gereken bu almalar, te yandan ve esas olarak meslek alanlarmz ile ilgili lke gereklerinin ortaya karlmasnda, sorunlar tesbit etmede ve sorunlarn zmlerine ynelik nerileri oluturmakta nemli bir alma alan olarak alglanmak durumunda. Bu dnem, ilk olarak Mart aynda, ok sayda kitle rgt ve kent gnllerinden oluturulan Ankara Kent Konseyi Giriimi adna Oda Merkezi sekreteryalnda Ankara Gerei Sempozyumu gerekletirildi. Sonu bildirisi kamuoyuna sunuldu. kinci olarak, ayn gnlerde lkenin birok kentinde gndemde olan Rayl Sistemlere ilikin, Kent i Ulamda Rayl Sistemler Sempozyumu Eskiehir ubemiz sekretaryalnda Eskiehir'de gerekletirildi. Mays'ta Ankara'da 37. Dnemin en nemli projesi olarak grdmz renci ye Kurultay, Oda Merkezi sekreteryalnda gerekletirildi. rgtl renci yelerimizin iradesi ile balayan, ube renci ye komisyonlarmzn youn almas ve ube yneticilerimizin aktif destei ile aadan yukar doru almalar ekillenen renci ye Kurultaymz, Merkez renci ye Komisyonumuzun zverili almalar ile rgt belleinde nemli bir gn olarak yerini ald. renci yelerimiz bu kurultayda, ileride yesi ve hatta yneticisi olacaklar bu rgt adna, Sistemniversite-Eitim ve Oda ilikisini tarttlar, sorunlarn tesbit ettiler, zm yollarn nerdiler, sonu bildirisini kamuoyuna sundular. Eyll'de Diyarbakr'da GAP ve Sanayi Kongresi, Ankara'da 2. Ulam ve Trafik Kongresi gerekletirildi. Ekim'de, Bursa'da 1. Kalite Sempozyumu, Eskiehir'de 3. lmbilim Kongresi, Konya'da Makina

malat Teknolojileri Sempozyumu, Denizli'de Sanayileme ve Kentleme Sempozyumu, stanbul'da TMMOB adna Mhendislik ve Mimarlk Sempozyumu gerekleti. Sonu bildirileri kamuoyuna sunuldu. Kasm'da zmir'de 4. Tesisat Mhendislii Kongresi, Edirne'de 3. Trakya'da Sanayileme ve evre Sempozyumu, Ankara'da II. Ulusal Kaynak Teknolojisi Kongresi, Ankara'da 2. Endstri-letme Mhendislii Kurultay, Bursa'da 6. Otomotiv ve Yan Sanayii Sempozyumu gerekletirildi. Aralk aynda zmir'de 1. Hidrolik Pnmatik Kongresini ve Ankara'da her iki ylda bir TMMOB adna yapageldiimiz Sanayi Kongresini gerekletireceiz. almalarnda, konunun tm taraflarn biraraya getirme, konu ile ilgili syleyecek sz olanlara arda bulunma anlaynda olan Odamz, yaygn rgtlenme a ile almalarnn sonu bildirilerini kamuoyuna, ilgililerine ve yetkililerine iletme konusunda gerekli ve yeterli abay bundan nce olduu gibi bundan sonra da srdrecektir. kiyze yakn yneticimizin Dzenleme Kurullarnda yer ald, yz akn arkadamzn Yrtme Kurullarnda bulunduu, beyz akn bildirinin sunulduu, onlarca panelin yapld, eitli ubelerimiz veya Oda merkezimiz sekretaryalnda rgt Etkinlik Ynetmelii esaslarna gre gerekletirilmekte olan bu almalarmza, konular ile ilgili yirmibine yakn ilgilinin katld, katlaca dnldnde, TMMOB Makina Mhendisleri Odas 'nn bu dnemde de sorumluluunu yerine getirdiini sylemek yanl olmayacaktr. Tm etkinliklerimizde sunulan bildiriler ve panel tartmalarnn zmleri Oda yayn olarak karlmakta ve kamuoyunun kullanmna sunulmaktadr. TMMOB Makina Mhendisleri Odas rgtl ye iradesi ile gerekletirdii, lke gereklerini tanmlayan ve nerilerin sunulduu bu etkinlikleri nicelik ve nitelik olarak gelitirerek srdrme kararll ierisindedir.

Makina Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu

10 Mhendis ve Makina - Cilt : 40 Say : 479

DA'DAN

HABERLER
Ulusal Endstri-letme Mhendislii Kurultay
Daha nce 1920 Kasm 1999 tarihlerinde Kocaeli'de yaplmas planlanan Endstri-letme Mhendislii Kurultay yaanan deprem felaketi sonucu ortaya kan olumsuz koullar nedeniyle 20 Kasm 1999'da Ankara'da gerekletirildi. lkemizde rn ve hizmet sektrlerinde nemi her geen gn daha da artan Endstri ve letme Mhendislerininin Oda'mz bnyesinde rgtlln gelitirmek ve elde edilecek birikimleri paylamak, toplumsal yarara dntrmek amacyla dzenlenen Kurultay youn bir katlmla gerekleti. Kurultayda oturum ve "Uzmanlk Alanlarmz ve Toplumsal Sorumluluklarmz" konulu bir panel gerekletirildi. Kurultayda sunulan bildiriler ve panel tartmalar sonucunda; Endstri-letme Mhendislii istihdam alanlar; uygulama, deiim sreleri ve mesleki geliim boyutuyla ortaya koyularak alma koullar ve sorunlar irdelendi. Endstri-letme Mhendisliinin, lkenin deien koular erevesinde konumu, gelecei deerlendirilerek lke sorunlarna bak as ortaya konuldu.

IV. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi

IV. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi, zmir'de Byk Efes Oteli'nde 4-7 Kasm tarihleri arasnda gerekletirildi. Kongre sonunda aadaki sonu bildirgesi kamuoyunun dikkatine sunuldu: IV. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi, kurumsallaan ve gelenekselleen zelliiyle 4-7 Kasm 1999 tarihleri arasnda Makina Mhendisleri Odas zmir ubesi yrtclnde zmir'de Byk Efes Oteli'nde gerekletirilmitir. Kongre, 20 kurum ve kurulu tarafndan desteklenmi, kongre boyunca iki ayr salonda ve toplam 19 oturumda 55 adet bildiri sunulmutur. Kongre sresince 2 panel, 1 forum, 3 sabah toplants ve 4 adet kurs gerekletirilmi, Hilton Oteli tesisat dairesine bir teknik gezi yaplmtr. Kongre boyunca dzenlenen sergiye sektrde rn ve hizmet reten, 300'e yakn yerli ve yabanc firmann temsilciliini yrten 74 kurulu katlmtr. Kongreyi 918 adedi kaytl delege olmak zere 2000'e yakn mhendis, mimar, teknik eleman ve niversite rencisi izlemi, sergi 5000"i akn kii tarafndan ziyaret edilmitir. Oturumlarda, Tesisat Mhendislii kapsamnda yer alan ve retkenlik asndan konforlu, salkl hacimler oluturabilmek ve bunu ada bilgi ve teknolojiye uygun ve ekonomik olarak gerekletirebilmenin yollarn gstermek amac gden bildiriler sunulmutur. Panellerde ise "Tesisat Mhendisliinde Personel Akreditasyonu" ve "Tesisat Malzeme ve Ekipmanlarnda reticilerin Karlatklar Sorunlar, thalatn ve hracatn Sorgulanmas, Denetimi, Standardizasyonu ve bu konulardaki lke Politikalarnn Belirlenmesi" konular ilgili Bakanlk Oda, Dernek, niversite, Sektr temsilcileri tarafndan masaya yatrlmtr. lk uygulamas bir nceki kongrede yaplan sabah toplantlar bu kongrede de gerekletirilmi, "mar Mevzuat Hazrlklar", "Tesisat Ekipmanlarnn Test ve Standardizasyonu iin lke apnda Gerekli Alt Yapnn Oluturulmas" ve "MMO Tesisat Mhendislii Alanndaki Yaynlarn Deerlendirilmesi ve Gelitirilmesi" konulan uzman katlmclar tarafndan ele alnarak zm nerileri gelitirilmitir.
Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 11

ODA'DAN

HABERLER
Bu kongrede ilk kez olmak zere 4 farkl konuda kurs dzenlenmitir. Konulan "Klima Sistem Seimi",

Tasarm" olan kurslarda katlmcs says 25 ile snrlandnlarak verimliliin artrlmas hedeflenmitir. Beklenenin zerinde ilgi olmas, benzer aktivitelerin gelecek kongrelerde de gerekletirilmesi gerekliliine iaret etmitir. Kongre sonucunda katlmclarn ortak eilimleriyle aadaki konularn kamuoyuna duyurulmasna karar verilmitir: Drt gn sreyle gerekletirilen bu kongre ve sergi ortamnda Oda, niversite ve Sanayi Kurululan 1 arasnda ok ynl iletiim ortam yaratlmtr. birlii ortamlannn daha da gelitirilmesi, iletiimde srekliliin salanmas amacyla benzer almalann says artrlmaldr. Tesisat Mhendislii retim ve hizmetlerinin ada, planl, salkl, gvenlikli olarak toplum yaranna gerekletirilmesi, lkemiz kaynaklarnn ekonomik ve verimli kullanlmas iin "uzman mhendislik" uygulamasna gei zorunluluu nemle bir kez daha vurgulanmtr. Bu konuda 17 Austos'ta Marmara Depremi ardndan balatlan yasal dzenlemelere ynelik almalar meslek odalannn, ilgili tm kurumlarn gr ve nerileri alnarak ivedilikle sonulandrlmaldr. Meslek Odalarnn kurulu yasalarnn verdii grev erevesinde kamu yaranna, kamu adna srdrd retim ve hizmetlerin kalitesinin ykseltilmesi amanin" nndeki yerel ve merkezi siyasi iktidarlarca konulan tm engeller ve snrlamalar kaldrlmaldr. Mhendislik eitim kalitesinin ykseltilmesi ve eitim kurumlarnn performansnn belirlenmesi iin "eitimde akreditasyon" gerekletirilmelidir. lkemiz tesisat rn ve malzemeleri asndan bir ithalat cenneti haline gelmitir. Bu sektrde ithalat, ihracatmzn 5 kat durumundadr. Yerli retimin ulusal ve uluslararas rekabet ortamnda etkinliinin artrlmas iin AR-GE ve yksek retim teknolojilerine ynelik yatnmlara destek verilmesi devlet politikas haline getirilmelidir. Salkl ve retken bir yaam iin en byk gereksinimlerden biri olan i hava kalitesinin salanmas amacyla yaplan klima tesisatlar ile ilgili cihaz ve ekipmanlarn lks tketim malzemeleri kapsamnda vergilendirilmesi uygulamalarna son verilmelidir. lkemiz sanayicisinin ithal rnlerle rekabetin nndeki en byk engellerden biri de rn, laboratuvar ve sistem belgeleme uygulamalarnn uluslararas kabul edilebilirliinin olmamasdr. Bu konuda

"Souk Depolamak klimlendirme Sistemlerinin Seim ve Tasarm" "Temel ve Uygulamal Psikrometri", "Souk Depoculuk ve Souk Depo

cyla yrttkleri "mesleki denetim hizmetleri-

Ekim 1999 sonu itibaryla kanunlaan Trkiye Akreditasyon Kurumu Yasas soruna zm getirmekten uzaktr. Eksiklik ve yanllklar iermektedir. Belgeleme sisteminin tannrllnda evrensel n koul olan izlenebilirlik, katlmclk, yanszlk ilkeleri kanuna yanstlmamtr. Bu eksiklik ve yanllklar ivedilikle giderilmelidir. lkemizde, zel ve kamu kurulularnda, meslek odalannda, niversitelerimizde bulunan tesisat alanna ilikin aratrma, gelitirme, uygulama ve test amal laboratuvarlarn bir envanteri yaplmaldr. eitli amalardaki bu laboratuvarlarn bilgi, deneyim ve altyap olanaklarnn ortak kullanm hedeflenmelidir. Tesisat Mhendislii alannda ulusal endstrimizin gelimesi, rnlerin test ve sertifikalandrlmas ayrca ithal edilen rnlerin testleri iin konuyla ilgili zgn ulusal laboratuvarlarn kurulmasna ncelik verilmelidir. Tesisat alanndaki mevcut kitap ve sreli yaynlarn envanter almalar gerekletirilmelidir. Tesisat mhendisliinin ihtisas konularnda yaygn "teknik komisyonlarn" oluturulmas hzlandrlmal ve bu komisyonlara yeni teknolojilerin yaynlara yanstlmas, meslekii eitim etkinliklerinin dzenlenmesi grevleri verilmelidir. Meslektalanmzn bu komisyonlarda etkin ve retken yer alabilmesi iin zendirici dzenlemelere gidilmelidir. nceki Ulusal Tesisat Mhendislii Kongrelerinde defalarca tekrarland zere Bayndrlk Birim Fiyat Tarifleri, Devlet hale Kanunu ve imara ynelik tm teknik ve idari mevzuat (Yap leri Makina Tesisat Genel Teknik artnamesi, Yangn Ynetmenlii, Dkme LPG Tesisat Uygulama Esaslar, Doal Gaz Tesisat Uygulama Esaslan, Yaltm Ynetmelii, Mhendislik Mimarlk Hizmetleri artnamesi, Hava Kalitesi Ynetmelii vb.) gelien teknolojiye uygun hale getirilmelidir. lkemiz insannn ada, planl, salkl, gvenli retkenlik koullarnda yaamas amacn gden, bunun teknolojik ve sosyal gereklerini tartmay ve gelitirmeyi amalayan Ulusal Tesisat Mhendislii Kongremize destek veren tm kurum ve kurulular, sivil toplum rgtleri ile Makina Mhendisleri Odas Sekreteryas'nda periyodik toplantlar gerekletirilmelidir.

IV. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi'nin nitelii ve niceliiyle ada, demokratik, sanayileen, reten bir Trkiye yaratlmas srecine katkda bulunaca inancyla yukardaki istemlerimizin yaama geirilmesinin takipisi olacamz bildiririz. IV. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi Delegasyonu

12 Mhendis ve Makina - Cilt : 40 Say : 479

OBADAN

HABERLER
Kaynak Teknolojisi H. Ulusal Kongresi ire Sergisi
Odamz tarafndan bu yl ikincisi dzenlenen Kaynak Teknolojisi II. Ulusal Kongresi ve Sergisi Ankara ube yrtclnde 12-13 Kasm 1999 tarihlerinde gerekletirildi. Kaynak teknii alannda almalarn srdren deerli uzmanlarn deneyimlerini aktard, sektrn sorunlarnn ve zm nerilerinin tartld bir platform olan kongrede "Kaynak Teknii Alannda Ulusal rgtllk ve Bu Konudaki Gelimeler" konulu bir de panel gerekletirildi. Kongreye paralel gerekletirilen sergi konuyla ilgili firmalar ve ilgilileri bir araya getirdi.

Temin ve Tketim Politikalarnn Deerlendirilmesi' balkl bir bildiri sunuldu.

Basn Aklamalar
Basna ve Kamuoyuna 29 Kasm 1999 lkemizi bir sredir karanla gmenler lke enerjisini planladn sanan, beceriksiz yneticilerdir. lkemizi bir sredir karanla gmenler tm uyarlara, bilimsel grlere kulaklarn tkayanlardr lkemizi bir sredir karanla gmenler lkenin aydnlk geleceini de karanla gmmek isteyenlerdir. lkemizi bir sredir karanla gmenler nkleer santral lobicilerinin taleplerini yerine getirenlerdir. Bugn lkemizde, her zaman dile getirdiimiz ekilde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, TEA. TEDA, DS, TK, MTA, EE, DPT ve Hazine Mstearl arasnda, lkenin enerji planlamasnda ve enerji kullanmnda tam bir karmaa ve yetki tartmas vardr. Yaratlan karanlk, brakn enerji planlamasn, bu kurumlarn arasnda bir Enerji Ynetim Krizini de aka ortaya karmtr. Enerji ve Enerji Ynetim planlamalarn terkederek, zelletirmeler ile Yap-let ve Yap let Devret modelleriyle lkenin enerji politikalarn, piyasann kr hrsna terk edenler, evet bir kez daha sylyoruz ki, lkenin aydnlk geleceini de her zaman olduu gibi gene karartacaklardr. TMMOB Makina Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu

Trakya'da Sanayileme ve evre Sempozyumu

Bu yl ncs dzenlenen sempozyum 11-13 Kasm 1999 tarihlerinde Edirne'de gerekletirildi. Yaklak yz kiinin izledii ve gn sren sempozyumda yedi oturum ve "Uygulanabilir Bir Kamusal Belge Olarak Blgesel Plan Nasl Yaplabilir?" konulu bir forum gerekletirildi. Oturumlarda ise Blgesel Planlama ve gerekli yaplanmalar, plan ve haritalar, Trakya Analizi, evre Ynetimi ve evre kirlilii ana balklarn ieren bildiriler sunuldu. Sempozyum kapsamnda evre Bakanl ile Trakya niversitesi arasnda "Ergene Havzas evre Dzeni Protokol" imzaland.

TMMOB Trkiye II. Enerji Sempozyumu

II. Trkiye Enerji Sempozyumu 22-24 Kasm 1999 tarihlerinde Ankara'da gerekletirildi. Sempozyumda "Trkiye'de Enerji Sektrnde Politika Bildirimleri, Uygulamalar ve Sonular", "Enerji Kaynaklan ve thalat Bamll", "Uluslararas Politikalar ve Enerji Planlamas", "Enerji Sektrnde Teknoloji, Ulatrma Politikalar ve Kamu rgtlenmesi", "Enerjiden Kaynakl evre Sorunlar" balkl 5 oturum ve "2000'li Yllarda Ulusal Enerji Politikalar" konulu bir panel gerekletirildi. Enerji Kaynaklar ve ithalat Bamll oturumu Odamz Bakan Vekili Emin KORAMAZ tarafndan ynetildi. Ayrca ayn oturumda Oda adna Ouz TRKYILMAZ tarafndan "Trkiye'nin Doalgaz

LKEMZDE NKLEER SANTRALLER KURULMAMALIDIR! NEDEN?

Basna ve Kamuoyuna 4 Aralk 1999

Nkleer Santral kurmazsak lke, karanlkta kalr sz yalandr. Bu sz nkleer lobilerin her zamanki bildik szleridir. ABD'nin, spanya'nn talya'nn, sMhendis ve Makina- Cilt :40 Say : 479 13

ODADAN

HABERLER
ve'in, ngiltere'nin, Almanya'nn, Avusturya'nn geleceklerine ynelik enerji planlamalarnda Nkleer Santraller yoktur. Nkleer lobiler bu lkelerde kprdayamaz durumdadr. ABD'de 1970'lerde yaplan planlamada 2000 ylnda bin nkleer santralden szediliyordu, bugn sadece yzdrt tane var. Son 17 ylda hibir nkleer santral ABD'de kurulmad. Yapm sren yzyirmisekiz santralden ernobil'den sonra vazgeildi. spanya'da ellialt nkleer santral planlanmken sekiz tanede yapma son verildi. talya'da tanesi kapatld. sve 2010'da nkleer santrallerini tasfiye edecek. Almanya'da drt santral kapatld, bir santral yapmndan vazgeildi. Avusturya nkleer santrallerini altrmyor. Avustralya'da zlanda'da, rlanda'da, Danimarka'da, Norve'te, Portekiz'de, Yenizelanda'da enerji politikalar anti nkleer anlaylarla ekilleniyor. te yandan kurulu maliyetleri asndan hidrolik, kmr, doalgaz ve rzgar santralleri ile kyaslandnda nkleer santraller, kilovvatt bana en pahal yatrmlardr. letme aamasnda hidrolik, kmr, doalgaz ve rzgar santralleri ile kyaslandnda, kilowatt/saat bana en pahal iletme nkleer santrallerdir. Yarlanma sreleri binlerce ylla llen radyoaktif maddeleri ieren nkleer santrallerin atk sorunu deil lkemizde, dnyann hibir lkesinde halen zlmemitir, zlememektedir. ABD'de nkleer santral atklarnn evreye ve insana zarar vermeden korunabilmesi iin yaplan yatrm, oktan bugne dek kurulan santrallere yaplan yatrmn zerine kmtr. lkemizde tm kurumlar ile nkleer santrallere ve bunun olas facialarna kar hazrlkszdr. Kurumsal ileyi ve kamusal denetim sorunu olan lkemiz, nkleer santrallerin kurulmas ile nkleer plk haline getirilecektir. lkemizde radyasyon gvenliine ait hibir kamusal dzenleme mevcut deildir. nsanmz, geleceimiz ve ocuklarmz iin ernobil unutulmamaldr! TMMOB Makina Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu

Mhendislik Uzmanlk Belgeleri

TMMOB Makina Mhendisleri Odas, yelerinin uzmanlatrlmasna, yetkinlendirilmesine ve belgelendirilmesine ynelik yapt almalarda nemli admlar atarak belli bir noktaya gelmitir. yelerinin her trl mesleki geliimlerinin, yetki belgelerinin yaygnlatrlmas ve kamuoyunda yerini bulmasyla gerekleeceine inanan Odamz, btn yelerinin belgelendirilmesi almalarn byk bir zenle yrtme kararll ierisindedir. Gnmze kadar; ATM MHENDS YETK BELGES ASANSR AV AN PROJE HAZIRLAMA MHENDS YETK BELGES ASANSR MHENDS YETK BELGES DOALGAZ TESSAT MHENDS YETK BELGES MAKNALARI RETCS MHENDS YETK BELGES LPG MHENDS YETK BELGES
14 Mhendis ve Makina - Cilt : 40 Say : 479

olmak zere 6 uzmanlk alanna ynelik olarak verilen belgeleri alma koullar aada verilmitir. 1. Odaya kaytl makina mhendisi olmak 2. 2 adet fotoraf 3. Oda Ynetim Kurulunca belirlenecek eitim ve belge bedelinin dendiini gsteren makbuz. 4. Oda tarafndan verilen eitimi baaryla tamamlanm olmak 5. En az B snf src belgesi ( Makinalar reticisi Yetki Belgesi iin).

MEM KURSLARI
Odamza kaytl mhendislerin yetkilendirilmesine ynelik olarak Meslek i Eitim Merkezi tarafndan verilen kurslar sryor. Aralarn LPG'ye Dnm iin Mhendis Yetkilendirme ve Ara-mal-TadilMontaj Mhe.dis Yetkilendirme Kurslarna katlan ve yaplan snav sonucu baarl olan toplam 1350 mhendise yetki belgesi verildi.

MAKALE

BASINLI KAP TASARIM KODLARI VE ATLAK ANALZ

Necdet GEREN, Tarhan TUN*
Z E T Basnl kaplar sv ve gazlarn muhafazasnda ve tanmasnda kullanlrlar. Gnmzde kullanm alanlar olduka artm, sadece sanayi de deil, ayn zamanda evlerde, arabalarda, iyerlerinde ve brolarda da kullanlr olmulardr. Bu kadar geni bir kullanm alanna sahip olmalar, yaplar gerei iermi olduklar basnl sv ve gazlardan doabilecek zararlarnda nlenmesi gerekliliini dourur. Gvenlik probleminin minimum dzeyde tutulmas m tasarmdan balayp son kullancya kadar olan srete bir dizi nlemin alnmas gerekir. Gelitirilmi olan kodlar alnmas gereken bu nlemler bir prosedr balar. Bu alma ile, gvenli bir basn kab tasarm iin nasl bir yol izlenmesi gerektii irdelenmitir. Kullanmdan ok tasarm kriterlerini ele almaya altmz bu almada, zellikle basnl kap tasarmnda kullanlan farkl kodlar ksaca tantlm, karlatrmalar yaplm ve tasarm iin en pratik kod belirlenmitir. Ayrca, bu almada, atlak durumunda basnl kap tasarmlarnn nasl yaplmas gerektii irdelenmitir. Pressure vessels are used in the storage and transportation of licjuid and gases. Nowadays, the application areas of the pressure vessels hava so much increased, and they are being used not only in industry, but also in houses, cars. offices, and shops. Since pressure vessels are used so wdely, it is necessary to prevent dangers caused by pressurized liquid and gases. it is essential to take some safety precautions starting from design level to end user level for keeping the safety problem in minimum. The improved pressure vessel codes establishes some rules and design procedure to follow for the saf er desgns. in this study, design procedure of pressure vessels for saf er design is discussed based on available pressure vessel codes and pressure vessel loading conditions. in the study which is mostly the esin criteria handled rather than use, especially the various codes used in pressure vessel design are shortly described, comparisons aremade and tehe most practical code for design is determide. in addition to this, calculation techniques used for the design of ressure pressure vessels containing a flaw is studied.

GR

asnl kaplar szdrmaz zellikli tank ve depolardr. (TSE)'ye gre, "Basnl kap, 0.490.105 Pa (=0.5 at) ve daha yksek st basnl sv ve gazlarn retiminde, tanmasnda ya da depolanmasnda kullanlan kre, silindir biimli veya kre, silindir ya da koni biimli hacimlerin birletirilmesinden oluan atmosfere kapal kaplardr" (1). Basnl kaplar, insan saln ve gvenliini etkileyecek potansiyel tehlikeler ierdikleri iin kullanm srasnda doabilecek sorunlar nceden belirlenip zlmelidir. Bunun iin, basnl kap tasarmnda dikkatli ve ayrntl bir analiz yaplmal ve sistem zerinde etkili olabilecek tm ykler doru olarak belirlenip hesaplamalara dahil edilmelidir. Basnl kap tasarmnda kullanlan tasarm kodlarna, kaynak yaynlardan ulaabilecei iin bu almada ayrntl olarak yer verilmemitir. Ancak, farkl kodlarla aklanan tasarm kriterlerinin genel karakteristikleri verilerek daha btncl bir deerlendirme ortaya konmutur. Ayrca, basnl kap tasarmnda etkin olan ykler dikkate alnarak bu yklerin tasarma olan etkilen incelenmi ve basnl kap tasarmnda kullanlan farkl kodlar arasnda karlatrmalar yaplarak en pratik yntem belirlenmitir.

BASNL KAPLARA ETKIYEN YKLEMELER Bir basnl kaba etkiyen tm kuvvetlere (isel veya dsal! "tasarm yk" denir. Tasarma geilmeden nce, kabn alma artlarnda ki gerek tasarm yknn belirlenmesi gerekir. Ykler belirlendikten sonra, bu yklerin sisteme olan etkileri incelenmelidir. Bu incelemeler yaplrken gelitirilmi standartlar, deneysel sonular ve teorik yaklamlar gz nnde bulundurulur. Bir basnl kaba etkiyen ve tasarm srasnda gz nnde bulun durulmas gereken ykleme ekilleri unlardr: 1. Tasarm basnc (i ve d basn) 2. Rzgar 3. Scaklk 4. Statik ve dinamik ykleme 5. Arlk Tasarm Basnc, basnl kap tasarmnda kullanlan temel parametrelerden biridir. Yalnz i basn altnda alan basnl kaplarn tasarmnda tasarm basnc yalnz i basn, yalnz d basn altnda alan basnl kaplarn tasarmnda tasarm basnc yalnz d basn, hem i hem de d basn altnda alan basnl kaplarn tasarmnda ise tasarm basnc bu iki basn deerinin farkna eittir. Tasarm Scakl, direkt bir tasarm yk olmayp daha ok

ukurova niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Makina Mhendislii Blm Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 15

MAKALE
evre artlarnn sisteme etkilerinin analizinde dikkate alnmas gereken bir zelliktir. Yksek scaklklarda alan basnl kaplarda scaklk fark, basn kab zerinde scaklk gradyanma neden olur. Bu ise sl gerilmelerin olumasna sebep olur. Isl gerilmeleri daha uygun tasarm malzemeleri (termal genlemesi dk) seerek minimize etmek mmkndr. Ancak her durumda termal gerilmeler hesaplanarak toplam gerilmelere ilave edilmelidir. Basnl depolama tanklar iin en dk metal tasarm scakl, en dk ortalama ortam scaklnn 15 F zerindeki deerdir. Basnl kap maksimum i ortam scakl ise akkan scakl olarak alnr. Rzgar, farkl hzlarda gerekleen ok trblansl bir aktr. Yn yatay (yeryzne paralel) olarak kabul edilir. Rzgar hz, V, yer yzeyi srtnmesinden etkilenir ve ykseklere ktka artar. Hzla ykseklik arasnda yle bir iliki vardr (g-kanunu forml): Votzn burada n: arazi artlarna bal bir s, z rykseklii gsterir (2). Statik veya Dinamik Ykleme. Eer sistem zerinde, sahip olduu yklerin dnda, statik veya dinamik yklemelerde varsa bu yklerde toplam tasarm ykne ilave edilmelidir. zellikle, basnl kaplarnn bir yeden bir yere tanmas srasnda, sarsntlardan dolay (ksa veya uzun sreli, statik veya dinamik) yklemelerin olaca unutulmamaldr. Arlk (l ykler); basn kabnn ve balant elemanlarnn arlklarndan kaynaklanr. Basn tankna hibir balant yaplmadan ve herhangi bir ykleme yaplmadan alnan yk deerine bo l yk deeri denir. Eer basn kab ykleme altnda (operasyon srasnda) ise bu tr yk deerine operasyonel l yk deeri denir. BASNL KAPLARDA VE D BASNCN OLUTURDUU GERILMELERIN ANALIZI Basnl kap tasarmlarnda kullanlan standart ve kodlar unlardr; Lame ASME Coda Ksm VIII, Blm 1, 2 veya 3 (USA) Stoomwezen (Dutch Kodu) AD Merkblatt (German Kodu) CODAP (French Kodu) TSE Bu kodlar yardmyla tasarm ve imalat gerekletirilmi olan bir basn kab iin sorumluluk paylam u ekildedir, Ykleme biimi (statik veya dinamik), ortam koullar, scaklk gibi tasarma uymayan kullanm artlarndan kaynaklanacak zararlarn sorumluluu kullancnndr.
16 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

Sistemin yapsal mukavemeti, tm tasarm limitlerini belirleyen ve gerekli hesaplamalar yapan tasarmcnn sorumluluundadr. Gerekli salamlk kontrolleri (ultrasonik, arpma, kaynak muayenesi) imalatnn sorumluluundadr. Yeni bir basnl kap tasarm yaplrken, tasarm ykleri belirlendikten ve tasarm yklerinden kaynaklanan gerilme deerleri hesaplandktan sonra, tasarmc, bu gerilme deerlerini trlerine gre ayrmaldr. Genellikle, mekanik yklemelerden kaynaklanan gerilmeler birincil (primary) gerilmeler, dier yklemelerden kaynaklanan gerilmelere de (sl gerilmeler gibi) ikincil (secondary) gerilmeler denir. Gerilme deerlerinin bu tr bir snflamaya tabi tutulmas, hesaplamalarda kolaylk salar.
nce Cidarl Basn Kaplarnda Gerilme Analizi

nce cidarl (silinir i yarap / silindir et kalnl oran a 20) ve dairesel kesitli kaplarda gerilme deerleri u ekilde hesaplanr: ekil 1 'de grld gibi, tm evre boyunca birim uzunlua etkiyen kuvvete q, yarapa r dersek; birim elemana etkiyen kuvvet miktar qrd<j> olur. Yarm dairesel kaba etkiyen kuvvetleri dikey ynde toplarsak bize denge korumunun eitliini verecektir.

2F = 2JKqr sin <pd(j) = 2qr

(D

= qr

ekil 1. nci Cidarl Kaplarda Radyal ve evresel Gerilmeler

Cidar kalnl t olan birim evresel uzunluktaki bir basn kabnn p i basncna maruz brakldn dnrsek, bu durumda, q=p ve alan=t olacak ve silindirik basn kabnda oluacak evresel gerilme hesaplanacaktr;

-EL
~ t

(2)

Kapta oluacak uzunlamasna gerilmeleri ise, sistem

MAKALE
basncnn kesit alana uygulad kuvveti yine tm kesit boyunca cidarda oluacak uzunlamasna gergi kuvvetine eitleyerek hesaplamak mmkndr. yle ki; mal durumda kaynakl dikilerde v s 0.8, normal uygulama olarak bindirmeli sert lehimli dikilerde ise v s 0.7 (eper kalnl en az 5 mm olmak zere) almr.
Kaln Cidarl Basn Kaplarnda Gerilme Analizi

ott2Kr a pr_ 2

(3)

nce cidarl kresel basn kaplarnda ise, i basncn sebep olduu evresel ve uzunlamasna gerilme deerleri birbirine eit olup yle hesaplanlO =<7=

Basn kab cidarna etkiyen gerilmeleri hesaplayabilmek iin, bir abcd birim eleman alanr (ekil 2). Bu birim elemann ad ve be kenarlarna t gerilmesi, ab kenarna or gerilmesi etkimektedir, cd kenarna etkiyen gerilme deerini, ab kenarna etkiyen gerilme deerine dr mesafesinden kaynaklanan bir gerilme fark ekleyerek hesaplamak mmkndr. Bylece cd kenar iin gerilme deeri;

"

2t

(4)

(7)
olacaktr.

ASME Kodu: basn altnda alan ince cidarl basn kaplarnda, cidar kalnl ve alma basnc, ASME standard kullanlarak (cidar kalnl 0.5R deerini ve basn deeri de 0.385SE deerini gememek zere) yle hesaplanr (3);

pR

SE-0.6p

veya/? =

SEt
0.6t

(5)

Birimlerde, ASME kodu hesaplamalarna sadk kalmak zere; t : Minimum cidar kalnl, inch, p : Kabul edilebilir maksimum alma basnc, psi., R : Basn kab i yarap, inch, S : Kabul edilebilir maksimum alma gerilmesi, psi., E : Ek yeri verimi, c : Korozyon tolerans, inch. deerlerini gsterir. TSE Standard: D ap / ap s 1.2 ve alma scakl s 120 C olmak zere, silindirik ve kresel kaplar iin cidar kalnlklar srasyla; D p
ar X
T C

ekil 2. Kaln Cidarl Basn Kaplarnda Gerilme Analizi

Dp
_ I T
L

, r 2

v p VC A

_ kre ~

af , 1(

(6)

200 v 5

400v S

Birim eleman iin, kk alarn sins ile ann radyan deerini yaklak eit kabul ederek, denge denklemini yazacak olursak; Orrd<p + (J,drd(j) - ((X,

olarak hesaplanr (1). Burada; s : Minimum plaka kalnl, mm, p : Kabul edilebilir alma basnc, kgf, Da : Basn kab d ap, mm, K : Malzeme mukavemeti, kgf/mm2, S : Gvenlik katsays, v : Ek yeri verimi, cj : Gvenlik tolerans, mm, C2 ' Korozyon tolerans, mm, Kaynak dikiinin nitelii ve zayflama katsays olarak bilinen v deeri, dikisiz elemanlar iin 1, nor-

dr

dr)d(p = 0 (8)

olacaktr. Burada yksek dereceli ve kk deerler ihmal edilerek denklem u forma indirgenir (4).

dr

(9)

Eer, dikdrtgen eklindeki bir bloun birbirine dik iki ynde ekme gerilmesine maruz brakldn dnrsek (ekil 3), bir ynde meydana gelecek uzama
Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 17

MAKALE
sadece bu yndeki gerilme deerine deil ayn zamanda dik eksendeki gerilme deerine de baldr. Bylece ekme gerilmesinin (o) uyguland yndeki birim uzama, O/E ve dik eksendeki ekme gerilmesinin (02) bu eksende oluturduu daralma deeri de, MO / , olacaktr. - 2E olur. Bu deerler, eitlik (12) de yerlerine yazlr ve alma koullarndaki snr artlar (ar=-pi ve o r o =-p0) gz nnde bulundurulsa, gerilme deerleri;

rl-rj
fT

1
t
02

t-

r
t

\o2/E

_rfpi-r2oPo
^-r,
2

(Pi-P.yir)

(15)

ar

ekil 3. ki Eksenli Yklemede Kayma Gerilmesi

Sistemde iki eksenli ykleme durumunda, 1 ve 2 ynnde meydana gelecek brim uzama miktarlar,=

' E

(10)

olacaktr. Buradan gerilme deerleri;

olarak belirlenir. Bu denklemler kaln cidarl basn kaplar iin Lame zm olarak bilinir. Bu zm tasarmcya cidarlarda oluacak gerek gerilme deerlerini verir ancak tasarm iin gerekli olan gvenlik katsays iin bir snr koymaz ve onu tasarmcya brakr. Bu formller yardmyla yalnz i basn, yalnz d basn, veya hem i hem d basn altndaki kaplar iin gerilme deerleri hesaplanabilir. Buna ilave olarak tm et kalnl boyunca istenen her nokta iin gerilme deerlerini hesaplamak mmkndr. Sk geme metodu kullanlarak birbiri zerine giydirilmi silindirik basn kaplarnda hesaplama yntemleri, snr artlarn deitirmek kaydyla tek katl basn kaplarnda olduu gibi yaplr. Sk geme yntemi, ok yksek basnlar altnda alan (1800 bar ve st) basnl kaplarn tasarmnda kullanlmaktadr (5). ASME Kodu: Kaln cidarl basn kaplar iin cidar kalnl ve alma basnc (cidar kalnl 0.5R deerini gemek zere) yle hesaplanr;

l-fl'

ve o2 =

(11)

= (Z

u:>

-l)Rvep = SE\-z-:

vz+

(16)

olarak yazlr. Bu yaklam silindirik ve kaln cidarl basn kaplarna uygularsak, radyal yndeki birim uzama, er=du/dr, ve evresel yndeki birim uzama et=u/r olacaktr. Bu durumda denklem (11);

Burada Z deeri;

_ ,R + tX _ SE + p Z = I I veya Z = SE-p R

(17)

cr=-

du

\-tf\dr

- ve a, =

du + dr \-H'Vr

eklinde olacaktr. Eitlik (12), eitlik (9)'da yerine yazlrsa,

formlleriyle hesaplanabilir. Burada; R i yarap (inch), t cidar kalnl (inch), S maksimum kabul edilebilir alma gerilmesi (lbs. per square inch), E verim, p tasarm basnc (lbs. Per square inch) olarak tanmlanmtr (3).
D Basn Altndaki Basn Kaplarnn Tasarm

dr r dr r
elde edilir. Bylece, denklemin genel zm,

(13)

(14)
18 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

D basm altnda alan kaplarn dayanm limitleri, kabn boyuna, cidar kalnlna ve apna baldr. D basnc tayabilecek minimum gvenli basn kab uzunluu olan kritik uzunluk, L#, yle hesaplanr;
LK=KD (D/t) (1/2) (18)

MAKALE
Kritik uzunluk sabiti, K, ise (19) olmaktadr. Burada; D kap ap, t cidar kalnl, (X Poisson orandr. Basn kab deformasyon basnc, p, ise Southwell formlasyonu,
(20)

acak sl gerilmeler, Lorenz formlasyonu gerei, ekil 4 de grld gibi olacaktr.

(a) T,>Td iin sl gerilme dalm (b) T,j> T, iin sl gerilme dalm kullanlarak hesaplanr. Burada, L, kab uzunluu (3). ekil 4. Basnl Kap Cidarlarnda Oluan Isl Gerilmeler ASME Kodu: Basnl kabn optimum cidar kalnl, alma basnc deeri Faktr B (Tablo 1) yardmyla belirlendikten sonra, farkl cidar Cidar dnda ve cidar iinde oluacak gerilme deerleri; kalnlklar iin, alma basncnn tasarm basncyla ad = aG(Td - 7, )AB ve cr = aG(7] - Td)AC (22) karlatrlmas sonucu elde edilir. Eer alma basnc, dizayn basncndan kkse daha byk cidar kalnl seilmeli ve bu ilem alma basncnn di- formlleri yardmyla hesaplanr. Burada; zayn basncna eit veya ondan daha byk olana kadar o"} : ap iin teetsel gerilme deerini, Mpa, tekrarlanmaldr. Od : D ap iin teetsel gerilme deerini, Mpa, alma basnc deeri, Pa-, Tj : ap metal scakln, C, olarak hesaplanr. Burada; D silindir d apn (inch), T(j : D ap metal scakln, CC a : Dorusal genleme katsaysn, 1 /C, E : Elastisite modln, gsterir. B Pa = (21) Gerilme formlasyon sabitleri G, A, B ve C deerlen ise, ve t silindir cidar kalnln (inch) gstermektedir.

Tablo 1. Farkl alsna Scaklklarnda, Farkl boy/ap ve ap/et Kalnl Orunlar iin Baz Faktr B Deerleri.

alma scakl

Boy/D ap
0.5 1 2.5

D ap / et kalnl
1000
800 600 400

Faktr B
1300
890 500 225

G = -- m E, 2m 2 1

A= m m-\

W
m

2P2
">'

P2-

(23)

ve

<;150C

10

150-260C aras

0.5 1 2.5 10 0.5

1000
800 600 400

1200 820
475 220

1000
800 600 400

1050
750

260-370C aras

2.5
10

420
190

BASNL KAPLARDA ISL GERILMELER Eer kaln cidarl silindirik basn kaplar sl bir etkiye maruz braklrsa, cidar kalnl boyunca olu-

eitlikleri yardmyla hesaplanabilir. Burada: ry i yar ap, rd d yar ap, fi poisson orann gsterir. Teetsel gerilmeler iin, pozitif deerler, basn kabnn ilgili yzeyinde basma gerilmesinin oluturduunu, negatif deerler ise ilgili yzeyde ekme gerilmesinin olutuunu gsterir. Eer scaklklar analiz edilirse T^ >Tf iin oy: negatif, af pozitif, Tj <T/ iin afi. pozitif, (X,:negatif olduu grlr (13). Aada, farkl basnlar ve scaklklar iin silindir cidar kalnlklar boyunca grlen ve sl etkiler altnda oluan teetsel gerilmeleri gsteren grafikler verilmitir (ekil 5). Grafikler farkl tasarm kodlar kullanlarak elde edilen gerilme ve cidar kalnlklarnn karlatrlmas amacyla verilmitir. Grafiklerde; 1 erisi; yalnz basn esasl teetsel
Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 19

MAKALE
gerilmeleri, 2, 3, 4, 5 erileri; basn esasl ve 4, 8, 12, 16 W/mm sl etki altndaki teetsel gerilmeleri, a, b, c, d, e noktalar ise aadaki kodlar yardmyla, 316 Ti paslanmaz elik iin hesaplanan, silindirik basn kab d ap deerlerini gstermektedirler (6). a. Stoomwezen, b. AD Merkblatt, c. CODAP, d. ASME, Ksm VIII, Blm 1. e. ASME, Ksm VIII, Blm 2. Grafiklerden de anlalmaktadr ki; AD Merkblatt kodu dier kodlara kyasla daha uzak sonular vermektedir. Dier kodlar, genellikle, 1 ile 1.7 arasnda deien cidar kalnl oranlarna sahiptirler. Teetsel gerilme deerleride birbirlerinden ok farkl deildir. Eer, bir hiyerari ierisinde kodlarla hesaplanan cidar kalnlkD apn bir l<mksiyonu olarak tegdsel gerilme deerleri (p=400bar.t=50"C) 400 400

klarn bykten ke doru sralamak gerekirse, bu sra istisnalar dnda, CODAP, ASME VIII-2, ASME VIII-1 ve Stoomnrvvezen eklinde olacaktr. ASME (American Society of Mechanical Engineers) basnl kaplar kodu en iyi bilinen ve en geni kullanm alan olan hesaplama metodudur. ASME kodu i veya d basn altnda alan kaplarn cidar kalnlklarn ve bu kalnlklara tekabl eden gerilme deerlerini hesaplamak iin gereken formlleri ve minimum tasarm limitlerini salar. Ayrca, tasarm formlleri, farkl tasarm yntemleri, tasarm ykleri, kabul edilebilir gerilmeler konusunda farkl seenekler sunar. Malzeme kullanm, konstrksiyon detaylar, fabrikasyon teknikleri, kontrol, bakm ve kalite kontrol konularnda da tasarmcya yardmc olur. Dier tasarm metotlar ok kapsaml ve ayrntl deildir. Ayrca, ok komplike olduklar iin uygulanabilirlikleri de olduka zordur.
D apm bir fonksiyonu olarak teetsel gerilme deerleri (pM00 bar. 1*250*0

140

160

180

200

220

240

160

D ap (mm)

180 200 D ap (mm)

220

240

D apn bir fonksiyonu olarak leetsel gerilme deerleri (pa3OObar.t*35O*C) 350

D ^pm bir fonksiyonu otarak teelti gerilme dejerlm (p35 bar. t350*C)

300
~ 250 1 2001. 150

KIL
i>

u
Li
^

__

- 10050n

^
_j

1I

i6u

so 200 D ap (mm)

220

140

160

SO 200 D ap (mm)

220

240

ekil 5. Farkl alma artlarnda, Farkl Kodlar ile Hesaplanan Silindirik Basn Kab D ap Deerleri (6) 20 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

MAKALE
BASNL KAPLARDA ATLAK ANALIZI

Basnl kaplarn, ierdikleri basnlar altnda gvenli olmalar istenir. Ancak yanl tasarm veya yanl kullanmdan dolay patlama tehlikesi altnda bulunduklar unutulmamaldr. Bu durumlarda, basnl kabn akmas ya da ierdii maddeyi szdrarak basncn dmesini salamas arzu edilir. Bu ise zelliine gre farkl tasarm kriterlerini uygulamay gerektirir. nce cidarl kresel basn kaplarnda, p (Pa) i basnc altnda cidarlarda oluacak gerilme deeri

bileceini gsterir. Daha gnvenli tasarmlar iin malzeme seimi, malzemelerin sahip olduklar krlma tokluu ve akma dayanm deerleri gz nnde bulundurularak yaplmaldr. elikler iin akma dayanm arttka krlma tokluu deerinin dt unutulmamaldr. Baz malzemelerin akma dayanm deerlerine karlk gelen krlma tokluu deerlen aada (Tablo 2) verilmitr (9);
Tablo 2. Baz Malzemelerin Akma Dayammna-Krlma Tokluu Deerleri Malzeme Alminyum 2024 7178 Titanyum M 318 elik BS816M40 BS 535A99 K|C(MPaVm) 26 33 35 99 14 Sa(MPa) 455 490 1035_ 460 2070

2t

(24)

olacaktr. Burada, t (mm) cidar kalnl, r (mm) ise i yarap deeridir. Basnl kap tasarmnda, t cidar kalnl belirlenirken, malzemenin akma dayanmna karlk gelen gerilme deerinin (oa) almamas gerekir. Kk basn kaplar, ultrasonik ve x-n gibi tahribatsz deney yntemleri kullanlarak 2ac boyutundan daha byk atlaklar iin test edilebildikleri gibi patlatma testleri de gerekletirilebilir. Bylece, 2ac deerinden daha byk atlaklar belirlenerek meydana gelmesi muhtemel kazalar nlenebilir. Kk basn kab cidarlarna olmas muhtemel 2ac boyundaki bir atlan (ekil 6) yaylmas iin gereken gerilme deeri,
-

CK

Byk basn kaplarnda, x-m ve sonik testler genellikle kullanlamaz. Patlatma testi ise ou zaman pratik olmayabilir. Dahas, korozyon ve yorulmah yklemelerden dolay daha nceden tespit edilemeyen atlaklar byyebilir ve balangta tasarlanan alma sresi yetersiz kalabilir. Bu durumda atlan genileyerek basnl akkan szdrmas ve basnc dererek gvenlii salamas istenir. Bu durum, oluan gerilme deerinin,

(25)
CK c

olmaktadr. Burada, C bire (1) yakn sabit bir deer, KIC krlma tokluu deeridir (7). Gvenli basn kaplar tasarmnda alma gerilmesi () deerinin, 2ac boyundaki atlan bymesine neden olacak gerilme deerinden kk olmas istenir. Ayrca, i basn deerinin atlak genilemesine neden olmadan malzemenin akmasn salamas iin, atlak genileme gerilmesi (o g g ) deerinin malzeme akma dayanm (Sa)'dan hesaplanan (oa=Sa/n; burada, n: gvenlik deeridir) gvenli gerilme deerine eit veya byk olmas istenir.

Yi

(27)

deerinden kk veya eit olmas durumunda salanr. basm,p, altnda akmaya neden olmayacak cidar kalnl, t;
t>

Pr 2er,

(28)

olmaldr. Bu iki denklemi birletirirsek,

Ttpr

' - ve nac < C'\

(26)

IC

a,,

(29)

rr
ekil 6. Basnl Kap Cidarnda Oluan atlak

Burada, M=Kic/o a destek, tolere edilebilir en byk atlak boyu, M deeri byk olan malzeme seilerek gerekletirilebilir. Bu ise basn kab akma dayanm deerinin kk seilmesi gereke-

olacaktr. Burada, M2=K2IC /a a dersek, kabul edilebilir maksimum basn deeri, M2 deerinin byk seilmesiyle salanabilir. Tasarmda karlalabilecek nemli bir problem, akma dayanm deerini kk tutmann douraca sorunlardr. Bu, et kalnln artrmamz gerektirecei
Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 21

MAKALE
iin kabul edilebilir bir zm deildir. Kabul edilebilir bir zm iin tasarma baka bir kriter daha eklememiz gerekecektir. Bu ise maksimize edilmesi gereken M3=o a deeri olacaktr. Tablo 3 baz malzemelerin M ve M3 deerlerini gstermektedir (7).
Tablo 3. Farkl Malzemeler in M) ve M3 Deerleri.
Malzeme

M3(Mpa) >0.6 >0.6 >0.6

0.2 0.1 0.1 300 120
80

Tok elikler Tok bakr alamlar Tok al alamlar Ti alamlar Yksek dayanl al alamlar GFRP/CFRP

700 500 500

rnein; 40 kg/cm 2 i basn altnda alan SA-51670 eliinden retilmi olan kresel formlu basn kabnn (et kalnl:3 mm, i yapap:64 mm) kullanm srasnda herhangi bir gvenlik problemine neden olmamas ve "patlamadan nce akma" artn salamas iin cidarlarda olmas muhtemel kabul edilebilir maksimum atlak boyunun nasl belirlenebileceine bakalm,Sz konusu malzemenin izin verilen gerilme deeri 123 Mpa'dr (8). Basn altndaki sistemin alma gerilmesi deeri de eitlik (24)'den 43 Mpa olarak hesaplanr. Basn kabnn "patlamadan nce akma" artn salamas iin,- 1) akma gerilmesi (a a ) deerinin alma gerilmesi (G) deerinden byk olmas; 2) akma gerilmesi deerinin atlak genileme gerilmesi (gg) deerine eit ya da ondan kk olmas gerekir. Bu durumu ifade edecek genel bir eitlik yazacak olursak;

saln tehlikeye atmayacak ekilde muhafazas en nemli tasarm kriteridir. Basnl kap tasarmlar srasnda kullanlan kodlar bir nevi sorumluluk paylamdr. Teknikle ve tecrbelerle gelien ve tasarm kriterlerini bir prosedre balayan bu kodlardan, basnl kap tasarm, imalat ve kullanm srasnda yararlanmak sistemin gvenlii gerei tavsiye edilmektedir. nce veya kaln cidarl olsun, basn kaplarnn tasarmnda, ncelikli olarak yaplmas gereken, basn kabnn etkisi altnda bulunduu tm tasarm yklerinin doru olarak tetkikidir. Daha sonra, b ykler altnda, basn kab gvenli cidar kalnlklar hesaplanabilir. Bu srada, alma ortam artlarnn sisteme etkileri zerinde de dikkatle durulmaldr. Bu almada, nemi gerei, basnl kap tasarmnda kullanlan farkl tasarm kodlarn sonular itibariyle incelemeye altk. Hesaplamalarda salad kolaylklardan dolay ASME standardnn dierlerinden stn olduu ve bu standardn kullanlabilecei grlmtr. Ayrca, kodlarla hesaplanan cidar kalnlklar bykten ke doru sralandnda sralamnn CODAP, ASME VIII-2, ASME Vni-1, Stoomwezen ve AD Merkblatt eklinde olduu grlmtr. Bir basnl kap tasarmnda dnlmesi gereken nemli problemlerden biride cidarlarda oluacak atlaklardr. Bu atlaklar dolaysyla meydana gelmesi muhtemel gvenlik problemlerinin yaplacak testlerle (ultrasonik, x-n ve patlatma testleri gibi) daha balangta belirlenmesi ve gerekli tedbirlerin alnmas mmkndr. Bu alma ile kullanm srasnda oluacak atlaklardan kaynaklanabilecek zararlarn daha tasarm srasnda alnacak tedbirlerle nasl elimine edilebilecei ve kullanc gvenliini tehlikeye atamadan nasl etkisiz hale getirilebilecei gsterilmitir. KAYNAKA 1. TSE Standard, TS 3362/Nisan 1979, Ankara 2. Bednar H. H., 1981 "Pressure Vessel Design Handbook", Van Nostrand Reinhold Company, New York. 3. Siemon K., 1958, "Manuel For The Design of Ferrous and Non-ferrous Pressure Vessels and Tanks", Edwards Brothers, Inc., Michigan. 4. Harvey J. F., 1974, "Theory and Design of Modern Pressure Vessels", Van Nostrand Reinhold Company, New York. 5. Manning, W. R. D., Labrow, S., 1971. "High Pressure Engineering", Leonard Hill Book, London. 6. Bernard, M., 1986. *The Paradox of Pressure Vessel Wall Thickness Calculation", Physica 139&140B, pp. 773-775. 7. Ashby, M. F., 1992. "Materials Selection in Mechanical Design", Pergamon press, New York. 8. Uztu H. E., 1987, "Basnl Kaplar El Kitab", TMMOB Makine Mhendisleri Odas, Ankara 9. Shigley, J. E., 1986. "Mechanical Engineering Design". McGraw-Hill Book Company, 699 s.

(30)
olacaktr. Kabul edilebilir maksimum atlak boyunu belirleyebilmek iin, atlak genileme gerilmesini akma gerilmesine eitlemek yeterli olacaktr. Eitlik (26)'da aklanan durum "patlamadan nce akma" artn salayacak kabul edilebilir maksimum atlak boyunu ifade etmektedir. Burada nemli bir nokta, tasarm srasnda malzemelerin krlma tokluu deerlerinin bilinmesinin zorunluluudur. Bu nedenle, tasarm srasnda basn kab malzemesi olarak krlma tokluu bilinen malzemelerden yararlanmak uygun olacaktr. SONU Basnl kaplarn kullanm alannn genilii, tasarmn nemini artrmaktadr. Yaplar gerei ierdikleri yksek basnl, yanc ve patlayc maddelerin insan 22 Mhendis ve Makina- Cilt :40 Say : 479

MAKALE

TERMOPLASTK UYGULAMALARINDA NCE CDAR YNTEM

Mehmet SAYINDI*
0 2 E T GR alzeme ergime scakl, soutma sresi, enjeksiyon hz ve kalp scakl doru olarak kontrol altnda tutulabilirse, standart donanma sahip bir enjeksiyon makinasmda, et kalnl ince olan paralar retilebilir. Bu yntem ile retilen paralarn et kalnl maksimum 1,5 mm ve para yzey alan ise en az 50 cm 2 olmaldr. Para et kalnlnn azaltlmas, para arlnn azalmasna dolaysyla da hammadde sarfiyatnn azalmasna neden olacaktr. evrim sresinin yaklak % 70'ini oluturan soutma sresi dikkate deer lde decektir. Para et kalnlnn % 50 azaltlmas, soutma sresinin % 75 azalmasna neden olacaktr. Standart uygulamalarda evrim sresi yaklak 40 s ile 60 s arasndadr. nce Cidar uygulamalarnda evrim sresi, standart uygulamalara gre en az 15 s ksalr. Verimlilik asndan incelendiinden, retim taleplerinin karlanmas iin ya kalp gz says ya da kalp says oaltlmaldr. nce Cidar uygulamalarnda bu gereksinimlere ihtiya yoktur. Enjeksiyon sresini azaltmak iin ok noktadan enjeksiyon yapmak, 241 MPa (=2.410 bar) ve zeri enjeksiyon basnc kullanma, 1.000 mm/s ve st enjeksiyon hzlarnn kullanlmas gerekir. Standart donanmlara sahip bir enjeksiyon makinasmm enjeksiyon basnc 140 MPa enjeksiyon hz da 250 mm/s'den daha dktr. Bu nedenle standart bir enjeksiyon makinasmda nce Cidar yntemini gerekletirebilmek iin ilave donanmlara ihtiya vardr. Bu yntem, maksimum kilitleme kuvveti 90 ton ve gramaj 170 g olan bir enjeksiyon makinasmda, tek gzl ve film yolluklu bir enjeksiyon kalbnda denenmitir. Kalp gznn (paray oluturan boluk) Uzunluk/Kalnlk oran 140/1, kalnl ise 1 mm'dir. Denemelerde PC (Lexan SP 7602) ve ABS (Magnum 9015) kullanlmtr. Kalba 5 adet basn ve scaklk alglayc yerletirilmitir. Basn ve scaklk deerleri kaydedilmitir. Nozul (meme) scakl, kalp scakl, soutma sresi, enjeksiyon hz ve tamamlama basnc olarak tanmlanan bu be enjeksiyon parametresinin, para arlna direkt etkisi vardr. Tablo 1 de nce Cidar uygulamalar iin ana paremetrelerin alt ve st snr deerleri verilmitir.

Standart donanma sahip bir enjeksiyon makinasmda maksimum enjeksiyon hz kullanlarak, nce Cidar yntemiyle kaliteli para retilebilir. Para et kalnlnn azaltlmas, termoplastik malzeme kullanmnda tasarruf salayacak ve evrim sresi daha da ksalacaktr yani verimlilik artacaktr.

in this study, it's possible to produce quality thinvvall injection molded parts while using a conventional injection machine with the injection velocity at its upper limits. Reducing the wall thickness of plastics parts helps to reduce material costs and shorten cycle times, i.e. to increase productivity.

Tablo 1. nce Cidar Uygulamalarnda Proses Parametrelerinin Limit Deerlen. PARAMETRELER Meme Scakl, (C) Kalp Scakl, (C) Soutma Sresi, (s) Enjeksiyon Hz, (mm/s) Tamamlama Basnc, (MPa) Makina Yksek Mhendisi, BAYRAKTARLAR A.. Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 23 290 I
L

PC 80 40 203 4.8 300 90 50 272 5.5 260

ABS 68 25 229 3.4 280 80 35 272 4.1

MAKALE
Para arl, proses parametreleri10 nin optimizasyonuna baldr. ABS ve PC, farkl ergime ve kalp scaklklarda denenmi, para arlklar ve gerilme ABS m mukavemetleri ile kesme kuvvetine bal, bal viskoziteler kaydedilmitir. PC Her iki durumda, enjeksiyon makinas mmkn olan en yksek hzda kullanlmtr. PC malzemenin enjeksiyonunda para arlna; malzeme ve kalp s310 250 260 270 280 290 300 cakl, soutma sresi ve enjeksiyon Malzeme Ergime Scakl, C hz etki etmektedir. ABS malzemenin enjeksiyonunda para arlna, malzeme ve kalp scakl etki etmektedir. ABS malzeme ile baslan paralarda PC malzeme ergime scakl 260 "C'tan 280 C'a ykseltildiinde, para arl D) 6,6 g'dan 7,8 g'a kmakta, art % 12 I 7 olmaktadr. PC malzeme ile baslan ABS paralarda malzeme ergime scakl > 290 C'tan 300 C'a ykseltildiinde, para arl 7,3 g'dan 8,9 g'a kmak65 70 75 80 85 ta, art % 22 olmaktadr. Malzeme ve kalp scaklnn para Kalp Scakl, C arlna etkisi ekil l'de verilmitir. ekil 1. Malzeme ve Kalp Scaklnn Para Arlna Etkisi Malzeme ergime scaklnn ykseltilmesi, malzeme viskozitesinin dmesine neden olur dolaysyla da malzeme akkanlk kazanr, ak mesafesi uzar 70 , ve kalp gz rahat doldurulabilir. Ter- 60 PC moplastik malzemeyi ok ar scak50 lklarda ergitmek, hammaddenin polimer yapsnda bozulmalara neden olur. I 40 30 Bu nedenle hammaddeler reticileri ta20 rafndan tavsiye edilen scaklk limitleri arasnda kullanlmaldr. 5 10 Kalp scaklnn ykseltilmesi PC 300 310 250 260 270 280 290 veya ABS ile baslan paralarda, para arlnn artmasna neden olur (ekil Malzeme Ergime Scakl, C 1) ve daha iyi yzey kalitesi elde edilir. 70 Kalp scakl 80 "C'tan 90 C'a karPC 60 tldnda, para arl 8,4 g'dan 8,8 g'a 50 ykselir, para arl % 4,8 orannda ABS 40 artar. (0 30 Soutma sresinin ksaltlmas PC Q s20 ile retilen paralarda, para arlnn artmasna neden olur, nk malzeme10 nin silindir iinde kalma sresi ksalacaktr. Malzeme silindir iinde ok 85 65 80 70 75 uzun sre bekletilirse, malzemenin poKalp Scakl, C limer yapsnda ok byk bozulmalar ekil 2. Malzeme ve Kalp Scaklnn Para Arlna Etkisi olacaktr. Enjeksiyon kapasitesi ne kam mmmuumm 5

IPa

ttS*

24 Mhendis ve Makina- Cilt :40 Say : 479

Kr ma

ILUIU

MAKALE
adar yksek tutulursa malzeme, o aranda silindir iinde az kalacaktr. Soutma sresinin ksaltlmas, evrim sresinin de ksalmasn salayacaktr. Enjeksiyon hznn ykseltilmesi, PC ile retilen parann arlnn artmasna neden olur. Termoplastik malzemede kesme ss 1 s'nin ok altnda bir zaman aralnda oluur, bu kadar ksa bir sre iinde malzemenin polimer yapsnda herhangi bir bozulma olmaz. Enjeksiyon hznn 203 mm/ms'den 272 mm/ s'ye ykseltilmesi, PC'nin viskozitesinin ykselmesine dolaysyla da parann arlnn azalmasna neden olur. Enjeksiyon hznn para arlna etkisi, malzeme ergime scaklnn para arlna olan etkisinden daha azdr. Buna ramen malzemenin polimer yapsnda daha az bozulmaya neden olduu iin enjeksiyon hz tercih edilir. Enjeksiyon hz, ABS kullanmnda, para arlna pek fazla etki etmez nk enjeksiyon hzndaki deiim ABS'in bal vizkozitesine azalma salamamaktadr. salamaldr. Yksek darbe dayanm, - Yksek rijitlik, - Yksek sl diren, - Kolay ilenebilirlik, Yksek boyutsal stabilite. lave olarak, malzeme standart kaplama ilemleri uygun olmaldr. Amorf plastikler bu zellikleri salamaktadr. ABS; ABS+PC ve PC, cep telefonu gvdelerinin retiminde ska kullanlmaktadr. ekme: ekme, sadece malzemenin zelliklerine deil ayn zamanda para tasarmna, kalba ve proses parametrelerine baldr. ekil 3'te tutma basncnn ekmeye etkisi grafik olarak verilmitir.

Malzeme ergime ve kalp scaklnn para krlma mukavemetine etkisi test edilmitir. Malzeme ergime scaklnn ykseltilmesi krlma mukavemetini drr. Malzeme ergime scakl uygun bir deerde tutulurken kalp scaklnn ykseltilmeo.o si, hem polimer yapda oluacak 700 800 400 300 500 600 bozulmalar engeller hem de parada Tutma Basnc ekil 3. Tutma (Tanmlama) Basmann ekmeye Etkisi (Bayblend T 85 MNI daha iyi mukavemet salar (ekil 2). nce Cidar yntemi ile kalplama da yolluk, girii, para et kalnlndan daBu yntem ile retilen para, kalp iinde katlarha byk olmaldr. Souk yolluk kullanm basn ke ok yksek basnlara maruz kalmaktadr. dmlerini minimize eder fakat yolluk girii iyi dizayn edilmelidir.
Kaburga/Et Kalnl Oran:

CEP TELEFONU RETIMINDE NCE CIDAR TEKNOLOJISI

Para Dizayn:

Plastik gvdenin ana fonksiyonu elektronik elemanlar darbelerden ve dier evresel etkenlerden (toz ve nem gibi) korumaktadr. Plastik gvde elektromanyetik dalgalardan etkilenmemesi iinde metalize edilmektedir. Plastik para tasarm iin geerli olan genel kurallar birka kuraln modifikasyonu ile nce Cidar uygulamalarda da geerlidir. Bu uygulamalarda para et kalnl 1,5 mm ve altnda olmaldr.
Malzeme Seimi:

Kaburga (Feder) ile ana yzeyin birletii noktada malzeme birikmesi, bu blgede gk oluturur. Para tasarm aamasnda Kaburga/Et kalnl oran,- Amorf malzemeler iin 1:2, Yar-kristal malzemeler iin 1:3 kabul edilir. nce Cidar uygulamalarnda enjeksiyon basnc olduka yksektir ve enjeksiyon esnasnda kalpta genleme olur. Kaburga/Et kalnl oran uygun deilse parada gkler oluur (ekil 4). Bu nedenle Kaburga/Et kalnl oran, amorf malzemeler iin (rnein PC veya PC+ABS) 1:1 olmaldr.
Kalp Tasarm:

Cep telefonu gvdeleri Termoplastiklerden retilmektedir. Kullanlacak malzeme aadaki zellikleri

nce Cidar yntemine uygun kalp tasarm yaparken dikkat edilmesi gereken iki husus vardr. Enjeksiyon basnc ok yksektir ve paray kalptan karmak olduka zordur. Kalbn rijitlii, itici sistemi, yolluk tasarm ve soutma sistemi kalp tasarmnda kritik faktrlerdir.
Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 25

MAKALE
tici Sistemi:

:
Gk Var Gk- Yok ekil 4. Kaburga/Et Kalnl Oran
kma As:

nce Cidar yntemi ile retilen paralar yeteri kadar rijit olmad iin kalptan karlmas olduka zordur. ticiler, srtnmenin en fazla olutuu noktalara (rnein feder, delik vs.) ve paradaki en mukavim blgelere yerletirilmelidir. ticilerin yzey alan birim yzeye etki eden basnc azaltmak iin mmkn olduunca byk tutulmaldr. yi dizayn edilmi itici sistemi sadece itici saysna bal deil ayn zamanda iticilerin pozisyonuna da baldr (ekil 5).

kma as, daha az itici kuvvet kullanlmasn ve parann kalptan daha kolay kmasn salar. PC ve PC+ABS gibi termoplastikler iin kma (koniklik) as 0,5'den az olmaldr. Yzeylerde balant var ise balantnn olduu blgelerde kma asnn byk tutulmas gerekir. Yksek kalp ii, i basn ve yetersiz rijitlik nedeniyle retilen parann kalptan karlmas ok zor olacaktr. Bu nedenle daha byk kma alarnn kullanlmas tavsiye edilmektedir.
Uygun Deil Soutma Sistemi:

Uygun Srtnme Kuvveti

evrim sresinin, ksaltlabilmesi iin kalpta ok iyi bir soutma sistemi olmaldr. Dz bir parada para et kalnl, soutma sresine etki eden en byk faktrdr. Para et kalnl oran 1:2 olan iki dz para soutma sresi asndan karlatrldnda, teorik olarak ince olann soutma sresi, kaln olann soutma sresinden % 75 daha ksadr. Pratikte oluan s, stma/soutma sistemi ile transfer edilir. Yeni kalp teknolojileri (vakum ilavesi) ve kaliteli elik kullanm (Berilyum-Bakr Alam) ile pratikte gerekleen soutma sresi, teorik soutma sresine yaklatrlabilir.
lem artlar:

'/,t////////7?\ T

it
k

tici Kuvveti

'

ekil 5. ticilerin Pozisyonlar

26 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

Enjeksiyon basncn drebilmek iin malzeme ergime scakl tavsiye edilen en st limitte olmaldr. Malzeme vida iinde uzun sre kaldnda, malzemenin kimyasal yaps bozulmaktadr. Bu nedenle proses parametrelerinin deerleri dk tutulmaldr. Ergimi malzemenin kalp iinde katlamasn nlemek iin enjeksiyon hz yksek tutulmaktadr. Para et kalnl 8,0 mm olan bir para teorik olarak 1 s'de katlar. Katlama sresi ok ksa olduu iin ta-

MAKALE
Makroion T7435 Boyutu:120mmx55 rnm MPa'n altndadr. Kalp, kalp iinde oluacak en yksek basnca gre dizayn edilmelidir. nce Cidar uygulamalarnda basn, 200 MP'a civarndadr. Yksek basn; kalp, kalptaki hareketli paralar, rn ve kalbn sklp-toplanmasmda problemler karabilecek kritik bir parametredir. Bu nedenle kalbn mukavemeti yksek olmaldr. Kalp dizayn aamasnda dikkat edilmesi gereken hususlar: - Kalp boyutu, - Balant elemanlar, - Mmkn olduunca insert kullanmamak,

Malzeme Girii

Et Kalnl S=0.8 m m

ekil 6. Cep Telefonu Ak Gvdesi. marnlama basncnn uygulanmas iin de ok ksa bir sre kalmaktadr. Makina Seimi: Kilitleme kuvvetini belirleyici en nemli faktr, enjeksiyon basncdr. Et kalnl fazla olan paralarda ihtiya duyulan tamamlama basncna gre, kilitleme kuvveti belirlenir. 120 mm x 55 mm ebatnda ak gvdesini tek gzl kalp ile basabilmek iin makina kapasitesi 600 kN ile 800 kN arasnda olmaldr. ekil 6 da verilen rnekte para et kalnl 0,8 mm, ihtiya duyulan en az kilitleme kuvveti 800 kN'dir. Yolluk Tasarm: Yolluun pozisyonu nemlidir nk direkt olarak enjeksiyon basncn (doldurmay) etkiler. ok noktal yolluk kullanm doldurma basncnn dmesine dolaysyla da proses sresinin uzamasna neden olur. Yolluk, enjeksiyon ilemi esnasmda ar doldurmann en az olaca blgeye yerletirilmelidir. Yksek doldurma basnc, ar dolmaya neden olan en nemli etkendir. Para et kalnlnda farkllklar mmkn olduu kadar az olmaldr. Optimum yolluk pozisyonu ve boyutu ile, yolluk sisteminin hesaplanmasnda Sonlu Elemanlar Yntemi kullanlmaldr. Kurul olarak, konvensiyonel enjeksiyon tekniklerinin nce Cidar uygulamalarnda kullanlabilmesi Scak Yolluk Sistemi ile olur. Scak yolluk kullanmnda malzemenin yolluk iinde kalaca sreye dikkat edilmelidir. Kalp: Konvensiyonel uygulamalarda enjeksiyon basnc 100 MPa (=1000 barj'm altndadr. Doldurma basnc 80

Kalp kilitlemesi, tici grubunun bir plaka ile desteklenmesi, tici blgesinin ilave desteklenmesi, Basnca maruz kalan yzeylerdeki boluklarn azaltlmas. SONU Bu almada standart bir enjeksiyon makinas ile nce Cidar kalplama ynteminin uygulanabilmesine dair kriterler anlatlmtr. Standart donanmlara sahip bir enjeksiyon makinasmda bu yntem uygulanabilir. En nemli iki faktr malzeme ergime scakl ile kalp scakl'dr. Para et kalnlnn azaltlmas, malzeme kullanmnda tasarruf salayacak ve evrim sresi daha da ksalacaktr yani verimlilik artacaktr. Kalp ve proses giderlerinde azalma olacaktr. KSALTMALAR PC : Polikarbonat ABS : Akrilnitril-butadien-stiren KAYNAKA 1. 2. Modern Plastics, International, March 1999, Sayfa 69-72, Cilt 29, Say 3. Bayer, Application Technology Information, ATI 978 d, e.

Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 27

BLG

SAYFASI
VAKUM NEDR?
enel olarak vakum uzaydaki boluk veya ierisinde hibir madde olmayan uzay olarak tanmlanr. Endstriyel manada ise vakum, yapay yol ile ksmen boaltlan uzay olarak dnlr. Baka bir deyile atmosfer basncnn altnda basnc azaltmadr. 1943 de Evangelista Torielli 4 feet uzunluunda tek taraf kapal cam tp civa ile doldurarak ve ak az aa doru gelecek ekilde civa dolu bir kaba batrarak tarihte ilk kez insan yaps vakumu yaratt. Tpteki civa seviyesi, atmosfer basncnn etkisiyle 30 ince kadar ykselmiti. Tpte, civann stndeki alan vakumdur. Bu ayn zamanda yaplan ilk barometre idi. Vakum, negatif basn, emme ve benzer terimler atmosferik basntan daha dk basnlar ifade eder. Atmosferik basn aslnda zerimizdeki havann arldr. Deniz seviyesinden atmosferin en st seviyesine kadar uzanan bir havak kolonu dnrsek bu hava kolunu yaklak olarak 14.7 lb/sq in. (psi) basn yaratr. Bu deniz seviyesindeki atmosfer basanadr. Atmosferik basn btn vakum uygulamalarnda kullanlan, i yapan kuvvettir. Bu ise var olan barometrik basn ve deniz seviyesinden yksekliin herhangi bir vakum uygulamasnda dikkate alnmas gerektiini gsterir. Ykseklik arttka atmosferik basn der ve dolaysyla vakum uygulamasnda uygulanacak kuvvete der. rnein Boston'da deniz seviyesinde atmosferik basn 14.7 psi dir. te yandan 1 mil gibi bir rakma sahip olan Denver'da atmosfer basnc sadece 12 psi'dir. Pratik bir dnle vakum kaldrma sistemi deniz seviyesinde 50 lb kaldrabilir iken 5.280 ft'de kaldrlaben arlk 42 lb'ye der. Atmosferik basnlarn altndaki basnlar aklamak iin eitli tanmlamalar vardr. Bunlar: "Basnalt, mutlak basn, vakum yzdesi ve negatif basntr. Vakum deiik birimler ile llebilir bunlar in civa (in. Hg), kilo paskal (kPa), in su (in.H 20), milimetre civa (mm Hg) ve Torr 'dur. ABD'de en ok kullanlan iin civa vakumdur. Dnyada grnen en dk basn seviyesi 29.921 in.Hg'dir. Tam vakum 30 in.Hg'dir ve hibir molekln bulunmama kouluna karlk gelir,- bu, tamamiyle kuramsaldr. En d uzayda bile birka molekl vardr. Bir vakum pompas ile kontrol edilen vakum basnc ok byk bir kuv-

Hazrlayan : Hakan GNE, Onur BADUR Makin a Mhendisi rencileri

vet olabilir. Vakum sisteminde atmosferik basn ile vakum basncnn fark bize kaldrma, tutma, hareket ettirme gibi yetenekleri salar ve bylece deiik tarzdaki ilerin yaplmasna olanak verir.
Sea kPa m b a r T o r r
L n a

-kPa -mmrlg -mHg% vacuum

101.3 <013 760

0
10" 20-

100 '

<xxr-

. 700- 600-500- -

10- - 1 0 0 - 200--

30--

30"40-1! 20-25' 50-60" 7080-9030 100

40- - 3 0 0 - 50-60-70 400-500--

50-

. 500- - 4 0 0 - 30O--

10-

100- -

10O-T0

9 0 - - 700-101.3 760

Absolute vacuum

Vakum deiik ekillerde llebilir. Bu karlatrmal tabloyla dnmler ok pratik yaplabilir.

Kapal ve ak sistem olmak zere iki trl vakum uygulamas bulunmaktadr, kapal ve gzeneksiz sistemlerde hava srekli uzaklatrlarak, snrlandrlm ve uzaydaki hava younluu azaltlr. Bu, kalan gazn mutlak basncnn dmesine neden olarak vakum yaratr. Ak veya szdrmaz sistemlerde vakum oluturmak iin vakum nitesi sisteme szandan daha fazla hava molekl uzaklatrma kapasitesinde olmaldr. stenen vakum derecesine bal olarak, vakum 3 uygulama alanna ayrlr. Dk seviyeli vakum (0in.Hg) uygulamalar tipik olarak yksek hava ak (Feet/min) ve dk kuvvet (in.Hg) gerektiren uygulamalardr. Bu uygulamalar havalandrma, soutma, temizlik ilemlerini ierir ve hava fleyici fanlar ile gerekletirilir. Endstriyel vakum (6-29.5 in.Hg) en ok uygulama alanna sahip vakumdur. Bu aralktaki vakum uygulamalar: tutma, kaldrma ve hareket ettirmedir. Bilimsel veya proses vakumu (29.5 in.Hg'nin alt) laboratuvarlar, mikroip retimi, iyon uygulamalar, uzay simlasyonlar iin gerekletirilen derin vakumdur. Hava akmlar minumum dzeydedir ve vakum seviyeler Torr ile llr.

Machine Design Mart 99 saysndan evrilmitir.

28 Mhendis ve Makina - Cilt 40 Say : 479

BR

GR

Hazrlayan; Mf K NAR
Elektrik Mhendisi

YEN BR MLL FELAKET' HALES: AKKUYU NKLEER SANTRALI VE DEPREM!...

iz hi Akkuyu'yu grdnz m? Toroslan yararak, nazl nazl Akdeniz'le buluan gk renkli Gksu Irma'na ku ucumu 25 kilometre mesafedeki yeryz cennetlerinden; Akkuyu'yu, Bykeceli Beldesi'ni. Hi domatesini, portakaln, harnupu-

ceksiniz artk. lkemizde yaanan onlarca trajikomik olaydan, tanker facialarndan, p patlamalarndan, doalgaz yangnlarndan, deprem felaketlerinden, trafik kazalarnda kazandmz dnya ampiyonluklarndan sonra, yaamadmz

Bu saymz.daki Bir G r s Ks e miz de; Elektrik Mhendisi Arif K) NAR'n, Akkuyu 'da yaplmas planlanan ve Aralk 99'da ihale sonularnn aklanaca sylenen nkleer santral ile ilgili yazsn sunuyoruz-

Kazadan sonra ernobil Nkleer Santral nu, baln yiyip, amlarnn koyu glgesinde dinlenip, lk denizinde serinlediniz mi? Gitmeseniz de, grmeseniz de orada bir yer var uzakta. O yerin ad imdilik Akkuyu, ama yaknda 'Atomkuyu1 ya da 'Karakuyu' olacak. Peki siz hi nkleer santral ya da ernobilzede grdnz m? Daha nce nkleer santral kuran bat lkelerinin kendi lkelerinde artk kurmaktan vazgetikleri ve hatta mevcutlarn kapattklar bir zamanda, lkemizin henz el dememi, en gzel kylarnda grebiletek milli felaketimiz' kalmt, aslnda 'O' da ksmen belli bir lekte yaand. 8 Ocak 1999 gn yaanan kitelli'deki radyoaktif kaza,- son 8 ylda dnyada yaanan en byk 20 nkleer kazadan hr olarak Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu'nea tescil edildi. Her gn televizyonlarmzda bu olayla ilgili olarak, daha nce de radyasyonlu aylarfmdklar bizlere sorumsuzca yediren, nkleer gvenliimizden sorumlu en yetkili-etkili uzmanlarmzn, kurumlarmzn acemiliklerini, bilgisiz ve beceriksiz komik mdahalelerim ibretle,

Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 29

BR

GR
dehetle izlemitik. 17 Austos 1999 gecesi yaanan zc deprem ise, imdilik en byk 'milli felaketimiz' olarak tarihe geti. Devletimizin, siyasi otoritenin, yetkililerimizin, resmi kurumlarn bu felaket karsnda yaad paniin, koordinasyonsuzluun, yetersizliin, hazrszln, acizliin en ac sonularn ulusa yaadk ve btn dnya ibretle, zntyle canl olarak izledi. Yaanan bu depremin bedelinin hesabn yine hi kimse demeyecek ve stlenmeyecek kukusuz. Ama bu kez, her byk felakette olduu gibi, felaket ncesi yaplan uyarlar dinlemeyen, hatta bu uyarlar yapmaya alan sivil toplum rgtlerine, meslek odalarna, saduyulu akademisyenlere, gnll kurulu ve evrecilere saldran, onlar susturmaya alan resmi kurumlar; yurttalarn gznde artk gvenilirliklerini, inandrclklarn tamamen yitirdiler. Yreimizi azmza getiren ve bu kez ok ucuz atlanan Tpra Rafinerisi; hem aktif fay kuanda kurulmu hem de deprem sonras kan yangnda en son teknoloji olduu iddia edilen gvenlik ve yangn sndrme sistemlerini devreye sokamamtr. Ve yaklak 1 hafta boyunca yangn, ihmaller ve yetersizlikler sonucu bir trl sndrlememitir. Btn bu yaananlara ramen, daha henz yaamadmz ve gzel, talihsiz lkemizin grp grebilecei, en byk bir baka 'milli felaket'e ise: Akkuvu Nkleer Santral halesiyle adm adm yaklayoruz. Depremin gerekletii Kuzey Anadolu Fay Hattnn yaknlarnda, Allahtan ki bir nkleer santralmz yoktu (Ama Akkuyu'dan sonra, 2. santraln yeri Sinop, 3. santraln yeri ise, Marmara Denizi'ndeki neada olarak dnlyor!). Ya bir de nkleer santralmz olsayd, neler olurdu varn siz dnn? zmit Deprem Felaketi, Tpra Yangn yalnzca Trkiye'yi etkiledi. Uzmanlar, Akkuyu Nkleer Santral, srarla 25 kilometre uzaklndaki Ecemi Fay Kua yaknnda kurulursa, yaanabilecek olas bir depremde veya muhtemel bir nkleer kazada boyutlarn erno30 Mhendis ve Makina - Cilt 40 Say : 479

bil'den daha byk olacan iddia ediyorlar. Deprem nedeniyle veya muhtemel bir reaktr kazas sonucundaki potansiyel radyasyon yaylmnda, Akkuyu ve evre lkeler iin risk analizi, Avusturalya Ulusal niversitesi Kimyasal Tanm Modeli (ANU-CTM) kullanlarak yaplmtr. Model almasnn sonular; 'Bylesi bir durumda Tikive ve Ortadou lkelerinin -Kbrs. Yunanistan, srail, Suriye- LbnanJran. Irak. rdn. Msr. Libva gibi bvk risk altnda olduuna iaret ediyor' (Trkiye'deki Nkleer Reaktrlerdeki Potansiyel Bir Kazaya likin Riskin Analizi ve Grselletirilmesi, John Taylor ve Stuart Ramsden, Avusturalya Ulusal niversitesi, Greenpeace iin 1998 ylnda hazrlanan rapor). zmir Dokuz Eyll niversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstits Deniz Jeofizii Birimi Bakan Prof. Dr. Atilla Ulu, 13 Nisan 1999 tarihinde Greenpeace ile birlikte stanbul'da yaptklar basn toplantsnda yle demitir: '1991 tarihli almamzda yer alan bilimsel kantlarn yansra Kanadal meslektalarmzn son raporlar da Akkuyu'da nkleer reaktr kurmann gerek tehlikeler ierdiini gsteriyor. haleye teklif veren tm uluslararas irketleri ve Trk ortaklarn. Akkuvu sismolojik adan gvenlivmi gibi davranmaktan vazse meye aryoruz. Bylesine tehlikeli bir yatrmdan derhal ekilmelidirler'. Prof Dr. Atilla Ulu, ayn zamanda Trk deniz jeofizikileri ve bir ngiliz jeologundan oluan ve yllarca Akkuyu blgesinde alm ekibin yesidir. Bu ekip 1991 ylnda, Ecemi Fay'nn Akkuyu Krfezi'nin 20-25 km gney dousundan getiini ve aktif olduunu gsteren bir alma yaynlamlardr (Gken, S. L., Kelling, G., Gken N., Ulug, A., zel, E., 'Neotectonic Structural Features in the Alanya-Mersin Shelf Area (Southern Turkey), Jeofizik Dergisi, Mart 1991). 13 Mart 1999 Erzincan Depremi'ni 28 Kasm 1991 tarihinde Atina'da yaplan Avrupa Sismoloji Komisyonu Toplantsna sunduu teblile tahmin eden, 10

Akkuyu 'daki Nkleer Santraln 40 yl almas halinde depreme bal hasar grme olasl en az %50'dir.

BR

GR
Temmuz 1999'da Trkiye'de Marmara Blgesinde byk bir deprem olacan syleyen Earthquake Forecasts Inc. Bakan Prof. Kari Buckthought tarafndan, Kanada'da 10 Kasm 1998 tarihinde yaynlanan 'Trkiye'de Candu Reaktrleri Sat Deprem Riski Raporu'na gre; 1973-1998 arasndaki 26 yllk dnemi hesaba katarak ki bu dnemde AECLCANDU Firmasnn nerdii gvenli tasarm standardn aan bir deprem olmutur. Akkuvu'daki Nkleer Santraln 40 yl almas halinde depreme bal hasar grme olasl en az %50'dir.' Buna ek olarak, Seismican Geophysical Ltd. Bakan Dr. Arsalan A. Mohajer ise u kayglar dile getirmitir; 'Nkleer santral hangi reaktr satcs yaparsa yapsn, gelecekteki depremlerin konumu, bykl ve potansiyel etkilerine ilikin mevcut belirsizlikler, yeni sunulan verilerin ve 1990'dan bu vana geerli en son teknolojilerin nda, tarafsz bir uzmanlar ekibince deerlendirmesni zorunlu klyor.' (Akkuyu Nkleer Santral iin Sismik Deerlendirme, 27 Kasm 1998'deki AECL Toplants, Arsalan A. Mohajer'in 9 Aralk 1998 tarihli mektubu). 1976 ylnda Akkuyu'da yaplmas planlanan nkleer santraln yer lisansna onay veren Babakanlk Atom Enerjisi Komisyonu Nkleer Mhendis Prof. Dr. Tolga Yarman u uyary yapyor; 'Akkuyu mevkinin sismolojik gvenlii itibariyle, uzmanlar gelien koullarda, ayn bir kanaate, sahip grnmemektedirler. Her halu-karda, evvelce belirli verilerin nda olarak varlan kanaat, bugn iin 'mutlak muteber' saylamayacaktr. O halde, her ne kadar 'kar bir teknik kanaat' serdedilmi ve Akkuyu'ya kurulmas dnlen nkleer santraln tasarmna ilikin olarak, 'orta iddetli hayal bii deprem' yeterli saylm ise de, 'nihai ve hayati karar' iin bununla yetinmek, caiz deildir. Bu durumda, kamuoyu nezdinde 'Akkuyu'nun sismolojik svenlii' hibir kukuva ver brakmayacak biimde kantlanmadan, burada bir nkleer santral kurulmas ynnde adm atlmamaldr. Bu erevede. Profesr Sungu ve arkadalarnn Ecem i Fay Hatt'na ilikin sav ve kayglan da, muhakkak dikkate alnmal, buna dnk gerekli almalar behemahal gerekletirilmelidir. ' (Adana'y Fel Eden Deprem ve Akkuyu Nkleer Santral Projesi, Prof. Dr. Tolga Yarman, Nkleer Mhendis) Yine Akkuyu'nun iinde yer ald Akdeniz Blgesi iin benzer bir uyar da, ABD'de yaayan evre Mhendisi ve retim yesi olan Kamil Pmarc'dan geldi,- 'Kbrs, Girit ve Antalya arasnda denizin altnda bulunan ve 9-11 arasndaki bir iddette depreme yol aabilecek bir fay hattnn bulunduunu syledi' (Akdeniz'deki fay hatt ok daha tehlikeli, 20 Austos 1999 Sabah Gazetesi!. Maalesef, deien a yem trendi yakalamaktansa, yine 'felaketler' an yakalamaya alyoruz srarla. Dnya nkleer enerjiyi terk ediyor ve artk nkleersiz bir aa1 giriyor. Dnya gider tersine, biz gideriz Mersin'e-Akkuyu'ya nkleer santral kurmaya... Bu dnya, doa ve lke hepimizin. Baka Trkiye ve dnya yok. Hibir nkleerci zevat, nkleer lobi,- bu lkenin insanlarnn, bundan sonraki nesillerin ve doasnn geleceini, kaderini kendi karlar adna ipotek altna alamaz. Ltfen ok dikkat edin ve lkemizdeki kraldan ok kralc olan ve artk dnyann terk ettii nkleer santrallar pazarlamaya alan nkleerci akademisyenlere, politikaclara, brokrat ve teknokratlara u sorular sorun: Peki nkleer santrallar bu kadar evreci, temiz, risksiz, ucuz, sorunsuz, tehlikesiz ise, niye bize bunlar satmaya alan ABD'de 1978 ylndan, Almanya'da 1982 ylndan, Kanada'da 1975 ylndan itibaren yeni bir nkleer santral siparii yok? Neden Kanada'da, 1997 ylndan 21 adet CANDU nkleer santralndan 7's, yaplan denetimlerde yetersiz, tehlikeli ve ynetim hatas bulunduu iin kapatld? Eer kendi nkleer teknolojisini gelitiren-santrallarm kurabilen bir l-

Nkleer santral hangi reaktr satcs yaparsa yapsn, gelecekteki depremlerin konumu, bykl ve potansiyel etkilerine ilikin mevcut belirsizlikler, yeni sunulan verileri\\ ve 1990'dan bu yana geerli en soif teknolojilerin nda, tarafsz bir uzmanlar ekibince deerlendirmesni zorunlu klyor.

Mhendis ve Makina - Cilt -.40 Say : 479 31

BR

GR
ke, kendi lkesine artk nkleer santral yapamyor ve var olanlar salkl olarak iletemiyorsa, nasl olur da bizim gibi bir lkeye nkleer santral satp, garanti verebiliyor? Nkleerci zevatn gz bebei olan Fransa ise, 1997 ylndan itibaren 2010 ylna kadar nkleer programn askya ald. Japonya'da ise birka yl nce gizlenen ve ortaya yeni karlan Monju ve Tokai nkleer santral kazalar nedeniyle, Japonya halk da nkleer santrallara kar kmaya balad. 1996 ylnda Maki kasabasna yaplmak istenen nkleer santral iin yaplan referandumda halk 'hayr' dedi. Hemen hemen her konuda -demokrasi, insan haklar, eskimi, zararl teknolojileri vb.- olduu gibi nkleer santrallar konusunda da ifte standart uygulayan bat lkelerinin, kendi halkna reva grmedikleri ama batmakta olan nkleer sektrlerini kurtarmak iin bizim gibi lkeleri plk olarak, hazr pazar olarak kullandklarn grelim artk... 50 ylda 'selamet" deil, lanet" olduu artk resmen anlalan nkleer santrallarm; btn risklerinin, mevcut radyasyon ve atk problemlerinin, telafi edilemeyen kazalarnn yansra, dnyann en pahal hatta gelimekte olan lkeleri batran bir enerji tercihi oluu da m sizi hi ilgilendirmiyor? Son bir yldr youn olarak yaadmz ekonomik kriz ve zmit Deprem faleketinden nceki d borcumuzla, dnyann en borlu 9. lkesi olan Trkiye'nin, ayn yolu bizden nce deneyen ve nkleer enerjiye kucak atrlan en borlu dier lkeler (Meksika, in, G. Kore, Hindistan, Endonezya, Brezilya, Arjantin, Rusya- 27 Nisan 1997 Radikal Gazetesi Haberi-) gibi iyice 'dibe vurmas', 'iflas' ettirilmesi mi gerekiyor? TAEK'nu, TEA'ni, Enerji Bakanl'n, Trkiye'deki mevcut alt yapy, kapasiteyi, zihniyeti ve insan malzememizi ok iyi bilen, yle ya da byle 30 yldr devam eden 'nkleer maceramzn' iinde bizatihi kendileri de yer alan kiilerin aadaki uyarlar ise, en 'korkutu32 Mhendis ve Makina - Cilt 40 Say : 479

cu' ve 'rktc' olanlar... H. . Nkleer Enerji Mhendislii Blm Profesrlerinden Osman Kemal Kadirolu'nun; 'Nkleer santral ihalesi bu kadro ile olmaz!, 'Yllar boyu yaplan siyas atamalar sonucunda TAEK artk lemez ve lkeleye yarar salayamaz bir duruma gelmek zeredir.', 'TEA'da nkleer konularla ilgilenmekle grevli grup mesleki ve nkleer konulardaki bilgileri gz nne alndnda fevkalade yetersiz olduklar grlr. Bu kadro ile nkleer santral ihalesi yaplmas zor ve tehlikelidir.' gibi ok ciddi iddialar var. (Elektrik&Elektronik Dergisi, Mart 1999 says.) Trkiye Atom Enerjisi Kurumu iin de benzer ciddi eletiriler var. T Nkleer Enerji Anabilim retim yesi Prof. Dr. Sarman Gencay'a gre; 'Kurulduundan bugne kadar Atom Enerjisi Kurumu'na 40 bakan gelmitir. Srekli ynetimin deitii bir kurumda nasl proje retilir ve istikran salayabilirsiniz! Adam kayrma politikalar srer ve teknolojiyi kurmak iin gerekli takm kurulmazsa, reaktrler hibir ie yaramaz. Reaktrleri satn alrsnz ama, eser teknoloiivi transfer edemezsiniz ve ivi bir kadro kuramazsanz. hibir ie varamaz. O zaman dardan elektrik aln daha ivi' (nce teknoloji sonra santral, 7 Austos 1996, Yeni Yzyl Gazetesi). TEK eski Genel Mdr F. Behet Ycel ise konuya en vakf kiilerden biri olarak u uyarlarn dile getiriyor; 'Kamuoyunun basks artarsa, nkleer teknolojinin ilerleyen zaman iinde yeni bir takm sorunlar ortaya kmaya devam ederse ve hepsinden nemlisi tehlikeli nkleer atklarn ortadan kaldrlmasnda baarl olunamazsa, nkleer enerjinin itibar iyice azalacaktr. Bekleyelim, acele etmeyelim. Zaten tam anlamyla yeni bir proieve hazr deiliz'. (Kaynak Elektrik Dergisi, 1998/9. says.) TEK Nkleer Santrallar Dairesi eski Bakan Gngr Bozkurt'un 24 yln verdii nkleer santrallar konusundaki birikimiyle kamuoyuna sunduu olduka drst, samimi aklamalar var;

Bu durumda, kamuoyu nezdinde 'Akkuyu 'nun sismolojik gvenlii' hibir kukuya yer brakmayacak biimde kantlanmadan, burada bir nkleer santral ku~i rulmas ynnd adm atlmamakdr. ^

dm GR
'nemli konulardan birisi de, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, Bakanlk ve TEA'm birbirine girmi olmasdr, kimse ne yaptn bilmiyor.', 'Bu gerekler ortada iken, bir enerji darboaz olduunda hemen kurtulu aresi olarak 'nkleer santrallar kuralm' diye ortaya kmak bu gereklerle badamyor, nk bir nkleer santraln kurulmas, iletilmesi en az 10 yldr Trkiye artlarnda, belki daha fazla. Bir lke dnn ki, Devlet Su leri'nin elinde bu gn tamamlanamayan aa-yukar 10 Milyar kw/saat bir retim kapasitesine sahip santrallar var, biz bunlara yeterli paray vermiyoruz ve yllarca bunlar atl kalyor. Ve lke nkleer santral ihalesine kyor.', 'Nkleer santral yapm hi bitmez. Anahtar teslimi yaplyor, firmalara veriliyor. Doru, yerli firmalarda 5-10 kuru kazanacak ama Trkiye milyarlarca kaybedecek. Trkiye'de szlemeyi kim vapacak Nkleer santral szlemesi yapmak gerekten ok zor, yaptnz m o sizi baslar. Trkiye kapitlasyonlar imzalar, nk deprem blgesi. Eer o firmaya yaklarlarsa yazk olur Trkiye'ye... Aslnda ok sylenecek ev var, yani nkleer kurulmal belki ama bu kafalarla iletilmez.' (Gngr Bozkurt'un T Yksek Mhendisleri Birlii tarafndan 1998 ylnda Ankara'da dzenlenen 'Nkleer Enerji Paneli'nde yapt konumasnn notlar) TEK Nkleer Santrallar Dairesi eski Bakanlar Baki Arkan ve Nevzat ahin, kendilerinden nceki Daire Bakan Gngr Bozkurt'un sylediklerine benzer kayglarn ifaen dile getirmilerdir. Bugn ki mevcut ileme mant ile Akkuyu'da Nkleer Santral iletilemeyecei, iletilirse de ok byk tehlikeyle kar karya kalacamz ifade etmilerdir. Hatta belli bir firmaya gre hazrlanan ihale artnamesine kar ktklar ve ihaleye katlan firmalarla ilgili bilgilendirme yapmak zere ODT1 de Greenpeace'in dzenledii bir toplantya katldklar iin, grevden alnmlardr. Bu ilgin iddialarn, ar ithamlarn, ciddi uyarlarn cevabm bir trl ver (ejmeyen ve srekli olarak a yakalamaktan, lkemizin gelimesindensanayilemesinden sz eden, karanlkta kalacaz senaryosunu hazrlayan, bolca milliyetilik, 'Vatan-Millet Sakarya' edebiyat yapan 'malum zevatlara1 ve bu iten kiisel kar salamay amalayan 'nkleer lobilere1 izin vermeyin, vermeyelim!. Zamanmz ok azald. Enerji Bakan Cumhur Ersmer, en ge 15 Ekim 1999 tarihine kadar yapmc firmann aklanacan syledi. Tahkim Yasasn da, apar topar ncelikle bu ihale iin kardlar. haleden geri dn yolunu engellemeye alyorlar. Eer bundan sonraki siyasi otorite, ihaleden vazgeecek olursa ya da bitirdikten sonra tehlikelerim fark edip nkleer santral altrmazsa veya kamuoyunun byk direnciyle santral bitirilemezse bile (Avusturya, Almanya, Brezilya ve ABD rneklerinde olduu gibi), Trkiye; yapmc firmann teklif bedelini demek zorunda kalacaktr. Dn Yataan ve Gkova'y, bugn Bergama, Hasankeyf ve Frtna Deresi 'ni hatrlayn ve yarn Sinop'u, Akkuyu'yu bir kez daha dnn. Sahi lkemizde yaanan onca alavere-dalavere arasnda, kaybedilen, bir daha geri gelmeyecek olan, unutulan, grmemezlikten gelinen bu yerler, sizi hi mi ilgilendirmiyor ve rahatsz etmiyor? O halde, bu kez ok ge olmadan AKKUYU'ya sahip kalm. En son olarak, 11 Temmuz 1999 gn Akkuyu'nun Bykeceli ve Yeilovack yresinde yaplan halk oylamasnda katlanlarn %84'; nkleer santrala 'HAYIR' dedi. 7-8 Austos 1999 6. AKKUYU NKLEER SANTRALA VE TAHKME HAYIR ENL, bu kez Bergama ve Akkuyu'lu kyllerin ortak mcadelesinin en gzel rneine ahit oldu. Yre halk, evre belediyeler, tm evreciler, TMMOB, TTB, Elektrik Mhendisleri Odas, evre Mhendisleri Odas ve daha birok kurulu; NE AKKUYU'DA NE DE SNOP'TA NKLEER SANTRAL STEMYOR. Artk bu sese kulak verin, siz de destek olun ltfen...

Reaktrleri satn alrsnz ama, eer teknolojiyi transfer edemezsiniz ve iyi bir kadro knamazsanz, hibir ie yaramaz. O zaman pandan elektrik hhn daha iyi'

Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 33

MAKALE

ZERNDE TEKL KTLE TAIYAN KR, UBUK VE MLLERN BRNC REZONANS FREKANSLARI N YAKLAIK FORMLLER
zgr TURHAN*, M. E. ALTINSOY**, S. NCEOGLU**
Z E T

GR ir mhendislik sisteminin tasarmnda sistemin rezonans frekanslar, zellikle de bunlarn en kk olan, en nemli tasarm parametrelerinden birini oluturur. Mhendis, tasarlamakta olduu sistemin rezonans frekanslarn ngrmek ve rezonans olaslklarn bertaraf edecek tasarm nlemlerini almak zorundadr. Byle bir grevle kar karya kalan mhendisin bulmay umabilecei en byk yardmc, elindeki sistemin rezonans frekanslarn dier sistem parametreleri cinsinden veren formllerdir. Ne var ki ok basit yapdaki sistemler iin bile byle formllerin tam olarak elde edilmesi olanakszdr. Bunun yerine ou kez, titreim analizinin yaklak yntemleri kullanlarak elde edilmi formllere bavurulur. Bu yntemler arasnda Rayleigh yntemi (1,2) dayand kuramsal temelin salamlyla zel bir yer tutar. Rayleigh ynteminde rezonans frekanslar, bu frekansa karlk gelen titreim mod ekilleri hakknda yaplan bir tahminden hareketle elde edilir. En kk rezonans frekansna karlk gelen mod eklinin tahmini dierlerine gre daha kolay olduundan yntem genellikle yalnzca birinci rezonans frekansnn hesabnda kullanlr. Mhendislik literatrnde, sk karlalan eitli makina ve yap elemanlarnn birinci rezonans frekanslar iin bu yntemle elde edilmi birok formle rastlanr (2-5). Bu almada, zerinde tekil bir ktle unsuru tayan tek boyutlu elastik ortamlar olarak modellenebilecek makina ve yap elamanlarnn birinci rezonans frekanslar iin Rayleigh yntemi yardmyla elde edilmi formller verilecektir. Bu tip elemanlara Rayleigh ynteminin uygulanmasnda geleneksel yaklam (1-2), szkonusu elastik ortamn, zerindeki tekil ktlenin arl etkisinde alaca eklin, sistemin birinci mod ekli olarak kullanlmasdr. Bu almada ise bu amala, yalnz tekil ktlenin arl etkisinde deil; tekil ktleyle elastik ortamn toplam arl etkisinde ortaya kacak ekil kullanlacaktr. lk olarak Humar (4) tarafndan, daha sonra da, baka bir takm ekil tahminlerinin yan sra Low (5) tarafndan, kiri eilme titreimlerine uygulanan bu yaklamn, yukarda anlan geleneksel yaklama gre daha karmak fakat daha gvenilir yaklak formllere gtrd gsterilebilir. Bu yaklamla elde edilen formllerin balca stnl, tekil ktle/elastik ortam ktlesi orannn ve tekil ktlenin elastik ortam zerindeki konumunun ok geni aralklarnda geerliliklerini yitirmemeleridir. Aada, ilk nce, eitli smr (mesnet) koullarna sahip olan ve zerlerinde bir noktasal ktle tayan kirilerin eilme titreimlerinin birinci rezonans frekanslar iin, ardndan yine farkl snr koullarna sahip olan ve zerlerinde bir noktasal ktle tayan ubuklarn boyuna titreimlerinin birinci rezonans frekanslar iin, son olarak da farkl snr koullarna sahip olan ve zerlerinde bir disk tayan millerin burulma titreimlerinin birinci rezonans frekanslar iin yukarda belirtilen yoldan elde edilmi formller verilecektir.

Bu almada, zerinde bir noktasal ktle tayan kirilerin eilme titreimleri, ayn durumdaki ubuklarn boyuna titreimleri ve zerinde bir disk tayan millerin burulma titreimlerinde birinci (en kk) rezonans frekanslarnn hesab iin, Rayleigh yntemi ile elde edilmi yaklak formller verilmektedir. Approximate Rayleigh formulas are presented for the fundamental frequencies of the bending, longitudinal and torsional vibrations of beams and bars carrying a point inertia.

Di. T Makina Fakltesi Ara. Grv. T Makina Fakltesi 34 Mhendis ve Makina- Cilt :40 Say : 479

MAKALE
KR-NOKTASAL KTLE SSTEMLERNN ELME TTREMLER (6)

Bu blmde, zerlerinde bir noktasal ktle tayan kirilerin eilme titreimlerinin birinci rezonans frekanslarnn hesaplanmas problemi ele alnacaktr. Ancak gsterilebilir ki bu problem, belli kabuller altmda, millerin birinci kritik devir saylarnn hesaplanmas problemiyle zdetir (7). Bu nedenle burada elde edilecek sonular, zerlerinde bir tekil ktle tayan millerin kritik devir says hesabnda da kullanlabilir. Bunun iin milin, kendi yataklanma artlarna uyan snr artlara sahip bir kiri olarak grlmesi yeterlidir. imdi ekil l'deki gibi, A ve B ularndaki snr artlan henz belirlenmemi, dzgn kesitli, homojen bir kiri ele alnsn. Byle bir kiriin eilme titreimlerinin rezonans frekanslarnn

yansr. imdi devam etmek zere, kiriin snr artlar belirlensin ve ilk olarak basit mesnetli kiri hali gz nne alnsn (izelge 1-a). Basit mesnetli bir kiriin, kendi ve zerindeki noktasal ktlenin toplam arl etkisindeki elastik eri denkleminin, bir sabit arpan farkyla,

<<l

(3)

El
pA/4

(D

eklinde olduu gsterilebilir. Bu ifadeler sz konusu kiriin eilme titreimlerinin birinci mod ekli iin tahmini fonksiyon olarak kullanlrsa, denklem (3) teki eitliklerin denklem (2)'de, oradan elde edilen A,2'nin de denklem (1) de yerine konulmasyla, zerinde bir noktasal ktle tayan basit mesnetli kirilerin birinci rezonans frekanslar iin izelge 1-a da verilen yaklak forml elde edilir. Ayn problemin tam zmnn ise 2sin A. sinh X+yk (sinlsinh aX sinh (3X-si sin PA.)=O
ak (4)

eklinde hesaplanaca gsterilebilir. (Burada ve yaznn devamnda kullanlan sembollerin anlam, tanm ve birimleri Tablo l'de topluca verilmitir.) Denklem (1) deki X1 arpan^ () ve y2(), kiriin, srasyla, M ktlesinin solunda ve sanda kalan ksmlar iin, hesaplamak istenen rezonans frekansna karlk gelen moda ait ekil fonksiyonlarn, sler ise 'ye gre trevleri gstermek zere
a
1

transandantal denkleminin, saysal olarak zlmesiyle bulunacak k kklerinden en knn denklem (l)'de yerine konulmasyla elde edilebilecei gsterilebilir. Bu ekilde elde edilecek tam zmlerden, yukarda elde edilen yaklak formln geerlilik ve gvenilirliinin snanmasnda yararlanlabilir. Bu amala, izelge 1-a'da, yaklak formlden hesaplanan sonularn

s)-d
1
2
a

(2)
2

J>
0

f)d+

(a)

%hata= 6 > y a k l a

(5)

eklinde hesaplanmaldr. Rayleigh Prensibine (1) gre buradaki y() ve y2() ekil fonksiyonlarnn gerek ifadeleri yerine onlardan e mertebesinde farkllaan tahmini fonksiyonlar kullanlrsa, bu, ilgili rezonans frekansnn hesabna e2- mertebesinde bir hata olarak

ekil 1. Kiri Eilme Titreimleri

eklinde belirlenen hata yzdesinin a ve y parametreleriyle deiimini gsteren bir e hata yzeyleri grafii verilmitir. Bu grafiin incelenmesinden, grafiin kapsad parametre blgesinin tamamna yaknnda yaklak formln birinci rezonans frekansn % 0.5'ten kk bir hatayla ngrebildii, dolaysyla her trl pratik ama iin byk bir gvenle kullanlabilecei anlalmaktadr. unun da belirtilmesi yerinde olur ki, burada szkonusu olan hatalar, Rayleigh ynteminin bir ) zellii olarak, her za1 man ayn ynde; gerek deerden daha byk sonu bulunmas ynndedir. Yukardakine benzer hesaplar, deiik mesMhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 35

MAKALE
Tablo 1. Kullanlan Gsteiimlei Gsterilim
A E G I
*P

Birim
m
2

N/m 2 N/m 2
m 4 m
4

Tanm Kesit alan Malzeme elastiklik (Young) modl Malzeme kayma modl Kesit eylemsizlik (atalet) momenti Kesit kutupsal eylemsizlik (atalet) momenti Tanan diskin dnme eksenine gre ktlesel eylemsizlik (atalet) momenti Milin (bir rijid cisim olarak) dnme eksenine gre ktlesel eylemsizlik (atalet) momenti (Je= plp /) Tanan maddesel noktasnn ktlesi Kiri/ubuk ktlesi (Me= pA /) Tekil ktlenin sol snrdan uzakl Tekil ktlenin sa uurdan uzakl Rezonans frekans Kiri/ubuk/Mil boyu
oc=a//

J
Je
M

kg.m z kg. m 2
kg kg m m

Me a b f / a

l/s (Hz)
m -

P
Y

8
03
C,

rad/s rad/s kg/rn^

Kiri/ubukta: y=M/M noktasal ktlenin kiri/ubuk ktlesine oran Milde: y=J/Je disk ktlesel eylemsizlik momentinin mil eylemsizlik momentine oran 8=a.p=a.b//2 (Dairesel) rezonans frekans Birinci (dairesel) rezonans frekans Malzeme (ktlesel) younluu 4=x//kiri/ubuk/mil zerinde boyutsuz konum koordinat noktalar iin szkonusu rezonans frekansna karlk gelen moda ait ekil fonksiyonlarn gstermek zere
a

p-b/'

net artlarna sahip kiriler iin de yinelenebilir. Burada verilmeyecek olan bu hesaplarn sonular izelge l'de topluca sunulmutur. ki ucu ankastre kirilere ilikin sonular izelge l-b'de; sol ucu ankastre, sa ucu basit mesnetli kirilere ilikin sonular izelge 1-c'de, konsol kirilere ilikin sonular ise izelge 1-d'de grlmektedir. Burada, izelge 1-d'deki yaklak formln, daha nce (5)'te verilmi olduunu belirtelim. UBUK-NOKTASAL KTLE SISTEMLERININ BOYUNA TITREIMLERI ekil 2'deki gibi, A ve B ularndaki snr artlar henz belirlenmemi, zerinde bir M noktasal ktlesi tayan, dzgn kesitli, homojen bir ubuk gznne alnsn. Bu ubuun boyuna titreimlerinin rezonans frekanslarnn

0
2
1

()d

(7)
2

()E+

(a)

or

eklinde hesaplanr. imdi, her iki ucu bal ubuk hali (izelge 2-a) gz nne alnr ve bu ubuun, dey dorultuda tutulmas halinde kendi ve M'nin arl etkisinde urayaca statik ekil deitirme hesaplanrsa, bir sabit arpan farkyla

(8)

(6)
eklinde hesaplanaca bilinmektedir. Buradaki \x. arpan, Ujl) ve u2(), M'nin solunda ve sandaki ubuk
36 Mhendis ve Makina- Cilt :40 Say : 479

bulunur. (8) eitliklerinin (7) de, oradan bulunacak sonucun da (6)'da yerine konulmasyla, szkonusu sistemin birinci rezonans frekans iin izelge 2-a da verilen yaklak forml elde edilir. te yandan, bu

ZELGE 1
Sistem a)

KRLERN ELME TTREMLER

% Hata Grafii
im
1

Birinci Rezonans Frekans in Forml

1
4
a

, P.,E,I
0.5-1 ao-o.5
i

*i

;'
A,
'.

fe
iv

a <x-

Q = 31 + + 16y5[8

2 + 45(13 + 196 + 95 )]

s-.

+3(39 +140y)5 2 J}
i

Basit Mesnetli Kiri

<

s
M M.

b)
H M H M

1
a o. m' < a
C: 3t

s* Mi

a
P , E , 1 II
-i
/

1.5-5 00.5-15 E3<W).5

""t"
I
e

M*

i +1

||

125)+140yS J}
%
M M,

M
01 O

Ankastre Mesnetli Kiri

00

O. <

n
n

ZELGE 1
Sistem

KRLERN ELME TTREMLER (DEVAM)

% Hata Grangi

Birinci Rezonans Frekans iin Forml

c)

P = 1512(3 + 40ya5[3 - 2a + 2(4 -a)y5]} P,E, I

". M

Q = 19 -18ya5 ^44a 5 - 5 7 6 a ' + 747aJ -303a 2 + 12a-38 + 8ya5[3(24a4 - 157a3 + 271a2 - 124a -16)
), =

5.... 1.5-S 00.5-1.5 G3MJ.5

B
UM

Ankastre-Basit Mes. Kiri

-70y5 (4-a) ]}

"1

<

i- H
i i1
M M.

-2 .1

d)

P = 75{3 + 5ya 2 l + 4(y - l)a + a 2 J}

9-E, I
Konsol Kiri

Q = 182 +9Ya2>a6 - 72a 5 + 252a4 3 2 -420 a +315 a -84a-182 2 3 + 4Ya [3(lla -35a2+35a +

ZELGE 2
Sistem

UBUKLARIN BOYUNA TTREMLER

% Hata Grafii

Birinci Rezonans Frekans in Forml

a)

E
p,E, A M ki Ucu Bal ubuk
(, =

M**

S =1 + 10y5{l + 46[l + (3Y + 4)Y]

[]0-0 5

0.1

0.01

001

b) 15-..
EJ 0.5-1.5
O.

0.5

M T M.

Si

p,E, A M

S =2 + 5ra[2 + 3(y2 + 3y + l)a - (5^ + 4)cx2 + a 3 ]

ED(H).5

5
O)

Sf

Bal-Setbest ubuk

y -

M M,

3-

a
<

3 O.

01

ZELGE 3
Sistem

MLLERN BURULMA TTREMLER

% Hata Grafii

Birinci Rezonans Frekans iin Forml

a)

%
a_

-1

R=10[l + 12y6(l + y)] S =1 + 10y8{l + 45[l + (3y + 4)y]

g|0.5-1
DO-0.5

9 1
M

ki Ucu Bal Mil

b)

o, =

t
. a
15-..

R=5[l+3ya(2-a + y)]
S =2 + 5ya[2 + 3(Y2 + 3y + l)a -(5y + 4 ) a 2 + a * j

0 0 5-1.5 Q(M.5

^'
y

i 'i
Ba"li-Serbest Mil

1i

M M,

MAKALE
SONU Bu yazda, zerinde tekil bir ktle unsuru tayan, bir boyutlu elastik ortamlar olarak modcllenebilen eitli sistemlerin birinci rezonans frekanslarnn hesab iin Rayleigh yntemi ile elde edilmi yakla-

u- ()cos(cot) ekil 2. ubuk Boyuna Titreimleri

problemin tam zmnn, sin u-y u sin au sin p=0

(9)

transandantal denklemin u iin zlmesiyle bulunaca gsterilebilir. Buradan elde edilecek sonular, verilen yaklak formln test edilmesinde kullanlabilir. izelge 2-a'daki e hata yzeyleri diyagram, deiik a ve y parametreleri iin yaplan byle karlatrmalarn sonucunu sergilemektedir. Buradakine benzer hesaplar, sol ucu bal, sa ucu serbest ubuklar iin de yinelenebilir. Bu hesaplar, izelge 2-b de verilen sonulara gtrr. MIL-DISK SISTEMLERININ BURULMA TITREIMLERI Mil-disk sistemlerinin burulma titreimleri problemi (ekil 3) ile ubuk-noktasal ktle sistemlerinin boyuna titreimleri problemi, bu kez rezonans frekanslarnn (6) yerine (10)

k formller verilmitir. Bu formllerin bazlar biraz karmak yapda olmakla birlikte, mevcut mhendislik literatrnde bulunabilecek benzerleri arasnda en iyi sonu verenleridir. Bu nitelikleriyle, zellikle n tasarm aamasnda, mhendis iin deerli bir yardmc olacaklar dnlebilir. Her formln yansra, bu formlden bulunacak sonularn hata yzdelerinin mertebesini, sistem parametrelerine bal olarak gsteren birer de grafik verilmitir. Bu grafikler, ilgili formln kullanlmasnn uygun olup olmad ve kullanlmas halinde elde edilecek sonucun yeterince gvenilir olup olmad konusundaki karar insivatifini kullancya devretmektedir. Bylece mhendis, verilen yaklak formllerin her zaman gerek deerden byk sonu verdii bilgisiyle birlikte, kendi problemi bakmndan en doru karar verecek donanma sahip olmaktadr. KAYNAKA
1. 2. Rayleigh, J. W. S., The Theory of Sound, Second Edton, Dover, New York, 1945 Timoshenko S., Young, D. H., Weaver, W., Vibration Problems in Engineering, Fourth Edition, John Wiley, Ncw York, 1974 Pavlovic, M. N., Mbakogu, F. C, "Raylegh Estimates of the Fundamental Frequencies of Vibration of Circular Plates", Journal of Sound and Vibration, c. 198, n.3, s.389-394, 1996. Humar, ]. L., Dynamics of Structures, Prentice-Hall. Englewood Clffs, NJ, 1990. Low, K. H., "A Further Note on Closed-Form Form ula for Fundamental Vibration Frequency of Beams Under OffCentre Load". Journal of Sound and Vibration, c. 207, n. 1, s.132-135, 1997. 6. Turhan, ., "On thc Fundamental Frequency of Beams Carrying A Point Mass: Rayleigh Approximations Versus Exact Solutions", Journal of Sound and Vibration (To appear), 1999. 7. zgven, H. N., "Rotorlarn Kritik Hzlarnn Bulunmas", Mhendis ve Makna, c.28, n.332, s.25-34, 1987.

3.

eklinde tanmlanmas dnda, matematiksel olarak zdetir. Bu nedenle mil-disk sistemlerinin birinci rezonans frekanslarnn hesaplanmas probleminin ayrca ele alnmasna gerek bulunmamakla birlikte, btnlk bakmndan, mil-disk sistemlerine ilikin sonular, izelge 3'de ayr olarak verilmitir.

4. 5.

8,(l-)cos<<ot)

6-, (c)cos(Mt)

ekil 3. Mil Burulma Titreimleri

Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 41

MAKALE

GPS'N HAVACILIKTA KULLANILMASI

Oznur USANMAZ*
Z E T

GR abit duran veya hareket halindeki cisimlerin konumlarnn belirlenmesi, iyi tanmlanm bir koordinat sistemine gre genellikle koordinat deeri ile, veya bir noktay yerel bir koordinat sisteminin merkezi olarak alan dier bir noktaya gre yaplabilir. Bunlardan ilkine nokta konum belirleme, ikincisine ise bal konum belirleme denir. Sabit duran bir cismin konumunun belirlenmesi statik konum belirleme, hareketli bir cismin konumunun belirlenmesi kinematik konum belirleme adn alr. Uzaydan (ekstraterrestrial) konum belirleme sistemi, dnyann etrafnda bir yrngede veya daha uzak bir mesafede bulunan bir cisimden yaynlanan veya yansyan bir elektromanyetik dalgay kullanarak yeryzndeki veya yeryzne yakn noktalarn konumlarn saptayan bir sistemdir. Uzay teknolojisine dayanan tm ekstraterrestrial teknikler 1957 ylnda Sputnik 1 uydusu ile balamtr. Uydu kullanmyla, gk cisimlerine bal konum belirleme ve radyo sinyallerinden faydalanma teknikleri birletirilmi, konum belirlemede doruluk asndan byk gelimeler salanmtr. Sputnik l'in kullanmndan, gnmze kadar gelen sre ierisinde uyduya bal konum belirlemede byk gelimeler elde edilmitir. lk navigasyon amal uydu sistemi olan Transit'in gelitirme almalar 1958 Aralk aynda balamtr. Bu uydu, 1964 Ocak'dan bu yana hizmetini srdrmektedir. Uzay tabanl sistemlerin ncleri saylan Transit (U.S. Navy Navigation Satellite System ) ve Rus Tsikada sistemleri yksek dorulukta iki boyutlu konum bilgisi salayan sistemlerdir. 1972'de Transit sisteminin de gelitiricileri olan John Hopkins niversitesi Uygulamal Fizik Laboratuvarnca kesin zaman bilgisinin salanmas iin ok hassas saatli uydu projesi olan Timation' gelitirmitir. Amerika Birleik Devletleri (ABD) Hava Kuvvetlerinin 3 boyutlu ve dnya apnda servis verecek olan 62B isimli navigasyon projesi ve Timation projesi Global Positioning System'in (GPS) temel almalarn oluturmaktadr. ABD Savunma Bakanlnca bu iki almann birletirilmesi sonucunda uydu tabanl konum ve zaman belirleme sistemi gelitirilmi ve bu sisteme Navigation System Time and Ranging - Global Positioning System (NAVSTAR - GPS) ad verilmitir. Sistem, yrngeleri bilinen uydulardan e zamanl olarak gnderilen sinyaller yardm ile bal uzaklklar lerek GPS alcsnn konumunu belirlemektedir. GPS sistemin belirlenen temel zellikleri; Kresel kaplama, Srekli ve her hava koulunda alabilme,

Bu almada uyduya dayal konum belirleme sistemi olan Global Positioning System (GPS) uydu, kontrol ve kullanc blmleri ile tantlmtr. Bu sistemin havaclkta kullanlan dier navigasyon sistemleri ile karlatrlmas yaplmtr ve GPS'in havaclkta kullanm artlar belirtilmitir.

in this work, satellite, control and user sections of GPS which determine the psition using satellite is introduced. This system is compared with other navigation systems in aviation and its conditions to be used in aviation is given.

Yrd. Do. Dr. Anadolu niversitesi, Sivil Havaclk Yksek Okulu 42 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

MAKALE
Dinamik platformda uygunluk, Snrsz kullanc olana, Yksek doruluk olarak saptanmtr. Program evreye blnmtr: 1. Kuramsal Kantlama Evresi, 2. Gelitirme ve Sistem Test Evresi, 3. retim ve Yrngeye Oturtma Evresi, l.Evre Program 1973 ylnda balayp 1979yl Hazirannda sona ermitir. 1979-1985 yllar arasnda 2. Evre Program ve 1985'ten gnmze kadar geen sre ierisinde de retim ve yrngeye oturtma evresi gerekletirilmitir. 1995 sonbaharnda GPS sistemi 24 uydusu ile tam olarak ilevsel duruma gemitir. GPS'N BLMLER GPS sistemi konum ve hz bilgilerini doru, srekli, kresel ve boyutlu olarak uygun donanmna sahip kullanclara sunmaktadr. GPS ayrca bir eit UTC (Universal Time Coordinated) zaman bilgisini de salamaktadr. GPS sistemi Uzay Blm, Kontrol Blm ve Kullanc Blm olmak zere ana blmden olumaktadr. GPS Uzay Blm 21 aktif ve 3 yedek olmak zere 24 uydudan oluur. Bu uydular dnya yrngesinde yaklak 20.000 km ykseklikte, her bir dzlemde 4 uydu olmak zere, 6 yrngesel dzlemde yerletirilmitir. Her bir yrngesel dzlem ekvatora gre 55a ile eimlidir. Her bir uydu 11:56.9 (saat:dakika) periyodunda bir yrnge izler, her uydu yaklak 24 saatte dnya etrafnda iki tur atmaktadr (ekil 1). Bu uydu takm yerleimi, dnyann herhangi bir yerinden, herhangi bir zamanda en az drt uydu grlebilmesini salar. Teorik olarak, dnyann belirli bir yerinde her zaman 6 ila 10 uydu gr alan ierisindedir. Uydularn yrngesel konumu ok kesin olarak bilinir. Uydu alcya; konumunu, transmisyon zamann ve uydu ile kullanc arasnda menzil kurmaya yarayan sinyal bilgileri gnderir. Uydularn yaynlad zaman sinyalleri, 70 bin ylda 1 saniyeden daha az hata yapacak dorulukta olacak ekilde atomik saatler tarafndan retilir. Navigasyon sinyalleri iki frekansta yaynlanr. Bu frekanslar 1575.42 MHz'de Ll ve 1227.6 MHz'de L2 dir. Bu iki farkl sinyal kullanlarak verilen hizmet ikiye ayrlr. Bu hizmetler; 1. Standart yer belirleme hizmeti, SPS (Standart Positioning Service) 2. Hassas yer belirleme hizmeti, PPS (Precission Postioning Service) ekil 1. Dnya evresindeki Yrngelerinde GPS Uydular (PARKINSON, 1996) L2 sinyali ise, C/A kodundan baka hassas kod olan P koduna (Precise Codej'da sahiptir. C/A kodu ile birlikte P kodunu zebilme zelliine sahip GPS alclar hassas yer belirleme hizmeti verebilir. SPS %95 olaslk ile yatay dzlemde 100 m, dey dzlemde ise 156 m dorulua sahiptir. SPS'in salad zaman transfer doruluu 340 ns'dir. SPS'in dk doruluunun en bata gelen nedeni ABD Savunma Bakanl'nm kastl olarak sinyali bozmas ve SPS verisine uygulad SA (Selective Availability) yntemidir. SA teknii ile gelitirilmi SPS sinyalleri, dman kuvvetlerince kullanlabilecek yksek hassas sinyalleri yok etmek iin planlanmtr. Sadece SA ile salanan hassasiyet tm navigasyon ve hassas olmayan alet yaklamalarnda kullanlan tm artlar salamakta hatta gnmzde bu amala kullanlan sistemlerden daha iyi sonular vermektedir. PPS'de yatay dzlemde 22 m ve deyde 27.7 m'lik doruluk deeri belirlenmitir. Bu deerler bir noktada yaplan tm yerbulumlarn %95'inin o noktay merkez alan 22 m yarapl dairenin belirledii alann iinde olacan gstermektedir. PPS'in salad zaman transfer doruluu 200ns(%95) ve hz lm doruluu da 0.2 m/sn dir. Hassas yaklamalarda olduu gibi daha iyi hassasiMhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 43

Ll sinyali yalnzca C/A koduna (Couse Acquision Code) sahiptir. Ticari amal GPS alclar yalnzca bu kodu zebilir ve standart yer belirleme hizmeti verebilir.

MAKALE
yet gerektiren operasyonlar iin yerde ve uakta olmak zere gelitirilmi sistemlere gereksinim vardr. Amerikan Hkmeti ICAO ile yapt anlama erevesinde SPS'in sivil havaclk amac ile belirli bir gelecek iin cretsiz kullanmn garanti altna almtr. Hassas yaklamalar iin Differential Global Positioning System (DGPS) kullanlabilecektir.
GPS AUMA PRENSIBI

Konum Belirleme GPS alcsnn konumu, bilinen koordinatlardaki uydulardan alnan uzaklk bilgilerinin geometrik kesiimiyle hesaplanr. Alcnn ilk uydudan olan uzakl, uzayda bulunabilecei konumun snrn geni lde izer (ekil 2.a). kinci uydudan olan uzaklk bilgisi, al-

Kontrol Blm Ana kontrol istasyonu, izleme istasyonlar ve yer antenlerinden oluur. Uydulardan gnderilen radyometrik bilgiler izleme istasyonlar tarafndan izlenir. Bilgilerin kapsaml bir ekilde incelenmesiyle tam doru uydu yrnge verileri ve saat parametreleri hesaplanr. Yer denetim blm, uydularn yerlerini hassas olarak hesaplar. Bu blm nceden bildirilen yrnge verileri ve saat parametrelerinde yanl bir bilgiye frsat vermemek iin periyodik olarak dzeltmeler yaparak navigasyon mesajlar eklinde bilgi tazeleyerek uydular izler. Denetim blm ayn zamanda uydularn ilevlerini yeterince yerine getirip getirmediklerini de kontrol etmekle ykmldr. Bu blmn merkez kontrol istasyonu, Colorado Springs'teki uydularn rotalarnn ve (c) telemetry bilgilerinin ilendii ve periyodik olarak bilgilerin gncelletirildii yer olan ekil 2. GPS le Konum Belirleme (CONNESJ992) Consolidated Satellite Operational Center (CSOC)'dadr. GPS izleme bilgileri dnyann eitli cinin uzayda bulunabilecei konumu daha daraltr (ekil blgelerine yerletirilmi izleme istasyonlarndan top2.b).nc uydudan alman lm ise iki krenin lanarak biraraya getirilir. Bu izleme istasyonlar; Diego oluturduu daireyi kesen bir baka kreyi oluturacakGarcia, Ascension Island, Kwajalein ve Hawai'de butr (ekil 2.c). lm sonucu alc uzayda bulunma lunmaktadr. zleme istasyonu zel bir saat olan sezolasl olan konumu iki noktaya indirger. Drdnc yum saat ile uydudaki atomik saatin doruluunu test lm, bu iki noktadan birini belirleyecektir. eder. Yaplan test sonucunda, bilgiler modem vastaAncak lm sonucu belirlenen iki noktadan syla merkez kontrol istasyonuna iletilir. Burada gelen dnyaya en yakn olan alcnn konumunu verecektir. bilgi, analiz edilerek uydularn gncelletirilmi bilgileri, uydu yrnge ve saat hatalar hesaplanr, uydular Alc, uydudan yaynlanan sinyal zaman ile alcya iin yeni bir navigasyon mesaj retilerek tekrar mo- ulam zamanm lerek aradaki zaman farkn hesapdem vastasyla yer antenine iletilir. Yer anteni gelen lar. Uydu ve alc kodlar arasndaki zaman kaymas bilgiyi ilemciden geirip ykselticide glendirerek k hzyla arplarak alcnn uyduya olan uzakl llr (ekil 3). Bu lm uydu ve alc arasndaki degncelletirilmi bilgileri uyduya iletir. iik yaynm gecikmelerini ierdiinden gerek geometrik uzakl vermez. Bu nedenle sahte mesafe (pseKullanc Blm udorange) olarak adlandrlr. Alc, kullancnn Kullanc blm, GPS uydularnn kodlarn zeboyutlu konumunu belirlemek iin elde edilen uydu bilecek zel alclardan olumaktadr. Kullancnn yrnge bilgisiyle sahte mesafe lmlerini iler. konumu, hz, zaman bilgisi zel yazlm ve donanm Sahte mesafe (di), aadaki eitlikte gsterildii gisayesinde elde edilir. Anlk konum belirlemesi iin, bi, gerek mesafe (Di) ve alc saatinin uydudaki atomik kullanc 4 veya daha fazla uydudan (3 uydu konum belirlemesi, 1 uydu uydu-alc saat farknn zm saatler kadar hassas olmamasndan ileri gelen yerel saiin) gelen sinyalleri lerek zaman, boyutlu konu- at hatalar (EiJ'nin k hz (c) ile arpmna bal bulunur. T.v.rv ve hzn hesaplayabilir.
44 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

MAKALE
DFFERANTAL GLOBAL POSTONNG SYSTEM (DGPS) SPS'de yaklak doruluklar yatay dzlemde 100 m ve deyde 156 m olarak ngrlmtr. Fakat, birok sivil havaclk uygulamalar m bu deerler yeterli olmamaktadr. Bu doruluk deerlerinin bu dzeylerde olmasnda, uydunun yrnge bilgisi ve C/A saat frekansnn bilinerek bir miktar bozulmas olarak tanmlanan SA faktrnn nemli bir etkisi vardr. SA faktr'nn etkilemedii dnldnde, doruluk deerlerinin yatay dzlemde 25 m ve deyde 43 m olabilecei belirtilmektedir. DGPS (Dfferental GPS] diye adlandrlan bir teknik kullanlarak SA'sz bir SPS'den daha iyi doruluk deerleri elde etmek mmkn olmaktadr. Bu yntemde, konumu daha nceden hassas olarak bilinen sabit bir istasyon, grebildii tm uydularn sinyallerini alarak hatalar belirlemektedir. Bu bilgiler etki alan iindeki GPS alclarna belli bir formatta bildirilerek lmlerinin daha doru olarak yaplmas amalanmaktadr. GPSIN DIER NAVIGASYON SISTEMLERI ILE KARLATRLMAS Uyduya dayal konum belirleme sistemi olan GPS'in hava navigasyonunda kullanlmas ile, yere baml olarak belirli bir menzil dahilinde alan radyo navigasyon sistemleri ile navigasyon yapma kstll ortadan kaldrlm ve uu sresince uygulanan yntemlerin kolaylatrlmas salanmtr. Herhangi bir zamanda, herhangi bir yerde ve btn hava koullarnda GPS'in konum geerlilii (%95) 100 m. iindedir. Bu doruluk dzeyine Omega, Long Range Radio Navigation (LORAN), VHF Omnidirectional Range (VOR) gibi sistemlerde ulalamamtr. GPS sayesinde bir kullanc gnn 24 saatinde ve dnyann herhangi bir yerinde uu rotasn ve waypointler kendine en uygun olacak ekilde karabilecektir. Bu durum uuu en ksa yoldan gerekletirmesini salayacak, bylelikle zamandan ve maliyetten tasarruf salanacaktr. GPS sisteminin tam olarak grevini yerine getirmesi iin 21 adet uydunun kullanm yeterlidir. Geriye kalan 3 uydu yedekleme amaldr. Herhangi bir uyduda bir aksaklk olumas durumunda sistemin geerliliini ve gvenilirliini bozmamak iin bu uydu kullanm d braklr. Bu yedekleme zellii sayesinde GPS gvenilirlik salamaktadr. Yere bal bir radyo naviMhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 45

ekil 3. Hareketli Cismin Uydulara Olan Uzakl di = Di + c . EL x,y,z : Hareketli cismin koordinatlar. lmler: dj, d2, d3, d4 Uydu koordinatlar: Xj; Yj, Zj. (x-Xl)2 + (y-Y)2 + (z-Z)2 = (d-c.EL)2 = Dj2 |x-X2)2 + ( y .y 2 )2 + j Z -Z 2 ) 2 = (d2-c.EL)2 (x-X3)2 + (y-Y3)2 + (Z-Z3)2 - (d3-c.EL)2 = (x-X4)2 + (y.Y4)2 + (z-Z4!2 = (d4-c.EL)2 = Yukardaki drt bilinmeyenli denklemin zlmesi ile x, y, z ve EL bilinmeyenleri hesaplanr ve hareketlinin koordinatlar belirlenir. Hz lm GPS,, kullanc hznn boyutlu olarak belirlenebilmesini olanakl klmaktadr. Bu amala birka yntem kullanlmakla birlikte, modern GPS alclarnda hz lmleri, tayc faz lmlerinin ilenmesi ile yaplmaktadr. Bylece uydudan alnan sinyalin kullancya gre Doppler kaymas hesaplanmaktadr. GPS Hata Kaynaklar GPS ile belirlenen konum deerleri uydu-alc saat hatalar ve atmosferdeki yaydm hatalar nedeni ile olumsuz olarak etkilenir. GPS sinyallerinin dalga boylarn, dalga boyunun % 1 'ine varan bir duyarllkla lmek mmkndr. Bu durumda uzaklk lmlerinde hata olacak, bu hata GPS ile belirlenen konum zerine de etki edecektir. Atmosferdeki gecikmelere ait belirsizlikler, GPS lmleri sonunda beklenen doruluu snrlayc faktr olmaktadr. GPS konusundaki aratrmalarn nemli bir blm atmosfer dzeltmelerinin hesap edilmesine ayrlmaktadr. GPS sinyalinin getii troposfer (0-40 km) ve iyonosfer (40-100 km) tm frekanslardaki elektromanyetik radyasyonu etkiler. Sonu, bu ortamlardan geen sinyallerin zaman gecikmesi ile balantl nlarn refraksiyonu veya bklmesidir. Troposfer datmaya meyilli olmayan (nondispersive) bir ortam gibi, iyonosfer ise datmaya meyilli (dispersive) bir ortam gibi davranr.

MAKALE
gasyon istasyonunda meydana gelecek herhangi bir arzadan dolay, istasyonun grevini yerine getirememesi durumunda o istasyona bal gerekletirilen btn hava trafik fonksiyonlarnn tekrar dzenlenmesi gerekecektir. Hava trafik aknn tekrar dzenlemesi, zaman kaybna yol aacak, maliyetleri artracak, dahas devre d kalan istasyonun olduu blgedeki uularn aksamasna ve uularda karmaaya neden olacaktr. Hibir navigasyon sistemi GPS gibi okyanus ya da yerleim olmayan blgelerde kesintisiz bir kapsama alanna sahip deildir. Okyanus ar uular gerekletiren ou havayolu irketleri Inertial Navigation System (INS) ve Omega'dan faydalanmaktadr. Geerli ve gvenilir navigasyon bilgileri vermeleri, GPS ve INS sistemlerini bu konuda vazgeilmez bir ikili yapacak, 20. yzyln sonlarndan itibaren bu sistemler dnyanm her kesimindeki havayolu irketleri tarafndan kabul grecektir. GPS tek bana Very High Omnidirectional Range/ Distance Measuring Equipment (VOR/DME), Non Directional Beacon (NDB) ve dier navigasyon sistemlerinin gerekletirdii grevleri yapabilecek kapasitededir. Hava navigasyonunda GPS, hassas yaklamaya yakn dorulukta havaalanna ulamaya olanak tanmaktadr. Hassas olmayan yaklamalarn gerekletirilmesinde, pilot ya da otopilot ua piste doru uygun bir pozisyonda aletli yaklama haritalarna gre alaltr. Yaklamann her bir evresinde en dk gvenli ykseklik dikkate alnarak alalma gerekletirilir. Navigasyon sistemi tarafndan herhangi bir ykseklik bilgisi verilmez. GPS, FAA tarafndan hassas olmayan yaklamalar iin sertifikalandrlmtr. GPS'i hassas yaklamalarda kullanmak amac ile FAA, Wide Area Augmentation System (WAAS) zerinde almalar yapmaktadr. WAAS, GPS Ll frekansnda yayn yapacak, bylelikle DGPS (Differantial GPS)'de olduu gibi herhangi bir yer istasyonu dzeltilmesine gerek kalmadan sinyallere eriilebilinecektir. Bu sistem sayesinde ykseklik bilgisi birka metre hatayla elde edilebilecek, en fazla kullanlan yaklama eidi olan Kategori 1 iin yeterli doruluk salanm olacaktr. 1994 yl iinde FAA, Microwave Landing System (MLS) szlemesini ondan daha ucuza malolacak GPS landing sistemini gelitirmek zere iptal etmitir. Bu, ABD hava sahas snrlar iindeki uaklarn kesintisiz navigasyon yapabilmelerini salayacak sistemin gelitirilmesine hz vermitir. Sadece byk havayolu kurulular, askeri kullanclar deil, bunun yannda hava-taksi iletmeleri, blgesel havayollar ve helikopter operatrleri de GPS kullanabileceklerdir. Havaclkta emniyet, gven ve ekonomiklik, gerek yolcular gerekse de srekli rekabet iinde bulunan havayolu iletmeleri iin vazgeilmez unsurlar olmulardr. Ticari havaclkta ama, en az
46 Mhendis ve Makina- Cilt :40 Say : 479

harcamayla gvenli ve karl uu gerekletirmektir. GPS sistemleri yerletirilmi bir uakla maliyetleri azaltmak mmkn olabilecektir. GPS sayesinde VOR istasyonlarna bal uu yrngesi belirleme zorunluluu ortadan kaldrlarak, yrngeler basitleecek ve ksalacaktr. Bu sayede gerek yakt sarfiyatndan, gerekse uu saatinden, dolaysyla da oluacak ekipman ve bakm harcamalarndan kstlama salanacaktr. GPS sistemiyle birlikte ksalacak olan yollar ve uuun ksa srede tamamlanmas, uan baka bir uu iin de kullanlmasn salayacak ve havayolu iletmeleri bylelikle uaklarn daha fazla iletme olanana sahip olacaklardr. GPS'in hava navigasyonuna getirdii yararlarn yansra dezavantaj, sistemin Amerika Birleik Devletlerinin tekelinde olmasdr. Amerika Birleik Devletlerinin uydular kapamas, dolays ile veri iletimini kesmesi durumunda GPS alclarnn almas szkonusu olamaz. Ancak Uluslararas Sivil Havaclk Tekilat ICAO'nun ABD ile yapt anlama sonucunda, ABD uydular iptal etmesi durumunda bunu alt yl ncesi bildirmeyi garanti etmitir. HAVACLKTA GPS KULLANM ARTLAR Uak ekipmanlarnn zelliklerinin belirlenmesinde, Federal Aviation Administration (FAA) tarafndan TSO (Technical Standarts Orders) dokman hazrlanm ve uuta kullanlacak ekipmanlara belirli bir standart getirilmitir. Ekipmann zellikleri, kullanc ve sistem ihtiyalar, uyulmas gereken kurallar belirtilmitir. Supplemental Type Certifications (STC), uaklara yerletirilecek paralarn uaklarn tiplerine gre yerletirme artlarn belirleyen dokmandr. lk GPS nitelerinin yerletirilmesi FAA'in onayyla Form 33 7'ye gre gerekletirilmitir. Ardndan STC'nin kabul edilmesi ile GPS nitelerinin dier uak sistemleriyle birletirilmesine olanak tannmtr. GPS/LORAN ve GPS/Omega TSO'lar 1992 ilkbaharnda kabul edilmitir. Aralk 1992'de aynda GPS TSO TSO-C129 ad altnda yaynlanm ve GPS yaynlanan bu TSO ad altnda uygun grlerek Austos 1993'de Kategori A2 iinde yerini almtr. Kategori A2, terminal ve yol (en-route) uu fazlarnda tek bana GPS kullanmna olanak vermektedir. GPS iin dier bir onay. da yaklama (approach) onaydr. Bu, TSOC129 Kategori Al olarak tanmlanr ve hassas olmayan yaklamada GPS kullanmna olanak tanr. Gnmzde GPS Avrupa'da ve Trkiye'de aletli (IFR) artlardaki uularda hava navigasyon sistemlerine (VOR, NDB, DME, INS) yardmc sistem olarak ve grerek (VFR) artlardaki uularda kullanlmaktadr. Ancak tm kullanclar TSO C-129 standartlarna uyan GPS alclarn kullanmaldrlar.

MAKALE
SONU GPS ile birlikte, pilota hassas konum bilgisi ve hz lmleri verebilen, herhangi bir boluk alan olmakszn btn corafi alanlarda hizmet sunan bir sistem gelitirilmitir. GPS ile yere bal, belirli bir menzil dahilinde alan radyo navigasyon sistemleri ile navigasyon yapma kstll ortadan kalkmtr. Dnya apnda kapsam alanna sahip olan ve uyduya dayal alan bu sistemle uaklara en elverili uu yrngelerini kullanma olana ve buna bal olarak da yakt ve zaman tasarrufu salama olana sunulmutur. Gnmzde, GPS Trkiye ve Avrupa'da ikincil (yardmc) navigasyon sistemi olarak kullanlyor olmasna ramen; gelecein hava navigasyon sistemleri uyduya dayal alan navigasyon sistemleri olacaktr. KAYNAKA
1. PELLE, A., Mise en Service du Systeme de Radionavgation, Navigation Revue Technique de l'Institut Franais de Navigation, 183, Volume 46, 26-28, 1998. PARKINSON, B. W., GLOBAL POSITIONING SYSTEM : Theory and Applications Volume I, American Institute of Aeronautics and Astronautics, Washington, 1996. USANMAZ, ., Havaalanlarna GPS ile Yaklama ve nilerin Corafi Bilgi Sistemlerine Dayal Tasarm, A.. 4. 5. Sivil Havaclk Anabilim Dal Doktora Tezi, Aralk 1998. MOULIN, M., ROSSO, R., Evolution des Systeme de Radionavigation par Satellites, ENAC, France, 1995. ELLIOT, D., Understanding GPS Principles and Applications, Artech House, Boston-London, 1996. EREN, K., UZEL, T., GPS LMELER Yldz Teknik niversitesi, istanbul, 1995.

THE NAVSTAR GPS SYSTEM, AGARD Lecture Seres, No: 161, 1988. KENNEDY, M., The Global Positoning System and GIS: An Introduction, An Arber Press Inc., Michigan, 1996. YILMAZ, N., Global Positionning System (GPSI, Havaclk Elektronii, Yl: 1, Say:2 25-27, Ocak 1995. 10. CAREL, O., Les Systeme de Navigation par Satellites et l'Aviation ivile Point et Perspectives, Nouvelle Revue d'Aeronautque et d'Astronautique, 3, 18-21, 1993. 11. BRAFF, R., Application of GPS to Air Traffic Control, American Institute of Aeronautics and Astronautics, Washington, 1994. BRAFF, R., Application of GPS to Aircraft Navigation, Center for Advanced Aviation System Development, Vginia, 1993. 13. JONQUIERE, J. L., Systeme de Navigation par Sattellites NAVSTAR-GPS, ENAC, France, 1992. 14. LOGSDON, T., The Navstar Global Positionning System, Van Nostrand Reinhold, Newyork, 1994. 15. LEICK, A., GPS Satellite Surveying, A Willey - Interscience Publication, Newyork, 1995. 12.

2.

3.

TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI

YE ADRES GNCELLEME FORMU

ADI/SOYADI ODA SCL NO S TEL S ADRES FAX :

EV TEL EV ADRES

Yazma Adresi* :

"
y

Ev

~ " i

mza

* Dergi vb. yazmalarn gnderilecei adres [X] ile iaretlenecek

Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 47

SREL YAYINLAR

YAZI KUTG
YAZI ADI YAZI ER

Hazrlayan : Ezgi GN AY Gazi nv.

YAYIN ADI VE SAYISI

YAZAR

Computation of a Geometric Model of a Machined Part From its NC Machining Programs

Bu almada, NC programlarnda daha nce kullanlmakta olan kesici paralar ynlendirici programlar gelitirilerek gensel Computer - Aided Design, yzeylerin gelimi modellemesi iin kul- 31, 1999,401-411 No: 6 lanlr hale getirilmitir. Code Visual C+ dili kullanlarak hazrlanmtr. Code Visual C ++ dili kullanlarak hazrlanmtr. Bu almada, sonlu elemanlar atlgan a sistemi hacimsel geometrik ekilleri ikili kaydrma yntemi ile oluturulmaktadr. Bu Computer-Aided Design, yntem ana basamakla kullanarak, drt31, 1999, 413-426 No:6 gensel a sistemini ilk verilen 2 boyutlu yzeyden, yatay kaydrma yoluyla hedef yzeye aktararak birletirmektedir. Bu almada, CAD/CAM mhendislik tasarm, aratrmalarnda kullanlmak zere a sisteminin basitletirilerek 3 boyutlu yzey tanmlamalarna ait yaplan yeni method aklanmaktadr. Bu method orijinal Computer-Aided Design, serbest-ekil modelini basitletirmekte bu- 30, No: 11,875-882, 1998 nu yaparken ilk olarak, snrl eim deiimli kenarlar retmekte daha sonra ise plak enerji metodunu kullanarak drtgensel a sistemini yaratmaktadr. nce duvarl, U-kanall kesitler plastik deformasyona uradklar zaman dzlemsel bozulmaya sahiptir. lk anda dzlemsel olan taban daha sonra dairesel bir ekil alr. Bu almada, enerji minimizasyon teorisi ile kesitlerde oluan bu deformasyon ekli formle edilerek aratrlmtr.

U.ROY,Y.XU

Adual Geometrytopolgy Coustraint Approach for Determination of Pseudo-Svvept Shapes as Applied to Hexa Hedral Mesh Generation,

S.S.LU, J.UCKERJR., R. GADH

Mesh Simplification With Smooth Surface Recoustruction,

O. VOLGIN A. SHEFFER, M. BERCOVIER, L. JOSKOWICZ

Distorsion of U-Channel Sections in Plastic Beuding

Journal of Manufacturing Science and Engineering Vol 121,ssu2, 1999 pp. 208-213

K.A.STELSON A. KRAMER

Bu almada, kalplarn oluturulmas srasnda, yzey zerinde boyutsal olarak eklin kontrol ve ayn zamanda da deformasDimensional Control of yonun dalmn aratrmaktadr. Bunun Stampings by Grid Strain iin dz bir panel kullanlm ve yzey pMeasurement, rzllnn bile kalbn oluturulmas srasnda ne derecede byk bir etki yaratt gzlenmitir. Large Strain Deformatious of Shells With Plastic Anisotrogies, 577-578 Bu makalede, kabuk elemanlarda byk elastik ve plastik deformasyon analizi sonlu elemanlar yntemi ile anizotropik durumu da iine alarak aratrlmaktadr.

Journal of Manufacturing Science and Engineeringy, Vol. 121,issue 1, 1999 pp. 84-86

J.L. DUNCAN, S.M. PANTON, Z.'.ZHANG

ZAMM, Applied Mathematics and Mechanics, Vol 79, Suppelement 2, 1999

48 Mhendis ve Makina - Cilt: 40 Say : 479

SEMPOZYUM-KONGRE-FUAR Hazrlayan: M/gn KARAKK

MMO Genel Merkezi

s*

SEMPOZYUM

Uluslararas Yapda Tesisat Bilimi ve Teknolojisi Sempozyumu ve Fuan stanbul Tel: 0 - 212 '275 83 59 - Faks: 0 - 212 - 288 26 14

17-19 Nisan 2000

KONFERANS
^'
^

Miami/BD Tel: 00- 1 -212'591 70 54 ICCI 2000 6. Uluslararas Kojenerasyon ve evre Konferans ve Sergisi stanbul Tel: 0'212' 275 83 59 - Faks: 0'212- 288 26 14

Uluslararas Teknoloji Ynetimi Konferans

20-25 ubat 2000 25-26 Mays 2000

>' Simer 2000 6. Ulusal Soutma ve klimlendirme Teknii Kongresi Adana Tel: 0-322' 338 67 72 - Faks: 0-322' 338 61 26 e-posta: orhan1@mail.cu.edu.tr http:// www.cu.edu. tr/simer 2000 "^ Uluslararas Makina Mhendislii Kongresi ve Sergisi Orlando/ABD Tel :1 '212'591 7795

KONGRE

13-14 Nisan 2000

5-10 Kasm 2000

ET odex zmir Soutma Ooalgaz Tesisleri Havalandrma ve zolasyon Teknolojileri Fuan zmir 27-30 Ocak 2000 Tel: 0 '212' 275 30 45 - Faks : 0-212' 266 93 25 ^ HELPEX 2000 Gvenlik Teknolojileri ve Yangn Ekipmanlar Fuan zmir 3-6 ubat 2000 Tel: 0'232' 464 88 98 - Faks : 0-232' 464 87 36 K' 5. Birletirme ve Kaynak Fuan Stuttgart / Almanya 15-18 ubat 2000 Tel:00-49 - 711 25 89 584 - Faks: 00 - 49 - 711 -2589305 http:// www.messe-stuttgart.de ^ MAK 2000 9. Uluslararas Metal ve Sac leme Teknolojileri Fuan stanbul 25-26 Mart 2000 Tel: 0-212- 243 42 20-21 - Faks : 0'212- 251 61 59 [^ 7. Endstriyel Otomasyon Fuar stanbul 30 Mart - 2 Nisan 2000 ^ SHKG Berlin 2000 Uluslararas Istma, Soutma, Klima ve Otomasyon Fuan Berlin Almanya 3-7 Mays 2000 Tel: 312 419 19 32 - Faks :312 419 19 37 s Metalurji-Meterial 2000 stanbul 24-28 Mays 2000 Tel: 0'212- 663 08 81 - Faks: 0-212- 663 09 73 e-posta: info@cnr.net * Enerji ve Tesisat 2000 Fuan Ankara 20-24 Eyll 2000 Tel: 0-312' 219 39 49 - Faks : 0>312> 241 11 01 ^ Elektrik ve Elektronik 2000 13. stanbul Uluslararas Enerji ve G Jenerasyonu, Elektronik ve Otomasyon Fuar stanbul 5-8 Ekim 2000 Tel: 0-212- 225 09 20 - Faks : 0-212- 225 09 34 car |FW 2000 Uluslararas Su Endstrisi Fuar Berlin / Almanya 23-27 Ekim 2000 Tel: 312 419 19 32 - Faks :312 419 19 37 ^ SMAK 2000 2. Uluslararas stif Makinalan Kaldrma, Ykleme Ekipmanlan, G Sistemleri ve Teknolojileri Fuar stanbul 25-26 Mart 2000 Tel: 0-212- 243 42 20 - Faks : 0-212- 251 61 59 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 49

FUAR

DERGMZN 4 0 . CLDNDEK YAZILAR Say : 468 Ocak 1999

Is Eanjrlerinde Birikinti elik Paralarn Scak Daldrma Yntemiyle inko ve inko-Alminyum Alam Kaplanmas eliklerde Nitrrleme ve Nitrokarbrleme zellikleri T. SAVAKAN, T. KKMEROLU, H. ALTUN B. NVER A. K. EHROLU, A. EN Nedim ARIN Hayati SOYKAN T. BNYILDIRIM M. Tan KODALOLU M. YILMAZ, . OMAKLI

Taguchi ve Yant Yzeyi Felsefelerinin Birlikte Ele Alnmas: arpkln Modellenmesi Gncel: 21. Yzyl'da Mhendislik Nasl Yaplacak? Bir Gr: Acil Mhendislik ve Mimarlk Problemleri alma Gvenlii: Emniyet Personeli Kim'dir ve Ne Yapar? Bilgi Sayfas: Kat Yakt Sobalar D Hava Alma Dzenei

Say : 469 ubat 1999

Snr Yalamal Politetrafloroetilen (PTFE) Radyal Yataklarn Tribolojik Davranlar Anma Test Yntemleri ve Gelimeler Bilgisayar Desteiyle Beizer Erilerini ve Yzeylerinin Tasarm Gncel: Enformasyon Teknolojisi: Deiimi Zorlayan G-Teknoloji retmede ABD ve Internet rnei Bilgisayar Dnyas: Tasarmclar kalite in Ne Yapabilir? Ynetim ve Kalite: Sx Sma Vizyonu alma Gvenlii: Ostim Gvenlii ve i Sal Anketi V. KARAGZ H. ZONTUL C. YILDIRIM G. DUMAN E. TU T. TEVRZ R. PEK, M. B. KARAMI

Say: 470 Mart 1999

Trkiye'de Kentsel Ulatrma Politikalarnn Gerei Polimer Betonun Tezgah Gvdelerinde Kullanm Gnmzde Yalarda Kullanlan Katk Maddeleri Sonlu Elemanlar Metodu ile Modellemede Temel Prensipleri ' Bilgisayar Dnyas: 98,99 Ya Sonra...? Bir Gr: Radyoaktif Kaza ve Dndrdkleri G. EVREN S. SAYLAN E. DURAK, C. KURBANOLU M. C. FETVACI C. S. SNMEZ

50 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

DERGMZN 4 0 . CLDNDEK YAZILAR Say : 471 Nisan 1999 (Ulam ve Trafik zel Says)
Trkiye'de Yolcu Tamasnda Demiryollarnn Tama Paynn Artrlmasnn Trafik Kazalarnn Azaltlmas zerindeki Etkilerinin Aratrlmas Kentlerimizde Rayl Sisteme Geilme Koullar Bilgi Sayfas: Trafik Psikolojisi ve lkemizde Yeni Bir Uygulama: Srclere Psikoteknik Deerlendirme Termal Sistemlerin Dizaynnda Optimizasyon iin Tarama Metodlar Y.ZEGEREK, M. EROGLU Erhan NC ehnaz KOKSAL Adnan TOPUZ

Say : 472 Mays 1999 (alma Gvenlii zel Says)

Trkiye'de Gvenliinin Mukayeseli ncelenmesi Talat TEVRZ alma Yaamnda zel Risk Gruplar Sibel KIRAN Apeel ve Uygulamalar Zuhal YAZICI ve Salk ile likili Olarak Etik Sorunlar Giovanni BERLINGUER Bilgi Sayfas: i Ortamnda Sk Rastlanlan Sal Riskleri ve nleme enay ZDEMR Bir Gr: i Sal- Gvenlii ve zm nerileri Yldrm AKAR Kurumlardan: i Sal ve Gvenliinin Yeniden Yaplanmas F. ANIK, M. TEKELOLU, R. ERKAN alma Gvenlii: alma Koullarndan Kaynaklanan Risklerin i Sal ve i Gvenliine Etkileri Ynetim ve Kalite: Kazalarnn Ekonomik Ynden rdelenmesi ve iletmelere Gerek Maliyeti Gncel: Elektrik Akmnn nsan Vcuduna Etkileri. Bilgi Sayfas: BS EN ISO 14001 Yaklam (i Sal ve Gvenlii Ynetim Sistemleri in Bir Rehber Birsen ERDN Orhan SEZEROLU Musa DEMR Ruhi KTEM

(evre ve Enerji zel Says)

Trk Sanayisinde 2010 Ylna Kadar Enerji ve Ekserji Kullanm Elektrik Ark Frnnda Gerekletirilen Sv elik retimi in Enerji Analizi Bilgi Sayfas: Enerji Tasarrufu ve Yaltm Bir Gr: 21. Yzyln nsan Habitatlar: Kentler Bir Gr: Ne Kaa Ahlak O Kaa evre Koruma HVAC Sistemlerinde Is Tekerlei ve Is Borusu ile Is Geri Kazanm Uygulamalar Blge Istmas ve Kojenerasyonun Ekonomik Olurluu Bro Kat Atklar Oluumunun ve Deerlendirilmesinin Aratrlmas M. Talha GNLL S. FEK, R. SELBA, I. GL Taner DERBENTL T. GRER, A. LER . AMDALI Orhan TURAN Fatma ZDEMR Umur GRSOY

Say: 473 Haziran 1999

Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 51

DERGMZN 4 0 .

CLDNDEK YAZILAR

Say : 474 Temmuz 1999

Deiimin Ad: E Zamanl Mhendislik Kapal Mekanlarda nsan Trafii ve Asansr Trafik Hesab Atlyeden: Tel Elektro Erozyon iin Eksper Sistemi Gncel: Camdaki Gelimeler eviri: Mhendislerin Baarszlk Nedenleri Polimer Betonun Yaps ve Kullanm Alanlar ANSYS Sonlu Elemanlar Analiz Program ile Dz Dili arklarn Modellenmesi Bir Gr: Esnek retim Dedikleri Bilgi Sayfas: Yzme Havuzlarnda Standartlara Uygunluk ve Etik E. Zuhal TANRIVERD C. Erdem MRAK Serkan ETN Ycel AKYREK Umut IIK Serdar SAYLAN M. C. FETVACI Eser PRGAN zeyir ULUDA

Say : 475 Austos 1999 (Bilgisayar zel Says)

Dorusal Yrnge Takip Eden Elastik Robot Maniplatrlerin Dinamik Cevab Bilgi Sayfas: Cam Sistemlerinde Kullanlan Yeni Kesme Teknolojileri CAD/CAM/CAE Yazlm Seiminde Yeni (Arlk Kazanan) Kriterler Gncel: Millienium (YSK Yl 2000) Problemleri Bilgi Sayfas: Makine Resmi iziminde Kullanlan Bilgisayar Destekli Tasarm ve izim (CAD) Teknikleri Bir Gr: niversitelerde Bilim, Teknoloji ve Toplum Krsleri Bilgi Sayfas: CNC Para Programlama Teknii evrevesinde Dairesel Hareketin Programlanmas Gncel: nternet ve Meslek Odalar Yaar KARAGZ Melih ahin, Abdullah GNEY Yaar KARAGZ Doan CCELOGLU M. KALYONCU, F. M. BOTSALI fi. KALAYCIOGLU Sleyman MFTOLU Mehmet A. GNE

Say : 476 Eyll 1999 (Kaynak zel Says)

Kaynakl elik Konstrksiyonlarda ekme arplma Kontrol Bilgi Sayfas: Amerikan Basnl Kap ve Buhar Kazanlar Kodu (ASME) Alevle Isl Pskrtme ve Yeniden Ergitme Uygulanm C45E eliinin Anma Davrannn ncelenmesi Tahribatsz Muayene Yntemleriyle Sreksizliklerin Tesbiti ve Deerlendirilmesi Deiik Kriterlerde Karlatrlmas
52 Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479

Erdin TEZCAN T. Salih ERAKTAN N. Y. SARI, E. KALU S. S. AKYZ, M. GMRKOLU Macit ELEB

Bilgi Sayfas: Elektron In Kaynann TIG/MIG ve Elektrik Diren Kaynak Yntemleri ile

DERGMZN 4 0 . CLDNDEK YAZILAR

Say : 477 Ekim 1999 (Otomotiv zel Says)
Tat Seyir Emniyeti ve Titreim Konforuna Etkisi Bakmndan Pnmatik Tekerlein Snm Otomobillerde Drt Tekerlekten Dorultu Kontrol Bilgi Sayfas: SDA ile Daha Yumuak Vitesler Ricardo Motoru Kullanlarak Yaktlarn Oktan Saysnn Belirlenmesi Tat Sspansiyon Sistemlerinin Aktif Kontrolnde F. ZL, A. GNEY Y. Samim NLSOY Cihangir YILDIRIM N. YCEL, M. DOAN, N. DNLER

Kullanlan Metodlarn Tantlmas ve Kyas N. YAIZ, . YKSEK, H. R. GVEN Bilgi Sayfas: Benzin (Otto) Motorunda Ksmi Ykte Yakt Tketimini Azaltmaya Ynelik Yntemler: Deiken Supap Zamanlamas ve Alma Miktar, Deiken Sktrma Oran O. A. KUTLAR, H. ARSLAN, A. T. ALIK

Say : 478 Kasm 1999

(Kalite zel Says)
Yanllar 2000'de de Srecek mi? Alp ESN Daha yi Kalite Oluum Gerei, Geometrik llendirme ve Toleranslama Bir Aratrma M. KARABAY Gncel: Akreditasyon Kurumu Kanunu /'. ZTUNALI ' Ynetim Kalite: Ynetim Kalitesine Etik Adan Bir Yaklam .TRKMEN Esnek retim Tekniklerinin Trkiye'nin Sanayileme Stratejisi Asndan Geerlilii A. KONUKMAN Bilgi Sayfas: ISO 9000 Nbeti ve Sistem T. KLAHOLU Komisyon'dan Haberler: 1. Organize Sanayi Blgesi Kk ve Orta Byklkteki letmelerde Kalite Bilincinin Belirlenmesi Anketi V. INAR

1999 YILINDA DERGMZ N YAZI DEERLENDREN UZMANLAR

Prof. Dr. Arif LER Pr:>f. Dr Ternei SAVAKAN (Saygyla anyoruzi Prof. Dr. Unai ERDEM Dr Aii DURMAZ P-of. Dr Y;.ei ERCAN Dr Ali GNGP DO. Dr E-han ALTAN Dt Alp ESN Dr. Dr Menme? ERfKi *. Dr Aybars .AKI Do. Dr. N j " YCEL. Di Bedr: U I C Do. Dr Ohan BL'YUKALA ..;A D: Hira KARAGLLE Yol Do. D" Ahmet AKDEMR -Yot Dr Ouz Ali EFENDIOGLU Yrd. Do. Dr Bayram Ah 3 Prof. Dr RafetARIKAN Yrd. Do Dr Nizami AKTRK o : < > . G V J. '- ttt r )' KA -/ > nf ' m < '' '* takan )K h

1999 Ylnda Mhendis ve Makina Dergisine I aptkian Katllara n Dol av Teekkr Edeni
Mhendis ve Makina - Cilt :40 Say : 479 53

MHEJUD9S ve MAK9AJ/1 OKUyiAGU AJVKET JOKJVIU

1. Adnz: 2. Mezuniyet Yl ve Okul: 3. Uzmanlk Alannz: 4. Ka yldr yesiniz?: 5. Odann faaliyetlerinden haberdar msnz? Evet Hayr 6. Cevabnz hayr ise neden? 7. Mhendis Makina Dergisi size ulayor mu? O Evet 15-30 dk. Yeni rnler Oda Etkinlikleri Bilimsel Makaleler Firma Haberleri Seminer-Kurs Haberleri 30-60 dk. Oda'dan Haberler Bakent'ten Haberler Bilgi Sayfas Bir Gr Hayr 60 dk. ve zeri 8. Dergiyi okumak iin ayrdnz zaman 9. Dergide ilginizi eken konular keler

10. Sizce derginin ierii nasl? Yetersiz Orta yi ok yi 11. erik nasl olmaldr? Daha teknik-pratik Daha popler-gncel Daha sosyal-kltrel Daha bilimsel-daha fazla makale Q Daha elenceli (teknik-bilimsel sorular, bulmacalar) Dier 12. stediiniz konular ilenirse, dergiye ayracanz zaman 15-30 dk. 30-60 dk. 13. Odaya/yaynlara herhangi bir ekilde yardmc olmak ister misiniz? Evet Hayr 14. stek ve neriler 60 dk. ve zeri

Zaman ayrdnz iin teekkr ederiz

metisim: Nilgn KARAKK Tel: (O 312) 231 31 59 - Faks: (O 312) 231 31 65 e-posta: yayin@mmo.org.tr

ROTA
E K N K

MIEM KURSLARI
Makina Mhendisleri Odas Aralarn LPG'ye Dnm in Mhendis Yetkilendirme Kursu

EASY-LASER BTA
Lazerli Kasnak Ayar Cihaz
Kasnak eksen ayar Dili eksen ayar Zemin dzgnlk ayar Kolay kullanm sve menei Bir yl garanti

Bavuruda firanan artlar

Odaya Kaytl Makina Mhendisi Olmak, 2 adet fotoraf Oda Ynetim Kurulu'nca belirlenecek eitim ve belge bedelini dediini gsteren makbuz

Bavuru in
enol KARACA

Tel : Fax :

(0312)2313159 (0312)2313165

VBEK-C;
Titreim Metre ve Rulman ler
RMS okuma Geni frekans alan Bozuk rulman tespiti Balans kontrol ve ayar Kolay kullanm Cepte tanabilir sve menei 2 yl garanti Trke kullanma klavuzu "Arza ve Duru Sebepleri Arasnda Eksenel Ayarszlklarn Oran %70 Civarndadr."

Makina Mhendisleri Odas Ara'mal'Tadil'Montaj Mhendisi Yetkilendirme Kursu
Bavuruda flranan artlar
Odaya Kaytl Makina Mhendisi Olmak, 2 adet fotoraf Oda Ynetim Kurulu'nca belirlenecek eitim ve belge bedelini dediini gsteren makbuz

Bavuru in
enol KARACA

Gazalar Cd. irin Sk. Karamanol'j Plaza Kat.: 2/16 BURSA Tel. : 0 (224) 251 62 41 Fax : 0 (224) 271 10 98 e-mail : dmtmak@superonline.com

DMT

Tel : Fax :

(0312)2313159 (0312)231 31 65

Dnyay serinleten Carrier, klimada 1 numara...

C a r r e r K l i m a l a r . Carrier. 23 mil/ar dolarlk cirosu ile dnyann 58. Byk retim firmas United Technologies Corporaton'm bir irketi, 145 lkede 33 000 alan ve yllk 6 milyar dolar cirosu ile stma-sogutma sektrnde dnya lideri. Bu dev kuruluun bir urunu olan carrier Klimalar tum dnyada olduu gibi Trkiye'de de insanlara snrsz konfor sunuyor.
ALARKO SAN VE TIC.A.S STANBUL Necatibc-y Cad No 84 8OO30 Karakoy Tel:(0212| 251 84 00 PBX Faks: (0212) 293 77 (11 ANKARA Sedat Smay Sok No 48 06550 ankaya Tel: (0312) 440 79 10 PBX Faks: ;n<T. im ^ 30 IZMIR Akdeniz Cad No:14 Daire 601 K:6 35250 izmir Tel: (0232) 483 25 60 PBX Faks: (0232) 3 ADANA: Ziyapaa Bulv elik Apt No: 25; 5-6 01130 Tel: (0322) 457 62 23 PBX Faks:(0322) 453 05 84. ANTALYA: Volin Kasapoglu Caddem Kucukkaya Sitesi A Blok No: 1; 4 07050 Tel (0242) 322 00 29 Faks: (0242) 322 66 64

tmmob makina mhendisleri odas

ISO

i i i N

IIINDA

TOPLAA KALTC
DENEYM

Prof. Dr. ALP ESN

yayn no : 216

Trkiye, gelien teknolojilerle beslenen sanayiler, fabrikalar, makinaiar, gece - gndz dnen dililer ve teknolojiyi rne dntren insanlarla daha da gl.. Trkiye, "siz'siz olmaz!

Engin deneyimimiz ve modern AR-GE almalarmzla, 47 yldr lkemizin deiik sanayi sektrlerine 26 rn grubunda 250 deiik ya seenei sunuyoruz.

Tel: (0262) 751 02 92 (pbx) Fob: (0262) 751 01 98 - 751 06 67 MDOII: lojistik@belginoil.com

BELGN MADEN YALAR TCARET VE SANAY A..

tmmob makina mhendisleri odas

BACA GAZI EMSYON LM

MHENDS EL KTABI

Yayn No :

233

Sanayi tesislerinizde 21. yzyln enerjisi:

Aygaz Dkme LPG*

Sanayi tesisleri ekonomiye hizmetin temel unsurlardr. Ancak ileri aksatan, zamandan kaybettiren, kullanm zor yaktlarla hizmet veren' bir tesis, bir eliyle verdiini, teki eliyle geri alr. Drt mevsim srekli ikmal ve bakm garantisi ile sunulan Aygaz Dkme LPG tesisinizde prosesi iyiletirir, rn kalitesini artrr. Aygaz Dkme LPG'nin kullanm kolayl ve pratiklii i gcnden ve yakttan tasarruf etmenizi salar.
* Aygaz Tanklar uluslararas kurulular tarafndan sertifikalandrlmtr Ayn sertifikalara bu tanklarda kullanlan ekipmanlar da sahiptir. Bu zellik Aygaz'n sistem gvenilirliinin bir kantdr.

Doa dostu propan** ieren Aygaz Dkme LPG kullanan her kuruluun kazan dairesinden bacasna kadar yakn ve uzak evresi temiz kalr. stelik Aygaz tketiminize gre mix LPG veya propan kullanma seenei de sunuyor. Ksacas ada Aygaz Dkme LPG Sistemi tesisinizin yz akdr. Ekonomi ada sistemlerle ilerler, doa ada sistemlerin koruyuculuunda yeil kalr. Aygaz Dkme LPG kuruluunuzu 21. yzyla tertemiz tar.
** Propan, rn kalitesini artrmann yansra en souk havalarda bile sisteminizin sorunsuz almasn salar. Propan kullanldnda buharlatrcnz daha dk kapasite ile alarak enerji maliyetini drr.

AYGAZ
"Hayatn Deerini Bilir"
Aygaz Danma Hatt: 0800 211 40 70

SU KONTROL SSTEMLER SAN. TC. LTD. T.

RAPHAEL
VALVES I N D U S T R I E S

LTD.

OTOMATK KONTROL VANALARI

STOKTAN TESLM
TECRBEL MHENDS KADROMUZLA CRETSZ PROJE DESTE VE SATI SONRASI TEKNK SERVSMZLE HZMETNZDEYZ. * * * * * * * BASIN DRME HIZU BASIN TAHLYE KO DARBES SNMLEME SSTEM BASINCINI SABTLEME S DEPOSU SEVYE KONTROL POMPA START/STOP KONTROL SOLENOD KONTROLL ZAMANLAMA

1202/3 Sok. No:4 naatlar ars Yenisehir-ZMR Tel & Fax: 0.232 457 57 08 (Pbx) e-mail: dilclcaya@superonline.com

Dk Hacim Debimetreler ve Gstergeler

amandra Tip Debimetreler ve Gstergeler

Dilli Debimetreler ve Gstergeler

f
S1 - Bror Pervaneli Debimetreler ve Gstergeler S2 - Bror Manyetik, Kalorimetik, Ultrasonik ve Orfis plakal Debimetreler

m
M
I
Ad Soyad Blm Grevi

DEB BASIN SEVYE SICAKLIK lme izleme kontrol

S3 - Bror
Ak Gstergeleri

Ltfen ilgilendiiniz brorleri aada belirtiniz.

iaretlenen brorleri istiyorum. I Btn brorleri Ikapsayan komple Btn brorleri katalog istiyorum.

cretsiz bror iin bu sayfay

S4 - Bror
Basn Gstergeleri

S5 - Bror
Basn Sensrleri

S6 - Bror
Basn alterleri

Fax (0216) 364 22 52 (0212)251 44 55 ltfen hemen faxlaynz.

P1 - Bror Seviye alterleri

P2 - Bror
Seviye Gstergeleri

P3 - Bror
Valfler ve Yardmc Malzemeler (Fittingsler)

irket Ad

Adres ehir Posta Kodu

N1 - Bror Termostatlar

N2 - Bror Scaklk Gstergeleri

Z1 - Bror Kontrol Cihazlar

Telefon / Fax

I LTD. TI.
Sanayi Malzemeleri retim ve Sat Ltd. ti. erifali, 2. Burhan Sokak No: 50 81260 Y. Dudullu / STANBUL Tel: (0-216) 415 65 40 (3 hat) Fax: (0-216) 364 22 52 Maaza: (0-212)251 44 54-55 Fax: (0-212) 251 44 55 http://www.sms.tork.com E-mail:sms@orion. net.tr

T1 - Bror

T2 - Bror

Z2 - Bror

DOU VANA

Doa ilham Kaynamz, Teknoloji Baarmzdr...

Srgl vanalar DN 3204-32163225 Basn: 6-10-16-25-40 kg/cm 2 Scaklk: 120-150- 225C max. l: 11/2"-10" 700 serisi Kontrol vanalar Basn: 0,7-16 kg/cm 2 Scaklk: 80C max. Model: Al-Y tipi l: 2"-20" 400 serisi Kontrol vanalar Basn: 0,5-10/16 kg/cm 2 Scaklk.- 80C max. Model: Glob-Al l: 2"-12" 70N serisi Lift Tipi cekvalfler Basn: 10/16-25-40 kg/cm 2 Scaklk: 80C max. M(el:YTipi l: 2"-20" alpara (Swing) Tip Cekvalfler Basn: 10-16-25-40 kg/cm 2 Scaklk: 120-225300c max. l: 11/2"-8"

Calcon-Pllle alan vanalar Calcon Sulama Kontrol niteleri Basn .-0,2-10 kg/cm 2 Scaklk: 80C max. Model : Clob (Plastik) l : 3/4"-3"

Solenoid vanalar, Basn Drc Vanalar, Basn 900 Serisi Otomatik lme VanalarHldrometreler Basn.- 0,5-10/16 kg/cm 2 Scaklk: 80C max. MOdel: Aill-GOD l: 11/2"-8" Sabitleme-Relief Vanalar, Darbe Hava Tahliye vanalar (Vantuz) Basn: 10-16-25-40 kg/cm 2 Model: Tek kreliift kreli l: 11/2"-8"

nleme vanalar, pompa Kontrol vanalar, Seviye Kontrol Vanalar, Debi Kontrol Vanalar

vanalar

200 Serisi Plastik Elektrik Kumandal Basn: 0,7-10 kg/cm 2 Scaklk: 80c max. Model: Glob, Al ve Y tipi l: 3/4"-2"

70F Serisi Tutucular Basn: 10/16-25-40 Sttklk: 8ooc max. Model: Y Tipi l: 2"-20"

350 serisi Kum Filtreleri Icln Geri Ykama Vanalar Basn: 0,5-16 kg/cm 2 Scaklk: 80C max. Model: TE l: 2"X2",3"X2", 4"x3"

DOU VANA LTD. T.

Merkez: 1202/1 sokak No: 26/A-B Yenlehlr-ZMR Tel: 0.232.4335943-4494669-4336011 FaX: 0.232.4580896 Fabrika: Atatrk Organize Sanayi Blgesi 10000 sokak No: 18 ili-ZMR Tel: 0.232.3768580-3768581 FaX: 0.232.3768582 E.mail: Dogus. vana@service.raksnet.com.tr.

vvoltman Tipi Turbobar Turbinli Su Sayalar Basn.-16 kg/cm? scaklk: 50-90C max. l: 2"-16"

Frnlarnza Sper G

Daha yksek gu ve

KANTHA
.y MoSi, es^l .-,e*
v

/ Her trl aflrttosfe kuflnnm

y (k'ijij s

^Z Hzl rejme girme

/ YkseE: verimlilik vo enerji tasarrufu y Farkl tip, ekil ve boyut seenekleri y KANTHI? kalite ve gvencesi

Fener-Kalam Cad. Aktu Apt. No:65/1 81030 Fenerbahe / STANBUL

Tel

( 2 1 6 ) 3 3 0 0 2 98 / 418 04 98 Faks : (0216) 348 51 15

INTERVALF EKONOMYE KATKI SALIYOR...

Enerji tasarrufu salayan rnler ilik maliyetini dren rnler Is geri kazanm sistemleri Eitim almalar

INTERVVLF
GENEL MDRLK
Yal Yolu Sok. No: 56 Kat:1 81110 Bostanc-istanbul Tel: (0216)463 22 73-410 69 00 Fax:(0216)410 77 36 Web: www.intervalf.com E:-mail: info@intervalf.com

INTERNATIONAL VALVE CENTER

BURSA BLGE MD.
Gazalar Cad. irin Sokak No:10 Karamanoullar Plaza Kat: 3 Daire: 20/A BURSA Tel-Fax (0224) 250 95 61 E-mail: bursa@intervalf.com

ZMR BLGE MD.

1202/1 Sk. No: 69 Kat: 6 Daire: 607 Yeniehir-ZMR Tel-Fax: (0232) 459 90 68 E-mail: izmir@intervalf.com

ADANA BLGE MD.

Kzlay Caddesi 102. Sokak No: 2 Serhan ihan No: 2/15 ADANA Tel-Fax: (0322) 352 16 78 E-mail: adana@intervalf.com

ANTALYA BLGE MD.

Adnan Menderes Bulvar Aitmi ihan No:16 Kat:2 ANTALYA Tel-Fax: (0242) 243 90 85 E-mail: antalya@intervalf.com

TRAKYA BLGE MD.

Omurtak Cad. Babada Sok. zlem i Merkezi No: 4/15 ORLU Tel: (0282) 652 36 44 E-mail: trakya@intervalf.com